MONGOLI

A
AngMongol i
a/mong· gol
·ya/(Mongolian:МонголУлс)ayi sangbansasaSi langanatGit
nang
Asyanalubosnanapapal ibutanngkalupaan.Nasahilaganghangganangni toangRussiaatsa
ti
mogangChi na.Kahithindinit
okahanggananangKazakhst an,
angpinakakanlurangdul
onit
o
ay38kil
omet r
ol anganglay osapinakasi
langangdulongKazakhst an.UlanBat orangkabi
ser
a
atpi
nakamalakinglungsodngMongol i
a,kungsaan45por siyent
ongpopul asyonngbansaay
di
tonakati
ra.Angpamahal aanngMongol iaayisangrepublikangpar
li
yament aryo.

Pinaghar i
anngi ba't
-i
bangi mperyongl agalag,kasamanar i
toangXi ongnu, Xianbei ,Rouran,
Gokt urkatibapaangl ugarnasakopnangay onngMongol ia.Iti
nay oni Genghi sKhanang
Imper yongMongol noong1206.Mat aposbumagsakangDi nastiyangYuan, bumal iksa
sinaunangni langkaugaliangpagt utunggali
anangmgaMongol atmadal asnapananal akaysa
mgal upaingnasahanggananni tosaChi na.Noongi ka-
16ati ka-17sigl o,napasai lali
m ng
i
mpl uwensi yangBudi smongTi betanangbansa.Sapagsasar angi ka-17si glo,napal oobang
buongMongol i
asat eri
toryongpinamumunuanngDi nasti
yangQi ng.Sapagbagsakng
Dinast i
yangQi ngnoong1911, nagdekl ar
angkasar inlanangMongol ianguni tkinailangannit
ong
sikapinhanggang1921upangmat amoatmai tatagangdef actongkal ayaanni tomul asa
Republ ikangChi naathanggang1945upangki lal
aninsabuongmundoangkal ay aanni t
o.

Angkinahitnan,i
to'
ynapasail
ali
m samalakasnai mpluwensiyangmgaRussi anatSoviet
;noong
1924iti
natagMongol ianPeopl
e'sRepubli
c(Republi
kangMamamay angMongolian)
,attumulad
angpolit
ikasaMongol i
asaesti
loatsist
emangpampol it
ikangmgaSov i
etnoongmga
panahongi yon.Mataposangpagbagsakngmgakomuni st
angr ehi
mensaSi l
angangEuropa
noonghul i
ngbahagi ng1989,nasaksi
hannitoangsaril
init
ongDemokr ati
kongRebolusyon
noongunangbahagi ng1990,nanagresult
asaisangmul ti
-part
idongsi
stema,i
sangbagong
konsti
tusyonnoong1992att ransi
syonnitosaisangekonomi yangpamil
ihan.

Salawakni t
ong1,564, 116kilomet rokuwadr ado, angMongol i
aayangi ka-19napi nakamalaki
ng
bansasamundoatangpi nkamal uwangangpani nir
ahansapopul asyonni tong2. 75mi ly
ong
katao.I
tor inangikalawangpi nakalamalakingbansanal ubosnanapal i
li
but anngkal upaan
kasunodngKazakhst an.Kakaunt ilamangangsakahang- l
upangbansadahi l
mal akingbahagi
nit
oaymgakapar angan, mgakabundukannamansahi l
agaatangDi syertongGobi sati
mog.
Humi gi
t-kumulang30por si
yentongpopul asy onayl agal
agatmgabahagy ang- l
agalag.Ang
namamay aningreli
hiyonsaMongol iaayangBudi smongTi betan,atmal akingbahagi ng
mamamay anngbansaayet nikongMongol ,nguni tmaymgaKazakh, Tuvanati bapangmga
minoryangpangkatangr innaninirahandito,lalonasakanl ur
an.Mga20por siyentonamanng
populasyonni t
oangnabubuhaynamasmababasaUS$1. 25kadaar aw.Sumapi angMongol i
a
saWor ldTr adeOrgani zati
onnoong1997atnaghahangadnamapal awakangpar ti
sipasyonni
to
samgar ehimengpang- ekonomi yaatpangkal akalangrehiyonal.
 Mongol
i
aFood

BUUZ

AngBuuzayi sasamgapi nakakilal

aatpi nakal
i
kasnapagkai ngMongol i
an.Itoayi
sangur ing
steameddumpl ingnagi nawamul asat i
napaynamayl amanngkar ne,kar nengbaka,omanok
nahi ni
wangmal ii
tnabahagi atpi
nahiranngkaunt i
ngasinatkulay-
rosasnabawang.Angmga
lamannai t
oayt inat
ambal saloobngt inapaynahindigaanongnaglalamannghar i
naupang
hindii
tomagingmahi rapkai ni
n.Angpagkakagawangbuuzaysi mplelamangnguni tkahi
tna
simpl eangproseso,angr esultaayisangmasar apatfil
l
ingnapagkain.Angbuuzaykar ani
wang
i
nihahandasamgaspeci alnaokasy ont uladngmgaf i
esta,kaar
awan, atibapa.SaMongol ia,
i
toayt i
nat
awagnacomf ortfooddahi l
sakany angkasimpli
kanatkakay ahangmagbigayng
energysamgat ao.
 Mongol
i
aFood

KHUUSHUUR

AngKhuushuurayi sasamgaki lalangpagkai ngMongol i

annakatuladngbuuz.I toayi sangur i
ngf ri
eddumplingnaginawamul asat inapaynamayl amanngkar ne, karnengbaka, omanok
nahiniwangmal i
i
tnabahagi atpi nahir
anngkaunt ingasinatkulay-rosasnabawang.Angmga
lamannaitoayt i
nat
ambal sal oobngt i
napaynahi ndigaanongnagl alamannghar i
naupang
hi
ndiit
omagingmahi r
apkai ni
n.AngKhuushuuraynagkakahal agangpagkakahal int
uladsa
buuzngunitangpagkakaibani t
oaysapar aanngpagkakagawa.AngKhuushuurayi nihahanda
sapamamagi t
anngpagpr i
toni tosamant i
kananagbi bi
gayngcrispyt extur
esal abasatsof t
text
uresaloob.AngKhuushuuraykar aniwangi ni
hahandasamgaspeci alnaokasyont uladng
mgaf i
est
a,kaarawan,ati
bapa.SaMongol ia,it
oayt inat
awagdinnacomf ortf
ooddahi lsa
kanyangkasimplikanatkakay ahangmagbi gayngener gysamgat ao.
 Mongol
i
anl
anguage
AngMongol iano
Mongol ayangopi syal
atpangunahi ng
l
enggwahesaMongol ia.
It
oayi sang
l
enggwahengAl taikona
may r
oongmahi git4
mi l
yongt agapagsal it
a
saMongol iaati bang
bahagi ngAsi a.Ang
Mongol ianaymay
kalakihansakanl ur ang
bahagi ngAsi aat
may r
oongmahi git13
dialekto.Sa
kasalukuy an, i
toay
ginagami tsa
pampubl i
kong
edukasy on, pamahal aan,
atmedi asaMongol i
a.

AngMongol i
anoMongol aynagmul asaAltai
ko,isangpangkatngmgal enggwahengkatutubo
saMongol atSi
beri
anPl ateausaAsy a.AngAlt
aikoaynagmul asamganomadi kongtr
ibona
nakat i
rasarehi
yonnai to.SapanahonngMongol Empiresai ka-
13dantaon,angMongolianay
nagingwi kangpagkakapi tsamganasakopnar ehi y
on, nanagdulotsapagkalatni
tosabuong
Asy a.Sapanahonngpamahal aangSov i
etsaMongol iasai ka-20dant
aon,angMongolianay
pi
napabor anbil
angopi syalnal enggwaheatit
oaynagi ngbahagi ngmgapagbabagosa
edukasy onatkul
turasar ehiyon.Hanggangsakasal ukuy an,angMongolianaynananati
li
ng
opisyalatpangunahinglenggwahesaMongol ia.
 Mongol
i
an'
sCul
tur
e

AngpamumuhaysaMongol i
a
aynakadependesal ugaratur i
ngpamumuhay .AngMongol ia
ayi sangbansangr ural kung
saanangmgat aoaynakat i
rasa
mgabay anatpook- r
ur al nanag-
i
isaonasagr upo.Ang
agr i
kul t
ur aayi sasamga
pangunahi ngmapagkukunanng
kabuhay ansaMongol ia, na
kungsaanangmgat aoaynag-
aalagangmgahay opt uladng
baka, kamel y o, atkambi ng.Ang
pagbubut ong- hilawna
pagpapakai nsamgahay opay
nagsi silbingpangunahi ng
pagkai npar asamgat aosa
Mongol i
a, nakungsaanay
kinabi bilanganngmgapr odukto
tuladngkeso, mant i
kilya, at
yogur t.Angmgat aosa
Mongol i
aaymahi ligsakul t
ura
att radisy onngkani l
angl ahi,na
kinabi bilanganngmusi ka,
say aw, atpani tikan.Angmga
taosaMongol iaaymay r
oong
mal akasnapaki kipag- ugnay an
sakani langpami l
yaat
komuni dad, nanagbi bigayng
malakasnasupor tasabawatisa.Angpagt i
ti
ponsamgaf esti
bal atsel ebr asy onayi sang
mahalagangbahagi ngpamumuhaysaMongol i
a,nakungsaanangmgat aoaynagdi ri
wangng
mgat r
adisy
onal naokasyontuladngNaadam Fest iv
al.
Sapanahonngt ransi sy onmul asa
ekonomiyananakasalalaysaSov iethanggangsakasal ukuyangekonomi yanamaymal aking
bahagingpag-unladngnegosyo, angMongol iaaynagdadaansamgahamonsapagbabagosa
ekonomiyaatpamumuhay .Gayunpaman, angMongol i
aaypat ul
oynal umal agongatnag-
aangat,
nanagpapaki t
angmal akasnapot ensyalparasapag-unladsahi nahar ap.
 Mongol
i
a'sspor
ts
AngmgasportssaMongol
i
aaynagbi
bigayngpagkakat aonparasamgat aonamapabil
ibang
kani
l
angkakay
ahansapagl
alar
oatmapakilal
aangkanilangkult
urasaibangbahagi
ngmundo.
Angmgasport
ssaMongoli
aaynagbi
bigaydinngpagkakataonpar asamgat aonamagkaroon
ngmal
usognapamumuhaysapamamagi tanngpag-eehersi
syoatpagkakar
oonngakti
bidad
salabas.

HorseRacing:Anghor ser aci

ngayisang
mahalagangbahagi ngNaadam Festival
atngpamumuhaysaMongol i
a.Angmga
Mongoli
anhor seaygi nagamitsamga
l
aronait
odahi lsakanilangmalakasna
kakay
ahansapagt akbosakahitanong
kal
agay anngl upa.

Archer
y:Angar cheryayisasamgaThr ee
ManlyGamessaNaadam Fest i
valat
gi
nagamitdinsapag- eehersi
syosapag-
shootngarrow.Angmgat aosaMongol iaay
nag-
aaralngarcherymul asaedadna
maagangedadati toayt i
natawagnaisang
mahalagangbahagi ngkanilangkul
turaat
tradi
syon.

Wr estli
ng:Angwr estli
ngayisasamgaThr ee
Manl yGamessaNaadam Fest i
valat
ginagamitdinsapag-eehersisy
ong
kakay ahansapagl aban.Angmgawr estl
ersa
Mongol iaaynag-aaralngiba'
tibangteknikal
atestratehi
yaupangmapabut iangkanilang
kakayahansapagl aban.
 Mongol
i
a'sCapi
tal
Cit
yandPl
aces
Angkabiser
angMongol i
an,angUlaanbaatar,aymaaari
ngwalasali
stahanngmga
pat
utunguhanparasakaramihanngmgamanl al
akbay
.Gayunpaman,it
oayisangsi
tena
i
sasaalang-
alangkapagnaghahanapngi sanggali
ngsaibangbansanaprakt
ikal
nahindi
maipal
ili
wanagngpangkalahatangpubl
iko.

AngMongoli
aayisangbansanahaloshi
ndiki
lal
angpangkal
ahat
angpubli
ko.Angkabiser
ani
to
ayUl
aanbaat
aratit
oaymat at
agpuansaTuulRiv
erVal
ley
,nahanggananngBogdKhanUul
National
Park.

Or i
hinal naisang
nomadi cBuddhi st
cent ernanoong
ika-XNUMXsi gloay
nabagosai sang
permanent engpag-
aregl o.Makal i
pas
angdal awang
daangt aon, ang
kont rolngSov i
et
ayhumant ongsa
i
sangpagl
i
li
nisngr
eli
hiy
onatnai
wanangmar
kani
tosaar
kit
ekt
urangl
ungsod.

Sükhbaat
arSquar
e

ngmal aki
ngSükhbaatarSquar
eayanglugar
ngpagpupulongnglungsodatsapali
gidni
to
angilansamgapinakatanyagnagusal
isa
Ulaanbaat
ar.

Mul asamgahakbangngPar ly
ament ong
Mongol ian,namat atagpuansahi l
aga,i
sang
rebultoni GenghisKhanangnamumunosa
parisukatsahar apngest atwang
mangangabay ongDamdi nSükhbaatar,i
sasa
mgakal abanngr ebolusyonnoong1921
mat aposnai deklarangMongol iaang
kalayaanni t
omul asaTsi na.Malapi
tsa
SükhbaatarayangNat
ional
Museum ofHi
stor
y,angper pektonglugarupangt ukl
asinang
kasaysay
anngbansangito.
 BuddhaPar
k
SaUlaanbaat
armaaari
mongkunanngl arawanangpi
nakamalaki
ng
est
adyongpedest
ri
anngBuddhasabuongmundo.Mat atagpuani
to
sakunganoangkil
alabil
angBuddhaPark.

Zai
sanMemor
ial
PaglabassaUl
aanbaataraymakakarati
ngkasa
ZaisanMemorial
,i
sangbantayognaiti
nayo
bi
langmemor y
angmgasundal ongRusona
nahulogsaWWI I
.Bi
langkaragdagan,
angmga
pananawsalungsodaysuli
t.

Pal
asy
oNgTangl
ami
g
MatatagpuansalabasngUlaanbaat
ar,
ang
hul
inghari ngMongolaynani
rahansaBogd
KhanWi nterPal
aceatsiy
alamangang
nakal
igtashanggangngayon.

Angcompl exngpalasyoaybi nubuong

pangunahinggusal
iatanim nat emplo.Ang
pagbi
sitaaynapaka-kagi
li
w-gili
wnamal aman
kungpaanoangMongol i
anr oyalpamil
yaay
nanir
ahansapaghahambingsaEuropeanmonar
chies.Samgasi li
dnitomarami ngmga
personal
nagamitngparehongsiBogdKhanatangkany angasawaangi ti
natago.
Buddhi
stMonast
ery
o
Saunangti
ngin,
angUl aanbaat
aray
maaari
ngparangisangkulay-
abonalungsod,
nguni
tmayil
angmgasi t
etuladngmga
Buddhi
stmonasteryonasinabisaaminkung
hi
ndiman.

AngGandant egchi
nli
nayangpinakamalaki
atpi
nakatanyagngunitangPethubStangey
Choskhorl
ing'
saylubosnaini
rerekomenda
upangbisi
tahinangparasakatahimi
kannito.

Nar
aanTuulMar
ket
Si
nasabingit
oangpinakamalaki
ngmerkado
saAsya.Hindii
toangpinaka-
makul
ayo
maganda,ngunitmahahanapmohalosang
l
ahatdit
o.
Anoangi
bapangmgal
ugarupangmat
ukl
asan
saMongol
ia?
Kapagbumi bi
sit
asabansangAsy ano,angisang
pagl
alakbaysaUlaanbaat
aratKharkhori
n,angsinaunang
upuanngkor t
engmgagawa- gawanaKhans, kasamaang
mgapaderatsagr adongt
emplo,ayhalossapili
tan.
Sat i
mogngbansamat atagpuananglungsodng
Dalanzadgadbil
anggatewaysaGobi Desertatmga
atr
aksyonngt ur
istatul
adngmgapal eontologi
cal
nalugar
ngBay ahzad,
kungsaanmar amingmgaf ossil
ati
tl
ogng
di
nosaurangnat agpuan.Makiki
tamor i
ndi t
oang
nagbubuklodnamgabuhangi nngKohngor.
Sahi l
agangMongol i
aayangt anyagnamgadamuhan,
angt agpongt r
adisyunalnanomadicnabuhayngbansa.
Angmgapambansangpar keatlawaaybumubuongmga
kamangha- manghangmgat anawintul
adngmgaAl t
ai
Mount ains,
kungsaanangmgapaaaymaaar imong
bisi
tahinangmgal awatuladngdayan,kungsaannakat
ir
a
angpangkat -et
nikongpangkatngmgadal ubhasangagi
la
ngagi l
a.
Angt
radi
ti
onal
napananami
tngmgaMongol
i
aaybi
nubuo
ngmgasumusunod:

Deel-isangt
radisy
onalna
kasuotannaginagamitbi
l
ang
coverupsadami t

Zodog-isangmalamignaj
acket
naginagamitsamalami
gna
panahon

Shi
rt
s-mgadami tnagi
nagami
t
sai
lal
im ngdeel

Boot
s-mgasapat
osnaginagami
t
samalami
gnapanahon

Hat-i
sangtr
adi
syonalnahatna
gi
nagamitbi
l
angproteksy
onsa
ar
aw

Scarf-i
sangscarfnagi
nagami
t
upangprotekt
ahanangmukhasa
malamignapanahon

Belt-i
sangbel
tnaginagami
t
upangikabi
tangdeelsawai
st

Angmgai toayginagawamulasa
mganat uralnamat er
ial
tul
adng
tel
a,bulakl
ak,atpekpekngbaka.
Angmgadi senyoaynagpapaki
ta
ngkulturaattradi
syonng
Mongol i
a.
AngMongol i
aaynangungunangnagt atr
abahosapagpapar aming
hay opatpagkakaroonngpast ul
anparasamgai t
o.Angmga
kabayo,kambing,atbakaangmgapangunahi nghay opna
ti
nat rabahosabansa.Angmgat el
a,damit,
attakongnagawasa
balatngmgahay opaymgapangunahi ngexportproductng
Mongol i
a.Bukoddito,angmgami ner
altul
adngt anso,gi
nto,
at
uranaayrinmal aki
ngbahagingekonomiyangbansa.