ISSN 1301 7667

MERSiN DNiVERSiTESi KILIKIA ARKEOLOJiSiNi ARA�TIRMA MERKEZi

MERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY

KAAM
YAYINLARI

Q LB A
II

MERSiN
2005
 -
KAAM YAYINLARI
OLBA
XII

© 2005 Mersin/Tiirkiye
ISSN 1301 7667

OLBA dergisi hakemlidir ve May1s-Kas1m aylannda olmak tizere,

y1lda iki kez bas1lmaktadrr.
Published each year in May and November.

KAAM'm izni olmadan OLBA'mn hic;bir boltimti kopya edilemez.

Almtl yap1lmas1 durumunda dipnot ile referans gosterilmelidir.
It is not allowed to copy any section of OLBA without the permit of KAAM.

OLBA'ya gonderilen makaleler a§ag1daki web adresinde ve bu cildin giri§ sayfalannda

belirtilen formatlara uygun oldugu taktirde bas1lacaktrr.
Articles should be written according the formats mentioned in the following web address.

OLBA'nm yeni say1lannda yaymlanmas1 istenen makaleler ic;in yaz1§ma adresi:

Correspondance addresses for sending articles to following volumes of OLBA:
Prof. Dr. Serra Durugontil
Mersin Universitesi Fen-Edebiyat Faktiltesi
Arkeoloji Boltimti
<;iftlikkoy Kamptisti
33342-MERSiN
TURKEY

Diger ileti§im Adresleri

Other Correspondance Addresses
Tel: 00.90.324.361 00 01 (10 Lines) 4730 / 4734
Fax: 00.90.324.361 00 46
web mail: www.kaam.mersin.edu.tr
e-mail: kaam@mersin.edu.tr

Dag1tlm / Distribution
Zero Prod. Ltd.
Tel: 00.90.212.244 75 21-249 05 20
e-mail: zero@kablonet.com.tr, aboratav@tayproject.org
 MERSiN UNiVERSiTESi
KILIKIA ARKEOLOJiSiNi ARA�TIRMA MERKEZi
(KAAM)
YAYINLARI-XII

MERSIN UNIVERSITY
PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF
CILICIAN ARCHAEOLOGY
(KAAM)-XII

Editor
Serra DURUGONUL
MuratDURUKAN

Bilim Kurulu
Prof. Dr. Serra DURUGONUL
Prof. Dr. Co§kun OZGUNEL
Prof. Dr. Tomris BAKIR
Prof. Dr. Hayat ERK.ANAL
Prof. Dr. Sencer �AHiN
Prof. Dr. Y1ld1z OTUKEN
Prof. Dr. Erendiz OZBAYOGLU
Prof. Dr. Susan ROTROFF
Prof. Dr. Marion MEYER

MERSiN
2005
 -

Prof. Dr. Tahsin OZGU<:;,

Prof. Dr. Umit SERDAROGLU
ve
Prof. Dr. Manfred KORFMANN'1
kaybettik.
Sayg1yla amyoruz.

OLEA' nzn Bas1lmas1 jr;in Vermi§ Oldugu Desteklerden Dolayz

Mersin Universitesi Rektorii Prof Dr. Ugur Oral' a
Te§ekkiir Ederiz.

Ege Yaymlan 2005 - iSTANBUL

Elif Koparal
Go<; Olgusunun Arkeolojik Materyal ile Tanzmlanmasz:
Ion Gor;leri Ornegi ................................................................................................................................................................... l

Fahri Dikkaya
Arkeoloji'de Yerle§imi Anlamlandzrmak .......................................................................................................... 21
Bilge Hlirmlizlti
The Organization and Utilization of the Burial Grounds in Klazomenai ..................... 39

Ay§e Gtil Akalm

Antik Grek Yerle§im Tipleri, Kavramlar ve Tartz§malar ................................................................. 69
Winfried Held
Loryma ve Karia Chersonesos'unun Yerle§im Sistemi ...................................................................... 85
Ersin Doger
Yamanlar Dagz'nda Ger; Antik <;ag jskanlarz:
Kronolojik ve Mekan Organizasyonlarzna ili§kin Sorunlar ..................................................... 101
Kaan �enol
Antik Donem Ekonomisinin Kurgusunda Seramik Buluntularzn Yeri,
Sorunlar ......................................................................................................................................................................................... 125
Gonca Cankarde§-�enol
Amphora Miihiirlerinin Koken ve Sosyal Statiiniin Belirlenmesindeki
Etkileri ve Kent Lokalizasyonunun Tespitine Katkzlarz ................................................................ 139
-Omit Aydmoglu
Yerle§im Modeli Olu§turmak Miimkiin Miidiir?
Daglzk Kilikia'dan hi Yerle§im Modeli Denemesi ............................................................................. 165
 iikeleri
1. Olba her yil, ilki en ges; 15 May1s'ta ikincisi en ges; 15 Kas1m'da olmak iizere iki
say1 halinde yaymlamr. Yaymlanmas1 istenen makaleler, zaman s1mrlamas1
olmaks1zm gonderilebilir. Hakemler tarafmdan olumlu degerlendirilen makalele­
rin adedi Olba'nm bir say1S1 is;in fazla oldugu taktirde, baz1 makaleler diger
say1da yaymlanmak iizere havuzda bekletilir. Bu gibi durumlarda daha erken
gonderilmi§ olan makalelere oncelik tammr.

2. OLBA'nm uluslararas1 bilimsel standartlara uygun olarak yaymlanabilmesi is;in

a§ag1da belirtilen teknik kurallara uyulmahdrr:
a- Makaleler, Word 5.0 ve iistii, Windows 95-98 veya Word 2000 yaz1m
program1 ile yaz1hp diskete kaydedilerek gonderilmelidir.
b- Makaleler, figiirleriyle birlikte s;ogaltilm1§ olarak iki kopya halinde gon­
derilmelidir.

c- Metin yaz1hrken 10 punto, dipnot is;in ise 9 punto New York (Macintosh
is;in) ya da Times New Roman (PC is;in) harf karakteri kullamlmahdrr.

d- Dipnotlar her sayfanm altma verilmeli ve makalenin ba§mdan sonuna

kadar say1sal siireklilik izlemelidir.

e- Metin is;inde bulunan ara ba§hldarda, kiis;iik harf kullamlmah ve koyu (bold)
yaz1lmahdrr. Bunun d1§mdaki ses;enekler (tiimiiniin biiyiik harf yaz1lmas1,
alt s;izgi ya da italik) kullamlmamahdrr.
3. Makale is;indeki Yunanca karakterler is;in kullamlan Yunanca font da diskete yiik­
lenerek yollanmahdrr.

4. Dipnotlarda kullamlan kaynaklar klsaltma olarak verilmeli, klsaltmalarda yazar

soyad1, yaym tarihi, sayfa (ve varsa levha ya da resim) srralamasma sad1k kalm­
mahdrr. Sadece bir kez kullamlan yaymlar is;in bile aym kurala uyulmahdrr.

Dipnot (kitaplar is;in)

Richter 1977, s. 162, res. 217
Dipnot (Makaleler is;in)
Oppenheim 1973, s. 9, lev.1
 5. "Bibliyografya ve K1saltmalar" boliimii makalenin sonunda yer almah, dipnot­
larda kullamlan klsaltmalar, burada ac;1klanmahdrr.

Bibliyografya (kitaplar ic;in):

Richter 1977 Richter, G., Greek Art, NewYork

Bibliyografya (Makaleler ic;in):

Corsten 1995 Corsten, Th., "Inschriften aus dem Museum von Denizli", Ege
Universitesi Arkeoloji Dergisi III, 215-224, Lev. LIV-LVII
6. Tum resim, c;izim ve haritalar ic;in sadece "fig" klsaltmas1 kullamlmah ve figtir­
lerin numaralandmlmasmda stireklilik olmahdrr. Levha numaras1 tarafim1zdan
verilecektir. Bu sebeple levha, Resim, <;izim, �ekil, Harita ya da bir ba§ka ifade ·
veya klsaltma kullamlmamahdrr.

7. Kullamlacak fotograflann, daha iyi sonuc; almak ac;1smdan, siyah-beyaz olmas1

tercih edilmektedir. Dia gonderecek yazarlar dia c;erc;evesi tizerine mutlaka
resim srras1m yazmahdrr. Bir ba§ka kaynaktan almt1 yapilan figtirlerin sorumlu­
lugu yazara aittir, bu sebeple kaynak belirtilmelidir. Gorsel malzeme eger
taranmI§ olarak gonderilecekse uzun kenar: 12 cm, c;oztintirltik: 300 pixel/inch
(en az) olmah. Eger tam sayfa kullamlacak bir fotograf ya da c;izim soz konusu
ise uzun kenar: 18.5 cm olmah. Aynca gorsel malzeme ba§ka bir programa
(Microsoft Word, Power Point vs.) gomtilti olarak degil, Adobe Photoshop tif
formatmda gonderilmeli.

8. Makale metninin sonunda figtirler listesi yer almahdrr. Levhalardaki figtirlerin

(resim, c;izim, harita vs.) altma ac;Iklama ctimlesi yaz1lmamahdrr.

9. Metin yukanda belirtilen formatlara uygun olmak kayd1yla mtimktinse 15 sayfay1

gec;memelidir. Figtirlerin toplam1 10 adet civannda olmahdrr.

10. Makaleler Ttirkc;e, ingilizce veya Almanca olabilir. Ttirkc;e yaz1lan makalelerde
yakla§Ik 200 kelimelik ingilizce ya da Almanca ozet kesinlikle bulunmahd1r.
ingilizce veya Almanca yaz1lan makalelerde ise 200 kelimelik Ttirkc;e ozet
kesinlikle bulunmahdrr.
OLBA XII, 2005

ANT‹K GREK YERLEfi‹M T‹PLER‹,

KAVRAMLAR VE TARTIfiMALAR

Ayfle Gül AKALIN*

Summary
Ancient Greek Settlement Types, Concepts and Discussions
The culture of a society can be observed and defined on the land on which they
are settled down. Therefore, the priority in historical surveys should be given to
places where civilizations lived.
The specific focus of this study is the concept of the Ancient Greek Civilization
between 12th century BC and 1th centruy BC located in mainland of Greece. Along
with the Agean islands, Anatolia and the East Mediterreanean area are also cov-
ered. Our approach to and point of view on the subject is reflected in the follow-
ing question: Are the terms and definitions “Greek cities, Greek Polis, Ancient city
and village”, which are commonly used in the aforementioned places and period
still valid in the traditional sense? Moreover, the worry that this question entails is
as follows. “The Greek or Hellen Civilization” concept has, like a mould pattern
provided a practical functioning to the studies done and this functioning goes
unquestioned. With regard to this, it is a fact that in a lot of traditional studies this
pattern like prejudice is protected without being scrutinised. Therefore, the new
data derived from other (parallel) studies is not integrated into these traditional
studies which causes the continuation of evaluation on a limited scale.
Accordingly, sample concepts like polis, khora, demos, kome, asty, peripolion,
katoikia, aule, oikos, which are related to settlement as well as social-political
organisation, are considered and studied in depth. Although our study cannot be
described as an alternative solution or method proposal, our aim is to at least draw
attention to up to date discussion and study methods.
Keywords: Yerleflim tipleri, polis, flehir, khora, kome, demos, astü, katoikia,
peripolion, korion, aule, oikos.

* Yrd. Doç Dr. Ayfle Gül Akal›n, A.Ü. Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, Eskiça¤ Tarihi Anabilim
Dal›, 06100 S›hh›ye - Ankara, e-mail: akalin@humanity.ankara.edu.tr
70 Ayfle Gül Akal›n

Tüm insan topluluklar›n›n kültürleri yerlefltikleri topraklar üzerinde

izlenip tan›mlanabilir. O nedenle tarih araflt›rmalar›na uygarl›klar›n yaflan-
d›¤› mekanlar› ilk s›raya alarak bafllamak gerekir. Bunu yaparken de her bil-
imsel çal›flmada oldu¤u gibi ilkin konunun s›n›rlar›n› belirlemek, ard›ndan
da aktarabilmek ad›na do¤ru terimleri kullanmak önemlidir. Bu çal›flmada
Antik Grek Uygarl›¤› için zaman boyutu, siyasi tarih do¤rultusunda ‹Ö. 12.
yy.’dan Roma egemenli¤i dönemi ‹Ö. 1. yy.’la kadar olan süre içinde ele
al›nmakta, mekan boyutu ise Yunanistan anakaras›, Ege Adalar›, Bat›
Anadolu, Hellenistik dönemle birlikte K›br›s, tüm Anadolu/Türkiye ve
kuzey M›s›r olarak s›n›rland›r›lmaktad›r. Söz konusu yerlerde her gün
artarak yap›lan arkeolojik çal›flmalar, bunlar›n paralelinde hem epigrafik
hem de var olan di¤er yaz›l› kaynaklara getirilen yeni yaklafl›mlar, bu
co¤rafyada ve bu dönemde farkl› sosyal-politik örgütlenmelerle oluflmufl
farkl› yerleflim tiplerinin oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Do¤al olarak bu
durum yeni yorum ve tart›flmalar› gündeme getirmesiyle arkeoloji ve tarih
araflt›rmalar› için yeni yönler çizerek yeni yöntemleri gerektirmektedir.
Bizim bu konuya yaklafl›m›m›z ve bak›fl aç›m›z flu soru içeri¤inde
flekilleniyor: Acaba söz konusu alanlarda ve söz konusu süre içinde genel
ve al›fl›lm›fl biçimiyle kullan›lan “Grek fiehirleri, Grek Polisler’i, Antik
fiehir ve Köy” tan›mlar›/terimleri geleneksel içerikleriyle hala geçerli mi,
öyle ise hangi ölçütlere göre? Bu sorunun içerdi¤i kayg› ise fludur: Bu terim-
lerin ba¤lant›l› de¤erlendirildi¤i “Grek ya da Hellen Uygarl›¤›” kavram›
bir flablon fleklinde, yap›lan çal›flmalara pratik bir ifllerlik sa¤lam›fl ve bu
ifllerlili¤ini tart›fl›lmadan sürdürmektedir. Söz konusu flablon ise, özellikle
birçok/ geleneksel çal›flmada sabit bir yarg› durumunda irdelenmeden yer
almakta, dolay›s›yla araflt›rmalar paralelinde artan yeni veriler bu
çal›flmalara kat›lmay›p de¤erlendirilmelerin dar çerçeve içinde
yap›lmas›na devam edilmektedir. Bu çal›flmam›z içeri¤iyle alternatif bir
çözüm ya da yöntem önerme durumu tafl›masa da, amac› ortak yaklafl›mlar
ad›na bu alandaki güncel tart›flmalar› aktararak yeni anahtar kavramlarla
çal›flma yöntemlerine dikkat çekmektir.
Grek yerleflimleri söz konusu olunca gerek antik gerekse modern
kaynaklarda, bu terminoloji içinde “polis” teriminin ön s›rada yer ald›¤›
görülür ve di¤er yerleflim modelleri de büyük ölçüde polisle ba¤lant›l›
olarak ele al›nmaktad›r. Ço¤u modern çal›flmalarda polis, Grek devlet-
lerinin politik modeli ya da Grekler’de flehrin karfl›l›¤› bir sözcük olarak
kabul edilmekte, ço¤u kez de “fiehir Devleti” fleklinde günümüz dillerine
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 71

çevrilmektedir. Oysa polis üzerinde yeterince uzlafl›lm›fl aç›k bir kavram

de¤ildir. Klasik Grek Kültür Tarihi alan›nda çal›flanlar aras›nda az say›da
araflt›rmac› polis konusu üzerine bilinçli e¤ilmifl olup, bu Grekçe sözcü¤ün
modern dillere bu flekillerde çevrilmesinde hatalar oldu¤una dikkat çekmifl-
lerdir1. Buradaki öncelikli sorun polisin fiziksel mi yoksa politik bir yap›-
lanmay› m› ifade etti¤idir.
Polis terimin geçti¤i antik kaynaklar ve bu konuyu ele alan ilkincil kay-
naklarda, polisin özgün bir co¤rafi kurulufl oldu¤undan çok politik bir
kurum oldu¤u sonucu ön plana ç›kmaktad›r. Elimizde polisi tan›mlayan
‹Ö. 5-4. yy.’lara ait iki önemli orijinal antik eser vard›r. Bunlar Platon’un
“Devlet”i ile Aristoteles’in “Politika”s›d›r. Aristoteles’e göre aileyi ifade
eden oikos, polis modelinin çekirde¤ini oluflturur2. Ailenin yöneticisi erkek
di¤er ailenin yöneticileriyle eflit haklara sahip olarak toplumsal yaflamda
kendi oikosunu temsil eder, oikoslar›n birli¤i ise polisi oluflturur. Aristoteles’
in anlat›mlar›nda bu kavramla ba¤lant›l› olarak “Politai ve Politeia”3 olan
iki terimle karfl›lafl›l›r ki vatandafll›kla ilgili bu terimlerin çok s›k Polis’in
yerine kulland›¤› görülmektedir4. Atina’daki polis yap›s› da Aristoteles’in

1 Polis ve Antik Yerleflim kavramlar› V. Ehrenberg’le 1960’l› y›llardan bafllay›p, M. Finley’le devam
ederek birçok araflt›rmac›n›n yay›nlar›nda sorunlu konular olarak yer alm›flt›r. Ancak arkeolojinin
katt›¤› boyutla yak›n tarihlerde bu konuya do¤rudan e¤ilen çal›flma F. Kolb’ün, Die Stadt im
Altertum’u olmufltur. Kavramsal anlamdaysa, yine yak›n tarihlerde, Polis ve Grek Devletleri’ni
daha çok yaz›l› belgelere dayanarak ele alan çal›flma M.B. Sakellariou’ya ait “The Polis-State
Definition and Origin”dir. Bu belli bafll› eserlerin yan›nda günümüze uzanan süreç içinde I. Mor-
ris, R. Osborne, O. Murray, A. Snodgrass, M.H Hansen gibi Antik Dönem araflt›rmalar›nda ilerici
ak›m›n içerisinde yer alan bilim adamlar› önemli makaleler yazm›fllar ve bu konudaki makalele-
rin toplu olarak yer ald›¤› kitaplar da yay›nlanm›flt›r. Bu bilim adamlar›ndan M.H Hansen ve T.H.
Nielsen 1993 y›l›na gelindi¤inde “Copenhagen Polis Centre” ad›nda bir çal›flma grubu kurmufllar
ve bu grup günümüze kadar “CPC Acts” ve “CPC Papers” olarak k›sat›lan, içinde bu alandaki çok
önemli makalelerin yer ald›¤› befl sempozyum yay›n›, Historia dergisinin ek bas›mlar› olarak yine
birçok makaleden oluflan yedi cilt, bunlar›n yan›nda da konuyla ilgili bilimadamlar›na ait birçok
monografi yay›nlam›flt›r. Klasik Dönem yerleflim arkeolojisi ve tarihi üzerinde bafl› çeken bu grup
çal›flmalar›na ve bilimsel yay›nlar›na hala devam etmektedir. Bunlar›n paralelinde ayn› amaca hiz-
met eden, örne¤in Yunanistan’daki ünlü Boiotia, Arkadia ve Anadolu’daki Lykia yüzey araflt›rma-
lar› gibi projelerin araflt›rma raporlar› ve sonuçlar› konuya sürekli yeni boyutlar katm›flt›r. Lykia
araflt›rmalar› kapsam›nda özellikle iki yay›n bu alanda an›lmaya de¤er önemli bilgiler içerir, ki
bunlar F. Kolb’ün ekibinden M. Zimmerman’›n 1992 y›l›nda yay›nlad›¤› “Untersuchungen zur
historischen Landeskunde Zentrallykiens” ve C. Schuler’in 1996 y›l›nda yay›nlanan, “Ländliche
Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien” adl› kitaplar›d›r.
2 Arist. pol.1253a 19.
3 Arist. pol. 1261a 1; 1266 b 20.
4 Murray, 1993, s. 198; Hansen, 1993, s. 16.
72 Ayfle Gül Akal›n

kurdu¤u model do¤rultusunda “Athenaion Politeia” olarak kavramlaflt›r›l-

m›flt›r5. Burdan polisin vatandafl iradesinin egemen oldu¤u bir devlet mode-
li olarak tan›mlanabilece¤i ortaya ç›kar ki iflte konu bu noktada karmafl›k
hale getirilmektedir; Çünkü bu yönüyle ideal polisi eflitlikçi bir yap›lanma
fleklinde kabul edip, günümüz demokrasisi ve devletiyle benzer tutma
yolunda yaklafl›mlar söz konusudur oysa durum uygulamada ve teorinin
ayr›nt›lar›nda böyle de¤ildir: Örne¤in teorinin dayand›r›ld›¤› Atina Polis’i
bile aristokrasi ve s›n›flar aras› hiyerarfli bar›nd›rd›¤› için hiçbir zaman eflit-
likçi bir yap›ya sahip olmam›flt›r üstelik bu s›n›flar içinde tüm nüfus de¤il,
sadece insanlar›n bir bölümü vatandafll›k hakk›na sahiptir6. Yani polis günü-
müzdeki gibi tüm nüfusun eflit haklarla kat›ld›¤› demokratik bir yap› ve
devlet de¤ildir.
Polisin bafllang›c› da hala karanl›kta kalm›fl bir konudur, çünkü bir evrim
sonucunu yans›tt›¤› anlafl›lan bu politik örgütlemenin ne zaman kuruldu-
¤unu söylemek henüz olanakl› gözükmüyor. Wood, polisin bafllang›c›n›
sosyal-politik geliflim teoremlerine dayanarak, devlet yap›s› içinde demo-
sun (=halk) statüsünün ve gücünün geleneksel kabile ö¤elerinin yerini al›p
yönetimde etkin oldu¤u dönem oldu¤unu ileri sürer ki7 bu ‹Ö. 8. yy. s›ra-
lar›nda Hellas ve Anadolu’da kurulan sosyal-politik sistemlere kadar indi-
rilebilir8. Öyle ki bu tarihlerde kabileler halinde yeni yerlere göç eden insan
gruplar›n›n baz› alanlarda ortak yerleflimler kurmak zorunda kalmalar› ya da
yerlefliklerin yaflam alanlar›n› birlefltirme yoluna gitmeleri (=synoikismos)
yönetimlerine de eflit kat›mlar›n› (=sympoliteia) gündeme getirmifltir.
Bunlarda ço¤u kez “phratrai” ad› verilen birlikler zaman içinde bir meclis
haline gelmifller, yönetimde eflit flartlarda yer alm›fllard›r. Ionia’da Klasik
Ça¤’da bile eski phylelerin polis ve di¤er devlet yap›lar› içinde adlar›n› hala
korunduklar› dikkat çeker. Polis’in sonunu getiren ise Hellenistik dönemden
itibaren kurulmaya giriflilen, asl›nda imparatorlu¤u amaç edinip krall›klar
boyutunda kalan merkezi devlet düzeni içinde, sivil ve yerli ögelerin sis-
tematik flekilde so¤urulmas› olmufltur.9 Diyebiliriz ki bu tarihlerden sonra
polis imparatorluk içinde görünürde d›fl ama Hellenlefltirme kapsam›nda

5 Murray,1993, s. 205; Rhodes, 1981, s. 5-37.

6 Wood – Wood, 1978, s. 14; Morris, 1991, s. 26.
7 Wood – Wood, 1978, s. 16.
8 Gehrke, 1986, s. 36-37.
9 Morris, 1991, s. 27.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 73

iç özerkli¤ini de yitirerek, merkezi sistemin bir birimi fleklinde bugünkü

flehir kavram›na yaklaflm›flt›r.
Bu kapsamda yine pek irdelenmeyen önemli bir soru vard›r: Grek uygar-
l›¤› ile ba¤lant›l› olan alanlarda, Hellenistik dönem öncesinde birbiriyle
ça¤dafl ba¤›ms›z devletlerin hepsi polis miydi?
Bu konuda flimdilik ancak epigrafik kaynaklar önemli ip uçlar› içer-
mekteler. Bunlarda geçti¤i flekliyle Antik dönemde de polis olanlarla olma-
yanlara iliflkin bir ayr›m söz konusu oldu¤u bellidir. Buna en güzel örnek
Attika-Delos Deniz Birli¤i listeleridir. Listeler dikkatli incelenip yorum-
land›¤›nda Birinci10 ve ‹kinci11 Birlik listelerinde polis olanlarla olmayan-
lara iflaret eden ip uçlar› ortaya ç›kar›lm›flt›r12.
Polisin sosyal-politik içeri¤iyle ilgili tart›flmalar sürerken, polisleri fizik-
sel ögelerle tan›mlamak, yani arkeolojik arazi çal›flmalar›yla saptamak
mümkün müdür?
Bu konuda en çarp›c› örnek bizzat antik döneme ait bir de¤inmedir:
‹S. 2. yy.’›n ortas›nda Hellas’da Phokis’i gezen Pausanias buran›n orta
kesimlerinde, küçük bir yükselti üzerinde yer alan Panopeus yerlefliminin
herhangi bir devlet ve kamu binas›na, örne¤in gymnasiona, tiyatroya, ago-
raya ve prytaneiona sahip olmayan haliyle gerçekte polis olarak tan›mla-
n›p tan›mlanamayaca¤› konusunda flüpheye düflerek sorar13. Oysa buras›
Atina gibi bir yerleflim görüntüsüne sahip olmamas›na ra¤men bir Polis
olarak tan›nmaktad›r14. Benzer biçimde Hellas’da birbirleriyle ça¤dafl baz›
polis olarak tan›nan devletlerin yerleflim alanlar›nda yap›lan yüzey
araflt›rmalar›15 bunlarda belli bir yerleflim modeli ya da ortak fiziksel
düzenlemenin bulunmad›¤›n› göstermektedir. fiüphesiz bu sonuçlar artan
araflt›rmalarla her aflamada yeni boyutlar kazanabilir. Fakat arkeoloji
henüz bir antik yerleflimin polis olup olmad›¤›n› yaz›l› kan›t olmaks›z›n
söyleyememektedir.

10 Schuller, 1995, s. 165-170.

11 Dreher, 1995, s. 171-200.
12 Avram, 1995, s. 191-200.
13 Paus. X. 4. 1-4.
14 Alcock, 1995, s. 326-344; Rubinstein, 1995, s. 211-219.
15 Söz konusu sorunlara yönelik yap›lan bölgesel surveyler içinde en kapsaml› örnek Arkadia yüzey
araflt›rmas›d›r. bkz. Nielsen, 1996, s. 63-105.
74 Ayfle Gül Akal›n

Antik Yaz›l› Kaynaklarda Geçen Yerleflim Kavramlar›

ve Yorumlar
Anadolu ve Hellas’da farkl› bilim dallar›n›n içinde yer ald›¤› ekipler
taraf›ndan yap›lmakta olan baz› bölgesel araflt›rmalar sayesinde, tart›flmal›
kavramlar›n a盤a kavuflturulmas›nda önemli ad›mlar at›lmaktad›r. Arazi
çal›flmalar›yla bulunan yaz›tlar, antik kaynaklardaki yerleflim kavramlar›n›
irdeleyip tan›mlama konusunda temel dayanaklar olarak ele al›nmaktad›r.
Buna göre özgün yaz›l› kaynaklarda yerleflim ve politik örgütlenmeyle
ilgili terimlerin baz›lar›n›n s›kl›kla geçti¤i izlenmektedir:
Bunlardan ilki daha çok polisle ilintili olarak karfl›m›za ç›kan KHORA’
d›r. Khora Grekçe sözlüklerde toprak, alan ve ülke anlamlar›yla yer
almaktad›r. Yaz›tlara bak›ld›¤›nda ise bu terim, bir k›sm›nda polisin ismi
ile birlikte o polisin yerleflim alan›n› ifade eder flekilde kullan›lmaktad›r16.
Baz› metinlerde khoran›n imar edilmifl yerleflim merkezinin (polis olsun
olmas›n) d›fl›nda kalan arazileri yani merkezin etraf›ndaki territoriuma
(=k›rsal) iflaret etti¤ini görüyoruz17. Fakat Eretria, Keos ve Thera’dan ‹Ö.
5-4. yy.’lara tarihlenen bir baflka grup yaz›tta ise bu kez khora fiziksel bir
anlam içermeyip KHOROI ço¤ul biçimiyle, t›pk› politai gibi yerleflimle-
rin vatandafl birli¤inin ifadesi fleklinde kullan›ld›¤›na dikkat çekilmek-
tedir18. Hellenistik döneme ait yaz›tlar ve metinlerde ise khoran›n hem
fiziksel hem de sosyal-politik anlam tafl›d›¤›n› anl›yoruz. Bunlarda hiçbir
merkeze ba¤l› olmayan “khora bazilike”19 olarak adland›r›lan özerklik
verilmifl bölgelerden bahsedilmektedir.
Kaynaklarda s›kça geçen di¤er bir terimse KOME’dir. Bu terim sözlük-
lerde köy olarak verilmektedir. Klasik Ça¤’dan Roma dönemine kadar
uzanan birçok yaz›ta bak›ld›¤›nda, bunlar›n bir k›sm›nda komenin bir yerle-
flim merkezine ba¤l› olarak khora s›n›rlar› içinde küçük yerleflim birimleri-
ni ifade etti¤ini görüyoruz. Di¤er k›sm›nda ise bunun hem politik anlamda
bir merkeze ba¤l›, kendi kültünü bar›nd›ran içine kapal› insan toplulukla-
r›n› hem de bunlar›n oturduklar› topra¤› ifade eder biçimde kullan›ld›¤›

16 Schuler, 1996, s. 20.

17 Sakellariou, 1989, s. 70; Hansen, 1993, s. 15; Schuller, 1996, s. 195.
18 Schuler, 1996, s. 53-54.
19 Örn. Troas’ta bulunmufl I. Antiokhos’un yerel yönetici Aristodikides’e toprak hediye etmesini
içeren yaz›t bkz. Frisch, 1975, s. 92-94, 97.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 75

saptan›yor20. Fakat ilgi çeken bir baflka nokta, yerleflim karakteri baflka bir
terimle belirtilirken ad› için de kome sözcü¤ü/eki geçen yerleflimlerin varl›¤›-
na rastlanmas›d›r ki, bu da ço¤u kez büyük yerleflimden koparak geliflmifl
ba¤›ms›z bir yerleflime iflaret eder21. Bu yönleriyle de kome hem fiziksel
hem de sosyal-politik bir içerik tafl›maktad›r. Bunlarla beraber Atina’da
maden yataklar›n›n bulundu¤u Lautreon’daki madencilikle u¤raflt›¤› anla-
fl›lan Thorikos yerlefliminde bulunan yaz›tta22 buras› da bir kome olarak
geçmektedir ki burada terim olas›l›kla günümüzdeki gibi flehir d›fl›nda yer
alan sanayi siteleriyle benzer bir yerleflim türünü ifade etmektedir.
Hem yaz›tlarda hem de yaz›l› kaynaklarda çok s›k geçen bir baflka
terim daha vard›r; o da DEMOS’tur. Demos sözlüklerde “halk” olarak ve-
rilmekte ve terim antik metinlerin ço¤unda da bu anlam› tafl›maktad›r.
Fakat özellikle Bat› Anadolu’da bulunan Geç Klasik ve Erken Hellenistik
Ça¤ yaz›tlar›nda demosun belli yerleflimde yaflayan belli bir halk grubunu,
(ki yan›nda bazen yerleflimin ismi yer al›r) ve ayn› zamanda onlar›n otur-
duklar› yeri ifade eder flekilde kullan›ld›¤› saptanm›flt›r23. Yine Hellenistik
dönemin synoikismos’la oluflturulmufl büyük yerleflimlerinde halk adlar› ile
birlikte geçen demos ibaresi, onlar›n merkezin içinde ya da territorimunda
birer yerleflim birimi ya da mahalle olduklar›n› ortaya koymaktad›r24.
Di¤er bir terim yine polis ve büyük devletlerle ilgili metinlerde çok s›k
geçen ASTÜ’dür. Astü sözlüklerde do¤rudan yer almamakta ama uygar,
zarif anlam› tafl›yan asteios s›fat›ndan türetildi¤i ileri sürülmektedir25.
Örne¤in 5. yy.’da yaflam›fl Isokrates söylevlerinden birinde Atina’y› büyüklü-
¤ünden, ekonomik kaynaklar›ndan ve bay›nd›r olmas›ndan dolay› Hellas’›n
astüsü olarak nitelendirir26. Baz› yaz›tlarda geçti¤i flekliyle astünün akro-
polün yerleflim kesimini ya da yerleflimin merkezini iflaret etti¤i 27, kimi
yaz›tlarda da yerleflimde zenginlerin oturdu¤u imarl› bir alan›, bugünkü

20 Schuller, 1996, s. 22.

21 Örn. Troas’taki Nea kome, Strab. XIII 603. 1. 45.
22 Strab IX. 1. 22; SEG. XIX. 149.; Osborne, 1988, s. 34-35; Kolb, 1984, s. 59.
23 Schuler, 1996, s. 44-45.
24 Schwertheim, 1994, s. 47.
25 Schuler, 1996, s. 21; Kolb, 1984, s. 61.
26 Isokr. Orationes, “Peri Antideoseos” XV. 299. 6.
27 Snodgrass, 1991, s. 5; TAM II, 1-3 Lykia, 356. 15.
76 Ayfle Gül Akal›n

paraleliyle zengin semti ifade etti¤i ileri sürülmektedir 28. Yerleflim merke-
zinde, zengin aristokratlar›n oturdu¤u ve yönetimde de onlar›n öncelikli
rolü oynad›¤›na iflaret eden araflt›rmac›lar 29 ise astünün tüm ülkenin merke-
zi ve mülki idarenin bulundu¤u bugünkü flehre karfl›l›k gelebilecek bir anlam
tafl›d›¤› üzerinde dururlar ki bu net ifadeyi kullanmak için biraz erkendir.
Bunlar›n yan›nda Atina örne¤inde izlendi¤i gibi ‹Ö. 5. yy.’da Piraeus
liman›n›n khora s›n›rlar› içinde yer almakla birlikte, bir ticaret loncas›yla
temsil edildi¤i ve bu loncan›n ayr›cal›kl› haklar› oldu¤u görülür 30. Bu akla
Ortaça¤ ve Yak›nça¤’›n Germen kökenli “Hansa Stadt’lar›n›” getirse de
yaz›l› kaynaklarda Piraeus gibi bir devletin khoras› içinde yer alan özerk
ticaret üsleri için henüz özgün bir terim saptanmam›flt›r.
Hellenistik Ça¤’dan itibaren özellikle Anadolu’da karfl›m›za ç›kan bir
yerleflim birimi vard›r ki o da KATOIKIA, yaz›tlar ve arkeolojik
araflt›rmalar Erken Hellenistik Ça¤da bunlar›n Hellenistik krallar›n strate-
jik noktalarda güvenli¤i sa¤lamak için kurduklar› ve bafllang›çta territori-
umlar› olmayan askeri koloniler oldu¤una iflaret etmekteydi31. Ama
Katoikia’n›n geçti¤i Geç Hellenistik Ça¤a ait daha sonra bulunan yaz›tlar,
bu terimin ilerleyen tarihlerde Makedonyal› ve Grek göçmenlerin kendi-
lerini ve koloni kurma flekillerini ifade eder flekilde genifllettiklerini ortaya
koymufltur. Bu da bu flekilde belirtilen üslerin geç dönemlerde art›k askeri
ordugah de¤il askeri (belki de de¤il!) kökenli ba¤›ms›z sivil yerleflimler
olduklar›n› bize göstermifltir32.
Yine Hellenistik Ça¤ öncesine ait PERIPOLION olarak geçen bir
di¤er yerleflim terimi ise Hellas, Adalar ve Anadolu’da özellikle Lykia’dan
gelen yaz›tlarda karfl›m›za ç›kar, ki çeflitli ayr›nt›lar› aras›nda ad›n özellik-
le Atina ve Lokroi’da s›n›r polisli¤i yapan, askeri birlikleri ifade etti¤i
bilinir (=eripolos)33. Bu ba¤lant› ele al›narak peripolionlar bir devletin
kendi territorium s›n›rlar› içinde özellikle s›n›rlara ve stratejik noktalara

28 Schuler, 1996, s.21; Sakellarou, 1989, s.37; Kolb, 1984, s.33

29 Kolb, 1984, s. 63.
30 Finley, 1984, s. 151; Kolb, 1984, s. 83.
31 Cohen, 1991, s. 42.
32 a.g.e., s. 50; Schuler, 1996, s. 35.
33 Thuk. III. 99, Aris. pol. 42, 4. 5.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 77

kurdu¤u tahkimatl› askeri üstler-ön karakollar olarak tan›mlanmaktad›r34.

Fakat Rodos ve Kos’ta ortaya ç›kar›lm›fl yaz›tlarda burdaki peripolionlar-
da sadece askerlerin de¤il sivil halk›n da yaflad›¤› geçmektedir35, belki bu
durumdaki peripolionlar günümüzde güvenlik önlemlerinin yo¤un oldu¤u
s›n›r kasabalar›na efl de¤er olabilirler. Yine buna benzer ifllevde ama tama-
men askerlerin yaflad›¤› küçük üsler fleklinde Klasik ve Hellenistik Ça¤lar’
da yerleflimin territoriumuna kurulmufl kaleler vard›r ve bulunan yaz›tlar-
da bu üsler KORION olarak belirtilirler36.
Bunlar›n d›fl›nda özellikle vergi listelerini içeren yaz›tlarda, genellikle
büyük yerleflimlerin k›rsallar›nda baz› küçük yerleflim tiplerini vurgulan-
d›¤› izlenmektedir. Bunlardan s›kça geçen biri AULE dir. Bu terim hem
Grekçe sözlükte hem de yaz›tlar›n içeri¤inde bir ya da birkaç ailenin yafla-
d›¤› çiftlik anlam›n› tafl›maktad›r37.
Yine yaz›l› belgelerde yerleflimle ilintili s›kça kullan›lm›fl terim OIKOS
ise sözlükteki anlam›yla ev olman›n ötesinde, içinde yaflayanlarla birlikte
bir üretim çevresi ve “hane” anlam›nda karfl›m›za ç›kar38 ki Karia’da
bulunmufl yaz›tlardan Erken Hellenistik Ça¤’da bir merkezin territoriu-
munda yer alan oikoslar›n vergi veren birimler olduklar› anlafl›l›r39.
Ele ald›¤›m›z belli bafll› örneklerden de anlafl›laca¤› üzere Hellen köken-
li halklar›n etkin oldu¤u dönemde, Hellas, Adalar ve Anadolu’da birçok
yerleflim tipi söz konusudur. Bunlar zaman ve mekana göre farkl›l›klar
gösterse de ço¤unlu¤unun fiziksel anlamda bir yerleflim merkezi ve onun
territorimundaki alt yerleflimler fleklinde örgütlendikleri dikkat çekmektedir.
Kolb’e göre40 polis için “fiehir Devleti” tan›m› ancak flu içerik kaste-
dilerek kullan›l›yorsa kabul edilebilir: Polis bir territorium üzerinde uzan-
maktad›r ve bu topraklarda yaflayan halk› yine bu topra¤›n ba¤l› bulun-
du¤u merkezde yaflayan hakim grup yönetir. Yani polis topraklar›nda
merkez ve k›rsal ayr›m› söz konusudur ve buradaki yöneten merkez flehir

34 Schuler, 1996, s. 45.

35 a.g.e, s. 46 dn. 170.
36 a.g.e, s. 49-50, dn 191, s. 55.
37 a.g.e, s. 60.
38 a.g.e, s. 59.
39 a.g.e, 59, dn. 9 = SGDI 5727 Halikarnassos.
40 Kolb, 1984, s.60.
78 Ayfle Gül Akal›n

olarak da adland›r›labilir. Bu da bize flehir ve flehirleflme kavramlar›n›n

yerleflim kavramlar›n› anlamland›rmada di¤er ölçüt olarak kullan›ld›¤›n›
göstermektedir. Bu alanda, yani modern terminolojinin antik dönem çal›fl-
malar›nda kullan›lmas›nda art›k kiflisel tercihlerin ötesine geçilerek uygu-
lama kriterleri üzerinde ciddi çal›flmalar bafllat›lm›flt›r.
Kavramlar› Anlamland›rma ve Modern Terminolojiye Uygulama
Modern insan topluluklar› üzerinde çal›flan baz› sosyal antropologlar ve
fiziki co¤rafyac›lar flehirleflmenin temel ölçütünü “nüfus” olarak belirtir-
ler. Buna göre 500 kiflinin üzerindeki tar›m topluluklar› köy toplumu özel-
li¤i ortaya koyar41 ve 3000 kifliye kadar olan yerler köy olarak tan›mlan-
maktad›r. Bu paralelde 3000-10000 nüfuslu yerler kasaba, 10 000’den
fazla nüfuslu yerler flehir de olarak kabul edilir42. Bu antik yerleflimler için
de bir flablon olarak kullan›l›rsa flu tür tablolarla karfl›lafl›l›r: Örne¤in Ati-
na’da ‹Ö. 500’lerde nüfus 25 000 iken ‹Ö. 450’lerde 35 000’e ç›kt›¤› ve
topraklar›n 170 hektar ço¤ald›¤›, ama Atina’yla birlikte Sparta, Korinth,
d›fl›daki di¤er Grek yerleflimlerinden araflt›rmas› yap›lm›fl olanlarla bu tarih-
ler için toplam nüfusunun 100 000’i geçmedi¤i saptanm›flt›r43. Öyle ki bu
örneklerden ç›kart›lan ortalamaya göre Klasik Dönem’de Hellas’daki bir
Grek yerlefliminin yaklafl›k 50-100 km2 territoriuma ve bu topraklar içinde de
2500-4500 civar›nda nüfusa sahip oldu¤u ileri sürülmektedir44. Bu durum-
da Atina, Sparta ve Korinth nüfus bak›m›ndan bugünkü flehir ölçütüne
uyarken di¤erleri kasaba ortalamas›ndad›r. Elimizdeki Ksenophon’a ait
antik kaynakta ise kendi zaman›nda yani ‹Ö. 4. yy. Hellas’ta nüfus topla-
m›n›n 20-40 000 oldu¤u yerleflimlerin büyük yerleflimler olduklar› belirti-
liyor45.
Buna göre arkeolojik çal›flmalarla rakamlar saptanabildi¤i durumlarda,
örne¤in söz konusu nüfus ögesi kriter al›narak modern yerleflim terimleri-
ni kullanmak sak›nca yaratmayabilir.
Bu rakamlar› saptamak için baz› arkeologlar neleri temel al›yorlar:

41 Forge, 1972, s. 363-64.

42 Darkot – Tuncel, 1981, s. 3.
43 Morris, 1991, s.34.
44 Kolb, 1984, s.75.
45 Xen. oik. IV. 2.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 79

Örne¤in A. Snodgrass ve I. Morris, yerleflim nüfusunu ayd›nlatmak için

mezarlar›n bir ölçüt olarak kullan›labilece¤ini savunuyorlar ve çal›flmala-
r›nda gelifltirdikleri araflt›rma modelleriyle ‹Ö. 5. yy. sonlar›nda Atina’da
mezar oran›n toplam nüfusa göre % 30 oldu¤u sonucuna vard›klar›n› belir-
tiyorlar46.
Baz› araflt›rmac›lar konut büyüklüklerinden yola ç›k›yorlar örne¤in
Hellas’da yap›lan çal›flmalarda Morris, Geometrik Döneme ait yap›lar›n
ortalama 40–70 m2’lik mekanlar oldu¤u47 ve bu büyüklükteki bir alan›n
dört ya da befl kiflilik bir grubu bar›nd›rd›¤› görüflündedir. Naroll ise bura-
da Klasik Ça¤’a gelindi¤inde yaflan›lan büyük konutlar›n 10 m2’si için bir
insan düflünülmesi gerekti¤ini ileri sürmektedir48. Kolb da ayn› dönem için
“130 kiflilik olarak belirlenen vatandafl grubu kad›n, çocuk ve kölelerle birlik-
te yaklafl›k 500 kifli olarak hesaba kat›lmal›d›r ve bunlar ancak minimum
38 km2’lik bir yerleflimde yaflayabilirler49” der. Tüm bunlara ra¤men ev
kal›nt›lar›na bakarak yaflayan nüfusu belirlemek hala kurgusal gözükmek-
te, çünkü bugün bile nüfus yo¤unlu¤unu kan›tlamak için bu kriterleri kul-
lanmak güvenilir sonuçlar vermemektedir.
Antik dönem için flehirleflmenin matematiksel kuramlara dayand›r›lama-
yaca¤›n› savunan di¤er bir grup araflt›rmac› ise ancak yerleflim plan›ndaki
geliflme ve bu plan içindeki özel yap›lar›n oray› flehir olarak tan›mlayaca¤›
görüflünde birleflirler. Örne¤in, bir Grek yerlefliminde politik yürütmenin
halka aç›k bir yap›s› oldu¤u fikrinden yola ç›karak, bu yerleflimde günlük
iletiflimin oldu¤u alanlar ve kamu binalar›n›n kurulmas›n› gereklili¤ini göz
önüne al›rlar. Bu ba¤lant› do¤rultusunda bu yerleflimde en göze çarpan
yap›n›n da agora olaca¤›n› ileri sürerler50. Ard›ndan bu toplant› yerinin
halk›n da yönetime kat›lmas›ndan sonra zaman içinde ifllevini bouleterion
gibi devlet binalar›na b›rakmas›n›n flehirleflme sürecini gösteren kan›tlardan
biri oldu¤unu savunurlar. Oysa yönetim biçimiyle yerleflim tiplerindeki
geliflimin parallelli¤ini anlamaya yönelik bir çal›flma hala yap›lmam›fl-
t›r. Hatta antik yaz›l› kaynaklardan bu geliflimin her yerde ayn› süreci

46 Snodgrass, 1983, s.69.

47 Morris,1991, s.31.
48 Naroll, 1962, s. 588.
49 Kolb, 1984, s.76.
50 Miller, 1995, s.201-242.
80 Ayfle Gül Akal›n

katetmedi¤i anlafl›lmaktad›r. Bu nedenle bu yöndeki fikir yürütmeler ve

kiflisel yorumlar da henüz matematiksel olanlardan daha fazla güvenilir
de¤ildir.
Di¤er bir grup da devleti ve paralelinde yerleflimi, yerleflim alan› üze-
rindeki savunma sistemine ve yerleflim plan›na dayanak tan›mlamaktad›r-
lar51. Fakat burada antik dönemdeki yerleflim surlar›n›n ço¤u kez savunma
amac›yla infla edilip, yerleflimler aras› hukuki s›n›r› ifade etmedikleri göz
önünde tutulmal›d›r52. Bunun yan›nda yerleflim planc›l›¤›n›n da flehirlefl-
meden çok merkezileflme e¤iliminin izi oldu¤unu vurgulayan bir baflka
görüflü53 göz ard› etmemek gerekir.
Tüm bu k›sa de¤inmelerden yola ç›karak flu sonuç ve önerilere var›yoruz:

Kavramsal anlamda
• Yerleflimi tan›mlamakla, sosyal-politik örgütlenmeyi yani ço¤u kez
devleti tan›mlamak ayn› fley de¤ildir ve bunlar›n sergiledikleri geli-
flim birbirine paralel ve de her yer de ayn› olmayabilir.
• Antik döneme ait hem politik hem de yerleflim tipi üzerine var olan
özgün terimlerin yerine do¤rudan bilgi veren di¤er bir yaz›l› kaynak
olmad›¤› sürece modern terimler kullan›lmamal›d›r. Örne¤in bizim
önerimiz; flehir, köy gibi modern kavramlar›n de¤il sadece “yerleflim”
teriminin kullan›lmas›d›r, yaz›l› kaynak bulunmad›¤› sürece de poli-
tik kimli¤inin ifade edilmemesidir.
• Ama kavramlar› aç›klamak ya da arkeolojik çal›flmalarda yerleflimi
tan›mlamak ad›na modern terminolojinin kullan›lmas› zorunlu gözü-
küyorsa bu kiflisel tercihlere göre yap›lmamal›, mutlaka üzerinde çal›-
fl›lm›fl ve uzlafl›lm›fl bilimsel kriterlerle bir zemine oturtulmal›d›r.
• Uygarl›k ve kültür çevrelerini ç›k›fl noktas› ya da bak›fl aç›s› alan
çal›flmalarda özgün terimleri bile kullan›rken lokal/yerli özellikler
gözden kaç›r›lmamal›, genellemeler konusunda dikkatli olunmal›d›r.
Örne¤in Hellas’da kome olarak adland›r›lan bir yerleflim tipi, Ionia’da
farkl› bir isimle tan›mlanm›fl olabilir.

51 Ducrey, 1995, s. 245-257.

52 Gehrke, 1984, s. 19.
53 Morris, 1991, s. 40.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 81

Uygulamada ise
• Bilimsel platfomlarda, örne¤in çal›fltay (= workshop)larla, yeni veri-
ler ›fl›¤›nda eski kavramlar s›k s›k gözden geçirilmeli ve terminoloji
de bu do¤rultuda güncellefltilmelidir. Ayr›ca söz konusu terminoloji
için ortak bir dil kullan›lmal›d›r, burada ana dile yap›lan çeviriler kap-
sam›nda özellikle dikkatli davran›lmal›d›r.
• Benzer flekilde, arkeolojik araflt›rmalarda veri toplama ve de¤erlen-
dirme yöntemleri de ciddi olarak s›kça ele al›nmal›, örne¤in veriler
içinden tan›nanlar›n seçilip bilinmeyenleri de¤erlendirme d›fl› b›rak-
mak al›flkanl›¤›/hatas› gözden geçirilmelidir. Öyle ki söz konusu arafl-
t›rma sanat tarihi kapsam›nda bir de¤erlendirme (stil-kritik vb) de¤il
de kaz› alan›n›n/yerleflimin kültürel ve tarihi kimli¤ine yönelik bir
çal›flmaysa, tüm buluntular›n birbirine oran› büyük önem tafl›makta-
d›r. Bu ba¤lamda bulunan malzemeler istatistik çal›flmalara da zemin
haz›rlar flekilde toplanmal› ve tasnif edilmelidir.
• Kaz›lar yan›nda bölgesel çal›flmalara h›z verilmelidir.
• Yerleflim tarihine hizmet eden çal›flmalarda ekipler yak›n/ilgili bilim
dallar›ndan üyelerin kat›l›m›yla oluflturulmal›d›r.
82 Ayfle Gül Akal›n

Bibliografya ve K›saltmalar
Antik Kaynaklar
Arist. pol. Aritoteles, Politica, çev. D. Ross, Oxford 1962.
Isokr. Isokrates, Orationes “Peri Antideoseos”, çev. E. Benseler – F. Blass,
Lipsae 1927.
Paus. Pausanias, (Guide to Greece) çev. P. Levi, Middlesex 1985.
Strab. Strabon, Geographikon, çev. H. L. Jones, London 1970.
Thuk. Thukydides, Historiae, çev. P. Landman, München 1993.
Xen. oik. Xenophon, Oikonomikos, çev. P. Chantraine, Paris 1949.
SEG Supplementum Epigraphicum Graecum, Leiden 1923’ten beri.
SGDI. Sammlung der griechischen Dialektinschriften I-V, edt. H. Collitz –
F. Bechtel, Göttingen 1884-1915.
TAM II 3. Tituli Asia Minoris, E. Kalinka, Tituli Lyciae Linguis Graece et
Latina conscripti, Wien 1944.

Modern Kaynaklar
Alcock 1995 Alcock, S. E., “Pausanias and the Polis: Use and Abuse”, Sources
for the Ancient Greek City-State, Copenhagen, 1995, s. 326-345.
Avram 1995 Avram, A., “Poleis und Nicht-Poleis im Ersten und Zweiten Atti-
schen Seebund”, Studies in the Ancient Greek Polis, Historia
Einzelschriften 95, Stuttgart, 1995, s. 191-201.
Cohen 1991 Cohen, G. M., “Katoikiai, Katoikoi and Macedonians in Asia
Minor”, Ancient Society 22, 1991, s. 41-50.
Darkot – Tuncel 1981 Darkot, B. – M. Tuncel, Marmara Bölgesi Co¤rafyas›, ‹stanbul,
1981.
Dreher 1995 Dreher, M., “Poleis und Nicht-Poleis im zweiten Athenischen See-
bund”, Sources for the Ancient Greek City-State, Copenhagen,
1995, 171-201.
Ducrey 1995 Ducrey, P., La muraille est-elle un elemente constitutif d’une cite,
M. H. Hansen (edt.), Sources for the Ancient Greek City-State,
Copenhagen, 1995, s. 245-257.
Finley 1984 Finley, M., Die antike Wirtschaft, München, 1984.
Forge 1972 Forge, A., Man, Settlement and Urbanism, London, 1972.
Frisch 1975 Frisch, P., Die Inschriften von Illion, Bonn 1975.
Gehrke 1986 Gehrke, H. J., Jenseits Athen und Sparta, München, 1986.
Hansen 1993 Hansen, M. H., “The Polis as a Citizen State” The Ancient Greek
City-State, Copenhagen, 1993, s. 7-30.
Kolb 1984 Kolb, F., Die Stadt im Altertum, München 1984.
 Antik Grek Yerleflim Tipleri, Kavramlar ve Tart›flmalar 83

Miller 1995 Miller, S. G., “Architecture as Evidence for Identity of the Early
Polis”, M. H. Hansen (edt.), Sources for the Ancient Greek City-
State, Copenhagen 1995, s. 201-245.
Morris 1991 Morris, I., “The Early Polis as City and State”, J. Rich – A. W.
Hadrill (edt), City and Country in the Ancient World, London 1991,
s. 25-59.
Murray 1993 Murray, O.,”Polis and Politeia in Aristotle”, M. H. Hansen (edt),
The Ancient Greek City-State, Copenhagen1993, s. 197-211.
Naroll 1962 Naroll, R., “Floor Area and Settlement Population” American
Antiquity (27), 1962, s. 587-589.
Nielsen 1996 Nielsen, T. H., “A Survey of Dependent Poleis in Classical Arkad-
ia”, M. H. Hansen – K. Raaflaub (edt), More Studies in the Ancient
Greek Polis, Historia Einzelschriften 108, Stuttgart 1996, s. 63-105.
Osborne 1988 Osborne, R., Demos: The Discovery of Classical Attika, Cambridge
1988.
Rhodes 1981 Rhodes, P. J., A Commentary on the Aristotelian Athenaion Politeia,
Oxford 1981.
Rubinstein 1995 Rubinstein, L., “Pausanias as a Source for the Classical Greek
Polis”, Studies in the Ancient Greek Polis, Historia Einzelschriften
95, Stuttgart 1995, s. 211-220.
Sakellariou 1989 Sakellariou, M. B., The Polis-State Definition and Origin, Athen
1989.
Schuler 1996 Schuler, C., Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistis-
chen und römischen Kleinasien, München 1996.
Schuller 1995 Schuller, W., “Poleis im ersten Attischen Seebund, Sources for the
Ancient Greek City-State”, Copenhagen 1995, s. 165-171.
Schwertheim 1994 Schwertheim, E; “Geschichte und Forschungsstand” Asia Minor
Studien 11 (1994), s. 21-39.
Snodgrass 1983 Snodgrass, A., “Two demographic notes” The Greek Renaissance
of the 8 century BC, Stockholm 1983, s. 167-171.
Wood – Wood 1978 Wood, E. M. – N. Wood, Class Ideology and Ancient Political
Theory, Oxford, 1978.