“Эзелтен чечилбеген улуу талаш,канткенде адам уулу,адам болот?!

Аттуу тарбиялык саат.

Сабактын максаты: Окуучулар Ч.Айтматовдун омуру чыгармачылыгы боюнча

кенири маалымат алышат.

Чыгармаларын окуу менен бирге адам мунозун толук

тушунуп , турмушта мамиле тузо билишет.

Эли жерин суйууго,элдин керегине жараган инсан болууга

тарбияланышат.
Сабактын жабдылышы:Ч.Айтматовдун суроту,каармандардын суроттору,
буклеттер, томдуктар.
Толгонайдын монологу.
-Амансынбы ,куттуу талаам?
-Аманчылык.Келдинби,Толгонай?Былтыркыдан дагы карый тушупсун го.Чачын
куудай, колунда таяк.
-Омур отуп бара жатпайбы,Жер-Энем, арадан дагы бир жыл отту.Бугун менин
сыйынуу кунум.
-Билем .Келеринди кутуп жаткам,Толгонай. Бул жолу сен баланы да ээрчите
келмек эмес белен?
_Ооба,бирок бул сапар да жалгыз келдим.
_Демек ,сен ага эчтеке айткан эмес экенсин да Толгонай?
_Жок,айта албадым.
_Айтор ,эртеби-кечпи,акыры бир куну ал угат,да,Толгонай.Элдин арасында оозу
Бош бироо-жарым жок дейсинби?
_Анын чын.Эртеби –кечпи, акыры бир куну билет.Аркы-теркини тушуно тургандай
Чоноюп да калды озу,бирок мен учун дагы эле чалагайым бала сыяктанат.Корком,
Балалык кылып откон-кеткенди туура тушуно албай албай ичи сууп калабы деп
аярлайм. Анткени менен адам чындыкты бир куну билиш керек да.Мен билген
чындыкты ,сырдашым ,касиеттуу Жер,сен билген чындыкты,элдин баары билген
чындыкты азырынча жалгыз ал гана билбейт.Аны укканда эмне дээр экен, кан-
дай ойлорго кабылып ,кептин аныгына жете алаар бекен?Канткенде баламдын
журогун ушутпой,жаштайынан турмуштан конулун калтырбай,сырымды айтып
бере алаар экенмин?Эки ооз соз менен тушундуруп берчу иш болсо кана.Кийинки
кундордо ойлогонум эле ушул ,куну-туну ойлоном.Кышында сыркоолоп,тошокто
жатканымда олумдон анча корккон жокмун,ажал жетсе,каяша кылбай ,шыр эле
журуп кетмекмин.
Майсалбектин каты.
“Апаке, ак сутундон айланайын апакем.Мен сенин кандай киши экенинди
билбесем,бу катты жазбайт болчумун.Сенин акылмандыгына,кайратына,сенин
кучуно ишенип жазып отурам.Ошентсе да эмне деп тушундуруп,эмне деп айтууга
соз табалбай,алакандай ак баракты тиктеп отурган кезим.Акыр тубу менин кылган
ишимди туура деп табарсын,мен ага озумо ишенгендей ишенем.Ооба ,апа ,созсуз
мени туура дээрсин...Антсе да тушунсон да,журогундун тупкурундо мага деген ай-
тылбаган суроон калар.”Балам оз омурунду кыйдын? Адамга бир гана жолу
берилуучу бул дуйно менен кантип озун эле коштошуп кете бердин? Мен сени
эмнеге тороп,эмнеге остуруп чонойттум?”Ооба,апа,энесин,сенин бул сурооно тарых
кийин жооп берер.Ал эми менин айтарым ,согушту биз тилеп алган жокпуз,бул коптун
башына келген кыйын иш,буткул адам баласынын башына урган зулум куч.Биз аны
менен курошпой кое албайбыз,ал учун кан тогуп ,аны учун жан берип, аны
кыйратып жок кылууга милдеттуубуз.Антпесек биздин адам деген атыбыз очот.
Мен согушта журуп эрдик корсотойун деп эч качан энсеген эмес элем,мен озумду
эн бир жонокой ,эн бир алыс ишке-мугалимдикке даярдап жургом.Заманам ушул
экен,балдарды тамга таанытып окутуунун ордуна ,курал кармап жоокер болдум. Ал
менин айыбым эмес .
Бир сааттан кийин мен Мекеним тапшырган ишке барып кайра кайтпаймын.
Душмандын талылуу жерине барып,аны кыйратып озум да жок болом.Мекен учун , эл
учун, жениш учун,дуйнонун бардык жакшылыгы учун...
 Ыйлаба апа ,эч ким ыйлабасын ...Кош,туболукко кайыр кош!...Кош,каранындан
айланайын,Ала-Тоо!

Сенин мугалим уулун-лейтенант Майсалбек Субанкулов.

Алтынай Сулайманованын каты.
“Эмне учун баягында айылдан тез аранын ичинде кеткендигимдин себеби сизге
эми белгилуу болгон чыгар.Мунун баарын ошондо эле отуруп элге айтып
тушундуруп берсем да болмок эле,бирок озумдун кетирген билбестигиме ото капа
болуп ,ото нааразыланып ,бул бойдон Дуйшон карыянын алдына барып жуз корушуп
салам бере албастыгымды сезип ,жана да бул иш жалан гана бизге тийиштуу эмес,
копчулукко керек экенин тушунуп ,эртерээк жолго чыгып ,эртерээк ойлорумдун
башын – аягын жыйнап откон-кеткенди тактап ,тийиштуу созумду кат жузундо
кабарлоону туура таптым.Анткени ошондо жаны мектептин кадырлуу торундо мен
эмес,сиз да эмес ,башкалар да эмес –биринчи мугалимибиз Дуйшон аксакал отурушу
керек эле .Мектептин ачылышын ушул киши жарыялап,жана башка урмат сыйын
ушул киши коруш керек эле.Тескерисинче биз улпоттун устундо отурган
кезибизде ,дале болсо ,ушул алтын киши куттуктоо телеграммаларды ала чаап
келди.Тушунсок уят эле иш болду.Дуйшондун кандай мугалим болгонун азыркы
жаштар билбейт,мурункулар ажалы жетип олгону бар,согушта курман болгондору
бар.Ал эми мунун баарын кабарлап айта журуу туздон туз менин милдетим эле
бирок айылга каттабай журуп ,мурункунун баардыгы унутулуп,эстен чыгып кетсе
да ,алыска катылган буюмдай болуп , комускодо кала берген.

Илиястын Ысык-Кол менен коштошуусу.

Мезгили келсе мен да уйлонормун.Уйлуу-жайлуу,бала-бакыралуу болормун.
Жаны дос жолдош кутормун.Бирок туболук жоготкондорум кайрып келбес орду
толбос...Аселди,аны менен бир откоргон омурумдун сонун кезин олор –олгончо унута
албасмын.
Биякка жоноор алдында кол жээгине, баягы жар кабакка бардым. Тенир-Тоо
менен коштоштум.Армандуу омурумдун кубосу,Ысык-Колум кош!Сары жээк,кок айдын
колум,ушу коркун менен кошо ала кетсем болор эле,бирок суйуктуу кишимсин суйуусун
алып кете албадым,анын сынары сени да алып кете албадым.Кош,Асел!Кош,кызыл
жоолук делбирим!Кош суйгонум!Бактылуу бол!...

Ысмайыл:
Коркок болдум,коргободум Мекенди,

Эл алдында жузум болду карангы.

Оо Жер Эне,замандаштар кечиргин.
Качкын ууру,арсыз мендей баланды.
Кеч тушундум,тоодой болгон катамды,
Эрдик кылып алган жокмун бтанды.
Кандуу согуш коз алдыма тартылып,
Ойлогонмун :”тируу адам,олтуромбу,атамбы?”

Бир жагынан ажал козго корунгон,

Уй-було деп санаам санга болунгон.
Элестеди энекемдин коз жаштары тогулгон.
Кантип кыйып ушуларды кетем деп ,
Ала качкам оз башымды олумдон.
Инилерге айтаар менин акылым,
Журт коргогон асыл инсан болгула,
Качкын ,уруу деген атка кабылбай,

Жамийла
Тепседи кыргыз салтын деп ,

Далайлар мени жек корот.

Жашоосун озу тапты деп,
Далайы мени эп корот.
Кантсе да менин куноом бар,
Данияр менен бир качкам.
Кечирчи мени Жер Эне,
Менде да намыс ,уят бар.
Атайын жазган кат албай,
Аялда болуп барк албай.
Эсинен чыгып Садыктын,
Ыйымды турдум баса албай.
Жарпымды жазып дем берип,
Жоолор адам табылды.
Арасат жургон Жамийлан,Жер Эне ,
Ак суйууго кабылды.

Ильяс:
Бир кезде тунгам бакытка,

Бактылуу мендей жок дегем.

Аселим,балам,дунуйом,
Толтура болчу дос деген.
Тузагын турмуш койгон бейм,
Туз келген жолдо чалындым.
Аял да жок ,бала жок,
Элеси калды жанымдын.
Баарына озум куноолуу,
Бири да мени кечирбейт.
Кечирчи мени Жер Эне,
Таарынуудан тагдыр озу чечилбейт.
Ойлогондон азыр турмуш башкача,
Жашап откум келет эми таптаза.

Орозкул:
Кечир мени бала корбос арсызды,

Касиеттуу кагылайын Жер Эне.

Пейилимден таптым далай азаптын,
Бул ичкилик коп иштерди жасатты.
Каргышына калып бугу маралдын,
Копчулуктун азар бердим дилине,
Кол котордум кайберендин пирине.
Момун чалдын насаат кебин укпадым,
Эсиргенден ичтим анан уктадым.
Кээде кээде соктум ушул тагдырды,