‫فرۆشتن بە خۆی یان فرۆشتن بە ناوێکی ناوازە لە یاساکانی‬

‫مەدەنی عێراقدا‬
‫تاك سهربهسته له چۆنیهتی بهكارهێنانی سهرمایهكهی خۆی ‪ ،‬بهگوێرهی ڕێساو یاسای گشتی و‬

‫داب و نهریت بێت دهتوتنێت ههر گرێبهستێک که بیهوێت له سنوورێکدا ئهنجامی بدات که به یاسا‬

‫ڕێگهڕ پێدراو بێت‪ .‬ههرچۆنێک بێت‪ ،‬ههندێک بارودۆخ لهوانهیه ببێته هۆی ئهوەی که تاك‬

‫ههوڵددهدات شتی ئهستهم بێت یان ههندێک جار مهحاڵ بێت بۆ ئهو جۆرە کردەوانه لهالیهن‬

‫خۆیهوە دهیهوێت جێبهجێی بكات ههندێك كات كاتی نییه یان ناییهێت دهربكهوێت‪ ،‬بۆیه لهوانهیه‬

‫تاک له ڕێگهی نوێنهرەوە پهنا ببات بۆ ئهنجام دانی کارە یاساییهکان‪ .‬ئهگهر بریکار ههمیشه کار‬

‫بۆ بهڕێوەبهر(خاوهن كار) بکات پێویست ناکات به ناوی ئهوەوە کار بکات واته به ناوی‬

‫ناوی‬ ‫پرەنسیپهوە لهوانهیه بریکارەکه به ناوی خۆیهوە کار بکات یان بهناوی كهسی ڕاپێسراو‬

‫ناونراوە بۆ خۆی بهكاربێنێت و پهناگهی سهرەکی بۆ وەرگرتنی به ناوی ناوازە بۆ گهیشتن به‬

‫چهند مهبهستێک لهوانهیه ئهوەی بهس نهبێت که ئێمه به ناوێکی ناوازە ڕووبهڕووی گرێبهستێک‬

‫دەبینهوە که بهڵێندەر لهگهڵ الیهنی سێیهمدا بریکارێکه بۆ کڕیارەکهی کاردەکات و به ناوی‬

‫كهسییهوە بهاڵم پێویسته الیهنی سێیهم لهتوانای بریکاری شاراوه بێت و بهم ههل و مهرجانه‬

‫دەتوانین جیاوازی لهنێوان گرێبهست بکهین بهناوی ناوبراو(المستعار) و چهند حاڵهتێکی یاسایی‬

‫تر که تێکهڵه لهگهڵی له چهمکدا تا بتوانم جیاوازی لهنێوانیاندا سهخت بێت‪ ،‬وەک ڕاپۆرتی کڕین‬

‫له کهسانی تر و فاسق لهبهرامبهر الیهنی سێیهمدا هیچ بریکارێک نییه کار بۆ ئهو بهڕێوەبهرە‬

‫بکات که له پراکتیکدا چهندین کێشه دروست بکات که گرنگترینیان ڕادەی پابهندبوونی بریکارەکه‬

‫به الیهنی سێیهم و ڕادەی مافی الیهنی سێیهمه که بێ ئاگان له باری بریکارەکه بۆ ئاماژەدان به‬

‫بنهماكان‪ ،‬ڕادەی پابهندیی بریکارەکه بۆ گواستنهوەی کاریگهرییهکانی کردارەکه بۆ پرەنسیپ و‬

‫کاریگهری شکستی بریکار لهجێبهجێکردنی ئهم پابهندبوونه و مافی سهرەکی چیه لهحاڵهتێکدا که‬

‫بریکارەکه ئهو مافهی بۆ فڕێدەدات که بهگرێبهستکردن بهناویهوە بۆ الیهنی سێیهم ئهمه جگه لهو‬
‫کێشانهی تر که بابهتهکهی بۆ دروست کردووە‪ ،‬بهتایبهتی ئهگهر مهبهست له شاردنهوەی کڕیار به‬

‫ناوی ناوەوە(المستعار) بۆ خهتهنهکردنی بهندەکانی یاسا بێت‪ ،‬ههموو حاڵهتێک لهفرۆشتن و کڕینی‬

‫بریکارەکان بۆ خۆیان بهبێ اجازة المسئول و کڕینی مافی مناقشات لهالیهن کارگوزاران و‬

‫پارێزەرانی دادپهروەری و وگالتهکاران و وگالتهکان که بهمافهکان مامهڵه دەکهن و لهژێر‬

‫ناووناودائ مامهڵه لهگهڵ ئهم مافانه دەکهن و ههریهکهیان پێویستی بهمتنهکانی یاسایی ههیه‬

‫کهچارەسهری گونجاوی بۆ ئهوان تێدابێت‪ ،‬بهاڵم قانوندانهر تهنیا ههندێک لهوان بهماددەی مادەی‬

‫‪ 943‬که لهماددەی ئاژانس و مادەکانی ‪ 592‬و ‪595‬دا هاتووە‪ ،‬ڕێکی دەخات‪ 596 .‬لهشی‬

‫فرۆشتندا هاتووە‪ ،‬بههۆی گرنگیی بابهتی پراکتیکی و کهموکورتییه یاساییهکانی تایبهت بهوەوە‬

‫بڕیارماندا که ئهم بابهته له دوو بهشدا تاوتوێ بکهین‪ ،‬که یهکهمیان به ناوی ناویهوە بۆ چهمکی‬

‫گرێبهست و دووەمیان بۆ بهندەکانی گرێبهستی ژێر ناوی تهرخان دەکهین و دو مهرج بۆی‬

‫تهرخان دەکهین‪ ،‬له یهکهم بڕگهکانی گرێبهستی شهرعیدا به نامیوس ڕوونی دەکهینهوە و له‬

‫دووەمدا باسی دەکهین‪:‬‬

‫لە کۆتایدا‪ ،‬گەیشتووینەتە چەند ئەنجامێک‪ ،‬کە بەم شێوەیە کورت دەکەینەوە‪:‬‬
‫‪ - 1‬گرێبەستکردن بە ناوی ناوەوە(خوازراو) دەزگایهکی شاراوەیه که دوور له‬

‫دادگهییکردن دەسهپێنێت و دەیسهپێنێت بۆ ئهوەی به ناوی كهسییهوە کار بکات‪ ،‬تهنانهت ئهگهر‬

‫کار بۆ پرەنسیپهکه بکات لهسهر بنهمای ئیزنپێدانی ئهو دواییه‪ ،‬بۆیه بهس نییه له کاتێکدا ئێمه به‬

‫ناوێکی نامووسی روبهڕوی گرێبهستێک دەبینهوە که بریکارەکه کار بۆ حسابی پرەنسیپ و به‬

‫ناوی شهخسی خۆی دەکات‪ ،‬بهڵکو پێویستی به نهزانینی ئهوانی تر له گرێبهستی دەزگای شاراوە‬

‫ههیه و ئهمه ئهو شتهیه که دەسهاڵتی دادوەری عێراق لهکاتێکدا که کۆدی پابهندی لوبنانی و‬

‫گرێبهستهکان لهماددەی ‪ 799‬چیتر پشتگوێ خستنی گرێبهستی دەزگای شاراوە مهرجێکه بۆ‬
‫گرێبهستکردن لهژێر ناوی ناویدا‪ ،‬ئهوا بریکارەکه ڕازیه بهکاری بریکاری حسابی سهرەکی و‬

‫بهناوی شهخسییهوە‪.‬‬

‫وەک یاسای مهدەنی عێراقی و میسری و سوری و لوبنانی و‬ ‫‪ - 2‬یاسا مەدەنییەکان‬

‫فهرەنسی چهند بڕگهیهکی گرێبهستیان به ناوی ناوەوە(خوازراو) ڕێکخستووە له دەقی جیادا که به‬

‫یهکپارچهیی بابهتهکه کۆناکرێتهوە لهکاتێکدا نوسراوێک دەدۆزینهوە له بهشی داد تێکستهکانی‬

‫ترمان له بهشی فروشدا دۆزیهوە که تێیدا قانوندانهر دەستی له ههندێک له کاربهرنامهکانی‬

‫گرێبهست کرد به ناوی ناووناو به بۆنهی ڕێکخستنی جۆری تایبهت به فرۆشتن‪ ،‬که ئهو‬

‫کهموکوڕییه یاسادانانه که یاسادانهر دەبوا خۆی بهدوور بگرتایایه به باسکردنی بڕگه تایبهتهکان‬

‫بۆ ڕێککهوتن به ناوی قهرز کراوە‪ ،‬بهتایبهتی که گرنگی ئهم بابهته له زیادبووندایه لهگهڵ‬

‫زیادبوونی ئهو کێشانهی که له پراکتیکدا دروستی دەکات‪ ،‬بهتایبهتی ئهو کێشانهی که به هۆی‬

‫فرەیی پهیوەندیهکان که له گرێبهستی شهرعیهوە به ناوێکی ناوونیشانی دروست دەبێت‪ ،‬ئهویش‬

‫پهیوەندی وکالت لهگهڵ پرەنسیپی شاراوە و پهیوەندی ویکل لهگهڵ ئهوانی تر و پهیوەندی‬

‫پرەنسیپ لهگهڵ ئهوانی تر و ئهوانهی که له شاردنهوەی پرەنسیپهوە به ناوی بریکار له‪.‬‬

‫وەک قهرزدەر یان قهرزدەر بۆ بریکارەکه زیاد دەکرێت و‬ ‫‪ -3‬کاریگەری گرێبەستەکە‬

‫نابێت بخرێته سهر بنهماکه چونکه بریکارەکه وەک سهرەکی کاردەکات له بهرامبهر الیهنی‬

‫سێیهمدا بهڵکو له ڕووی الیهنی سێیهمهوە‪ ،‬ئهویش ههر کهسێکه که مافی کهسی یا میهرەبانی‬

‫بهدەست هێناوە له بهرامبهری پرەنسیپی زیانلێکهوتو له ڕەوایهتی یا نادروستی گرێبهست‪ ،‬به‬

‫خواستی یاسادان بۆ جیاکردنهوەی ناموس له کارگشاگرانی دیکه لهگهڵ بهندی تایبهت له بواری‬

‫پهیوەندی وی لهگهڵ الیهنی سێیهم‪.‬‬

 ‫‪ -4‬جگە لە پابەندییەکانی بریکاری‬
‫بهکرێگیراو که به گرێبهستی ئاژانسهکه پهیوهست بوو‪ ،‬پابهندی خۆی بهگواستنهوەی ئهو مافانهی‬

‫که بهناوی خۆیهوە بهدەستی هێناوە بۆ ئهو بنهمایه‪ ،‬بهاڵم یاسادانهری عێراقی ئهو ئهرکهی دابین‬

‫نهکردووە‪ ،‬سهرەڕای گرنگیی لهپهیوەندیی نێوان بریکاری بهکرێگیراو و پرەنسیپی نهان‪ ،‬بۆیه بۆ‬

‫یاسادانهر گونجاوتر بوو بۆ بهڕێوەبهری کاردانهوە‪ ،‬گواستنهوەکه وا بیردەکرێتهوە که لهو کاتهوەی‬

‫له نێوان بریکار و بهڕێوەبهردا ڕوویدابێت و لهوکاتهوە نهبێت که بریکارەکه لهگهڵ الیهنی‬

‫سێیهمدا ڕازی بوو‪ ،‬جێبهجێکردنی پابهندی بریکاریش بۆ گواستنهوەی مافهکان بۆ پرەنسیپ‬

‫مهحاڵه مهگهر بریکاری ماف بۆ الیهنی سێیهم مافی پرەنسیپی دژی الیهنی سێیهم سنوردارە بۆ‬

‫پێداچونهوە لهسهر بنهمای ناکاریگهریی سهپاندنهکه بهپێی بڕگهی یهکهم و دووەم لهماددەی ‪264‬ی‬

‫یاسای مهدەنی عێراق‪.‬‬

‫دوو ئاڕاستهی جیاوازی گرتۆتهبهر له لێکدانهوەی‬ ‫‪ – 5‬دەسەاڵتی دادوەریی عێراق‬

‫بواری ڕێگهگرتن له بریکارەکان له کڕینی ئهو دەرماڵهی که به فرۆشتنیان سپێردراوە به ناوی‬

‫ناوی مادەی ‪ 592‬له ماددەی ‪592‬ی ماددەی مهدەنیدا بۆیه دەیبینین مهودای قهدەغهکردن فراوانتر‬

‫دەکات و وا دەکات ههموو گرێبهستێک بگرێتهوە که تێیدا خواست و بهرژەوەندی کهسی ترجیع‬

‫لهسهر بهرژەوەندی پرنسیپهکه دەکرێت و بهڕێوەبهریش هیچ زیانێکی نهکهوتووە له ئهنجامی ئهم‬

‫گرێبهسته‪ ،‬واته جارێک که بریکار لهگهڵ یهکێک له منداڵ و یا بۆ بهرژەوەندی خۆی کاردەکات‬

‫و لهکاتهکانی تریشدا دەبینین که مهودای قهدەغهکردن تهسک دەکاتهوە و پێویستی بهبهدەستهێنانی‬

‫زیانه لهالیهن بهڕێوەبهرەوە ههیه ئهگهرنا ئێمه بهناچاری لهگهڵ گرێبهستێکدا نین تهنانهت ئهگهر‬

‫گرێبهستهکه لهگهڵ یهکێک لهمندااڵنی بریکار یان ژنهکهی بێت یان دانی پێدابنێت له ڕوانگهی ئهو‬

‫ناکۆکییهی له پۆستی دەسهاڵتی دادوەری عێراقدا ههیه پێشنیاری ئهوە دەکهین که یهکهم ئاڕاسته‬

‫بگرێتهبهر چونکه بریکاری له گومان و گریمانه دوورخستهوە له مامهڵهکردن لهگهڵ ئهمهدا له‬
‫الیهکهوە و له الیهکی ترەوە‪ ،‬سهلماندنی زیان له الیهن بهڕێوەبهرەوە له ههموو حاڵهتهکاندا ئاسان‬

‫و گرانبهها نییه و یاسادانهری لوبنانی لهماددەی ‪381‬ی یاسای الزام و عقوددا کاری باشی‬

‫کردووە‪ ،‬چونکه ئهو گریمانهی قانونی داڕشتووە که کڕین بهناوی ژنهوە یان بهناوی یاسا‬

‫شارستانییهکانی عێراق له دادوەری عێراق ڕزگار دەکران‪.‬‬

‫له الیهکهوە‬ ‫‪ - 6‬دەقی ماددەی ‪596‬ی یاسای مەدەنی لە دەقی مادەی ‪595‬‬
‫تهسکترە و له الیهکی دیکهوە فراوانترە باریکتره چونکه داوادەکات که وکیل له مافی مجادله که‬

‫بکری‪ ،‬واته ئهو کهسهیه که بهرگری لهم مافه دەکات و فراوانترە چونکه مهرجی ئهوە ههیه که‬

‫ههرکاتێک پارێزەر له مافی منازل کاردار بێت‪ ،‬ههموو شێوازەکانی مامهڵهکردن لهم مافهدا بۆی‬

‫قهدەغهیه‪ ،‬نهک ههر کڕین به ناو کڕین و مامهڵهکردن لهگهڵ مافه جێناکۆکهکان و یهکسانه بهوەی‬

‫لهسهر ههموو مافێک بێت یان ڕازی بێت بهبهشێک لێی و ههروەها یهکسانه بهکڕین ‪ -‬کارمهندی‬

‫دادوەری مافی ناکۆکی لهسهر ناوی شهخسی خۆی یان بهناوی ناوی ناوەوە‪ ،‬واته بهناوی ههموو‬

‫کهسێکهوە که کاری بۆ دەکات‬