TUrK— DeBIyaTI Tarini 1 Editérler ‘Talat Sait Halman (Genel editor) (Osman Horata (Genel editor yandimesst) ‘Yakup Gelik Nurettin Demir Mehmet Kalpakh Ramazan Korkmaz M. Ocal Oguz 2G Te KOLTOR VE TURIZH BAKANLG! YATINLAR!t (©TC altrve Torn Babli otopsneer ve Vaya Genel Modragy See ata eso dina go ISBN op 8-975-7-3ap2-7 (alam) ISBN 918-9757 58-4 el sare gone ‘post yymiar@hararam gover BS AE EET tere mt ste a — en pe “fac see ck a 207 etter ‘Taste Haman (ena eb) man Horta (Genel ei arduscm) Yap Ge eet Desai ebm apa arom Kora M Ocal Op itp asarum Trea Sterfier Bejan Upp Apter Yanga omer as Beret Geny Chars Mar isbsacli ns amy Maaleagvon Cadet Nor 34408 Kagan, santa Tel out a94.000 pot ifaart contr Gensgeemsg eGaren Gers haha ‘Baum eri tai Teasbasooy Ct eter Peeled atom ‘ele patos Etetrlina deste eregtzen Site Uavesae eigen, lem cpeen pe Sindee Arise, Gaal ue Aaya Cee, Feat a hr Ck Ba ‘bse Dry lan ao Sten ee ig Oe A See eda ani Tk Eltham sien Fr Care Ente age rome dovlnrefson nnd Aang Sui a Sng Sone Shiota were Fan Cplagi aoebier | | Igindekiler citt 1-4 35-80 387 83-117 85 Ng - 228 130 154 1 193 201 208 ang 232 231-434 233 295, 302 “Turk EdebiyatsTarihins sunarken Tat Sat Holman Sunn Edstorler ‘inet baslays sumarken Bdstorler Kasaltmalar Yanmilkelert iris ‘Tarkler: Kokenlert ve yaynlma alanlan Peer B. Golden ‘Turk dileri Lars Johanson. |. Béltim: Epik dénem Destanlar Metin Ekict, 1, Bolum: Erken dénem Runikeharfli Bski Tarkge yantlar Arp Berta ‘Uygur edebiyatx(VILI-XIV. yt): 1. Narim Abdurishid Yakup 2, Nesir Nurettin Demir-Emine Yilmaz Dogu Avrupa'da Tirk dilinin ileri Sine Yilmaz ‘Yusuf Has Hacip, "Kutadgu Bilig” (1069) Saer Bher Kaggarh Mahmut, “Divant Ligat't-Turk" (1072) Ster Eker Edip Ahmet Yiknekf, “Ateheti'l-Hakaysk* Nuretin Demir Popiller tasavvufun bneitst: Ahmed-i Yesevi ve hikmetleri GAIL. yoayil) 1, Alnmed-t Yesevi ve Yesevilik Ahmet Yasar Ocak 2, Divan-1 Hikmet ve etkileri Bahar Akarpinar IM, B6tim: Osmanli Dénemi Turk edebiyatina (XII. yiizyi-1860) iris: Sosyal ve kuramsal bagjlam Klasikeedebiyat mengei: Irantgelenek, sarayigret mecislert ‘ve musthib sairler Hall Inalesk Horasan’dan Anadolu’ya: Klasik gtirin dogugu Ahmet An Ban Turk yan dilinin olugunu Nuretsin Demir33 38 346 361 403 po 433 437 - 705 439 465 481 55° ban ‘Tark-Fars edebt iliskilert Ahmet Kartal Oemanh divan glirinin toplumsal ekolojisi Walter @. Andrews Klasik edebiyatbilgisi: Belagat Yekta Sarag Klasik gir estetigi A. Ala Sentark Maomun Iskender Pala Stir ve musiki Kemal Silay Slir ve gizel sanatlar: Klastk Osmanlt tsluplan arasindakt ilighiler Zeynep Virel Gorkay: IV. Bolum: Batt Tark yazi dili temelinde yeni yapilanmaya dogru: Klasik Oncesi Dénem (Xil yizyil - 1453) ‘Tarihi, sosyo-Kiltrel baglam Ahmet Kartal ‘Anadolu’ a Tark edebiyatinin énctleri Ahmet Kartal ‘Anadolu’da Turk edebiyatinin geligims Ahmet Kartal Mensur hikayeler Hasan Kasru Nestr Mustafa Isen ‘Turk kultar hayatnda Mevlana ve Mevlevilik Osman Horata Osman tart yaneliga Erkan Afjonce Evliya menalabnameleri Ahmet Yasar Ocak Oguzmameler Semih Tezean Vesileta’n-Necat ve mevlit gelenegi Bahar Akarpinar ‘Tasavvuti alk grt (XII-XIX. yaya) Bahar Akarpinar Nasrettin Hoca David S. Sayers Doga Turk yan dili edebi gevresi: Harezm-Kipeak, Masur-Suriye ve Cagatay sahasa (KITI-XVII yxy) Fikret Turan ‘Ali Sir Nevayi ve Osman Satrlert Sigrid Kletnmtchel SSI Kissltmalar Yan ilkelert V. Balm: Devietten imparatorluga: Klasik Dénem (1453-1800) ‘Mic Klastk Donem (1453-1600) “arshi,sosyo-Kaltirel baglam Munsin Macit SurMuhsin Mot Mesneviler Musin Macit B & o 98 107 nq a 133 138 x9 187 ag 231 241-435, 243 254 298 309 319 329 347 359 395, 495 #9 487-598 89 49 545 563 56 578 588 594 Mensur hikayeler Hasan Kavruk Estetik nesir Mustafa lsen Cem gsirlert Osman Horata Klasik giirde romantik seylem veya Osmanl romantizmi Ali Yldirm Sair biyografileric Teakireler Mustafa Isen Osmank gair biyografilert (tezkireler) ve Osmanlt edebiyatelestirist WolterG. Andrews Serbler M.A. Yekea Sarag Osmank giirakademisi: Nazire Mehmet Kalpakls Agik gtr (XVI-XX. yap) M. Goat Oguz Alevi-Bekags gir gelenegt ve Pir Sultan Abdal Umay Gunay Halk tiyatrosu Nebi Ozdemir Azeri sahasi Turk edebiyatn (XIM-XIX. yi) Muhsin Macit ‘Anadolu-Orta Asya edebt ilgkileri Comal Kumaz Klasik estetihte yeni yoneligler: Orta Klasik Dénem (1600-1700) “Tart, sosyo-Koltirel baglam Alt Pua Bilan Sir ls Fuat Bilkon Mesneviler Alt Fuat Bilkan Mensur bikiyeler Hasan Kavral Estetiknesir Ohnstine Woodhead Seyahatname ve sefaretnameler Menderes Coskun Bir edebiyat anst: Eliya Celebs Seyahat-namess Robert Danko ff Siyasetmame, ablak ve gong kitaplani Mehmet Oz Seble-s Hindi Cafer Mur Klasik edebiyatta tipler Metin Abus Korogi Mes Ekict Halle tkayelert smasl Goren lasik estetikte hazan rtzgirlan: Son Klasik Donem (3700-1800) ‘Tart, soeyo-Kultrel baglam Osman Horata Stir Osman Horata Mesneviler Osman Horata Mensur hiktyeler Hasan Kavruk Estetiknesir Menderes Coskun lasik: edebiyatta mitah ve hictvHilmet Feridun Gaver ‘Avrupa'da Alhamiyado edebiyats Febim Nametak Karamanh Turkgest ile yazan edebt metinler Engin Sezer601-721 VI. Bollim: Klasik Sonrasi Dénem (1800-1860) 603 Sarkekspresiyle Garba sefer M. Kayahan Oxgul 663 Mensur hikiyeler Hasan Kavrub 666 Estetik nesir Menderes Coskun 61a Divan giirimde kadin gatrlerinsesiZehra Toska 683 _Anonim edebiyat Saim Sakoogtu-Alt Beat Alptekin ‘7 Tekmolojik geligmeler ve halk edebiyats Gain Opi Bker z 15-467 " 8 3 a 8 or 151 18 183 269 283 323 339 355, 365 399 #7 499 ra Kasalemalar Yanm ilkeleri Vil. Béltim: Yenilesme Dénemi veya Osmanli Modernlesmesi (1860 -1923) ‘Yenilegmenin tarthi, sosyo-Kiltirel ve estetik temelleri Ramazan Korkmaz Edebiyattaetkilenme Kemal Ozmen. ‘Tark edebiyatinda geviri (1860-1923) Bel Keele. ‘Tanzimatgilar: Yenilegmenin énetileri (1860-1896) M. Orhan Okay Osmanli'nin son Enetimen-1 $uara'siM, Kayahan Oxgal ‘Ara Nesil Neca Binet. Servet-1 Fimun Toplulugu (1896-1901) Ramazan Korkmaz Feer-i Ati Toplulugu (1909-1912) Cafer Garter Yankisw yoneligler: Nev-Yunaniler ve Nayiler Cafer Garper ‘Mallt Edebiyat (1911-1928) Senf Aktag Belagatten retorige teoriarayiglar Kazum Yetts Elegtirt (1860-1928) Bulge Freasun ‘Tanzimat tan sonra mizah ve hielv Mustafa Apaytin Mensur gir lsmatl Geng ‘Anadolu romantizminden kby realizmine Ramazan Kaplan Poptiler roman. Dilek Yalan Celik Modern edebiyatta soa kaltur etkist€. Gonea Gakalp Alpaslan ‘Turk edebiyatmda Dogu-Bah sorunsals Murat Belge Gergekeilik tartigmalan Ahmet Demir Edebt ve sosyal boyutuyla modern Tirk edebiyatinda tipler Nuretin Oztirk 168 183 185, ay 29 219 383 393 4or po 45 4 449 ao 43 50 540 363 509 Kasaltmalar Yam lkeleri Vill, BotGm: Cumhuriyet Dénemi (1923-Xxt. yiizytl) Suir 1gn0-1950 Hakan Sanyek thins Yeni eset agian Dogan Hslan 1950 sonrasi amazon Korimas~ Tank Oxcan 1980 sonrast popaler kutarortamunda Turk tS. Dilek Ylpin-Gelie CCamburiyet donem Turk grinde manifestolar Bak Ait Klas edebiyat etrafndald tartigmalar ve gelenekten yararanms sors Mudsin Macie Sir ve gine snatlar Turan Karatay Tyato Tiyatro Senda Sener Roman 1g20-1960 Yakup Celik 1960 sonrasi Osman Gunduz ‘Ulusal Kurtulug Savagi'nin edebiysttaki indigitmi nck Enginun ‘Turk romaninda feminist soylem Garsel Aytap Modernizmden postmodernizme Turk roman Jale Parla Tarihi roman Hula Argungah Opin 1920-1960 Aygenur Ktlaliogt Islam 1960 sonrasi Feidun Andag ‘Kugtrek oyk Ramazan Korkmaz Elegtirt (1923-1960) Betal Onpelebt-Huseyin Ozpeleb Deneme Tak Ozean Goculk edebiyats Tacttn Simgek Tereiime Burosu ve bir edebiyat kanonunun olugturulmast Sehnaz Tahir-Oareagiar Gé¢ stireciyle urtdiginda olugan Tirk edebiyats Vase Pazarkaye598 607 6a 628, 645, os ma Balkanlar ve diger komgu lkelerde Tarkge edebiyat: Balkanlar Mustafa Isen Kuzey Kibris Tark Cumhuriyet Yent bir Tarkge ‘edebiyat icin merken sorgulayan azhk edebiyat Mehmet Yasin IrakTTurkmen edebiyatforahim Atabey Modern Tark yan dillerinin olugumu Saer Beer Ekler Turk edebiyat: kronolojisi Firdevs Canbaz-Emine Tugeu Genel kaynakga Yazarlar—editérler Dizin, Icindekiler y 4 ar 30 35-80 3 64 83-117 85 “Turk Edebiyat Tarihi "nt sunarken Talat Sait Halman ‘SunugFiltrler fisnet baslays sunarken Baterler Kisaltmalar ‘Yarsslkelert iris Torkder: Kokenlert ve yayalma alanlan Peer B. Golden ‘Turk dilleri Lars Johanson Farklagma @& Kalarecaltkolar @ Kepeiane f Higutoresen Galea 8 Sander eyantar 6 Yeuwuyenar fo Barta dlerinin elglenmen 1D EsDogeTarket f Omtune Be EamnBonOpucan B Gagwayee [2 _ynctoiervelanp dl meter Te Temuleuyeni meter Moder onon yan ailen B Mater air 4 foupienigt hour jo Onakbir Turk standart dis |. Boldim: Epik dénem Destanlar Metin Ekics 86 pos. epope epk Bp Soxtudesan 88 Yanhdeean fy Temel-enl desan 8 Teint destan 8) Dopal estan 8) Yapuy-eunt desta 92 Halldestam 5° Milidesan St Taehidestan 51 Avy (Arkal) Destan: (Mik Destan)lig - 228 1a. 130 154 wr 193 208 4 231-434 233 98 Monnum desan 5¢ Mensurdestan 98 lala nese (prosimeteB) destan 59 Boyukdestan-ktgak-dewan 99. Destane foo Dewan oz Tork danyasindadestananlaeara nig Tork destin ani 1 Bald: Erken dénem uns hal Bskt Trkge yaaa Arai Berta Uygur edebiyan (VII-XIV. yal) 1. Nani Abdurishid Yakup 1 Unbrengyo ‘34 Sa ge SSF Mani aer io Badu ur 18 Dina gsr 19. Yanmar clpmalar 2. Nests Nuretn Demio—Bmine Klas 199. Upgorbodar lag dnemt nos 16 Dogs Tekst yen oe Dogu Avrupada Turk dilinin alert Eine Yilmaz nag) Aya fanlan al erent 225 eins Hons dilveien {2 Touran diverter 18 Volga Bagatanaverden web Thar avert 188 Arralveniet 185 Maco dls Kran/fpgaldan vein Yusuf Has Hac, “Kutadgu Bilig” (106) Ser Eker Kéggarh Maknout, "Divan Lagat'tTisk” (1072) Saer Eker ip Ahmet Yoknekt, “Atebet!l-Haleyak” Nuretin Demir Poptler tasawvufun onctist: Ahmed Yesev ve hikmetlert Ci. yal) 1. meds Yesev ve Yesevlik Ahmet Yasor Ocak 2, Divan-1 Hikmet ve ethers Bahar Akerpinar I Béldim: Osmankt Dénemi Tark edebiyatina (XII. yazyil-1860) iris: Sosyal ve kuramsal baglam Klasik edebiyat menget: lrantgelenek, saray igret mecislert ‘ve musihib gitrler Hal Inaleuk 288 Klas edebyyat“adab"in meng’ tant gelenek 238 Kadim fran geleneg:"Schnime","Kabtanime”ve“Siysetnme™ 244, Anadolu Segue rather gelenegt 247 Anadolu Seguklainda ets Turk elenept Tolar fh Sela doneminde Torte edebiget, 295 302 bra 331 346 361 403 po 43 4s x 24 ae ™ 9 2h 28 as a 25 90 Cermsyals hinlerin hau kaynag: Nims Mogol elas, Ue Tarkmen bel lrini kara Genniyan Bylig ve kalira Germiyanls oad iler Iskendernime’de grt mecist ve musthibler Mutable ve Turkge ‘Saray get meclsler ve Stntme/Igretimeler Stra, stnimeler| Igret mechs tamamipe oldie Musihib-nedia Igret mec glenegine tpl ‘Sirep yaa: Holtmann emilee inde" Horasan’dan Anadolu ya: Klasik stirin dogugu Ahmet An. Bat Tirk yan dilinin olugumu Nurettn Demir ‘Tark-Fars edebt iligkileri Ahmet Kartal Sra 3 Bee ‘ork(e)-Feo(a) giles arsga ur ayeyen Tork sh gue ‘lsc Task it oerinde Fare Kaltur east /glgest, Osmanks divan giirinin toplumsal ekolojisi Walter C. Andrews 336 Eve Si Mecisin coli glence, hamilieve saray Mist yorumlama Kasik edebiyat bilgi: Belagat Yekta Sarap bat ue a 5 352 Tanti ees (Ormank donenuindebelagat sgretis (Osmank donemindeyaan belgat ile gh eseler Terie ve yontem Isler Kasikgiir estetigi A. Atilla Senta 364 369) in is abo 302 588 350 (Otngmsinsaninon eat debt metinlere bala [slim dinain str alo SureKonu eden ajkan mahiye. Sevglinin einsiyet ve eye ‘Aluh ve peygataher alan gize Kony cugeurmass ‘Miso sembelleri gird kalamim, Melimet mefrebinin ide benimsenmest Salta hviyeh, grin mahiel ve fonkaiyons ‘Mazmnun fskender Pala Surve musik Kemal Silay Sir ve gizel sanatlar: Klasik Osman tshuplar: arasindak iigkiler Zeynep Yuri Corkay 8 8 6 a0 Bo ‘Kasse Osman luplan aratnda ger (Onan lt aii yantmunda ent alunlar XKramealortaiklarnIurumsalzemini Imparsorlgun emstnde irl sanatlaewe edebyat Divan giinde near, ebmanta diva git aml gergeveinde Klas sloplrin belies susan,437 - 705 489 465, 4 539 55° 565 51° 605 6a 685 644 615 681 Bats Tark yaz! dili temetinde yeni yapilanmaya dogru Klasik Oncesi Dnem (Xill yizyil - 1453) ‘Tariht, sosyo-kiltrel baglam Ahmet Kartal ‘Anadolu’da Turk edebiyatinin oncilert Ahmet Kartal ‘Anadotu’da Turk edebiyatinm geligimi Ahmet Kartal 484 Sir $68) Mesmevter Mensur hikiyeler Hasan Kasruk Nesir Mustafa fsen ‘Turk ktlr hayatinda Meviana ve Mevleviik Osman Horata Osmanl tarih yamaha han Afyoncu. sr Osmanlrtailignin ysl, 515. Sehmameatie Sis Vakanovilie 528 One urbler, uavatnamelerve fechnameer 598. Ruramelerveramerreler Evliya menakabnameleri Ahmet Yasar Ocak 606. Evia-keramet-menkabe-menslapsame Gio Torkedebietinds menakopnameler Ojpuznameler Semth Tezcan, 625 Opurkavmave Ogur Han 628 Dede Korkut/Korkat Ata 62g, Topkapt Saray ~Yarsciogle Ojsenamest 623 Dede Korkat Opunamelert Vesileti'n-Necat ve mevitgelenegt Bahar Akarpinar 635 Merit cave Vesetw'a-Necat 638 Mevltgelenegs 640 Mevlsttrenlens ‘Tasavvutt halk grt (XLIL-XIX. ytzyil) Bahar Akarpinar 648 DEX yoryar 5 XIM-XVIL yoyilar hq XVIII ype Nasrettin Hoea DasidS. Sayers Dogu Tarkan dili edebt gevrest: Harezm-Kipgak, Masur-Suriye ve Gagatay sahass (XILI-XVII yy) Fret Turan 683 Harezm-Kipeakedebiyat (686. Gayatayedebiyas ‘Ali Gir Nevayi ve Osmanls Setsleri Sigrid Kleinmichel YERYOZONDE hikim stirmog sayih uygarbklaen Kulturel mirasina sabup lkemse, ayn zamanda insanlgin ortak miras: olan bu degerterin gelecek -kugaklara aktarmasina da buybk onem vermektedse. Gomimoade tletigimm sagladips huh gligme ile bir- Inkte surdardlebilirkaleorel kalkinmanin yolu, kularel diga agilma programlarmdan gegmektedir. Karesellegme, koltorel kallanmanin oneeliidi konumuna daksa da goglendir~ ‘migtir. Kal, sanat, edebiyat ve bilim alanindaki geligmelerin énemi- ni kavrayabilen, Kurumlarim bu dogrultuda yenileyebilen toplumlar ‘uygarhgan gekllenmesinde de rol oynayabileceklerdtr. ‘Turk yayineiiginin evrensel dizeyde rekabet edebilir hile gelmest; ancak . bibl dk. Bol. DIcr ed. EE EF EI Ens, Bir Fale Far. Fr fas, FO cu H HAGEM/MAKAD HY hal sua gegen eser/yapit/yan ‘Ataturk Di ve Tarih Yakele ‘Kurumu Atatuok Kaltor Merkent Arapga ‘Ankara Oniverstest Atatirk Oniversitesi: bin, bn Dibhyografya Dalam bolum bask, basim Bogazig Oniversitest it Cumburiyet Halk Partist geviren Gukurova Unwersitest, dogumu Turkiye Diyanet Va Islam Anstklopedis, Istanbul 1988 Divan Liga Turk Demokrat Patt doktora text Dive Tarth Cografya Fakaltest editor (yayimes) efendt Edebiyat Fakoltest The Encyclopaedia of Islam (new edition), Leiden 1954 Enstita,enstitisa ge Dniversitest fatale Farsga Franeizca fassll Firat Universitest Gani Universitest Iiert XKoltar Bakanhgs Halk Koleorerins Aragusma ve Geligtirme Genel Madariaga, Hacettepe Universitesi hanrlayani Im Ws Jas, KB KB KIB Kip. M. mad. MEB MF MIFAD MK MO. MS. mal Mtb. MU age. No NuNe. Osm. SBE skr, S8CB so sv TA TaIv TK Kater Islam Ansiklopedist I-XIIL Istanbul 1940-1988. ingilizce {stanbal Universite Journal of Turkish Literature, Bilkent Universitest ‘Tark Edebiyan Bol, Ankara 2005 Journal of Turkish Studs /Tarkduk Bilgst “Arasnrmatan Harvard, Massachusetts 1977 arglagir Kutadgu Bilig Kaltar Bakanhge Kaltar ve Turlam Bakanhgy kkataphane, kitphanest riled made Mili Egitim Bakanlge Malt Folbor, Ankara 1984 ‘Koltae Bakanhga Milli Folklor Aragtirmalant Datrest Mili Katiphane milattan once rilattan sonra mesela smatbaa, matbaas. Marmara Universtest negreden Osmanhiea, Osmanh Tarkgest alin ornek Rusea sayla ays sadelestiren soltanat, saltanat, Sosyal Biimler Enstitust sanskritge Sowyet Sosyalist Cumbunietler Birt Selguk Universitest Sakarya Universitet Tarkge ‘Tark AnsiklopedisI-XXXII, Ankara 1943-1986 ‘Taek Kaltarnn Aragtrma ve Tanstum Vakhh Tarth-Coprafya Yezmalan Kazalogu 1D DA TDAY TDEA DED TOK ‘Dv TRAE TOEM ‘Tork Dil, ark Dal Kuru Ankara 1952 ark Dunyast Arastrmalan Dergsé Istanbul 1949 ‘Turk Dil Aragnrmaian Ylgr- Blleten, Ankara 1953 ‘Turk Dili ve EdebiyatsAnsibiopedist, Istanbul 1976 ‘ark Dil ve Edebiyats Degisi, Istanbul Universitess Turk Dili ve Edebiyat: Bolum, Istanbul 1970 ‘ark Dil Karamu Tarklye Diyanet Vakfi Tack Kultdrana Aragtma Ensttast Tarkiyat Meeras Istanbul Universitest, Bdebiyat Fakiltest Tarih-t Osmant Entmens Mecmuas istanbul 1338-842 teroume eden, tercime ‘Topkaps Saray1 Mazest Katphanest ‘TarleTarth Kurume Turkiye Yazmalan Toplu Katalogu ‘Tarkge Yaumalar Tarkge Yasma Divantar Katalogu Unadag Universtest Universite, Universitest varake ve hagkalan, ve benzerleri ve bunun gibt ve digerter, ve devam: varale vesaire yaymeihk, yayunan., yaymnevt Yap: Kredi Yayinlan yrkeeklisans text Yani tah Jyaymn tariht yok tay Yyayumlayan yaymmyeri yok. yazma, yeamalar KsatmalerYazim ilkeleri 1. Turk Bebiyots Tarhi’nin yanminda, Ozel durumlar diginda Tark Dil Kurumu Yazim Kilavuzu esas alinmagtr. 2, Arapga ve Farsgadan gegen kelimelerdeki umunhuklanin gésterilmest konnsu, Turkgenin 6nemli sorunlarindan biridi. Bu galigmada, eserin kendi iginde tutarh olmasina dikkat edilmis, Cumhuriyet oncest veya sonras), Harf Devrimi Oncesi veya sonrasi gibi bir ayruma gidilmeden, Yazum Kilavuzu'nda belirtilen yerler diginda duzeltme igaret Jeullanilmamagtr. Kaynaklarin yanumunda, alunoilarda, Arapga ve Farscaya ait kigt ve eser adlarinda ise aallarina bag kalimmigtr. Dazeltme sgarets, yazihslan bir, anlamlan /iglevler farkli kelimeleri / ckleriaynrmak ve ince "g", "k° seslerimt gostermek amaciyla Jeallanidmgtir aguk-agik, hala-hala, Hak-hak, milli-milli,ikmi-tlmi, dint-dint, askeri-askerl, resmi-resmi; hikaye, rizgar + Kigiadve mablaslan ile eser ve kurum adlarinda da, Arap ve Fars edebiyatina ait eser ve kisi adlari diginda, aym yontem takip edilmsgtir: Almedt, Seyhi, Zatt, Hamit / Hamit, Haletis "Nabi, Nact, Rubi, Sami, Kemal Pagazade, Namik Kemal, Samipagazade Sersi, Mehmet Alaf: Diwan Lagati'-Turke, Divan-1 Seyht, Hayr-abad, Seyahat-name-t Evliya Gelebt, Leta'ift Rivayat, Mizani-Edebs ‘Mevlevi, Yesevt, Bektagi, Halvetts “Arap ve Farslara ait eser ve kigi adlan: Rraizade Safak, At Miftdhu I-Ulom, Divan-1 Radekt + Nispet ekine ait unanhik sadece sozciik somunda gosterilmigtir ferdi, resml: resmilik, ferdilik; Fumultde Bat dillerinden gegen s6zciklerde dazeltme igarettkullantlmamigti: Mastk, Latin, plan 3. Tarkgeye gegen Arapea, Farsga stizetk ve hecelerin sonunda bulunan~b/ -e/-d sesleri, Turkce soyleyig esas alinarak—p/—p/ + olarak gosteril~ aig, el durunnlarda ise terciblere bagh kalunmmaghr: HalitZiya, Abmet Paga, Galip, Ahmet Mithats Halide Edib, Mehmed Gavugoglu + Arapgave Farsga kurala gore olugturulan isim ve eser adlarinda tse saillarmna bagh kalnmugtr: ‘Abumed-i Dat, Geng-name, Cemsid a Hit 1, Sele Arapca din kelimesiyle olugturulan birlegi kelimelerde de, Arap ve Farslara ait zl isimler diginda, benzer yéntem takip edilmigti: Semsettin Sami, Omer Seyfettin, Kemalettin Kamu Kemaladdin-1 Isfahan, Ragiddddin 44 Ozel adlarda ayin ve hemze igareti () sadece sbz iginde ve sonunda goste-rilmigtir. eli’, Nei, Neget:Agik 5. Aidiyet eklert teky'l olarak yasdmighr Dabariye,fahriye Eser ve kitap adlarinda ise asillarina bag kalinmastar: "Kaside-t Baharyye", Durub-1 Emsal-s Osmaniyye 6. Ozelad olan Arapce ve Farsgatamlamalarda, her iki sack de biyak harfle baslatlmgtr: ‘Tasvirt Efe, Veseta'n-Necat, eskiret'y-$uara 11 Turkgeye yerlegen ve Arapea, Farsga tamlamalardan olugan kelime gruplarinin yaznmnds, terim niteligh kazananlar diginda, Yasim Bilavuzu’na uyulmugtr: + dartlaceze, dartlfunun; vahdet-i veut, ab-1 hayat + thnilemin, Abdilmecit; Nedim-1 Kadim, Ahmed‘ Ridvan 8. Cumhuriyet oncesinde, yaygin olarak kullamilan "bey", “pasa” gibi unvanlar, ismin bir pargat olarak degerlendizsnig ve bunlardan sonra gelen ekler kesme igaret le ayealmastar Ahmet Pasa'mn, Orhan Gazi'den, NecatiBey'e 9. Eserde baz yabanci kokenlt kelimelerin yauuminda, duel durumlar diginda, Yoxim Kilanuze esas almenighe: ‘misrasi, camist: Atay, Nevayi heal veet vb 10, Esk edebiyatla igi metinlerde gok sik geen divan Kelimes, sadece air adyla bike amldiganda boy yal ve gelen eer kesme ile syria. "Furult Dianc’ns en fara..." “Gatrin Divan's ve mensur birgok esert.." "Solr, divanunda kasidelere agiehk vermitir.” 11, Metin iginde vurgulanmasi gereken ifadeler,italik veya tarnak tginde doz olarak gosteriimigtix 12, Alintlarve ornek beyitler / misralar timnak iginde doa ve dagtin bigimlerine sadhk kabinarak yaailmistir. Metin igindeki tek beyitler,yine ‘urna ginde ancak yan yana, efi gig ile ayrlarak gostertimigtic + Almtlar satan fara olduga takdirde normal metinden farkls olarak parageaf bagindan bir em daha igeriden baslatiliig ve bir punto kite yanlmigtr ‘Yeu teen 3+ Ommek beytt/ gti ahnlan, bir beyiten veya tht msradan fazla oldugunda da aym yontem wygulanmigtr 13, Verilen drnck metinlerde transkripsiyon iaretleri kallanilmamistr. 14. Yanlarsginde, "Girig” ve "Somug” gibi alt basliklara yer verilmemig, gerekli durularda bu kisimlarin bagindakt ilk kelime koyu bir yazi arakteriyle bayak harfle yaalarak belirtilmigtir. 15. Kaynakgalarda, gok sik gegen bans dergt ve kitap adlan diginda kasaltmalara yer verilmemigtir. Gene! kasaltmalarda ise, Yazim Kilasuzu'nda yer alan yanihlara, birkag istisna dnd, uyulmustur. 16. Ekler,kelime niteligi kazanmamus kasaltmalarda son harfin okumuguna gore getirilmigtir: ABD'de, vb.ert, [4'da az. Kendisiyle gil degerlendirmeye yer verilen gair ve yazarlarinisimleri, ilk gectit yerde aralikly/vurgulu olarak yetalmss,ayrae tginde dogum, ‘lum tart veya ytiayih verilmistir. Dogum ve olin tarihlert birlikte verilenlerde, “é.”."6.” gibt isaltmalara gerek duyulmanstc. Saltanat surelert ise, bir karguklga yol agmamak igin “sal.” kasaltmastyla Delirtlmigtr. + "Buénemin en dnemlt isimlerinden Namik Kemal (1840-1888) ..” + Asilisimleriyle taninan, soyadlarin: sonradan alan yazarlarm soyadlant kegel ayrag gine alnmagtr. Kaynakga kismanda da ayn yontem takip cedilmisti, Halide Bdib [Adivar] (1884-1964) Dogum-oliim tarsbleri veya parantezigindeki agiklamalar,eklerden sonra yazilmish: "Mehmet Akif Ersoy"un (1873-1944).." Hiert ve milad tariler birlikte verildiginde,ikist efikclagt ile ayrimg ve bunlanin hicri veya miladi oldugu ayrica belirtlinemistir: Enderuni Fanil (6. 1235 /1810) 18, Bolum ve makale baghklans koyu, daha baydk puntolarla; alt baghklar ‘oyu ve metinle aym puntoda yazilmags boli baghlar TT. alt Daghklar A.B. tkinc, tgtinct, dérdtinet derece alt baghklar ise strasiyla 1,3. : 4. (2), (@)s (2), () geklinde numaralandinimagtor ‘Yan sgtndeki madde mumaralan ise, normal karakterlesle),2) veya ),b) geklinde gosterilmigtin. 1g. Eserde, agiklamalar diginda dipnot kullaniimam, metin igi atflarin ‘yatumanda agagidakt yontem henimsenmitir: (Panpanar 1980: 151), (Kaplan 1975; II / 531s Tanpinar 1980: 186) 2 ‘Yau eer kant kaynaktan almitilar agagadaki gekilde gostertlmistir: (Kaplan 1979; Gelik 2000: 5'ten) ‘Yazarmn ism ciimle iginde gegmigse, paranteziginde sadece tarihveril- rigtir: "Tanpanar, bu komudaki galigmasinda (1976: 131) Birden fazlayanarh yayinlarda, metin iginde sadece ilk yazarin adh vd. yanlimg ve kaynakgada ise hepsi belirtlmigti: (Koprilla vd. 1988: 120) ‘Bir gairin ayn yilyayimlanan birkag eser vars yayim tarthinin yamina 8, >, charfler komulmustur: (Kaplan 1980: 151) “Kaynakga"nin yaruminda agagidaki yonteme uyulmustur: Kaplan, Mehmet (2982), Kultur ve Di, istanbul: Dergih Yay. ‘Akyits, Kenan (1979), Modem Tr Edebtyatinin Ana Glgiler, 2. bs., ‘Ankara: DTCF Yay. Wellek, R. ve A. Warren (1982), Yasin Kurams, (gev. Y. Salman ve S. Karatay), Istanbul: Gaglayan Yay. Surel yayndar Sener, Sevda (2005), "Images of the Woman in Turkish Drama as Mlustrated by the Plays of Adalet Agaoglu”, JTL, 2: 83-92. Ansiklopediler: Manioglu, Hasibe (1982), "Turk Edebiyat, Esk” , TA, XIX: Bo- 134. Yayamlanmamastecler ‘Uyggun Aytemtz, Beyhan (2005), Resat Nurt Gantekin ‘i Romanlarinda Ask ‘iskilert, Ankara: Bilkent U., DT. Yazan bell olmayan ve ktap igindektyaztar: Turk Di ve Edebiyats Ansiklopedist (1981), "Hatem, Ahmed Efendi", 42154. Kortantamer, Tunca (1999). “Cul Kasidest”. Osmanls Divan Sit Uzerine Makaleler (hl. M. Kalpakit), Istanbul: YK Yay., 8. 357-366. ‘Year kee 3BTiirkler: Kékenleri ve yayilma alanlart Peter B. Golden (Goviri: Yurdanur Salman BU denemede amaglanan, Tark halklarinin eksikstz bir ta- rihgesint vermek degildir, bu ig citer tutacak bir galagmna~ yu gerektirir. Burada, daha gok soy agact ve giniimizdeki ‘Turk halklaninon tarthine bigim veren gigler vurgulanacak- ‘ar, Suanda Sibirya, Mogolistan ve Kuzeybati Gin'den Balkan- Jav'a kadar wanan topraklarda yagayan Turk halklan, Altay dil “ailest"nin Tirk Dili alt grubuna ait olan lehgeleri ya da belkt zaten farklilagmig ama birbirleriyle yakindan baglanth olan dilleri konugan, keabile gruplagmalarindan gelmiglerdir. Altay dil ailesinin, genellikle Mogol- cays, Mangu-Tunguacayi, belki Korece ve Japoneayt kapsadhéa tahmin edil- rmektedi. Gimiimiade Turk Dili alesin‘ olusturan gest dillerin sumflandi- salmasi biim gevrelerinde tartigma konusu olmaya devam etmektedir (jent ¢aligmalar gin bk. Tekin 1989: Golden 2002; Gadjieva 1997: Tenigev 2002). Gergekten de, daha genis kapsemls Altay dil “ailest'ni olusturan dillerarasin- daki sigkinin niteigi hala tartgmalidar. Ba dil bilimeiler Altay dillerinin, Hint-Avrupa dilleriya da Sami diller gibi, soy agisindan birbirleriyle baglan- ‘nl olduklarim, hatta daha genig bi dil ailesinin ’Ural-Altay”, "Nostratik” ya dda" Avrasya") bic pargasi bile olabilecegint sleri sfrerler. Baga bas di blimn- ciler de bubaglantlarn, yakmlagarak birlesme sonucunda ortaya ikti, bag- ka deyisle, uzun stireli youn etkilegmelerin ve ddting alma dénemlerinin so- ‘nucu oldugu géristindedirler (anhunen 1996; Réna-Tas 1998: Sinor 1998 Greenberg 2000: 2002; bzelikle I. cilt, 11. sayfanm dipnotlans Ereilasun 2004). Yakn zamanlarda yapilan bir incelemede, neredeyse Altay dil ailest Kavraminin bile ortadan kaldirimak istendigt goraliyor (Beckwith 2004). “Altay hipotent"ndenyana olanlar, bu hipotezin tagidi giiglklerin, IIk-ABtay dilinim erken tarihte (M.O. VI. yazyin sonunda) pargalanmas olmasindan, Allayeanin en eski yaa kalinlarimin (Turkge Orhon Yanilart‘nin) ise gbre~ ce modern zamanlara Gg, yalmizea VII. yaya haglarma tarihlenmesinden ogdugu agiklamasim: getiriyorlar (Starostin vd. 2008. Ayrica bk. Miller 37 eee"aponea tery VI “planed BE Esa aco np okel ran tan Mensoer nner eke Kayne Lomgatophnar doa Ryu Kere ve Key Gigaset ede sideline Ps bie me, Ay ana yrdune vee eo cons Tomolandies baal Sis Manga Mono Tava i ne sisbiralana gece Mporuyaniadne ‘erat ey oe Ali, Kae Tomy 2eon 2 Pre Trlr ingens dengan soe ink Teng) 20 “eye apr Bets: Tein apbes ie Cason goredoanpened ‘Har Ona pak Meneses art ‘Tapa soat 9 targa. Sevorgan age tilege By ye Een Tugel” vo dag ee dag et ‘alscLyer*enamna fin Optrds slams “le boa, (be caton gps 64. by, ine aeap Tokar ‘aundanan alan 2.102) Alayespq¥) aging mega le "en" og "waa 06. aaa, haplnlar (bars bu Faspadanalman ‘ai birodung scat, (Gx, Cason 397, 5 368, Sovwayan ed. y24."B 368-70) ve paneer Temi. alae) Or. ale at a "aype ela ra “genes yal "aie Tora lak ye Inder olan ty"), er (onl Cg 7 tel Kage eayunst Gog. en “ls devel be br “erhak deve ingen“ eves fe le domas aga), Raper, pt kang ais ope her "hurt hope Had tale (ok pre map " Mhtemelenoing bi cle Bakonuda bi Se organ s9p4,"L-M WPS eS Eres 1999°4T7-28. Kage “aa separa “ean kak mene “meq (oder Turkge oye, gq). Aralarandakt slight her ne olursa ol- ssn, bu dillerin tarth Oncest zemanlarda Dirbirleriyle temas iginde olduklan agiktr Bu dillerinen eski anayurdi, Turk dit dh- ginda, Mangurya'ymiy gibi Ganhunen 1996: ayniea bk, Beckwith 2004: 8. dipnot)* -_gGriindiginden, erken dénem Turk halk- Tamm baytikolasibkla ubolgeye yak bir yerde yagamig olduklan sonaca gayor. ‘Turk dilinin séeltksel malzemesi, bu snsanlarmn en erken yagama yerlerinin to pografyasi, bitkl ve hayvan Ortist koma- ssunda bilgiler veriyor: bu yerim nerede Dulundugu haklanda da ipuclan saghyor. Burasi, soguk, kuzeyde, kar (kar), doh (ol), bux (buz) sis (tuman) ve yagmura (jog "yagmak”) ak, kar “firtmnalan"nan Geasurka, basi) bilindiga bir iklimdey- "Kar hrtnalan” (ipa yada tap, kad > ray, boragan'), apna zamanda ager soul, furtnal kota havalar vardh. Buyer, daghke (ag, kr’) bis araniydi, cok baytk kayalar ‘yada kayaliklar (korum), ormanlar ve sk ‘ahhiklar (orman®, yg), akarsularin (bik) sgevresinde korular, vadiler (62), yanklar (or), dite topraklarve ovalarya da borkar~ lar (jaa, kaye), bam yerlerde kumbuklar (Gur), bam yerlerde de batakliklar ya da tuzlalar (bak), srmaklarla (Ggiz, yak "Baie neh", en “pay") ve goller (stl) arada tarnmla aginaliga tamkhk eden pogtirtlenlt meyva agaglan, bitkiler vb* gin de engin bir sore dagarengy bulun- smaktadir. Kirsal gogebelik, buydk olasi~ Inkla hayvan yetigtirmenin agiehklt eko- rnomik etkinlgh olugturdugu tara topla- uklaninda evrimlegerek geligmaigti, Bu temelde, bu eski (bazen de yeniden yapi- Jandinimg) séectk dagarexfanda yansit.- Jan gandelik yasammn bagka yonlerine da~ yanarak baz bilim sdamlari, Ik Tarkde- ‘in anayurdunun, Sayan-Altay bélgesinin srineyindeks tayga-step kugagina, bagka deyisle, ileride gorecegiis gibi, Tark et~ nile adim tagiyan bir halla ortaya qk bolgenin igine yerlegtrilmesigerektigint savanurlar (Tenigey 2001: 732; Memig 22002: 39). Bagka ban bilim adamlar da, banda Hazar Dentntne, doguda Baykal ‘tesine kadar wanan anayurtlanin bulun- dagunu varsaymlardir (bk. Golden zooab: 101-163). Bir yandan, Sayan-Al- tay bolgesini Tirklerin Anayurdu olarak Azabu ederkon, han hilim adazalars Turk edkenltgruplagmalan, tarth oneest Esk “Mevopotamya'yayerlegtirme ve Tirkdili- ‘i Sumeree,'S Hun di, Etrskge ve Iskit- cele (lrg. Memig 2002 39 dipnat,s. 55 dipnot; Ereilasun 2004: 43-46) baglant- Jandirma girigimlerinde bukuamlardir. 9 Krgynar “at pet haba Tal dan” yarn” teak somata bey ep °K ong "eta “ston” ah’ “oa ‘Ba koma XIK yap ve chen XI yy sat ‘ac ucetindn man ‘aman ler eave Jenerde Torker Elanarasada eae enor Or fan {oge. Tura gene aka ‘alanine ears sasen, Takgese Stmere arn ger omndsnandinear (Torri, goa ‘Taokape'nn dogs ole ‘ode co mda $gooyulannds opamp higgsonseun gar. Bk Tuna arafindan ‘neren Simere Tage opt tent. ‘Aynea Bclagon tog eye 2008 ede ‘relent Somer, Mesopaanysiin yee, gh goakmenestedie. Simer glenda "i Metopotamy bolges- be goneoguden ortgin iran Krfeaboeesinden erin gotermeke Sing Dyson 6. 35-36). Bu eer Somerle ‘indolent es ve Ort Asa) "ina ei Tgsyetere” birteot ols ‘ak degertendie Onan Caney Aa ie ihalen” mp yell gabslr ‘var Somereenin dl bhlimel sudan genelide “tole og seenit, ie Haye gop 3099), ‘Aym gjler Brake ve Sues ei de slene- be Mallen 990 Tuk dilerindet ral ‘eben olan Odiglrne- leeigibie Siar 999 980-768-778 e198 pares onuncusinin oneal bya alanis Kngace ‘arndan erken Ora (Gods ate elit, ‘Yessy balidarnon ai Tany modern mani ‘bata devam exit bi Menges 199536 Forsyetnsgg3 19-23). "bk Cone aco 82-8, Avkenne ert ibirenette, "> udenko gg, Novo odors 98936-3245 Mallory 198 56-63 Ma Jory se ag08, Ba cer ‘moles Sinan dk ex Tin: Aropa fs se dept olamk gen, ‘Agnes Basher 999. Farseabisha“orman, yard. Daha boyok eu kitleleri de (eng apie’ setiginden oding’ YOPH#: Dako boy nae PE “Soa ay Spanair hare oor: 125:Eren199% yor degildi, Bu bilgede bol bol "vahg! av coaching ee eg . ocienigrcass Dusen” Gah bu aria elatrak “stenam "tach "goed Laeflan1yagayan hayranlar var? Beilegtnlmig Gimcnigrse se). “Aijashabes gt ayvanlar spin de, Mk Turklerin sleds eagle” ana lara ogee ekonomi gk yalandan cM BRekeD ane sgs"oine Dota patente olan cole gong bir sce da- areig bukanayord.” Aymea, balan in- sanlartarafindan avlanmak avere etlmig olan fark tarde doganlar Gaygan {rgan. toi,” tort ign ve bagka kglar (or. boskit “lan kata), saringen- Jer, bahar ve bbcekerigin kullanlan says stack veh, Agaglar gt. bu ath, Ot Tog ‘oa h0) "Yok hunalle 8 Pater B Golden GING Toler: Koken ve yaya alan Ba baglantlaroldukga sorunha almaya devam etee de Mle Tirklerin Uraea, © Hint-Avrupa dllert (Gamrelidze 1995: 494-495, $39. 850. 565, 831-833) ve Yeniseyce (Ketse)” gibi han Eski Sibiryadilleriyle temasta oldugundan makul ‘lgilerde emin olablirz, Ayrea Avrupah Iskit-Iranblar, Mogolistan'm ve Gi- cy Sibirya'nin (Belki Bats Sibirya‘daks bolgelere kadar wanan yerlerin) bazt Jasimlarinda onlann komgulaniyds (belki de énealleriydi). Dogu Turkistan'da (Xinjiang), erken donem Tarkleri, hem oj franca hem de Tobarea konugan. hualklarla etkilegim igindeydile. Toharea, modern Ginn knzeybatt blgesine M.O. birinet bin yldaki bir zamanda Hint-Avrupa dillerinin batt kugagmdan sgelmig bibiriylebaglanti dilleringruplagmasindan oluguyordu. Bu diller, VIl- 1 ytgyla kadar konugulmaya ve yaalmaya devam ett, Bu tarthten sonra, Dog ‘Tarkistan olan yerdek eski taht ntfus btydk dlgtde Tarklestiridi.? ‘PaerB Golden GIRS Tier: Koken ve yaya allan #~ Bobror vd 2008 84-86 ‘Blatter karma lated aba de dg ‘lara Kay Yensey bai ‘gal alta Savino spo ehh Gaiden acoab: ots Ha nov 984. gden ge slim hola 199489. 95- ‘77 Hunan Good) bu conn! Marg esi gon den gery Ogac slant. 387 9), Tananen i992 ‘Tskeragormaca Okan gai 4 Jea:ap Oye goa 2g sie Tieden Ava gm lola tan Tar Digest naka Tan Tore kbkenesns ete Mie a 1998) nde, 1g. (Go, Darmigaoos 4798 © Chany. oer geel- ude anya (E06 Esken ‘On Gin) "dean os) Diiinde yeni Ba iit le bk Palen 19gu 38-36, E0G Chen (rea nee) Vl ype nce deme dea gel. ‘00 (Gee Ors Giese line VIL ypllara dn ‘ie ans olay sonrlars Ora Aaya devlet iret ie belt ge “sane svdkapomna yeild: seme opti Be “knob Soy os angen ek do pale ola esti aso, vei Cosme 2 Quans998: Ih 88-148 Geni erapmslriea be Ope gfe ts. 201. Be ‘Pain banger le gl Apna Aynea DE Golden, Soa agf4g, 380-340 “fennet 99616, Pa Tepbank 983-454-456 Fxzabmanoy 3000) 3g-4oonlann.0.soce are alr "Abnseytova (vd a3: 49) Honan Aol spudlanas anatase onfederasyoalan inde ‘irkgeKomaforlann dl Dilimel adn esa bir [spd ein eer. ‘Aynca be Rlsony 6g lure Der fn sn 2996185 169 ‘Asa Balan Eonar ‘urafindan atl) Verto 4 (Ket). Arkeolojik tablo her zaman agik sectle clmasa da Altay'mn epeyee buy etnik cepitiik igeren bir bolge oldugu belli- dir2* Tark kaltarondin bigimlendirilme sinde uzun sireli bir etken olugturan fran-Tark oriak yagamanin, iskit ve ar- dindan gelen Hiung-nu dénemlerinde Daglamis olduguna kugku yoktur. Kirsal s6cebeligin kokenleri ve yayilmast (ya da Dagumsue olarak geligmesi) tartigmal ol- ‘maya devam etse de Iskitlerin Altay halk- Janyla etkilesimi, at biniciligine dayanan Jarsal gogebe kaltaranin onemli ogele- rinin aktarumasim: da kapsamis olabilir. Erken donem Turk halklar, buy olast- Inkla doga kusegundakt™ Mogol asill: na- fus tarafindan temsil ediliyordu. Aveas~ ya'daki bu komgu dil gruplagmalariyla bin yal gerilere uzanan etkilegiminde ‘Turk dilicofunlukls dtekt dilleri datim- semistir (Golden 2002b; 10-12) ‘Turk halklan, Gin’ kuzeyindeki steplerde gogebe temellt imparatorluke s- Ogureada (or. pu Opur ae: ‘nia, Braedon ries 999). 63 “bes” ~ "Volga Bulgarcasinda bl, buy, krg, Guvaggada plitir ‘hes"). (bu. ses degigmelerinin guzel bir betimlemest igin bk. larumuy, ilk ker olmak tere gene, Avar tabiyetinde olan ve Téirk denen birhalki bulunduguna gosteriyor. Bu halk, dyle anlagshyor ki Gin'im ipegine ‘ulagma pesinde kostugundan, smislarim rahatsi ettikler Bats Weiler tara~ {indan tammryordu (Tagagal 995; 14-16). Onderleri Bumin’di. Bu halla er- ken tarihi hakkanda ne biliyorue? ‘VIL yoayiln baslarindaki Oshon yaatlarmndan (Tork dill edebiyatin ill ceserlerinden) yalniza, “yukandaki mavi gékler"in yaratulmasindan bir 2a- rman sonra “agagdakt yafu yerytat” ve “insanoglu"nun (kip fit) yaratldign- 1, Burnin Kagan'la [stems Kagan’ "tnsanogi"nun yoneticler olarak Taek ler'in “deviet yapiai"mi (eV) ve tore yasasim (tn) kurduklarans dgreniyorua (Tekin 1998: 8-9). Bu, Tirk kaganlarina gokten dayatilan yénetim ideolojist- nin agiksecik die getirilmesidir. Gin hanedannnin VIL yizyuldan gelen tari Jayrlarinda (br. Zhoushu, Suisha ve Beishi), “Torkler"Ie igi [Tyjue, (Erken Orta Gince)] *dver kuat, (Geg Orta Cinee) hut kyat (Pulleyblank 1991) Furknt, gogul bigim), barslan mitsel, bamlan daha ta- “Ba gokuekinin ko- rihsel dzellikte birgok anlatt bulwamaktadir. Bunlara, "Hiung- Het!Bell ple, Mopl- ‘Ga kaymallan det lara Toko Op able rpntzayoraa Dolo Soya" dye alana se (Lae spg8 fe a38T gg) Bu tein Tage SP ciecfindes trey ‘remodel dei (Nemeth 79) Bulgar ‘gir gle Tage Indgs-"kartirmak bo ‘tak, dxensaliyaret mak finden eee (Glass sya: 49) vebo ‘rkolslla“daeent bo Scherner 1977). Ogurcanin ve Genel Tarkgenin, daha eski tart ‘bir dilin birbirine paralel ski dalim temsiledip etmedigi agik de fildie. Ya da bunlar, gergekten ork bir ill Trk dilinden ams larsa, hangi dal tekinden qkarak aynilmagtir? Offurea mm, Genel ‘Tarkge mi daha “arkatk’ti? Durum ne olursa olsun, agikga orta~ da olan gergek gudur ki bu boltinme buyik bir olasihkla MS. 4oo'den énce oldu ‘Artik Kuzey Kafkaya ve Karadenis steplerine sigonmig olan bu Jabileler hemen Bizans diplomasisinin yortingesine sokuldulars Bizans diplomasisi de onlant, Konstantinapotis'in Sasani Impa~ sauna ayn bir dah” adim verereke 2houshu, Ashine'nan (BOG *a s#na", COC apr'na (Pulleyblank 199: 23, 283, 221) soyundan ge- Jen, Turk yonetici hoyunan, bir insanla bir dig kurdun, inn rm signdiga ve kurtyoldaslarndan yardam gérdigi bir magarada ciftlesmesinden gelenlerin efsanesint kaydetmigtir. Zhoushu'da dbuna ek olarak kagani, atalarina ait olan ve Agina'nin doguim yapmis oldugu (Turfan balgesindeki) bu magaraya her yl yapilan hac yoleuluklarina Onett ettgl de bildiili. Buin, Asina’nm soyundan geliyordu, bir bagka ifade ile onun erkek torunuyda (efeanclerle gt olarak Lit 1958: 1, 5-6. 40-42, atalara alt maga- rakaltyl ilgili olarak Liu 1958: I, 10, 1, 500-go). Cave Soest orale Serhaandedeyeypn Slralani at ‘Tsigede de daa go tapas icimlere ‘eal wands ‘lloras. Eel soge 9) Tae Doms Bie Tage Jlrs grtinen, Goce Tien frag tae aaepdrymeedigyec ‘uh ir Tokesagtn an ‘arog Kon cane ‘trdtneeed 2 ‘ukiy'yitdeeder. ratorlugu’yla strip gitmekte olan micadelelerinin icine almak istedi Golden z00ab: 78-04: Brockley 1992: 72-73). Bu bakim- dan Bans ve Gin, knzeydeki kabile kagaklarnda buluman halllas yonetme abalarinda benzer poitikalarilediler Sabieler, korkutaeu bir orduyave 83 Yay makinclerine sehip oléuklarmdan, VI. yinyaim baelaninda batya dogr ilerediler (olden 2ooab: 84-86.) ‘Bununla brite, dogudla bu balge Grerinde dramatk bir ett yapacak olay- lar ortaya ikayordu, Altay Tabgaglar (Gincede, Kuzey Wet'yt olarak bilinen Toba, 386-534). Kuzey Gin'n efendien,pargalanarakbirbitleriyle yarigan sa Gra ir dit banedana bokinmagta (Dogu We, 584-50. Batt Wet, $35-596. Knzey Qh, 550-577 Knzey Zhow 557-561). Ayn zamands, Anagutnin (20-95) Onderlgindeks Avar kaganhg da i alkantlar yapyord. Bu d~ rum gi, bak gade Tirk kokenti, yan etmeye yatkan,Avarlarm kuzey- ne yerlegmig ve bat step kngagnna dograyayilan Tile kale biciginin ze rinde Avarlanin denetimini zayflat, Ist bu ortamda, Gin'in kuzey siicla- rundaki bu glkantus dmemde, belki 542 gibi erken bir tarthe kadar weanan Par B Golden GINS Tse Koken ve yaya alanlan Kurt imgesi, Turk ideolojikstmgelertarasinda gok One gukayor- M0850. 995.18, du, Nitekim, Trklerden elimizde bulunan en erken taribli belge dip Gabuer 002,36 olan (Avrasya Ipek Yolu’nun “Lingua franca”ss olan Sogda yazsl- ‘i Kerk ict-Aerypatoptumlar smug) Bugut yarstlarmda (582, en yoni olunugu Moriyasu ve Ochir srmunaisooen aa 1999: 123°tedir) Turku Asinalarindan (i, whe’ yn'lardan) son b: Camilo, Tey edilir; bunlanin ikisi de goful bighmlerdir ve belkt biririnden "998 {farkda ama yakan ilight iginde olan halklardh. Bu tag yantta, bir erkek gocuga kkalkan olan bir kurt da vardir; bu, dogrudan dogeuya etnogonik mitten ali- ‘mug bir imgedir. Kurt kokenleri ya da kurtla baglantilan. anlatan masallar, Al- tay ve Hint-Avrupa Avrasyasi'nda cok taminimistir.* Agina ada, kokeni agisin- dan, bayik olasiakla Dogu Iranca (krg. Hotan Saka dsgeina/aggena "mavi, gok” « Yona kei VIL dprlsonanve ya Begin Mase ‘a emia Has ‘armani ‘nds le Dulap ‘Sliema nding 190 Novel uer gg eporlon 993 1790, Duyik miktarlarda tpek aldhgn Gin’e yoneldi, ama bu da Gin'in, ‘Turklerin ig iglerme giderek daha fala karigmasima yol ach. 630"da Dog Kaganligs. dogalafetlerin ve ig gatigmalarin penge- sine dagerek Tanglarineline gecti. Dog Turkleri Gin'e gottrul- daler: soylulan, Tanglarin kuzey simi bélgesindelt gok etnikit hhizmet soylularmm igine alund; bu arada kabile halla da, Cin't Dagka "barbarlar"dan korumak igin kallanalan, Cinli olmayan as- ker kabilelerin bir pargasi durumuna gelds.* Bats kaganlan, komgu Bizans ve Iran imparatorluklars ve Iran’in halefi (651'den somra) Arap Halifeligttzerinde odaklan- ilar. [ran’a kargi duyulan diigmanhk, Bizans'la bir yumugamaya ‘yol agmigt, Gergekten de Batt Turklerl, imparator Herakleios'un (10-643) miittefiklert olarak, Bieans'in Iran's yenilgiye ugrat~ ‘masinda (628) can alter bir rol oynadhlar. Yine de, dogudaks akra- Dalarna musallat olan ig boltnmeler, bat kaganlarinan da bagint agnttyordu, Bunlar, cok gegmeden, iki rakip alt federasyona,top- Iu olarak On Ok ("On Ok, On Kabile”) denen Dululara ve Nusibi- lere™ holindiler. Bu anlagmazhk strerken, daha bata bulnan kabilelerin bazaar, Aginalarin bir dahni Ondesligialtinda, Ha~ zar Kaganhgim (Jaklagik 630-650) olugturdu. Bu kagankik, 965- .909'da Puslar ve Oguzlardan gelen bir dai ortak saldseila arg lagip yiluhineaya kadar bat: Avrasya steplerinde egemen bir gag old Tanglar, Orta Asya'nin iglerine kadar uzanan bir Gin eal- dunisnda, 659'da geriye kalan bat Tarklerint de kendilerine tabi Jaldilar, Gin ve Tibet artk Orta Asya'da egemenlik mucadelest veriyordu. Bu arada Araplar, VIL yizysan tkinei yansinda ve gi- derek artmak tizere VII. ylayilda burada buydk bir gig durumuna geldiler (bk, Huang Chi-Het 1971; Beckwith 1987; Kitape1 2000), ‘Aginalaran yalan mittefiki olan Aside (*Astak) klanunin énderliginde 679'da dbagansi bir giigimaen sonra dogu Turkleni, teri Kagan adams alan (682-691) gina Kuahug un (Lia 1958: 159-158) bagkanhgnda begumsiahidanm yeniden kazandhlar, Onun kardegi ve haleft Kapagan Kagan (691-716), bat Turkderint ‘yeniden icine alan imparatorlogun eskt darumuna getirimesin‘tamanalad, Ya~ palan bain bu sslemler, onun haleft olan Bilge Kagan'in (716-734) ve kardest Paar B, Golden GIS Tier: Koken ve yoy loin Kal Tegin‘in bagardiklarinm yant sira, Agina Klanmndan gelen, Gin'de egitim goemilg "vezir” Tonyukuk'un yapullan, (yallagik 712-716, 732-755'te yang ‘olan Orhon Yantlan'nan girsel diliyle anlatilmaghr. Bu yantlar, cok hlyik ola- siltkla bu bolgede dolagmakta olan erken tarihlt Sami aifabelerin- den taremis rmikyazylayanlmist Erdal 2004:"*ayriea bk. Kyala~ kr. Kul Tigin Yi. sev 1994.ve Scerhak 2001). Bu yaztlarda Agina yOnetiminin kutsal 1 towrtartngade Sago bean yokenler ve yonetclerin yonetimin yasal Kalan Kuta, "gokselta~ Sere ed ann lub", sahip olduldan vurgulamir.38 Kaganun kana kutsaldi ve alats~ £4 () Tandon olay Ianssds Tehndan eden ganar Trchallaarannda,Ove eaten ar amanina kaa srdoulen Dit At grein, oregon ma Tar doen ir Sut eee, ir foo oe ee -kementle bogularak olduriltyordu (Akman 1997). Bu yantlarin da acikea gosterdigi gibi dogu Aginalar: ugsuz bu- Hur elu i ‘im aim dg caksi, gok etmikht imparatorluklarinda strekh humrsuchukla kar ™%4@0 thule, jp karpyaydlar. Tebalan arasinda Tark kokenls, Mogol, Iranh ve serdum® Cetin gt: Dagka halklar, gdgebeler,giftgiler, kent zanaatgilar, aveiik-top- $45) Ketsl jenn Sothkianda be Dg lamacibikla gecinen orman insanlan vardh. Ginliler,aralarmda hi- ois 00563. tpost. lebae Sogglular olmasa, Tarklerle kolayikla baga gikabilecekleri- ne inamyorlardh (Akman 1997). Bu kesinikle, yerlegik halklarin gogebeler Jarpismda talandiklan kalplagmus gortstin bir yansimasidar. Ashnda Tarkler, {pek Yolu’nun stirdarilmesinde bir politika belislemigler ve anahtar ol oyna ruglandar (bk. Haussig 2001: 184-204/teki agiklamalar). Sogdlular Turklerle karmagik, kasanch ama zorluklardan uzak olmayan bir e9 yagam sirdiriyor- Jardi (Pulleyblank 1952: 323; de la Vasiére 2004: 180-189; Tremblay 2001). Sarip giden Agina-igiiktidar mitcadelelerinin yaratta gerginlik ve tabi halklarin isyanlan, imparatorlugun sonunu getindi. 742'de, gene bir Asina ‘oyun Ondesligindekt Basmillar,sktidan ele gegirdiler. 744'te Tokuz Of zun onde gelen kabiles olan Uygurar, Basmillan yerlerinden attilar ve dogu- ddaki Tark-gogebe mutlak guctin ele geeirerek onlarin yeni efendileri oldu lar. Mogolistan'da iktidarlarim pekigtirdikten sonra, 250° yllarda olugturu- Jan runik alfabeyle yantmig yanitlarda, kendi iktidarlarmmn tarthine ve ‘44ten biskag yozyil once gelen gegttssktidarlara eahp giktular (Klyagtorniy 1985: 149-152: Kamalov 2001: 58-95). Sojdluticearlara yakun tigkiler igin~ de olan Uygurlar, kendilerinden onceki Tarkler gibi, Gin'den sistemlt olarak zorla gok biyuk miktarlarda ipek alabiliyorlard Ginlilerin hizmetinde gelig- ‘mis Sogn ve Turk atalardan gelen gilt bir general olan An Lushan'dan 195 te isyam bastirmaya yardim etmest istenince Uygurlar, Gin'in i¢islerine daha da derinden gekilmis oldular. Bu geligmeler strasinda Uygur kagama ve segkinler, etkileri daha da artan Sogdl misyonerlerin tesir altunda, 762'de Manihetzm't kebul ettiler (bk. Tremblay 2001: 32, 108-110, degisim 761'de gergeklesir). Uygur politikasi, Gin pazarlarina girebilme olanagum, dstelik Sogdlu-Uygur cikarlarm gzeteeek kogullarla agik tutmays amagliyordu. Uy- ‘gurlar,okur yararig yoksek bir imparatoriuk kilt gelistrdilr, ‘Pacer B, olden GIR Ter Koken ve yay lta(Gin ile iighiler, bayak blgade Uygur insan guetne bagim olduggindan 2a~ smanla gerilimlt bir duruma geld. Tanglar, Uygur haskenti Ordubabik’tareka~ Det iginde olan hiiplert eta kapals bir bigimde desteklemekten olugan abal- mg fatikleriple Uygulars zayaflatma peginde kogtular. 840% tat kavgslan ve karsal gigebe ekonomilerint olumsue etkileyen dogal felaketler (yogun kar ‘yaiglan, lati, salgm hastakar ve salgsn hayvan hastabklan) nedeniyle Uy- furlar, Yenisey bolgesinden gelen, Turk onderhigindekt bir birlk olan Kinga- Jartarafindan itilaedilip dagutlduar. Daba sonra Uyguslar, Gia, Tibet ve Tike 0eebelerin arasinda unin stredie tartagmals bir topralpargas olan Dog Tar -istan'dabirkag kiguk devlet iginde kendilerine yeniden yer edindiler. Bunun arkasindan, bu bolgelerdekt Iranh ve Tohar nafusun yavag yavag Taeklegtiel- releri geld. Uygurlarsa aru aushikh olarak bir gagebe halla olmadskarn~ dan, zanaatelara, tiecarlara ve step dinyasinin daha genig bir slanvna Kolar tagyan imsanlara donastiler (B40 ylna kadarit Uygur trib ign bk. Kazaalov ‘2001; ayrica bk. Barfield 1989; 150-163; Golden 2ooabs 136-124, Tiehvinsly ve Litvinskiy (ed.) 1988: 316 dipnot).Farkh Sogdla nah gikarma groplar ta- zafindan taginan Arami kokenlt alfabelere dayanan Uygur yan sistems, Cengie ddoneminde Mogollarataginarak Mogol yaa: oldu. Bu Uygur alfabess, Mang Jar tarafindan Mogollardan almarak benimsendi. imparstosiuk sonrasi dé- nemde Uygurlar da Hindt Brabas yausins kullandilar, ama Mangular kadar yayg olarak deg. Bu alfabe, Dog Tirkistan'dalt nifuslar tarafindan wrun stiredir kullanilmaktaydh (bk. Poppe 1966; 15-17, 28s Réna-Tas 1991: 63-72 ve 1998, 8.126 dipnot; Menges 1995; 66 dipnot). Daha sonraks démemalerde, Uy- gurlararasinda Manthetzmin yerine Budiem ve Nestoryan Hristiyanhk gegt Kendilerine dag uzun bir kaganhk gelene@t bulinan Kirguar,oyle gorind- yor ki Hiumg-nularin zamanindan bers gogebe devietlerin styasal ve dint yert olagelen Mogolistan'dakt (Drommp 1999: 390-408) geleneksel gekirdek top zaklan devralmakle igjlenmiyorlard, Kirgalar, hem Islam hem de Gin tmpa- ratorluklanyla tieart tigkilerde bulumduldans Yenisey kugagandak nofuealan- Jan devam ettirdiler. Mogolkikenlt Gitanlar, X.yizyalin baslarinda Mogo- lictan's ele gegirerek bir honedan, Liao hanedamns (G36. 1939) lrg, ba hhanedan da Kuzey Gin ve Mogolistan-Mangurya bolgesine egemen olmust ‘ste, Mogol Kabilelerinin Mogolistan's daba genig dlgide gga etmelert bu do- nem iginde oldu Barthold 1964-1977. V, 86) Hitng-m-Tark- Uygur step im- paratorluk gelenet, sominda Gengiz donemt Mogollarmi eline gegecekt Turk imparatoriugumun ¢okmesinden sonra Tk halkarinin giderek daha okgoe ettiklert Bau step kugagunda ~Hazar kagankigt digindadevlet dzent- |Widerinden biei olan Karluklar, 245'te baiya dogru geldile. Araplara katilma- lan nedentyle Karluklar. Talas Meydan Savagi'nda (751) Araplarin bir Tang ordusunu yenerek zafer kazanmalarina katkida bulundular. Kisa sire sonra ig «atigmalarin igine digen Gin, Maveratinnehir de Arap gictintin yerlegmesine jeniden tehdit olugturmadh, 766'ya gelindiginde Karluklar, bat Tairk kagan- Tarn yerine gecmis, Talas Irmagr'ndan Belkag Golintin gineyinde Tsstk (ol kadar wanan bolgeyi denetimleri altima abmslardh. Karkukyoneticileri- prin 64o'tan sonra bi sire igin kefanlk konuumu istediklerini gosteren bazt belirtiler vardar (al-Mas‘idi 1966-79, I: 155: Segen 1985: 44: Pritsak 1951: 281). Karluklar, Samanilerle (819-1005), dog Iran ve Maveratimnehir'dekt [Abbast Halifeliginin temaileileiyle sik suk gatigmaya giriyorlardh. Tek as- kerlerinden olugan biyik sayida esr, halifelerin hizmetine sunulmugtu (bk Yildiz 1976: Gordon 2001) Soggdlularmn (zbekistan'da bulunan) gekindek topraklarina komgu bélgelere tapinan tek Tar kabilefederasyonn Karluklar degild. Yaklagik olarak Boo'de, Turk dinyasi gu tabloyu sengillyordus Uzak batida (Volga-Hazar-Pontus step ‘kagaginda) o ddnemin en bayik devletlerinden biri olan Hazar Kaganliavardh Bunlarm teba halklan arasinda gegitlt Tirk ve Ogur-Tiirk kabieler (Volga Bul- garlan dahil) bulumuyordu, Onlann dogusunds, Ural kugogimda Bagkurtlar (Gagkor®) ve Uygur~Turk- Macar énderligindeki karspik kabile bir, gelecegin Macarlan vardh. Bunlarin komgulan olan Pegenekler, Volga-Ural Mezopotam- yasina yerlegmislerdi. Kas sire sonra Pecenekler daha gig kabilelerin baski- siyla Harar topraklarina girmeye baslayacaklardh. Pegeneklerin dogusunda bu- Tunan daha gilt kabilelerarasmda, Kazakistan'in aga Sir-1 Derya bolgesine yell yllarda ulagmig olan Oguslar bulunuyordu. Oguzlann Mogolistan'dan baglayan golerinin nedeni losmen, bir pargasim olugturduklan Taek imps torlugumun ykalmasinin yarattia arte sarsina ve istterindeki Uygur egemen- finden memnun olmamalariydh. Ogucar,itikrarsuz ve patlamaya hasar bir bir~ Iicolugturdular; bu brite yabgulari Ondevligindeydi ve gogu zaman kent ara Jarinda, bu arada gevrelerindeki halklara savagiyorlards (Golden 1972: 45-84: Samer 1980: 26-60). Task ve Mogol kakenlt kabilelerin kangumani igeren Ki- ack Kaganly, Bats Stbirya'da etki olmugtu. Kimeklere tabi Kabileler arasinda Kipeakdar varch (hala gok a aragtrihms olan Kimekier hakkinda bk, Kumekov 197% Golden 2002, Il/ 757-767). Dogu Turkistan’in kuzeyban kugaganda Yag- smalar, Uyguslarin hemen bitigigindek komgulars bulumuyordu. Kargrlar, Yent~ sey havzasindayéh. Bunlar, kendilerine ortak bir dil klttirve krsal gogebe eko- ‘nomist atfeden Mastaman tarthelerin ve eografyacilarn tamidif, ‘Tirkge konugan ya da Tirklerin Onderligindekt gruplagmalards."” * Genip big gin bk Gol Mogolistan'da ve Guney Stbirya'da dagimik olarak bulunan ve daha $67.20020 185 1.09 su tannan bagka gruplagmalar da van, ia Tena Orgitlenmig devieleri olan, Tarkge konagan gruplagmatanin TOMA de (or. Uygurlan), edebiyat dillerini gostermek igin, kiltirel olarak 989: 28-34 nin bulunmamas goz Oniine almacak olursa, daha eskt tartlt kaganbik step gelenekler eskist kadar agik olarak ortada yoktu (Golden 1982: 37-76). Mer- ‘kez step kugaginda bat Turkleni VIL. yoeyin lk yarisinda Arap saldinlaran- dan yalmag, kendi iglerinde sip giden ig gatigmalarm agima yakalanmnss ol- duklarmdan yok olup gitmislerdi Onceleri, dogu Tirklerine tabi kabile bir- Par Golden GIRS Tse: Keren ve yay lan Pater Golden RIS Tse: Koken ve yaya lan ry“Task” adm kallandiklarim gosteren baz: kanitlar vardhr. Bu gruplarin hep- sinde, Kesinlikle Gncelert Tack bmparatorlugu'na ait oldukdar:bilinetvards Golden 2001). Baslangigta, Tirkee konngan eli gruplaria sxmrs olan Thek ceinikeadh, degigik kabul gorme dereceleriyle, tmparatorlugun bir pargasi olan Data halldar arasinda bir ste siyasal bir ad olarak yayganlagmg. Gene de bu adin, Turkge konugan cesitlt halklarca, Tirklerin gokmesinden sonra, kendilerint tamumlamak tzere kullanslmig oldugu hig de agik degli. Ger- ‘gekten de, kaynaklarda bu halkdaria kabile ve konfederasyon adlan One glka. Daha dogrusu Tark adi, Araplar ve baska komgu halklar tarafindan, giderek ddaba gok dogrudan temasa gegmekte olduklan Torkge konugan Orta Asya ka- bile ve gogebe topluluklarim gostermek igin yaygin olarak kullamilan genel bir ‘addi, Korugma dls olarak Tarkge, Orta Asya'nin birytk olgide lran’a org kent gevrelerine bile gegityollara dizenl olarak giriyordu. 1070"lt yllarda yaran Kiggarh Mabmt, ski dilliigin (Sogd dil ye da bagka Tran diller ve ‘Tarkge) bulundngu belt sayida kentin var oldugunuelirtir. Kaggarh Mahmut sabgusunun (yaklaik 98st) kendi derebeyinden kopmus, slamga kabul et~ Jnig ve Jend’e yerlesmis olan Onemlt kumandanlarindan biriydi..03ou yilla~ rin baslarina gelindiginde, savagun yol agg degigiklikler Selguk’'un torunlant ‘Togral ile Gagn'y ve onlarm ialeyiclerint Horasan’a savurmustu. Burada yap- ‘nklanylamlar, Gaznevi Hoktimdan Mesut'u (sal. 1081-1040) onlara karst ha~ rekete gesmeye zorlads, Bununla birikte Selgukiular, Mesut'u Dandanakan'da (3 Mayss 1040) yenilgiye ugrathlar ve bunun sonucunda en énemt bslgese! quce dontigtiller. 1055 te, 945 ten bert Sit Buyid'in egemenligialtunda exilmek- te olan Abbasi Halifeligi, Stinni Islam'im kurtanvalart olarak Kargilandiar. 1o71'de Cagm’nn off Alp Arslan (sal. 1063-1072) Anadolu'da, Malazgir'te Biransblar' yenilgive ugratarak bu belgeyt kisastre sonra alan alan gelecek Ogu kabilelerine ag Selguklu hareketi, bazen dendi gibi, gergekte holon ‘mg lan Selguklularin en zayif onderlgialtmda, Ojua kabilelerinin yaptugy bir kutlesel gbot. Bu gg, yakam Dogu’nun baa kesimlerindekt nifus acisindan bir devrim yarats bu devrimde. btyk saylarda Ofgur Tark kabilele- aynea, Irancanin, Turk dilinin baz bigimleri (6r. Oguaca) tizerindeki byte Modern Volga Tater saqurmaclan, aoe ‘eplerindel Blgst dann bentmaemce se yer verirler Bare Spe) “Din depigume te gt lira oma Ae stg ont ye itis aye naman tele 66 VL 3 Te gaorfreniong 29° 6 Caran Sako ‘ninX yo oranda indepen ain. “Bard ig9073 sip Adal eg (Senn 95:19 Atay ‘oio-4 Bi Caltensooo 48 "79 Kaaba igs on camila ‘cate aso, Karahi anlar de sgt obebe Cone 96 cthisine igaretederek Turk dilinin en safbigiminin franblarin ve Dagka yabanealarla karigmamus olanlarin dil oldugumu ileri sirer (bk. Atalay 1939). Islamlik, askert gangmalarin, ticaretiligkilerinin ve sufllerin dint yayma gabalarinin etkisiyle Once tek tek Turkleri, sonra da Duran olarak gruplapmalars kendine gekmeye baglad. 920k yl- larda Volga Bulgarian slam kab etiler* Malan kaynak- Jan, 0 ve 1043'te pagan Turkerin tle halinde di degigtindik- lerint bildri, Din degigtirenere,ozllkle de Ouelr ve Kariuk- larmnaralarindaaler goguzaman Treen deniyordu. Zaman bu enim bayak olgade Islamlapmis Ofularla balan goralmeye Daslad.*'X. yzyihn sonlarina gelindiginde Bati ve Dogu Turkis- tan'm bayak bir kestminde Karluklar, Yagmalar ve bagka kabile~ lerden olugan bir karigamdan eakarak,belki Apina kokenl bir ha- nedanin onderiiginde Karahanh Devitt (992-1212) kurulamugt Esa Turk gelenegine uygun olarak bu dlke, her birinin basinda, yOnetimdeki "Hakaniye” ailesinin bir dal: bulunan, dogu ve batt olarak iki yanya bokindd, Tabta gikma siralamginda, Eski Turk dlagent sslenerek ktidarin kardeg, kt yank olarak geemestilen~ di Bunlarmn Orta Asya'daki baslica rakibi, Afganistan'da, dog Iran'éa ve kuzeybats Hindistan'da merkeslegmis, yeni yent can- Janmakta olan Samanilerin kagake Turk estraskerlertfarafindan eurulan Gaznevi Devlet'ydi (961-1186, bk. Bosworth 1963 ve 1977). Zaptedilemez Oguz kabilelert de kismen bu micadelenin seine celulmistt. Bu gibi gruplardan birinin baginda Seleuklu s0- yundan gelen birt vardi; bu kigt, Hazar kagenlarmm ya da Of 0 Paar B Golden GIS Taster: Kokoro ve yaya alan sinin halklan gelip yerlegerek buray1 somanda Turklegtirdiler.* Merkezi fran-Irak'ta bulunan Selguklu Devlett, Anadolu'nun iglerine kedar wands; burada hanedanm, Biyuk Selquklumun “kademli” soy gixgsiyle gogu zaman anlagmazhk iginde olan bag- ka bir kolu, baskenti Konya'da olmak tzere, Rum Sultaniga ola- zak daba bayak bir Ozerklik peginde kogmaya bagladi. Doguya ddogru yayilan Selguklu egemenhi Turkistan'a kadar genisletild durada Karahanbilar, Selguklularim tabiyeti altima ands. Bayt. Selguklular, Melikgah’m (sal. 1072-1092) ve omun gok baganh ‘eairi Nizamitlmdlk'tn (6, 1092, Kafesoglu 1953) yonetimt altun- da tktidarlannin doruguna ulagtilar. Bundan sonra, Bski Turkle re Gag yonetict Klanin toplu egemenliga kavramma hil bagi kealdygandan hanedanda digg basladi, sik sik taht kavgalan ya- ‘andh, Ostelik, Bayok Selouklular, geleneksel Orta Dogusultanla- ‘rm gosterist yagamlarim bentmsemig olduklarindan, kendt Jabilelerinin tabanlarina yabancilagtlar. Son etkin Bayuk Sel- ‘gukiu olan Sancar (sal. 1118-1152), aiga'de Orta Asya'da Kara Hi- taylar tarafindan yenilgiye ugratildh,esir and ve isyancr Ogua labile iyelerince hapiste tutuldu (1153-1156). Selgukiu iktidart, merkesinde gékerken Rum Selguklulan, rmerkerleri Konya'da olmak tere Anadoli'da egemen bir gi olarak ortaya giktilar. Il, Keykubat'in (sal. 1220-1237) yonetimi altmda, iktidarlarimin doruguna ulasarak énemlt bir blgesel gig durumuna geldiler 8 Orta Asya'da, Selgukdularin siyasal mirasim °Selplann ens ve ‘enilemea le lite ‘iti bora ltclenen eee dar fal. Be Eater gf 6 dipoot Dining 2008, Turan tg peter 994 ek piamaar ve Koy ‘mewn big glgnae 79.1984 “ Kolderis,tmparstar Inktan arches hanedo- (gosayilaiten sonra Gitetagan Mogol ai (Gua/Lao anda lan Kar span ga) Aenalei Tanke pokgok yerinde kam Fann eter Oar Or- {aAsjayakenlrt te Die Gita ve onetint de orarder ‘manla da 7 gesniyor~ Tend Bp ign Be Wh Fogel. Feng Chla-sheng pip. 69 ipo e Bian 2205 195299 sede Ssocarile iit olarak. ‘eels one biker Tabak ble Keymen 179.398 ‘Anadolu Selebdlan ‘bland gai erate tein Caen evralarak giiiimtadeki bati Onbekistan'da Harzemsah Devleti- Bu calmaningoden ni olusturdular; Hareemgehbila. XI. yizyiln ortalarinda Selguk- Sepmis yerstrone Jularindenetimi alta girmiglerdi: XI yizyalm sonlarinda Anus- Bayar 004. ‘ter. Golden Ris Trlr Kokeneiveyayme denon a© Onlarro77éeblgenin tegini hanedanimin baskanlyaltunda onemlt bir gig olarak orta~ encictiolnerer yg gikmaglards.#* Harzemgahbilar, "Dest-1 Kapeak’ta egemen natn ate a ere arndent suplenndea Heaton Deen Budevewatnbiel! mrlarima, bu ar nm iglerine kedar wanan bir Qedoleeurii ell pyran, bu arada Bau Siburya’nm iglerine kad bi Binuyaor gis, alanda gogebe olarak yagayan, her yere yayalmis Kuman-Kupeak ‘uk icon igy 02 aie Konfederasyonupla gok karmagle aaler igindeydiler iyGeentee'2° Kaman-Kipeallar bu kaka yakagk 1050, I Asya dan gelen ‘femtskentsedariar= bir dizi kebile gogtimtin ardindan egemenlik kurmuglardi, Kay- gksorunaricmbk: yunlarin, Rus, Cireistan ve Hare mnetiele- qjgktonaerge naklarda bunlarm, Rus, Gireistan ve Harcemgablilar yonetill ‘Goer lay balan rile savaslara ve sttifaklara girgtiklerinden soz edilir. Bu Kap- ndeayibigier gabe. gaklar, ayma zamanda Biytk Selguklularin haleft devletlerden bi- Dat -Preiss1995-Mo- r1 olan ve Misir-Suriye’de bulunan Eyyubiler (1169-yaklagik {linn dogo ve yakae Wileigieleakst. 2250) igin esir askerlerin (Memluklann) alnmasinda birincil launaysdegerbircabyms aynaga olugturmuslardh.* lee Moresn 986. XT, yuayal baglarmdaki Mogol istilasinin arefesinde. belli bag- 1 Turk dil gruplasmalan, Oguzca (gineybat) Kipgakga (kuzeybstt) ve Tairkt (ganeydogu), agagi yukart bugin onlan: g6rdaigimdz cografi konfederasyonla- sin sumrlanigindeyal. Cengiz Han (0. 1227), Mogol ve Turk Koken kabilele- 11 kendi etkist altina alma street iginde otoritesint Kirgulara (1207). Dog ‘Tarkistan'daki Uygurlara (1209) ve Karluklara (1211) kadar genislett. Kara Hiaylarm ykibgyla (1218), oldukga genig Kerahanks topraklan da Mogollarin ‘yonetima alanunan iene almmus oldu. Harzemsah Deviet, 219'da Mogollarmn cline gecti. Kipgaklar ve Volga Bulgarlart, Mogollarin i¢ politikalarindan do- Jays biraz zaman kazanarak Cengiz Han'm tigtnet oglu Ogedey'in (sal. 1229- 1243) bagta bulundugu sirada, 230i yllarda gelen bir sonrakiistiladalga sinda yenildi. 1243'te Anadolu Selguklulant da yenigtye ugradhlar ve vergiler ‘dediier. Basaniswikla somiclanan bir kopma girisiminden sonra, 1277'de Datanayle Mogollanm toprak hakimtyet altuna girdiler. Bu rads, Mogollarin Alerlemest, Cengiz Han'sn en kigik oglu Taluy'un oglu Mangke'yt (sal. 1251- 1258) kaganlk tahtina oturtan bir mitcadeleyle bir kez daha kesintiye ugradh. Moughe, hardept Halaga'ya (sal. 1256-1265) Orta Dogu'dakifetibler tamam lamakla géreviendirdi. 1258'de Bagdat digtd. 1ago'de Fyyubilert yeniden et Jue altima alan ve Cengialerin taht kavgalarindan yararlanan Memlublar, 1260'ta Flistin'de Ayn Calta daha kg bir Mogol kuveetint yenilgye ug ratolar.# Bunun sonucunda elde ettiklertsaygunlik ve sag kalan Abbast veli- slhtmin daha sonra Kahire’de bulunmast, Memluklarin otoritelerintyasalla- termalarina yandim et Mogotistilalranin bitin Tark diinyass aerinde cok buy etkist oldu. Bu clay Turklerin batiya dograyonelmelerini hralandsrd Steplerde devletolma~ sin tipi bir Gzeligt olarak, fethedilen gogebeler kendilerint fethedenlerin abile hirligine katlbyorlards, Bunun sonueu olarak, batiya dogru ilerleyen "Mogol” ordularinda Turk birhiklet biydk sayaarda temstlediliyorda, Mo- ater, Coden IRIS Tre: kerio ve yoyma alien larinfetihleri, Turk halklarinan bir kez daha kitlesel gogiine yol gh. Bu- nunla bislikte, daha Onceki gdclerin tersine Turk halklar, cogu zaman bik saylarda akraba Tark uluslarin zaten yagamakta olduklan alanlara gilyorlar- dh, O zaman da yaptiklan etkiler, Tirk 6geleri pekigtirmek. pek gok durumda da yoxyllarchr 2aten artarak strap gelmekte olan Tarklestirme stirecint ta rmamslamak oluyordu. Bununla birlikte, eski kabile dizent pargalanmigt. Bu laableler kasten pargalaniyor ve oraya buraya savruluyoslards; bu, Cengiz Han'sn, iktidarom pekigtirirken Mogolistan’da da biytk baganyla yararlandh- {bir wygulamaydt. Mogollar, kabile dyelerint kendi ordularinin askerlerine onnstirme, artkellerinde bulunan insan gictini ve kaynaklan daha iyi y®- rnetme pesindeydiler (Golden 2000: 21-42. imparatoriugun Cengia’e dayal ‘yonetimi igin bk. Allsen 1987). Mogollar pargalanmaya basladiklarmda bu rmesele daha da elzem bir duruma geld, mparatorlule, her birt Cengia'in dort oglundan birine verilen dort pargaya (ulus, eogulu ulusud) baltinmiigtit: Cogt ‘Ghabasindan birkag ay once 8ldai- Cogi'nin ogiu Batu, burada nde gelen kisi oldu) bats kugagimn, bagka deyigle Rusya'nin byte bir kesimin, Haream‘e ve ‘Bat Sibirya'ya kadar Kapeak steplerint (hagkent Volga tizerinde Seray'di) elinde rutuyordy; Gagatay, Bat ve Dogu Tiskistan!im 1071 yen baron bayble bir kesiminden sorumluydus bap Kagan segimig olan Oge- dey, merkexi Mogolistan’da bukman Karakum'w ye Tarbagatay ve simays bia Balkas'a kadar wzanan topraklan almigh. Ogedey'n Maveratin~ > Geng Hanisksn ile Aig standateaialar nehir'de elinds tuttugu yerler, daha sonra Gagatay'a deveedildi, Meliss calm ‘Toluy, en gtk ogul oldugundan —ve gogebe gelenegine uygun Corninulusuve cts Dbumerte ole Grd. Honde"Alin Ord ark ‘olarak~ Mogolistan'daki ata topraklarsas almagh, Holaga, bir aideter ican Iraganlyg (ad olarak "tab ee") lard ama bu bir “ulus 09 de~ aligns ‘ Bu ofullarm soylarindan gelenler gok gegmeden birbir- nin geislemes ve gerd. Bu ogullarm soylarmndan gelenler cok gegmeden birbi se leriyle savagmaya basladiars her biri, gevresinde kabile ya da icone 9p. boylarina degil de efendilerine sadik olacak askerler toplamaya » Ki. Biro 993). lade- firigtt. Bu gocebelerin gogu (birgok sayida kabileyi ve boy bir- oi stern! dps ‘penisole legtirerek) yeniden kabile olusturduklarinda, “etnik ad” olarak Ggedy Qayd'nan 236 ends Cengislt (ya da bag) ackert onderlerinin adans (kxg..No- So harvest hand, say. Onbek) aldnlar. Bu tutum, steplerde oncelert yaygin olarak uygulanan sistemle kargithk igindeydt. Fetihler ve savaslar, lran‘a ve Anadolu'ya, Ogue kabilelerinin yen! dalgalarins fetid; bu da somunda bolgentn yaygan olarak Turklegmesine yol ag; Trk ko- kent ogeler daha once Orta Asya'da oldugn gibt gogaldh. Bunlarin ertesinde, (Harezmce gibi) esk Iran dillerinin yerine bayak életide Turk dillert geet; ama Faroca-Tacikee, gehirlendeki kanguk dilin nem bir Ogest olarak kaldh. Bu dil Buara ve Semerkand gibi kentlerde bugtin de yaygan olarak konugulmaktadhr. Pek gokbolge, ki dill duruma geldi ve dyle kali (Turklegme sec ile gilt ola- rakbk, Bregel 1991: §4-64)- Dlsel degigimin orien ve siyasas, bukisa de nnemedie incelenemeyecek oletde karmasiknr. Yalmzca gunn belirtebiliri Rus, Per B Golden GING Taner: Koken ve yaya aanlnZnelikle de Sovyet Devitt, modern ulusal kimliklerin bigimlendirimesinde, sshinda bazen de yaratilmasinda ve kendi yonetiznler‘ altindala belli sayada Took hhalklarsnin resmni edebiyat dillerinin belirlenmesinde anahtar rola oynamagir (bk, Haugen 003; Bagar 2004: Suny/Martin 2001). Bu devetler, Conger ta- rafindan yerine oturtulmus olan gegith etnik-dilselbilegenlert bu anlamda ye~ niden bigimlendirmisterdir. Modern ulusal kimlikler, gorece yalan zamanlara aga yapilandiramalardhr Qbu konuyla igi olarak bk. Smith 986 ve Anderson 1991); eskt olsun, Orta Gag'a dzgi olsun, modern olsun imparatorluklar, gevre- Terindekt kabile halKlarinn bigimlendirilmesinde her zaman onemli bir rol oy- nnamuslar ya da oynamaya caligmslardir (Ferguson 1999: 418-419, 425). XIV. yaya baslanina gelindiginle Mogollaria iktidars goktan zayflama- ya baslamasti, En son Selguklu 1308'de old; son etkin Mhanh, Abu Said de 133g'te olda, Anadolu'da, Turk Buzans simirinda yent gigler ortaya gikmak tayeh, Bu giglerin arasinda en cok one gikan, Bitinya'daks beyligs Bizans‘a gi den stratefik yollar tzerine yerlegmig olan Osman'tn (yaklagik 1300-1326) sevresinde toplanmas savagcilardt. Yeni geleneklere (ve bunlarin karigik ké- keenlerine) wygun olarak, Osman’ inleyenler kendilerins (Osman gelenei- ne gbre, Osman’in ve onun gekirdek kabileieleyicilerinin ait olduklan Oguz keabilest) Kay'dan cok, Osman (Osmanhilar) olarak adlandinyorlardh. Os- ‘manhinin kékenlert, devletini ve bununla ilgili sorunlan biginilendirmede din temelli savagin oynady rol, bugtin bir ke daha gok can tartigmalarin onusu olmaktadir (bk. Kafadar 1995; Lowry 2008). Burada yalnizea gunu Delirtebiliri: Turk-gogebe gelencklerini koruyarak yerlegik danyayla olan sreli isk! ietnde olan Osmanblar, dinlerin uyuma ve kaltarlerin kaynagt- nnlmasina hig de yabanci degilerdi; bunlarmn hepst hem “guza"da, hem de (Osmanhs Imparatorlugu tarafindan dretilen yoksek imparatorluk kiltiriinde bagarsh bir bigimde kendini gosterecekti. Osmanbilar, (1354'ten sonra) huz- la Balkanlara yayildilar, 1453'te Konstantinopolis' aldilar, XVI. ylzyilda da (a526'daki Mohag zaferinden sonra) Tuna'y: gegerek Macaristan' fethetti- Jer. Osmanhilar, Anadolu'daki kabilelerden bazslarina gekit gelen $iligi be- rnimsemis lan rakiplert Safevilestyaldardiktan eonra (1514), Memlule alle sint fethettiler (1516-1517); boylelikle Arap-Islam'm Mekke ve Medine da- hi, en degerlt merkezi topraklanim yonetimleri igine aldilar. Bunlant yaptiktan sonra Osmanhilar, en gilt ve en dinamik [slam gic oldu ve bu fet, Avrupa'nin merkezine, daha sonra (o kadar baganh olmasa da) Endo= nezya gibt uzak yerlere bile yansitabildiler (Reid 1988, 1993: I1/146-147). Bu Inmparatorluk, gacinun en Uist noktasuna (sal. 1g20-1566, kendi tlkesinin ‘nsanlar tarafindan Kanuni Suleyman olarak bilinen) "Mubtegem” Saley- ‘man'mn tktidaninda ulagt. Osmanh otoritesi, Kuzey Afrika'ya ve Dog Afrt- Jea'nan baz bolgelerine de yayslda Ozbaran 1972: 45-8). Osmanislar bir danya goed durumuna gelirken, Orta Asya'da da degisiltik- Jer ortaya gukmaktaydh, Birkag alt birimden olugan ogi Ulusu, Ozbek Han’'mn ater B Galen IRIS Ter: Kkerier ve yaya arian (1312-1342) din degigtirmesinden sonra, giderekartansaplarda Islamligube- imsemeye basladi (ayrimtih tarhgmalar igin DeWeese 1994). “Tatarca (Kendilriyle irk hatya gem olan Mogol ve Turk kokenlt stkerler yerel Kapoakea ve Ogurea-Bulgarca (Volga Bulgaristam) gruplagmalan temeline duarmagolsa da, slkenin air basan edebiya di, devietin dogu kesiminden gelen Harezm Tarkgesiydt (Erdal 1993: ~22; Ereilasun 2004: 373-404).5°XIV. *Karabanhtemelineda- lars ottn Osanna bir - veraber, fark ligt oldugunm doghntr. tape ortalarina gelindigind, olke 7amebsberter ih beri ader dots pargalanmaya baslads, Kendisinl, Gaga- Opwelsatdeporir:” —icintk Sennen NB fydusumun fendi lan etmigolanAk-~ Sulton, GENS im sine ara Timirilang Timer Eaten ee, Tenk,yakapk d 1360, 0.40), parala~ nating Rls ng narik Gagatay Kaganhgr'na (Baur (eiTokamHonint- Opp wena re ‘Tarkistan’m biiyiik béliim) ve Mogolis- tanimigurtekraredilime, Turkges,llanimay yer 00 fraser von doa tan‘a (Dogu Tuskstan ve bisgigindels Me slssyezech Dk Aktidanm, gogu zaman Kukla Mogollar 371960 yeti Msi~ Inu, gene Tokgeve Ihov ed) 199698452 Arapeaileyan nad bk aracibgiyla yurtterek bir diet savasla fojamintaryenve — Tettntgg?7-to. Hain (389-1890) gerige Hal Cog stiri. tte bn A; ih se ortadan kaldard.* Aksak Timur, Mave- {jy tee raunaehir ve [ran’da cok biyuk boyutu 1998 Mogan’ tala {arhikelantarht iin yetve Bulgar img ier bir imparatoril yaratmaya devam ett. rpieusiahien yar Bante Bununla birikte, Cost alkesinin alti edgedermrcine | fobunscdhulnimg slimeal bir bigimde oyu, bunun so- Naror (97 Ney Seana Hadar nme en ease bir sre, yerel bir emir olan Eaiga tara- YagrTeartrytigmin, ested doe fundan halal, Baig,cltmane kadar Mpteractecyenn Mpa (2420) geriye kalan Cogiler arasinda ef 6y-¢74e butunabilie souls Mishima ol: sanevt bir bagkan oldu, Omum kabilesin- * suse Orman er ole ul Ble” den gelen tzleyielert Nogay ordusuna [pzingtgvintingan inden Kk olugturdular.5¢ Bununla bislikte, XV. yl boyunea, Cot ikest pargalanarakbisbirinin artim olugtran birkag devlete bolunda: Sibir Kaganhga (XV. yazyihn baslani-g98), Kirum (1443- 1783),55 Kazan (1445-1532).8° Kasumov (1452-1681, biiyik dlgide Mosko- va'nin denetiminde) ve Astragan (yaklagik 1466, daha erken tarihte degilse 1556, bu hanbkla hakianda bk, Kurat 1972: 52 dipnot, Khudyakov 1925; Za- Itsev 2004: Faisrahmanov 2002, delike . 17 dipnot.). 1481 de ark bya algtde pargalanmig olan “Baytlk Ord", Mogollarin onderigindcka Bat Si- bya Tatarlan ile Nogaylaninkoalisyomunun eline gest (Kurat 1972: 143-147. Golden 20ozb: 269) ‘Nogayar, Co ikelerindekikabic halen kitlesinden cgi Mogol-Task kokenl, Torkge konujan birgok Kipgak groplagmasindan biriyds, Buran Peer, Coden IRIS Trt: Kokenen ve yaya alan ‘sve. yoni Kazakistan) boldnmi olan bu dlkedekt 996 igg-2rsaugali- ma mere yatannda SnajanGheaglr da ken: