‫پێشه‌كی‬

‫پاش دروستبوونی و به‌رباڵوبوونی ئینتەرنێت و تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬بازاڕی ئۆنالین الی‬

‫بەشێک لە هاواڵتیانی هەرێمی کوردستان جێگای بازاڕە ئاساییەکانی گرتۆتەوە‪ ،‬هەرچەندە تا‬
‫‪.  ‬ئێستا سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنیش نیە‪ ،‬بەاڵم بە کاش ئەو پرۆسەیە ئەنجامدەدرێ‬
‫‪.  ‬‬
‫جیاوازی کڕین لە نێوان بازاڕی ئاسایی و بازاڕی ئۆنالیندا ئەوەیە کڕیار لە بازاڕی ئۆنالیندا‬
‫تەنها بە تەماشاکردنی کااڵکان بڕیاری کڕین دەدات‪ ،‬ئەوەش زۆرجار; گرفتی بۆ فرۆشیاران‬
‫‪.‬و كڕیاران دروستکردووە‬

‫‪1‬‬
 ‫ناوه‌رۆك‬

‫پێشه‌كی‬ ‫‪‬‬

‫پێڕست‬ ‫‪‬‬

‫به‌شی یه‌كه‌م‪-:‬بازرگه‌ری ئەلیکترۆنی کڕین و فرۆش‬ ‫‪‬‬

‫یه‌كه‌م‪ -:‬بازرگه‌ری‪ $‬لە رێگای ئینتەرنێتەوە (ئەلیکترۆنی)‬ ‫‪‬‬

‫‪ 1-1‬سەرەتا فرۆشگای ئەلیکترۆنی‬ ‫‪‬‬

‫بازرگانی‪ $‬و بازاڕی ئەلیکترۆنی‪ $‬لە عێراق‬ ‫‪1-2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ 1-3‬سوود و گرفتەکانی بەردەم بازرگانی ئەلکترۆنی لە عێڕاق‬ ‫‪‬‬

‫دووه‌م‪ -:‬چۆن دەست بکەیت بە کاری بازاڕی‪ $‬ئۆنالین‬ ‫‪‬‬

‫‪ 2-1‬لۆگۆی تایبەت بە پەیجەکەت‬ ‫‪‬‬

‫‪ 2-2‬کااڵکانتا‬ ‫‪‬‬

‫‪ 2-3‬نوسینی سەر پۆستەکالنت‬ ‫‪‬‬

‫‪ 2-4‬بینەر و کڕیارەکانت‪$‬‬ ‫‪‬‬

‫به‌شی دووه‌م‪ -:‬بازاڕگەری‪ $‬مارکێتینگ چیە؟‬ ‫‪‬‬

‫بازاڕگەری‪ $‬مارکێتینگ چیە؟"‬ ‫‪‬‬

‫یەکەم؛ بەرهەم یاخود‪ $‬کااڵ‪ .‬‬ ‫‪‬‬

‫دووەم؛ نرخ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سێیەم؛ بانگەشە(ڕیکالم)‪Advertising‬‬ ‫‪‬‬

‫چوارەم؛ تیمی بازاڕگەر‬ ‫‪‬‬

‫نێتۆرک مارکێتینگ;‬ ‫‪‬‬

‫سەرچاوەکان‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬‬
 ‫به‌شی یه‌كه‌م‪-:‬‬

‫بازرگه‌ری ئەلیکترۆنی کڕین و فرۆش‬

‫ب;;ازرگه‌ری; "ئ;;ەلیکترۆنی"; ی;;اخود ب;;ازاڕی "ئ;;ۆنالین" ی;;ان ک;;ڕین و ف;;رۆش; ل;ە ڕێی ئەنتەرنێت;;ەوە‪،‬‬
‫هەموو ئەمانە چەند دەستەواژەیەکن ماوەی چەند ساڵێکە بە فراوانی; باسی لێوە دەک;;رێت و ه;;ەزاران‬
‫بزنسی; گەورە لە پاڵیدا کارە بازرگانیی;ەکانیان ف;راوان دەک;ەن‪ ،‬ملیۆن;ەها کەس;یش مامەڵ;ەکانیان ل;ەو‬
‫ڕێگەیەوە ئ;;ەنجام دەدەن‪ .‬ئ;;ەمڕۆ ب;;ە ه;;ۆی پێش;;کەوتنی ت;;ەکنۆلۆجیا; و ئ;;امێرە ئەلکترۆنییەکان;;ەوە وه‌‬
‫ڤایرۆسی; كۆڕۆناش; بووه‌ هۆك;;اری ده‌ركه‌وت;;نی ب;;ازرگه‌ری; "ئ;;ەلیکترۆنی ئاس;;انکارییەکی; زۆر ل;;ە‬
‫ژیانی; ڕۆژانەی تاکەکاندا دروست كرد‪ ،‬ئەم پێش;;کەوتنە چەن;;دێک کاریگ;;ەری ه;;ەبووە ل;;ە گۆڕی;;نی;‬
‫سیستەمی تاکە کەس;;یدا س;;ەدان هێن;;دە کاریگ;;ەری; ل;;ە بازرگ;;انی و مامەڵ;;ە بازرگانییەکان;;دا دروس;ت;‬
‫کردووە‪.‬‬

‫ل;;ە ڕووى; ئابوریی;;ەوە ب;;وونی ب;;ازاڕی; ئ;;ۆنالین ب;;ۆ کڕی;;اران بەس;;ودتر; دەب;;یرێت وەک فرۆش;;یاران‪،‬‬
‫ئابوریناس خالید حەیدەر لەو بارەیەوە بۆ ناس کورد‪ ،‬ئاماژەی بەوەکرد ب;;ازاڕی ئ;;ۆنالین س;;ودی ب;;ۆ‬
‫هەردووالیەنی; مامەڵەکە هەیە‪ ،‬بەاڵم زۆرتر; یارمەتی کڕیار دەدات و ئاسانکاری; زۆری بۆ دەکات‪،‬‬
‫ل;;ەڕوی; ئ;;ەوەی ک;;ە ک;;اتی زۆری ب;;ۆ دەگەڕێت;;ەوە و پێویس;;ت ناک;;ات ب;;ڕوات ب;;ۆ گ;;ەڕان ب;;ەدوای‬
‫شتومەکدا‪ ،‬چونکە تەنها بە یەک کلیک دەتوانێت پێویستییەکانی خۆی ببینێت ودیارییان; بکات‪.‬‬

‫ئ;;ەو ئابوریناس;;ە دەش;;ڵێت‪ ،‬ل;;ە هەمانکات;;دا فرۆش;;یاریش; س;;ودمەند دەبێت ب;;ەهۆی ئ;;ەوەی لەڕێگ;;ەی‬
‫کۆم;;ەڵێک ت;;ۆڕی; کۆمەاڵیەتیی;;ەوە پێش;;انگاکەی پیش;;اندەدات و دەت;;وانێت وای لێبک;;ات بچێت;;ە ئاس;;تی‬
‫جیهانەوە‪ ،‬تەنها بۆ یەکشوێنی دیاریکراو; نەبێت‪.‬‬

‫سەبارەت بە پارەدانی ئەلیکترۆنی و نەبوونی سیستمێک ب;ۆ ئ;ەو مەبەس;تە‪ ،‬د‪.‬خالی;د حەی;دەر دەڵێت‪،‬‬
‫"ب;;ەهۆی ن;;ەبوونی سیس;;تمێکی ب;;اش و گرێن;;ەدراو ب;;ە ب;;ازاڕی; ئ;;ابوری جیهان;;ەوە ب;;ازاری ئ;;ۆنالین‬
‫کەمێک دواکەوتوە لە هەرێم‪ ،‬ب;;ەاڵم ب;;ە دی;;وێکی ت;;ردا‪ ،‬ب;;وونی; سیس;;تمێکی; ڤ;;یزا ک;;ارت و پ;;ارەدانی‬
‫ئەلیکترۆنی; ڕەنگە الیەنێکی نێگەتیڤیشی ه;;ەبێت‪ ،‬چونک;;ە دەبێت;;ە ه;;ۆی کڕی;;نی ک;;ااڵ و کەلوپ;;ەل ل;;ە‬
‫ب;;ازاڕە ئۆنالین;;ە جیهانیی;;ەکان‪ ،‬ئ;;ەوەش بەگش;;تی ک;;ار دەکات;;ە س;;ەر ئ;;ابوری واڵت و بەرهەم;;ە‬
‫ناوخۆییەکان‬

‫‪3‬‬
 ‫له‌ڕووی ئابوری‬

‫ل‪##‬ە واڵت‪##‬انی پێش‪##‬كەوتوو فرۆش‪##‬گا و بازاڕگ‪##‬ە ئەلیكترۆنیی‪##‬ەكان ب‪##‬ەدیوی دووەمی چ‪##‬االكی ژی‪##‬انی‬
‫ئابووری دادەنرێن و‪ ،‬بوونیان زۆر پێویستە‪ ،‬هەرێمی كوردستان‪-‬یش پێویستە هەنگاوی بۆ بنێ‪.‬‬

‫لەگەڵ پێشکەوتنی; کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا تاکەکان دەستیان کرد بە بەره;;ەمهێنانی; ک;;ااڵ و ش;;مەک و‬
‫پێداویس;;تی ڕۆژان;;ەیان و‪ ،‬پس;;پۆڕییان وەرگ;;رت ل;;ە بەره;;ەمهێنانی ش;;مەک و کااڵکان;;دا ه;;ەر ل;;ەو‬
‫ڕێگەیەشەوە دوو ڕاستیان بۆ دەرکەوت ئەوانیش‪ -:‬‬

‫یەکەم‪ :‬ئەو شمەک و کااڵیانەی دروستییان دەکرد بەشێکی زیاد بوو لە پێویستی خۆیان‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬ئەو شمەک و کااڵیانەی الی کەسانی تر هەبوون و ئەمان نەیان بوو‪ ،‬پێویستیشیان پێی بوو‪.‬‬

‫لێرەوە؛‪ ‬بیرۆکەی ئاڵوگۆڕی شمەک هاتە پێش;;ەوە ک;;ە س;;ەرەتاییترین ج;;ۆری; بازرگ;;انی; و مامەڵ;;ەی‬
‫بازرگ;;انی; ب;;ازاڕگه‌ری; ب;;وو; ل;;ە ب;;ەردەوامیی ئ;;ەو کارەش;;دا کەس;;انێک دەرک;;ەوتن و‪ ،‬پس;;پۆڕییان;‬
‫وەرگرت لێرەدا پێویستە دوو; پێناسەی گرنگ ئاماژە پێ بدەین ئەوانیش‪ ˮ ‬بازرگانی و بازرگانە‪ʻʻ‬‬

‫یه‌كه‌م‪ -:‬بازرگه‌ری لە رێگای ئینتەرنێتەوە (ئەلیکترۆنی)‬

‫بە ئامانجی گەیشتن بە زۆرترین; كڕیار و فرۆشتنی; خێرای كااڵكانیان‪ ،‬چەندین پێگەی (ئ;;ەلیكترۆنی;‬
‫و‪ ،‬پەیج و‪ ،‬ئەكاونت) لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان كراونەتەوە و كڕی;;ار ل;;ەو رێگەی;;ەوە دەت;;وانێت ك;;ااڵ‬
‫بكڕێت و‪ ،‬فرۆشیاریش; دەت;;وانێ ل;ە بازنەی;;ەكی فراوان;;تر ل;;ە ب;;ازاڕ كااڵك;;انی بفرۆش;;ێت‪ ،‬بازرگ;;انی;‬
‫ئەلیکترۆنی; بریتیە؛ لە بازرگانیکردنی; شمەک و خزمەت گوزارییەکان لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە‪ ،‬ئ;;ەم‬
‫دیاردەی;;ە ب;;ەزۆری ل;;ە نێ;;وان دە س;;اڵی ڕاب;;ردوودا ب;;ە ش;;ێوەیەکی ف;;راوان‪  ‬لەگ;;ەڵ باڵوبوون;;ەوەی‬
‫ئینتەرنێت و‪ ،‬ئاسان بەکار هێنانی و زۆربونی بەکار هێنانی مۆبایلە زیرەک;;ەکان و‪ ،‬زۆرب;;ونی; پێگ;;ە‬
‫و تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکاندا باڵوبووەوە‪ .‬بازرگانی;‪" ‬ئەلیکترۆنی"‪ ‬بووەتە هۆی دروست; بوونی س;;ەدان‬
‫ملیۆن‪ ،‬بگرە ملیۆنەها بازاری; ئەلیکترۆنی لە جیهاندا و لە بەناوبانگترینیشان پێگەی‪)amazon(  ‬ە‪،‬‬
‫ک;;;ە ب;;;ەهای بازاڕگ;;;ەری; گەیش;;;تۆتە نزیک;;;ەی ‪ ٣٠٠‬ملی;;;ار دۆالری; ئ;;;ەمریکی‪ ،‬ل;;;ە ئێس;;;تادا‬

‫‪4‬‬
‫کۆمپانی;;ای;‪" ‬ئەم;;ەزۆن"‪ ‬ب;;ۆ بەرەوپێش;;بردنی کارەک;;انی و خ;;ێرایی ل;;ە گەیان;;دا چەن;;دین کۆگ;;ای ل;;ە‬
‫سەرانسەری جیهاندا کردۆتەوە‪ ،‬بە دیاریکراوی لە ( ‪ )١٠٩‬واڵتی جیهاندا کە ک;;ااڵی هاوپش;;کەکانی‬
‫تیادا دابەشدەکات و زیاتر لە ( ‪ )١٥٠٠٠‬رۆبۆتی; تیادا جێگیر کردوون ک;ە کاری;;ان ڕێکخس;;تنی; ئ;ەو‬
‫کۆگایانە و خێراکردنی; کارەکانی گەیاندنە و پێیان دەوترێت ( س;;وپای ڕۆبۆت;;ەکانی; ئەم;;ەزۆن )‪  .‬ب;ە‬
‫پێی ئەو زانیاریانەی; پێگەی ئەلیکترۆنی; (ستاتیس;تا) ک;ە تایبەتمەن;دە ل;ە ب;واری; زانیاری;ەکانی; ب;ازاڕ‬
‫کۆی داهاتی ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئەلیکترۆنی‪ ;،‬ئەو کۆمپانیایانەی; لەو بوارەدا ک;ار دەک;ەن ل;ە نێ;;وان‬
‫س;;;ااڵنی (‪ )٢٠٢٠ – ٢٠١٢‬ل;;;ە جیهان;;;دا زی;;;اتر; ب;;;ووە ل;;;ە ی;;;ەک ترلی;;;ۆن و نی;;;و دۆالر; وات;;;ە (‬
‫‪١٥٠٠‬ملیار)دۆالر; بووە‪.‬‬

‫"ئان;;درەی ئیس;;ایەڤ"‪ ،‬ئەن;;دامی لیژن;;ەی ک;;ار و سیاس;;ەتی کۆمەاڵی;;ەتی ل;;ە پەرل;;ەمانی رووس;;یا;‬
‫رایگەیاندووە؛ لە ئێستادا شێوازی; مامەڵە و کاری بازرگ;;انی; ل;;ە‪" ‬ڕووس;;یا;"‪ ‬گ;;ۆڕانی ب;;ەرچاوی; ب;;ە‬
‫خ;;ۆوە بی;;نیووە‪ ،‬ک;;ە دی;;ارترین ئ;;ەم گۆڕانکارییان;;ە پەرەس;;ەندنی ک;;اری ئۆنالین;;ە و دەش;;ڵێت‪" ‬ل;;ە‬
‫رابردوودا; ژمارەی ئەو کەس;انەی ل;ە‪" ‬ڕووس;یا;"‪ ‬ب;ە ش;ێوەی ئ;ۆنالین کاری;ان دەک;رد نزیک;ەی ‪60‬‬
‫ه;;ەزار ک;;ەس ب;;وون‪ ،‬ب;;ەاڵم ل;;ە س;;اڵی ‪2020‬دا ژم;;ارەی ئ;;ەو کەس;;انە ب;;ۆ ش;;ەش ملی;;ۆن ک;;ەس‬
‫بەرزبووەتەوە"‪ .‬ئیسایەڤ باسی لەوەش کرد؛ کەسانێکی زۆر توانیوویانە بە ئاس;;انی خۆی;;ان لەگ;;ەڵ‬
‫کاری ئۆنالین بگونجێنن‪ .‬لە واڵتانی عەرەبیشدا بازرگانی; ئەلیکترۆنی هێش;;تا ل;;ە س;;ەرەتادایە‪ ،‬ب;;ەاڵم‬
‫ب;;ە چەن;;د ه;;ەنگاوێک ل;;ە پێش ع;;ێڕاق و کوردس;;تانەوەن‪ ،‬ب;;ۆ نمون;;ە ت;;ا س;;اڵی (‪ )٢٠١٢‬ل;;ە ک;;ۆی‬
‫دانیشتوانی واڵتانی; عەرەبی تەنها (‪ ) ١٠‬ملیۆن کەس لە ڕێی بازاڕە ئەلیکترۆنییەکان;;ەوە مامەڵ;;ەیان‬
‫کردووە‪ ،‬کۆی مامەڵەکانیان گەیش;;تووەتە (‪ ) ٩‬ملی;;ار دۆالر‪ ،‬ب;;ەاڵم دەبی;;نین ل;;ە س;;اڵی (‪ ) ٢٠١٥‬ئ;;ەم‬
‫ڕێژەی;;;ە ب;;;ەرز دەبێت;;;ەوە ب;;;ۆ زی;;;اتر; ل;;;ە ( ‪ ) ١٥‬ملی;;;ار دۆالر‪ ،‬ب;;;ە پ;;;ێی پێش;;;بینیەکانی پێگ;;;ەی (‬
‫‪ )NAMSHI.COM‬یش بێت‪ ،‬ک;;;ە پێگەی;;;ەکی فرۆش;;;ی ئەلکترۆنیی;;;ە ل;;;ە م;;;اوەی ( ‪ ) ١٠‬س;;;اڵی‬
‫داه;;اتوودا; ئ;;ەم ڕێژەی;;ە زۆر زی;;اتر دەبێت ب;;ە ڕێ;;ژەی (‪ ) ٪٧٥‬زی;;اد دەک;;ات‪ .‬ه;;ەروەها ل;;ە گ;;ەڵ‬
‫سەرهەڵدان و باڵو بوونەوەی پەتای‪" ‬کۆرۆنا;"‪ ‬و ڕێکارەکانی; خۆ‪-‬پ;;ارێزی; ل;;ەو پەتای;;ە بازاڕەک;;انی;‬
‫ئۆنالین زیاتر پەرەیان سەند‪ ،‬ب;;ە پ;;ێی ب;;ەدواداچوونی; (ئاژانس;ی; ف;;رانس پ;;رێس) ب;;ە وەرگرت;;نی راو‬
‫بۆچ;;وونی; زۆرێ;;ك ل;;ە ش;;ارەزایان و پس;;پۆرانی ئ;;ابووری ئ;;ەوەی باڵوكردۆت;;ەوە‪  ‬ك;;ە‪  ‬ب;;ەهۆی‬
‫كۆتوبەندەكانی هاتووچۆ و گرتنەبەری رێكارەكانی خۆ‪-‬پارێزییەوە زۆرێك لە كۆمپانی;ا; جیهانیی;;ەكان‬
‫و مارك;;ە بەناوبانگ;;ەكان‪  ‬ه;;ەوڵێكی زی;;اتری; خۆی;;ان خس;;تۆتەگەر ب;;ۆ ئ;;ەوەی ق;;ەبارەی فرۆش;;ی‬

‫‪5‬‬
‫بەرهەم;;;ەكانیان لەرێگ;;;ەی ئینت;;;ەرنێت و پێگ;;;ە كۆمەاڵیەتییەكان;;;ەوە زی;;;اتر; بك;;;ەن‪ .‬ه;;;ەر ب;;;ەپێی‬
‫توێژینەوەیەك‪  ‬كە لەوبارەی;;ەوە ئەنجام;;دراوە؛‪  ‬قەدەغ;ەی ه;;اتووچۆ; كاریگەریی;ەكی; ئ;ەرێنی لەس;;ەر‬
‫بەرباڵوبونی زیاتری; بازرگ;;انی; ئ;;ەلیكترۆنی; ه;;ەبووە و ئاس;;تی ق;;ەبارەی ك;;ارە بازرگانیی;;ەكانی; ل;;ەو‬
‫ب;;وارەدا ل;;ەرێژەی س;;ەدا ‪ 12‬وە ب;;ۆ س;;ەدا ‪ 23‬بەرزكردۆت;;ەوە‪ ،‬ه;;ەروەها مارك;;ە بەناوبانگ;;ەكانیش‬
‫خەرجیی;;ەكی زیاتری;;ان ل;;ە گەش;;ەپێدانی پێگ;;ە ئەلیكترۆنییەكان;;دا; ب;;ە ئام;;انجی زی;;اتركردنی; ق;;ەبارەی‬
‫فرۆشیان ئەنجام;;داوە و‪ ،‬ل;;ەو ڕووەش;;ەوە ب;;ە ت;;ەنها ل;;ەمانگی نۆڤەمب;;ەری س;;اڵی (‪)٢٠٢٠‬دا گ;;روپی‬
‫كۆمپانیاك;;انی (ریش;;مون) ب;;ۆ مارك;;ە بەناوبانگ;;ەكان ب;;ڕی ملیارێ;;ك و ‪ 100‬ملی;;ۆن دۆالری; ب;;ۆ‬
‫گەشەپێدانی پێگەی (ف;;ارفیتش) ب;;ۆ كااڵك;;ان ت;;ەرخانكردووە ك;;ە س;;ەنتەرە نوێك;;ەی ل;;ە واڵتی چین‪-‬ە‪.‬‬
‫لێرەدا پێویستە ئاماژە بە چەند جۆرێک لە ئاڵوگۆڕی; بازرگانی; ئەلیکترۆنی بدەین و هەریەک;;ەیان ب;;ە‬
‫کورتی; بناسێنین‪-:‬‬

‫‪ 1-1 ‬سەرەتا فرۆشگای ئەلیکترۆنی‬

‫فرۆشگای; ئەلیكترۆنی بریتییە‪ ˮ ‬لە پێگەیەكی ئەلیكترۆنی; بۆ فرۆشتن و خستنەڕووی; ك;;ااڵ‪ ،‬ك;;ە ل;;ەو‬
‫رێگەی;;ەوە فرۆش;;یار; دەت;;وانێ ب;;ە ك;;ەمترین م;;اوە بگات;;ە زۆرت;;رین كڕی;;ار و كااڵك;;انی; بفرۆش;;ێت‪،‬‬
‫كڕیاریش; دەتوانێ‌ هەر لە ماڵەوە یان لە ئۆفیسی كارەكەیەوە ئ;;ەو كااڵی;;ە داوا بك;;ات ك;;ە ل;;ە فرۆش;;گا;‬
‫ئەلیكترۆنییەكان نمایش كراون‪.ʻʻ‬‬

‫ئەو شێوازە بازرگانی و بەبازاڕكردن;;ە دەمێك;;ە ل;ە واڵت;;انی; پێش;;كەوتوو; رێچك;;ەی خ;;ۆی گرت;;ووە و‪،‬‬
‫چەندین پێگەی جیهانی; بۆ ئەو مەبەس;;تە كراونەت;;ەوە‪ ،‬ب;;ەاڵم ئ;;ەو ك;;ارە ل;;ە‪" ‬كوردس;;تان"‪ ‬هێش;;تا ل;;ە‬
‫قۆناغی; سەرەتادایە‪ ،‬فرۆشی كااڵ لەڕێگەی فرۆشگای ئۆنالینەوە هەرگیز; ب;;ەراورد; ن;;اكرێت لەگ;;ەڵ‬
‫فرۆشی كااڵ لە فرۆشگای ئاسایی‪ ،‬چونكە لەو رێگەیەوە فرۆشیار; دەتوانێ لە ماوەیەكی زۆر; كەمدا‪،‬‬
‫لە جوگرافیایەكی فراواندا; كااڵكانی نمایش بكات و بگاتە زۆرترین كڕیار‪ ;.‬‬

‫‪ 1-2‬بازرگانی و بازاڕی ئەلیکترۆنی لە عێراق‬

‫بازرگ;;انی; گواس;;تنەوە و گەیان;;دن ل;;ه (ع;;ێراق و هه‌رێمی كوردس;;تان) ب;;ە ش;;ێوازێکی زانس;;تی و‬
‫سەردەمیانە مێژوویەکی دووری نییە‪ ،‬سه‌ره‌ڕای پێشكه‌وتنه‌ به‌رچاوه‌كانی زانستی; بازرگ;;انی‪ ،‬هێش;;تا‬

‫‪6‬‬
‫به‌شێوازی; نەریتی م;;اوه‌ته‌وه‌و له‌ چوارچێ;;وه‌یه‌كی كۆن;;دا قه‌تیس;;كراوه‌‪ .‬ئه‌م دواكه‌وتن;;ه؛‌ ك;;اریگه‌ریی‬
‫خ;;راپی له‌س;;ه‌ر ك;;ۆی پڕۆس;;ه‌ی بازرگ;;انی; ل;;ه‌(ع;;ێڕاق و هه‌رێمی كوردس;;تان) به‌جێهێش;;تووه‌و‬
‫وایكردووه‌ بازرگانانی; ئێرە نه‌توانن وەک بازرگانانی; تر لە واڵت;;انی; پێش;;کەوتوو‪ ،‬ل;;ە تایبه‌تمه‌ن;;دی و‬
‫ده‌ستكه‌وته‌كانی گەیاندنی بازرگانیی هاوچه‌رخ و سه‌رده‌مییانه‌ سوودمه‌ند بن‪ .‬ل;;ەم س;;ااڵنەی دوایی;;دا؛‬
‫عێڕاق ئاشنابوو بە بازرگانی; ئەلیکترۆنی و‪ ،‬تا ئێستاش‪  ‬لەسەر ئاستی نێودەوڵ;;ەتی زۆر ب;;ە الوازی‬
‫دەبینرێت لەم بوارەدا‪ .‬تەنها ژمارەیەکی کەم لەو ب;;ازاڕە ئەلیکترۆنییان;;ە ک;;ە دەت;;وانن س;;ەرجەم‪  ‬ئ;;ەو‬
‫شمەکانەت بۆ دابین بکەن کە دەتەوێت‪ .‬هۆکار زۆرن‪ ،‬یەکێک ل;;ەو هۆکاران;;ەی; وایک;;ردووە ب;;ازارە‬
‫ئەلیکترۆنییەکان الوازبێت‪  ‬کەمی بەکارهێنەرانی; ئینتەرنێتە لە عێراقدا‪ ،‬بەپێی ئامارەکان نزیک;;ەی (‬
‫‪ )٪٧-٥‬ی دانیش;;توانی ع;;ێڕاق‪  ،‬ئینت;;ەرنێت ب;;ەکار دەهێنن ک;;ە ئ;;ەوەش ڕێژەی;;ەکی زۆر کەم;;ە‪،‬‬
‫هۆکارێکی کەش الوازی سیستمی; بانکییە ل;;ە عێراق;;دا‪ ;.‬سیس;;تمی; ب;;انکی‪  ‬ل;;ە‪" ‬ع;;ێڕاق"‪ ‬ت;;ا ئێس;;تاش‬
‫گرفتێکی یەکجار زۆری هەیە‪ ،‬هاوواڵتیانی; ئ;ەم واڵت;ە ه;ەتا ئێس;تاش( کری;دیت کارتی;ان) نیی;ە‪ ،‬ک;ە‬
‫دەتوانن ب;;ۆ مەبەس;تی کڕی;;نی ش;;ت و مه‌ک ب;ەکاری بهێنن‪ .‬مای;;ەی خۆش;حاڵییە ئێس;تا ل;ە‪" ‬ه;ەرێمی‬
‫کوردستاندا;"‪ ‬ئەم بازرگانییە لەسەر تۆڕە کۆمەاڵیەتیی;;ەکان ڕوو ل;;ە کرانەوەی;;ە‪ ،‬چەن;;دین فرۆش;;گای‬
‫ئەلیکترۆنی; هەن‪ ،‬هەرچەندە بێ پالنییەکی زۆریشی پێوە دیارە‪ ،‬جگە لە فرۆش;;گا; ئەلیكترۆنیی;;ەكانی‬
‫سەر تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬چەند ماڵپەڕێكی تایبەتی فرۆشگای ئەلیكترۆنیش; لە هەرێمی كوردستان‬
‫كراونەتەوە‪ ،‬یەکێک لەو ماڵپەڕانە ماڵپەڕی ‪ˮ‬مشتەری دۆت ک;ۆم‪ ʻʻ‬ە ک;ە گ;ەورەترین و فراوان;;ترین‬
‫ماڵپەڕی فرۆشی ئەلیکترۆنییە لە سەرانسەری; عێراقدا‪" ;.‬مشته‌ری دۆت کۆم"‪ ‬گه‌وره‌ت;;رین ب;;ازاری‬
‫ئۆنالینی; سه‌رانسه‌ری (عێڕاق و هه‌رێمی کوردستانه)‌ که‌ به‌شێوه‌یه‌کی بابه‌تییانه‌ کااڵو به‌رهه‌مه‌کانی‬
‫کۆمپانی;;ا; و بازرگانه‌ک;;انی (ع;;ێڕاق و هه‌رێمی کوردس;;تان)ی به‌ب;;ازاڕ ک;;ردووه‌ و به‌ ‪ 12‬ب;;ابه‌تی‬
‫س;;;;;ه‌ره‌کیی به‌ دووش;;;;;ێوه‌ی ت;;;;;اک و ک;;;;;ۆ‪-‬فرۆش;;;;;ی خ;;;;;زمه‌ت به‌ بازرگ;;;;;ان و کڕی;;;;;ار و‬
‫فرۆشیاری‪" ‬عێڕاق"‪ ‬دەکات‪ .‬ئەمە یەکەم پڕۆژەیە لەم شێوازو کوالێتیە لە ئاستی‪" ‬عێڕاق"‪ ‬ک;;ە ب;;ە‪ ‬‬
‫‪ 12‬بواری; جیاواز دەرفەتی فرۆشی; کااڵی بۆ خاوەن کۆمپانی;ا; و بازرگان;;ان ڕەخس;;اندووە‪ .‬وەک;;و ل;;ە‬
‫س;;ەرەتادا باس;;مانکرد; ئ;;ەم ب;;وارە‪  ‬ب;;ە ب;;وارێکی ن;;وێ دادەن;;رێت ل;;ە عێراق;;دا‪ ،‬س;;ەرەڕای ک;;ەمی‬
‫بەکار‌هێنەرانی ئینتەرنێت بەاڵم ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت کە نەتواندرێت هیچ شتێک بک;;رێت ل;;ەو‬
‫بوارەدا‪ ،‬لە بیرمان نەچێت‪ ،‬کە لە ئێستادا؛ عێڕاق بە قەیرانێکی ئابووری سەختدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬ه;ەر‬
‫بۆیە دامەزراندنی کاری ل;;ەم ج;;ۆرە دەت;;وانێت ب;;ە ش;;ێوەیەکی ب;ەرچاو; هاوک;;ار حکوم;;ەت بک;;ات ل;ە‬
‫دامەزرانی; کارمەند و دۆزینەوەی هەلی کار بۆیان‪.‬‬
‫‪7‬‬
 ‫‪ 1-3‬سوود و گرفتەکانی بەردەم بازرگانی ئەلکترۆنی لە عێڕاق‬

‫لە ڕووی; ئابورییەوە؛ بوونی بازاڕی; ئۆنالین ب;;ۆ کڕی;;اران بەس;;وودتر دەبی;;نرێت وەک فرۆش;;یاران‪،‬‬
‫بازاڕی; ئۆنالین سودی; بۆ هەردووالیەنی مامەڵەکە هەیە‪ ،‬کڕیار و فرۆشیار‪ ،‬بەاڵم زۆرتر یارمەتی‬
‫کڕیار; دەدات و ئاس;;انکاری; زۆری; ب;;ۆ دەک;;ات‪ ،‬ل;;ەڕوی; ئ;;ەوەی ک;;ە ک;;اتی زۆری; ب;;ۆ دەگەڕێت;;ەوە و‬
‫پێویس;;ت ناک;;ات ب;;ڕوات ب;;ۆ گ;;ەڕان ب;;ەدوای ش;;تومەکدا‪ ،‬چونک;;ە ت;;ەنها ب;;ە ی;;ەک کلی;;ک دەت;;وانێت‬
‫پێویستییەکانی خۆی ببینێت و دیارییان بکات‪ ،‬لە هەمانکاتدا فرۆش;;یاریش; س;;وودمەند دەبێت ب;;ەهۆی‬
‫ئەوەی لەڕێگەی کۆمەڵێک تۆڕی; کۆمەاڵیەتییەوە پێشانگاکەی پیش;;اندەدات و دەت;;وانێت وای لێبک;;ات‬
‫بچێتە ئاستی; جیهانەوە‪ ،‬تەنها بۆ یەک شوێنی دیاریکراو ن;;ەبێت‪ ،‬ل;;ە واڵت;;انی پێش;;كەوتوو; فرۆش;;گا و‬
‫بازاڕگ;;ە ئەلیكترۆنیی;;ەكان ب;;ەدیوی د ووەمی چ;;االكی ژی;;انی; ئ;;ابووریی; دادەن;;رێن و بوونی;;ان زۆر‬
‫پێویس;;تە‪ ،‬ه;;ەرێمی; كوردس;;تان‪-‬یش پێویس;;تە ه;;ەنگاو ب;;ۆ بازرگ;;انیی ئ;;ەلیكترۆنی; ب;;نێ‪ ،‬چونك;;ە‬
‫س;;وودەكانی ل;;ە گرفت;;ەكانی زی;;اترە‪ ،‬ل;;ە‪" ‬ه;;ەرێمی كوردس;;تان"‪ ‬بانك;;ەكان و هاوواڵتی;;ان گرف;;تی‬
‫متمان;;;ەیان لەگ;;;ەڵ ی;;;ەك هەی;;;ە‪ ،‬ب;;;ۆ رەواندن;;;ەوەی ئ;;;ەم گرفت;;;ە پێویس;;;تە بانك;;;ەكانی‪" ‬ه;;;ەرێمی‬
‫كوردس;;تان"‪ ‬بەس;;وود وەرگ;;رتن ل;;ەو یاس;;ایانەی ب;;ەركارن‪ ،‬س;;مارت ك;;ارتی ب;;انكی ب;;ۆ هاوواڵتی;;ان‬
‫دروستبكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی هاوواڵتیان بتوانن سوود لە فرۆشگا; ئەلیكترۆنییەكان وەربگرن‪ .‬س;;وودەکانی;‬
‫بازرگانی ئەلیکترۆنی; زۆرە‪ ،‬هەم بۆ کۆمپانیاکان و هەم بۆ تاکەکانیش کە‪  ‬دامەزران;;دنی تێچ;;ونێکی‬
‫کەمی دەوێت‪  ،‬هەموو ئەوەی پێویستە بۆ دامەزراندنی وێب‪-‬سایتێکی; ئەلیکترۆنییە لەگ;;ەڵ ش;;وێنێک‬
‫ب;;ۆ کەلوپەل;;ەکانی ک;;ە دەیفرۆش;;یت‪ ،‬پێویس;;تت ب;;ە بینای;;ەکی گ;;ەورە نیی;;ە ت;;اوەکو ئ;;ەو کەلوپەالن;;ەی‬
‫دەیفرۆش;;یت بیخەیت;;ە ڕوو‪ ،‬چونک;;ە کارەک;ە ل;;ە ڕێگ;;ای ئەلیکترۆنیی;;ەوە‪ ،‬دەک;;رێت ت;;ەنها کۆگای;;ەکی‬
‫بچوکت بەسە بۆ هەلگرتنی کەلوپەلەکان تێیدا‪ ،‬بە هەمان شێوە؛‪  ‬ئەم رێگایە سوودێکی زۆری هەی;;ە‬
‫بۆکڕیارانیش‪ ،‬کاتێکی زۆریان بۆ دەگەڕێتەوە و مان;;دوو; ن;;ابن ل;;ە کڕی;;نی ش;;مەکەکانیاندا و بێگوم;;ان‬
‫ب;;ەهۆی ب;;وونی رکاب;;ەر ل;;ە نێ;;وان کۆمپانیاکان;;دا; رەنگ;;ە ش;;مەکەکانیان ب;;ە نرخێ;;ک ه;;ەرزانتر‬
‫دەستبکەوێت‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫سوودەكانی بۆفرۆشیار‬ ‫‪‬‬

‫‪ -١‬پێویستی بە شوێنێکی; دیاریکراو; نییە‪ ،‬واتە کرێ و باجی لەسەر نیە‪.‬‬

‫‪ -٢‬زۆرتررین کەس کااڵکانی دەبینێت‪.‬‬

‫‪ -٣‬سنووری; فرۆشتنی; كااڵكانی فراوانە‪.‬‬

‫‪ -٤‬دەتوانێ‌ بە تێچوویەكی; زۆر كەم بەردەوام رێكالم بۆ كااڵكانی; بكات‪.‬‬

‫سوودەكانی بۆ كڕیار‬ ‫‪‬‬

‫‪ -١‬ئاسانی; دەستی بەو كااڵیە دەگات كە پێویستییەتی‪;.‬‬

‫‪ -٢‬تێچووی بازاڕكردن و كاتی بۆ دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫‪ -٣‬زۆرترین بژاردەی لەبەردەستە بۆ كڕین‪.‬‬

‫گرفتەکانی بەردەم بازرگانی ئەلکترۆنی‬ ‫‪‬‬

‫لە واڵتانی پێشكەوتوو فرۆشگا و بازاڕگە ئەلیكترۆنییەكان بەدیوی; دووەمی چاالكی ژیانی ئ;;ابووری;‬
‫دادەن;;رێن و‪ ،‬بوونی;;ان زۆر پێویس;;تە‪ ،‬ه;;ەرێمی كوردس;;تان‪-‬یش پێویس;;تە ه;;ەنگاو ب;;ۆ بازرگ;;انیی;‬
‫ئەلیكترۆنی; بنێ‪ ،‬چونكە سوودەكانی; لە گرفتەكانی; زیاترە‪ ،‬ب;;ەاڵم ل;;ە کوردس;;تاندا; س;;ەرجەم فرۆش;;گا‬
‫ئەلیكترۆنییەكان بەدەست دوو گرفتەوە دەن;;اڵێنن؛ ئ;ەوانیش گرف;;تی; پ;;ارەدان و گەیان;;دنی كااڵكان;;ە ب;ە‬
‫كڕی;;ار‪ ،‬ب;;ەهۆی ن;;ەبوونی سیس;;تەمێكی پێش;;كەوتووی; ب;;انكی و ناچ;;االكیی; پۆس;;تە ل;;ەنێوان ش;;ار و‬
‫شارۆچكەكان‪ ،‬زۆربەی ئەوانەی ئ;ەو ج;;ۆرە بازرگانیی;;ە دەك;ەن‪ ،‬ناچ;;ارن ب;;ە تاكس;;ی و پاس;;ی هێڵی‬
‫نێ;;;;وان ش;;;;ار و ش;;;;ارۆچكەكان كااڵكانی;;;;ان بگەیەنن;;;;ە دەس;;;;تی كڕیارەكانی;;;;ان‪ ،‬ل;;;;ە‪" ‬ه;;;;ەرێمی‬
‫كوردس;;تان"‪ ‬بانك;;ەكان و هاوواڵتی;;ان گرف;;تی متمان;;ەیان لەگ;;ەڵ ی;;ەك هەی;;ە‪ ،‬زۆرب;;ەی هاواڵتی;;ان‬

‫‪9‬‬
‫متمانەیان بە بانکەکان نییە و‪" ،‬بانک"‪ ‬وەک شوێنێکی; ئاڵوگۆڕی; پارە دەبینن‪ ،‬بۆ رەواندنەوەی ئ;;ەم‬
‫گرفتە و دڵنیاییدان بە هاواڵتی;ان و دروس;تکردنەوەی پ;ردی پەیوەن;دی نێ;وان ه;اواڵتی و بانک;ەکان‪،‬‬
‫پێویستە بانكەكانی‪" ‬ه;;ەرێمی كوردس;;تان"‪ ‬ب;;ە س;;وودوەرگرتن ل;;ەو یاس;;ایانەی ب;;ەركارن‪" ‬س;;مارت‬
‫ك;;ارتی;"‪ ‬ب;;انكی ب;;ۆ هاوواڵتی;;ان دروس;;تبكەن‪ ،‬ب;;ۆ ئ;;ەوەی هاوواڵتی;;ان بت;;وانن س;;وود; ل;;ە فرۆش;;گا‬
‫ئەلیكترۆنیی;;ەكان وەربگ;;رن‪ ،‬ن;;ەبوونی; ئ;;ەو‪  ‬سیس;;تمە‪  ‬باش;;ەی‪" ‬بانک"‪ ‬و گرێن;;ەدانی ب;;ە ب;;ازاڕی;‬
‫ئابووری; جیهانەوە‪ ،‬وایکردووە؛ کە بازاری ئۆنالین لە کوردستاندا چەندین هەنگاو لە دوای بازاڕی‬
‫جیهانییەوە بێت‪ ،‬بەاڵم بە دیوێکی تردا ب;;وونی; سیس;;تمێکی‪" ‬ڤ;;یزا ک;;ارت"‪ ‬و پ;;ارەدانی ئ;;ەلیکترۆنی;‬
‫ڕەنگە الیەنێکی نێگەتیڤیشی هەبێت‪ ،‬چونکە دەبێتە هۆی کڕینی کااڵ و کەلوپەل ل;;ە ب;;ازاڕە ئۆنالین;;ە‬
‫جیهانییەکان‪ ،‬ئەوەش بەگشتی کار دەکاتە س;;ەر ئ;;ابووری; واڵت و بەرهەم;;ە ناوخۆیی;;ەکان‪ ،‬ت;;ا ئێس;;تا‬
‫لە‪" ‬ھەرێمی کوردستان"‪ ‬مەرج و رێنمایی; تایبەت بە ک;;ڕین و فرۆش;;تنی; ک;;ااڵ و کەلوپ;;ەل تەنان;;ەت‬
‫دەرمان و پێداویستی; پزیشکی ب;;ۆ ب;ازاڕی; ئ;ۆناڵین نیی;ە‪ ،‬زۆرین;;ەی ئ;ەو ج;ۆرە بازاڕان;ەش لەس;ەر‬
‫ئاستی تاکە کەسین لەگەڵ ئەوەش‪ ،‬هەندێکجار تەنها لە رێگای پەیجێکەوە کااڵکان ساخ دەکرێنەوە و‬
‫ب;;ە هاوواڵتی;;ان دەفرۆش;;رێن‪ ،‬ش;;ارەزایانی ئ;;ابووریش; پێی;;ان وای;;ە؛ بازاڕەک;;انی‪" ‬ئ;;ۆناڵین"‪ ‬لەس;;ەر‬
‫بنەمای کۆمپانیا دانەمەزراون بۆیە کۆنتڕۆڵ کردنیان ئەستەمە‪.‬‬

‫دووه‌م‪ -:‬چۆن دەست بکەیت بە کاری بازاڕی ئۆنالین‬

‫وەکو ئاگادارین‪ ،‬کڕین و فرۆشتن لە ڕێی ئۆنالینەوە ڕۆژ; بە ڕۆژ; لە گەشە کردندایە‪.‬‬
‫ئەتوانین بڵێین لە ساڵی ‪ 2015‬وە بەرز بوونەوەی;;ەکی ب;;ەرچاوی; بەخۆی;;ەوە بی;;نیوە وەک;;و ئ;;ەوەی ل;;ە‬
‫هەر ‪ ٣‬پۆستێکی; فەیسبووکدا; پۆستێکی کااڵی;;ە ب;;ۆ فرۆش;;تن‪ ،‬ب;;اس ل;;ە فرۆش;;تنەکانی; وەک دەس;;تی ‪٢‬‬
‫ناکەین بەڵکو بازاڕێک لە پەیجێکی تاکە کەسیدا‪ .‬با واز لە ئامارەکان بێنین‪ ،‬دەست کردن بە کڕین و‬
‫فرۆشتنی; ئۆنالین هیچ کاتێک وەکو ئێستا ئاسان ن;;ەبووە و ناش;;بێت‪ ،‬ب;;ەاڵم چ;;ۆن بت;;وانیت بازاڕێ;;ک‬
‫دروست; کەیت ک;;ە کارتێک;;ەرێکی; ب;ەهێز بێت ب;;ۆ بین;;ەر و کڕیارەک;;انت؟ه;;ەبوونی; پەیجەک;;ە لەگ;ەڵ‬
‫ناوێک تا ڕادەیەک جێی باس نییە بەاڵم ستراتیجیە گرنگەکانی لە چەند خاڵێکدا بە ک;;ورتی و پوخ;تی;‬
‫باسی لێ دەکەی‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫لۆگۆی تایبەت بە پەیجەکەت‬ ‫‪2-1‬‬
‫ئەم کارە کە دەستی پێ دەکەیت‪ ،‬ئەتوانیت بە بسنزێکی بچووک بانگی بکەیت‪ ،‬لۆگۆ تەنها وێنەی;;ەک‬
‫نییە کارەکەت جوانتر بک;;ات‪ ،‬ب;;ەڵکو ناس;;نامەیەکە ب;;ۆ کارەک;;ەت و ه;;ەتا کوالی;;تی ب;;ەرزتر; و مان;;ای‬
‫جوانتر; ببەخش;;ێت ‪ ،‬کارەکەش;;ت زی;;اتر; ج;;ێی س;;ەرنج دەبێت‪ .‬ئ;;ەم لۆگۆی;;ەت ت;;ەنها ب;;ۆ س;;ەر وێن;;ەی‬
‫پڕۆفایلەکەت یاخود کەڤەرەکەت پێویست نییە‪ ،‬بەڵکو وێنە یاخود ڤیدیۆی هەر‬
‫کااڵیەک باڵو بکەیتەوە پێویستە لۆگۆکەتی; پێوە بێت لەب;ەر چەن;د هۆکارێ;ک‪- :‬خ;ەڵکی ب;ە وێنەک;ەیا‬
‫بزانن ئەم کارە تایبەت;;ە ب;;ە ت;;ۆ ‪-‬گ;;ەر وێنەک;;ەت دزەش;;ی پێ بک;;رێت لۆگۆک;;ەت ه;;ەر تایبەت;;ە ب;;ەتۆ ‪-‬‬
‫کارەکەت زیاتر پڕۆفێشناڵ; دەر دەکەوێت وە زیاتریش‪ ،‬پڕۆسەی دروست; کردنی لۆگۆکەت پێویستە‬
‫پەیجەکەت) ‪.‬‬ ‫پێش کردنەوەی پایجەکەت بێت (کاتی ئامادەکاری بۆ‬

‫‪( 2-2‬کااڵکانتا)‬
‫لە هەموو بەشێکی دیکە گرنگتر‪ ،‬کااڵکانت;;ە‪ ،‬ل;;ە ک;;اتی گ;ەڕان ب;;ەدوای کااڵکەت;;دا پێویس;;تە ڕەچ;;اوی‬
‫هەموو حاڵەتێکی‬
‫باش و خراپی ناوچەکەت بکەیت ‪ ،‬ئایا چی پێویست دەبێت لەم سات و وەختەدا بفرۆشرێت‪ ،‬وە قەت‬
‫کااڵیەک مەفرۆشە کە خۆت نەتەوێت بیکریت‪ .‬لە کاتی دەست پێکی پەیجەکەت ب;;ە الی;;ەنی کەم;;ەوە‬
‫پێویستە پێنج کااڵی ئامادەت هەبێت ب;ە ن;;رخی گونج;او ‪ ،‬بیریش;ت ن;ەچێت کوالی;تی ب;;ەرزی وێن;ە و‬
‫ڤیدیۆی کااڵکەت تا زۆرتر بێت باشترە‪ ،‬خەڵکی پێویستە ب;;زانن ب;;ە ت;;ەواوی و ب;;ە ڕونی; ئ;;ەو ش;;تەی‬
‫ئەیبینن چییە و چۆنە‪.‬‬

‫نوسینی سەر پۆستەکالنت‬ ‫‪2-3‬‬

‫لەوانەی;;ە ئ;;ەم خاڵ;;ەیان بەالت;;ەوە گرنگی;;ەکی وای ن;;ەبێت ‪ ،‬ه;;ەموومان دەزانین نوس;;ینی; زانی;;اری‬
‫تەواوەتی کااڵکە شتێکی سەرەکیە‪ ،‬بەاڵم بەتەنها ئەوە ن;;ا‪ ..‬جگ;;ە ل;;ە زانی;;اری لەس;;ەر ب;;ەکار هێن;;انی‬
‫کااڵکە ‪ ،‬پێویستە لە ڕێی نوسینەکەتەوە وا لە بینەرەکە بکەیت ک;;ە بی;;ەوێت ئ;;ەم کااڵی;;ە بک;;ڕێت ‪ ،‬ب;;ە‬
‫دڵنیاییەوە هیچ کااڵیەک نیی;;ە کاریگ;;ەری; خ;;ۆی ن;ەبێت و ئیس;;فادەی ن;ەبێت‪ ،‬ب;;ەاڵم ت;;ۆ دەبێت ئام;;اژە‬

‫‪11‬‬
‫ب;;ەوەش ب;;دەیت ئ;;ەم کااڵی;;ە ب;;ۆ چ ش;;تێک پێویس;;تە‪ ،‬ک;;ار ئاس;;انی چی ب;;ۆ کڕیارەک;;ە دەک;;ات ‪ ،‬ل;;ە چ‬
‫ڕوویەکەوە کڕیار پەشیمان نابێتەوە کە کڕی‪ ،‬وردەکاریەکان هەموو شتێکن‪.‬‬

‫(بینەر و کڕیارەکانت)‬ ‫‪2-4‬‬

‫سپۆنسەر‪ ،‬بەڵێ سپۆنسەر‬
‫دەبێت بە تەواوەتی لەالت ڕوون بێت کە گەر بتەوێت بازاڕەکەت سەرکەوتو; بێت‪ ،‬ڕێگ;;ەی دووەم و‬
‫سێیەمت نییە‪ ،‬تاکە ڕێگەت بۆ ئ;ەوەی خ;ەڵکی کااڵک;ەت ب;بینن سپۆنس;ەرە ک;ە ل;ە ڕێی ماس;تەرکارد;‬
‫یاخود; ئاسانتر گیفت کاردەوە دەکرێت‪ ،‬بەاڵم هەر وا ئاسان؟ پێشنیاری ئێم;;ە گیفت ک;;اردی; ‪ $٢٥‬یی;;ە‬
‫کە نرخی ‪$٣٠‬ە ‪ ،‬ب;;ە هیچ ش;;ێوەیەک ب;;یر ل;;ەوە مەک;;ەرەوە ک;;ە ب;;ەو ‪ $٢٥‬ە دۆالرێ;;ک ب;;ۆ پۆس;;تێک‬
‫بدەیت‪ ،‬ئەمە شتێک نییە هیچ س;;ەیریەکی تێ;;دابێت ب;;ەاڵم ه;;ەر پۆس;;تێک ب;;ە الی;;ەنی کەم;;ەوە ‪$١٢.٥‬‬
‫کەمتر سپۆنسەری بۆ بکەیت زەرەری تۆیە بە تایبەتی لە فەیسبووکدا‪ ،‬دەت;;وانیت ئ;;ەو ‪ $٢٥‬ە ب;;دەیت‬
‫لە پۆستی کااڵی;ەک ک;ە کااڵک;ە ل;ێی دڵنی;ابی; ک;ە فرۆش;ی ب;اش دەبێت ‪ ،‬دەش;توانیت دابەش;ی بک;ەیت‬
‫بەس;;ەر دوو پۆس;;تدا‪ ;،‬ب;;ەڵآم دووب;;ارە دەیڵێم;;ەوە ب;;ە ی;;ەک دۆالر و دوو دۆالر ق;;ازانجت; نیی;;ە ب;;ەڵکو‬
‫زەرەرتە‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪12‬‬
 ‫به‌شی دووه‌م‪-:‬‬

‫"بازاڕگەری مارکێتینگ چیە؟"‬

‫پێناسەی مارکێتینگ زۆر; ئاسان نیە‪ ،‬بەاڵم گەر زۆر سادەی بکەینەوە؛‬

‫بازاڕگەری; به‌ ئینگلیزی واتا ‪  marketing‬بریتییه؛ له‌ شێوازێک‪  ‬یاخود; چاالكییەک كه‌وا ده‌گ;;یرێته‌‬
‫به‌ر له‌الیه‌ن خاوه‌ن به‌رهه‌مه‌كان بۆ زیادكردنی فرۆشی به‌رهه‌مه‌كانیان و‪ ،‬ناساندنی به‌رهه‌مه‌كانی;;ان‬
‫به‌ ب;;ازاڕ; و به‌كارهێنه‌ره‌كانی;;ان‪  .‬ئه‌م پڕۆس ;ه‌یه‌ به‌ر له‌ دروس;;تكردنی به‌رهه‌مه‌كه‌ و خس;;تنه‌ ب;;ازاڕی;‬
‫ده‌س;;ت پێ;;ده‌كات ت;;ا قۆن;;اغی فرۆش;;تنی به‌رهه‌مه‌كه‌ ی;;اخود; خزمه‌تگوزارییه‌ك;;ه‪ ،‬ب;;ە واتای;;ەکی دی؛‬
‫بازاڕگەری; بەر لە دروستکردنی بەرهەم دەست پێدەکات‪ ،‬تا گەیشتنی بەرهەمەکە ب;;ە کڕی;;ار ی;;اخود‬
‫بەکارهێنەر‪ .‬یاخود مارکێتین;;گ بریتیی;;ە‪ :‬ل;;ە کۆم;;ەڵێک چ;;االکی‪ ،‬ھەنگاوی پێکەوەگرێ;;دراو‪ ;،‬پالنی‬
‫ھەمەجۆر; بۆدروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ کڕیارو; پێدانی ئەو ھەستە بە کڕیار ک;;ە جێگ;;ای بایەخ;;ە‬
‫الی فرۆش;;یار‪ ،‬خستنەبەردەس;;تی ک;;ااڵ ی;;ان خزم;;ەتێک ک;;ە جێگ;;ەی رەزامەن;;دی کڕی;;ار; بێت و‬
‫پێویستیەکی; دابین نەکراوی بۆ پڕ بکاتەوە ئامانجەکانی بزنسەکەش بھێنێتە دی‪.‬‬

‫ئەم پرۆسەیەش کارێکی هێن;;دە س;;انا نی;;ە‪ ،‬ب;;ەڵکوو چەن;;د قۆن;;اغ; و ش;;ێوازێکی; هەی;;ە‪ ،‬هەری;;ەک ل;;ەو‬
‫قۆناغانەش کات و شێوە ڕێکخستنی تایبەتیان دەوێت کە لێرەدا ئاماژە بە هەندێکیان دەکەین؛‪ ‬‬

‫یەکەم‪:‬بەرهەم یاخود کااڵ‪ .‬‬

‫هەموو ئەو کااڵ یان خزمەتگوزارییانە دەگرێتەوە کە خ;;اوەن کارێ;;ک ی;;اخود; پرۆژەی;;ەک هەی;;ەتی و‬
‫دەیەوێت پێشکەش بە شوێنێکی; بکات‪ ،‬یاخود دەیەوێت بیفرۆشێت‪.‬‬
‫دەکرێت بڵێین؛ بەرهەم سەرەتاو کرۆکی پرۆسەی; بازاڕگەریی;;ە‪ ،‬وەخس;;تنە ب;;ازاڕی بەرهەمەک;;ە ل;;ە‬
‫کات و شوێنی گونجاودا; بەشێکی ترە لە پرۆسەی بازاڕگەری‪ ،‬کەواتە خودی بەرهەمە بازاڕ; دیاری‬
‫دەکات‪ ،‬کوالتی بەرزی بەرهەم تەواوی; پرۆسەی بازاڕگەری; سەرکەوتوو دەکات‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫دووەم‪:‬نرخ‪  .‬‬

‫خ;;;اڵێکی ت;;;ری زۆر گرن;;;گ ل;;;ە پرۆس;;;ەی; بازاڕگەری;;;دا ب;;;ۆ بەره;;;ەمێکی دی;;;اریکراو‪ ،‬ی;;;اخود‬
‫خزمەتگوزارییەک بریتیە؛ لە نرخ‪ ،‬خاوەن کار هەمیشە دەبێت لەگەڵ بەرزی; کوالتی بەرهەمەکەی;;دا‬
‫چاودێری نرخیش بکالت‪ ،‬چونکە بازاڕ و بەکارهێنەران تا بەره;;ەمێک دەناس;ن نرخەک;;ەیان ب;ەالوە‬
‫گرنگە‪ ،‬هەروەها بەرهەمەکان هەمیشە ڕکابەرییان هەیە لە نرخدا‪ ،‬کەواتە لە پرۆسەی بازاڕگەری;;دا;‬
‫دەبێت ڕکاب;;ەرو بەکارهێن;;ەر وەک دوو کۆڵەک;;ەی س;;ەرەکی س;;ەیر بک;;رێن و پش;;ت گ;;وێ ن;;ەخرێن‪،‬‬
‫دەکرێت نرخ لە الیەن خاوەن کااڵوە دیاری; بکرێت ل;;ە کاتێک;;دا ک;;ە ت;;ەنها ئ;;ەو کااڵی;;ە ل;;ە الی ی;;ەک‬
‫سەرچاوە هەبێت و‪ ،‬بازاڕیش خواستی; لەسەر ئەو کااڵیە هەبێ‪.‬‬

‫سێیەم‪:‬بانگەشە(ڕیکالم)‪Advertising‬‬

‫خاڵێکی تری گرنگ لە پرۆسەی بازاڕگەری؛ بریتییە لە بانگەشە ب;;ۆ ک;;ااڵ ی;;اخود بەرهەمەک;;ە‪ ‬ه;;ەر‬
‫کارێک یان بیرۆکەیەک کە بە هۆیەوە کۆمپانیاکان بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانیان; پێشنیار دەکەن‪،‬‬
‫یان چاالکییەکی پالن ب;;ۆ دان;;دراوە ک;;ە ب;;ە کۆم;;ەڵێک بن;;ەمای زانس;;تی و هون;;ەری ئام;;ادە دەک;;رێت‪،‬‬
‫سەرنجی خەڵک بۆ الی خۆی ڕادەکێشێت‪.‬‬

‫بەهۆی ڕیکالم وێنایەک الی بەکارب;;ەر لەس;;ەر بەره;;ەم و خزمەتگوزاریی;;ەکان دروس;;ت دەبێت ک;;ە‬
‫دەبنە پاڵنەر و هاندان بۆ کڕینیان‪.‬‬

‫ئامانجی; سەرەکی ڕیکالمکردن لەالیەن کۆمپانیا; و بازرگانەکانەوە؛‬

‫بریتییە؛‪ ‬لە زیادکردنی; قەبارەی فرۆشتن‪ ،‬ئاش;;ناکردنی بەکارب;;ەر بەرانب;;ەر بەرهەم;;ەکان‪ ،‬زانی;;اری;‬

‫پێشکەش;;کردن دەرب;;ارەی گ;;رنگی; و باش;;ی بەرهەمەک;;ە‪ ،‬زانی;;اری; دەرب;;ارەی ن;;رخی بەرهەمەک;;ە‪،‬‬
‫درووس;;تکردنی ب;;اوەڕ و زی;;ادکردنی; متمان;;ەی بەکارب;;ەر بەرانب;;ەر بەرهەم;;ەکان‪ ،‬بۆی;;ە زۆرب;;ەی;‬
‫کۆمپانیا; گەورەکان بەشێکی زۆری; سەرمایە لە ڕیکالمدا خەرج دەکەن بۆ نموونە لە دوایین ئاماری;‬
‫‪ businessinsider‬دا ه;;اتووە ل;;ە س;;اڵی ‪ ٢٠٢٠‬نزیک;;ەی ‪١٦٨‬ملی;;ار دۆالر لەالی;;ەن کۆمپانیاک;;انی‬
‫ئەمەریکاوە بۆ ڕێکالم خەرجکراوە‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫ئەوە ڕوونە ڕیکالم لە هەمو جیهان و لێرەش لە کاراترین و باشترین ئامرازەکانە لە ساغکردنەوەی‬
‫بەرهەمەکاندا‪.‬‬

‫چوارەم‪:‬تیمی بازاڕگەر‪ .‬‬

‫پ;;اش ئام;;ادەبوونی; بەره;;ەم و دی;;اریکردنی; ن;;رخ و ڕیکالم‪ ،‬ب;;ۆ زی;;اتر ئاش;;نابوون و درێ;;ژەدان ب;;ە‬
‫زنجیرەی کاری; فرۆش‪ ،‬پێویستمان بە تیمێکی بازاڕگەری دەبێت کە بە تەواوی; وردو درشتی; ک;;ارە‬
‫بازرگانیەکە شارەزابن و بیخەنە بەردەم بەکارهێنەران یاخوود کڕی;ار; و فرۆش;گەکان ‪ ،‬ئ;ەم تیم;ەش‬
‫دوای ئەوەی بە تەواوی ڕاهێنانیان پێدەکرێت و شارەزایی; تەواوی; ڕێگ;;ەکانی ب;;ازاڕ و ف;;رۆش دەبن‬
‫پاش;;ان پێویس;;تە بچن;;ە ب;;ازاڕ‪ ،‬ئ;;ەم تیم;;ەش بۆی;;ە پێویس;;تە لەب;;ەر ئ;;ەوەی زۆر; ل;;ە فرۆش;;یاران و‬
‫بەکارهێنەرانیش بەهۆی سەرقاڵیانەوە ئاگاداری هیچ کام لە ڕیکالم و ناسینی بەرهەمەکان نین‪.‬‬

‫هەموو ئەم کردارانە پێویس;تی; ب;ە چەن;دین ک;ەس و تیم هەی;ە ب;ۆ کارەک;ە‪ ،‬ک;ە ئەم;ەش جیاوازی;ەکی‬
‫دیاری; نێوان بازاڕگەری; کالسیک و نێتۆرک; مارکێتینگە‪.‬‬

‫نێتۆرک مارکێتینگ‬

‫بریتییە؛ لە سیستەمێکی بازرگانی; جیهانی; کە بەکاردەهێنرێت لەالیەن کۆمپانیا; و بازرگانەکانەوە ئەم‬

‫سیستەمەش تەواو ئەلیکترۆنی;;ە و دەگەڕێت;;ەوە ب;;ۆ جیه;;انی م;;ەجازی و نابەرجەس;;تە ک;;ە ڕاس;;تەوخۆ;‬
‫بەرکەوتەی ماددی نابێ‪ ،‬وەک مامەڵەی دەستاودەستی جاران‪ .‬ئەمڕۆ ئەو بوارە زۆر فراوان بووە و‬
‫ڕۆڵی; کاریگەرو بەرچاوی هەیە لە دنیای بازرگانیدا‪ ،‬بە هەردوو; ئاقاری ئەرێنی و نەرێنی‪ .‬‬

‫ئێستا به‌بازاڕكردنی دیجیتاڵی; ‪ Digital Marketing‬ڕۆڵی هه‌ره‌ به‌رچ;;اوی; هه‌یه‌ له‌ به‌ب;;ازاڕكردن‬
‫له‌به‌ر كاریگه‌ری و ئاسانی به‌كارخستنیدا‪ ;.‬كه‌ به‌ زۆر ڕێگاوه‌ ده‌ك;;رێت‪ ،‬یه‌كێ;;ك له‌وانه‌ ئیمێله‌‪ ،‬ئێس;;تا‬
‫بازار كردن له‌ رێگای; ئیمه‌یله‌وه‌ ‪ Email Marketing‬یه‌كێكه‌ له‌ كه‌ل و په‌له‌ پێویستیه‌كانی; به‌ بازار;‬
‫كردن بۆ راكێشانی كریاران‪ (،‬ئیمەیڵ مارکێتینگ; و وێبس;;ایت باس;ێکی; تەنهای;;ە و ل;ە بەش;;ێکی ت;ری‬
‫باسەکەماندا بە درێژی دەینووسین) الیەنێکی تری‪  ‬بازاڕکردن ل;;ە ڕێگ;;ەی سۆش;;یاڵ می;;دیاوە ک;;ە ل;;ە‬

‫‪15‬‬
‫عێڕاق و کوردستاندا; هەرچەن;;دە تازەی;;ە ب;;ەاڵم ب;;ە ش;;ێوەیەکی ب;;ەرفراوان ک;;اری لەس;;ەر دەک;;رێت و‬
‫بازاڕی; هەیە‪ .‬‬

‫ئەم سیستەمەش لە چەند بەشێکی س;;ەرەکی پێ;;ک دێت ک;;ە بری;;تین ل;;ە؛ ک;;ڕین‪ ،‬ف;;رۆش‪ ،‬بازاڕگ;;ەری‬
‫هەنگاوی یەکەم بریار دان لەسەر ئەوەی کە دەتەوێ چ بە خەڵکەکە بفرۆشی ل;;ە رێگ;;ای ئۆنالین;;ەوە‬
‫دەبێت بە تەواوی خوێندن;;ەوەکی; ت;;ەواوی ب;;ۆ بک;;ەیت ک;;ە چ بەره;;ەمیک دەهێ;;نی ب;;ۆ فرۆش;;تن ل;;ە چ‬
‫شوێنێک دایدەنێ و دەیفرۆش;;ی‪ ;.‬ک;;ڕین و فرۆش;;تن ل;;ەو سیس;;تەمە ک;;ارێکی زۆر; ئاس;;ان نی;;ە ب;;ۆ ئ;;ەو‬
‫کەسانەی کە تازە دەست بەو بزنسە دەکەن‪ ،‬چونکە پێویستە ئەو کەسانە بدۆزیتەوە کە پێویستیان بەو‬
‫جۆرە کەلوپەالنە هەیە‪.‬‬

‫بەش;;ەکەی ت;;ری بریتیی;;ە ل;;ە؛ بازاڕگ;;ەری; و دروس;;ت ک;;ردنی تیم و روون کردن;;ەوەی ئ;;ەو ج;;ۆرە‬
‫بەرهەمە یان کارە بۆ بەکارهێنەران و کڕیاران بە تەواوی; زانیاریەوە زانیا‪ ‬‬
‫زۆربەی; ملیاردێرەکان وەکو؛ برایەن ترەیسی یان دۆناڵد ت;;رەمپ‪ ،‬ل;;ە واڵتی; خۆی;;ان ب;;ۆ جارێ;;ک ل;;ە‬

‫ژیانیان لە "نێتۆرک مارکێتینگ" کاریان کردووە‪.‬‬

‫کەواتە دەتوانین بڵێین؛ لە نێتۆرک مارکێتینگدا; تێچویەکی زۆر کەمتر‪ ،‬بەرزی کوالی;;تی بەرهەمەک;;ە‬
‫و تەقلید نەکردنەوی‪ ،‬چونکە راستەوخۆ ل;ە کۆمپانی;;ای; وەردەگ;ریت ن;ەوەک ل;ە دەس;;تی کەس;;ی ت;ر‪،‬‬
‫ئاسان بە دەستهێنانی; ل;ە جی;اتی چەن;د ک;اتژمێر گ;ەڕان ب;ە دوای;دا; ل;ە ب;ازار ت;ەنها ب;ە نامەی;ەک ی;ان‬
‫پەیوەندییەکی تەلەفۆنی; لە واڵتەکانی تر بە کلیک کردنیک کااڵکە دەگاتە بەر دەرگا‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫سەرچاوەکان‬

http://chawykurd.com/details.aspx? )1
=hewal&jmare=24351&Jor=70&Jor2=4144
https://www.nasnews.com/kurd/view.php?cat=1289 )2
http://kurdkar.blogspot.com/2017/09/blog-post_66.html )3
-‫ۆ‬$$$$$$$$‫ب‬-‫ان‬$$$$$$$$‫ڕێگاک‬-‫ترین‬$$$$$$$$‫باش‬/https://zaniary.com/blog/6078caad5478f )4
$‫ئەلیکترۆنی‬-‫بەبازاڕکردنی‬
https://motivationkurd.wixsite.com/motivationkurd/single-post/ )5
‫ئۆنالین‬-‫بازاڕی‬-‫کاری‬-‫بە‬-‫بکەیت‬-‫دەست‬-‫چۆن‬/2017/12/28

17