DL A

N TÓW
A B S O LW E
S Z KÓ Ł
OW YC H
P O D S TAW

Ponad słowami
Maturalne karty pracy
z dziennikiem lektur
do języka polskiego dla liceum ogólnokształcącego i technikum
1
Zakres podstawowy i rozszerzony
Anna Cisowska
Joanna Kostrzewa
Sławomira Wójcik
Grażyna Żakowska
Beata Bieszka

Ponad słowami
Maturalne karty pracy
z dziennikiem lektur
do języka polskiego dla liceum ogólnokształcącego i technikum
1
Zakres podstawowy i rozszerzony
Ponad słowami

Maturalne karty pracy z dziennikiem lektur 1 zostały przygotowane do podręczników

Ponad słowami 1.1 o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 1014/1/2019, rok dopuszczenia 2019,
i Ponad słowami 1.2 o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 1014/2/2019, rok dopuszczenia 2019.

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują.
Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym,
ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści
i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2019

ISBN 978-83-267-3663-6

Redakcja merytoryczna: Karina Kosicka, Dominika Dmochowska,

Joanna Wawrzyńczak-Urbanek, Sławomir Żurawski, Maciej Szulc.
Współpraca redakcyjna: Agnieszka Szyk.
Redakcja językowa: Marcin Januszewski, Agnieszka Gzylewska.
Nadzór artystyczny: Kaia Pichler.
Opieka graficzna: Ewa Kaletyn.
Projekt okładki: Maciej Galiński.
Projekt graficzny: Marcin Kołacz.
Opracowanie graficzne: Marek Błoszko, Ultra.
Fotoedycja: Magdalena Dzwonkowska.
Realizacja projektu graficznego: Katarzyna Bielejewska.

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów:

Archiwum Nowej Ery: s. 122; BE&W: AKG Images – s. 24, RMN: Jean-Gilles Berizzi – s. 94; East News/Monkpress: s. 99; Forum/Rue des Archives: s. 41; Getty Images: carduus – okładka (tło),
iStockphoto/wildpixel – s. 14 (drzewo), Indigo/Alamy: s. 86, PhotoPower/The Bridgeman Art Library: s. 12; Shutterstock: okładka (smartfon); Stanisław Dróżdż: s. 14 (Zapominanie); Tomasz
Sętowski: s. 129.
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów zamieszczonych w podręczniku.
Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.

Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl
Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00

Druk i oprawa: DRUK-SERWIS Sp. z o.o. Ciechanów

 Spis treści
KARTY PRACY

Karty pracy krok po kroku

Przykładowa karta pracy 1. – O epoce – Zbigniew Herbert Labirynt nad morzem ....................................... 5
Przykładowa karta pracy 2. – Tekst z epoki – Jan Parandowski Mitologia (mit o Narcyzie) ........................... 10
Przykładowa karta pracy 3. – Kształcenie językowe – Stanisław Dróżdż Zapominanie (znaki) ...................... 14

Antyk
1. O
 epoce – Thomas R. Martin Starożytna Grecja. Od prehistorii do czasów hellenistycznych ................... 17
2. Tekst z epoki – Homer Iliada (opis tarczy Achillesa) .................................................................................. 21
3. Tekst z epoki – Sofokles Antygona .......................................................................................................... 29
4. Tekst z epoki – Horacy Do Taliarcha ........................................................................................................ 34
r 5. Tekst z epoki – Arystofanes Chmury ........................................................................................................ 37
6. Kształcenie językowe – Julian Tuwim Pegaz dęba (znaki) ......................................................................... 41

Biblia
1. O epoce – Dariusz Bawoł „Święta poezja” starożytnych Hebrajczyków ................................................... 44
2. Tekst z epoki – Księga Rodzaju (Kain i Abel) ............................................................................................ 47
3. Tekst z epoki – Psalm 23 ......................................................................................................................... 50
4. Kształcenie językowe – Roman Brandstaetter Biblio, ojczyzno moja... (funkcje tekstu) ............................ 54

Średniowiecze
1. O epoce – Joanna Babiarz Piękno i światło – o symbolice gotyckiej katedry............................................ 56
2. Tekst z epoki – Pieśń o Rolandzie (bitwa Karola Wielkiego z Saracenami) ................................................ 59
3. Tekst z epoki – Gall Anonim Kronika polska (Bolesław Szczodry) ............................................................ 62
r 4. Tekst z epoki – św. Augustyn Wyznania .................................................................................................. 66
5. Kształcenie językowe – Urszula Kozioł Koń jaki jest (wiedza o języku w interpretacji utworu).................... 70

Renesans
1. O epoce – Grzegorz Sztabiński Artysta: definiowanie, redefiniowanie, oddefiniowanie............................. 73
2. T
 ekst z epoki – Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (uciechy)........................................................... 76
3. Tekst z epoki – Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich (nierządne królestwo)................................ 80
r 4. Tekst z epoki – Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki) ................................................................... 84
5. Kształcenie językowe – Aleksander Wilkoń Rozkwit renesansu.
Twórczość Jana Kochanowskiego (streszczenie) ..................................................................................... 89

Barok
1. O epoce – Janusz Pelc Barok – epoka przeciwieństw ............................................................................. 92
2. T
 ekst z epoki – M
 ikołaj Sęp Szarzyński Sonet I ........................................................................................ 97
3. Tekst z epoki – William Szekspir Makbet (uczta na zamku Makbeta)....................................................... 101
r 4. Tekst z epoki – William Szekspir Hamlet (spotkanie Hamleta z Ofelią)..................................................... 105
5. Kształcenie językowe – Joanna Partyka Szlachecka „silva rerum”... (akapity).......................................... 110

Oświecenie
1. O epoce – Jerzy Snopek Oświecenie a rozum........................................................................................ 113
2. Tekst z epoki – Ignacy Krasicki Do króla ................................................................................................. 117
3. Tekst z epoki – Franciszek Karpiński Do Justyny. Tęskność na wiosnę .................................................. 123
r 4. Tekst z epoki – Wolter Kandyd, czyli optymizm (kraina Eldorado) ........................................................... 126
5. Kształcenie językowe – Janusz Anusiewicz, Anna Dąbrowska, Michael Fleischer
Językowy obraz świata i kultura... (językowy obraz świata) ..................................................................... 131

DZIENNIK LEKTUR

Antyk
1. J an Parandowski Mitologia. Grecja ........................................................................................................ 134
r 2. Jan Parandowski Mitologia. Rzym .......................................................................................................... 136
3. Homer Odyseja ...................................................................................................................................... 138

3
 4. Homer Iliada ........................................................................................................................................... 140
5. Horacy wybrane pieśni ........................................................................................................................... 141
6. Sofokles Antygona ................................................................................................................................. 142
r 7. Arystofanes Chmury ............................................................................................................................... 144
8. Arystoteles Poetyka................................................................................................................................. 146
9. Arystoteles Retoryka............................................................................................................................... 147
10. Platon Państwo....................................................................................................................................... 148
11. Wergiliusz Eneida......................................................................................................................................149

Biblia
1. Biblia ...................................................................................................................................................... 150

Średniowiecze
1. Bogurodzica ........................................................................................................................................... 152
2. Lament świętokrzyski ............................................................................................................................. 153
3. Legenda o św. Aleksym .......................................................................................................................... 154
4. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią................................................................................................. 155
5. Kwiatki św. Franciszka z Asyżu ............................................................................................................... 156
6. Gall Anonim Kronika polska..................................................................................................................... 157
7. Pieśń o Rolandzie.................................................................................................................................... 158
8. Dante Alighieri Boska komedia................................................................................................................ 159
r 9. św. Augustyn Wyznania.......................................................................................................................... 160
10. św. Tomasz z Akwinu Summa teologiczna.............................................................................................. 161
11. François Villon Wielki testament............................................................................................................... 162

Renesans
1. Jan Kochanowski wybrane psalmy ........................................................................................................ 163
2. J an Kochanowski wybrane pieśni .......................................................................................................... 164
3. Jan Kochanowski wybrane treny ............................................................................................................ 165
4. Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich ......................................................................................... 166
r 5. Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki) ........................................................................................... 168
6. François Rabelais Gargantua i Pantagruel............................................................................................... 170
7. Michel de Montaigne Próby..................................................................................................................... 171
8. Piotr Skarga Kazania sejmowe................................................................................................................ 172
r 9. Piotr Skarga Żywoty świętych................................................................................................................. 173

Barok
1. Mikołaj Sęp Szarzyński wybrane sonety ................................................................................................. 174
2. J an Andrzej Morsztyn wybrane wiersze ................................................................................................. 175
3. Daniel Naborowski wybrane wiersze ...................................................................................................... 176
4. Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki.......................................................................................................... 177
5. William Szekspir Makbet ........................................................................................................................ 178
6. William Szekspir Romeo i Julia ............................................................................................................... 180
r 7. William Szekspir Hamlet ......................................................................................................................... 182
8. Molier Skąpiec ....................................................................................................................................... 184

Oświecenie
1. Ignacy Krasicki Hymn do miłości ojczyzny .............................................................................................. 186
2. Ignacy Krasicki wybrane satyry .............................................................................................................. 187
3. Franciszek Karpiński wybrane sielanki i utwory religijne ......................................................................... 188

Odpowiedzi do kart pracy krok po kroku ................................................................................................... 189

4
Renesans

Renesans
1. O epoce

Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim zadania.

Grzegorz Sztabiński
Artysta: definiowanie, redefiniowanie, oddefiniowanie
Definiowanie pojęcia artysty było procesem złożonym, zmierzającym do wyodrębnienia tej roli
spośród innych grup zawodowych poprzez przypisanie jej szczególnych cech i  funkcji. […] Po-
czątki jego sięgają starożytnej kultury greckiej. Autorzy piszący na jej temat często używają słowa
„artysta” w celu zbiorczego określenia malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Zadają wówczas zwykle
pytanie, w jakim stopniu działalność ich była analogiczna wobec pracy rzemieślników, a jak dalece
stanowiła twórczość? […] Przez kolejne wieki nazwa ta występowała w teologii jako synonim Boga.
Można więc powiedzieć, że definiowanie artysty w kulturze europejskiej przebiegało przez długi
czas bez użycia pojęcia twórczości. […]
Zwykle przyjmuje się, że zasadniczy zwrot w  pojmowaniu charakteru pracy artysty nastąpił
dopiero w XVI wieku. W okresie renesansu artyści uzyskali świadomość swej odrębności wobec
działalności wyłącznie rzemieślniczej i zaczęli rozwijać cechy osób wszechstronnie wykształco-
nych, działających nie tylko na podstawie nabytych reguł i umiejętności, ale posiadających zdol-
ność przekształcania zasad w oparciu o wewnętrzne możliwości twórcze. Istotnym objawem tych
przemian stała się książka Giorgia Vasariego1 Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i archi-
tektów opublikowana po raz pierwszy w 1550 roku. […] Wcześniej postacie wielkich twórców roz-
ważane były w izolacji, tu natomiast pojawia się postęp polegający na tym, że artyści następnych
generacji korzystają z osiągnięć poprzedników. Pozwala to ustanowić ideę historii sztuki jako na-
uki badającej przemiany artystyczne ujmowane w sposób ciągły i jednolity poprzez poszukiwanie
zależności przyczynowo-skutkowych. Poszczególni artyści nie są traktowani jako izolowane, wy-
jątkowe przypadki osób o wybitnych osiągnięciach. Ich dokonania układają się w linię rozwojową.
Vasari daleki był jednak od koncepcji autonomii sztuki. Rozważania jego polegały na wyraźnym
uzależnieniu dzieł od indywidualnych cech osobowości artystów oraz biegu ich życia. […] Wzoru-
jąc się zapewne na przypowieściach moralizatorskich, chciał sformułować virtu2 każdego wielkie-
go artysty. Opisać wyróżniające go cechy charakterystyczne, powodujące, że był podziwiany przez
odbiorców. Zwracał jednak również uwagę na cechy wpływające na odnoszone porażki, prowadzą-
ce do osamotnienia czy popadnięcia artysty w zapomnienie. […] W rozważaniach tych połączone
są i  wzajemnie uzależnione decyzje artystyczne i  osobiste losy twórcy. […] Artysta traktowany
jest jako osobowość, której cechy można odnaleźć zarówno w biografii, jak i w dziełach. Rafaela
charakteryzowały skromność, dobroć, prostota i poprawne maniery. Natomiast Michał Anioł był
gwałtowny, potężny, ekscentryczny, ale jednocześnie poświęcał się bez reszty sztuce. Vasari brał
też pod uwagę ewolucję artysty z biegiem życia. […]
Rozważania Vasariego świadczą, że w świadomości renesansowej artysta stanowi odrębny typ
ludzki, w przypadku którego działalność zawodowa wyjątkowo ściśle związana jest z życiem.
Grzegorz Sztabiński, Artysta: definiowanie, redefiniowanie, oddefiniowanie,
https://www.asp.wroc.pl/dyskurs/Dyskurs2/GrzegorzSztabinski.pdf
[dostęp w dniu 12.07.2019 r.].

1 Giorgio Vasari – znawca historii sztuki, malarz, architekt.

2 Virtu – tu: artystyczna, mistrzowska doskonałość.

73
 Zadanie 1.
Renesans

Na podstawie tekstu Grzegorza Sztabińskiego sformułuj definicję pojęcia historia sztuki.

historia sztuki –

Zadanie 2.
Przeczytaj poniższy fragment tekstu.

Za sprawą humanizmu ujawniła się już w początkach polskiego renesansu silna tendencja do
wyrażania konkretnych ludzkich przeżyć, poglądów, jednostkowych doświadczeń. Wszystkie te
aspekty ludzkiej natury i ludzkiego życia stały się godne uwiecznienia, potwierdzając tym samym
rolę, jaką epoka przypisywała człowiekowi we wszechświecie, podkreślając jego godność i wyjąt-
kowość. Świadczy o tym nie tylko biografistyka renesansowa czy malarstwo portretowe, ale także,
a może przede wszystkim, poezja.
Adam Karpiński, Renesans, Warszawa 2007.
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Odwołując się do tekstów Grzegorza Sztabińskiego oraz Adama Karpiń-
S
 korzystaj
skiego, sformułuj dwa argumenty, którymi uzasadnisz, że renesansowy hu- z podręcznika

manizm był głównym źródłem przełomu w rozumieniu roli i charakteru s. 14

pracy artysty.
Argument 1.:

Argument 2.:

Zadanie 3.
Grzegorz Sztabiński prezentuje poglądy Vasariego dotyczące artystów epoki renesansu. Wy-
pisz z  tekstu dwa przykłady, którymi autor ilustruje przekonania renesansowego teoretyka
sztuki.
Przykład 1.:

Przykład 2.:

74
Zadanie 4.

Renesans
Uzasadnij, że ostatni akapit ma charakter podsumowania sformułowanego na podstawie roz-
ważań zawartych w poprzednim akapicie.

Zadanie 5.
W  jaki sposób renesansowi artyści nawiązywali do antycznych wzorców sztuki i  artysty?
Podaj dwa przykłady.
Przykład 1.:

Przykład 2.:

Zadanie 6.
Przeczytaj fragment Pieśni X z Ksiąg pierwszych oraz Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych, zamieszczoną
w podręczniku na s. 37.

Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry

I tak wysoko postawił, że z góry
Wszystek świat widzę, a sam, jako trzeba,
Tykam się nieba?
Jan Kochanowski, Dzieła polskie, t.1., Warszawa 1976.

Uzasadnij, że refleksja Jana Kochanowskiego o sobie i swojej twórczości, wyrażona we frag-

mencie Pieśni X z Ksiąg pierwszych oraz w Pieśni XXIV z Ksiąg wtórych, jest potwierdzeniem
koncepcji artysty ukształtowanej w epoce renesansu i opisanej przez Grzegorza Sztabińskiego.

75
Renesans

2. Tekst z epoki

Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim zadania.

Mikołaj Rej
Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
Fragment 1.
KSIĘGA DRUGA, KAPITULUM VI
1. JAKO ŁAKOMSTWO JEST SZKODLIWY PRZYPADEK I JAKO SIĘ GO POCZCIWY PRZE-
STRZEGAĆ MA, I  Z  KTÓRYCH PRZYCZYN NAM PRZYPADAĆ MUSI. A  PIRWSZA PRZY-
CZYNA – KOSZT DZIWNYCH UBIORÓW

Nuż jesli się w którym państwie albo królestwie rozmnoży a skrzydła swe roztoczy on sprośny
grzech, łakomstwo, tu już sobie rozważ, w jaki zły a niepobożny przypadek takie państwo zatoczyć
się musi. […] Ale patrz, mój miły bracie, jako się to wszytko zamnożyć nie ma, patrząc na nasze
koszty, na nasze zbytki tak w piciu, jako i w jedzeniu, także też w nastrzępionych a dziwnych przy-
prawach, i w chodzeniu, i w pojeździech naszych, tak iż już drugich i przezywać, i w nich słusznie
chodzić nie umiemy.

Dziwne szaty i dziwne przezwiska

Abowiem patrz, gdy sobie wspomnisz ony dziwne czuhy1, ony falsaruchy2, ony stradyjotki3, ony
z dziwnymi kołnierzmi delije4, ony żupany5, ony rozliczne włoskie, iszpańskie wymysły, ony dziw-
ne płaszcze, sajany6, kolety7, obercuchy8, aż dziwno i  straszno o  nich mówić, a  drugich już ani
zwać, ani ich sobie rozkazać umie, jedno krawcowi poruczy, aby mu uczynił, jako dziś noszą. A też
słyszę, w postronnych krajoch, gdzie się trefi każdy naród namalować, tedy Polaka nago malują
a z nożycami, a postaw sukna przed nim: krajże sobie, jako raczysz.

Fragment 2.
KSIĘGA TRZECIA, KAPITULUM X
2. STAREGO ROZLICZNE POCIECHY
Pociechy starego
Opuściwszy rozliczne burdy, frasunki a kłopoty świata tego, będziesz używał rozkoszy swojej, pa-
trząc na ony sprawy swoje, któreś sobie sprawił i postanowił za czasów dużości9 swojej. Ano sobie
siedzisz w nadobnym10 domku, któryś sobie zbudował wedle myśli swojej, ano łóżeczko nadobnie
usłane stoi dla odpoczynienia twego, anoć synowie służą, jeslić je Pan Bóg dał, i z żonkami swymi,
wymyślając ci potrawki wedle czasów swoich11; anoć jeden przyniesie ptaszków, drugi zajączków,
białe głowy kurek, owoców rozlicznych, że bezpiecznie możesz rzec w onym wdzięcznym pokoju
swoim: „Używaj, moja miła duszo, bo masz wszytkiego dosyć.”
Przechodzisz się zasię do sadków swoich, do rybniczków12 twoich, którycheś sobie namnożył za
możniejszych lat swoich: ano rozliczne owoce wiszą przed oczyma twymi, ano rybki skaczą, ano
jagniątka, koźlątka igrają, ano wnuczątka za nimi przed oczyma twymi, jako wdzięczne kurczątka,
skacząc biegają, anoć gruszeczki, jagódki zbierając przynoszą, jako mogą się przysługują; […] ano
się pola ony zielenią, coś sobie rozkopał za możniejszych czasów swoich.
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1956.
[dostęp w dniu 24.05.2019 r.].

1 Czuha – w XVI w. długie wierzchnie odzienie z rękawami, podbite futrem, rodzaj płaszcza.
2 Falsarucha – rodzaj męskiego odzienia wierzchniego.
3 Stradyjotka – strój do konnej jazdy.

76
4 Delija – element męskiego ubioru, narzuta noszona na żupanie.

Renesans
5 Żupan – staropolska męska szata wierzchnia, długa, dopasowana suknia z niewysokim kołnierzem zapinana na guziki
i pętelki; jego kolor zależał od zajmowanej pozycji społecznej.
6 Sajan – rodzaj męskiego kaftana z niewielką kryzą wokół szyi.
7 Kolet – rodzaj męskiego długiego, skórzanego kaftana.
8 Obercuch – wierzchnia męska suknia ozdobnie haftowana.
9 Za czasów dużości – tu: w czasach, kiedy byłeś wielkim gospodarzem.
10 Nadobny – pełen powabu, ładny.
11 Wedle czasów swoich – tu: odpowiednio do wieku.
12 Rybniczki – stawy rybne.

SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Zadanie 1.
S
 korzystaj
Na podstawie podanych fragmentów utworu Mikołaja Reja Żywot człowie- z podręcznika
s. 65
ka poczciwego oraz fragmentu zamieszczonego w  podręczniku wyjaśnij,
z jakich życiowych uciech może korzystać człowiek poczciwy. W odpowie-
dzi podaj co najmniej trzy przykłady.

Zadanie 2.
Uzasadnij, że Mikołaj Rej w Żywocie człowieka poczciwego kreuje wizerunek szlachcica jako
człowieka z zaletami i wadami.

Zadanie 3.
Sformułuj dwa argumenty, którymi uzasadnisz, że narrator w Żywocie człowieka poczciwego
występuje zarówno w roli znawcy różnych dziedzin życia, jak i w roli życzliwego mędrca oraz
moralizatora. Każdy z argumentów zilustruj przykładem z tekstu.
Znawca różnych dziedzin życia (argument 1.):

Przykład:

Życzliwy mędrzec i moralizator (argument 2.):

Przykład:

77
 Zadanie 4.
Renesans

a) Uzupełnij tabelę przykładami sformułowań, które potwierdzają, że Mikołaj Rej posługiwał

się językiem zarówno literackim, jak i potocznym.

Odmiana języka Przykład

język literacki

język potoczny

b) Wyjaśnij, czemu służy połączenie obu odmian języka w Żywocie człowieka poczciwego.

Zadanie 5.
a) Charakterystyczną cechą języka w utworze Mikołaja Reja jest bogata synonimika. Wypisz
z fragmentu 1. nazwy o charakterze synonimicznym. Podaj przykład wyrazu, którym można
zastąpić te słowa.
Nazwy o charakterze synonimicznym: 
Przykład wyrazu, którym można zastąpić słowa z tekstu:

b) Jaką funkcję pełni w tekście nagromadzenie synonimów? Co można powiedzieć o polskiej

szlachcie na podstawie przykładów z fragmentu 1.?

Zadanie 6.
Przeczytaj fragment tekstu.

Jacek Kaczmarski
Pana-Rejowe gadanie (fragmenty)
Nie pożywa, jak chciałby nawet człek poczciwy:
Nie poziera na krówki swoje ni gąsięta,
Nierad słonku, że świeci, miesiącowi krzywy,
Ledwie czoło wygładzi w Betlejemskie Święta.
[…]

78
 Przecz narzekać, że Stwórca człeczych krzywd nie płaci?

Renesans
Bóg nie szlachcic pijany, co złociszem błyska;
Nie jest cnotą ni hańbą wstyd z podartych gaci,
Ani ból – zasługa, ani świat – kołyska.
Sprawiedliwość niebieska od królewskiej inna:
To cierpieniem nagrodzi, to bogactwem stoczy.
Opatrzności wyroki, jak po deszczu – rynna:
Kto jeno w niebo patrzy – tego i zamoczy.

Szczęście – oka jest mgnienie,

Człowiek – mądre cierpienie;
Dobry sen sobie mości,
Kto nie kocha się w złości,
A i żyć będzie słodziej,
Kto z poduszką jest w zgodzie.

18.1.1993
Jacek Kaczmarski, Antologia poezji, Warszawa 2012.

a) Jakie poglądy na życie człowieka renesansu znalazły odzwierciedlenie w utworze współcze-

snego poety? Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do przykładów z tekstu Pana-Rejowe
gadanie oraz do fragmentów Żywota człowieka poczciwego.

SKORZYSTAJ
r b) Wyjaśnij, jaką funkcję w  tekście Jacka Kaczmarskiego pełni parafraza Z PODRĘCZNIKA
S
 korzystaj
dzieła Mikołaja Reja. z podręcznika
s. 110

79
Renesans

3. Tekst z epoki

Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim zadania.

Jan Kochanowski
Odprawa posłów greckich (fragmenty)
ULISSES
O nierządne królestwo i zginienia bliskie,
Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość
Ma miejsca, ale wszytko złotem kupić trzeba!
Jeden to marnotrawca umiał spraktykować,
Że jego wszeteczeństwa i łotrowskiej sprawy
Od małych aż do wielkich wszyscy jawnie bronią,
Nizacz1 prawdy nie mając ani końca patrząc,
Do którego rzeczy przyjść za ich radą muszą.
Nie rozumieją ludzie ani się w tym czują,
Jaki to wrzód szkodliwy w rzeczypospolitej
Młódź wszeteczna: ci cnocie i wstydowi cenę
Ustawili; przed tymi trudno człowiekiem być
Dobrym; ci domy niszczą, ci państwa ubożą,
A rzekę, że i gubią (Troja poznasz po tym!).
[…].

CHORUS
O białoskrzydła morska pławaczko,
Wychowanico Idy2 wysokiej,
Łodzi bukowa, któraś gładkiej
Twarzy pasterza Pryjamczyka3
Mokrymi słonych wód ścieżkami
Do przezroczystych Eurotowych
Brodów4 nosiła!
[…]
Swar był początkiem i niezgoda
Twego małżeństwa, Pryjamicze.
Nie śmiem źle tuszyć, nie śmiem, ale
Ledwe nie takiż koniec będzie.
Niechajże się ja, można Cypri5,
Ninacz cudzego nie zapatrzam!
[…]
[…] Przyjdą, przyjdą
Niedawno czasy, że rozbójcę
Rozbójca znidzie; ten mu słodki
Sen z oczu zetrze i bezpieczne
Serce zatrwoży, kiedy trąby
Ogromne zagrzmią, a pod mury
Nieprzyjacielskie staną szańce.
Jan Kochanowski, Dzieła polskie, t. 2., Warszawa 1976.

1 Nizacz – za nic.

80
2 Ida – góra pod Troją porosła bukami, z których zbudowano łódź Parysa.

Renesans
3 Pasterz Pryjamczyk – tu: określenie Parysa (Aleksandra).
4 Eurotowe brody – płytkie miejsca u ujścia rzeki Eurotas na Peloponezie; zawinął tam żaglowiec Parysa.
5 Cypri – Cypryda, przydomek bogini Wenus.

Zadanie 1.
Wyjaśnij, kim jest Ulisses. Do kogo skierował swoje słowa?

Zadanie 2.
Uzasadnij, że wypowiedź Ulissesa ma charakter ponadczasowy. Zwróć uwagę na dobór słow-
nictwa i jego znaczenie dla przesłania wypowiedzi.

Zadanie 3.
a) Ulisses i Kasandra przestrzegali przed postępkami młodych, którzy nie szanowali odwiecz-
nych zasad. Wyjaśnij, jaki konflikt tragiczny pociągnęło za sobą naruszenie przez Aleksandra
obowiązującego systemu wartości. Odwołaj się do znajomości całego dramatu.

b) Na podstawie całego utworu Jana Kochanowskiego oraz mitu trojańskiego wyjaśnij znacze-
nie zacytowanych słów.

Swar był początkiem i niezgoda

Twego małżeństwa, Pryjamicze,
Nie śmiem źle tuszyć, nie śmiem, ale
Ledwe nie takiż koniec będzie.

81
 Zadanie 4.
Renesans

Nazwij środek retoryczny rozpoczynający obie wypowiedzi w cytowanym fragmencie Odpra-

wy posłów greckich. Wyjaśnij – w kontekście całego dramatu i mitu trojańskiego – jakie zna-
czenie nadało wypowiedziom użycie tego środka retorycznego.

Środek retoryczny: 
Znaczenie: 

Zadanie 5.
Przeczytaj podany fragment tekstu.

Piotr Skarga
Kazanie wtóre. O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie
Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie (fragment)
Nie masz nic pod słońcem trwałego, mówi Salomon: nie tylo domy i familije, ale i królestwa,
i monarchije wielkie ustają i upadają, i naród się po narodzie na ziemi odmienia. Lecz nic nie jest
bez przyczyny, zwłaszcza w ludzkich sprawach, które z rozumu i wolnej wolej pochodzą. Co rozu-
mem i pilnością, i cnotą stanęło, to się nierozumem i niedbałością, i złością ludzką obala. Jako ciała
nasze abo wnętrznymi chorobami, abo powierzchnymi gwałtownymi przypadkami umierają, tak
i królestwa mają swoje domowe choroby, dla których upadać muszą.
Piotr Skarga, Kazania sejmowe, oprac. Janusz Tazbir, Wrocław 2012.

a) Podaj dwie cechy wspólne języka użytego we fragmentach Odprawy posłów greckich Jana
Kochanowskiego i w Kazaniu wtórym Piotra Skargi.

b) Wypisz z załączonych fragmentów po jednym wypowiedzeniu, które ma charakter senten-

cji. Wyjaśnij, jakie przesłanie zawiera każde z wypisanych przez Ciebie zdań.
Odprawa posłów greckich
Przykład sentencji:

Wyjaśnienie:

82
Kazanie wtóre

Renesans
Przykład sentencji:

Wyjaśnienie:

Zadanie 6.
Poszukaj w  dostępnych źródłach informacji o  sejmie warszawskim obradującym w  1578 r. Do-
wiedz się, jakie miał on znaczenie dla Rzeczypospolitej. Następnie przeczytaj poniższy komentarz.

Tadeusz Ulewicz
Ważne sprawy „Odprawy posłów greckich”
Chwilę wzruszenia i  niewątpliwej satysfakcji czy też rekompensaty moralnej przeżyć musiał
w swym czarnoleskim ustroniu wielki twórca Odprawy posłów greckich, kiedy w dniu 21 grud-
nia roku 1577 […] dotarły doń „obadwa listy zaraz”, które Jan Zamojski, z pewnością przy tym
ręką własną, „około tej tragedyjej pisał”. […] Znakomity bowiem a pełen pomysłów podkanclerzy
koronny […] stawiał teraz propozycję konkretną, zarazem szczególnie naglącą. […] dzieło poety
doczekać się miało – wreszcie! – realizacji scenicznej, w  postaci wystawienia go przed najwyż-
szym, a równocześnie jedynym w całej Rzeczypospolitej właściwym i kompetentnym audytorium
odbiorców. W obliczu mianowicie obojga królestwa: Stefana Batorego i Anny Jagiellonki oraz ich
humanistycznego dworu; […] na uroczystościach zaślubin Zamojskiego z Krystyną Radziwiłłów-
ną; na koniec zaś jeszcze w obecności najwybitniejszych w państwie polityków i dygnitarzy, przy-
byłych tak licznie na rozpoczynający się za kilka dni pamiętny w dziejach sejm warszawski.
Tadeusz Ulewicz, Ważne sprawy „Odprawy posłów greckich”, [w:] Literatura polska w szkole średniej,
pod red. Stanisława Grzeszczuka, Warszawa 1990.
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Na podstawie znajomości całego dramatu Jana Kochanowskiego, okolicz-
S
 korzystaj
ności wystawienia utworu, zamieszczonego komentarza, a także informa- z podręcznika

cji ze źródeł historycznych uzasadnij, że słowa Kasandry dotyczą zarówno s. 56

Troi, jak i Rzeczypospolitej oraz nadają tragedii charakter uniwersalny.

83
 Renesans
5. Kształcenie językowe

Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim zadania.

Aleksander Wilkoń
Rozkwit renesansu. Twórczość Jana Kochanowskiego
Wielkie odkrycie Biblii, które przyniósł XVI wiek, można przyrównać do odkrycia piśmiennic-
twa starożytności, znanego przecież w średniowieczu, ale wyrywkowo i w ograniczonym wymia-
rze. Teraz całe Pismo Święte staje się dostępne dla piszących i następują głębokie zmiany w róż-
nych nurtach twórczości religijnej. Te zmiany zaczynają pisarze XVI wieku, a przede wszystkim
Kochanowski, następnie Sęp Szarzyński i Grabowiecki.
Rzecz nie tylko w tym, że setki wyrażeń biblijnych wchodzi do obiegu polszczyzny kulturalnej.
[…] Istota otwarcia renesansowego polegała na możliwości obcowania z  prawdziwym światem
Starego i  Nowego Testamentu i  owocowała rozwojem motywów metafizycznych, mistycznych,
poezji dialogu z Bogiem i duchowej spowiedzi, wyznania i konsolacji1. Motywy te wiążą się z liryką
refleksyjną, filozoficzną, a także wanitatywną2.
Twórcą przełomu w tym zakresie nie był ani Rej, ani łacinnicy – biskupi kościelni, jak Krzycki
czy Dantyszek; był nim Kochanowski, a jego doświadczenia z przekładem Psałterza... odezwały się
silnym echem w poezji XVII wieku. […]
Kochanowski znał różne przekłady (nie tylko polskie) i  z  różnych korzystał […]. Jednak […]
wszystko wskazuje na to, że tłumacząc psalmy na podstawie Wulgaty, polegał przede wszystkim
na własnych siłach. Korzystał też z wiernych łacińskich przekładów oryginału hebrajskiego.
Wyodrębniano: psalmy wielbiące Boga, błagalne, dziękczynne, historyczne, dogmatyczne, me-
sjanistyczne, pokutne […], wydał poeta osobno Siedem psalmów pokutnych (1579). Razem przeło-
żył 150 psalmów. […]
Jeśli renesans oznaczał powrót do źródeł klasycznych i  powrót do źródeł, jakimi były księgi
Biblii, to w zakresie owego niezwykle ważnego zjawiska rozczytania się w Księdze trzeba widzieć
jej wpływ bezpośredni.
Pisze bardzo trafnie J. Z iomek, że „Biblia wraz z  antykiem na równych prawach weszły
w  krwioobieg polskiej kultury poetyckiej” […]. Osiem lat poświęcił Kochanowski przekładowi
Psalmów. Wiele też lat poświęcił... Horacemu, ale nie zdążył ukończyć, czy może zaniedbał ukoń-
czenia dzieła.
Oba nurty myśli: biblijny i antyczny, umiał Kochanowski łączyć w harmonijną całość, nie popa-
dając w sztuczne skrzyżowanie obu tradycji i obu modeli poetyckości.
Aleksander Wilkoń, Dzieje języka artystycznego w Polsce. Renesans, Katowice 2004.

1 Konsolacja – tu: pocieszenie.

2 Wanitatywna – tu: związana z tematem przemijania.

Zadanie 1.
Sformułuj główną myśl tekstu Aleksandra Wilkonia.

89
 Zadanie 2.
Renesans

Napisz plan odtwórczy tekstu Aleksandra Wilkonia w taki sposób, aby treść każdego akapitu
wyrazić jednym zdaniem pojedynczym.
1. 

2. 

3. 

4. 

5. 

6. 

7.

8.

Zadanie 3.
a) Zwróć uwagę na podobieństwo treści zawartych w akapitach 3., 4. i 5. Na ich podstawie zre-
daguj jeden akapit, w którym oddasz sens wskazanych fragmentów.

b) Sformułuj w jednym zdaniu sens zredagowanego akapitu.

90
Zadanie 4.

Renesans
Przekształć podane wypowiedzenia z tekstu Aleksandra Wilkonia w zdania pojedyncze.

Wypowiedzenie z tekstu Zdanie pojedyncze

Wielkie odkrycie Biblii, które przyniósł XVI wiek,
można przyrównać do odkrycia piśmiennictwa
starożytności, znanego przecież w średniowieczu,
ale wyrywkowo i w ograniczonym wymiarze.

Istota otwarcia renesansowego polegała na możli-

wości obcowania z prawdziwym światem Starego
i Nowego Testamentu i owocowała rozwojem
motywów metafizycznych, mistycznych, poezji
dialogu z Bogiem i duchowej spowiedzi, wyznania
i konsolacji.

Osiem lat poświęcił Kochanowski przekładowi

Psalmów. Wiele też lat poświęcił... Horacemu, ale
nie zdążył ukończyć, czy może zaniedbał ukończe-
nia dzieła.

SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Zadanie 5.
S
 korzystaj
Wykorzystując odpowiedzi do zadań 1. i 2., napisz streszczenie tekstu Alek- z podręcznika
s. 108–110
sandra Wilkonia. Twój tekst powinien liczyć od 25 do 45 słów.

91
 Twój edukacyjny koszyk
Kliknij po najlepszą ofertę!

Zbiór zadań Atlas

Karty pracy ucznia Maturalne karty pracy

Podręcznik

dodaj do koszyka do koszyka

dodaj do koszyka dodaj do koszyka

dodaj do koszyka

sklep.nowaera.pl

Bezpieczne Bezpłatna Szybka

płatności wysyłka dostawa
 Ponad słowami

Maturalne karty pracy z dziennikiem lektur dla klasy 1 zawierają zadania, które pomogą Ci w kształceniu
umiejętności wymaganych na maturze z języka polskiego. Publikacja umożliwi także systematyczne
gromadzenie wiedzy o lekturach obowiązkowych, przydatnej w bieżącej nauce i w przygotowaniach
maturalnych.

Praca z różnymi typami tekstów

Karty pracy dotyczą kolejnych epok literackich,
wybranych lektur obowiązkowych oraz
zagadnień z zakresu kształcenia językowego.
Umożliwią Ci pracę z różnymi typami tekstów:
popularnonaukowym, literackim i ikonicznym.

Wskazówki do zadań
Karty pracy krok po kroku mają formę samouczka.
Zamieszczone w nich wskazówki naprowadzają na
rozwiązanie zadań lub opisują etapy ich wykonania.

Dziennik lektur – najważniejsze

informacje o lekturze zebrane
w jednym miejscu
Notatki w postaci schematów pozwolą
Ci uporządkować wiadomości o wszystkich
lekturach obowiązkowych i przedstawić
je w syntetycznej formie, ułatwiającej
zapamiętanie niezbędnych treści. W notatkach
zostały uwzględnione najważniejsze informacje
o utworach, niezbędne w bieżącej pracy
na lekcjach i do powtórek przed maturą.

Nowa Era Sp. z o.o.

www.nowaera.pl nowaera@nowaera.pl

Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00