Robomate Icse Class 10 Hindi Notes and Question Bank

1 yeele Deþvveer keÀer uesKekeÀ - megoMe&ve
keÀneveerkeÀej keÀe Heefj®e³e
megoMe&ve peer keÀe JeemleefJekeÀ veece yeojerveeLe Lee ~ FvekeÀe pevce efme³eeuekeÀesì (Jele&ceeve HeeefkeÀmleeve) ceW meved
1895 ceW ngDee Lee ~ Fvnebvs es Got& ceW He´keÀeefMele nesves Jeeues owefvekeÀ He$e `Dee³e& - iepeì' kesÀ mebHeeokeÀ kesÀ ªHe ceW keÀe³e&
efkeÀ³ee ~ cegyb eF& ceW 16 efomebyej 1967 keÀess FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
FvekeÀer Henueer keÀneveer `nej keÀer peerle' Leer, pees meved 1920 ceW `mejmJeleer' Heef$ekeÀe ceW He´keÀeefMele ngF& Leer ~ `Heg<Heuelee',
`megHeÝeele', `megoMe&ve megOee', `HeveIeì' FvekesÀ Heémf eodOe keÀneveer mebień leLee `HeefjJele&ve', `YeeieJebleer', `jepekegÀceej meeiej'
HeéfmeodOe Ghev³eeme nQ ~
megoMe&ve keÀer Yee<ee menpe, mJeeYeeefJekeÀ, HeÝeeJeHetCe& leLee cegneJejsoej nw ~ GvneWves ieod³e Deewj Heod³e oesveeW ceW
meceeve ªHe mes j®eveeSB keÀer ~ GvneWves DeveskeÀ efHeÀuceeW keÀer HeìkeÀLee Deewj ieerle efueKes ~
keÀneveer keÀe GodosM³e

`yeele Deþvveer keÀer' keÀneveer ceW v³ee³eJ³eJemLee Hej leerJe´ J³ebi³e efkeÀ³ee ie³ee nw ~ ³en keÀneveer TB®es HeoeW Hej Deemeerve
ueesieesb kesÀ Üeje efkeÀS ieS Devege®f ele keÀcee¥s keÀes oMee&leer nw ~ G®®e Jeie& Hetjer lejn mes Ye´<ìe®eej ceW efueHle nw ~ ceeveJelee, Hesc´s e,
mejmelee, ceeHeÀer pewmes YeeJe GvekesÀ Ëo³e mes meceeHle nes ie³es nQ ~ Jes efvecve Jeie& kesÀ ueesieeW keÀe Mees<eCe keÀj jns nQ, GvekeÀe Ketve
®etme jns nQ ~ Fme keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves Mees<ekeÀ Jeie& kesÀ Üeje efkeÀS ieS Del³ee®eejesb Deewj Meesef<ele Jeie& keÀer
efJeJeMelee, keÀ<ì leLee GvekeÀer DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀes oMee&ves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ~
meeLe&keÀlee
``yeele Deþvveer keÀer'' keÀneveer ceW keÀLeekeÀej Þeer megoMe&ve ves keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes meceepe kesÀ keÀæ[Jes me®e keÀe
Heefj®e³e keÀjJee³ee nw~ Hetjer keÀneveer Deþvveer (He®eeme Hewmes) kesÀ Fo&-efieo& Ietceleer efoKeeF& osleer nw ~ jmeeruee keÀe ieeBJe ceW yeæ[e
HeefjJeej nw Deewj GmekeÀe oesmle jcepeeve nw ~ jmeeruee keÀes DeHeves yeerceej ye®®eeW kesÀ Fueepe kesÀ efueS DeHeves efce$e jcepeeve
mes Hewmes ueskeÀj Iej Yespevee Heæ[lee nw~ ye®®eeW kesÀ þerkeÀ nes peeves Hej Leesæ[s-Leesæ[s keÀjkesÀ Hewmes ®egkeÀe oslee nw, uesefkeÀve efmeHe&À
Deeþ Deeves yekeÀe³ee jn peeles nQ~ SkeÀ efove DeHeves ceeefuekeÀ peiele efmebn odJeeje HeeB®e ©He³es keÀer efceþeF& ceBieeS peeves Hej
Jen Deeþ Deeves keÀer nsje-HesÀjer keÀj DeHevee GOeej jce]peeve keÀes ®egkeÀe oslee nw uesefkeÀve GmekeÀer ³en ®eesjer ceeefuekeÀ odJeeje
HekeÀæ[ ueer peeleer nw Deewj yengle ceej Heæ[leer nw leLee jmeeruee keÀes Hegefueme keÀes meeQHe efo³ee peelee nw~ Deoeuele ceW Gmes
6 cenerves keÀer me]pee megvee oer peeleer nw ~ Fme He´keÀej GmekesÀ meeLe yengle Dev³ee³e ngDee ~
Fme ogefve³ee ceW iejeryeeW Hej DeceerjeW odJeeje efmeHe&À DeHeves mJeeLe& efmeodOe keÀjves kesÀ efueS Del³ee®eej efkeÀ³es peeles nQ~
efmeHe&À Deeþ Deeves kesÀ efueS jmeeruee keÀes ceej Yeer Keeveer Heæ[er leLee 6 ceen keÀer me]pee Yeer oer ie³eer nw~ Hetjer keÀneveer DeejbYe
mes Deble lekeÀ Deþvveer kesÀ ®eejeW Deesj Ietceleer nw~ Deleë yeele Deþvveer keÀe Meer<e&keÀ, Hetjer lejn mes meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~
ICSE IX & X 1
Hindi Robomate+
keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

yeeyet peiele efmebn
peiele efmebn Fbpeerevf e³ej nwb ~ meceepe ceW GvekeÀe Del³eefOekeÀ mecceeve nw uesekf eÀve Jes efjMJeleKeesj J³eefkeÌle nwb ~ Jes ueesieeW mes efjMJele
ueskeÀj GvekeÀe keÀece keÀjles nQ ~ GveceW ceeveJelee keÀer YeeJevee keÀe DeYeeJe nw ~ Jes yengle ke´ÀesOeer mJeYeeJe kesÀ nQ ~ o³ee, Heśce, pewmes
YeeJeeW mes Jes keÀesmeeW otj nQ ~ Jes veewkeÀj jmeeruee keÀs efveJesove keÀjves Hej Yeer GmekeÀe Jesleve veneR yeæ{eles ~ cee$e Deeþ Deeves keÀer ®eesjer
keÀjves Hej, jmeeruee keÀes Heerìles nQ Deewj Hegeuf eme keÀes meeQHe osles nwb ~ Jes HeeB®e ©He³es Hegeuf eme keÀes oskeÀj DeHeves veewkeÀj jmeeruee keÀes keÀþesj
mepee osves kesÀ efueS keÀnles nwb ~
jmeeruee
jmeeruee, yeeyet peiele efmebn keÀe veewkeÀj nw ~ Jen Del³eble cesnveleer leLee F&ceeveoej J³eefkeÌle nw ~ jmeeruee ves DeHeves efce$e jcepeeve
mes kegÀí ©HeS GOeej efueS Les ~ Gmeves efkeÀmeer lejn kegÀí ©He³es jcepeeve keÀes JeeHeme keÀj efo³es, kesÀJeue Deþvveer keÀpe& osvee jn
ie³ee Lee ~ SkeÀ efove Gmeves ceeefuekeÀ kesÀ HewmeeW ceW mes Deeþ Deeves ye®ee efueS Deewj GvneR HewmeeW mes jmeeruee keÀe keÀpe& Gleej efo³ee ~
ceeefuekeÀ odJeeje OecekeÀer efoS peeves Hej Gmeves DeHeveer ieueleer ceeve ueer ~ Gmeves v³ee³eeOeerMe mes efveJesove efkeÀ³ee efkeÀ ³en GmekesÀ
peerJeve keÀer Henueer ieueleer nw, GmekeÀes ceeHeÀ keÀj efo³ee peeS ~ v³ee³eOeerMe ves GmekeÀer yeeleebs Hej O³eeve veneR efo³ee ~ Gmes Deeþ Deeves
kesÀ efueS ín cenerves keÀer mepee megvee oer ieF& ~
jcepeeve
jcepeeve efpeuee ceefpemì^sì MesKe meueercegood erve kesÀ Iej Hej ®eewkeÀeroej nw ~ jcepeeve yengle meerOee-meeOee o³eeueg mJeYeeJe keÀe
J³eefkeÌle nw ~ Gmeves peye jmeeruee keÀer HejsMeeveer megveer, lees GmekeÀer mene³elee keÀer ~ Jen otmejesb mes Heśce keÀjvesJeeuee o³eeJeeve
J³eefkeÌle nw ~ Deþvveer keÀer ®eesjer kesÀ efueS jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer mepee megveeF& ieF& ~ ³en Keyej megvekeÀj jcepeeve keÀes
yengle ke´ÀesOe Dee³ee ~ GmekeÀe ceve efjMJele ueskeÀj yeæ[er - yeæ[er keÀeseþf ³eeW ceW Deevebo mes jnves JeeueeW kesÀ Heéfle Ie=Cee mes Yej
ie³ee ~ cee$e Deþvveer keÀer ®eesjer kesÀ keÀejCe Fleveer yeæ[er mepee ! GmekeÀer efveieen ceW ³en mebmeej Dev³ee³e keÀer veiejer nw ~
MesKe meueercegood erve

MesKe meueercegood erve efpeuee ceefpemì^sì nQ ~ efjMJele kesÀ ceeceues ceW Jes yeeyet peiele efmebn kesÀ Yeer iegjÀ nQ ~ peye keÀesF& GvekesÀ ®ebiegue
ceW HeBÀme peelee, lees Jes Gmemes efjMJele kesÀ ªHe ceW De®íer - Keemeer jkeÀce Jemetue uesles nQ ~ Jes v³ee³eOeerMe kesÀ Heo Hej yewþkeÀj Yeer
v³ee³e veneR keÀjles ~ Jes SkeÀ Ye´<ì v³ee³eOeerMe nQ, yegoed Of e keÀe Ghe³eesie veneR keÀjles nQ ~ MesKe meueercegodoerve mJe³eb npeejeW keÀer
nsje - HesÀjer keÀjles nQ uesefkeÀve jmeeruee keÀer Deþvveer keÀer nsje - HesÀjer keÀjves Hej Gmes ín cenerves keÀer mepee megvee osles nwb ~
keÀneveer keÀe meej

Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves Ye´<ìe®eej, yesFc& eeveer Deewj v³ee³e J³eJemLee Hej leerJe´ J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ nceejer v³ee³e
J³eJemLee Ssmeer nw efkeÀ Deceerj J³eefkeÌle npeejeW keÀer efjMJele uesles nQ uesefkeÀve iejerye keÀes cee$eDeþvveer jKeves keÀer Yeer Fpeepele
veneR nw ~
jmeeruee, Fbpeerefve³ej yeeyet peiele efmebn kesÀ Iej veewkeÀjer keÀjlee Lee ~ GmekesÀ yetæ{s efHelee, oes ueæ[kesÀ, SkeÀ
ueæ[keÀer Deewj Helveer ieeBJe ceW jnles Les ~ jmeeruee DeHevee Hetje Jesleve Iej Yespe oslee Lee uesefkeÀve IejJeeueeW keÀe Ke®e& Gleves
©He³es ceW Hetje veneR nes Heelee Lee ~
2 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
jmeeruee yeej - yeej Fbpeerefve³ej meenye mes efveJesove keÀjlee nw efkeÀ GmekeÀe Jesleve yeæ{e os uesefkeÀve Fbpeerefve³ej meenye
GmekeÀer yeele Hej O³eeve ner veneR osles Les ~ GvneWves Gmemess keÀne efkeÀ peneB DeefOekeÀ Hewmee efceuelee nw, legce JeneB peekeÀj keÀece
keÀjes uesefkeÀve ceQ DeefOekeÀ Hewmee veneR otiB ee ~ jmeeruee peiele yeeyet keÀe Hegjevee veewkeÀj nw, Jen GvekeÀe Iej íes[æ keÀj peevee veneR
®eenlee Lee ~ Fbpeerevf e³ej meenye kesÀ Heæ[esme ceW MesKe meueercegood erve jnleW Les ~ MesKe meueercegodoerve efpeuee ceefpemì^sì Les ~
jcepeeve MesKe meenye keÀe ®eewkeÀeor ej Lee ~ jcepeeve Deewj jmeeruee oesveeW ceW ienjer efce$elee Leer ~ oesveeW efce$e Keeueer mece³e
ceW yewþkeÀj SkeÀ - otmejs kesÀ megKe - ogKe yeeBìe keÀjles Les ~ jmeeruee kesÀ Iej mes He$e Dee³ee efkeÀ ye®®es yeerceej nQ, oJeeF& kesÀ efueS
©He³ee Yespe oes ~ jmeeruee HejsMeeve Lee keÌ³eeWekf eÀ Fbpeerevf e³ej meenye ves HesMeieer osves mes cevee keÀj efo³ee Lee~ jmeeruee Goeme Deewj
ogKeer Lee, jce]peeve kesÀ Hetíves Hej jmeeruee ves GmekeÀes meejer yeele yelee oer ~ jce]peeve DeHeves keÀcejs ceW ie³ee Deewj kegÀí ©He³es
ueskeÀj Dee³ee Deewj GmekeÀer nLesueer Hej jKe efo³ee ~ jmeeruee keÀer DeeBKesb jcepeeve kesÀ Heélf e ke=Àle%elee mes Yeerie ieF& ~
keÀF& cenerves yeerle ie³es ~ jmeeruee ves jcepeeve kesÀ ©He³es ueewìe efoS, kesÀJeue Deþvveer osvee jn ie³ee Lee uesekf eÀve jmeeruee
jcepeeve keÀes osKekeÀj Meefce¥oe nes peelee Lee ~ SkeÀ efove jmeeruee ves peieleefmebn keÀes yeele keÀjles ngS megvee yeme HeeB®e meew ©He³es
Flevee keÀce Hewmee oskeÀj DeeHe cesje DeHeceeve keÀj jns nQ ~ ³en yeele megvekeÀj jmeeruee keÀes mecePe ceW Dee ie³ee efkeÀ peiele efmebn
efjMJele kesÀ efJe<e³e ceW yeele keÀj jns nQ ~
Jen efJe®eej keÀjves ueiee efkeÀ iejerye efkeÀlevee Yeer keÀece keÀjs uesefkeÀve Jen DeefOekeÀ Hewmee venerb HeéHle keÀj mekeÀlee ~
jmeeruee ves peieleefmebn kesÀ efjMJele uesves keÀer Hetjer yeele jcepeeve keÀes yeleeF&, lees Jen Yeer Gmes Ssmeer ner SkeÀ Ieìvee MesKe
meenye kesÀ yeejs ceW yeleelee nw ~ jce]peeve ves keÀne, Fve ueesieeW ves Fleves yeæ[s - yeæ[s cekeÀeve efjMJele ueskeÀj ner yevee³es nbw ~ Fme
Ieìvee kesÀ yeeo jmeeruee keÀs ceve ceW Yeer yesF&ceeveer keÀjves keÀe efJe®eej Dee³ee ~ jmeeruee Hewmes kesÀ efJe<e³e ceW mees®e jne Lee efkeÀ
peiele efmebn Gmes Hee@b®e ©He³es keÀer efceþeF& ueeves kesÀ efueS keÀne ~ jmeeruee yeepeej ie³ee, JeneB mes Gmeves meeæ{s ®eej ©He³es
keÀer efceþeF& Kejeroer Deewj Deeþ Deevee (He®eeme Hewmes) jce]peeve keÀes os efo³ee Deewj GmekesÀ keÀpe& mes cegkeÌle nes ie³ee ~
Fbpeerefve³ej yeeyet yengle ®eeueekeÀ Les ~ Jes efceþeF& osKeles ner mecePe ieS efkeÀ efceþeF& HeeB®e ©He³es keÀer veneR nw ~ jmeeruee ves
GvekeÀes yengle mecePeeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee efkeÀ efceþeF& HeeB®e ©He³es keÀer ner nw, Hej Jen veneR ceeves ~ Fbpeerefve³ej meenye
ves jmeeruee keÀes nueJeeF& kesÀ Heeme ues peeves keÀer OecekeÀer oer, leye jmeeruee ves DeHevee DeHejeOe mJeerkeÀej keÀj efue³ee ~ Fbpeerefve³ej
meenye ves Gmes #ecee keÀjves kesÀ yepee³e GmekeÀes Hegefueme kesÀ nJeeues keÀj efo³ee ~ cegkeÀocee MesKe meenye keÀer Deoeuele ceW
HesMe efkeÀ³ee ie³ee ~ Deoeuele ves jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer mepee megveeF& ~ jcepeeve ves peye Deoeuele keÀe HewÀmeuee
megvee lees Fbpeerefve³ej meenye Deewj MesKe meenye oesveeW kesÀ Heéfle GmekesÀ ceve ceW ke´ÀesOe GlHevve nes ie³ee, oesveeW kesÀ efueS
GmekesÀ ceve ceW DeHeej Ie=Cee Yej ieF& ~ Jen keÀnlee nw efkeÀ ³en mebmeej DebOesj veiejer nw ~ ³eneB HeeB®e meew, npeej ©He³es keÀer
efjMJele uesves Jeeues vejce efyemlejeW Hej Deejece mes meesles nwb Deewj pees Deþvveer keÀer ®eesjer keÀjlee nw, Jen pesue keÀer íesìer-meer
DebOesjer keÀesþjer ceW Heæ[e jnlee nw ~

MeyoeLe&
Jesleve - leveKJeen Yeej - efpeccesoejer
iegpeeje - iegpej - yemej HeéLe&vee - efJeveleer
efJeMJeeme - Yejesmee mebosn - MekeÀ
Goeme - ogKeer Deeoj - mecceeve
ceefpemì^sì - pepe (v³ee³eeOeerMe) cew$eer - efce$elee
ICSE IX & X 3
Hindi Robomate+
MeewkeÀ - ©ef®e meewiebOe - keÀmece

nþ - efpeodo HesMeieer - Henues efo³ee peeves Jeeuee Oeve
mebkesÀle - FMeeje mJemLe - lebog©mle
$eÝCe - keÀpe& DeHeceeve - efvejeoj
cegHeÌle - efyevee Hewmes keÀe efjMJele - Ietme
efMekeÀej - HeBÀmee³ee ie³ee J³eefkeÌle iegveen - DeHejeOe (ieueleer)
keÀesefþ³eeW - nJesueer HeefjÞece - cesnvele
jkeÀce - Oeve, ©He³ee efveo&³elee - keÀþesjlee
Iemeerìles - KeeR®eles lebie - íesìe (meBkeÀje)
cegkeÀocee - Deoeuele ceW HesMe efkeÀ³ee ie³ee ceeceuee meeefpeMe - <eæ[³eb$e
keÀ®enjer - Deoeuele, v³ee³eeue³e kew À o - mepee
HesMe - He´mlegle FbmeeHeÀ - v³ee³e
HewÀmeuee - efveCe&³e vejce - keÀesceue
uee³ekeÀ - ³eesi³e DebOesj - Dev³ee³e
ceerþer veeRo - ®ewve mes meesvee ueeleesb kesÀ Yetle yeeleeW mes veneR ceeveles - og<ì J³eefkeÌle
Hej mecePeeves keÀe keÀesF& HeÝeeJe veneR Heæ[lee ~
1. efvecveefueefKele DeJelejCeeW keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efoS ieS He´MveeW kesÀ Gllej efueefKeS ~
keÀ) òesveeW IebìeW meeLe yewþles, yeeleW keÀjles' ~
He´Mve ë i) òesveeW' - Meyo mes efkeÀme - efkeÀme keÀer Deesj mebkeÀsle efkeÀ³ee ie³ee nw ?
ii) Jes oesveeW efkeÀmekesÀ ³eneB keÌ³ee keÀece keÀjles Les ?
iii) oesveeW ceW keÀevw e - meer yeele meceeve Leer ?
iv) efkeÀme Ieìvee mes mHe<ì neslee nw efkeÀ oesveeW cesb yengle efce$elee Leer ?
Gllej ë i) òesveeW' Meyo keÀe He´³eesie Fbpeerefve³ej yeeyet peiele efmebn keÀs veewkeÀj jmeeruee Deewj GvekesÀ Heæ[esme ceW jnves Jeeues efp] euee
ceefpemì^sì MesKe meueercegodoerve kesÀ ®eewkeÀeroej jce]peeve kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ~
ii) jmeeruee Fbpeerevf e³ej yeeyet peiele efmebn kesÀ Iej ceW keÀece keÀjlee Lee Deewj jce]peeve efp] euee ceefpemì^ìs MesKe meueercegood erve kesÀ
Iej ®eewkeÀeroej Lee ~
iii) jmeeruee Deewj jce]peeve cesb ienjer efce$elee Leer ~ peye Yeer DeJemej efceuelee oesveeW yewþkeÀj IebìeW yeeleW keÀjles Deewj SkeÀ otmejs
keÀe megKe - ogKe yeeBìles Les ~ oesveeW ceW ³en meceevelee Leer efkeÀ oesveeW ner iejerye Les Deewj SkeÀ otmejs keÀer mene³elee keÀjves
Jeeues J³eefkeÌle Les ~ oesveeW yengle ner mejue mJeYeeJe kesÀ Les ~ íue - keÀHeì mes Jes keÀesmeeW otj Les ~
iv) jmeeruee keÀe Hetje HeefjJeej ieeBJe ceW jnlee Lee ~ SkeÀ yeej jmeeruee kesÀ ye®®es yeerceej nes ieS ~ ieeBJe mes Kele Deeves Hej
Gmes ye®®eeW kesÀ yeerceejer keÀe Helee ®euee, Hejvleg GmekesÀ Heeme Fueepe kesÀ efueS Hewmes veneR Les ~ jmeeruee ves DeHeves
ceeefuekeÀ mes HesMeieer kesÀ ªHe ceW kegÀí ©He³eeW keÀer ceeBie keÀer, ceiej GvneWves ©HeS veneR efoS ~ peye jce]peeve keÀes Fme
yeele keÀe Helee ®euee, lees Gmeves kegÀí ©HeS jmeeruee keÀes efoS Deewj jmeeruee ves ye®®eeW keÀer oJee kesÀ efueS ©He³es ieeBJe Yespe
efoS ~ Fme Ieìvee mes Helee ®euelee nw efkeÀ jmeeruee Deewj jce]peeve ceW yengle ner ienjer oesmleer nw ~ megKe-ogKe ceW oesveeW SkeÀ
otmejs keÀe K³eeue jKeles nQ ~
4 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Ke) `keÀesF& yeele veneR lees KeeDees meewiebOe' ~

He´Mve ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀne ?
ii) JekeÌlee ves ³en JeekeÌ³e keÌ³eeW keÀne ?
iii) Þeeslee ves jcepeeve mes DeHeveer keÀevw e - meer mecem³ee yeleeF& ?
iv) jcepeeve ves Gme mecem³ee keÀe keÌ³ee nue megPee³ee ?
Gllej ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve jce]peeve ves, jmeeruee mes keÀne ~ jmeeruee Fbpeerevf e³ej yeeyet peiele efmebn kesÀ ³eneB veewkeÀj Lee leLee jce]peeve
GvekesÀ Heæ[esmeer efp] euee ceefpemì^sì MesKe meueercegood erve kesÀ ³eneB ®eewkeÀeroej Lee ~ jce]peeve Deewj jmeeruee oesveeW efce$e nQ ~
jmeeruee HejsMeeveer ceW nw ~ jce]peeve GmekeÀes meewiebOe oskeÀj Hetílee nw efkeÀ cegPes Hetjer yeele yeleeDees efkeÀ legce HejsMeeve keÌ³eeW nes ?
ii) JekeÌlee jcepeeve nw ~ SkeÀ efove jce]peeve ves jmeeruee keÀes Goeme osKee lees Gmeves Goemeer keÀe keÀejCe Hetíe ~ jmeeruee DeHeveer
Goemeer keÀes efíHeelee jne, leYeer jce]peeve ves Gmemes Ghe³egk& eÌle JeekeÌ³e keÀne ~
iii) jmeeruee keÀe HeefjJeej ieeBJe ceW jnlee Lee GmekesÀ HeefjJeej ceW yet{ æ s efHelee, Helveer, SkeÀ ueæ[keÀer Deewj oes ueæ[kesÀ Les ~ GmekeÀe
Jesleve kesÀJeue ome ©HeS ceeefmekeÀ Lee ~ SkeÀ efove GmekesÀ Iej mes Kele Dee³ee, efpemeceW efueKee Lee efkeÀ ye®®es yeerceej nQ ~ GvekesÀ
Fueepe keÀs efueS jmeeruee kesÀ Heeme ©HeS veneR nQ ~ jmeeruee ves jce]peeve keÀes DeHeveer ³ener mecem³ee yeleeF& ~
iv) jce]peeve ves jmeeruee mes Hetíe efkeÀ Gmeves DeHeves ceeefuekeÀ mes HesMeieer keÀs ªHe ceW kegÀí ©HeS keÌ³eeW veneR ceeBie efueS ? jmeeruee
ves yelee³ee efkeÀ Gmeves ceeefuekeÀ mes HesMeieer kesÀ ªHe ceW kegÀí ©HeS osves keÀer HeéLe&vee keÀer Leer, ceiej GmekesÀ ceeefuekeÀ ves ©HeS
osves mes meeHeÀ FbkeÀej keÀj efo³ee leye jce]peeve ves kegÀí ©HeS jmeeruee keÀes oskeÀj GmekeÀer mecem³ee keÀe meceeOeeve efkeÀ³ee ~
ie) yeme HeeB®e meew ! Fleveer - meer jkeÀce oskeÀj, DeeHe cesje DeHeceeve keÀj jns nQ ~
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? Fleveer - meer jkeÀce mes GmekeÀe keÌ³ee DeeMe³e Lee ?
ii) JekeÌlee keÀer yeele megvekeÀj jmeeruee ves keÌ³ee mecePee Deewj Gme mebyebOe ceW Gmeves keÌ³ee mees®ee ?
iii) jmeeruee ves efjMJele uesves keÀer yeele efkeÀmes yeleeF& ? jmeeruee keÀer yeele megvekeÀj Gmeves keÌ³ee keÀne ?
iv) peieleefmebn ves jmeeruee mes keÌ³ee ueeves keÀes keÀne ? Gmes osKekeÀj Jes keÌ³eeW ®eeQkeÀ Gþs ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee Fbpeerefve³ej yeeyet peieleefmebn nQ ~ SkeÀ efove Jes efkeÀmeer mes keÀcejs ceW yeele keÀj jns Les, leye
GvneWves ³en keÀLeve keÀne ~ Jen J³eefkeÌle Gvemes DeHevee keÀesF& keÀece efvekeÀueJeevee ®eenlee Lee Deewj keÀece kesÀ yeoues ceW
Jen HeeB®e meew ©HeS efjMJele osves keÀes lew³eej Lee, Hej yeeyet peiele efmebn kesÀJeue Hee@®b e meew ©HeS ueskeÀj keÀece keÀjves kesÀ efueS
lew³eej veneR Les ~ Jes yeæ[er jkeÀce ®eenles Les ~ efpelevee ©He³ee efceue jne Lee, Jen ©He³ee GvnW keÀce ueie jne Lee ~
ii) yeeyet peiele efmebn keÀer yeele megvekeÀj GvekeÀe veewkeÀj jmeeruee mecePe ie³ee efkeÀ Yeerlej efjMJele ueer pee jner nw ~ SkeÀ
J³eefkeÌle HeeB®e meew keÀer efjMJele osves keÀes lew³eej nw, Hej yeeyet peiele efmebn kesÀJeue Hee@®b e meew ceW meewoe veneR keÀjvee ®eenles Les ~ Gmeves
mees®ee efkeÀ SkeÀ iejerye J³eefkeÌle keÀþesj cesnvele kesÀ yeeo Yeer DeefOekeÀ Oeve keÀer keÀceeF& veneR keÀj mekeÀlee ~ iejerye ncesMee
iejeryeer kesÀ oueoue ceW OeBmee jnlee nw, Deceerj Gvveefle keÀjlee jnlee nw ~
iii) jmeeruee ves Fbpeerefve³ej yeeyet keÀs efjMJele uesves keÀer yeele jce]peeve keÀes yeleeF& ~ jcepeeve Gmeer kesÀ Heæ[esme ceW jnves Jeeues
ef]peuee ceefpemì^sì MesKe meueercegodoerve keÀe ®eewkeÀeroej Deewj jcepeeve keÀe Hejce efce$e Yeer Lee ~ jmeeruee keÀer yeele
megvekeÀj jce]peeve yeesuee efkeÀ ``yeme Fleveer - meer yeele ~ nceejs MesKe meenye lees GvekesÀ Yeer ieg© nQ ~ Deepe ner SkeÀ
efMekeÀej HeBÀmee nw ~ ceeceuee n]peej ©HeS mes keÀce ceW le³e veneR nesiee ~ iegveen keÀe HeÀue efceuesiee ³ee veneR ceQ veneR peevelee
uesekf eÀve efjMJele keÀer keÀceeF& mes ueesie keÀesefþ³eeW ceW jnles nQ ~ SkeÀ nce nQ efkeÀ Hetje efove HeefjÞece keÀjves Hej Yeer nceejs neLe
ceW Hewmee veneR Deelee ~
iv) yeeyet peiele efmebn ves jmeeruee mes HeeB®e ©HeS keÀer efceþeF& ueeves keÀs efueS keÀne ~ peye jmeeruee efceþeF& ueskeÀj Dee³ee, lees
Jes ®eeQkeÀ Gþs keÌ³eeWekf eÀ GvnW ueiee efkeÀ Jen efceþeF& HeeB®e ©HeS keÀer veneR nw ~ efceþeF& keÀce HewmeeW keÀer nw ~ jmeeruee ves peªj
Hewmes ®egjeS nQ ~ jmeeruee keÀer njkeÀle mes GvekeÀes yengle ke´ÀeOs e Dee³ee ~ GvneWves jmeeruee keÀes Hegeuf eme kesÀ nJeeues keÀj efo³ee ~
ICSE IX & X 5
Hindi Robomate+
Ie) jmeeruee keÀe jbie Gæ[ ie³ee ~ yeeyet peiele efmebn mecePe ieS GvneWves jmeeruee mes efHeÀj Hetíe, jmeeruee ves efHeÀj Jener oesnje³ee ~
He´Mve ë i) jmeeruee keÀe jbie keÌ³eeW Gæ[ ie³ee ?
ii) yeeyet peiele efmebn keÀevw e nwb ? Jes keÌ³ee mecePe ieS Deewj kewÀmes ?
iii) jmeeruee ves oesyeeje keÌ³ee ognje³ee ? Gmes megvekeÀj peiele yeeyet keÀer keÌ³ee Heélf eefkeÀ³´ ee ngF& ?
iv) Petþ - me®e keÀe Helee ueieeves kesÀ efueS peiele yeeyet ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) yeeyet peiele efmebn ves jmeeruee keÀes HeeB®e ©HeS efceþeF& ueeves kesÀ efueS efoS Les ~ jmeeruee ves ®eeueekeÀer keÀe,r Jen HeeB®e ©HeS
keÀer efceþeF& ve ueekeÀj meeæ{s ®eej ©HeS keÀer ner efceþeF& uee³ee ~ Gmeves DeHeves ceeefuekeÀ keÀes yelee³ee efkeÀ ³en efceþeF&
HeeB®e ©HeS keÀer nw ~ yeeyet peiele efmebn keÀes kegÀí MekeÀ ngDee ~ GvneWves [eBì keÀj Hetíe ³en efceþeF& HeeB®e ©HeS keÀer venerR
nw, lees ³en megvekeÀj jmeeruee kesÀ ®esnjs keÀe jbie Gæ[ ie³ee ~
ii) yeeyet peiele efmebn HesMes mes Fbpeerevf e³ej nQ ~ Jes efjMJele ueskeÀj ueesieeW keÀe keÀece efkeÀ³ee keÀjles nQ ~ peye GvneWves jmeeruee mes
HeeB®e ©HeS keÀer efceþeF& ceBieJeeF& ~ GvnW ueiee efkeÀ efceþeF& HeeB®e ©HeS keÀer venerb nw ~ Jes mecePe ieS efkeÀ jmeeruee ves p] eªj
yesF&ceeveer keÀer nw ~ GvneWves jmeeruee keÀes OecekeÀe³ee lees Gmeves ieueleer mJeerkeÀej keÀj ueer ~
iii) yeeyet peiele efmebn ves efceþeF& keÀes osKekeÀj jmeeruee mes [eBì keÀj Hetíe - `³en efceþeF& HeeB®e ©HeS keÀer nw ~' lees jmeeruee
yeesuee - neB ngp] etj, HeeB®e ©HeS keÀer ner nw ~ Hej ³en keÀnles - keÀnles GmekesÀ ®esnjs keÀe jbie Gæ[ ie³ee ~ Jen Ieyeje ie³ee,
efpemes osKekeÀj yeeyet peiele efmebn mecePe ieS efkeÀ jmeeruee Petþ yeesue jne nw ~ Gvnebvs es GmekesÀ ieeue Hej SkeÀ lecee®ee ceeje
Deewj efHeÀj Jener He´Mve Hetíe ~ jmeeruee ves efHeÀj Henues Jeeuee Gllej oesnje³ee ~ peye GvneWves GmekeÀes nueJeeF& kesÀ Heeme
®eueves kesÀ efueS keÀne leye Gmeves DeHejeOe mJeerkeÀej keÀj efue³ee ~
iv) Petþ-me®e keÀe Helee ueieeves kesÀ efueS yeeyet peiele efmebn yeesues efkeÀ DeYeer me®e Deewj Petþ keÀe Helee ®eue peeSiee ~ Deye
legce yeele nueJeeF& kesÀ meeceves ner keÀnvee ~ Fbpeerevf e³ej yeeyet keÀer yeele megvekeÀj jmeeruee [j ie³ee ~ Deye ye®eves keÀe keÀesF&
GHee³e GmekesÀ Heeme venerb Lee ~ Jen Fbpeerefve³ej yeeyet mes yeesuee efkeÀ ceeF&-yeeHe ieueleer nes ieF& ~ Fme yeej ceeHeÀ keÀj
oerefpeS, ceQ oesyeeje keÀesF& ieueleer venebr keÀªBiee ~
*) GmekeÀer DeeBKeW Kegue ieF& LeeR ~ neLe pees[æ keÀj yeesuee, ``ngpetj, ³en cesje Henuee DeHejeOe nw ~ Fme yeej ceeHeÀ keÀj oerepf eS ~ efHeÀj
ieueleer ve nesieer ~''
He´Mve ë i) jmeeruee ves keÌ³ee efkeÀ³ee Lee ? GmekeÀe cegkeÀocee efkeÀmekesÀ meeceves HesMe ngDee ?
ii) ³eefo Jen ®eenlee lees efkeÀme He´keÀej ye®e mekeÀlee Lee ?
iii) `GmekeÀer DeeBKeW Kegue ieF& LeeR' - mes keÌ³ee DeeMe³e nw ? Gmeves pepe mes keÌ³ee HeéLe&vee keÀer ?
iv) jmeeruee keÀes efkeÀleveer me]pee ngF& ? mepee osves Jeeues J³eefkeÌle kesÀ mebyebOe cesb keÌ³ee keÀne ie³ee nw ?
Gllej ë i) yeeyet peiele efmebn ves jmeeruee keÀes efceþeF& ueeves kesÀ efueS HeeB®e ©He³es efoS Les ~ jmeeruee ves nueJeeF& mes meeæ{s ®eej
©He³es keÀer efceþeF& Kejeroer Deewj Deeþ Deeves (He®eeme Hewmes) jcepeeve keÀes oskeÀj DeHevee keÀpe& Gleej efo³ee ~ jmeeruee
keÀe cegkeÀocee MesKe meueercegodoerve ef]peuee ceefpemì^sì keÀer keÀ®enjer ceW HesMe efkeÀ³ee ie³ee ~ Jes yeeyet peiele efmebn kesÀ
Heæ[esme ceW jnles Les ~
ii) jmeeruee ves keÀ®enjer ceW DeHevee iegveen mJeerkeÀej keÀj efue³ee ~ Gmeves yelee³ee efkeÀ cewvb es Deþvveer keÀer yesFc& eeveer keÀern~w ³eefo
Jen ®eenlee lees keÀesF& yenevee yevee mekeÀlee Lee ~ Jen keÀn mekeÀlee Lee efkeÀ ³en SkeÀ meeefpeMe nw ~ ceQ veewkeÀjer veneR
keÀjvee ®eenlee FmeefueS nueJeeF& mes efceuekeÀj cegPes HeBÀmee³ee pee jne nw uesekf eÀve jmeeruee ves Ssmee venebr efkeÀ³ee ~ Jen SkeÀ
meerOee - meeoe peerJeve peerves Jeeuee Fbmeeve Lee ~ Petþ yeesuevee veneR ®eenlee Lee ~ Gmes OeesKee keÀjvee veneR Deelee
Lee ~
6 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) jmeeruee Henues Deþvveer keÀer yesF&ceeveer keÀjkesÀ SkeÀ DeHejeOe keÀj ®egkeÀe Lee ~ Jen meerOee-meeoe J³eefkeÌle Deeoceer
Lee, FmeefueS Jen keÀ®enjer ceW Petþ yeesuekeÀj ye®eves keÀe DeLee&le otmeje DeHejeOe keÀjves keÀe meenme veneR pegìe Hee³ee ~
Deye GmekeÀer DeeBKeW Kegue ieF& Leerb ~ oesyeeje ieueleer veneR keÀjvee ®eenlee Lee, neLe peesæ[keÀj pepe meenye mes
efveJesove efkeÀ³ee ``ngpetj ³en cesje Henuee DeHejeOe nw ~ Fme yeej ceeHeÀ keÀj oerefpeS ~'' oesyeeje keÀYeer Ssmeer
ieueleer venerb keÀªBiee ~
iv) jmeeruee keÀes Deþvveer keÀer ®eesjer keÀjves kesÀ íesìs mes DeHejeOe kesÀ yeoues ceW ín cenerves keÀe keÀejeJeeme efceuee ~ jmeeruee
keÀes ieueleer mJeerkeÀejves kesÀ yeeo Yeer ceeHeÀer veneR efceueer ~ me]pee osves Jeeues MesKe meueercegood erve mJe³eb SkeÀ efjMJeleKeesj Les,
pees p³eeoe efjMJele efue³ee keÀjles Les ~ kegÀí efove HetJe& ner Gvnebsves SkeÀ Deeoceer mes SkeÀ n]peej ©HeS keÀer efjMJele ueer
Leer ~ GvneWves Gmeer ªceeue mes cegnB HeeWíe efpemeceW GvekeÀes kegÀí efove Henues efjMJele kesÀ ©HeS efceues Les ~
®e) MesKe meenye v³ee³eefHe´³e Deeoceer Les ~ GvneWves jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer me]pee megvee oer Deewj ªceeue mes cegnB HeeWíe ~ ³en Jener
ªceeue Lee efpemeceW SkeÀ efove Henues efkeÀmeer ves n]peej ©HeS yeeBOekeÀj efoS Les ~
He´Mve ë i) v³ee³eefHe´³e efkeÀmekeÀes keÀne ie³ee nw ? Gmeves efkeÀmekeÀes mepee megveeF& ?
ii) MesKe meenye keÀe HewÀmeuee megvekeÀj efkeÀmekeÀer DeeBKeeW ceW Ketve Glej Dee³ee ?
iii) ceerþer veeRo keÀewve meesles nQ ? keÀþesj mepee efkeÀmes Yegieleveer Heæ[leer nw ?
iv) jcepeeve keÀer efveieen ceW ³en mebmeej keÌ³ee nw ?
Gllej ë i) yeeyet peiele efmebn kesÀ Heæ[esmeer keÀe veece MesKe meueercegood erve nw ~ Jes v³ee³eeOeerMe nQ, GvekeÀes v³ee³eefHe´³e keÀnkeÀj Gve Hej
J³ebi³e efkeÀ³ee ie³ee nw ~ Jes efjMJele Hećs eer J³eefkeÌle nQ, npeejeW ©He³es efjMJele uesles nwb ~ Jes keÀYeer efkeÀmeer keÀe keÀece cegHeÌle ceW
veneR keÀjles ~ GvekeÀer efveieen ceW efkeÀmeer Fbmeeve keÀe cetu³e veneR nw ~ Jes HewmeeW keÀes ner cenlJe osles nwb ~ jmeeruee keÀe ceeceuee
peye keÀesì& ceW Dee³ee leye GvneWves jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer mepee megveeF& ~ peye SkeÀ Deceerj J³eeqkeÌle npeejesb ©He³es
efjMJele ueslee nw, leye GmekesÀ efueS keÀesF& efve³ece keÀevetve veneR yevelee, Deewj SkeÀ iejerye J³eefkeÌle ³eefo Deþvveer keÀer ®eesjer
keÀjlee nw, lees GmekesÀ efueS keÀæ[er - mes - keÀæ[er mepee oer peeleer nw ~
ii) jmeeruee ves He®eeme Hewmes keÀer ®eesjer keÀer Leer ~ ³en ceeceuee MesKe meueercegood erve kesÀ keÀesì& ceW ie³ee ~ Gvnesvb es v³ee³e keÀjles ngS
jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer mepee megveeF& ~ jmeeruee ín cenerves kesÀ efueS pesue ®euee ie³ee ~ peye jcepeeve ves ³en mecee®eej megvee
lees GmekeÀer DeeBKeeW ceW Ketve Glej Dee³ee ~ Jen mees®e jne Lee efkeÀ Fme mebmeej ceW efkeÀlevee Dev³ee³e nes jne nw ~ DeefOekeÀ
Oeve uetìves JeeueeW keÀes keÀesF& mepee veneR efceueleer uesefkeÀve keÀesF& iejerye ³eefo He®eeme Hewmes keÀer Yeer ®eesjer keÀjlee nw lees
Gmes keÀæ[er mepee oer peeleer nw ~ Jen nceejer v³ee³e J³eJemLee mes SkeÀoce Demevleg<ì nw ~ Gmes MesKe meueercegodoerve Hej
yengle ke´ÀesOe Dee jne Lee ~
iii) jcepeeve Fme meceepe kesÀ efveo&³eer, Deceerj Deewj Del³ee®eeefj³eeW mes yengle HejsMeeve nw ~ GmekeÀes ueielee nw efkeÀ jmeeruee kesÀ
meeLe yengle yeæ[e Dev³ee³e ngDee nw keÌ³eeWefkeÀ Gmeves DeHeves ceeefuekeÀ keÀes npeej ©He³es efjMJele uesles ngS osKee Lee ~
jmeeruee ves lees cee$e He®eeme Hewmes keÀer ®eesjer keÀer Leer ~ Gmeves keÀesF& yeæ[e Ieesìeuee veneR efkeÀ³ee Lee ~ jcepeeve mees®elee nw
efkeÀ peieleefmebn Deewj MesKe meenye pewmes ueesie DeefOekeÀ HewmeeW keÀer ®eesjer keÀjles nQ, Deewj Deejece mes DeHevee peerJeve
iegpeejles nQ, vejce-vejce efyemlejeW ceW ceerþer veeRo meesles nQ uesekf eÀve pees ueesie keÀce Hewmes keÀer ®eesjer keÀjles nQ, GvnW DeefOekeÀ-
mes-DeefOekeÀ keÀ<ì menve keÀjvee Heæ[lee nw ~ GvnW keÀþesj mes keÀþesj mepee oer peeleer nw ~ Jes pesue keÀer keÀeue keÀesþjer
ceW keÀ<ìce³e peerJeve J³eleerle keÀjles nQ ~ Fme DebOesj veiejer ceW iejerye J³eefkeÌle ogKeer jnlee nw Deewj Deceerj ®ewve keÀer ceerþer
veeRo meeslee nw ~
iv) jcepeeve v³ee³eeOeerMe meueercegodoerve kesÀ Iej ®eewkeÀeroej nw ~ Jen yengle ner mejue mJeYeeJe keÀe nw, GmekeÀes mebmeej
keÀer ®eeue yeeefpe³eeB veneR Deeleer ~ Jen jmeeruee mes yengle He´sce keÀjlee nw ~ jmeeruee GmekeÀe Hejce efce$e nw, Jen
ICSE IX & X 7
Hindi Robomate+
DeHevee meeje megKe - ogKe GmekeÀes yeleelee Lee ~ peye jmeeruee keÀes ín cenerves keÀer mepee ngF,& lees jcepeeve keÀe
ceve yengle Deenle ngDee ~ Jen mees®elee jne efkeÀ ³en mebmeej v³ee³e keÀer veiejer venerb nw yeefukeÀ DebOesj veiejer nw~
Fme mebmeej ceW ³eefo DeeHe ®eesjer keÀjles ngS HekeÀæ[s ieS lees DeeHekeÀes keÀefþve mepee osves keÀe He´³eeme keÀjWies ~
GmekeÀe ceevevee nw efkeÀ Demeueer ®eesj lees yeææ[er - yeæ[er ®eesefj³ee@b keÀjkesÀ yeBieueeW Deewj yeæ[er-yeæ[er FceejleeW ceW
jnles nwb ~ GvnW ve lees keÀesF& mepee osves Jeeuee nw Deewj ve ner keÀesF& jeskeÀves Jeeuee nw ~ Fme mebmeej ceW iejeryeeW keÀes
FbmeeHeÀ veneR efceuelee yeequkeÀ iejeryeeW Hej Del³ee®eej neslee nw ~
í) Jen mees®elee, ``³eneB Fleves meeueeW mes ntB ~ Deceerj ueesie veewkeÀjeW Hej efJeMJeeme veneR keÀjles, Hej cegPe Hej keÀYeer efkeÀmeer ves mebons veneR efkeÀ³ee ~''
He´Mve ë i) jmeeruee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) jmeeruee yeej - yeej efkeÀmemes Deewj keÌ³eeW efveJesove keÀjlee nw ? jmeeruee kesÀ ceeefuekeÀ ves keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iii) jmeeruee efkeÀmekesÀ ³eneB keÀece keÀjlee Lee ? Jen keÀece íes[ æ keÀj keÌ³eeW veneR peevee ®eenlee nw ?
iv) keÀneveer keÀe GodoMs ³e efueefKeS ~
Gllej ë i) jmeeruee SkeÀ meerOee - meeOee Fbmeeve nw ~ Jen mebmeej kesÀ íue - keÀHeì mes Heefjef®ele veneR nw ~ GmekesÀ HeefjJeej ceW GmekesÀ
yetæ{s efHelee, Helveer, oes ueæ[kesÀ Deewj SkeÀ ueæ[keÀer nw GmekeÀe Jesleve kesÀJeue òme ©He³ee' cenervee nw ~ Jen DeHeveer
Hetjer leveKJeen Iej Yespe oslee nw ~ efpelevee Hewmee jmeeruee ieeBJe Ke®e& kesÀ efueS Yespelee Lee, Gleves HewmeeW ceW IejJeeueeW
keÀe Ke®ee& Hetje veneR nes Heelee ~ Gmeves DeHeves ceeefuekeÀ mes leveKJeen yeæ{eves kesÀ efueS keÀF& yeej efveJesove efkeÀ³ee
uesefkeÀve GvneWves leveKJeen veneR yeæ{eF& ~ jmeeruee keÀe SkeÀ De®íe efce$e Yeer nw, efpemekeÀe veece jcepeeve nw ~
ii) jmeeruee SkeÀ iejerye Fbmeeve nw ~ Jen peiele efmebn kesÀ Iej keÀece keÀjlee nw ~ GmekeÀe Jesleve yengle keÀce nw ~ Jen DeHeves ceeefuekeÀ
yeeyet peiele efmebn mes yeej - yeej efveJesove keÀjlee nw efkeÀ DeeHe cesje Jesleve yeæ{e oerepf eS keÌ³eeWekf eÀ Fleves Jesleve ceW cesje Ke®e&
veneR ®euelee ~ GmekesÀ ceeefuekeÀ ves Jesleve yeæ{eves kesÀ efueS meeHeÀ - meeHeÀ cevee keÀj efo³ee ~ GvneWves keÀne efkeÀ ³eefo legcekeÀes
keÀneR p³eeoe efceue jne nw lees legce ®eues peeDees uesekf eÀve ceQ legcneje Jesleve veneR yeæ{eTBiee ~ jmeeruee Gvemes yeej - yeej
Jesleve yeæ{eves kesÀ efueS keÀnlee ~ Fbpeerefve³ej meenye yeej - yeej GmekeÀes SkeÀ ner Gllej osles nQ efkeÀ ceQ Jesleve venerb
yeæ{eTBiee ~
iii) jmeeruee yeeyet peiele efmebn kesÀ ³eneB keÀece keÀjlee Lee ~ peiele efmebn HesMes mes Fbpeerevf e³ej Les ~ jmeeruee keÀe Jesleve ome
©He³ee cenervee Lee ~ jmeeruee keÀe Ke®e& Gleves HewmeeW ceW veneR ®eue Heelee Lee uesefkeÀve GmekesÀ ceeefuekeÀ GmekeÀe Jesleve
SkeÀ ©He³ee Yeer veneR yeæ{e jns Les ~ Gmeves yeej - yeej efveJesove efkeÀ³ee efkeÀ Jesleve yeæ{e oW uesefkeÀve peiele efmebn ves
meeHeÀ - meeHeÀ cevee keÀj efo³ee ~ peiele efmebn kesÀ cevee keÀjves kesÀ yeeo Yeer jmeeruee GvekeÀe Iej íesæ[keÀj veneR
peevee ®eenlee Lee ~ Jen mees®elee Lee efkeÀ Deceerj ueesie veewkeÀjeW Hej efJeMJeeme veneR keÀjles, Hej cegPe Hej ³eneB
keÀYeer efkeÀmeer ves mebosn veneR efkeÀ³ee ~ ³eneB mes ®euee peeTB lees Mee³eo i³eejn ³ee yeejn ©He³ee efceue peeSiee
uesefkeÀve Ssmee Deeoj veneR efceuesiee ~ Flevee keÀesF& efJeMJeeme Yeer veneR keÀjsiee FmeefueS jmeeruee peiele efmebn keÀe
Iej íesæ[keÀj peevee veneR ®eenlee Lee ~
iv) `yeele Deþvveer keÀer' keÀneveer ceW v³ee³eJ³eJemLee Hej leerJe´ J³ebi³e efkeÀ³ee ie³ee nw ~ ³en keÀneveer TB®es HeoeW Hej Deemeerve
ueesieesb kesÀ Üeje efkeÀS ieS Devege®f ele keÀcee¥s keÀes oMee&leer nw ~ G®®e Jeie& Hetjer lejn mes Ye´<ìe®eej ceW efueHle nw ~ ceeveJelee,
Hesc´s e, mejmelee, ceeHeÀer pewmes YeeJe GvekesÀ Ëo³e mes meceeHle nes ie³es nQ ~ Jes efvecve Jeie& kesÀ ueesieeW keÀe Mees<eCe keÀj jns nQ,
GvekeÀe Ketve ®etme jns nQ ~ Fme keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves Mees<ekeÀ Jeie& kesÀ Üeje efkeÀS ieS Del³ee®eejesb Deewj
Meesef<ele Jeie& keÀer efJeJeMelee, keÀ<ì leLee GvekeÀer DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀes oMee&ves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ~
8 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
pe) ``yeeyet meenye keÀer ceQves Fleveer mesJee keÀer, Hej ogKe ceW GvneWves meeLe veneR efo³ee ~''
He´Mveë i) yeeyet meenye keÀewve Les ? GvekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) JekeÌlee keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iii) JekeÌlee DeHeves efkeÀme ogKe keÀer yeele keÀj jne nw ?
iv) GmekesÀ ogKe keÀe efveJeejCe efkeÀmeves efkeÀ³ee ? GmekesÀ JekeÌlee kesÀ Òeefle DeeYeej J³ekeÌle keÀjles ngS keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) yeeyet meenye jmeeruee kesÀ ceeefuekeÀ nQ ~ efpevekeÀe veece peieleefmebn nw Deewj Jes HesMes mes Fbpeerevf e³ej nQ ~ meceepe ceW GvekeÀe
mecceeve nw Hejbleg Jes F&ceeveoej veneR nQ yeequkeÀ SkeÀ efjMJele Keesj J³eefkeÌle nQ ~ Jes ueeue®eer Je ke´ÀesOeer mJeYeeJe kesÀ J³eefkeÌle
nQ, GmeceW o³eeueglee keÀe DeYeeJe nw ~ Jes DeHeves veewkeÀj jmeeruee keÀe Jesleve veneR yeæ{eles Deewj Gme Hej ®eesjer keÀe Fupeece
ueieekeÀj Gmes oC[ osles nQ ~
ii) JekeÌlee jmeeruee nw ~ jmeeruee SkeÀ meerOee - meeoe Fbmeeve nw ~ Jen mebmeej kesÀ íue - He´Heb®e mes Heefjef®ele veneR nw ~ GmekesÀ
HeefjJeej ceW GmekesÀ yet{æ s efHelee, Helveer, oes ueæ[kesÀ Deewj SkeÀ ueæ[keÀer nw~ GmekeÀe Jesleve kesÀJeue òme ©He³ee' cenervee nw ~ Jen
DeHeveer Hetjer leveKJeen Iej Yespe oslee nw ~ efpelevee Hewmee jmeeruee ieeBJe Ke®e& kesÀ efueS Yespelee Lee, Gleves HewmeeW ceW IejJeeueeW
keÀe Ke®ee& Hetje veneR nes Heelee nw Gmeves DeHeves ceeefuekeÀ mes leveKJeen yeæ{eves kesÀ efueS keÀF& yeej efveJesove efkeÀ³ee uesekf eÀve
leveKJeen veneR yeæ{eF& ~ jmeeruee keÀe SkeÀ De®íe efce$e Yeer nw, efpemekeÀe veece jcepeeve nw ~
iii) jmeeruee keÀe HeefjJeej ieeBJe ceW jnlee Lee GmekesÀ HeefjJeej ceW yet{ æ s efHelee, Helveer, SkeÀ ueæ[keÀer Deewj oes ueæ[kesÀ Les ~ GmekeÀe
Jesleve kesÀJeue ome ©HeS ceeefmekeÀ Lee ~ SkeÀ efove GmekesÀ Iej mes Kele Dee³ee, efpemeceW efueKee Lee efkeÀ ye®®es yeerceej
nQ ~ GvekesÀ Fueepe keÀs efueS jmeeruee kesÀ Heeme ©HeS veneR nQ ~ jmeeruee ves jce]peeve keÀes DeHeveer ³ener mecem³ee yeleeF& ~
iv) jmeeruee kesÀ ogëKe keÀe efveJeejCe jmeeruee kesÀ efce$e jcepeeve ves efkeÀ³ee ~ jce]peeve ves jmeeruee mes Hetíe efkeÀ Gmeves DeHeves
ceeefuekeÀ mes HesMeieer keÀs ªHe ceW kegÀí ©HeS keÌ³eeW veneR ceeBie efueS ? jmeeruee ves yelee³ee efkeÀ Gmeves ceeefuekeÀ mes HesMeieer kesÀ
ªHe ceW kegÀí ©HeS osves keÀer HeéLe&vee keÀer Leer, ceiej GmekesÀ ceeefuekeÀ ves ©HeS osves mes meeHeÀ FbkeÀej keÀj efo³ee leye jce]peeve
ves kegÀí ©HeS jmeeruee keÀes oskeÀj ceQves GmekeÀer mecem³ee keÀe meceeOeeve efkeÀ³ee ~
Pe) ``Gmeves keÀeFs & yenevee ve yevee³ee ~ ®eenlee lees keÀn mekeÀlee efkeÀ ³en meeefpeMe nw ~ ceQ veewkeÀjer veneR keÀjvee ®eenlee Fmeereuf eS nueJeeF&
mes efceuekeÀj cegPes HeBÀmee jns nQ, Hej SkeÀ Deewj DeHejeOe keÀjves keÀe meenme Jen ve pegìe Hee³ee ~ GmekeÀer DeeBKesb Kegue ieF& Leer ~''
ICSE 2017
He´Mveë i) efkeÀmes keÀevw e HeBÀmee jne Lee ? Gmeves keÌ³ee DeHejeOe efkeÀ³ee Lee ?
ii) jmeeruee keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf e³es ~
iii) nceW DeHeves veewkeÀjeW mes kewÀmee J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ? keÀneveer kesÀ DeeOeej Hej GoenjCe oskeÀj mecePeeFS ~
iv) Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves meceepe keÀer keÀevw emeer yegjeF& keÀes He´keÀì keÀjves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ? keÌ³ee Jes DeHeves He´³eeme ceW meHeÀue
ngS ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~
Gllej ë i) yeeyet peieleefmebn pees SkeÀ Fbpeerefve³ej Les Deewj GvekeÀe veewkeÀj jmeeruee Lee ~ peieleefmebn jmeeruee keÀes HeBÀmee jns Les ~
jmeeruee ves Deþvveer keÀer ®eesjer keÀe DeHejeOe efkeÀ³ee Lee ~ Gmes HewmeeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer, Hejbleg yeeyet peieleefmebn ves
jmeeruee keÀer ceoo veneR keÀer Deewj jmeeruee mes peye yeeyet peieleefmebn ves HeeB®e ©He³es keÀer efceþeF& ceBieeF&, lees jmeeruee meeæ[s
®eej ©He³es keÀer efceþeF& uee³ee Deewj Deþvveer DeHeves Heeme jKe ueer ~
ii) jmeeruee yeeyet peieleefmebn keÀe veewkeÀj Lee ~ Jen Fbpeerefve³ej yeeyet kesÀ Iej Hej keÀeHeÀer mece³e mes keÀece keÀjlee Deewj
F&ceeveoej Yeer Lee ~ Gmes 10 ©He³es Jesleve efceuelee Lee GmekeÀe HeefjJeej ieeBJe ceW jnlee Lee ~ ieeBJe ceW GmekesÀ yet{æ s efHelee,
Helveer, oes ueæ[kesÀ Deewj SkeÀ ueæ[keÀer Leer ~ jmeeruee kesÀ Jesleve mes IejJeeueeW keÀe iegpe] eje veneR nes Heelee Lee ~ jmeeruee keÀe
SkeÀ Ieefve<þ efce$e Lee jcepeeve, efpemeves jmeeruee keÀer yengle ceoo keÀer ~
ICSE IX & X 9
Hindi Robomate+
iii) nceW DeHeves veewkeÀjeW mes De®íe J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ~ peye nce GmekesÀ meeLe De®íe J³eJenej keÀjWies Deewj Gve Hej
efJeMJeeme keÀjWies leye Jes cesnvele Je F&ceeveoejer mes keÀece keÀjWies ~ GvekesÀ keÀece kesÀ Devegmeej ner nceW GvekeÀes Jesleve osvee
®eeefnS leeefkeÀ GvekeÀer DeeJeM³ekeÀlee Hetjer nes peeS Deewj Jes ®eesjer pewmee efIeveewvee keÀece ve keÀjW ~ efpeme He´keÀej yeeyet
peieleefmebn ves HejsMeeveer kesÀ mece³e ceW jmeeruee keÀer ceoo veneR keÀer Deewj jmeeruee DeHeveer DeeJeM³ekeÀlee kesÀ efueS ®eesjer
keÀjves Hej cepeyetj nes ie³ee Deewj pesue keÀer keÀesþjer ceW HengB®e ie³ee Gmeer He´keÀej IejeW ceW keÀece keÀjves Jeeues ueesieeW keÀes
DeefOekeÀ Þece keÀjvee Heæ[lee nw, Hejbleg Jesleve Flevee keÀce efkeÀ HeefjJeej keÀe YejCe Hees<eCe veneR nes Heelee nw ~ HeefjJeej keÀer
DeeJeM³ekeÀlee Hetelf e& kesÀ efueS Jes DeHejeOe keÀjves Hej yeeO³e nes peeles nQ ~ FmeefueS He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes DeHeves veewkeÀjeW kesÀ
meeLe De®íe Je meodJ³eJenej keÀjvee ®eeefnS ~
iv) Fme keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves nceejs meceepe keÀer v³ee³e J³eJemLee Hej keÀjeje J³ebi³e efkeÀ³ee nw, meeLe ner meceepe
kesÀ G®®e Je mecceeefvele HeoeW Hej Deemeerve ueesieeW Hej Yeer J³ebi³e efkeÀ³ee nw pees efjMJele Keesj neskeÀj Yeer mecceeefvele peerJeve
J³eleerle keÀj jns nQ peyeefkeÀ SkeÀ iejerye J³eefkeÌle cee$e Deþvveer keÀer nsje-HesÀjer keÀjves kesÀ pegce& ceW ín cenerves keÀer kewÀo
Yeesieves Hej cep]eyetj nw ~ uesKekeÀ ves yeeyet peieleefmebn Je MesKe meueercegodoerve keÀer Ëo³enervelee keÀe Heoe&H]eÀeMe efkeÀ³ee nw
Deewj SkeÀ efveOe&ve ®eewkeÀeor ej jcepeeve keÀer o³eeueglee keÀes Gpeeiej efkeÀ³ee nw, efpemeves jmeeruee kesÀ HeefjJeej keÀer ceoo keÀer ~ Fme
keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves meceepe ceW J³eeHle yegjeF& Je Ye´<ìe®eej keÀes efoKeeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee Deewj Jes meHeÀue
Yeer ngS ~
J³eekeÀjCe efJeYeeie
He´Mve ë 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e He´³eesie keÀeer pf eS ~

i) þb[er meeBme Yejvee - ogKeer nesvee ~
JeekeÌ³e - jecet keÀer J³eLee megvekeÀj M³eecet ves þb[er meeBme ueer ~
ii) DeeBKeeW ceW Ketve Glej Deevee - ke´ÀesefOele nesvee ~
JeekeÌ³e - pe³eefmebn meenye keÀe jecet kesÀ efJe©odOe HewÀmeuee megvekeÀj M³eecet keÀer DeeBKeeW
ceW Ketve Glej Dee³ee ~
iii) DeeBKe ve Gþe Heevee - Meefce¥oe nesvee ~
JeekeÌ³e - iegveenieej veslee pevelee kesÀ meeceves DeeBKe veneR Gþe mekeÀles ~
iv) DeeBKe mes Deeie yejmevee - yengle ke´ÀesOe Deevee ~
JeekeÌ³e - efveMee keÀer njkeÀle osKekeÀj GmekesÀ efHelee keÀer DeeBKeeW mes Deeie yejmeves
ueieer ~
v) DeeBKeW Yej peevee - YeeJegkeÀ nesvee ~
JeekeÌ³e - efJeJeskeÀ ves peye jesnve keÀe nþ osKee lees GmekeÀer DeeBKesb Yej DeeF¥ ~
vi) jbie Gæ[ peevee - Ieyeje peevee ~
JeekeÌ³e - [e@keÌìj meenye ves pewmes jesnve mes Hewmes kesÀ yeejs ceW Hetíe GmekeÀs ®esnjs keÀe jbie Gæ[
ie³ee ~
vii) DeeBKeW Kegue peevee - ieueleer mecePe ceW Deevee ~
JeekeÌ³e - jecet keÀer ceeB ves peye GmekesÀ efce$e keÀer me®®eeF& yeleeF&, lees GmekeÀer DeeBKesb
Kegue ieF& ~
10 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo yeveeFS ~

i) HeéLe&vee - efJeveleer, efveJesove vi) cew$eer - efce$elee, oesmleer
ii) meewiebOe - keÀmece, MeHeLe vii) Kele - He$e, ef®eìdþer
iii) DeHeceeve - efvejeoj, eflejmkeÀej viii) iegveen - DeHejeOe, ieueleer
iv) nþ - ef]peo, keÀìdìj, oerþ, DekeÀæ[ ix) vejce - keÀesceue, ceguee³ece
v) Jee³eg - HeJeve, meceerj x) Debyej - DeekeÀeMe, veYe
He´Mve ë 3. efvecveefueKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

i) Deeoceer - Deeoceer³ele vi) DeefleefLe - DeeefleL³e
ii) efce$e - efce$elee vii) Me$eg - Me$eglee
iii) F&MJej - SsMJe³e& viii) kegÀceej - keÀewcee³e&
iv) ke=À<ekeÀ - ke=Àef<e ix) þie - þieer
v) osJe - osJelJe x) vej - vejlJe
He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

i) veewkeÀj - veewkeÀjeveer vi) ueæ[keÀe - ueæ[keÀer
ii) yetæ{e - yegefæ{³ee vii) oeme - oemeer
iii) mesJekeÀ - meseJf ekeÀe viii) ®eewkeÀeroej - ®eewkeÀeroejveer
iv) nueJeeF& - nueJeeFve ix) osJe - osJeer
v) Heg$e - Heg$eer x) Heefle - Helveer
He´Mve ë 5. efvecveefueKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

i) Oece& - Oeeefce&keÀ vi) DeLe& - DeeefLe&keÀ
ii) meceepe - meeceeefpekeÀ vii) efJeMJeeme - efJeMJemeveer³e
iii) efove - owefvekeÀ viii) veerelf e - veweflekeÀ
iv) ueeskeÀ - ueewefkeÀkeÀ ix) Ie=Cee - Ie=eCf ele
v) efveboe - efvebefole / efveboveer³e x) efMe#ee - Mewef#ekeÀ, efMeef#ele
He´Mve ë 6. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

i) pees Heæ{Wies Jes DeJeM³e Heeme nes peeSBies ~ (Jele&ceevekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë pees Heæ{les nQ, Jes DeJeM³e Heeme nes peeles nQ ~
ii) ceeefuekeÀ mesJekeÀ keÀes keÀe³e& keÀjves kesÀ efueS Heśefjle keÀjlee nw~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ceeefuekeÀ ves mesJekeÀ keÀes keÀe³e& kesÀ efueS Heśefjle efkeÀ³ee Lee ~
iii) Gmes ce=l³eg oC[ keÀer mepee efceueer nw ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Gmes ce=l³eg oC[ keÀer mepee efceuesieer ~
iv) pees otmejeW Hej DeeefÞele nes ~ (SkeÀ Meyo cesb efueefKeS)
Gllejë HejeefÞele
v) pees keÀefþveeF& mes ÒeeHle nes ~ (SkeÀ Meyo cebs efueefKeS)
Gllejë ogue&Ye

ICSE IX & X 11
2 keÀekeÀer uesKekeÀ - efme³eejeceMejCe iegHle
keÀneveerskeÀej keÀe Heefj®e³e

efme³eejeceMejCe iegHle keÀe pevce PeeBmeer kesÀ efvekeÀì ef®ejieeBJe ceW 4 efmelecyej meved 1895 ceW ngDee ~ ³es je<ì^ keÀefJe
ceweLf eueerMejCe iegHle kesÀ íesìs YeeF& Les ~ Heéjb efYekeÀ efMe#ee Hetjer keÀjves kesÀ yeeo FvneWves Iej Hej ner iegpejeleer, Debie´ps eer Deewj efnob er,
Yee<ee meerKeer ~ iegHle peer efJeMJeHećs e, efJeMJeMeebelf e, mel³e Deewj Deefnmb ee mes peerJeveYej HeÝeeefJele jns ~ FvekeÀes meeefnl³e mesJeeDeeW
kesÀ efueS meved 1962 ceW `veeiejer He´®eeefjCeer' meYee JeejeCemeer Üeje megOeejkeÀ HeokeÀ mes Yeer efJeYete<f ele efkeÀ³ee ie³ee ~ 9 cee®e&
1963 keÀes GvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~ `DeveeLe', `Deeêe&', òtJee&oue'ö FvekesÀ keÀeJ³e Keb[; `ceeveg<eer'ö keÀneveer mebień;
`HegC³eHeJe&'ö veeìkeÀ; `DevegªHee leLee Dece=le Heg$e', keÀeJf elee mebień `veejer Deewj ieeso'öGHev³eeme leLee `Petþöme®e' efveyebOe
mebień efueKes nQ ~ FvekeÀer Yee<ee mejue, menpe Deewj J³eeJeneefjkeÀ nw ~
keÀneveers keÀe GodosM³e
He´mlegle keÀneveer ceW SkeÀ DeyeesOe yeeuekeÀ keÀer ceele=-efJe³eesie (ceelee mes Deueie nesves keÀe ogKe) keÀer Heer[æ e keÀes J³ekeÌle
efkeÀ³ee ie³ee nw ~ uesKekeÀ ves ef®eef$ele efkeÀ³ee nw efkeÀ íesìs yeeuekeÀeW keÀe Ëo³e Del³eble keÀesceue leLee YeeJegkeÀ neslee nw ~ Jes
ceele=eJf e³eesie keÀer Heer[æ e keÀes menve veneR keÀj Heeles ~
SkeÀ íesìe ye®®ee DeHeveer ceeB keÀes Kees oslee nw ~ ye®®eesb keÀe mebmeej ceeB lekeÀ ner meerecf ele neslee nw ~ ceeB kesÀ ve nesves mes
Jen DeHeves DeeHekeÀes ncesMee DekesÀuee cenmetme keÀjlee nw ~ GmekesÀ efueS Hetje mebmeej DebOekeÀejce³e nes peelee nw keÌ³eeWefkeÀ SkeÀ
ye®®es keÀe mebmeej GmekeÀer ceeB kesÀ Deeme-Heeme ner Ietcelee nw ~
meeLe&keÀlee
efkeÀmeer Yeer keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Gme keÀneveer kesÀ yeejs ceW HeeþkeÀeW keÀes yeleelee nw~ keÀneveer kesÀ Meer<e&keÀ kesÀ Fo&-efieo& ner
Hetjer keÀneveer Ietceleer nw ~ Fme ¢eq<ì mes keÀekeÀer keÀneveer mener meeefyele nesleer nw ~
keÀneveer kesÀ DeejbYe ceW keÀekeÀer kesÀ osneble mes keÀLee DeejbYe nesleer nw~ M³eecet ncesMee keÀekeÀer kesÀ ogKe ceW [tyee jnlee nw,
Jen efove-jele keÀekeÀer kesÀ efueS jeslee jnlee nw~ Jen nj-neue ceW ®eenlee nw efkeÀ GmekeÀer ceeB DeLee&le keÀekeÀer GmekesÀ Heeme
Dee peeS ~ keÀekeÀer keÀes Heeves kesÀ efueS jece kesÀ Heeme Helebie Yespeves, GmekesÀ efueS efHelee kesÀ pesye mes Hewmes ®eesjer keÀjves, Helebie
ceW, jmmeer leLee Helebie Hej keÀekeÀer kesÀ veece keÀer ef®eì ueieeves, efpememes keÀekeÀer DeHevee veece Heæ{ keÀj JeeHeme Dee peeS~ ³en
meye yeeleW M³eecet kesÀ keÀekeÀer kesÀ Heéfle Heśce keÀes ner oMee&lee nw ~ peye M³eecet kesÀ efHelee ves Gmes ceeje Deewj Helebie HeÀeæ[ [eueer
lees Gme Helebie Hej efueKee Lee- keÀekeÀer~ Fve meye yeeleeW mes ³ener Helee ®euelee nw efkeÀ ³en keÀneveer DeejbYe mes ueskeÀj Deble
lekeÀ keÀekeÀer kesÀ Fo&-efieo& Ietceleer nw~ Deleë keÀekeÀer Meer<e&keÀ meeLe&keÀ Je Gef®ele nw~
12 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀneveers keÀs cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e-ef®e$eCe)

M³eecet
M³eecet Fme keÀneveer keÀe HećegKe Hee$e nw ~ Jen ceemetce Je Del³eble mebJesoveMeerue nw ~ Jen DeHeveer ceeB mes yengle H³eej keÀjlee
nw ~ Jen Flevee DeyeesOe nw efkeÀ DeHeveer ceeB kesÀ ce=le Mejerj keÀes osKekeÀj Yeer ³en ve mecePe Hee jne Lee efkeÀ GmekeÀer ceeB keÀer ce=l³eg
nes ®egkeÀer nw ~ Iej kesÀ jesles-efyeueKeles JeeleeJejCe keÀes osKekeÀj Yeer Jen ³en ve mecePe Hee³ee efkeÀ meye keÌ³eeW jes jns nQ ? peye ueesie
GmekeÀer ceeB keÀs MeJe keÀes ueskeÀj peeves ueies, lees Gmeves yengle GHeêJe ce®ee³ee Deewj keÀne, `keÀekeÀer mees jner nw, GvnW Gþe keÀj
keÌ³eeW ues pee jns nes ? ueesieeW ves mecePee³ee efkeÀ GmekeÀer keÀekeÀer ceecee kesÀ ³eneB ®eueer ieF& nQ Hejbleg kegÀí DeyeesOe ye®®eesb mes Gmes
mel³e %eele nes ie³ee Deewj Jen ncesMee keÀekeÀer keÀer ³eeo ceW jeslee jnlee ~ SkeÀ efove Gmeves SkeÀ Gæ[leer ngF& Helebie osKeer ~ Helebie
keÀes Gæ[lee osKekeÀj GmekesÀ efoceeie ceW SkeÀ efJe®eej Dee³ee ~ Gmeves SkeÀ Helebie kesÀ odJeeje DeHeveer ceeB keÀes jece kesÀ ³eneB mes yegueeves
keÀer ³eespevee yeveeF& ~ Gme ³eespevee keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS Gmeves DeHeves efHelee kesÀ keÀesì mes Hewmes Yeer ®egjeS ~ Debleleë meHeÀue
veneR ngDee ~
Yeesuee
Yeesuee megefKe³ee oemeer keÀe ueæ[keÀe nw ~ Jen M³eecet keÀer ner nce Gce´ nw Deewj GmekeÀe efce$e nw, Hejbleg M³eecet mes
DeefOekeÀ mecePeoej nw ~ Yeesuee ves M³eecet keÀer Helebie ueeves ceW ceoo keÀer ~ Yeesuee Del³eble ceemetce Deewj [jves Jeeuee ueæ[keÀe
nw ~ peye efJeMJesMJej ves Gmes [eBì keÀj Hewmes ®egjeves kesÀ yeejs ceW Hetíe, lees Gmeves [j kesÀ keÀejCe meye me®e-me®e yelee efo³ee ~ M³eecet keÀer
lejn Jen Yeer YeeJegkeÀ nw ~
efJeMJesMJej
efJeMJesMJej M³eecet kesÀ efHelee nwb ~ Jes Helveer keÀer Demece³e ce=l³eg kesÀ keÀejCe Goeme jnles nQ ~ Jes ogKe kesÀ Jepen mes
Leesæ[er-Leesæ[er yeele Hej ef®eææ{ peeles nQ ~ SkeÀ efove GvnesWves osKee efkeÀ GvekesÀ keÀesì keÀer pesye mes kegÀí Hewmes iee³eye nQ, lees
Jes ke´Àees Of ele nes ieS ~ GvneWves Yeesuee mes Hetíe efkeÀ Hewmes efkeÀmeves ®egjeS ? Yeesuee ves me®e-me®e yelee efo³ee efkeÀ M³eecet ves Hewmes ®egjeS
nQ ~ GvneWves Heg$e keÀes oes lecee®es ueiee efoS Deewj Helebie HeÀeæ[ oer ~ Yeesuee Üeje yeleeS peeves Hej GvnW Helee ®euee efkeÀ
M³eecet Helebie keÀes keÀekeÀer kesÀ Heeme Yespevee ®eenlee Lee Deewj Gme Helebie kesÀ menejs keÀekeÀer keÀes jece kesÀ ³eneB mes veer®es Gleejvee
®eenlee Lee ~ efJeMJesMJej ®egHe®eeHe Keæ[s neskeÀj mees®eves ueies ~ peye GvneWves HeÀìer Helebie osKeer, lees Gme Hej ef®eHekesÀ ngS
keÀeiep]e Hej efueKee Lee `keÀekeÀe'r ~ GvekeÀe keÀ́eOs e lees Meeble nes ie³ee uesekf eÀve DekeÀejCe Heg$e keÀes ceejves keÀer Jepen mes Jes ogKeer nes ieS ~
keÀneveers keÀe meej
`keÀekeÀer' Meer<e&keÀ keÀneveer ceW SkeÀ ye®®es kesÀ ceve kesÀ YeeJeeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw ~
SkeÀ efove M³eecet ves osKee efkeÀ GmekeÀer ceeB efmej mes ueskeÀj Hewj lekeÀ keÀHeæ[e Deesæ{s ngS Yetefce Hej uesìer ngF& nw ~ Iej
kesÀ ueesie Gmes Iesjs ngS jes jns nwb, Hej M³eecet keÀes kegÀí mecePe ceW veneR Dee jne Lee efkeÀ keÌ³ee nes jne nw ? ueesie peye GmekeÀer
ceeB keÀs ce=le Mejerj keÀes GþekeÀj ues peeves ueies, leye Gmeves jes-jes keÀj leceeMee keÀj efo³ee ~ Gmes yengle mecePee³ee ie³ee efHeÀj Yeer Jen
jeslee jne ~ kegÀí efove HeM®eeled GmekeÀs efce$eeW Üeje Helee ®euee efkeÀ GmekeÀer ceeB THej jece kesÀ Iej ®eueer ieF& ~
SkeÀ efove M³eecet ves DeekeÀeMe ceW Helebie Gæ[les osKee ~ Gmeves mees®ee,keÌ³eeW ve Jen SkeÀ Helebie DeekeÀeMe ceW Gæ[e os Deewj
GmekeÀer ceeB Helebie kesÀ menejs jece kesÀ Iej mes veer®es Glej DeeSieer ~ Gmeves efHelee (keÀekeÀe) mes Helebie efoueeves kesÀ efueS keÀne, Hej
efHelee ves Helebie veneR efoueeF& ~ SkeÀ efove M³eecet ves DeHeves efHelee keÀer pesye mes SkeÀ ®eJevveer ®egjeF& Deewj DeHeves efce$e Yeesuee mes
ICSE IX & X 13
Hindi Robomate+
Helebie ce@ib eJee ueer ~ M³eecet ves mees®ee Helebie Hej `keÀekeÀe'r efueKekeÀj Gmes keÀekeÀer kesÀ Heeme Yespe oWies Deewj keÀekeÀer Fmes HekeÀ[æ keÀj veer®es
Dee peeSieer ~ Yeesuee, M³eecet mes DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~ Gmeves M³eecet keÀes mecePee³ee efkeÀ Helebie keÀer [esj Heleueer nw, keÀekeÀer keÀe Yeej
mecYeeue veneR HeeSieer Deewj ìtì peeSieer ~
otmejs efove M³eecet ves DeHeves efHelee keÀer keÀesì mes SkeÀ jÀHe³ee ®egje³ee Deewj ceesìer jmmeer ceBieJeeF& ~ peye M³eecet Deewj Yeesuee
Helebie ceW jmmeer yeeBOe jns Les, leYeer M³eecet kesÀ efHelee Dee OecekesÀ Deewj Gvnbs Helee ®euee efkeÀ M³eecet ves GvekeÀer pesye mes Hewmee
efvekeÀeuee nw, lees GvekeÀes yengle iegmmee Dee³ee ~ GvneWves M³eecet keÀes ceeje Deewj Helebie HeÀeæ[ oer ~ GvekeÀs [eBìves Hej [j kesÀ
keÀejCe Yeesuee ves yelee³ee efkeÀ Jen Helebie kesÀ menejs DeHeveer keÀekeÀer (ceeB) keÀes veer®es Gleejvee ®eenlee Lee ~ efJeMJesMJej ves peye
Yeesuee keÀer yeele megveer lees GvnW yengle ogKe ngDee ~ Helebie Hej ef®eHekesÀ keÀeiep]e Hej `keÀekeÀer' efueKee osKekeÀj Jes nwjeve jn ieS ~

MeyoeLe&
meJesjs - megyen kegÀnjece - jesvee, keÀueHevee
Yetefce -Me³eve - peceerve Hej uesìer keÀjÀCe - og K eo
efJeueeHe - jesvee GHeêJe - Meesj ce®eevee, GlHeele
oen-mebmkeÀej - Debeflece mebmkeÀej ³eod³eefHe - peyeefkeÀ, neueebefkeÀ
DeeJejCe - Hejoe DeyeesOe - ceemetce, veeoeve
He´keÀì - efoKeeF& osvee ke´ÀceMeë - Fmeer ke´Àce ceW
MeeskeÀ - ogë Ke Deveblej - yeeo ceW
Deiees®ej - efoKeeF& ve osvee, De¢M³e Deeê&lee - veceer
Deblemleue - ceve, Ëo³e Heé³eë - DekeÌmej
Metv³e ceve - Keeueer ceve leekeÀe keÀjlee - osKee keÀjlee
¿o³e - ceve efKeue Gþvee - He´mevve nesvee
ce=l³eg - ceewle Dev³ecevemkeÀ - efpemekeÀe ceve keÀneR Deewj ueiee nes
GlkebÀefþle - Glmeeefnle DeeefJe<keÀej - Keespe
KetBìer - keÀHeæ[s Deeefo ìebieves keÀer ngkeÀ ììesueer - osKeer
oerJeej ceW ueieer iegHe®egHe - ®egHe®eeHe
meceJe³emkeÀ - meceeve Dee³eg keÀe iebYeerj - Meeble
keÀefþvelee - HejsMeeveer o³ee-cee³ee - ceesn
oece - Hewmee ef®eì - keÀeiep]e keÀe íesìe ìgkeÀæ[e
Deesíer - íesìer DekeÀmceeled - De®eevekeÀ
He´HegÀuue - KegMe efJeIve - jÀkeÀeJeì
MegYe - De®íe, cebieue mekeÀHekeÀekeÀj - [jkeÀj
Gie´ - lespe lecee®es peæ[s - LeHHeæ[ ceejs
cegKeefyej - Yeso Keesueves Jeeuee nleyegodefOe - kegÀí mees®e Heeves keÀer DeJemLee
leevekeÀj - KeeR®ekeÀj ceW veneR nesvee
yegoed Of eceeve ieg©peveeW - mecePeoej ueesieeW
14 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀ) ``Gme efove yeæ[s meJesjs M³eecet keÀer veeRo Kegueer lees Gmeves osKee efkeÀ Iej Yej ceW keÀng jece ce®ee ngDee nw ~
He´Mve ë i) M³eecet keÀer veeRo Kegueer lees Gmeves keÌ³ee osKee ?
ii) ceeB keÀes osKekeÀj M³eecet ves keÌ³ee efkeÀ³ee Deewj Gmes efkeÀmeves meBYeeuee ?
iii) efkeÀmekesÀ Iej ceW keÀens jece ce®ee ngDee Lee Deewj keÌ³eeW ?
iv) ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled M³eecet keÀer keÌ³ee oMee nes ieF& ?
Gllej ë i) meyesjs M³eecet keÀer veeRo Kegueer, lees Gmeves osKee efkeÀ GmekesÀ Iej ceW meye jes jns nQ ~ GmekeÀer ceeB keÀes peceerve Hej
meguee³ee nw Deewj SkeÀ keÀbyeue mes GvekeÀes {BkeÀe ngDee nw ~ Iej kesÀ meejs ueesie GmekeÀer ceeB keÀes Iesjs ngS nQ ~ meye
keÀ©Ce {bie mes jes jns nwb ~ peye meYeer ueesie M³eecet keÀer ceeB keÀes MceMeeve ues peeves kesÀ efueS Gþeves ueies, leye M³eecet
ves yengle GHeêJe ce®ee³ee ~ Jen yengle peesj-peesj mes jesves ueiee ~
ii) peye ueesie M³eecet keÀer ceeB keÀes MceMeeve ues peeves ueies, leye M³eecet ves yengle GlHeele ce®ee³ee ~ Jen yengle peesj-peesj mes
jesves ueiee ~ JeneB Hej ceewpeto ueesie Gmes HekeÀæ[ves keÀer keÀeseMf eMe keÀj jns Les, Hejbleg M³eecet GvekesÀ neLeeW mes ítìkeÀj DeHeveer
ceeB kesÀ THej pee efieje ~ Jen keÀnves ueiee `keÀekeÀer mees jner nQ, ceQ GvnW keÀnerb veneR ues peeves otiB ee ~ ueesie yeæ[er keÀeþf veeF&
mes Gmes GmekeÀer ceeB kesÀ Heeme mes nìe HeeS ~ Iej ceW SkeÀ oemeer Leer, efpemeves Gmes meBYeeue keÀj jKee Lee ~
iii) M³eecet kesÀ Iej ceW keÀesnjece ce®ee ngDee Lee ~ Iej Deewj Deeme-Heæ[esme kesÀ ueesie meye M³eecet keÀer ceeB keÀes Iesj keÀj Keæ[s Les ~
GmekeÀer ceeB keÀes peceerve Hej meguee³ee ie³ee Lee ~ Iej kesÀ meYeer ueesie keÀ©Ce efJeueeHe keÀj jns Les DeLee&le ogKeer neskeÀj yengle
jes jns Les ~ M³eecet kegÀí mecePe ner venerbs Hee jne Lee efkeÀ Iej cesb Flevee efJeueeHe Deewj Meesjiegue keÌ³eeW nes jne nw ~ GmekeÀer
ceeB keÀe efveOeve nes ie³ee Lee ~ meYeer ueesie GmekesÀ ce=le Mejerj keÀes MceMeeve kesÀ efueS GþekeÀj ues peeves ueies, lees M³eecet
Yeer lespe DeeJeepe ceW jesves ueiee, Gmes meBYeeuevee yengle cegeMq keÀue nes ie³ee Lee ~
iv) íesìs veeoeve Deewj DeyeesOe yeeuekeÀeW keÀe Ëo³e yengle keÀesceue neslee nw ~ Jes ceele=eJf e³eesie keÀe ogKe menve veneR keÀj Heeles
nQ ~ M³eecet Yeer DeHeveer ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled yengle ogKeer nes ie³ee ~ keÀF& efove lekeÀ Jen ueieeleej jeslee jne ~ kegÀí
efove HeM®eeled GmekeÀe ©ove Meeble nes ie³ee, Hejbleg GmekesÀ ceve keÀe ogKe keÀce veneR ngDee ~ GmekeÀer oMee Ssmeer nes ie³eer
pewmes Je<ee& kesÀ SkeÀ-oes efove yeeo Oejleer kesÀ THej keÀe Heeveer metKe peelee nw, Hejbleg Oejleer kesÀ Yeerlej veceer yengle efoveeW
lekeÀ yeveer jnleer nw ~ GmekesÀ Ëo³e ceW ceeB keÀer ce=l³eg keÀe ogKe yeme ie³ee Lee ~ Jen SkeÀ Heue kesÀ efueS Yeer ceeB keÀess veneR
Yetue Heelee ~ Jen DekeÌmej DekesÀues yewþe - yewþe Meeble ceve mes DeekeÀeMe keÀer Deesj osKelee jnlee Lee ~
Ke) ``Demel³e kesÀ DeeJejCe ceW mel³e yengle mece³e lekeÀ efíHee ve jne mekeÀe ~''
He´Mve ë i) keÀevw e-meer yeele Demel³e Leer ?
ii) efkeÀmes mel³e keÀe Helee ®euee Deewj kewÀmes ?
iii) M³eecet kesÀ J³eJenej cesW keÌ³ee yeoueeJe Dee ie³ee Lee ? M³eecet kesÀ ogKe keÀer leguevee uesKekeÀ ves efkeÀmemes keÀer nw ?
iv) SkeÀ efove keÌ³ee osKekeÀj Deewj keÌ³ee mees®ekeÀj M³eecet keÀe ¿o³e efKeue Gþe ?
Gllej ë i) M³eecet keÀer ceeB keÀer ce=l³eg nes ieF& Leer ~ GHej jece kesÀ ³eneB ®eueer ieF& Leer JeneB mes keÀYeer JeeHeme veneR Dee mekeÀleer Leer ~ Hejbleg
M³eecet mes keÀne ie³ee efkeÀ GmekeÀer ceeB GmekesÀ ceecee kesÀ Iej ieF& nw ~ ³ener yeele Demel³e Leer~
ii) M³eecet efpeve yeeuekeÀeW kesÀ meeLe Kesuee keÀjlee Lee Deewj pees GmekesÀ Heeme jnles Les, GvekesÀ cegKe mes Gmes Fme mel³e keÀe Helee
®eue ie³ee efkeÀ GmekeÀer ceeB, ceecee kesÀ ³eneB veneR yeefukeÀ Thej jece kesÀ ³eneB ®eueer ieF& nQ DeLee&le GmekeÀer ceeB keÀe osnevle
nes ie³ee nw ~ Fme mel³e keÀes peevekeÀj M³eecet ogKeer nes ie³ee ~
iii) M³eecet kesÀ J³eJenej ceW ³en yeoueeJe Dee³ee efkeÀ M³eecet keÀF& efove lekeÀ ncesMee jeslee jnlee ~ peye GmekeÀe jesvee yebo
ngDee leye Yeer GmekesÀ ceve keÀe ogëKe Meeble veneR ngDee ~ Jen ef®eblee ceW [tyee jnlee Lee ~ M³eecet kesÀ ogKe keÀer leguevee
ICSE IX & X 15
Hindi Robomate+
uesKekeÀ ves Je<ee& kesÀ peue mes keÀer nw ~ efpeme He´keÀej Je<ee& kesÀ SkeÀ oes-efove yeeo ner Oejleer kesÀ THej mes Heeveer metKe
peelee nw, Hejbleg Oejleer ceW Yeerlej veceer yengle efove lekeÀ yeveer jnleer nw ~ þerkeÀ Fmeer He´keÀej M³eecet kesÀ DeeBmet metKe
ieS Les uesekf eÀve ceve ceW ceeB kesÀ ve nesves keÀe pees ogKe Lee, Jen keÀce veneR nes jne Lee ~ GmekeÀe ceve ceeB mes efceuevess kesÀ
efueS leæ[He jne Lee ~
iv) M³eecet keÀer ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled M³eecet yengle ogKeer nes ie³ee Deewj ceeB keÀer ce=l³eg keÀe MeeskeÀ GmekesÀ ceve ceW yeme ie³ee
Lee ~ Jen Òee³e: DekesÀuee yewþe-yewþe DeekeÀeMe keÀer Deesj osKelee jnlee Lee ~ SkeÀ efove Gmeves Deemeceeve ceW Helebie
Gæ[leer osKeer ~ Gmeves ceve ceW SkeÀ ³eespevee yeveeF&, ³eefo Jen Helebie Hej keÀekeÀer efueKekeÀj jece kesÀ ³eneB Yespesiee, lees
keÀekeÀer Helebie kesÀ menejs veer®es Dee peeSBieer ~ Ssmee mees®ekeÀj GmekeÀe Ëo³e efKeue Gþe ~
ie) ``Helebie DeeF&, SkeÀ DeBOesjs Iej ceW GmeceW [esj yeeBOeer peeves ueieer, M³eecet ves Oeerjs mes keÀne, Yeesuee efkeÀmeer mes ve keÀnes lees SkeÀ
yeele keÀntB ~''
He´Mve ë i) M³eecet ves Helebie efkeÀmemes ceBieJeeF& ? ®eJevveer oskeÀj megeKf e³ee oemeer kesÀ ueæ[kesÀ mes keÌ³ee keÀne ?
ii) Yeesuee keÀevw e Lee ? M³eecet Deewj Yeesuee ceW keÌ³ee Deblej Lee ?
iii) Yeesuee ves M³eecet keÀer ³eespevee ceW keÌ³ee keÀceer yeleeF& ?
iv) M³eecet keÀer ³eespevee keÀer keÀceer keÀes Hetje keÀjves ceW keÌ³ee keÀefþveeF& Leer ?
Gllej ë i) M³eecet ves Helebie megefKe³ee oemeer kesÀ ueæ[kesÀ Yeesuee mes ceBieJeeF& ~ Gmeves ®eJevveer oskeÀj keÀne efkeÀ DeHeveer peerpeer mes
keÀnkeÀj iegHe®egHe SkeÀ Helebie Deewj [esj ceBiee oes ~ M³eecet ves Yeesuee mes keÀne efkeÀ ³en yeele efkeÀmeer keÀes yeleevee cele ~
ii) Yeesuee, M³eecet keÀe meceJe³emkeÀ meeLeer Lee ~ Jen megeKf e³ee oemeer keÀe Heg$e Lee ~ M³eecet Deewj Yeesuee ceW Deblej ³en Lee efkeÀ
Yeesuee M³eecet kesÀ Gce´ keÀe Lee, Hejbleg DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~
iii) Yeesuee, M³eecet mes DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~ Jen peevelee Lee efkeÀ M³eecet keÀer ceeB Heleueer jmmeer mes veer®es veneR Glej mekeÀleer
nw ~ Yeesuee ves M³eecet keÀer ³eespevee ceW meyemes yeæ[er keÀceer ³en yeleeF& efkeÀ Helebie ceW yeeBOeer peeves Jeeueer [esj Heleueer nw, efpemes
HekeÀ[æ keÀj keÀekeÀer veer®es veneR Glej mekeÀleer keÌ³eeWekf eÀ Fmemes Helebie keÀer jmmeer ìtì peeves keÀe [j nw ~ Helebie ceW ceesìer jmmeer yeeBOe
oW, lees meye þerkeÀ nes peeSiee ~
iv) Helebie ceW yeeBOeer peeves Jeeueer [esj yengle Heleueer Leer ~ keÀekeÀer keÀes Gleejves kesÀ efueS ceesìer leLee cep]eyetle [esj keÀer
DeeJeM³ekeÀlee Leer ~ ³eespevee keÀes Hetje keÀjves ceW meyemes yeæ[er keÀefþveeF& HewmeeW keÀer Leer ~ M³eecet kesÀ Heeme Hewmes veneR Les Deewj
Gmes Iej kesÀ efkeÀmeer Deeoceer mes Hewmes efceueves keÀer DeeMee Yeer veneR Leer keÌ³eeWefkeÀ meye GmekeÀer ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled
GmekeÀer ceeB keÀes peuee DeeS Les ~ pees ueesie GmekeÀer ceeB keÀes efyevee o³ee cee³ee kesÀ peuee DeeS Les, Deewj GmekeÀer ceeB keÀes
JeeHeme ueeves kesÀ efueS Hewmes veneR oWies ~ M³eecet Hewmee pegìeves keÀer ³eespevee yeveeves ueiee ~
Ie) ``DekeÀmceeled MegYe keÀe³e& ceW efJeIve keÀer lejn Gie´ ªHe OeejCe efkeÀS ngS efJeMJesMJej JeneB Dee Iegmes ~''
He´Mve ë i) ``MegYe keÀe³e& ceW efJeIve'' efkeÀmekesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw ?
ii) efkeÀmeves Gie´ ªHe OeejCe efkeÀ³ee Lee Deewj keÌ³eesb ?
iii) oesveeW ígHe keÀj keÌ³eeW Helebie ceW jmmeer yeeBOe jns Les ? DekeÀmceeled eqJeIve efkeÀmeves [euee ?
iv) GHe³e&kg eÌle Hebekf eÌle³eebs ceW `MegYe keÀe³e&' efkeÀme keÀece kesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw Deewj keÀewve cegKeefyej nes ie³ee ?
Gllej ë i) efJeMJesMJej M³eecet kesÀ efHelee nQ, pees Helveer keÀer Demeeceef³ekeÀ ce=l³eg mes yengle Goeme nQ FmeefueS yeele-yeele Hej ef®eæ{ peeles
nQ ~ peye M³eecet Deewj Yeesuee Helebie keÀer [esj yeeBOe jns Les, efJeMJesMJej JeneB Heng®B e ieS ~ GvekesÀ efueS ner MegYe keÀe³e&
ceW efJeIve keÀe He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw ~
16 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) M³eecet kesÀ efHelee efJeMJesMJej ves Gie´ ªHe OeejCe efkeÀ³ee Lee keÌ³eeWekf eÀ GvekeÀer Helveer keÀer ce=l³eg nes ieF& Deewj GvekesÀ Heg$e ves
GvekeÀer pesye mes Hewmes ®egjeS Les ~ Jes Henues mes ner Helveer keÀer ce=l³eg nesves kesÀ keÀejCe yengle ogKeer Les Deewj efHeÀj Heg$e keÀs Fme
J³eJenej keÀes menve veneR keÀj HeeS ~
iii) M³eecet Deewj Yeesuee efíHekeÀj Helebie ceW jmmeer yee@bOe jns Les keÌ³eeWekf eÀ Helebie ®eesjer mes ce@bieeF& Leer Deewj efHelee keÀer pesye mes
Hewmes Yeer ®egjeS Les ~ DekeÀmceeled Gve oesveeW kesÀ `MegYe keÀe³e&' ceW efJeIve keÀer lejn Gie´ ªHe OeejCe efkeÀS ngS M³eecet
kesÀ efHelee efJeMJesMJej JeneB Dee HengB®es ~ Jes M³eecet Deewj Yeesuee keÀes OecekeÀer osles ngS yeesues efkeÀ efkeÀmeves cesjer pesye mes Hewmee
®egje³ee nw ~ legce me®e-me®e cegPes yeleeDees ~ Yeesuee ves [j kesÀ keÀejCe me®e-me®e yelee efo³ee efkeÀ Hewmee M³eecet ves ®egje³ee Lee ~
GvneWves Heg$e keÀes oes lecee®es peæ[ efoS ~
iv) M³eecet Deewj Yeesuee keÀekeÀer kesÀ Heeme Helebie Yespeves keÀer ³eespevee yevee jns Les, Fmeer keÀece keÀes `MegYe keÀe³e&' keÀne ie³ee
nw ~ GvekeÀer Fme ³eespevee keÀe Helee efJeMJesMJej keÀes ®eue ie³ee ~ GvneWves M³eecet Deewj Yeesuee keÀes yengle [eBìe ~ Yeesuee
mekeÀHekeÀekeÀj efJeMJesMJej keÀer SkeÀ ner [eBì ceW cegKeefyej nes ie³ee ~ Gmeves efJeMJesMJej mes keÀne efkeÀ M³eecet Yew³ee ves jmmeer Deewj
Helebie ceBieeves kesÀ efueS DeeHekeÀer pesye mes Hewmee efvekeÀeuee Lee ~
*) Heeme ceW oece nw veneR Deewj Iej kesÀ pees Deeoceer GmekeÀer keÀekeÀer keÀes efyevee o³ee - cee³ee kesÀ peuee DeeS nw,b Jes Gmes Fme keÀece kesÀ efueS
kegÀí veneR osbies ~
He´Mve ë i) M³eecet efkeÀmekeÀer yeele megvekeÀj iebYeerj nes ie³ee Deewj keÌ³eeW ?
ii) M³eecet ves keÌ³ee ³eespevee yeveeF& Deewj Jen efkeÀmekesÀ efueS GlkebÀefþle Lee ?
iii) M³eecet ves DeHeveer ³eespevee keÀes HetCe& keÀjves kesÀ efueS keÀevw e meer lejkeÀeyr e efvekeÀeueer Deewj efkeÀmemes ceodo ueer ?
iv) M³eecet ves Yeesuee keÀes keÀewve - meer yeele yeleeF& ? efkeÀmes veeRo venerbs DeeF& Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) M³eecet peye DeHeveer ceeB keÀes jece kesÀ Iej mes veer®es Gleejves kesÀ efueS Hebleie ceW [esj yeeBOe jne Lee ~ Yeesuee, M³eecet mes
DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~ Jen peevelee Lee efkeÀ pees jece kesÀ Iej ®euee peelee nw, Jen JeeHeme veneR ueewìlee ~ Gmeves M³eecet
mes keÀne efkeÀ Helebie keÀer [esj Heleueer nw, Gmes HekeÀæ[keÀj keÀekeÀer veer®es venerb Glej mekeÀleer ~ ³en [esj ìtì peeSieer ~ ³eefo
Helebie mes ceesìer jmmeer yeeBOeer peeSieer lees p³eeoe De®íe nesiee ~ Yeesuee keÀer yeele megvekeÀj M³eecet iebYeerj nes ie³ee keÌ³eeWekf eÀ
ceesìer jmmeer ceBieeves kesÀ efueS Hewmes ®eeefnS Deewj GmekesÀ Heeme Hewmes veneR nQ ~
ii) ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled M³eecet yengle Goeme jnves ueiee ~ Jen DekesÀuee yewþe DeekeÀeMe keÀer Deesj osKelee jnlee Lee ~ SkeÀ
efove Gmeves DeekeÀeMe ceW Helebie Gæ[leer osKeer, leye Gmeves ³en ³eespevee yeveeF& efkeÀ Jen Yeer SkeÀ Helebie ceBieekeÀj Gme Helebie
ceW `keÀekeÀer' efueKe keÀj Gmes THej jece peer kesÀ ³eneB Yespesiee ~ Gme Helebie keÀes HekeÀæ[keÀj GmekeÀer keÀekeÀer veer®es Glej
DeeSieer ~ Fme ³eespevee mes Jen yengle KegMe nes ie³ee ~ Deye Jen yengle Glmeeefnle Lee ~ Jen peuoer mes peuoer Helebie
ueekeÀj, Gmes jece kesÀ Iej Yespevee ®eenlee Lee leeefkeÀ peuoer mes ceeB (keÀekeÀer) keÀes DeHeves Heeme yeguee mekesÀ ~ Jen Helebie
ueeSiee Deewj DeHeves keÀekeÀer keÀes Helebie kesÀ menejs DeHeves Heeme yeguee uesiee ~ Fme He´keÀej SkeÀ ceemetce, DeyeesOe yeeuekeÀ
DeHeveer ceeB keÀes DeHeves Heeme yegueeves kesÀ efueS yengle meejs He´³elve keÀj jne Lee ~
iii) M³eecet ves pees ³eespevee yeveeF& Leer Gmes HetCe& keÀjves kesÀ efueS Gmes kegÀí HewmeeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer ~ HewmeeW kesÀ efueS Gmeves
DeHeves efHeleepeer kesÀ keÀesì keÀes ììesuee Deewj GmeceW mes SkeÀ ©He³ee efvekeÀeuee ~ Jen ©He³ee ues peekeÀj M³eecet ves Yeesuee
keÀes os efo³ee Deewj Gmemes keÀne efkeÀ Helebie ceW yeeBOeves kesÀ efueS ceesìer-ceesìer jefmme³eeB ceBieJee uees ~ ceQ peJeenj Yew³ee mes
SkeÀ keÀeiepe Hej keÀekeÀer efueKeJee keÀj jKetiB ee keÌ³eeseb kf eÀ veece efueKes jnves Hej Helebie meerOes `keÀekeÀer' kesÀ Heeme ner Heng®B esieer ~
M³eecet keÀer Fme ³eespevee keÀes HetCe& keÀjves ceW Yeesuee ves GmekeÀer ceoo keÀer ~ Yeesuee oes ceesìer - ceesìer jeqmme³eeB ues Dee³ee
Deewj oesveeW SkeÀ DebOesjs keÀcejs cesb ®eues ieS ~ keÀcejs ceW yewþkeÀj Jes Helebie ceW jmmeer yeeBOeves ueies ~
ICSE IX & X 17
Hindi Robomate+
iv) M³eecet Deewj Yeesuee oesveeW yengle De®ís efce$e Les ~ Yeesuee M³eecet mes Gce´ ceW meceeve Hejbleg DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~ M³eecet
ves Yeesuee mes keÀne efkeÀ cebvw es pees Helebie cebieeF& nw, Gmes ceQ GÀHej jece kesÀ ³eneB YespetiB ee Deewj Helebie keÀer mene³elee mes keÀekeÀer
veer®es GlejWieer ~ ceQ efueKevee veneR peevelee, veneR lees Fme Helebie Hej GvekeÀe veece efueKe oslee ~ Yeesuee, legce ³en yeele
efkeÀmeer keÀes cele yeleevee ~ M³eecet keÀer yeele megvekeÀj Yeesuee ves keÀne efkeÀ ³en [esj lees Heleueer nw ~ keÀekeÀer FmekeÀer
mene³elee mes veer®es veneR Glej HeeSBieer ~ nceW ceesìer jmmeer ceBieeveer Heæ[is eer ~ Yeesuee keÀer yeele megvekeÀj M³eecet ef®ebelf ele nes
ie³ee keÌ³eeWefkeÀ Deye GmekesÀ Heeme Hewmee veneR nw ~ Jen jmmeer kewÀmes ceBieeSiee ~ Iej kesÀ pees ueesie GmekeÀer keÀekeÀer keÀes
efveo&³elee mes peuee DeeS nw,b Jes Gmes Fme keÀece kesÀ efueS Hewmee venerb oWies ~ Gme efove M³eecet keÀes ef®eblee kesÀ keÀejCe veeRo
ner veneR DeeF& ~
®e) Yeesuee M³eecet mes DeefOekeÀ mecePeoej Lee Gmeves keÀne, ``yeele lees yengle De®íer nw, Hejbleg SkeÀ keÀeþf velee nw ~''
He´Mveë i) `Yeesuee keÀevw e Lee ? Gmeves M³eecet keÀes keÌ³ee megPeeJe efo³ee ?
ii) `yeele lees yengle De®íer nw' -mes Yeesuee keÀe mebkesÀle efkeÀme yeele keÀer Deesj Lee ?
iii) Fme keÀeþf velee keÀes otj keÀjves kesÀ efueS Gmeves keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iv) keÀneveer keÀer meeLe&keÀlee efueefKeS ~
Gllej ë i) Yeesuee M³eecet keÀe meceJe³emkeÀ meeLeer nw Deewj megeKf e³ee oemeer keÀe yesìe nw ~ Yeesuee, M³eecet mes DeefOekeÀ mecePeoej Lee ~ Jen
peevelee Lee efkeÀ M³eecet keÀer ceeB Heleueer jmmeer mes veer®es vener Glej mekeÀleer nw ~ Yeesuee ves M³eecet keÀer ³eespevee ceW meyemes
yeæ[er keÀceer ³en yeleeF& efkeÀ Helebie ceW yeeBOeer peeves Jeeueer [esj Heleueer nw, efpemes HekeÀæ[keÀj keÀekeÀer veer®es veneR Glej mekeÀleer
keÌ³eeWekf eÀ Fmemes Helebie keÀer jmmeer ìtì peeves keÀe [j nw ~ Helebie ceW ceesìer jmmeer yeeBOe oW, lees meye þerkeÀ nes peeSiee ~
ii) `yeele lees yengle De®íer nw' -mes Yeesuee keÀe mebkesÀle M³eecet keÀer ³eespevee yeleeF& efkeÀ Helebie FmeefueS ceBieeF& efkeÀ Fmes Jen
GÀHej jece kesÀ ³eneB Yespesiee Deewj GmekeÀer keÀekeÀer FmekeÀer [esj HekeÀæ[keÀj veer®es Glej peeSieer ~ cegPes efueKevee Deelee
GvekeÀe veece Yeer efueKe oslee M³eecet keÀer ³ener yeele megvekeÀj Yeesuee ves Glej peeSieer ~ cegPes efueKevee Deelee lees GvekeÀe
veece Yeer efueKe oslee ~ M³eecet keÀer ³ener yeele megvekeÀj Yeesuee ves GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀne ~
iii) M³eecet ves pees ³eespevee yeveeF& Leer Gmes HetCe& keÀjves kesÀ efueS Gmes kegÀí HewmeeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer ~ HewmeeW kesÀ efueS
Gmeves DeHeves efHeleepeer kesÀ keÀesì keÀes ììesuee Deewj GmeceW mes SkeÀ ©He³ee efvekeÀeuee ~ Jen ©He³ee ues peekeÀj M³eecet
ves Yeesuee keÀes os efo³ee Deewj Gmemes keÀne efkeÀ Helebie ceW yeeBOeves kesÀ efueS ceesìer-ceesìer jefmme³eeB ceBieJee uees ~ ceQ
peJeenj Yew³ee mes SkeÀ keÀeiepe Hej keÀekeÀer efueKeJee keÀj jKetBiee keÌ³eesbefkeÀ veece efueKes jnves Hej Helebie meerOes
`keÀekeÀer' kesÀ Heeme ner HengB®esieer ~ M³eecet keÀer Fme ³eespevee keÀes HetCe& keÀjves ceW Yeesuee ves GmekeÀer ceoo keÀer ~
Yeesuee oes ceesìer - ceesìer jeqmme³eeB ues Dee³ee Deewj oesveeW SkeÀ DebOesjs keÀcejs cesb ®eues ieS ~ keÀcejs ceW yewþkeÀj Jes
Helebie ceW jmmeer yeeBOeves ueies ~
iv) efkeÀmeer Yeer keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Gme keÀneveer kesÀ yeejs ceW HeeþkeÀeW keÀes yeleelee nw~ keÀneveer kesÀ Meer<e&keÀ kesÀ Fo&-efieo&
ner Hetjer keÀneveer Ietceleer nw ~ Fme ¢eq<ì mes keÀekeÀer keÀneveer mener meeefyele nesleer nw ~
keÀneveer kesÀ DeejbYe ceW keÀekeÀer kesÀ osneble mes keÀLee DeejbYe nesleer nw~ M³eecet ncesMee keÀekeÀer kesÀ ogKe ceW [tyee jnlee nw,
Jen efove-jele keÀekeÀer kesÀ efueS jeslee jnlee nw~ Jen nj-neue ceW ®eenlee nw efkeÀ GmekeÀer ceeB DeLee&le keÀekeÀer GmekesÀ
Heeme Dee peeS ~ keÀekeÀer keÀes Heeves kesÀ efueS jece kesÀ Heeme Helebie Yespeves, GmekesÀ efueS efHelee kesÀ pesye mes Hewmes ®eesjer
keÀjves, Helebie ceW, jmmeer leLee Helebie Hej keÀekeÀer kesÀ veece keÀer ef®eì ueieeves, efpememes keÀekeÀer DeHevee veece Heæ{ keÀj JeeHeme
Dee peeS~ ³en meye yeeleW M³eecet kesÀ keÀekeÀer kesÀ Heélf e Hećs e keÀes ner oMee&lee nw ~ peye M³eecet kesÀ efHelee ves Gmes ceeje Deewj
Helebie HeÀeæ[ [eueer lees Gme Helebie Hej efueKee Lee- keÀekeÀer~ Fve meye yeeleeW mes ³ener Helee ®euelee nw efkeÀ ³en keÀneveer
DeejbYe mes ueskeÀj Deble lekeÀ keÀekeÀer kesÀ Fo&-efieo& Ietceleer nw~ Deleë keÀekeÀer Meer<e&keÀ meeLe&keÀ Je Gef®ele nw~
18 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

i) meeBHe keÀes otOe efHeueevee - Me$eg keÀes mebj#eCe osvee ~
JeekeÌ³e - J³eeHeej ceW vegkeÀmeeve nesves kesÀ yeeo efceefnj keÀes Helee ®euee efkeÀ Jen DeHeves
cewvespej kesÀ ªHe ceW meeBHe keÀes otOe efHeuee jne Lee ~
ii) oew[æ OetHe keÀjvee - keÀefþve HeefjÞece keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ®eej Je<e& keÀer oew[æ - OetHe kesÀ yeeo Yeer cesjer yenve keÀes veewkeÀjer ve efceueer ~
iii) cegìþd er iejce keÀjvee - Ietme osvee ~
JeekeÌ³e - DeepekeÀue keÀe³ee&ue³eeW ceW leYeer keÀece neslee nw, peye DeefOekeÀeefj³eeW keÀer cegìþd er iejce
keÀer peeleer nw ~
iv) DeekeÀeMe Hej LetkeÀvee - efkeÀmeer yeæ[s J³eefkeÌle Hej oes<e ueieevee ~
JeekeÌ³e - veslee peer kesÀ efJe<e³e ceW yegjer yeeleW keÀjvee DeekeÀeMe Hej LetkeÀves pewmee nw ~
He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

i) ³eod³eefHe - ³eefo, peyeefkeÀ iv) kegÀnjece - jesvee, keÀueHevee
ii) DekeÀmceeled - De®eevekeÀ, menmee v) lejkeÀerye - Ghee³e, lejerkeÀe
iii) keÀjÀCe - o³ee, ogKe vi) efJeIve - yeeOee, jÀkeÀeJeì
He´Mve ë 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeueesce Meyo efueefKeS ~

i) yegeof dOeceeve × cetKe& vi) Meeble × DeMeeble
ii) Deeê&lee × Meg<keÀlee vii) keÀefþvelee × mejuelee
iii) MeeskeÀ × n<e& viii) Gie´ × Meeble
iv) DeekeÀeMe × Heeleeue ix) MegYe × DeMegYe
v) De@bOesjs × Gpeeues x) efJeIve × efveefJe&Ive
He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

i) efveHegCe - efveHegCelee vi) mHe<ì - mHe<ìlee
ii) He´³egkeÌle - He´³eesie vii) cene - ceefncee
iii) efJeOeJee - JewOeJ³e viii) efnbmekeÀ - efnbmee
iv) veeruee - veereuf ecee xi) Je=odOe - JeeOe&keÌ³e
v) Ieyejevee - Ieyejenì x) ceerþe - efceþeme

i) meeOekeÀ - meeefOekeÀe vi) HeéLeea - HeéefLe&veer
ii) ³ee®ekeÀ - ³eeef®ekeÀe vii) DeefYeceeveer - DeefYeceeefveveer
ICSE IX & X 19
Hindi Robomate+
iii) efJeOeelee - efJeOee$eer viii) JekeÌlee - JekeÌ$eer

iv) Hetp³e - Hetp³ee ix) efJeodJeeve - efJeog<eer
v) efJeOegj - efJeOeJee x) Þeerceeve - Þeerceleer
He´Mve ë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

i) Þece - ÞeefcekeÀ vi) HećeeCe - HeéceeefCekeÀ
ii) Fefleneme - SsefleneefmekeÀ vii) megiebOe - megiebeOf ele
iii) keÀHeì - keÀHeìer viii) Deeoj - DeeojCeer³e
iv) vecekeÀ - vecekeÀerve ix) meesvee - megvenje
v) IeeJe - Iee³eue x) mebosn - mebefoiOe
He´Mve ë 7.
efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~
i) jcepeeve F&ceeveoej J³eefkeÌle Lee (efve<esOeJee®ekeÀ JeekeÌ³e yeveeFS)
Gllejë jcepeeve F&ceeveoej J³eefkeÌle veneR Lee ~
ii) cewmetj osKeves ³eesi³e mLeue nw ~ (jsKeebefkeÀle MeyoeW keÀe SkeÀ Meyo yeveeFS)
Gllejë cewmetj oMe&veer³e mLeue nw ~
iii) Hes[æ Hej Deece ueiee nw ~ (yengJe®eve ceW yeoefueS)
Gllejë Hes[æ eW Hej Deece ueies nQ ~

20 ICSE IX & X
3 cene³e%e keÀe HegjmkeÀej uesKekeÀ - ³eMeHeeue
³eMeHeeue efnboer meeefnl³e kesÀ ³eMemJeer keÀueekeÀej Les ~ Jes mJeleb$elee mebieéce kesÀ mesveeveer Les ~ FvekeÀe pevce efomebyej
1903 ceW efHeÀjespeHegj íeJeveer ceW ngDee ~ FvneWves ieg©kegÀue keÀebieæ[er leLee vesMeveue keÀe@uespe ueenewj ceW efMe#ee HeéHle keÀer ~
efJeod³eeLeea peerJeve ceW ke´Àeeb lf ekeÀejer Deeboesueve ceW Yeeie uesves kesÀ keÀejCe FvekeÀes pesue Yeer peevee Heæ[e ~ pesue mes ner FvneWves keÀneveer
efueKevee Megª efkeÀ³ee ~ FvneWves èfJeHueJe' veecekeÀ He$e efvekeÀeuee ~ 26 efomebyej 1976 keÀes veeieoe (ce. He´.) ceW FvekeÀer peerJeve
ueeruee meceeHle nes ieF& ~
GvekeÀer He´Lece keÀneveer keÀe mebień èfHebpejs keÀer Gæ[eve' veece mes He´keÀeefMele ngDee ~ GvekeÀer Dev³e keÀneefve³eeB %eeveoeve,
leke&À keÀe letHeÀeve, YemceeJe=le ef®eveieejer Deeefo nwb ~ FvneWves keÀneefve³eeW kesÀ DeueeJee Ghev³eeme, efveyebOe, mebmcejCe, veeìkeÀ,
Deeefo Yeer efueKes ~ meeefnl³e mesJee kesÀ efueS jerJee mejkeÀej ves òsJe HegjmkeÀej', efnboer meeefnl³e meccesueve ves `cebieuee He´meeo
Heeefjleese<f ekeÀ' leLee Yeejle mejkeÀej ves `Heodce Yet<eCe' keÀer GHeeefOe mes Fvnbs mecceeefvele efkeÀ³ee ~

Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves ³en yeleeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw efkeÀ efveëmJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& efkeÀmeer cene³e%e mes
keÀce veneR neslee ~ Fme He´keÀej efveëmJeeLe& YeeJe mes pees keÀce& efkeÀ³ee peelee nw, GmekeÀe HeÀue DeLee&le HeefjCeece DeJeM³e HeéHle neslee
nw ~ meYeer peerJeeW Hej o³ee keÀjvee, He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe Hejce keÀle&J³e nw ~ vej keÀer mesJee mes ner veeje³eCe keÀer HeéeqHle nesleer nw ~
mJe³eb keÀ<ì menve keÀjkesÀ otmejeW kesÀ keÀ<ìeW keÀes otj keÀjvee ner ceeveJe Oece& nw ~ effoKeeJes kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee ³e%e cenlJenerve
neslee nw ~ iejerye, ogKeer, YetKes Deewj cegmeeryele ceW efIejs J³eefkeÌle keÀer mene³elee keÀjves mes F&MJej He´mevve nesles nQ ~
meeLe&keÀlee
`cene³e%e keÀe HegjmkeÀej' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Del³eble meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw~ keÀneveerkeÀej ³eMeHeeue peer ves keÀneveer ceW
efoKee³ee nw efkeÀ efvemJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& ner me®®ee keÀce& neslee nw~ Fme keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$e mesþ SJeb mesþeveer
DeHeveer iejeryeer keÀes otj keÀjves kesÀ efueS ³e%e kesÀ HeÀue keÀes yes®eves kesÀ efueS cepeyetj nes peeles nQ~ DeHeves ³e%e kesÀ HeÀue keÀes yes®eves
kesÀ efueS mesþ peer kegÀvoveHegj peeles nQ uesekf eÀve jemles ceW YetKes kegÀlles keÀes jesìer efKeueekeÀj Gme mesþ ves pees ³e%e keÀcee³ee Lee, Gmeer
³e%e keÀes Jen yes®eves kesÀ efueS lew³eej veneR ngS ~ mesþ peer keÀer ¢eq<ì ceW YetKes keÀes Keevee osvee GvekeÀe keÀle&J³e Lee, keÀesF& ³e%e
veneR~ GvekesÀ JeeHeme Iej Deeves Hej jele keÀes GvekeÀer Helveer oer³ee peueeves ieF&, GvnW Iej ceW ner SkeÀ lenKeevee efceuee Deewj GmeceW
Oeve keÀe Yeb[ej efoKeeF& efo³ee Deewj meeLe ner SkeÀ efoJ³e JeeCeer Yeer megveeF& osleer nw efkeÀ GvekesÀ odJeeje YetKes, keÀcepeesj kegÀlles Hej
efkeÀ³es ieS GHekeÀej keÀe ner ³en HegjmkeÀej nw~ Deleë efvemJeeLe& YeeJe mes keÀce& keÀjvee ®eeefnS Deewj ueesieeW keÀer YeueeF& keÀle&&J³e
ceevekeÀj keÀjvee ®eeefnS~ ³ener cene³e%e nw~
Deleë keÀne pee mekeÀlee nw efkeÀ keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Gef®ele SJeb meeLe&keÀ nw pees efkeÀ HeeþkeÀeW kesÀ Ëo³e Hej SkeÀ ienjer
íeHe íesæ[leer nw~
ICSE IX & X 21
Hindi Robomate+

mesþ
SkeÀ mesþ Les ~ Jen yengle ner J³eJenej kegÀMeue Deewj o³eeJeeve Les ~ keÀesF& Yeer J³eefkeÌle GvekesÀ ojJeepes Hej Deelee, lees Jes
nj lejn mes GmekeÀer mene³elee keÀjles Les ~ Jes YetKes keÀes Yeespeve, vebies keÀes keÀHeæ[e, efveOe&ve keÀes Oeve Deewj meeOeg cenelceeDeeW keÀer
Del³eefOekeÀ mesJee keÀjles Les ~ pees Yeer GvekesÀ meeceves neLe HewÀueelee, GmekeÀer F®íe DeJeM³e Hetjer keÀjles Les ~ mece³e yeouelee nw
- mesþ peer iejerye nes peeles nQ ~ iejerye nesves Hej Yeer Jes DeHevee keÀle&J³e veneR Yetueles nQ ~ nJesueer cesb peye Oevvee mesþ keÀer Helveer Gvnsb
mecePeeleer nQ efkeÀ DeeHeves jemles ceW pees kegÀlles keÀes Yeespeve efo³ee, Jener cene³e%e nw ~ ³eefo DeeHe cene³e%e yes®eWies, lees ner nce ³e%e
KejeroiW es ~ mesþpeer keÀes SkeÀ peerJe kesÀ efueS efkeÀS ieS keÀle&J³e keÀe cetu³e uesvee þerkeÀ veneR ueiee ~ mesþ DeHevee ³e%e yes®eves kesÀ
efueS Oevvee mesþ kesÀ Heeme ieS Les, Hejbleg mesþeveer keÀer yeeleeW keÀe efyevee Gllej efoS, efyevee ³e%e yes®es Keeueer neLe JeeHeme ®eues
DeeS ~ F&MJej keÀer ke=ÀHee mes peye GvnW DeHeves Iej kesÀ lenKeeves ceW nerjs - peJeenjele efceues, lees JeneR Oejleer Hej ceeLee ìskeÀkeÀj
GvneWves YeieJeeve kesÀ ®ejCeeW ceW HeĆeece efkeÀ³ee ~
mesþeveer
Oeveer mesþ keÀer Helveer yengle yegoed Of eceleer nQ ~ Jes mece³e Deewj Heefjf eqmLeefle kesÀ Devegmeej efveCe&³e uesleer nwb ~ iejeryeer mes HejsMeeve
neskeÀj GvneWves DeHeves Heefle keÀes ³e%e yes®eves keÀer meueen oer ~ mesþ peye kegbÀoveHegj mes Keeueer neLe ueewìs lees mesþeveer ogëKeer nes
ieF¥ ~ peye mesþ ves meejer Ieìvee yeleeF&, lees mesþeveer KegMe nes ieF¥ ~ Jen mees®eleer nQ efkeÀ iejeryeer ceW Yeer mesþ DeHevee keÀle&J³e veneR
Yetues ~ Jen mesþ mes keÀnleer nQ efkeÀ F&MJej Hej Yejesmee jKees, Jes meye De®íe keÀjWies ~ Fme He´keÀej mesþeveer Oece&Heje³eCe, YeieJeeve
Hej efJeMJeeme keÀjves Jeeueer Deewj Del³eeqOekeÀ meblees<eer mJeYeeJe keÀer veejer nQ ~ efJeHeefÊe kesÀ mece³e ceW Yeer GvneWves mesþ keÀe meeLe efo³ee
Deewj GvekeÀe newbmeuee yeæ{e³ee ~
Oevvee mesþ keÀer Helveer

Oevvee mesþ keÀer Helveer DeHeves %eeve Deewj yege× f cellee kesÀ keÀejCe Hetjs #es$e ceW peeveer peeleer Leer ~ GvekesÀ meboYe& ceW ®e®ee& nw efkeÀ
GvnW keÀesF& owJeer MeefkeÌle HeéHle nw, efpememes Jen leerveeW ueeskeÀeW keÀer yeele peeve uesleer nQ ~ GvneWves Fmeer owJeer MeefkeÌle kesÀ yeue Hej
ner ³en peeve efue³ee Lee efkeÀ pees mesþ ³e%e yes®eves DeeS nQ, Jes Del³eble Goej, Oece& Heje³eCe leLee keÀle&J³eefve<þ nwb ~ GvneWves jemles
ceW SkeÀ Demene³e yesyeme peerJe keÀer mene³elee keÀer nw ~ Oevvee mesþ keÀer Helveer Del³eble efJeog<eer nQ ~
`cene³e%e keÀe HegjmkeÀej' Meer<e&keÀ keÀneveer ceW ³eMeHeeuepeer ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ ceveg<³e keÀer mesJee ner F&MJej keÀer mesJee
nw, pees ceveg<³e oerve - ogeKf e³eeW Deewj iejerye ueesieeW keÀer mene³elee keÀjles nQ, F&MJej GvekeÀer mene³elee keÀjves kesÀ efueS mJe³eb Deeles
nQ ~ GvekeÀer nj mecem³ee keÀe meceeOeeve F&MJej mJe³eb ner keÀjles nQ ~
SkeÀ mesþ Les ~ Jen yengle ner J³eJenej kegÀMeue, o³eeueg SJeb Oece& kesÀ ceeie& Hej ®eueves Jeeues Les ~ keÀYeer keÀesF& Yeer ³ee®ekeÀ
GvekesÀ odJeej mes Keeueer neLe veneR ie³ee ~ GvekesÀ Iej keÀe Oeve - Oeev³e keÀe Yeb[ej meyekesÀ efueS Keguee jnlee Lee ~ mesþ ves
DeHeves yengle meejs ³e%eeW keÀe HeÀue Yeer oerve - ogefKe³eeW ceW yeeBì efo³ee Lee ~
mece³e ncesMee SkeÀ - mee veneR jnlee ~ mesþpeer keÀe mece³e yeouee Deewj Jes efveOe&ve nes ieS ~ eqmLeefle Fleveer Kejeye nes
ieF& efkeÀ mesþ - mesþeveer YetKeeW cejves ueies ~ iejeryeer mes HejsMeeve neskeÀj mesþeveer ves mesþ keÀes ³e%e yes®eves keÀer meueen oer ~ mesþ
³e%e yes®eves keÀer yeele megvekeÀj yengle ogKeer ngS, Hejbleg Jes efJeJeMe Les ~ Jes DeHevee SkeÀ ³e%e yes®eves keÀes lew³eej nes ieS ~
22 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
kegÀb oveHegj veiej ceW SkeÀ Oevvee mesþ jnles Les ~ ueesieeW ceW ³en ®e®ee& Leer efkeÀ mesþ keÀer Helveer keÀes keÀesF& owJeer MeefkeÌle
HeéHle nw efpememes Jen leerveeW ueeskeÀeW keÀer yeeleW DeLee&le IeìveeSB peeve uesleer Leer ~ Oeveer mesþ ves Gme Oevvee mesþ kesÀ neLeeW
SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe HewÀmeuee efkeÀ³ee ~ mesþeveer ves Heæ[esme mes Deeìe ceeBiekeÀj mesþ keÀes jemles ceW Keeves kesÀ efueS ®eej ceesìer -
ceesìer jesefì³eeB yeveekeÀj SkeÀ Heesìueer ceW yeeBOekeÀj os oer ~
DeeOee jemlee Heej keÀjves kesÀ yeeo mesþ keÀes LekeÀeve ueieer Deewj OetHe Yeer lespe nes ieF& Leer FmeefueS mesþ ves kegÀí osj
efJeÞeece keÀjves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee ~ Jes neLe cegnB OeeskeÀj SkeÀ Hes[æ kesÀ veer®es yewþs jesìer Keeves ner Jeeues Les efkeÀ SkeÀ kegÀllee YetKe
mes íìHeìelee efoKeeF& efo³ee ~ mesþ ves SkeÀ jesìer keÀe ìgkeÀæ[e kegÀlles kesÀ meeceves [eue efo³ee ~ jesìer KeekeÀj Jen kegÀllee efHeÀj mesþ
keÀer Deesj osKeves ueiee ~ Oeerjs - Oeerjs SkeÀ - SkeÀ keÀjkesÀ mesþ ves ®eejeW jeseìf ³eeB kegÀlles keÀes efKeuee oer leLee mJe³eb SkeÀ ueesìe peue
HeerkeÀj efJeÞeece efkeÀ³ee Deewj kegÀí mece³e yeeo Deeies keÀer Deesj yeæ{s ~ Meece kesÀ mece³e Jes kegÀb oveHegj mesþ kesÀ Iej Heng®B es Deewj Gvnsb DeHeves
Deeves keÀe keÀejCe yelee³ee ~ leYeer Oevvee mesþ keÀer Helveer Dee ieF¥ Deewj yeesueer ³e%e Kejeroves kesÀ efueS nce lew³eej nQ, Hej DeeHekeÀes DeHevee
cene³e%e yes®evee nesiee ~
mesþ ves GvekeÀes yelee³ee efkeÀ ceQves yejmeeW mes keÀesF& ³e%e veneR efkeÀ³ee ~ Oevvee mesþ keÀer Helveer yeesueerb efkeÀ DeeHeves Deepe ner
cene³e%e efkeÀ³ee nw ~ mesþ ves mecePee efkeÀ GvekeÀe cepeekeÀ Gæ[e jner nQ ~ mesþeveer ves GvnW mecePee³ee efkeÀ DeeHeves mJe³eb YetKes jnkeÀj
DeHeveer meejer jeseìf ³eeB SkeÀ kegÀlles keÀes efKeuee oeR ~ ³en cene³e%e veneR lees Deewj keÌ³ee nw ? ³ener cene³e%e nw ~
mesþ YetKes keÀes Devve osvee DeHevee keÀle&J³e ceeveles Les, ³e%e veneR ~ GvneWves ®egHe - ®eeHe DeHeveer Heesìueer GþeF& Deewj Oevvee
mesþ keÀer nJesueer mes ®eue efoS ~ mesþ kegÀb oveHegj keÀer Oece&Meeuee kesÀ ®eyetlejs Hej jele Yej efJeÞeece keÀjkesÀ Deieues efove Meece keÀes
Iej HengB®es ~ mesþeveer ves Keeueer neLe osKee lees Hetíe efkeÀ Oevveer mesþ veneR efceues ? mesþ ves Megª mes ueskeÀj Deble lekeÀ keÀer
meejer keÀLee megvee oer, leye mesþeveer ves mesþ keÀes mecePee³ee efkeÀ Oew³e& jefKeS YeieJeeve meye De®íe keÀjsbies ~ YeieJeeve kesÀ
Iej osj nw DebOesj veneR ~ Meece kesÀ mece³e peye mesþeveer oer³ee peueeves kesÀ efueS Gþer, lees ®eewKeì kesÀ Heeme GvekeÀes efkeÀmeer
®eer]pe mes þeskeÀj ueie ieF& ~ oer³ee peueeves kesÀ yeeo osKee, lees ®eewKeì kesÀ menejs SkeÀ HelLej GBÀ®ee nes ie³ee Lee ~
efpemekesÀ yeer®e ceW SkeÀ ueesns keÀe kegbÀoe ueiee ngDee Lee ~ mesþeveer ves mesþ keÀes yeguee³ee Deewj efoKee³ee efkeÀ HelLej THej
kewÀmes Gþ ie³ee ~ mesþ ves O³eeve mes osKee, lees Helee ®euee efkeÀ Jen lees efkeÀmeer ®eer]pe keÀe {keÌkeÀve nw ~
GvneWves kegbÀos keÀes HekeÀæ[keÀj Keerb®ee, lees HelLej THej Dee ie³ee Deewj Deboj peeves kesÀ efueS meerefæ{³eeB efoKeeF& osves
ueieerb ~ mesþ Deewj mesþeveer oer³ee ueskeÀj meere{fæ ³eeW mes veer®es Glejs, lees osKee veer®es efJeMeeue lenKeevee Lee ~ Jen lenKeevee
nerjs - peJeenjele mes Yeje ngDee Lee ~ F&MJej keÀer cee³ee keÀe jnm³e GvekeÀes mecePe ceW veneR Dee³ee ~ oesveeW Meeble Keæ[s Les,
leYeer De¢M³e, Hej mHe<ì mJej megveeF& efo³ee efkeÀ mesþ, legceves YetKes jnkeÀj, DeHevee keÀle&J³e ceevekeÀj He´mevve ceve mes ®eejeW
jesefì³eeB SkeÀ kegÀÊes keÀes efKeuee oerb ~ Gme cene³e%e keÀe ³en HegjmkeÀej nw ~ mesþ Deewj mesþeveer oesveeW Gme DeueewefkeÀkeÀ
DeeJeepe keÀes megvekeÀj Oev³e nes ie³es ~ oesveeW ves efmej PegkeÀekeÀj YeieJeeve keÀes HeĆeece efkeÀ³ee ~

MeyoeLe&
mvesn - Hećs e ¢eq<ì - vepej
Del³eble - DeefOekeÀ efJevece´ - meY³e, efMeä
Oece&Heje³eCe - Oece& keÀe Heeueve keÀjves Jeeues Goej - o³eeueg
odJeej - ojJeepee Hemeejs - HewÀueeS
DekeÀmceeled - De®eevekeÀ veewyele - eqmLeefle, oMee
He´Lee - jerelf e He´®eefuele - HeéfmeodOe
ke´À³e-efJeke´À³e - Kejerovee-yes®evee ³e%e - Oeeefce&keÀ keÀe³e&
ICSE IX & X 23
Hindi Robomate+
DeHeÀJeen - Gæ[eF& ngF& yeele lebieer - HejsMeeveer

keÀesme - leerve efkeÀ.ceer keÀe SkeÀ keÀesme efJeueerve - iee³eye
owJeer MeefkeÌle - YeieJeeve keÀer leekeÀle Jesovee - Heeræ[e
efJeHeoie´mle - HejsMeeefve³eeW ceW HeBÀmes os n - Mejerj
ueLe-HeLe - Yeeriee ngDee kegbÀpe - yeieer®ee
efJeÞeece - Deejece Heesìueer - ieþjer
ogye&uelee - keÀcepeesjer ke=Àle%elee - GHekeÀej ceeveves keÀe YeeJe
MeefkeÌle - leekeÀle meceerHe - vepeoerkeÀ
keÀ©Ce - o³ee ³ee®evee - HeéLe&vee
menmee - De®eevekeÀ cetkeÀ - ietiB ee
yesyeme - cepeyetj cene³e%e - yeæ[e Oeeefce&keÀ keÀe³e&
iebYeerj - Meeble efJeeqmcele-efJecet{æ - nwjeve
efveëmJeeLe& - efyevee mJeeLe& kesÀ keÀle&J³e - keÀce& keÀjves ³eesi³e
ceeveJeese®f ele - ceveg<³e kesÀ efueS Gef®ele Heew HeÀìs - megyen
Deod³eesHeeble - DeejbYe mes Deble DeeMebkeÀe - mebosn
Guueeefmele - Deefle He´mevve efJeHeeqlle - mebkeÀì, ogKe
jpe - Oetue cemlekeÀ - ceeLee
Oeerjpe - Oew³e& oeueeve - yewþkeÀ
Deeues - oerHekeÀ jKeves keÀer peien onueerpe - ®eewKeì
He´mevveef®ele - KegMeefoue Yeew®ekeÌkeÀer - nwjeve
kegbÀoe - ueesns keÀe ieesueekeÀej ìgkeÀæ[e, kegbÀ[er ceepeje - ceeceuee
®eeweb Of e³eevee - ®ekeÀjevee efJeMeeue - yeæ[e
lenKeevee - peceerve kesÀ veer®es yevee keÀceje efvemleyOe - Meeble
De¢M³e - pees efoKeeF& ve os mHe<ì - meeHeÀ
cejCeemevve - cejves keÀer neuele ke=Àleke=Àl³e - Oev³e - Oev³e
efoJ³e JeeCeer - osJe JeeCeer
keÀ) `Hej meye efove nesle ve SkeÀ meceeve ~' DekeÀmceeled efove efHeÀjs Deewj mesþ peer keÀes iejeryeer keÀe cegnB osKevee Heæ[e ~
He´Mve ë i) `meye efove nesle ve SkeÀ meceeve' keÀe keÌ³ee DeLe& neslee nw ?
ii) mesþ peer keÀer efJeMes<eleeDeeW Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iii) DekeÀmceeled mesþ keÀes efkeÀmekeÀe cegnB osKevee Heæ[lee nw ? Deewj GvekeÀer oMee keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS ~
iv) yengle lebieer nesves Hej mesþeveer ves mesþ keÀes keÌ³ee meueen oer Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) `meye efove nesle ve SkeÀ meceeve' keÀe DeLe& neslee nw, mece³e ncesMee SkeÀ pewmee veneR jnlee ~ Jen yeouelee jnlee nw pewmes
jepee mes jbkeÀ Deewj jbkeÀ mes jepee nesvee DeLee&le ceveg<³e kesÀ peye efove yeoueles nw,b lees Jen keÀYeer iejerye nes peelee nw Deewj
keÀYeer Deceerj nes peelee nw ~ peye mesþ peer keÀe efove yeouee, lees Jes iejerye nes ieS ~
ii) mesþ peer yengle efJevece´´ Deewj o³eeueg J³eefkeÌle Les ~ Jes Fleves Oece& Heje³eCe Les efkeÀ GvekesÀ odJeej Hej keÀesF& Yeer J³eefkeÌle
kegÀí Yeer ceeBieves Deelee lees efvejeMe veneR ueewìlee Lee ~ neLe Hemeejs GvekesÀ ojJeepes Hej pees Yeer Deelee, cegìþd er yeeBOe
24 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
kesÀ peelee DeLee&le Peesueer YejkeÀj peelee ~ GvneWves yengle meejs ³e%e efkeÀS Deewj yengle Oeve oerve-ogefKe³eeW ceW yeeBì
efo³ee Lee ~
iii) DekeÀmceeled mesþ peer keÀe mece³e yeouee, Jes Deceerj mes iejerye nes ieS ~ GvekeÀes DeveskeÀ mecem³eeDeeW keÀe meecevee
keÀjvee Heæ[e ~ GvekesÀ efce$eeW ves Yeer Gvemes cegnB HesÀj efue³ee ~ veewyele ³eneB lekeÀ Dee ieF& efkeÀ mesþ Deewj mesþeveer YetKeeW cejves
ueies ~ GvnW kegÀí veneR metPe jne Lee ~ mesþeveer keÀer meueen Hej mesþ DeHevee ³e%e yes®eves kesÀ efueS lew³eej nes ieS ~
iv) peye yengle lebieer Dee ieF& lees mesþeveer ves mesþ mes DeHevee SkeÀ ³e%e yes®e [eueves keÀes keÀne keÌ³eeWefkeÀ Gve efoveeW SkeÀ
He´Lee He´®eefuele Leer ~ ³e%eeW keÀes Kejeroe Deewj yes®ee peelee Lee ~ ³e%e kesÀ Devegmeej GmekeÀe cetu³e efceue peelee Lee ~
mesþeveer ves lebieer otj keÀjves kesÀ efueS mesþ keÀes ³e%e yes®eves keÀer meueen oer Leer ~
Ke) Gve efoveeW SkeÀ He´Lee He´®eefuele Leer ~ ³e%eeW keÀe ke´À³e-efJeke´À³e ngDee keÀjlee Lee ~
He´Mve ë i) Gve efoveeW keÀevw e - meer He´Lee He´®eefuele Leer, GmekesÀ yeejs ceW efueefKeS ~
ii) mesþeveer keÀs megPeeJe Hej mesþ keÀer keÌ³ee Heélf eefke´À³ee nesleer nw ? mecePeekeÀj efueefKeS ~
iii) kegÀob veHegj ceW keÀewve Heémf eodOe Lee efpemekesÀ neLeeW mesþ ves ³e%e yes®eves keÀe efveCe&³e efue³ee ? mesþeveer ves mesþ kesÀ efueS jemles ceW
Yeespeve keÀe keÌ³ee HeýebOe efkeÀ³ee ?
iv) keÀneveer keÀe GodoMs ³e mHeä keÀerepf eS ~
Gllej ë i) Gve efoveeW SkeÀ He´Lee keÀe ®eueve Lee ~ ³e%eeW keÀe ke´À³e-efJeke´À³e neslee Lee ~ pewmee ³e%e neslee Gmeer keÀs Devegmeej cetu³e Yeer
efceue peelee Lee ~ yeæ[s ³e%e keÀe DeefOekeÀ cetu³e Deewj íesìs ³e%e keÀe keÀce cetu³e efceuelee Lee ~
ii) mesþeveer ves mesþ keÀes SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe megPeeJe efo³ee ~ Helveer kesÀ meueen Hej mesþ ogKeer nes peeles nQ uesefkeÀve yeeo ceW
DeHeveer Kejeye DeeefLe&keÀ eqmLeefle keÀs efJe<e³e ceW mees®ekeÀj SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe efveCe&³e uesles nwb ~
iii) keÀobg veHegj ceW SkeÀ J³eefkeÌle Oevvee mesþ kesÀ veece mes Heémf eodOe Les ~ GmekeÀer Helveer keÀes owJeer MeefkeÌle HeéHle Leer ~ efpememes Jen leerveeW
ueeskeÀeW keÀer meejer yeelesb peeve uesleer Leerb ~ mesþ ves Gmeer Oevvee mesþ kesÀ neLeeW SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe efveCe&³e efue³ee ~ mesþeveer
Heæ[esmeer mes pewmes-lewmes Leesæ[e-mee Deeìe ceeBie ueeF& Deewj mesþ kesÀ jemles ceW Yeespeve keÀjves kesÀ efueS ®eej ceesìer-ceesìer jeseìf ³eeB
yeveekeÀj Heesìueer ceW yeeBOekeÀj mesþ keÀes os oer ~
iv) Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves ³en yeleeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw efkeÀ efveëmJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& efkeÀmeer cene³e%e mes keÀce
veneR neslee ~ Fme He´keÀej efveëmJeeLe& YeeJe mes pees keÀce& efkeÀ³ee peelee nw, GmekeÀe HeÀue DeLee&le HeefjCeece DeJeM³e HeéHle neslee
nw ~ meYeer peerJeeW Hej o³ee keÀjvee, He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe Hejce keÀle&J³e nw ~ vej keÀer mesJee mes ner veeje³eCe keÀer HeéeqHle nesleer nw ~
mJe³eb keÀ<ì menve keÀjkesÀ otmejeW kesÀ keÀ<ìeW keÀes otj keÀjvee ner ceeveJe Oece& nw ~ efof KeeJes kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee ³e%e cenlJenerve
neslee nw ~ iejerye, ogKeer, YetKes Deewj cegmeeryele ceW efIejs J³eefkeÌle keÀer mene³elee keÀjves mes F&MJej He´mevve nesles nQ ~
ie) mesþ peer ves keÀne, ``mebkeÀì ceW nBt Deewj SkeÀ ³e%e DeeHekesÀ neLe yes®eves Dee³ee nBt ~''
He´Mve ë i) mesþ peer ³e%e yes®eves kesÀ efueS efkeÀme veiej cesW ieS ?
ii) Oevvee mesþ keÀer Helveer kesÀ meboYe& ceW ueesieeW ceW keÌ³ee ®e®ee& Leer ?
iii) ³e%e yes®eves DeeS mesþ mes Oevvee mesþ keÀer Helveer ves keÌ³ee keÀne ? GvekeÀer yeele megvekeÀj ³e%e yes®eves DeeS mesþ ves keÌ³ee Gllej efo³ee
Deewj keÌ³ee mees®ee ?
iv) Oevvee mesþ keÀer Helveer keÀer keÀewve - meer yeele megvekeÀj ³e%e yes®eves DeeS mesþ keÀes DeeM®e³e& ngDee ?
Gllej ë i) mesþ peer ³e%e yes®eves kesÀ efueS kegÀb oveHegj veecekeÀ veiej ceW DeeS Les ~ ³en veiej GvekesÀ Iej mes ome ³ee yeejn keÀems e otj Lee ~ ³enebr
Hej SkeÀ Deceerj J³eefkeÌle kesÀ neLeeW DeHevee ³e%e yes®eves kesÀ efueS DeeS Les ~
ii) Oevvee mesþ keÀer Helveer kesÀ meboYe& ceW ³en ®e®ee& Leer efkeÀ Gmes keÀeFs & owJeer MeefkeÌle HeéHle nw efpemekesÀ keÀejCe Jen leerveeW ueeskeÀeW
keÀer meejer yeeleW peeve uesleer nwb ~
ICSE IX & X 25
Hindi Robomate+
iii) mesþ peer peye Oevvee mesþ kesÀ Iej ³e%e yes®eves Heng®B eles nQ, leye Oevvee mesþ keÀer Helveer keÀnleer nwb efkeÀ ³e%e Kejeroves kesÀ efueS
lees nce lew³eej nbw, Hej DeeHekeÀes DeHevee cene³e%e yes®evee nesiee ~ mesþeveer keÀer yeele megvekeÀj ³e%e yes®eves DeeS mesþ ves
mecePee efkeÀ GvekeÀe cepeekeÀ Gæ[e³ee pee jne nw ~ mesþ ves efJevece´ YeeJe mes keÀne efkeÀ DeeHe Deepe keÀer yeele keÀnleer nQ,
ceQves lees yejmeeW mes keÀesF& ³e%e veneR efkeÀ³ee ~
iv) Oevvee mesþ keÀer Helveer ves mesþ mes GvekesÀ cene³e%e yes®eves keÀer yeele keÀner, efpemes megvekeÀj mesþ keÀes DeeM®e³e& ngDee ~
cene³e%e keÀer yeele lees otj, Gvnesvb es keÀesF& íesìe ³e%e Yeer veneR efkeÀ³ee Lee ~ mesþeveer keÀer yeele megvekeÀj Jes nwjeve nes ieS
Deewj GvneWves ³en mees®ee efkeÀ Fve ueesieeW keÀes ³e%e Kejerovee veneR nw FmeefueS ³es Ssmeer yeeleW keÀj jns nQ ~
Ie) ``keÌ³ee mees®eles nes mesþ ? yeesuees jepeer nes ?'' Oevvee mesþ keÀer Helveer ves Hetíe ~ mesþ ves efKevve neskeÀj keÀne, ``mesþeveer peer, nBmeer
íese[fæ S ~ keÀece keÀer yeele keÀerefpeS ~''
He´Mve ë i) ``keÌ³ee mees®eles nes mesþ ? yeesuees jepeer nes ?'' Oevvee mesþ keÀer Helveer kesÀ Fme keÀLeve keÀe keÌ³ee DeeMe³e nw ?
ii) Oevvee mesþ keÀer Helveer ves mesþ kesÀ efkeÀme keÀece keÀes cene³e%e yelee³ee Deewj keÌ³eeW ?
iii) ``mesþeveer peer nBmeer íese[ æf S'' mesþ ves Ssmee keÌ³eeW keÀne ?
iv) mesþeveer ves me®®es ³e%e keÀer keÌ³ee Hen®eeve yeleeF& ? mesþ ves keÀewve-mee cene³e%e efkeÀ³ee Lee ?
Gllej ë i) Oevvee mesþ keÀer Helveer keÀs keÀnves keÀe DeeMe³e ³en Lee efkeÀ mesþ DeHevee cene³e%e yes®eves keÀes lew³eej nwb ³ee veneR ~ mesþ keÀer
Helveer keÀes ceeuetce Lee efkeÀ ³e%e yes®eves DeeS mesþ ves Deepe SkeÀ cene³e%e efkeÀ³ee nw ~
ii) Oevvee mesþ keÀer Helveer ves mesþ odJeeje jemles ceW mJe³eb Yeespeve ve keÀjkesÀ DeHevee Yeespeve SkeÀ kegÀlles keÀes efKeuee osvee Deewj
GmekesÀ HeéCe ye®ee uesvee, Fmeer keÀece keÀes cene³e%e yelee³ee nw ~ mesþeveer ves yelee³ee efkeÀ efveëmJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee
keÀce& ner me®®ee cene³e%e neslee nw ~
iii) mesþ ves Ssmee FmeefueS keÀne keÌ³eeWekf eÀ GvneWves yejmeeW mes keÀesF& ³e%e veneR efkeÀ³ee Lee ~ peye Oevvee mesþ keÀer Helveer ves Gvemes
DeHevee cene³e%e yes®eves keÀes keÀne, lees GvnW ueiee efkeÀ mesþeveer GvekeÀe Gheneme keÀj jner nQ ~ Jes yeesues efkeÀ cesjer eqmLeefle Ssmeer
veneR nw efkeÀ ceQ ³e%e keÀª@b, ceQves meeueeW mes keÀesF& ³e%e veneR efkeÀ³ee ~
iv) mesþeveer me®®es ³e%e keÀer Hen®eeve yeleeles ngS keÀnleer nQ efkeÀ ³e%e keÀceeves keÀer F®íe mes; Oeve-oewuele uegìekeÀj efkeÀ³ee
ie³ee ³e%e, me®®ee ³e%e veneR neslee ~ efyevee mJeeLe& kesÀ efkeÀ³ee ie³ee keÀe³e& ner me®®ee ³e%e neslee nw ~ mesþ ves SkeÀ YetKes leLee
ogye&ue kegÀlles keÀes DeHeveer meejer jeseqì³eeB efKeuee oebr ~ jesefì³eeB Keeves kesÀ yeeo kegÀlles kesÀ Mejerj ceW leekeÀle Dee ieF& Deewj
kegÀÊee ®eueves ueiee ~ mesþ ves Heeveer HeerkeÀj ner iegpeeje keÀj efue³ee ~ mesþ ves efvemJeeLe& YeeJe mes ³ener cene³e%e efkeÀ³ee Lee ~
®e) meeceves Je=#eeW keÀe SkeÀ kegÀb pe Deewj kegÀDeeB osKekeÀj mesþ ves efJe®eej efkeÀ³ee efkeÀ ³eneB Lees[æ er osj ©keÀkeÀj Yeespeve Deewj efJeÞeece keÀj uesvee
®eeefnS ~ ³en mees®e Jes Gme kegÀb pe keÀer Deesj yeæ{s ~ Heesìueer mes ueesìe-[esj efvekeÀeuekeÀj Heeveer KeeR®ee Deewj neLe - Hewj OeesS ~
He´Mve ë i) mesþ keÀneB pee jns Les Deewj keÌ³eeW ?
ii) mesþ peer keÌ³ee mees®ekeÀj kegÀb pe keÀer Deesj yeæ{s ?
iii) mesþ peer keÀes kegÀB pe ceW keÌ³ee efoKeeF& efo³ee ? Gmes osKekeÀj GvekeÀer keÌ³ee Heélf eefke´À³ee ngF& ?
iv) mesþ peer ves efkeÀmes Deewj keÌ³eeW jeseìf ³eeB efKeueeF& ?
Gllej ë i) SkeÀ veiej ceW SkeÀ mesþ jnles Les ~ Jes Henues yengle Deceerj Les uesekf eÀve mece³e yeouee Deewj Jes iejerye nes ieS ~ GvekesÀ Iej
ceW Keeves kesÀ efueS Yeer kegÀí veneR Lee ~ efce$eeW ves Yeer GvekeÀe meeLe íes[æ efo³ee ~ GvneWves SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe efveCe&³e
efue³ee ~ Jes ³e%e yes®eves kesÀ efueS kegÀb oveHegj veecekeÀ veiej cesb SkeÀ mesþ kesÀ Heeme pee jns Les efpememes GvekesÀ Heeme kegÀí Oeve
Dee peelee Deewj GvekeÀer iejeryeer otj nes peeleer ~ Jes Yeer meeceev³e {bie mes peerJeve peer Heeles ~ efvel³e keÀer mecem³eeDeeW mes
GvekeÀes cegekf eÌle efceue peeleer ~
26 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) mesþ peer mesþeveer keÀer meueen Hej ³e%e yes®eves kegbÀoveHegj pee jns Les ~ Jes megyen ner Iej mes efvekeÀue Heæ[s ~ peye GvneWves
DeeOee jemlee Heej efkeÀ³ee leye Jes lespe OetHe Deewj iejceer mes HejsMeeve nes ieS ~ meeceves Je=#eeW keÀe SkeÀ Ievee kegÀb pe Deewj
kegÀDeeB osKekeÀj GvneWves efJe®eej efkeÀ³ee efkeÀ Fmeer kegÀb pe ceW Leesæ[er osj ©keÀkeÀj Yeespeve Deewj efJeÞeece efkeÀ³ee peeS ~ ³en
mees®ekeÀj mesþ kegÀb pe keÀer lejHeÀ yeæ{s ~ GvneWves Heesìueer ceW mes SkeÀ ueesìe Deewj [esjer (jmmeer) efvekeÀeueer ~ kegÀSB ceW mes Heeveer efvekeÀeuekeÀj
GvneWves DeHeves neLe - Hewj OeesS Deewj Keevee Keeves kesÀ efueS yewþ ieS ~ ³ener mees®ekeÀj Jen kegÀpb e keÀer Deesj yeæ{s ~
iii) mesþ peer kegbÀoveHegj pee jns Les ~ DeeOee jemlee ner HeejkeÀj HeeS neWies efkeÀ OetHe lespe nes ieF&, Jes Hemeerves mes Yeerie
ieS ~ GvekeÀes meeceves SkeÀ Ievee kegbÀpe Deewj kegÀDeeB efoKeeF& efo³ee ~ GvneWves mees®ee efkeÀ Fmeer kegbÀpe ceW efJeÞeece keÀjW
Deewj Yeespeve keÀjsb ~ ³en mees®ekeÀj Jes kegÀbpe keÀer Deesj yeæ{s ~ GvneWves yeieer®es ceW peekeÀj Heesìueer ceW mes ueesìe Deewj
[esj efvekeÀeuee efHeÀj kegÀSB mes Heeveer efvekeÀeuekeÀj GvneWves neLe-Hewj OeesS Deewj Yeespeve keÀjves kesÀ efueS yewþs ner Les
efkeÀ, leYeer GvekesÀ meeceves ner kegÀí otjer Hej SkeÀ kegÀllee leæ[Helee ngDee efoKeeF& efo³ee ~ kegÀllee SkeÀ neLe keÀer otjer
Hej ner Lee ~ kegÀlles keÀes osKekeÀj mesþ keÀes o³ee Dee ieF& ~ Gvnesbves kegÀlles keÀes DeHevee Hetje Yeespeve efKeuee efo³ee ~
mesþves mJe³eb SkeÀ ueesìe Heeveer HeerkeÀj Deejece efkeÀ³ee efHeÀj Jene@b mes ®eue efoS ~ Fme He´keÀej mesþ peer ves kegÀlles keÀer
mene³elee keÀer ~ Gmes DeHevee Yeespeve oskeÀj GmekesÀ HeéCe ye®eeS ~
iv) mesþ peer kegbÀoveHegj pee jns Les ~ Jen ®eueles-®eueles LekeÀ ieS Les ~ Jes kegbÀpe ceW ©keÀkeÀj efJeÞeece Deewj Yeespeve keÀjvee
®eenles Les ~ GvneWves DeHeveer Heesìueer mes ueesìe Deewj [esj efvekeÀeuekeÀj kegÀS@b mes Heeveer efvekeÀeuee Deewj neLe-Hewj OeesS ~
GmekesÀ HeM®eeled Jes Yeespeve keÀjves yewþ,s leYeer GvneWves osKee efkeÀ Gvemes neLe Yej keÀer otjer Hej SkeÀ kegÀllee íìHeìe jne
Lee ~ Jen yengle keÀcepeesj efoKeeF& os jne Lee ~ jesìer osKekeÀj yeej-yeej ieo&ve GÀHej Gþeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jne Lee
uesefkeÀve keÀcepeesjer kesÀ keÀejCe ieo&ve mecYeeue veneR Hee jne Lee ~ ³en osKekeÀj mesþ keÀe Ëo³e o³ee YeeJe mes Yej ie³ee ~
GvneWves SkeÀ jesìer kesÀ ìgkeÀæ[s keÀjkesÀ kegÀlles keÀs meeceves [eue efo ~ jesìer Keeves kesÀ yeeo kegÀllee Gcceero Yejer vepej mes mesþ keÀes
osKeves ueiee ~ Oeerj-s Oeerjs mesþ ves DeHeveer meejer jeseìf ³eeB kegÀlles keÀes efKeuee oerb ~ jeseìf ³ee@b Keeves kesÀ HeM®eeled kegÀlles kesÀ Mejerj ceW
MeefkeÌle Dee ieF&, Jen ®eueves ueiee ~ mesþ mJe³eb YetKes jns Deewj SkeÀ ueesìe peue HeerkeÀj DeHeves ceeie& Hej ®eue efoS ~
í) kegÀb oveHegj keÀer Oece&Meeuee kesÀ ®eyetlejs Hej YetKes Hesì pewmes-lewmes jele efyeleekeÀj, Heew HeÀìs JeneB mes ®euekeÀj, Deieues efove Meece keÀes mesþ
DeHeves Iej Dee Heng®B es ~ mesþeveer yeæ[er-yeæ[er DeeMeeSB ueieeS yewþer Leerb ~
He´Mve ë i) mesþ kegÀb oveHegj mes efvejeMe neskeÀj keÌ³eeW ueewìs Deewj yeæ[er-yeæ[er DeeMeeSB ueieekeÀj keÀewve yewþe Lee ?
ii) efkeÀmekeÀes osKekeÀj keÀevw e DeeMebkeÀe mes keÀeBHe Gþe Deewj keÌ³eeW ?
iii) keÀevw e mes keÀce& keÀes mesþ ceeveJelee keÀe keÀce& mecePeles nwb ? mesþ keÀer yeele megvekeÀj mesþeveer ves keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iv) mesþ kesÀ Iej Meece kesÀ mece³e keÀevw e - meer Ieìvee Ieìer Deewj mesþpeer ves Helveer keÀes keÌ³ee yelee³ee ?
Gllej ë i) mesþ kegbÀoveHegj Oevvee mesþ kesÀ Iej DeHevee SkeÀ ³e%e yes®eves kesÀ efueS ieS Les ~ GvneWves Oevvee mesþ keÀes yelee³ee efkeÀ
ceQ yengle HejsMeeveer ceW nBt Deewj DeeHekesÀ neLe SkeÀ ³e%e yes®evee ®eenlee nBt ~ mesþ Deewj Oevvee mesþ oesveeW yeele keÀj
jns Les efkeÀ Oevvee mesþ keÀer Helveer Yeer JeneB Dee ieF& ~ GvneWves mesþpeer mes keÀne efkeÀ nce DeeHekeÀe ³e%e Kejeroves kesÀ
efueS lew³eej nQ uesefkeÀve peye DeeHe DeHevee cene³e%e yes®eWies leye, nce DeeHekeÀe ³e%e KejeroWies ~ mesþ ves peye Oevvee
mesþ kesÀ Helveer keÀer yeele megveer lees DeeM®e³e& ®eefkeÀle nes ieS ~ GvneWves keÀne efkeÀ ceQves lees yejmeesb mes keÀesF& ³e%e veneR
efkeÀ³ee nw ~ Oevvee mesþ keÀer Helveer ves GvekeÀes mecePee³ee efkeÀ Deepe DeeHeves pees efyevee mJeeLe& kesÀ YetKes kegÀlles keÀes
jesefì³eeB efKeueeF&, Jener cene³e%e nw ~ mesþ ves keÀesF& peJeeye veneR efo³ee ®egHe®eeHe DeHeveer Heesìueer GþeF&, efvejeMe
neskeÀj Keeueer neLe ueewì DeeS ~ GvneWves ®eyetlejs Hej ner jele efyeleeF&, Deewj megyen nesles Iej kesÀ efueS ®eue Heæ[s ~
Iej Hej mesþeveer yeæ[er - yeæ[er DeeMeeSB ueieekeÀj yewþer Leer ~ Jen mesþ keÀe Flebpeej keÀj jner Leer ~
ICSE IX & X 27
Hindi Robomate+
ii) efkeÀmeer veiej ceW SkeÀ mesþ jnles Les, Jes yengle Deceerj Les ~ mece³e yeouee mesþ iejerye nes ieS ~ iejeryeer kesÀ keÀejCe Jes DeHevee
³e%e yes®eves kesÀ efueS kegÀb oveHegj veecekeÀ veiej ceW ieS ~ mesþeveer yewþkeÀj GvekeÀe Fblepeej keÀj jner Leer ~ mesþ keÀes Keeueer
neLe Deelee osKekeÀj mesþeveer keÀeBHe ieF& ~ GvekeÀes ueiee efkeÀ mesþ keÀe ³e%e veneR efyekeÀe ~ GvneWves mees®ee Lee efkeÀ ³e%e
yes®eves mes GvekeÀer iejeryeer otj nes peeSieer Fmeereuf eS peye GvneWves mesþ keÀes Keeueer neLe osKee lees keÀeBHe Gþer ~
iii) mesþ peer keÀer eqmLeefle yengle Kejeye Leer, Jes DeHevee ³e%e yes®evee ®eenles Les FmeefueS Jes kegÀb oveHegj ieS Les ~ kegÀb oveHegj kesÀ Oevvee
mesþ keÀes peye GvneWves yelee³ee efkeÀ Jes SkeÀ ³e%e yes®evee ®eenles nwb ~ mesþ keÀer yeele megvekeÀj Oevvee mesþ keÀer Helveer ves keÀne
efkeÀ ³eefo DeeHe DeHevee cene³e%e yes®eWies, leYeer nce KejeroiW es ~ Henues lees mesþ keÀes mesþeveer keÀer yeele mecePe ceW veneR DeeF& ~
Oevvee mesþ keÀer Helveer ves efHeÀj GvekeÀes mecePee³ee efkeÀ Deepe DeeHeves kegÀlles keÀes DeHevee Yeespeve efveëmJeeLe& YeeJe mes
efKeuee³ee, Jener cene³e%e nw ~ mesþ ves mees®ee efkeÀ efkeÀmeer keÀes Yeespeve osvee, ³ee GmekeÀer YetKe efceìevee lees ceveg<³e keÀe
Hejce keÀle&J³e nw ~ ³en lees He´l³eskeÀ ceeveJe keÀe Oece& nw ~ Fmes keÀesF& kewÀmes yes®e mekeÀlee nw ? ceveg<³e keÀes DeHevee keÀle&J³e
veneR yes®evee ®eeefnS ~ mesþ, kegÀb oveHegj mes Iej JeeHeme DeeS Deewj GvneWves DeHeveer Helveer keÀes Hetjer yeele yeleeF& ~ mesþ keÀer Helveer
ves mesþ keÀes HewjeW keÀer Oetue GþekeÀj ceeLes Hej ueiee ueer ~ ³en peevekeÀj GvekeÀe ceve He´mevve nes ie³ee efkeÀ GvekesÀ Heefle ves
iejeryeer ceW Yeer Oece& Deewj ceeveJelee keÀe jemlee veneR íes[æ e ~
iv) mesþ peer kegÀb oveHegj mes JeeHeme DeeS ~ mesþ peer ves mesþeveer keÀes Hetjer Ieìvee yeleeF& ~ GvneWves mesþeveer keÀes yelee³ee efkeÀ jemles
ceW GvnW SkeÀ kegÀllee efceuee, pees yengle keÀcepeesj Lee ~ ceQves Gmes meejer jeseìf ³eeB efKeuee oer ~ Meece keÀes peye ceQ Oevvee mesþ
kesÀ Iej Heng®B ee, lees Oevvee mesþ keÀer Helveer ves keÀne efkeÀ DeHevee cene³e%e yes®eesies, leYeer nce KejeroiW es, veneR lees nce ³e%e
veneR KejeroiW es ~ ceQves yelee³ee efkeÀ meeueeW mes cewvb es keÀesF& ³e%e veneR efkeÀ³ee ~ Oevvee mesþ keÀer Helveer ves yelee³ee efkeÀ DeeHeves
kegÀb pe ceW kegÀlles keÀes Keevee efKeuee³ee, Jener cene³e%e nw ~ ceQves DeHeves keÀle&J³e keÀes yes®evee Gef®ele veneR mecePee Deewj JeeHeme
ueewì Dee³ee ~ mesþ keÀer yeele meceeHle nesves kesÀ yeeo mesþeveer Iej ceW oer³ee peueeves ieF& lees ®eewKeì kesÀ Heeme GvekeÀe Hewj HelLej mes
ìkeÀje³ee ~ mesþeveer ves mesþ keÀes yegueekeÀj Jen HelLej efoKee³ee ~ mesþ ves DeekeÀj HelLej Gþe³ee, lees JeneB mes veer®es peeves
kesÀ efueS meerefæ{³eeB efoKeeF& osves ueieer ~ oesveeW meere{æf ³eeW mes veer®es Glejs Deewj lenKeeves ceW HengB®es ~ oesveeW ves osKee efkeÀ
lenKeevee nerjs-peJeenjeleebs mes Yeje ngDee Lee ~ ³ener DeeM®e³e& pevekeÀ Ieìvee Gme efove mesþ kesÀ Iej ceW Ieìer ~
pe) GvekeÀer DeeBKesb ®eeQeOf e³eeves ueieeR ~ mesþ ves osKee, Jen SkeÀ efJeMeeue lenKeevee nw Deewj peJeenjeleeW mes peieceiee jne nw ~
He´Mve ë i) peieceieeles peJeenjele efkeÀmekeÀes Deewj keÀneB efceues ?
ii) efkeÀmekeÀer DeeBKeW ®eeQeOf e³eeves ueieer Deewj keÌ³eeW ?
iii) De¢M³e DeeJeepe efkeÀmekeÀer Leer Deewj Gmeves keÌ³ee keÀne ?
iv) oerS keÀer efìceefìceeleer jesMeveer ceW GvneWves keÌ³ee osKee Deewj ÞeodOee mes efkeÀmekeÀes HeĆeece efkeÀ³ee ?
Gllej ë i) SkeÀ mesþ Les, Jes yengle Deceerj Les ~ De®eevekeÀ GvekeÀer oMee yengle Kejeye nes ieF& ~ Jes iejerye nes ieS iejeryeer otj keÀjves
kesÀ efueS GvneWves SkeÀ ³e%e, yes®eves keÀe efveCe&³e efue³ee ~ Jes ³e%e yes®eves kesÀ efueS kegÀb oveHegj veecekeÀ ieeBJe ceW ieS uesekf eÀve
GvekeÀe ogYee&i³e Lee efkeÀ GvekeÀe ³e%e veneR efyekeÀe ~ yes®eejs ogKeer neskeÀj Iej JeeHeme ueewì DeeS ~ Iej ceW Meece kesÀ mece³e
SkeÀ Ieìvee Ieìer ~ GvekeÀer Helveer Iej ceW oer³ee peueeves ieF&, lees GvekesÀ HewjeW mes SkeÀ HelLej ìkeÀje³ee ~ mesþ peer ves peye
Gme HelLej keÀes KeeR®ee lees JeneR mes veer®es lenKeeves ceW peeves keÀe jemlee efceue ie³ee ~ meere{æf ³eeW mes veer®es Glejves Hej Gve oesveeW
keÀes JeneB nerjs peJeenjele keÀe Kepeevee efceuee ~
ii) mesþeveer ves mesþ keÀes yelee³ee efkeÀ ®eewKeì kesÀ Heeme SkeÀ HelLej Gþ ie³ee nw ~ mesþ peye osKeves DeeS leye mesþ ves HelLej
THej keÀer lejHeÀ KeeR®ee, lees veer®es peeves keÀe jemlee efceue ie³ee ~ veer®es SkeÀ yeæ[e-mee lenKeevee efceuee pees nerje Deewj
28 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
peJeenjele mes Yeje Lee ~ nerjöpeJeenjele osKekeÀj mesþ Deewj mesþeveer keÀer DeeBKeW ®eeQeOf e³eeves ueieer ~ oesveeW efvemleyOe
Keæ[s Les keÌ³eeWekf eÀ osJeleeDeeW keÀer cee³ee keÀe jnm³e GvekeÀes mecePe ceW veneR Dee jne Lee ~ oesveeW Flevee DeHeej Oeve osKekeÀj
DeeM®e³e& ®eefkeÀle jn ieS keÌ³eeWekf eÀ DeYeer lekeÀ GvekesÀ Heeme Keeves kesÀ efueS oevee Yeer veneR Lee Deewj De®eevekeÀ Flevee
Oeve efceuee efkeÀ Jes oesveeW DeeM®e³e& ceW Heæ[ ieS ~
iii) Oeveer mesþ kesÀ Iej ceW De®eevekeÀ SkeÀ lenKeevee efceuee pees nerjs, peJeenjeleeW mes Yeje Lee ~ oesveeW DeeM®e³e& ®eefkeÀle
lenKeeves ceW Keæ[s Les, leYeer GvnW SkeÀ mHe<ì SJeb De¢M³e DeeJeepe megveeF& oer ~ Jen Deueewekf eÀkeÀ DeeJeepe F&MJej keÀer
Leer uesekf eÀve Jes De¢M³e Les ~ yeme DeeJeepe ner megveeF& os jner Leer ~ osJe ves keÀne efkeÀ ``Dees mesþ ! mJe³eb YetKes jnkeÀj
DeHevee keÀle&J³e ceevekeÀj He´mevveef®ele neskeÀj legceves cejCeemevve kegÀlles keÀes ®eejeW jeseìf ³eeB efKeueekeÀj GmekeÀer peeve ye®eeF&,
³en Gme cene³e%e keÀe HegjmkeÀej nw ~ Gme efoJ³e Deewj Deueewekf eÀkeÀ DeeJeepe keÀes megvekeÀj mesþ - mesþeveer Oev³e nes ieS ~
iv) mesþeveer ves mesþ keÀes ®eewKeì keÀs Heeme GKeæ[s HelLej keÀes efoKee³ee ~ mesþ peer Yeer DeeM®e³e& ceW Heæ[ ieS ~ oerS
keÀer efìceefìceeleer jesMeveer ceW mesþ ves O³eeve mes osKee, lees GvnW Helee ®euee efkeÀ ³ene HelLej veneR nw yeefukeÀ efkeÀmeer
®eerpe keÀe {keÌkeÀve nw ~ GvneWves HelLej ceW ueies kegbÀos keÀes HekeÀæ[keÀj KeeR®ee, lees HelLej THej Dee ie³ee Deewj Deboj
peeves kesÀ efueS meerefæ{³eeB efoKeeF& osves ueieer ~ oesveeW oer³ee ueskeÀj meerefæ{³eeW mes veer®es Glejs, JeneB nerjs peJeenjele
peieceiee jns Les ~ mesþ - mesþeveer oesveeW efvemleyOe Keæ[s Les ~ Deueewekf eÀkeÀ Deewj efoJ³e DeeJeepe ves mHe<ì efkeÀ³ee efkeÀ ³en
meye GvekesÀ cene³e%e keÀe HegjmkeÀej nw ~ mesþ Deewj mesþeveer oesveeW Gme DeeJeepe keÀes megvekeÀj Oev³e nes ieS ~ oesveeW ves
ÞeodOee mes PegkeÀkeÀj Gme efoJ³e MeefkeÌle keÀes HeĆeece efkeÀ³ee ~
Pe) ³en osKekeÀj mesþ keÀe Ëo³e o³ee mes Yej Dee³ee ~ `yes®eejs keÀes keÀF& efove mes Keevee veneR efceuee efoKelee nw, leYeer lees ³en
neuele nes ieF& nw ~'
He´Mveë i) keÌ³ee osKekeÀj mesþ keÀe Ëo³e o³ee mes Yej Dee³ee ?
ii) mesþ peer keÀneB pee jns Les Deewj keÌ³eeW ?
iii) `yes®eejs' Meyo keÀe He´³eesis e efkeÀmekesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ? GmekeÀer kewÀmeer neuele nes ieF& Leer Deewj keÌ³eeW?
iv) Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee efueefKeS ~
Gllej ë i) mesþ peer kegÀb oveHegj pee jns Les ~ DeeOee jemlee ner HeejkeÀj HeeS neWies efkeÀ OetHe lespe nes ieF&, Jes Hemeerves mes Yeerie ieS ~
GvekeÀes meeceves SkeÀ Ievee kegÀb pe Deewj kegÀDeeB efoKeeF& efo³ee ~ GvneWves mees®ee efkeÀ Fmeer kegÀb pe ceW efJeÞeece keÀjW Deewj Yeespeve
keÀjbs ~ ³en mees®ekeÀj Jes kegÀpb e keÀer Deesj yeæ{s ~ Jes yeieer®es ceW peekeÀj Heesìueer ceW mes ueesìe Deewj [esjer efvekeÀeueer efHeÀj kegÀSB mes Heeveer
efvekeÀeuekeÀj GvneWves neLe-Hewj OeesS Deewj Yeespeve keÀjves kesÀ efueS yewþ,s leYeer GvekesÀ meeceves ner kegÀí otjer Hej SkeÀ kegÀllee
leæ[Helee ngDee efoKeeF& efo³ee ~ kegÀllee SkeÀ neLe keÀer otjer Hej ner Lee ~ kegÀlles keÀes osKekeÀj mesþ keÀes o³ee Dee ieF& ~
ii) SkeÀ veiej ceW SkeÀ mesþ jnles Les ~ Jes Henues yengle Deceerj Les uesekf eÀve mece³e yeouee Deewj Jes iejerye nes ieS ~ GvekesÀ Iej
ceW Keeves kesÀ efueS Yeer kegÀí veneR Lee ~ efce$eeW ves Yeer GvekeÀe meeLe íes[æ efo³ee ~ GvneWves SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe efveCe&³e
efue³ee ~ Jes ³e%e yes®eves kesÀ efueS kegÀb oveHegj veecekeÀ veiej cesb SkeÀ mesþ kesÀ Heeme pee jns Les efpememes GvekesÀ Heeme kegÀí Oeve
Dee peelee Deewj GvekeÀer iejeryeer otj nes peeleer ~ Jes Yeer meeceev³e {bie mes peerJeve peer Heeles ~ efvel³e keÀer mecem³eeDeeW mes
GvekeÀes cegefkeÌle efceue peeleer ~
iii) `yes®eejs' Meyo keÀe He´³eesis e kegÀlles kesÀ efueS efkeÀ³ee nw ~ SkeÀ kegÀllee YetKe mes íìHeìe jne Lee GmekeÀe Hesì keÀcej mes ueiee
ngDee Lee ~ ogye&uelee kesÀ keÀejCe Jen DeHeveer ieo&ve Yeer veneR Gþe Hee jne Lee ~ GmekeÀer neuele yengle o³eveer³e Leer ~
ICSE IX & X 29
Hindi Robomate+
Gmes osKekeÀj Ssmee ueielee nw pewmes keÀF& efoveeW mes Yeespeve veneR efceuee nesiee ~ Jen Flevee keÀcepeesj nes ie³ee Lee efkeÀ
DeHevee Mejerj Yeer veneR meBYeeue Hee jne Lee ~
iv) `cene³e%e keÀe HegjmkeÀej' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Del³eble meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw~ keÀneveerkeÀej ³eMeHeeue peer ves keÀneveer
ceW efoKee³ee nw efkeÀ efvemJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& ner me®®ee keÀce& neslee nw~ Fme keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$e mesþ SJeb
mesþeveer DeHeveer iejeryeer keÀes otj keÀjves kesÀ efueS ³e%e kesÀ HeÀue keÀes yes®eves kesÀ efueS cepeyetj nes peeles nQ~ DeHeves ³e%e kesÀ
HeÀue keÀes yes®eves kesÀ efueS mesþ peer kegÀvoveHegj peeles nQ uesekf eÀve jemles ceW YetKes kegÀlles keÀes jesìer efKeueekeÀj Gme mesþ ves pees
³e%e keÀcee³ee Lee, Gmeer ³e%e keÀes Jen yes®eves kesÀ efueS lew³eej veneR ngS ~ mesþ peer keÀer ¢eq<ì ceW YetKes keÀes Keevee osvee
GvekeÀe keÀle&J³e Lee, keÀesF& ³e%e veneR~ GvekesÀ JeeHeme Iej Deeves Hej jele keÀes GvekeÀer Helveer oer³ee peueeves ieF&, GvnW Iej
ceW ner SkeÀ lenKeevee efceuee Deewj GmeceW Oeve keÀe Yeb[ej efoKeeF& efo³ee Deewj meeLe ner SkeÀ efoJ³e JeeCeer Yeer megveeF&
osleer nw efkeÀ GvekesÀ odJeeje YetKes, keÀcepeesj kegÀlles Hej efkeÀ³es ieS GHekeÀej keÀe ner ³en HegjmkeÀej nw~ Deleë efvemJeeLe&
YeeJe mes keÀce& keÀjvee ®eeefnS Deewj ueesieeW keÀer YeueeF& keÀle&&J³e ceevekeÀj keÀjvee ®eeefnS~ ³ener cene³e%e nw~
Deleë keÀne pee mekeÀlee nw efkeÀ keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Gef®ele SJeb meeLe&keÀ nw pees efkeÀ HeeþkeÀeW kesÀ Ëo³e Hej SkeÀ ienjer
íeHe íesæ[leer nw~
%e) ``Hej, meye efove nesle ve SkeÀ meceeve' DekeÀmceeled efove eqHeÀjs Deewj mesþ keÀes iejeryeer keÀe cegnB osKevee Heæ[e ~ meYeer-meeefLe³eeW
ves Yee r ceBng HesÀj efue³ee Deewj veewyele ³eneB lekeÀ Dee ieF& efkeÀ mesþ Je mesþeveer YetKes cejve s ueies ~''
He´Mveë i) DekeÀmceeled yegje mece³e efkeÀmekeÀe Dee ie³ee Lee leLee yegje mece³e Deeves mes Henues GmekeÀer oMee kewÀmeer Leer ?
ii) DeHevee yegje mece³e otj keÀjves kesÀ efueS mesþ ves keÌ³ee GHee³e mees®ee? Fme mece³e keÀs efueS GvnW efkeÀmekesÀ Heeme peevee Heæ[e?
iii) mesþ ves ceeie& ceW keÀewve-mee cene³e%e efkeÀ³ee Lee ? keÌ³ee Jen JeemleJe ceW cene³e%e Lee ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~
Gllej ë i) DeekeÀmceele yegje mece³e Oeveer mesþ keÀe Dee ie³ee Lee ~ mesþ peer Henues yengle Oeveer Les Del³eble efJevece´ Deewj Goej Yeer
Les ~ Oece& Heje³eCe Fleves efkeÀ keÀesF& meeOeg-meble GvekesÀ odJeej mes efvejeMe ve ueewìlee ~ Jen YejHesì Yeespeve Heelee Lee ~
GvekesÀ Yeb[ej keÀe odJeej ncesMee meye kesÀ efueS Keguee jnlee ~ mesþ peer ves yengle mes ³e%e efkeÀS Les Deewj oeve ceW ve peeves
efkeÀlevee Oeve oerve-ogefKe³eeW ceW yeeBì efo³ee Lee ~
ii) mesþ DeHeveer iejeryeer mes lebie Dee ®egkesÀ Les ~ GvneWves DeHevee yegje mece³e otj keÀjves kesÀ efueS SkeÀ ³e%e yes®eves keÀe efJe®eej
efkeÀ³ee ~ Jes ³e yes®eves DeHeves ieeBJe mes ome-yeejn keÀesme otj kegÀb oveHegj veece kesÀ veiej ceW ieS ~ JeneB yengle yeæ[s mesþ jnles
Les ~ ueesie GvnW Òevvee mesþ’ keÀnles Les ~ ³en De]HeÀJeen Leer efkeÀ GvekeÀer mesþeveer keÀes keÀesF& owJeer MeefkeÌle HeéHle nw,
efpememes Jen leervees ueeskeÀeW keÀer yeele peeve uesleer nQ ~
iii) mesþ peye kegÀb ove Hegj Oevvee mesþ kesÀ Iej DeHevee ³e%e yes®eves pee jns Les ~ ®eueles-®eueles mesþ peer LekeÀ ieS Deewj GvneWves
kegÀb pe ceW efJeÞeece efkeÀ³ee ~ mesþ pewmes ner Yeespeve keÀjves kesÀ efueS yewþs lees GvneWves osKee efkeÀ SkeÀ YetKee Deewj ogye&ue kegÀllee
Heæ[e íìHeìe jne nw ~ yes®eejs keÀe Hesì keÀcej mes ueiee nw mesþ peer keÀes jesìer Keesueles osKe Jen DeHeveer ieo&ve yeej-yeej
Gþelee Hejbleg ogye&uelee kesÀ keÀejCe GmekeÀer ieo&ve efiej peeleer Leer~ kegÀlles keÀes osKekeÀj mesþ peer keÀe Ëo³e o³ee mes Yej
Dee³ee GvneWves meejer jeseìf ³eeB kegÀlles keÀes efKeueeoer ~ ³ener cene³e%e mesþ peer ves efkeÀ³ee nw ~ JeemleJe ceW ³en cene³e%e Lee
keÌ³eeWekf eÀ efveëmJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& ner me®®ee cene³e%e neslee nw ~
iv) Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves ³en yeleeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw efkeÀ efveëmJeeLe& YeeJe mes efkeÀ³ee ie³ee keÀce& efkeÀmeer cene³e%e
mes keÀce veneR neslee ~ Fme He´keÀej efveëmJeeLe& YeeJe mes pees keÀce& efkeÀ³ee peelee nw, GmekeÀe HeÀue DeLee&le HeefjCeece DeJeM³e
HeéHle neslee nw ~ meYeer peerJeeW Hej o³ee keÀjvee, He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe Hejce keÀle&J³e nw ~ vej keÀer mesJee mes ner veeje³eCe keÀer
HeéeqHle nesleer nw ~ mJe³eb keÀ<ì menve keÀjkesÀ otmejeW kesÀ keÀ<ìeW keÀes otj keÀjvee ner ceeveJe Oece& nw ~ efof KeeJes kesÀ efueS efkeÀ³ee
ie³ee ³e%e cenlJenerve neslee nw ~ iejerye, ogKeer, YetKes Deewj cegmeeryele ceW efIejs J³eefkeÌle keÀer mene³elee keÀjves mes F&MJej He´mevve
nesles nQ ~
30 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve ë 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³eeW ceW He´³eesie keÀeer pf eS ~
i) Yeew®ekeÌkeÀe nesvee - DeeM®e³e& ceW Heæ[vee ~
JeekeÌ³e - veewkeÀjeveer ves De®eevekeÀ mes onueerpe kesÀ Heeme GKeæ[e ngDee HelLej osKee,
lees Yeew®ekeÌkeÀer jn ieF& ~
ii) ke=Àleke=Àl³e nesvee - Oev³e nesvee ~
JeekeÌ³e - Gme Deueewekf eÀkeÀ DeeJeepe keÀes megvekeÀj ef®e$ee Deewj GmekesÀ Heefle ke=Àleke=Àl³e nes ieS ~
iii) Deeod³eesHeeble keÀLee megveevee - Megª mes ueskeÀj Deble lekeÀ keÀer keÀneveer yeleevee ~
JeekeÌ³e - jece ves megieéJr e keÀes meerlee njCe keÀer Deeod³eesHeeble keÀLee megveeF& ~

i) Deeqive - HeeJekeÀ, Deveue vi) efJeueerve - ve<ì, meceeHle, iee³eye
ii) Gllece - Þes<þ, Glke=À<ì vii) Guueefmele - He´mevveef®ele, nef<e&le
iii) keÀ<ì - Heer[æ e, Jesovee viii) He#eer - Keie, veYe®ej
iv) ye®®ee - efMeMeg, yeeuekeÀ ix) DekeÀmceele - De®eevekeÀ, menmee,DeekeÀeqmcekeÀ
v) meceerHe - vepeoerkeÀ, Heeme x) HelLej - Heenve, He´mlej

i) Goej × Devegoej vii) ieceea × þb[er
ii) efvejeMee × DeeMee viii) MeefkeÌle × MeefkeÌlenerve
iii) Oece& × DeOece& ix) De¢M³e × ¢M³e
iv) ke=Àle%elee × Deke=Àle%elee, ke=ÀleOvelee x) mHe<ì × DemHe<ì
v) DebOekeÀej × He´keÀeMe xi) mJej × DemJej
vi) OetHe × íeBJe

i) F&MJej - SsMJe³e& vi) HeMeg - HeMeglee
ii) Deeoceer - Deeoceer³ele vii) ef®eefkeÀlmekeÀ - ef®eefkeÀlmee
iii) efnvot - efnvoglJe viii) Fbmeeve - Fbmeeefve³ele
iv) veejer - veejerlJe ix) le©Ce - le©CeeF&
v) peuevee - peueve x) keÀe³ej - keÀe³ejlee

i) mesþ - mesþeveer vi) kegÀllee - kegÀefle³ee
ii) #eef$e³e - #e$eeCeer vii) yeueJeeve - yeueJeleer
iii) %eeveJeeve - %eeveJeleer viii) veslee - ves$eer
ICSE IX & X 31
Hindi Robomate+
iv) osJe - osJeer ix) keÀefJe - keÀJeef³e$eer

v) iee³ekeÀ - ieeef³ekeÀe x) ³egJekeÀ - ³egJeleer
He´Mveë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

i) mLeeve - mLeeveer³e vi) Meem$e - Meem$eer³e
ii) G®®eejCe - G®®eeefjle vii) mel³e - mel³eefve<þ
iii) Ke®e& - Ke®eeauee viii) HeéleëkeÀeue - HeéleëkeÀeueerve
iv) meb®e³e - mebef®ele ix) ef®eblee - ef®ebelf ele
v) keÀuebkeÀ - keÀuebefkeÀle x) oMe&ve - oMe&veer³e
He´Mve ë 7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej keÀeue HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

i) ³en yeele cesjs efueS cenlJe veneR jKeleer ~ (`cenlJeHetCe&' Meyo keÀe He´³eesie keÀeer pf eS)
Gllejë ³en yeele cesjs efueS cenlJeHetCe& veneR nw ~
ii) Fmes lees keÀþesj oC[ osvee nesiee ~ (obef[le Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë Fmes lees keÀþesjlee mes obe[f le keÀjvee nesiee ~
iii) Deepe efveMee Hetje efove Heæ{sieer ~ (DeHetCe& YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Deepe efveMee Hetje efove Heæ{ jner Leer ~
iv) Oece& keÀe ceeveJe ceve Hej HeÝeeJe Heæ[lee nw ~ (`HeÝeeefJele' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë Oece& ceeveJe ceve keÀes HeÝeeefJele keÀjlee nw ~
v) ceeB ves Heg$e keÀes leHe keÀjves kesÀ efueS Heśefjle efkeÀ³ee ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ceeB Heg$e keÀes leHe keÀjves kesÀ efueS Heśejf le keÀjsieer ~

32 ICSE IX & X
4 vesleepeer keÀe ®eMcee uesKekeÀ - mJe³eb He´keÀeMe
uesKekeÀ mJe³eb He´keÀeMe SkeÀ meMekeÌle GHev³eemekeÀej leLee keÀneveerkeÀej nwb ~ mJe³eb He´keÀeMe keÀe pevce 20peveJejer
1947 keÀes ceO³eHeósMe keÀs Fboewj veecekeÀ Menj ceW ngDee ~ FvneWves cewkesÀefvekeÀue Fbpeerefve³eeEjie keÀer Heæ{eF& keÀer ~ FvekesÀ lesjn
keÀneveer mebień He´keÀeefMele nes ®egkesÀ nwb ~ FveceW mes `metjpe keÀye efvekeÀuesiee', `DeeSBies De®ís efove Yeer' leLee `Deeoceer peele
keÀe Deeoceer' FvekesÀ HeéfmeodOe keÀneveer mebień nQ ~
FvnW Je<e& 2011 kesÀ Heéfleef<þle `Deevebo meeiej keÀLeeke´Àce mecceeve' mes mecceeefvele efkeÀ³ee ie³ee nw ~ FmekesÀ
DeefleefjkeÌle Fvnbs DeveskeÀ HegjmkeÀejeW mes mecceeefvele efkeÀ³ee pee ®egkeÀe nw ~ FvekeÀer keÀneefve³eeW keÀe DevegJeeo ªmeer Yee<ee ceW Yeer
ngDee nw ~

osMe-Hećs e SkeÀ Ssmee HeefJe$e Deewj me®®ee YeeJe nw pees ceeveJe ceve ceW DeHeves DeeHekeÀes yeefueoeve keÀjves keÀe Glmeen Yej oslee
nw ~ osMe mes Hećs e keÀjves Jeeuee J³eefkeÌle osMe keÀer Gvveefle ceW DeHeveer Gvveefle Deewj osMe keÀer DeJeveefle ceW DeHeveer DeJeveefle mecePelee
nw ~ SkeÀ me®®ee osMeYekeÌle ncesMee Ssmes keÀece keÀjlee nw, efpememes osMe keÀe efJekeÀeme nes ~ nceves efpeme osMe ceW pevce efue³ee nw
Deewj efpeme osMe kesÀ Devve mes nceeje Mejerj Heuee nw, Gme osMe keÀer meye He´keÀej mes mesJee leLee j#ee keÀjvee nceeje Hejce keÀle&J³e
nw ~ me®®es osMe YekeÌleeW ves osMe kesÀ efJekeÀeme kesÀ efueS yengle yeæ[s-yeæ[s ³eesieoeve efoS nQ ~ efpelevee cenlJe MeneroeW kesÀ oJeeje
efoS ieS yeæ[s-yeæ[s ³eesieoeve keÀe nw, Glevee ner cenlJe meeceev³e veeieefjkeÀesb odJeeje efoS ieS íesìs ³eesieoeve keÀe Yeer nw ~
keÀYeer-Yeer efkeÀmeer meeceev³e veeieefjkeÀ kesÀ osMe-YeefkeÌle keÀe GHeneme veneR keÀjvee ®eeefnS ~
meeLe&keÀlee
vesleepeer keÀe ®eMcee keÀneveer mJe³eb He´keÀeMe peer odJeeje efueKeer ie³eer Heémf e× keÀneveer nw~ He´mlegle keÀneveer ceW HeéjbYe mes ueskeÀj
Deble lekeÀ vesleepeer megYee<e®ebê yeesme Deewj GvekesÀ ®eMces keÀe ner JeCe&ve efkeÀ³ee nw~ ®eewjens Hej veslee peer keÀer cetelf e& mLeeefHele nesvee,
GmeceW ®eMces keÀe ve nesvee, kewÀHìve odJeeje cetefle& keÀes ®eMcee Henveevee, mece³e-mece³e Hej ®eMces yeoueles jnvee Deewj kewÀHìve keÀer
ce=l³eg kesÀ yeeo cetelf e& Hej mejkebÀ[s mes yevee ®eMcee efoKeeF& osvee, ³es meYeer IeìveeDeeW keÀes yengle ner ceveesjpb ekeÀ lejerkesÀ mes uesKekeÀ ves J³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~
Deleë Meer<e&keÀ `veslee peer keÀe ®eMcee yengle ner meeLe&keÀ Deewj Gef®ele nw~
neueoej meenye
`neueoej meenye' keÀneveer kesÀ HećegKe Hee$e nQ ~ Jes Del³eble YeeJegkeÀ Deewj mebJesoveMeerue J³eefkeÌle nQ ~ pees SkeÀ kebÀHeveer ceW
keÀece keÀjles nQ ~ Jes Hebên efove yeeo SkeÀ keÀmyes mes neskeÀj kebÀHeveer kesÀ keÀece mes peeles Les ~ Gmeer keÀmyes kesÀ ®eewjens Hej eqmLele
vesleepeer keÀer cetelf e& keÀes osKeles Les ~ Jes mJe³eb osMe YekeÌleeW keÀe yengle mecceeve keÀjles Les ~ SkeÀ osMeYekeÌle keÀe ce]peekeÀ Gæ[e³ee
peevee, GvnW efyeukegÀue De®íe veneR ueielee Lee ~ Ssmes ueesieesb keÀes osKekeÀj Jes mees®e ceW Heæ[ peeles nQ efkeÀ pees osMe kesÀ Keeeflej
ICSE IX & X 33
Hindi Robomate+
meye keÀgí l³eeie osles nQ, ogefve³ee GvneR Hej nBmeleer nw ~ neueoej meenye ceW `kewÀHìve ®eMces Jeeues' kesÀ Heéfle Deeoj leLee
menevegYetelf e keÀer YeeJevee nw ~ Jes jespe ®eewjens Hej ueieer vesleepeer keÀer cetefle& Hej ueies, Deueie-Deueie lejn kesÀ ®eMces keÀes osKeles
jnles Les ~ SkeÀ efove cetefle& Hej ®eMcee veneR ueiee Lee ~ GvneWves HeeveJeeues mes Hetíe lees Gmeves yelee³ee efkeÀ cetelf e& keÀe ®eMcee
yeoueves Jeeues kewÀHìve keÀer ce=l³eg nes ieF& ~ ³en megvekeÀj neueoej meenye yengle Goeme nes ieS ~ neueoej meenye kebÀHeveer
kesÀ keÀece mes ®eewjens mes iegpejles jnles Les ~ SkeÀ efove peye GvneWves cetefle& keÀer DeeBKeeW Hej mejkebÀ[s keÀe ®eMcee ueiee osKee,
lees GvekeÀer DeeBKeW Yej DeeF¥ ~
kewÀHìve ®eMcesJeeuee
kewÀHìve ®eMces Jeeuee SkeÀ yengle yet{æ e ceefj³eue-mee ueBieæ[e Deeoceer Lee, efpemekesÀ efmej Hej iee@Ob eer ìesHeer Deewj DeeBKeeW Hej
keÀeuee ®eMcee ueiee ngDee Lee ~ Jen SkeÀ neLe ceW íesìer-meer mebokt eÀ®eer Deewj otmejs neLe ceW SkeÀ yeeBme Hej ìBies yengle-mes ®eMces
efueS HesÀjer ueieelee Lee ~ ueesie Gmes `kewÀHìve' keÀnles Les uesefkeÀve Jen efkeÀmeer HeÀewpe keÀe kewÀHìve veneR Lee ~ Jen Del³eble iejerye
J³eefkeÌle Lee, Hejbleg SkeÀ osMeYekeÌle Lee ~ Jen vesleepeer keÀe mecceeve keÀjlee Lee ~ Fme mecceeve keÀer YeeJevee kesÀ keÀejCe Gmes
vesleepeer keÀer cetefle&, efyevee ®eMces kesÀ De®íer veneR ueieleer Leer ~ Gme cetefle& kesÀ DeOetjsHeve keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS Jen DeHeves
®eMceeW kesÀ He´ÀsceeW ceW mes Heéfleefove SkeÀ HeśÀce vesleepeer keÀer cetefle& Hej ueieekeÀj GvekesÀ Heéfle DeHevee Deeoj He´keÀì keÀjlee Lee ~
kewÀHìve keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled efkeÀmeer ves vesleepeer keÀer cetelf e& keÀe ®eMcee veneR yeouee ~ yengle efoveeW yeeo efkeÀmeer ves vesleepeer keÀer
cetefle& keÀer DeeBKeeW Hej mejkebÀ[s keÀe yevee ®eMcee ueiee³ee ~
HeeveJeeuee
HeeveJeeuee SkeÀ keÀeuee, ceesìe Deewj KegMeefce]peepe J³eefkeÌle Lee ~ neueoej meenye kesÀ Hetíves Hej efkeÀ vesleepeer keÀer cetefle&
keÀe ®eMcee keÀewve yeouelee nw ? ³en megvekeÀj HeeveJeeuee DeeBKees-b ner-DeeBKeesb ceW nBmee ~ Gmeves Heeve LetkeÀe Deewj DeHeveer ueeue-
keÀeueer yelleermeer efoKeekeÀj yeesuee, `kewÀHìve ®eMcesJeeuee yeouelee nw ~' neueoej meenye ves Hetíe efkeÀ keÌ³ee Jen efkeÀmeer HeÀewpe
keÀe YetleHetJe& efmeHeener Lee ? leye neueoej meenye keÀer yeele megvekeÀj HeeveJeeues ves nBmekeÀj peJeeye efkeÀ³ee efkeÀ, Jen lees
efJekeÀueebie nw ~ Jen HeÀewpe ceW veneR pee mekeÀlee ~
SkeÀ efove cetelf e& Hej ®eMcee ve osKekeÀj neueoej ves Hetíe Deepe vesleepeer keÀer DeeBKeesb Hej ®eMcee veneR nw ? HeeveJeeuee Goeme nes ie³ee
Deewj DeHeveer Oeesleer mes DeeBKesb Heesíb les ngS yeesuee efkeÀ meenye kewÀHìve keÀer ce=l³eg nes ieF& ~
`vesleepeer keÀe ®eMcee' Meer<e&keÀ keÀneveer cebs uesKekeÀ ves SkeÀ meeceev³e veeieefjkeÀ `kewÀHìve ®eMcesJeeues' kesÀ ceeO³ece mes osMe
kesÀ keÀjesæ[ebs veeieefjkeÀeW keÀes osMe YeefkeÌle keÀe Deewj osMe YekeÌleeW kesÀ mecceeve kesÀ efJe<e³e ceW yelee³ee nw ~ Jes DeHeveer keÀneveer kesÀ
ceeO³ece mes ueesieeW ceW osMe kesÀ Heélf e Hećs e keÀer YeeJevee peeie=le keÀjvee ®eenles nbw ~ neueoej meenye keÀes nj HebênJebs efove kebÀHeveer kesÀ
keÀece mes Gme keÀmyes kesÀ ®eewjens mes peeles Les ~ keÀmyee yengle yeæ[e veneR Lee ~ keÀmyes ceW kegÀí HekeÌkesÀ cekeÀeve Les, SkeÀ yeep]eej
Lee, SkeÀ ueæ[keÀesb keÀe, SkeÀ ueæ[efkeÀ³eeW keÀe mketÀue, oes DeesHeve S³ej efmevesceeIej, SkeÀ meerceWì keÀe keÀejKeevee Yeer Lee ~
veiejHeeefuekeÀe kesÀ efkeÀmeer He´MeemeefvekeÀ DeefOekeÀejer ves SkeÀ yeej `Menj' kesÀ cegK³e yeep]eej kesÀ ®eewjens Hej vesleepeer megYee<e®ebê
yeesme keÀer SkeÀ mebiecejcej keÀer cetelf e& yeveJeekeÀj ueieJee oer ~ cetefle& yengle megvoj Leer, vesleepeer HeÀewpeer Jeoea cebs Les ~ kesÀJeue SkeÀ
®eerpe keÀer keÀceer Leer, pees cetelf e& osKeles ner mecePe ceW Deeleer Leer ~ vesleepeer keÀer DeeBKeesb Hej mebiecejcej keÀe ®eMcee veneR Lee ~ GvekeÀer
cetelf e& Hej SkeÀ meeceev³e Deewj me®eceg®e kesÀ ®eMces keÀe keÀeuee ®eew[æ e He´Às ce Henvee efo³ee ie³ee Lee ~
`neueoej meenye' Fme keÀneveer kesÀ HećegKe Hee$e nwb ~ Jes yengle ner mebJesoveMeerue J³eefkeÌle nQ ~ Jes SkeÀ keÀcHeveer ceW keÀece
keÀjles nQ ~ keÀcHeveer ceW peeves kesÀ efueS GvekeÀes SkeÀ ®eewjens mes iegpejvee Heæ[lee nw, peneB ®eewjens kesÀ ceO³e ceW vesleepeer keÀer
34 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
cetefle& ueieer ngF& Leer ~ neueoej meenye keÀer Deeole Leer efkeÀ kebÀHeveer kesÀ keÀece mes peeles mece³e ®eewjens Hej ©keÀles, SkeÀ
ceesìs HeeveJeeues keÀer ogkeÀeve mes Heeve Keeles, kegÀí Heue vesleepeer keÀes Deewj GvekesÀ yeoues ngS ®eMces keÀes osKeles, eqHeÀj ®eues
peeles ~ SkeÀ effove HeeveJeeues mes vesleepeer kesÀ yeoues ngS ®eMces kesÀ efJe<e³e ceW Hetíe leye HeeveJeeues ves ®eMcee yeoueves Jeeues
kewÀHìve keÀer osMe YeefkeÌle keÀe cepeekeÀ Gæ[e³ee ~ SkeÀ osMeYekeÌle keÀe cepeekeÀ Gæ[e³ee peevee, neueoej meenye keÀes
peje Yeer De®íe veneR ueiee ~ GvekesÀ ceve ceW SkeÀ ner efJe®eej yeej - yeej Ietceves ueiee efkeÀ osMe kesÀ efueS HeéCe osves JeeueeW
Hej Deepe meceepe nBmelee nw ~ ueesieesb keÀer DeeBKeeW Hej mJeeLe& keÀe Heoe& ®eæ{ ie³ee nw ~ meye ueesie kesÀJeue DeHevee HeÀe³eoe
osKeles nQ, DeHeves HeÀe³eos kesÀ efueS DeJemej efceueves Hej osMe keÀes Yeer yes®eves kesÀ efueS Yeer lew³eej jnles nQ ~ neueoej meenye
ef®ebeflele nes peeles nQ ~ Hebên efove yeeo JeneB mes iegpejles mece³e, vesleepeer keÀer DeeBKeeW Hej mejkebÀ[s keÀe ®eMcee osKekeÀj
Jes YeeJegkeÀ nes peeles nQ Deewj GvekeÀer DeeBKeeW ceW DeeBmet Yej Deeles nQ ~

MeyoeLe&
efmeueefmeuee - ke´Àce Heélf e<þeefHele - mLeeefHele
Glmeener - peesMeeruee,Glmeen mes ³egkeÌle Heélf ecee - cetelf e&
ueeiele - Ke®e&,J³e³e keÀejKeevee - keÀece keÀjves keÀer peien
veiejHeeefuekeÀe - veiej keÀer J³eJemLee keÀjves YeeJegkeÀ - mees®eves-mecePeves Jeeues
Jeeueer mebmLee DeìWMeve - meeJeOeeve
Devegceeve - Deboepee GHeueyOe - HeéHle
MeemeveeJeefOe - Meemeve keÀer DeJeefOe, mece³e efveCe&³e - ]HewÀmeuee
mLeeveer³e - efkeÀmeer mLeeve efJeMes<e mes mebyebeOf ele efJeMJeeme - Yejesmee
mebiejcejcej - SkeÀ He´keÀej keÀe meHesÀo HelLej ceemetce - DeyeesOe, Yeesuee
keÀceefmeve - keÀce Gce´ mejenveer³e - He´Mebmee kesÀ ³eesi³e
He´³eeme - keÀesefMeMe keÀmej - keÀceer
KeìkeÀleer - ®egYeleer ueef#ele - O³eeve ceW Dee³ee ngDee
keÀewlegkeÀYejer - nwjeveer mes Yejer, efpe%eemee-Yejer efve<keÀ<e& - HeefjCeece
keÀewlegkeÀ - nwjeveer, efpe%eemee keÀewletnue - GlmegkeÀlee
ogo&ceveer³e - efpemes oyeevee keÀefþve nes leeWo - yeæ[e Hesì
KegMeefce]peep]e - KegMe jnves Jeeuee, nBmecegKe efiejekeÀ - ieénkeÀ
ojkeÀej - ]peªjle efLejkeÀer - efnueer
Deesefjefpeveue - Demeueer oéfJele - Hemeerpee ngDee
®eefkeÀle - DeeM®e³e& efJeef®e$e - DeveesKee
HeejoMeea - efpemekesÀ Deej-Heej efoKeeF& os YetleHetJe& - HenuesJeeuee
DeJeekedÀ - ®eefkeÀle,nwjeve ceefj³eue - keÀcepeesj
mebotkeÀ®eer - efìve keÀe íesìe yekeÌmee ®eewkeÀesj - ®eewkeÀesve, ®eewjme
He´HegÀuuelee - n@bmelee ngDee,KegMeer mes #eCe - Heue
jJeevee nesvee - ®eues peevee ceewkesÀ - DeJemej
keÀewce - peeefle, JebMe K³eeue - efJe®eej
Ëo³emLeueer - ¿o³e ceW efmLele, yeer®e ceW GÀneHeesn - DeefveM®e³e keÀer efmLeefle ceW ceve
mejkebÀ[s - mejHele, SkeÀ HeewOes keÀe veece ceW GlHevve nesves Jeeuee leke&À-efJeleke&À
ICSE IX & X 35
Hindi Robomate+
keÀ) ``keÀmyee yengle yeæ[e veneR Lee ~ efpemes HekeÌkeÀe cekeÀeve keÀne pee mekesÀ Jewmes kegÀí ner cekeÀeve Deewj efpemes yeep]eej keÀne pee mekesÀ Jewmee SkeÀ
ner yeep]eej Lee ~''
He´Mve ë i) neueoej meenye keÀes keÀmyes mes keÌ³eeW iegpe] jvee Heæ[lee Lee ? keÀmyes ceW GvneWves keÌ³ee osKee ?
ii) keÀmyes keÀer efJeMes<eleeSB yeleeFS ~
iii) keÀmyes keÀer veiejHeeefuekeÀe keÌ³ee keÀece keÀjleer Leer ? cetelf e& yeveeves keÀe keÀece Deble ceW efkeÀmes meeQHee ie³ee ?
iv) Menj kesÀ cegK³e yeep]eej ceW ueieer Heélf ecee keÀer keÌ³ee efJeMes<elee Leer ?
Gllej ë i) neueoej meenye keÀes DeHeveer kebÀHeveer kesÀ keÀece mes keÀmyes mes nj HebênJesb efove iegpe] jvee Heæ[lee Lee ~ keÀmyes kesÀ cegK³e yeepeej
kesÀ cegK³e ®eewjens Hej vesleepeer megYee<e®ebê yeesme keÀer SkeÀ mebiecejcej keÀer Heélf ecee ueieer ngF& Leer ~ mebiecejcej keÀer cetelf e& keÀes
neueoej meenye ves keÀmyes ceW osKee Deewj yengle HeÝeeefJele ngS ~
ii) keÀmyee yengle yeæ[e veneR Lee ~ keÀmyes kesÀ cegK³e yeepeej kesÀ ®eewjens Hej vesleepeer megYee<e®ebê yeesme keÀer mebiecejcej keÀer cetelf e&
ueieJee oer ieF& ~ cetelf e& keÀes osKekeÀj neueoej meenye ves Ssmee Deboepee ueiee ³ee efkeÀ cetelf e& yeveeves Jeeues ves vesleepeer keÀer
cetelf e& kesÀ SkeÀ cenerves ceW yevee efo³ee nesiee ~ Gme keÀmyes ceW kegÀí cekeÀeve HekeÌkesÀ Les, SkeÀ yeep]eej Lee, SkeÀ ueæ[kesÀ-SkeÀ
ueæ[efkeÀ³eebs keÀe mketÀue Lee , keÀmyes ceW SkeÀ meercebsì keÀe íesìe-mee keÀejKeevee, oes DeesHeveS³ej efmevesceeIej Deewj SkeÀ
veiejHeeefuekeÀe Yeer Leer ~
iii) keÀmyes keÀer veiejHeeefuekeÀe keÀYeer keÀesF& meæ[keÀ HekeÌkeÀer keÀjJeeleer,keÀYeer kegÀí HesMeeyeIej yeveJee osleer,keÀYeer keÀyetlejeW keÀer
ílejer yeveJee osleer lees keÀYeer keÀefJe meccesueve keÀjJee osleer Leer ~ cetefle& yeveeves keÀe keÀece Deble ceW keÀmyes kesÀ FkeÀueewles
neF&mketÀue kesÀ FkeÀueewles [êFb ie ceemìj ceesleerueeue peer keÀes ner meeQHe efo³ee ie³ee ~ GvneWves cenerves-Yej ceW cetelf e& yeveekeÀj
osves keÀe efJeMJeeme efouee³ee ~ cetelf e& yengle De®íer yeveer Leer uesekf eÀve Gmes osKekeÀj SkeÀ ®eerpe keÀer keÀceer mecePe ceW Deeleer
Leer ~ vesleepeer keÀer cetelf e& keÀer DeeBKeeW Hej HelLej keÀe ®eMcee veneR Lee, yeequkeÀ SkeÀ Demeueer ®eMcee Henvee³ee ie³ee Lee ~
iv) Fmeer veiejHeeefuekeÀe kesÀ efkeÀmeer He´MeemeefvekeÀ DeefOekeÀejer ves keÀmyes kesÀ cegK³e yeep]eej kesÀ cegK³e ®eewjens Hej vesleepeer
megYee<e®ebo´ yeesme keÀer mebiecejcej keÀer Heélf ecee ueieJee oer ~ cetefle& Oeæ[ lekeÀ Leer ~ cetefle& ìesHeer keÀer veeskeÀ mes keÀesì kesÀ
otmejs yeìve lekeÀ keÀesF& oes HegÀì TB®eer Leer ~ vesleepeer HeÀepw eer Jeoea cebs megob j ueie jns Les,Hej GvekeÀer DeeBKeesb Hej mebiecejcej keÀe
®eMcee veneR Lee ~ SkeÀ me®eceg®e kesÀ ®eMces keÀe ®eew[æ e keÀeuee He´sÀce cetefle& keÀes Henvee efo³ee ie³ee Lee ~ cetelf e& keÀes osKeles
ner èfouueer ®euees' Deewj `legce cegPes Ketve oes ......' Deeefo veejs ³eeo Deeves ueieles Les ~ Fme ¢eq<ì mes ³en cetefle&
yeveevesJeeues keÀe meHeÀue Deewj mejenveer³e He´³eeme Lee ~
Ke) ``neueoej meenye peye Henueer yeej Fme keÀmyes mes iegp] ejs Deewj ®eewjens Hej Heeve Keeves jÀkesÀ leYeer GvneWves Fmes ueef#ele efkeÀ³ee Deewj GvekesÀ
®esnjs Hej SkeÀ keÀewlegkeÀYejer cegmekeÀeve HewÀue ieF& ~''
He´Mve ë i) efkeÀmeves Henueer yeej Gme keÀmyes mes iegpe] jles mece³e efkeÀme yeele keÀes ueef#ele efkeÀ³ee ?
ii) efkeÀmekesÀ ®esnjs Hej keÀewlegkeÀ Yejer cegmkeÀeve Deewj keÌ³eeW HewÀue ieF& ?
iii) cetelf e& kesÀ yeejs ceW mees®eles-mees®eles neueoej meenye efkeÀme efve<keÀ<e& Hej Heng®B es ? GvekeÀe keÀelw egkeÀ keÌ³eeW yeæ{e ?
iv) neueoej meenye kesÀ Devegmeej cetelf e& kesÀ jbie-ªHe keÀs DeueeJee efkeÀme ®eerpe keÀe cenllJe neslee nw ? otmejer yeej neueoej meenye
ves cetelf e& ceW keÌ³ee Deblej osKee ?
Gllej ë i) neueoej meenye peye Henueer yeej keÀmyes mes iegpejs lees GvneWves ueef#ele efkeÀ³ee Deewj GvekesÀ ®esnjs Hej SkeÀ keÀewlegkeÀ Yejer
cegmkeÀeve HewÀue ieF& ~ cetefle& mebiecejcej keÀer nw, uesekf eÀve ®eMcee mebiecejcej keÀe veneR Lee ~ SkeÀ Demeueer ®eMces keÀe He´sÀce
Henvee efo³ee ie³ee Lee ~ cetelf e& ceW efmeHe&À ®eMces keÀer keÀceer KeìkeÀleer Leer ~
ii) mebiecejcej keÀer cetelf e& Hej SkeÀ meeceev³e leLee Demeueer ®eMces keÀe He´sÀce osKekeÀj neueoej meenye kesÀ ®esnjs Hej SkeÀ keÀewlegkeÀ
Yejer cegmkeÀeve HewÀue ieF& keÌ³eeWekf eÀ cetelf e& mebiecejcej keÀer Leer Deewj ®eMcee Demeueer ~ cetelf e& lees yengle HeefjÞece mes yeveeF& ieF& Leer
uesekf eÀve ®eMcee veneR yevee Lee, efpememes cetelf e& DeOetjer ueie jner Leer ~
36 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) neueoej meenye cetelf e& kesÀ yeejs ceW mees®eles ngS, Deble ceW Fme efve<keÀ<e& Hej Heng®B es efkeÀ kegÀue efceueekeÀj keÀmyes kesÀ veeieefjkeÀeW
keÀe He´³eeme mejenveer³e keÀne peevee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ cenlJe cetelf e& kesÀ jbie-ªHe keÀe veneRs Jejved GmeceW efveefnle osMe-YeefkeÌle
keÀer YeeJevee keÀe nw ~ neueoej meenye keÀe keÀewlegkeÀ yeæ{e keÌ³eeWefkeÀ Jes DekeÌmej cetelf e& keÀe ®eMcee yeouee ngDee osKeles Les
FmeefueS Jes mees®eves ueies efkeÀ Jeen YeF& ! keÌ³ee DeeFef[³ee nw ~ cetelf e& keÀHeæ[s veneR yeoue mekeÀleer uesekf eÀve ®eMcee lees yeoue
ner mekeÀleer nw ~
iv) neueoej meenye kesÀ Devegmeej cenlJe cetefle& kesÀ jbie-ªHe keÀe veneR yeefukeÀ cenlJe YeeJevee keÀe neslee nw, Jejvee lees
osMeYeefkeÌle Yeer DeepekeÀue cep]eekeÀ yeveleer pee jner nw ~ otmejer yeej peye neueoej meenye keÀmyes mes iegpejs lees GvneWves
cetelf e& keÀes O³eeve mes osKee lees Deblej Hee³ee efkeÀ ®eMcee otmeje nw ~ Henues ceesìs He´Às ceJeeuee ®eewkeÀesj ®eMcee Lee, Deye leej
kesÀ HeśÀceJeeuee ieesue ®eMcee nw ~ nj yeej cetelf e& keÀe ®eMcee yeouee ner jnlee Lee Deewj neueoej meenye peye ®eewjens mes
iegpejles Les, leye cetelf e& keÀes O³eeve HetJe&keÀ osKeles Les ~
ie) ``keÌ³eeW YeF& ! keÌ³ee yeele nw ? ³en legcnejs vesleepeer keÀe ®eMcee nj yeej yeoue kewÀmes peelee nw ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nw ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) keÀmyes mes iegpe] jles mece³e neueoej meenye keÀes keÀewve-meer Deeole Heæ[ ieF& Leer ?
iii) HeeveJeeues keÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB LeeR ? Gmeves JekeÌlee kesÀ He´Mve keÀe keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iv) keÀewve vesleepeer keÀer cetelf e& keÀe ®eMcee yeej-yeej yeouelee nw Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) JekeÌlee neueoej meenye Deewj Þeeslee keÀmyes keÀe HeeveJeeuee nw ~ JekeÌlee neueoej meenye Del³eble YeeJegkeÀ Deewj mebJesoveMeerue
J³eefkeÌle nQ ~ Jes kebÀHeveer kesÀ keÀece mes nj HebênJeW efove keÀmyes mes iegpejles Les ~ neueoej meenye Yeer osMe YekeÌle nQ ~ Jes
osMeYekeÌleeW keÀe yengle mecceeve keÀjles nQ ~ peye keÀesF& osMeYekeÌleesb keÀe DeHeceeve keÀjlee nw, lees yengle yegje ueielee nw ~ Jes
kewÀHìve ®eMcesJeeues keÀer osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀe mecceeve keÀjles nQ ~
ii) keÀmyes mes ieg]pejles mece³e neueoej meenye keÀes ®eewjens Hej jÀkeÀves, HeeveKeeves Deewj JeneB Hej vesleepeer keÀer cetefle& keÀes O³eeve
mes osKs eves keÀer Deeole Heæ[ ieF& Leer ~ Jes nj HebênJebs efove peye keÀmyes mes iegpejles cetelf e& kesÀ Heeme DeJeM³e ©keÀles Les ~ Jes kegÀí
mece³e cetefle& keÀer Deesj osKeles Deewj efHeÀj Deeies yeæ{les Les ~
iii) Þeeslee keÀmyes keÀe efveJeemeer HeeveJeeuee nw ~ Jen keÀeuee, ceesìe Deewj KegMeefce]peepe Deeoceer nw ~ Jen DeHeveer ueeue-
keÀeueer yelleermeer efoKeelee jnlee nw ~ neueoej meenye keÀe He´Mve megvekeÀj Jen DeeBKees-b ner-Dee@Kb eebs ceW nBmelee nw ~ Jener
neueoej meenye keÀes kewÀHìve ®eMcesJeeues kesÀ yeejs ceW yeleelee nw efkeÀ kewÀHìve ner vesleepeer keÀer cetelf e& keÀe ®eMcee yeouelee jnlee
nw ~ Jen ®eMces yes®elee nw Deewj peye GmekesÀ ûeenkeÀeW keÀes Gve ®eMceeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw, lees kewÀHìve cetefle& mes ®eMcee
GleejkeÀj yes®e oslee nw Deewj vesleepeer keÀer DeeBKeeW Hej otmeje ®eMcee Henvee oslee nw ~
iv) kewÀHìve ®eMces Jeeuee yengle iejerye J³eefkeÌle Lee ~ Jen HesÀjer ueieekeÀj ®eMces yes®elee Lee ~ Jener vesleepeer keÀer cetefle& keÀe
®eMcee Yeer yeouelee Lee ~ peye keÀesF& ieénkeÀ cetelf e& Hej ueies HeśÀce keÀer ceeBie keÀjlee, lees Jen cetelf e& Hej ueiee HesÀ´ ce ieénkeÀ
keÀes os oslee Deewj JeneB keÀesF& otmeje He´sÀce ueiee oslee Lee ~ kewÀHìve ®eMces Jeeues keÀes vesleepeer keÀer cetelf e& efyevee ®eMces keÀer
De®íer venerb ueieleer Leer ~ GmekesÀ ceve ceW osMe Deewj osMeYekeÌleeW kesÀ Òeefle mecceeve Lee ~ GmekeÀe Ëo³e osMeYeefkeÌle keÀer
YeeJevee mes Yeje nDee Lee ~ efyevee ®eMces keÀer cetefle& keÀes osKekeÀj Gmes Ssmee Òeleerle neslee Lee pewmes SkeÀ osMeYekeÌle keÀe
DeHeceeve nes jne nes ~
Ie) pewmee efkeÀ keÀne pee ®egkeÀe nw, cetelf e& mebiecejcej keÀer Leer ~ ìesHeer keÀer veeskeÀ mes keÀesì kesÀ otmejs yeìve lekeÀ keÀeFs & oes HegÀì TB®eer ~
He´Mve ë i) Heélf ecee keÀneB Deewj efkeÀmeves ueieJeeF& Leer ?
ii) cetelf e& yeveeves ceW DeefOekeÀ mece³e keÌ³eeW ueiee ?
ICSE IX & X 37
Hindi Robomate+
iii) cetelf e& keÀes osKeles ner keÌ³ee ³eeo Deeves ueielee Lee Deewj keÀevw e - meer yeele KeìkeÀleer Leer ?
iv) keÀneveer keÀe keÌ³ee GodoMs ³e nw ?
Gllej ë i) Heéflecee vesleepeer megYee<e®ebê yeesme keÀer Leer, pees mebiecejcej keÀer yeveer ngF& Leer ~ veiejHeeefuekeÀe kesÀ efkeÀmeer He´MeemeefvekeÀ
DeefOekeÀejer ves Menj kesÀ cegK³e yeepeej kesÀ ®eewjens Hej GvekeÀer cetelf e& ueieJee oer Leer ~ cetelf e& yengle megvoj Leer uesekf eÀve Gme
cetelf e& keÀer DeeBKeeW Hej HelLej keÀe ®eMcee veneR Lee ~ vesleepeer keÀer cetelf e& Hej efkeÀmeer ves meeceev³e ®eMcee ueiee efo³ee Lee, pees
®eewjens mes iegpejves Jeeues He´l³eskeÀ J³eefkeÌle keÀe O³eeve kesÀeqvêle keÀjlee Lee ~
ii) cetefle& yeveeves ceW DeefOekeÀ mece³e FmeefueS ueiee keÌ³eeWefkeÀ keÀmyes kesÀ ueesieeW keÀes osMe kesÀ De®ís cetefle&keÀejeW keÀer
peevekeÀejer veneR Leer ~ keÀmyes kesÀ ueesieeW odJeeje FkeÀìdþe efkeÀ³ee ie³ee Oeve De®íer cetefle& yeveeves kesÀ efueS He³ee&Hle veneR
Lee ~ De®íer cetelf e& yeveeves ceW DeefOekeÀ ueeiele keÀer peªjle Leer ~ Deble ceW keÀmyes kesÀ FkeÀueewles neF&mketÀue kesÀ FkeÀueewles
[êFbie ceemìj ceesleerueeue keÀes ner cetelf e& yeveeves keÀe keÀe³e& meeQHe efo³ee ie³ee ~ Ssmee ueie jne Lee efkeÀ yengle lelHejlee mes
cenerves Yej ceW ner cetelf e& yevee oer ieF& nes ~
iii) cetefle& mebiecejcej keÀer yeveer ngF& Leer ~ Jen efmej mes Oeæ[ lekeÀ Leer Deewj ìesHeer keÀer veeskeÀ mes kegÀjles keÀs ogmejs yeìve lekeÀ oes
HegÀì TB®eer Leer ~ vesleepeer keÀer cetefle& yengle megboj Leer ~ Jes kegÀí ceemetce Deewj keÀceefmeve ueie jns Les ~ HeÀewpeer Jeoea ceW
cetelf e& keÀes osKeles Ssmee He´leerle jne Lee pewmes Jen èfouueer ®euees' Deewj `legce cegPes Ketve oes ö' keÀe mcejCe keÀje jner
nes ~ cetelf e& yeveeves Jeeues keÀueekeÀej keÀe He´³eeme meHeÀue Deewj mejenveer³e Lee ~ Gmeves De®íer cetefle& yeveeves keÀe yengle Òe³eeme
efkeÀ³ee Deewj HeefjCeeceleë megvoj cetelf e& yeveer, Hejbleg GmeceW SkeÀ ®eerpe keÀer keÀceer jn ieF& Leer, pees osKeles ner mecePe ceW
Deeleer Leer ~ vesleepeer keÀer DeeBKeesb Hej ®eMcee veneR Lee DeLee&le ®eMcee lees Lee uesefkeÀve mebiecejcej keÀe veneR yeefukeÀ
SkeÀ meeceev³e Deewj me®eceg®e kesÀ ®eMces keÀe keÀeuee ®eewæ[e ÖesÀce cetefle& keÀes Henvee efo³ee ie³ee Lee ~
iv) uesKekeÀ keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes ³en meboMs e osvee ®eenles nQ efkeÀ kewÀHìve ®eMcesJeeuee SkeÀ osMeYekeÌle Lee ~ Gmes vesleepeer keÀer
cetefle& efyevee ®eMces kesÀ De®íer veneR ueieleer Leer ~ Jen Òeefleefove vesleepeer keÀer DeeBKeesb Hej keÀesF&-ve-keÀesF& ®eMcee
DeJeM³e ueiee oslee Lee ~ Fmemes kewÀHìve kesÀ osMeYekeÌle nesves Deewj GmekeÀer osMeYeefkeÌle keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~ nceW
DeHeves osMeYekeÌleeW Deewj mesveeefve³eeW keÀes ncesMee ³eeo jKevee ®eeefnS Deewj GvekeÀe mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~ GvekesÀ
odJeeje oer ieF& kegÀyee&efve³eeW keÀes veneR Yetuevee ®eeefnS ~ GvekeÀe veece mecceeve mes uesvee ®eeefnS ~ efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle
keÀe DeHeves osMe kesÀ Heéfle meceHe&Ce Deewj osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀe ncesb GHeneme veneR keÀjvee ®eeefnS ~ ncesb GmekeÀe
mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~ ®eens Jen J³eefkeÌle nce mes íesìe nes ³ee yeæ[e, efvecve nes ³ee G®®e ~
*) ``Heeve Jeeues kesÀ efueS ³en SkeÀ cep]eos ej yeele Leer,uesekf eÀve neueoej meenye kesÀ efueS ®eefkeÀle Deewj êefJele keÀjves Jeeueer ~''
He´Mve ë i) keÀewve-meer yeele neueoej meenye kesÀ efueS ®eefkeÀle Deewj êefJele keÀjves Jeeueer Leer, Deewj HeeveJeeues kesÀ efueS cepesoej ?
ii) cetelf e& efkeÀmeves yeveeF& Leer ? cetelf e& kesÀ yeejs ceW meb#esHe ceW efueefKeS ~
iii) cetelf e&keÀej keÌ³ee le³e veneR keÀj Hee³ee nesiee ? neueoej meenye keÌ³ee mees®e jns Les ?
iv) neueoej meenye ves efkeÀmemes Deewj efkeÀmekesÀ mebyebOe ceW keÌ³ee Hetíe ? Deewj Gmeves keÌ³ee peJeeye efo³ee ?
Gllej ë i) neueoej meenye ves HeeveJeeues mes Hetíe- `vesleepeer keÀe efj³eue ®eMcee keÀneB ie³ee ?' ³en He´Mve megvekeÀj HeeveJeeuee
DeeBKees-b ner-DeeBKeebs ceW nBmee Deewj yeesuee, ``ceemìj yeveevee Yetue ie³ee ~'' ³en yeele neueoej meenye kesÀ efueS ®eefkeÀle
Deewj êefJele keÀjves Jeeueer Leer Deewj Heeve Jeeues kesÀ efueS ce]pesoej ~
ii) cetelf e& yeveeves Jeeuee mLeeveer³e mketÀue keÀe FkeÀueewlee [êFbie ceemìj ceesleerueeue Lee ~ cetelf e& mebiecejcej keÀer Leer ~ ìesHeer keÀer
veeskeÀ mes keÀesì kesÀ otmejs yeìve lekeÀ keÀesF& oes HegÀì TB®eer ~ cetelf e& Oeæ[ lekeÀ ner Leer Deewj osKeves ceWs yengle megboj ueie jner
Leer, kegÀí - kegÀí ceemetce Deewj keÀceefmeve Yeer ~ HeÀewpeer Jeoea ceW vesleepeer keÀer cetelf e& osKeles ner GvekesÀ odJeeje ueieeS ieS
veejs èfouueer ®euees' Deewj `legce cegPes Ketve oes' ³eeo Deeves ueieles Les ~
iii) neueoej meenye mees®e jns Les efkeÀ cetelf e& yeveeves Jeeues ceesleerueeue ves cenerves Yej ceW cetelf e& yevee osves keÀe Jeeoe efkeÀ³ee nesiee ~ Gmeves
38 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
cetelf e& yevee Yeer ueer nesieer uesekf eÀve HelLej ceW HeejoMeea ®eMcee kewÀmes yevee³ee peeS - ³en Gmes mecePe veneR Dee³ee nesiee ³ee
cetelf e& Hej ®eMcee ueiee³ee pee³e keÀeB®eJeeuee ³en efveM®e³e veneR keÀj Hee³ee nesiee ³ee yeveeves ceW DemeHeÀue jne nesiee ³ee
yeveeles - yeveeles `kegÀí Deewj yeejerkeÀer kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW ®eMcee ìtì ie³ee nesiee ³ee HelLej keÀe ®eMcee Deueie mes yeveekeÀj
efHeÀì efkeÀ³ee nesiee, efHeÀj Jen ®eMcee ìtìkeÀj efvekeÀue ie³ee nesiee ~
iv) neueoej meenye ves HeeveJeeues mes kewÀHìve ®eMcesJeeues kesÀ yeejs ceW Hetíe efkeÀ kewÀHìve ®eMces Jeeuee vesleepeer keÀe meeLeer nw ³ee
Deep]eeo efnbo HeÀewpe keÀe YetleHetJe& efmeHeener ~ neueoej meenye keÀe He´Mve megvekeÀj HeeveJeeues ves kewÀHìve ®eMces Jeeues keÀe
cepeekeÀ yeveeles ngS peJeeye efo³ee efkeÀ Jen lees þerkeÀ mes ®eue Yeer veneR Heelee ~ Jen HeÀewpe ceW keÀece kewÀmes keÀjsiee ~ Jen lees
ueieæ[e nw ~ Jen lees Heeieue nw Heeieue ! efHeÀj HeeveJeeues ves neueoej meenye keÀes kewÀHìve keÀer Deesj FMeeje keÀjles ngS
keÀne pees Òeefleefove vesleepeer keÀer cetelf e&& keÀe ®eMcee yeouelee nw, Jees osKees Jen Dee jne nw ~ DeeHe Gmeer mes yeele keÀj uees
Deewj GmekeÀe keÀneR HeÀesìes íHeJee oes ~
®e) venerb meeye ! Jees ueBieæ[e keÌ³ee peeSiee HeÀepw e ceW ? Heeieue nw Heeieue ! Jees osKees Jees Dee jne nw ~
He´Mve ë i) neueoej meenye keÀes keÌ³ee efJeef®e$e Deewj keÀelw egkeÀ Yeje ueie jne Lee ? GvneWves Heeve Jeeues mes keÌ³ee Hetíe ?
ii) HeeveJeeues ves kewÀHìve kesÀ yeejs cesb neueoej meenye keÀes keÌ³ee yelee³ee ? Gvnsb keÌ³ee De®íe venerb ueiee ?
iii) ®eMcesJeeues keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~ Gmes kewÀHìve keÌ³eesb keÀnles Les ?
iv) `ùeeue keÀeueer yelleermeer' keÀe Òe³eesie efkeÀmekesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw, GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) peye neueoej meenye ves osKee efkeÀ cetelf e& keÀer DeeBKeesb Hej HelLej keÀe veneR yeequkeÀ meeceev³e ®eMcee ueiee ngDee Lee, efpemes
SkeÀ ®eMcesJeeuee jespe yeouelee nw ~ ³en yeele neueoej meenye keÀes efJeef®e$e Deewj keÀewlegkeÀ-Yejer ueie jner Leer ~
neueoej meenye Gme ®eMcee yeoueves Jeeues kewÀHìve kesÀ yeejs cesb mees®e jns Les ~ Jes KeesS-KeesS Heeve kesÀ Hewmes ®egkeÀekeÀj
®eMcesJeeues keÀer osMeYeefkeÌle kesÀ mece#e velecemlekeÀ nesles nQ ~ Jes HeeveJeeues mes Hetíles nQ efkeÀ keÌ³ee kewÀHìve ®eMcesJeeuee
vesleepeer keÀe meeLeer nw ³ee Deepeeo efnbo HeÀewpe keÀe YetleHetJe& efmeHeener nw ?
ii) HeeveJeeues ves kewÀHìve kesÀ yeejs ceW neueoej meenye keÀes yelee³ee efkeÀ kewÀHìve keÀesF& HeÀewpe keÀe efmeHeener veneR nw ~ Jen lees
ueBieæ[e nw ~ Jen ueBieæ[e HeÀewpe ceW keÌ³ee peeSiee ? osKees, Jen Dee jne nw, DeeHe mJe³eb ner Gmemes yeele keÀj uees Deewj
keÀnerb GmekeÀer HeÀesìes Deeefo íHeJee oes ~ SkeÀ osMeYekeÌle kesÀ Òeefle Fme ÒekeÀej keÀe J³ebi³e DeLee&le cepeekeÀ Gæ[e³ee peevee
neueoej meenye keÀes efyeukegÀue De®íe venerb ueiee ~ Jes mees®eves ueies efkeÀ pees ueesie osMe kesÀ efueS kegÀyee&ve nes peeles nw,b
Gvnerb keÀe Flevee DeHeceeve efkeÀ³ee peelee nw, lees Deece pevelee keÀe keÌ³ee nesiee ? DeHeves osMe kesÀ efueS meceHe&Ce keÀe YeeJe
jKeves Jeeuee ®eens keÀesF& Yeer nes, nceW GmekeÀe Deeoj-mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~
iii) ®eMcesJeeuee SkeÀ yesno yetæ{e ceefj³eue-mee uebieæ[e Deeoceer Lee, pees efmej Hej ieeBOeer ìesHeer Henvelee Lee ~ Jen SkeÀ
neLe ceW íesìer-meer mebokt eÀ®eer Deewj otmejs neLe ceW SkeÀ [b[s Hej yengle mes ®eMces ìeBies, ieueer-ieueer ®eMces yes®elee Lee ~ Gmes
vesleepeer keÀer cetelf e& efyevee ®eMces keÀer De®íer veneR ueieleer Leer FmeefueS Jen jespe vesleepeer keÀer cetelf e&& keÀe ®eMcee yeouelee
jnlee Lee ~ ®eMcesJeeuee SkeÀ mesveeveer veneR Lee, efHeÀj Yeer GmekesÀ ceve ceW osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee ketÀì-ketÀìkeÀj
Yejer ngF& ~ Jen Òel³eskeÀ osMeYekeÌle keÀe mecceeve keÀjlee Lee ~ Jen vesleepeer keÀer efyevee ®eMces keÀer cetelf e& osKe venerb Heelee
Lee FmeefueS Jen DeHeveer Deesj mes SkeÀ ®eMcee cetelf e& Hej ueiee oslee Lee ~ GmekeÀer Fmeer YeeJevee keÀes osKekeÀj ueesieeW mes
GmekeÀe veece `kewÀHìve ®eMcesJeeuee' jKe efo³ee ~
iv) ùeeue keÀeueer yelleermeer' JeekeÌ³e keÀe Òe³eesie Heeve Jeeues kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ~ HeeveJeeues keÀer keÀmyes kesÀ ®eewjens kesÀ yeer®e
ceW SkeÀ ogkeÀeve nw pees Heeve yes®elee Lee Deewj efoveYej GmekesÀ cegBn ceW Heeve þtBmee ner jnlee nw ~ Jen SkeÀ mebJesoveMeerue
J³eefkeÌle Lee ~ Heeve Keeves kesÀ keÀejCe GmekesÀ oeBle ueeue Deewj keÀeues jbie kesÀ nes ieS Les ~ Jen ueeue-keÀeueer yelleermeer
efoKeekeÀj ner nBmelee nQ~ Jen yengle nBmevesJeeuee Deewj cepeeefkeÀ³ee mJeYeeJe keÀe Lee ~ Jen yengle ner mJemLe J³eefkeÌle nw ~ peye
ICSE IX & X 39
Hindi Robomate+
Jen nBmelee Lee, lees nBmeves ceW GmekeÀer leeWo Yeer efLejkeÀves ueieleer Leer ~ Jen yeeleW keÀjves ceW yengle ceeefnj Lee ~ GmekeÀer nj
yeele ceW J³ebi³e keÀe YeeJe jnlee Lee ~
í) yeej-yeej mees®eles, keÌ³ee nesiee Gme keÀewce keÀe pees DeHeves osMe keÀer Keeeflej Iej - ie=nmLeer - peJeeveer - efp] eboieer meye kegÀí nesce keÀjves
osves JeeueeW Hej Yeer nBmeleer nw Deewj DeHeves efueS efyekeÀves kesÀ ceeie& {t{æB leer nw ~
He´Mve ë i) neueoej meenye keÀmyes mes iegpejles mece³e keÌ³ee osKeles Les ? ®eMces kewÀmes Les ?
ii) HeeveJeeuee keÌ³eeW Goeme Lee ? neueoej meenye keÌ³ee mees®e jns Les ?
iii) neueoej meenye Deepe ®eewjens Hej keÌ³eeW veneR ©keÀvee ®eenles Les ? keÌ³ee Jes JeneB ©kesÀ ?
iv) neueoej meenye keÀer DeeBKesb keÌ³eeW Yej DeeF& ? cetelf e& Hej ueiee mejkebÀ[s keÀe ®eMcee keÌ³ee Gcceero peieelee nw ?
Gllej ë i) oes meeue neueoej meenye DeHeves keÀece kesÀ efmeueefmeues ceW Gme keÀmyes mes iegpejles jns Deewj GvekeÀe O³eeve vesleepeer keÀer
cetefle& kesÀ DeeBKeeW Hej yeoueles ngS ®eMces Hej Lee ~ Jes jespe vesleepeer keÀer cetelf e& kesÀ ®eMces osKeles Les, ®eMcee keÀYeer ieesue
neslee, lees keÀYeer ®eewkeÀesj, keÀYeer ueeue lees keÀYeer keÀeuee, keÀYeer OetHe keÀe ®eMcee, keÀYeer yeæ[s keÀeB®eebs Jeeuee ieesiees
®eMcee neslee Lee, Hejbleg keÀesF&-ve-keÀesF& ®eMcee DeJeM³e neslee Lee ~ neueoej meenye keÀes DeHeveer LekeÀeve Yejer
³ee$ee ceW ³es vesleepeer keÀer cetefle&& Hej ueies ®eMces nwjeveer Deewj Òemevvelee kesÀ Heue Òeoeve keÀjles Les ~
ii) HeeveJeeuee SkeÀ YeeJegkeÀ J³eefkeÌle Lee ~ Gmes ®eMcesJeeues kewÀHìve keÀer ce=l³eg keÀe yengle DeHeÀmeesme Lee ~ Gmeves keÀwHìve keÀe
yengle cepeekeÀ Gæ[e³ee Lee, Hejbleg Deepe GmekeÀer ceewle kesÀ keÀejCe Jen yengle Goeme Lee ~ Deepe kewÀHìve keÀer ce=l³eg kesÀ
HeM®eeled Gmes Ssmee Snmeeme ngDee efkeÀ Fme keÀmyes ceW keÀesF& osMeYekeÌle ner veneR nw ~ neueoej meenye mees®eves ueies efkeÀ
kewÀHìve ®eMces Jeeues pewmes ueesie ner lees osMe kesÀ efueS DeeMee kesÀ efkeÀjCe nQ, yeekeÀer ueesie lees DeHeves osMe kesÀ Keeeflej
DeHeveer efpeboieer Deewj meJe&mJe yeefueoeve keÀj osves Jeeues JeerjeW Deewj osMeYekeÌleesb Hej nBmeles nQ ~ Ssmes ueesie ncesMee
DeHevee ner HeÀe³eoe osKeles nQ ~
iii) neueoej meenye ves peye megvee efkeÀ kewÀHìve ®eMces Jeeues keÀer ce=l³eg nes ieF& nw, leye Jes yengle Goeme nes ieS ~ keÀmyes
ceW ÒeJesMe keÀjves mes HetJe& ner Jes mees®eves ueies efkeÀ keÀmyes keÀer Ëo³emLeueer ceW pees vesleepeer keÀer cetelf e& nw, GmeceW Deepe
®eMcee veneR ueiee nesiee ~ ®eMcee Henveeves Jeeuee osMeÒesceer kewÀHìve keÀer ce=l³eg nes ieF& FmeefueS Jes ®eewjens Hej efyevee
©kesÀ ner ®eues peevee ®eenles Les ~ Fbmeeve Deeole mes cepeyetj neslee nw, Ssmes ner neueoej meenye DeHeveer Deeole mes
cepeyetj Les ~ ®eewjens mes iegpejles JekeÌle GvekeÀer vepej vesleepeer keÀer cetefle& keÀer lejHeÀ Gþ ner ieF& ~ Jes legjble JeneB Hej
©keÀ ieS Deewj lespe-lespe keÀoceeW mes vesleepeer keÀer cetelf e& keÀer lejHeÀ yeæ{s ~ cetelf e& kesÀ Heeme Heng®B ekeÀj meeJeOeeve DeJemLee ceW Keæ[s
nes ieS ~
iv) neueoej meenye yengle YeeJegkeÀ Les, peye Gvnebvs es cetelf e&& Hej mejkebÀ[s keÀe ®eMcee ueiee osKee lees GvekesÀ ceve ceW SkeÀ DeeMee
peeie´le ngF& efkeÀ Fme keÀmyes ceW osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee DeYeer peerefJele nw ~ osMe keÀer veF& -Heeræ{er ceW Yeer osMeYeefkeÌle keÀer
YeeJevee nw ~ Ssmee mees®ekeÀj Jes YeeJegkeÀ nes ieS ~ ye®®es odJeeje vesleepeer keÀer cetelf e& Hej ueieeS ieS mejkebÀ[s mes yevee ®eMcee
osKekeÀj Ssmee Òeleerle neslee nw, pewmes osMe kesÀ ye®®es-ye®®es ceW osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee Yejer ngF& nw ~ ³en mejkebÀ[s keÀe
yevee ®eMcee ³en Gcceero peieelee jne nw efkeÀ Fme Oejleer Hej mes osMeYeefkeÌle Kelce veneR ngF& ~ Jen DeYeer Yeer ceewpeto
nw ~ kewÀHìve pewmes osMeYekeÌle Deewj osMe Òesceer kesÀ ve jnves Hej Dev³e ueesie Gme oeef³elJe keÀes efveYeeves kesÀ efueS lelHej nwb ~
Dele: Gcceero nw efkeÀ ye®®es ceemetce Je veeoeve nesves kesÀ yeeJepeto Yeer osMe keÀs efJekeÀeme kesÀ efueS Òe³eemejle jnWies ~
pe) ``nueoej meenye keÀe keÀewlegkeÀ kegÀí Deewj yeæ{e ~ Jeen YeeF& ! keÌ³ee DeeFef[³ee nw ?''
He´Mveë i) nueoej meenye keÀe keÀelw egkeÀ keÀye yeæ{e ?
íi) nueoej meenye ves cetelf e& keÀes peye Henueer yeej osKee, lees GmekeÀer DeeBKeeW Hej kewÀmee ®eMcee ueiee Lee ?
40 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iií) otmejer yeej ®eMces ceW keÌ³ee Deblej Lee ?

ív) uesKekeÀ keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes keÌ³ee meboMs e osvee ®eenles nQ ?
Gllej ë i) nueoej meenye nj HebênJeW efove Gme keÀmyes mes iegpejles Les penBe vesleepeer keÀer cetelf e& ueieer Leer , peye otmejer yeej Jes Gme
keÀmyes mes iegpejs lees GvnW cetelf e& ceW kegÀí Deblej efoKeeF& efo³ee O³eeve mes osKee lees Hee³ee efkeÀ vesleepeer keÀer DeeBKeesb ceW Deepe
otmeje ®eMcee Lee GvekeÀe keÀewlegkeÀ Deewj DeefOekeÀ yeæ{ ie³ee ~
ii) neueoej meenye ves cetelf e& keÀes peye Henueer yeej osKee, lees cetefle& Hej SkeÀ meeceev³e Deewj me®eceg®e kesÀ ®eMces keÀe ®eew[æ e
keÀeuee ceesìs HeśÀce Jeeuee ®eewkeÀesj ®eMcee Lee ~ HelLej keÀer cetelf e& Hej Demeueer ®eMcee osKekeÀj nwjeve jn ieS ~
iii) otmejer yeej peye neueoej meenye keÀmyes mes iegpejs lees GvneWves cetefle& keÀes O³eeve mes osKee lees Deblej Hee³ee efkeÀ ®eMcee
otmeje nw ~ Henues ceesìs He´sÀceJeeuee ®eewkeÀesj ®eMcee Lee, Deye leej kesÀ HeśÀceJeeuee ieesue ®eMcee nw ~ nj yeej cetefle& keÀe
®eMcee yeouee ner jnlee Lee Deewj neueoej meenye peye ®eewjens mes iegpejles Les, leye cetelf e& keÀes O³eeve HetJe&keÀ osKeles Les ~
iv) uesKekeÀ keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ kewÀHìve ®eMcesJeeuee SkeÀ osMeYekeÌle Lee ~ Gmes vesleepeer
keÀer cetefle& efyevee ®eMces kesÀ De®íer veneR ueieleer Leer ~ Jen Òeefleefove vesleepeer keÀer DeeBKeesb Hej keÀesF&-ve-keÀesF& ®eMcee
DeJeM³e ueiee oslee Lee ~ Fmemes kewÀHìve kesÀ osMeYekeÌle nesves Deewj GmekeÀer osMeYeefkeÌle keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~ nceW
DeHeves osMeYekeÌleeW Deewj mesveeefve³eeW keÀes ncesMee ³eeo jKevee ®eeefnS Deewj GvekeÀe mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~ GvekesÀ
odJeeje oer ieF& kegÀyee&evf e³eeW keÀes veneR Yetuevee ®eeefnS ~ GvekeÀe veece mecceeve mes uesvee ®eeefnS ~ efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle keÀe
DeHeves osMe kesÀ Heéfle meceHe&Ce Deewj osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀe GHeneme veneR keÀjvee ®eeefnS ~ ncesb GmekeÀe mecceeve
keÀjvee ®eeefnS ~ ®eens Jen J³eefkeÌle nce mes íesìe nes ³ee yeæ[e, efvecve nes ³ee G®®e ~
Pe) ``vesleepeer mebog j ueie jns Les ~ kegÀí-kegÀí ceemetce Deewj keÀceefmeve ~ H]eÀewpeer Jeoea ceW ~ cetelf e& keÀes osKeles ner èfouueer ®euees' Deewj `legce
cegPes Ketve oes......' Jeiewjn ³eeo Deeves ueieles Les ~ Fme ¢eq<ì ceW ³en meHeÀue Deewj mejenveer³e He´³eeme Lee ~ kesÀJeue SkeÀ ®eerpe] keÀer
keÀmej Leer pees osKeles ner KeìkeÀleer Leer ~'' ICSE 2017
He´Mveë i) cetelf e& efkeÀmekeÀer Leer Deewj Jen keÀneB ueieeF& ieF& Leer ?
ii) ³en cetelf e& efkeÀmeves yeveeF& Leer Deewj FmekeÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB Leer ?
iii) cetelf e& ceW keÌ³ee keÀceer Leer ? Gme keÀceer keÀes keÀewve Hetje keÀjlee Lee Deewj kewÀmes ?
iv) vesleepeer keÀe Heefj®e³e osles ngS yeleeFS efkeÀ ®eewjens Hej GvekeÀer cetelf e& ueieeves keÀe keÌ³ee GÎsM³e jne nesiee ? keÌ³ee Gme
GÎsM³e ceW meHeÀuelee HeéHle ngF& ? mHe<ì keÀerefpeS ~
Gllej ë i) cetelf e& vesleepeer megYee<e®evê keÀer Leer ~ keÀmyes keÀer veiejHeeefuekeÀe kesÀ efkeÀmeer Glmeener yees[& ³ee He´MeemeefvekeÀ DeefOekeÀejer ves
`keÀmyes kesÀ cegK³e yeep]eej kesÀ cegK³e ®eewjens Hej vesleepeer megYee<e®evê yeesme keÀer mebiecejcej keÀer SkeÀ Heélf ecee ueieJee oer~
ii) vesleepeer keÀer cetefle& keÀmyes kesÀ FkeÀueewles neF&mketÀue kesÀ FkeÀueewles [êFbie ceemìj ceesleerueeue ves yeveeF& Leer ~ cetefle&
mebiecejcej keÀer Leer, ìesHeer keÀer veeskeÀ mes keÀesì kesÀ otmejs yeìve lekeÀ keÀesF& oes HegÀì TB®eer Leer ~ vesleepeer HeÀewpeer Jeoea ceW
megob j ceemetce Deewj keÀceefmeve ueie jns Les ~ cetelf e& keÀes osKeles neR efouueer ®euees ? Deewj legce cegPes Ketve oes ............
Deeefo ³eeo Deeves ueieles Les ~ vesleepeer keÀer DeeBKeeW Hej ®eMcee veneR Lee yeequkeÀ SkeÀ meeceev³e Deewj me®eceg®e kesÀ ®eMces
keÀes ®eewæ[e keÀeuee He´sÀce cetefle& keÀes Henvee efo³ee ie³ee Lee ~
iii) cetelf e& ceW SkeÀ keÀceer Leer pees osKeles ner KeìkeÀleer Leer ~ vesleepeer keÀer DeeBKeeW Hej mebiecejcej keÀe ®eMcee veneR Lee ~ SkeÀ
meeceev³e Deewj me®eceg®e kesÀ ®eMces keÀe ®eew[æ e keÀeuee He´Às ce cetelf e& keÀes Henvee efo³ee ie³ee Lee ~ Gme ®eMces keÀer keÀceer keÀes
kewÀHìve ®eMcesJeeuee Hetje keÀjlee Lee ~ Jener vesleepeer keÀer cetefle& Hej ®eMces keÀe Hes´Àce ueiee oslee Lee ~ ³eefo ieénkeÀ Jener
vesleepeer keÀer cetefle& Hej ueies HeśÀce keÀer ceeBie keÀjlee, lees Jen cetefle& Hej ueiee Hes´Àce ieénkeÀ keÀes os oslee Deewj JeneB keÀesF&
otmeje He´Às ce ueiee oslee Lee ~ Fme He´keÀej iejerye ®eMcesJeeuee vesleepeer keÀer cetelf e& kesÀ ®eMces keÀer keÀceer keÀes Hetje keÀjlee Lee ~
ICSE IX & X 41
Hindi Robomate+
iv) vesleepeer megYee<e®ebê yeesme mJeleb$elee mebieéce kesÀ mesveeveer Les efpevneWves `Deepeeo efnvo HeÀewpe' keÀe vesle=lJe efkeÀ³ee ~
Jes Deepeeo efnbo HeÀewpe kesÀ veslee Les ~ GvekeÀe pevce Gæ[ermee kesÀ keÀìkeÀ Menj ceW ngDee Lee ~ vesleepeer kesÀ Üeje efo³ee
ie³ee veeje `legce cegPes Ketve oes ceQ legcnW Deepeeoer otiB ee' Yeejle keÀe je<ìê³r e veeje yeve ie³ee nw ~ ®eewjens Hej vesleepeer keÀer
cetefle& ueieeves keÀe GodosM³e Lee efkeÀ ueesieeW ceW osMe YeefkeÌle keÀer YeeJevee peeie´le nes Deewj osMe kesÀ meYeer íesìs-yeæ[s
J³eefkeÌle osMe kesÀ efvecee&Ce ceW DeHevee ³eesieoeve os mekesÀ ~ SkeÀ meeceev³e veeieefjkeÀ ®eMcesJeeues kesÀ ceeO³ece mes osMe kesÀ
Heéfle efve<þe Deewj osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀes He´keÀeefMele efkeÀ³ee nw ~
He´Mve ë 1. efvecveefueeqKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e cesb He´³eesie keÀeer pf eS ~
i) DeeBKees-b ner-DeeBKeebs ceW nBmevee - ceve-ner-ceve cegmkeÀejevee ~
JeekeÌ³e - yeeuekeÀ keÀer yeele megvekeÀj iegjÀpeer DeeBKeesb-ner-DeeBKeebs ceW nBmeves ueies ~
ii) velecemlekeÀ nesvee - PegkeÀ peevee ~
JeekeÌ³e - F&MJej kesÀ meccegKe meYeer velecemlekeÀ nes peeles nQ ~
iii) DeJeekedÀ jn peevee - ®eefkeÀle jn peevee ~
JeekeÌ³e - yeeuekeÀ keÀe meenme osKekeÀj meye DeJeekedÀ jn ieS ~
iv) nesce keÀj osvee - yeefueoeve keÀj osvee ~
JeekeÌ³e - osMe kesÀ efueS meye kegÀí nesce keÀj osves JeeueeW Hej Yeer ogevf e³ee@b n@mb eleer nw ~
v) DeeBKeW Yej Deevee - YeeJegkeÀ nes peevee ~
JeekeÌ³e - efHesleepeer keÀer efyevee ®eMces keÀer Heélf ecee keÀes osKekeÀj M³eecet keÀer DeeBKeW Yej DeeF¥ ~
vi) ®ekeÌkeÀj ceW Heæ[vee - mees®e ceW Heæ[vee ~
JeekeÌ³e - De®eevekeÀ Hegefueme keÀes osKekeÀj uegìsjs ®ekeÌkeÀj ceW Heæ[ ieS ~

i) Heélf ecee - cetelf e&, lemJeerj viii) DeJemej - ceewkeÀe, FÊeHeÀekeÀ, meb³eesie
ii) ®eewkeÀesj - ®eewjme, ®eewkeÀesve ix) efJeMJeeme - Yejesmee, Deeme, ³ekeÀerve
iii) efve<keÀ<e& - HeefjCeece, HeÀue, veleerpee x) keÀewlegkeÀ - efpe%eemee, GlmegkeÀlee
iv) efiejekeÀ - ieénkeÀ, Kejerooej xi) ®eefkeÀle - DeeM®e³e&, nwjeveer
v) K³eeue - efJe®eej, keÀuHevee xii) ceefj³eue - keÀcep]eesj, ogye&ue
vi) #eCe - Heue, Ieæ[er xiii) keÀewce - JebMe, peeefle
vii) Goeme - ogKeer, HejsMeeve

i) HekeÌkeÀer × keÀ®®eer vii) yejyeeo × Deeyeeo
ii) efJeMJeeme × DeefJeMJeeme viii) T@®b eer × veer®eer
iii) meHeÀue × DemeHeÀue ix) mejenveer³e × efveboveer³e
iv) ceefj³eue × leekeÀleJej x) Goeme × KegMe
v) meerOee × ìsæ{e xi) lespe × Oeercee, cebo
vi) DemegeJf eOee × megeJf eOee
42 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

i) ceewefuekeÀ - ceeweuf ekeÀlee vi) ueeue - ueeefuecee
ii) Heefj<ke=Àle - Heefj<keÀej vii) kegÀMeue - keÀewMeue
iii) efJe<ece - efJe<ecelee/ Jew<ec³e viii) HeefleJe´lee - HeeefleJe´l³e
iv) He´mevve - He´mevvelee ix) HewÀuevee - HewÀueeJe
v) megiece - megiecelee x) met#ce - met#celee

i) efJeodJeeve - efJeog<eer vi) meceéì - meceé%eer
ii) megle - meglee vii) efMe<³e - efMe<³ee
iii) YeeF& - YeeYeer viii) mJeeceer - mJeeefceveer
iv) meeBHe - meeBeHf eve ix) HeeHeer - HeeefHeve
v) ®eesj - ®eesjveer x) jepee - jeveer
He´Mve ë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe Meyo yeveeFS ~

i) Mejerj - MeejerefjkeÀ vi) efMe#ee - Meweq#ekeÀ
ii) efnle - efnlekeÀj vii) meenme - meenmeer
iii) Þes³e - Þes³emkeÀj viii) M³eece - M³eeceue
iv) mejenvee - mejenveer³e ix) Yetle - YeeweflekeÀ
v) efJeHeoe - efJeHevve x) J³eJemLee - J³eJeeqmLele

i) Jen J³ee³eece keÀjlee nw ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Jen J³ee³eece keÀjsiee ~
ii) cegmeeefHeÀj Oece&Meeuee ceW efJeÞeece keÀjles nQ ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë cegmeeefHeÀjeW ves Oece&Meeuee ceW efJeÞeece efkeÀ³ee ~
iii) Deemeceeve ceW ef®eef[æ ³ee Gæ[ jner nw ~ (yengJe®eve ceW yeoefueS)
Gllejë Deemeceeve ceW ef®eef[æ ³eeB Gæ[ jner nQ ~
iv) ceoo ve efceueves kesÀ keÀejCe Gmes yengle efvejeMee ngF& ~ (`Jen' Meyo keÀe He´³eesie keÀefjS)
Gllejë ceoo ve efceueves kesÀ keÀejCe Jen yengle efvejeMe ngDee ~

ICSE IX & X 43
5 DeHevee - DeHevee Yeei³e uesKekeÀ - pewvesvê kegÀceej
keÀneveer keÀe Heefj®e³e
pewvesvê peer DeefnbmeeJeeoer Deewj oeMe&efvekeÀ Les, FvekeÀe pevce meved 1908 ceW Deueerieæ{ efpeues kesÀ keÀesef[³eeiebpe
veecekeÀ keÀmyes ceW ngDee ~ FvekeÀer G®®eefMe#ee keÀeMeer efJeMJeefJeÐeeue³e ceW ngF& ~
FvekeÀer j®eveeDeeW ceW mes cegK³e GHev³eeme nQ - `HejKe,' `megveerlee' , `l³eeieHe$e', èfJeJele&', `megKeoe,' `cegekf eÌle yeesOe' ~
HeÀeBmeer, Jeelee³eve, veeruece osMe keÀer jepekeÀv³ee, SkeÀ jele, oes ef®eef[æ ³eeB; Heepesye FvekeÀer keÀneefve³eeB nQ ~ FvekesÀ DeefleefjkeÌle
FvneWves DeveskeÀ efveyebOe Deewj mebmcejCe Yeer efueKes ~
pewvesvê peer keÀer Yee<ee efJe®eejeW leLee YeeJeeW mes HeefjHetCe& nw ~ FvekesÀ efveyebOeeW keÀer Yee<ee ceW iebYeerjlee leLee ef®ebleve keÀer HeÓeevelee
nw ~ FvneWves Demen³eesie Deeboesueve ceW Yeer DeHevee HetCe& ³eesieoeve efo³ee ~
meved 1988 ceW FvekeÀe osneJemeeve nes ie³ee ~

`DeHevee - DeHevee Yeei³e' keÀneveer Del³eble Ëo³emHeMeea nw Deewj ceeefce&keÀ efyebog Hej DeekeÀj meceeHle nesleer nw ~ Fme
keÀneveer keÀe GodosM³e Deepe kesÀ ³egie ceW J³eeHle mJeeLe&lee, ceveg<³eeW keÀer Ëo³enervelee, mebJesoveMetv³elee leLee iejeryeer keÀe
ef®e$eCe keÀjvee nw~ keÀneveer keÀe Deble ³en mHe<ì keÀjleer nw efkeÀ Deepe kesÀ ³egie kesÀ ueesieeW kesÀ Ëo³e ceW o³eeueglee leLee
HejesHekeÀej pewmes cetu³eeW keÀe DeYeeJe nes ie³ee nw, efpemekesÀ keÀejCe efkeÀmeer Demene³e Je yesyeme J³eefkeÌle keÀer o³eveer³e eqmLeefle mes
petPeves Hej GmekeÀer mene³elee keÀjves kesÀ yepee³e GmekeÀer efmLeefle keÀes `DeHevee-DeHevee Yeei³e' yeleekeÀj nj keÀesF& DeHeveer
efpeccesoejer mes ye®evee ®eenlee nw~
meeLe&keÀlee
He´mlegle keÀneveer `DeHevee-DeHevee Yeei³e' SkeÀ iejerye ueæ[kesÀ Hej DeeOeeefjle nw pees Oeve kesÀ DeYeeJe kesÀ keÀejCe GHesef#ele
peerJeve peerves kesÀ efueS cepeyetj nw~ efkeÀmeer keÀer mene³elee ve efceueves Hej DeHeveer peeve ieBJee yewþlee nw ~ Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ
pewvesvê peer ves DeceerjeW kesÀ odJeeje iejeryeeW kesÀ Heélf e GHese#f ele Deewj efveo&³eer J³eJenej keÀes oMee&³ee nw ~ meceepe kesÀ Deceerj ueesie efmeHe&À
yeæ[er-yeæ[er yeeleW keÀjles nQ uesekf eÀve efkeÀmeer efveOe&ve Jeie& keÀer mene³elee veneR keÀjles nQ ~ iejeryeeW kesÀ Yeei³e keÀes oes<eer þnjekeÀj
leLee GvnW DeHeves Yeei³e kesÀ menejs íes[æ keÀj Jes DeHeves keÀle&J³e keÀes Hetje ceeve uesles nQ Deewj DeHeveer meeceeefpekeÀ efpeccesoejer mes
otj Yeeieles nQ~ Deceerj Jeie& kesÀ ceve ceW iejerye Jeie& kesÀ Heélf e keÀeFs & menevegYetelf e veneR nw~ Deleë DeHevee-DeHevee Yeei³e Meer<e&keÀ keÀes
uesKekeÀ ves J³ebi³e kesÀ ªHe ceW He´³eesie efkeÀ³ee nw pees efkeÀ keÀneveer kesÀ Devegmeej Gef®ele SJeb meeLe&keÀ nw~

Heneæ[er yeeuekeÀ
Heneæ[er yeeuekeÀ keÀneveer keÀe cegK³e Hee$e nw, efpemekeÀer Gce´ ueieYeie 10 Je<e& Leer ~ yeeuekeÀ keÀer oMee yengle o³eveer³e
Leer ~ Gme iejerye Heneæ[er yeeuekeÀ kesÀ Heeme ve lees HewjeW ceW petles Deewj ve ner efmej Hej ìesHeer Leer ~ vewveerleeue ceW keÀæ[ekesÀ keÀer þb[ Heæ[
jner Leer, Gmeer þb[ ceW Jen FOej - GOej Ietce jne Lee ~ GmekesÀ Heeme iejce keÀHeæ[s venerb Les Deewj GmekesÀ Heeme keÀesF& keÀece Yeer
44 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
veneR Lee ~ HeefjJeej keÀer DeeefLe&keÀ lebieer kesÀ keÀejCe Jen DeHeves Iej mes Yeeie Dee³ee ~ osKeves ceW ieesjs jbie keÀe Lee; Hejvleg cewue
kesÀ keÀejCe GmekeÀe jbie keÀeuee Heæ[ ie³ee Lee ~ DeeBKebs metveer Leerb Deewj ceeLes Hej Pegefj³&eeB Heæ[ ®egkeÀer LeeR ~
uesKekeÀ kesÀ efce$e kesÀ Hetíves Hej Gme yeeuekeÀ ves yelee³ee efkeÀ Gmes veewkeÀjer mes efvekeÀeue efo³ee ie³ee nw ~ Gmes SkeÀ
©He³ee leveKJeen efceueleer Leer Deewj Keeves kesÀ efueS petþe Keevee ~ ieeBJe mes GmekesÀ meeLe SkeÀ ueæ[keÀe YeeiekeÀj Dee³ee Lee ~
Gme ueæ[kesÀ keÀes GmekesÀ ceeefuekeÀ ves ceej efo³ee Lee ~
uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e Gme ueæ[kesÀ keÀes DeHeves JekeÀerue oesmle kesÀ nesìue ues ieS Deewj oesmle mes keÀne efkeÀ nce legcnejs
efueS veewkeÀj ueeS nQ ~ oesmle ves keÀne efkeÀ ³es Heneæ[er ye®®es yengle Mewleeve nesles nQ, efkeÀmeer efove meeje meeceeve ueskeÀj Yeeie
peeSBies ~ Fme He´keÀej oes-®eej yeeleW megveekeÀj meesves ®eues ieS ~ yeeuekeÀ nesìue mes YetKee ner ®euee ie³ee ~ DeeÞe³e ve efceueves
Hej Hetjer jele SkeÀ Hesæ[ kesÀ veer®es mees³ee jne ~ jele ceWb Del³eefOekeÀ þb[ Deewj yeHeÀeaueer nJeeDeeW kesÀ keÀejCe Heneæ[er ueæ[kesÀ keÀer
ce=l³eg nes ieF& ~
uesKekeÀ keÀe efce$e

uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e oesveeW vewveerleeue Ietceves DeeS Les ~ Jes Gme Heneæ[er yeeuekeÀ Hej Lees[æ er - meer o³ee efoKeeles nQ Deewj
GmekesÀ yeejs ceW Hetjer peevekeÀejer uesles nQ, Hejvleg ve Gmes Keevee efKeueeles nQ, ve DeeefLe&keÀ mene³elee keÀjles nQ ~ GvneWves SkeÀ ªHe³ee
Yeer GmekesÀ neLe Hej veneR jKee ~ GvekeÀer o³ee - YeeJevee cee$e SkeÀ efoKeeJee Leer ~ ³eefo Jes ®eenles, lees Gme DeYeeies ueæ[kesÀ
keÀes þb[ ceW cejves mes ye®ee mekeÀles Les ~ Gme iejerye ueæ[kesÀ keÀer Kejeye neuele osKekeÀj Yeer GvneWves GmekeÀer ceoo veneR keÀer ~
uesKekeÀ keÀe JekeÀeur e oesmle

yeeuekeÀ kesÀ meeLe uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e, JekeÀerue oesmle kesÀ nesìue Heng®B es ~ GvekesÀ HegkeÀejves Hej Jen keÀMceerjer ogMeeuee
Deesæ{s veer®es DeeS ~ GvneWves HewjeW ceW ceespes Deewj ®eHHeue Henveer ngF& Leerb ~ GvekeÀer DeeJeepe ceW PegBPeueenì Leer Deewj kegÀí
ueeHejJeener Yeer Leer ~ uesKekeÀ keÀnles nQ efkeÀ ceQ DeeHekesÀ efueS veewkeÀj {t{B keÀj uee³ee nBt ~ DeeHekeÀes veewkeÀj keÀer peªjle Leer ~
uesKekeÀ ves keÀne efkeÀ ³en De®íe ueæ[keÀe nw ~ ³en yesF&ceeve veneR nes mekeÀlee ~ leye GvekesÀ JekeÀerue oesmle ves keÀne efkeÀ efkeÀmeer
Debpeeve J³eefkeÌle keÀes veewkeÀj veneR jKeWies ~ Jewmes Yeer ³es Heneæ[er ye®®es yengle Mewleeve nesles nQ ~ Jes Ssmeer ner oes - ®eej yeeleW keÀnkeÀj
DeHeves keÀcejs keÀer Deesj ®eues ieS ~
vewveerleeue DeHeveer vewmeefie&keÀ megob jlee kesÀ efueS peevee peelee nw ~ Gme meewvo³e¥ keÀes osKeves kesÀ efueS uesKekeÀ Deewj GvekesÀ
efce$e vewveerleeue ieS nQ ~ Meece keÀes Jes yeenj Ietceves efvekeÀues Deewj efyevee GodosM³e kesÀ FOej - GOej Ietceles ngS meæ[keÀ Hej
Heæ[er ngF& SkeÀ yeW®e Hej yewþ ieS ~ GvekesÀ Deeme - Heeme keÀe JeeleeJejCe yengle Deevebo HetCe& nw ~ Jes oesveeW JeneR Gmeer yeW®e Hej yewþs
jns ~ mece³e yeerlelee ie³ee Deewj DebOekeÀej yeæ{lee ie³ee ~ þb[ Yeer yeæ{leer pee jner Leer ~ DeBOesje íe ie³ee Deewj Jen ¢M³e yengle
megneJevee Lee ~ kegÀnjs kesÀ yeeoue GvekesÀ efmejesb mes ìkeÀje keÀj FOej-GOej Ietce jns Les ~ efpeme jbie keÀe He´keÀeMe kegÀnjs kesÀ THej
Heæ[lee kegÀnje Jewmes ner jbie keÀe efoKeeF& osves ueielee nw ~ Jes oesveeW yengle osj lekeÀ yeW®e Hej yewþ jns ~ uesKekeÀ yewþs - yewþs
HejsMeeve nes jns Les, leYeer GvekeÀes Gme DeBOesjs kegÀnjs ceW keÀesF& Deelee efoKeeF& efo³ee ~ Gme HejíeF& kesÀ efvekeÀì Deeles ner GvneWves
osKee efkeÀ Jen SkeÀ ome - i³eejn Je<e& keÀe yeeuekeÀ nw ~ Jen vebies efmej, vebies Hewj, kesÀJeue SkeÀ Heleueer meer keÀceerpe Henves ®euee
Dee jne Lee ~ Jen keÀneB peevee ®een jne Lee, keÀesF& mLeeve efveeqM®ele veneR Lee ~ Jen ieesjs jbie keÀe Lee, Hej cewue kesÀ keÀejCe
GmekeÀe jbie keÀeuee Heæ[ ie³ee Lee ~ ueæ[keÀe DeHeveer ner mees®e ceW [tyee ngDee ®eue jne Lee ~
ICSE IX & X 45
Hindi Robomate+
uesKekeÀ kesÀ efce$e ves Gmes DeeJeepe oskeÀj Heeme yeguee³ee Deewj Gmemes Hetíe efkeÀ keÀneB pee jne nw, efkebÀleg Gmeves keÀesF& GÊej
veneR efo³ee keÌ³eeseW kf eÀ GmekeÀe keÀesF& ue#³e venerb Lee ~ Jen SkeÀ ogkeÀeve Hej veewkeÀjer keÀjlee Lee ~ JeneB Gmes meeje keÀece keÀjvee
Heæ[lee Lee, Keeves keÀs efueS petþe Yeespeve Deewj SkeÀ ©He³ee efceuelee Lee ~ Deepe ogkeÀeve Jeeues ves Gmes keÀece mes nìe efo³ee Lee ~
Deleë GmekesÀ jnves, Keeves Deewj meesves keÀe mLeeve Yeer efveeqM®ele veneR Lee ~
Gme yeeuekeÀ keÀe ieeBJe vewveerleeue mes Hebên keÀesme (45 efkeÀceer). otj Lee ~ GmekesÀ Iej Hej ceelee - efHelee Deewj keÀF&
YeeF& - yenve Les ~ JeneB ve keÀece Lee, ve Keeves kesÀ efueS kegÀí Lee ~ YetKe Deewj iejeryeer mes HejsMeeve Jen íesìe - mee
yeeuekeÀ DeHeves SkeÀ meeLeer kesÀ meeLe ieeBJe mes Yeeie Dee³ee Lee ~
uesKekeÀ kesÀ efce$e kesÀ Hetíves Hej ueæ[kesÀ ves yelee³ee efkeÀ GmekesÀ meeLeer keÀes GmekesÀ ceeefuekeÀ ves ceeje efpeme kesÀ keÀejCe
GmekeÀer ceewle nes ie³eer ~ uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e keÀes yeeuekeÀ keÀer eqmLeefle Hej o³ee Dee ieF& ~ Jes Gmes DeHeves meeLe DeHeves
JekeÀerue efce$e kesÀ Heeme ues ieS ~ GvekesÀ JekeÀerue efce$e pees efkeÀmeer Dev³e nesìue ceW þnjs ngS Les, uesKekeÀ kesÀ yegueeves Hej
JekeÀerue meenye yeæ[er cegeqMkeÀue mes Gvemes efceueves DeHeves keÀcejs mes yeenj DeeS ~ kegÀí leke&À - efJeleke&À kesÀ HeM®eeled JekeÀerue
meenye ves yeeuekeÀ keÀes veewkeÀjer osves mes FvkeÀej keÀj efo³ee Deewj meesves kesÀ efueS DeHeves keÀcejs ceW ®eues ieS ~ uesKekeÀ Je GvekesÀ efce$e
efvejeMe neskeÀj yeenj Dee ieS ~ yeeuekeÀ kegÀí osj JeneB þnje efHeÀj DebOesjs ceW iee³eye nes ie³ee ~ uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e
Yeer DeHeves nesìue `[er HeJe' ceW ®eues ieS ~
otmejs efove Jen yeeuekeÀ GvekesÀ nesìue veneR Heng®B ee ~ oesveeW efce$eeW ves Gme yeeuekeÀ keÀer DeefOekeÀ He´leer#ee keÀjvee Gef®ele
veneR mecePee ~ Jes nesìue mes ®eue Heæ[s ~ ieeæ[er ceW meJeej nesves ueies, lees efkeÀmeer ves GvnW yelee³ee efkeÀ keÀue jele SkeÀ yeeuekeÀ
þb[ kesÀ keÀejCe cej ie³ee ~ Jes mecePe ieS efkeÀ ³en Jener yeeuekeÀ nesiee ~ keÀæ[ekesÀ keÀer þb[ ceW Jen ueæ[keÀe Kegues Deemeceeve
kesÀ veer®es Hesæ[ keÀer íe³ee ceW mees³ee Lee ~ Hesæ[ kesÀ veer®es ner GmekeÀe MeJe efceuee ~
Fme yeele kesÀ efueS GvneWves efkeÀmeer keÀes oes<e veneR efo³ee, yeefukeÀ Heneæ[er iejerye yeeuekeÀ keÀer ce=l³eg keÀes GmekeÀe ogYee&i³e
keÀnkeÀj ®eues ieS ~

MeyoeLe&
efve©odosM³e - efyevee GodosM³e keÀe mebO³ee - Meece
yesjeskeÀ - efyevee ©keÀeJeì kesÀ He´keÀeMe - Gpeeuee
Fjeoe - efJe®eej PeBPg euee - iegmmee
mevekeÀ - Oegve, HeeieueHeve lebie - HejsMeeve
kegÀæ{ - ef®eæ{vee De®eevekeÀ - ³ekeÀe³ekeÀ
cetelf e& - Heélf ecee cewueer - ievoer
keÀceerpe - Meì& He´keÀeMe-Je=lle - Gpeeues keÀe Iesje
Pegejf ³&eeB - lJe®ee Hej Heæ[ves Jeeueer efMekeÀve cetkeÀ - Meeble, ietib ee
De®ejpe - DeeM®e³e& PegPb@g eueenì - iegmmee
yesF&ceeve - pees F&ceeveoej ve nes DeJeiegCe - oes<e, yegjeF³eeB
De]peerye - DeveesKee Ssjs-iesjs - Depeveyeer
®ecHele - Yeeievee cemenjer - ce®íjoeveer
PeìHeì - legjlb e ner þnje - ©keÀe
Demecebpeme - ogefJeOee He´ls e ieefle - ce=le Deelcee keÀer ®eeue
efmekegÀæ[les - efmeceìles Ye³eevekeÀ - [jeJevee
efHeÀueemeHeÀer - oMe&ve Meem$e, GHeosMe uee®eejer - cepeyetjer
46 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efveþgjeF& - keÀþesjlee yesn³eeF& - yesMeceea

efþþgjkeÀj - þb[ mes keÀeBHevee ef®eLeæ[eW - HeÀìs-keÀHeæ[eW
HeýevOe - J³eJemLee keÀHeÀve - ce=le Mejerj Hej [euee peeves
kegÀnje - Jee³egceb[ue ceW þb[e neskeÀj Jeeuee keÀHeæ[e
efiejves Jeeuee peue keÀCe keÀesme - ueieYeie oes ceerue kesÀ yejeyej SkeÀ
®egiB eer - keÀj Jemetue keÀjves kesÀ efueS veeHe ³ee leerve efkeÀueesceerìj
yeveeF& ieF& ®eewkeÀer
1. efvecveefueefKele DeJelejCeeW keÀes Heef{æ S Deewj GvekesÀ He´MveeW kesÀ GÊej efueefKeS ~
keÀ) kegÀnjs keÀer meHesÀoer ceW kegÀí ner neLe otj mes SkeÀ keÀeueer - meer cetelf e& nceejer lejHeÀ Dee jner Leer ~
He´Mve ë i) ³en efkeÀme mece³e keÀer Ieìvee nw ?
ii) keÀewve kegÀ{ æ jne Lee Deewj GvneWves kegÀnjs keÀer meHesÀoer ceW keÌ³ee osKee ?
iii) keÀewve Dee jne Lee Deewj GmekeÀer oMee kewÀmeer Leer ?
iv) yeeuekeÀ keÀer Meejerejf keÀ yeveeJeì kewÀmeer Leer ? Gmes keÌ³ee efoKeeF& veneR os jne Lee ?
Gllej ë i) ³en Gme mece³e keÀer Ieìvee nw peye uesKekeÀ DeHeves efce$e kesÀ meeLe meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs SkeÀ yeW®e Hej yewþs Les ~ efce$e
keÀeHeÀer osj lekeÀ yewþs jns nw ~ uesKekeÀ yewþs - yewþs HejsMeeve nes jns Les ~ GvekesÀ efce$e ves GvnW yelee³ee efkeÀ keÀesF& Dee
jne nw leye GvnesvW es De®eevekeÀ osKee efkeÀ Ieves kegÀnjs ceW SkeÀ keÀeueer - meer íe³ee GvekeÀer lejHeÀ Dee jner nw ~
ii) uesKekeÀ kesÀ efce$e uesKekeÀ keÀes KeeR®ekeÀj DeHeves Heeme yewþe uesles nQ ~ Jes ®egHe®eeHe yewþkeÀj kegÀæ{ jns Les ~ leYeer GvekesÀ
efce$e ves GvekeÀes keÀne efkeÀ osKees Jen keÌ³ee nw ? GvnW kegÀnjs keÀer meHesÀoer ceW DeHeveer lejHeÀ Deeleer ngF&, SkeÀ keÀeueer
HejíeF¥ efoKeeF& oer ~
iii) SkeÀ ome Je<e& keÀe yeeuekeÀ Dee jne Lee ~ efpemekesÀ yeæ[s - yeæ[s yeeue efyeKejs ngS Les Deewj GmekesÀ HewjeW ceW ®eHHeueW veneR LeeR ~
Fleveer þb[ ceW efmej Hej ìesHeer Yeer veneR Leer leLee SkeÀ cewueer - meer Heleueer keÀceerpe Henves ngS Lee ~ GmekesÀ Hewj ve peeves
keÀneB Heæ[ jns Les Deewj Jen Helee veneR keÀneB peevee ®eenlee Lee ~ Jen efkeÀmeer efoMee ceW veneR osKe jne Lee,yeme jemles Hej
®euee pee jne Lee ~ GmekeÀe jbie ieesje Lee uesekf eÀve ieboieer kesÀ keÀejCe keÀeuee Heæ[ ie³ee Lee ~ Gmes osKekeÀj Ssmee ueie jne
Lee efkeÀ GmekeÀer eqmLeefle þerkeÀ veneR nw ~
iv) yeeuekeÀ keÀe jbie ieesje Lee efkebÀleg cewue kesÀ keÀejCe GmekeÀe Mejerj keÀeuee Heæ[ ®egkeÀe Lee ~ DeeBKeW yeæ[er - yeæ[er uesekf eÀve metveer
LeeR ~ ceeLes Hej Pegefj³&eeBB Heæ[ ieF¥ Leeb,r pewmes Gmes kegÀí Yeer efoKeeF& venebr os jne Lee, Jen uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e keÀes
Yeer veneR osKe Hee³ee ~ GmekeÀes ve lees veer®es Oejleer, ve DeekeÀeMe Deewj ve ®eejeW lejHeÀ HewÀuee kegÀnje Deewj ve meeceves keÀe
leeueeye ner efoKeeF& os jne Lee ~ Jen ueæ[keÀe yeme DeHeves efvekeÀì Jele&ceeve keÀes osKe jne Lee ~
Ke) Jen nceW ve osKe Hee³ee, Jen pewmes kegÀí Yeer ve osKe jne Lee ~ ve veer®es keÀer Oejleer, ve THej ®eejeW Deesj HewÀuee ngDee kegÀnje, ve meeceves
keÀe leeueeye, Deewj ve SkeÀekeÀer ogevf e³ee ~
He´Mve ë i) uesKekeÀ kesÀ efce$e odJeeje He´Mve Hetíves Hej ueæ[kesÀ ves keÌ³ee GÊej efo³ee ?
ii) keÀewve, efkeÀmes veneR osKe Hee³ee ? keÌ³eeW ?
iii) Jen Iej mes keÀneB Deewj efkeÀmekesÀ meeLe Yeeie Dee³ee Lee Deewj keÌ³eeW ?
iv) ueæ[kesÀ ves keÌ³eeW efkeÀmeer keÀes veneR osKee ? Jen keÌ³ee mees®ekeÀj HejsMeeve Lee ?
Gllej ë i) uesKekeÀ kesÀ efce$e odJeeje He´Mve Hetíves Hej Jen DeHeveer metveer DeeBKeW HeÀeæ[keÀj osKeves ueiee ~ ueæ[kesÀ ves kegÀí Yeer GÊej
veneR efo³ee ~ Jen ®egHe®eeHe (ceewve) Keæ[e jne ~ Jen ®egHe Lee uesefkeÀve GmekeÀe ®esnje yengle kegÀí keÀn jne Lee ~
ICSE IX & X 47
Hindi Robomate+
ii) yeeuekeÀ DeHeveer ner Oegve ceW ®euee pee jne Lee ~ uesKekeÀ Je GvekeÀs efce$e Gmes osKe jns Les, Hejvleg yeeuekeÀ ves GvnW veneR
osKee ~ þb[ kesÀ keÀejCe efmekegÀæ[e, efmeceìe - mee Jen meerOee ®euee pee jne Lee ~ Ssmee ueie jne Lee pewmes Jen kegÀí
mees®e jne nes ~ ef®evlee kesÀ keÀejCe GmekeÀe O³eeve yeme GmekesÀ efvekeÀì Jele&ceeve Hej Lee ~ Jen DeHeves yeejs ceW mees®e jne Lee ~
iii) Jen Heneæ[er ueæ[keÀe DeHeves ieeBJe mes Hebên keÀesme otj vewveerleeue DeHeves SkeÀ efce$e kesÀ meeLe Yeeie keÀj Dee³ee Lee keÌ³eeWekf eÀ
GmekeÀe HeefjJeej yeæ[e Lee ~ GmekesÀ keÀF& YeeF& - yenve Les ~ ieeBJe ceW keÀeFs & keÀece veneR efceuelee Lee ~ Keeves kesÀ efueS jesìer
Yeer veneR efceueleer Leer ~ ceeB - yeeHe oesveeW YetKes jnles Les ~ ceeB ncesMee ogKeer jnleer Deewj jesleer jnleer Leer FmeefueS Jen ieeBJe
mes Yeeie Dee³ee ~ ieeBJe ceW DeveskeÀ He´keÀej keÀer HejsMeeefve³eeB Leer ~ ®eejesb lejHeÀ iejeryeer Deewj YegKecejer HewÀueer ngF& Leer ~
iv) ueæ[kesÀ ves efkeÀmeer keÀes veneR osKee keÌ³eeWekf eÀ Jen mJe³eb HejsMeeve Lee ~ Gmes veewkeÀjer mes efvekeÀeue efo³ee ie³ee Lee ~ GmekeÀs
meeLe ieeBJe mes GmekeÀe SkeÀ efce$e Yeer Dee³ee Lee, efpemes GmekesÀ ceeefuekeÀ ves Flevee ceeje efkeÀ Jen cej ie³ee ~ ueæ[kesÀ kesÀ
jnves Deewj Keeves keÀer keÀesF& J³eJemLee veneR Leer ~ Jen DeHeves Jele&ceeve kesÀ yeejs ceW mees®ekeÀj HejsMeeve Lee ~ GmekeÀer vepej
ve Oejleer Hej Leer, ve ner Deemeceeve Hej ~ Jen Helee veneR keÀneB osKe jne Lee Deewj keÌ³ee mees®e jne Lee ~
ie) yeme peje - meer Gce´ ceW ner FmekeÀer ceewle mes Hen®eeve nes ieF& - cegPes De®ejpe ngDee ~
He´Mve ë i) uesKekeÀ keÀes efkeÀme yeele Hej DeeM®e³e& ngDee ?
ii) uesKekeÀ Gme yeeuekeÀ keÀes ueskeÀj keÀneB Heng®B es Deewj keÌ³eeW ?
iii) JekeÀerue meenye kesÀ ®eefj$e keÀer efJeMes<eleeSB efueefKeS ~
iv) JekeÀeur e meenye ves Gmes veewkeÀj keÌ³eeW veneR jKee ? keÀewve He´ls e ieefle mes ®euee ie³ee ?
Gllej ë i) peye ueæ[kesÀ ves keÀne efkeÀ GmekeÀe SkeÀ meeLeer Yeer Lee, pees Deye efpeboe veneR nw ~ Gmeves yelee³ee efkeÀ cesje efce$e peneB
keÀece keÀjlee Lee, GmekesÀ ceeefuekeÀ yengle ke´ÀeOs eer mJeYeeJe kesÀ Les ~ GvneWves GmekeÀes yengle ceeje, Jen cej ie³ee ~ ueæ[kesÀ keÀer
Fme yeele keÀes megvekeÀj uesKekeÀ keÀes yengle ner DeeM®e³e& ngDee ~
ii) uesKekeÀ Gme ueæ[kesÀ keÀes ueskeÀj DeHeves JekeÀerue oesmle kesÀ nesìue HengB®es keÌ³eeWefkeÀ JekeÀerue meenye keÀes SkeÀ veewkeÀj keÀer
DeeJeM³ekeÀlee Leer ~ uesKekeÀ Je uesKekeÀ kesÀ efce$e ®eenles Les efkeÀ yeeuekeÀ keÀes JekeÀerue meenye veewkeÀj kesÀ ªHe jKe ueW,
GvneWves He´³eeme Yeer efkeÀ³ee uesekf eÀve GvekeÀes meHeÀuelee veneR efceueer ~
iii) JekeÀerue meenye keÀMceerjer ogMeeuee ueHesìs Les, ceewpes ®eæ{s HewjeW ceW ®eHHeueW Leer ~ GvekesÀ mJej ceW nukeÀer PegBPeueenì
Leer, kegÀí ueeHejJeener Leer ~ Jes keÀþesj Ëo³e kesÀ J³eefkeÌle Les ~ Jes efkeÀmeer Hej Yeer Yejesmee veneR keÀjles Les ~ Gvnesvb es
efce$e kesÀ odJeeje ueeS ieS, Gme Heneæ[er ueæ[kesÀ keÀes Yeer mJeerkeÀej veneR efkeÀ³ee ~ GvekeÀe ceevevee Lee efkeÀ Heneæ[er
ueæ[kesÀ yengle Mewleeve nesles nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ Fve Hej efJeMJeeme veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~
iv) uesKekeÀ keÀe efce$e ye®®es keÀes keÀece efoueJeeves kesÀ efueS DeHeves JekeÀerue efce$e kesÀ Heeme ues ieS ~JekeÀerue meenye keÀes
iejerye ye®®es keÀes osKekeÀj o³ee veneR DeeF& ~ iejeryeeW Hej Jes efJeMJeeme veneR keÀjles Les ~ JekeÀerue meenye ves keÀne efkeÀ ³es
Heneæ[er ueæ[kesÀ yengle Mewleeve nesles nQ ~ Heneæ[er ueæ[kesÀ peye íesìs nesles nQ, leYeer mes GveceW yengle meejs DeJeiegCe Dee
peeles nQ ~ keÀneR ³es cesje meeje meeceeve ueskeÀj ®ebHele ve nes peeS FmeefueS GvneWves yeeuekeÀ keÀes veewkeÀj veneR jKee ~ peye
yeeuekeÀ keÀes %eele ngDee efkeÀ Gmes veewkeÀjer Hej veneR jKee peeSiee, leye Gmeves JeneB ©keÀvee þerkeÀ veneR mecePee ~ yeeuekeÀ lespe ieefle
mes JeneB mes ®euee ie³ee Deewj kegÀnjs kesÀ yeer®e Kees ie³ee ~
Ie) ``Depeer, ³es Heneæ[er yeæ[s Mewleeve nesles nQ ~ ye®®es - ye®®es ceW `DeJeiegCe efíHes jnles nQ - DeeHe Yeer keÌ³ee Depeerye nQ, Gþe ueeS keÀneR
mes - uees peer ³en veewkeÀj uees ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e efkeÀmeves Deewj efkeÀmekesÀ efueS keÀns nQ ?
ii) ``DeJeiegCe efíHes jnles nQ'' mes keÌ³ee DeefYeHeé³e nw ?
iii) keÌ³ee yeeuekeÀ keÀes veewkeÀjer efceue ieF& ? `nesìue ef[ HeJe' ceW keÀewve veneR Dee³ee ?
48 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) `DeeHe Yeer keÌ³ee Depeerye nQ' ³en keÀLeve keÀewve, efkeÀmemes keÀnlee nw Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e uesKekeÀ kesÀ efce$e mes JekeÀerue efce$e ves keÀne keÌ³eeWefkeÀ Jes SkeÀ Heneæ[er yeeuekeÀ keÀes GvekesÀ Heeme veewkeÀjer
efoueJeeves kesÀ efueS ues ie³es Les ~ JekeÀerue meenye yengle keÀþesj Ëo³e kesÀ Les iejeryeeW kesÀ efueS GvekesÀ ceve ceW peje Yeer
o³ee-cee³ee veneR Leer ~ GvneWves ueæ[kesÀ keÀes keÀece Hej veneR jKee ~
ii) `DeJeiegCe efíHes jnles nQ' keÀe leelHe³e& nw efkeÀ Mewleeveer Deewj ®eeueekeÀer FveceW ígHeer jnleer nw ~ ceewkeÀe Heeles ner ³es meye kegÀí
®eesjer keÀjkesÀ Yeeie peeles nQ FmeefueS Heneæ[er ye®®eeW Hej efJeMJeeme veneR keÀjvee ®eeefnS ~
iii) JekeÀerue ves uesKekeÀ Deewj GmekesÀ efce$e keÀer yeele Hej efJeMJeeme veneR efkeÀ³ee ~ GvnW JeeHeme Yespe efo³ee Deewj ueæ[kesÀ keÀes
veewkeÀjer veneR efceueer ~ uesKekeÀ Deewj GmekesÀ efce$e otmejs efove Gme ueæ[kesÀ keÀe Fblepeej keÀj jns Les uesefkeÀve Jen nesìue
èf[ HeJe' ceW veneR HengB®ee keÌ³eeWekf eÀ Jen cej ®egkeÀe Lee ~
iv) GHe³eg&keÌle keÀLeve uesKekeÀ kesÀ JekeÀerue oesmle, uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e mes keÀnles nwb keÌ³eeWefkeÀ Jes SkeÀ yeeuekeÀ keÀes
veewkeÀjer kesÀ efueS GvekesÀ Heeme ues ieS Les ~ JekeÀerue meenye Gmes keÀece Hej veneR jKevee ®eenles Les FmeefueS JekeÀerue
meenye DeHeves efce$e mes ef®eæ{ keÀj keÀnles nQ, `DeeHe Yeer keÌ³ee Depeerye nQ ?
®e) yengle kegÀí efve©odosM³e Ietce ®egkeÀves Hej nce meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs yeW®e Hej yewþ ieS ~ vewveerleeue keÀer mebO³ee Oeerjs - Oeerjs Glej
jner Leer ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀme meboYe& ceW keÀne ie³ee nw ?
ii) yeeoue kewÀmes ueie jns Les, GvekeÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
iii) uesKekeÀ DeHeves efce$e keÀer efkeÀme Deeole mes HejsMeeve Les Deewj keÌ³eesb ?
iv) DeHevee - DeHevee Yeei³e Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee mHe<ì keÀerepf eS ~
Gllej ë i) uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e vewveerleeue keÀer mewj Hej ieS Les ~ Meece kesÀ mece³e Jes yeenj Ietceves ieS ~ Ietceles - Ietceles
Jes LekeÀ ieS Les ~ efyevee efkeÀmeer GodosM³e kesÀ Ietceves kesÀ HeM®eeled DeLee&le Jes OetcekeÀj He´ke=Àefle keÀer megvojlee osKe jns
Les ~ He´ke=Àefle keÀer megvojlee osKeves kesÀ yeeo Jes meæ[keÀ Hej Heæ[er ngF& SkeÀ yeW®e Hej yewþ ieS ~ GvekesÀ DeemeHeeme keÀe
JeeleeJejCe yengle DeevevoHetCe& Lee ~ uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e JeneB yewþkeÀj mebO³ee keÀer MeesYee osKevee ®eenles Les ~
Oeerjs - Oeerjs Meece nes jner Leer Deewj DebOekeÀej yeæ{lee pee jne Lee ~
ii) Meece Oeerjs - Oeerjs {ue jner Leer ~ Gæ[lee ngDee kegÀnje ªF& kesÀ jsMes kesÀ meceeve efoKeeF& os jne Lee ~ DebOekeÀej kesÀ mece³e
nukesÀ He´keÀeMe ceW Deewj kegÀí DebOekeÀej ceW Gve yeeoueeW keÀe jbie keÀYeer veeruee efoKelee, keÀYeer meHesÀo lees keÀYeer ueeue jbie kesÀ
efoKeeF& osles ~ Gve yeeoueeW keÀes osKekeÀj uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e keÀes Ssmee ueie jne Lee pewmes yeeoue GvekesÀ efmejeW keÀes
yesePf ePekeÀ ít - ítkeÀj Ietce jns neW ~ Jes yeeoue íesìs ye®®eeW keÀs pewmes GvekesÀ meeLe Kesuevee ®een jns nesb ~
iii) uesKekeÀ kesÀ efce$e keÀneR Yeer yewþ peeles nQ lees Gþves keÀe veece veneR uesles~ GvekesÀ efueS HeeB®e efceveì yewþvee HeeB®e
efceveì veneR neslee Lee ~ Jes SkeÀ peien yewþ peeles, lees meeceves Jeeuee HejsMeeve nes peelee ~ Ssmeer ner oMee kegÀí
uesKekeÀ keÀer Leer ~ peye oesveeW meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs yeW®e Hej yewþs Les, leye uesKekeÀ peeves kesÀ efueS Gþs ~ GvekesÀ efce$e ves
GvekeÀe neLe HekeÀæ[keÀj yewþe efue³ee ~ Deye uesKekeÀ kesÀ efueS yewþves kesÀ efmeJee keÀesF& GHee³e veneR Lee ~ uesKekeÀ yewþs
- yewþs ef®eæ{ jns Les, HejsMeeve nes jns Les ~ GvekeÀs efce$e keÀer mevekeÀ, DeLee&le HeeieueHeve mes ígìkeÀeje Heevee Deemeeve veneR Lee ~
iv) `DeHevee - DeHevee Yeei³e' Meer<e&keÀ kesÀ DeeOeej Hej ³en mHe<ì neslee nw efkeÀ DeeOegevf ekeÀ meceepe ceW efJemebieefle³eeB ceveg<³e
kesÀ Yeei³e kesÀ keÀejCe nQ Deewj meceepe ceW yeves efve³ece pees ceveg<³e kesÀ meccegKe Ssmeer HeefjeqmLeefle³eeB Keæ[er keÀj osleer nQ~
jele kesÀ Ieves kegÀnjs ceW metvemeeve HeLe Hej YeìkeÀles efvejern Heneæ[er yeeuekeÀ kesÀ He´JesMe kesÀ meeLe Fme keÀneveer ceW efpe%eemee
Deewj keÀewletnue keÀer DeefYeJe=odefOe nesleer nw ~ uesKekeÀ Deewj GmekesÀ efce$e kesÀJeue ceewefKekeÀ menevegYetefle ner efoKeeles nQ,
uesefkeÀve keÀesF& mene³elee Heóeve veneR keÀjles ~ otmejs efove yeeuekeÀ veneR Dee³ee keÌ³eeWefkeÀ jele ceW Meerle kesÀ keÀejCe Jen
cej ie³ee ~JekeÀerue meenye keÀer mebHevvelee Deewj yeeuekeÀ keÀer efJeHevvelee osKekeÀj cegnB mes efvekeÀuelee nw `DeHevee-DeHevee
ICSE IX & X 49
Hindi Robomate+
Yeei³e'~ Fme ceeefce&keÀ Deble kesÀ meeLe HeeþkeÀ mees®eves keÀes efJeJeMe nes peelee nw Deewj uesKekeÀ `DeHevee - DeHevee
Yeei³e' keÀnkeÀj yeeuekeÀ keÀer ce=l³eg kesÀ He´Mve keÀe efJeJeMeleeHetCe& GÊej osves keÀe He´³eeme keÀjlee nw ~ Fme keÀneveer keÀe
Deble yengle ceeefce&keÀ nw ~ Deleë keÀneveerkeÀej keÀes HetCe& meHeÀuelee HeéHle ngF& nw ~
í) otmejs efove vewveerleeue mJeie& kesÀ efkeÀmeer keÀeues iegueece HeMeg kesÀ ogueej keÀe Jen yesìe - Jen yeeuekeÀ, efveeqM®ele mece³e Hej nceejs `nesìue
ef[ HeJe' ceW veneR Dee³ee ~
ii) uesKekeÀ kesÀ efce$e ves Goeme neskeÀj keÌ³ee keÀne Deewj keÌ³eeW ?
iii) keÀewve ceesìj Hej meJeej nes ieS Deewj GvnW keÌ³ee mecee®eej efceuee ?
iv) He´ke=Àelf e ves yeeuekeÀ keÀes keÌ³ee GHenej efo³ee ? keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ keÌ³ee meboMs e osvee ®eenles nQ ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve leye keÀne ie³ee, peye uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e Gme Heneæ[er yeeuekeÀ keÀes veewkeÀjer efoueeves keÀer
DeeMee mes DeHeves JekeÀerue efce$e kesÀ Heeme ues ieS Les ~ JekeÀerue ves Gme yeeuekeÀ keÀes veewkeÀjer Hej jKeves kesÀ efueS FvekeÀej
keÀj efo³ee ~ yeeuekeÀ efvejeMe neskeÀj JeneB mes ®euee ie³ee ~ efkeÀmeer ves GmekeÀer keÀesF& ceoo veneR keÀer ~ otmejs efove Jen nesìue
èf[ HeJe' veneR Dee³ee keÌ³eeWekf eÀ vewveerleeue keÀer Del³eefOekeÀ þb[ ves GmekesÀ HeéCe ues efueS ~
ii) uesKekeÀ keÀe efce$e yengle YeeJegkeÀ He´Je=eqle keÀe Lee ~ Jen ueæ[kesÀ keÀer mene³elee keÀjvee ®eenlee Lee ~ JekeÀerue meenye ves
GmekeÀer efkeÀmeer He´keÀej keÀer ceoo veneR keÀer FmeefueS ueæ[kesÀ keÀes ueskeÀj JekeÀerue meenye kesÀ Heeme Dee³ee ~ yeeuekeÀ ves
osKee efkeÀ ³eneB Hej veewkeÀjer efceueves keÀer Gcceero veneR nw, lees Jen JeneB mes yengle lespeer mes efvekeÀue ie³ee ~ þb[ yengle
DeefOekeÀ Leer, iece& keÀHeæ[eW keÀes ®eerjleer ngF& nJee meerOes yeove Hej leerj kesÀ pewmeer ®egYe jner Leer ~ uesKekeÀ Deewj GvekesÀ
efce$e Yeer DeHeves nesìue èf[ HeJe' ®eues ieS ~ uesKekeÀ ves mJeeLe& kesÀ GHeosMe megveeles ngS keÀne efkeÀ Henues DeHeves yeejs ceW
mees®ees, leye otmejeW kesÀ yeejs ceW mees®evee ~ ³en megvekeÀj uesKekeÀ kesÀ efce$e Goeme nes ieS Deewj yeesues Fmes nceeje mJeeLe&
keÀn mekeÀles nes, nceejer cepeyetjer Yeer keÀn mekeÀles nes, ³ee nceejer yesn³eeF& Yeer~
iii) uesKekeÀ Deewj GvekesÀ efce$e DeHeveer vewveerleeue keÀer megKeo ³ee$ee meceeHle keÀj DeHeves iebleJ³e mLeeve lekeÀ peeves kesÀ efueS
lew³eej nes ieS Les ~ GvneWves ueæ[kesÀ keÀer He´leer#ee keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR mecePeer ~ pewmes ner Jes peeves kesÀ efueS lew³eej
ngS, lees GvnW ³en mecee®eej efceuee efkeÀ efHeíueer jele SkeÀ Heneæ[er yeeuekeÀ, meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs SkeÀ Hes[æ kesÀ veer®es þb[
mes efþþgjkeÀj cej ie³ee ~ Jes mecee®eej megveles ner mecePe ieS efkeÀ ³en yeeuekeÀ Jener nesiee pees GvnW efceuee Lee, Fve ueesieeW ves
GmekeÀer mene³elee veneR keÀer ~
iv) yeeuekeÀ jeleYej Meerle mes efþþgjlee jne ~ GmekesÀ Heeme ve {bie keÀe keÀHeæ[e Lee Deewj ve ner efyemlej Lee ~ Debleleë GmekeÀer
ceewle nes ieF& ~ Gme iejerye yeeuekeÀ kesÀ cegnB , íeleer, cegìed fþ³eeW Deewj HewjeW Hej yeHe&À ef®eHekeÀer ngF& Leer, ceevees Fme meceepe
keÀer yesMeceea {BkeÀves kesÀ efueS He´ke=Àefle ves Gme yeeuekeÀ kesÀ efueS meHesÀo, þb[s keÀHeÀve keÀe HeýebOe efkeÀ³ee nes ~ Deeoceer,
meceepe efve<þgj nes mekeÀlee nw uesefkeÀve He´ke=Àefle veneR ~ keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ mebosMe osvee ®eenles nwb efkeÀ peye
He´ke=Àefle DeHeveer Yetecf ekeÀe, DeHevee keÀle&J³e efveYee mekeÀleer nw, lees ceveg<³e keÌ³eeW veneR efveYeelee ~ He´l³eskeÀ ceveg<³e kesÀ ceve
ceW keÀ©Cee Deewj menevegYetefle kesÀ YeeJe DeJeM³e nesves ®eeefnS ~ meYeer keÀes efvemJeeLe& YeeJe mes Demene³e Je iejeryeeW keÀer ceoo
keÀjveer ®eeefnS ~ Petþer o³ee YeeJevee veneR efoKeeveer ®eeefnS ~
pe) ceQ Demecebpeme ceW jne ~ leye Jen Òesle ieefle mes SkeÀ Deesj yeæ{e Deewj kegÀnjs ceW peekeÀj efceue ie³ee ~ nce Yeer nesìue keÀer Deesj yeæ{s ~
He´Mveë i) uesKekeÀ kesÀ efce$e ves JekeÀerue meenye keÀes keÌ³ee yelee³ee Lee Deewj Gme hej GvekeÀer keÌ³ee Òeefleefke´À³ee Leer ?
ii) uesKekeÀ Demecebpeme keÀer efmLeefle ceW keÌ³eeW Lee ? Òemlegle keÀLeve ceW `ceQ' Meyo efkeÀmekesÀ efueS Òe³egkeÌle efkeÀ³ee ie³ee nw ?
iii) uesKekeÀ ves `Jen' Meyo keÀe Òe³eesie efkeÀmekesÀ efueS efkeÀ³ee nw SJeb Gmeves keÌ³eeW keÀne efkeÀ ``leye Jen Òesle ieefle mes SkeÀ Deesj yeæ{e
Deewj kegÀnjs ceW peekeÀj efceue ie³ee'' ? mhe<ì keÀerefpeS ~
50 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) uesKekeÀ kesÀ efce$e keÀe mebe#f ehle heefj®e³e oerepf eS ~

Gllej : i) uesKekeÀ kesÀ efce$e ves JekeÀeur e meenye keÀes ³en yelee³ee efkeÀ ³en ueæ[keÀe Dev³e meYeer keÀece keÀjves Jeeues ueæ[keÀeW-mee veneR
efvekeÀuesiee ~ ³en yeele megveves kesÀ GHejevle Gme Hej Heélf eefke´À³ee J³ekeÌle keÀjles ngS JekeÀerue meenye ³en ceeveves keÀes lew³eej
ve Les ~ GvekeÀe ceevevee Lee efkeÀ Heneæ[er yeæ[s Mewleeve nesles nQ ~ ye®®es -ye®®es ceW DeJeiegCe efíHes jnles nQ ~
ii) JekeÀerue meenye Üeje Heneæ[er iejerye ye®®es keÀes keÀece kesÀ efueS cevee keÀjves Hej uesKekeÀ keÌ³ee keÀ©B ³ee keÌ³ee ve keÀ©B ³eeefve
Demecebpeme efkeÀ eqmLeefle ceW Lee ~ He´mlegle keÀLeve ceW `ceQ' Meyo uesKekeÀ kesÀ efueS He´³egkeÌle efkeÀ³ee ie³ee nw ~
iii) ³eneB `Jen' Meyo iejerye ye®®es kesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw ~ uesKekeÀ keÀe efce$e iejerye ye®®es keÀer mene³elee keÀjvee
®eenlee Lee, FmeefueS Jen Gme ye®®es keÀes JekeÀerue meenye kesÀ Heeme ues ie³ee Lee, efkeÀvleg JekeÀerue meenye Üeje keÀece Hej
ve jKeves Hej, Jen iejerye ye®®ee kegÀnjs ceW peekeÀj De¢M³e nes ie³ee, efpemes uesKekeÀ kesÀ efce$e ves `kegÀnjs ceW peekeÀj efceue
ie³ee' keÀnkeÀj J³ekeÌle efkeÀ³ee ~
iv) uesKekeÀ kesÀ efce$e yengle ner YeeJegkeÀ Je mebJesoveMeerue He´Je=eÊf e kesÀ J³eefkeÌle Les~ Gmes iejerye ye®®es keÀes osKekeÀj o³ee Dee ieF& Leer
Jen HejesHekeÀejer mJeYeeJe kesÀ Les, FmeefueS Jen ye®®es keÀer mene³elee keÀjves kesÀ GoosM³e mes Gmes JekeÀeur e meenye kesÀ Heeme ues
peeles nQ, efkeÀvleg Jen mene³elee keÀjves ceW DemeHeÀue nesles nw, efpeme keÀejCe Jen ogëKe keÀer DevegYetelf e keÀjles nQ ~
i) DeHevee Guuet meerOee keÀjvee - mJeeLe& efvekeÀeuevee ~
JeekeÌ³e - ®egveeJe ceW peerle peeves kesÀ yeeo DeveskeÀ veslee DeHevee Guuet meerOee
keÀjves ceW ueie peeles nQ ~
ii) DeHeveer efKe®eæ[er Deueie HekeÀevee - efceuekeÀj ve jnvee
JeekeÌ³e - DeepekeÀue HeefjJeej ceW keÀeFs & veneR jnvee ®eenles Jes meYeer DeHeveer
efKe®eæ[er Deueie HekeÀevee - ®eenles nQ ~
iii) DeeBKeW ®egjevee - GHes#ee keÀjvee
JeekeÌ³e - efJeHeeqlle kesÀ efoveeW ceW De®ís efce$e DeeBKeW ®egjeves ueieles nQ ~
iv) DeBietþe efoKeevee - meeHeÀ cegkeÀj peevee
JeekeÌ³e - ceesnve mes ceQves efkeÀleeye ceeBieer lees Gmeves cegPes DeBietþe efoKee efo³ee ~
He´Mve ë2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

i) mebO³ee - Meece, meeBPe viii) yeeoue - Ieve, cesIe
ii) He´keÀeMe - jesMeveer, Gpeeuee ix) DeeBKeW - ve³eve, ves$e
iii) Oejleer - Yet, Oeje x) ogefve³ee - peie, mebmeej
iv) De®ejpe - DeeM®e³e&, ®eefkeÀle xi) ef®eblee - efHeÀke´À, MeeskeÀ
v) nJee - HeJeve, Jee³eg xii) os n - Mejerj, leve
vi) jele - jeef$e, jwve xiii) YetKe - #egOee, ueuekeÀ
vii) iejerye - efveOe&ve, jbkeÀ xvi) yengOee - DekeÌmej, Heé³eë

i) mebO³ee × Heéleë ix) He´keÀeMe × DeBOesje
ii) me]HesÀo × keÀeuee x) Deemeeve × keÀefþve
ICSE IX & X 51
Hindi Robomate+
iii) yewþvee × Gþvee xi) oe³eeB × yee³eeB

iv) De®íe × yegje xii) cetkeÀ × Jee®eeue
v) Oejleer × DeekeÀeMe xiii) yesFc& eeve × F&ceeve
vi) DeJeiegCe × iegCe xiv) Meerle × G<Ce
vii) iegueece × Deepeeo xv) mJeeLe& × efvemJeeLe&
viii) Goeme × KegMe xvi) efveeqM®ele × DeefveeqM®ele
i) ³egJee - ³eewJeve vi) HeMeg - HeMeglee/ HeMeglJe
ii) Meeble - Meebefle vii) yeeue - yeeueHeve
iii) ) F&ceeve - F&ceeveoejer vii) J³eefkeÌle - J³eefkeÌlelJe
iv) F&MJej - F&MJejlJe ix) ueæ[keÀe - ueæ[keÀHeve
v) ye®®ee - ye®eHeve x) Jelme - Jeelmeu³e
i) uesKekeÀ - uesefKekeÀe vi) yesìe - yesìer
ii) ueæ[keÀe - ueæ[keÀer vii) ye®®es - yeeq®®e³eeB
iii) ceelee - efHelee vii) Heg$e - Heg$eer
iv) YeeF& - YeeYeer ix) efMe#ekeÀ - efMeef#ekeÀe
v) yeeuekeÀ - yeeefuekeÀe x) veslee - ves$eer
i) HeefjJeej - HeeefjJeeefjkeÀ vi) efJe%eeve - Jew%eeefvekeÀ
ii) oMe&ve - oeMe&efvekeÀ vii) Yetle - YeeweflekeÀ
iii) efJeJeen - JewJeeefnkeÀ vii) Fefleneme - SsefleneefmekeÀ
iv) God³eesie - DeewÐeesefiekeÀ ix) Ie=Cee - Ie=eCf ele
v) Yetieesue - YeewieesefuekeÀ x) ef®eblee - ef®ebelf ele
He´Mve ë 7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀes efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~
i) me®®es efce$e keÀefþveeF& mes efceueles nQ ~ (jsKeebefkebÀle MeyoeW kesÀ SkeÀ Meyo yeveekeÀj JeekeÌ³e Hegveë efueefKeS)
Gllejë me®®es efce$e ogue&Ye nQ ~
ii) ueæ[keÀer HegmlekeÀ Heæ{ jner nw ~ (efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS)
Gllejë ueæ[keÀe HegmlekeÀ Heæ{ jne nw ~
iii) ueielee nw ceevemetve Dee ieF& ~ (JeekeÌ³e MegodOe keÀerefpeS)
Gllejë ueielee nw ceevemetve Dee ie³ee ~
iv) yeeie ceW ceesj vee®elee nw ~ (Je®eve yeoefueS)
Gllejë yeeieeW ceW ceesj vee®eles nQ ~
v) efJeod³eeue³e ceW Jeeef<e&keÀeslmeJe ®eue jne nw ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë efJeod³eeue³e ceW Jeeef<e&keÀeslmeJe ®eue jne Lee ~

52 ICSE IX & X
6 yeæ[s Iej keÀer yesìer
uesKekeÀ - He´sce®ebo
Heśce®ebo efnob er `keÀLee' Deewj `Ghev³eeme' peiele kesÀ meceéì ceeves peeles nQ ~ Jes meeceev³e peve mes peg[æ keÀj efueKeves Jeeues
keÀneveerkeÀej Les ~ GvekeÀer keÀneefve³eeW ceW ieéc³e peerJeve keÀer efJemle=le DeefYeJ³eefkeÌle efceueleer nw ~
cegbMeer He´sce®ebo keÀe pevce 31 pegueeF& 1880 ceW JeejeCemeer kesÀ vepeoerkeÀ ùecener' veecekeÀ ieeBJe ceW ngDee ~
GvekeÀe JeemleefJekeÀ veece OeveHeleje³e Lee ~ ye®eHeve ceW efHelee kesÀ osneble kesÀ keÀejCe GvekeÀes Del³eefOekeÀ DeeefLe&keÀ mebkeÀì
keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e ~ cewefì^keÀ Heeme nesves kesÀ yeeo Heśce®ebo peer ves efMe#ekeÀ kesÀ Heo Hej keÀe³e& efkeÀ³ee ~ efMe#ekeÀ Heo
Hej jnles ngS FvneWves yeer.S keÀer Hejer#ee GlleerCe& keÀer ~ yeeo ceW FvneWves veewkeÀjer íesæ[ oer, mJeleb$e ªHe mes meeefnl³e
j®evee keÀjves ueies ~ He´sce®ebo keÀer Henueer keÀneveer meved 1916 ceW `mejmJeleer Heef$ekeÀe' ceW `Heb®eHejcesMJej' kesÀ veece mes
He´keÀeefMele ngF& ~ Debie´speer Meemeve kesÀ keÀejCe FvnW DeHevee veece yeouevee Heæ[e ~ Fvnesbves Henues veJeeyeje³e Deewj yeeo
ceW Heśce®ebo kesÀ veece mes uesKeve keÀe³e& efkeÀ³ee ~ FvneWves ueieYeie leerve meew keÀneefve³eeB efueKeerb pees `ceevemejesJej' kesÀ Deeþ YeeieeW
ceW mebieénf le nQ ~
8 DekeÌìtyej 1936 keÀes FvekeÀe osneble nes ie³ee ~

Fme keÀneveer ceW Heśce®ebo peer ves HeeefjJeeefjkeÀ IeìveeDeeW keÀes oMee&ves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ~ HeefjJeej ceW íesìer-íesìer
IeìveeSB ncesMee Ieìleer jnleer nQ ~ meeceev³e-meer yeele nw, peneB oes yele&ve nQ DeeHeme ceW ìkeÀjeles ner nQ Deewj yele&veeW kesÀ
ìkeÀjeves mes KevekeÀ Yeer nesleer nw ~ Ssmeer IeìveeDeeW kesÀ keÀejCe keÀYeer-keÀYeer HeefjJeej ceW DeueieeJe keÀer eqmLeefle Dee peeleer
nw ~ ³eefo Heefjpeve mecePeoej nQ, lees eqmLeefle³eeW keÀes mecYeeue uesles nQ ~ ³eefo Heefjpeve mecePeoej veneR nQ, lees HeefjJeej
ìtìkeÀj efyeKej peelee nw ~ peye HeefjJeej kesÀ meom³e DeHevee Denb l³eeie osles nQ, lees HeefjJeej DeHeves DeeHe pegæ[ peelee nw ~
HeeefjJeeefjkeÀ mvesn SJeb meecebpem³e yeveeS jKeves ceW Iej keÀer yengDeeW keÀer Dence YetefcekeÀe nesleer nw~ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB
DeHeves meoefJeJeskeÀ mes Iej keÀer efyeieæ[leer eqmLeefle meYeebue uesleer nQ Deewj HeefjJeej keÀes ìtìves mes ye®ee uesleer nQ ~
meeLe&keÀlee
`yeæ[s Iej keÀer yesìer' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Del³eble meeLe&keÀ nw ~ keÀneveer ceW Deeveboer keÀer HećegKe Yetecf ekeÀe nw ~ Deeveboer
YetHeefmebn keÀer yesìer nw ~ pees osKeves DeHeveer meYeer yenveeW ceW meyemes megvoj Deewj iegCeJeleer nw ~ GmekesÀ efHelee Gmes yengle H³eej keÀjles
nQ ~ Jen ye®eHeve mes ner Oev³e-Oeev³e mes HeefjHetCe& ceenewue ceW jner nw, uesekf eÀve efJeJeen kesÀ HeM®eeled memegjeue Deeves Hej JeneB keÀe
JeeleeJejCe Deueie neslee nw, efHeÀj Yeer Gmeves yeæ[er mecePeoejer mes memegjeue kesÀ meYeer DeYeeJeeW mes mecePeewlee keÀj efue³ee~ kegÀí
efoveeW ceW Gmeves mJe³eb keÀes Fme JeeleeJejCe ceW Ssmes {eue efue³ee efkeÀ pewmes megKe-megeJf eOeeDeeW keÀer ®eerpeW Gmeves osKeer ner veneR ~ Deeveboer DeHeves
HeefjJeej keÀes ìtìves mes ye®eeleer nw leLee DeHeves osJej keÀes #ecee keÀj osleer nw~ ueeueefyenejer keÀes Iej íes[æ keÀj peeves mes jeskeÀ uesleer
nw~ GmekesÀ meodJ³eJenej kesÀ keÀejCe HeefjJeej keÀe JeeleeJejCe meeceev³e nes peelee nw ~
ICSE IX & X 53
Hindi Robomate+
Deleë keÀne peelee mekeÀlee nw Deeveboer mener DeLeeX ceW yeæ[s Iej keÀer yesìer nw, efpemeves Iej-HeefjJeej kesÀ meeLe DeeHemeer efjMleeW
keÀes Yeer ìtìves mes ye®ee efue³ee ~ ieeBJe ceW efpemeves Yeer ³en Je=leeble megvee Jen FvneR MeyoeW ceW Deeveboer keÀer Goejlee keÀes mejenlee
nw efkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeb Ssmeer ner nesleer nQ ~
Fme He´keÀej nce keÀn mekeÀles nQ efkeÀ `yeæ[s Iej keÀer yesìer' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ meeLe&keÀ Je Gef®ele nw~

Deeveboer
Deeveboer SkeÀ G®®e kegÀue keÀer ueæ[keÀer Leer ~ GmekesÀ efHelee YetHeefmebn íesìer-meer efj³eemele kesÀ peceeRoej Les ~ YetHeefmebn keÀer
®eej ueæ[efkeÀ³eeB Leerb ~ Deeveboer DeHeveer yenveeW ceW meyemes íesìer Deewj meyemes Ketyemetjle Leer ~ GmekesÀ efHelee Gmes yengle H³eej
keÀjles Les ~ efJeJeen kesÀ yeeo peye Jen memegjeue DeeF&, lees memegjeue keÀe {bie SkeÀoce Deueie Lee ~ efpeme ìerce-ìece keÀer
ye®eHeve mes ner Deeole Heæ[er Leer, Jen memegjeue ceW Lees[æ e Yeer veneR Lee ~ GmekeÀe peerJeve yengle SsMees-Deejece ceW yeerlee Lee uesekf eÀve
Gmeves Oeerj-s Oeerjs memegjeue kesÀ efnmeeye mes DeHeves DeeHe keÀes {eue efue³ee ~ SkeÀ efove Deeveboer keÀe DeHeves osJej ueeueefyenejer mes
Peieæ[e nes peelee nw ~ ueeueefyenejer GmekesÀ cee³ekesÀ JeeueeW keÀes Yeer Yeuee-yegje keÀnlee nw ~ keÀesF& Yeer ueæ[keÀer yengle ogëKe
men mekeÀleer nw uesefkeÀve cee³ekesÀ keÀer efMekeÀe³ele veneR megve mekeÀleer ~ Deeveboer Yeer GvneR ueæ[efkeÀ³eeW ceW mes SkeÀ Leer ~ Jen Yeer
cee³ekesÀ keÀer yegjeF& veneR megve HeeF& ~ Gmeves HeueìkeÀj ueeueefyenejer keÀes peJeeye efo³ee ~ Gmeves ueeueefyenejer keÀer efMekeÀe³ele
DeHeves Heefle ÞeerkebÀþ mes keÀer ~ Deeveboer keÀer yeele megvekeÀj ÞeerkebÀþ keÀe Heeje ®eæ{ ie³ee ~ Gmeves DeHeves efHelee mes keÀne efkeÀ
Jen ueeueefyenejer kesÀ meeLe veneR jn mekeÀlee Deewj GmekeÀer metjle Yeer veneR osKevee ®eenlee ~ ³en megvekeÀj ueeueefyenejer keÀes
yengle ogëKe ngDee Deewj Jen Iej íesæ[keÀj peeves ueielee nw, lees Deeveboer Gmes jeskeÀves keÀe He´³eeme keÀjleer nw keÌ³eesbefkeÀ Jen
mJeYeeJe mes o³eeueg Leer ~ peye Gmeves ueeueefyenejer keÀer DeeBKeeW ceW DeeBmet osKes Deewj Gmes Iej íes[æ keÀj peeves kesÀ efueS lew³eej
osKee, lees GmekeÀe ¬eÀesOe Meeble nes ie³ee ~ ³en osKekeÀj GmekesÀ Heefle keÀe ¬eÀesOe Yeer Meeble nes ie³ee ~ Deeveboer ves oesveeW YeeF³eeW
ceW mecePeewlee keÀje efo³ee ~ Fme He´keÀej Gmeves ³en efoKee efo³ee efkeÀ `Jen SkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesìer nw' Deewj GmekeÀe Ëo³e Yeer
yengle yeæ[e nw ~
ÞeerkebÀþ efmebn
ÞeerkebÀþ efmebn yengle Oeeefce&keÀ Deewj mebmkeÀejer He´Je=efle kesÀ J³eefkeÌle Les ~ Oece&-keÀce& ceW GvekeÀer efJeMes<e ©ef®e Leer ~ Jes
ieewjerHegj ieeBJe kesÀ peceeRoej yesveer ceeOeJe efmebn kesÀ yeæ[s yesìs Les ~ Gvnebvs es yeer.S keÀer ef[ieér HeéHle keÀer Deewj SkeÀ keÀe³ee&ue³e ceW
keÀece keÀjves ueies ~ Jes HeeM®eel³e He´LeeDeeW kesÀ He´sceer veneR Les yeequkeÀ Jes DekeÌmej GmekeÀer efveboe efkeÀ³ee keÀjles Les ~ Jes meeqcceefuele
HeefjJeej kesÀ He#eOej Deewj Meeble mJeYeeJe kesÀ Les~ GvekeÀes peuoer ¬eÀeOs e venerb Deelee Lee uesekf eÀve Helveer keÀer yeeleW megvekeÀj Deewj
GmekeÀe jesvee osKekeÀj GvekeÀe Heeje ®eæ{ ie³ee Deewj Jes Deueie nesves keÀer efpeo Hej Deæ[ ieS~ Jes DeHeveer Helveer kesÀ meeLe ngS Dev³ee³e
keÀes menve veneR keÀjles ~ Jes mecePeoej J³eefkeÌle Les ~ GvneWves DeHeves íesìs YeeF& ueeue efyenejer mes kegÀí Yeer veneR keÀne Deewj ve ner
Gmemes Peieæ[e efkeÀ³ee ~ GvneWves DeHeves efHelee mes DeHeves ceve keÀer yeele keÀn oer ~ yeeo ceW Deeveboer, ueeueefyenejer efmebn keÀe
HeíleeJee osKekeÀj Gmes ceeHeÀ keÀj osleer nw ~ YeeF& kesÀ DeeBmet osKekeÀj ÞeerkebÀþ kesÀ Ëo³e mes veHeÀjle keÀer YeeJevee meceeHle nes
peeleer nw ~ Jes DeHeves íesìs YeeF& keÀes ceeHeÀ keÀj osles nQ Deewj Gmes ieues mes ueiee uesles nQ ~
ueeue efyenejer efmebn

ieewjerHegj kesÀ peceeRoej yesveerceeOeJe keÀs íesìs yesìs keÀe veece ueeueefyenejer Lee ~ Jen lebo©g mle SJeb megob j ³egJekeÀ Lee ~ GmekeÀe
cegKeæ[e Yeje - Yeje Deewj íeleer ®eewæ[er Leer ~ Yewbme keÀe oes ueerìj leepee otOe Jen megyen Heer peelee Lee ~ ueeueefyenejer
ke´ÀesOeer mJeYeeJe keÀe Lee FmeefueS Jen Deeveboer mes Peieæ[ Heæ[lee nw ~ GmekesÀ cee³ekesÀ keÀes ueskeÀj ieuele MeyoeW keÀe
54 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´³eesie keÀjlee nw ~ Deeveboer kesÀ cegKe mes cee³ekesÀ keÀer He´Mebmee megvekeÀj ueeueefyenejer keÀes yengle ke´ÀesOe Deelee nw ~ Jen
efyevee kegÀí mees®es-efJe®eejs Leeueer HeìkeÀ oslee nw Deewj Keæ[eTB GþekeÀj Deeveboer kesÀ THej HesbÀkeÀkeÀj ceejlee nw ~
Jen DeHeves YeeF& mes Del³eefOekeÀ Hećs e keÀjlee nw ~ YeeF& kesÀ ³en keÀnves Hej efkeÀ `ceQ GmekeÀe cegnB veneR osKevee ®eenlee' ³en
megvekeÀj Gmeves mJe³eb ner Iej íesæ[ves leLee DeHeves yeæ[s YeeF& keÀes cegBn ve efoKeeves keÀe efveM®e³e keÀj efue³ee ~ Gmeves DeHevee
DeHejeOe mJeerkeÀej keÀj efue³ee Deewj mJe³eb Deeveboer kesÀ meeceves DeekeÀj #ecee ³ee®evee keÀer ~ Deeveboer keÀe ceve efHeIeue peelee nw Deewj
ÞeerkebÀþ Yeer Gmes ceeHeÀ keÀjkesÀ ieues mes ueiee ueslee nw ~ YeeF& mes ieues efceueles mece³e Gmeves keÀne, ``Yew³ee, ³en keÀYeer cele
keÀefnSiee efkeÀ legcneje cegBn veneR osKetBiee, FmekesÀ efmeJee DeeHe pees ob[ oWies, ceQ men<e& mJeerkeÀej keÀj uetBiee ~'' ³en keÀnkeÀj
ueeueefyenejer jesves ueielee nw Deewj GmekesÀ ceve keÀe meeje ogKe DeeBmetDeeW kesÀ ªHe ceW yen peelee nw ~
yesveer ceeOeJe efmebn

yesveerceeOeJe efmebn ÞeerkebÀþ kesÀ efHelee nQ ~ GvekesÀ efHeleecen yengle Oeveer J³eefkeÌle Les, Hej yesveerceeOeJe ves DeHeveer DeeOeer mes
DeefOekeÀ mebHeeflle JekeÀerueeW keÀes YeWì keÀj oer Leer ~ Jele&ceeve ceW GvekeÀer Jeeef<e&keÀ Dee³e cee$e SkeÀ npeej ©HeS nw ~ yesveerceeOeJe
mecePeoej J³eefkeÌle nQ ~ peye Jes DeHeves yeæ[s Heg$e ÞeerkebÀþ efmebn kesÀ odJeeje keÀner ieF& yeele megveles nQ efkeÀ Jen ueeue kesÀ meeLe
veneR jnvee ®eenlee, lees GvnW DeeM®e³e& neslee nw ~ Jes DeHeves yesìs keÀes mecePeeves keÀe He´³eeme keÀjles nQ uesekf eÀve Jen efpeo Hej
Deæ[e jnlee nw ~ Deble ceW Deeveboer meejer eqmLeefle mebYeeue uesleer nw, leye Jes Deeveboer keÀer ÒeMebmee keÀjles ngS keÀnles nwb efkeÀ `yeæ[s
Iej keÀer yesefì³eeB Ssmeer ner nesleer nwb ~'

yesveerceeOeJe efmebn ieewjerHegj ieeBJe kesÀ peceeRoej Les ~ GvekesÀ oes Heg$e Les ~ yeæ[s Heg$e keÀe veece `ÞeerkebÀþ efmebn' leLee íesìs
keÀe veece ùeeueefyenejer efmebn' Lee ~ ÞeerkebÀþ efmebn ves yeer.S keÀjves kesÀ yeeo SkeÀ oHeÌlej ceW veewkeÀjer keÀj ueer ~ ÞeerkebÀþ efmebn
Hegjeveer meY³elee kesÀ Hegpeejer Deewj meb³egkeÌle HeefjJeej ceW jnves Jeeues J³eefkeÌle Les ~ ÞeerkebÀþ keÀer Helveer keÀe veece Deeveboer Lee ~
Deeveboer SkeÀ G®®e kegÀue keÀer ueæ[keÀer Leer ~ GmekesÀ efHelee keÀe veece `YetHeefmebn' Lee ~ `YetHeefmebn' íesìer - meer efj³eemele kesÀ
leeuuegkesÀoej Les ~ Jes yengle ner Goej Deewj HeéfleYeeMeeueer Les ~ Deeveboer GvekeÀer ®eewLeer ueæ[keÀer Leer ~ YetHeefmebn keÀe keÀesF&
ueæ[keÀe veneR Lee ~
ueeueefyenejer ÞeerkebÀþ keÀe íesìe YeeF& nw ~ SkeÀ efove oesHenj kesÀ mece³e Jen oes ef®eefæ[³eeB uee³ee Deewj YeeYeer keÀes
HekeÀeves kesÀ efueS keÀne ~ Deeveboer Hetje Keevee yevee ®egkeÀer Leer, efHeÀj mes ef®eef[æ ³eeB HekeÀeves ueieer ~ Gme mece³e Iej ceW SkeÀ HeeJe
Ieer Lee ~ Gmeves meeje Ieer ef®eefæ[³eeB HekeÀeves ceW meceeHle keÀj efo³ee ~ ueeueeefyenejer Keeves yewþe, lees GmekesÀ Keeves ceW Ieer veneR
Lee ~ efpemekesÀ keÀejCe Jen Deeveboer mes Peieæ[e keÀjves ueiee ~ Peieæ[e yeæ{lee ner ie³ee ~ ueeueefyenejer ves Deeveboer kesÀ cee³ekesÀ
keÀes ueskeÀj J³ebi³e efkeÀ³ee efpemekeÀe peJeeye osles ngS Deeveboer ves keÀne efkeÀ ``JeneB Flevee Ieer lees efvel³e veeF& - keÀnej Kee peeles
nQ Deewj efkeÀmeer keÀes Helee Yeer veneR ®euelee~'' ¬eÀesOe ceW DeekeÀj ueeue efyenejer ves Leeueer HeìkeÀ oer Deewj Keæ[eT@b GþekeÀj
Deeveboer keÀer Deesj HeWÀkeÀe ~ Deeveboer ves DeHeves neLe mes Keæ[eTB jeskeÀves keÀer keÀees Mf eMe keÀer FmeefueS GmekeÀe efmej lees ye®e ie³ee Hejbleg
GmekeÀer TBieueer ceW ®eesì DeeF& ~ Jen Ketve keÀe IeBtì HeerkeÀj jn ie³eer ~ He´l³eskeÀ MeefveJeej keÀes ÞeerkebÀþ efmebn Iej Deeles Les ~
Jes Iej DeeS, lees Deeveboer ves GvekeÀes Hetjer yeele yeleeF& ~ Hetjer yeele megvekeÀj ÞeerkebÀþ keÀer DeeBKeW iegmmes mes ueeue nes ieF& ~ Jen Hetjer
jele mees veneR HeeS ~ megyen nesves Hej DeHeves efHelee kesÀ Heeme ieS Deewj keÀne efkeÀ ceQ Deye Fme Iej ceW veneR jnBit ee ~ ceQ Iej ceW veneR
jnlee nB,t lees cesjs Heerís cesjer m$eer keÀes ®eHHeue Deewj petles ceejs peeles nQ ~ Flevee menves keÀer #ecelee cegPecesb veneR nw ~ ÞeerkebÀþ kesÀ
efHelee GmekesÀ cegBn mes Ssmeer yeelebs megvekeÀj nwjeve nes peeles nwb ~ Jes ÞeerkebÀþ keÀes mecePeeves keÀe He´³eeme keÀjles ngS keÀnles nQ efkeÀ
legce mecePeoej nes, Deewjlesb Ssmes ner Iej ceW Peieæ[e keÀjJeeleer nwb FmeefueS legcnbs efm$e³eeW keÀer yeeleeW Hej O³eeve veneR osvee ®eeefnS
~ Fmeer yeer®e ieeBJe keÀs ueesie FkeÀìdþe nes peeles nQ ~ yesveerceeOeJe ÞeerkebÀþ keÀes mecePeeles nbw uesefkeÀve Jen efpeo Hej Deæ[e
ICSE IX & X 55
Hindi Robomate+
jnlee nw ~ Jen keÀnlee nw efkeÀ Deye Fme Iej ceW ³ee lees ueeueefyenejer jnsiee ³ee efHeÀj ceQ, ceQ GmekeÀer metjle Yeer veneR osKevee
®eenlee ~ ueeueefyenejer ves peye YeeF& kesÀ cegBn mes Ssmeer yeeleW megveer, lees Jen ogKeer nes ie³ee Deewj jesves ueiee~ ueeue efyenejer jesles
ngS Deboj ie³ee, keÀHeæ[s Henves Deewj DeeBKeW Heesíer, GmekesÀ yeeo YeeYeer kesÀ Heeme peekeÀj yeesuee YeeYeer cegPes ceeHeÀ keÀj
oerefpeS, Yew³ee cesje cegBn veneR osKevee ®eenles FmeefueS ceQ Iej íesæ[keÀj pee jne ntB ~
Deeveboer yengle o³eeueg mJeYeeJe keÀer m$eer Leer ~ GmekeÀes DeHeves efkeÀS Hej yengle HeíleeJee nes jne Lee ~ Gmes
leefvekeÀ Yeer Gcceero veneR Leer efkeÀ yeele Fleveer yeæ{ peeSieer ~ Gmeves mees®ee ³en Peieæ[e Gmeer kesÀ keÀejCe ngDee ~ Jen
ÞeerkebÀþ keÀes mecePeeleer nw efkeÀ Jes ueeueefyenejer keÀes jeskeÀ ueW ~ ÞeerkebÀþ veneR peeles, leye Deeveboer mJe³eb ner peekeÀj Gmes
jeskeÀves keÀe He´³eeme keÀjleer nw ~ ³en osKekeÀj ÞeerkebÀþ keÀe Ëo³e Yeer efHeIeue peelee nw Deewj Jen ueeue keÀes ieues mes ueiee
ueslee nw ~ Fme He´keÀej Deeveboer DeHeves HeefjJeej keÀer efyeieæ[leer eqmLeefle keÀes mebYeeue uesleer nw ~ GmekesÀ memegj Deewj Hetjs ieeBJe
JeeueeW ves Deeveboer keÀer yengle He´Mebmee keÀer ~ efpemeves Yeer ³en yeele megveer, Gmeer ves Deeveboer keÀs Goejlee keÀer He´Mebmee
keÀjles ngS keÀne efkeÀ `yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB Ssmeer ner nesleer nwb ~'

MeyoeLe&
peceeRoej - peceerve keÀe ceeefuekeÀ vebyejoej - peceeRoej
efHeleecen - oeoe Oeve-Oeev³e - Oeve-oewuele
mebHevve - Deceerj,OeveJeeve cejccele - efyeieæ[er Jemleg keÀes yeveevee
cegefMkeÀue - keÀefþve keÀerefle&-mlebYe - HeéfmeodefOe kesÀ ³eeoieej kesÀ
cemlekeÀ - ceeLee ªHe ceW yevee mlebYe
mebHeeqlle - pee³eoeo Jeeef<e&keÀ - Hetjs meeue keÀe
HeefjÞece - cesnvele God³eesie - J³eJemee³e
HeéHle - efceuevee oHeÌlej - keÀe³ee&ue³e
oesnjs yeove - lebog©mle mepeeruee - DeekeÀ<e&keÀ Deewj megboj
efyeukegÀue - SkeÀoce ves$eefHe´³e - DeeBKeeW keÀes H³eeje
v³eewíeJej - efveíeJej efvece&ue - HeefJe$e
keÀebeflenerve - efyevee ®ecekeÀ kesÀ DeefOeHeefle - HeÓeeve ³ee MeemekeÀ
efJeMes<e - Keeme Oeerjpe - Oew³e&
yengOee - DekeÌmej efveboe - yegjeF& keÀjvee
eflejmkeÀej - DeHeceeve Glmeen - peesMe
meeqcceefuele - Meeefceue keÀesHeYeJeve - ke´ÀesefOele veeef³ekeÀe ³ee m$eer
MeTj - leceerpe kesÀ yewþves keÀe keÀceje
DeefYeve³e - veeìkeÀ Heé®eerve - Hegjevee
meY³elee - efMe<ìlee iegCeJeeve - He´Mebmee
HeÓeeve - cegK³e kegÀìgbye - HeefjJeej
SkeÀcee$e - DekesÀuee GHeemekeÀ - YekeÌle
De©ef®e - Deefve®íe neefvekeÀejkeÀ - vegkeÀmeeveoe³ekeÀ
ueueveeBS - yengSB (eqm$e³eeB) efvebokeÀ - yegjeF& keÀjves Jeeuee
mebkeÀes®e - efn®ekeÀ Ie=Cee - veHeÀjle
56 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efveJee&n - meeLe ceW jnvee keÀuen - ueæ[eF& - Peieæ[e

ve<ì - meceeHle DeHes#ee - leguevee
G®®e - GBÀ®ee efj³eemele - jep³e
leeuuegkesÀoej - yeæ[s peceeRoej $eÝCe - keÀpe&
Heélf eeq<þle - mecceeefvele ³eesi³e - uee³ekeÀ
HeoeLe& - Jemleg efuenepe - mecceeve
efJeod³eceeve - GHeeqmLele, ceewpeto HegueefkeÀle - Deefle He´mevve
efJeHeeqlle - ogKe jpe - Oetue
GodeJf eivelee - yes®ewveer, HejsMeeveer kegÀefìue ceveg<³e - yegjs ueesie
nLekebÀ[e - <e[³eb$e Ëo³e-efJeoejkeÀ - efoue ogKeeves Jeeueer
1. efvecveefueefKele DeJelejCeeW keÀes Heeq{æ S Deewj efoS ieS He´MveeW kesÀ GÊej efueefKeS ~
keÀ) GvekeÀs efHeleecen efkeÀmeer mece³e yeæ[s Oeve - Oeev³e mes mebHevve Les ~ ieeBJe keÀe HekeÌkeÀe leeueeye Deewj cebeof j, efpemekeÀer Deye cejccele Yeer
cegeMq keÀue Leer, GvneR kesÀ keÀerelf e& - mlebYe Les ~
He´Mve ë i) HekeÌkeÀe leeueeye Deewj cebeof j efkeÀmekesÀ keÀerelf e& - mlebYe Les ? yesveer ceeOeJe kesÀ efueS keÌ³ee cegeMq keÀue Lee ?
ii) ÞeerkebÀþ Deewj ueeueefyenejer keÌ³ee keÀece keÀjles Les ?
iii) yesveer ceeOeJe efmebn kesÀ yeæ[s yesìs keÀer efJeMes<eleeSB yeleeFS ~
iv) yesveerceeOeJe efmebn keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) yesveerceeOeJe efmebn kesÀ efHeleecen efkeÀmeer mece³e ceW yengle Oeve-Oeev³e mes mebHevve Les ~ HekeÌkeÀe leeueeye Deewj cebeof j yesveerceeOeJe
efmebn kesÀ efHeleecen odJeeje yeveJee³es ieS Les ~ Deye yesveerceeOeJe keÀer eqmLeefle Kejeye nw ~ efHeleecen odJeeje yeveJeeS ieS
keÀerelf e mlebYeesb keÀer cejccele keÀjvee Yeer Deye GvekesÀ efueS yengle cegeMf keÀue Lee ~ ³es cebeof j Deewj leeueeye GvekesÀ efHeleecen
kesÀ keÀerefle&-mlebYe Les ~
ii) ÞeerkebÀþ efmebn ves yengle keÀefþve HeefjÞece kesÀ HeM®eeled yeer.S. keÀer ef[ûeer neefmeue keÀer Leer ~ Deye Jes SkeÀ oHeÌlej ceW
keÀe³e&jle Les ~ GmekeÀe íesìe YeeF& ueeueefyenejer keÀe Yeje-Yeje cegKeæ[e, ®eew[æ er íeleer, mJemLe leLee levog©mle Lee ~ Jen
oesnjs yeove keÀe mepeeruee peJeeve Lee, pees Òeefleefove YeQme keÀe oes mesj otOe Heer peelee Lee ~ Jen kegÀí keÀece veneR keÀjlee
Lee ~ Jen kegÀMleer keÀe MeewkeÀerve Lee ~
iii) yesveerceeOeJe efmebn kesÀ yeæ[s yesìs keÀe veece ÞeerkebÀþ efmebn Lee ~ Gmeves yengle HeefjÞece keÀjkesÀ yeer.S. keÀer ef[ieér HeéHle
keÀer ~ keÀefþve DeO³e³eve Deewj %eeve ves GmekesÀ ®eefj$e keÀes efvece&ue Deewj ®esnjs keÀes ®ecekeÀoej yevee efo³ee ~ Deye Jen
SkeÀ oHeÌlej ceW keÀece keÀjlee Lee ~ ÞeerkebÀþ yengle Meeble Je Goej mJeYeeJe keÀe Lee ~ Jen meefcceefuele kegÀìgbye keÀe Jen
SkeÀcee$e GHeemekeÀ Lee ~ Jen DeHeves íesìs YeeF& mes Del³eefOekeÀ Òesce keÀjlee Lee, Hejbleg GmekesÀ J³eJenej kesÀ keÀejCe ÞeerkebÀþ
Gmemes yengle ¬eÀesefOele nes ie³ee ~ ÞeerkebÀþ meYeer keÀe mecceeve keÀjlee Lee ~
iv) yesveerceeOeJe ieewjerHegj iee@Jb e kesÀ peceeRoej Les ~ yesveerceeOeJe efmebn kesÀ oes Heg$e Les ~ yesveerceeOeJe efmebn kesÀ efHeleecen yengle Oeveer
J³eefkeÌle Les ~ ieeBJe keÀe HekeÌkeÀe leeueeye Deewj cebeof j GvneR keÀe yeveJee³ee ngDee Lee ~ yesveerceeOeJe efmebn DeHeveer DeeOeer mes
DeefOekeÀ mebHeeqlle JekeÀerueeW keÀes meeQHe ®egkesÀ Les ~ GvekeÀer Jele&ceeve Deeceoveer SkeÀ npeej ©HeS Jeeef<e&keÀ mes DeefOekeÀ veneR
Leer ~ Jes yengle DevegYeJeer J³eefkeÌle Les ~ peye ieeBJe kesÀ ueesie GvekesÀ Peieæ[s keÀes megveves Iej DeeS lees GvekeÀes osKekeÀj ner Jes
GvekesÀ ceve kesÀ YeeJeeW keÀes mecePe ieS ~ GvneWves yeele Heueìves keÀer keÀeseMf eMe keÀer, Jes J³eJenej kegÀMeue J³eefkeÌle Les ~
ICSE IX & X 57
Hindi Robomate+
Ke) ÞeerkebÀþ Fme Debie´ps e] er ef[ieér kesÀ DeefOeHeefle nesves Hej Yeer HeeM®eel³e meeceeefpekeÀ He´LeeDeeW kesÀ efJeMes<e Hećs eer ve Les ~
He´Mve ë i) ÞeerkebÀþ efmebn efkeÀmekesÀ Hećs eer veneR Les ? GvekesÀ iegCeeW kesÀ yeejs ceW efueefKeS ~
ii) oMenjs kesÀ efoveeW ceW ÞeerkebÀþ Heé³eë keÀewve-mee keÀece efkeÀ³ee keÀjles Les ?
iii) ieeBJe keÀer ueueveeSB ÞeerkebÀþ efmebn keÀer efveboe keÌ³eeW efkeÀ³ee keÀjleer Leer ?
iv) keÀneveer keÀe GodoMs ³e keÌ³ee nw?
Gllej ë i) ÞeerkebÀþ efmebn ves yengle HeefjÞece keÀjkesÀ yeer.S. keÀer ef[ieér HeéHle keÀer ~ Debie´speer Heæ{s-efueKes nesves kesÀ yeeJepeto Jes
HeeM®eel³e He´LeeDeeW kesÀ efJeMes<e Hećs eer veneR Les ~ Jes DekeÌmej yeæ[s peesj-Meesj mes GmekeÀer efveboe Deewj eflejmkeÀej efkeÀ³ee keÀjles Les ~
ÞeerkebÀþ efmebn yengle Oeeefce&keÀ Deewj mebmkeÀejer He´Je=efle kesÀ J³eefkeÌle Les ~ Jes meeqcceefuele HeefjJeej kesÀ He#eOej Deewj Meeble
mJeYeeJe kesÀ Les~
ii) ÞeerkebÀþ efmebn keÀes Yeejleer³e mebmke=Àelf e mes efJeMes<e ueieeJe Lee ~ Jes oMenjs kesÀ DeJemej Hej yengle peesMe kesÀ meeLe jeceueeruee
ceW Yeeie efue³ee keÀjles Les ~ Jes mJe³eb Yeer efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer Hee$e keÀe DeefYeve³e efkeÀ³ee keÀjles Les ~ nj mece³e Òee®eerve
meY³elee keÀe iegCeieeve keÀjvee GvekeÀer He´ke=Àefle keÀe Debie yeve ie³ee Lee ~
iii) ÞeerkebÀþ efmebn meb³egkeÌle kegÀìgyb e kesÀ GHeemekeÀ Les leLee eqm$e³eeW keÀer kegÀìbgye ceW efceue - pegue keÀj jnves keÀer pees De©ef®e nesleer
pee jner nw, Gmes Jen neefvekeÀejkeÀ mecePeles Les ~ ieeBJe keÀer yengSB meb³egkeÌle HeefjJeej kesÀ He#e ceW veneR LeeR DeLee&le Jen
meb³egkeÌle HeefjJeej ceW venebr jnvee ®eenleer LeeR ~ ieeBJe keÀer kegÀí efm$e³eeB lees GvnW DeHevee Me$eg mecePeves ueieer Leerb ~ mJe³eb
GvekeÀer Helveer Yeer Fme efJe<e³e ceW GvekeÀe efJejesOe keÀjleer Leer ~
iv) ÞeerkebÀþ efmebn keÀes Debie´ps eer Yee<ee ceW ef[ieér HeéHle keÀjves kesÀ yeeo Yeer efJeosMeer meeceeefpekeÀ He´LeeDeeW mes keÀesF& ueieeJe veneR
Lee ~ DeHeveer Heé®eerve meY³elee keÀer He´Mebmee keÀjvee ner GvekeÀe cegK³e iegCe Lee ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle oMenjs kesÀ efoveeW ceW
Jes yeæ[s Glmeen mes jeceueeruee ceW Yeeie efue³ee keÀjles Les Deewj efkeÀmeer - ve - efkeÀmeer Hee$e keÀe DeefYeve³e efkeÀ³ee keÀjles Les ~
Jes Meeble mJeYeeJe kesÀ yengle mecePeoej J³eefkeÌle Les ~ GvekesÀ mecePeeves mes keÀF& HeefjJeej efyeKejves mes ye®e ieS Les ~ Jes HeefjJeej
efJejesOeer yeelesb keÀjves Hej DekeÌmej DeHeves efce$eeW keÀes Yeer Deeæ[s neLeeW uesles Les ~
ie) Deeveboer SkeÀ yeæ[s G®®e kegÀue keÀer ueæ[keÀer Leer ~ GmekesÀ yeeHe SkeÀ íesìer - efj³eemele kesÀ leeuuegkesÀoej Les ~
He´Mve ë i) Deeveboer kesÀ efHelee keÀe Heefj®e³e osles ngS GvekeÀer efJeMes<eleeSB yeleeFS ~
ii) Deeveboer kesÀ efJeJeen keÀes ueskeÀj GmekesÀ efHelee kewÀmes Oece& mebkeÀì ceW Les ?
iii) G®®ekegÀue ceW efkeÀmekeÀe pevce ngDee Lee ? GmekesÀ efJe<e³e ceW meb#esHe ceW efueefKeS ~
iv) Deeveboer mes meyemes DeeqOekeÀ ueieeJe efkeÀmekeÀes Lee ? GvekesÀ yeejs ceW meb#esHe ceW efueefKeS ~
Gllej ë i) Deeveboer kesÀ efHelee keÀe veece þekegÀj YetHeefmebn Lee ~ Jes SkeÀ íesìer meer efj³eemele kesÀ `leeuuegkesÀoej' Les ~ Jes yeæ[s Goej -
ef®ele Deewj HeéfleYeeMeeueer Heg©<e Les, Hejvleg ogYee&i³e mes GvekeÀes keÀesF& ueæ[keÀe veneR Lee ~ GvekeÀer ®eej ueæ[efkeÀ³eeB Leebr,
Deeveboer ®eewLeer ueæ[keÀer Leer ~ Jes Deeveboer mes yengle Òesce keÀjles Les ~
ii) Deeveboer kesÀ efHelee keÀer DeeefLe&keÀ eqmLeefle yengle De®íer veneR Leer uesekf eÀve Jes yesìer keÀe efJeJeen Deceerj Iej ceW keÀjvee ®eenles
Les ~ Jes Deeveboer kesÀ efJeJeen keÀes ueskeÀj Fme Oece& mebkeÀì ceW Les efkeÀ Deeveboer keÀe efJeJeen keÀneB keÀjW ? peneB Deeveboer megKeer
jns Deewj efJeJeen kesÀ keÀpe& keÀe yeesPe Yeer ve yeæ{s ~
iii) Deeveboer keÀe pevce SkeÀ G®®e kegÀue ceW ngDee Lee ~ GmekesÀ efHelee Gmemes yengle H³eej keÀjles Les ~ Deeveboer DeHeveer meye
yenveeW ceW meyemes DeefOekeÀ megboj Deewj DeefOekeÀ mecePeoej Leer ~ Jen Goej Deewj o³eeueg mJeYeeJe keÀer Leer ~ GmekeÀe
efJeJeen ÞeerkebÀþ efmebn kesÀ meeLe ngDee ~ Deeveboer kesÀ cee³ekesÀ keÀer DeHes#ee memegjeue DeefOekeÀ mebHevve veneR Lee uesefkeÀve
Deeveboer memegjeue kesÀ ceenewue kesÀ Devegmeej DeHeves DeeHekeÀes {eue uesleer nw ~ Jen DeHeves efyeKejles ngS HeefjJeej keÀes Yeer
mebYeeue uesleer nw ~ Deeveboer kesÀ Heefle keÀe veece ÞeerkebÀþ efmebn nw ~
58 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) Deeveboer DeHeveer meYeer yenveeW ceW meyemes íesìer, megvoj Deewj iegCeer Leer FmeerefueS YetHe efmebn keÀes Gmeer mes meyemes DeefOekeÀ
ueieeJe Lee ~ YetHeefmebn yengle Goej ceve kesÀ Heélf eYeeMeeueer Heg©<e Les ~ GvekeÀer ®eej yeseìf ³eeB Leerb Deewj keÀesF& yesìe veneR Lee ~
GvekesÀ Heeme efJeMeeue YeJeve, SkeÀ neLeer, leerve kegÀlles, yeeie - yeieer®es, Deevejsjer ceefpemì^sìer Deewj $eÝCe pees efkeÀ SkeÀ
mecceeefvele peceeRoej kesÀ Heeme nesvee ®eeefnS, Jen meye GvekesÀ Heeme efJeod³eceeve Lee ~
Ie) Deeveboer DeHeves ve³es Iej ceW DeeF& lees ³eneB jbie - {bie kegÀí Deewj osKee ~ efpeme ìerce - ìece keÀer Gmes ye®eHeve mes ner Deeole Heæ[er ngF&
Leer, Jen JeneB veececee$e keÀes Yeer ve Leer ~
He´Mve ë i) Deeveboer kesÀ memegjeue keÀe jbie - {bie kewÀmee Lee ?
ii) Deeveboer, ÞeerkebÀþ keÀer efkeÀme yeele mes mencele venerb Leer ?
iii) Deeveboer Deewj ueeueefyenejer kesÀ yeer®e Peieæ[e keÌ³eeW neslee nw ?
iv) Deeveboer efkeÀve veF& HeefjeqmLeefle³eeW keÀe meecevee keÀjleer nw ?
Gllej ë i) Deeveboer ves G®®ekegÀue ceW pevce efue³ee Lee ~ GmekesÀ cee³ekesÀ keÀe jnve-menve G®®e mlej keÀe Lee uesekf eÀve peye Jen memegjeue
ceW Dee³eer lees Gmeves ³eneB keÀe jbie-{bie kegÀí Deueie osKee, DeLee&le GmekesÀ memegjeue Jeeues meerOes - meeos lejerkesÀ mes
jnves Jeeues ueesie Les ~ memegjeue keÀe Iej Yeer meeceev³e Lee; JeneB keÀe jnve-menve Yeer meeceev³e Lee ~ mep]eeJeì kesÀ veece Hej
Iej ceW kegÀí veneR Lee ~ Ietceves kesÀ efueS yeeie Yeer veneR Lee ~
ii) ÞeerkebÀþ meeqcceefuele HeefjJeej kesÀ He#eOej Les, Hej GvekeÀer Fme yeele mes Deeveboer mencele veneR Leer ~ GmekeÀe ceevevee Lee
efkeÀ ³eefo kegÀí yeele menves Hej Yeer HeefjJeej kesÀ meeLe efveJee&n ve nes mekesÀ lees Heélf eefove Iej ceW nesves Jeeues keÀuen mes Deueie
jnvee ner De®íe nw ~ Deueie jnves mes jespe Iej ceW keÀuen veneR nesiee Deewj HejmHej Òesce Yeer yevee jnsiee ~
iii) ueeue efyenejer SkeÀ efove oes ef®eef[ æ ³eeB ueskeÀj Dee³ee Deewj Deeveboer keÀes GvnW HekeÀeves kesÀ efueS os efo³ee ~ Iej cesb Leesæ[e ner
Ieer Lee ~ Deeveboer ves meeje Ieer ef®eef[æ ³eeB HekeÀeles mece³e Gmeer ceW [eue efo³ee ~ ueeueefyenejer Keeves yewþe lees oeue ceW
Ieer veneR Lee ~ Deeveboer ves GmekeÀes yelee³ee efkeÀ Ieer Kelece nes ie³ee ~ ueeueefyenejer Deeveboer kesÀ cee³ekesÀ keÀes ueskeÀj
J³ebi³e yeesuelee nw ~ GmekeÀe peJeeye osles ngS Deeveboer ves keÀne efkeÀ Flevee Ieer lees cesjs cee³ekesÀ ceW veeF&-keÀnej Kee peeles
nQ ~ Flevee megveles ner ueeueefyenejer ves neLe mes Keæ[eTB KeeR®ekeÀj ceeje, Hej Deeveboer ves Keæ[eTB neLe mes jeskeÀ
efue³ee ~ Deeveboer keÀe efmej ye®e ie³ee uesefkeÀve GmekeÀer GBieueer ceW ®eesì ueie ieF& Deewj yeele yengle yeæ{ ieF& ~
iv) Deeveboer efJeJeen kesÀ yeeo peye memegjeue peeleer nw lees JeneB keÀe jnve - menve SkeÀoce Deueie neslee nw ~ Deeveboer ìerce
- ìece mes jnves keÀer Deeoer Leer peyeefkeÀ memegjeue ceW SkeÀoce meerOee - meeoe osneleer cekeÀeve Lee, efpemecebs ve efKeæ[efkeÀ³eeB
LeeR ve peceerve Hej HeÀMe& ~ Iej kesÀ oerJeejeW Hej SkeÀ lemeJeerj Yeer venebr ueieer Leer ~ Deeveboer ves MeerIe´ ner DeHeves DeeHekeÀes
memegjeue kesÀ jnve-menve kesÀ efnmeeye mes Ssmes {eue efue³ee Lee pewmes Gmeves megKe-megefJeOeeSB keÀYeer osKeer Yeer ve nes ~
*) Fve YeeJeeW keÀes leeæ[ ieS ~ GvneWves efveM®e³e efkeÀ³ee ®eens kegÀí Yeer keÌ³eeW ve nes, Fme odJesef<e³eeW keÀes leeueer yepeeves keÀe
DeJemej veneR otBiee ~
He´Mve ë i) efkeÀmekeÀer yeele keÀes keÀewve veneR mecePe mekeÀe ?
ii) ÞeerkebÀþ efmebn keÀe ke´ÀesOe Meevle keÀjves kesÀ efueS efkeÀmeves keÌ³ee keÀne ?
iii) ÞeerkebÀþ keÀe Debelf ece efveM®e³e keÌ³ee Lee ?
iv) YeeF& keÀer yeele megvekeÀj ueeue efyenejer keÀer keÌ³ee Heéfleefke´À³ee ngF& ? Jen ceeBHeÀer ceeBieles ngS keÌ³ee keÀnlee nw ?
Gllej ë i) ÞeerkebÀþ efmebn yesveer ceeOeJe keÀe yesìe nw ~ ÞeerkebÀþ efmebn DeHeves efHelee odJeeje keÀner ieF& Fme yeele keÀes veneR mecePe mekeÀe
efkeÀ ceQ legcemes yeenj veneR nBt ~ legcneje pees ceve keÀjlee nw keÀjes, Deye ueæ[kesÀ mes DeHejeOe nes ner ie³ee ~ efHelee odJeeje
ICSE IX & X 59
Hindi Robomate+
Heueìer ieF& yeele keÀes ÞeerkebÀþ veneR mecePe Hee³ee ~ GvekesÀ efHelee ieeBJe JeeueeW keÀes leeueer yepeeves keÀe DeJemej osvee veneR
®eenles Les FmeefueS GvneWves ueeueefyenejer odJeeje keÀer ieF& ieueleer keÀes mJeerkeÀej keÀj efue³ee ~
ii) ueeue efyenejer Deewj Deeveboer kesÀ Peieæ[s keÀes ueskeÀj ÞeerkebÀþ yengle iegmmes ceW Lee FmeefueS GmekesÀ efHelee yesveer ceeOeJe efmebn
ves Gmes mecePeeles ngS keÀne efkeÀ yegodefOeceeve ueesie cetKeeX keÀer yeele Hej O³eeve venerb osles ~ ueeueefyenejer veemecePe
ueæ[keÀe nw ~ Gmemes pees Yetue ngF& nw, legce yeæ[s nesves kesÀ veeles Gmes ceeHeÀ keÀj oes ~ yeæ[esb Deewj mecePeoej ueesieeW
keÀe keÀece cetKeeX ³ee íesìs ueesieeW keÀes #ecee keÀj osvee nw ~ legce yengle mecePeoej nes ~ yeæ[s YeeF& nesves kesÀ veeles
íesìs YeeF& keÀes #ecee keÀj oes ~
iii) ÞeerkebÀþ efmebn ves DeeJesMe ceW DeekeÀj DeHeves efHelee keÀes DeHevee Debelf ece efveM®e³e megvee³ee efkeÀ ceQ ueeue keÀer Fme og<ìlee keÀes veneR
men mekeÀlee ~ Fme Iej ceW ueeue jnsiee ³ee ceQ ~ ³eefo DeeHekeÀes Gmemes DeefOekeÀ ueieeJe nw lees cegPes ³eneB mes efJeoe keÀeer pf eS ~ ceQ DeHevee
Yeej mJe³eb mebYeeue uetiB ee ~ ³eefo DeeHe cegPes jKevee ®eenles nQ, lees Gmemes keÀenf S efkeÀ Jen ®euee peeS ~ ceQ GmekeÀer metjle Yeer
veneR osKevee ®eenlee ntB ~
iv) YeeF& keÀer yeele megvekeÀj ueeue efyenejer keÀes yengle iueeefve ngF& ~ Jen HetÀì-HetÀìkeÀj jesves ueiee ~ Jen DeHeves efkeÀS Hej
yengle Heílee jne Lee ~ Jen jeslee ngDee keÀcejs ceW Dee³ee ~ keÀcejs ceW peekeÀj keÀHeæ[s Henves, DeeBKeeW kesÀ DeeBmet Heesbís
efpememes keÀesF& ³en ve mecePes efkeÀ Jen jes jne Lee, FmekesÀ yeeo Jen Deeveboer kesÀ odJeej Hej DeekeÀj Gmemes ceeBHeÀer ceeBielee
ngDee keÀnlee nw efkeÀ `YeeYeer, Yew³ee ves Deye le³e keÀj efue³ee nw efkeÀ Jes cesjs meeLe Fme Iej ceW veneR jnWies ~ Deye Jes cesje cegBn
Yeer venebr osKevee ®eenles nwb,' FmeefueS ceQ Deye GvnW DeHevee cegnB veneR efoKeeTBiee ~ cegPemes pees Yeer DeHejeOe ngDee,
GmekesÀ efueS cegPes #ecee keÀjvee ~ Deye ceQ ³en Iej íesæ[keÀj pee jne ntB ~
®e) Gmeves mecePee Lee efkeÀ Yew³ee cegPes yeguee keÀj mecePee oWies ~ Fme DeeMee kesÀ efJeHejerle Deepe Gmeves GvnW keÀþesjlee keÀer cetelf e& yeves ngS
Hee³ee ~
He´Mve ë i) ÞeerkebÀþ efmebn keÀe Debelf ece efveM®e³e keÌ³ee Lee ?
ii) ueeue efyenejer ÞeerkebÀþ keÀer keÀewve-meer yeele menve veneR keÀj Hee³ee ?
iii) ueeue efyenejer ves efkeÀmemes #ecee ³ee®evee keÀer ? YeeYeer kesÀ odJeeje YeeF& kesÀ efueS keÌ³ee meboMs e efo³ee ?
iv) ÞeerkebÀþ efkeÀmekeÀer DeeMee kesÀ efJeHejerle efoKeeF& os jns Les ? keÌ³eeW ?
Gllej ë i) Deeveboer ves ÞeerkebÀþ keÀes Iej kesÀ Peieæ[s kesÀ efJe<e³e ceW yelee³ee ~ Peieæ[s keÀer Hetjer yeele megvekeÀj ÞeerkebÀþ HejsMeeve nes ie³ee ~ efHelee
mes keÀne efkeÀ Deye ceQ Deewj ueeueefyenejer SkeÀ meeLe veneR jn mekeÀles nQ ~ Iej ceW ueeueefyenejer jnsiee ³ee efHeÀj ceQ ~
DeeHekeÀes ³eefo Gmemes DeefOekeÀ H³eej nw, lees cegPes efJeoe keÀeer pf eS ~ ³eefo cegPes jKevee ®eenles nQ, lees Gmemes keÀenf S peneB ®eens
®euee peeS ~ yeme ³en cesje Debelf ece efveM®e³e nw ~
ii) ÞeerkebÀþ keÀe ³en keÀnvee efkeÀ Deye ceQ FmekeÀer metjle veneR osKevee ®eenlee ~ GmekeÀer ³en yeele ueeue efyenejer men veneR
Hee³ee ~ Jen jeslee ngDee Iej ceW Dee³ee ~ keÀesþjer ceW peekeÀj keÀHeæ[s Henves, DeeBKesb Heebsíer, efpememes keÀesF& ³en ve peeve
mekesÀ efkeÀ, Jen jes jne Lee ~ GmekeÀer DeeMee kesÀ efJeHejerle Gmeves Deepe ÞeerkeÀbþ keÀes keÀþesjlee keÀer cetefle& yevee osKee ~
Deepe YeeF& kesÀ cegBn mes Ssmeer efoue ogKeeves Jeeueer yeele megvekeÀj Gmes yengle iueeefve ngF& ~
iii) ueeue efyenejer keÀes DeHeveer ieueleer keÀe HeíleeJee nes jne Lee ~ Jen Deeveboer kesÀ odJeej Hej DeekeÀj yeesuee YeeYeer ! Yew³ee
ves efveM®e³e efkeÀ³ee nw efkeÀ cesjs meeLe Fme Iej ceW veneR jnWies ~ Deye Jes cesje ce@ngb Yeer veneR osKevee ®eenles FmeefueS ceQ Iej
íesæ[keÀj ®euee peelee nBt ~ GvnW efHeÀj cegBn veneR efoKeeTBiee ~ cegPemes pees kegÀí DeHejeOe ngDee Gmes #ecee keÀjvee ~
ueeueefyenejer ves YeeYeer mes YeeF& kesÀ efueS meboMs e osles ngS keÀne efkeÀ YeeYeer, Yew³ee keÀes cesje ÒeCeece keÀn osvee ~ Jen cesje
cegBn Yeer veneR osKevee ®eenles FmeefueS cebw Gvnsb DeHevee cegnB veneR efoKeeTBiee, ceQ pee jne ntB ~
iv) ueeue efyenejer ves mees®e jne Lee efkeÀ YeeF& GmekeÀes yegueekeÀj mecePeeSBies uesekf eÀve ÞeerkebÀþ Deepe GmekeÀer DeeMee mes Deueie
keÀþesjlee keÀer cetelf e& kesÀ ªHe ceW efoKeeF& os jns Les ~ Deeveboer Deewj ueeue efyenejer keÀe Peieæ[e ngDee Lee ~ ueeueefyenejer ves
60 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Deeveboer keÀes Keæ[eGBÀ KeeR®ekeÀj ceeje, efpemekesÀ keÀejCe GmekesÀ neLe keÀer GBieefue³eeW ceW ®eesì ueie ieF& ~ YeeF& kesÀ odJeeje Helveer
keÀe DeHeceeve efkeÀS peeves Hej ÞeerkebÀþ efmebn yeoues ngS efoKeeF& os jns Les ~ ÞeerkebÀþ efpeme YeeF& mes Flevee Òesce keÀjles Les efkeÀ
DeHeves nesMe ceW GvneWves keÀYeer GmekeÀes [eBìe Yeer venebr Lee, Deepe Gmeer YeeF& ves GvekeÀer Helveer keÀe Flevee DeHeceeve efkeÀ³ee ~
YeeF& kesÀ odJeeje efkeÀS ieS Gob[ J³eJenej kesÀ keÀejCe ÞeerkebÀþ efmebn ceW yeoueeJe Dee³ee Lee ~
í) Deeveboer ves ueeueefyenejer keÀer efMekeÀe³ele keÀer Leer, uesekf eÀve Deye ceve ceW Heílee jner Leer ~ Jen mJeYeeJe mes o³eeueg Leer ~
He´Mve ë i) Deeveboer ves Ssmeer keÀevw e meer ieueleer keÀer Leer, efpemekesÀ efueS Jen Deye Heílee jner Leer ?
ii) Deeveboer kesÀ ceve keÀe ke´ÀeOs e kewÀmes Kelce ngDee Deewj Gmeves ueeueefyenejer keÀes peeves mes kewÀmes jeskeÀe ?
iii) ueeueefyenejer ves Iej ceW jnves kesÀ efueS Deeveboer kesÀ meeceves keÀevw e-meer Mele& jKeer ? ÞeerkebÀþ ves YeeF& keÀes ieues ueieeles ngS keÌ³ee keÀne ?
iv) oesveeW YeeF³eeW keÀes ieues efceueles osKekeÀj yesveer ceeOeJe efmebn Deewj ieeBJe kesÀ ueesieeW ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) Deeveboer Deewj ueeueefyenejer kesÀ yeer®e Peæ[He nes ieF& Leer ~ Gmeves ueeueefyenejer keÀer eqMekeÀe³ele DeHeves Heefle ÞeerkebÀþ mes
keÀer Leer ~ GmekeÀes peje Yeer O³eeve veneR Lee efkeÀ yeele Fleveer yeæ{ peeSieer efkeÀ Iej íesæ[ves keÀer veewyele Dee peeSieer
FmeefueS Jen ceve-ner-ceve HeM®eeleeHe keÀj jner Leer ~ Jen ceve-ner-ceve DeHeves Heefle Hej veejepe nes jner Leer ~ Jen mees®e
jner Leer efkeÀ ÞeerkebÀþ ves Peieæ[s keÀes Flevee keÌ³eeW yeæ{e³ee ~
ii) Deeveboer mJeYeeJe mes yengle o³eeueg Leer ~ peye Gmeves ueeue efyenejer keÀes ojJeepes Hej #ecee ³ee®evee keÀjles megvee efkeÀ Deye
ceQ peelee nB,t cegPemes pees kegÀí ngDee Gmes #ecee keÀjvee ~ ueeue keÀer Fme yeele keÀes megvekeÀj Deeveboer keÀe ke´ÀesOe Kelce nes
ie³ee ~ Jen jesves ueieleer nw ~ Gmeer kesÀ DeeBmetDeeW mes GmekesÀ ceve keÀe meeje cewue Oegue peelee nw ~ DeLee&le Deeveboer kesÀ ceve
ceW ueeueefyenejer kesÀ Heélf e GlHevve veHeÀjle Kelce nes peeleer nw ~ Jen DeHeves keÀcejs mes yeenj DeekeÀj ueeue efyenejer keÀe neLe
HekeÀæ[keÀj keÀnleer nw efkeÀ ³eefo Deye legceves SkeÀ Yeer keÀoce Deeies yeæ{e³ee, lees legcnW cesjer meewiebOe nw ~
iii) ueeueefyenejer ves Deeveboer kesÀ meeceves Iej ceW jnves kesÀ efueS ³en Mele& jKeer efkeÀ `peye lekeÀ cegPes ³en ve ceeuetce nes peeS efkeÀ
Yew³ee keÀe ceve cesjer lejHeÀ mes mee]HeÀ nes ie³ee nw, leye lekeÀ ceQ Fme Iej ceW keÀoeefHe ve jntiB ee ~' íesìs YeeF& ueeue efyenejer keÀer
³en yeele megvekeÀj ÞeerkebÀþ keÀe Ëo³e efHeIeue ie³ee ~ Gmeves ueeue efyenejer keÀes ceeHeÀ keÀj ieues mes ueiee efue³ee ~ oesveeW
YeeF& Ketye HetÀì-HetÀìkeÀj jesS ~ ÞeerkebÀþ ves ueeueefyenejer mes keÀne efkeÀ ueuuet ! Hegjeveer yeeleW Yetue peeDees, pees Yeer ngDee
Gmes ³eeo cele keÀjes ~ F&MJej ves ®eene lees oesyeeje Ssmee DeJemej keÀYeer veneRs DeeSiee ~
iv) ueeueefyenejer keÀe HeíleeJee osKekeÀj ÞeerkebÀþ keÀe Ëo³e efHeIeue ie³ee ~ Gmeves YeeF& keÀess ieues mes ueiee efue³ee ~ oesveeW keÀes
ieues efceueles osKekeÀj yesveerceeOeJe efmebn ves keÀne, yeæ[s Iej keÀer yeseìf ³eeB Ssmeer ner nesleer nQ ~ efyeieæ[lee keÀece yevee uesleer
nQ ~ ieeBJe ceW efpemeves Yeer yesveer ceeOeJe efmebn kesÀ Iej keÀer ³en yeele megveer, Gmeer ves Fve MeyoeW ceW Deeveboer keÀer Goejlee keÀer
He´Mebmee keÀer Deewj keÀne efkeÀ ``yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB Ssmeer ner nesleer nQ ~ DeLee&le yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB Goej Deewj
mebmkeÀejer nesleer nQ Deewj DeHeves H³eej Skeb menveMeeruelee mes Iej keÀes mJeie& pewmee yevee osleer nwb ~ Ssmes ner Deeveboer ves Yeer
DeHeves memegjeue keÀes H³eej Skeb menveMeeruelee mes mJeie& pewmee yevee efo³ee ~
pe) SkeÀ efove oesHenj kesÀ mece³e ueeueefyenejer efmebn oes ef®eef[æ ³eeB efueS ngS Dee³ee Deewj YeeJepe mes yeesuee `peuoer mes HekeÀe oes, cegPes YetKe
ueieer nw ~'
He´Mve ë i) ueeueefyenejer metKeer uekeÀæ[er keÀer lejn keÌ³eeW peue Gþe ?
ii) efkeÀHeÀe³ele keÀjvee efkeÀmes veneR Deelee Deewj keÌ³eeW ?
iii) oesHenj keÀs mece³e ueeueefyenejer keÌ³ee ueskeÀj Dee³ee Lee ? Gmeves YeeJepe mes Peieæ[e keÌ³eesb efkeÀ³ee ?
iv) efm$e³eeB keÀevw e-meer yeele veneR men Heeleer Deewj Deeveboer keÀes ueeueefyenejer keÀer keÀevw e-meer yeele yegjer ueieleer nw ?
Gllej ë i) ueeueefyenejer YetKee Lee ~ Gmeves oes ef®eefæ[³eeB Deeveboer keÀes HekeÀeves kesÀ efueS oer ~ Deeveboer ves ef®eefæ[³eeB lees HekeÀeF&
uesefkeÀve Gmeves Hetje Ieer Kelce keÀj efo³ee ~ ueeueefyenejer oeue ceW Ieer [eueves kesÀ efueS keÀn jne Lee Hejbleg Ieer veneR Lee~
ICSE IX & X 61
.
Hindi Robomate+
Gmeves Fme efJe<e³e ceW Deeveboer mes Hetíe efkeÀ oeue ceW Ieer keÌ³eeW veneR [euee nw, leye Gmeves yelee³ee efkeÀ Ieer Kelce nes ie³ee
nw ~ Deeveboer keÀer yeele megvekeÀj ueeueefyenejer metKeer uekeÀæ[er kesÀ meceeve peue Gþe ~ SkeÀ lees Gmes yengle lespe YetKe
ueieer Leer, otmeje Deeveboer GmekeÀer yeeleeW keÀe yejeyej peJeeye os jner Leer FmeefueS Gmes Del³eefOekeÀ ¬eÀesOe Dee jne Lee ~
ii) Deeveboer SkeÀ Oeveer efHelee keÀer yesìer Leer ~ GmekeÀe peerJeve yengle SsMees-Deejece mes yeerlee Lee ~ mebmeej keÀer meejer megKe-
megefJeOeeSB GmekesÀ Heeme Leer ~ Gmes efkeÀHeÀe³ele keÀjvee venebr Deelee Lee keÌ³eeseb kf eÀ GmekesÀ cee³ekesÀ ceW efkeÀmeer ®eerpe keÀer keÀceer
venerb Leer ~ peye ueeueefyenejer ves GmekeÀes ef®eef[æ ³eeB HekeÀeves kesÀ efueS keÀne leye Gmes mecePe ceW venerb Dee³ee, efpelevee Ieer Lee
Gmeves meye ef®eef[æ ³eeB HekeÀeves ceW [eue efo³ee ~ Ieer Kelce nes ie³ee efpemekesÀ keÀejCe GmekesÀ Iej ceW keÀuen ngDee Deewj Deble ceW
DeueieeJe keÀer eqmLeefle Dee ieF& ~
iii) SkeÀ efove oesHenj kesÀ mece³e ueeueefyenejer oes ef®eefæ[³eeB ueskeÀj Dee³ee ~ Gmeves DeHeves YeeYeer mes keÀne efkeÀ ³en ef®eefæ[³eeB
peuoer mes HekeÀe oes ~ cegPes yengle YetKe ueieer nw ~ Deeveboer Yeespeve yevee ®egkeÀer Leer ~ osJej kesÀ keÀnves Hej efHeÀj ef®eefæ[³eeB
HekeÀeves ueieer ~ Ieer kesÀ yele&ve ceW SkeÀ HeeJe Ieer Lee ~ Gmeves Hetje Ieer [euekeÀj ef®eef[æ ³eeB HekeÀe oer ~ ueeueefyenejer Keeves
kesÀ efueS yewþe, lees Gmeves osKee efkeÀ oeue ceW Ieer veneR [euee ie³ee nw ~ Gmeves DeHeveer YeeYeer mes Hetíe efkeÀ oeue ceW Ieer keÌ³eeW
veneR [euee ie³ee nw ? Deeveboer ves yelee³ee efkeÀ Ieer Kelce nes ie³ee nw, efpelevee Ieer Lee, meye ceQves ceebme ceW [eue efo³ee ~
ueeueefyenejer keÀes ceeuetce Lee efkeÀ Ieer HejmeeW ner Dee³ee Lee ~ Fmeer yeele Hej oesveesb keÀe Peieæ[e nes ie³ee ~
iv) efm$e³eeB memegjeue ceW iejeryeer, efJeHeeflle, ceej-[eBì leevee meye men uesleer nQ uesekf eÀve cee³ekesÀ keÀer efMekeÀe³ele Jes veneR megve
Heeleer ~ cee³ekesÀ keÀer keÀesF& peje-meer yegjeF& keÀjlee nw, lees GvekeÀe Heeje meeleJeW Deemeceeve Hej ®eæ{ peelee nw ~ Ssmeer ner
efmLeefle Deeveboer keÀer Leer ~ peye ueeueefyenejer ves keÀne efkeÀ `cewkesÀ ceW lees pewmes Ieer keÀer veoer yenleer nQ ~' Deeveboer Fme
yeele keÀes men venebr HeeF& ~ Gmeves Yeer cegnB HesÀjkeÀj peJeeye efo³ee ``neLeer ceje lees Yeer veew ueeKe keÀe ~ JeneB Flevee Ieer
lees efvel³e veeF&-keÀnej Kee peeles nQ ~ efkeÀmeer keÀes Helee Yeer veneR ®euelee ~ Deeveboer kesÀ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en Lee efkeÀ
cesjs cee³ekesÀ ceW Fve íesìer-íesìer yeeleeW Hej keÀesF& O³eeve veneR oslee ~ Flevee lees veewkeÀjeW Hej Ke®e& keÀj efo³ee peelee nw ~
Pe) l³eesjer ®eæ{ ieF& ~ PegPB eueenì kesÀ ceejs yeove cesb pJeeuee meer onkeÀ Gþer yeesueer `èfpemeves legcemes ³en Deeie ueieeF& nw, Gmes HeeTB lees
cegBn Pegueme otB ~''
He´Mve ë i) PegPB eueenì kesÀ ceejs efkeÀmekesÀ yeove cesb pJeeuee meer onkeÀ Gþer Deewj keÌ³eeW ?
ii) `keÌ³ee keÀnt,B ³en cesjs Yeei³e keÀe HesÀj nw' ³en keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes Deewj keÌ³eeW keÀne nw ?
iii) Deeveboer mes Iej keÀer Hetjer yeele mHe<ì keÀewve Deewj keÌ³eeW peevevee ®eenlee nw ?
iv) Deeveboer keÀer yeelesb megvekeÀj ÞeerkeÀþb keÀer keÌ³ee Òeefleef¬eÀ³ee ngF& ?
Gllej ë i) Deeveboer Deewj ueeueefyenejer keÀe Peieæ[e ngDee Lee ~ ueeueefyenejer ves Keæ[eTB Keer®b ekeÀj Deeveboer keÀes ceeje FmeefueS
Deeveboer ves oes efove mes Devve, peue keÀe l³eeie efkeÀ³ee Lee ~ ³en meejer yeelesb ÞeerkebÀþ kesÀ Iej Deeves Hej efkeÀmeer ves Gvemes
keÀn oer Leer ~ ÞeerkebÀþ Deeveboer mes Hetílee nw efkeÀ legceves Iej ceW keÌ³ee GHeêJe ce®ee jKee nw ? leYeer PegPB eueenì kesÀ ceejs
Deeveboer kesÀ yeove cesb pJeeuee meer onkeÀ Gþleer nw keÌ³eeWekf eÀ ueeue efyenejer ves ÞeerkebÀþ mes Deeveboer keÀer Petþer efMekeÀe³ele
keÀer Leer FmeefueS ieueleer ueeueefyenejer keÀer Leer ~
ii) ³en keÀLeve Deeveboer keÀes nw ~ Deeveboer DeHeves Heefle keÀes ³en yeele yeleeleer nw ~ Jen ³en keÀLeve ÞeerkebÀþ mes FmeefueS
keÀnleer nw keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀe Deewj ueeueefyenejer keÀe Peieæ[e nes ie³ee Lee ~ Gmeer ves Fmeer yeele keÀes ueskeÀj ÞeerkeÀbþ kesÀ
keÀeve Yejs Les ~ ÞeerkeÀbþ Gmemes Hetílee nw efkeÀ `legceves DeepekeÀue Iej ceW keÌ³ee GHeêJe ce®ee jKee nw ~ Fmeer yeele Hej
Deeveboer keÀes ke´ÀesOe Deelee nw ~ Jen keÀnleer nw efkeÀ cesje Yeei³e ner Kejeye nw, veneR lees SkeÀ ieBJeej ueæ[keÀe cegPes Keæ[eTB
KeeR®ekeÀj ceejlee, cesje Fme lejn DeHeceeve keÀjlee ~
iii) ÞeerkeÀbþ Òel³eskeÀ MeefveJeej keÀes Iej Dee³ee keÀjles Les ~ Jes peye Iej DeeS leYeer GvekeÀes Peieæ[s kesÀ efJe<e³e ceW Leesæ[er
peevekeÀejer efceueer ~ GvekeÀes keÀeFs & yeele mHe<ì mecePe ceW venerb DeeF& ~ Jes Deeveboer mes Hetjer yeele meeHeÀ-meeHeÀ peevevee ®eenles Les ~
62 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Deeveboer GvekeÀes ueeueefyenejer Deewj DeHeves Peieæ[s kesÀ efJe<e³e ceW mHe<ì yeleeleer nw efkeÀ HejmeeW legcnejs YeeF& ves cegPemes ceebme
HekeÀeves keÀes keÀne ~ ceQ HekeÀeves ieF&, lees efpelevee Ieer Lee, ceQves meye ef®eef[æ ³eeB HekeÀeves ceW [eue efo³ee ~ peye ueeueefyenejer
Keeves yewþs lees keÀnves ueies efkeÀ oeue ceW Ieer keÌ³eesb veneR nw ~ ceQves GvekeÀes yelee³ee efkeÀ Ieer SkeÀ HeeJe ner Lee, ceQves meye ceebme cesb
[eue efo³ee ~ Fmeer Hej Jes cesjs cee³ekesÀ JeeueeW keÀes Gueìe yeesueves ueies Deewj ceQves Yeer HeueìkeÀj GvekeÀe peJeeye efo³ee ~ ceQves
keÀne efkeÀ Flevee Ieer lees cesjs cee³ekesÀ ceW veeF&-keÀnej Kee peeles nQ ~ Fmeer yeele Hej Gme Del³ee®eejer ves cegPes Keæ[eTB KeeR®ekeÀj
ceeje ³eefo neLe mes veneR jeskeÀleer, lees cesje efmej HeÀì peelee ~
iv) Deeveboer mes Hetjer keÀLee megvekeÀj ÞeerkeÀþb keÀer DeeBKeW ueeue nes ieF& ~ Deeveboer jesves ueieleer nw ~ GmekeÀe jesvee osKekeÀj
ÞeerkeÀbþ keÀe ¬eÀesOe ogievee nes ie³ee ~ Jes jele Yej mees³es vener,b keÀjJeìW yeoueles jnW ~ HejsMeeve nesves kesÀ keÀejCe GvekeÀes
SkeÀ yeej Yeer PeHekeÀer lekeÀ venerb ueieer ~ megyen nesles ner DeHeves efHelee kesÀ Heeme ieS peekeÀj yeesues efkeÀ ceQ Deye DeeHe
ueesieeW kesÀ meeLe veneR jn mekeÀlee keÌ³eeWefkeÀ Fme Iej cesb Dev³ee³e Deewj nþ efkeÀ³ee peelee nw ~ m$eer keÀes Keæ[eTB mes
ceeje peelee nw ~ ³eefo [eBì os, kegÀí yeesue os, JeneB lekeÀ lees þerkeÀ nw uesekf eÀve keÀesF& ueele IetmeeW mes ceejs lees ceQ keÀoeefHe
menve veneR keÀj mekeÀlee ~ ÞeerkeÀbþ efpeo Hej Deæ[ ieS efkeÀ Deye Fme Iej cesb ueeueefyenejer jnsiee ³ee lees ceQ ~ oesveeW
ceW mes keÀesF& SkeÀ ner Fme Iej ceW jnsiee ~
ì) ``ceQ legce ueesieesb kesÀ meeLe jnves ³eesi³e venerb ntB '' `legcnsb cesjer meewiebOe, Deye SkeÀ keÀoce Yeer Deeies ve ye{evee'~
He´Mve ë i) ueeueefyenejer ves Iej JeeHeme Deeves kesÀ efueS keÀevw e-meer Mele& jKeer ? ÞeerkeÀbþ efmebn keÀe Ëo³e keÌ³eeW efHeIeue ie³ee?
ii) efkeÀmekeÀe Ëo³e efHeIeue ie³ee Deewj oesveeW YeeF³eeW kesÀ yeer®e keÌ³ee yeeleW ngF& ~
iii) oesveeW YeeF³eeW keÀes meeLe osKekeÀj keÀevw e HegueefkeÀle ngDee Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) ueeueefyenejer veejepe neskeÀj Iej íesæ[keÀj pee jne nw ~ Deeveboer GmekeÀe neLe HekeÀæ[keÀj Gmes jeskeÀleer nw uesefkeÀve
ueeueefyenejer ©keÀves kesÀ efueS lew³eej veneR nw ~ peye Deeveboer ves Gmes DeHeveer keÀmece oer leye Gmeves Mele& jKeer kesÀ peye
lekeÀ cegPes ³en ve ceeuetce nes peeS efkeÀ Yew³ee ves cegPes ceeHeÀ keÀj efo³ee, DeLee&le veHeÀjle keÀer YeeJevee Kelce nes ieF& ~ leye
lekeÀ ceQ Fme Iej ceW veneR jnBit ee'~
ii) ÞeerkeÀbþ keÀe YeeF& Iej íes[ æ keÀj pee jne Lee ~ meYeer ueesie Gmes jeskeÀ jnsb Les uesekf eÀve Jen efkeÀmeer keÀer yeele veneR ceeve jne
Lee ~ ueeueefyenejer keÀer yeeleW megvekeÀj ÞeerkeÀbþ keÀe Ëo³e efHeIeue ie³ee Gmeves yeenj DeekeÀj YeeF& keÀes ieues mes ueiee
efue³ee ~ oesveeW YeeF& HetÀì-HetÀì keÀj jesS ~ ueeueefyenejer ves YeeF& mes efmemekeÀles ngS keÀne efkeÀ ``Deye keÀYeer cele
keÀefnSiee efkeÀ legcneje cegBn ve osKetBiee ~ FmekesÀ efmeJee DeeHe pees oC[ oWies, ceQ legjble mJeerkeÀej keÀªBiee ~'' ÞeerkeÀbþ ves
mecePee³ee efkeÀ YeeF& legce Fve meejer yeeleeW keÀes Yetue peeDees, peerJeve ceW keÀYeer Deye Ssmee DeJemej veneR DeeSiee ~ oesveeW
YeeF³eeW ceW oesyeeje Henues pewmee Òesce nes ie³ee ~
ÞeerkebÀþ ves peye YeeF& keÀer ³en yeele megveer leye GmekesÀ ceve keÀer meejer keÀæ[Jeenì efHeIeue ieF& ~ Gmeves ueeueefyenejer keÀes
Ëo³e mes ueiee efue³ee ~ oesveeW YeeF& Ketye jesS ~ ceve keÀer meejer keÀ[æ Jeenì Dee@mb egDeeW kesÀ meeLe yen ieF& ~
iii) ÞeerkebÀþ ves YeeF& keÀes ceeHeÀ keÀjkesÀ ieues mes ueiee³ee ~ oesveeW YeeF& HetÀì-HetÀìkeÀj jes jns Les, leYeer yesveerceeOeJe efmebn
yeenj DeeS ~ GvneWves peye oesveeW YeeF³eesb keÀes ieues efceueles osKee leye Jes HegueefkeÀle nes ieS ~ GvekeÀes DeHeveer
yent keÀer mecePeoejer Hej ieJe& nes jne Lee ~ GvneWves keÀne efkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB Ssmeer ner nesleer nw~b '' efyeieæ[lee
keÀece yevee uesleer nwb ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB yengle mecePeoej nesleer nwb ~ Jes DeHeveer
mecePeoejer Deewj yegoed Of ecellee mes efyeieæ[e ngDee keÀece yevee uesleer nQ ~ Hetjs ieeBJe ceW yesveerceeOeJe efmebn kesÀ Iej keÀer ³en
keÀLee efpemeves Yeer megveer Gmeer ves Deeveboer keÀer leejerHeÀ keÀer, Gmeer ves GmekeÀer mecePeoejer keÀer ÒeMebmee keÀer Deewj meeLe
ceW ³en Yeer keÀne efkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeB Ssmeer ner nesleer nQ ~
ICSE IX & X 63
Hindi Robomate+
iv) `yeæ[s Iej keÀer yesìer' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ Del³eble meeLe&keÀ nw ~ keÀneveer ceW Deeveboer keÀer HećegKe YetefcekeÀe nw ~ Deeveboer
YetHeefmebn keÀer yesìer nw ~ pees osKeves DeHeveer meYeer yenveeW ceW meyemes megvoj Deewj iegCeJeleer nw ~ GmekesÀ efHelee Gmes yengle H³eej
keÀjles nQ ~ Jen ye®eHeve mes ner Oev³e-Oeev³e mes HeefjHetCe& ceenewue ceW jner nw, uesekf eÀve efJeJeen kesÀ HeM®eeled memegjeue Deeves
Hej JeneB keÀe JeeleeJejCe Deueie neslee nw, efHeÀj Yeer Gmeves yeæ[er mecePeoejer mes memegjeue kesÀ meYeer DeYeeJeeW mes mecePeewlee
keÀj efue³ee~ kegÀí efoveeW ceW Gmeves mJe³eb keÀes Fme JeeleeJejCe ceW Ssmes {eue efue³ee efkeÀ pewmes megKe-megefJeOeeDeeW keÀer ®eerpeW
Gmeves osKeer ner veneR ~ Deeveboer DeHeves HeefjJeej keÀes ìtìves mes ye®eeleer nw leLee DeHeves osJej keÀes #ecee keÀj osleer nw~
ueeueefyenejer keÀes Iej íesæ[ keÀj peeves mes jeskeÀ uesleer nw~ GmekesÀ meodJ³eJenej kesÀ keÀejCe HeefjJeej keÀe JeeleeJejCe
meeceev³e nes peelee nw ~
Deleë keÀne peelee mekeÀlee nw Deeveboer mener DeLeeX ceW yeæ[s Iej keÀer yesìer nw, efpemeves Iej-HeefjJeej kesÀ meeLe DeeHemeer
efjMleeW keÀes Yeer ìtìves mes ye®ee efue³ee ~ ieeBJe ceW efpemeves Yeer ³en Je=leeble megvee Jen FvneR MeyoeW ceW Deeveboer keÀer Goejlee
keÀes mejenlee nw efkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesefì³eeb Ssmeer ner nesleer nQ ~
Fme He´keÀej nce keÀn mekeÀles nQ efkeÀ `yeæ[s Iej keÀer yesìer' keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ meeLe&keÀ Je Gef®ele nw~
þ) Deeevevoer keÀer l³eewjer ®eæ{ ieF& ~ PegPB eueenì kesÀ ceejs yeove ceW pJeeuee-meer onkeÀ Gþer ~ yeesueer, `èfpemeves legcemes ³en Deeie ueieeF&
nw, Gmes HeeT lees cegnB keÌ³eeWs Pegueme otB ~''
He´Mve ë i) Deevevoer keÀer l³eewjer ®eæ{ ieF& Leer ? Jen efkeÀmekeÀe Fblepeej keÀj jner Leer ?
ii) ÞeerkebÀþ efmebn ves Deevevoer mes keÌ³ee peevevee ®eene ?
iii) Fmemes Henues ueeueefyenejer Deewj yesveerceeOeJe efmebn Þeer kebÀþ efmebn mes keÌ³ee keÀn ®egkesÀ Les ?
iv) Deevevoer mes Ieìvee keÀe neue peevekeÀj ÞeerkebÀþ efmebn keÀes kewÀmee ueiee ? GvneWves DeHeves efHelee mes keÌ³ee keÀne?
Gllej ë i) Deevevoer Deewj ueeueefyenejer kesÀ Peieæ[s kesÀ yeejs ceW ÞeerkebÀþ keÀes Deeveboer kesÀ yeleeves mes Henues ner Helee ®eue ie³ee ~
ÞeerkebÀþ mes Deeveboer ves kegÀMeue-#esce Hetíer lees ÞeerkebÀþ ves keÀne efkeÀ ceQ He´mevve ntB Hejbleg legceves DeepekeÀue Iej ceW keÌ³ee
GHeêJe ce®ee jKee nw ~ Heefle kesÀ cegnB mes ³en meye megvekeÀj Deeveboer keÀer l³eesjer ®eæ{ ieF& ~ ke´ÀesOe kesÀ keÀejCe GmekesÀ yeove
ceW pJeeuee meer onkeÀ Gþer ~ Deeveboer ÞeerkebÀþ keÀe Fblepeej keÀj jner Leer ~
ii) ÞeerkebÀþ efmebn ves peye Deeveboer keÀes yengle ke´ÀesOe ceW osKee lees GvneWves Gmemes Hetíe efkeÀ legce Fleveer ke´ÀeseOf ele keÌ³eeW nesleer nes
meye neue meeHeÀ-meeHeÀ keÀnes lees cegPes ceeuetce nes ~ cegPes lees kegÀí Helee ner veneR nw ~ Iej ceW Peieæ[s keÀe ceenewue Deewj Helveer
keÀes Del³eeefOekeÀ iece& osKekeÀj ÞeerkebÀþ meeje neue meeHeÀ-meeHeÀ peevevee ®eenles Les ~
iii) peye ÞeerkebÀþ efmebn Iej HengB®es lees Deeveboer kesÀ Heeme peeves mes HetJe& ner GvnW meejer met®evee efceue ieF& ~ Deeveboer Deewj
ueeueefyenejer kesÀ Peieæ[s keÀer yeele ueeueefyenejer ves mJe³eb keÀn [eueer Hejbleg oes<e Deeveboer keÀe yelee³ee ~ Jen keÀnves ueiee-
``Yew³ee DeeHe peje YeeYeer keÀes mecePee oerepf eSiee efkeÀ cegnB mebYeeue keÀj yeele®eerle efkeÀ³ee keÀjW, veneR lees SkeÀ efove DeveLe&
nes peeSiee ~'' yesveerceeOeJe Yeer ueeueefyenejer keÀe ner He#e uesves ueies Deewj keÀnves ueies, ``neB, yent-yesefì³eeW keÀe ³en
mJeYeeJe De®íe veneR efkeÀ ceoex kesÀ cegBn ueies ~ ³en yeele ueeueefyenejer Deewj yesveerceeOeJe ÞeerkebÀþ mes keÀn ®egkesÀ Les ~
iv) ÞeerkebÀþ peye Deeveboer kesÀ Heeme ieS lees Deeveboer ke´ÀesOe ceW Leer Deewj ÞeerkebÀþ ves meejer yeeleW meeHeÀ-meeHeÀ keÀnves keÀes keÀne ~
Deeveboer ves Hetjer Ieìvee ÞeerkebÀþ keÀes yelee oer ~ Helveer keÀer yeeles megvekeÀj ÞeerkebÀþ keÀes yengle ogëKe ngDee Deewj
GodeJf eivelee kesÀ keÀejCe GvnW meejer jele veeRo veneR DeeF& ~ ueeueefyenejer keÀer njkeÀles osKekeÀj GvekeÀer DeeBKeWueeue nes ieF& ~
HeéleëkeÀeue nesles ner Jes DeHeves efHelee kesÀ Heeme ieS Deewj yeesues, Deye Fme Iej ceW cesje efveJee¥n veneR nesiee ~ Heg$e keÀer ³es yeeleW
megvekeÀj yesveerceeOece Ieyeje Gþs ~
64 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
i) efHeb[ íg[æ evee - Heeríe ígæ[evee ~
JeekeÌ³e - jesnve He´l³eskeÀ keÀece mes DeHevee efHeb[ ígæ[elee jnlee nw ~
ii) jerPe peevee - ceesenf le nesvee ~
JeekeÌ³e - jece efmebn jesnve keÀes osKekeÀj jerPe ieS ~
iii) cepee ®eKeevee - meyekeÀ efmeKeevee ~
JeekeÌ³e - meceerj ves [ekegÀDeeW keÀes Ketye cepee ®eKee³ee ~
iv) cegnB ueieevee - mecceeve osvee ~
JeekeÌ³e - DemeY³e ueesieeW keÀes cegBn veneR ueieevee ®eeefnS ~
v) eflevekeÀ peevee - iegmmee keÀjvee ~
JeekeÌ³e - jece efyenejer peje-peje meer yeele Hej eflevekeÀ peelee nw ~
vi) Deeæ[s neLeeW uesvee - Kejer-Keesìer megveevee ~
JeekeÌ³e - efveMee ves Deepe DeHeveer YeeYeer keÀes Deeæ[s neLeeW efue³ee ~
vii) leeæ[ peevee - mecePe peevee ~
JeekeÌ³e - peiepeerle efmebn meye ueesieeW keÀes osKekeÀj yeele leeæ[ ieS ~
viii) ceve keÀe cewue Oeesvee - HeíleeJee keÀjvee ~
JeekeÌ³e - M³eecee ves DeeBmet yenekeÀj DeHeves ceve keÀe cewue Oees efue³ee ~
ix) neLe meeHeÀ keÀjvee - ®eesjer keÀjvee ~
JeekeÌ³e - mìsMeve Hej yengle mes ueesieeW ves neLe meeHeÀ efkeÀ³ee ~
x) efmej ®eæ{evee - yengle ogueej keÀjkesÀ efyeieeæ[ osvee ~
JeekeÌ³e - megveerlee ves lees DeHeves yesìs keÀes efmej ®eæ{e jKee nw ~
xi) Ketve keÀe IetìB HeerkeÀj jn peevee - iegmmee Heer peevee ~
JeekeÌ³e - meercee DeHeveer meeme kesÀ leeves megvekeÀj Ketve keÀe Ietì@b HeerkeÀj jn ieF& ~
xii) DeHeveer efKe®eæ[er Deueie HekeÀevee - Deueie jnvee ~
JeekeÌ³e - megOee keÀer pesþeveer DeHeveer efKe®eæ[er Deueie HekeÀeleer nw ~
xiii) neLeer ceje Yeer lees veew ueeKe keÀe (keÀneJele) - De®íer nwefme³ele Jeeuee J³eefkeÌle vegkeÀmeeve GþekeÀj Yeer meceLe&Jeeve
yevee jnlee nw ~

i) cegeqMkeÀue - keÀeffþve, peefìue vii) pebieue - Jeve, keÀeveve
ii) eflejmkeÀej - DeHeceeve, efvejeoj viii) Deevebo - KegMeer, He´mevvelee
iii) efvece&ue - HeefJe$e, mJe®í ix) Dev³ee³e - pegce&, Del³ee®eej
iv) yegodefOeceeve - mecePeoej, nesefMe³eej x) DeHejeOe - iegveen, pegce&
v) efJeMJeeme - Deeme, Yejesmee xi) keÀecevee - F®íe, DeefYeuee<ee
vi) jen - jemlee, HeLe xii) F&MJej - YeieJeeve, ÒeYeg
ICSE IX & X 65
Hindi Robomate+

i) keÀebeflenerve × keÀebelf eJeeve vii) peJeeve × yetæ{e
ii) Heé®eerve × veJeerve viii) Ie=Cee × Hećs e
iii) mecceeve × DeHeceeve ix) cegeqMkeÀue × Deemeeve
iv) Dev³ee³e × v³ee³e x) efveM®e³e × DeefveM®e³e
v) yegodefOeceeve × cetKe& xi) Ghe³egkeÌle × DevegHe³egkeÌle
vi) DeHejeOe × efvejHejeOe xii) DeHes#ee × GHes#ee

i) MegodOe - MegodOelee vi) Yeejleer³e - Yeejleer³elee
ii) Metj - Meew³e&, Metjlee vii) peefìue - peefìuelee
iii) ceOegj - ceOegjlee vii) jepeveerelf e - jepeveweflekeÀlee
iv) efveye&ue - efveye&uelee ix) efvepe - efvepelee, efvepelJe
v) ke=ÀHeCe - ke=ÀHeCelee x) Keìdìe - Keìeme

i) meeOeg - meeOJeer vi) jepee - jeveer
ii) yewue - iee³e vii) Jeerj - Jeerjebievee
iii) efHelee - ceelee vii) ceneve - cenleer
iv) iegCeJeeve - iegCeJeleer ix) Jej - JeOet
v) vej - veejer x) Hebef[le - Hebe[f leeFve

i) yeHe&À - yeHeÀeauee vi) HeósMe - HeéosefMekeÀ
ii) F&&<³ee& - F&<³ee&ueg vii) DeLe& - DeeefLe&keÀ
iii) H³eeme - H³eemeer vii) HeefjJeej - HeeefjJeeefjkeÀ
iv) YetKe - YetKee ix) Ke®e& - Ke®eeauee
v) ³egie - ³egieerve x) HelLej - HeLejeruee
He´Mve ë 7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀes efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

i) Jen ceelee - efHelee keÀe mecceeve keÀjlee nw ~ (`®eeefnS' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë ceelee - efHelee keÀe mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~
ii) DeeHekeÀe ³en J³eJenej Gef®ele veneR nw ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë DeeHekeÀe ³en J³eJenej Gef®ele veneR Lee ~
iii) Gmes ce=l³egoC[ keÀer mepee efceueer ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Gmes ce=l³egoC[ keÀer mepee efceuesieer ~
iv) efJe<Ceg Mecee& De®ís kegÀue ceW pevce uesves Jeeues yeéÔceCe Les ~
(jsKeebekf eÀle MeyoeW kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀeer pf eS)
Gllejë efJe<Ceg Mecee& kegÀueerve yeéÔceCe Les ~
v) cepeotj H³eemes Les ~ (`H³eeme' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë cepeotjeW keÀes H³eeme ueieer Leer ~

66 ICSE IX & X
7 mebosn uesKekeÀ - pe³eMebkeÀj He´meeo
pe³eMebkeÀj He´meeo yengcegKeer HeéfleYee kesÀ Oeveer Les ~ FvekeÀe pevce keÀeMeer kesÀ SkeÀ Heéfleef<þle JewM³e HeefjJeej ceW meved
1889 keÀes ngDee ~ FvneWves Iej Hej ner Debieśpeer, mebmke=Àle, efnob er, Got& leLee HeÀejmeer Yee<eeDeeW keÀe ienve DeO³e³eve efkeÀ³ee ~
1937 ceW 48 Je<e& keÀer DeuHee³eg ceW FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
ye®eHeve mes ner FvnW keÀefJelee kesÀ Heélf e ienje Devegjeie Lee ~ Heéjb Ye ceW FvneWves ye´pe Yee<ee ceW keÀeJ³e j®evee keÀer, Hej yeeo
cebs Keæ[er yeesueer keÀes DeHevee³ee ~
keÀeJf elee kesÀ DeefleefjkeÌle FvneWves veeìkeÀ, GHev³eeme, keÀneefve³ee@b Yeer efueKeer nQ ~ `DepeeleMe$eg', `®ebêiegHle', Oe´Jg emJeeefceveer'
-FvekesÀ HeéfmeodOe veeìkeÀ; `kebÀkeÀeue' Deewj èfleleueer' -GHev³eeme; `keÀeJ³e Deewj keÀuee'-efveyebOe; `keÀecee³eveer', `DeeBmet',
ùenj', `Pejvee'- keÀeJ³e leLee DeekeÀeMeoerHe', `Fbo´peeue', `DeeBOeer Deewj íe³ee'-keÀneveer mebień nQ ~
He´meeo peer keÀer j®eveeDeeW ceW Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ Heéfle Devegjeie, leLee osMeHeśce keÀer YeeJevee ketÀì-ketÀìkeÀj Yejer nw ~
`mebosn' veecekeÀ keÀneveer ceW uesKekeÀ `pe³eMebkeÀj He´meeo peer' ves ceeveJe ceve ceW pevce uesves Jeeues mebosn Deewj Yeće
kesÀ keÀejCe GlHevve HeefjefmLeefle³eeW keÀs yeejs ceW yelee³ee nw ~ mebosn Deewj Yeće Heé³eë me®®eeF& mes Hejs nesles nQ ~ FvekesÀ
keÀejCe ceveg<³e kesÀ J³eJenej ceW HeefjJele&ve Dee peelee nw leLee ³es mebosn ceveg<³e keÀer ceeveefmekeÀlee keÀes Yeer HeÝeeefJele
keÀjles nQ ~ ³en keÀneveer ÜbÜ GlHeVe keÀjleer ngF& SkeÀ Ssmes Heg©<e keÀer Deesj mebkesÀle keÀjleer nw pees Demecebpeme keÀer
eqfmLeefle ceW jnlee nw ~ Deleë J³eefkeÌle keÀes DeHeves efJeJeskeÀ keÀe He´³eesie keÀj nj lejn kesÀ mebosn mes Gyejves keÀer keÀesefMeMe
keÀjveer ®eeefnS ~
meeLe&keÀlee
pe³eMebkeÀj He´meeo peer oJeeje efueefKele keÀneveer, `mebons ' SkeÀ ceveesJew%eeefvekeÀ keÀneveer nw ~ keÀneveer kesÀ Hee$eeW kesÀ ceeO³ece
mes GvneWves ceveeseJf e%eeve keÀe meeefnl³e kesÀ ªHe ceW ef®eef$ele efkeÀ³ee nw~ SkeÀ lejHeÀ M³eecee kesÀ meeLe Hećs e kesÀ mebons ceW jeceefveneue
DeHeves peerJeve keÀes mekeÀejelcekeÀ ªHe oslee lees otmejer lejHeÀ ceveesjcee kesÀ ®eefj$e Hej mebons keÀes DeHeves ceve ceW peien oslee nw efkeÀ
ceveesjcee Gmemes Hećs e keÀjleer nw Deewj M³eecee keÀes Fme yeele Hej mebons nw keÌ³eeWekf eÀ Gmes ueielee nw efkeÀ ceveesjcee jeceefveneue mes Hećs e
veneR keÀjleer nw ~ Fme keÀneveer ceW ceveesjcee Deewj ceesnveyeeyet kesÀ yeer®e Yeer mebosn kesÀ keÀejCe keÀuen nes peelee nw~ meYeer Hee$e
keÀneveer ceW mebons kesÀ keÀejCe ner HejsMeeve jnles nQ leLee keÀneveer DeejcYe mes Deble lekeÀ mebons kesÀ oe³ejs ceW Ietceleer jnleer nw Deewj
DeHeves Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee keÀes efme× keÀjleer nw ~
ICSE IX & X 67
Hindi Robomate+

jeceefveneue
jeceefveneue M³eecee kesÀ Iej jnves Jeeuee SkeÀ efkeÀjeSoej nw uesefkeÀve Jen Iej kesÀ meom³eeW kesÀ pewmee ner jnlee nw ~ Jen
cenllJeekeÀeb#eer Deewj GvveefleMeerue efJe®eejeW Jeeuee J³eefkeÌle nw ~ Jen M³eecee keÀes DeHevee efnlew<eer, efce$e leLee j#ekeÀ ceevelee nw ~
Deye Jen M³eecee keÀe Iej íes[æ ves kesÀ efueS lew³eej nes ie³ee ~ GmekesÀ ceve ceW SkeÀ Ieìvee ves Yeće (mebons ) keÀe yeerpe yees efo³ee
efpeme Jepen mes Jen efJe®eefuele nw ~ Ieìvee ³en Leer efkeÀ kegÀí mece³e Henues ceesnve yeeyet Je GvekeÀer megvoj Helveer ceveesjcee
jeceefveneue kesÀ meeLe iebiee efkeÀveejs Ietceves ieS ~ Gmeer oewjeve jeceefveneue keÀes ceveesjcee keÀer yeeleesb mes Yeće ngDee efkeÀ ceveesjcee
Gmemes Hećs e keÀjleer nw ~ ceveesjcee Deewj GvekesÀ Heefle ceesnve yeeyet kesÀ ceO³e kegÀí efJe®eejeW ceW Demeceevelee nw ~ jeceefveneue keÀes ³en
yeele veewkeÀe efJenej kesÀ mece³e ceeuetce nesleer nw ~ ceveesjcee DeHeveer HeeefjJeeefjkeÀ efmLeefle kesÀ yeejs ceW Yeer Gmes yeeles keÀjleer nw ~ ³ener
Jepen Leer efkeÀ jeceefveneue keÀes ueiee efkeÀ ceveesjcee GmekesÀ efvekeÀì Deeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jner Leer, Hejvleg ceveesjcee efmeHe&À
DeHeveer HejsMeeveer ceW Gmemes mene³elee ceeBie jner Leer ~ jeceefveneue ceeveefmekeÀ ªHe mes DeMeeble nw ~ M³eecee jeceefveneue keÀer yeele
megvekeÀj GmekesÀ ceve keÀer HejsMeeefve³eeW keÀes mecePe peeleer nw ~ jeceefveneue keÀes M³eecee mecePeeleer nw efkeÀ ceveesjcee ogM®eefj$ee veneR
nw ~ Jen legcemes Heśce Yeer veneR keÀjleer nw ~ Jen keÀcepeesj Deewj DekesÀueer nw ~ Gmes legcnejer mene³elee keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ~
ye´peefkeÀMeesj yengle ®eeueekeÀ nw, legce JeneB peekeÀj ceveesjcee keÀer mene³elee keÀjes Deewj JeeHeme cesjs Iej ueewì DeeDees ~
M³eecee
M³eecee SkeÀ efJeOeJee m$eer nw ~ keÀce Gce´ ces ner GmekesÀ Heefle keÀe osnevle nes ie³ee ~ Jen yengle mecePeoej leLee
®eefj$eJeleer m$eer nw ~ Jen yengle mecePeoej ceefnuee Leer ~ Jen Meg© mes Devle lekeÀ mecePeoejer keÀe Heefj®e³e osleer nw ~ jeceefveneue
Gmemes SkeÀlejHeÀe Hećs e keÀjlee nw, lees Jen jeceefveneue keÀes mecePeeleer nw ~ jeceefveneue keÀes efJeMJeeme ngDee efkeÀ ceveg<³e DeHeveer
JeemeveeDeeW keÀe oceve keÀj mekeÀlee nw ~ jeceefveneue GmekeÀer yengle He´Mebmee keÀjlee nw leLee GmekeÀe Deeoj Yeer keÀjlee nw ~
M³eece kesÀ Iej ceW ner jeceefveneue jnlee nw ~ Gmes M³eecee kesÀ Iej ceW DeHeves Iej kesÀ pewmes megKe keÀe DevegYeJe neslee Lee ~
GmekeÀer ceeveJeer³elee leLee menpe mvesn keÀes osKekeÀj ner jeceefveneue Gmes DeHevee efnlew<eer, efce$e leLee j#ekeÀ ceevelee nw ~
M³eecee DeHeveer yegodefOecellee Deewj mecePeoejer mes jeceefveneue kesÀ ceve ceW GlHevve mebosn keÀes otj keÀjleer nw Deewj He´sce
peeue ceW HeBÀmeves kesÀ Heéfle meeJeOeeve Yeer keÀjleer nw ~ Jen keÀnleer nw - ``H³eej keÀjvee yengle keÀefþve nw ~ legce Fme Kesue keÀes
veneR peeveles ~ Fme H³eej kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW cele Heæ[vee ~'' M³eecee jeceefveneue kesÀ ceve keÀe Yeće otj keÀj Gmes ceveesjcee keÀer
mene³elee kesÀ efueS Yespe osleer nw Deewj keÀece meceeHle nes peeves Hej JeeHeme ueewì Deeves keÀes keÀnleer nw ~
ceveesjcee
ceveesjcee ceesnve yeeyet keÀer Helveer nw pees Del³evle ªHeJeleer nw ~ Heefle-Helveer oesveeW kesÀ efJe®eejebs ceW Demeceevelee nw ~
efpemekesÀ keÀejCe ceveesjcee ogëKeer jnleer nw ~ Jen peeveleer nw efkeÀ ceesnveyeeyet keÀe vepeoerkeÀer efjMlesoej ye´peefkeÀMeesj nw ~
Jen GmekesÀ Heefle keÀes Heeieue yeveeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jne nw ~ Jen ®eefj$eJeleer ceefnuee nw, Jen ®eenleer nw efkeÀ jeceefveneue
GmekeÀer ceoo keÀj,s efpememes ceesnve yeeyet kesÀ ceve ceW ye´peefkeÀMeesj leLee GmekeÀes ueskeÀj GHepee mebons efceì peeS ~ jeceefveneue ceveesjcee
kesÀ meewvo³e¥ keÀes osKekeÀj ceesenf le nes peelee nw ~ jeceefveneue mecePelee nw efkeÀ ceveesjcee Gmemes Hećs e keÀjleer nw ~ Jen jeceefveneue
keÀes He$e efueKekeÀj ye´peefkeÀMeesj keÀer ®eeueeefkeÀ³eeW mes j#ee keÀjves keÀe efveJesove keÀjleer nw, Hejvleg ceveesjcee jeceefveneue mes Hećs e
veneR keÀjleer ~ cee$e GmekeÀer mene³elee ceeBieleer nw ~ Jen yengle ner Oew³e&Jeeve ceefnuee nw ~
68 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ceesnve yeeyet
ceesnve yeeyet ceveesjcee kesÀ Heefle nQ ~ Jes yengle mebJesoveMeerue J³eefkeÌle nQ ~ Jes Fme yeele keÀes ueskeÀj yengle HejsMeeve nQ efkeÀ
ye´peefkeÀMeesj Gvnbbs Heeieue efmeodOe keÀj, GvekeÀer mebHeeflle Hej DeefOekeÀej keÀjvee ®eenlee nw ~ GvekeÀer efmLeefle Del³eble
o³eveer³e nw ~ Fmeer HejsMeeveer kesÀ keÀejCe Jen Helveer mes efKevve neskeÀj yeele®eerle keÀjles nQ ~ Jen oeMe&efvekeÀ Je keÀuHeveeMeerue
efJe®eejeW kesÀ J³eefkeÌle nQ ~ peye GvekeÀe mJeemL³e þerkeÀ jnlee nw, leye Jes Helveer mes Òesce mes yeeleW keÀjles nQ, Hejbleg peye Jes
DemJemLe jnles nQ, leye ceveesjcee keÀe DeHeceeve keÀjles nQ ~ Jes keÀnles nwb efkeÀ mebmeej keÀer efJeMJeemeIeeleeW keÀer þeskeÀjeW ves cesjs
¿o³e keÀes keÀcep]eesj yevee efo³ee nw ~ ceesnve yeeyet keÀes efveMíue He´sce keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer, pees GvnW keÀYeer Deewj efkeÀmeer
mes veneR efceuee ~

`mebosn' keÀneveer ceW mebons Deewj Yeće kesÀ keÀejCe GlHevve ceveesYeeJeeW Deewj mecem³eeDeeW keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~
jeceefveneue M³eecee kesÀ Iej ceW efkeÀjeSoej nw ~ M³eecee SkeÀ efJeOeJee m$eer nw ~ jeceefveneue M³eecee mes mvesn keÀjlee nw
uesekf eÀve ceveesjcee keÀes ueskeÀj Yeer GmekesÀ ceve ceW mebons nw ~ Jen ceveesjcee kesÀ Iej peeves keÀer lew³eejer keÀj jne nw ~ GmekeÀe meeceeve
efyeKeje ngDee nw Deewj Jen DeHevee meeceeve yeeBOe jne nw ~ GmekesÀ neLe ceW SkeÀ keÀeiepeeW keÀe yeb[ue Deewj SkeÀ lemJeerj Leer,
efpemes osKekeÀj Jen jes jne Lee ~ Gmeer mece³e efkeÀMeesjer veece keÀer ueæ[keÀer JeneB DeeF& Deewj jeceefveneue keÀes jeslee osKe M³eecee
keÀes yeguee ueeF& ~
M³eecee ves jeceefveneue mes jesves keÀe keÀejCe Hetíe, leye Yeer Jen DeHeveer DeeBmet yeneS pee jne Lee ~ M³eecee kesÀ Hetíves Hej
jeceefveneue DeHeves DeHejeOeeW kesÀ efueS #ecee ceeBielee nw ~ M³eecee ³en veneR mecePee Heeleer efkeÀ Jen keÌ³eeW #ecee ceeBie jne nw ~
jeceefveneue M³eecee mes Hećs e keÀjlee Lee efkeÀlb eg M³eecee JewOeJ³e keÀs keÀþesj Je´le keÀe Heeueve keÀjvesJeeueer ceefnuee Leer ~ jeceefveneue
Gmemes keÀnves ueieeö``M³eecee legcneje keÀþesj Je´le leLee JewOeJ³e keÀe DeeoMe& osKekeÀj cesjs ¿o³e cessb efJeMJeeme nes ie³ee efkeÀ
efkeÀme He´keÀej ceveg<³e DeHeveer F®íeDeeW keÀes ceej mekeÀlee nw ~'' jeceefveneue DeHeveer cenllJeekeÀeb#ee Deewj GvveefleMeerue efJe®eejebs
kesÀ keÀejCe oewæ[lee ner jne ~ Gmes Deye lekeÀ kesÀ peerJeve ceW SkeÀ Heue kesÀ efueS Yeer ®ewve veneR efceuee ~
Jen M³eecee keÀes DeHevee MegYeef®eblekeÀ Deewj efce$e ceevelee Lee ~ Gmes Jene@b DeHeves Iej pewmee ner megKe efceuelee nw ~
SkeÀ efove jeceefveneue ye´peefkeÀMeesj kesÀ keÀnves Hej GvekesÀ cesnceeve ceesnve yeeyet Je GvekeÀer Helveer ceveesjcee keÀes iebiee Ieeì
YećeCe kesÀ efueS ues ie³ee ~ Jene@b kesÀ DeodYegle Je jesceeb®ekeÀejer JeeleeJejCe mes jeceefveneue kesÀ ¿o³e ceW SkeÀ mebosn keÀe yeerpe
GlHevve nes ie³ee ~ ceveesjcee odJeeje DeHeves Heefle kesÀ meeLe Jew®eeefjkeÀ celeYeso keÀer efMekeÀe³ele keÀjvee leLee GmekeÀe jeceefveneue
keÀes He$e Yespevee, ³es yeeleW jeceefveneue kesÀ Yeće keÀes yeæ{eles ®eues ieS ~ ceveesjcee ®eefj$enerve ceefnuee veneR Leer ~ Jen efmeHe&À
ye´peefkeÀMeesj keÀer ®eeueeefkeÀ³eesb mes ye®eves kesÀ efueS jeceefveneue mes mene³elee ceebie jner Leer, Hejbleg ³en yeele jeceefveneue veneR
mecePe mekeÀe ~ ye´peefkeÀMeesj ceesnve yeeyet keÀe vepeoerkeÀer efjMlesoej Lee ~ Jen ceesnveyeeyet keÀes ceeveefmekeÀ leewj Hej DemJemLe
keÀjkesÀ, GvekeÀer meejer mebHeeflle Hej DeefOekeÀej keÀjvee ®eenlee Lee ~
jeceefveneue kesÀ neLeeW ceW SkeÀ ef®e$e Lee Gmes íerve keÀj M³eecee ves osKee efkeÀ Jen ef®e$e Gmeer keÀe nw ~ ef®e$e osKekeÀj
M³eecee keÀes DeeM®e³e& ngDee ~ Gmeves keÀne efkeÀ legce cegPemes Hećs e keÀjles nes ~ legceceW DeYeer yengle ye®eHevee nw ~ legceves DeHeves efueS
De®íer cegmeeryele Heeue ueer nw ~ ceveesjcee legcekeÀes H³eej keÀjleer nw Deewj legce cegPekeÀes ! leYeer legce keÀe³ejeW keÀer lejn ³eneB mes Yeeie
jns nes ~ jeceefveneue DeHejeOeer keÀer lejn M³eecee keÀes osKelee jne ~
M³eecee ves keÀþesj mJej cebs keÀne `` efveneueyeeyet H³eej keÀjvee yeæ[e keÀefþve nw,legce Fme Kesue keÀes veneR peeveles, FmekesÀ
®ekeÌkeÀj ceW cele Heæ[vee ~ neB, SkeÀ ogefKe³ee veejer (ceveesjcee) legcekeÀes DeHeveer ceoo kesÀ efueS yeguee jner nw ~ peeDees,
ye´peefkeÀMeesj keÀer ®eeueeefkeÀ³eeW mes ceesnveyeeyet keÀer mene³elee keÀjes, ceveesjcee keÀer j#ee keÀjes Deewj efHeÀj ueewì DeeDees ~ ³en meye legcneje
mebons nw efkeÀ ceveesjcee legcemes Òesce keÀjleer nw ~'' Fme He´keÀej M³eecee ves jeceefveneue keÀs ceve ceW GHepes mebons keÀes otj keÀj efo³ee ~
ICSE IX & X 69
Hindi Robomate+
MeyoeLe&
efmeueefmeues - ke´Àce iegpe] jvee - efvekeÀuevee
efyeKeje - HewÀuee leæ[He - yes®ewveer
GppJeue - meHesÀo DeeueeskeÀ - He´keÀeMe
KeC[ - ìgkeÀæ[e DeHe&Ce - meeQHevee
Heélf ecee - cetelf e& O³eeveceive - O³eeve ceW [tyeer
®eeQeOf e³eeleer - ®ekeÀje peeleer iecYeerj - Meeble
yeC[ue - ieþdþe efn®ekeÀ - mebkeÀes®e
Ye³eevekeÀ - [jeJeveer Heélf eceeS@b - cetelf e&³eeB
efJejeie - De©ef®e ceefncee - cenlJe
efveceive - efJe®eejeW ceW [tyee ngDee jeieMewue-mee - Hećs e keÀe HeJe&le
De®eue - SkeÀ peien efmLej ¿o³e - ceve
nledyegodefOe - cetKe& efvePe&ejf Ceer - meefjlee, veoer
efJemce=le - Yetuee ngDee keÀ©Cee - ogë Ke
DeHejeOe - iegveen Heé³eefM®ele - HeíleeJee
efkeÀMeesjer - ³egJeleer meeieJeeve - SkeÀ uekeÀæ[er keÀe veece
Heélf eefyecye - HejíeF¥ JewOeJ³e - efJeOeJeeHeve
DeeoMe& - efmeodOeeble JeemeveeDeeW - F®íeDeeW
DeJeuecye - meneje ¢æ { - Deìue
Pegb[ - mecetn osJeHeélf eceeSB - F&MJej keÀer cetelf e&³ee@b
Þebi= eej - mepeeJeì ie=nnerve - efyevee Iej keÀe
mebotkeÀ - yekeÌmee GllejeefOekeÀej - efJejemele
G®íJeeefmele - THej íes[æ er peeves Jeeueer meeBme kebÀpej - IegcekeÌkeÌæ[ ueesie
DeekeÀeMeoerHe - ve#e$e, leeje ®elegj - mecePeoej
ììdìt - íesìs keÀo keÀe Ieesæ[e DeYeeiee - yeoefkeÀmcele
o³ee - ke=ÀHee Jebe®f ele - ítì peevee
GvveefleMeerue - Deeies yeæ{ves Jeeuee kegÀMeuelee - efveHegCelee
oeBJe - DeJemej, ceewkeÀe mevleg<ì - mevlees<e
®ewve - Deejece megeMf eef#ele - Heæ{e-efueKee
meppeve - meY³e J³eLe& - yeskeÀej
MegYeef®beblekeÀ - De®íe mees®eves Jeeuee j#ekeÀ - ye®eeves Jeeuee
{eslee - ues peelee mebyebOeer - efjMlesoej
yepeje - veeJe mJeerkeÀej - ceeve uesvee
DemegeJf eOee - Deæ[®eve, keÀefþveeF& leefvekeÀ - Leesæ[e
®ekeÌkeÀj - HeÀsj, YegueeJee, GuePeve Hewæ[er - veeJe Hej ®eæ{ves keÀer meer{æ er
meceerHe - vepeoerkeÀ megjefYele - megiebeOf ele
efveëMJeeme - uecyeer meeBme DevegYetefle - DevegYeJe
oerHeoeve - osJelee kesÀ meeceves oerHekeÀ peueevee celeYeso - efJe®eejebsb ceW Devlej
70 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ueIegoerHe - íesìe oerHekeÀ jnm³e - Yes o

Deveble - efpemekeÀe keÀYeer Devle ve nes mebkesÀle - FMeeje
keÀuHevee - efJe®eej ®eslevee - F®íe
DebMe - Yeeie, efnmmee ceeveefmekeÀ - ceve keÀer keÀuHevee mes GlHevve
Gllesepf ele - Yeæ[keÀvee, peeievee, meefkeÀ́³e nesvee ®eefkeÀle - DeeM®e³e&, nwjeve
Demeerce - efpemekeÀer keÀesF& meercee ve nes DeejcYe - Meg©Deele
efJeMJeemeIeele - OeesKee efJecegKe - HejsMeeve, DeefHe´³e
efJeHueJeeW - nue®eue, GLeue-HegLeue DekeÀHeì - OeesKee jefnle
DeeJeM³ekeÀlee - peªjle efyeieæ[ - Kejeye
íuevee - OeesKee osvee efJeMegOo - Keje, efvece&ue
Heélf ecee - cetelf e& efveM®es<ì - Meeble, yespeeve
ceeBPeer - veeefJekeÀ keÀeefle&keÀ - efnvoer cenerveeW keÀe veece
Meerleue - þb[e ceveeseJf ekeÀej - ceve keÀe DeeJesMe
<e[³eb$e - meeefpeMe GHee³e - lejerkeÀe
J³eLe& - yeskeÀej mebosn - MebkeÀe
DeHejeOe - iegveen GÀYe-®etYe - DeeMee-efvejeMee keÀer DeJemLee
DeeÞe³e - meneje J³eekegÀue - yes®ewve
mebefKe³ee - SkeÀ efJe<e DeHeceeve - eflejmkeÀej
ogJe&n - keÀefþve mebosnYeej - MebkeÀeYeej
Heere[æf le - ogëKeer HeéLe&vee - efJeveleer
J³ebi³e - leevee GHeneme - cepeekeÀ
Oe=<ìlee - og<ìlee efJeHeeflle - mebkeÀì
DeJeekedÀ - ®eefkeÀle ¢ef<ì - vepej
Dee%ee - DeeosMe mebHeeflle - pee³eoeo
HeýebOekeÀ - HeýevOe keÀjves Jeeuee efvekeÀì - meceerHe
ogM®eefj$ee - yegjs ®eefj$e Jeeueer m$eer pegìe³ee - FkeÀìdþe efkeÀ³ee
keÀe³ej - [jHeeskeÀ mebj#elee - osKe-jsKe keÀjvee
cenllJeekeÀeb#ee - yeæ[e yeveves keÀer F®íe ce=ie-cejere®f ekeÀe - Ssmeer le=<Cee pees mebYeJe ve nes
oMeeMJecesOe Ieeì - SkeÀ mLeeve keÀe veece
keÀ) yeC[ue lees jKe efo³ee, Hej otmeje yeæ[e - mee efue]HeÀeH] eÀe Keesue ner [euee ~ SkeÀ ef®e$e GmekesÀ neLeeW ceW Lee Deewj DeeBKeeW ceW DeeBmet Les ~
He´Mve ë i) jeceefveneue keÌ³ee keÀj jne Lee ? keÀcejs keÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
ii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW keÌ³ee Lee, Gmes osKekeÀj jeceefveneue keÀer keÌ³ee eqmLeefle nes jner Leer ?
iii) keÌ³ee osKekeÀj jece efveneue keÀer DeeKeeW ceW DeeBmet DeeS ? Deewj keÌ³eeW ?
iv) efkeÀMeesjer ves M³eecee keÀes efkeÀmekesÀ yeejs ceW Deewj keÌ³ee yelee³ee ? Jen keÌ³eeW ogKeer Lee ?
Gllej ë i) jeceefveneue DeHevee HewÀuee ngDee meeceeve yeeBOe jne Lee ~ keÀcejs keÀer efKeæ[efkeÀ³eeW Hej OetHe Heæ[ves kesÀ keÀejCe GmekesÀ
MeerMes ®ecekeÀ jns Les ~ Gmeer met³e& keÀer efkeÀjCeW keÀcejs ceW eqmLele yegodOe keÀer Heéflecee Hej Heæ[ jner LeeR ~ yegodOe keÀer
ICSE IX & X 71
Hindi Robomate+
Heéflecee DeHeves O³eeve ceW [tyeer Leer ~ Gme Heéflecee keÀer DeeBKeW OetHe mes ®eebweOf e³eeB Yeer veneR jner Leer Deewj GmekeÀe cegKe
Meeble Deewj He´mevve efoKe jne Lee ~ Gme megvoj Heéflecee keÀer Deesj jeceefveneue keÀer ¢eq<ì Yeer veneR pee jner Leer ~
ii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW SkeÀ keÀeiepeeW keÀe yeC[ue Lee ~ Gme keÀeiepe kesÀ yeC[ue keÀes Jen DeHeves meeceeve kesÀ meeLe
mebotkeÀ ceW jKevee ®eenlee Lee, Hejbleg Gmes jKeves mes Henues Jen KeesuekeÀj osKekeÀj ®eenlee Lee ~ Gmes Gve keÀeiepeeW keÀes
Heæ{ves keÀer F®íe peeie´le ngF& ~ Gme yeC[ue keÀes Keesueves ceW Jen efn®eefkeÀ®ee jne Lee, Jen DeHeves DeeHekeÀes jeskeÀ jne Lee ~
jeceefveneue Gve yeC[ueeW keÀes Keesueves kesÀ efueS DeHeves DeeHekeÀes Ssmes jeskeÀ jne Lee pewmes efkeÀmeer yeeuekeÀ keÀes keÀesF&
Ye³eevekeÀ Jemleg mes ye®eeves kesÀ efueS jeskeÀlee nw ~
iii) jeceefveneue ves SkeÀ yeæ[e-mee efue]HeÀeHeÀe Keesuee Fme efueHeÀeHesÀ kesÀ Deboj mes Gmeves SkeÀ ef®e$e efvekeÀeuee ef®e$e keÀes
osKekeÀj GmekeÀer DeeBKb eeW ceW DeeBmet Dee ieS ~ keÀcejs ceW oes Heélf eceeSB GHeeqmLele Leer ~ SkeÀ yegoOd eosJe keÀer Heélf ecee Leer Deewj
otmejer Heéflecee jeceefveneue keÀer Leer ~ jeceefveneue Yeer SkeÀ Heéflecee keÀer YeeBefle ner ueie jne Lee ~ Jen jeieMewue-mee
DeLee&le Heśce kesÀ HeJe&le kesÀ meceeve eqmLej-mee yewþe Lee ~ GmekesÀ Ëo³e keÀe oo& DeeBKeeW mes DeeBmet kesÀ ªHe ceW Ssmes yen jne
Lee pewmes DeeBmet keÀer veoer yen jner nes ~
iv) efkeÀMeesjer SkeÀ íesìer ueæ[keÀer nw, Jen M³eecee kesÀ Iej ceW ner jnleer nw ~ jeceefveneue M³eecee kesÀ Iej Hej jnves Jeeuee SkeÀ
efkeÀjeSoej nw ~ Jen Iej kesÀ meom³eeW pewmee ner nw ~ efkeÀMeesjer ves M³eecee keÀes yelee³ee efkeÀ jeceefveneue jes jne nw, leye
M³eecee jeceefveneue kesÀ Heeme ®eueer ieF& ~ Gmeves osKee efkeÀ jeceefveneue yengle jes jne nw ~ Jen yengle ogKeer nw keÌ³eeWekf eÀ
GmekesÀ Ëo³e ceW M³eecee kesÀ Heélf e Hećs e YeeJe nw efpemes Jen M³eecee kesÀ meccegKe J³ekeÌle veneR keÀj Hee jne nw ~ Jen Deepe Iej
íesæ[keÀj pee jne nw ~
Ke) ``yeele keÌ³ee nw ? kegÀí megvetB Yeer ~ legce keÌ³eeW peeves kesÀ mece³e Ssmes ogKeer nes jns nes ? keÌ³ee nce ueesieeW mes kegÀí DeHejeOe ngDee ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nwb ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) jeceefveneue kesÀ neLeeW ceW keÌ³ee Lee ? Jen keÌ³ee keÀjvee ®een jne Lee ?
iii) keÀcejs ceW keÀewve-meer Heélf eceeS@b LeeR ? oes Heé´ lf eceeSB mes uesKekeÀ keÀe keÌ³ee DeeMe³e nw ?
iv) efkeÀmeves nuuee ce®ee³ee Deewj jeceefveneue mes efceueves keÀevw e Dee³ee ?
Gllej ë i) JekeÌlee M³eecee nw Deewj Þeeslee jeceefveneue nw ~ M³eecee SkeÀ efJeOeJee m$eer nw ~ Jen yengle mecePeoej nw ~ jeceefveneue kesÀ ceve ceW
GlHevve ngDee mebons keÀes otj efkeÀ³ee Deewj Gmes mel³e keÀe %eeve keÀje³ee ~ Jen ncesMee DeHeves efmeodOeebleeW keÀe Heeueve keÀjleer nw ~
ii) jeceefveneue keÀs neLe ceW keÀeiepeeW keÀe SkeÀ yeC[ue Lee, efpemes mebotkeÀ ceW jKeves mes Henues Jen SkeÀ yeej Keesuevee
®eenlee Lee ~ Jen Gve He$eeW keÀes Heæ{vee ®een jne Lee uesekf eÀve Helee veneR keÌ³ee mees®ekeÀj efn®ekeÀ jne Lee ~ Jen DeHeves DeeHekeÀes
Ssmes jeskeÀ jne Lee, pewmes efkeÀmeer [jeJeveer Jemleg mes megj#ee kesÀ efueS keÀeFs & íesìs ye®®es keÀes jeskeÀlee nes ~
iii) Gme keÀcejs ceW yegodOeosJe keÀer megvoj Heéflecee Leer ~ òes HeéfleceeSB' mes uesKekeÀ keÀe ³en DeeMe³e nw efkeÀ Gme mece³e
keÀcejs ceW oes cetelf e&³eeB Leer ~ SkeÀ cetelf e& lees yegodOe osJe keÀer Leer, pees cetefle& DeHeves yewjei³e ceW ueerve nw Deewj Jenerb Gmeer
keÀcejs ceW jeceefveneue jeieMewue-mee De®eue Lee pees cetelf e& keÀer YeeBefle yewþe ngDee efoKeeF& os jne Lee ~ jeceefveneue kesÀ
DeeBKeeW mes GmekesÀ ceve keÀer Heeræ[e DeeBmegDeesb kesÀ ªHe ceW ueieeleej yen jner Leer ~ GmekeÀer oMee osKekeÀj Ssmee ueie jne Lee
efkeÀ Jen yengle ogKeer Deewj Goeme nw ~
iv) efkeÀMeesjer ves jeceefveneue keÀes jesles osKee lees DeekeÀj nuuee ce®ee efo³ee efkeÀ ``YeeYeer, Dejs YeeYeer ! osKee
veneR letves, ve ~ efveneue yeeyet yengle jes jns nQ ~ legce peeDees Deewj Hetíes efkeÀ GvekeÀes keÌ³ee ngDee nw ~ M³eecee
efkeÀMeesjer keÀer yeele megvekeÀj jeceefveneue kesÀ Heeme Gvemes efceueves kesÀ efueS peeleer nw ~ Jen osKeleer nw efkeÀ jeceefveneue
Goeme yewþe jes jne Lee ~ M³eecee keÀes osKekeÀj jeceefveneue DeHeves DeeBmet Heesbíves ueielee nw ~
72 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ie) ``ceQ ®elegj Lee, Flevee ®elegj efpelevee ceveg<³e keÀes ve nesvee ®eeefnS, keÌ³eeWekf eÀ cegPes efJeMJeeme nes ie³ee nw efkeÀ ceveg<³e DeefOekeÀ ®elegj
yevekeÀj DeHeves keÀes DeYeeiee yevee ueslee nw Deewj YeieJeeve keÀer o³ee mes Jebe®f ele nes peelee nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) jeceefveneue ves efkeÀve ®eerpeeW keÀes DeHeves GllejeefOekeÀej keÀe DebMe yelee³ee Deewj keÌ³eeW ?
iii) ce=ie-cejere®f ekeÀe keÀe keÌ³ee DeLe& nw Deewj JekeÌlee ves efkeÀmes ce=ie-cejere®f ekeÀe yelee³ee ?
iv) jeceefveneue Deye lekeÀ peneB veewkeÀjer keÀjlee Lee, GvekesÀ meboYe& ceW Gmeves keÌ³ee yelee³ee ? Jen efkeÀmes DeHevee MegYeef®eblekeÀ
ceevelee nw ?
Gllej ë i) Fme keÀLeve keÀe JekeÌlee jeceefveneue nw ~ Jen osMe kesÀ Deueie-Deueie HeóMs eeW ceW íesìe-ceesìe J³eJemee³e keÀjlee Lee ~ yeeo
ceW kegÀí mece³e lekeÀ veewkeÀjer Yeer keÀer ~ Fme ÒekeÀej Jen DeHeves Hesì Heeueves keÀer megeJf eOeeDeeW keÀes Keespelee jnlee Lee ~ Jen SkeÀ
efove Ssmes ner Ietceles-Ietceles M³eecee kesÀ Iej HengB®e peelee nw ~ Deye Jen M³eecee kesÀ Iej Hej ner jnlee nw ~ Gmes JeneB
DeHeveeHeve-mee ueielee nw ~
ii) jeceefveneue ves mebokt eÀ leLee Leesæ[s mes meceeve keÀes DeHeves GllejeefOekeÀej keÀe DebMe yelee³ee keÌ³eeWefkeÀ FmekesÀ DeefleefjkeÌle
GmekesÀ Heeme Deewj kegÀí meeceeve veneR Lee ~ DeHeves Lees[æ s mes meeceeve keÀes Jen yebpeejeW keÀer lejn meeLe ueskeÀj Ietcelee jnlee
Lee ~ GmekeÀe mLee³eer efveJeeme mLeeve vener Lee ~
iii) ce=ie-cejeref®ekeÀe keÀe keÌ³ee DeLe& nw, Ssmeer F®íe pees Hetjer veneR nes mekeÀleer ~ jeceefveneue keÀer cenllJeekeÀeb#ee Deewj
GvveefleMeerue efJe®eejeW ves Gmes SkeÀ peien eqmLej veneR jnves efo³ee ~ Gmeves efkeÀmeer Yeer mLeeve Hej Meeble ceve mes keÀece veneR
efkeÀ³ee ~ keÀYeer-keÀYeer Gmes Ssmee ueielee Lee efkeÀ Jen DeHeves DeeHe efJepe³eer nes ie³ee Deewj Deye mebleg<ì neskeÀj ®ewve mes
SkeÀ peien yewþ peeSiee ~ GmekeÀer ³en F®íeSB Hetjer nesvee mebYeJe veneR Lee ³ener GmekeÀer ce=iecejeref®ekeÀe nw~ GmekeÀer
F®íeSB Gmes ®eejesb lejHeÀ oewæ[e jner Leer ~
iv) jeceefveneue ves yelee³ee efkeÀ Deye lekeÀ Jen efpevekesÀ ³eneB veewkeÀjer keÀjlee jne, Jes ueesie yeæ[s megeMf eef#ele Deewj meppeve nQ
Deewj Gmes yengle ceeveles nQ ~ Jen M³eecee mes keÀnlee nw efkeÀ legcnejs Iej Hej cegPes DeHeves Iej pewmee megKe efceuelee nw uesekf eÀve
³en cesje ogYee&i³e nw efkeÀ cegPes ³en meye íes[æ keÀj peevee Heæ[siee FmeefueS ceQ yengle HejsMeeve ntB ~ Jen M³eecee keÀes yeleelee
nw efkeÀ ceQ legcnW ner DeHevee meyemes De®íe efce$e Deewj MegYeef®eblekeÀ ceevelee ntB ~
Ie) ``ceesnve yeeyet keÀer yeæ[er - yeæ[er ieesue DeeBKesb Deewj Yeer HewÀue ie³eeR ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e keÀe meboYe& mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) ceesnve yeeyet ves ceveesjcee mes keÌ³ee Hetíe Deewj ceveesjcee ves GvekeÀer yeele keÀe keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iii) ceesnve yeeyet ves Helveer keÀe Gllej megvekeÀj keÌ³ee keÀne ?
iv) ceesnve yeeyet ves DeHeves ¿o³e keÀer efJeef#eHlelee keÀe keÌ³ee keÀejCe yelee³ee ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e leye keÀne ie³ee nw peye ceesnve yeeyet Deewj GvekeÀer Helveer, jeceefveneue keÀs meeLe iebiee Ieeì Hej ìnueves
ieS Les ~ ceesnveyeeyet ves ceveesjcee mes iebiee ceW yenles íesì-s íesìs oerHekeÀeW keÀes osKekeÀj Gmemes Fme oerHeoeve keÀe DeLe& Hetíe
Lee ~ ceesnveyeeyet kesÀ Hetíves Hej ceveesjcee ves oerHeoeve keÀe DeLe& yelee³ee efkeÀ iebiee peer keÀer Hetpee nw ~ ³en megvekeÀj
``ceesnve yeeyet keÀer yeæ[er - yeæ[er ieesue DeeBKesb Deewj Yeer HewÀue ie³eeR ~''
ii) ceesnve yeeyet DeHeveer Helveer kesÀ meeLe iebiee keÀer MeesYee osKeves ieS Les ~ iebiee keÀer Oeeje ceW DemebK³e oerHekeÀ peueles ngS
efoKeeF& os jns Les ~ Jes osKeves ceW yengle megob j ueie jns Les ~ FvneR oerHeeW keÀes osKekeÀj ceesnve yeeyet ves DeHeveer Helveer ceveesjcee
mes Hetíe efkeÀ keÌ³ee legce Fme oerHeoeve keÀe DeLe& mecePeleer nes ? Helveer ves Gllej efo³ee efkeÀ FmekeÀe DeLe& nw- oerHeoeve keÀe
DeLe& iebieepeer keÀer Hetpee ~
iii) ceesnveyeeyet DeHeveer Helveer ceveesjcee keÀe Gllej megve keÀj mebleg<ì veneR ngS Deewj yeesues ³eneR lees cesjs Deewj legcnejs efJe®eejesb ceW
Deblej nw ~ peerJeve kesÀ ueIegoerHe keÀes Deveble keÀer Oeeje ceW yene osves keÀe ³en FMeeje nw ~ ³en efkeÀleves megvoj efJe®eej nwb ~ Flevee
keÀnkeÀj ceesnve yeeyet ves uebyeer meeBme ueer lees GvekesÀ Mejerj keÀer efke´À³ee Deewj ceve kesÀ efJe®eej SkeÀ nes ieS ~
ICSE IX & X 73
Hindi Robomate+
iv) ceesnveyeeyet ves DeHeves ¿o³e keÀer efJeef#eHlelee keÀe keÀejCe, mebmeej keÀer efJeMJeemeIeele íue, Deewj HeÀjsye keÀes yelee³ee ~ Jes
yeleeles nQ efkeÀ meYeer ueesie DeHeves mJeeLe& kesÀ efueS ner cesjs Heeme Deeles Les ~ mJeeLe& Hetje nes ie³ee lees keÀesF& neue Hetíves kesÀ
efueS Yeer veneR Deelee ~ ueesieeW kesÀ Fmeer J³eJenej ves cegPes meceepe mes Deueie keÀj efo³ee ~ ceQ ueesieeW keÀer mJeeLeea He´Je=elf e mes
Ie=Cee keÀjlee ntB ~ peye ceQ HejsMeeefve³eeW mes efIeje Lee leye efkeÀmeer ves cesjer mene³elee veneR keÀer ~ efkeÀmeer ves cegPes efveMíue
Ëo³e mes Òesce veneR efkeÀ³ee ~ Fme mebmeej ceW meYeer mJeeLeea nQ ~ mJeeLe& Deewj ueesYe ceveg<³e kesÀ Ëo³e ceW Deye ³ener Mes<e nw ~
ceeveJelee cej ®egkeÀer nw ~
[æ ) ceQ ner meyekesÀ efueS ceje keÀjÀB ~ Deye ceQ ³en veneR men mekeÀlee ~ cegPes DekeÀHeì H³eej keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ~
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) ceesnve yeeyet keÀer yeele megvekeÀj GmekeÀer Helveer ves keÌ³ee keÀne ?
iii) JekeÌlee ves ye´peefkeÀMeesj kesÀ mebyebOe ceW keÌ³ee keÀne ?
iv) ceveesjcee ves Heefle kesÀ mebons keÀes otj keÀjves kesÀ efueS keÌ³ee keÀne ? Jen kewÀmeer m$eer Leer ?
Gllej ë i) JekeÌlee ceesnve yeeyet nQ, Jes ceveesjcee kesÀ Heefle nQ ~ ceesnve yeeyet Deewj GvekeÀer Helveer kesÀ yeer®e Jew®eeefjkeÀ DemeceeveleeSB nQ ~
Jes yengle Hewmes Jeeues J³eefkeÌle nQ ~ Oeveer nesves kesÀ keÀejCe GvekeÀes efjMlesoej GvekeÀes Heeieue yeveeves ceW ueie ie³es nw, keÌ³eeWes kf eÀ
yeeo ceW Hetjer pee³eoej Gmes efceue peeS ~ ceesnveyeeyet keÀes ueielee nw efkeÀ GvekeÀer Helveer meefnle meYeer ueesieeW ves GvnW Heeieue
mecePe efue³ee nw ~
ii) ceveesjcee DeHeves Heefle kesÀ meeLe iebiee keÀer MeesYee osKeves kesÀ efueS ieF& Leer ~ veewkeÀe-efJenej keÀjles mece³e ceesnveyeeyet keÀer
leyeer³ele Kejeye nesves ueieleer nw ~ ceveesjcee DeHeves Heefle keÀer neuele osKekeÀj HejsMeeve nes peeleer nw ~ GvneWves DeHeves Heefle
mes keÀne efkeÀ ®egHe jefnS, DeeHekeÀer leefye³ele efyeieæ[ jner nw FmeefueS DeeHe Meevle nes peeFS ~
iii) JekeÌlee ceesnveyeeyet nQ ~ ceesnveyeeyet ye´peefkeÀMeesj kesÀ mebyebOe ceW DeHeveer Helveer ceveesjcee mes keÀnles nQ efkeÀ ceQ ye´peefkeÀMeesj
keÀs mJeYeeJe keÀes De®íer lejn mes peevelee nBt ~ Gmeves legcnejs meeLe efceuekeÀj cegPes Heeieue yeveeves keÀe <e[d³eb$e j®ee nw ~ Gmes
ceQ De®íer lejn mes mecePe ie³ee ntB ~ legce Yeer ye´peefkeÀMeesj keÀe meeLe os jner nes ~ Fme yeele keÀer Yeer peevekeÀejer nw cegPes
legce meye ueesie ceej osvee ®eenles nes ~
iv) ceveesjcee DeHeves Heefle kesÀ mebosn keÀes otj keÀjves kesÀ efueS keÀnleer nw efkeÀ DeeHe J³eLe& keÀe mebosn DeHeves ceve mes efvekeÀeue
oerefpeS ³ee cesjs efueS mebeKf e³ee ceBiee oerefpeS ~ efpememes DeeHekeÀe mebosn Yeer otj nes peeSiee Deewj cegPes Fme mebmeej kesÀ
ogKeeW mes cegefkeÌle Yeer efceue peeSieer ~ ceveesjcee SkeÀ megboj m$eer Leer uesefkeÀve ceesnveyeeyet kesÀ mebosn kesÀ keÀejCe GmekeÀe
peerJeve ogKeebs mes Yej ie³ee nw ~ Gmes megKe Deewj megketÀve peerJeve ceW keÀYeer HeéHle veneR ngDee ~ Jen mecePeoej ceefnuee nw
Deewj HeefleodJeeje efkeÀS ieS mebosn kesÀ keÀejCe ogëKeer jnleer nw ~
®e) ``M³eecee ves SkeÀ yeej ienjer ¢ef<ì mes jeceefveneue keÀes osKee ~ Jen ®egHe nes ie³ee ~ M³eecee ves Dee%ee - Yejs mJej ceW keÀne, `` Deeies
Deewj Yeer kegÀí nw ³ee yeme ?'' jeceefveneue ves efmej PegkeÀekeÀj keÀne,``neB,Deewj Yeer kegÀí nw ~''
He´Mve ë i) jeceefveneue keÀes efkeÀme yeele keÀe mebons nes jne Lee Deewj keÌ³eeW ?
ii) jeceefveneue ves M³eecee keÀes keÌ³ee yelee³ee ?
iii) efkeÀmeves jeceefveneue keÀes ienjer o=e<f ì mes osKee ? jeceefveneue ves M³eecee keÀes ye´peefkeÀMeesj kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee yelee³ee ?
iv) jeceefveneue kesÀ neLe ceW efkeÀmekeÀe ef®e$e Lee ? ef®e$e keÀes osKekeÀj M³eecee ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) ye´peefkeÀMeesj kesÀ keÀejCe jeceefveneue Deewj ceveesjcee keÀe Heefj®e³e neslee nw ~ ceveesjcee DeHeveer mene³elee keÀjves kesÀ
efueS yeej-yeej jeceefveneue keÀes He$e efueKekeÀj yegueeleer nw efpemekesÀ keÀejCe jeceefveneue kesÀ ceve ceW mebosn neslee nw
efkeÀ ceveesjcee Gmemes Heśce keÀjleer nw ~ Jen keÀnlee nw efkeÀ ³eefo Jen cegPemes Òesce veneR keÀjleer lees cegPes He$e yeej-yeej
efueKekeÀj keÌ³eeW yegueeleer nw ~
74 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii ) jeceefveneue ves M³eecee keÀes yelee³ee efkeÀ ye´peefkeÀMeesj yeeyet, ceesnve yeeyet keÀer meejer mebHeeflle Hej DeHevee DeefOekeÀej keÀjvee
®eenles nQ keÌ³eeWekf eÀ Jes ceesnveyeeyet kesÀ efvekeÀì mebyebOeer nQ ~ Jes ceesnve yeeyet keÀes Heeieue yeveeves keÀe Hetje Òe³eeme keÀj jns nQ ~
ceveesjcee ye´peefkeÀMeesj keÀer njkeÀleeW mes yengle HejsMeeve nw ~
iii ) M³eecee ves jeceefveneue keÀes ienjer o=e<f ì mes osKee ~ jeceefveneue ves M³eecee mes keÀne efkeÀ cegPes Oeerjs-Oeerjs Helee ®euee efkeÀ
ye´peefkeÀMeesj ³en ®eenles nQ efkeÀ ceesnveyeeyet Deoeuele mes Heeieue Ieese<f ele keÀj efoS peeS ~ ye´peefkeÀMeesj keÀes GvekeÀer mebHeefle
keÀe HeýebOekeÀ yevee efo³ee pee³e keÌ³eeWekf eÀ Jes ner ceesnveyeeyet kesÀ efvekeÀì mebyeOeer nQ ~ jeceefveneue ves yelee³ee efkeÀ ceesnveyeeyet
DeHeves mebosn kesÀ keÀejCe Hetje Heeieue nes ieS nwb ~
iv) jeceefveneue keÀs neLe ceW M³eecee keÀe ef®e$e Lee ~ M³eecee DeHeves ef®e$e keÀes GmekesÀ neLe ceW osKekeÀj DeeM®e³e& ®eefkeÀle nes
ieF& nw ~ Jen keÀnleer nw efkeÀ legce cegPemes Hećs e keÀjles nes ? legceves ceve kesÀ efJeveeso kesÀ efueS De®íe meeOeve pegìe³ee~ legcnejs
meeceves ³ener ogeJf eOee nw ~ jeceefveneue H³eej keÀjvee yengle keÀeþf ve nw ~ legce Fme Kesue keÀes veneR peeveles FmeefueS Fme H³eej
kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW cele Heæ[vee ~ efkeÀ ceveesjcee legcnW H³eej keÀjleer nw Deewj legce cegPemes Òesce keÀjles nes ~
í) THej Deeles ner cesjs keÀeve ceW Oeerjs mes Gmeves keÀne- `cesjs Heefle Heeieue yevee³es pee jns nQ ~ kegÀí-kegÀí nQ Yeer, leefvekeÀ meeJeOeeve jefn³esiee ~
veeJe keÀer yeele nw ~
He´Mve ë i) M³eecee keÀes jeceefveneue efkeÀmekesÀ yeejs ceW Deewj keÌ³ee yelee³ee nw ?
ii) veeJe ceW keÀewve-keÀevw e Les Gve Hee$eeW keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iii) ceveesjcee ves jeceefveneue keÀes efkeÀmemes meeJeOeeve jnves kesÀ efueS keÀne ? keÌ³eeW ?
iv) ye´peefkeÀMeesj keÀewve nQ ? GvekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) jeceefveneue M³eecee keÀes ceveesjcee kesÀ efJe<e³e ceW yeleelee nw ~ M³eecee peeves keÀe keÀejCe Hetíleer nw leye jeceefveneue Hetjer
yeele yeleeles ngS keÀnlee nw efkeÀ ceQ legcnW DeHevee efce$e, MegYeef®eblekeÀ Deewj j#ekeÀ mecePelee nBt ~ ceQ legcnW ³en yeele ve
yeleekeÀj DeHeves Ëo³e Hej yeesPe veneR jKe mekeÀlee ~ keÀeefle&keÀ keÀer HeteCf e&cee Leer ~ cegPes peye Yeer ígììd er efceueleer Leer, ceQ mebO³ee
kesÀ mece³e oMeeMJecesIe Ieeì keÀer MeesYee osKeves pee jne Lee ~ Gme efove ye´peefkeÀMeesj yeeyet ves cegPemes keÀne efkeÀ cesjs SkeÀ
mebyebOeer DeeS nQ, GvnW Yeer DeHeves meeLe Ietcee ueeDees ~ ceQves mJeerkeÀej keÀj efue³ee ~ Leesæ[er osj ceW JeneB SkeÀ Heg©<e Deewj
megvoj m$eer JeneB DeeF& ~ ceQ mecePe ie³ee efkeÀ cegPes FvneR ueesieesb keÀes DeHeves meeLe ues peevee nw ~ m$eer keÀe veece ceveesjcee
Deewj Heg©<e keÀe veece ceesnve yeeyet Lee ~ ceQ Deewj ceveesjcee Gmeer efove Ietceves ieS Les, leYeer mes ceveesjcee cegPes He$e Yespeleer nw ~
ii) veeJe ceW jeceefveneue, ceveesjcee Deewj ceesnve yeeyet Les ~ jeceefveneue ceesnve yeeyet kesÀ oHeÌlej ceW keÀece keÀjlee nw ~ Jen
SkeÀ mLeeve Hej eqmLej neskeÀj keÀece veneR keÀjlee yeequkeÀ FOej - GOej YeìkeÀlee ner jnlee nw ~ ceesnve yeeyet
jeceefveneue kesÀ oHeÌlej kesÀ ceeefuekeÀ kesÀ efjMlesoej nwb, Jes MekeÀer mJeYeeJe kesÀ nwb ~ Jes MekeÀ keÀjves kesÀ keÀejCe ncesMee
HejsMeeve jnles nQ ~ ceveesjcee, ceesnve yeeyet keÀer Helveer nw, pees Del³eble ªHeJeleer nw ~ Jen DeHeves Heefle kesÀ J³eJenej mes
yengle HejsMeeve nw ~ ceesnve yeeyet kesÀ ceve ceW DeHeveer Helveer kesÀ Heéfle mebosn Yeje ngDee nw ~
iii) ceveesjcee Deewj ceesnve yeeyet, jeceefveneue kesÀ meeLe ceevecebeof j Ieeì Hej Heng®B es ~ veeJe Hej ®eeBoveer efyeíer ngF& Leer ~ ceesnve
yeeyet keÀe mJeYeeJe kegÀí De®íe veneR Lee, Jes MekeÀer mJeYeeJe kesÀ Les ~ veeJe Hej ®eæ{ves kesÀ efueS meeræ{er ueieer ngF& Leer ~
ceveesjcee keÀes ®eæ{ves ceW [j ueie jne Lee, leye jeceefveneue ves ceveesjcee keÀer Deesj DeHevee neLe yeæ{e³ee Deewj veeJe ceW ®eæ{ves
Hej ceoo keÀer ~ peye jeceefveneue ves ceveesjcee keÀe neLe HekeÀæ[e Deewj ceveesjcee ves Oeerjs mes jeceefveneue kesÀ keÀeve ceW keÀne
efkeÀ cesjs Heefle keÀes Heeieue yeveeves keÀer keÀesefMeMe keÀer pee jner nw Deewj kegÀí nQ Yeer FmeefueS peje meeJeOeeve jefn³esiee ~
veeJe keÀer yeele nw, peje meBYeuekeÀj jefnS ~
iv) ye´peefkeÀMeesj jeceefveneue kesÀ oHeÌlej keÀe HeýebOekeÀ nw Deewj ceesnve yeeyet keÀe efvekeÀì mebyebOeer Yeer nw ~ Jen yegjer
He´Je=efle keÀe J³eefkeÌle nw ~ ye´peefkeÀMeesj ves ceesnveyeeyet kesÀ ceve ceW DeHeves Deewj ceesnve yeeyet keÀer Helveer ceveesjcee kesÀ
ICSE IX & X 75
Hindi Robomate+
mebyebOeeW kesÀ Heéfle Ssmee mebosn GlHevve keÀj efo³ee nw efkeÀ ceesnve yeeyet MekeÀ ceW Heeieue ngS pee jns nwb ~ Jes ceesnve yeeyet
keÀes Heeieue yeveeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jns nbw~ Jes GvnW Heeieue yeveekeÀj GvekeÀer mebHeeqlle Hej DeHevee DeefOekeÀej
peceevee ®eenles nwb ~ GvekeÀer Fme He´Je=eflle mes ceesnve yeeyet lees ceeveefmekeÀ ªHe mes DemJemLe nes ner ieS, yeefukeÀ ceesnve
yeeyet keÀer Helveer ceveesjcee Yeer ef®ebeflele Deewj HejsMeeve jnleer nQ ~
pe) ceve kesÀ efJeveeso kesÀ efueS legceves De®íe meeOeve pegìe³ee nw ~ leYeer keÀe³ejeW keÀer lejn ³eneB mes yeesejf ³ee-yeBOevee ueskeÀj Yeeieves keÀer lew³eejer
keÀj ueer ~
He´Mve ë i) M³eecee keÀer leerKeer ¢eq<ì mes osKeves Hej jeceefveneue keÌ³ee keÀnlee nw ?
ii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW efkeÀmekeÀe ef®e$e Lee ? ef®e$e keÀes osKekeÀj M³eecee keÌ³ee keÀnleer nw ?
iii) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀme meboYe& ceW keÀne ie³ee nw ?
iv) M³eecee ceveesjcee kesÀ Heélf e jeceefveneue kesÀ ceve keÀe Yeće kewÀmes otj keÀjleer nw ?
Gllej ë i) jeceefveneue peye M³eecee keÀes ceesnve yeeyet Deewj ceveesjcee kesÀ yeejs ceW yeleelee nw Deewj ceveesjcee odJeeje Yespes ieS
ef®eìdefþ³eeW keÀe yeC[ue efoKeelee nw, leye M³eecee Gmes leerKeer ¢eq<ì mes osKeleer nw ~ jeceefveneue Gmes osKekeÀj
keÀnlee nw efkeÀ legcnW Yeer cegPe Hej mebons nes jne nw, lees þerkeÀ nw ~ cegPes Yeer ceveesjcee Hej mebosn nes jne nw ~ ceveesjcee
keÌ³eeW cegPes-He$e Yespe-YespekeÀj yeguee jner nw ~ Jen Yeer DeJeM³e cegPemes Heśce keÀjleer nesieer leYeer Jen cegPes yeguee jner
nw ~ Fme He´keÀej jeceefveneue Yeer ceveesjcee kesÀ Heéfle mebosn Yeej mes Heerefæ[le nw Deewj ogeJf eOee ceW nw ~
ii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW M³eecee keÀe ef®e$e Lee ~ GmekesÀ ceve ceW M³eecee kesÀ Heélf e Hećs e YeeJe Lee efpemes Jen J³ekeÌle veneR keÀj
Hee jne Lee ~ M³eecee ves jeceefveneue kesÀ neLe mes ef®e$e ues efue³ee Deewj ef®e$e keÀes osKekeÀj Gmes DeeM®e³e& ngDee keÌ³eeWekf eÀ
ef®e$e M³eecee keÀe ner Lee ~ Jen jeceefveneue mes keÀnleer nw efkeÀ legce cegPemes H³eej keÀjves keÀe ueæ[keÀHeve keÀjles nes ? legcnW
³en De®íer HeÀemB eer ueieer nw ~ ceveesjcee legcekeÀes H³eej keÀjleer nw Deewj legce cegPekeÀes ~ DeHeves ceve keÀer KegMeer kesÀ efueS legceves
³en De®íe meeOeve pegìe³ee nw ~
iii) GHe³egk& eÌle keÀLeve M³eecee odJeeje leye keÀne ie³ee nw ~ peye jeceefveneue M³eecee keÀes DeHeves Deewj ceveesjcee kesÀ yeejs ceW yeleelee
nw efkeÀ ceveesjcee Gmes He$e efueKekeÀj DeHeves Heeme yeguee jner nw ~ jeceefveneue keÀes mebons nes peelee nw efkeÀ ceveesjcee Gmemes Hećs e
keÀjleer nw FmeefueS Gmes yeguee jner nw ~ jeceefveneue kesÀ neLe ceW M³eecee keÀe ef®e$e Lee ~ Jen M³eecee mes Hećs e keÀjlee nw, Hejbleg
GmekesÀ meeceves J³ekeÌle veneR keÀjlee ~ M³eecee jeceefveneue kesÀ neLe mes ef®e$e ues uesleer nw ~ ef®e$e keÀes osKekeÀj Jen DeeM®e³e& Yejs
mJej ceW keÀnleer nw Dejs, ³en lees cesje ef®e$e nw, keÌ³ee legce cegPemes H³eej keÀjves keÀe ye®eHevee keÀjles nes ~ legce Ssmeer cetKe&lee kewÀmes
keÀj mekeÀles nes ? M³eecee jeceefveneue Hej J³ebi³e keÀjles ngS keÀnleer nw efkeÀ legcnW De®íer mepee efceueer nw, legce cegPemes Hećs e keÀjles
nes Deewj ceveesjcee legcnW ~ leye M³eecee keÀnleer nw efkeÀ ceve kesÀ efJeveeso kesÀ efueS legceves De®íe meeOeve pegìe³ee ~
iv) M³eecee jeceefveneue keÀes mecePeekeÀj keÀnleer nw efkeÀ efveneue yeeyet H³eej keÀjvee yengle keÀefþve nw ~ ³en keÀesF& ye®®eeW keÀe
Kesue veneR nw ~ legce Fme H³eej kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW cele Heæ[vee ~ legcnejs ceve ceW ceveesjcee kesÀ Heélf e pees mebons nw Jen J³eLe& nw ~
ceveesjcee De®ís ®eefj$e Jeeueer m$eer nw ~ Jen HejsMeeefve³eeW ceW GuePeer ngF,& SkeÀ ogeKf e³ee m$eer nw ~ Jen ye´peefkeÀMeesj keÀer
®eeueeefkeÀ³eeW mes DeHeveer j#ee kesÀ efueS legcnejer mene³elee ceeBie jner nw ~ peeDees, legce ceveesjcee keÀer mene³elee keÀjkesÀ ³eneB
ueewì DeeDees ~ legcnW DeYeer cesjs mebj#eCe keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ~ legce DeYeer ³eneB mes veneR pee mekeÀles, ³en meye legcnejs
ceve keÀe Yeće Lee, efmeHeÀ& legcneje mebons Lee ~ DeHeves ceve keÀe Yeće otj keÀjes ~
Pe) Yeejle kesÀ efYevve-efYevve HeóMs eeW ceW, íesìe-ceesìe J³eJemee³e, veewkeÀjer Deewj Hesì Heeueves keÀer megeJf eOeeDeeW keÀes Keespelee ngDee, peye
legcnejs Iej ceW Dee³ee, lees cegPes efJeMJeeme ngDee efkeÀ ceQves Iej Hee³ee ~ ceQ peye mes mebmeej keÀes peeveves ueiee, leYeer mes ceQ ie=nnerve Lee ~
He´Mve ë i) veewkeÀjer keÀer leueeMe ceW keÀevw e Lee Deewj Jen efkeÀmekesÀ Iej ceW efkeÀjeS Hej jnlee Lee ?
ii) M³eecee keÀewve Leer ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iii) jeceefveneue ves M³eecee kesÀ efkeÀme DeeoMe& Hej efJeMJeeme pelee³ee nw ?
76 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) ``lees cegPes efJeMJeeme ngDee efkeÀ ceQves Iej Hee³ee ~ ceQ peye mes mebmeej keÀes peeveves ueiee, leYeer mes ie=nnerve Lee ~'' ³en efkeÀmeves,
efkeÀmemes SJeb keÌ³eeW keÀne nw ? ³eneB `ceQ' Meyo efkeÀmekesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw ?
Gllej ë i) jeceefveneue SkeÀ efMeef#ele ³egJekeÀ Lee, Hejvleg veewkeÀjer keÀer leueeMe ceW Jen FOej-GOej YeìkeÀ jne Lee ~ jeceefveneue
veewkeÀjer keÀer leueeMe ceW Iej mes otj efkeÀjeS Hej jnves kesÀ efueS Dee³ee Lee Deewj Jen M³eecee kesÀ Iej ceW efkeÀjeS Hej jnlee Lee ~
ii) M³eecee SkeÀ mece=× SJeb mecePeoej m$eer Leer ~ Jen SkeÀ efJeOeJee keÀe peerJeve J³eleerle keÀj jner Leer ~ GmekesÀ ®eefj$e ceW
keÀesF& oes<e veneR Lee, Jen HeefJe$elee keÀer cetelf e& Leer ~ Jen jeceefveneue keÀer yengle ceoo keÀjleer nw ~ Hetjer efve<þe, HeefJe$elee
Deewj ¢æ{lee kesÀ meeLe jeceefveneue keÀes DeHevee efce$e ceeveleer nw ~
iii) jeceefveneue ves M³eecee kesÀ JewOeJ³e keÀe DeeoMe& osKekeÀj efJeMJeeme pelee³ee efkeÀ ceveg<³e efkeÀme He´keÀej DeHeveer JeemeveeDeesb
keÀe oceve keÀj mekeÀlee nw efkeÀvleg legcneje DeJeuecye yeæ[e ¢æ{ nw ~ legcnejs meeceves yeeuekeÀeW keÀe PegC[ nBmelee nw, Kesuelee
nw, ueæ[lee nw, Peieæ[lee nw, efkeÀvleg efHeÀj Yeer legceves pewmes yengle-meer osJeHeélf eceeSB DeHeves Ëo³e keÀer keÀeþs jer ceW oyee jKeer nQ ~
iv) ``lees cegPes efJeMJeeme ngDee efkeÀ ceQves Iej Hee³ee ~ ceQ peye mes mebmeej keÀes peeveves ueiee, leYeer mes ie=nnerve Lee ~'' ³en
jeceefveneue ves M³eecee mes keÀne, keÌ³eeWekf eÀ jeceefveneue M³eecee keÀes efJeMJeeme efoueevee ®eenlee Lee efkeÀ Jen M³eecee kesÀ
Iej keÀes DeHevee Iej mecePelee nw ~ jeceefveneue M³eecee mes Hećs e keÀjves ueiee ~ Jen M³eecee mes efJeJeen keÀjvee ®eenlee Lee ~ Deewj
DeHeveer Fmeer YeeJevee keÀes He´keÀì keÀjves kesÀ efueS M³eecee mes keÀne Lee efkeÀ Gmeves DeHevee Iej Hee efue³ee nw ~ ³eneB `ceQ'
Meyo jeceefveneue kesÀ efueS ner He´³egkeÌle efkeÀ³ee ie³ee nw ~
ì) ``legcekeÀes Yeer mebons nes jne nw ~ mees þerkeÀ ner nw ~ cegPes Yeer kegÀí mebons nes jne nw ~''
He´Mveë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀewve nw ? Þeeslee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) JekeÌlee kesÀ Devegmeej Þeeslee keÀes keÌ³ee mebons nes jne Lee ? Gmeves keÌ³eeW keÀne, `mees þerkeÀ nw ~'
iii) `cegPes Yeer kegÀí mebons nes jne nw' ö JekeÌlee kesÀ Fme keÀLeve keÀe keÌ³ee DeeMe³e Lee ?
Gllej ë i) JekeÌlee jeceefveneue nw Deewj Þeeslee M³eecee nw ~ M³eecee SkeÀ efJeOeJee m$eer nw ~ yen yengle mecePeoej nw ~ Gmeves
jeceefveneue kesÀ ceve ceW GlHevve ngDee mebosn keÀes otj efkeÀ³ee Deewj Gmes mel³e keÀe %eeve keÀje³ee ~ Jen ncesMee DeHeves
efmeodOeebleeW keÀe Heeueve keÀjleer Leer ~
ii) jeceefveneue peye M³eecee keÀes ceesnve yeeyet Deewj ceveesjcee kesÀ yeejs ceW yeleelee nw Deewj ceveesjcee odJeeje Yespes ieS
ef®eìdeþf ³eeW keÀe yeC[ue efoKeelee nw, leye M³eecee Gmes leerKeer ¢eq<ì mes osKeleer nw ~ jeceefveneue Gmes osKekeÀj keÀnlee nw
efkeÀ legcnW Yeer cegPe Hej mebons nes jne nw, lees þerkeÀ nw ~ cegPes Yeer ceveesjcee Hej mebons nes jne nw ~ ceveesjcee keÌ³eeW cegPes-He$e
Yespe-YespekeÀj yeguee jner nw ~ Jen Yeer DeJeM³e cegPemes He´sce keÀjleer nesieer leYeer Jen cegPes yeguee jner nw ~ Fme He´keÀej
jeceefveneue Yeer ceveesjcee kesÀ Heéfle mebosn Yeej mes Heerefæ[le nw ~
iii) `cegPes Yeer mebons nes jne nw' mes JekeÌlee keÀe DeeMe³e ³en Lee efkeÀ peye JekeÌlee jeceefveneue keÀer yeele M³eecee ves megveer lees
Jen mebons keÀer ¢eq<ì mes jeceefveneue keÀes osKe jner Leer, leye jece efveneue ves keÀne efkeÀ legcns Yeer mebons nes jne nQ ~ cegPes
Yeer ceveesjcee Hej mebons nes jne nw efkeÀ ceveesjcee keÌ³eeW cegPes -He$e Yespe-YespekeÀj yeguee jner nw ~ Jen Yeer DeJeM³e cegPemes
He´sce keÀjleer nesieer ~ leYeer He$e efueKekeÀj yeguee jner nw ~ Fme He´keÀej jeceefveneue Yeer ogeJf eOee ceW nw ~
iv) `mebosn' veecekeÀ keÀneveer ceW uesKekeÀ `pe³eMebkeÀj He´meeo peer' ves ceeveJe ceve ceW pevce uesves Jeeues mebosn Deewj Yeće kesÀ
keÀejCe GlHevve HeefjefmLeefle³eeW keÀs yeejs ceW yelee³ee nw ~ mebosn Deewj Yeće Heé³eë me®®eeF& mes Hejs nesles nQ ~ FvekesÀ keÀejCe
ceveg<³e kesÀ J³eJenej ceW HeefjJele&ve Dee peelee nw leLee ³es mebons ceveg<³e keÀer ceeveefmekeÀlee keÀes Yeer HeÝeeefJele keÀjles nQ ~ ³en
keÀneveer ÜbÜ GlHeVe keÀjleer ngF& SkeÀ Ssmes Heg©<e keÀer Deesj mebkesÀle keÀjleer nw pees Demecebpeme keÀer eqfmLeefle ceW jnlee nw ~
Deleë J³eefkeÌle keÀes DeHeves efJeJeskeÀ keÀe He´³eesie keÀj nj lejn kesÀ mebosn mes Gyejves keÀer keÀesefMeMe keÀjveer ®eeefnS ~
ICSE IX & X 77
Hindi Robomate+
þ) èfíë' jeceefveneue, ³en legce keÌ³ee mees®e jns nes ? osKetB lees legcnejs neLe ceW keÌ³ee nw ?
He´Mveë i) Fme keÀLeve keÀe JekeÌlee keÀevw e nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) JekeÌlee ves keÀye jeceefveneue kesÀ efueS efíë Meyo keÀe Òe³eesie efkeÀ³ee ?'
iii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW efkeÀmekeÀe ef®e$e Lee Deewj keÌ³eeW ?
iv) ef®e$e keÀes osKekeÀj JekeÌlee keÀer keÌ³ee Òeefleef¬eÀ³ee ngF& ?
Gllej ë i) Fme keÀLeve keÀer JekeÌlee M³eecee nw ~ M³eecee efJeOeJee m$eer efpemeveW JewOeJ³e keÀe Heeueve yeæ[er menpelee mes efkeÀ³ee ~ Gmeves
DeHeves ceve kesÀ YeeJeeW keÀes Ëo³e ceW Ssmes oyee efo³ee pewmes osJe-HeéfleceeSB SkeÀ cebeof j ceW jKe oer peeleer nQ ~ Jen, yengle
mecePeoej m$eer nw ~ efpemeves DeHeves peerJeve ceW efmeodOeeleeW keÀe Heeueve keÀjvee mJeYeeJe yevee efue³ee Lee ~
ii) JekeÌlee ves keÀye jeceefveneue kesÀ efueS efíë Meyo keÀe Òe³eesie leye efkeÀ³ee peye jeceefveneue M³eecee keÀes ceveesjcee kesÀ yeejs
ceW yelee jne Lee ~ jeceefveneue keÀes mebons nes ie³ee efkeÀ ceveesjcee Gmemes Hećs e keÀjleer FmeefueS Gmes He$e YespekeÀj yeguee jner
nw ~ jece efveneue kesÀ ceve keÀer YeeJevee peevekeÀj M³eecee ves èfíë' Meyo keÀe He´³eesie efkeÀ³ee ~
iii) jeceefveneue kesÀ neLe ceW M³eecee keÀe ef®e$e Lee ~ GmekesÀ ceve ceW M³eecee kesÀ Heélf e Hećs e YeeJe Lee efpemes Jen J³ekeÌle veneR keÀj
Hee jne Lee ~ M³eecee ves jeceefveneue kesÀ neLe mes ef®e$e ues efue³ee Deewj ef®e$e keÀes osKekeÀj Gmes DeeM®e³e& ngDee keÌ³eeWekf eÀ
ef®e$e M³eecee keÀe ner Lee ~ Jen jeceefveneue mes keÀnleer nw efkeÀ legce cegPemes H³eej keÀjves keÀe ueæ[keÀHeve keÀjles nes ?
iv) jeceefveneue kesÀ neLe ceW M³eecee keÀe ef®e$e Lee ~ Jen M³eecee mes Hećs e keÀjlee nw, Hejbleg GmekesÀ meeceves J³ekeÌle veneR keÀjlee ~
M³eecee jeceefveneue kesÀ neLe mes ef®e$e ues uesleer nw ~ ef®e$e keÀes osKekeÀj Jen DeeM®e³e& Yejs mJej ceW keÀnleer nw Dejs, ³en
lees cesje ef®e$e nw, keÌ³ee legce cegPemes H³eej keÀjves keÀe ye®eHevee keÀjles nes ~ legce Ssmeer cetKe&lee kewÀmes keÀj mekeÀles nes ? M³eecee
jeceefveneue Hej J³ebi³e keÀjles ngS keÀnleer nw efkeÀ legcnW De®íer mepee efceueer nw, legce cegPemes Hećs e keÀjles nes Deewj ceveesjcee
legcnW ~ leye M³eecee keÀnleer nw efkeÀ ceve kesÀ efJeveeso kesÀ efueS legceves De®íe meeOeve pegìe³ee ~
i) DeeBKeeW ceW Oetue Peeskb eÀvee - OeesKee osvee ~
JeekeÌ³e - ®eesj Hegefueme keÀer DeeBKeesb ceW Oetue PeeWkeÀkeÀj Yeeie ie³ee ~
ii) íeleer Hej meeBHe ueesìvee - F&<³ee& nesvee ~
JeekeÌ³e - M³eece kesÀ Heeme veF& keÀej Deeles ner keÀF& Heæ[esefme³eeW keÀer íeleer Hej
meeBHe ueesìves ueiee ~
iii) "eskeÀjbs Keevee - keÀ<ì Gþevee ~
JeekeÌ³e - DeO³eeHekeÀ Òee³e: keÀnles nwb efkeÀ mece³e keÀe meogHe³eesie keÀjes Dev³eLee
þeskeÀjW Keeveer Heæ[Wieer ~
iv) yenleer iebiee ceW neLe Oeesvee - DeJemej keÀe ueeYe Gþevee ~
JeekeÌ³e - ceb$eer peer keÀnles nQ efkeÀ peye lekeÀ ceQ keÀe³e&jle nt,B meYeer mebyebOeer yenleer
iebiee ceW neLe Oees uesb ~
v) neLe ceuevee - HeM®eeleeHe keÀjvee ~
JeekeÌ³e - mece³e keÀe meogHe³eesie ve keÀjves Jeeues yeeo ceW neLe ceueles jnles nQ ~
78 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve ë 2. veer®es efueKes MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

i) GppeJeue - meeHeÀ, Gpeuee, ®ecekeÀeruee viii) met³e& - jefJe, efovekeÀj
ii) Heélf eefyecye - íe³ee, HejíeF¥ ix) mebmeej - peie, ogevf e³eeB
iii) DeeBKeeW - ves$ees,b ve³eveeW x) Hećs e - H³eej, mvesn
iv) mebosn - MekeÀ, MebkeÀe xi) j#ekeÀ - jKeJeeuee, mebj#ekeÀ
v) yepeje - veeJe, veewkeÀe xii) ®ejCe - Hewj, Heie
vi) keÀe³ej - [jHeeskeÀ, Yeer© xiii) cenllJeekeÀeb#ee - F®íe, YeeJevee
vii) meceerHe - efvekeÀì, Heeme

i) efyeKeje × efmeceìe xiv) yeeBOevee × Keesuevee
ii) OetHe × íe@Jb e xv) megvoj × kegÀªHe
iii) F®íe × Deefve®íe xvi) De®eue × ®eue
iv) DeHejeOe × efvejHejeOe xvii) meeJeOeeve × DemeeJeOeeve
v) efJeMJeeme × DeefJeMJeeme xviii) kegÀMeuelee × DekegÀMeuelee
vi) megKeer × ogëKeer xix) mebleg<ì × Demebleg<ì
vii) meppeve × ogpe&ve xx) megeMf eef#ele × DeefMeef#ele
viii) mebbO³ee × Heéleë xxi) mJeerkeÀej × DemJeerkeÀej
ix) Heg©<e × m$eer xxii) #ecee × ob [
x) [j × efve[j xxiii) meceerHe × ot j
xi) Meevle × DeMeevle xxiv) DeejcYe × Deble
xii) DekeÀHeì × keÀHeì xxv) Meerleue × iece&
xiii) GHee³e × efve©Hee³e xxvi) DeHeceeve × mecceeve

i) efOekedÀ - efOekeÌkeÀej vi) m$eer - m$eerlJe
ii) meceerHe - meceerHelee vii) cegmkeÀjevee - cegmkeÀjenì
iii) Gef®ele - Deewef®el³e viii) DeHevee - DeHevelJe
iv) DeefleefLe - DeeeqleL³e ix) þie - þieer
v) J³eefkeÌle - J³eefkeÌlelJe x) mebmke=Àefle - mebmkeÀej

i) uesKekeÀ - ueseKf ekeÀe vi) mJeeceer - mJeeefceveer
ii) mesJekeÀ - meseJf ekeÀe vii) ªHeJeeve - ªHeJeleer
iii) vee³ekeÀ - veeef³ekeÀe viii) ceesj - ceesjveer
iv) Hetp³e - Hetp³ee ix) efJeOeelee - efJeOee$eer
v) meHe& - meefHe&Ceer x) ®etne - ®egefn³ee
ICSE IX & X 79
Hindi Robomate+

i ) Heé®eervelee - Heé®eerve vi) ¢æ{lee - ¢æ {
ii ) yeefn<keÀej - yeefn<ke=Àle vii) Þes<þlee - Þes<þ
iii ) efJemce=le - efJemcejCeer³e viii) He´keÀeMeve - He´keÀeefMele
iv) iejeryeer - iejerye ix) ienjeF& - ienje
v ) ®elegjeF& - ®elegj x) He´HegÀuue - He´HegÀefuuele
He´Mve ë7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

i) Deble ceW ceelee peer efvejeMe nes ieF& ~ (`DeeMee' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë Deble ceW ceelee peer keÀes keÀesF& DeeMee ve jner ~
ii) ieefce&³eeW keÀer ígìed ìf ³eeW ceW ceQves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe cemetjer Ietceves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee nw ~
(YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ieefce&³eeW keÀer ígìed ìf ³eeW ceW ceQves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe cemetjer Ietceves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee Lee ~
iii) nueJeeF& jme ceueeF& Deewj peueseyf e³ee@b yevee jne Lee ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë nueJeeF& jme ceueeF& Deewj peueseyf e³eeB yeveeSiee ~
iv) Gme ueæ[keÀer ves Deepe SkeÀ HegmlekeÀ Heæ{er ~ (yengJe®eve ceW yeoefueS)
Gllejë Fve ueæ[efkeÀ³eeW ves Deepe keÀF& HegmlekeWÀ Heæ{eR ~
v) Oe´gJe kesÀ Deeies ³e#eeW keÀer SkeÀ ve ®eueer Deewj Deble ceW GvneWves Iegìves ìskeÀ efoS ~
(JeekeÌ³e ceW `keÌ³eeWekf eÀ' keÀe He´³eesie keÀerepf eS)
Gllejë ³e#eeW keÀes OeǵJe kesÀ meeceves Iegìves ìskeÀves Heæ[s keÌ³eeWefkeÀ Oeg´Je kesÀ meeceves GvekeÀer SkeÀ ve ®eueer ~

80 ICSE IX & X
8 peecegve keÀe Hesæ[ uesKekeÀ - ke=À<Ce ®eboj
Þeer ke=À<Ce ®eboj Deece pevelee ceW yeesueer Deewj mecePeer peeves Jeeueer Yee<ee Deewj GvekeÀer JesoveeDeeW keÀes mecePeves Jeeues
meeefnl³ekeÀej Les ~ FvekeÀe pevce (DeefJeYeeefpele) Hebpeeye keÀs Jep]eerjeyeeo ieeBJe, efpeuee iegpejebJeeuee ceW meved 1914 ceW ngDee ~
FvneWves keÀneefve³ee@b, GHev³eeme leLee jsef[³ees SJeb ef]HeÀuceer veeìkeÀ efueKes ~ FvekeÀe J³ebi³eelcekeÀ GHev³eeme ìeOes keÀer
DeelcekeÀLee' yeng®eef®e&le nw ~ meved 1977 ceW FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
SkeÀ efiejpeeöSöKebokeÀ, `vep]eejs', èfpeboieer keÀe ceesæ[', `Devveoelee', `ceQ Fblep]eej keÀªBiee', `³etkesÀefueHìme keÀer
[eueer'ö keÀneveer mebień, èfMekeÀmle', `p]ejeieeBJe keÀer jeveer', `meæ[keÀ JeeHeme peeleer nw', `Deemeceeve jesMeve nw', `Devveoelee',
`yeeJeve Helles', `keÀeiep]e keÀer veeJe', `cesjer ³eeoeW kesÀ efkeÀveejs'öGHev³eeme FvekeÀer GuuesKeveer³e ke=Àelf e³eeB nQ ~ FvneWves meeceeefpekeÀ
Deewj jepeveweflekeÀ efJe<eceleeDeeW Hej leerKee J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ FvekeÀer Yee<ee mejue, mepeerJe Deewj cegneJejsoej nw ~

`ke=À<Ce ®eboj' odJeeje efueefKele `peecegve keÀe Hesæ[' keÀneveer cesb mejkeÀejer efJeYeeieeW keÀer Gllejoeef³elJe kesÀ Heéfle
ueeHejJeener Hej keÀjeje J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ FvekeÀer ueeHejJeener kesÀ keÀejCe Deece Deeoceer keÀer yeæ{leer ngF& ceeveefmekeÀ SJeb
Meejerejf keÀ Heer[æ e keÀes ef®eef$ele keÀjvee nw ~ mejkeÀejer efJeYeeie kesÀ keÀce&®eejer kesÀJeue keÀeiep]eer keÀe³e&Jeener Hej O³eeve osles nQ leLee
mecem³ee keÀes SkeÀ-otmejs Hej ceæ{keÀj DeHeveer-DeHeveer efp]eccesoejer mes cegkeÌle nesvee ®eenles nQ Deewj GvekeÀer ³en efke´À³ee Deece
Deeoceer keÀer mecem³eeDeeW keÀes peefìue yevee osleer nw ~ DeveskeÀ yeej peye keÀece Hetje nesves keÀe mece³e neslee nw, leye lekeÀ yengle
osj nes ®egkeÀer nesleer nw ~ pewmes `peecegve keÀe Hesæ[' keÀneveer ceW ngDee nw ~ keÀneveer keÀe GodosM³e mejkeÀejer oHeÌlejeW leLee
efJeYeeieebbs keÀe Heoe&HeÀeBme keÀjvee nw ~
meeLe&keÀlee
`peecegve keÀe Hesæ[' ke=À<Ce ®eboj oJeeje efueefKele J³ebi³eelcekeÀ Je nem³eemHeo keÀneveer nw ~ keÀneveer peecegve kesÀ Hesæ[
kesÀ Deeme-Heeme ner Ietceleer jnleer nw ~ peecegve kesÀ Hesæ[ keÀe efiejvee Deewj GmekesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer keÀe oye peevee Deewj
efHeÀj Gmes efiejs ngS peecegve kesÀ Hesæ[ keÀer mecem³ee keÀes ueskeÀj Fme keÀneveer keÀe leevee- yeevee yegvee ie³ee nw ~ peecegve kesÀ Hesæ[
keÀes keÀeì efo³ee pee³e ³ee veneR keÀeìe pee³e Fme mecem³ee keÀes ueskeÀj HeÀeFue keÀF& efJeYeeieeW ceW iegpejleer nw Deewj Deble ceW
peye peecegve kesÀ Hesæ[ kesÀ veer®es oyes Deeoceer keÀes ye®eeves kesÀ efueS HeÓeeveceb$eer peer keÀer Deesj mes DeeosMe Deelee nw ~ Deleë
keÀneveer ceW Hesæ[ Gþeves ³ee keÀeìves keÀer keÀe³e&Jeener ceW Fleveer osj nes peeleer nw, oyee ngDee Deeoceer DeHeves HeéCeeW mes neLe
Oees yewþlee nw ~ Fme He´keÀej keÀneveer kesÀ DeejbYe mes Deble lekeÀ keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ `peecegve keÀe Hesæ[' DeHeveer meeLe&keÀlee
SJeb Deewef®el³e keÀes efme× keÀjlee jnlee nw ~
ICSE IX & X 81
Hindi Robomate+
Fme keÀneveer ceW efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle keÀe ®eefj$e HeÝeeJeMeeueer veneR nw ~ ®eHejemeer, ceeueer, keÌueke&À, megHeefjìb [s ìW , Deb[jmeske´Às ìjer,
ef[Hìer meskeśÀìjer, pJeeFbì meske´sÀìjer, ®eer]HeÀ meskeśÀìjer leLee efceefvemìj Deeefo meYeer Jeie&iele ®eefj$e nQ ~
Hes[æ kesÀ veer®es oyee Deeoceer

meskesÀ´ ìsejf ³eì kesÀ uee@ve ceW peye Hes[æ efieje lees GmekesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oye ie³ee ~ Jen meejer jele Hes[æ kesÀ veer®es oyee jne ~
megyen ceeueer ves Gmes osKee lees Jen oeæwæ[e-oewæ[e ®eHejemeer kesÀ Heeme ie³ee, ®eHejemeer keÌueke&À kesÀ Heeme, keÌueke&À megHeeEjìW[Wì kesÀ
Heeme ie³ee ~ Fmeer He´keÀej Gme oyes ngS Deeoceer keÀer HeÀeFue SkeÀ DeefOekeÀejer mes otmejs DeefOekeÀejer leLee SkeÀ efJeYeeie mes otmejs
efJeYeeie lekeÀ oewæ[leer jner efkebÀleg efkeÀmeer ves Gme J³eefkeÌle kesÀ yeejs ceWb veneR mees®ee ~ He´l³eskeÀ efJeYeeie leLee DeefOekeÀejer DeHeveer
efpeccesoejer otmejs efJeYeeie Deewj DeefOekeÀejer Hej [euekeÀj DeHeves Gllejoeef³elJe mes Yeeie jns Les ~ Fmeer keÀe HeefjCeece Hes[æ kesÀ veer®es
oyee J³eefkeÌle Yegiele jne Lee ~ uebyeer Hetíleeí kesÀ HeM®eeled ceeuetce ngDee efkeÀ Jen SkeÀ keÀeJf e nw, pees iegceveeceer kesÀ DebOesjs ceW Kees ie³ee
Lee ~ Jen meenmeer J³eefkeÌle, efvejvlej Heer[æ e mes ueæ[ jne Lee ~ ceeceues keÀer íeveyeerve keÀjves leLee efveCe&³e uesves ceW Flevee efJeuecye
nes ie³ee efkeÀ leye lekeÀ keÀefJe DeHeves mebIe<e&ce³e peerJeve mes Deepeeo nes ®egkeÀe Lee ~ mejkeÀejer efJeYeeieebs keÀer Gllejoeef³elJe
nervelee Je ueeHejJeener keÀer Jepen mes Gme Deece Deeoceer keÀer peerJeve ueeruee meceeHle nes ieF& ~
ceeueer
ceeueer yengle ner o³eeueg Je keÀle&J³eefve<þ J³eefkeÌle Lee ~ Jen Heélf eefove Gme oyes ngS Deeoceer keÀes Yeespeve keÀjelee Lee Deewj
Gmes efoueemee oslee Lee efkeÀ legce MeerIe´ ner Fme HejsMeeveer mes cegkeÌle nes peeDeesies ~ Hetjer jele Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes
osKekeÀj ceeueer keÀes DeeM®e³e& ®eefkeÀle nes ie³ee efkeÀ DeYeer Yeer Deeoceer efpeboe nw ~ Gmeves megPeeJe efo³ee efkeÀ Hesæ[ nìekeÀj oyes ngS
J³eefkeÌle keÀes MeerIe´ efvekeÀeue uesvee ®eeefnS ~ leYeer ceeueer kesÀ megPeeJe kesÀ Devegmeej ome-Hebên keÀce&®eejer SkeÀ meeLe Hes[æ Gþeves keÀes
lew³eej nes ieS, Hejbleg megHeeEjìW[ìW ves F]pee]pele veneR oer ~ ceeueer He´l³eskeÀ yeele oyes ngS Deeoceer keÀes yeleelee jnlee Lee ~ Gmeves Hegeuf eme
keÀers F]pee]pele ueskeÀj oyes ngS J³eefkeÌle keÀes Keevee efKeuee³ee Deewj GmekesÀ yeejs ceW Hetíe lees Helee ®euee efkeÀ Jen ueeJeeefjme nw, Hejbleg
SkeÀ keÀeJf e nw ~ ³en Keyej ceeueer keÀer Jepen mes meske´Às ìes jf ³eì ceW HewÀue ieF& Deewj JeneB keÀeJf e keÀes osKeves kesÀ efueS Yeer[æ pecee nes ieF& ~
meeefnl³e DekeÀeoceer keÀe meske´Às ìjer

meeefnl³e DekeÀeoceer keÀe meskeśÀìjer yeæ[e ner ceveceewpeer J³eefkeÌle nw ~ Gmes Hesæ[ kesÀ veer®es oyes ngS J³eefkeÌle kesÀ peerJeve keÀer
ef®evlee veneR nw ~ Jen oyes ngS Deeoceer keÀe FbìjJ³et ueskeÀj Gmes meeefnl³e DekeÀeoceer keÀer kesÀvêer³e MeeKee keÀe meom³e yeveJeeves
ceW yeæ[er lelHejlee efoKeelee nw ~ oyes ngS J³eefkeÌle Üeje Hesæ[ kesÀ veer®es mes efvekeÀeueves keÀer Devegve³e-efJeve³e megvekeÀj Jen kegÀí
keÀjves ceW DeHeveer DemeceLe&lee J³ekeÌle keÀjlee nw, ³eefo Jen DeeJesove keÀjs lees GmekeÀer Helveer keÀes Jep]eer]HeÀe efoueeves ceW mene³elee
kesÀ efueS DeeMJemle keÀjlee nw ~ GmekesÀ kegÀí keÀLeveeW ceW GmekeÀer yegef× keÀe efoJeeefue³eeHeve Yeer PeuekeÀlee nw ~
He´mlegle keÀneveer ceW kegÀí Mee³ejeW ³ee keÀefJe³eeW keÀer mevekeÀ keÀer PeuekeÀ Yeer efoKeeF& Heæ[leer nw ~ ³es oyes ngS J³eefkeÌle keÀes
DeHeveer keÀefJeleeSB Deewj oesns ner veneR megveeles Gmemes DeHeveer j®eveeDeeW Hej Deeuees®evee kesÀ yeneves DeHeveer Jeen-Jeener Yeer
megvevee ®eenles nQ ~
Fme keÀneveer kesÀ kegÀí Hee$eeW ceW efJeMes<e ªHe mes efvecve ÞesCeer kesÀ kegÀí keÀce&®eeefj³eeW ceW ceeveJeer³e mebJesovee kesÀ oMe&ve nesles
nQ, Hejvleg DeefOekeÀeefj³eeW ceW menevegYetelf e uesMecee$e Yeer veneR ~
82 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

`peecegve keÀe Hesæ[' ke=À<Ce ®eboj keÀer HeéfmeodOe keÀneefve³eeW ceWs mes SkeÀ nw ~
jele keÀes lespe DeeBOeer ®eueves keÀs keÀejCe meskeśÀìsefjSì kesÀ uee@ve ceW peecegve keÀe SkeÀ Hesæ[ efiej ie³ee,efpemekesÀ veer®es SkeÀ
Deeoceer oye ie³ee ~ megyen peye ceeueer Dee³ee lees Gmeves osKee efkeÀ Hes[æ kesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oyee Heæ[e nw ~ ceeueer oew[æ e-
oewæ[e ®eHejemeer kesÀ Heeme ie³ee, ®eHejemeer keÌueke&À kesÀ Heeme, keÌueke&À megHeefjìsv[Wì kesÀ Heeme ie³ee ~ peevekeÀejer efceueves Hej
megHeefjìsv[bìs uee@ve ceW Dee³ee ~ JeneB keÌueke&À peecegve kesÀ Hesæ[ keÀer leejerHeÀ keÀj jns Les ~ leye ceeueer ves veer®es oyes Deeoceer keÀer
lejHeÀ FMeeje efkeÀ³ee ~ meye ves mees®ee Hesæ[ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer cej ie³ee nesiee, leYeer oyes ngS Deeoceer ves keÀne efkeÀ
ceQ peereJf ele ntB ~ Jene@b GHeefmLele meYeer ueesieeW ves Gmes efvekeÀeueves keÀer ³eespevee yeveeF&, lees megHeefjìb [s ìW ves jeskeÀe Deewj keÀne ``ceQ
Deb[j meskeśÀìjer mes Hetí uet@b ~'' leye Deb[j meskeśÀìjer ef[HìermeskeśÀìjer kesÀ, ef[Hìer meske´Às ìjer pJeeFbì meskesÀ´ ìjer kesÀ, pJeeFbì meskesÀ´ ìjer
®eerHeÀ meskesÀ´ìjer kesÀ Deewj ®eerHeÀ meskesÀ´ ìjer efceefvemìj kesÀ Heeme ie³ee ~ Fmeer ceW DeeOee efove yeerle ie³ee ~ oesHenj keÀes peye kegÀí
keÌuekeÀeX ves mJe³eb Hes[æ keÀes nìevee ®eene leYeer megHeeEjìW[ìW ves ³en keÀnkeÀj cevee keÀj efo³ee efkeÀ Hes[æ ke=Àef<e efJeYeeie kesÀ DeOeerve
nesves kesÀ keÀejCe nce J³eeHeej efJeYeeie Jeeues Fmes veneR nìe mekeÀles ~ otmejs efove ke=Àe<f e efJeYeeie ves efpeccesoejer uesves mes cevee keÀj
efo³ee Deewj HeÀeFue keÀes ne@efì&keÀu®ej efJeYeeie kesÀ Heeme Yespe efo³ee keÌ³eeWefkeÀ ³en SkeÀ HeÀueoej Hesæ[ nw ~
jele cebs ceeueer ves oyes ngS Deeoceer keÀes Keevee efKeuee³ee ~ Keevee efKeueeles ngS ceeueer ves GmekeÀs HeefjJeej JeeueeW kesÀ yeejs
ceW Hetíe lees Helee ®euee efkeÀ Jen ueeJeeefjme nw ~ leermejs efove ne@efì&keÀu®ej ef[Heeì&cebìs ves Hesæ[ keÀes keÀeìves keÀer Fp]eep]ele veneR
oer ~ leYeer SkeÀ J³eefkeÌle ves megPeeJe efo³ee efkeÀ Hesæ[ keÀes veneR lees Deeoceer keÀes ner DeeOee-DeeOee keÀeìkeÀj yeenj efvekeÀeue
efue³ee pee³e, leye oyes ngS Deeoceer ves keÀne efkeÀ Fme lejn lees ceQ cej peeT@biee ~ Fme Hej Gme J³eefkeÌle ves keÀne efkeÀ Fmes
HueeefmìkeÀ mepe&jer mes peesæ[e pee mekeÀlee nw ~ FmekesÀ HeM®eeled HeÀeFue cesef[keÀue ef[Heeì&ceWì ceW Yespe oer ieF& ~ cesef[keÀue
ef[Heeì&ceWì ves íeveyeerve kesÀ efueS meyemes ³eesi³e HueeefmìkeÀ mepe&ve Yespee ~ oyes ngS Deeoceer keÀer pee@b®e keÀj GvneWves keÀne efkeÀ
HueeefmìkeÀ mepe&jer lees nes peeSieer uesefkeÀve Deeoceer cej peeSiee ~ leye ³en HewÀmeuee Yeer jodo keÀj efo³ee ie³ee ~
jele keÀes ceeueer ves Keevee efKeueeles mece³e Deeoceer keÀes yelee³ee efkeÀ keÀue TB®es mlej Hej ceereìf ib e nw, HewÀmeuee nesves keÀer
Gcceero nw, ³en megvekeÀj Gme Deeoceer ves SkeÀ Mesj megvee efo³ee ~
Deieues efove ³en Keyej HewÀue ieF& efkeÀ Hesæ[ keÀs veer®es oyee ngDee Deeoceer keÀefJe nw ~ ³en peevekeÀj HeÀeFue keÀu®ejue
ef[Heeì&ceWì keÀes Yespe oer ieF& ~ meeefnl³e DekeÀeoceer keÀe meskesÀ́ìjer uee@ve ceW Dee³ee Deewj Gme Deeoceer mes FbìjJ³et uesves ueiee~ Helee ®euee
efkeÀ oyee ngDee J³eefkeÌle HeéfmeodOe keÀefJe `Deesme' nw uesefkeÀve Jen meeefnl³e DekeÀeoceer keÀe meom³e veneR nw ~ meske´sÀìjer,
Deeoceer keÀes keÀejJeeF& keÀjves keÀe Yejesmee oskeÀj ®euee ie³ee ~ otmejs efove peye Jen Dee³ee Gmes efceþeF& efKeueeves keÀer yeele
keÀjles ngS keÀnves ueiee efkeÀ Gmes meeefnl³e DekeÀeoceer keÀe meom³e yevee efue³ee ie³ee nw ~ peye keÀefJe ves GmekeÀes Hes[æ kesÀ veer®es
mes efvekeÀeueves keÀer HeéLe&vee keÀer, lees meske´Às ìjer ves keÀne efkeÀ Jen Gmes Hes[æ kesÀ veer®es mes venerW efvekeÀeue mekeÀlee uesekf eÀve cejCeesHejevle
GmekeÀer Helveer keÀes Jep]eerHeÀe efoueJee mekeÀlee nw ~
oyes ngS Deeoceer keÀe mJeemL³e efyeieæ[les pee jne Lee ~ Deieues efove HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì kesÀ Deeoceer Deejer, kegÀuneæ[er
ueskeÀj Heng®B es, Hej efJeosMe efJeYeeie odJeeje GvnW jeskeÀ efo³ee ie³ee ~ efJeosMe efJeYeeie ves oueerue oer efkeÀ Fme Hes[æ keÀes Heerìesevf e³ee
kesÀ HeÓeeveceb$eer ves ueiee³ee Lee FmeefueS oes jep³eeW kesÀ mebyebOe keÀe He´Mve nw ~ HeÀeFue HeÓeeveceb$eer lekeÀ Yespeer ieF& ~
Meece kesÀ HeeB®e yepes HeÓeeveceb$eer keÀer Deesj mes HewÀmeuee Dee³ee efkeÀ Hes[æ keÀeì efo³ee peeS ~ peye lekeÀ HeÓeeveceb$eer keÀe HewÀmeuee
Dee³ee, leye lekeÀ keÀeJf e keÀe Mejerj þb[e Heæ[ ®egkeÀe Lee ~ GmekeÀer DeeBKeeW keÀer Hegleefue³eeB efvepeeaJe Leerb Deewj ®eeReìf ³eeW keÀer uebyeer keÀleej
GmekesÀ cegnB ceW pee jner Leer ~ Deepe Jen DeHeves peerJeve mes cegkeÌle nes ®egkeÀe Lee ~
Fme He´keÀej keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes oMee&³ee ie³ee nw efkeÀ mejkeÀejer efJeYeeie kesÀ keÀce&®eejer keÀeiep]eer keÀe³e&Jeener Hej
O³eeve oskeÀj leLee mecem³ee keÀes SkeÀ-otmejs Hej ceæ{keÀj DeHeveer-DeHeveer efp]eccesoejer mes cegkeÌle nesvee ®eenles nQ Deewj GvekeÀe
³ener J³eJenej Deece Deeoceer kesÀ peerJeve keÀes peefìue yevee oslee nw ~

ICSE IX & X 83
Hindi Robomate+
MeyoeLe&
PekeÌkeÀæ[ - les]pe DeeBOeer meske´sÀìsefj³eì - meef®eJeeue³e
uee@ve - yeieer®ee ®eHejemeer - Dejoueer, veewkeÀj
megHeefjbìW[Wì - DeOeer#ekeÀ Peesueer - Lewueer
jÀDeeBmee - jesveer metjle leeppegye - DeeM®e³e&
megPeeJe - meueen cegeMq keÀue - keÀefþve
keÀece®eesj - Deeuemeer Je]peveer - Yeejer
ngkeÌce - DeeosMe ceve®eues - ceveceewpeer
ngketÀcele - Meemeve efveM®e³e - le³e keÀjvee
efp] eccesoejer - Gllejoeef³elJe DepeXì - ]peªjer
mebkeÀì - cegmeeryele DeOeerve - DeeefÞele
H] eÀewjve - legjvle SieérkeÀu®ej - ke=Àef<e
ef[Heeì&ceWì - efJeYeeie nkeÀoej - DeefOekeÀejer
Debleie&le - meeqcceefuele F]pee]pele - Dee%ee
Jeeefjme - GllejeefOekeÀejer keÀæ[e - keÀþesj
ueeJeeefjme - efyevee GllejeefOekeÀejer keÀe mkeÀerce - ³eespevee
®eeJe mes - Hećs e mes DeeHeeqlle - efJejesOe
He´keÀì - peeefnj ³egekf eÌle - Ghee³e
He´mlegle - GHeeqmLele Gvveefle - efJekeÀeme
H] eÀewjve - legjvle ììesuekeÀj - osKekeÀj
mJeemL³e - leyeer³ele neefmeue - HeéHle
íeve-yeerve - Keespeyeerve ieefle - ®eeue
HejKee - peeB®ee jod o - yeoue osvee
kesÀme - ceeceuee HeeBle - Hebekf eÌle
Gcceero - DeeMee leeieeHegÀue - osj, efJeuebye
De®ebYes - DeeM®e³e& ®eefkeÀle - nwjeve
De]HeÀJeen - Gæ[eF& ieF& Keyej Peg[b - mecetn
YeeBelf e-YeeBelf e - lejn-lejn Deeuees®evee - iegCe-oes<e osKevee
ce]peyetj - uee®eej efvepeeaJe - efpemeceW peeve ve nes
keÀu®ejue - meebmke=ÀeflekeÀ DevegjesOe - efveJesove
Gheveece - HegkeÀejves keÀe veece MeeseYf ele - mepee ngDee
cebsyej - meom³e efjHeesì& - keÀe³e& efJeJejCe
yeboesyemle - J³eJemLee cegyeejkeÀ - yeOeeF&
iegceveeceer - efpemekeÀe veece keÀeFs & Oeæ[ - keÀcej mes ieues lekeÀ keÀe
ve peevelee nes Yegpee jefnle Yeeie
keÀjenkeÀj - oo& mes HegkeÀejvee Je]peerH] eÀe - mene³elee jeefMe
ojæKeemle - HeéLe&vee He$e efveëmeosn - efyevee mebosn kesÀ
ngkeÌce - DeeosMe DebosMee - MebkeÀe
84 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Keeeflej - efueS efyeieæ[vee - Kejeye nesvee

yeefueoeve - l³eeie ke=Àef<e-efJeYeeie - Kesleer mes mecyeeqvOele efJeYeeie
Deejer-kegÀuneæ[er - uekeÀæ[er Deeefo ®eerjves Deewj (Sieékr eÀu®ej efJeYeeie)
keÀeìves kesÀ Deewpeej SieérkeÀu®ej ef[Heeì&ceWì - ke=Àef<e efJeYeeie
HeÀe@jms ì ef[Heeì&ceWì - pebieue efJeYeeie cesef[keÀue ef[Heeì&ceWì - ef®eefkeÀlmee efJeYeeie
keÀ) jele keÀes yeæ[s p]eesj keÀe PekeÌkeÀ[æ ®euee ~ meskesÀ´ ìsejf ³eì kesÀ uee@ve ceW peecegve keÀe SkeÀ Hes[æ efiej Heæ[e ~ megyen keÀes peye ceeueer ves osKee,
lees Gmes Helee ®euee efkeÀ Hes[æ kesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oyee Heæ[e nw ~
He´Mve ë i) oyes ngS Deeoceer keÀes osKekeÀj ceeueer leLee Dev³e ueesieeW keÀer keÌ³ee Heélf eefke´À³ee ngF& ?
ii) keÌuekeÀeX ves peecegve kesÀ Hes[ æ kesÀ mebyebOe ceW keÌ³ee-keÌ³ee keÀne ?
iii) megHeeEjìW[ìbs mes ®eHejeefme³eeW ves keÌ³ee keÀne ? GvekeÀer yeele megvekeÀj oyes ngS Deeoceer ves keÌ³ee keÀne ?
iv) ceeueer ves keÌ³ee megPeeJe efo³ee leLee megmle, keÀece®eesj Deewj ceesìs ®eHejemeer ves keÌ³ee keÀne ? ceeueer ves megmle ®eHejemeer keÀes keÌ³ee
Gllej efo³ee ?
Gllej ë i) megyen peye ceeueer ves peecegve kesÀ Hesæ[ kesÀ veer®es oyes Deeoceer keÀes osKee lees ceeueer oewæ[e-oewæ[e ®eHejemeer kesÀ Heeme,
®eHejemeer keÌueke&À kesÀ Heeme, keÌueke&À megHeeEjìW[Wì kesÀ Heeme ie³ee, megHeefjìb [W ìW oewæ[s e-oew[æ e yeenj uee@ve ceW Dee³ee, efceveìesb
ceW efiejs ngS Hesæ[ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer kesÀ ®eejeW Deewj Yeeræ[ FkeÀìdþer nes ieF& ~
ii) JeneB GHeeqmLele keÌueke&À ves peecegve kesÀ Hes[ æ kesÀ yeejs ceW DeHeves-DeHeves efJe®eej He´keÀì keÀjles nQ ~ GveceW mes SkeÀ keÌuekeÀ& ves
peecegve kesÀ HeÀueoej Hes[æ keÀer He´Mebmee keÀer ~ otmejs keÌueke&À ves GmekesÀ jmeerues peecegveeW keÀer He´Mebmee keÀer, lees leermejs ves jesveer
metjle yeveekeÀj keÀne efkeÀ HeÀueeW kesÀ ceewmece ceW Jen Peesueer YejkeÀj peecegve ues peelee Lee ~ efpemekesÀ HeÀueeW keÀes GmekesÀ ye®®es
®eeJe mes Keeles Les ~ meYeer peecegve kesÀ Hes[æ kesÀ yeejs ceW Deewj GmekesÀ HeÀueeW kesÀ yeejs ceW ner mees®e jns Les ~
iii) megHeeEjìW[ìW mes Henuee ®eHejemeer yeesuee, Helee venerb efpeboe nw efkeÀ cej ie³ee leLee otmeje ®eHejemeer yeesuee ``cej ie³ee nesiee,
Flevee Yeejer Hes[æ efpemekeÀer Heerþ Hej efiejs, Jen kewÀmes ye®e mekeÀlee nw ~'' Gve ®eHejeefme³eeW keÀer yeele megvekeÀj Hes[æ kesÀ veer®es
oyes ngS Deeoceer ves yeæ[er keÀefþveeF& mes keÀjenles ngS keÀne efkeÀ ``veneR ceQ efpeboe ntB ~'' Hes[æ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer
DeHeves efJeJeMelee Deewj uee®eejer He´keÀì keÀj jne nw, Hejbleg meyekeÀe O³eeve peecegve kesÀ Hesæ[ Hej eqìkeÀe ngDee nw ~
iv) ceeueer ves megPeeJe efo³ee efkeÀ Hes[ æ keÀes nìekeÀj oyes ngS J³eefkeÌle keÀes peuoer mes efvekeÀeue uesvee ®eeefnS ~ ³en megvekeÀj SkeÀ
megmle, keÀece®eesj Deewj ceesìe ®eHejemeer yeesuee, ``Hes[æ keÀe levee yengle ceesìe Deewj Jepeveer nw ~'' ceeueer mes GmekeÀer yeele
keÀe Gllej osles ngS keÀne efkeÀ ``keÌ³ee cegeMf keÀue nw ~'' Deiej megHeefjìs[Wì meenye ngkeÌce oW, lees DeYeer Hebên-yeerme ceeueer,
®eHejemeer Deewj keÌueke&À ueieekeÀj oyes ngS Deeoceer keÀes efvekeÀeuee pee mekeÀlee nw ~
Ke) Hes[æ eW keÀes nìJeeves ³ee ve nìJeeves keÀer efpeccesoejer ke=Àe<f e - efJeYeeie Hej ueeiet nesleer nQ, J³eeHeej efJeYeeie keÀe Fmemes keÀeFs & mecyebOe veneR nw ~
He´Mve ë i) J³eeHeej efJeYeeie JeeueeW keÀes iegmmee keÌ³eeW Dee³ee ?
ii) J³eeHeej efJeYeeie JeeueeW ves HeÀejw ve keÌ³ee peyeeye efueKee ?
iii) keÀevetve keÀes neLe ceW ueskeÀj ceeueer ves keÌ³ee keÀece efkeÀ³ee Deewj efkeÀmeves ceeueer keÀe meeLe efo³ee ?
iv) ceve®eues keÌuekeÀeX ves megHeeEjìW[ìW mes keÌ³ee keÀne Deewj megHeefjìb [ s ìsb ves keÌ³ee peJeeye efo³ee ?
Gllej ë i) J³eeHeej efJeYeeie ke=Àef<e efJeYeeie kesÀ Heeme Dee³ee ~ ke=Àef<e efJeYeeie ves Gllej efo³ee efkeÀ Hesæ[ J³eeHeej efJeYeeie kesÀ uee@ve ceW
efieje nw, Hes[æ keÀes nìeves keÀer efpeccesoejer J³eeHeej efJeYeeie keÀer nw, ³en megvekeÀj J³eeHeej efJeYeeie Jeeueesb keÀes iegmmee Dee³ee ~
ICSE IX & X 85
Hindi Robomate+
ii) J³eeHeej efJeYeeie JeeueeW ves Gllej Heæ{keÀj HeÀewjve peyeeye efueKee efkeÀ Hes[æ eW keÀes nìJeeves ³ee ve nìJeeves keÀer efpeccesoejer
ke=Àef<e efJeYeeie Hej nw ~ J³eeHeej efJeYeeie mes FmekeÀe keÀesF& mebyebOe veneR nw ~ J³eeHeej efJeYeeie ves Yeer DeHeveer efpeccesoejer mes
cegBn ceesæ[keÀj ke=Àef<e efJeYeeie kesÀ THej eqpeccesoejer [eue oer ~
iii) Hes[æ kesÀ ®eejeW Deesj Hegeuf eme keÀe Henje Lee leeefkeÀ ueesie Hes[æ keÀes Kego ner nìJeeves keÀer keÀeseMf eMe ve keÀjW ~ SkeÀ Hegefueme
keÀebmìsyeue keÀes o³ee Dee ieF& ~ Gmeves Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes Keevee efKeueeves keÀer Fpeepele os oer ~ Fme
He´keÀej Gme keÀebmìsyeue ves ceeueer keÀe meeLe efo³ee ~ jele keÀes ceeueer ves DeHeves neLe mes Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes
oeue-Yeele efKeuee³ee ~ nj mece³e ceeueer Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes efoueemee oslee jnlee Lee, efpeme keÀejCe
oyes ngS Deeoceer keÀe neQmeuee yeæ{ jne Lee ~
iv) Hesæ[ keÀes keÀeìe veneR pee mekeÀlee keÌ³eeWekf eÀ nce ueesie J³eeHeej efJeYeeie Jeeues nQ Deewj Hes[æ keÀer mecem³ee ke=Àef<e efJeYeeie keÀs
DeOeerve nw ~ ceQ Fme HeÀeFue keÀes DepeXì ceeke&À keÀjkesÀ ke=Àef<e-efJeYeeie ceW Yespe jne ntB ~ JeneB mes Gllej Deeles ner Hesæ[ keÀes
nìJee efo³ee peeSiee ~ kegÀí ceve®eues keÌuekeÀes¥ ves mecem³ee keÀes Kego ner meguePeevee ®eene ~ Jes mejkeÀej kesÀ HewÀmeues keÀe
Fblepeej efkeÀS efyevee Hesæ[ keÀes DeHeves DeeHe nìe osves keÀe efveM®e³e keÀj jns Les efkeÀ Fleves ceW megHeefjbìW[Wì Yeeiee-Yeeiee
Dee³ee Deewj yeesuee nce ueesie Fme Hes[æ keÀes nìe veneR mekeÀles ~ nce J³eeHeej efJeYeeie Jeeues nQ, ³en Hes[æ keÀer mecem³ee nw,
pees ke=Àef<e efJeYeeie kesÀ DeOeerve nw ~ Fme HeÀeFue keÀes ceQ DepeXì ceeke&À keÀjkesÀ ke=Àef<e efJeYeeie ceW Yespe jne ntB ~ JeneB mes
peJeeye Deeles ner Fme Hes[æ keÀes nìJee efo³ee peeSiee ~
ie) leermejs efove ne@eìf k& eÀu®ej ef[Heeì&ceWì mes peyeeye Dee ie³ee ~ yeæ[e keÀæ[e peyeeye Lee Deewj J³ebi³eHetCe& ~
He´Mve ë i) ne@eìf k& eÀu®ej ef[Heeì&cebìs mes keÌ³ee peyeeye Dee³ee ?
ii) SkeÀ ceve®eues ³egJekeÀ ves oyes ngS Deeoceer keÀes ye®eeves keÀe keÌ³ee megPeeJe efo³ee ? oyes ngS Deeoceer ves keÌ³ee DeeHeeflle He´keÀì keÀer ?
iii) oyee ngDee Deeoceer keÀewve Lee ? neefìk& eÀu®ej ef[Heeì&ceWì keÀes meske´Àìs jer ves keÌ³ee efueKee ?
iv) ceeueer ves oyes ngS Deeoceer mes keÌ³ee keÀne Deewj Hes[ æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer ves keÌ³ee peJeeye efo³ee ?
Gllej ë i) ne@eìf k& eÀu®ej ef[Heeì&ceWì mes peyeeye Dee³ee efkeÀ nce `Hes[æ ueieeDees' mkeÀerce TB®es mlej Hej ®euee jns nQ ~ nceeje efJeYeeie
efkeÀmeer Yeer neuele ceW Fme HeÀueoej Je=#e keÀes keÀeìves keÀer F]pee]pele veneR os mekeÀlee ~
ii) SkeÀ ceve®eues ³egJekeÀ ves keÀne efkeÀ Deiej Hes[ æ veneR keÀeìe pee mekeÀlee lees Fme Deeoceer keÀes ner keÀeìkeÀj efvekeÀeue efue³ee
peeS ~ ³eefo Fme Deeoceer keÀes Oeæ[ mes keÀeìe peeS, lees DeeOee Deeoceer FOej mes efvekeÀue DeeSiee Deewj DeeOee
otmejer lejHeÀ mes efvekeÀue peeSiee Deewj Hesæ[ Jenebr keÀe Jenebr jnsiee ~ ³egJekeÀ keÀer yeele megvekeÀj oyes ngS Deeoceer ves
DeeHeeqlle He´keÀì keÀjles ngS keÀne efkeÀ ``ceiej Fme lejn lees ceQ cej peeTBiee'~
iii) Hes[ æ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer SkeÀ keÀefJe Lee efpemekeÀe GHeveece `Deesme' Lee ~ GmekeÀe SkeÀ ieod³e mebień `Deesme kesÀ
HetÀue' neue ner ceW He´keÀeefMele ngDee Lee ~ neefì&keÀu®ej ef[Heeì&ceWì kesÀ meskeśÀìjer ves efueKee efkeÀ DeeM®e³e& nw, Fme mece³e
peye nce `Hes[æ ueieeDees' mkeÀerce TB®es mlej Hej ®euee jns nQ ~ nceejs osMe ceW Ssmes mejkeÀejer DeHeÀmej ceewpeto nQ, pees Hes[æ esb
keÀes keÀeìves keÀe megPeeJe osles nQ Deewj Jen Yeer SkeÀ HeÀueoej peecegve kesÀ Hesæ[ keÀes efpemekeÀs HeÀue pevelee yeæ[s ®eeJe mes
Keeleer nw ~ nceeje efJeYeeie efkeÀmeer Yeer neuele ceW Fme HeÀueoej Je=#e keÀes keÀeìves keÀer Fpeepele veneR os mekeÀlee ~
iv) ceeueer ves oyes ngS Deeoceer mes keÀne efkeÀ legcnejer HeÀeFue ®eue jner nw Gcceero nw keÀue lekeÀ HewÀmeuee nes peeSiee ~ legcneje
³eneB keÀesF& Jeeefjme nw, lees cegPes GmekeÀe Helee yeleeDees, ceQ Gvnsb Keyej osves keÀer keÀeseMf eMe keÀªBiee ~ Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS
Deeoceer ves peJeeye efo³ee efkeÀ ceQ ueeJeeefjme ntB ~ cesje keÀesF& veneR nw ~
Ie) ceeueer ves De®ebYes mes cegnB ceW GBieueer oyee ueer Deewj ®eefkeÀle YeeJe mes yeesuee - ``legce Mee³ej nes ?'' oyes ngS Deeoceer ves Oeerjs - mes
efmej efnuee efo³ee ~
He´Mve ë i) oyee ngDee Deeoceer keÀevw e nw, ³en Helee ®eueves Hej GmekeÀer HeÀeFue efkeÀme efJeYeeie keÀes Yespeer ieF& ?
86 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) meske´Às ìsejf ³eì ceW keÌ³ee DeHeÀJeen HewÀue ieF& Deewj GmekeÀe keÌ³ee HeefjCeece efvekeÀuee ?
iii) ceeueer ves De®beYes mes cegnB ceW GBieueer keÌ³eeW oyee ueer ? oyee ngDee Deeoceer Mee³ej nw, peevekeÀj ueesieeW ves keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iv) jele keÀes ceeueer ves oyes ngS Deeoceer keÀes keÌ³ee efKeuee³ee Deewj Gmes keÌ³ee yelee³ee ?
Gllej ë i) oyee ngDee Deeoceer keÀefJe nw peevekeÀj GmekeÀer HeÀeFue keÀu®ejue ef[Heeì&ceWì keÀes Yespeer ieF& ~ Gvemes DevegjesOe efkeÀ³ee
ie³ee efkeÀ ceeceues keÀe HewÀmeuee MeerIe´lee mes keÀjkesÀ Fme DeYeeies keÀefJe keÀes HeÀueoej Hesæ[ mes ígìkeÀeje efouee³ee peeS ~
HeÀeFue keÀu®ejue ef[Heeì&ceWì keÀes Yespeer ieF& keÌ³eeWekf eÀ keÀefJe keÀe mebyebOe keÀu®ejue ef[Heeì&ceWì DeLee&le meeefnl³e DekeÀeoceer
mes nw FmeefueS keÀefJe mes mebyebefOele keÀe³e& keÀer peeB®e keÀjves keÀer efpeccesoejer meeefnl³e DekeÀeoceer keÀer nesleer nw ~
ii) meske´sÀefì³eì ceW ³en DeHeÀJeen HewÀue ieF& efkeÀ oyee ngDee Deeoceer Mee³ej nw ~ ueesieebs keÀer Yeeræ[ Gmes osKeves kesÀ efueS Gceæ[
ieF& ~ oyes ngS Deeoceer kesÀ ®eejeW Deesj keÀeJf e meccesueve keÀe-mee JeeleeJejCe GlHevve nes ie³ee ~ meske´Às ìsejf ³eì keÀer meye keÀcesìer keÀes
Helee ®euee efkeÀ oyee ngDee Deeoceer keÀefJe nw, lees Gvnesvb es HewÀmeuee efkeÀ³ee efkeÀ oyee ngDee Deeoceer keÀefJe nw FmeefueS Fme
HeÀeFue keÀe mebyebIe keÀu®ejue ef[Heeì&ceWì mes nw ~
iii) ceeueer keÀes peye ³en Helee ®euee efkeÀ Hes[æ kesÀ veer®es oyee J³eefkeÌle Mee³ej nw,lees Gmeves De®ebYes mes cegnB ceW GBieueer oyee ueer ~ Lees[æ er
ner osj ceW meske´Às ìsejf ³eì ceW ³en DeHeÀJeen HewÀue ieF& efkeÀ oyee ngDee Deeoceer Mee³ej nw ~ ueesieeW keÀe Peg[b Mee³ej keÀes osKeves
kesÀ efueS Gceæ[ Heæ[e ~ FmekeÀer ®e®ee& Menj ceW HewÀue ieF& ~ Meece lekeÀ yengle meejs Mee³ej JeneB SkeÀef$ele nes ieS ~ DeveskeÀ
He´keÀej kesÀ keÀefJe³eeW mes uee@ve Yej ie³ee ~ GmekesÀ ®eejeW lejHeÀ keÀefJe meccesueve keÀe-mee JeeleeJejCe GlHevve nes ie³ee ~ meye
DeHeveer-DeHeveer keÀefJeleeSB Deewj oesns megveeves ueies Deewj oyes ngS Deeoceer keÀes DeHeves oesns Deewj keÀefJeleeDeesb Hej
Deeuees®evee keÀjves kesÀ efueS cepeyetj keÀjves ueies ~
iv) jele keÀes ceeueer ves Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes efKe®eæ[er efKeueeles ngS yelee³ee efkeÀ Deye ceeceuee THej lekeÀ ®euee
ie³ee nw ~ megvee nw keÀue meskesÀ´ ìsejf ³eì kesÀ uee@ve ceW ceereìf ib e nesieer Deewj legcnejer HeÀeFue JeneB jKeer peeSieer ~ Gcceero nw,
meye þerkeÀ nes peeSiee ~ legce Fme HejsMeeveer mes MeerIe´ ner cegkeÌle nes peeDeesies ~ ceeueer Heélf eefove Hesæ[ kesÀ veer®es oyes ngS
Deeoceer keÀes GmekeÀer HeÀeFue keÀer peevekeÀejer osles jnlee Lee ~ Fme He´keÀej ceeueer jespe Gme Deeoceer keÀer efnccele keÀes
yeæ{elee Lee ~
[.) ``ceiej cegPes Fme Hes[æ kesÀ veer®es mes lees efvekeÀeueesö'' oyes ngS Deeoceer ves keÀjenkeÀj keÀne ~
He´Mve ë i) Hes[æ kesÀ veer®es oyes Deeoceer ves GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmemes keÀne ? Gme mece³e GmekeÀer oMee kewÀmeer Leer ?
ii) oyes ngS Deeoceer keÀer yeele megvekeÀj Þeeslee ves keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iii) `ceQ DeYeer peereJf ele nt'B ö Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer ves ³en keÀye Deewj keÌ³eeW keÀne ?
iv) Deeoceer keÀer yeele megvekeÀj Þeeslee ves keÌ³ee Gllej efo³ee ? Meece keÀes ceeueer vess GmekeÀes keÌ³ee yelee³ee?
Gllej ë i) oyes ngS J³eefkeÌle ves GHe³eg&keÌle keÀLeve meeefnl³e DekeÀeoceer kesÀ meskeśÀìjer mes keÀne ~ Hesæ[ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀer
oMee yengle Kejeye Leer ~ Jen keÀjen jne Lee ~ GmekeÀer mee@bme yeæ[er cegefMkeÀue mes ®eue jner Leer ~ GmekeÀer DeeBKeesb mes
ceeuetce nes jne Lee efkeÀ Jen DeefOekeÀ Heeræ[e Deewj ogKe ceW menve keÀj jne nw ~
ii) oyes ngS Deeoceer keÀer yeele megvekeÀj meeefnl³e DekeÀeoceer kesÀ meske´Às ìjer ves keÀneö DeYeer yeboesyemle keÀjlee ntB ~ ³en keÀnkeÀj
Gmeves DeHeves efJeYeeie ceW efjHeesì& keÀer ~ otmejs efove oewæ[lee ngDee meske´sÀìjer oyes ngS Deeoceer kesÀ Heeme Dee³ee Deewj yeesuee
efkeÀ cegyeejkeÀ nes efceþeF& efKeueeDees, nceejer mejkeÀejer meeefnl³e DekeÀeoceer ves legcnW DeHeveer kesÀvêer³e MeeKee keÀe meom³e
®egve efue³ee nw ~ ceQ legcnejs efueS ³en ®egveeJe He$e uee³ee nB,t Hejbleg nce legcnW Fme Hes[æ keÀer mecem³ee mes cegkeÌle veneR keÀj mekeÀles
nQ ~ ncebs pees keÀjvee Lee DeLee&le nceejs neLe ceW pees Lee, Jen nceves keÀj efo³ee ~
iii) meeefnl³e DekeÀeoceer kesÀ meskeśÀìjer ves Hesæ[ kesÀ veer®es oyes J³eefkeÌle mes peye keÀne efkeÀ ³eefo legcnejer ce=l³eg nes peeleer nw lees
legcnejer Helveer keÀes JepeerHe] Àe efouee mekeÀles nQ ~ ³en megvekeÀj oyes ngS J³eefkeÌle ves keÀjen keÀj keÀne efkeÀ `ceQ' DeYeer efpevoe
ICSE IX & X 87
Hindi Robomate+
ntB ~ Jen Oeerj-s Oeerjs yeesuee `cegPes efpevoe jKees ~' oyes ngS Deeoceer keÀer meeBmeebs mes yengle cegeMq keÀue mes ®eue jner Leer, Jen
Ieesj Heeræ[e mes J³eekegÀue Lee ~ GmekeÀer DeeBKeeW keÀes osKekeÀj Ssmee He´leerle nes jne Lee efkeÀ Jen yengle ogKeer Deewj oo& mes
yes®ewve nw, Hejbleg keÀesF& GmekeÀer Heer[æ e mecePe ner veneR jne Lee ~
iv) Hesæ[ kesÀ veer®es oyes Deeoceer keÀer yeele megvekeÀj Þeeslee DeLee&le meeefnl³e DekeÀeoceer kesÀ meskeśÀìjer ves DeHeveer efJeJeMelee
yeleeles ngS keÀne efkeÀ GvekesÀ efJeYeeie kesÀ Devleie&le Hes[æ keÀeìves keÀe ceeceuee ope& veneR efkeÀ³ee peelee ~ DeeHekeÀer HeÀeFue
nceves HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì keÀes Yespe oer nw ~ keÀue HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì kesÀ Deeoceer DeekeÀj Fme Hesæ[ keÀes keÀeì oWies Deewj
legcnejer peeve ye®e peeSieer ~ Meece keÀes ceeueer He´l³eskeÀ efove keÀer lejn Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer kesÀ Heeme Dee³ee
Deewj Gmeves oyes ngS Deeoceer keÀes yelee³ee efkeÀ keÀue HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì kesÀ keÀce&®eejer DeeSBies Deewj Hesæ[ keÀes keÀeìkeÀj
legcnejer peeve ye®eeSBies ~
®e) keÀue lekeÀ - keÀue meJesjs lekeÀ efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer lejn Gmes peereJf ele jnvee nw ceeueer yengle KegMe Lee ~ oyes ngS Deeoceer keÀe mJeemL³e
peJeeye os jne Lee,ceiej Jen efkeÀmeer lejn DeHeves peerJeve kesÀ efueS ueæ[s pee jne Lee ~
He´Mve ë i) ceeueer keÀer KegMeer keÀe keÌ³ee keÀejCe Lee ? peerJeve mes keÀevw e Deewj kewÀmes ueæ[ jne Lee ?
ii) HeÀej@ ms ì ef[Heeì&ceWì kesÀ Deeoefce³eeW keÀes Hes[ æ keÀeìves mes keÌ³eeW jeskeÀ efo³ee ie³ee ?
iii) Hes[ æ kesÀ keÀeìs peeves kesÀ mebyebOe ceW efJeosMe efJeYeeie mes keÌ³ee ngkeÌce Dee³ee ?
iv) Deb[j meskesÀ´ ìjer ves megHeeEjìW[ìW keÀes keÌ³ee yelee³ee ? HeÓeeveceb$eer ves peecegve kesÀ Hes[
æ kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee efveCe&³e efue³ee ?
Gllej ë i) Hes[æ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer DeHeves peerJeve mes ueæ[ jne Lee ~ Jen keÀF& efove mes Hes[æ kesÀ veer®es oyee ngDee Lee Deewj
Heeræ[e Deewj ogKe mes ueæ[ jne Lee ~ Jen DeveskeÀ HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀj jne Lee ~ ceeueer keÀes peye %eele
ngDee efkeÀ keÀue HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì kesÀ Deeoceer Fme Hes[æ keÀes keÀeì oWies Deewj Deeoceer keÀer peeve ye®e peeSieer ~ ³ener
yeele ceeueer keÀer KegMeer keÀe keÀejCe Lee ~
ii) otmejs efove peye HeÀe@jsmì ef[Heeì&ceWì kesÀ ueesie Deejer-kegÀuneæ[er ueskeÀj Hesæ[ keÀes keÀeìves HengB®es lees GvnW Hesæ[ keÀeìves mes
jeskeÀ efo³ee ~ efJeosMe efJeYeeie mes ngkeÌce Dee³ee Lee efkeÀ Fme Hesæ[ keÀes ve keÀeìe peeS keÌ³eeWefkeÀ Fmes ome meeue Henues
Heerìesefve³ee jep³e kesÀ HeÓeeveceb$eer ves ueiee³ee Lee ~ ³eefo Hesæ[ keÀeìe ie³ee lees oes jep³eeW kesÀ yeer®e mebyebOe Kejeye nes
mekeÀles nQ ~
iii) efJeosMe efJeYeeie mess ngkeÌce Dee³ee efkeÀ Fme Hesæ[ keÀes ve keÀeìe pee³e keÌ³eeWefkeÀ Fme Hesæ[ keÀes ome Je<e& HetJe& Heerìesefve³ee
jep³e kesÀ HeÓeeveceb$eer ves meskeśÀìefj³eì kesÀ uee@ve ceW ueiee³ee Lee ~ ³eefo Fme Hesæ[ keÀes keÀeì efo³ee ie³ee lees Fme yeele
keÀer Gcceero Leer efkeÀ Heerìesefve³ee mejkeÀej mes nceejs mebyebOe ncesMee kesÀ efueS Kejeye nes peeSBies ~ Heerìesefve³ee mejkeÀej
nceejs jep³e keÀes yengle mene³elee keÀjleer nw ~ ³eefo Hesæ[ keÀes keÀeì efo³ee ie³ee lees Jen nceejs jep³e keÀer DeeefLe&keÀ
mene³elee veneR keÀjsieer ~ Fmeer Ye³e kesÀ keÀejCe efJeosMe efJeYeeie ves Hesæ[ keÀes keÀeìves keÀe ngkeÌce veneR efo³ee ~
iv) Deb[j meske´sÀìjer ves megHeeEjìW[ìW keÀes yelee³ee efkeÀ Deepe HeÓeeveceb$eer oewjs mes JeeHeme Dee ieS nQ ~ Deepe ®eej yepes efJeosMe
efJeYeeie, Fme Hesæ[ keÀer HeÀeFue GvekesÀ meeceves HesMe keÀjsiee Deewj Fme mebyebOe ceW GvneR keÀe efveCe&³e Debeflece nesiee ~
HeÓeeveceb$eer ves peecegve kesÀ Hesæ[ keÀes keÀeìves keÀe DeeosMe os efo³ee ~ Fme Ieìvee keÀer Hetjer Debleje&<ìêr³e efpeccesoejer
HeÓeeveceb$eer ves DeHeves THej ues ueer Deewj Hesæ[ keÀes keÀìJeeves keÀe DeeosMe efo³ee ~
í) jele keÀes ceeueer ves oyes ngS Deeoceer keÀes oeue-Yeele efKeuee³ee, peyeefkeÀ GmekesÀ ®eejeW lejHeÀ Hegeuf eme keÀe Henje Lee, efkeÀ keÀneR ueesie
keÀevetve keÀes DeHeves neLe ceW ueskeÀj Hes[æ keÀes Kego ner nìeves keÀer keÀeseMf eMe ve keÀjW ~
He´Mve ë i) jele keÀes efkeÀmeves Deewj efkeÀmes keÌ³ee efKeuee³ee ?
ii) Hegeuf eme keÀe Henje keÀneB Deewj keÌ³eeW ueiee Lee ?
88 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) peecegve kesÀ Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iv) peecegve keÀe Hes[æ keÀneveer keÀe GodoMs ³e mHeä keÀerepf eS ~
Gllej ë i) jele ceW yengle lespe letHeÀeve Dee³ee Lee ~ SkeÀ peecegve keÀe Hes[æ Gme letHeÀeve ceW efiej Heæ[e ~ Hes[æ kesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oye
ie³ee ~ Gme Deeoceer keÀes Hesæ[ kesÀ veer®es mes efvekeÀeueves keÀe efkeÀmeer ves Òe³eeme veneR efkeÀ³ee yeefukeÀ GmekeÀer HeÀeFue SkeÀ
efJeYeeie mes otmejs efJeYeeie ceW Ietceleer jnleer nw ~ SkeÀ keÀebmìsyeue keÀes Gme oyes ngS Deeoceer Hej o³ee Dee ieF& ~ Gmeves oyes
ngS Deeoceer keÀes Keevee efKeueeves keÀer Fpeepele os oer ~ ceeueer ves peecegve kesÀ Hes[æ kesÀ veer®es oyes ngS Deeoceer keÀes oeue-
Yeele efKeuee³ee ~
ii) jele kesÀ mece³e lespe letHeÀeve Deeves Hej SkeÀ peecegve keÀe Hesæ[ efiej ie³ee ~ JeneB SkeÀ Deeoceer oyee ngDee Lee ~ kegÀí
ceve®eues ³egJekeÀeW ves Deewj keÌuekeÀes¥ ves Hesæ[ kesÀ veer®es oyes Deeoceer keÀes mJe³eb ner efvekeÀeueves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee ~ GmekesÀ
®eejeW lejHeÀ yengle Yeer[æ FkeÀìdþe nes ieF& Leer FmeefueS JeneB Hegeuf eme keÀe Henje ueiee ngDee Lee efkeÀ keÀneR keÀesF& keÀevetve
neLe cesb uesves keÀe Òe³eeme ve keÀjW ~ JeneB peeves Hej DeefOekeÀeefj³eeW keÀes [j Lee efkeÀ ³eefo ueesieeW ves Gme Deeoceer keÀer
mene³elee keÀe efveCe&³e ues efue³ee, lees nce Gme efmLeefle keÀes mecYeeue veneR HeeSBies ~
iii) peecegve kesÀ Hesæ[ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer SkeÀ keÀefJe nw ~ GmekesÀ Üeje keÀner ieF& Mee³ejer mes ceeueer keÀes ³en
yeele ceeuetce neslee nw ~ ceeueer ves ³en yeele meyekeÀes yeleeF& efkeÀ Hesæ[ kesÀ veer®es oyee ngDee Deeoceer Mee³ej nw ~ Gmeves
³en Yeer yelee³ee efkeÀ Gme J³eeqkeÌle keÀe keÀesF& Jeeefjme veneR nw, Jen ueeJeeefjme nw ~ GmekeÀe GHeveece `Deesme' nw ~
GmekesÀ ieod³e keÀe veece `Deesme kesÀ HetÀue' nw ~ Jen DeHeves DeeHe mes Òesce keÀjlee nw FmeefueS Jen Kego keÀes keÀeìs peeves
keÀs ÒemleeJe keÀe efJejesOe keÀjlee nw ~ Jen peervee ®eenlee Lee ~ Jen yeej-yeej efveJesove keÀjlee nw efkeÀ cegPes Fme Hesæ[
kesÀ veer®es mes efvekeÀeuees ~
iv) ³en keÀneveer veewkeÀjMeener keÀer megmle keÀe³e& ÒeCeeueer Hej J³ebi³e nw Deewj mejkeÀejer efJeYeeieeW keÀer ueeHejJeener keÀes Yeer
oMee&leer nw ~ Fme keÀneveer keÀe Òemebie efkeÀ Hesæ[ keÀes keÀeìves kesÀ yepeeS Deeoceer keÀes ner keÀeìvee Gef®ele mecePeles nQ ~
³eLeeLe& ceW Deece Deeoceer keÀes Gef®ele v³ee³e efceueves keÀer keÀesF& Gcceero veneR nesleer ~ ³eefo v³ee³e efceuee Yeer, lees Gmes
v³ee³e efceueves lekeÀ yengle osj nes ®egkeÀer nesleer nw ~ ³en keÀneveer v³ee³eÒeCeeueer keÀer keÀcepeesj Deewj {æ erueer Òeef]¬eÀ³ee keÀes
oMee&leer nw ~ Fmemes ³en Helee ®euelee nw efkeÀ ceveg<³e keÀer mees®e efkeÀleveer ieboer nes ®egkeÀer nw ~ Jen DeHeves DeeHe keÀes
efpeccesoejer mes ye®eeves kesÀ efueS kegÀí Yeer keÀjlee jnlee nw ~
Pe) Deepe meJesjs ÒeOeeveceb$eer oewjs mes JeeHeme Dee ieS nQ ~ Deepe ®eej yepes efJeosMe - efJeYeeie Fme Hes[æ keÀer HeÀeFue GvekesÀ meeceves HesMe
keÀjsiee ~
He´Mve ë i) efkeÀme jep³e kesÀ ÒeOeeve ceb$eer ves peecegve keÀe Hes[æ ueiee³ee Lee ~ Hes[æ keÀeìves Hej Heerìesevf e³ee jep³e Hej keÌ³ee ÒeYeeJe Heæ[is ee ?
ii) Deb[j mes¬esÀìjer ves megHeefjìW[ìW keÀes keÌ³ee yelee³ee Deewj Meece kesÀ mece³e keÌ³ee met®evee efceueer ?
iii) ÒeOeeveceb$eer ves efkeÀme Ieìvee kesÀ efueS keÌ³ee ngkeÌce efo³ee ?
iv) peecegve keÀe Hes[ æ efkeÀmeves ueiee³ee Lee Deewj Hes[æ keÀes keÀeìves keÀe ngkeÌce keÌ³eeW efo³ee ie³ee ?
Gllej ë i) ome meeue Henues Heerìesevf e³ee jep³e kesÀ ÒeOeeveceb$eer Yeejle DeeS Les ~ GvneWves peecegve kesÀ Fme Hesæ[ keÀes mes¬esÀìsefj³eì kesÀ
uee@ve ceW ueiee³ee Lee ~ ³eefo Gme Hes[æ keÀes keÀeì efo³ee peeSiee, lees Heerìesevf e³ee mejkeÀej mes DeHeves osMe kesÀ efjMles ncesMee
kesÀ efueS Kejeye nes peeSiee ~ Heerìesevf e³ee mejkeÀej nceejs osMe keÀer yengle mene³elee keÀer nw ~ Hesæ[ keÀes keÀeìves Hej Gve
ueesieeW Hej yegje ÒeYeeJe Heæ[is ee ~
ii) Deb[j meskes´Àìjer ves megHeeEjìW[Wì keÀes yelee³ee efkeÀ Deepe megyen kesÀ mece³e ÒeOeeveceb$eer oewjs mes JeeHeme Dee ieS nQ ~ Deepe
®eej yepes efJeosMe-efJeYeeie Fme Hes[æ keÀer HeÀeFue GvekesÀ meeceves HesMe keÀjsiee ~ ÒeOeeveceb$eer peer pees HewÀmeuee keÀjWies, Jener
HewÀmeuee meyekeÀes cebpetj nesiee ~ Meece kesÀ mece³e megHeefjìsb[Wì keÀefJe `Deesme' keÀer HeÀeFue GmekesÀ Heeme ueskeÀj Dee³ee Deewj
ICSE IX & X 89
Hindi Robomate+
KegMeer ceW peesj-peesj ef®euueeles ngS yeesuee efkeÀ ÒeOeeveceb$eer ves peecegve kesÀ Fme Hes[æ keÀes keÀeìves keÀe ngkeÌce os efo³ee nw ~
Fme Ieìvee keÀer Hetjer efpeccesoejer GvneWves DeHeves efmej Hej ues efue³ee nw ~ keÀue ³en Hesæ[ keÀì peeSiee ~
iii) SkeÀ peecegve keÀe Hes[æ DeeBOeer ceW efiej Heæ[e ~ Deesme veecekeÀ keÀefJe mes¬esÀìsejf ³eì Dee³ee ngDee Lee ~ peecegve keÀe Hes[æ Gmeer
keÀefJe kesÀ THej efieje ngDee Lee ~ Jen yes®eeje Hes[æ kesÀ veer®es Heæ[e ngDee Demenveer³e Jesovee men jne Lee ~ ³eneB lekeÀ peye
ueesie GmekeÀes osKeves kesÀ efueS Deeles nQ, Gme Hej GvekeÀe O³eeve veneR peelee nw yeefukeÀ JeneB GHeeqmLele ueesie peecegve kesÀ
HeÀue Deewj Hesæ[ kesÀ efJe<e³e ceW yeele keÀjles nwb ~ GmekeÀer HeÀeFue ®eejeW lejHeÀ Ietceleer jner uesekf eÀve efkeÀmeer Yeer mejkeÀejer
DeefOekeÀejer ves mener mece³e Hej efveCe&³e veneR efue³ee ~ ÒeOeeveceb$eer efJeosMe oewjs Hej ieS Les ~ Jes peye JeeHeme DeeS lees GvekesÀ
meeceves keÀeJf e keÀer HeÀeFue Òemlegle keÀer ieF& ~ ÒeOeeveceb$eer ves Gme Ieìvee keÀer Hetjer efpeccesoejer mJe³eb ues ueer ~ GvneWves ngkd eÌce
efo³ee efkeÀ Hes[æ keÀeì oes ~ ÒeOeeveceb$eer kesÀ JeeHeme Deeves Deewj efveCe&³e uesves ceW osj nes ieF& keÌ³eeWekf eÀ leye lekeÀ keÀefJe Deesme
kesÀ ÒeeCe-HeKesª Gæ[ ieS ~
iv) mes¬esÀìsejf ³eì kesÀ uee@ve ceW peecegve keÀe Hes[æ Heerìesevf e³ee kesÀ ÒeOeeveceb$eer ves ome meeue Henues ueiee³ee Lee ~ lespe DeeBOeer kesÀ
keÀejCe Hes[æ efiej ie³ee ~ Gme Hes[æ kesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oye ie³ee nw ~ Deeoceer DeYeer peereJf ele Lee ~ Jen yeej-yeej Hes[æ
keÀs veer®es mes DeHeves keÀes ye®eeves kesÀ efueS keÀn jne Lee ~ oyes ngS Deeoceer kesÀ ®eejeW Deesj Yeer[æ FkeÀìþd e nes ieF& uesekf eÀve
keÀeFs & mene³elee kesÀ efueS meeceves veneR Dee jne Lee ~ kegÀí veJe³egJekeÀeW Deewj keÀuekeÀeX ves efnccele pegìeF& uesekf eÀve mejkeÀejer
DeefOekeÀeefj³eeW ves GvekeÀes jeskeÀ efo³ee ~ Deble ceW Òel³eskeÀ efJeYeeie keÀes Heerís íes[æ leer keÀefJe keÀer HeÀeFue ÒeOeeveceb$eer kesÀ meeceves
Heng®B eer ~ GvneWves Hes[æ kesÀ veer®es oyes keÀefJe keÀes ye®eeves kesÀ efueS legjlb e Gme Hes[æ keÀes keÀeìves keÀe ngkeÌce efo³ee ~
ì) ``ceeueer þerkeÀ keÀnlee nw'' yengle mes keÌueke&À SkeÀ meeLe yeesue Heæ[-s `ùeieeDees p] eesj, nce lew³eej nQ ~'' SkeÀ meeLe yengle mes ueesie Hes[æ
keÀes Gþeves keÀes lew³eej nes ieS ~
`þnjes !' megHeefjbìW[ìW yeesueeö ``ceQ Deb[j-meskeśÀìjer mes Hetí uetB ~''
He´Mve ë i) Yeer[æ ceW FkeÀìþd s ngS ueesieeW keÀer ef®evlee keÀe keÌ³ee keÀejCe Lee ?
ii) oyes ngS J³eefkeÌle keÀer Heer[ æ e keÀe DevegYeJe efkeÀmes ngDee Je Gmeves keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iii) ceeueer keÌ³ee ®eenlee Lee Je GmekesÀ Üeje efkeÀ³ee ie³ee He´³eeme meHeÀue keÌ³eeW ve nes mekeÀe ?
iv) keÀneveer keÀer meeLe&keÀlee efueefKeS ~
Gllej ë i) Yeer[æ ceW FkeÀìdþs ngS ueesieeW keÀer ef®evlee keÀe keÀejCe Jen HeÀueoej peecegve keÀe Hes[æ Lee, pees les]pe DeeBOeer kesÀ keÀejCe efiej
Heæ[e Lee ~ GvekeÀer ef®evlee ³en Leer efkeÀ Deye GvekeÀes jmeoej peecegve Keeves keÀes veneR efceueWies ~
ii) oyes ngS J³eefkeÌle keÀer Heer[ æ e keÀe DevegYeJe SkeÀcee$e ceeueer keÀes ngDee Deewj Gmeves ³eespevee yeveeF& efkeÀ meYeer ueesie efceuekeÀj
oyes ngS J³eefkeÌle keÀes efvekeÀeue mekeÀles nQ, efkeÀvleg GmekeÀer ³en ³eespevee keÀejiej efme× veneR ngF& ~
iii) ceeueer efkeÀmeer Yeer lejn Hes[ æ kesÀ veer®es oyes J³eefkeÌle keÀes efvekeÀeuevee ®eenlee Lee ~ ceeueer ves Gmes efvekeÀeueves keÀe He´³eeme Yeer
efkeÀ³ee, efkeÀvleg meHeÀue ve nes mekeÀe, keÌ³eeWekf eÀ megHeefjbìW[Wì ves Deb[j-meskeśÀìjer mes Devegceefle uesves keÀer yeele keÀnkeÀj Gmes
jeskeÀ oslee nw ~ ³en keÀe³e& mejkeÀejer efJeYeeie kesÀ Debleie&le Deelee Lee efpeme keÀejCe ceelee keÀer SkeÀ ve ®eueleer Leer ~
iv) `peecegve keÀe Hesæ[' ke=À<Ce ®eboj oJeeje efueefKele J³ebi³eelcekeÀ Je nem³eemHeo keÀneveer nw ~ keÀneveer peecegve kesÀ Hesæ[ kesÀ
Deeme-Heeme ner Ietceleer jnleer nw ~ peecegve kesÀ Hes[æ keÀe efiejvee Deewj GmekesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer keÀe oye peevee Deewj efHeÀj
Gmes efiejs ngS peecegve kesÀ Hes[æ keÀer mecem³ee keÀes ueskeÀj Fme keÀneveer keÀe leevee- yeevee yegvee ie³ee nw ~ peecegve kesÀ Hes[æ keÀes
keÀeì efo³ee pee³e ³ee veneR keÀeìe pee³e Fme mecem³ee keÀes ueskeÀj HeÀeFue keÀF& efJeYeeieeW ceW iegpejleer nw Deewj Deble ceW peye
peecegve kesÀ Hesæ[ kesÀ veer®es oyes Deeoceer keÀes ye®eeves kesÀ efueS HeÓeeveceb$eer peer keÀer Deesj mes DeeosMe Deelee nw ~ Deleë
keÀneveer ceW Hes[æ Gþeves ³ee keÀeìves keÀer keÀe³e&Jeener ceW Fleveer osj nes peeleer nw, oyee ngDee Deeoceer DeHeves HeéCeeW mes neLe
Oees yewþlee nw ~ Fme He´keÀej keÀneveer kesÀ DeejbYe mes Deble lekeÀ keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ `peecegve keÀe Hes[æ ' DeHeveer meeLe&keÀlee
SJeb Deewe®f el³e keÀes efme× keÀjlee jnlee nw ~
90 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

i) Keso He´keÀì keÀjvee - ogëKe He´keÀì keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ceesnve Keso He´keÀì keÀjles ngS IeìveemLeue mes ®euee ie³ee ~
ii) Deeb®@ e ve Deeves osvee - neefve ve nesves osvee
JeekeÌ³e - ceeB ves [tyeles ngS ye®®es keÀes ye®eeves kesÀ efueS DeHeveer peeve os oer, Hebjleg ye®®es
Hej DeeB®e veneR Deeves oer ~
iii) DeekeÀeMe-Heeleeue SkeÀ keÀjvee - yengle He´³elve keÀjvee
JeekeÌ³e - KeesS ngS ye®®eeW keÀes {tBæ{ves kesÀ efueS Hegefueme ves DeekeÀeMe Heeleeue
SkeÀ keÀj efo³ee ~
iv) DeeBmet Heesíbvee - meeblJevee osvee
JeekeÌ³e - YeeF& keÀer ogIe&ìvee ceW ce=l³eg kesÀ yeeo ceervet kesÀ DeeBmet HeeWíves Jeeuee keÀeFs & veneR jne ~
v) DeeBKeeW keÀe leeje - yengle H³eeje
JeekeÌ³e - ³eesi³e ye®®ee meYeer keÀer DeeBKeeW keÀe leeje neslee nw ~

i) jele - jeef$e, jpeveer x) megyen - meJesje, Heéleë
ii) DeekeÀeMe - veYe, ieieve xi) leeueeye - mejesJej, peueeMe³e
iii) HetÀue - Heg<He, megceve xii) ngketÀcele - DeefOekeÀej, Meemeve
iv) ceeB - ceelee, peveveer xiii) DeOeerve - DeeefÞele, iegueece
v) ngkeÌce - DeeosMe, Dee%ee xiv) iegmmee - ke´ÀesOe, keÀesHe
vi) keÀesefMeMe - He´³eeme, He´³elve xv) HejKevee - pee@®b evee, osKevee
vii) DevegjesOe - Deeień, efJeveleer xvi) JeeleeJejCe - HeefjefmLeefle, ceenewue
viii) De®ebYee - DeeM®e³e&, nwjeveer xvii) yeboesyemle - Fblepeece, J³eJemLee
ix) Jep]eerHeÀe - íe$eJe=elf le, mene³elee jeefMe xviii) HeeBle - Hebekf eÌle, keÀleej

i) jele × efove ix) megyen × Meece
ii) KegMeer × iece x) megmle × HegÀleeauee
iii) ceesìe × Heleuee xi) Jepeveer × nukeÀe
iv) efJeosMe × mJeosMe xii) efveM®e³e × DeefveM®e³e
v) meguePevee × GuePevee xiii) Gcceero × veeGcceero
vi) Jeeefjme × ueeJeeefjme xiv) He´mlegle × DeHe´mlegle
vii) Gvveefle × DeJeveefle xv) efvepeeaJe × mepeerJe
viii) peerJeve × cejCe xvi) HetCe& × DeHetCe&
ICSE IX & X 91
Hindi Robomate+

i) mJeleb$e - mJeleb$elee vi) megmle - megmleer
ii) efievevee - efieveleer vii) efiejvee - efiejeJeì
iii) mebjef#ele - mebj#eCe viii) megboj - meeQo³e&
iv) mene³ekeÀ - mene³elee ix) Deevee - Deeieceve
v) keÀceevee - keÀceeF& x) peervee - peerJeve

i) ceeueer - ceeefueve vi) jmeeruee - jmeerueer
ii) Heefle - Helveer vii) ceelee - efHelee
iii) Mesj - Mesjveer viii) iee³ekeÀ - ieeef³ekeÀe
iv) yesìe - yesìer ix) Heg©<e - m$eer
v) yeeoMeen - yesiece x) veewkeÀj - veewkeÀjeveer

i) Þece - ÞeefcekeÀ vi) HećeeCe - HećeeefCekeÀ
ii) Fefleneme - SsefleneefmekeÀ vii) megiebOe - megiebeOf ele
iii) keÀHeì - keÀHeìer viii) Deeoj - DeeojCeer³e
iv) vecekeÀ - vecekeÀerve xi) meesvee - megvenje
v) IeeJe - Iee³eue x) mebosn - mebefoiOe

i) He³ee&JejCe keÀer MegodefOe kesÀ He´³eeme efkeÀS peeSBies ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS )
Gllejë He³ee&JejCe keÀer MegodefOe kesÀ He´³eeme efkeÀS ieS ~
ii) pees keÀ<ì menve keÀjsiee Jen meHeÀuelee Yeer HeéHle keÀjsiee ~ (Jele&ceevekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë pees keÀ<ì menve keÀjlee nw Jen meHeÀuelee Yeer HeéHle keÀjlee nw ~
iii) ueæ[keÀer Heæ{eF& keÀjves ceW ©ef®e jKeleer nw ~ (JeekeÌ³e keÀes Hegeuq uebie ceW yeoefueS)
Gllejë ueæ[keÀe Heæ{eF& keÀjves ceW ©ef®e jKelee nw~
iv) Jen nj keÀe³e& ceW meHeÀue nes jne nw ~ (`meHeÀuelee' Meyo keÀe He´³eesie keÀjW)
Gllejë Gmes nj keÀe³e& ceW meHeÀuelee efceue jner nw ~

92 ICSE IX & X
9 Yesæ[W Deewj Yesefæ[S uesKekeÀ - nefjMebkeÀj HejmeeF&

Þeer nefjMebkeÀj HejmeeF& keÀe pevce 22 Deiemle 1922 F&. ceW ceO³e HeóMs e kesÀ nesMebieeyeeo efpe] ues ceW ngDee Lee ~ FvneWves
peyeueHegj mes `JemegOee' veece keÀer meeefnefl³ekeÀ ceeefmekeÀ Heef$ekeÀe efvekeÀeueer ~ 10 Deiemle 1995 ceW FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
HejmeeF& peer J³ebi³e-uesKekeÀ nQ ~ FvneWsves meeceeefpekeÀ Deewj jepevewelf ekeÀ peerJeve ceW J³eeHle Ye´<ìe®eej Deewj Mees<eCe Hej keÀjeje
J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~
HejmeeF& peer keÀer Yee<ee keÀe SkeÀ Keeme Deboe]pe nw efpemekesÀ keÀejCe Jen HeeþkeÀeW kesÀ cece& keÀes ít uesleer nw ~ `nBmeles nQ, jesles nQ',
`pewmes GvekesÀ efove efHeÀjs', `Yeesueejece keÀe peerJe'- FvekesÀ HećegKe keÀneveer mebień; `jeveer veeieHeÀveer keÀer keÀneveer', `leì keÀer
Keespe', `pJeeuee Deewj peue'- GHev³eeme; èflejíer jsKeeS@'b - mebmcejCe leLee' leye keÀer yeele Deewj Leer', `Yetle kesÀ HeeBJe Heerí's ,
`meoe®eej keÀe leeyeerpe', èfþþgjlee ngDee ieCeleb$e' leLee ` efMekeÀe³ele cegPes Yeer nw' ~ èfJekeÀueebie ÞeodOee keÀe oewj'-efvebyeOe
mebień GuuesKeveer³e nQ ~ èfJekeÀueebie ÞeodOee keÀe oewj' kesÀ efueS Fvnbs meeefnl³e DekeÀeoceer HegjmkeÀej HeéHle ngDee ~

He´mlegle keÀneveer keÀe GodosM³e He´peeleb$e ceW OeesKesyeepeer, {eWie, Ye´<ìe®eej leLee ®eeueekeÀ jepevesleeDeeW kesÀ íue,
He´Heb®e keÀes oMee&vee nw, FmeefueS Yesæ[esb Deewj Yesefæ[S keÀer Fme keÀneveer keÀes ceeO³ece yevee³ee nw ~ He´mlegle keÀneveer nceW
meceepe keÀer jepeveweflekeÀ DeJemLee kesÀ Heéfle peeie=le nesves leLee DeHeves cele keÀe mener He´³eesie keÀjves keÀe mebosMe osleer nw ~
uesKekeÀ ves meceepe kesÀ jepeveweflekeÀ Jeie& Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ Yesæ[W meerOes-meeos J³eefkeÌle³eeW keÀe He´leerkeÀ nQ, pees ®eeueekeÀ,
mJeeLeea Deewj OeesKesyeepe jepevesleeDeeW kesÀ yenkeÀeJes ceW DeekeÀj DeHeves Hewj Hej DeeHe kegÀuneæ[er ceejles nQ~ Fme keÀneveer kesÀ
ceeO³ece mes uesKekeÀ ves Ssmes ner Ye´<ì jepevesleeDeeW keÀer Heesue Keesueves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ~
meeLe&keÀlee
efkeÀmeer Yeer keÀneveer keÀe Meer<e&keÀ GmekeÀe meyemes cenlJeHetCe& Debie neslee nw ~ nce GmekesÀ menejs ner keÀLee kesÀ efJemleej
keÀes peeve Heeles nQ ~ He´mlegle keÀneveer meeceeefpekeÀ J³eJemLee Hej J³ebi³e keÀjleer ngF& SkeÀ He´leerkeÀelcekeÀ keÀneveer nw, efpemeceW
Yesæ[eW keÀes Yeesueer-Yeeueer pevelee leLee efme³eej Je Yesefæ[³eeW keÀes ®eeueekeÀ vesleeDeeW keÀe He´leerkeÀ yeleekeÀj J³ebieelcekeÀ Mewueer
ceW He´mlegle efkeÀ³ee ie³ee nw ~ keÀneveer ceW Yesæ[W Deece pevelee keÀer lejn ncesMee DeHeves vesleeDeeW Hej efJeMJeeme keÀj uesleer nQ Deewj
Deble ceW þieer peeleer nQ ~ otmejer Deesj meble keÀe ªHe OeejCe efkeÀS vesleeieCe nQ, pees {eWie Deewj íue keÀjkesÀ Yeesueer-Yeeueer
pevelee keÀes ncesMee OeesKee osles jnles nQ ~ jbies ngS efme³eej vesleeDeeW kesÀ DeemeHeeme yeves jnves Jeeues keÀefJe, He$ekeÀej, veslee
Deewj Oece&iegª Deeefo kesÀ ªHe ceW jnles nQ, pees Ye´<ì vesleeDeeW keÀe meeLe osles nQ leLee GvekeÀe He´®eej-He´meej keÀjles nQ ~ Deleë
Fme keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves Deepe keÀer jepeveerefle Hej keÀjeje J³ebie efkeÀ³ee nw ~ Meer<e&keÀ keÀer ¢eq<ì mes osKee peeS
lees ³en Del³eble Gef®ele Je meeLe&keÀ nw ~
ICSE IX & X 93
Hindi Robomate+

Yesæ[W
keÀneveer ceW Yes[æ W meerOeer-meeoer pevelee keÀe He´leerkeÀ nQ, pees Petþs Deewj Ye´<ì vesleeDeeW kesÀ OeesKes ceW Dee peeleer nwb ~ Jes ®egveeJe
kesÀ oewjeve GvneRs keÀes Jeesì oskeÀj GvekeÀe ®egveeJe keÀjleer nQ ~ Yesæ[esb ves mees®ee Lee efkeÀ nce ueesie Ssmee keÀevetve yeveeSBies pees
meeceev³e pevelee kesÀ efnle ceW nesiee uesekf eÀve yeeo ceW GvnW efvejeMee ner efceueleer nw keÌ³eeWekf eÀ GvekesÀ odJeeje ®egves ieS veslee keÀe
keÀevetve pevelee kesÀ efnle ceW veneR neslee nw ~ Jes pevelee keÀe Mees<eCe keÀjves Jeeues keÀevetve yeveeles nQ ~ efpeme He´keÀej Yesæ[W keÀesceue
leLee efveye&ue nesves kesÀ keÀejCe DeHeveer j#ee mJe³eb veneR keÀj mekeÀleers, Gmeer He´keÀej iejerye Deewj keÀcepeesj pevelee Fme meceepe ceW
HewÀues jepevewelf ekeÀ Yesefæ[³eeW mes DeHeveer j#ee veneR keÀj mekeÀleer ~
Yese[fæ S
Yesefæ[S yengle ®eeueekeÀ nwb ~ GvekeÀer mebK³ee keÀce nw uesefkeÀve Jes DeHeveer yegodefOe mes Yesæ[esb keÀes Hejeefpele keÀj osles nQ ~ Jes
efJeefYevve He´keÀej kesÀ nLekebÀ[s DeHeveekeÀj DeHeves ®eeHeuetmeeW kesÀ ceeO³ece mes meeceev³e pevelee keÀes yenkeÀeves ceW meHeÀue nes peeles nQ
Deewj DeHevee mJeeLe& efmeodOe keÀjles nQ ~ ³es Yese[æf S ªHeer jepeveslee meeceev³e pevelee keÀes HeÝeeefJele keÀjves kesÀ efueS DeHeves ®eeHeuetmeeW
kesÀ He´®eej keÀe meneje uesles nQ ~ Ssmes ueesie Deece pevelee keÀer keÀcepeesjer Hen®eeveles nQ FmeefueS Jes DeHeves He´®eej mes pevelee keÀes
DeekeÀef<e&le keÀjles nQ ~
yet{æ e efme³eej SJeb jBies efme³eej

yetæ{e efme³eej SJeb jBies efme³eej Gve ®eeHeuetmeeW leLee ceewkeÀe Hejmle J³eefkeÌle³eeW keÀe He´leerkeÀ nwb, pees jepevesleeDeeW kesÀ
Deeies Heerís IetcekeÀj GvekeÀer ne@b ceW neB efceueekeÀj DeHevee mJeeLe& efmeodOe keÀjves ceW meHeÀue nes peeles nQ ~ Ssmes ueesie Ye´<ì
nLekebÀ[s DeHeveeles nQ leLee Jes Yeesueer-Yeeueer pevelee keÀes iegcejen keÀj osles nQ ~ ³es Fleves ®eeueekeÀ nesles nQ efkeÀ Deece Deeoceer FvekeÀer
®eeueeW keÀes mecePe veneR Heelee nw ~ Jes GvekeÀer ®eeHeuetmeer Yejer yeeleesb ceW DeekeÀj mener HeÀmw euee veneR keÀj Heeles nQ ~
yetæ{e efme³eej yengle DevegYeJeer leLee ®eeHeuetme nw ~ Jen DeHeves DevegYeJe keÀe HeÀe³eoe GþekeÀj Yesefæ[S keÀes efpeleeves
kesÀ efueS j@bies efme³eejeW keÀer mene³elee ueslee nw ~ Jen Yesefæ[S keÀe ªHe yeouekeÀj meerOeer-meeoer Yesæ[esb keÀer DeeBKeebs ceW Oetue
PeeWkeÀves ceW meHeÀue nes peelee nw ~ Yesefæ[S keÀer peerle ceW yetæ{s efme³eej keÀe DeHevee Yeer mJeeLe& nw ~ Gmes efyevee cesnvele efkeÀS
ner Yesefæ[S keÀe ye®ee-Keg®ee ceeBme Keeves keÀes efceuelee nw leLee Yesefæ[S keÀer vepejeW ceW Gmes mecceeve Yeer efceue peelee nw ~

He´mlegle keÀneveer `Yesæ[sb Deewj Yesefæ[S' kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ He´peeleb$e kesÀ veece Hej mJeeLeea,
{eWieer leLee ®eeueekeÀ jepeveslee meerOeer-meeoer pevelee keÀe efkeÀme He´keÀej Mees<eCe keÀjles nQ ~
SkeÀ yeej Jeve kesÀ HeMegDeeW keÀes Ssmee ueiee efkeÀ GvnW Yeer SkeÀ De®íer Meemeve J³eJemLee DeHeveeveer ®eeefnS ~ ³en
le³e ngDee efkeÀ Jeve-HeósMe ceW He´peeleb$e keÀer mLeeHevee nes ~ HeMeg-meceepe ceW Fme `ke´ÀebeflekeÀejer' HeefjJele&ve mes KegMeer keÀer
uenj oewæ[ ieF& ~ Yesæ[eW ves mees®ee efkeÀ GvekeÀer megKe-mece=odefOe Deewj megj#ee keÀe mJeCe&-³egie Dee ie³ee nw ~ Jeve HeósMe ceW
Yesæ[esb keÀer mebK³ee DeefOekeÀ Leer ~ ³es efvene³ele De®íer F&ceeveoej, keÀesceue, o³eeueg, efveoex<e HeMeg Les ~ Fve Yes[æ esb ves keÀYeer
efkeÀmeer keÀes vegkeÀmeeve veneR Heng®B ee³ee ~
Yesæ[eW ves mees®ee efkeÀ Deye nceeje Ye³e otj nes peeSiee ~ nce DeHeves HeéfleefveefOe³eeW mes Ssmee keÀevetve yeveJeeS@bies efkeÀ
keÀesF& Yeer peerJeOeejer efkeÀmeer keÀes ve meleeS, ve ceejs ~ Meebelf e, mvesn, yebOeglJe Deewj men³eesie Hej nceeje meceepe DeeOeeefjle nesiee ~
94 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
FOej, Yesefæ[³eeW ves mees®ee efkeÀ Deye GvekeÀe mebkeÀìkeÀeue Dee ie³ee ~ Yesæ[eW keÀer mebK³ee DeefOekeÀ nesves kesÀ keÀejCe
Heb®ee³ele ceW GvekeÀe ner yengcele nesiee Deewj Gvnebsves keÀevetve yeveJee efo³ee efkeÀ keÀesF& HeMeg efkeÀmeer keÀes veneR ceejs, lees nce
KeeSBies keÌ³ee ? nceW Yeer Ieeme ®ejvee meerKevee Heæ[siee ~
SkeÀ yetæ{s efme³eej keÀes Goeme osKekeÀj GvekeÀer Goemeer keÀe keÀejCe Hetíe ~ Yesefæ[S ves Jeve-HeósMe ceW nesves Jeeues ®egveeJe
keÀer yeele yeleeF& Deewj yeæ[s ogKeer ceve mes keÀne, ®egveeJe meceerHe Deelee pee jne nw ~ Deye ³ene@b mes Yeeieves kesÀ DeueeJee keÀesF&
GHee³e veneR, Hej peeS@b keÀneB ? efme³eej ves keÀne- ``DeeHe mejkeÀme ceW Yeleea nes peeS@b ~'' Yeseæ[f ³ee yeesuee, ``JeneB Yeer Mesj
Deewj jerí keÀes efue³ee peelee nw, nceW keÀesF& veneR Hetílee ~''
efme³eej yeesuee, ``lees DeeHe Depee³eyeIej ceW ®eues peeFS ~'' Yese[fæ S ves keÀne, ``Jene@b Yeer peien veneR nw ~ megvee nw,
JeneB Deeoceer jKes peeles nwb ~''
Yesæ[eW keÀe yengcele osKekeÀj yetæ{e efme³eej Deewj Yesefæ[S HejsMeeve nes ieS ~ leye yetæ{s efme³eej ves SkeÀ ³eespevee yeveeF& ~
otmejs efove yetæ{e efme³eej DeHeves leerve efme³eejeW keÀes ueskeÀj Dee³ee ~ leerveeW jBies ngS Les ~ SkeÀ Heerues jbie ceW, otmeje veerues jbie ceW
Deewj leermeje njs jbie ceW jBiee Lee ~ efme³eej ves Yese[æf S mes keÀne ³es leerveeW DeeHe keÀe ®egveeJe He´®eej keÀjiW es ~ yet{æ s efme³eej ves Yese[æf S
keÀe ªHe yeouee ~ GmekesÀ ceeLes Hej efleuekeÀ ueiee³ee, ieues ceW ceeuee HenveeF& Deewj cegBn ceW Ieeme kesÀ eflevekesÀ [eue efoS ~
Heeruee Jeeuee efme³eej yeæ[e efJeodJeeve, efJe®eejkeÀ, keÀefJe Deewj uesKekeÀ Yeer Lee ~ veeruee efme³eej veslee Deewj He$ekeÀej nw
leLee nje efme³eej-Oece& ieg© ~
yetæ{s efme³eej kesÀ Heerís-Heerís jBies ngS efme³eej leLee GvekesÀ yeer®e ceW Yese[fæ ³ee ®eue jne Lee ~ SkeÀ mLeeve Hej mewkeÀæ[eW Yesæ[bs
SkeÀ$e nes ieF¥ ~ Yesefæ[S keÀes osKeles ner Yesæ[W Yeeieves ueieeR, lees yetæ{s efme³eej ves GvnW jeskeÀe Deewj keÀne, [jes cele, Yesefæ[³ee
jepee Deye meble nes ieS nQ ~ GvneWves Del³ee®eej keÀjvee ³ee efkeÀmeer keÀes meleevee íes[æ efo³ee nw ~ FvnW Yes[æ eW mes yengle Hećs e nw ~ yetæ{s
efme³eej ves Gve jBies efme³eejeW keÀe Heefj®e³e osles ngS keÀne efkeÀ ³es Yeseæ[f ³ee meble nwb ~ FvekeÀer peeefle kesÀ Yese[fæ ³eebs ves Yes[æ esb Hej pees
Del³ee®eej efkeÀS GmekesÀ efueS ³es yengle ueefppele nwb ~ efme³eejeW keÀe Heefj®e³e osles ngS Gmeves keÀne efkeÀ ³es mJeie& kesÀ osJelee nQ,
pees GHeosMe osves He=LJeer Hej Glejs nQ ~ Gve jBies ngS efme³eejeW ves SkeÀ-SkeÀ keÀjkesÀ Yesefæ[S keÀer leejerHeÀ keÀer ~ GvneWves keÀne Yes[æ W
keÀesceue leLee efveye&ue nesves kesÀ keÀejCe DeHeveer j#ee mJe³eb veneR keÀj mekeÀleebr ~ Yese[æf S MeefkeÌleMeeueer nQ FmeefueS DeHevee peerJeve
FvekesÀ neLeeW ceW meeQHekeÀj legce efveefM®ele nes peeDees ~ peye Heb®ee³ele keÀe ®egveeJe ngDee lees Yesæ[eW ves DeHeveer j#ee kesÀ efueS
Yesefæ[³eeW keÀes ®egvee ~ Heb®ee³ele ceW Yesæ[eW keÀer YeueeF& kesÀ efueS Yesefæ[S HeéfleefveefOe yeves ~ Yesefæ[³eeW ves Yesæ[eW kesÀ efueS Henuee
keÀevetve ³en yevee³ee efkeÀ nj Yese[æf ³es keÀes megyen veeMles kesÀ efueS Yes[æ keÀe SkeÀ ceguee³ece ye®®ee, oesHenj kesÀ Yeespeve ceW SkeÀ Hetjer
Yes[æ leLee Meece keÀes mJeemL³e keÀe O³eeve jKeles ngS keÀce Keevee ®eeefnS FmeefueS DeeOeer Yes[æ oer peeS ~

MeyoeLe&
meY³elee - vece´lee, efMe<ìlee mlej - ceeve, melen
Meemeve-J³eJemLee - Meemeve kesÀ efve³ece keÀevetve Deeefo yeveevee Jeve HeósMe - pebieueer HeósMe
He´peeleb$e - He´pee keÀe jep³e mLeeHevee - efmLele keÀjvee
ke´ÀebeflekeÀejer - ve³ee yeoueeJe ueeves Jeeuee HeefjJele&ve - yeoueeJe
mJeCe& ³egie - megKe-mece=odefOe keÀe mece³e megKe-mece=odefOe - Oeve-Oeev³e
mvesn - Hećs e yevOeglJe - YeeF&®eeje
efveoex<e - efpemeceW keÀesF& oes<e ³ee yegjeF& ve nes men³eesie - mene³elee
ICSE IX & X 95
Hindi Robomate+
Heélf eefveefOe³eeW - mebmeo Deeefo keÀe Jen meom³e pees mebkeÀìkeÀeue - cegmeeryele keÀe mece³e
efveJee&®eve #es$e mes ®egvee ie³ee DeeOeeefjle - efveYe&j
Heb®ee³ele - Heb®eeW keÀer meYee yengcele - DeveskeÀ ueesieeW kesÀ efJe®eej
Guueeme - Deevebo ogce - HetBí
ceewkesÀ-yewceewkesÀ - DeJemej-yesDeJemej ngBDee-ng@bDee - efme³eej keÀer DeeJeepe
cegKe®evo´ - ®evêcee pewmee megvoj cegKe iebYeerjlee - ienjeF&
cesIe - yeeoue Depee³eyeIej - c³etefp]e³ece, mebieńeue³e
O³eeveceive - O³eeve ceW [tyee ngDee ceewle - ce=l³eg
yengcele - DeveskeÀ ueesieeW kesÀ efJe®eej DeeefKej - Devle
Dee%eeHeeueve - yeele ceevevee MeHeLe - keÀmece
MebkeÀe - mevosn íue-keÀHeì - OeesKee
yeoveece - veece Kejeye nesvee cemlekeÀ - ceeLee
efleuekeÀ - ìerkeÀe kebÀþer - ceeuee
efnbmekeÀ - efnbmee keÀjves Jeeuee He´®eej - ®eueve
efJe®eejkeÀ - efJe®eej keÀjves Jeeuee Del³eble - DeefOekeÀ
efJeve³e - efJeveleer cetelf e& - Heélf ecee
menðeeW - npeejeW PegC[ - mecetn
pe³eOJeefve - peerle keÀe DeeJeepe ¿o³eHeefjJele&ve - ceve keÀe yeouevee
HejesHekeÀej - otmejeW keÀe Yeuee keÀjvee DeefHe&le - meeQHevee
ueppee - Mece& Mes<e - ye®ee ngDee
leceece - DeveskeÀ Heé³eefM®ele - HeM®eeleeHed
mecceeveHetJe&keÀ - Deeoj HetJe&keÀ Devl³esef<ì efke´À³ee - Debeflece mebmkeÀej
meJe&mJe - HetCe& ìHekeÀleer - efiejleer
iegìkeÀ peeles - Heer peeles cegKeejefyebo - keÀceue kesÀ meceeve megvoj ceggKe
mebosMe - met®evee YeeJeeeflejskeÀ - YeeJeeW keÀer DeefOekeÀlee
ieodieod nes peevee - He´mevveef®elle nes peevee keb Àþ - ieuee
DeJe©odOe - ©keÀe ngDee meogHeosMe - De®íe GHeosMe
®elegjeF& - mecePeoejer meJe&$e - meye peien
J³eeHle - HewÀuee ngDee meJe&MeefkeÌleceeve - meyemes MeefkeÌleMeeueer
meeBPe - Meece HeJeve - nJee
p³eesefle - He´keÀeMe ue#e-ue#e - ueeKe-ueeKe
#egê - íesìe efveye&ue - keÀcepeesj
j#ee - ye®eevee yeueJeeve - leekeÀleJej
efnle - YeueeF& efveefM®b ele - yesefHesÀke´À
J³eLe& - yeskeÀej oeveer - oeve keÀjves Jeeuee
Dev³ee³e - Del³ee®eej l³eeievee - íesæ[vee
HejesHekeÀejer - otmejeW keÀer mene³elee keÀjves Jeeuee efnle-ef®eblekeÀ - Yeuee-mees®eves Jeeuee
96 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀ) ``SkeÀ yeej SkeÀ Jeve kesÀ HeMegDeeW keÀes Ssmee ueiee efkeÀ Jes meY³elee kesÀ Gme mlej Hej Heng®B e ieS nQ, peneB Gvnbs SkeÀ De®íer Meemeve-J³eJemLee
DeHeveeveer ®eeefnS ~ Deewj, SkeÀ cele mes ³en le³e nes ie³ee efkeÀ Jeve-HeóMs e ceW He´peeleb$e keÀer mLeeHevee nes ~''
He´Mve ë i) HeMeg meceepe cebs n<e& keÀer uenj keÌ³eeW oew[æ ieF& ?
ii) Jeve-HeóMs e kesÀ Yes[ æ eW keÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB LeeR ? Yes[æ esb ves keÌ³ee mees®ee ?
iii) Deye nceeje mebkeÀì keÀeue Dee³ee, Ssmee Yese[ æf ³eeW ves keÌ³eeW mees®ee ?
iv) ®egveeJe kesÀ mece³e ceW efme³eej keÀer keÌ³ee efmLeefle nw ?
Gllej ë i) pebieue ceW yengle Yes[æ W Deewj Dev³e HeMeg jnles nQ ~ GvneWves mees®ee efkeÀ nceejs pebieue keÀe efve³ece-keÀevetve De®íe nesvee
®eeefnS ~ Jes DeHeveer megj#ee kesÀ efueS SkeÀ ÒeefleefveefOe keÀe ®egveeJe keÀjWies Fmemes HeMeg meceepe keÀes ueiee efkeÀ Jeve-
HeósMe cebs He´peeleb$e keÀer mLeeHevee nesves mes megKe-mece=odefOe DeeSieer ~ Fme ke´ÀebeflekeÀejer HeefjJele&ve mes GveceW n<e& keÀer
uenj oewæ[ ieF& ~
ii) Jeve-HeóMs e ceW jnves Jeeueer Yes[ æ W efvene³eleer veskeÀ F&ceeveoej, keÀesceue, efJeve³eer, o³eeueg, efveoex<e HeMeg LeeR ~ Yes[æ ebs ves mees®ee
efkeÀ Deye nceeje Ye³e otj nes peeSiee keÌ³eeWekf eÀ Deye nceeje De®íe mece³e DeevesJeeuee nw ~ nce DeHeves Heélf eefveefOe³eeW mes
keÀevetve yeveJeeSBies efkeÀ keÀesF& peerJeOeejer efkeÀmeer keÀes ve meleeS, ve ceejs ~ meye efpeSB Deewj peerves obs ~ Meebelf e, mvesn leLee
YeeF&®eejs Hej meceepe DeeOeeefjle nes~
iii) Yesefæ[³eeW ves mees®ee efkeÀ nceeje mebkeÀìkeÀeue Dee ie³ee nw, Yesæ[eW keÀer mebK³ee DeefOekeÀ nesves kesÀ keÀejCe Heb®ee³ele cebs
GvekeÀe ner yengcele nesiee ~ Jes ner jepe keÀjisb eer, Ssmeer efmLeefle ceW ncebs metKeer n[de[f ³eeB Yeer ®eyeeves keÀes veneR efceuebis eer ~ keÌ³ee nceW
Ieeme ®ejvee meerKevee Heæ[siee ? pewmes-pewmes ®egveeJe keÀe mece³e vepeoerkeÀ Dee jne Lee, Yesefæ[³es keÀe ceve ogKeer neslee
pee jne Lee ~
iv) ®egveeJe meceerHe Deeles ner Yeææs[eW keÀe Guueeme yeæ{lee ie³ee Deewj Yesefæ[³eeW keÀe efoue yewþlee ie³ee ~ ®egveeJe kesÀ mece³e
efme³eejeW keÀer efmLeefle yengle Kejeye Leer ~ nj Yesefæ[³eeW kesÀ DeemeHeeme oes-®eej efme³eej jnles ner Les ~ peye Yesefæ[³ee
DeHevee efMekeÀej Kee uesles nQ ~ leye ³es efme³eej nef[d[³eeW ceW ueies ceeBme keÀes kegÀlejkeÀj Keeles nQ Deewj nef[[d ³eeW keÀes ®etmeles
jnles nQ ~ ³es Yese[æf ³eesb kesÀ Deeme-Heeme ogce efnueeles jnles nQ, GvekeÀer mesJee keÀjles nQ ~ DeJemej nes ³ee ve nes, ³es efme³eej, Yese[æf ³eeW
keÀe pe³e-pe³ekeÀej keÀjles jnles nQ ~
Ke) ``®egveeJe Deye Heeme Deelee pee jne nw ~ `Deye ³eneB mes Yeeieves kesÀ efmeJee keÀeFs & ®eeje veneR, Hej peeSB Yeer keÀneB ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀewve nQ ? `Deye Yeeieves kesÀ efmeJee keÀesF& ®eeje veneR' Ssmee JekeÌÊee keÌ³eeW keÀnlee nw ?
ii) Yese[ æf ³ee keÌ³eeW Goeme Lee ? Yese[æf S Deewj efme³eej kesÀ yeer®e keÌ³ee yeele®eerle nesleer nw ?
iii) efme³eej kesÀ He´Mve keÀe Yese[ æf S ves keÌ³ee Gllej efo³ee efme³eej ves Yese[æf S keÀes KegMe keÀjves keÀe keÌ³ee GHee³e mees®ee?
iv) efme³eej kesÀ megPeeJe Hej Yese[ æf S ves keÌ³ee Gllej efo³ee Deewj efme³eej Yese[æf S keÀes efkeÀmemes efceueJeelee nw~ GvekesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee
yeleelee nw ?
Gllej ë i) JekeÌlee Yese[æf ³ee Deewj Þeeslee efme³eej nw ~ pebieue HeósMe ceW ®egveeJe nesves Jeeuee nw ~ Yesæ[W yengle KegMe nQ, JeneR otmejer
lejHeÀ Yeseqæ[S yengle HejsMeeve nbw ~ GvekeÀes ueielee nw efkeÀ Deye GvekesÀ jnves kesÀ efueS keÀneR peien veneR nw keÌ³eeWefkeÀ
pebieue ceW ve³ee keÀevetve yevevesJeeuee nw ~ efpemeceW Yes[æ W DeHeves Devegmeej keÀevetve yeveeSBies ~ nce efkeÀmeer Yeer peerJe keÀes
veneR ceej mekeÀles efHeÀj nce keÌ³ee KeeSBies ~ nce lees YetKeeW cej peeSBies Fmeereuf eS Jen keÀnlee nw efkeÀ Deye ³eneB mes Yeeieves
kesÀ DeueeJee GvekesÀ Heeme keÀesF& jemlee veneR nw keÌ³eeWekf eÀ Deye pebieue ceW GvekeÀe Meemeve ®eueves Jeeuee veneR nw ~
ii) Yese[ æf S keÀer yeele megvekeÀj efme³eej ves megPeeJe efo³ee efkeÀ DeeHekeÀes mejkeÀme cebsb Yelee&r nes peevee ®eeefnS ~ veF& mejkeÀej yeveves
Jeeueer Leer FmeefueS Yeseæ[f ³ee Goeme Lee ~ Yeseæ[f S keÀes Goeme Deewj ef®ebeflele osKekeÀj efme³eej ves Yese[fæ S keÀes mejkeÀej ceW
ICSE IX & X 97
Hindi Robomate+
Yeleea nesves keÀe megPeeJe efo³ee ~ uesekf eÀve Yese[æf S keÀes Hemebo-venerb Dee³ee ~ efHeÀj Gmeves Depee³eyeIej ceW peeves keÀe megPeeJe
efo³ee leye Yeseæ[f S ves keÀne efkeÀ JeneB peien veneR nw JeneB Hej ceveg<³e jKes peeles nQ, Yese[fæ S veneR ~ Fme He´keÀej Yeseæ[f ³ee
DeHeves YeefJe<³e keÀes ueskeÀj ef®ebelf ele Lee Deewj Gmeer efJe<e³e ceW efme³eej mes yeele®eerle keÀjlee nw ~
iii) Þeeslee (Yese[æf S) ves Gllej efo³ee efkeÀ DeepekeÀue mejkeÀme ceW Yeer Mesj Deewj jerí keÀes ner efue³ee peelee nw ~ Yesefæ[S Fleves
yeoveece nQ efkeÀ GvnW keÀesF& veneR Hetílee ~ Yese[æf ³ee yengle ogKeer Lee keÌ³eeWekf eÀ mejkeÀej yeoueves Jeeueer Leer ~ ®egveeJe nesves Hej
Yese[æf S keÀes keÀeFs & veneR Hetílee ~ Yese[æf S keÀes Deye keÀneR Yeer efþkeÀevee venebr efceuesiee ~ Goeme Yesefæ[S keÀes KegMe keÀjves kesÀ
efueS yetæ{s efme³eej ves ³en GHee³e yelee³ee efkeÀ nce leerve efme³eejeW keÀes Deueie-Deueie jbieeW cesb jbiekeÀj DeeHe kesÀ He´®eej
nsleg Yespe oWies ~
iv) otmejs megPeeJe Hej JekeÌlee ves Gllej efo³ee efkeÀ DeeHe Depee³eye Iej ceW ®eues peeSB, Fme megPeeJe keÀes megvekeÀj Yese[æf S ves keÀne
efkeÀ Jene@b Yeer nceejer DeeJeM³ekeÀlee veneR nQ JeneB Deeoceer jKes peeves ueies nQ ~ yet{æ e efme³eej Yese[æf S keÀes leerve jbies efme³eejeW
mes efceueJeelee nw ~ Yesefæ[S kesÀ Hetíves Hej Jen yeleelee nw efkeÀ ³es jbies efme³eej nw ~ ³es ueesie DeeHekeÀer mene³elee keÀjWies~
Henuee efme³eej Heerues jbie keÀe, otmeje veerues jbie keÀe Deewj leermeje njs jbie keÀe nw ~
ie) `òtmejs efove yet{æ e efme³eej DeHeves leerve efme³eejeW keÀes ueskeÀj Dee³ee ~ GveceW mes Gmeves SkeÀ keÀes Heerues jbie ceW jbie efo³ee Lee, otmejs keÀes
veerues ceW Deewj leermejs keÀes njs ceW ~''
He´Mve ë i) yet{æ s efme³eej ves leerve efme³eejeW keÀes efkeÀme jbie ceW Deewj keÌ³eeW jBiee ?
ii) Heerues jbie kesÀ efme³eej keÀe yet{ æ s efme³eej ves keÌ³ee Heefj®e³e efo³ee ? ®egveeJe ceW efJepe³e efkeÀmekeÀer nesleer nw ?
iii) veerues jbie Jeeuee efme³eej efkeÀmekeÀe Heélf eefveefOelJe keÀjlee Lee ? yet{ æ s efme³eej ves Yese[æf S kesÀ ®esnjs Hej keÌ³ee HeefjJele&ve efkeÀ³ee Deewj
Gmes keÌ³ee keÀjves kesÀ efueS cevee efkeÀ³ee ?
iv) jbies efme³eejeW keÀes efkeÀmekeÀe He´leerkeÀ yelee³ee ie³ee nw ?
Gllej ë i) yetæ{s efme³eej ves Yesæ[eW keÀes Yeéfcele keÀjves kesÀ efueS efme³eejeW keÀes Heerues, njs, Deesj efveues jbie ceW jBiee ~ yetæ{e efme³eej
®eenlee Lee efkeÀ jBies ngS efme³eej Yesefæ[S keÀe He´®eej keÀjW Deewj DeHeveer ceerþer-ceerþer yeeleeW mes Yesæ[eW keÀes iegcejen keÀj
oW efpememes Jes Yesefæ[S keÀe ner ®egveeJe keÀjW ~
ii) yetæ{s efme³eej ves Heerues efme³eej keÀe Heefj®e³e osles ngS keÀne nw efkeÀ ³en Heerues jbie Jeeuee efme³eej efJeodJeeve, efJe®eejkeÀ,
keÀefJe Deewj uesKekeÀ nw ~ ³en yengle yegodefOeceeve nw ~ efme³eej Deewj Yesefæ[S yengle ®eeueekeÀ Les ~ Gvnesbves pees
DeefYeve³e efkeÀ³ee, Yesæ[sb GmekeÀes mecePe venebr HeeF& ~ Jes Yeesueer Deewj Meeble Leebr ~ OeesKee osvee, íue keÀjvee GvekeÀes
venerb Deelee Lee ~ ceemetce Yesæ[sb efme³eej Deewj Yesefæ[S kesÀ yenkeÀeJes ceW Dee ieF& efpemekesÀ keÀejCe Deble ceW efJepe³e
Yesefæ[S keÀer nesleer nw ~
iii) yet{ æ s efme³eej ves veerues jbie kesÀ efme³eej keÀes veslee leLee mJeie& keÀe He$ekeÀej yelee³ee ~ yet{æ e efme³eej O³eeve ceive nes ie³ee ~
Gmeves SkeÀ DeeBKe yebo keÀjkesÀ Deemeceeve keÀer lejHeÀ osKee Deewj yeesuee efkeÀ ceeefuekeÀ, Deiej Heb®ee³ele ceW Yeseæ[f ³ee peeefle
keÀe yengcele nes peeS lees DeeHe ®egveeJe peerle peeSBies ~ FmekesÀ yeeo yetæ{s efme³eej ves Yesefæ[S keÀe ªHe yeouee ~ Gmeves
Yese[æf S kesÀ cemlekeÀ Hej efleuekeÀ ueiee³ee ieues ceW kebÀþer HenveeF& Deewj cegnB cesb Ieeme kesÀ eflevekesÀ KeeWme efoS ~ Gmeves Yese[æf S
keÀes mecePee³ee efkeÀ Deye DeeHe meble nes ieS ~ Deye nce Yes[æ eW keÀer meYee ceW ®eueWies ~ efme³eej ves Yese[æf S keÀes leerve yeeleeW keÀe
O³eeve jKeves kesÀ efueS keÀne efkeÀ DeHeveer efnmb ekeÀ efveieenW THej cele Gþevee, ncesMee peceerve keÀer lejHeÀ osKevee Deewj kegÀí
cele yeesuevee, veneR lees meye Heesue Kegue peeSieer Deewj nce ®egveeJe nej peeSBies ~
iv) yetæ{e efme³eej DeHeves leerve efme³eejeW keÀs leerve Deueie-Deueie jbieeW ceW jbiekeÀj Yesefæ[³es kesÀ Heeme ues Dee³ee Deewj yeesuee
efkeÀ ³es jbies efme³eej yeæ[s keÀece kesÀ nQ ~ DeeHekeÀe meeje He´®eej ³ener keÀjWies ~ Fvnerb kesÀ yeue Hej DeeHe ®egveeJe ueæ[iW es ~ yetæ{e
efme³eej yeesuee ³en Heeruee Jeeuee efme³eej efJeodJeeve, efJe®eejkeÀ, keÀefJe Deewj uesKekeÀ nw ~ ³en veeruee efme³eej veslee
98 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Deewj He$ekeÀej nw ~ ³en njs jbie keÀe efme³eej Oece& ieg© nw ~ leerveeW efme³eej veslee, efJe®eejkeÀ Deewj Oece&ieg© kesÀ He´leerkeÀ
nQ ~ ³es leerveeW jbies efme³eej DeeHekeÀer mene³elee keÀjWies, DeeHekeÀe ®egveeJe Òe®eej keÀjWies ~
Ie) ``pees ³eneB l³eeie keÀjis ee, Jen Gme ueeskeÀ ceW HeeSiee ~ pees ³eneB ogëKe Yeesiesiee, Jen JeneB megKe HeeSiee ~ pees ³eneB jepee yeveeSiee, Jen
JeneB jepee yevesiee ~ pees ³eneB Jeesì osiee, Jen JeneB Jeesì HeeSiee ~''
He´Mve ë i) Oece& ieg© ves keÌ³ee GHeosMe efo³ee ?
ii) yet{ æ e efme³eej efkeÀmekeÀes Jeesì osves kesÀ efueS keÀn jne nw ? Yes[æ ebs keÀes efkeÀme Hej efJeMJeeme ngDee ?
iii) Yes[ æ esb ves DeHevee Heélf eefveefOe efkeÀmes ®egvee Deewj Yes[æ eW kesÀ efJe<e³e ceW Heélf eefveefOe kesÀ keÌ³ee efJe®eej nQ ?
iv) Yese[ æf ³eeW ves Henuee keÀevetve keÌ³ee yevee³ee ?
Gllej ë i) Oece&ieg© ves Yesæ[esb keÀer meYee ceW GHeosMe efo³ee, ``pees ³ene@b l³eeie keÀjsiee,Jen Gme ueeskeÀ ceW HeeSiee ~ pees ³ene@b ogëKe
Yeesiesiee, Jen JeneB megKe HeeSiee ~ pees ³ene@b jepee yeveeSiee, Jen JeneB jepee yevesiee ~ pees ³eneB Jeesì osiee, Jen JeneB
Jeesì HeeSiee ~'' FmeefueS meye efceuekeÀj Yesefæ[S keÀes Jeesì oes ~ Jees oeveer, HejesHekeÀejer Deewj meble nw ~
ii) yetæ{e efme³eej ves Yesefæ[S keÀes Jeesì osves kesÀ efueS keÀn jne nw ~ efme³eej ves Yesæ[esb keÀes Yese[ æf S keÀer ceve ieæ{vle keÀneveer
megveeF& Deewj Yes[æ eW ves GmekeÀer keÀneveer Hej efJeMJeeme keÀj efue³ee ~ Yes[æ eW keÀes ueiee efkeÀ Yese[æf S mes yeæ[e GvekeÀe keÀesF& efnle-
ef®eblekeÀ veneR nw ~
iii) peye Heb®ee³ele keÀe ®egveeJe ngDee lees Yesæ[W Yesefæ[³eeW Hej Del³eefOekeÀ efJeMJeeme keÀjves ueieer ~ GvekeÀes DeHevee efnle-
ef®eblekeÀ Deewj efnle-j#ekeÀ ceeveves ueieerb keÌ³eeWekf eÀ Jes Yes[æ eW keÀer j#ee kesÀ efueS Heb®ee³ele kesÀ Heélf eefveefOe yevekeÀj ieS ~ He´®eej kesÀ
mece³e Yesefæ[³eeW ves Yesæ[esb mes Jeeoe efkeÀ³ee Lee efkeÀ nce legce Hej keÀesF& Dev³ee³e veneR nesves oWies ~ ³eefo legce Hej keÀesF&
Dev³ee³e keÀjsiee, lees nce [ìkeÀj ueæ[Wies ~
iv) Heb®ee³ele ceW Yese[ æf ³eeW ves Yes[æ eW kesÀ efueS Henuee keÀevetve yevee³ee efkeÀ nj Yese[æf S keÀes meJesjs veeMles kesÀ efueS Yes[æ keÀe SkeÀ
ceguee³ece ye®®ee efo³ee peeS, oesHenj kesÀ Yeespeve ceW SkeÀ Hetjer Yesæ[ leLee Meece keÀes nceejs mJeemL³e keÀe O³eeve jKeles
ngS nceW keÀce Keevee ®eeefnS FmeefueS nceW DeeOeer Yesæ[ ner oer peeS ~
*) ``YeeF³eeW Deewj yenvees, ceQ Yese[æf ³ee meble mes DeHeves cegKeej efJebo mes DeeHekeÀes Hećs e Deewj o³ee keÀe meboMs e osves keÀer HeéLe&vee keÀjlee Hej
Hećs eJeMe GvekeÀe Ëo³e Yej Dee³ee nw, Jes ieodieod nes ieS nQ Deewj YeeJeeeflejskeÀ mes GvekeÀe kebÀþ DeJejÀoOd e nes ie³ee nw ~ Jes yeesue veneR
mekeÀles ~ Deye DeeHe Fve leerveeW jbieerve HeéefCe³eeW keÀes oseKf eS ~
He´Mve ë i) yet{æ s efme³eej ves keÌ³ee keÀne ?
ii) Yes[ æ eW ves efkeÀmes osKee ? yet{æ s efme³eej ves jbies ngS efme³eejeW kesÀ efJe<e³e ceW Yes[æ eW mes keÌ³ee keÀne ?
iii) Heerues jbie Jeeuee Deewj veerues jbie Jeeuee peerJe keÀevw e nw ? Heerues jbie kesÀ efme³eej kesÀ ngDeeB-ngDee keÀjves Hej yet{
æ s efme³eej ves meyekeÀes
keÌ³ee yelee³ee ?
iv) Oece& ieg© keÀewve nw ? GvneWves keÌ³ee GHeosMe efo³ee ?
Gllej ë i) yetæ{e efme³eej yeesuee, ``YeeF³eeW Deewj yenvees ceQ Yesefæ[³ee meble mes DeeHekeÀes He´sce Deewj o³ee keÀe mebosMe osves keÀer
HeéLe&vee keÀjlee, Hejbleg HeśceJeMe GvekeÀe Ëo³e Yej Dee³ee nw ~ Jes ieodieod nes ieS nQ Deewj DeefOekeÀ YeeJegkeÀ nesves kesÀ
keÀejCe GvekeÀe ieuee ©BOe ie³ee nw FmeefueS Jes yeesue veneR mekeÀles uesekf eÀve meble Yese[æf ³ee Deye SkeÀoce yeoue ieS nwb ~
ii) Yesæ[eW ves meYee ceW leerve jbieerve HeéefCe³eeW keÀes osKee ~ yetæ{s efme³eej ves jbies efme³eejeW kesÀ efJe<e³e ceW Yesæ[esb mes yelee³ee efkeÀ
DeeHe FvnW Hen®eeve venebr HeeS neWies ~ ³es leerveeW lees mJeie& mes DeeS nwb ~ ³ess Fme ueeskeÀ kesÀ HeéCeer vener nQ ~ ³es mJeie& kesÀ
osJelee nbw ~ ³es nceW GHeosMe osves kesÀ efueS He=LJeer Hej DeeS nQ ~
iii) Heerues jbie Jeeuee peerJe efJe®eejkeÀ, keÀefJe Deewj uesKekeÀ nw leLee veerues jbie Jeeuee peerJe veslee Deewj mJeie& kesÀ He$ekeÀej nbw ~
ICSE IX & X 99
Hindi Robomate+
Heerues efme³eej kesÀ ngDeeB-ngDeeB keÀjkesÀ ieerle ieeves Hej Mes<e efme³eej Yeer ngDeeB-ngDeeB keÀjves ueies ~ yet{æ s efme³eej ves DeeBKe kesÀ
FMeejs mes Mes<e efme³eejeW keÀes ®egHe jnves kesÀ efueS keÀne Deewj yengle ®eeueekeÀer mes yeele keÀes ³en keÀn keÀj mebYeeue efue³ee
efkeÀ YeeF& peer lees keÀejs me ceW ieerle ieeles nQ ~ DeeHekeÀes kegÀí Yeer mecePe ceW veneR Dee³ee nesiee keÌ³eeWekf eÀ keÀefJe keÀer yeele meYeer
ueesieeW keÀer mecePe ceW veneR Deeleer ~ ³eefo meYeer GmekeÀer yeele mecePe peeSBies lees Jen keÀefke kewÀmee ?
iv) njs jbie Jeeuee efme³eej Oece& ieg© nw ~ Gmeves GHeosMe efo³ee efkeÀ pees ³eneB l³eeie keÀjis ee mJeie& ueeskeÀ ceW GmekeÀe HeeSiee ~ pees ³eneB
ogKe Yeesiesiee, Jen mJeie& ceW megKe HeeSiee ~ pees ³eneB jepee yeveeSiee, Jen jepee yevesiee ~ pees ³eneB Jeesì osiee, Jen
JeneB Jeesì HeeSiee, FmeefueS meye ueesie efceuekeÀj Jeesì oes ~ Jes Oece& kesÀ jemles Hej ®eueves Jeeues mebleesb pewmee Dee®ejCe
keÀjves Jeeues nwb, ³es ceneve nbw ~ ceQ Deeoj mes meble Yeseæ[f ³ee keÀes veceve keÀjlee ntB ~
®e) ``Yes[æ eW ves mees®ee efkeÀ Deye nceeje Ye³e otj nes peeSiee ~ nce DeHeves ÒeefleefveefOe³eeW mes keÀevetve yeveJeeSBies efkeÀ keÀeFs & peerJeOeejer efkeÀmeer
keÀes ve meleeS, ve ceejs ~ meye efpeSB Deewj peerves oW ~ Meebelf e, mvesn, yebOeglJe Deewj men³eesie Hej meceepe DeeOeeefjle nes ~''
He´Mve ë i) KegMeer keÀer uenj keÀneB Deewj keÌ³eesb íeF& Leer ?
ii) pebieue cesb Òepeeleb$e keÀer mLeeHevee kesÀ efJe<e³e ceW Yes[ æ eW keÀer keÌ³ee mees®e Leer ?
iii) pebieue kesÀ peerJe kewÀmes Les Deewj GvekeÀe meceepe efkeÀme Hej DeeOeeefjle nesiee ?
iv) Yes[ æ bs kewÀmeer nQ Deewj Jes DeHeves ÒeefleefveefOe³eeW mes kewÀmee keÀevetve yeveJeevee ®eenleer nwb ?
Gllej ë i) SkeÀ yeej SkeÀ Jeve kesÀ HeMegDeeW keÀes Ssmee ueie jne Lee efkeÀ GvekeÀe jnve-menve meye kegÀí G®®e mlej keÀe nes ie³ee nw,
lees GvekeÀer Meemeve - J³eJemLee Yeer De®íer nesveer ®eeefnS ~ pebieue kesÀ efpeleves efveJeemeer nQ, meYeer ves SkeÀ cele mes ³en
yeele ceeve ueer efkeÀ Jeve ceW Òepeeleb$e keÀer mLeeHevee nesveer ®eeefnS ~ HeMegDeeW kesÀ meceepe cebs Fme HeefjJele&ve mes KegMeer keÀer
uenj oew[æ ieF& ~ pebieue ceW ®eejeW lejHeÀ KegMeer-ner-KegMeer íeF& ngF& Leer keÌ³eeWekf eÀ Jes kegÀí ve³ee keÀjves Jeeues nQ, pees Deepe
lekeÀ HeMegDeeW kesÀ meceepe ceW veneR ngDee ~
ii) Yes[ æ sb yengle meerOeer - meeoer Deewj Yeesueer nQ ~ GvekesÀ pebieue ceW Òepeeleb$e keÀer mLeeHevee nes jner nw ~ Fme yeele keÀes ueskeÀj
Jes yengle KegMe nwb ~ GvneWves mees®ee efkeÀ Deye nceW [jves keÀer peªjle venerb nw ~ nce efpemekeÀes DeHevee veslee ®egvesib es, Gmemes
³en keÀevetve yeveJeeSBies efkeÀ keÀesF& Yeer peerJeOeejer efkeÀmeer keÀes meleeS veneR Deewj ceejs Yeer veneR ~ meye ueesie efpe³ees Deewj
peerves oes ~
iii) efpeme pebieue keÀer keÀneveer uesKekeÀ yelee jns nQ, Gme pebieue ceW Yes[ æ W DeefOekeÀ Leebr ~ Yes[æ sb yengle ner F&ceeveoej, keÀesceue,
efJevece´, o³eeueg Deewj efveoex<e Leer ~ Dev³e peerJe Yeer meerOes - meeos Les uesekf eÀve Yese[æf ³ee Deewj efme³eej Gme pebieue kesÀ yengle
®eeueekeÀ Deewj eEnmekeÀ peerJe Les ~ Yes[æ eW ves mees®ee peye nceeje keÀevetve yevesiee leye nce ÒeefleefveefOe³eeW mes ³en keÀevetve
yeveJeeSBieer efkeÀ keÀesF& peerJeOeejer efkeÀmeer keÀes meleeS veneR Deewj ceejs Yeer veneR ~ nceeje meceepe Meebelf e, mvesn, yebOeglJe
Deewj men³eesie Hej DeeOeeefjle nesiee ~ meYeer DeeHeme ceW efceuekeÀj jnWies ~ keÀesF& efkeÀmeer keÀes meleeSiee veneR ~
iv) Yesæ[W yengle ner meerOeer-meeoer Deewj Yeesueer Leer ~ Jes F&ceeveoej, efJevece´, o³eeueg, keÀesceue, Deewj veskeÀ Leer ~ Jes pewmeer
Yeesueer Leer, GvekeÀe YeesueeHeve ner GvekesÀ efueS IeelekeÀ yeve peelee nw ~ Jes DeHeves ÒeefleefveefOe³eeW mes keÀevetve yeveJeeSBies efkeÀ
keÀesF& peerJeOeejer efkeÀmeer keÀes meleeS veneR, ceejs veneR ~ meYeer peerJeeW Hej o³ee keÀjW ~ meye ueesie mJe³eb Yeer De®ís mes efpeSB
Deewj otmejeW keÀes Yeer peerves oW ~ Jes ®eenleer Leer efkeÀ nceeje meceepe mvesn, Meebelf e Deewj yebOeglJe Hej DeeOeeefjle nes ~ ®eejeW
lejHeÀ pebieue ceW KegefMe³eeB-ner-KegefMe³eeB nesb ~
í) ``yet{æ e efme³eej Deye O³eeve ceive nes ie³ee ~ Gmeves SkeÀ DeeBKe yebo keÀer, veer®es kesÀ neWþ keÀes GHej kesÀ oeBle mes oyee³ee Deewj SkeÀ
SkeÀìkeÀ DeekeÀeMe keÀer Deesj osKeves ueiee ~''
He´Mve ë i) yet{æ e efme³eej ves Yese[æf S keÀes keÌ³ee meueen oer Deewj Jen keÌ³ee mees®eves ueiee ?
100 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) ``ceeefuekeÀ, Deiej Heb®ee³ele ceW DeeHe Yese[æf ³ee peeefle keÀe yengcele nes peeS ?'' ³en efkeÀmemes keÀne ie³ee nw Deewj FmekeÀe keÌ³ee
GÊej efceuee ~
iii) yet{æ e efme³eej efkeÀmekeÀes DeHeves meeLe ueskeÀj Dee³ee ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iv) efme³eej SkeÀìkeÀ keÌ³ee osKeves ueiee Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) peye yet{æ e efme³eej Yese[æf S kesÀ Heeme Dee³ee leye yet{æ e efme³eej eE®elee ceW [tyee ngDee Lee ~ efme³eej ves Yese[æf S mes ef®evlee keÀe
keÀejCe Hetíe ~ Yese[æf S ves yet{æ s efme³eej keÀes meejer yeeleW yelee oer ~ yet{æ e efme³eej ves Yese[æf S keÀes Henues mejkeÀme cesb peeves keÀer
meueen oer ~ peye Yese[æf ³ee mejkeÀme cesb peeves kesÀ efueS lew³eej veneR ngDee leye Gmeves Depee³eyeIej peeves keÀer meueen oer ~
Yeseæ[f ³ee JeneB Yeer peeves kesÀ efueS lew³eej veneR ngDee, leye yet{æ e efme³eej O³eeve ceive nes ie³ee ~ SkeÀ DeeBKe yebo keÀjkesÀ
Jen Deemeceeve keÀer lejHeÀ osKeves ueiee ~ Jen Yeseæ[f S keÀes ef®evlee cegkeÌle keÀjves keÀe GHee³e {tB{æ ves ueiee ~
ii) ³en keÀLeve yet{æ s efme³eej ves Yese[æf S mes keÀne nw ~ Yese[æf ³ee, efme³eej keÀer yeele megvekeÀj ef®eæ{ ie³ee ~ Gmeves keÀne efkeÀ legce
Deemeceeve ítves keÀer yeeleW keÌ³eeW keÀj jns nes ~ nce Kegueer DeeBKeeW mes Flevee yeæ[e meHevee veneR osKe mekeÀles ~ nceejer mebK³ee
keÀce nw ~ Yes[æ esb keÀer mebK³ee Deewj Dev³e HeMegDeeW mes DeefOekeÀ nw ~ nce Gvemes kewÀmes peerle mekeÀles nQ ~ Jes ueesie cesje ®egveeJe
keÌ³eeW keÀjWies ? De®íe yeleeDees, keÌ³ee keÀesF& peeve yetPekeÀj ceewle kesÀ cegnB ceW ketÀolee nw ?
iii) SkeÀ efove yet{æ e efme³eej DeHeves meeLe leerve efme³eejeW keÀes DeHeves meeLe ueskeÀj Dee³ee ~ GvekeÀes osKekeÀj Yese[æf S ves Hetíe efkeÀ
³es keÀewve nw ? efme³eej ves yelee³ee efkeÀ ³es Yeer efme³eej ner nQ, ceiej FvekeÀes jbieeW cebs jbiee ie³ee nw ~ ³es DeeHekeÀer mesJee keÀjWies
Deewj ®egveeJe Òe®eej ceW DeeHekeÀer mene³elee keÀjWies ~ Heeruee efme³eej efJeodJeeve, efJe®eejkeÀ, keÀefJe leLee uesKekeÀ nw ~ veeruee
efme³eej veslee Deewj He$ekeÀej nw ~ nje efme³eej Oece& ieg© nw ~ leerveeW DeHeves-DeHeves #es$e kesÀ yengle De®ís Deewj cenlJeHetCe&
J³eefkeÌle ceeves peeles nQ ~
iv) yet{æ e efme³eej peye Yeseæ[f S kesÀ Heeme Dee³ee leye yengle eE®eeflele Lee ~ efme³eej kesÀ ef®eblee keÀe keÀejCe Hetíves Hej Yese[æf S ves
yelee³ee efkeÀ pebieue ceW ®egveeJe nesves Jeeuee nw ~ mejkeÀej yeoueves Jeeueer nw ~ ³eneB cesjs jnves keÀe keÀesF& efþkeÀevee
veneR nw ~ ve lees ceQ Depee³eyeIej pee mekeÀlee ntB Deewj ve ner mejkeÀme cebs Yeleea nes mekeÀlee ntB ~ yetæ{e efme³eej eE®elee
ceW [tye ie³ee, Jen O³eeve ceive nes ie³ee ~ Jen SkeÀìkeÀ DeekeÀeMe keÀer Deesj osKeves ueiee ~ Jen Yesefæ[S keÀes ef®eblee
cegkeÌle keÀjves keÀe jemlee {tæB{ jne Lee ~ Deble ceW Gmes GHee³e efceue peelee nw ~
pe) ``leye yet{æ s efme³eej ves Yese[æf S keÀe Yeer ªHe yeouee ~ cemlekeÀ Hej efleuekeÀ ueiee³ee, ieues ceW keÀþb er HenveeF& Deewj cegnB ceW Ieeme kesÀ eflevekesÀ
Keesbme efoS ~''
He´Mve ë i) Yese[æf S keÀe ªHe yeoueves mes keÌ³ee leeHle³e& nw ?
ii) Yes[ æ Deewj Yese[æf S keÀes efkeÀmekeÀe ÒeleerkeÀ yelee³ee ie³ee nw Deewj keÌ³eeW ~
iii) Yes[ æ Deewj Yese[æf S keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves keÌ³ee meboMs e efo³ee nw ?
iv) yet{ æ e efme³eej Yese[æf ³es keÀes keÌ³ee keÀjves kesÀ efueS cevee keÀjlee nw ?
Gllej ë i) ³en keÀneveer jepeveerelf e Hej J³ebi³e nw ~ veslee pebieue cesb jepe keÀjles Yese[æf ³eeW kesÀ meceeve nesles nQ ~ Jes ®egveeJe kesÀ mece³e ceW
ªHe yeouekeÀj De®ís Fvmeeve yevekeÀj pevelee kesÀ yeer®e Ietceles nQ, meeceev³e Deewj Yeesueer-Yeeueer pevelee keÀe ceeie& Ye´ä
keÀjles nQ ~ DeHevee Demeueer ®esnje ígHeekeÀj efJevece´lee keÀe DeeJejCe Deesæ{keÀj Jes pevelee kesÀ yeer®e Deeles nwb, DeveskeÀ
ÒekeÀej kesÀ Jeeos keÀjlesb nQ Deewj peye ®egveeJe peerle peeles nQ, lees Gmeer Yeesueer-Yeeueer pevelee keÀe Mees<eCe keÀjleW nQ ~
jepeveslee Deewj GvekeÀer ®eeHeuetmeer keÀjves Jeeues ®egveeJe kesÀ efoveeW meeoieer keÀer ®eeoj Deesæ{s efceueles nQ ~ GmekesÀ yeeo
efoKeeF& veneR osles ~
ICSE IX & X 101
Hindi Robomate+
ii) Yes[æ eW keÀe DeLe& nw, Deece pevelee leLee Yese[æf S keÀe DeLe& nw OeesKesyeepe veslee ~ Yes[æ W pees Deece pevelee keÀer ÒeleerkeÀ Deewj
ÒeefleefveefOe nQ, Jes jepeveslee ªHeer Yese[æf ³eeW kesÀ ®ebiegue ceW HeÀmB e peeleer nQ ~ OeesKesyeepe jepevesleeDeeW kesÀ Petþs Jeeos keÀes mener
ceevekeÀj GmekeÀes Jeesì osleer nQ ~ GvnW ueielee nw efkeÀ nce keÀcepeesj nQ, nce DeHeveer j#ee veneR keÀj mekeÀleer ~ ³ener
mees®ekeÀj Jes DeHeves cele keÀe mener peien Òe³eesie veneR keÀjleerb ~
Yeseæ[f S jepevesleeDeeW keÀe ÒeleerkeÀ nQ ~ Jes Yesæ[eW keÀer j#ee kesÀ efueS yengle meejs Jeeos keÀjles nQ ~ ®egveeJe peerleves kesÀ yeeo
GvneR keÀes HejsMeeve keÀjles nQ Deewj GvneR keÀe Mees<eCe keÀjles nQ ~ Jes GvneR kesÀ ceeO³ece mes Òeieefle keÀe jemlee lew³eej keÀjles
nQ Deewj GvneR keÀes meleeles nQ ~
iii) Fme keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ ves nceW jepevewelf ekeÀ DeJemLee kesÀ Òeefle peeie=le nesves leLee DeHeves cele keÀe mener peien
Òe³eesie keÀjves keÀe meboMs e efo³ee nw ~ peye nce DeHeves DeefOekeÀejeW kesÀ Òeefle peeie=le veneR jnWies, GmekeÀe mener peien Òe³eesie
veneR keÀjWies lees YeefJe<³e ceW HejsMeeve Yeer nce ner jnWies keÌ³eeWekf eÀ Jen OeesKesyeepe veslee peye lekeÀ kegÀmeea Hej jnsieW leye lekeÀ
nceW HejsMeeve keÀjles jnWies, nceeje Mees<eCe keÀjlee jnWies ~ ®egveeJe kesÀ mece³e ceW lees Jes npeejeW Jeeos keÀjles nwb uesekf eÀve ®egveeJe
kesÀ yeeo Jes jepee nesles nwb Deewj Jeeos Yetue peeles nQ ~ nceW DeHeves Yeerlej DeelceefJeMJeeme Hewoe keÀjvee ®eeefnS ~ Gmeer
DeelceefJeMJeeme kesÀ DeeOeej Hej DeHeves cele keÀe mener peien Òe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~
iv) yet{æ e efme³eej vesleeDeeW kesÀ ®eeHeuetmeesb kesÀ meceeve nw ~ Jen Yese[æf ³es keÀes Yes[æ esb keÀer meYee ceW ues peeves kesÀ efueS GmekeÀes lew³eej
keÀj jne nw ~ vesleeDeeW keÀer lejn Gme Hej efJevece´lee keÀe DeeJejCe [eue oslee nw ~ pewmes efleuekeÀ, keÀbþer Deewj cegnB ceW Ieeme
kesÀ eflevekesÀ [eue oslee nw ~ Jen meejer yeeleW Yese[æf S keÀes mecePeelee nw ~ GmekeÀes yengle meKleer mes cevee keÀjlee nw efkeÀ legce
Gme meYee ceW keÀeFs & Yeer ieueleer cele keÀjvee pewmes DeHeveer eEnmekeÀ DeeBKeeW keÀs THej cele Gþevee keÌ³eeWekf eÀ legce DeeBKeesb keÀes
THej Gþe Deesies, lees legcnejer ceve keÀer cekeÌkeÀejer legcnejer DeeBKeeW mes ìHekeÀves ueiesieer ~ legce kegÀí yeesuevee Yeer cele, peye
legce yeesueesies lees meejer Heesue Kegue peeSieer ~ nceejer meejer ³eespevee Hej Heeveer efHeÀj peeSiee ~ ³eefo legce ®eenles nes efkeÀ
®egveeJe peerlees, lees legce kegÀí cele keÀjvee, meeLe ®euevee Deewj yeme Keæ[s jnvee ~

i) n<e& keÀer uenj oew[æ vee - Deevebo ner Deevebo nesvee ~
JeekeÌ³e - ke´ÀebeflekeÀejer HeefjJele&ve keÀer yeele megvekeÀj pebieue kesÀ HeMegDeeW ceW n<e& keÀer uenj
oewæ[ Heæ[er ~
ii) Heesue Kegue peevee - Demeefue³ele keÀe Helee ®eue peevee ~
JeekeÌ³e - ceeefuekeÀ keÀer [eBì megveles ner veewkeÀj ves DeHeveer Heesue mJe³eb ner Keesue oer ~
iii) Ëo³e Yej Deevee - YeeJegkeÀ nes peevee ~
JeekeÌ³e - efveOe&ve yeeuekeÀ keÀer oMee osKekeÀj cesje Ëo³e Yej Dee³ee ~
iv) ieodieod nes peevee - He´mevveef®ele nes peevee ~
JeekeÌ³e - Heg$e keÀer meHeÀuelee osKekeÀj efHelee keÀe Ëo³e ieodieod nes ie³ee ~
102 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW keÀs He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

i) Jeve - pebieue, DejC³e xii) ®egveeJe - celeoeve, Jeesì
ii) OJeefve - DeeJeepe, ietBpe xiii) yeueJeeve - leekeÀleJej, MeefkeÌleMeeueer
iii) efveye&ue - keÀcepeesj, ogye&ue xiv) ye®®ee - efMeMeg, yeeuekeÀ
iv) cesIe - yeeoue, Ieve xv) Dee@bKe - ves$e, ve³eve
v) DeekeÀeMe - veYe, Deemeceeve xvi) neWþ - DeOej, DeeWþ
vi) cemlekeÀ - ceeLee, ueueeì xvii) HejesHekeÀej - Hejefnle, YeueeF&
vii) ueppee - Mece&, ueepe xviii) mecceeve - Deeoj, ceeve
viii) meeBPe - Meece, mebO³ee xix) HeJeve - Jee³eg, nJee, meceerj
ix) leejs - ve#e$e, efmeleeje xx) p³eesefle - He´keÀeMe, Gpeeuee
x) #egê - leg®í, íesìe xxi) Heélf eefveefOe - GcceeroJeej, men³eesieer
xi) meJesje - Heéleë, megyen

i) meY³elee × DemeY³elee xii) megj#ee × Demegj#ee
ii) F&ceeveoej × yesFc& eeve xiii) keÀesceue × keÀþesj
iii) o³eeueg × efveo&³eer, ket´Àj xiv) efveoex<e × oes<eer
iv) Meebefle × DeMeebefle xv) mvesn × Ie=Cee
v) men³eesie × Demen³eesie xvi) meceerHe × ot j
vi) Goeme × KegMe xvii) efpeboieer × ceewle
vii) efnbmekeÀ × DeefnbmekeÀ xviii) mecceeve × DeHeceeve
viii) efveye&u& e × yeueJeeve xix) efnle × Deefnle
ix) Dev³ee³e × v³ee³e xx) oeveer × kebÀpetme
x) efJeMJeeme × DeefJeMJeeme xxi) YeueeF& × yegjeF&
xi) efJeodJeeve × cetKe&

i) nje - nefj³eeueer vi) Gæ[evee - Gæ[eve
ii) cece - cecelJe vii) peHevee - peeHe
iii) ®egvevee - ®egveeJe viii) mJe - mJelJe
iv) DeHeceeve - DeHeceeefvele ix) ®ecekeÀ - ®ecekeÀeruee
v) Keespevee - Keespe x) mecyeodOe - mecyeodOelee
ICSE IX & X 103

Hindi Robomate+

i) mene³ekeÀ - meneef³ekeÀe vi) Ieesæ[e - Ieesæ[er
ii) DeO³eeHekeÀ - DeO³eeefHekeÀe vii) megveej - megveeefjve
iii) ³eMemJeer - ³eMeefmJeveer viii) Þeerceeve - Þeerceleer
iv) ceneso³e - ceneso³ee ix) DeefYeveslee - DeefYeves$eer
v) iee³ekeÀ - ieeef³ekeÀe x) cegieue - cegieueeveer

i) efJeHeoe - efJeHevve vi) DeLe& - DeeefLe&keÀ
ii) mebYeJe - mebYeeefJele vii) iegCe - iegCeer
iii) Jesleve - JewleefvekeÀ viii) J³eJemLee - J³eJeeqmLele
iv) efJeMJeeme - efJeMJemeveer³e ix) mJeie& - mJeieea³e
v) leHem³ee - leHemJeer x) Je<e& - Jeeeq<e&keÀ

i) meceeve Goj mes pevce uesves Jeeuee (SkeÀ Meyo ceW efueefKeS)
Gllejë menesoj
ii) ceesenf veer ves ve=l³e efkeÀ³ee ~ (YeefJe<³eled keÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ceesenf veer ve=l³e keÀjsieer ~
iii) HeefjÞeceer J³eefkeÌle efJeHeeflle³eeW mes veneR Ieyejelee nw ~ (Je®eve yeoefueS)
Gllejë HeefjÞeceer J³eefkeÌle efJeHeeflle³eeW mes veneR Ieyejeles nQ ~
iv) iejeryeeW keÀe peerJeve keÀ<ìeW mes Yeje nw ~ (èfpeboieer' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllejë iejeryeeW keÀer efpeboieer keÀ<ìeW mes Yejer nw ~
v) GmekeÀe peerJeve megjef#ele nw ~ (`veneR' Meyo keÀe He´³eesie keÀeer pf eS efkeÀvleg JeekeÌ³e keÀe DeLe& ve yeoues)
Gllejë GmekeÀe peerJeve Demegjef#ele veneR nw ~

104 ICSE IX & X
10 oes keÀueekeÀej uesefKekeÀe - cevvet Yeb[ejer

Þeerceleer cevvet Yeb[ejer keÀe pevce 3 DeHeúw e 1931 F&0 keÀes ceO³e HeóMs e ceW ceb[meewj efpe] ues kesÀ YeeveHegje veecekeÀ ieéce ceW
ngDee ~ FvekesÀ ye®eHeve keÀe veece cenWê kegÀceejer Lee ~
FvekeÀer HećegKe j®eveeSB nQ -`SkeÀ Huesì mewueeye', `ceQ nej ieF&', `leerve efveieeneW keÀer SkeÀ lemJeerj' `³ener me®e nw',
èf$eMebkegÀ', DeeBKeeW osKee Petþ'- keÀneveer mebień; `DeeHekeÀe yebìer', `SkeÀ Fb®e cegmekeÀeve', `ceneYeespe' - GHev³eeme leLee
èfyevee oerJeejeW keÀe Iej'-veeìkeÀ ~
FvekeÀer j®evee - `³ener me®e nw' Hej DeeOeeefjle 'jpeveeriebOee' veecekeÀ efH] eÀuce keÀes 1974 keÀer meJe&Þes<þ ef]HeÀuce keÀe
HegjmkeÀej HeéHle ngDee ~ FvnW efnboer DekeÀeoceer efouueer keÀe èfMeKej mecceeve', jepemLeeve mebieerle veeìkeÀ DekeÀeoceer `J³eeme
mecceeve' mes efJeYetef<ele efkeÀ³ee ie³ee leLee GÊej HeósMe efnboer mebmLeeve odJeeje Hegjmke=Àle efkeÀ³ee ie³ee ~

keÀneveer keÀe GodosM³e ³eLeeLe& SJeb DeeoMe& keÀes He´mlegle keÀjvee nw ~
uesKekeÀ ves keÀneveer ceW oes menseuf e³eeW kesÀ peerJeve keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw, oesveeW keÀe ue#³e Deueie-Deueie nw ~ De©Cee kesÀ
peerJeve keÀe ue#³e meceepe-mesJee keÀjvee nw, lees ef®e$ee kesÀ peerJeve keÀe ue#³e ceneve ef®e$ekeÀej yevevee nw ~ ueseKf ekeÀe ves oesveeW
Hee$eeW kesÀ ceeO³ece mes ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ keÀueekeÀej keÀer me®®eer Hen®eeve keÌ³ee nesleer nw ~ ef®e$ee kesÀ Devegmeej De®ís ef®e$e
yeveevee ner me®®es keÀueekeÀej keÀer Hen®eeve nw peyeefkeÀ De©Cee kesÀ Devegmeej Fve efvepeeaJe ef®e$eeW keÀes yeveeves ceW mece³e ve<ì
keÀjves mes yesnlej nw efkeÀ peerefJele HeéfCe³eeW keÀe Yeuee efkeÀ³ee peeS pees efveOe&ve, Demene³e, Heerefæ[le Deewj Meesef<ele nQ, GvekesÀ
peerJeve ceW megOeej ueeves keÀe He´³eeme keÀjvee ®eeefnS ~ SkeÀ efYeKeeefjve keÀe ef®e$e yeveeves Hej ef®e$ee keÀes mecceeve Deewj HegjmkeÀej
efceuelee nw, ³en keÀuee keÀe GlkeÀ<e& nw Deewj Gmeer efYeKeeefjve kesÀ oes DeveeLe ye®®eeW keÀes De©Cee DeHeveeleer nw, ³en meceepe
mesJee keÀe meyemes GÊece GoenjCe yeve ie³ee ~ uesefKekeÀe ves keÀneveer odJeeje me®®es keÀueekeÀej keÀer me®®eer Hen®eeve yeleeF& nw ~
meeLe&keÀlee
oes keÀueekeÀej, cevvet Yeb[ejer peer odJeeje efueKeer ie³eer Heémf e× keÀneveer nw ~ He´mlegle keÀneveer ceW keÀLeevekeÀ DeejcYe mes ueskeÀj
Deble lekeÀ oes menseuf e³eeW kesÀ ®eejeW Deewj Ietceleer nw ~ SkeÀ ef®e$ekeÀej nw lees otmejer meceepe meseJf ekeÀe ~ SkeÀ keÀuee kesÀ Heélf e meceefHe&le
nw Deewj peerJeve kesÀ jbieeW keÀes kewÀveJeeme Hej Gleejvee ®eenleer nw peyeefkeÀ otmejer peerJeve keÀes pewmee nw Gmes mesJee YeeJe mes Hetje keÀjleer
nw ~ keÀneveer kesÀ Deble ceW oesveeW menseuf e³eeW keÀer cegueekeÀele yengle mece³e yeeo nesleer nw, ef®e$ee DeHeves #es$e ceW yengle yegueboer lekeÀ
Heng®B e ®egkeÀer nw, osMe-efJeosMe ceW GmekeÀe veece nw ~ efpeme ef®e$e mes Gmes Heémf eodeOf e efceueer, Jener efYeKeeefjve kesÀ ye®®eeW keÀes De©Cee
ieeso uesleer nw Deewj Heeueve-Hees<eCe keÀj GvnW DeHevee veece osleer nw ~ Deleë ³en mebons GYej keÀj meeceves Deelee nw efkeÀ keÀewve
keÀueekeÀej nw? Jen, efpemeves ef®e$e yevee³ee nw ³ee Jen efpemeves Heeueve-Hees<eCe efkeÀ³ee nw~ Deleë oesveeW keÀueekeÀej eq®e$ee Je
De©Cee efceuekeÀj òes keÀueekeÀej' keÀneveer keÀer Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee efme× keÀjles nQ ~
ICSE IX & X 105
Hindi Robomate+

keÀneveer ceW oes cegK³e Hee$e nQ - De©Cee Deewj ef®e$ee ~ oesveeW mensefue³eeB nQ ~
De©Cee
òes keÀueekeÀej' keÀneveer ceW De©Cee SkeÀ ceO³eceJeieea³e HeefjJeej keÀer ueæ[keÀer nw ~ GmekesÀ peerJeve keÀe GodosM³e meceepe
kesÀ efveOe&ve, Demene³e leLee Meesef<ele Jeie& keÀer mene³elee keÀjkesÀ GvekesÀ peerJeve keÀes yesnlej yeveevee nw ~ GmekesÀ mebmkeÀejeW ceW
HejesHekeÀej Deewj meceepe mesJee keÀe YeeJe ketÀì-ketÀì keÀj Yeje nw ~ De©Cee meceepe kesÀ efvecve Jeie& kesÀ ye®®eeW keÀes mece³e
efvekeÀeuekeÀj Heæ{eleer nw ~ GmekesÀ Ëo³e ceW meceepe kesÀ efHeíæ[s Jeie& keÀs efueS ienjer mebJesovee Deewj menevegYetelf e nw ~ GvekesÀ ogKe
keÀes osKekeÀj Jen mJe³eb ienjs ogKe ceW [tye peeleer nw ~ SkeÀ efove De©Cee yeeæ{ Heere[fæ leeW kesÀ efueS ®eboe SkeÀef$ele keÀjleer nw leLee
yeeæ{-Heerefæ[leeW kesÀ efMeefJej ceW GvekeÀer mene³elee keÀjves peeleer nw ~
De©Cee kesÀ ceve ceW o³ee, keÀ©Cee, cecelee, HejesHekeÀej Deewj menevegYetefle keÀer YeeJevee Yejer nw ~ peye SkeÀ efYeKeeefjve
DeHeves oes ye®®eeW keÀes meæ[keÀ Hej íes[æ keÀj cej peeleer nw, leye De©Cee Gve DeveeLe ye®®eeW keÀes DeHeves Iej ues Deeleer nw Deewj DeHeves
ye®®eeW keÀer lejn H³eej osleer nw ~ ef®e$ee Hetíleer nw efkeÀ ³es efkeÀmekesÀ ye®®es nQ ? Jen keÀnleer nw, ³es cesjs ner ye®®es nQ ~ De©Cee kesÀ
Ssmes Jeelmeu³e Hećs e mes ef®e$ee nwjeve jn peeleer nw Deewj Gmes mJe³eb mes Yeer yeæ[e keÀueekeÀej ceeveleer nw ~ ceeveJe peerJeve ceW keÀuee
Deewj mebmke=Àefle keÀe yengle cenÊJe nw ~ keÀuee kesÀ efJeefYevve ªHeesb kesÀ ceeO³ece mes ceeveJe-peerJeve ceW DeeoMe& Deewj ³eLeeLe& keÀe
efceueve mecYeJe neslee nw ~ De©Cee ³eLeeLe& keÀe DevegHece GoenjCe ~
ef®e$ee
ef®e$ee Oeveer efHelee keÀer FkeÀueewleer mebleeve nw ~ Jen ef®e$ekeÀuee ceW efveHegCe Deewj cenllJeekeÀe#b eer nw ~ Jen efove-jele jbie-leteuf ekeÀe
(ye´Me) efueS ef®e$e yeveeves ceW J³emle jnleer nw ~ Gmes oerve-ogevf e³ee mes keÀeFs & celeueye veneR ~ ef®e$ee ceW De©Cee keÀer DeHes#ee YeeJegkeÀlee Deewj
mebJesoveMeeruelee keÀer keÀceer nw ~ De©Cee yeeæ{ Heerefæ[leeW keÀer mene³elee keÀjleer nw, lees ef®e$ee GvekeÀe ef®e$e yeveeleer nw ~ SkeÀ
efYeKeeefjve kesÀ cejves kesÀ HeM®eeled GmekesÀ oesveeW ye®®es ce=lekeÀ ceeB mes efueHeìkeÀj jesles nQ, leYeer ef®e$ee Gme ce=leefYeKeeefjve keÀe GmekesÀ
ye®®eeW meefnle ef®e$e yeveeleer nw ~ efJeosMe ceW ef®e$e HeóMe&veer ceW ef®e$ee odJeeje yevee³es efYeKeeefjve kesÀ Gme ef®e$e keÀes He´Lece HegjmkeÀej
efceuelee nw ~ mecee®eej He$eeW ceW GmekeÀer Ketye He´Mebmee íHeleer nw ~ ef®e$ee leerve meeue yeeo peye Yeejle JeeHeme DeeF& Deewj GmekesÀ ef®e$eeW
keÀer HeóMe&veer ueieeF& ieF&, Gmeer HeóMe&veer ceW GmekeÀer cegueekeÀele De©Cee mes ngF& ~ De©Cee kesÀ meeLe efYeKeeefjve kesÀ oes ye®®es nQ ~ peye
ef®e$ee keÀes Helee ®euelee nw efkeÀ ³es ye®®es Gmeer efYeKeeefjve kesÀ nQ efpemekeÀe ef®e$e yeveeves Hej Gmes Fleveer yeæ[er Meesnjle efceueer nw, leye
ef®e$ee keÀes mecePe ceW Deelee nw efkeÀ De©Cee ner Þes<þ keÀueekeÀej nw ~ Jen DeHeveer keÀuee keÀes De©Cee keÀer meceepe-mesJee mes íesìe
mecePeves ueieleer nw ~ ef®e$ee ves Hen®eevee efkeÀ pees Meesnjle Gmeves HeeF& nw, Jen De©Cee keÀer efveëmJeeLe& mesJee YeeJe kesÀ Deeies yengle
ner HeÀerkeÀer nw ~
òes keÀueekeÀej' Meer<e&keÀ keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes uesefKekeÀe `cevvet Yeb[ejer' ves me®®es keÀueekeÀej keÀer me®®eer Hen®eeve
yeleeF& nw ~
Fme keÀneveer ceW ef®e$ee Deewj De©Cee veece keÀer oes menseuf e³eeB nQ ~ oesveeW kesÀ MeewkeÀ Deueie-Deueie nQ ~ oesveeW ne@mìue
kesÀ SkeÀ keÀcejs cesb ín meeue mes meeLe-meeLe jn jner nQ ~ De©Cee meceepe mesJee kesÀ keÀe³eeX ceW J³emle jnleer nw Deewj ef®e$ee ef®e$e
yeveeves ceW J³emle jnleer nw ~ Gmes ogevf e³ee mes keÀeFs & celeueye veneR jnlee nw ~ De©Cee Demene³e leLee efveOe&ve ueesieeW keÀe mene³elee
keÀjleer nw ~ GmekeÀer meieeF& ceveespe veecekeÀ ³egJekeÀ mes nes ®egkeÀer nw ~ De©Cee ef®e$ee mes keÀnleer nw efkeÀ nj mece³e, nj peien, nj
106 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
®eerpe ceW let DeHeves ef®e$eeW kesÀ cee@[ue {tB{e keÀjleer nw ~ keÀeiepe Hej Fve efvepeeaJe ef®e$eeW keÀes yeveeves kesÀ yepee³e oes-®eej keÀer
efpeboieer keÌ³eeW veneR meBJeej osleer ~ lesjs Heeme meeceL³e& nw, meeOeve nw ~ ef®e$ee nBmekeÀj keÀnleer nw efkeÀ ceQ efJeosMe ®eueer peeGBÀieer
Deewj meejer ogefve³ee keÀe keÀu³eeCe keÀjves keÀe keÀece lesjs efueS íesæ[ peeTBieer ~
kegÀí efoveeW HeM®eeled De©Cee SkeÀ mJe³eb mesJekeÀ mene³ekeÀ oue kesÀ meeLe yeeæ{-Heerefæ[leeW keÀer mene³elee keÀjves kesÀ efueS
®eueer ieF& ~ Hevê]n efove yeeo Jen LekeÀer-nejer DeJemLee ceW ueewìer ~ Jen pewmes ner Deejece keÀjves kesÀ efueS DeHeves keÀcejs ceW uesìer
lees GmekeÀer vepej ef®e$ee odJeeje yevee³es ieS ef®e$eeW Hej Heæ[er ~ ³es ef®e$e yeeæ{ kesÀ ner Les ~ Fve ef®e$eeW ceW nt-ye-nt Jener efoKee³ee
ie³ee Lee, efpemes De©Cee mJe³eb DeHeveer DeeBKeesb mes osKekeÀj DeeF& Leer ~ ef®e$ee odJeeje yeveeS ieS Fve keÀeuHeefvekeÀ ef®e$eeW keÀes
osKekeÀj De©Cee nwjeve nes ieF& ~ De©Cee keÀes ef®e$ee ves yelee³ee efkeÀ Jen efJeosMe pee jner nw ~ GmekesÀ ®esnjs Hej He´mevvelee Leer,
Hej De©Cee keÀe ceve ef®e$ee mes efyeígæ[ves kesÀ ogKe ceW Goeme Lee ~
ef®e$ee efJeosMe peekeÀj DeHeves keÀece ceW ueie ieF& ~ GmekeÀer cesnvele leLee ueieve ves GmekeÀer keÀuee keÀes efveKeej efo³ee ~
efJeosMe ceW GmekesÀ ef®e$eeW keÀer Oetce ce®e ieF& ~ ef®e$ee kesÀ oJeeje yeveeSieS efYeKeeefjve Deewj oes DeveeLe ye®®eeW kesÀ ef®e$e keÀes
DeefOekeÀ mejene ie³ee ~ mecee®eej He$eeW kesÀ ceeO³ece mes Gmes Ketye Heémf eodeOf e efceueer ~ leerve meeue yeeo peye ef®e$ee Yeejle ueewìer
leye efouueer ceW GmekesÀ ef®e$eeW keÀer HeóMe&veer keÀe meceejesn Dee³eesefpele efkeÀ³ee ie³ee Deewj HeóMe&veer keÀe GodIeeìve keÀjves kesÀ
efueS ef®e$ee keÀes Deecebe$f ele efkeÀ³ee ie³ee ~ Gmeer HeóMe&veer ceW ef®e$ee keÀer cegueekeÀele De©Cee mes ngF& ~ Fme Yeer[æ ceW Yeer Jen DeHeveer
mensueer keÀes Hen®eeve ieF& Deewj Gmes ieues ueiee efue³ee ~ De©Cee kesÀ meeLe oes ye®®es SkeÀ ueæ[keÀe Deewj SkeÀ ueæ[keÀer Leer ~ ef®e$ee
ye®®eeW keÀes osKekeÀj DeeM®e³e& ceW Heæ[ ieF& ~ De©Cee ye®®eeW keÀe Heefj®e³e ef®e$ee mes keÀjeleer nw Deewj efHeÀj oesveeW ef®e$e osKeves
ceW J³emle jnles nQ ~ Ietceles-Ietceles oesveeW mensefue³eeB Gmeer efYeKeeefjve Jeeueer lemeJeerj kesÀ meeceves HengB®e peeleer nQ ~ efpemekesÀ
keÀejCe ef®e$ee ves Fleveer Heémf eodefOe HeéHle keÀer ~
ef®e$eeW keÀes osKeles-osKeles De©Cee kesÀ ye®®es LekeÀ peeles nQ, De©Cee ye®®eeW keÀes Heefle kesÀ nJeeues keÀjkesÀ mJe³eb ef®e$ee kesÀ
meeLe ®eueer peeleer nw ~
ef®e$ee keÀes oesveeW ye®®es yengle De®ís ueieles nQ ~ Jen yeej-yeej DeHeveer mensueer De©Cee mes Gve ye®®eeW kesÀ efJe<e³e ceW
Hetíleer nw efkeÀ ³en legcnejs ye®®es nQ ~ De©Cee mes Gve ye®®eeW kesÀ efJe<e³e ceW Hetíleer nw efkeÀ Deble ceW De©Cee Gme efYeKeeefjve Jeeues
ef®e$e kesÀ oesveeW ye®®eebs keÀer Deesj FMeeje keÀjles ngS keÀnleer nw, ``³es ner Jes oesveeW ye®®es nQ ~'' De©Cee keÀer cecelee Deewj
Jeelmeu³e keÀes osKe ef®e$ee nwjeve nes peeleer nw Deewj mees®eleer nw efkeÀ De©Cee cegPemes Yeer Þes<þ keÀueekeÀej nw ~

MeyoeLe&
PekeÀPeesjvee - PeìkeÀvee, lebie keÀjvee leefvekeÀ - peje
efKePeueenì - ef®eæ{vee keÀieej - efkeÀveejs
Ieve®ekeÌkeÀj - ®ekeÌkeÀj ceW [eueves Jeeuee yeæ[HHeve - cenevelee
He´leerkeÀ - ef®evnd He´leer#ee - Fblepeej
FkeÀueewleer - SkeÀcee$e mebleeve efvejLe&keÀ - yeskeÀej
yesceleueye - efyevee celeueye keÀer letefuekeÀe - kegÀB®eer (ye´Me)
Keespevee - {tæB{vee efvepeeaJe - efpemeceW peeve ve nes
meeceL³e& - MeefkeÌle meeOeve - Jemleg
keÀu³eeCe - Yeuee cetmeueeOeej - ueieeleej, lespe Je<ee&
Lecevee - ©keÀvee Fefcleneve - Hejer#ee
ICSE IX & X 107
Hindi Robomate+
YeìkeÀleer - Ietceleer Devegceefle - Dee%ee

Kemlee - Kejeye ¢M³e - vep]eeje
Guueeme - KegMeer mvesn - Hećs e
F&<³ee& - peueve, odJesMe ¢ef<ì - vepej
yeæ[yeæ[evee - Oeerjs-Oeerjs yeesuevee keb Àþ - ieuee
pegì ieF& - ueie ieF& efveKeej - ®ecekeÀ
He´Mebmee - leejerHeÀ Meesnjle - K³eeefle, HeéfmeodeOf e
DeveeLe - efyevee ceelee-efHelee keÀer mebleeve DeeBKeW ieæ[evee - SkeÀìkeÀ osKevee, ìkeÀìkeÀer
HeóMe&veer - vegceeFMe ueieekeÀj osKevee
GodIeeìve - MegYeejbYe Dee³eespeve - meceejesn, lew³eejer
]HeÀjceeFMe - DevegjesOe nJeeues keÀjvee - meeQHe osvee
DeesPeue - iee³eye nesvee efKe]®eæ[er HekeÀevee - SkeÀ meeLe efceuee osvee
efJemce³e - DeeM®e³e&
keÀ) `èfkeÀmeer lejn veneR mecePe Hee jner ntB efkeÀ ®eewjemeer ueeKe ³eesevf e³eeW ceW mes DeeefKej ³en efkeÀme peerJe keÀer lemJeerj nw ?''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nw ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) ef®e$e keÀes Ieve®ekeÌkeÀj efkeÀmeves Deewj keÌ³eesb yelee³ee ?
iii) ef®e$ee ves DeHeves ef®e$e keÀes efkeÀmekeÀe He´leerkeÀ yelee³ee ? De©Cee GmekeÀer yeele keÀe keÌ³ee peJeeye osleer nw ?
iv) De©Cee ves ef®e$e keÀes efkeÀmekeÀe He´leerkeÀ yelee³ee ? ef®e$e keÀes osKekeÀj De©Cee ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee De©Cee nw Deewj Þeeslee ef®e$ee nw ~ De©Cee ef®e$ee keÀer mensueer nw ~ GmekesÀ peerJeve keÀe
GodosM³e meceepe kesÀ efveOe&ve, Demene³e leLee Meesef<ele Jeie& keÀer mene³elee keÀjkesÀ GvekesÀ peerJeve keÀes yesnlej yeveevee
nw ~ De©Cee kesÀ ceve ceW o³ee, keÀ©Cee, cecelee ketÀì-ketÀìkeÀj Yejer nw ~
ii) De©Cee, ef®e$ee odJeeje yeveeS ieS ef®e$e keÀes Ieve®ekeÌkeÀj yeleeleer nw ~ De©Cee ves osKee efkeÀ ef®e$e ceW meæ[keÀ, Deeoceer, ìêce,
yeme, ceesìj, cekeÀeve, meye SkeÀ otmejs Hej ®eæ{ jns nQ ceevees meyekeÀer efKe®eæ[er HekeÀekeÀj jKe oer nes FmeefueS Gmeves ef®e$e keÀes
Ieve®ekeÌkeÀj yelee³ee ~ Gme ef®e$e ceW kegÀí Yeer mHe<ì veneR Lee ~
iii) ef®e$ee ves DeHeves ef®e$e keÀes Deepe keÀer ogevf e³ee ceW keÀvHeÌ³etpeve keÀe He´leerkeÀ yelee³ee nw ~ ef®e$ee keÀer yeele megvekeÀj De©Cee
ves keÀne efkeÀ, ``cegPes lees legcneje efoceeie ner keÀvHeÌ³etpeve keÀe He´leerkeÀ vepej Dee jne nw ~ efyevee celeueye kesÀ DeHeveer efpevoieer
Kejeye keÀj jner nw ~ Jen keÀnvee ®eenleer nw efkeÀ Fve ef®e$eeW mes legcnW kegÀí Yeer HeéHle nesves Jeeuee veneR nw ~ Fve ef®e$eeW kesÀ
Heerís efpelevee Hewmee Deewj mece³e legce yeyee&o keÀj jner nes, Jen meye HeÀeuelet Ke®e& keÀj jner nes ~ Gleves ner HewmeeW ceW legce
efkeÀmeer keÀer mene³elee keÀj mekeÀleer nes, Fmemes legcnejs peerJeve keÀe Decetu³e mece³e yeyee&o nes jne nw ~
iv) De©Cee ves ef®e$e keÀes ef®e$ee keÀer yesJeketÀHeÀer (cetKe&lee) keÀe He´leerkeÀ yelee³ee nw ~ ef®e$e keÀes osKekeÀj Gmeves keÀne efkeÀ legceves
³en keÌ³ee yevee³ee nw ~ FmeceW lees meæ[keÀ, Deeoceer, ìêce, yeme, ceesìj, cekeÀeve, meye SkeÀ otmejs Hej ®eæ{ jns nQ, ceevees
meyekeÀer efKe®eæ[e] r HekeÀekeÀj jKe oer nw, pewmes Ieve®ekeÌkeÀj yevee³ee nw ~ ®eejeW lejHeÀ mes IegceekeÀj osKeves Hej Yeer mecePe ceW
veneR Dee jne nw efkeÀ legceves efkeÀmekeÀe ef®e$e yevee³ee nw ~
108 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Ke) De©Cee cegnB Oeesves kesÀ efueS yeenj ®eueer ieF& ~ ueewìer lees osKee leerve-®eej ye®®es GmekesÀ keÀcejs kesÀ ojJeep]es Hej Keæ[s GmekeÀer He´leer#ee keÀj
jns nwb ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) ef®e$ee De©Cee keÀer HeeþMeeuee keÀe ef®e$e keÌ³eeW yeveevee ®eenleer nw ?
iii) ef®e$ee ves ye®®eeW keÀes keÌ³ee keÀnkeÀj yeguee³ee ? keÀevw e, efkeÀmekeÀer He´leer#ee keÀj jns Les Deewj keÌ³eeW ?
iv) efkeÀmekeÀes ef®e$ee keÀer keÀuee efvejLe&keÀ ueieleer nw Deewj Jen ef®e$ee keÀes keÌ³ee mecePeeleer nw ?
Gllej ë i) ef®e$ee Deewj De©Cee oes mensefue³eeB nQ ~ oesveeW ceW yengle mvesn nw ~ ef®e$ee De©Cee keÀes megyen - megyen peieekeÀj DeHeves
odJeeje yevee³ee ie³ee ef®e$e efoKeeleer nw ~ ef®e$e osKekeÀj De©Cee keÀes kegÀí mecePe ceW venerb Dee³ee, leye ef®e$ee ves DeHeves
ef®e$e keÀes Fme mebmeej keÀs keÀvHeÌ³etpeve keÀe He´leerkeÀ yelee³ee ~ GmekesÀ yeeo De©Cee cegBn Oeesves kesÀ efueS ®eueer ieF& ~
ii) ef®e$ee De©Cee keÀer HeeþMeeuee keÀe ef®e$e FmeefueS yeveevee ®eenleer nw efkeÀ Jen ueesieeW keÀes efoKee mekesÀ efkeÀ GmekeÀer efce$e
Ssmeer Yeer nw, pees yemleer kesÀ ®eewkeÀeroejeW, veewkeÀjeW Deewj ®eHejeefme³eeW kesÀ ye®®eeW keÀes Heæ{ekeÀj DeHeves keÀes yengle %eeveer Deewj
meceepe-mesefJekeÀe mecePeleer nw ~ Jen iejeryeeW keÀer Deewj peªjle cebo ueesieeW keÀer mene³elee keÀjleer nw ~ De©Cee keÀer
mene³elee Deewj Goejlee keÀes He´keÀeMe ceW ueevee ®eenleer nw ~ Jen De©Cee kesÀ iegCeeW keÀe meYeer ueesieeW mes Heefj®e³e keÀjevee
®eenleer nw ~
iii) ef®e$ee ves ye®®eeW keÀes `yeboj' keÀnkeÀj yeguee³ee ~ ye®®es De©Cee keÀer He´leer#ee keÀj jns Les keÌ³eeWefkeÀ De©Cee yemleer kesÀ
®eewkeÀeroejeW, veewkeÀjeW, ®eHejeefme³eeW kesÀ ye®®eeW keÀes Heæ{eleer Leer ~ GmekesÀ Ëo³e ceW meceepe kesÀ efHeíæ[s Jeie& kesÀ efueS ienjer
mebJesovee Deewj menevegYetelf e Leer efpeme keÀejCe Jen Gve ye®®eeW keÀes efMe#ee osleer Leer ~
iv) De©Cee keÀes ef®e$ee keÀer keÀuee efvejLe&keÀ ueieleer Leer keÌ³eeWekf eÀ Jen ceeveleer Leer efkeÀ Ssmeer keÀuee pees Deeoceer keÀes Deeoceer
ve jnves os Jen efkeÀme keÀece keÀer nw ~ GmekeÀe keÀesF& GHe³eesie veneR neslee De©Cee ef®e$ee keÀes mecePeeles ngS keÀnleer nw efkeÀ
ogefve³eeB ceW yengle yeæ[er-yeæ[er IeìveeSB Ieì jner nQ uesefkeÀve legcnejs efueS GvekeÀe keÀesF& cenlJe veneR nw ~ nj Heue legce
DeHeves ef®e$eesb kesÀ efueS cee@[ue {B{æt e keÀjleer nes ~ keÀeiepe Hej Fve efvepeerJ& e ef®e$eeW keÀes yeveeves keÀer yepee³e legce oes-®eej
iejerye,Demene³e, cepeyetj ueesieeW keÀer efpeobieer keÌ³eebs veneR yevee osleer ~ legcnejs Heeme #ecelee Deewj meeOeve oesveesb nQ ~
ie) Deepe ef®e$ee keÀes peevee Lee ~ De©Cee meJesjs mes ner GmekeÀe meeje meeceeve þerkeÀ keÀj jner Leer ~ SkeÀ-SkeÀ keÀjkesÀ ef®e$ee meyemes efceue
DeeF& ~
He´Mve ë i) efJeosMe ceW ef®e$ee kesÀ efkeÀme ef®e$e keÀes DeveskeÀ Heélf e³eeseif eleeDeeW ceW He´Lece HegjmkeÀej efceue ®egkeÀe Lee ?
ii) ef®e$ee keÀer ì^vs e keÀe keÌ³ee mece³e Lee Deewj Gmes osj keÌ³eeW ngF& ?
iii) efkeÀmeves, efkeÀmes osj mebs Deeves keÀe keÌ³ee keÀejCe yelee³ee ?
iv) Deepe ef®e$ee keÀes keÀneB peevee Lee ? Jen keÌ³ee yeæ[yeæ[eles ngS keÀcejs ceW He´JesMe keÀjleer nw ?
Gllej ë i) efJeosMe ceW ef®e$ee kesÀ `DeveeLe' Meer<e&keÀ Jeeues ef®e$e keÀes DeveskeÀ Heélf e³eeseif eleeDeeW ceW He´Lece HegjmkeÀej efceue ®egkeÀe Lee ~
FmeceW efYeKeeefjve Deewj GmekesÀ ye®®eeW keÀe ef®e$e yevee³ee ie³ee Lee ~
ii) ef®e$ee keÀer ì^vs e keÀe mece³e HeeB®e yepes keÀe Lee ~ ef®e$ee keÀes osj FmeefueS ngF& keÌ³eeWefkeÀ peye Jen mJe³eb Hej JeeHeme Dee
jner Leer leye Gmeves osKee efkeÀ ieie& mìesj kesÀ meeceves Hesæ[ kesÀ veer®es pees efYeKeeefjve yewþleer Leer, Jen efYeKeeefjve cejer
Heæ[er Leer Deewj GmekesÀ oes ye®®es Gmemes efueHeìs jes jns Les ~ ef®e$ee GvneR keÀe mkesÀ®e yeveeves ueieer ~
iii) ef®e$ee ves De©Cee mes osj mes ueewì kesÀ Deeves keÀe keÀejCe yelee³ee efkeÀ Jen JeeHeme Dee jner Leer, leye Gmeves osKee efkeÀ
ieie& mìesj kesÀ meeceves Hesæ[ kesÀ veer®es yewþer jnves Jeeueer efYeKeeefjve cejer Heæ[er nw Deewj GmekesÀ oesveeW ye®®es GmekesÀ metKes
Mejerj mes ef®eHekeÀ keÀj yegjer lejn mes jes jns nQ ~ Gmeer ¢M³e keÀe jHeÀ-mee mkesÀ®e yeveeves ueieer Fmeereuf eS osj nes ieF& ~
iv) ef®e$ee keÀes efJeosMe peevee Lee ~ De©Cee ef®e$ee keÀe meeje meeceeve þerkeÀ mes jKe jner Leer ~ SkeÀ-SkeÀ keÀjkesÀ ef®e$ee meyemes
ICSE IX & X 109

Hindi Robomate+
efceue DeeF& ~ leerve yepe ieS, leye Yeer Jen veneR ueewìer Leer ~ HeeB®e yepes keÀer ieeæ[er mes Jen peeves Jeeueer Leer ~ De©Cee ves mees®ee
efkeÀ Jen peekeÀj ef®e$ee keÀes {tB{ DeeS ~ leYeer yeæ[yeæ[eles ngF& keÀnleer nw ef®e$ee ves keÀcejs ceW He´JesMe efkeÀ³ee ~ Jen
yeæ[yeæ[eleer nw efkeÀ ``yeæ[er osj nes ieF& vee ~'' Dejs keÌ³ee keÀªB, yeme kegÀí Ssmee nes ie³ee efkeÀ ©keÀvee ner Heæ[e ~
Ie) peeves keÌ³ee Lee Gme ef®e$e ceW, pees osKelee ®eefkeÀle jn peelee nw ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀerepf eS Deewj ef®e$e kesÀ yeejs ceW yeleeFS ~
ii) efJeosMe mes ueewìves Hej ef®e$ee keÀer HeóMe&veer keÀe Dee³eespeve keÀneB efkeÀ³ee leLee GmekeÀe GodIeeìve efkeÀmeves efkeÀ³ee ?
iii) HeóMe&veer keÀer Yeer[ æ ceW ef®e$ee keÀer YeWì efkeÀmemes ngF& ? ef®e$ee ves De©Cee mes efkeÀmekesÀ yeejs ceW Hetíe ?
iv) ye®®eeW keÀer Gce´ efkeÀleveer Leer ? De©Cee ef®e$ee keÀes efkeÀme yeele kesÀ efueS ìeskeÀleer nw ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle JeekeÌ³e ef®e$ee odJeeje yeveeS ieS `DeveeLe' Meer<e&keÀJeeues ef®e$e kesÀ meboYe& ceW keÀne ie³ee nw ~ ef®e$e ceW
SkeÀ efYeKeeefjve SkeÀ Hesæ[ kesÀ veer®es cejer Heæ[er nw ~ GmekesÀ oesveesb ye®®es GmekesÀ metKes Mejerj mes ef®eHekeÀkeÀj yegjer lejn
mes jes jns nQ ~
ii) ef®e$ee leerve meeue yeeo DeHeves osMe JeeHeme DeeF& GmekesÀ Deeves kesÀ kegÀí efoveeW HeM®eeled GmekesÀ ef®e$eeW keÀer HeóMe&veer keÀe
efJejeì Dee³eespeve efouueer ceW efkeÀ³ee ie³ee ~ HeóMe&veer kesÀ YeJ³e Dee³eespeve keÀe GodIeeìve keÀjves kesÀ efueS ef®e$ee keÀes
ner Deecebe$f ele efkeÀ³ee ie³ee ~
iii) HeóMe&veer keÀer Yeer[æ ceW ef®e$ee keÀer YeWì GmekeÀer Hegjeveer mensueer De©Cee mes ngF& ~ ef®e$ee ves De©Cee keÀes ieues mes ueiee efue³ee ~
ef®e$ee ves De©Cee mes Hetíe efkeÀ ``legPes ef®e$e osKeves keÀe MeewkeÀ keÀye mes nes ie³ee ?'' HeóMe&veer ceW De©Cee kesÀ meeLe oes ye®®es
Yeer DeeS Les ~ ef®e$ee ves De©Cee mes GvekesÀ yeejs ceW Hetíe, leye De©Cee ves yelee³ee efkeÀ ³es oesveeW cesjs ye®®es nQ uesekf eÀve ef®e$ee keÀes
De©Cee keÀer yeele keÀe efJeMJeeme veneR ngDee ~
iv) De©Cee kesÀ oesveeW ye®®eeW keÀer Gce´ ueieYeie Deeþ meeue Deewj ome meeue nw ~ De©Cee ye®®eeW mes ceewmeer keÀes vecemles keÀjves
kesÀ efueS keÀnleer nw ~ De©Cee ef®e$ee keÀes ìeskeÀles ngS keÀnleer efkeÀ kewÀmeer ceewmeer nes ye®®eeW keÀes H³eej Yeer veneR keÀj jner nes ~ leye
ef®e$ee oesveeW ye®®eesb kesÀ efmej Hej H³eej mes neLe HesÀjleer nw ~ oesveesb ye®®es ef®e$ee keÀes yengle De®ís ueies ~
®e) ef®e$ee DeJeekedÀ neskeÀj keÀYeer ye®®eeW keÀes Deewj keÀYeer De©Cee keÀe cegnB osKe jner Leer ~
He´Mve ë i) ef®e$ee efkeÀme yeele Hej DeJeekeÀd jn ieF& ?
ii) De©Cee kesÀ ye®®eeW keÀer Dee³eg efkeÀleveer Leer ? ef®e$e osKeles mece³e ye®®es keÌ³ee yeele keÀjles nQ ?
iii) De©Cee ves ye®®eeW keÀes ef®e$ee keÀe Heefj®e³e osles ngS keÌ³ee keÀne ? keÀneveer keÀe GodoMs ³e efueefKeS ~
iv) `DeveeLe' Meer<e&keÀ Jeeues ef®e$e keÀes osKekeÀj yeeefuekeÀe ves keÌ³ee Hetíe ? ye®®es ef®e$ee mes kewÀmeer lemJeerjbs osKeves kesÀ efueS keÀnles nbw ?
Gllej ë i) De©Cee ves ef®e$ee keÀes yelee³ee efkeÀ ³es oesveeW ye®®es cesjs nQ, lees ef®e$ee De©Cee kesÀ ye®®eeW keÀes osKekeÀj DeeM®e³e& ®eefkeÀle
nes ieF& ~ ef®e$ee keÀYeer ye®®eeW keÀes osKeleer Deewj keÀYeer De©Cee keÀes keÌ³eeWekf eÀ GmekesÀ efueS ³en efJeMJeeme keÀjvee cegeMf keÀue
Lee efkeÀ Jes oesveeW ye®®es De©Cee kesÀ ner nQ ~
ii) De©Cee kesÀ ueæ[kesÀ keÀer Dee³eg ome Je<e& Deewj ueæ[keÀer keÀer Dee³eg Deeþ Je<e& Leer ~ ef®e$ee kesÀ meeLe ye®®es HeóMe&veer
ceW Ietce-Ietce keÀj ef®e$e osKe jns Les ~ ye®®es Ietceles - Ietceles efYeKeeefjve Jeeueer lemJeerj kesÀ meeceves Dee HengB®es ~ ueæ[keÀer
Hetíleer nw efkeÀ ceewmeer ³es ye®®es keÌ³eeW jes jns nQ ~ ueæ[keÀe keÀnlee nw FvekeÀer ceeB cej ieF& nw FmeefueS ³es jes jns nwb ~ legcnW
ef®e$e osKekeÀj mecePe ceW veneR Dee jne nw ? Flevee Yeer venerb mecePeleer ~' ueæ[keÀe keÀnlee nw, ceewmeer nceW Ssmeer
lemeJeerj venerb osKeveer nw ~ ncesb De®íer lemJeerjbs efoKeeDees ~ ye®®eesb ves Ssmeer ner DeveskeÀ He´keÀej keÀer yeeleW ef®e$ee mes keÀer ~
iii) De©Cee ves ye®®eeW keÀes ef®e$ee keÀe Heefj®e³e osles ngS yelee³ee efkeÀ ³en legcnejer ceewmeer nQ ~ ³es yengle De®íer lemeJeerjbs yeveeleer
nQ ~ ³es meejer lemJeerjW FvneWves ner yeveeF& nQ ~
keÀneveer keÀe GodoMs ³e ³eLeeLe& SJeb DeeoMe& keÀes He´mlegle keÀjvee nw ~ uesKekeÀ ves keÀneveer ceW oes mensefue³eeW kesÀ peerJeve keÀe
110 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ef®e$eCe efkeÀ³ee nw, oesveeW keÀe ue#³e Deueie-Deueie nw ~ De©Cee kesÀ peerJeve keÀe ue#³e meceepe-mesJee keÀjvee nw, lees
ef®e$ee kesÀ peerJeve keÀe ue#³e ceneve ef®e$ekeÀej yevevee nw ~ ueseKf ekeÀe ves oesveeW Hee$eeW kesÀ ceeO³ece mes ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw
efkeÀ keÀueekeÀej keÀer me®®eer Hen®eeve keÌ³ee nesleer nw ~ ef®e$ee kesÀ Devegmeej De®ís ef®e$e yeveevee ner me®®es keÀueekeÀej keÀer
Hen®eeve nw peyeefkeÀ De©Cee kesÀ Devegmeej Fve efvepeeaJe ef®e$eeW keÀes yeveeves ceW mece³e ve<ì keÀjves mes yesnlej nw efkeÀ peereJf ele
HeéCf e³eeW keÀe Yeuee efkeÀ³ee peeS pees efveOe&ve, Demene³e, Heere[æf le Deewj Meesef<ele nQ, GvekesÀ peerJeve ceW megOeej ueeves keÀe
He´³eeme keÀjvee ®eeefnS ~ SkeÀ efYeKeeefjve keÀe ef®e$e yeveeves Hej ef®e$ee keÀes mecceeve Deewj HegjmkeÀej efceuelee nw, ³en keÀuee
keÀe GlkeÀ<e& nw Deewj Gmeer efYeKeeefjve kesÀ oes DeveeLe ye®®eeW keÀes De©Cee DeHeveeleer nw, ³en meceepe mesJee keÀe meyemes
GÊece GoenjCe yeve ie³ee ~ uesefKekeÀe ves keÀneveer odJeeje me®®es keÀueekeÀej keÀer me®®eer Hen®eeve yeleeF& nw ~
iv) Ietceles-Ietceles ye®®es `DeveeLe' Meer<e&keÀ Jeeues ef®e$e kesÀ meeceves Heng®B es ~ yeeefuekeÀe ves ef®e$e keÀes osKekeÀj Hetíe efkeÀ ³es ye®®es
keÌ³eeW jes jns nQ ? yeeuekeÀ ves legjlb e GÊej efo³ee efkeÀ osKeleer venebr FvekeÀer ceeB cejer Heæ[er nw ~ Jes ye®®es ef®e$ee mes keÀnles nQ efkeÀ
nceW Ssmeer lemJeerjW venebr osKeveer nQ ~ nceW jepee-jeveer keÀer leLee Heefj³eeW keÀer megvoj-megvoj lemJeerjbs efoKeeDees ~
í) ``Dejs yelee vee, cegPes ner yesJeketÀHeÀ yeveeves ®eueer nw ~''

He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀewve nQ ? Þeeslee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) De©Cee efkeÀme ef®e$e Hej GBieueer jKes ngS yeleeleer nw efkeÀ ``³es ner Jes oesveeW ye®®es nQ ?''
iii) keÌ³ee megvekeÀj ef®e$ee keÀer DeeBKeW efJemce³e mes HewÀue ieF& ?
iv) efkeÀmekesÀ Meyo GmekesÀ efJe®eejeW ceW Kees peeles nQ Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee ef®e$ee nw Deewj Þeeslee De©Cee nw ~ De©Cee ne@mìue ceW jnkeÀj Heæ{eF& keÀjleer nw ~ Jen yengle
o³eeueg mJeYeeJe keÀer nw ~ Jen ncesMee iejeryeeW, oerve-ogeKf e³eeW keÀer mene³elee keÀjleer nw ~ De©Cee keÀes iejerye ye®®eeW keÀes cegHeÌle
ceW Heæ{evee De®íe ueielee nw ~ Jen ®eewkeÀeor ejeW, ®eHejeefme³eeW Je Dev³e iejerye ye®®eeW keÀes Heæ{ekeÀj GvekeÀer ceoo keÀjleer nw ~
ii) De©Cee ves efYeKeeefjve Jeeues ef®e$e Hej GBieueer jKeles ngS ³en mebkesÀle efkeÀ³ee efkeÀ ³es ner Jes oesveesb ye®®es nQ, efpevekeÀe legceves
ef®e$e yevee³ee nw ~ ceQ Fve ye®®eeW keÀes ieie& mìesj kesÀ meeceves Hes[æ kesÀ veer®es, cejer efYeKeeefjve kesÀ Heeme mes GþekeÀj ueeF& Leer ~
iii) De©Cee keÀer yeele megvekeÀj ef®e$ee keÀer DeeBKesb efJemce³e mes HewÀue ieF¥ keÌ³eeWekf eÀ pees efYeKeeefjve keÀer lemJeerj ef®e$ee ves yeveeF&
Leer ~ Gmeer efYeKeeefjve kesÀ ye®®es De©Cee kesÀ meeLe DeeS Les ~ De©Cee ef®e$ee keÀes yeleeleer nw efkeÀ ³es ner oesveeW ye®®es nQ,
efpevekeÀe legceves ef®e$e yevee³ee nw ~ FvneR ye®®eeW keÀes ceQ DeHeves meeLe ues ieF& Leer ~
iv) De©Cee DeHeves ye®®eeW keÀes Heefle kesÀ nJeeues keÀjles ngS keÀnleer nw efkeÀ DeeHe ye®®eeW keÀes HeóMe&veer efoKeeFS, ceQ ef®e$ee keÀes
Iej ues ®eueleer ntB ~ ef®e$ee keÀes oesveeW ye®®es yengle H³eejs ueies ~ ef®e$ee kesÀ yeej-yeej Deeień keÀjves Hej De©Cee keÀes ye®®eeW
keÀer me®®eeF& yeleeF&, efpemes megvekeÀj ef®e$ee efJe®eejeW ceW [tye peeleer nw ~ GmekesÀ Heeme yeesueves kesÀ efueS Meyo ner veneR nesles nbw ~
pe) leerve efove mes cetmeueOeej Je<ee& nes jner Leer ~ jesp] e DeæKeyeejeW ceW yeeæ{ keÀer Kæ eyejW Deeleer LeeR ~ yeeæ{ - Heere[æf leeW keÀer oMee efyeieæ[leer pee
jner Leer Deewj Je<ee& Leer efkeÀ Leceves keÀe veece veneR uesleer Leer ~
He´Mve ë i) De©Cee, ef®e$ee keÀes mecePeeles ngS keÌ³ee keÀnleer nw ?
ii) De©Cee ®eboe keÌ³eeW FkeÀìþd e keÀj jner Leer ?
iii) ueewìves Hej De©Cee keÀer oMee kewÀmeer Leer ? keÀcejs ceW GmeceW keÌ³ee osKee ?
iv) efnob mg leeve kesÀ yeenj keÀewve pee jne nw ? De©Cee, ef®e$ee mes keÌ³ee keÀnleer nw ?
Gllej ë i) De©Cee ef®e$ee mes keÀnleer nw efkeÀ legPes Fme ogefve³eeB Deewj Dev³e otmejeW mes kegÀí celeueye veneR nw ~ legce lees ®eewyeerme
Iebìs DeHeves jbieesb Deewj letefuekeÀeDeeW (ye´Me) ceW [tyeer jnleer nw ~ ³eefo let Fve jbieesb Deewj letefuekeÀeDeeW ceW [tyeves kesÀ
yepee³e oes - ®eej ueesieesb keÀer efpeboieer meBJeej osleer DeLee&le oes - ®eej iejeryeeW keÀer mene³elee keÀjleer, lees Jes legPes
ogDeeSB osles ~ otmejeW keÀer mene³elee keÀjves kesÀ efueS legcnejs Heeme Oeve Deewj meeceL³e& oesveeW nQ ~
ICSE IX & X 111
Hindi Robomate+
ii) De©Cee ncesMee otmejeW keÀer mene³elee keÀjleer nw ~ peye Gmeves mecee®eej He$e ceW yeeæ{ - Heere[æf leesb kesÀ yeejs ceW Heæ{e, lees Jen
yengle HejsMeeve nes ieF& ~ Jen Gve yeeæ{ - Heere[æf leeW keÀer mene³elee keÀjves kesÀ efueS ®eboe FkeÀìdþe keÀjves ceW J³emle nes ieF& ~
GmekeÀer Heefj#eeSB Yeer vepeoerkeÀ Dee jner nwb ~ Jen kegÀí Heæ{leer - efueKeleer veneR Leer, yeme meeje efove ®eboe SkeÀ$e keÀjves
kesÀ efueS YeìkeÀleer jnleer nw ~ Jen mJe³ebmesJekeÀ oueeW kesÀ meeLe yeeæ{ - Heereæ[f leeW keÀer mene³elee kesÀ efueS pee jner nw ~
iii) De©Cee yeeæ{ - Heere[ æf leeW keÀer mene³elee kesÀ efueS ieF& Leer ~ JeneB mes ueewìves Hej De©Cee keÀer neuele yengle Kejeye nes ieF& Leer ~ Gmes
osKekeÀj Ssmee He´leerle nes jne Lee, pewmes Jen ín cenerves mes yeerceej nw ~ Jen DeHeves keÀcejs ceW Heng®B eer Hejbleg JeneB GmekeÀer mensueer
ef®e$ee veneR Leer ~ De©Cee vene - OeeskeÀj, Kee - HeerkeÀj efyemlej Hej uesìer ner Leer efkeÀ leYeer GmekeÀer vepej ef®e$ee odJeeje yeveeS
ieS ef®e$eeW keÀer Deesj ieF& ~ Gmeves leerve ef®e$e yeveeS Les ~ leerveeW Jener yeeæ{ kesÀ ef®e$e Les, peneB De©Cee ieF& Leer ~ pees ¢M³e
Jen DeHeveer DeeBKeeW mes osKekeÀj Dee jner Leer, Jewmes ner ¢M³e ef®e$eeW Hej Yeer Debekf eÀle Les ~ ef®e$e osKekeÀj De©Cee keÀes yengle
DeeM®e³e& neslee nw ~
iv) ef®e$ee DeHeveer keÀuee keÀes efveKeejves kesÀ efueS efnbogmleeve mes yeenj pee jner nw ~ ef®e$ee yengle He´mevve Leer, keÌ³eeWefkeÀ
Jen SkeÀ meHleen yeeo efJeosMe peeves Jeeueer nw ~ De©Cee keÀes ef®e$ee kesÀ peeves keÀe yengle ogKe nes jne nw ~ Jes oesveeW
ín meeue mes SkeÀ meeLe jnles - jnles ³en yeele Yetue ieS efkeÀ GvnW keÀYeer Deueie Yeer nesvee Heæ[siee ~ De©Cee
ef®e$ee mes Goeme neskeÀj keÀnleer nw efkeÀ let ®eueer peeSieer , lees ceQ kewÀmes jntBieer ? oesveeW ceW yengle mvesn Lee ~
meeje nesmìue GvekeÀer efce$elee keÀes F&<³ee& keÀer ¢eq<ì mes osKelee Lee ~ De©Cee DeHeveer mensueer mes efyeíg[æ ves Hej Goeme
Leer Deewj ef®e$ee DeHeveer veF& cebepf eue Heeves kesÀ efueS KegMe Leer ~
i) nJeeues keÀjvee - meeQHe osvee ~
JeekeÌ³e - efHelee peer ves ®eesj keÀes Hegefueme kesÀ nJeeues keÀj efo³ee ~
ii) DeesPeue nesvee - iee³eye nesvee ~
JeekeÌ³e - Jen yeeuekeÀ Lees[æ er osj ceW ner cesjer DeeBKeeW kesÀ meeceves mes DeesPeue nes ie³ee ~
iii) DeeBKesb ieæ[evee - SkeÀìkeÀ osKevee ~
JeekeÌ³e - megvoj cetelf e& keÀes osKeles ner cesjer DeeBKeW Gme Hej ieæ[ ieF& ~
iv) peceerve Deemeceeve keÀe Deblej - yengle Deblej nesvee ~
JeekeÌ³e - jesnve Deewj jepeerJe kesÀ J³eefkeÌlelJe ceW peceerve Deemeceeve keÀe Deblej nw ~
v) DeekeÀeMe-Heeleeue SkeÀ keÀjvee - yengle cesnvele keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ce³etj ves DeefOekeÀ DebkeÀ HeéHle keÀjves kesÀ efueS DeekeÀeMe - Heeleeue SkeÀ keÀj efo³ee ~
i) DeekeÀeMe - veYe, ieieve vi) Hesæ[ - le©, Je=#e
ii) Iej - meove, Deeue³e vii) Je<ee& - yejmeele, yeeefjMe
iii) ogefve³ee - peie, mebmeej viii) HegjmkeÀej - Fveece, GHenej, Yesìb
iv) keÀceue - peuepe, veerjpe ix) efJemce³e - DeeM®e³e&, nwjeve
v) pebieue - keÀeveve, Jeve
i) meesvee × peeievee viii) meJesje × Meece
ii) yesceleueye × celeueye ix) efce$elee × Me$eglee
112 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) efvejLe&keÀ × meeLe&keÀ x) He´Mebmee × DeHe´Mebmee

iv) efvepeeaJe × mepeerJe xi) efve³eefcele × Deefve³eefcele
v) ¢M³e × De¢M³e xii) GHeefmLele × DevegHeefmLele
vi) He´mevve × DeHe´mevve xii) HeéfmeodefOe × DeHeéfmeodefOe
vii) meeOeejCe × DemeeOeejCe

i) DeefleefLe - DeeefleL³e ii) mesJekeÀ - mesJee
iii) meJe& - meJe&mJe iv) efnbot - efnoglJe
v) ke=ÀHeCe - ke=ÀHeCelee vi) iejerye - iejeryeer
vii) leerJe´ - leerJe´lee viii) Heæ{vee - Heæ{eF&
ix) megiece - megiecelee x) Jeerj - Jeerjlee

i) yeeuekeÀ - yeeefuekeÀe vi) uesKekeÀ - ueseKf ekeÀe
ii) DeefYeveslee - DeefYeves$eer vii) mesJekeÀ - meseJf ekeÀe
iii) efMe#ekeÀ - efMeef#ekeÀe viii) ceesj - ceesjveer
vi) iee³e - yewue ix) Ieesæ[e - Ieesæ[er
v) YeeF& - YeeYeer x) ceecee - ceeceer

i) veerelf e - veweflekeÀ vi) ueeue®e - ueeue®eer
ii) oMe&ve - oeMe&efvekeÀ vii) DeHes#ee - DeHese#f ele
iii) efìkeÀvee - efìkeÀeT viii) Hetpee - Hetpeveer³e
iv) penj - penjeruee ix) Ke®e& - Ke®eeauee
v) Þece - ÞeefcekeÀ x) YetKe - YetKee

i) ueæ[keÀe ieerle iee jne Lee ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ueæ[keÀe ieerle ieeSiee ~
ii) jesnve efJeMJeeme keÀjves ³eesi³e ueæ[keÀe nw ~ (jsKeebefkeÀle MeyoeW kesÀ efueS SkeÀ Meyo yeveeFS)
Gllejë jesnve efJeMJemeveer³e ueæ[keÀe nw ~
iii) jcepeeve yengle F&ceeveoejer mes keÀece keÀjlee nw ~ (YetlekeÀeue ceW HeefjJele&ve)
Gllejë jcepeeve ves yengle F&ceeveoejer mes keÀece efkeÀ³ee ~
iv) ueæ[keÀe HegÀìyee@ue Kesue jne nw ~ (yengJe®eve yeveeFS)
Gllejë ueæ[kesÀ HegÀìyee@ue Kesue jns nwb ~

ICSE IX & X 113
~~ Heod³e efJeYeeie ~~
1 meeKeer keÀefJe - keÀyeerjoeme
keÀefJe keÀef
keÀeJeHeefj®e³e
efnob er kesÀ meble keÀefJe³eeW ceW keÀyeerjoeme keÀe meJeex®®e mLeeve nw ~ keÀyeerj efnob er keÀer meble keÀeJ³eOeeje kesÀ %eeveeÞe³eer efveiegC& e
MeeKee kesÀ HećegKe keÀeJf e nQ ~ FvekeÀe pevce mebJeled 1455 (meved 1398) ceevee peelee nw ~ FvekeÀer ce=l³eg kesÀ efJe<e³e ceW Yeer efJeJeeo
nw efkebÀleg DeeqOekeÀlej efJeodJeeveeW ves Fmes meved 1495 ceevee nw ~
keÀyeerj ves HeéfmeodOe Jew<CeJe meble mJeeceer jeceevebo mes oer#ee ueer ~ kegÀí ueesie FvnW metHeÀer meble MesKe lekeÀer keÀe efMe<³e Yeer
ceeveles nQ ~
keÀyeerj Heæ{s - efueKes veneR Les ~ GvekesÀ HeoeW Deewj meeefKe³eeW ceW SkeÀ meceepe megOeejkeÀ keÀe efveYeeakeÀ mJej megveeF& Heæ[lee
nw ~ keÀyeerj efveieg&Ce leLee efvejekeÀej F&MJej kesÀ GHeemekeÀ Les FmeerefueS FvneWves cetelf e& Hetpee, keÀce&keÀeb[ leLee yeenjer Dee[byejeW
keÀe KeguekeÀj efJejesOe efkeÀ³ee ~ FvneWves efnob t - cegemq uece SkeÀlee keÀe veeje Yeer yeguebo efkeÀ³ee leLee oesveeW ner mebHeóe³eeW ceW J³eeHle
©efæ{³eeW leLee Oeeefce&keÀ - kegÀjerelf e³eeW kesÀ efJe©odOe DeeJee]pe GþeF& leLee jece-jnerce keÀer SkeÀlee ceW efJeMJeeme Hewoe keÀjves keÀe
yeeræ[e Gþe³ee ~
keÀyeerj keÀer JeeCeer keÀe mebień - yeerpekeÀ veece mes Heémf eodOe nw ~ FmekeÀs leerve Yeeie nbw - meeKeer, meyeo Deewj jcewveer ~
`meeKeer' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

meeKeer, keÀyeerjoeme peer Üeje efueefKele j®evee nw ~ FmeceW GvneWves efJe®eej Fve oesneW kesÀ ceeO³ece mes J³ekeÌle efkeÀ³es nw ~ Jes
YekeÌle, meceepemegOeejkeÀ leLee keÀefJe kesÀ ªHe ceW nceejs meeceves Deeles nQ ~ Deleë nce meeKeer ceW GvekesÀ efJeefYeVe ªHeeW kesÀ oMe&ve
keÀj Heeles nQ ~ keÀyeerjoeme peer ves ieg© keÀe mLeeve F&éej mes yeæ[e yelee³ee nw keÌ³eeWefkeÀ JeneR nceW F&éej ÒeeeqHle keÀe ceeie& efoKeeles
nQ ~ F&éej mes efceueves Hej ceveg<³e keÀe DenbkeÀej Yeer meceeHle nes peele nw Deewj Jen F&éej ceW ueerve nes peelee nw ~ keÀefJe efnvot Deewj
cegmeueceeveeW kesÀ Hetpee HeOoefle Hej J³ebie keÀjles nQ ~ cetelf e& Hetpee Deewj ceeqmpeo Hej ®eæ{keÀj Depeeve osves mes F&éej keÌ³ee yenje nes
ie³ee nw ? efpemes Depeeve keÀer DeeJeM³ekeÀlee nQ ~ JeneR efnvot Yeer cetelf e& Hetpee keÀjles nQ, Fmemes De®íer lees ®ekeÌkeÀer nw, efpemekesÀ
Üeje Deveepe Heerme keÀj ueesie Keeles nQ Deewj DeHevee Hesì Yejles nQ ~ Deble ceW keÀefJe F&éej kesÀ iegCeeW keÀer ÒeMebmee keÀjles nQ efkeÀ
GmekesÀ Deveble iegCeeW keÀe JeCe&ve keÀjvee keÀefþve nQ ~
Fme ÒekeÀej Òemlegle keÀefJelee meeKeer ceW keÀefJe ves cetelf e& Hetpee, keÀce&keÀeC[ leLee yee¿e Dee[cyejeW keÀe efJejesOe efkeÀ³ee nw Deewj F&éej
Òesce kesÀ Òeefle ceeie& ÒeMemle efkeÀ³ee nQ ~
Heeþd³e HegmlekeÀ ceW mebkeÀefuele HeoeW keÀe YeeJeeLe&

1. ieg© ieeseyf ebo oesT Keæ[s keÀekesÀ ueeiet Hee³eB ~
yeefuenejer ieg© DeeHevees, efpeve ieesefyebo efo³eew yelee³e ~~
YeeJeeLe& ë Fme meeKeer ceW keÀyeerjoeme peer ves yelee³ee nw efkeÀ cesjs meeceves iegª Deewj F&MJej oesveeW Keæ[s nwb uesekf eÀve ceQ mecePe venerb
Hee jne nBt efkeÀ efkeÀmekesÀ ®ejCe Henues mHeMe& keÀªB ? efHeÀj Jes DeHeves ceve ceW Gþs Fme He´Mve keÀe GÊej mJe³eb ner osles
114 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ngS keÀnles nwb efkeÀ ieg© mes ner cegPes F&MJej keÀer HeéeqHle ngF& nw, DeLee&le ieg© ner SkeÀ Ssmee ceeO³ece nw efpemekesÀ odJeeje
efoKeeS ieS jemles Hej ®euekeÀj ner cegPes F&MJej keÀer HeéefHle ngF& nw FmeefueS ceQ Henues DeHeves iegª kesÀ ®ejCeeW Hej
v³eesíeJej nesvee ®eenBit ee ~ Deleë iegª ner cesjs efueS Þes<þ nQ ~
mebosMe - Òemlegle oesns ceW keÀeJf e ves ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ ieg© odJeeje efoS ieS %eeve kesÀ ceeO³ece mes ner nce Hejceelcee lekeÀ
HengB®e mekeÀles nQ DeLee&le F&MJej keÀer leguevee ceW ieg© Þes<þ nw ~
2. peye ceQ Lee leye nefj veneR, Deye nefj nQ ceQ veeefn ~
Hesće ieueer Deefle mee@kb eÀjer, leeces oes ve meceeefn ~~
YeeJeeLe& ë Fme meeKeer ceW keÀyeerjoeme peer ves yelee³ee nw efkeÀ peye lekeÀ cesjs ceve ceW `ceQ' keÀer `YeeJevee' DeLee&le DenbkeÀej keÀe
efveJeeme Lee, leye Hećs e ªHeer F&MJej kesÀ efueS keÀesF& mLeeve veneR Lee ~ Deye cesjs Ëo³e ceW peye Hećs e ªHeer F&MJej ves
He´JesMe efkeÀ³ee, lees GmeceW yemeer DenbkeÀej keÀer YeeJevee mJe³eb ve<ì nes ieF& ~
Fme yeele keÀes mecePeeves kesÀ efueS keÀefJe keÀyeerjoeme peer GoenjCe osles ngS keÀnles nQ efkeÀ F&MJej keÀes Heeves keÀe
SkeÀcee$e ceeie& nw `Òesce' ~ Òesce keÀe ceeie& Flevee Heleuee (meeBkeÀjer) nw efkeÀ FmeceW oes YeeJe (DenbkeÀej Deewj Òesce)
SkeÀ meeLe efveJeeme veneR keÀj mekeÀles nQ ~ ³eefo DenbkeÀej ÒeJesMe keÀjsiee, lees JeneB Òesce efveJeeme veneR keÀj mekeÀlee
Deewj Òesce keÀe efveJeeme nesiee, lees DenbkeÀej keÀes mLeeve veneR efceuesiee ~
mebosMe - Òemlegle oesns ceW keÀefJe ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ DenbkeÀej keÀe l³eeie keÀjkesÀ ner F&MJej keÀes HeéHle efkeÀ³ee pee
mekeÀlee nw ~
3. keÀeBkeÀj HeeLej peesejf kewÀ, cemeefpeo ueF& yevee³e ~

lee ®eeef{æ ceguuee yeeBie os, keÌ³ee yenje ngDee Kegoe³e ~~
Fmueece Oece& ceW keÀer peeves Jeeueer Fyeeole kesÀ leewj-lejerkeÀeW keÀe efJejesOe keÀjles ngS keÀyeerjoeme peer keÀnles nQ efkeÀ
YeeJeeLe& ë
Fmueece Oece& ceW, Deuueen keÀer Fyeeole kesÀ efueS kebÀkeÀæ[ Deewj HelLej peesæ[keÀj GBÀ®eer-GBÀ®eer ceeqmpeo keÀe
efvecee&Ce efkeÀ³ee peelee nw ~ Gme keBÀkeÀæ[-HelLejeW mes yeves megboj ceeqmpeo Hej ®eæ{keÀj ceguuee lespe DeeJeepe ceW
ef®euueelee nw ~ GmekesÀ lespe-lespe ef®euueeves mes Ssmee He´leerle neslee nw, pewmes Kegoe DeLee&le Deuueen yenje nes ie³ee
nw ³ee Gmes kegÀí megveeF& ner veneR os jne nw ~
keÀefJe kesÀ keÀnves keÀe leelHe³e& nw efkeÀ Deuueen keÀes lespe DeeJeepe ceW ef®euueekeÀj veneR, DeefHeleg me®®eer ÞeodOee mes
ceewve jnkeÀj Yeer yeguee³ee pee mekeÀlee nw ~ Deuueen keÀes efoKeeJes mes veneR yeefukeÀ me®®es Ëo³e mes DejeOevee keÀjves
Hej ner He´mevve efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~
mebosMe - Òemlegle oesns ceW keÀefJe ves ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ Deuueen keÀes yeenjer efoKeeJes mes veneR yeefukeÀ me®®es Ëo³e mes
mcejCe keÀjkeÀs ner HeéHle nes mekeÀles nQ ~
4. Heenve Hetpes nefj efceues, lees ceQ HetpetB Henej ~

leeles ³es ®eekeÀer Yeueer, Heerme Kee³e mebmeej ~~
YeeJeeLe& ë keÀyeerjoeme peer efnvot Oece& ceW keÀer peevesJeeueer F&MJej keÀer HeéLe&vee kesÀ lejerkesÀ keÀe efJejesOes keÀjles ngS keÀnles nQ efkeÀ
³eefo íesì-s íesìs HelLej keÀer cetelf e& keÀer Hetpee keÀjves mes F&MJej keÀer HeéeqHle nesleer, lees ceQ yeæ[s-yeæ[s Heneæ[esb keÀer Hetpee
keÀjlee DeLee&le HelLej keÀer yeveer cetelf e& keÀer Hetpee keÀjves mes ³eefo YeieJeeve kesÀ oMe&ve nes peeles, lees ceQ HelLej keÀer yeveer
íesìer - meer cetefle& kesÀ mLeeve Hej HelLej kesÀ yeæ[s Heneæ[eW keÀer Hetpee keÀªBiee ~
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ ³eefo HelLejeW keÀes ner Hetpeves mes F&MJej keÀer HeéefHle nesleer nw, lees HelLej keÀer yeveer ®ekeÌkeÀer keÀer
Hetpee keÌ³eeW ve keÀer peeS keÌ³eeWekf eÀ Fme HelLej keÀer yeveer ®ekeÌkeÀer kesÀ Heermes ngS Deveepe mes yevee Yeespeve KeekeÀj meeje
mebmeej DeHevee Hesì Yejlee nw DeLee&le efpemekesÀ odJeeje Heermee ngDee Deveepe Keeves mes mebmeej kesÀ ueesieeW keÀer YetKe efceì
ICSE IX & X 115
Hindi Robomate+
peeleer nw ~ cetelf e& Hetpee mes De®íe Deewj Þes<þ keÀce& nw, ®ekeÌkeÀer keÀer Hetpee keÀjvee ~ F&MJej HelLejeW ceW veneR ceveg<³e
kesÀ Ëo³e ceW efveJeeme keÀjles nQ ~
mebosMe - Òemlegle oesns ceW keÀefJe ves ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ F&MJej keÀe efveJeeme HelLej ceW veneR yeefukeÀ meppeve ceveg<³e kesÀ
Ëo³e ceW neslee nw ~
5. meele mecebo keÀer ceefme keÀjew,b uesKeefve meye yeveje³e ~

meye Oejleer keÀeieo keÀjew,b nefj iegve efueKee ve pee³e ~~
YeeJeeLe& ë keÀyeerjoeme peer GHe³eg&keÌle oesns kesÀ ceeO³ece mes F&MJej kesÀ iegCeeW kesÀ yeejs ceW yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ
meeleeW mecegê keÀer m³eener yeveekeÀj, meejs JeveeW kesÀ uekeÀefæ[³eeW keÀer uesKeveer DeLee&le keÀuece yeveekeÀj Deewj
meejer Oejleer keÀes keÀeiepe yeveekeÀj Yeer F&MJej kesÀ iegCeeW keÀe JeCe&ve veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~ F&MJej kesÀ iegCe
Deveble nQ, efpevekeÀe JeCe&ve keÀjvee DemebYeJe nw ~ ³en meeje mebmeej F&MJej odJeeje j®ee ie³ee nw Ssmes ceW Gmeer F&MJej
odJeeje j®es ieS mebmeej ceW yemeves Jeeuee HeéCeer ³ee YekeÌle GvekeÀs iegCeeW keÀe JeCe&ve kewÀmes keÀj mekeÀlee nw ~ Jes
Delegueveer³e Deewj DeJeCe&veer³e nQ ~ keÀefJe keÀnles nbw efkeÀ F&MJej kesÀ iegCe lees Deveble nQ, Jen iegCeeW keÀe YeC[ej nQ,
GvekeÀs-iegCeeW keÀe JeCe&ve keÀjvee mebYeJe veneR nw ~
mebosMe - keÀyeerj peer ves He´mlegle oesns ceW mHe<ì keÀjvee ®eene nw efkebÀ F&MJej kesÀ iegCeesb keÀes JeCe&ve MeyoeW ceW J³ekeÌle veneR efkeÀ³ee
pee mekeÀlee ~ GvekesÀ iegCe Deveble nQ ~

MeyoeLe&
ieg© - efMe#ekeÀ ve pee³e - veneR pee mekeÀlee
ieeseJf ebo - F&MJej lee - GmeHej
oesT - oesveeW ®eefæ{ - ®eæ{keÀj
keÀekesÀ - efkeÀmekesÀ ceguuee - ceewueJeer
ueeietB - Heæ[vee (ítvee) yeeBie os - DeeJeepe osvee
Hee³eB - Hewj yeefnje - yenje
yeefuenejer - kegÀyee&ve, v³eesíeJej Kegoe³e - F&MJej, Kegoe
DeeHevees - DeeHeves Heenve - HelLej
efo³eew - efo³ee Hetpes - Hetpevee
efpeve - efpevnesvW es nefj - F&MJej
yelee³e - yeleevee efceues - efceuevee
ceQ - DenbkeÀej lees - leye
peye - efpeme mece³e HetpeBt - Hetpevee
nefj - F&MJej Henej - Heneæ[
Deye - Fme mece³e leeles - Gmemes
Deefle - Del³eeqOekeÀ ³es - ³en
ieueer - ieeque³eeje, jemlee ®eekeÀer - ®ekeÌkeÀer
mee@bkeÀjer - Heleueer Yeueer - De®íer
leeceW - GmeceW (efpemeceW) Heerme - HeermekeÀj
oes - oesveeW Kee³e - Keevee
ve - veneR mebmeej - ogefve³ee
meceeefn - meceevee mecebo - mecegê
116 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀeBkeÀj - kebÀkeÀæ[ ceefme - m³eener

HeeLej - HelLej keÀjew - keÀjvee, yeveevee
peesefj kewÀ - peesæ[keÀj uesKeefve - keÀuece
ueF& - efue³ee yeveje³e - pebieue
yevee³e - yeveevee meye - Hetjer
keÀjew - yeveevee keÀeieo - keÀeiepe
nefj - F&MJej iegve - iegCe
efJeMes<e efìHHeefCe³eeB
cemeefpeo - cegemf uece Oece& keÀe HeefJe$e mLeeve
ceguuee - ceewueJeer, pees ceefmpeo ceW Depeeve oslee nw ~
yeeBie - lespe DeeJeepe ceW yeesuevee
®eekeÀer - HelLej keÀer ®ekeÌkeÀer efpemeceW Deveepe Heermee peelee nw ~
1. efvecveefueefKele Heod³eebMe keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efueKes He´MveeW keÀs Gllej efueefKeS ~
keÀ) ieg© ieeseyf ebo oesT Keæ[s keÀekesÀ ueeiet Hee³eB ~
yeefuenejer ieg© DeeHevees, efpeve ieeseyf ebo efo³eew yelee³e ~~
He´Mve ë i)
keÀyeerjoeme peer ves efkeÀmekesÀ ®ejCe mHeMe& Henues keÀjves keÀs efueS keÀne nw Deewj keÌ³eeW ?
ii) keÀefJe kesÀ mece#e keÀewve - meer mecem³ee Leer ? GvneWves Fme mecem³ee keÀe nue kewÀmes efvekeÀeuee ?
iii) `yeefuenejer ieg© DeeHevees efpeve ieeseyf ebo efo³eew yelee³e' Hebekf eÌle keÀe YeeJe mHe<ì keÀerepf eS ~
iv) MeyoeLe& efueefKeS ~
ieesefJebo, oesT, keÀekesÀ, ueeiet, Hee³eB, yeefuenejer ~
Gllej ë i) keÀyeerjoeme peer ves meJe&He´Lece ieg© kesÀ ®ejCe mHeMe& keÀjves kesÀ efueS keÀne nw keÌ³eeWekf eÀ ieg© ner SkeÀ Ssmee ceeO³ece nw, efpemekesÀ
odJeeje yeleeS ieS ceeie& Hej ®euekeÀj ner nce F&MJej lekeÀ Heng®B e mekeÀles nQ ~ efyevee ieg© kesÀ ceeie&oMe&ve keÀjeS, nce F&MJej
lekeÀ veneR Heng®B e mekeÀles nQ DeLee&le F&MJej keÀer HeéeqHle mebYeJe veneR nw, FmeefueS nceW meJe&He´Lece ieg© keÀe ®ejCe mHeMe& keÀjvee ®eeefnS ~
ii) keÀefJe keÀyeerjoeme peer kesÀ mece#e ³en mecem³ee Leer efkeÀ ieg© Deewj F&MJej oesveeW GvekesÀ meeceves Keæ[s Les, uesekf eÀve Jes ³en veneR
mecePe Hee jns Les efkeÀ efkeÀmekesÀ ®ejCe mHeMe& Henues keÀjW ~ GvneWves efHeÀj Fme mecem³ee keÀe mJe³eb ner nue efvekeÀeuee Deewj ieg©
kesÀ ®ejCe mHeMe& Henues efkeÀS ~ ieg© ves ner GvnW F&MJej lekeÀ HengB®eves keÀe jemlee efoKee³ee Lee ~ ³eefo ieg© GvekeÀe ceeie&
oMe&ve veneR keÀjles, lees Jes F&MJej lekeÀ veneR Heng®B e mekeÀles Les ~
iii) keÀyeerjoeme peer DeHeves ieg© Hej FmeefueS yeefuenejer ³ee kegÀyee&ve nesvee ®eenles nQ keÌ³eeWefkeÀ GvekesÀ ieg© ves ner GvnW mel³e
kesÀ ceeie& Hej ®euevee efmeKee³ee DeLee&le F&MJej lekeÀ Heng®B eves keÀe jemlee yelee³ee ~ ieg© kesÀ odJeeje yeleeS ieS ceeie& Hej
®euekeÀj ner GvnW F&MJej keÀer HeéeqHle ngF& Deewj %eeve efceuee DeLee&le ieg© %eeve keÀe YeC[ej nQ ~ Jen DeHeves efMe<³e keÀes
De%eeve kesÀ DebOekeÀej mes %eeve kesÀ He´keÀeMe keÀer Deesj ues peeles nbw ~
iv) ieesefJebo - HejcesMJej oes T - oesveebs
keÀekes À - efkeÀmekesÀ ueeiet - mHeMe& keÀjvee
Hee³eB - Hewj yeefuenejer - kegÀyee&ve nesvee, v³eesíeJej nesvee ~
ICSE IX & X 117
Hindi Robomate+
Ke) peye ceQ Lee leye nefj veneR, Deye nefj nQ ceQ veeefn ~
Hesc´ e ieueer Deefle mee@kb eÀjer, leecesb oes ve meceeefn ~~
He´Mve ë i) `peye ceQ Lee leye nefj veneR; Deye nefj nQ ceQ veeefn' oesns keÀer Fme HeBeb kf eÌle kesÀ ceeO³ece mes keÀeJf e keÌ³ee keÀnvee ®eenles nQ ?
ii) GHe³egk& eÌle oesns keÀe He´mebie mHe<ì keÀerefpeS ~
iii) Hećs e keÀer ieueer keÀer efJeMes<eleeDeeW Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iv) F&MJej keÀe Jeeme keÀneB veneR neslee nw ? keÀefJe nceW keÌ³ee l³eeieves keÀer He´js Cee os jnW nQ ? keÀefJe keÀe mebe#f eHle Heefj®e³e osles ngS
yeleeFS ~
Gllej ë i) oesns keÀer Fme HeBekf eÌle kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en keÀnvee ®eenles nQ efkeÀ peye lekeÀ cesjs ceve ceW `ceQ' DeLee&le `DenbkeÀej' keÀer
YeeJevee Yejer ngF& Leer, leye lekeÀ cegPes F&MJej keÀer HeéefHle veneR ngF& ~ Deye cesjs ceve ceW DenbkeÀej veneR nw, lees cesjs Ëo³e ceW
F&MJej keÀe efveJeeme ngDee nw ~ DeLee&le peye efkeÀmeer Yeer ceveg<³e kesÀ Ëo³e ceW DenbkeÀej keÀer YeeJevee jnleer nw, lees Gmes F&MJej
kesÀ oMe&ve veneR nesles nQ ~ peye DenbkeÀej meceeHle nes peelee nw, lees Gmes F&MJej keÀer HeéeqHle nesleer nw ~
ii) GHe³egk& eÌle oesns kesÀ j®eveekeÀej keÀyeerjoeme peer nQ ~ Jes efnob er YeefkeÌle keÀeue kesÀ, efveiegC& e MeeKee kesÀ HećegKe keÀefJe nQ ~ GvneWves
Fme oesns kesÀ ceeO³ece mes ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ HejcesMJej keÀes HeéHle keÀjves kesÀ jemles ceW meyemes yeæ[er yeeOee DenbkeÀej nw ~ ³eefo
efkeÀmeer Yeer ceveg<³e kesÀ ceve ceW DenbkeÀej nw, lees Gmes keÀYeer HejcesMJej kesÀ oMe&ve veneR neWies Deewj ve ner Gmes mel³e keÀe ceeie&
efceuesiee ~
iii) keÀyeerjoeme peer Hećs e keÀer ieueer keÀer efJeMes<eleeSB yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ Hećs e keÀe jemlee yengle lebie neslee nw DeLee&le Heśce
keÀe jemlee yengle mekeÀje(Heleuee) neslee nw ~ JeneB oes YeeJe DenbkeÀej Deewj Hećs e SkeÀ meeLe veneR jn mekeÀles ~ ³eefo ceveg<³e
kesÀ ceve ceW DenbkeÀej nw, lees F&MJej GmekesÀ ceve ceW efveJeeme veneR keÀjles Deewj F&MJej efveJeeme keÀjles nbw, lees DenbkeÀej JeneB
efveJeeme veneR keÀj mekeÀlee ~
iv) peneB DenbkeÀej jnlee nw JeneB F&MJej keÀe Jeeme venerb neslee ~ efpemekesÀ ceve ceW DenbkeÀej neslee nw JeneB F&MJej keÀer HeéeqHle veneR nes
mekeÀleer ~ FmeefueS keÀeJf e nceW DenbkeÀej keÀe l³eeie keÀjves kesÀ efueS keÀnles nQ ~ DenbkeÀej Deewj Hećs e DeLee&le F&MJej oesveeW SkeÀ ner
mLeeve Hej veneR jn mekeÀles ~
keÀefJe keÀyeerjoeme efveiegC& e YeefkeÌle MeeKee kesÀ keÀeJf e nQ FvekeÀe pevce mebJele 1455 ceW ceevee peelee nw ~ keÀyeerjoeme peer
Heæ{-s efueKes veneR Les ~ FvneWves cetelf e&-Hetpee, {eWie-Dee[byej Deeefo keÀe [ìkeÀj efJejesOe efkeÀ³ee ~ FvekeÀer Yee<ee ceW DeveskeÀ
Yee<eeDeeW kesÀ MeyoeW keÀe cesue nw ~ FvekeÀer Yee<ee keÀes `meOegkeÌkeÀæ[er' ³ee `Heb®ecesue efKe®eæ[er' keÀne peelee nw ~
ie) keÀeBkeÀj HeeLej peesejf kewÀ, cemeefpeo ueF& yevee³e ~
lee ®eef{æ ceguuee yeeBie os, keÌ³ee yenje ngDee Kegoe³e ~~
He´Mve ë i) `keÀekB eÀj HeeLej peesejf kewÀ, ceeqmpeo ueF& yevee³e' oesns keÀer Fme Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) GHe³egk& eÌle oesns ceW keÀyeerjoeme peer ves efkeÀme He´Je=elf le Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ?
iii) keÀyeerjoeme peer keÀer Yee<ee Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iv) keÀyeerjoeme peer keÀer keÀeJf eleeDeeW ceW keÀevw e - mes YeeJe Deewj efJe®eej DeefOekeÀ efoKeeF& osles nbw Deewj GvneWves efkeÀme yeele keÀes DeefOekeÀ
cenlJe efo³ee ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle oesns keÀer HebefkeÌle keÀe DeeMe³e nw efkeÀ kebÀkeÀæ[ Deewj HelLejeW keÀes pees[æ keÀj SkeÀ megvoj ceeqmpeo keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee
peelee nw Deewj Heélf eefove Gmeer ceeqmpeo mes ceewueJeer `Deuueen' keÀes lespe DeeJeepe ceW yegueelee nw DeLee&le GvneWves cegmeueceeveeW
Hej lespe DeeJeepe ceW Deuueen keÀes yegueeves keÀer jerelf e Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ Gvnesvb es ceve keÀer HeefJe$elee Hej yeue efo³ee nw
Deewj yeeÔ³e Dee[cyej ³ee yeveeJeìerHeve keÀe efJejesOe efkeÀ³ee nw ~
ii) GHe³egk& eÌle oesns ceW keÀyeerjoeme peer ves cegmeueceeveeW keÀer Oeeefce&keÀ jerelf e Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ ceguuee ceefmpeo
Hej ®eæ{keÀj lespe DeeJeepe ceW Deuueen keÀe veece uesles nQ ~ GmekesÀ lespe DeeJeepe ceW ef®euueeves mes Ssmee ceeuetce neslee nw efkeÀ
pewmes Kegoe yenje nes ie³ee nw ~ keÀyeerj peer kesÀ keÀnves keÀe leelHe³e& nw efkeÀ Deuueen keÀes lespe DeeJeepe ceW veneR yeefukeÀ
me®®eer ÞeodOee mes, ceewve jnkeÀj Yeer yeguee³ee pee mekeÀlee nw ~ Ëo³e mes efvekeÀueer ÞeodOeece³eer DeeJeepe Deuueen DeJeM³e megveles nQ ~
118 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) keÀyeerjoeme peer Heæ{s - efueKes veneR Les ~ Jes meeOeg - mebv³eeefme³eeW keÀer mebieefle ceW jnles Les ~ Jes meble Deewj meceepe megOeejkeÀ Les,
efpemekesÀ keÀejCe GvekeÀer j®eveeDeeW ceW DeveskeÀ Yee<eeDeeW Deewj yeesefue³eeW kesÀ Meyo Hee³es peeles nQ ~ GvekeÀer j®eveeDeeW ceW
efnboer kesÀ DeueeJee ye´pe Yee<ee, DeJeOeer, Got&, HeÀejmeer, Hebpeeyeer Deeefo Yee<ee kesÀ MeyoeW keÀe He´³eesie Yeer osKeves keÀes
efceuelee nw ~ keÀyeerjoeme peer keÀer Yee<ee `Heb®ecesue efKe®eæ[er' ³ee `meeOegkeÌkeÀæ[er' keÀner peeleer nw ~
iv) keÀyeerjoeme meble Deewj meceepe megOeejkeÀ Les ~ GvekeÀer keÀefJeleeDeeW ceW obYe, yeen³e-Dee[byej, HeeKeC[, Devee®eej,
DebOeefJeMJeeme Deewj cetelf e& Hetpee keÀe efJejesOe efoKeeF& oslee nw ~ GvneWves F&MJej kesÀ mcejCe keÀes DeefOekeÀ cenlJe efo³ee nw ~
GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes ceve, Je®eve Deewj keÀce& mes HeÝeg keÀe mcejCe keÀjvee ®eeefnS ~ Jes F&MJej keÀes Deeefo Deewj
Deveble ceeveles Les ~ Jes efvejekeÀej F&MJej kesÀ GHeemekeÀ Les ~ GvekeÀe efvejekeÀej F&MJej keÀCe - keÀCe ceW mecee³ee ngDee nw ~
Ie) Heenve Hetpes nefj efceues, lees ceQ HetpetB Henej ~
leeles ³es ®eekeÀer Yeueer, Heerme Kee³e mebmeej ~~
He´Mve ë i) Ghe³egk& eÌle oesns keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) HelLej keÀer cetelf e&Hetpee kesÀ yeejs ceW keÀyeerj peer kesÀ efJe®eej J³ekeÌle keÀerepf eS ~
iii) keÀefJe keÀer YeefkeÌle YeeJevee Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iv) ``leeles ³es ®eekeÀer Yeueer, Heerme Kee³e mebmeej'' oesns keÀer Fme Hebekf eÌle keÀe YeeJe mHe<ì keÀerepf eS ~
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle oesne keÀyeerjoeme peer odJeeje jef®ele `meeKeer' mes efue³ee ie³ee nw ~ He´mlegle oesns ceW GvneWves yeeÔ³e Dee[cyejeW ³ee
yeenjer efoKeeJes keÀe efJejesOe efkeÀ³ee ~ Jes F&MJej kesÀ efvejekeÀej ªHe ceW efJeMJeeme jKeles Les ~ GvekeÀe ceevevee Lee efkeÀ MegodOe
Dee®ejCe SJeb HeefJe$e ceve mes keÀesF& Yeer ceveg<³e F&MJej keÀes HeéHle keÀj mekeÀlee nw ~ Jen Jemleg ner GHe³eesieer Deewj
cenlJeHetCe& nw, efpememes ceveg<³e keÀes ueeYe efceuelee nw ~
ii) HelLej keÀer cetelf e& Hetpee kesÀ yeejs ceW keÀyeerjoeme peer kesÀ efJe®eej nwb efkeÀ ceveg<³e keÀes HelLejeW mes yeveer cetelf e&³eeW keÀer Hetpee veneR
keÀjveer ®eeefnS, yeequkeÀ HelLej mes yeveer ®ekeÌkeÀer keÀer Hetpee keÀjveer ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ ®ekeÌkeÀer ceveg<³e kesÀ efueS ueeYeoe³ekeÀ
SJeb GHe³eesieer nw ~ HelLej keÀer yeveer ®ekeÌkeÀer kesÀ Heermes Deveepe keÀes KeekeÀj ceveg<³e DeHeveer YetKe Meeble keÀjlee nw DeLee&le
ceveg<³e DeHeves peerJeve keÀer j#ee keÀjlee nw ~ cetelf e& keÀer DeHes#ee ®ekeÌkeÀer keÀer GHe³eesefielee DeefOekeÀ nw ~
iii) keÀyeerjoeme peer meble Deewj meceepe megOeejkeÀ Les ~ Jes F&MJej kesÀ efveiegC& e DeLee&le efvejekeÀej ªHe ceW efJeMJeeme jKeles Les ~
GvneWves YeeqkeÌle ceW F&MJej kesÀ veece mcejCe keÀes DeefOekeÀ cenlJe efo³ee nw DeLee&le ceveg<³e keÀes HeefJe$e ceve mes YeieJeeve keÀe
O³eeve keÀjvee ®eeefnS ~ Jes efnbot leLee cegeqmuece Oece& ceW J³eeHle DeveskeÀ He´keÀej kesÀ yeeÔ³e Dee[cyejeW kesÀ efJejesOeer Les ~
keÀyeerjoeme peer kesÀ Devegmeej F&MJej keÀer HeéefHle MegoOd e Dee®ejCe SJeb %eeve mes nesleer nw ~
iv) GHe³eg&keÌle oesns keÀer Fme Hebekf eÌle ceW keÀyeerjoeme peer ves cetefle& keÀer Hetpee keÀjves JeeueeW Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ Jes cetelf e&Hetpee kesÀ
keÀìdìj efJejesOeer Les ~ GvekeÀe ceevevee Lee efkeÀ HelLej keÀer cetelf e& keÀer Hetpee keÀjves mes ³eefo F&MJej keÀer HeéeqHle nesleer nw, lees ceQ
yeæ[s - yeæ[s Heneæ[eW keÀer Hetpee keÀjlee ~ Fve HelLej keÀer cetefle& keÀer Hetpee keÀjves mes De®íe nw efkeÀ nce Iej ceW Deveepe Heermeves
Jeeueer ®ekeÌkeÀer keÀer Hetpee keÀjbs ~ HelLej keÀer yeveer ®ekeÌkeÀer mes efHemes Deveepe keÀes Hetje mebmeej KeekeÀj DeHeveer YetKe efceìelee nw
DeLee&le Heermes Deveepe keÀer jesìer KeekeÀj ceveg<³e DeHeves peerJeve keÀer j#ee keÀjlee nw ~ keÀyeerjoeme peer kesÀ keÀnves keÀe leelHe³e&
³en nw efkeÀ Jen Jemleg ner De®íer Deewj cenlJeHetCe& nesleer nw, efpememes ceveg<³e keÀes ueeYe neslee nw ~
*) meele mecebo keÀer ceefme keÀjew,b uesKeefve meye yeveje³e ~
meye Oejleer keÀeieo keÀjew,b nefj iegve efueKee ve pee³e ~~
He´Mve ë i) keÀyeerjoeme peer mecegê kesÀ peue keÀe He´³eesie efkeÀme ªHe ceW keÀjvee ®eenles nw Deewj keÌ³eeW ?
ii) GHe³egk& eÌle oesns kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe keÌ³ee meboMs e osvee ®eenles nwb ?
iii) nefj kesÀ iegCeeW kesÀ efJe<e³e ceW keÀyeerjoeme peer kesÀ keÌ³ee efJe®eej nwb ?
mecebo, ceefme, keÀjeQ, uesKeefve, Jeveje³e, keÀeieo
Gllej ë i) keÀyeerjoeme peer mecegê kesÀ peue keÀes m³eener kesÀ ªHe ceW He´³eesie keÀjvee ®eenles nQ Deewj Gme m³eener mes Deveble Deiees®ej F&MJej
ICSE IX & X 119
Hindi Robomate+
kesÀ iegCeeW keÀes efueKevee ®eenles nwb ~ F&MJej kesÀ iegCe Deveble DeLee&le Deveefievele nQ ~ meeleeW mecegê kesÀ peue keÀer m³eener
yeveekeÀj Yeer F&MJej kesÀ iegCeeW keÀes veneR efueKee pee mekeÀlee nw keÌ³eeWefkeÀ GvekesÀ iegCe Deveble Deewj DemebK³e nQ ~
ii) GHe³egk& eÌle oesns kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe keÀyeerjoeme peer ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ nefj DeLee&le F&MJej keÀer ceefncee keÀe
JeCe&ve keÀeiep]eeW cesb efueKekeÀj veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee keÌ³eeWefkeÀ F&MJej meodiegCeeW keÀe Yeb[ej nwb ~ Hetjer Oejleer keÀes nce
keÀeiepe kesÀ ªHe ceW He´³eesie keÀjW, leye Yeer F&MJej kesÀ iegCeeW keÀes veneR efueKe mekeÀles DeLee&le nce F&MJej keÀer efJeMeeuelee keÀer
Deewj GvekesÀ iegCeeW keÀer He´Mebmee keÀjves ceW DemeceLe& nQ ~
iii) nefj DeLee&le F&MJej kesÀ iegCeeW kesÀ efJe<e³e ceW keÀyeerjoeme peer kesÀ efJe®eej ³en nQ efkeÀ nefj kesÀ iegCe Deveble nQ ~ ³eefo meeleeW
mecegê keÀer m³eener yeveekeÀj, meejs JeveeW keÀer uekeÀefæ[³eeW keÀer uesKeveer yeveekeÀj Deewj meejer Oejleer keÀes keÀeiepe kesÀ ªHe ceW
He´³eesie keÀjW, leye Yeer nce F&MJej kesÀ iegCeeW keÀe JeCe&ve veneR keÀj mekeÀles ~ F&MJej kesÀ iegCeeW keÀe JeCe&ve keÀjvee DemebYeJe nw
keÌ³eeWefkeÀ F&MJej lees iegCeeW keÀe YeC[ej nwb ~
iv) MeyoeLe& ë mecebo - mecegê ceefme - m³eener
keÀjew - keÀjvee uesKeefve - keÀuece
Jeveje³e - pebieue keÀeieo - keÀeiepe
®e) `ìeg© ieesefJebo oesT Keæ[s keÀekesÀ ueeiet Hee³eB ~''
yeefuenejer ieg© DeeHevees efpeve ieeseJf ebo efo³eew yelee³e ~~
peye ceQ Lee leye nefj veneR, Deye nefj nQ ceQ veeefnb ~
Hećs e ieueer Deefle meeBkeÀjer, leeces oes ve meceeefnb ~~ ICSE 2017
He´Mve ë i) keÀeJf e efkeÀmekesÀ yeejs ceW keÌ³ee mees®e jns nQ ?
ii) keÀefJe efkeÀmekesÀ THej v³eesíeJej (meceHe&Ce) nes peevee ®eenles nQ leLee keÌ³eeW ?
iii) F&MJej keÀe Jeeme keÀneB veneR neslee nw ? keÀeJf e nceW keÌ³ee l³eeieves keÀer He´js Cee os jnW nQ ? keÀeJf e keÀe mebe#f eHle Heefj®e³e osles ngS yeleeFS ~
iv) `meeBkeÀjer Meyo keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? Hećs e ieueer mes keÀeJf e keÀe keÌ³ee leelHe³e& nw ? GmeceW keÀevw e oes SkeÀ meeLe veneR jn mekeÀles nQ mecePeeFS ~
Gllej ë i) keÀeJf e ieg© Je F&MJej oesveeW kesÀ yeejs ceW mees®e jns nQ ~ Jes mees®e jns nQ efkeÀ cesjs mece#e ieg© Je F&MJej oesveeW Keæ[s nQ Deewj ceQ mecePe
veneR Hee jne ntb@ efkeÀ cegPes Henues efkeÀmekesÀ ®ejCe mHeMe& keÀjvee ®eeefnS ~ keÀefJe efHeÀj mJe³eb efJe®eej keÀjles nQ efkeÀ GvnW Henues
ieg© kesÀ ner ®ejCe mHeMe& keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ ieg© ves ner GvnW F&MJej lekeÀ Heng®B eves keÀe ceeie& efoKee³ee ~
ii) keÀefJe DeHeves ieg© kesÀ ®ejCeeW ceW v³eesíeJej (meceefHe&le) nes peevee ®eenles nQ keÌ³eeWekf eÀ ieg© F&MJej mes Yeer yeæ{keÀj nQ ~ ieg© ves
ner GvnW F&MJej lekeÀ Heng®B eves keÀe ceeie& efoKee³ee DeLee&le F&MJej HeéeqHle keÀe ceeie& yelee³ee ~ GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ ³eefo ieg©
GvekeÀe ceeie&oMe&ve ve keÀjles, lees Jen F&MJej lekeÀ vener Heng®B e Heeles ~ ieg© ner De%eeve mes %eeve keÀer Deesj ues peeles nQ Deewj
Jes DeHeves eqMe<³e keÀes GÊece %eeve oskeÀj Gmes ceneve yeveeles nQ ~
iii) peneB DenbkeÀej jnlee nw JeneB F&MJej keÀe Jeeme venerb neslee ~ efpemekesÀ ceve ceW DenbkeÀej neslee nw JeneB F&MJej keÀer HeéeqHle veneR
nes mekeÀleer ~ FmeefueS keÀefJe nceW DenbkeÀej keÀe l³eeie keÀjves kesÀ efueS keÀnles nQ ~ DenbkeÀej Deewj Hećs e DeLee&le F&MJej oesveeW
SkeÀ ner mLeeve Hej veneR jn mekeÀles ~
keÀeJf e keÀyeerjoeme efveiegC& e YeefkeÌle MeeKee kesÀ keÀeJf e nQ FvekeÀe pevce mebJele 1455 ceW ceevee peelee nw ~ keÀyeerjoeme peer Heæ{-s
efueKes veneR Les ~ FvneWves cetelf e&-Hetpee, {eWie-Dee[byej Deeefo keÀe [ìkeÀj efJejesOe efkeÀ³ee ~ FvekeÀer Yee<ee ceW DeveskeÀ
Yee<eeDeeW kesÀ MeyoeW keÀe cesue nw ~ FvekeÀer Yee<ee keÀes `meOegkeÌkeÀæ[er' ³ee `Heb®ecesue efKe®eæ[er' keÀne peelee nw ~
iv) `mee@keÀjer' keÀe DeLe& neslee nw lebie, meBkeÀjer ³ee Heleueer ~ keÀefJe keÀnles nw efkeÀ F&MJej HeéeqHle keÀe ceeie& yengle lebie nw Heleuee
nw ~ F&MJej keÀer YeefkeÌle ceW DenbkeÀej kesÀ jnles veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee FmeefueS keÀyeerjoeme peer keÀnles nw efkeÀ DenbkeÀej
Deewj Hećs e (F&MJej) SkeÀ meeLe veneR jn mekeÀles ~ peye lekeÀ ceveg<³e kesÀ ceve ceW DenbkeÀej nw leye lekeÀ Jeneb F&MJej keÀer YeefkeÌle
veneR nw Deewj peye DenbkeÀej otj nes peeSiee leye lekeÀ F&MJej keÀer meeOevee keÀj mekeÀlee nw ~ F&MJej HeéeqHle keÀe ceeie& lebie
nw FmeefueS GmeceW SkeÀ ner Jemleg mecee mekeÀleer nw DenbkeÀej ³ee Hećs e ~ ceve ceW `ceQ' nw lees nefj (F&MJej) veneR Deewj F&MJej nQ
lees DenbkeÀej ceQ veneR ~ FmeefueS keÀefJe ves Heśce keÀer ieueer keÀes meeBkeÀjer (lebMe) keÀne nw ~

120 ICSE IX & X
2 kegbÀ[efue³eeB keÀefJe - efieefjOej keÀefJeje³e
keÀefJe keÀe Heefj®e³e

efieefjOej keÀefJeje³e kesÀ peerJeve kesÀ yeejs cebbs DeefOekeÀ peevekeÀejer GHeueyOe venerb nw ~ Þeer efMeJe efmebn ves GvekeÀe pevced
1770 efo³ee nw ~ GvekeÀer keÀeJf elee-keÀeue mebJeled  kesÀ GHejeble ner ceeveer pee mekeÀleer nw ~
efieefjOej keÀefJe ves veerelf e,Jewjei³e Deewj DeO³eelce keÀes ner DeHeveer keÀefJelee keÀe efJe<e³e yevee³ee nw ~ peerJeve kesÀ J³eeJeneefjkeÀ
He#e keÀe FvekesÀ keÀeJ³e ceW HeÝeeJeMeeueer JeCe&ve efceuelee nw efpemekeÀer Hewþ peveceeveme ceW yengle ienjer nw ~ Fmeereuf eS FvekeÀer
veerefle-mebyebOeer kegbÀ[efue³ee@b peveceeveme cebs yengle ueeskeÀefHe´³e nQ ~ Fme ueeskeÀefHe´³elee keÀe meyemes yeæ[e keÀejCe nw efyeukegÀue
mejue,menpe,J³eeJeneefjkeÀ leLee meerOeer-meeoer Yee<ee ceW iebYeerj leLee veerefle HejkeÀ leL³eeW keÀe keÀLeve ~ kegbÀ[efue³eeW ceW ner
FvneWves DeHeves mecemle keÀeJ³e keÀer j®evee keÀer ~
efieefjOej keÀefJeje³e ieb́LeeJeueer cebs FvekeÀer Hee@b®e meew mes DeefOekeÀ kegÀb [efue³eeB mebkeÀefuele nQ ~
`kegbÀ[efue³eeB ' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

efieefjOej keÀefJeje³e peer ves DeHeveer kegÀb [efue³eeB ceW ueeþer Deewj keÀcyeue keÀer efJeMes<eleeDeeW Deewj ceewkeÀeHejmleer , meyeue keÀe
meneje, mece³e kesÀ Devegmeej keÀe³e& keÀe cenlJe Deeefo yeeleeW keÀes yeæ[er ner ceeefce&keÀ {bie mes Òemlegle keÀer nQ ~ GvekeÀer keÀefJelee ves
peveceeveme Hej yengle ner ÒeYeeJe íesæ[e nQ Deewj Jes Deepe Yeer ueeskeÀefÒe³e nQ ~ keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ nceW DeHeves peerJeve ceW
HejesHekeÀej keÀes cenlJe osvee ®eeefnS leLee efyevee yeguee³es Ssmeer peien veneR peevee ®eeefnS peneB nceeje DeHeceeve nes, Fmeer
ÒekeÀej keÀefJe DeHeveer yeele HeeþkeÀeW lekeÀ HengB®eeves ceW meHeÀue jnW nQ ~
Heeþd³e HegmlekeÀ cebsb mebkeÀefuele kegbÀ[efue³eeW keÀe YeeJeeLe&

1. ueeþer cesb iegCe yengle nQ, meoe jeefKe³es mebie ~
ienefj, veoer, veejer peneB, leneB ye®eeJew Debie ~~
leneB ye®eeJes Debie, PeHeefì kegÀllee keÀnB ceejw ~
ogMceve oeJeeieerj, nes³eB eflevenBt keÀes Peejw ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' megvees nes Oetj kesÀ yeeþer ~~
meye nefLe³eej ve íeBeæ[f , neLe cenB ueerpew ueeþer ~~1~~
YeeJeeLe& ë efieefjOej keÀeJf eje³e peer keÀnles nQ efkeÀ ueeþer ceW yengle iegCe nesles nQ ~ Fmes ncesMee DeHeves meeLe jKevee ®eeefnS ~ ³eefo
ienjer veoer leLee veeues meeceves Heæ[ peeS, lees ueeþer kesÀ menejs nce veoer - veeueeW keÀes Heej keÀj mekeÀles nQ Deewj DeHeves
Mejerj keÀes efkeÀmeer Yeer He´keÀej keÀer neefve mes ye®ee mekeÀles nQ ~ ³eefo keÀesF& kegÀllee PeHeìs, lees Gmes ueeþer mes ceejkeÀj nce
DeHeves Mejerj keÀe ye®eeJe keÀj mekeÀles nwb DeLee&le DeHeveer j#ee keÀj mekeÀles nQ ~ ³eefo keÀeFs & ®egveewleer osves Jeeuee Me$eg efceue
peeS, lees ueeþer keÀer mene³elee mes nce GmekeÀe Yeer cegkeÀeyeuee keÀj mekeÀles nQ ~
FmeefueS efieefjOej keÀefJeje³e peer keÀnles nQ efkeÀ ns Oetue Yejs HeLe Hej ®eueves Jeeues jener, cesjer yeele O³eeve mes megvees
``legce Dev³e meYeer neqLe³eejeW keÀes íes[æ keÀj neLe ceW ueeþer ues uees ~''
mebosMe - He´mlegle kegbÀ[ueer cebbs efieefjOej keÀefJeje³e ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ efpeme He´keÀej SkeÀ íesìer ueeþer nceW DeveskeÀ
cegmeeryeleeW mes ye®eeleer nw, Gmeer He´keÀej nceejs iegCe nceWb DeveskeÀ keÀ<ìeW mes ye®eeles nQ ~
ICSE IX & X 121
Hindi Robomate+
2. keÀcejer Leesjs oece keÀer, yenglew DeeJew keÀece ~

Keemee ceueceue JeeHeÌlee, GvekeÀj jeKew ceeve ~~
GvekeÀj jeKew ceeve, yeBo penB Deeæ[s DeeJew ~~
yekegÀ®ee yeeBOes ceesì, jeefle keÀes Peeefj efyeíeJew ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', efceuele nw Leesjs ocejer ~
meye efove jeKew meeLe, yeæ[er ce³ee&oe keÀcejer ~~2~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nwb efkeÀ keÀcyeue keÀce HewmeeW ceW ner Kejeroe pee mekeÀlee nw ~ ³en yengle ueeYeoe³ekeÀ
Deewj keÀece keÀer Jemleg nw ~ ceueceue Deewj jsMeceer pewmes keÀerceleer Jem$e ³eefo HeÀì peeSB ³ee cewues nes peeSB, lees
³es GvnW {keÀkeÀj GvekeÀe ceeve yeveeS jKeleer nw ~ ³eefo efkeÀmeer kesÀ Heeme Jem$e ve nes ³ee Jem$e HeÀì peeS,
leye Yeer ³en kebÀyeue GvekesÀ Mejerj keÀes {keÀkeÀj GvekeÀe mecceeve yeveeS jKeleer nw DeLee&le mebkeÀì kesÀ mece³e
ceW ³en Mejerj {keÀves kesÀ keÀece Deeleer nw ~ ³eefo efkeÀmeer kesÀ Heeme kebÀyeue nes lees Jen kebÀyeue keÀes ieþjer keÀer
lejn yeeBOe mekeÀlee nw leLee jele keÀes efyeíewves keÀer lejn Peeæ[keÀj Gmes efyeíe³ee pee mekeÀlee nw ~ Fme lejn
keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ keÀbyeue keÀes nce keÀce HewmeeW ceW ner Kejero mekeÀles nwb ~ Fmes meoe DeHeves
meeLe jKevee ®eeefnS ~ ³en nceeje ceeve - mecceeve yeveeS jKeleer nw ~
meboMs e - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ efkeÀmeer Yeer Jemleg keÀes íesìe peevekeÀj GmekeÀe l³eeie ³ee
DeHeceeve veneR keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ Jen keÀYeer Yeer ueeYeoe³ekeÀ efme× nes mekeÀleer nw ~
3. iegve kesÀ ieenkeÀ menme vej efyeve iegve uenw ve keÀes³e ~

pewmes keÀeiee keÀesekf eÀuee, Meyo megvew meye keÀes³e ~~
Meyo megvew meye keÀes³e, keÀesekf eÀuee meyew megneJeve ~
oesT keÀes SkeÀ jbie, keÀeie meye Ye³es DeHeeJeve ~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', megvees nes þekegÀj ceve kesÀ ~~
efyeveg iegve uenw ve keÀes³e, menme vej ieenkeÀ iegve kesÀ ~~3~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nwb efkeÀ iegCeJeeve J³eefkeÌle keÀes Hetíves Jeeues ³ee peeveves Jeeues npeejeW ueesie nesles nwb
uesefkeÀve efpeme J³eefkeÌle ceW iegCe veneR nesles, Gme J³eefkeÌle keÀes keÀesF& veneR Hetílee, ueesie GmekeÀe mecceeve Yeer veneR
keÀjles ~ efpeme He´keÀej keÀewJes Deewj keÀes³eue keÀer DeeJeepe meYeer ueesie megveles nQ ~ oesveeW keÀer DeeJeepe megveles lees
meYeer nwb uesefkeÀve keÀes³eue DeHeveer ceOegj Deewj megjerueer DeeJeepe kesÀ keÀejCe meYeer keÀes De®íer ueieleer nw, Hejvleg
keÀewJee DeeHeveer keÀke&ÀMe DeeJeepe kesÀ keÀejCe efkeÀmeer keÀes De®íe veneR ueielee ~ keÀes³eue Deewj keÀewJes keÀe jbie lees
SkeÀ meceeve neslee nw, Hejvleg keÀewJee DeHeveer lespe (keÀke&ÀMe) DeeJeepe kesÀ keÀejCe meYeer kesÀ odJeeje DeHeceeefvele
efkeÀ³ee peelee nw Deewj keÀes³eue keÀes GmekeÀer ceOegj DeeJeepe kesÀ keÀejCe mecceeve efceuelee nw ~ Fme He´keÀej efieefjOej
keÀefJeje³e peer keÀnles nQ efkeÀ ns ceve kesÀ þekegÀj ! efpeme J³eefkeÌle ceW iegCe veneR nesles, Gmes keÀesF& veneR Hetílee Deewj
iegCeJeeve J³eefkeÌle keÀes npeejeW ueesie GmekesÀ iegCeeW kesÀ keÀejCe Hetíles nQ ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ceveg<³e keÀes iegCeesb keÀe efJekeÀeme keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ
DeJeiegCeer J³eefkeÌle keÀe meceepe ceW keÀneR Deeoj veneR neslee ~
4. meeBF& meye mebmeej ceW, celeueye keÀe J³eJenej ~

peye ueie Hewmee ieeBþ ceb,s leye ueie leekeÀes ³eej ~~
leye ueie leekeÀes ³eej, ³eej mebie ner mebie [esues ~
Hewmee jns ve Heeme, ³eej cegKe mes veefnb yeesues ~~
122 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' peiele ³eefn uesKee YeeF& ~

keÀjle yesiejpeer Heérefle, ³eej effyejuee keÀesF& meeBF& ~~4~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ ns F&MJej ! Fme Oejleer Hej Deewj Fme Hetjs mebmeej ceW ceveg<³e SkeÀ-otmejs mes
mJeeLe& JeMe Heśce keÀjles nQ DeLee&le meYeer ueesie DeHeves ueeYe ³ee HeÀe³eos kesÀ yeejs ceW ner mees®eles nQ ~ peye lekeÀ
efkeÀmeer J³eefkeÌle kesÀ Heeme Hewmee neslee nw, leye lekeÀ Dev³e ueesie GmekesÀ efce$e jnles nQ ~ peye efkeÀmeer J³eefkeÌle
kesÀ Heeme Oeve ³ee Hewmee veneR neslee, leye GmekesÀ efce$e GmekeÀer GHes#ee keÀjles nQ DeLee&le iejerye efce$e mes yeele
keÀjvee Yeer Hemebo veneR keÀjles nQ ~
keÀeJf e efieefjOej peer keÀnles nQ, Fme mebmeej keÀe ³ener efve³ece nw efkeÀ efyevee mJeeLe& kesÀ efkeÀmeer mes efce$elee keÀjves
Jeeues ueesie keÀce ner efceueles nQ DeLee&le efyevee mJeeLe& kesÀ Hećs e keÀjves Jeeuee keÀeFs & veneR efceuelee ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ Fme mebmeej ceW mJeeLe& YeeJe ner Heýeue nw ~ efvemJeeLe& YeeJe
mes efce$elee keÀjves Jeeues keÀeFs & - keÀesF& ner nesles nQ FmeefueS nceW efvemJeeLe& YeeJe mes DeHevee keÀle&J³e keÀjvee ®eeefnS ~
5. jefnS ueìHeì keÀeefì efove, ye© Ieeces ceeB mees³e ~

íeBn ve yeekeÀer yeweþf ³es, pees le© Helejes nes³e ~~
pees le© Helejes nes³e, SkeÀ efove OeesKee osnbw ~
pee efove yenw ye³eeefj, ìteìf leye pej mes pewnQ ~~
keÀn èfieefjOej keÀeJf eje³e' íeBn ceesìs keÀer ieefnS ~
Heeleer meye Peefj pee³eB, leT íe³ee cesb jefnS ~~5~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ ®eens legce-efove-Yej YeìkeÀles jnes ³ee ³eneB-JeneB Ietceles jnes, ®eens OetHe ceW ner
meesles jnes uesekf eÀve keÀYeer Yeer Heleues Hes[æ keÀer íe³ee ceW cele yewþes ~ ³eefo Hes[æ Heleuee ³ee keÀcepeesj nw, lees Jen SkeÀ
efove OeesKee os mekeÀlee nw ~ efpeme efove lespe nJee ®euesieer, Jen Hesæ[ peæ[ mes GKeæ[ mekeÀlee nw FmeefueS ncesMee
MeefkeÌleMeeueer ³ee cepeyetle Hes[æ keÀer íe³ee ceW yewþvee ®eeefnS DeLee&le ceveg<³e keÀes keÀYeer Yeer DemeceLe& ³ee keÀcepeesj
Deewj DeJeiegCeer J³eefkeÌle³eeW keÀe meneje veneR uesvee ®eeefnS ~ Jes keÀYeer Yeer OeesKee os mekeÀles nQ ~ Fme He´keÀej
keÀefJeje³e efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ ncesMee cepeyetle Hes[æ keÀer íe³ee ceW yewþvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ GmekesÀ Helles Peæ[
peeves Hej Yeer GmekeÀer íe³ee yeveer jnleer nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ceveg<³e keÀes Ssmes ueesieeW keÀe meneje uesvee ®eeefnS,pees
HetCe&leë meceLe& neW ~ DeJeiegCeer, keÀcepeesj Je ogye&ue ueesieebbs keÀer MejCe ceW jnves mes keÀYeer Yeer HeéCe mebkeÀì ceW Dee
mekeÀles nQ ~
6. Heeveer yeeæ{w veeJe ceW, Iej ceW yeeæ{s oece ~

oesT neLe Gueere®f eS, ³ener me³eevees keÀece ~~
³ener me³eevees keÀece, jece keÀes megecf ejve keÀerpew ~
Hej-mJeejLe kesÀ keÀepe, MeerMe Deeies Oej oerpew ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', yeæ[vs e keÀer ³eener yeeveer ~
®eefueS ®eeue meg®eeue, jeefKeS DeHevee Heeveer ~~6~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ ³eefo veewkeÀe ceW Heeveer Yejves ueies, lees oesveeW neLeeW mes Heeveer keÀes yeenj efvekeÀeueles
jnvee ®eeefnS, Fmemes veewkeÀe [tyeves mes ye®eer jnsieer ~ ³eefo Iej ceW DeefOekeÀ Hewmee ³ee Oeve nes, lees efveOe&veeW ³ee
iejeryeeW ceW oeve keÀjvee ®eeefnS ~ Ssmee keÀjves mes DeeHekeÀes ³eMe Deewj mecceeve efceuesiee Deewj F&MJej Yeer DeeHe Hej
ke=ÀHee keÀjWies ~ mecePeoej ueesieeW keÀe ³ener keÀle&J³e nw ~ mecePeoej J³eefkeÌle³eeW keÀes YeieJeeve keÀe mcejCe keÀjles ngS,
ICSE IX & X 123
Hindi Robomate+
HejesHekeÀej ³ee otmejeW keÀer YeueeF& kesÀ efueS DeHevee peerJeve meceefHe&le keÀj osvee ®eeefnS DeLee&le otmejeW keÀer mene³elee
kesÀ efueS ncesMee Deeies jnvee ®eeefnS ~
Fme He´keÀej efieefjOej keÀefJeje³e peer keÀnles nQ efkeÀ efJeodJeeveeW keÀe Ssmee ner keÀnvee nw efkeÀ De®íe keÀece
keÀjles ngS Deeies yeæ{vee ®eeefnS Deewj DeHevee mecceeve yeveeS jKevee ®eeefnS DeLee&le pees ueesie De®ís keÀce& keÀjles
nQ GvekeÀe mecceeve SJeb ³eMe meowJe yevee jnlee nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ncebs Fme mebmeej ceW jnles ngS De®ís Deewj HejesHekeÀej keÀs
keÀece keÀjves ®eeefnS ~
7. jepee kesÀ ojyeej ceW, pew³es mece³ee Hee³e ~
meeBF& leneB ve yewefþ³es, penB keÀesG os³e Gþe³e ~~
penB keÀesG os³e-Gþe³e, yeesue Deveyeesues jefnS ~
nBefme³es veneR nne³e, yeele Hetís les keÀefnS ~~
keÀn èfieefjOej keÀeJf eje³e' mece³e meeW keÀerpew keÀepee ~
Deefle Deelegj veefnb nes³e, yengejf DeveKewnQ jepee ~~7~~
YeeJeeLe& ë keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ jepee keÀer meYee ceW DeJemej Heæ[ves Hej ³ee mece³e osKekeÀj ner peevee ®eeefnS ~
JeneB peekeÀj nceW Ssmes mLeeve Hej veneR yewþvee ®eeefnS, peneB mes keÀesF& nceW Gþe os DeLee&le efkeÀmeer Yeer mLeeve Hej
nceW mlej ³ee opex kesÀ Devegmeej mees®e - efJe®eej keÀj yewþvee ®eeefnS ~ efpeme mLeeve Hej yewþves Hej keÀesF& Gþe os,
Gme mece³e nceW ®egHe jnvee ®eeefnS DeLee&le Gmeces keÀesF& yenme ³ee ueæ[eF& veneR keÀjveer ®eeefnS ~ jepee keÀer meYee
ceW keÀYeer - Yeer lespe DeeJeepe ceW veneR nBmevee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ peesj - peesj mes nBmevee DemeY³elee keÀe He´leerkeÀ
nw ~ ³eefo DeeHemes keÀesF& He´Mve Hetís leYeer DeeHekeÀes GmekeÀe GÊej osvee ®eeefnS DeLee&le efyevee efkeÀmeer keÀejCe
efkeÀmeer keÀer yeeleeW ceW nmle#esHe veneR keÀjvee ®eeefnS ~
Fme He´keÀej efieefjOej keÀefJeje³e peer keÀnles nwb efkeÀ nceW mece³e Deewj DeJemej osKekeÀj ner keÀesF& keÀece
keÀjvee ®eeefnS ~ nceW peuoyeepeer ³ee MeerIe´lee mes keÀesF& keÀece veneR keÀjvee ®eeefnS ~ Fmemes jepee ke´ÀesefOele
nes mekeÀles nwb DeLee&le MeerIe´lee Deewj GleeJeuesHeve kesÀ keÀejCe keÀe³e& keÀjves ceW ieueleer nes mekeÀleer nw Deewj meYee
ceW GHeeqmLele ueesie ke´ÀesefOele nes mekeÀles nQ ~
mebosMe - He´mlegle keÀeJf elee ceW keÀeJf e ves ³en meboMs e efo³ee nw efkeÀ nceW mece³e Deewj mLeeve osKekeÀj ner J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ~

MeyoeLe&
jeefKe³es - jKevee leT - leye
ienefj - ienjer jefnS - jnvee
lene@b - Jene@b Heeveer - peue
veejer - veeueer yeeæ{w - yeæ{vee
ye®eeJes - ye®eevee veeJe - veewkeÀe
oeJeeieerj - Deeke´ÀceCekeÀejer, ®egveewleer osves Jeeuee oece - keÀercele
nes³eB - nesvee oesT - oesveeW
efleventB - GvekeÀes Gueeref®eS - yeenj efvekeÀeefueS
Peejw - cegkeÀeyeuee keÀjvee ³ener - ³en
Oetj - Oetue me³eevees - mecePeoej
yeeþer - jener megecf ejve - mcejCe,³eeo
124 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
íeefæ[ - íesæ[keÀj keÀerpew - keÀjvee

cenB - ceW keÀepe - keÀece
P] eHeefì - PeHeìvee yengefj - efHeÀj,veneR lees
keÀcejer - kebÀyeue MeerMe - efmej
Leesjs - Leesæ[s Deeies - meeceves
ye³eeefj - nJee Oej - jKevee
GvekeÀj - GvekeÀe oerpew - osvee
ceesì - ieþjer ®eefueS - ®euevee
jeKew - jKeW meg®eeue - mener ®eeue
ceeve - mecceeve jeefKeS - jKevee
pen@b - pene@b DeHevee - mJe³eb keÀe
Deeæ[s - jÀkeÀeJeì Heeveer - Fppele
yekegÀ®ee - íesìer ojyeej - meYee
jeefle - jele pew³es - peevee ®eeefnS
Peeefj - Peeæ[keÀj mece³ee - mece³e
ocejer - oece,Hewmee Hee³e - HeekeÀj
ce³ee&oe - meercee mee@bF& - meppeve
iegve - iegCe lene@b - Jene@b
menme - npeejeW yewefþS - yewþvee
vej - ceveg<³e pen@b - pene@b
uenw - uesvee keÀesG - keÀesF&
keÀeiee - keÀewDee os³e Gþe³e - Gþe oslee nw
keÀesefkeÀuee - keÀes³eue yeesue - yeesueer, yeesuevee
megvew - megvevee Deveyeesues - ®egHe,ceewve
meyew - meyekeÀes jefnS - jnvee
megneJeve - De®íe ueievee nBefme³es - n@bmevee
oesT - oesveeW veneR - veneR
DeHeeJeve - DeHeefJe$e nne³e - peesj mes nBmevee
þekegÀj - F&MJej mece³e meeW - ceewkesÀ Hej
efyeveg - efyevee keÀerpew - keÀjvee
meeBF& - F&MJej keÀepee - keÀece
leye ueie - leye lekeÀ Deefle - Del³eefOekeÀ
leekeÀes - GvekeÀes Deelegj - J³eekegÀue
³eej - efce$e DeveKewnQ - veejepe,iegmmes ceW
mebie - meeLe venerb nes³e - veneR nesvee
[esues - ®eues ìtefì - ìtìvee
peiele - mebmeej pej - peæ[
yesiejpeer - efyevee mJeeLe& kesÀ peswnW - peeSBiess
efyejuee - keÀesF&-keÀesF& keÀn - keÀnles
jefnS - jnvee íe@bn - íe³ee
ueìHeì - ueæ[Keæ[eles ngS ieefnS - peevee
ICSE IX & X 125
Hindi Robomate+
keÀeefì efove - efove efyeleevee Heeleer - Heeflle³ee@b

ye© - ®eens meye - Hetje
Ieeces - OetHe Peefj - efiej
ceeB - ceW pee³eB - peeSieer
mees³e - meesvee leT - leye
íB n - íe³ee jefnS - jnvee
Heeveer - peue oece - keÀercele
yeekeÀer - GmekeÀer yeeæ{w - yeæ{vee
yewefþ³es - yewþvee veeJe - veewkeÀe
le© - Hesæ[ oesT - oesveeW
Helejes - Heleuee Gueeref®eS - yeenj efvekeÀeefueS
OeesKee - íue ³ener - ³en
os n Q - oWies me³eevees - mecePeoej
pee efove - efpeme efove yenQ - yenvee
Keemee - SkeÀ He´keÀej keÀe metleer keÀHeæ[e ceueceue - SkeÀ He´keÀej keÀe cenerve metleer keÀHeæ[e
JeeHeÌlee - SkeÀ He´keÀej keÀe yetìeroej jsMeceer keÀHeæ[e yeb o - yeBOee ngDee ³ee efmeueeF& efkeÀ³ee ngDee
Deeæ[s DeeJew - meeceves Deevee, j#ee keÀjvee
oeJeeieerj - ®egveewleer osves Jeeuee Me$eg
megneJeve - pees meYeer keÀes De®íe ueies
yesiejpeer - efyevee mJeeLe& kesÀ He´sce keÀjvee, efpemeceW keÀesF& mJeeLe& ve nes
efyejuee - keÀesF& SkeÀ, npeejeW ceW mes SkeÀ J³eefkeÌle
oesT neLe Gueere®f eS - oesveeW neLeeW mes yeenj efvekeÀeuevee, oesveeW neLeeW mes oeve keÀjvee ~
nne³e - lespe DeeJeepe ceW nBmevee
Hej-mJeejLe - otmejeW keÀe Yeuee,HejesHekeÀej
yeele Hetís les keÀefnS - yeele Hetíves Hej yeesuevee ®eeefnS ~
yeæ[sve keÀer ³eener yeeveer - pees yeelesb yeæ[s ueesieebs DeLee&le yegodeOf eceeve ueesieeW odJeeje keÀner peeleer nQ ~
1. efvecveefueefKele Heod³eebMeeW keÀes Heef{æ S Deewj GvekesÀ veer®es efueKes He´MveeW kesÀ Gllej efueefKeS ~
keÀ) ueeþer cesb iegCe yengle nQ, meoe jeefKe³es mebie ~
ienefj, veoer, veejer peneB, leneB ye®eeJew Debie ~~
leneB ye®eeJes Debie, PeHeefì kegÀllee keÀnB ceejw ~
ogMceve oeJeeieerj, nes³eB eflevenBt keÀes Peejw ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' megvees nes Oetj kesÀ yeeþer ~~
meye nefLe³eej ve íeBeæ[f , neLe cenB ueerpew ueeþer ~~1~~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW ceW keÀefJe ves ueeþer keÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB yeleeF& nQ ?
ii) `ògMceve oeJeeieerj, nes³eB eflevenBt keÀes Peejw'' mes keÌ³ee DeeMe³e nw ?
126 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) keÀeJf e Oetue Yejs HeLe Hej ®eueves Jeeues HeefLekeÀ mes keÌ³ee keÀnles nQ ?
iv) MeyoeLe& efueefKeS ë- meoe, veeefj, peneB, oeJeieerj, Oetj, yeeþer
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle Hebekf eÌle³eeW ceW efieefjOej peer ueeþer keÀer efJeMes<eleeSB yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ ueeþer ceW yengle iegCe nesles nQ ~ Fmes
ncesMee meeLe jnvee ®eeefnS ~ ³eefo ienjer veoer leLee veeues meeceves Heæ[ peeSB, lees ueeþer kesÀ menejs nce veoer veeueeW keÀes Heej
keÀj mekeÀles nQ Deewj keÀesF& kegÀllee nce Hej PeHeìs, lees Gmes ueeþer mes ceejkeÀj nce DeHeves Mejerj keÀe ye®eeJe keÀj mekeÀles nQ
DeLee&le DeHeveer j#ee keÀj mekeÀles nw ~ ³eefo keÀesF& Me$eg nceW ®egveewleer os, lees ueeþer keÀer mene³elee mes nce GmekeÀe Yeer
cegkeÀeyeuee keÀj mekeÀles nQ ~
ii) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e nw efkeÀ ³eefo keÀesF& Me$eg nceW ®egveewleer osves Jeeuee efceue peeS, lees ueeþer keÀer mene³elee mes nce
GvekeÀe cegkeÀeyeuee keÀj mekeÀles nQ ~ ueeþer kesÀ menejs ner nce Gve Hej efJepe³e HeéHle keÀj mekeÀles nQ Deewj DeHevee ye®eeJe Yeer
keÀj mekeÀles nwb ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ íesìer - mes - íesìer Jemleg Yeer nceejs yengle keÀece Deeleer nw FmeefueS nceW
íesìs - yeæ[s oesveeW keÀe mecceeve keÀjvee ®eeefnS ~
iii) keÀefJe efieefjOej peer Oetue Yejs HeLe Hej ®eueves Jeeues HeefLekeÀ mes keÀnles nQ efkeÀ ns HeefLekeÀ ! cesjer yeele O³eeve mes megvees, legce
Dev³e meYeer nefLe³eejeW keÀes íes[æ keÀj neLe ceW ueeþer ues uees keÌ³eeWekf eÀ ³en legcnW keÀF& HejsMeeefve³eeW mes ye®eeSieer efpeme He´keÀej
ueeþer DeeHekeÀer j#ee keÀjleer nw Gmeer He´keÀej DeeHekeÀe %eeve Deewj iegCe Yeer Fme mebmeej kesÀ yegjs J³eefkeÌle³eeW mes DeeHekeÀer j#ee
keÀjles nQ ~
iv) meoe - ncesMee veeefj - veeueer
peneB - efpeme peien oeJeeieerj - ®egveewleer osves Jeeuee
Oetj - Oetue yeeþer - HeefLekeÀ, jener
Ke) keÀcejer Leesjs oece keÀer, yenglew DeeJew keÀece ~

Keemee ceueceue JeeHeÌlee, GvekeÀj jeKew ceeve ~~
GvekeÀj jeKew ceeve, yeBo penB Deeæ[s DeeJew ~~
yekegÀ®ee yeeBOes ceesì, jeefle keÀes Peeefj efyeíeJew ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', efceuele nw Leesjs ocejer ~
meye efove jeKew meeLe, yeæ[er ce³ee&oe keÀcejer ~~2~~
He´Mve ë i)
GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii)
`Keemee ceueceue, JeeHeÌlee, GvekeÀj jeKew ceeve' Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iii)
kebÀyeue keÀer efJeMes<eleeDeeW Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iv)
MeyoeLe& efueefKeS ë- keÀcejer, Keemee, yekegÀ®ee, Peeefj, ocejer, ceeve
Gllej ë GHe³egk& eÌle kegbÀ[ueer kesÀ j®eveekeÀej efieefjOej keÀefJeje³e peer nQ ~ GvneWves GHe³egk& eÌle kegbÀ[ueer ceW kebÀyeue keÀer efJeMes<eleeSB yeleeF&
i)
nQ ~ kebÀyeue yengle ueeYeoe³ekeÀ Deewj keÀece keÀer Jemleg nw ~ Jen HeÀìs Deewj iebos keÀHeæ[esb keÀer keÀefce³eeW keÀes {keÀkeÀj GvekeÀe
ceeve yeveeS jKelee nw ~ meoea kesÀ ceewmece ceW kebÀyeue efJeMes<e ueeYeoe³ekeÀ neslee nw ~
ii) ³eefo ceueceue Deewj jsMece pewmes keÀerceleer Jem$eeW kesÀ HeÀì peeves Hej kebÀyeue keÀer mene³elee mes, Gve Jem$eeW keÀes megjef#ele jKee
pee mekeÀlee nw ~ iebos ³ee HeÀìs keÀHeæ[eW keÀes {keÀkeÀj GvekeÀe ceeve yeveeS jKelee nw DeLee&le mebkeÀì kesÀ mece³e ceW ³en Mejerj
{keÀves kesÀ keÀece Deelee nw ~ Fme Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ efkeÀmeer Jemleg kesÀ íesìs nesves mes, GmekeÀe cenlJe keÀce veneR
neslee nw yeefukeÀ keÀYeer - keÀYeer íesìer Jemleg Yeer nceejs efueS yengle ueeYeoe³ekeÀ nesleer nw ~
iii) keÀefJe efieefjOej peer kebÀyeue keÀer efJeMes<eleeSB yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ kebÀyeue keÀes keÀce keÀercele ceW Kejeroe pee
mekeÀlee nw ~ ³en yengle ueeYeoe³ekeÀ Deewj keÀece keÀer Jemleg nw ~ ³eefo keÀerceleer ³ee yengcetu³e Jem$e HeÀì peeSB ³ee iebos
nes peeSB lees ³en kebÀyeue GvekeÀer keÀefce³eeW keÀes {keÀkeÀj Deewj GmekeÀer megj#ee keÀj, GvekeÀe mecceeve, yeveeS jKelee nw ~
ICSE IX & X 127
Hindi Robomate+
³eefo DeeJeM³ekeÀlee Heæ[s lees FmekeÀer íesìer ieþjer yeeBOe mekeÀles nQ Deewj jele keÀes meesves kesÀ efueS Fmes Peeæ[keÀj efyeíeves
kesÀ keÀece ceW Yeer uee³ee pee mekeÀlee nw ~
iv) keÀcejer - kebÀyeue Keemee - efJeMes<e
yekegÀ®ee - íesìer Peeefj - Peeæ[keÀj
ocejer - cetu³e, keÀercele ceesì - ieþjer
ie) iegve kesÀ ieenkeÀ menme vej efyeve iegve uenw ve keÀes³e ~
pewmes keÀeiee keÀesekf eÀuee, Meyo megvew meye keÀes³e ~~
Meyo megvew meye keÀes³e, keÀesekf eÀuee meyew megneJeve ~
oesT keÀes SkeÀ jbie, keÀeie meye Ye³es DeHeeJeve ~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', megvees nes þekegÀj ceve kesÀ ~~
efyeveg iegve uenw ve keÀes³e, menme vej ieenkeÀ iegve kesÀ ~~3~~
He´Mve ë i) ìegve kesÀ ieenkeÀ menme vej' Hebekf eÌle keÀe keÌ³ee DeeMe³e nw ?
ii) keÀeJw es Deewj keÀes³eue ceW keÌ³ee Deblej nw ? meYeer ueesie keÀes³eue keÀes keÌ³eeW Hemebo keÀjles nQ ?
iii) ueesie efkeÀmes DeHeceeefvele keÀjles nQ Deewj keÌ³eeW ?
iv) keÀefJe efieefjOej peer `ceve kesÀ þekegÀj' mes keÌ³ee keÀn jns nwQ Deewj Fmemes nceW keÌ³ee meerKe efceueleer nw ?
Gllej ë i) iegCeJeeve J³eefkeÌle keÀes Hetíves Jeeues Deewj mecceeve osves Jeeues npeejeW ueesie nesles nQ DeLee&le efpeme J³eefkeÌle ceW keÀuee nesleer
nw, iegCe nesles nQ, GmekeÀe meceepe ceW yengle mecceeve neslee nw uesekf eÀve efpeme J³eefkeÌle ceW keÀesF& iegCe veneR neslee, GmekeÀe
ueesie mecceeve veneR keÀjles ~ GHe³eg&keÌle HebefkeÌle keÀe DeeMe³e nw efkeÀ ceveg<³e keÀes DeHeves iegCeeW keÀe efJekeÀeme keÀjvee
®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ iegCeeW kesÀ keÀejCe ner GmekeÀe mecceeve neslee nw Deewj GmekeÀer He´Mebmee Yeer nesleer nw ~
ii) keÀes³eue Deewj keÀewJes oesveeW keÀe jbie SkeÀ pewmee neslee nw ~ oesveeW ner keÀeues jbie kesÀ nesles ngS Yeer GvekeÀer yeesueer ceW Deblej
neslee nw ~ keÀewJes keÀer DeeJeepe lespe leLee keÀke&ÀMe nesleer nw Deewj keÀes³eue keÀer ceOegj SJeb megjerueer nesleer nw ~ keÀes³eue keÀes
GmekeÀer ceOegj DeeJeepe kesÀ keÀejCe ueesie Hemebo keÀjles nQ Hejbleg keÀewJes keÀes ueesie GmekeÀer keÀke&ÀMe DeeJeepe kesÀ keÀejCe Hemebo
veneR keÀjles nQ ~
iii) ueesie keÀewJes keÀes DeHeceeefvele keÀjles nQ keÌ³eeWekf eÀ keÀewDee ncesMee keÀke&ÀMe DeeJeepe ceW keÀeBJe - keÀeBJe keÀjlee jnlee nw Deewj ve
ner GmekeÀer DeeJeepe ceOegj nesleer nw FmeefueS ueesie GmekeÀer DeeJeepe megvevee Hemebo veneR keÀjles nQ ~ Jen peneB Yeer yewþkeÀj
yeesueves ueielee nw, ueesie Gmes ceejkeÀj Jene@b mes Yeiee osles nwb DeLee&le ceveg<³e keÀes ncesMee ceOegj yeesuevee ®eeefnS, leYeer
meceepe ceW GmekeÀe mecceeve neslee nw ~ yegjer He´Je=elf e JeeueeW keÀe nj peien DeHeceeve ner neslee nw ~
iv) keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nwb efkeÀ ns ceve kesÀ þekegÀj ! efpeme J³eefkeÌle ceW iegCe veneR nesles, Gmes keÀesF& mecceeve veneR oslee nw
uesekf eÀve iegCeJeeve J³eefkeÌle keÀes Hetíves Jeeues yengle meejs ueesie nesles nQ ~ meceepe ceW GmekeÀes yengle mecceeve efceuelee nw Deewj
ueesie GmekeÀer He´Mebmee Yeer nesleer nQ ~ iegCenerve J³eefkeÌle keÀe meceepe ceW keÀesF& mecceeve veneR keÀjlee nw FmeefueS ceveg<³e keÀes
DeHeves iegCeeW keÀes DeefOekeÀ - mes - DeefOekeÀ efJekeÀefmele keÀjvee ®eeefnS ~
Fme He´keÀej keÀefJelee mes nceW ³en meerKe efceueleer nw efkeÀ ceveg<³e keÀes DeHeves iegCeeW keÀe DeefOekeÀ mes DeefOekeÀ efJekeÀeme
keÀjvee ®eeefnS Deewj peye iegCeeW keÀe efJekeÀeme nesiee, leye DeJeiegCe mJeleë ve<ì nes peeSBies ~
Ie) meeBF& meye mebmeej ces,b celeueye keÀe J³eJenej ~

peye ueie Hewmee ieeBþ ces,b leye ueie leekeÀes ³eej ~~
leye ueie leekeÀes ³eej, ³eej mebie ner mebie [esues ~
Hewmee jns ve Heeme, ³eej cegKe mes veefnb yeesues ~~
128 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' peiele ³eefn uesKee YeeF& ~

keÀjle yesiejpeer Heérefle, ³eej effyejuee keÀesF& meeBF& ~~4~~
He´Mve ë i) `meeBF¥ meye mebmeej ceW celeueye keÀe J³eJenej' Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) efce$e keÀye lekeÀ meeLe osles nQ ?
iii) keÀefJe kesÀ Devegmeej Heé³eë keÀewve - meer jerelf e osKeves keÀes efceueleer nw ?
iv) keÀefJe efieefjOej peer ves èfyejuee'Meyo keÀe He´³eesie efkeÀme meboYe& ceW efkeÀ³ee nw ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e nw efkeÀ ³en mebmeej mJeeLeer& ueesieeW mes Yeje nw ~ ³eneB DeHeves mJeeLe& DeLee&le DeHeves HeÀe³eos kesÀ
efueS ueesie SkeÀ otmejs mes Hećs e keÀjles nQ ~ Fme mebmeej ceW Ssmes ueesie Yeer jnles nQ, pees DeHevee mJeeLe& HetCe& nes peeves Hej efpeme
efce$e kesÀ meeLe jnles Les, peye Jen iejerye nes peelee nw, leye Gmemes yeele Yeer keÀjvee Hemebo veneR keÀjles nwb ~
ii) keÀeJf e keÀe ceevevee nw efkeÀ peye lekeÀ efkeÀmeer J³eefkeÌle kesÀ Heeme Hewmee neslee nw, leye lekeÀ GmekesÀ efce$e Deeies - Heerís Ietceles jnles
nwb Deewj GmekeÀe mecceeve Yeer keÀjles nwb ~ peye GmekeÀe ©He³ee-Hewmee meceeHle nes peelee nw DeLee&le Jen iejerye nes peelee nw,
leye Jes efce$e ve lees GmekeÀe mecceeve keÀjles nwb Deewj ve ner Heerís - Heerís Ietceles nQ ~ DeLee&le peye lekeÀ Hewmee nw leye lekeÀ
efce$e nwb, Deewj peye Hewmee veneR lees efce$e Yeer veneR ~ Fme mebmeej ceW Hewmee ner meye kegÀí nw ~ ³eefo Hewmee veneR nw lees keÀesF&
efjMles-veeles Yeer veneR nQ ~
iii) keÀefJe efiejOej peer keÀnles nQ efkeÀ Fme mebmeej keÀe ³ener efve³ece ³ee jerefle nw efkeÀ efyevee mJeeLe& kesÀ keÀesF& efkeÀmeer mes Heśce veneR
keÀjlee, efyevee mJeeLe& kesÀ Heśce keÀjves Jeeuee Mee³eo ner keÀesF& nes DeLee&le efyevee mJeeLe& kesÀ Heśce keÀjves Jeeuee keÀesF& veneR
efceuelee nw~ Fme mebmeej ceW Hećs e keÀe DeeOeej Oeve-oewuele, ªHe³ee Deewj Hewmee nw ~ ³en mebmeej mJeeLe& mes Yeje nw ~ He´l³eskeÀ ceveg<³e
DeHeves mJeeLe& keÀer Hetefle& kesÀ efueS ner SkeÀ-otmejs ceveg<³e mes pegæ[e nw ~ mebmeej ceW Ssmes kegÀí ner ueesie nwb, pees efyevee
efkeÀmeer mJeeLe& kesÀ DeeHekeÀe meeLe osles nQ ~
iv) keÀefJe efieefjOej peer ves èfyejuee' Meyo keÀe He´³eesie efyevee mJeeLe& kesÀ efce$elee keÀjves Jeeues J³eefkeÌle³eeW kesÀ efueS efkeÀ³ee nw ~
Mes<e lees meye DeHeves HeÀe³eos kesÀ efueS ner Hećs e keÀjles nQ ~ Fme mebmeej ceW He´l³eskeÀ J³eefkeÌle DeHeves mJeeLe& keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS ner
Dev³e ueesieeW mes pegæ[e jnlee nw ~ efvemJeeLe& YeeJe mes Heśce keÀjves Jeeuee èfyejuee' DeLee&le Mee³eo ner keÀesF& neslee nw ~
*) jefnS ueìHeì keÀeefì efove, ye© Ieeces ceeB mees³e ~

íeBn ve yeekeÀer yeweþf ³es, pees le© Helejes nes³e ~~
pees le© Helejs nes³e, SkeÀ efove OeesKee osnQ ~
pee efove yenw ye³eeefj, ìteìf leye pej mes pewnQ ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' íeBn ceesìs keÀer ieefnS ~
Heeleer meye Peefj pee³eB, leT íe³ee ceW jefnS ~~5~~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer keÀe He´mebie mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) `jefnS ueìHeì keÀeefì efove, ye© Ieeces ceeB mees³e' Hebekf eÌle mes keÀefJe keÀe keÌ³ee leelHe³e& nw ?
iii) keÀefJe cepeyetle Hes[æ keÀer íe³ee ceW yewþves kesÀ efueS keÌ³eeW keÀnles nQ ?
iv) MeyoeLe& efueefKeS ë- ueìHeì, keÀeìs, Helejes, ye³eeefj, pej, ieefnS ~
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer efieefjOej keÀefJeje³e peer odJeeje jef®ele `kegbÀ[efue³eeB' mes ueer ieF& nw ~ GHe³egk& eÌle kegÀbg [ueer keÀe DeeMe³e ³en
nw efkeÀ ceveg<³e keÀes keÀYeer Yeer keÀcepeesj ³ee DemeceLe& ueesieeW keÀe meneje veneR uesvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ Jes keÀYeer Yeer, keÀneR
Yeer OeesKee os mekeÀles nQ ~ efpeme He´keÀej SkeÀ Heleuee Je=#e efkeÀmeer keÀes íe³ee veneR oslee Deewj lespe DeeBOeer Deeves Hej peæ[ mes
GKeæ[ mekeÀlee nw Deewj pees J³eefkeÌle Gme Hes[æ kesÀ veer®es yewþis ee, Gmes ®eesì Yeer ueie mekeÀleer nw ~ Heleues Je=#e keÀer DeHes#ee SkeÀ
ceesìe Je=#e, efpemekesÀ Helles Peæ[ Yeer peeSB, lees GmekeÀer íe³ee yeveer jnleer nw ~ GmekeÀer íeBJe ceW yewþves Jeeuee ceveg<³e meoe
megjef#ele jnsiee ~
ICSE IX & X 129
Hindi Robomate+
ii) GHe³egk& eÌle HeBekf eÌle mes keÀefJe keÀe leelHe³e& nw efkeÀ nce efove Yej YeìkeÀles jnW, Ietceles jnW ³ee OetHe ceW meesles ngS efove efyelee
oW, uesefkeÀve nceW keÀYeer Yeer keÀcepeesj Hesæ[ keÀer íe³ee ceW venerb yewþvee ®eeefnS ~ efpeme Hesæ[ keÀer íe³ee ceW nce
yewþs nQ, ³eefo Jen keÀcepeesj nw, lees Jen efkeÀmeer efove nceW vegkeÀmeeve DeJeM³e HengB®ee mekeÀlee nw ~ ncesb cepeyetle
³ee ceesìs Hesæ[ keÀer íe³ee ceW yewþvee ®eeefnS DeLee&le nce efkeÀleves ner HejsMeeefve³eeW ceW eqIejs neW uesefkeÀve nceW
keÀcepeesj ueesieeW keÀe DeeÞe³e veneR uesvee ®eeefnS FmeefueS keÀcepeesj Deewj DeJeiegCeer ueesieeW keÀer mebiele ceW jnkeÀj
Fbmeeve keÀYeer Yeer OeesKee Kee mekeÀlee nw ~
iii) keÀefJe efieefjOej peer cepeyetle Hesæ[ keÀer íe³ee ceW yewþves kesÀ efueS FmeefueS keÀnles nQ efkeÀ lespe nJee Deewj DeeBOeer
keÀe meecevee keÀj mekeÀlee nw ~ DeeBOeer ®eueves Hej Yeer Jen ve lees efiejlee nw Deewj veneR Gmemes efkeÀmeer keÀe vegkeÀmeeve
neslee nw ~ cepeyetle Hesæ[ keÀer Heeflle³ee@b efiej peeleer nQ, leye Yeer GmekeÀer íe³ee, Meerleuelee yeveer jnleer nw ~ nceW
cepeyetle, meceLe& Deewj yegodefOeceeve ueesieeW keÀe ner meneje uesvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ Jes HejsMeeveer kesÀ mece³e ceW Yeer
nceW meneje os mekeÀles nQ ~
iv) ueìHeì - YeìkeÀvee keÀeefì - efyeleevee
Helejs - Heleuee ye³eeefj - nJee
pej - peæ [ ieefnS - jefnS ~
®e) Heeveer yeeæ{w veeJe ceb,s Iej cesb yeeæ{W oece ~

oesT neLe Gueere®f eS, ³ener me³eevees keÀece ~~
³ener me³eevees keÀece, jece keÀes megecf ejve keÀerpew ~
Hej-mJeejLe kesÀ keÀepe, MeerMe Deeies Oej oerpew ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e', yeæ[sve keÀer ³eener yeeveer ~
®eefueS ®eeue meg®eeue, jeefKeS DeHevee Heeveer ~~6~~
He´Mve ë i) me³eeves ueesieeW keÀes oesveeW neLeeW mes keÌ³ee Gueer®evee ®eeefnS ?
ii) `Hej mJeejLe kesÀ keÀepe, MeerMe Deeies Oej oerpeQ' HeBekf eÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
iii) GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer ceW efieefjOej peer ves keÌ³ee He´js Cee oer nw ?
iv) GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer keÀe cetue YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
Gllej ë i) keÀefJe keÀe keÀnvee nw efkeÀ mecePeoej ueesieeW keÀes mener mece³e Hej mener keÀece keÀjvee ®eeefnS ~ pewmes veewkeÀe ceW efkeÀmeer efíê
mes Heeveer Yej peeS, lees Heeveer keÀes oesveeW neLeeW mes yeenj efvekeÀeuevee ®eeefnS Deewj veewkeÀe SJeb mJe³eb keÀes [tyeves mes ye®ee
uesvee ®eeefnS ~ Fmeer He´keÀej ³eefo Iej ceW DeefOekeÀ Oeve ³ee Hewmee nes, lees efveOe&veeW SJeb iejeryeeW ceW yeeBì osvee ®eeefnS DeLee&le
oesveeW neLeeW mes oeve keÀjvee ®eeefnS ~ Ssmee keÀjves mes DeeHekeÀe ceeve Deewj ³eMe yevee jnsiee ~
ii) GHe³eg&keÌle Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e nw efkeÀ oerve - ogefKe³eeW keÀer mene³elee kesÀ efueS nceW meoe lew³eej jnvee ®eeefnS ~ YeieJeeve
keÀe mcejCe keÀjles ngS nceW otmejeW keÀer YeueeF& kesÀ efueS DeHevee peerJeve meceefHe&le keÀj osvee ®eeefnS ~ ³eefo ceveg<³e Ssmee keÀce&
keÀjlee nw, lees meceepe ceW GmekeÀe ceeve Deewj ³eMe meowJe yevee jnlee nw ~
iii) GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer ceW keÀefJe efieefjOej peer ves kegÀí ueeskeÀ J³eJenej SJeb veerelf eiele yeeleeW keÀer He´js Cee oer nw ~ OeveJeeve J³eefkeÌle
keÀes meowJe HejesHekeÀej keÀjvee ®eeefnS ~ keÀcepeesj Deewj Demene³e ueesieeW keÀer ceoo keÀjveer ®eeefnS ~ efJeodJeeveeW keÀe Ssmee
ner ceevevee nw efkeÀ peye nce otmejeW keÀer mene³elee keÀjles nQ, lees F&MJej Yeer nceejer mene³elee DeJeM³e keÀjles nwb
FmeefueS nceW meceepe ceW De®ís Deewj YeueeF& keÀs keÀece keÀjves ®eeefnS ~ nceW HejesHekeÀej ceW DeHevee peerJeve ueiee osvee
®eeefnS ~ Ssmee keÀjves mes meceepe ceW nceeje ceeve mecceeve yevee jnlee nw ~
iv) GHe³eg&keÌle kegbÀ[ueer ceW efieefjOej ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ ceveg<³e kesÀ Ëo³e ceW HejceeLe& ³ee HejesHekeÀej keÀer YeeJevee nesveer
130 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
®eeefnS ~ ³eefo efkeÀmeer J³eefkeÌle kesÀ Heeme DeefOekeÀ Oeve - oewuele Dee peeS, lees Gmes efveOe&ve ³ee iejerye ueesieeW ceW yeeBì
osvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ DeefOekeÀ Oeve nesves mes Iej ceW keÀF& yegjeF³eeB Yeer Dee peeleer nQ ~ nceW DeHevee peerJeve jnles ngS
meceepe ceW De®ís Deewj HejesHekeÀej kesÀ keÀece keÀjves ®eeefnS DeLee&le otmejeW keÀer YeueeF& kesÀ efueS DeHevee peerJeve
meceefHe&le keÀj osvee ®eeefnS ~ nceW meceepe ceW De®íe keÀece keÀjles ngS DeHevee ³eMe Deewj mecceeve yeveeS jKevee
®eeefnS ~
í) jepee kesÀ ojyeej ceW, pew³es mece³ee Hee³e ~

meeBF& leneB ve yeweþf ³es, penB keÀesG os³e Gþe³e ~~
penB keÀesG os³e-Gþe³e, yeesue Deveyeesues jefnS ~
nBemf e³es venerb nne³e, yeele Hetís les keÀefnS ~~
keÀn èfieefjOej keÀefJeje³e' mece³e meeW keÀerpew keÀepee ~
Deefle Deelegj veefnb nes³e, yengefj DeveKewnwb jepee ~~7~~
He´Mve ë i) jepee keÀer meYee ceW keÀye peevee ®eeefnS Deewj keÀneB veneR yewþvee ®eeefnS ?
ii) `mece³e meeW keÀerpew keÀepee' Fme Hebekf eÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
iii) keÀefJe efieefjOej peer keÀer GHe³egk& eÌle kegÀb [ueer kesÀ ceeO³ece mes nceW keÌ³ee meerKe efceueleer nw ?
mece³ee, keÀesG, Deveyeesues jefnS, nne³e, Deelegj, DeveKewnQ
Gllej ë i) jepee keÀer meYee ceW DeJemej Heæ[ves Hej ³ee mece³e osKekeÀj ner peevee ®eeefnS DeLee&le efkeÀmeer Yeer Oeveer J³eefkeÌle kesÀ Iej mece³e -
kegÀmece³e veneR peevee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ efyevee efkeÀmeer keÀejCe, efkeÀmeer kesÀ Iej ³ee efkeÀmeer meYee ceW peeves mes JeneB nceeje
mecceeve veneR neslee nw ~ nceW jepee keÀer meYee ceW Ssmes mLeeve Hej veneR yewþvee ®eeefnS, peneB Hej yewþves kesÀ keÀejCe keÀeFs & JeneB
mes Gþe os DeLee&le nceeje DeHeceeve keÀjs ~
ii) keÀefJe efieefjOej peer keÀnles nQ efkeÀ nceW mener DeJemej osKekeÀj ner keÀesF& keÀece keÀjvee ®eeefnS ~ efkeÀmeer Yeer keÀe³e& keÀes
efyevee mees®es mecePes leLee MeerIe´lee mes veneR keÀjvee ®eeefnS yeefukeÀ mees®e - efJe®eej keÀjkesÀ ner keÀjvee ®eeefnS ~ mece³e
Deewj mLeeve kesÀ Devegmeej ner DeHevee J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ~ nceejer GleeJeuesHeve ³ee yegodefOenervelee kesÀ keÀejCe
jepee ³ee Dev³e efJeefMe<ì J³eefkeÌle ke´ÀesefOele nes mekeÀles nQ ~
iii) GHe³eg&keÌle kegbÀ[ueer mes ³en meerKe efceueleer nw efkeÀ nceW DeJemej - yesDeJemej keÀneR veneR peevee ®eeefnS ~ DeveeJeM³ekeÀ
yeeleW veneR keÀjveer ®eeefnS ~ DemeY³e ueesieeW keÀer lejn lespe DeeJeepe ceW veneR nBmevee ®eeefnS Deewj lespe DeeJeepe ceW yeele
Yeer veneR keÀjveer ®eeefnS ~ keÀesF& yeele Hetíves Hej ner GmekeÀe Gllej osvee ®eeefnS ~ mece³e Deewj mLeeve kesÀ Devegmeej ner nceW
J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ~ Fmemes nceeje ceeve - mecceeve Deewj ³eMe yevee jnlee nw ~ ³eefo nce Ssmee veneR keÀjiW es, lees efpeme
meYee ceW nce yewþs nw,b JeneB ueesie nceeje GHeneme Deewj efvejeoj keÀjWies ~
iv) mece³e - DeJemej keÀesG - keÀesF&
Deveyeesues jefnS - ®egHe jnvee ®eeefnS nne³e - peesj mes nBmevee
Deelegj - J³eekegÀue, GleeJeueeHeve DeveKewnQ - veejepe

ICSE IX & X 131
3 mJeie& yevee mekeÀles nQ
keÀefJe - jeceOeejer efmebn èfovekeÀj'
keÀefJe
Þeer jeceOeejer efmebn èfovekeÀj' keÀe pevce 30 efmebleyej 1908 keÀes efyenej kesÀ cegbiesj efp] eues ceW efmeceefj³ee ieeBJe ceW SkeÀ
ke=À<ekeÀ HeefjJeej ceW ngDee ~
cewefì^keÀ keÀer Hejer#ee ceW meJee&efOekeÀ DebkeÀ HeéHle keÀjves Hej FvnW `YetosJe mJeCe&HeokeÀ' efceuee ~
meved 1950 ceW ³es SkeÀ mveelekeÀesllej ceneefJeod³eeue³e ceW efnboer efJeYeeie kesÀ DeO³e#e yeves ~ ³es jep³e meYee
kesÀ meom³e Yeer jns ~ Yeejle mejkeÀej ves FvnW `Heodce Yet<eCe' mes Deuebke=Àle efkeÀ³ee ~ 24 DeHewúe 1974 keÀes FvekeÀe
efveOeve nes ie³ee ~
efovekeÀj peer ves ieod³e leLee Heod³e oesveeW He´keÀej keÀer j®eveeSB efueKeerb ~ FvekesÀ keÀeJ³e `GJe&Meer' Hej FvnW
`Yeejleer³e %eeveHeerþ' HegjmkeÀej Yeer HeéHle ngDee ~
`kegÀ©#es$e', `jsCegkeÀe', `ngbkeÀej', `jmeJebleer', `jeqMcejLeer', `HejMegjece keÀer He´leer#ee' FvekeÀer HeéfmeodOe
keÀeJ³e j®eveeSB leLee `Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ ®eej DeO³ee³e'- FvekeÀer HećegKe ieod³e j®evee nw ~
efovekeÀj peer keÀer j®eveeDeeW ceW je<ìê³r elee keÀer ieBtpe nw ~
`mJeie& yevee mekeÀles nQ ' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe
`mJeie& yevee mekeÀles nQ', Òemlegle keÀefJelee Þeer jeceOeejer eEmen èfovekeÀj' peer Üeje efueKeer ie³eer nQ ~ Òemlegle keÀefJelee ceW
GvneWves DeHeves osMe keÀer leguevee mJeie& mes keÀer nw ~ keÀefJe keÀe ceevevee nw efkeÀ nce meYeer keÀe pevce meceeve ªHe mes ngDee nw ~ F&éej
ves nceW meceeve ªHe mes yevee³ee nw Deewj meeLe ³en Oejleer, nJee, ÒekeÀeMe Deeefo keÀe GHe³eesie keÀjves kesÀ efueS efo³ee nw, Hejvleg
kegÀí ceveg<³eeW ves ueesYe kesÀ keÀejCe Gve megKe-megeJf eOeeDeeW Hej keÀypee pecee efue³ee nQ Deewj meceepe ceW Dev³ee³e keÀes pevce efo³ee
nQ ~ Deleë nceejs osMe ceW efkeÀmeer ÒekeÀej keÀer Yee<ee, Oece&, peeefle, jbie Deeefo kesÀ veece Hej keÀesF& YesoYeeJe ve nes ~ meYeer
osMeJeeefme³eeW keÀes v³ee³eesef®ele megKe efceues, meYeer keÀe meceeve efJekeÀeme nes, efkeÀmeer ÒekeÀej keÀe mebIe<e& ve nes ~ keÀefJe keÀe ceevevee
nw efkeÀ mecelee Deewj Òesce kesÀ DeeOeej Hej nce Fme osMe Je meejer Oejleer keÀes mJeie& kesÀ meceeve yevee mekeÀles nQ ~
1. Oece&jepe ³en Yetecf e efkeÀmeer keÀer

veneR ke´Àelr e nsw oemeer
nw pevcevee meceeve HejmHej
FmekesÀ meYeer efveJeemeer
meyekeÀes cegkeÌle He´keÀeMe ®eeefnS
meyekeÀes cegkeÌle meceerjCe
yeeOee jefnle efJekeÀeme, cegkeÌle
DeeMebkeÀeDeeW mes peerJeve ~
132 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
YeeJeeLe& ë ³en keÀefJelee `jeceOeejer efmebn efovekeÀj peer' odJeeje jef®ele nw pees `kegÀ©#es$e' veecekeÀ keÀeJ³e mes ueer ieF& nw ~ Yeer<ce
efHeleecen keÀes F®íe ce=l³eg keÀe Jejoeve HeéHle Lee ~ Jes yeeCeeW keÀer MewH³ee Hej meesS Les ~ Fme keÀefJelee ceW Jes Oece&jepe
³egefOeeq<þj keÀes GHeosMe osles ngS keÀnles nQ efkeÀ ns ³egefOeeq<þj, ³en Oejleer efkeÀmeer keÀer Kejeroer ngF& oemeer veneR nw
DeLee&le Jen efkeÀmeer keÀer iegueece veneR nw ~ Fme Oejleer Hej pevce uesves Jeeues He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe Fme Hej meceeve
DeefOekeÀej nw FmeefueS ³en Oejleer nce meYeer keÀer nw Deewj FmekeÀer megj#ee keÀjvee nce meYeer keÀe Hejce keÀle&J³e nw ~
Fme Oejleer Hej jnves Jeeues He´l³eskeÀ ceveg<³eeW keÀes SkeÀ meceeve He´keÀeMe, peue Deewj nJee efceueveer ®eeefnS DeLee&le Fme
Oejleer Hej He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes Deepeeoer mes jnves, keÀce& keÀjves Deewj Kegueer nJee ceW mee@mb e uesves keÀe DeefOekeÀej nesvee
®eeefnS ~ ceveg<³e ®eenlee nw efkeÀ GmekesÀ peerJeve keÀer Gvveefle kesÀ ceeie& ceW keÀesF& ©keÀeJeì veneR Deeveer ®eeefnS ~
GmekesÀ meeLe kegÀí yegje ve nes Deewj GmekeÀe YeefJe<³e megjeq#ele nes, He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀer ³ener keÀecevee nesleer nw ~
Fme Ye³e mes cegkeÌle nesves kesÀ efueS Jen efyevee ©keÀeJeì kesÀ Deeies yeæ{vee ®eenlee nw DeLee&le Fme meceepe ceW yengle
ueesie yegjer He´Je=elq le kesÀ nesles nw,b pees Dev³e ueesieeW kesÀ efJekeÀeme kesÀ ceeie& ceW yeeOee GlHevve keÀjles nQ ~ Ssmes ueesieeW mes
otj jnkeÀj Jen DeHevee peerJeve megjef#ele keÀjvee ®eenlee nw DeLee&le DeHevee peerJeve DeeMebkeÀeDeesb mes cegkeÌle jKevee
®eenlee nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ Oejleer mJeleb$e nw, GmekeÀer j#ee keÀjvee nceeje Hejce keÀle&J³e
nw ~ He´ke=Àelf e Üeje oer ieF& efpeleveer megKe-megeJf eOeeSB nQ, Gve Hej, meYeer ueesieeW keÀe meceeve DeefOekeÀej nw ~ ®eens Jen
Deceerj nes ³ee iejerye~
2. uesekf eÀve efJeIve DeveskeÀ DeYeer

Fme HeLe Hej Deæ[s ngS nQ
ceeveJelee keÀer jen jeskeÀkeÀj
HeJe&le Deæ[s ngS nQ ~
v³ee³eese®f ele megKe megueYe veneR
peye lekeÀ ceeveJe - ceeveJe keÀes
®ewve keÀneB Oejleer Hej leye lekeÀ
Meebelf e keÀneB Fme YeJe keÀes ?
YeeJeeLe& ë Yeer<ce efHeleecen ³egeOf eef<q þj mes keÀnles nQ efkeÀ ceveg<³e kesÀ peerJeve Deewj GmekesÀ efJekeÀeme kesÀ ceeie& ceW DeveskeÀ mecem³eeSB
Deewj HejsMeeefve³eeB Deeleer nw,b pees Gmes Deeies yeæ{ves mes jeskeÀleer nQ ~ mecem³ee ªHeer efJeMeeue HeJe&le Gmes ceeie& ceW Deeies
yeæ{ves veneR os jne nw ~ ³es HejsMeeefve³ee@b HeJe&leeW kesÀ meceeve eqmLej nQ ~ efpeme He´keÀej Heneæ[eW kesÀ keÀefþve jemleeW keÀes
Heej keÀjves ceW DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw, Gmeer He´keÀej peerJeve keÀer mecem³eeDeeW
keÀes meguePeeves ceW Yeer DeveskeÀ HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw ~
peye lekeÀ Fme Oejleer Hej jnves Jeeues He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes v³ee³e kesÀ Devegmeej megKe - megeJf eOeeSB HeéHle veneR
nes peeleer, leye lekeÀ Jen ceveg<³e megketÀve mes veneR yewþ mekeÀlee ~ ns ³egeOf eeq<þj, peye lekeÀ ceveg<³e keÀe ceve DeMeeble
nw, leye lekeÀ nce Fme mebmeej ceW Meebelf e keÀer keÀuHevee Yeer veneR keÀj mekeÀles ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ Ssmeer
eqmLeefle ceW mebmeej ceW SkeÀ Yeer HeéCeer keÀes keÀneR Yeer megKe - megketÀve veneR efceuesiee ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ keÀesF& Yeer J³eefkeÌle leYeer Gvveefle keÀj mekeÀlee nw peye Jen
DeHeves cepeyetle FjeoeW mes cegeMf keÀueeW keÀe meecevee keÀjlee nw ~ ceveg<³e F®íeDeeW keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS oewæ[lee
jnlee nw FmeefueS Gmes keÀYeer Yeer Meebefle veneR efceueleer nw ~
ICSE IX & X 133
Hindi Robomate+
3. peye lekeÀ cevegpe - cevegpe keÀe ³en

megKe Yeeie veneR mece nesiee
Meefcele ve nesiee keÀesueenue
mebIe<e& veneR keÀce nesiee ~
Gmes Yetue Jen HeBÀmee HejmHej
ner MebkeÀe ceW Ye³e ceW
ueiee ngDee kesÀJeue DeHeves ceW
Deewj Yeesie - meb®e³e ceW ~
YeeJeeLe& ë ³en keÀefJelee jeceOeejer efmebn efovekeÀj peer odJeeje jef®ele nw ~ ³en `kegÀ©#es$e' veecekeÀ keÀeJ³e mes ueer
ieF& nw ~ Fme j®evee ceW Yeer<ce efHeleecen ves Debeflece mece³e ceW ³egeqOeeq<þj keÀes GHeosMe osles ngS
keÀne nw efkeÀ ns ³egefOe<þj ! peye lekeÀ He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes SkeÀ meceeve megKe HeéHle veneR neslee,
leye lekeÀ ®eejeW lejHeÀ HewÀuee Meesj yengle He´³eeme keÀjves Hej Yeer Meeble veneR nesiee ~ ³eefo ceveg<³e
keÀe ceve mebleg<ì veneR nesiee, leye Jen Deeies yeæ{ves kesÀ efueS He´³eeme keÀjlee jnsiee ~ HeefjCeece
mJeªHe ®eejeW lejHeÀ mebIe<e& - ner - mebIe<e& nesiee ~ Ssmes mece³e ceW Meebefle keÀer Gcceero keÀjvee meHeves
kesÀ pewmee ner nesiee ~
ceveg<³e DeHeves keÀce& keÀes YetuekeÀj mebosn kesÀ peeue ceW GuePekeÀj jn ie³ee nw ~ Jen [j kesÀ
keÀejCe [ìkeÀj DeHeveer MeefkeÌle yeæ{eves ceW Deewj megKe-megefJeOeeDeeW keÀer JemlegDeeW keÀes SkeÀ$e keÀjves
ceW ueiee ngDee nw DeLee&le ceveg<³e mJeYeeJe mes ueeue®eer Deewj mJeeLeea neslee pee jne nw ~ mJeeLeea
mJeYeeJe kesÀ keÀejCe Jen DeHeveer ner YeueeF& kesÀ yeejs ceW mees®elee nw ~ Gmes Dev³e ueesieeW keÀer Leesæ[er Yeer
ef®evlee veneR nesleer nw ~ Ssmes mece³e ceW Meebefle keÀer keÀuHevee keÀjvee DemebYeJe nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ceveg<³e DeHevee ue#³e HeéHle keÀjves kesÀ efueS
Debeflece mece³e lekeÀ He´³eemejle jnsiee ~ peye lekeÀ ceveg<³e He´³eemejle jnsiee, Fme mebmeej ceW Meebefle
mebYeJe veneR nw ~ ceveg<³e YeeweflekeÀ megKe - megefJeOeeDeeW ceW Deevebo {tBæ{ves keÀe He´³eeme keÀj jne nw
Deewj DeHeves lekeÀ ner meerefcele neslee pee jne nw ~
4. HeÝeg kesÀ efoS ngS megKe Fleves

nQ efJekeÀerCe& Oejleer Hej
Yeesie mekeWÀ pees GvnW peiele ceW,
keÀneB DeYeer Fleves vej ?
meye nes mekeÀles leg<ì, SkeÀ mee
meye megKe Hee mekeÀles nQ
®eenW lees Heue ceW Oejleer keÀes
mJeie& yevee mekeÀles nQ ~
YeeJeeLe& ë Yeer<ce efHeleecen, ³egefOeeq<þj mes keÀnles nQ efkeÀ HejcesMJej ves ceveg<³e keÀes DeveskeÀ He´keÀej kesÀ megKe Heóeve
efkeÀS nQ ~ nceW HeÝeg odJeeje efoS ieS Fve megKe - megefJeOeeDeeW keÀe pewmes Hes[-HeewOes, peue, Deeqive,
Jee³eg Deeefo keÀe cetu³e veneR ®egkeÀevee Heæ[lee nw ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle megKe - megefJeOeeDeeW keÀe Flevee
efJeMeeue YeC[ej nw efkeÀ ³eefo ³eneB jnves Jeeuee He´l³eskeÀ ceveg<³e FvekeÀe mees®e - mecePe keÀj GHe³eesie
keÀjs lees ³en keÀYeer Yeer meceeHle veneR nesiee Deewj meYeer keÀes yejeyej cee$ee ceW megKe - megefJeOeeSB
efceueWieer ~ keÀnves keÀe leelHe³e& ³en nw efkeÀ HejcesMJej kesÀ odJeeje efoS ieS megKe DeefOekeÀ nQ Deewj Fme
mebmeej ceW ceveg<³e keÀce nQ ~ ceveg<³e megKeeW keÀe efkeÀlevee Yeer GHe³eesie keÀjs, Jen meceeHle veneR nesiee ~ Jes
³egefOeeq<þj mes keÀnles nQ efkeÀ ns ³egefOeeq<þj, HejcesMJej ves He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes megKeeW keÀer pees Decetu³e
134 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efveefOe DeLee&le GHenej efoS nQ, Gmemes Oejleer kesÀ meYeer ceveg<³e mebleg<ì nes mekeÀles nQ, meYeer Fve megKeeW
mes yejeyej cee$ee ceW Deevebo HeéHle keÀj mekeÀles nQ ~ ceveg<³e DeeHemeer He´sceYeeJe mes Deewj DeeHemeer
men³eesie mes Fme He=LJeer keÀes mJeie& kesÀ meceeve megvoj yevee mekeÀlee nw DeLee&le ceveg<³e DeHeves Deìue efveM®e³e
mes yeæ[s mes yeæ[e keÀe³e& keÀj mekeÀlee nw ~ ³eefo Jen mees®e ues, lees GmekesÀ efueS kegÀí Yeer DemebYeJe veneR
nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ HejcesMJej ves Ghenej mJeªHe yengle kegÀí
ceveg<³e keÀes efo³ee nw uesefkeÀve ceveg<³e GmekeÀe meogHe³eesie veneR keÀj Hee jne nw ~ ceveg<³e DeeHemeer
Hesće Deewj men³eesie mes ®eejeW Deesj megKece³e JeeleeJejCe yevee mekeÀlee nw, uesefkeÀve mJeeLe& Deewj
yegodefOenervelee kesÀ keÀejCe Jen ncesMee ogëKeer jnlee nw ~

MeyoeLe&
Oece&jepe - ³egefOeef<þj Yetefce - He=LJeer, Oejleer

ke´Àerle - Kejeroer ngF& oemeer - meseJf ekeÀe
pevcevee - pevce uesvee meceeve - yejeyej
HejmHej - DeeHeme cesb efveJeemeer - efveJeeme keÀjves Jeeues
cegkeÌle - mJeleb$e He´keÀeMe - Gpeeuee
yeeOee jefnle - efyevee ©keÀeJeì kesÀ meceerjCe - Jee³eg
DeeMebkeÀeDeeW - Ye³e, [j efJekeÀeme - Gvveefle
efJeIve - ©keÀeJeì, yeeOee megKe - Deevebo
HeLe - jemlee jen - jemlee
HeJe&le - Heneæ[ Deæ[s - efìkesÀ
SkeÀ-mee - SkeÀ meceeve v³ee³eesef®ele - v³ee³emebiele
megKe - Deevebo megueYe - Deemeeveer mes HeéHle
®ewve - megketÀve, Deejece Hee mekeÀles - HeéHle keÀj mekesÀ
peiele - mebmeej cevegpe-cevegpe - He´l³eskeÀ ceveg<³e
YeJe - mebmeej mece - meceeve
Meefcele - Meeble keÀesueenue - Meesj
Heue - #eCe HeBÀmee - GuePee ngDee
HejmHej - DeeHeme ceW Yeesie meb®e³e - megKe kesÀ meeOeve FkeÀìþe
ceeveJelee - ceveg<³elee keÀjvee ~
MebkeÀe - mebosn Yeesie mekesÀb - GHe³eesie ceW uee mekesÀ
megKeYeeie - Deevebo keÀe efnmmee HeÝeg - F&MJej
vej - ceveg<³e efJekeÀerCe& - HewÀuee ngDee
mebIe<e& - keÀesefMeMe, leg<ì - mebleg<ì
mecem³eeDeeW keÀe meecevee
ICSE IX & X 135
Hindi Robomate+
efJeMes<e efìHHeefCe³ee@b
Oece&jepe - nefmleveeHegj kesÀ jepee Heeb[g keÀs meyemes yeæ[s Heg$e ³egefOeeq<þj
yeeOee jefnle efJekeÀeme - efyevee efkeÀmeer ©keÀeJeì kesÀ Gvveefle keÀjvee
Deæ[s ngS nQ - SkeÀ ner peien Hej eqmLej nwb ~
megueYe - pees meYeer ueesieeW keÀes mejuelee mes HeéHle nes peeS ~
Yeesie meb®e³e - YeeweflekeÀ megKe-megefJeOeeSB FkeÀìdþe keÀjvee ~
HeÝeg kesÀ efoS megKe - F&MJej kesÀ efoS ngS megKe pewmes Deeqive peue, Jee³eg, He´keÀeMe, efceìdìer ~
1. efvecveefueefKele Heod³eebMe keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efueKes He´Mvees keÀs Gllej efueefKeS ~
keÀ) Oece&jepe ³en Yetecf e efkeÀmeer keÀer
veneR ke´Àelr e nsw oemeer
nw pevcevee meceeve HejmHej
FmekesÀ meYeer efveJeemeer
meyekeÀes cegkeÌle He´keÀeMe ®eeefnS
meyekeÀes cegkeÌle meceerjCe
yeeOee jefnle efJekeÀeme, cegkeÌle
DeeMebkeÀeDeeW mes peerJeve ~
He´Mve ë i) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeW keÀe He´mebie mHe<ì keÀerefpeS ~
ii) Òece&jepe ³en Yetefce efkeÀmeer keÀer veneR ke´Àerle nw oemeer' HebefkeÌle keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerefpeS ~
iii) ceveg<³e kesÀ efJekeÀeme kesÀ efueS efkeÀve ®eerpeeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ?
Oece&jepe, Yetefce, pevcevee, HejmHej, meceerjCe, DeeMebkeÀeDeeW
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀefJelee keÀer HebefkeÌle³eeB `jeceOeejer efmebn efovekeÀj peer' odJeeje jef®ele `mJeie& yevee mekeÀles nQ'
keÀefJelee mes ueer ieF& nwb ~ Fme keÀefJelee ceW Yeer<ce efHeleecen odJeeje Oece&jepe ³egefOeeq<þj keÀes Debeflece
GHeosMe efo³ee ie³ee nw ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ Fme Oejleer Hej pevce uesves Jeeuee He´l³eskeÀ ceveg<³e meceeve
nw ~ Fme Oejleer Hej jnves Jeeues meYeer ceveg<³eeW keÀes meceeve ªHe mes meejer megKe - megefJeOeeSB HeéHle nesveer
®eeefnS ~ ceveg<³e Deeies yeæ{ves kesÀ efueS He´³eemejle nw uesefkeÀve yengle meejer efJeOve - yeeOeeSB GmekeÀe jemlee
jeskeÀ uesleer nQ ~ ceveg<³e keÀes DeHeves peerJeve keÀer megj#ee kesÀ efueS DeveskeÀ yeeOeeDeeW keÀe meecevee keÀjvee
Heæ[lee nw ~
ii) keÀefJelee keÀer Fme HebefkeÌle keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ nceejer ceele=Yetefce efkeÀmeer keÀer Heefj®eeefjkeÀe ³ee oemeer veneR
nw ~ Fme He=LJeer Hej jnves Jeeuee He´l³eskeÀ ceveg<³e SkeÀ meceeve nw ~ TB®e - veer®e, peeefle - Heeefle keÀe DeLe&
veneR neslee ~ ³eneB keÀesF& íesìe Deewj yeæ[e veneR nw ~ Fme Oejleer Hej meYeer keÀe SkeÀ meceeve DeefOekeÀej nw
Deewj FmekeÀer j#ee keÀjvee nce meYeer keÀe Hejce keÀle&J³e nw FmeefueS nceW He´ke=Àefle odJeeje oer ieF& He´l³eskeÀ Jemleg
keÀe efceue yeeBìkeÀj GHeYeesie keÀjvee ®eeefnS ~
iii) nceejer ceele=Yetefce mJeleb$e nw ~ Fme Oejleer Hej efveJeeme keÀjves Jeeuee He´l³eskeÀ HeéCeer mJeleb$e nw, uesefkeÀve ceveg<³e
kesÀ efJekeÀeme keÀe ceeie& mecem³ee, HejsMeeveer Deewj GuePeve ªHeer keÀeBìesb mes efIeje nw ~ ceveg<³e DeHeves efJekeÀeme
kesÀ ceeie& Hej Deeies yeæ{s FmeefueS Gmes meJe&He´Lece SkeÀ meceeve He´keÀeMe, nJee Deewj peue efceuevee ®eeefnS ~
keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes Deepeeoer mes jnves Deewj Kegueer nJee ceW meeBme uesves keÀe
DeefOekeÀej nesvee ®eeefnS ~
136 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) Oece&jepe - HeeC[g kesÀ p³es<þ Heg$e ³egefOeeq<þj Yetefce - Oejleer, JemebgOeje
pevcevee - pevce uesves Jeeuee HejmHej - DeeHeme ceW,
meceerjCe - nJee DeeMebkeÀeDeeW - YeefJe<³e ceW kegÀí yegje nesves keÀe Ye³e
Ke) uesekf eÀve efJeIve DeveskeÀ DeYeer

Fme HeLe Hej Deæ[s ngS nQ
ceeveJelee keÀer jen jeskeÀkeÀj
HeJe&le Deæ[s ngS nQ ~
v³ee³eese®f ele megKe megueYe veneR
peye lekeÀ ceeveJe - ceeveJe keÀes
®ewve keÀneB Oejleer Hej leye lekeÀ
Meebelf e keÀneB Fme YeJe keÀes ?
He´Mve ë i) yengle meejs efJeIve efkeÀmekeÀe jemlee jeskeÀkeÀj Keæ[s nwb Deewj keÌ³eeW ?
ii) `v³ee³eese®f ele megKe megueYe veneR' Fme Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iii) Fme Oejleer Hej Meebelf e yeveeS jKeves kesÀ efueS keÌ³ee keÀjvee ®eeefnS ?
iv) keÀefJe jeceOeejer efmebn efovekeÀj peer keÀe mebe#f eHle Heefj®e³e efueefKeS ~
Gllej ë i) Fme mebmeej ceW ®eejeW lejHeÀ mecem³ee, HejsMeeveer, ogKe Deewj Heeræ[e HewÀueer ngF& nw ~ SkeÀ Yeer ceveg<³e megKeer efoKeeF& veneR
oslee ~ keÀefJe keÀe ceevevee nw efkeÀ ³es mecem³eeSB, HejsMeeefve³ee@b ceveg<³e kesÀ efJekeÀeme kesÀ ceeie& ceW yeeOekeÀ nwb, ³es ceveg<³e
keÀes Deeies veneR yeæ{ves osleer ~ ceveg<³e peye HejsMeeefve³eeW mes efIeje jnlee nw, leye Jen DeHeves efJekeÀeme kesÀ efJe<e³e ceW veneR
mees®e Heelee nw ~ Jen DeHeveer íesìer - ceesìer HejsMeeefve³eeW mes Ieyeje peelee nw, efpememes GmekeÀe DeelceefJeMJeeme keÀce
nes peelee nw ~ Fme He´keÀej DeelceefJeMJeeme keÀer keÀceer kesÀ keÀejCe GmekesÀ peerJeve keÀer íesìer mecem³eeSB Yeer yeæ[er yeve
peeleer nQ ~
ii) keÀefJelee keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ nceW He´ke=Àefle odJeeje oer ieF& JemlegDeeW keÀe efceue yeeBìkeÀj GHeYeesie keÀjvee ®eeefnS ~ Fme
mebmeej ceW nceejs meeceves DeveskeÀ He´keÀej keÀer cegeMq keÀueW Deeleer nQ; nceW Gve cegeMq keÀueeW keÀe efceuepegue keÀj meecevee keÀjvee
®eeefnS ~ He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe Hejce keÀle&J³e nw efkeÀ meyekesÀ ogKe ceW ogKeer Deewj meyekesÀ megKe ceW megKeer nes ~ nceW SkeÀ - otmejs
keÀer mecem³ee keÀes mecePevee ®eeefnS Deewj SkeÀ - otmejs keÀes Gef®ele mecceeve osvee ®eeefnS ~
Fme He´keÀej ceveg<³e DeHeves peerJeve keÀer He´l³eskeÀ mecem³ee keÀe Deemeeveer mes meceeOeeve keÀj mekeÀlee nw Deewj DeHeves peerJeve
keÀes KegMeneue yevee mekeÀlee nw ~
iii) Fme Oejleer Hej Meebelf e yeveeS jKeves kesÀ efueS cegve<³e ceW mvesn, men³eesie Deewj YeeF&®eejs keÀer YeeJevee nesveer ®eeefnS ~ peye
ceveg<³e keÀes F&MJej kesÀ odJeeje efo³ee ie³ee megKe, Deevebo Deewj KegMeer ªHeer GHenej yejeyej cee$ee ceW HeéHle nesiee Deewj Jes
GmekeÀe GHeYeesie keÀjWies, leye GvekesÀ ceve keÀes megketÀve efceuesiee, leYeer Jes HejsMeeveer ceW SkeÀ otmejs keÀer mene³elee keÀjWies Deewj
GvekeÀer KegeMf e³eeW ceW Yeeieeroej neWies ~ ³eefo He´l³eskeÀ ceveg<³e efkeÀmeer kesÀ meeLe Dev³ee³e ve keÀjs, v³ee³e keÀe meeLe os, lees Fme
Oejleer ceW ®eejeW Deesj megKe - ner - megKe nesiee ~ ceveg<³e otmejeW kesÀ ogëKe keÀes DeHevee ogKe mecePekeÀj GmekeÀer mene³elee keÀjs
Deewj jemles kesÀ yeeOeeDeeW keÀes otj keÀjlee ngDee efvejvlej Deeies yeæ{lee jns, lees Ssmeer eqmLeefle ceW nce Fme mebmeej ceW Meebefle
yeveeS jKe mekeÀles nQ ~
iv) Þeer jeceOeejer efmebn èfovekeÀj' keÀe pevce 30 efmebleyej 1908 keÀes efyenej kesÀ cegib esj ef]peues ceW efmeceefj³ee ieeBJe ceW SkeÀ
ke=À<ekeÀ HeefjJeej ceW ngDee ~ Yeejle mejkeÀej ves FvnW `Heodce Yet<eCe' mes Deuebke=Àle efkeÀ³ee ~ 24 DeHewúe 1974
keÀes FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~ efovekeÀj peer ves ieod³e leLee Heod³e oesveeW He´keÀej keÀer j®eveeSB efueKeerb ~ FvekesÀ
keÀeJ³e `GJe&Meer' Hej FvnW `Yeejleer³e %eeveHeerþ' HegjmkeÀej Yeer HeéHle ngDee ~
ICSE IX & X 137
Hindi Robomate+
`kegÀ©#es$e', `jsCegkeÀe', `ngbkeÀej', `jmeJebleer', `jeqMcejLeer', `HejMegjece keÀer He´leer#ee' FvekeÀer HeéfmeodOe keÀeJ³e
j®eveeSB leLee `Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ ®eej DeO³ee³e'- FvekeÀer HećegKe ieod³e j®evee nw ~
efovekeÀj peer keÀer j®eveeDeeW ceW je<ìêr³elee keÀer ieBtpe nw ~
ie) peye lekeÀ cevegpe - cevegpe keÀe ³en

megKe Yeeie veneR mece nesiee
Meefcele ve nesiee keÀesueenue
mebIe<e& veneR keÀce nesiee ~
Gmes Yetue Jen HeBÀmee HejmHej
ner MebkeÀe ceW Ye³e ceW
ueiee ngDee kesÀJeue DeHeves ceW
Deewj Yeesie - meb®e³e ceW ~
He´Mve ë i) keÀefJe ves mebIe<e& Deewj keÀesueenue keÀce keÀjves keÀe keÌ³ee lejerkeÀe yelee³ee nw ?
ii) Jele&ceeve mece³e ceW ceveg<³e keÌ³ee Yetuelee pee jne nw Deewj efkeÀme keÀe³e& ceW ueiee ngDee nw ?
iii) Yeesie meb®e³e ceW keÀewve ueiee ngDee nw Deewj keÌ³eeW ?
iv) GHe³eg&keÌle keÀefJelee keÀe cetue YeeJe mHe<ì keÀerefpeS ~
Gllej ë i) keÀefJe kesÀ Devegmeej keÀesueenue Deewj Meesj keÀce keÀjves keÀe Deemeeve lejerkeÀe ³en nw efkeÀ He´ke=Àefle mes efceueves Jeeues
Decetu³e GHenej He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes meceeve ªHe mes HeéHle nesb Deewj meYeer ueesie DeeHeme ceW efceue - yeeBìkeÀj GmekeÀe
GHe³eesie keÀjW ~ ³eefo meYeer ceveg<³e megKe - megketÀve mes jnWies, lees Fme mebmeej ceW HewÀuee ngDee mebIe<e& Deewj
keÀesueenue DeHeves DeeHe keÀce nes peeSiee DeLee&le GvekesÀ Ëo³e ceW me®®eeF&, F&ceeveoejer, HejesHekeÀej pewmes
YeeJe GlHevve neWies Deewj, F&<³ee&, odJes<e pewmes DeJeiegCe meceeHle nes peeSBies Deewj Fme mebmeej ceW Meebefle mLeeefHele
nes peeSieer ~
ii) keÀefJe keÀe ceevevee nw efkeÀ Jele&ceeve mece³e ceW ceveg<³e DeHevee keÀle&J³e Yetue ie³ee nw ~ Jen F&<³ee¥, Üs<e Deewj
[j pewmes ogie&gCeeW ceW efIeje ngDee nw leLee [j kesÀ keÀejCe ner DeveweflekeÀ keÀe³e& keÀjlee nw ~ Jen Hetjer lejn mes
mJeeLe& ceW [tyee ngDee nw ~ Fmeer mJeeLe& Deewj [j kesÀ keÀejCe Jen DeHeveer MeefkeÌle yeæ{eves Deewj meebmeeefjkeÀ megKe
keÀer JemlegDeeW keÀes SkeÀ$e keÀjves ceW ueiee ngDee nw ~ mJeeLeea He´Je=efÊe kesÀ keÀejCe Jen DeHeves keÀle&J³e kesÀ ceeie&
mes otj neslee ®euee pee jne nw ~
iii) keÀefJe keÀe ceevevee nw efkeÀ ceveg<³e DeHevee keÀle&J³e YetuekeÀj DeHeves Yeesiemeb®e³e ceW ueiee ngDee nw ~
`Yeesiemeb®e³e' DeLee&le megKe - megefJeOeeDeeW keÀer JemlegDeeW keÀes SkeÀ$e keÀjves ceW ueiee ngDee nw ~ Jen mebosn kesÀ
peeue ceW GuePee ngDee nw ~ ceveg<³e ueeue®eer Deewj mJeeLeea mJeYeeJe keÀe neslee nw ~ DeHeves mJeeLe& kesÀ keÀejCe
Jen efove-jele DeHeveer megefJeOee Deewj DeHeves megketÀve kesÀ yeejs ceW ner mees®elee nw ~ SkeÀ #eCe kesÀ efueS Yeer
Jen otmejeW kesÀ efJe<e³e ceW veneR mees®elee nw ~ GmekesÀ peerJeve keÀe GodosM³e, DeHevee efJekeÀeme, DeHeveer Gvveefle
keÀjvee ner nw ~ Jen DeHeves Yeesie meb®e³e ceW FmeefueS ueiee ngDee nw keÌ³eeWefkeÀ Jen mebmeej kesÀ megKe Deewj Deevebo
keÀes HeéHle keÀjvee ®eenlee nw ~
iv) keÀefJelee keÀe cetue YeeJe ³en nw efkeÀ ceveg<³e DeHevee keÀle&J³e veneR keÀjlee yeefukeÀ F&<³ee&, odJes<e, peueve pewmes
YeeJeeW mes efIeje jnlee nw ~ ceveg<³e me®®eeF&, F&ceeveoejer, HejesHekeÀej efJevece´lee Deewj meeoieer pewmes iegCeeW keÀes
Yetuelee pee jne nw ~ peye lekeÀ He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes megKe - JewYeJe DeLee&le GmekeÀer meblegeq<ì keÀe ceeie& veneR
efceue peelee, leye lekeÀ Jen ueeue®e Deewj yesF&ceeveer pewmes ogieg&CeeW ceW [tyee jnsiee ~ peye Gmes peerJeve ceW
megketÀve Deewj Deejece efceuesiee leYeer Jen HejesHekeÀej, F&ceeveoejer, me®®eeF& Deewj keÀle&J³e kesÀ ceeie& Hej ®euesiee,
leYeer Fme mebmeej ceW Meebefle nes mekeÀleer nw ~
138 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Ie) HeÝeg kesÀ efoS ngS megKe Fleves

nQ efJekeÀerCe& Oejleer Hej
Yeesie mekeWÀ pees GvnW peiele ceW,
keÀneB DeYeer Fleves vej ?
meye nes mekeÀles leg<ì, SkeÀ mee
meye megKe Hee mekeÀles nQ
®eenW lees Heue ceW Oejleer keÀes
mJeie& yevee mekeÀles nQ ~
He´Mve ë i)`HeÝeg kesÀ efoS ngS megKe Fleves, nQ efJekeÀerCe& Oejleer Hej' keÀefJelee keÀer HebefkeÌle³eeW keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) GHe³egk& eÌle keÀeJf elee keÀer Hebekf eÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes efovekeÀj peer ves keÌ³ee meboMs e efo³ee nw ?
iii) keÀeJf e nceW Fme Oejleer keÀes keÌ³ee yeveeves kesÀ efueS keÀn jne nw Deewj keÌ³eeW ?
iv) F&MJej ves Oejleer Hej ceveg<³e keÀes efkeÀve megKe-megeJf eOeeDeeW keÀe YeC[ej efo³ee nw ? keÌ³ee ³en YeC[ej meceeHle nes mekeÀlee nwb ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeB `jeceOeejer efmebn efovekeÀj' odJeeje efueKeer ieF& nQ ~ Fme keÀefJelee ceW Yeer<ce efHeleecen kesÀ odJeeje,
³egeOf eeq<þj keÀes efoS ieS Debelf ece GHeosMe kesÀ efJe<e³e ceW yelee³ee ie³ee nw ~ Yeer<ce efHeleecen keÀnles nQ efkeÀ F&MJej ves ceveg<³e
keÀes DeveskeÀ megKe - megeJf eOeeSB Heóeve keÀer nQ ~ nceW HeÝeg kesÀ odJeeje efoS ieS megKe - megeJf eOeeDeeW keÀe cetu³e veneR ®egkeÀevee
Heæ[lee nw ~ nceejs Heeme HeÝeg kesÀ efoS ieS megKe- megefJeOeeDeeW keÀe efJeMeeue YeC[ej nw ~ ³eefo ceveg<³e Fve meYeer JemlegDeeW
keÀe GHe³eesie mees®e - mecePekeÀj keÀj,s leye Yeer Jes megeJq eOeeSB meceeHle veneR neWieer DeLee&le mebmeej kesÀ meejs HeéCeer megKe mes Fme
Oejleer Hej jnWies, lees GvnW efkeÀmeer Yeer He´keÀej keÀe keÀ<ì veneR nesiee ~
ii) keÀefJelee keÀer GHe³eg&keÌle Hebekf eÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ nceW efvemJeeLe& YeeJe mes DeHevee keÀce&
keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ mJeeLeea ceveg<³e HejesHekeÀej, men³eesie Deewj mecceeve pewmes YeeJeeW mes otj jnlee nw ~ Jen DeHeves ner
ueeYe kesÀ yeejs ceW mees®elee nw ~ ³eefo nce efceuepegue SkeÀ - otmejs keÀe men³eesie keÀjles ngS, peerJeve efyeleeSB lees Fme Oejleer
Hej meYeer ceveg<³e megKeer Deewj He´mevveef®ele neWies ~ Fme Oejleer mes keÀ<ì, ogKe, Heer[æ e otj nes peeSBies Deewj ³en Yetecf e mJeie& kesÀ
meceeve megob j nes peeSieer ~
iii) keÀefJe nceW DeHeveer ceele=Yetefce keÀes mJeie& kesÀ meceeve megboj yeveeves kesÀ efueS keÀn jns nwb ~ Jes keÀnles nbw efkeÀ nceejer
JemegbOeje DeLee&le Oejleer yengle megboj nw uesefkeÀve ceveg<³e ceW mJeeLe&, F&<³ee&, Üs<e, veHeÀjle, DenbkeÀej pewmes YeeJeeW keÀer
DeefOekeÀlee nesleer pee jner nw, efpemekesÀ keÀejCe nceejer Oejleer keÀer megbojlee ve<ì nesleer pee jner nw ~ ³eefo ceveg<³e
DeHeves ogie&gCeeW keÀe l³eeie keÀj os, lees Fme Oejleer kesÀ ueesieeW ceW men³eesie, YeeF&®eeje, HejesHekeÀej Deewj o³ee pewmes
YeeJeeW keÀe efJemleej nesiee, leye nceejer Oejleer mJeie& kesÀ meceeve megvoj nes mekeÀleer nw ~ keÀefJe nceW Fme Oejleer keÀes mJeie&
kesÀ meceeve megvoj yeveeves kesÀ efueS keÀn jns nwb keÌ³eeWefkeÀ peye Oejleer mJeie& kesÀ meceeve megboj nesieer, leye ³eneB kesÀ meYeer
efveJeemeer megKe - megketÀve mes peerJeve ³eeHeve keÀj mekeÀles nwb ~
iv) keÀeJf e keÀe ceevevee nw efkeÀ F&MJej ves Fme JemegvOeje DeLee&le Fme Oejleer Hej efveJeeme keÀjves JeeueeW keÀes DeveesKes GHenej efoS nQ, pees
Fme Oejleer Hej ®eejeW Deesj HewÀues nQ pewmes - nJee, He´keÀeMe Deewj peue Deeefo ~ megKe kesÀ Deewj Yeer DeveskeÀ meeOeve efoS nQ,
efpememes Fbmeeve He´mevvelee mes peerJeve ³eeHeve keÀj mekesÀ ~ ³en ceveg<³e keÀe ogYee&i³e nw efkeÀ Jen F&MJej odJeeje efoS ieS Decetu³e
GHenejeW keÀe ueeYe veneR Gþe Hee jne nw ~ Jen mJeeLe& ceW DebOee nes ie³ee nw ~ mebmeej ceW efpeleves Yeer ceveg<³e nw ³eefo meYeer
efceuekeÀj Yeer F&MJej odJeeje efoS ieS megKe - megeJf eOeeDeeW keÀe GHeYeesie keÀj,W lees Yeer megKe Deewj Deevevo keÀe YeC[ej keÀYeer
meceeHle veneR nesiee ~

ICSE IX & X 139
4 Jen pevceYetefce cesjer
keÀefJe - meesnveueeue odefJeJesoer
Þeer meesnveueeue odeJf eJesoer keÀe pevce meved 1905 ceW GllejHeóMs e kesÀ HeÀlesnHegj efpeues keÀs SkeÀ ieeBJe ceW mebHevve HeefjJeej cebs
ngDee ~ 1938 mes 1942 lekeÀ ³es owevf ekeÀ je<ìê³r e He$e ` DeefOekeÀej' keÀe ueKeveT mes mebHeeove keÀjles jns ~
`YewjJeer', `mesJeeieéce', `pe³e Yeejle pe³e', Deeefo ceW FvekeÀer keÀefJeleeSB mebkeÀefuele nQ ~ `kegÀCeeue' Sself eneefmekeÀ DeeOeej
Hej efueKee ie³ee SkeÀ HeýebOe keÀeJ³e nw ~ `JeemeJeollee' Deewj èfJe<eHeeve' Yeer FvekeÀer yeeueesHe³eesieer keÀeJ³e j®eveeSB nQ ~
odefJeJesoer peer ves yeeueesHe³eesieer keÀefJeleeSBb Yeer efueKeer nQ ~ òtOe yeleeMee',`yeeueYeejleer', `yeeBmegjer Deewj Pejvee',
`ye®®eeW kesÀ yeeHet', èfMeMeg Yeejleer', `n@bmeesönBmeeDees', `®ee®ee vesnª' FvekesÀ yeeueesHe³eesieer keÀeJ³e j®eveeSB nQ ~
odefJeJesoer peer kesÀ keÀeJ³e ceW ieebOeerJeeo, je<ìêr³e peeiejCe, mJeosMeeefYeceeve, Yeejle keÀer ieefjceeHetCe& mebmke=Àefle, ieéce
megOeej, nefjpeveöGodOeej Deewj meceepe megOeej keÀe mJej cegKeefjle ngDee nw ~
odeJf eJesoer peer keÀer Yee<ee mejme leLee DeespeHetCe& nw ~ meved 1988 ceW FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
`Jen pevceYetefce cejer ' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe
`Jen pevceYetecf e cesjer keWÀêer³e' keÀefJelee meesnveueeue efÜJesoer peer Üeje efueKeer ie³eer nQ ~ Òemlegle keÀeJf elee ceW keÀeJf e ves Yeejle
kesÀ efueS YeewieesefuekeÀ, Òeeke=ÀeflekeÀ SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ ªHeeW keÀe JeCe&ve keÀjles ngS ieewjJeMeeueer Deleerle keÀe JeCe&ve keÀjles ngS
mJe³eb keÀes ieewjJeeeqvJele cenmetme keÀjles nQ ~ Jen osMe kesÀ ieewjJe keÀe ieeve keÀjles ngS efnceeue³e, meeiej, Pejves leLee DecejeF³eeW
keÀer ÒeMebmee keÀjles nQ ~ keÀefJe mJe³eb keÀes Oev³e ceeveles nQ efkeÀ GvekeÀe pevce Gme Yetecf e Hej ngDee nw, peneB jece, ke=À<Ce Deewj yegOo
pewmes ceneHeg©<eeW keÀe pevce ngDee nw ~ Deleë nce Þeerke=À<Ce Üeje efoKeeSB ieS efve<keÀece keÀce& kesÀ ceeie& Hej ®euesb, yegOo Üeje
efo³ee ie³ee o³ee keÀe mebosMe ûenCe keÀjW Deewj DeHeves osMe Hej ieJe& cenmetme keÀjW ~

1. Jen pevceYetecf e cesjer, Jen ceele=Yetecf e cesjer
TB®ee Keæ[e efnceeue³e, DeekeÀeMe ®etcelee nw,
veer®es ®ejCe leues Heæ[, efvele efmebOeg Petcelee nw ~
iebiee, ³ecegvee, ef$eJesCeer, veefo³eeB uenj jner nQ,
peieceie íìe efvejeueer, Heie-Heie Hej ínj jner nQ ~
Jen HegC³eYetecf e cesjer, Jen mJeCe&Yetecf e cesjer ~
Jen pevceYetecf e cesjer, Jen ceele=Yetecf e cesjer ~
YeeJeeLe& ë keÀefJe `meesnveueeue efÜJesoer peer' keÀnles nQb efkeÀ Yeejle SkeÀ efJeMeeue osMe nw, peneB cesje pevce ngDee nw ~ Yeejle
osMe ceelee kesÀ meceeve Hetp³eveer³e nw DeLee&le Jener cesjer ceele=Yetecf e nw ~ peneB Hej meyemes TB®ee efnceeue³e HeJe&le Keæ[e
nw leLee efpemekesÀ efMeKej DeekeÀeMe keÀes ít jns nQ DeLee&le nceejs osMe ceW eqmLele efnceeue³e HeJe&le meyemes TB®ee HeJe&le
nw, pees GÊej efoMee ceW SkeÀ j#ekeÀ keÀer YeeBelf e Deìue Keæ[e nw ~ efnceeue³e HeJe&le Flevee TB®ee nw efkeÀ Ssmee ueielee
140 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
nw pewmes DeekeÀeMe keÀes mHeMe& keÀj jne nes ~ Jener cesjer pevceYetefce nw ~ efpemekesÀ ®ejCeeW kesÀ veer®es mecegê ncesMee
uenjelee nw DeLee&le Yeejle kesÀ oef#eCe efoMee ceW efnob cenemeeiej uenjelee nw ~ GmekeÀes osKekeÀj Ssmee He´leerle neslee
nw efkeÀ Jen Heélf eefove Yeejle Yetecf e kesÀ ®ejCeeW keÀes Oeeslee nw ~ Jener cesjer pevceYetecf e nw, efpeme osMe ceW iebiee ³ecegvee
leLee ef$eJesCeer pewmeer HeefJe$e veefo³eeB yenleer jnleer nw Deewj ®ecekeÀleer peueOeeje mes keÀoce-keÀoce Hej megvojlee
efJeKejleer jnleer nw ~ nceejs osMe ceW iebiee, ³ecegvee, mejmJeleer, ³es leerveeW HeefJe$e veefo³eeB He´Jeeefnle nesleer nwb~ ³es
veefo³eeB Fueeneyeeo (He´³eeie) ceW efceueleer nQ ~ ³es leerveeW veefo³eeB peneB efceueleer nQ, Gme mLeeve keÀes `mebiece' ³ee
èf$eJesCeer' keÀnles nwb ~ nceejs osMe ceW Fve meyekeÀer DeveesKeer megvojlee nj-keÀoce Hej efyeKejer ngF& nw ~ Jener osMe
cesjer HegC³e Yetecf e nw ~ Jener osMe cesjer mJeCe&-Yetecf e nw ~ Jener osMe cesjer pevceYetecf e nw, Jener osMe cesjer ceele=Yetefce nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ nceejer ceele=Yetefce DeLee&le nceejer YeejleYetefce Heéke=ÀeflekeÀ
mebHeoe mes mecHevve nw ~ Fme DevegHece meeQo³e& keÀe JeCe&ve keÀjvee yengle ner keÀefþve nw ~
2. Pejves DeveskeÀ Pejles, efpemekeÀer Heneef[æ ³eebs ces,b

eq®eef[æ ³eeB ®enkeÀ jner nw,b nes cemle Peeef[æ ³eebs cebs ~
DecejeF³ee@b Ieveer nQ, keÀe³s eue HegkeÀejleer nw ~
yenleer ceue³e HeJeve nw, leve-ceve meBJeejleer nw ~
Jen Oece&Yetecf e cesjer, Jen keÀce&Yetecf e cesjer ~
YeeJeeLe& ë keÀefJe `meesnveueeue efÜJesoer peer' Yeejle osMe keÀer megojb lee keÀe JeCe&ve keÀjles ngS keÀnles nQ efkeÀ Jener osMe cesjer pevce
Yetefce nw efpemekeÀer Heneefæ[³eeW mes DeveskeÀ Pejves Pejles jnles nwb ~ ³es Pejves Yeejle Yetecf e keÀer Heéke=ÀeflekeÀ megojb lee keÀes
yeæ{eles nQ ~ Jener osMe cesjer pevceYetefce nw, efpeme osMe kesÀ JeveeW keÀer Peeefæ[³eeW ceW ef®eefæ[³eeB cemle neskeÀj efvejvlej
®enkeÀleer jnleer nwb Deewj JeeleeJejCe keÀes Deevevoce³e leLee megKeo yeveeleer nQ ~ keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ Jener osMe cesjer
pevceYetecf e nw, efpeme osMe ceW DecejeF³eeB DeLee&le Deece kesÀ Ieves yeieer®es nQ ~ Gve Deece kesÀ yeieer®eeW ceW keÀes³eue keÀer
ceOegj Deewj megjerueer DeeJeepe ieBtpeleer jnleer nw ~ ceue³eHeJe&le, pees oef#eCe Yeejle ceW eqmLele nw, JeneB ®ebove kesÀ
yengle yeæ[s Jeve nQ ~ JeneB mes Deeves Jeeueer Meerleue megiebeOf ele nJee nceejs Mejerj keÀes leepeieer Deewj ceve keÀes Deevevo
leLee megketÀve osleer nw ~ Jener osMe cesjer Oece&Yetecf e nw, Jener osMe cesjer pevceYetecf e nwDeewj Jener osMe cesjer ceele=Yetecf e nw
DeLee&le Fme Oejleer Hej yengle meejs Oeeefce&keÀ HegjÀ<eeW ves pevce efue³ee Deewj Fmeer Oejleer Hej DeveskeÀ OeceeX keÀe efJekeÀeme
ngDee ~ Yeejle Yetefce keÀce&Yetecf e Yeer nw DeLee&le DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS yengle meejs osMeYekeÌle DeHeves keÀce&
kesÀ ceeie& Hej ®eueles ngS Menero nes ieS ~ keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ Ssmeer HeefJe$e keÀce&Yetefce Hej ceQves pevce efue³ee nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves He´ke=Àefle kesÀ DevegHece meebwo³e& keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~
3. pevces peneB Les jIegHeefle, pevceer peneB Leer meerlee,

Þeerke=À<Ce ves megveeF&, JebMeer Hegveerle ieerlee ~
ieewlece ves pevce ueskeÀj, efpemekeÀe meg³eMe yeæ{e³ee,
peie keÀes o³ee efoKeeF&, peie keÀes oer³ee efoKee³ee ~
Jen ³egoOd eYetecf e cesjer, Jen yegoOd eYetecf e cesjer ~
YeeJeeLe& ë keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ Jener cesjer pevceYetefce nw efpeme osMe ceW HeÝeg Þeerjece SJeb ceelee meerlee keÀe pevce ngDee ³ee
DeLee&le De³eesO³ee kesÀ jepee oMejLe kesÀ Heg$e keÀe veece jece Lee ~ GvnW ce³ee&oe Heg©<eesllece keÀne peelee nw ~
GvneWves Oece& keÀer j#ee kesÀ efueS DeveskeÀ je#emeeW keÀe JeOe efkeÀ³ee ~ Yeejle keÀer Fme HeefJe$e Yetecf e Hej Þeerjece peer keÀer
Helveer pevekeÀ vebeof veer meerlee ves pevce efue³ee ~ osJekeÀer kesÀ Heg$e Þeer ke=À<Ce ves Yeer Fmeer HeeJeve Oejleer Hej pevce efue³ee ~
ICSE IX & X 141
Hindi Robomate+
GvneWves DeHeveer yeeBmegjer keÀer ceOegj Deewj megjerueer Oegve megveekeÀj meyekeÀes ceesenf le keÀj efue³ee ~ kegÀ©#es$e kesÀ cewoeve
ceW ceneYeejle kesÀ ³egodOe kesÀ mece³e GvneWves Depegv& e keÀes ieerlee keÀe GHeosMe efo³ee ~ Jener cesjer pevceYetefce nw peneB
ieewlece yegoOe ves pevce ueskeÀj Gme osMe keÀe ieJe& yeæ{e³ee ~ yeewodOe Oece& kesÀ mebmLeeHekeÀ ieewlece yegodOe keÀe pevce
Fmeer Oeeefce&keÀ Yeejle Yetefce Hej ngDee Lee ~ GvneWves pevemeeOeejCe keÀes peerJeeW Hej o³ee keÀjves keÀe GHeosMe efo³ee
leLee GvekeÀe ceeie&oMe&ve efkeÀ³ee ~ GvneWves Yeejle Je<e& keÀe mecceeve Deewj ³eMe yeæ{e³ee ~
FmeefueS keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ ³en ³egodOeYetecf e nw keÌ³eeWefkeÀ Fme Yeejle keÀer Oejleer Hej DeveskeÀ ceneve ³egoOd e
ueæ[s ieS nQ Deewj ³en leHeeqmJe³eeW DeLee&le %eeefve³eeW keÀer Yetefce nw ~ Ssmeer ceneve ³egoOd e Yetecf e Deewj %eeefve³eeW keÀer
Yetecf e Hej cesje pevce ngDee nw ~
mebosMe - He´mlegle keÀeJf elee ceW keÀeJf e ves ³en meboMs e efo³ee nw efkeÀ nceejer Yeejle Yetecf e Hej DeveskeÀ ceneHegjÀ<eeW, meblees,b leHeeqmJe³eeW
Deewj %eeefve³eeW ves pevce efue³ee nw ~ nceejer ³en ceele=Yetefce yengle HeeJeve nw ~

MeyoeLe&
ceele=Yetecf e - pevceYetecf e Ieveer - ienjer

Hegveerle - HeefJe$e Petcelee - FOej-GOej uenjevee
oer³ee - oerHekeÀ HegkeÀejleer - yegueeleer
HegC³eYetecf e - HeefJe$e Yetecf e HeJeve - nJee
o³ee - keÀ©Cee ceue³e - HeJe&le keÀe veece, megiebeOf ele
efmebOeg - mecegê meBJeejleer - mepeeleer
®etcelee nw - mHeMe& keÀjlee nw pevceer - Hewoe ngF&
uenj - lejbie meerlee - jece keÀer Helveer
®ejCe leues - HewjeW kesÀ veer®es ínjvee - efyeKejvee
íìe - MeesYee JebMeer - yee@bmegjer
efvele - Heélf eefove ieerlee - ÞeerceodYeieJeodieerlee efnogDb eeW
meg³eMe - ³eMe keÀe HeefJe$e ie´Lb e
peie - mebmeej ®enkeÀ - ef®eefæ[³eeW keÀer DeeJeepe
yenleer - ®eueleer peieceie - ®ecekeÀvee
Peeef[æ ³eeW - Hesæ[esb Pejves - Heneæ[eW mes efiejves Jeeuee Heeveer
efvejeueer - DeveesKeer Pejles - efiejles
Heie-Heie - keÀoce-keÀoce
DeekeÀeMe ®etcelee nQ - efnceeue³e HeJe&le yengle TB®ee nw Jen DeekeÀeMe keÀes mHeMe& keÀjlee ngDee He´leerle neslee nw
veer®es ®ejCe leues Heæ[s efvele efmebOeg - efpemekesÀ HewjeW kesÀ veer®es ncesMee meeiej uenjelee nw ~
mJeCe&Yetecf e - Jen Oejleer pees meesves kesÀ meceeve yengcetu³e nes ~
ceue³e HeJeve - ceue³e HeJe&le mes ®euevesJeeueer megieeqvOele nJee (oef#eCe Yeejle ceW eqmLele, ³eneB ®ebove
kesÀ Jeve nQ)
142 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ef$eJesCeer - leerve veefo³eeW keÀe efceueve (iebiee, ³ecegvee, mejmJeleer) DeLee&le mebiece ~
efnceeue³e - yeHe&À mes efIeje ngDee HeJe&le (Yeejle kesÀ meyemes TB®es HeJe&le keÀe veece)
Oece&Yetecf e - efpeme Oece&Yetecf e Hej ceveg<³e DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ Oeeefce&keÀ keÀe³e& keÀjles nQ ~
keÀce&Yetecf e - efpeme Yetefce Hej ceveg<³e DeveskeÀ He´keÀej kesÀ keÀce& keÀjlee nw ~
jIegHeefle - De³eesO³ee kesÀ jepee oMejLe Deewj yeæ[er jeveer keÀewMeu³ee kesÀ p³es<þ Heg$e ~
meerlee - efceefLeuee kesÀ jepee pevekeÀ keÀer Heg$eer, De³eesO³ee kesÀ jepee jece keÀer Helveer ~
ieerlee - efnvot Oece& kesÀ ueesieeW keÀe HeefJe$e Oeeefce&keÀ ie´vLe ~
ieewlece - yeewodOe Oece& kesÀ mebmLeeHekeÀ ~
³egodOeYetefce - efpeme mLeeve Hej ueæ[eF³eeB (³egodOe) nesleer nQ ~
yegodOeYetefce - Jen mLeeve peneB ieewlece yegodOe keÀe pevce ngDee Lee ~
keÀes³eue - SkeÀ He#eer efpemekeÀer DeeJeepe yengle ceOegj Deewj megjerueer nesleer nw ~
keÀ) Jen pevceYetecf e cesjer, Jen ceele=Yetecf e cesjer
TB®ee Keæ[e efnceeue³e, DeekeÀeMe ®etcelee nw,
veer®es ®ejCe leues Heæ[, efvele efmebOeg Petcelee nw ~
iebiee, ³ecegvee, ef$eJesCeer, veefo³eeB uenj jner nQ,
peieceie íìe efvejeueer, Heie-Heie Hej ínj jner nQ ~
Jen HegC³eYetecf e cesjer, Jen mJeCe&Yetecf e cesjer ~
Jen pevceYetecf e cesjer, Jen ceele=Yetecf e cesjer
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) keÀeJf elee kesÀ DeeOeej Hej èfnceeue³e' keÀer efJeMes<eleeSB yeleeFS ~
iii) `Jen pevceYetecf e cesjer' keÀefJelee keÀe GodoMs ³e mHe<ì keÀjsb ~
®ejCe, efvele, ®etcelee nw, íìe, efvejeueer, ínj jner
Gllej ë i) He´mlegle keÀefJelee keÀer HebefkeÌle³eeB `meesnve ueeue efÜJesoer peer' Üeje jef®ele nQ ~ Fme keÀefJelee ceW GvneWves Yeejle Yetefce keÀer
ceefncee, ieefjcee Deewj GmekeÀer Heéke=ÀeflekeÀ megvojlee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ GvneWves Fme keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes osMe kesÀ
Heélf e DeHeves ÞeodOee YeeJe keÀes J³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~
ii) keÀefJe èfnceeue³e' keÀer efJeMes<eleeSB yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ Yeejle SkeÀ efJeMeeue osMe nw ~ Fme osMe ceW efnceeue³e HeJe&le
meyemes TB®ee HeJe&le nw, pees Yeejle kesÀ Gllej efoMee cesb eqmLele nw Deewj SkeÀ j#ekeÀ keÀer YeeBelf e Deìue Keæ[e nw ~ efnceeue³e
HeJe&le Flevee TB®ee nw efkeÀ Ssmee ueielee nw pewmes DeekeÀeMe keÀes mHeMe& keÀj jne nes ~ Jen Yeejle keÀe cegkegÀì keÀnueelee
nw ~
iii) `Jen pevceYetefce cesjer' keÀefJelee ceW keÀefJe ves DeHeveer pevceYetecf e kesÀ Heéfle DeHeves ceve kesÀ YeeJeeW keÀes J³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~ Jes
DeHeves osMe kesÀ ieewjJe, ³eMe Deewj keÀerelf e& kesÀ efJe<e³e ceW yeleeles nQ efkeÀ cesjer pevceYetefce yengle HeefJe$e Deewj ieefjceeHetCe& nw ~
efJeMeeue efnceeue³e osMe keÀer j#ee kesÀ efueS jKeJeeues keÀer YeeBefle nj Heue lelHej jnlee nw ~ efJeMeeue meeiej Yeer nceejer
ceele=Yetecf e kesÀ HewjeW ceW PegkeÀe ngDee nw ~ ³eneB keÀoce - keÀoce Hej DeveesKeer megbojlee efyeKejer ngF& nw Deewj meyekesÀ ceve keÀes
ceesefnle keÀjleer nw ~ nceejs osMe kesÀ meYeer Oece& nceW Meebefle, SkeÀlee Deewj meogHeosMe keÀe %eeve osles nQ ~ meYeer Oece& SkeÀ
ICSE IX & X 143
Hindi Robomate+
ceeuee ceW ieBLt es ngS Heg<HeeW keÀer YeeBelf e nQ ~ nceejs osMe keÀer efJeefYevveleeSB nceejer Hen®eeve nQ Deewj mecevJe³e (meceevelee) keÀer
YeeJevee nceejer mebmke=Àelf e keÀe HeéCe nw ~ Fme He´keÀej keÀefJe ves DeHeveer ceele=Yetecf e kesÀ Heélf e Hećs e YeeJe, ÞeodOee YeeJe SJeb YeefkeÌle
YeeJe keÀes J³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~
iv) ®ejCe - Hewj, efvele - Heéfleefove,
®etcelee nw - mHeMe& keÀjlee nw, íìe - megbojlee,
efvejeueer - DeveesKeer, ínj jner - efyeKesj jner nw
Ke) Pejves DeveskeÀ Pejles, efpemekeÀer Heneef[æ ³eebs ces,b

eq®eef[æ ³eeB ®enkeÀ jner nw,b nes cemle Peeef[æ ³eebs cebs ~
DecejeF³ee@b Ieveer nw,b keÀes³eue HegkeÀejleer nw ~
yenleer ceue³e HeJeve nw, leve-ceve meBJeejleer nw ~
Jen Oece&Yetecf e cesjer, Jen keÀce&Yetecf e cesjer ~
He´Mve ë i) keÀeJf e kesÀ Devegmeej Yeejle kesÀ PejveeW keÀer keÌ³ee efJeMes<elee nw ?
ii) `DecejeF³eeB Ieveer nQ, keÀe³s eue HegkeÀejleer nQ' keÀeJf elee keÀer Fme Hebekf eÌle keÀe YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
iii) GHe³egk& eÌle keÀeJf elee kesÀ DeeOeej Hej YeejleJe<e& kesÀ HeékeÀe= lf ekeÀ meeQo³e& keÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
iv) keÀefJe ves YeejleYetecf e keÀes Oece&Yetecf e Deewj keÀce&Yetecf e keÌ³eeW keÀne nw ?
Gllej ë i) Yeejle kesÀ PejveeW keÀer HećegKe efJeMes<eleeSB ³en nw efkeÀ Yeejle Je<e& DeveskeÀ TB®es - TB®es Heneæ[ nQ ~ Gve Heneæ[eW mes Pejves efvejvlej
Pej - Pej Pejles nQ, efpememes ®eejeW lejHeÀ nefj³eeueer - ner - nefj³eeueer efoKeeF& osleer nw ~ Gve PejveeW mes efiejves Jeeuee peue,
mJe®í, Meerleue Deewj ceerþe neslee nw ~ PejveeW kesÀ Deeme - Heeme keÀe ¢M³e yengle ner megboj neslee nw, efpemes osKeves mes ceve
Deevebefole nes peelee nw ~ Gve PejveeW kesÀ Meerleue peue kesÀ mHeMe& cee$e mes ceve lejes leep]ee nes peelee nw Deewj Mejerj keÀer
LekeÀeJeì otj nes peeleer nw ~ Heneæ[eW mes yenves Jeeues Pejves He´ke=Àefle keÀer mebog jlee ceW ®eej ®eeBo ueiee osles nQ ~
ii) Yeejle efJeefYevve Heéke=ÀeflekeÀ mebHeoeDeeW mes efIeje osMe nw ~ Fme osMe ceW Deece kesÀ yengle yeæ[s - yeæ[s yeieer®es nQ ~ Deece kesÀ
yeieer®eeW ceW keÀes³eue keÀer ceOegj Deewj megjerueer DeeJeepe ietpB eleer nw ~ ®eejeW lejHeÀ keÀe JeeleeJejCe Deevebooe³ekeÀ Deewj megKeo
nes peelee nw ~ yemeble $eÝleg kesÀ mece³e Deece kesÀ Je=#eeW Hej yeewj Dee peelee nw, leye keÀes³eue keÀer ceOegj DeeJeepe meYeer keÀe
ceve ceesn uesleer nw ~
iii) GHe³egk& eÌle keÀeJf elee ceW keÀeJf e ves DeHeves osMe keÀer Heéke=Àelf ekeÀ megob jlee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ Jes efueKeles nQ efkeÀ Yeejle SkeÀ efJeMeeue
osMe nw ~ Yeejle kesÀ GÊej efoMee ceW TB®ee efnceeue³e MeesYee³eceeve nw, Jen SkeÀ j#ekeÀ keÀer YeeBelf e Deìue Keæ[e nw ~ oef#eCe efoMee
ceW efnob cenemeeiej uenjelee nw ~ ³eneB kesÀ Heneæ[eW ceW DeveskeÀ Pejves efvejvlej Pejles jnles nQ ~ ³es Pejves Yeejle Yetecf e keÀer Heéke=Àelf ekeÀ
megob jlee keÀes yeæ{eles nwb ~ ³eneB Peeef[æ ³eeW ceW ef®eef[æ ³ee@b He´mevve neskeÀj ncesMee ®enkeÀleer jnleer nwb ~ Deece kesÀ yeieer®eeW ceW keÀe³s eue
keÀer ceOegj Deewj megjerueer DeeJeepe Yeer megveeF& osleer nw ~ keÀe³s eue keÀer ceOegj DeeJeepe JeeleeJejCe keÀes KegMevegcee yevee osleer nw ~
ceue³e HeJe&le mes Deeves Jeeueer Meerleue Deewj megiebeOf ele nJee nceejs Mejerj keÀes leep]eieer osleer nw ~ Fme He´keÀej GHe³egk& eÌle keÀeJf elee Yeejle
kesÀ Heéke=ÀeflekeÀ meeQo³e& keÀes oMee&leer nw ~
iv) keÀefJe ves YeejleYetefce keÀes Oece&Yetefce Deewj keÀce&Yetefce FmeefueS keÀne nw keÌ³eeWefkeÀ Fme Yeejle keÀer HeeJeve Yetefce Hej DeveskeÀ
Oeeefce&keÀ Heg©<eeW ves pevce efue³ee Deewj Fmeer Oejleer Hej DeveskeÀ OeceeX keÀe efJekeÀeme ngDee ~ nceejs osMe ceW DeveskeÀ He´keÀej kesÀ
Oece&, SkeÀ ceeuee ceW ieBLt es ngS Heg<HeeW keÀer lejn nwb, efpeme He´keÀej ceeuee keÀe He´l³eskeÀ Heg<He GmekeÀer megbojlee yeæ{elee nw Gmeer
He´keÀej efJeefYevve Oece& nceejs osMe keÀer megob jlee Deewj ieewjJe keÀes yeæ{eles nQ ~
YeejleYetecf e keÀce&Yetecf e Yeer nw DeLee&le DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS DeveskeÀ osMeYekeÌle DeHeves keÀce& kesÀ ceeie& Hej ®eueles
ngS Menero nes ieS ~
144 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ie) pevces peneB Les jIegHeefle, pevceer peneB Leer meerlee,

Þeerke=À<Ce ves megveeF&, JebMeer Hegveerle ieerlee ~
ieewlece ves pevce ueskeÀj, efpemekeÀe meg³eMe yeæ{e³ee,
peie keÀes o³ee efoKeeF&, peie keÀes oer³ee efoKee³ee ~
Jen ³egoOd eYetecf e cesjer, Jen yegoOd eYetecf e cesjer ~
He´Mve ë i) jIegHeefle Deewj meerlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) Þeerke=À<Ce keÀevw e Les ? GvekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iii) keÀefJe ves YeejleYetecf e keÀes efkeÀve ceneve Heg©<eeW keÀer Yetecf e keÀne nw ?
Hegveerle, meg³eMe, peie, oer³ee, ³egodOeYetefce, pevceYetecf e
Gllej ë i) De³eesO³ee kesÀ jepee keÀe veece oMejLe Lee ~ GvekeÀer leerve jeefve³eeB LeeR ~ GvekesÀ yeæ[s Heg$e keÀe veece jece Lee ~ GvneWves Oece&
keÀer j#ee Deewj ceeveJe keÀer megj#ee kesÀ efueS DeveskeÀ og<ì je#emeeW keÀe JeOe efkeÀ³ee ~ jece peer keÀe efJeJeen pevekeÀ vebeof veer
meerlee mes ngDee ~ meerleepeer, jecepeer keÀer Helveer Leer ~ GvekeÀe Heeueve - Hees<eCe jepecenue ceW ngDee Lee ~ GvneWves yengle
megKece³e peerJeve efyelee³ee Lee uesekf eÀve efJeJeen kesÀ HeM®eeled meerleepeer keÀes yengle meejer mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e ~
peye jece peer keÀes ®eewon Je<e& keÀe JeveJeeme efceuee, leye meerlee peer Yeer Heefle kesÀ meeLe ®eewon Je<eeX lekeÀ Jeve ceW jneR ~ Jen
SkeÀ HeefleJe´lee m$eer SJeb l³eeie keÀer mee#eele cetelf e& LeeR ~
ii) Þeerke=À<Ce keÀe pevce ceLegje ceW ngDee Lee ~ kegÀí keÀejCe JeMe GvekesÀ efHelee JemegosJe ves GvnW ieeskegÀue ceW vebo kesÀ Iej HenB®g ee
efo³ee Lee ~ GvekeÀe Heeueve-Hees<eCe ³eMeesoe Deewj vebo ves efkeÀ³ee ~ ke=À<Ce ves ieeskegÀue ceW DeveskeÀ He´keÀej keÀer ueerueeSB keÀer
Deewj og<ì je#emeeW keÀe JeOe keÀjkesÀ mecemle ceeveJe peeefle³eeW keÀer j#ee keÀer ~ GvneWves DeHeveer yeeBmegjer keÀer ceOegj DeeJeepe mes
meYeer kesÀ ceve keÀes ceesenf le keÀj efue³ee ~ kegÀ©#es$e ceW ceneYeejle kesÀ ³egoOd e kesÀ mece³e GvneWves Depegv& e keÀes ieerlee keÀe GHeosMe
efo³ee Deewj mebmeej keÀes %eeve keÀe ceeie& efoKee³ee ~
iii) keÀefJe ves YeejleYetecf e keÀes ceneve Heg©<eeW keÀer Yetecf e FmeefueS keÀne nw keÌ³eeWekf eÀ Fme YeejleYetecf e Hej DeveskeÀ ceneve, Jeerj SJeb
%eeveer Heg©<eeW ves pevce efue³ee ~ ³en Yetecf e Hejeke´Àceer, meenmeer Deewj Oew³e&Jeeve ueesieeW keÀer nw ~ nceejs osMe kesÀ Jeerj ceele=Yetecf e
keÀer j#ee kesÀ efueS keÀce& kesÀ ceeie& Hej ®eueles ngS Menero nes ieS ~ Fmeer He´keÀej DeveskeÀ meble cenelceeDeeW ves Fme Oejleer Hej
pevce ueskeÀj DeHeves %eeve SJeb GHeosMe mes mebmeej kesÀ HeéefCe³eeW keÀe ceeie&oMe&ve efkeÀ³ee ~ jecepeer keÀes ce³ee&oe Heg©<eesllece
keÀne peelee nw ~ GvneWves meowJe Oece& SJeb ce³ee&oe keÀe Heeueve efkeÀ³ee ~ Þeer ke=À<Ce keÀer yeeBmegjer keÀer ceOegj leeve ves meYeer
ueesieeW keÀes ceesefnle keÀj efue³ee Deewj GvneWves DeveskeÀ og<ì oeveJeeW keÀe mebnej Yeer efkeÀ³ee ~
iv) Hegveerle - HeefJe$e meg³eMe - ³eMe, keÀerefle&
peie - mebmeej oer³ee - %eeve, He´keÀeMe
³egodOeYetefce - ³egodOe keÀe cewoeve pevceYetecf e - efpeme mLeeve Hej pevce ngDee nes

ICSE IX & X 145
cesIe DeeS
5 keÀefJe - meJe&sMJej o³eeue mekeÌmesvee
keÀeJf e
ve³eer keÀefJelee kesÀ efJeK³eele keÀefJe Þeer meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee keÀe pevce meved 1927 keÀes GllejHeóMs e keÀs yemleer efpeues
ceW ngDee ~
meved 1965 ceW FvneWves èfoveceeve' meeHleeefnkeÀ Heef$ekeÀe kesÀ GHemebHeeokeÀ kesÀ Heo Hej keÀe³e& efkeÀ³ee ~ FmekesÀ yeeo FvnW
ye®®eeW keÀer Heémf eodOe SJeb ueeskeÀeHf e´³e ceeefmekeÀ Heef$ekeÀe `Hejeie' kesÀ mebHeeove keÀer efpeccesoejer efceueer efpemekeÀe Del³eble meHeÀueleeHetJe&keÀ
Jenve efkeÀ³ee ~
meved 1983 ceW FvekeÀe DeekeÀemf cekeÀ efveOeve nes ie³ee, pees meeefnl³e peiele kesÀ efueS DeHetjCeer³e #eefle Leer ~
FvekeÀer HećegKe j®eveeSB nQ- `keÀeþ keÀer Iebefì³eeB', `yeeBme keÀe Hegue', ìece& nJeeSB', `SkeÀ metveer veeJe', kegÀDeeJees
veoer', `pebieue keÀe oo&', `KetBefì³eeW Hej ìBies ueesie'- keÀeJ³e mebień, `Heeieue kegÀlleeW keÀe cemeerne', `mees³ee ngDee peue'-
GHev³eeme; `yekeÀjer'- veeìkeÀ leLee ueæ[eF&-keÀneveer ~ FvneWves He´®egj cee$ee ceW yeeue meeefnl³e Yeer efueKee ~ èfoveceeve' cebs
He´keÀeefMele `®ejKes Deewj ®ej®es' mlebYe kesÀ efueS Fvnbs yengle ueeskeÀefHe´³elee HeéHle ngF& ~
`cesIe DeeS' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

Òemlegle keÀefJelee `cesIe DeeS ceW' keÀefJe meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer ves cesIeeW keÀe ceeveJeerkeÀjCe Üeje Òeke=Àefle kesÀ efJeefJeOe
ªHeeW keÀe yengle megvoj ef®e$eCe efkeÀ³ee nQ ~ ûeeceerCe mebmke=Àefle ceW oeceeo kesÀ Deeves Hej pees Guueeme keÀe JeeleeJejCe yevelee nw,
Gmeer Guueeme keÀes cesIeªHeer cesnceeve kesÀ ªHe efoKee³ee ie³ee nQ ~ yejmeele kesÀ efoveeW ceW yeeoue Gceæ[ - Gceæ[ keÀj Deemeceeve
ceW íe peeles nQ, Oetue Gæ[leer nQ, yeeoue veer®es ef#eeflepe Hej PegkeÀ Deeles nQ ~ efyepeueer ®ecekeÀleer nw Deewj yeeoue yejmeves ueieles
nQ ~ keÀefJe ves yeeoueeW keÀes cesnceeve kesÀ ªHe ceW efoKee³ee nw ~ ³eneB keÀefJelee ceW cesIeeW kesÀ meeLe - meeLe ueleeDeeW, veefo³eeW,
leeueeyeeW SJeb Hesæ[eW keÀe Yeer ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee ie³ee nw ~

1. cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve keÀs meBJej kesÀ ~
Deeies-Deeies vee®eleer-ieeleer ye³eej ®eueer,
ojJee]pes-efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieeR ieueer-ieueer,
Heengve p³eeW DeeS nes, ieeBJe ceW Menj kesÀ ~
cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve kesÀ meBJej kesÀ ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej `meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer' nQ ~ Fme keÀefJelee ceW GvneWves Je<ee& HeéjcYe nesves kesÀ
HetJe& yeeoueeW kesÀ Deeieceve keÀe ceveesnejer JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~
yeeoue mepe-meBJej keÀj Deemeceeve ceW íeS nQ DeLee&le Hetje DeekeÀeMe yeeoueeW mes Yeje nw ~ DeekeÀeMe ceW íeS ngS
keÀeues-keÀeues yeeoue yengle megboj Deewj ceveceesnkeÀ ueie jns nQ ~ yeeoueeW kesÀ Deeves Hej, GvekesÀ mJeeiele ceW
mevemeveeleer ngF& lespe nJee ®eue jner nw ~ He´l³eskeÀ ieueer kesÀ ojJeepes Deewj efKeæ[efkeÀ³eeB pees uet leLee Gceme kesÀ
146 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀejCe yebo Les, Deye þb[er nJee kesÀ PeeWkeÀeW kesÀ keÀejCe Kegueves ueieer nQ ~ Ssmee ueie jne nw pewmes cesIe ªHeer cesnceeve
keÀe mJeeiele ieeBJe ceW nj peien nes jne nw ~ efpeme He´keÀej Menj mes DeeS ngS cesnceeve keÀe mJeeiele ieeBJe kesÀ He´l³eskeÀ
Iej ceW neslee nw, Gmeer He´keÀej yeeoueeW keÀe mJeeiele He´ke=Àefle keÀe He´l³eskeÀ lelJe keÀj jne nw ~ ke=À<Ce JeCe& kesÀ
ceveceesnkeÀ yeeoue Ketye mepe-Oepe keÀj Deemeceeve ceW íeS ngS nQ ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves ³en meboMs e efo³ee keÀefJe mekeÌmesvee peer ves He´mlegle keÀefJelee ceW yeeoueeW kesÀ Deeieceve keÀer
leguevee SkeÀ DeefleefLe mes keÀer nw ~ pewmes DeefleefLe kesÀ Deeieceve Hej He´mevvelee nesleer nw Jewmes ner yeeoueeW kesÀ Deeieceve
Hej meYeer keÀes He´mevvelee nes jner nw ~
2. Hes[æ PegkeÀ PeeBkeÀves ueies iejove G®ekeÀeS,

DeeBOeer ®eueer, Oetue Yeeieer IeeIeje GþeS,
yeeBkeÀer ef®eleJeve Gþe veoer efþþkeÀer, IetIB eì mejkesÀ ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej `meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer' nQ ~ keÀefJelee keÀer Fve Hebekf eÌle³eeW ceW GvneWves He´ke=Àefle
keÀe ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee nw Deewj ieeBJe ceW DeefleefLe kesÀ Deeoj - melkeÀej keÀer efJeefOe keÀes oMee&³ee nw ~
keÀeJf e keÀnles nQ efkeÀ efpeme He´keÀej ieeBJe ceW DeeS DeefleefLe keÀes ueesie DeHeves IejeW mes PeeBkeÀ - PeeBkeÀ osKeles nw,b
Gmeer He´keÀej Hesæ[ Yeer yeeoueeW keÀes osKe jns nQ DeLee&le nJee kesÀ lespe ®eueves mes Hes[æ eW keÀer [eefue³ee@b keÀYeer PegkeÀleer
nQ Deewj keÀYeer THej keÀer lejHeÀ Gþ peeleer nwb ~ GvekeÀer Fme efke´À³ee keÀes osKekeÀj Ssmee ueie jne nw efkeÀ Hesæ[ Yeer
DeHeveer ieo&ve TB®eer keÀjkesÀ Deemeceeve ceW íeS yeeoueeW keÀes osKeves keÀe He´³eeme keÀj jns nwb ~ lespe nJee ®eueves kesÀ
keÀejCe ®eejeW lejHeÀ Oetue-ner-Oetue Gæ[ jner nw ~ ®eejeW lejHeÀ Gæ[leer ngF& Oetue keÀes osKekeÀj Ssmee ueie jne nw efkeÀ
pewmes ieeBJe keÀer ³egJeefle³eeB, ieeBJe ceW DeeS ngS DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS neLeeW mes IeeIeje HekeÀæ[keÀj Yeeie jner
nesb ~ DeefleefLe ªHeer yeeoueeW keÀes osKekeÀj veoer Yeer Gmeer He´keÀej Mejcee peeleer nw, efpeme He´keÀej efHe´³elecee DeHeves
efHe´³elece keÀes osKekeÀj Mejcee peeleer nw Deewj eflejíer efveieen mes Lees[æ e-mee IeBIt eì mejkeÀekeÀj efHe´³elece keÀes osKeleer
nw DeLee&le Ssmee ueie jne Lee, veoer DeHeveer eflejíer vepejeW mes yeeoueeW keÀes osKeves keÀe He´³eeme keÀj jner nes Deewj
GmekeÀe IetIB eì mejkeÀ ie³ee nw ~ yeeoue DeefleefLe keÀer YeeBefle Ketye mepe-meBJej keÀj Deemeceeve ceW íeS ngS nQ Deewj
meyekeÀe ceve ceesn jns nQ ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves Òeke=Àefle keÀe ceveceesnkeÀ Deewj ³eLeeLe& ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~
3. yet{æ s HeerHeue ves Deeies yeæ{keÀj pegnej keÀer

`yejme yeeo megeOf e ueervneR ~'
yeesueer DekegÀueeF& uelee Deesì nes efkeÀJeej keÀe,r
njmee³ee leeue uee³ee Heeveer Hejele Yej kesÀ ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee ceW keÀefJe j®eveekeÀej meJexMJejo³eeue mekeÌmesvee peer nQ ~ Fme keÀefJelee ceW GvneWves He´ke=Àefle kesÀ
DevegHece, ceveesjce Deewj ³eLeeLe& ªHe keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ GvneWves Fme keÀefJelee ceW He´ke=Àefle keÀe ceeveJeerkeÀjCe
efkeÀ³ee nw ~
yeeoue DeefleefLe keÀer lejn mepe - Oepe keÀj DeekeÀeMe ceW efJe®ejCe keÀjves Dee ieS nwb ~ yet{æ e HeerHeue PegkeÀ
keÀj Deeoj YeeJe kesÀ meeLe yeeoueeW keÀe DeefYeJeeove keÀjlee nw ~ J³eekegÀue Deewj HejsMeeve uelee ojJeepes kesÀ Heerís
ICSE IX & X 147
Hindi Robomate+
mes keÀnleer nw efkeÀ Fme yeej DeeHe nce ueesieeW mes efceueves kesÀ efueS SkeÀ meeue yeeo DeeS nQ ~ yeeoueeW keÀes osKekeÀj
leeue Yeer yengle KegMe ngDee Deewj Jen yeeoue ªHeer DeefleefLe keÀe mJeeiele keÀjves kesÀ efueS Hejele ceW Heeveer YejkeÀj
uee³ee ~
Fme He´keÀej keÀefJe keÀnles nwb efkeÀ He´ke=Àefle keÀer meYeer JemlegSB yeeoueeW kesÀ Deeieceve mes yengle He´mevve nQ
Deewj meye DeHeves - DeHeves lejerkesÀ ³ee {bie mes GvekeÀe mJeeiele keÀjles nQ ~
meboMs e- Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves Yeejleer³e HejcHeje keÀes yengle ner megob j lejerkesÀ mes oMee&³ee nw ~
4. ef#eeflepe Deìejer ienjeF& oeefceveer ocekeÀer,

`#ecee keÀjes ieeBþ Kegue ieF& Deye Yejce keÀer ~'
yeeBOe ìtìe Pej-Pej efceueve kesÀ DeÞeg {jkesÀ ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej `meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer, nQ ~ Fme keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes Gvnesbves ³en
yelee³ee nw efkeÀ peye ieeBJe ceW keÀesF& DeefleefLe Deelee nw, lees ieeBJe kesÀ ueesie efkeÀme He´keÀej mes Gme DeefleefLe keÀe Deeoj
melkeÀej keÀjles nQ ~
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ Je<ee& nesves kesÀ HetJe& DeekeÀeMe ceW ienjs keÀeues yeeoue íeS ngS nQ ~ efpemekesÀ keÀejCe
®eejeW lejHeÀ DeBOesje ner DeBOesje íe³ee ngDee nw ~ DeekeÀeMe ceW efyepeueer ®ecekeÀ jner nw ~ ®ecekeÀleer efyepeueer kesÀ
He´keÀeMe ceW He´keÀ=efle kesÀ meejs efíHes ngS ¢M³e efoKeeF& osves ueieles nwb DeLee&le peye DeekeÀeMe ceW efyepeueer ®ecekeÀleer
nw, leye GmekesÀ He´keÀeMe ceW Hes[æ -HeewOes, Kesle-Keefueneve, Deìejer (íle), cekeÀeve Deeefo meYeer JemlegSB mHe<ì ªHe
mes efoKeeF& osves ueieleer nQ ~ Ssmee ueie jne nw efkeÀ yeeoue ªHeer DeefleefLe Oejleer Hej yejmeves kesÀ efueS J³eekegÀue nw
~ GvekesÀ Je<ee& ªHeer DeeBmet Pej-Pej keÀj yejmeves ueies nQ, pewmes efHe´³e kesÀ ceve ceW efHe´³elece kesÀ Heélf e Heæ[er Yeće keÀer ieeBþ
Kegue ieF& nes DeLee&le meYeer ieueleHeÀnefce³ee@b otj nes ieF¥ nebs Deewj GvekesÀ efceueve kesÀ DeeBmet yejme Heæ[s neW ~ Fme
He´keÀej yeeoue yeæ[s ner mepe-Oepe keÀj DeekeÀeMe ceW íeS ngS nQ ~ efHe´³elece mes DeHeves ceve keÀer yeele keÀnves kesÀ
yeeo efHe´³elecee keÀer DeeBKeeW mes Pej-Pej DeeBmet yenves ueieles nQ DeLee&le cesIe yejmeves ueieles nQ ~ keÀeJf e keÀnles nQ efkeÀ
ceve keÀes ceesnves Jeeues, H³eejs-H³eejs, keÀeues-keÀeues yeeoue mepe meBJej keÀj DeekeÀeMe ceW íeS ngS nwb ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee ceW keÀefJe ves Òeke=Àefle kesÀ ceeO³ece mes me®®es Òesce keÀes oMee&ves keÀe megvoj Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~

MeyoeLe&
cesIe - yeeoue yeve-þve - lew³eej neskeÀj

meBJej kesÀ - mepekeÀj vee®eleer - ve=l³e keÀjleer
ieeleer - ieerle ieevee ye³eej - nJee
DeÞeg - DeeBmet ieueer - Heleuee jemlee
Heengve - DeefleefLe p³eeWs - pewmes
PegkeÀ-PeeBkeÀves - veer®es keÀer lejHeÀ osKevee Deìejer - íle
ieo&ve G®ekeÀeS - ieo&ve GþekeÀj osKevee DeeBOeer - lespe nJee
Oetue - efceìdìer Yeeieer - Yeeievee
IeeIeje - uen@biee efceueve - efceuevee
148 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
yeeBkeÀer ef®eleJeve - eflejíer vepej Pej-Pej - ueieeleej efiejvee

efþþkeÀer - ©keÀer IetBIeì - Dee@b®eue mes cegBn {BkeÀvee
mejkeÀeS - mejkeÀvee yetæ{s HeerHeue - Hegjevee HeerHeue
pegnej - DeefYeJeeove yejme - meeue
megefOe - ³eeo ueervneR - efue³ee
uelee - yesue DekegÀueeF& - J³eekegÀue
Deesì - menejs efkeÀJeej - ojJeepee
njmee³ee - He´mevve ngDee leeue - leeueeye
{jkesÀ - yens ienjeF& - DebOesje, íe³ee
oeefceveer - efyepeueer ocekeÀer - ®ecekeÀer
#ecee - ceeHeÀer iee@bþ - yebOeve
Yejce - Yeće yeeBOe - jeskeÀvee, DeJejesOe
ye³eej - lespe ®eueves Jeeueer nJee
Heengve - efyevee yeleeS De®eevekeÀ Deeves Jeeuee cesnceeve
yeeBkeÀer ef®eleJeve - eflejíer vepej, Mejceeles ngS osKevee
pegnej - efkeÀmeer DeefleefLe kesÀ Deeves Hej DeefYeJeeove keÀjvee
Hejele - TB®es efkeÀveejs Jeeueer yeæ[er Leeueer
ef#eeflepe - peneB Hej Oejleer Deewj DeekeÀeMe efceuelee ngDee He´leerle neslee nw ~
keÀ) cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve keÀs meBJej kesÀ ~
ojJee]pes-efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieeR ieueer-ieueer,
Heengve p³eeW DeeS nes, ieeBJe ceW Menj kesÀ ~
He´Mve ë i) Ghe³egk& eÌle keÀefJelee keÀer Hebekf eÌle³eeW keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) vee®eles ieeles ngS keÀevw e ®eue jne nw ? keÌ³eeW ?
iii) `Heengve p³eeW DeeS nes, ieeBJe kesÀ Menj ceW' Fme Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej GHe³egk& eÌle keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
iv) keÀeJf elee ceW DeefleefLe kesÀ Deeieceve Hej efpeve jerelf e-efjJeepeeW keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee ie³ee nw, GvekeÀes mHe<ì keÀerepf eS ~
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀeJf elee kesÀ j®eveekeÀej `meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer' nw ~ Fme keÀeJf elee ceW GvneWves Je<ee& HeéjcYe nesves kesÀ HetJe& yeeoueeW
kesÀ Deeieceve keÀe ceveesnejer JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ yeeoue mepe-meBJejkeÀj Deemeceeve cesb íeS ngS nQ ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw
efkeÀ efJeMeeue DeekeÀeMe keÀeues-Yetjs yeeoueeW mes Yeje nw, pees osKeves ceW Del³eefOekeÀ ceveceesnkeÀ ueie jne nw ~ lespe nJee ®eueves
Hej IejeW keÀer efKeæ[efkeÀ³eeB Deewj ojJeepes ieefue³eeW ceW Kegueves ueies nQ ~ Ssmee ueie jne nw efkeÀ yeeoueeW keÀe mJeeiele keÀjves
kesÀ efueS Heéke=ÀeflekeÀ Deewj DeHeéke=ÀeflekeÀ meYeer JemlegSB He´mevvelee oMee& jner nQ DeLee&le meYeer yeeoueeW keÀe mJeeiele
keÀjves kesÀ efueS yes®ewve nQ ~
ICSE IX & X 149
Hindi Robomate+
ii) ke=À<Ce JeCe& kesÀ yeeoue DeekeÀeMe ceW íeS ngS nQ efpemekesÀ keÀejCe DeekeÀeMe Deewj Oejleer meye yengle megvoj
efoKeeF& os jns nQ ~ yeeoueeW kesÀ mJeeiele ceW GvekesÀ Deeies-Deeies meve-meve keÀjleer ngF& lespe nJee ®eue jner nw ~
lespe nJee kesÀ keÀejCe cekeÀeveeW keÀer efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieleer nQ Deewj JeeleeJejCe Meerleue nes peelee nw ~
vee®eleer, ieeleer ngF& lespe nJee FmeefueS ®eue jner nw keÌ³eeWefkeÀ yeeoueeW kesÀ Deeieceve mes Jen yengle KegMe nw ~
efpeme He´keÀej ye®®es DeHeveer ceve®eener Jemleg HeekeÀj yengle KegMe nes peeles nQ Deewj Gíue-ketÀokeÀj DeHeveer
KegMeer keÀe Fpenej keÀjles nQ, Gmeer He´keÀej nJee Yeer DeHeves ceve kesÀ YeeJeeW keÀes Gíue-ketÀokeÀj J³ekeÌle keÀjleer nw ~
iii) GHe³eg&keÌle HeBefkeÌle mes keÀefJe keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ ieceea keÀer leHeve mes Hesæ[-HeewOes, veoer-veeues, uelee-leeue
meye Peguemes, leHes, metKes Heæ[s Les uesefkeÀve DeekeÀeMe ceW peye meYeer ves mepes-meBJejs yeeoueeW keÀes osKee, lees GvekeÀe
ceve ce³etj keÀer lejn vee®eves ueiee DeLee&le Jes Del³eefOekeÀ KegMe nes ieS ~ Jes yeeoueeW keÀes osKekeÀj Flevee
KegMe nes ieS pewmes keÀesF& DeefleefLe Menj mes ieeBJe ceW Dee³ee nes ~ He´ke=Àefle keÀer meYeer JemlegSB Gme cesnceeve
kesÀ mJeeiele ceW ueie ieS ~ Ssmee ueie jne Lee pewmes meYeer Gme yeeoue ªHeer DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS
J³eekegÀue nQ ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ Je<ee& ve nesves Hej meye ogKeer Deewj HejsMeeve nQ uesefkeÀve pewmes
ner DeekeÀeMe ceW yeeoue efoKeeF& osles nQ, lees meYeer Deevebefole nes peeles nQ ~ GvnW ueielee nw efkeÀ Deye Oejleer
njer-Yejer nes peeSieer Deewj meYeer keÀer HejsMeeefve³eeB, mecem³eeSB meceeHle nes peeSBieer ~
iv) He´mlegle keÀefJelee ceW Heéke=ÀeflekeÀ lelJeeW keÀe ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee ie³ee nw ~ Deepe Yeer ieeBJeeW ceW DeefleefLe kesÀ
Deeieceve Hej mJeeiele keÀer jerefle nw ~ Menj kesÀ ueesie ieeBJe ceW peeles nQ, leye GvekeÀes osKeves kesÀ efueS ieeBJe
kesÀ ueesie DeHeves IejeW kesÀ ojJeepes Deewj efKeæ[efkeÀ³eeB KeesuekeÀj PeeBkeÀves ueieles nwb ~ Ssmes ner peye yeeoue ªHeer
DeefleefLe DeekeÀeMe ceW efoKeeF& osles nbw, leye GvekeÀes osKeves kesÀ efueS ojJeepes Deewj efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieleer
nQ ~ lespe nJee ®eueves Hej Oetue Gæ[leer nw ~ ®eejeW lejHeÀ Gæ[leer ngF& Oetue keÀes osKekeÀj Ssmee ueie jne nw pewmes
ieeBJe keÀer ³egJeefle³eeB, ieeBJe ceW DeeS ngS DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS neLeeW mes IeeIeje HekeÀæ[keÀj Yeeie jner
nQ ~ efpeme He´keÀej ieeBJe keÀer eqm$e³ee@b DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS MejceekeÀj DeHevee IeBtIeì Gþeleer nw,b Gmeer
He´keÀej veoer Yeer Mejceeles ngS yeeoue ªHeer DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS DeHevee IeBtIeì Gþeleer nw ~
Fme He´keÀej keÀefJe ves DeefleefLe kesÀ Deeieceve Hej DeveskeÀ jerefle-efjJeepeeW Hej He´keÀeMe [euee nw ~
Ke) Hesæ[ PegkeÀ PeeBkeÀves ueies iejove G®ekeÀeS,

DeeBOeer ®eueer, Oetue Yeeieer IeeIeje GþeS,
yeeBkeÀer ef®eleJeve Gþe veoer efþþkeÀer, IetBIeì mejKeS ~
cesIe DeeS yeæ[s yeve - þve meBJej kesÀ ~
He´Mve ë i) Hesæ[ yeeoueeW keÀes efkeÀme He´keÀej osKe jns nwb ?
ii) ``yeeBkeÀer ef®eleJeve'' keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? ³en efkeÀmekesÀ efueS keÀne ie³ee nw Deewj keÌ³eeW ?
iii) cesIeªHeer DeefleefLe kesÀ Deeieceve Hej He´ke=Àefle ceW keÌ³ee - keÌ³ee HeefjJele&ve nesles nwb ?
iv) `cesIe DeeS' keÀefJelee keÀe GodosM³e efueefKeS ~
Gllej ë i) nJee kesÀ lespe PeeskeÀeW mes Hesæ[eW keÀer [eefue³ee@b THej veer®es PegkeÀ jner nQ ~ Gve Hesæ[eW keÀes osKekeÀj Ssmee He´leerle
nes jne nw pewmes ³es Hesæ[ DeHeveer ieo&ve TB®eer keÀjkesÀ yeeoueeW keÀes osKe jns nQ ~ efpeme He´keÀej ieeBJe ceW DeeS
ngS DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS ueesie DeHeves IejeW keÀer efKeæ[efkeÀ³ee@b Deewj ojJeepes KeesuekeÀj PeeBkeÀves ueieles
nwb, Gmeer He´keÀej Hesæ[ Yeer DeefleefLe ªHeer yeeoueeW keÀes PegkeÀ - PegkeÀkeÀj yeeoueeW keÀes osKeles nQ DeLee&le DeekeÀeMe
ceW íeS ngS yeeoueeW keÀes osKeves kesÀ efueS Hesæ[ Yeer J³eekegÀue nQ ~
ii) ``yeeBkeÀer ef®eleJeve'' keÀe DeLe& eflejíer vepej neslee nw ~ ³en Meyo veoer kesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee
nw ~ cesIe ªHeer DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS He´ke=Àefle J³eekegÀue nw ~ veoer DeHeveer eflejíer vepej mes yeeoueeW
keÀes Gmeer He´keÀej osKe jner nw, efpeme He´keÀej efHe´³elecee DeHeves efHe´³elece keÀes ígHe-ígHe keÀj DeHevee IeBtIeì
mejkeÀekeÀj osKeleer nw ~ DeefleefLe kesÀ Deeves Hej IeBtIeì Deesæ{vee mecceeve keÀe met®ekeÀ ceevee peelee nw ~ veoer
Yeer cesIe-ªHeer DeefleefLe keÀes osKekeÀj SkeÀ peien Hej efþþkeÀkeÀj DeLee&le ©keÀkeÀj DeHevee IeBtIeì Deesæ{ uesleer
nw ~ DeHeves IeBtIeì keÀer Deeæ[ mes Jen GlmegkeÀlee HetJe&keÀ cesIeeW keÀes osKevee ®eenleer nw ~
150 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) keÀefJe `meJexMJejo³eeue mekeÌmesvee peer' ves `cesIe DeeS' keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes Je<ee& $eÝleg Deeves Hej
JeeleeJejCe ces nesvesJeeues HeefjJele&ve keÀe ef®e$eCe keÀjles ngS He´ke=Àefle keÀe ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee nw ~
cesIe ªHeer DeefleefLe kesÀ mepe-meBJejkeÀj Deeves Hej GvekesÀ Deeies þb[er nJee vee®eleer-ieeleer ®eueves ueieleer
nw ~ efpeme He´keÀej Menj mes iee@bJe ceW DeeS cesnceeveeW keÀes osKeves kesÀ efueS ieeBJe kesÀ ueesie GlmeenHetJe&keÀ osKeves
Deeles nQ, Gmeer He´keÀej cesIeªHeer DeefleefLe keÀes osKeves kesÀ efueS He´ke=Àefle kesÀ He´l³eskeÀ lelJe Glmeeefnle nwb ~ lespe
nJee ®eueves kesÀ keÀejCe peceerve mes Oetue Fme He´keÀej Yeeie jner nw efpeme He´keÀej ieeBJe keÀer efm$e³ee@b DeHeves neLeeW
mes IeeIeje HekeÀæ[keÀj Yeeieleer ngF& Gve cesnceeveeW keÀes osKeves kesÀ efueS oewæ[ jner neW ~ Hesæ[eW keÀer oMee Yeer kegÀí
Ssmeer ner nw ~ lespe nJee kesÀ keÀejCe Hesæ[ THej-veer®es PegkeÀ jns nQ ~ Ssmee He´leerle nes jne nw ceevees Jes iejove
Gþe-GþekeÀj cesIeeW keÀes osKekeÀj GvekeÀe DeefYeJeeove keÀj jns neW ~ veoer keÀes osKekeÀj Ssmee He´leerle nes jne
nw pewmes keÀesF& m$eer DeHevee IeBtIeì GþekeÀj meeQo³e&Yejer eflejíer vepej mes cesIeeW keÀes osKe jner nes ~ leeueeye Yeer
He´mevve nes ie³ee nw ~ He´ke=Àefle keÀer Ssmeer J³eekegÀuelee Deewj Glmeen keÀes osKekeÀj cesIeeW keÀes Deye He´ke=Àefle kesÀ Heeme
Deevee ner Heæ[siee ~
iv) `cesIe DeeS' keÀefJelee `meJexMJejo³eeue mekeÌmesvee' odJeeje jef®ele nw ~ Fme keÀefJelee ceW keÀefJe ves yeeoueeW kesÀ
Deeves keÀe ceveYeeJeve ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~
keÀefJe ves yeeoueeW keÀer leguevee ieeBJe ceW DeeS ngS SkeÀ DeefleefLe mes keÀer nw, efpemes osKeves kesÀ efueS ieeBJe
kesÀ ueesie J³eekegÀue nes peeles nQ Deewj Glmeeefnle neskeÀj osKeves Deeves ueieles nQ, Jewmes ner ieér<ce keÀer leHeve mes
leHes-Peguemes, metKes Hesæ[, veoer, uelee, leeue cesIeeW kesÀ Deeves keÀer He´leer#ee ceW DeeBKeW efyeíeS yewþs nQ ~ cesIe
ªHeer DeefleefLe kesÀ Deeieceve keÀer KegMeer mes meyekeÀe ceve ceesj kesÀ pewmee vee®eves ueielee nw ~ cesIe ªHeer DeefleefLe
kesÀ mJeeiele ceW He´ke=Àefle keÀe He´l³eskeÀ lelJe GmekesÀ mJeeiele ceW ueie peelee nw ~ Fme He´keÀej keÀefJelee keÀe cetue
GodosM³e Je<ee& $eÝleg keÀe megvoj Je ceveesnejer ef®e$eCe keÀjvee nw ~
ie) yetæ{s HeerHeue ves Deeies yeæ{keÀj pegnej keÀer

`yejme yeeo megefOe ueervneR ~'
yeesueer DekegÀueeF& uelee Deesì nes efkeÀJeej keÀer,
njmee³ee leeue uee³ee Heeveer Hejele Yej kesÀ ~
He´Mve ë i) cesIe kesÀ Deeves mes keÀewve nj<ee³ee nw Deewj keÌ³eeW ?
ii) GHe³eg&keÌle Heod³e keÀe YeeJeeLe& DeHeves MeyoeW ceW efueefKeS ~
iii) `yet{æ s HeerHeue ves Deeies yeæ{keÀj pegnej keÀe'r Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej GHe³egk& eÌle keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
pegnej, megefOe, ueervneR, Deesì, DekegÀueeF&, njmee³ee, leeue, Hejele
Gllej ë i) peye nceejs Iej ceW keÀesF& DeefleefLe Deelee nw, lees nce KegMe neskeÀj GmekeÀe mJeeiele keÀjles nQ ~ þerkeÀ Gmeer
He´keÀej yeeoue ªHeer DeefleefLe keÀes peye leeue osKelee nw, leye Jen nef<e&le DeLee&le He´mevve nes peelee nw ~
Jen yeeoueeW kesÀ Hewj HejKeejves DeLee&le HeeBJe Oeesves kesÀ efueS Hejele ceW Heeveer YejkeÀj uee³ee ~ leeue FmeefueS
yengle KegMe nw keÌ³eeWefkeÀ yeeoueeW kesÀ Deeves kesÀ HeM®eele Je<ee& nesieer Deewj meejs leeue Heeveer mes Yej peeSBies ~ He´ke=Àefle
ceW ®eejeW lejHeÀ nefj³eeueer ner nefj³eeueer efoKesieer ~ He´ke=Àefle kesÀ ®eejeW Deesj keÀe JeeleeJejCe ceveceesnkeÀ Deewj
megneJevee nes peeSiee ~
ii) GHe³eg&keÌle Heod³e ceW keÀefJe `meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee' ves He´ke=Àefle keÀe ceveesnejer ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ yeeoue
DeefleefLe keÀer lejn mepe-Oepe keÀj Deemeceeve ceW efJe®ejCe keÀj jns nQ ~ yetæ{e HeerHeue meeceves DeekeÀj PegkeÀkeÀj
yeeoueeW keÀe DeefYeJeeove keÀj jne nw ~ ojJeepes keÀer Deeæ[ ceW mekegÀ®eeF&-meer uelee Keæ[er neskeÀj keÀn jner nQ
efkeÀ DeeHe Fleves mece³e HeM®eele keÌ³eeW DeeS ? leeue Yeer yeeoueeW keÀes osKekeÀj yengle KegMe nw ~ Jen cesIe
ªHeer DeefleefLe kesÀ ®ejCe Oeesves kesÀ efueS Hejele cesb Heeveer Yej keÀj uee³ee ~ keÀeues jbie kesÀ ³es yeeoue Del³eefOekeÀ
megboj ueie jns nwb ~ Ssmee ueie jne nw efkeÀ pewmes Jes mepe-meBJejkeÀj DeekeÀeMe ceW Ietce jns nQ ~
ICSE IX & X 151
Hindi Robomate+
iii) Fme keÀefJelee ceW meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee peer ves He´ke=Àefle kesÀ DevegHece, ceveesjce Deewj ³eLeeLe& ªHe keÀe
eq®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ GvneWves Fme keÀefJelee ceW yeeoueeW keÀe ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee nw ~ DeefleefLe keÀer lejn
mepe-Oepe keÀj yeeoue DeekeÀeMe ceW efJe®ejCe keÀjves Dee ieS nwb ~ yetæ{e HeerHeue PegkeÀkeÀj Deeoj YeeJe kesÀ
meeLe yeeoueeW keÀe DeefYeJeeove keÀjlee nw ~ ojJeepes kesÀ Heerís mes J³eekegÀue Deewj HejsMeeve uelee keÀnleer
nw efkeÀ Fme yeej DeeHe ncemes efceueves kesÀ efueS SkeÀ meeue yeeo DeeS nQ ~ leeue Yeer yeeoueeW keÀes osKekeÀj
yengle KegMe ngDee ~ Jen Hejele ceW Heeveer YejkeÀj yeeoue ªHeer DeefleefLe kesÀ ®ejCe Oeesves kesÀ efueS uee³ee
DeLee&le GvekesÀ ®ejCe OeeskeÀj GvekeÀe mJeeiele efkeÀ³ee ~
keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ yeeoueeW kesÀ Dee peeves mes He´ke=Àefle kesÀ meYeer lelJe yengle He´mevve nQ ~
iv) pegnej - DeefYeJeeove megefOe - ³eeo
ueervneR - efue³ee Deesì - Heerís
DekegÀueeF& - J³eekegÀue, HejsMeeve njmee³ee - KegMe ngDee,
leeue - leeueeye Hejele - yeæ[er Leeueer
Ie) ef#eeflepe Deìejer ienjeF& oeefceveer ocekeÀer,
`#ecee keÀjes ieeBþ Kegue ieF& Deye Yejce keÀer ~'
yeeBOe ìtìe Pej-Pej efceueve kesÀ DeÞeg {jkesÀ ~
He´Mve ë i) èf#eeflepe Deìejer oeefceveer ocekeÀer' keÀefJelee keÀer Fme HebefkeÌle kesÀ DeeOeej Hej Je<ee& $eÝleg keÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
ii) yeve - meBJejkeÀj keÀewve Dee³ee nw ? GmekesÀ Deeieceve mes keÀewve-keÀewve He´mevve nwb ?
iii) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeW keÀe HećegKe GodosM³e mHe<ì keÀerefpeS ~
ef#eeflepe, oeefceveer, ocekeÀer, ieeBþ, Yejce, DeÞeg, {jkeÀs, Deìejer
Gllej ë i) He´mlegle HeBefkeÌle³eeW ceW yeeoueeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ ®eej cenerves Je<ee& keÀe ceewmece neslee nw, leye ®eejeW
lejHeÀ nefj³eeueer íe peeleer nw ~ HeMeg-He#eer, Hesæ[-HeewOes, Kesle-Keefueneve Deeefo meye Je<ee& $eÝleg kesÀ Deeles
ner KegMe neskeÀj Petceves ueieles nQ ~ ieceea kesÀ He´®eC[ leeHe mes leeueeye, veoer, Je=#e, ueleeSB meYeer metKe peeles
nwb ~ meejer He´ke=Àefle keÀes yeeoue Deewj Je<ee& keÀe yesmeyeér mes Fvlepeej neslee nw ~ He´ke=Àefle keÀer meYeer JemlegS Je<ee&
keÀer He´leer#ee ceW DeekeÀeMe keÀer Deesj osKeleer jnleer nwb ~ DeekeÀeMe ceW ®ecekeÀves Jeeueer efJepeueer mes %eele
neslee nw efkeÀ Deye Je<ee& HeéjcYe nesves Jeeueer nw ~ DeekeÀeMe ceW efyepeueer kesÀ ®ecekeÀles ner He´ke=Àefle kesÀ
De¢M³e ef®e$e GmekesÀ He´keÀeMe ceW efoKeeF& osves ueieles nQ ~
ii) mepes - meBJejs yeeoue Deemeceeve ceW efoKeeF& os jns nQ ~ Gve yeeoueeW keÀe meeQo³e& (meepe-meppee) osKekeÀj Ssmee
ueie jne nw efkeÀ pewmes mepe-meBJejkeÀj DeefleefLe DeeS nQ ~ ieceea kesÀ Ye³eevekeÀ leeHe mes Oejleer, leeueeye, veoer,
Hesæ[ - HeewOes meye Pegueme peeles nQ DeLee&le metKe peeles nQ Hejbleg yeeoueeW kesÀ Deeieceve mes ®eejeW Deesj He´mevvelee íe
peeleer nw ~ yeeoueeW kesÀ Deeves mes Hes[æ -HeewOes, veoer leeueeye meye KegMe nes peeles nQ ~ meYeer ueesie DeHeves ceve kesÀ
YeeJeeW keÀer DeefYeJ³eefkeÌle DeHeves-DeHeves {bie mes efkeÀ³ee nw pewmes HeerHeue keÀe Hesæ[ leeue, uelee meye KegMe neskeÀj
mJeeiele keÀjles nwb ~ Peg k eÀe ng D ee Heer Heue ieeBJ e kes À Je=o dO e kes À meceeve efo KeeF& os lee nw ~
ve peeves efkeÀleves cenerveeW mes ³en He´ke=Àefle cesIeeW kesÀ Deeves keÀe Fblepeej keÀj jner Leer Fmeereuf eS Deepe nef<e&le neskeÀj
GvekeÀe mJeeiele keÀjves kesÀ efueS J³eekegÀue nes Gþer nw ~
iii) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeB meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee odJeeje jef®ele nQ ~ keÀefJelee keÀe HećegKe GodosM³e He´ke=Àefle kesÀ
DevegHece Deewj ceveesjce ªHe keÀe ef®e$eCe keÀjvee nw ~ Gvnesbves He´ke=Àefle keÀe ceeveJeerkeÀjCe Yeer efkeÀ³ee nw ~
peye yeeoue mepe-meBJejkeÀj DeekeÀeMe ceW íeS jnles nQ leye Oejleer Hej ®eejeW lejHeÀ nukeÀe DebOesje efoKeeF&
osves ueielee nw Deewj JeeleeJejCe megKeo nes peelee nw ~ ieér<ce $eÝleg keÀer G<cee, leHeve, Deewj Gceme meye
meceeHle nes peeleer nw ~ DeekeÀeMe ceW Ieves yeeoueeW kesÀ yeer®e peye efyepeueer ®ecekeÀleer nw leye DebOesjs kesÀ keÀejCe
De¢M³e JemlegSB Yeer efoKeeF& osves ueieleer nQ ~ DeekeÀeMe ceW yeeoueeW keÀes osKekeÀj Ssmee ueie jne nw efkeÀ Jes
152 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Oejleer Hej Deeves kesÀ efueS yes®ewve neW ~ mvesn kesÀ keÀejCe yeeoueeW kesÀ Je<ee& ªHeer DeeBmet Pej-Pej Pejves ueies ~ ceevees
efHe´³elecee kesÀ ceve ceW efHe´³e kesÀ Heéfle Heæ[er ngF& Yeće keÀer ieeBþ Kegue ieF& nes, GmekesÀ ceve keÀer meejer ieuele HeÀnefce³eeB
otj nes ieF& Deewj GmekeÀer DeeBKeeW mes efceueve kesÀ DeeBmet Pej - Pej yenves ueies ~
iv) eq#eeflepe - peceerve Deewj Deemeceeve kesÀ efceueves keÀe SkeÀ keÀeuHeefvekeÀ mLeeve
oeefceveer - efyepeueer ocekeÀer - ®ecekeÀer
ieeBþ - yebOeve, ieb́Leer Yejce - ieuele]HeÀnceer
DeÞeg - DeeBmet {jkesÀ - efiejs
Deìejer - íle
æ[) ``cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve kesÀ, meBJej kesÀ
ojJeepes-efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieer ieueer-ieueer,
Heengve p³eeW Dee³es neW, ieeBJe ceW Menj kesÀ !
cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve kesÀ, meBJej kesÀ !''
He´Mve ë i) cesIe keÀneB DeeS ngS nQ ? keÀefJe keÀes cesIe osKekeÀj keÌ³ee He´leerle nes jne nw ?
ii) `ye³eej' Meyo mes DeeHe keÌ³ee mecePeles nQ ? keÀefJe FmekesÀ yeejs ceW keÌ³ee yeleevee ®eenlee nw ?
iii) ojJeepes-efKeæ[efkeÀ³eeB keÌ³eeW Kegueves ueieer nQ ? efkeÀmekeÀe mJeeiele keÀneB Hej efkeÀme He´keÀej efkeÀ³ee peeves
ueiee nw ? keÀefJe kesÀ YeeJe mHe<ì keÀerefpe³es ~
iv) keÀefJelee keÀe kesÀvêer³e YeeJe efueefKe³es ~
Gllej ë i) cesIe DeefleefLe keÀer YeeBefle mepe-meBJejkeÀj DeekeÀeMe ceW íeS ngS nQ'' ~ keÀefJe keÀes Ssmee He´leerle nes jne nw pewmes
Menj mes efkeÀmeer cesnceeve kesÀ Deeves Hej ieeBJe kesÀ ueesie GmekeÀe mJeeiele keÀjles nQ, Gmeer He´keÀej yeeoue Yeer
mepe-OepekeÀj DeeS nQ Deewj He´ke=Àefle yeeoueeW keÀe mJeeiele keÀj jner nw ~ cesIeeW kesÀ Deeles ner He´ke=ÀeflekeÀ JeeleeJejCe
ceW nue®eue-meer He´leerle nesleer nw ~
ii) `ye³eej' Meyo keÀe DeLe& nw nJee Je<ee& nesves mes HetJe& nJee kesÀ lespe-lespe PeeWkesÀ ®eueles nQ ~ ³eneB keÀefJe keÀnvee
®eenles nQ efkeÀ yeeoueeW keÀes mepe-Oepe keÀj Deeles osKe nJee ceocemle neskeÀj vee®eleer ieeleer meer ®eueves
ueieleer nw ~ nJee kesÀ ®eueves Hej ieefue³eeW cesb eqmLele IejeW kesÀ ojJeepes Je efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieleer nQ ~
³eneB keÀefJe ves cesIe keÀe ceeveJeerkeÀjCe keÀj Gmes DeefleefLe keÀe ªHe Heóeve efkeÀ³ee nw ~ pewmes Menj mes ieeBJe
ceW Dee³es DeefleefLe keÀe mJeeiele keÀjves kesÀ efueS meye DeHeves IejeW mes PeeBkeÀves ueieles nQ Deewj vee®e-ieekeÀj
GmekeÀe mJeeiele keÀjles nQ Jewmes ner nJee Yeer yengle He´mevve nw Deewj yeeoueeW keÀe
mJeeiele keÀj jner nQ ~
iii) yeeoueeW kesÀ Deemeceeve ceW Deeles ner nJee lespe-lespe ®eueves ueieleer nw ~ Gme nJee kesÀ PeeWkeÀeW mes ieueer kesÀ
IejeW Deewj ojJeepes keÀer efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieleer nQ ~ ³eneB Hej keÀefJe yeeoueeW keÀer leguevee Menj mes ieeBJe
ceW DeeS ngS DeefleefLe mes keÀj jns nQ pees efkeÀ uebyeer He´leer#ee keÀjJeeves kesÀ yeeo ieeBJe ceW DeeS nQ ~ Fme
DeefleefLe kesÀ Deeieceve mes ve kesÀJeue ieeBJe kesÀ ueesie yeequkeÀ veoer-veeues, Hesæ[-HeewOes, HeerHeue meYeer He´mevve nes
Gþles nQ ~
iv) Fme keÀefJelee ceW keÀefJe ves cesIeeW keÀe ceeveJeerkeÀjCe efkeÀ³ee nw ~ cesIeeW keÀes mepes-meBJejs DeefleefLe (oeceeo) mes
keÀer ieF& nw ~ ieéceerCe mebmke=Àefle ceW efkeÀmeer Menjer DeefleefLe ³ee oeceeo kesÀ Deeves Hej Guueeme keÀe pees
JeeleeJejCe yevelee nw, DeekeÀeMe ceW cesIeeW kesÀ Deeves keÀe JeCe&ve keÀjles ngS keÀefJe ves Gmeer Guueeme keÀes oMee&³ee
nw ~ efpeme lejn DeefleefLe kesÀ Deeves Hej ieeBJe kesÀ ye®®es oewæ[-oewæ[keÀj meyekeÀes met®evee osles nQ ~ Gmeer He´keÀej
cesIe kesÀ Deeves keÀer met®evee osves kesÀ efueS nJee lesp]e ieefle mes ®eueves ueieleer nw ~ efpeme He´keÀej DeefleefLe kesÀ
Deeves Hej ieeBJe kesÀ ueesieeW keÀer Heéfleefke´À³ee nesleer nw, Gmeer He´keÀej yeeoueeW kesÀ Deeieceve Hej He´ke=Àelf e keÀer He´l³eskeÀ
Jemleg pewmes - nJee, Heæ[s , leeue, uelee, Je yet{æ e HeerHeue Deeefo DeHeveer Heéfleefke´À³ee osves ueieles nQ ~

ICSE IX & X 153
6 metj kesÀ Heo
keÀefJe - metjoeme
keÀeJf e
efnob er keÀer ke=À<Ce YeefkeÌle MeeKee kesÀ keÀefJe³eeW ceW metjoeme keÀe veece meJeexHeefj nw ~ metjoeme keÀe pevce meved 1478 ceW ceLegje
kesÀ efvekeÀì ©vekeÀlee ³ee jsCegkeÀe #es$e cesb ceevee peelee nw ~
metjoeme ceneHeÝeg JeuueYee®ee³e& kesÀ efMe<³e Les ~ FvekeÀe efveOeve Heejmeewueer ceW meved 1583 ceW ceevee peelee nw ~ kegÀí
ueesieeW keÀe ceevevee nw efkeÀ metjoeme pevce mes DebOes Les ~
metjoeme kesÀ leerve ieb́LeeW- `metjmeeiej', `meeefnl³e uenjer', Deewj `metj meejeJeueer' ceW metjmeeiej meJee&eOf ekeÀ HeéfmeodOe nw
efpemekeÀe DeeOeej - `ÞeerceodYeeieJele' nw ~
metjoeme ves DeHeveer j®eveeDeeW ceW ke=À<Ce keÀer efJeefJeOe ueerueeDeeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ metjoeme Jeelmeu³e jme kesÀ meceéì
ceeves peeles nQ ~
metjoeme ves ye´pe keÀer ueeskeÀ He´®eefuele Yee<ee keÀes DeHeveer j®eveeDeeW keÀe DeeOeej yevee³ee ~
`metj kesÀ Heo' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

`metj kesÀ Heo' veecekeÀ keÀefJelee ceW cenekeÀefJe metjoeme peer ves Henues Heo ceW Þeerke=À<Ce kesÀ yeeue ªHe SJeb ceelee ³eMeesoe kesÀ
Heg$e Òesce keÀe yengle ner megvoj JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw ~ ceelee ³eMeesoe keÀYeer Þeerke=À<Ce keÀes megueeves keÀe Òe³eeme keÀjleer nQ ~
Þeerke=À<Ce keÀes Heeueves ceW Pegueeleer nQ, keÀYeer Heeuevee efnueeleer nQ lees keÀYeer GvnW ueesejf ³eeB megveeleer nQ leeefkeÀ ke=À<Ce keÀes veeRo Dee
peeS ~ ke=À<Ce keÀYeer DeHeveer DeeBKeeW keÀes yebo keÀj uesles nQ lees keÀYeer Jes DeHeves neWþ efnueeles nQ ~
otmejs Heo ceW Þeerke=À<Ce kesÀ yeeue ªHe keÀe yengle ner megvoj JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw ~ keÀYeer Jes IegìveeW kesÀ yeue ®eueles nQ lees
GvekesÀ HewjeW mes Hee³eueeW keÀer ©ve-Pegve keÀer DeeJeepe Deeleer nw pees Del³eble ceveceesnkeÀ nw ~ IegìveeW kesÀ yeue ®eueves kesÀ keÀejCe
Þeerke=À<Ce Oetue efceìdìer mes Yej meve peelee nQ ~
leermejs Heo ceW YeieJeeve Þeerke=À<Ce kesÀ yeeue-ueerueeDeeW keÀe ceveesnejer JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nQ ~ Þeerke=À<Ce ®ebêcee keÀes
efKeueewves kesÀ ªHe ceW Gmes Heeves keÀer efpeo keÀjles nQ ~ efKeueewvee veneR efceueves Hej Jes DeHeveer ceelee mes keÀnles nQ, peye lekeÀ GvnW
efKeueewvee veneR efceue peelee nw leye lekeÀ Jes ve lees iee³e keÀe otOe efHe³eWies, ve ner DeHevee yeeue yebOeJeeSBies, ve ner ceeuee HenveWies
Deewj ve ner keÀesF& DeeYet<eCe OeejCe keÀjWies ~ ceeB ³eMeesoe GvnW yenueeves keÀe Òe³eeme keÀjleer nQ efkeÀ Jes GvekeÀe y³een ®eeBo mes Yeer
megvoj ve³eer ogunve mes keÀjJeeSBieer , lees ke=À<Ce keÀnles nQ efkeÀ ceelee ceQ DeYeer y³een keÀjves peeTBiee ~
Heeþd³e HegmlekeÀ cebbs mebkeÀefuele keÀefJelee keÀe YeeJeeLe&

1. pemeesoe nefj Heeueves PegueeJew ~
nuejeJew, oguejeF ceuneJew, peesF-meesF keÀíg ieeJew ~~
cesjs ueeue keÀes DeeG efveboefj³ee, keÀens ve Deeefve megJeeJew ~
let keÀens veefnb yesieefnb DeeJew, leeskeÀes keÀevn yegueeJew ~~
keÀyengB HeuekeÀ nefj ceteB of uesle nQ, keÀyengB DeOej HeÀjkeÀeJew ~
meesJele peeefve ceewve »w kewÀ jefn, keÀefj-keÀefj mewve yeleeJew ~~
Fefnb Deblej DekeÀgueeF Gþs nefj, pemegceefle ceOegjw ieeJew ~
pees megKe `metj' Decej cegevf e ogjueYe, mees veBo Yeeefceveer HeeJew ~~
154 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
YeeJeeLe& ë metjoeme peer YeefkeÌlekeÀeue kesÀ ke=À<CeeÞe³eer MeeKee kesÀ keÀefJe Les ~ Òemlegle keÀefJelee ceW GvneWves ke=À<Ce keÀer yeeue
ueerueeDeeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ keÀefJe keÀnles nwb efkeÀ ³eMeesoe Þeerke=À<Ce keÀe Heeuevee Peguee jner nQ ~ Jes GvnW
megueeves keÀer keÀees Mf eMe keÀj jner nQ ~ Jes keÀYeer Heeuevee Pegueeleer nQ, keÀYeer ke=À<Ce keÀes ogueejleer nQ Deewj keÀYeer ueesjer
ieeves ueieleer nQ, pees Yeer ieerle GvekeÀes ³eeo Dee jne Lee, Jener ieerle ieekeÀj Jes ke=À<Ce keÀes megueeves keÀe Òe³eeme keÀj jner
nQ ~ Jes keÀnleer nQ efkeÀ ns efveêe jeveer ! legce DeeDees Deewj DeekeÀj cesjs Heg$e keÀes meguee oes ~ legce Gmes megueeves kesÀ efueS
keÌ³eeW veneR Dee jner nes ? legce MeerIe´ DeeDees, ke=À<Ce legcnW yeguee jns nQ ~
ke=À<Ce keÀYeer HeuekeWÀ yebo keÀj uesles nQ Deewj keÀYeer DeHeves neWþeW keÀes efnueves ueieles nwb ~ ke=À<Ce DeHeveer DeeBKeW
cetBo uesles nQ, lees ³eMeesoe mecePeleer nQ efkeÀ ke=À<Ce mees ieS nQ ~ Jes ke=À<Ce keÀes mees³ee mecePekeÀj mJe³eb Yeer ®egHe nes
peeleer nQ Deewj FMeejs mes otmejs ueesieeW keÀes Yeer ®egHe jnves keÀs efueS keÀnleer nwb ~ ³eMeesoe DeYeer otmejeW keÀes ®egHe jnves
kesÀ efueS keÀn jner LeeR efkeÀ leYeer ke=À<Ce J³eekegÀue neskeÀj Gþ peeles nQ ~ ³eMeesoe ves osKee efkeÀ ke=À<Ce veeRo mes peeie
ieS nQ, lees Jes efHeÀj mes Oeerceer DeeJeepe ceW ueesjer ieeves ueieleer nQ ~
metjoeme peer keÀnles nQ efkeÀ Jen megKe, Deevebo, Decej osJeleeDeeW, $eÝef<e Deewj mebleeW keÀes yeæ[er keÀefþveeF&
mes Yeer ÒeeHle veneR neslee Lee, Jener megKe Deewj Deevebo ³eMeesoe keÀes yengle menpelee mes Òeefleefove ÒeeHle neslee
nw ~ ³eMeesoe yengle ner Yeei³eMeeueer nQ ~
meboMs e - Òemlegle keÀeJf elee kesÀ ceeO³ece mes metjoeme peer ves ³en meboMs e efo³ee nw efkeÀ ceelee keÀe Heg$e kesÀ Heélf e Jeelmeu³e Hećs e keÀe megKe
nj efkeÀmeer kesÀ Yeei³e ceW veneR neslee ~ GvneWves efvemJeeLe& Hećs e keÀes cenlJe efo³ee nw ~
2. Keerpele peele ceeKeve Keele ~

De©Ce uees®eve, YeeQn ìsæ{er, yeej - yeej pecnele ~~
keÀyengB ©vePegve ®euele Iegìjg ve, Oetj Oetmej ieele ~
keÀyengB PegkeÀ keWÀ DeuekeÀ KeW®ele, vewve peue Yej ueele ~~
keÀyengB leglejs yeesue yeesuele, keÀyengB yeesuele leele ~
`metj' nefj keÀer efvejefKe meesYee, efveefceKe lepele ve ceele ~~
YeeJeeLe& ë Òemlegle Heo kesÀ j®eveekeÀej metjoeme peer nQ ~ GvneWves Fme Heo ceW ke=À<Ce kesÀ ªHe, meeQo³e& Deewj yeeue ueeruee keÀe megob j
JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ SkeÀ yeej ke=À<Ce ceeKeve Keeles-Keeles ©þ ieS ~ jesles jesles GvekeÀer DeeBKeW ueeuee
nes ieF& ~ Jes yeej-yeej pecneF& uesles nQ ~ GvneWves HewjeW ceW Hee³eue Henveer nQ efpemeceW íesì-s íesìs IegIB eª ueies nQ ~ peye
ke=À<Ce IegìveeW kesÀ menejs ®eueles nQ lees GvekeÀs HewjeW ceW Henveer Hee³eue mes ceOegj ªvePegve keÀer DeeJeepe Deeleer nw ~
Jes IegìveeW kesÀ menejs ®eueles nQ Deewj efceìdìer ceW Kesueles nQ efpemekesÀ keÀejCe GvekesÀ Hetjs Mejerj Hej Oetue-efceìdìer
ueie peeleer nw ~ Kesueles mece³e peye Jes PegkeÀles nQ, lees GvekesÀ ner neLeeW mes GvekesÀ yeeue KeeR®e peeles nwb ~
GvekesÀ neLeesb mes GvekeÀs yeeue efKeb®eves kesÀ keÀejCe GvekeÀes Heeræ[e nesleer nw Deewj GvekeÀer DeeBKeebs ceW DeeBmet Yej
peeles nQ DeLee&le Jes jesves ueieles nQ ~ ke=À<Ce DeYeer MeyoeW keÀes þerkeÀ mes veneR yeesue Heeles nwb, Jes legleueekeÀj
yeesueles nQ ~ DeHeveer leesleueer yeesueer ceW Jes vebo keÀes yeeyee yeguee jns nQ ~
metjoeme peer keÀnles nQ efkeÀ ceelee ³eMeesoe DeHeves Heg$e keÀer megob jlee osKe jner nwb ~ Jes ke=À<Ce keÀes SkeÀ Heue
kesÀ efueS Yeer DekesÀuee veneR íesæ[vee ®eenleer nQ ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes metjoeme peer ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ceelee DeHeves Heg$e kesÀ DeveesKes yeeue ªHe
meeQo³e& keÀes keÀYeer Yeer Yetueevee veneR ®eenleer ~ Jen meoe DeHeves Ëo³e ceW GmekeÀer yeeueHeve keÀer ³eeoeW keÀes mecesìs
jnvee ®eenleer nwb ~
3. cew³ee cesjer, ®ebê efKeueewvee uewneQ ~~

Oeewjer keÀes He³e Heeve ve keÀefjneQ, yesveer efmej ve iegLewneQ ~
ceeself eve ceeue ve OeefjneQ Gj Hej, Pegib eueer kebÀþ ve uewneQ ~~
ICSE IX & X 155
Hindi Robomate+
pewneW ueesì Deyeefnb Oejveer Hej, lesjer ieeso ve SsneQ ~

ueeue keÀnwneQ vebo yeeyee keÀe,s lesjes megle ve keÀnwneQ ~~
keÀeve uee³e keÀíg keÀnle pemeesoe, oeGefnb veeefnb megvewneQ ~
®eboe ntB les Deefle megob j leesenf ,b veJeue ogueefn³ee y³ewneQ ~~
lesjer meeQ cesjer megve cew³ee, DeyeneR y³eenve pewneQ ~
`metjoeme' meye meKee yejeleer, vetleve cebieue iewneQ ~~
YeeJeeLe& ë Òemlegle Heo ceW metjoeme peer ke=À<Ce keÀer yeeue nþ Deewj yeeue ueerueeDeeW keÀe JeCe&ve keÀj jns nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ
ke=À<Ce ceelee ³eMeesoe mes ªþs ngS nQ Deewj nþ keÀj jns nQ ~ Jes ceeB mes keÀnles nQ efkeÀ ns ceeB ! cegPes Kesueves kesÀ efueS
®evêcee ªHeer efKeueewvee ®eeefnS ~ ³eefo legce cegPes Kesueves kesÀ efueS ®evêcee ªHeer efKeueewvee veneR oesieer, lees ceQ
meHesÀo iee³e keÀe otOe veneR efHeTBiee, DeeHemes DeHeves yeeue venerb yeBOeJeeTBiee, ieues ceW ceeself e³eeW keÀer ceeuee veneR
HenvetiB ee Deewj keÀHeæ[e (kegÀlee&) Yeer veneR HenvetiB ee DeLee&le ceQ legcnejer keÀesF& yeele veneR ceevetiB ee ~ ns ceeB, ³eefo legce
cesjer yeele veneR ceeveesieer lees ceQ DeYeer peceerve Hej uesì peeTBiee Deewj legcnejer ieeso ceW veneR DeeTBiee ~ ³eefo keÀeFs &
cegPemes Hetíis ee efkeÀ legce efkeÀmekesÀ Heg$e nes, lees ceQ vebo yeeyee keÀe veece yeleeTBiee, DeeHekeÀe veece venerb yeleeTBiee
DeLee&le ceQ veboyeeyee keÀe Heg$e keÀnueeTBiee, DeeHekeÀe Heg$e veneR keÀnueeTBiee ~ Heg$e keÀer yeele megvekeÀj ceelee
³eMeesoe ke=À<Ce keÀes yenueeves ueieleer nQ ~ Jes ke=À<Ce kesÀ keÀeve ceW Oeerjs mes keÀnleer nQ efkeÀ megvees, ³en yeele oeT
(yeuejece) keÀes cele yeleevee ~ ceQ legcnejs efueS ®evêcee mes Yeer DeefOekeÀ megvoj, Deewj veF& - veJesueer ogunve ueeTBieer
DeLee&le ceQ legcneje efJeJeen ®evêcee mes Yeer DeefOekeÀ megvoj keÀv³ee mes keÀjeTBieer ~ ceelee ³eMeesoe keÀer yeele megvekeÀj
ke=À<Ce oesyeeje nþ keÀjves ueieles nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ ns ceeB, legcnejer keÀmece nw, legce DeYeer cesje efJeJeen keÀjves
®euees ~ metjoeme peer keÀnles nQ efkeÀ ke=À<Ce DeHeveer ceeB ³eMeesoe keÀes yeleeles nQ efkeÀ cesjs meYeer efce$e yejeleer yevekeÀj
peeSBies Deewj meYeer ueesie efJeJeen kesÀ veJeerve cebieueieerle ieeSBies ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes metjoeme peer ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ kewÀmes yeeuekeÀ ke=À<Ce odJeeje ®eeBo pewmee
efKeueewvee Heeves keÀe nþ keÀjves Hej ceeB ³eMeesoe Heg$e keÀes yenueeves keÀe DeveesKee lejerkeÀe DeHeveeleer nQ ~ Fmeer He´keÀej
ceelee DeHeves Heg$e keÀer keÀefþve-mes-keÀefþve efpeo keÀes Yeer yenueekeÀj Yetuee osleer nw ~

MeyoeLe&
oguejeJew - ogueejvee ceuneJew - H³eej-ogueej
keÀíg - keÀg í peesF-& meesF& - pees Yeer
ieeJew - ieeleer nw megve - megvees
ueeue - yesìe DeeG - Deevee
efveboefj³ee - veerWo Deeefve - DeekeÀj
megJeeJew - megueeleer nw vetleve - ve³ee
megve - megvees keÀens - keÌ³eebs
veefnb - veneR yesieefnb - lespeer mes
DeeJew - Deeleer nw leeskeÀes - legcekeÀes
keÀevn - ke=À<Ce yegueeJew - yeguee jns
yegueeJew - yegueevee yesieefnb DeeJew - lespeer mes Deevee
keÀyengB - keÀYeer uees®eve - ves$e
keÀefj-keÀefj - keÀjkesÀ ceteB fo uesle nQ - yebo keÀj uesles nQ
DeOej - neWþ HeÀjkeÀeJew - efnueevee
156 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
mewve - FMeeje meesJele peeefve - mees³ee ngDee mecePekeÀj

cebieue - MegYe yeleeJew - yeleevee
y³eenve - efJeJeen keÀjves Fefn Deblej - Fmeer yeer®e
Gþs - Gþles nQ DekegÀueeF - J³eekegÀue
ceOegjw - ceOegj Decej - pees keÀYeer venebr cejlee
cegevf e - $eÝef<e ogjueYe - keÀefþve
vebo - ke=À<Ce kesÀ efHelee Yeeefceveer - m$eer, Helveer
HeeJew - HeéHle keÀjleer nw Keerpele - ef®eæ{
peele - peeles nQ ceeKeve - cekeÌKeve
Keele - Keeles nQ De©Ce - ueeue
pemeesoe - ³eMeesoe HeuekeÀ - DeeBKe kesÀ THej keÀe Yeeie
nefj - ke=À<Ce nuejeJew - H³eej mes neLe Hej Pegueevee Yeewbn
ìsæ{er - eflejíer YeeQn ®euele - ®eueles nQ
Iegìgjve - IegìveeW kesÀ yeue ®euevee Oetj-Oetmej - Oetue ceW mevee
ieele - Mejerj leglejs - leesleueer DeeJeepe
leele - efHelee yeesue-yeesuele - yeesueer yeesueles nQ
metj - metjoeme efvejefKe - osKekeÀj
meesYee - megvoj efveefceKe - Heue Yej
lepele - íesæ[ osvee vebo yeeyee keÀes - vebo yeeyee keÀe
ceele - ceelee cew³ee - ceelee
®evê - ®evêcee iewneQ - ieeSbies
ueQneQ - uetib@ ee meeQ - keÀmece
Oeewjer - meHesÀo iee³e He³e - otOe
Heeve - efHeTBiee keÀefjnebw - keÀjBÀiee
yesveer - ®eesìer lesjer - legcnejer
iegLewneQ - yeveJeeG@bÀiee ceeself eve ceeue - ceeself e³eebs keÀer ceeuee
OeefjneQ - OeejCe keÀ©Biee Gj Hej - ¿o³e Hej
Pegib eueer - kegÀlee& keb Àþ - ieuee
uewneQ - HenvetiB ee pewneQ - peeT@biee
ueesì - uesì DeyeneR - DeYeer
Oejveer - Oejleer lesjer ieeso ve SsneQ - lesjer ieeso ceW venebr DeeGÀBiee
pewneQ - peeGBÀiee keÀnwneQ - keÀnueeG@bÀiee
ve keÀnwneQ - veneR keÀnueeTBiee keÀeve uee³e - keÀeve kesÀ Heeme
meye - meYeer oeGefnb - yeuejece
veeefn - veneR megvewnewb - megveeGBÀieer
Deefle - Del³eefOekeÀ ®evoe ntB les - ®evêcee mes Yeer
megvoj - De®íer leesefn - legcekeÀes
ogueefn³ee - ogunve y³ewneQ - efJeJeen keÀ©Bieer
ceewve »w kewÀ jefn - ®egHe jnves keÀes keÀnleer nQ
ICSE IX & X 157
Hindi Robomate+
Heeuevee - íesìs ye®®es keÀes megueeves kesÀ efueS Petuee ~

pemegceefle - ke=À<Ce keÀe Heeueve-Hees<eCe keÀjves Jeeueer ceeB ³eMeesoe
ogjueYe - pees Jemleg keÀefþveeF& mes ÒeeHle nes ~
vebo - ³eMeesoe kesÀ Heefle
pecnele - veeRo mes Henues Deeves Jeeueer GJeemeer ³ee pecneF& uesvee ~
leele - efHelee (ke=À<Ce odJeeje vebo yeeyee kesÀ efueS Òe³eesie efkeÀ³ee ie³ee Meyo)
efveefceKe - HeuekeÀ PeHekeÀves ceW ueieves Jeeuee mece³e ~, #eCe, Heue
1. efvecveefueefKele Heod³eeMeeW keÀes Heef{æ S Deewj efoS ieS He´MveeW kesÀ Gllej efueefKeS ~
keÀ) pemeesoe nefj Heeueves PegueeJew ~
nuejeJew, oguejeF ceuneJew, peesF-meesF keÀíg ieeJew ~~
cesjs ueeue keÀes DeeG efveboefj³ee, keÀens ve Deeefve megJeeJew ~
let keÀens veefnb yesieefnb DeeJew, leeskeÀes keÀevn yegueeJew ~~
keÀyengB HeuekeÀ nefj ceteB of uesle nQ, keÀyengB DeOej HeÀjkeÀeJew ~
meesJele peeefve ceewve »w kewÀ jefn, keÀefj-keÀefj mewve yeleeJew ~~
Fefnb Deblej DekeÀgueeF Gþs nefj, pemegceefle ceOegjw ieeJew ~
pees megKe `metj' Decej cegevf e ogjueYe, mees veBo Yeeefceveer HeeJew ~~
He´Mve ë i) ³eMeesoe efkeÀmekeÀes megueeves kesÀ efueS Deewj keÌ³ee He´³elve keÀj jner nwb ?
ii) keÀeJf e kesÀ Devegmeej ³eMeesoe efkeÀme He´keÀej keÀe megKe Hee jner nQ ?
iii) `meesJele peeefve ceewve »w kewÀ jefn, keÀejf -keÀefj mewve yeleeJew'- Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
efveboefj³ee, keÀens, yesieefn,b DeOej, mewve, DekegÀueeF, ogjueYe, Yeeefceveer
Gllej i) ³eMeesoe Deewj vebo kesÀ Heg$e keÀe veece ke=À<Ce nw ~ Jes ieeskegÀue ceW jnles nQ ~ ³eMeesoe DeHeves Heg$e ke=À<Ce keÀes megueeves keÀer
keÀeseMf eMe keÀj jner nQ ~ Jes keÀYeer ke=À<Ce keÀe Heeuevee Pegueeleer nQ, keÀYeer ke=À<Ce keÀes ogueejleer nQ Deewj keÀYeer ueesjer ieeves
ueieleer nQ ~ Gme mece³e GvekeÀes pees Yeer ieerle ³eeo Dee jne Lee, Jener ieerle ieekeÀj Jes ke=À<Ce keÀes megueeves keÀe Òe³eeme keÀj
jnerb nQ ~ Jes ke=À<Ce keÀes megueeves kesÀ efueS efvebefo³ee jeveer keÀes yegueeleer nQ ~ Jes keÀnleer nQ efkeÀ ns efvebeof ³ee jeveer ! legce MeerIe´
DeeDees, legcnW keÀevne yeguee jne nw ~
ii) ³eMeesoe ke=À<Ce keÀer ceeB keÀe veece nw ~ Jen yengle Yeei³eMeeueer nwb ~ pees megKe Deewj Deevevo DeHeves Iej ceW yengle menpelee
mes ÒeeHle keÀj jner nQ, Jen megKe Deewj Deevebo $eÝef<e³eeW, cegevf e³eeW, leHeefmJe³eeW keÀes keÀefþve leHem³ee keÀjves kesÀ yeeo Yeer ÒeeHle
veneR ngDee ~ Òeefleefove ke=À<Ce keÀes Heeueves ceW megueeves keÀe Deewj GvekeÀer yeeue ueerueeDeeW keÀes osKeves keÀe meewYeei³e Gvnerb keÀes
ÒeeHle nw ~ Jes ner Jeelmeu³e keÀe DevegHece megKe ÒeeHle keÀj jneR nQ ~
iii) metjoeme ves Þeerke=À<Ce keÀer yeeue - ueerueeDeeW keÀe megvoj SJeb ceveesnj JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ Jes keÀnles nwb efkeÀ ceeB ³eMeesoe ke=À<Ce
keÀes megueeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jneR nwb ~ DeHeves Heg$e keÀes megueeves kesÀ efueS Jes DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ ³elve keÀjleer nQ ~ ke=À<Ce
keÀYeer DeeBKesb yebo keÀj uesles nwb Deewj keÀYeer GvekeÀs neWþ efnueves ueieles nQ (peye ye®®ee veeRo ceW neslee nw, leye otOe Heerves keÀe
mcejCe keÀj, GvekesÀ neWþ efnueves ueieles nQ ~ íesìs ye®®es Ssmee leye keÀjles nQ, peye Jes ienjer veerob ceW nesles nQ ~) ³eMeesoe
ves mecePee efkeÀ ke=À<Ce ienjer veeRo ceW meesS nQ, leye Jes mebkesÀle keÀjkesÀ Dev³e ueesieeW keÀes Meeble jnves kesÀ efueS keÀnleer nQ uesekf eÀve
158 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Fmeer yeer®e ke=À<Ce J³eekegÀue neskeÀj DeLee&le neLe Hewj efnueeles ngS Gþ peeles nQ ~ ke=À<Ce keÀes oesyeeje megueeves kesÀ efueS
³eMeesoe efHeÀj ueesjer ieeves ueieleer nQ ~
iv) efveboefj³ee - veeRo keÀens - keÌ³eeW
yesieefnb - MeerIe´ DeOej - neWþ
mewve - FMeeje DekegÀueeF& - J³eekegÀue
ogjueYe - keÀefþve Yeeefceveer - Helveer
Ke) Keerpele peele ceeKeve Keele ~

De©Ce uees®eve, YeeQn ìs{æ er, yeej-yeej pecnele ~~
keÀyenBg ©vePegve ®euele Iegìjg ve, Oetj Oetmej ieele ~
keÀyenBg PegkeÀ kesÀ DeuekeÀ KeW®ele, vewve peue Yej ueele ~~
keÀyenBg leglejs yeesue yeesuele, keÀyenBg yeesuele leele ~
`metj' nefj keÀer efvejefKe meesYee, efveefceKe lepele ve ceele ~~
He´Mve ë i) ke=À<Ce keÀer yeeue-ueerueeDeeW keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS ~
ii) keÀeJf e kesÀ Devegmeej ³eMeesoe efkeÀmes SkeÀ Heue kesÀ efueS Yeer veneR l³eeievee ®eenleer nQ Deewj keÌ³eeW ?
iii) `keÀyengB PegkeÀ kesÀ DeuekeÀ KeW®ele, vewve peue Yej ueele' GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iv) keÀeJf e metjoeme peer keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) metjoeme YeefkeÌlekeÀeue kesÀ ke=À<CeeÞe³eer MeeKee kesÀ keÀefJe nQ ~ GvneWves ke=À<Ce kesÀ yeeue ªHe keÀe pewmee megvoj JeCe&ve efkeÀ³ee
nw, Jewmee efkeÀmeer otmejs keÀefJe ves veneR efkeÀ³ee ~ metjoeme kesÀ efJe<e³e ceW keÀne peelee nw efkeÀ Jes DeHeveer yebo DeeBKeeW mes Jeelmeu³e
keÀe keÀesvee-keÀesvee PeeBkeÀ DeeS nQ ~
metjoeme peer keÀnles nbw efkeÀ ke=À<Ce DeHeveer ceeB mes veejepe nQ Deewj ceeKeve Kee jns nQ ~ GvekeÀer DeeBKebs keÀceue kesÀ meceeve
ueeue nQ, YeeQnW ìs{æ er nQ, Jes Oetue ceW meves ngS nQ ~ Oetue ceW meves nesves Hej Yeer Jes yengle megob j ueie jns nQ ~ Jes DeHeveer leesleueer
yeesueer ceW DeHeves efHelee keÀes HegkeÀej jns nQ ~ GvekeÀe ³en ªHe yengle megob j Deewj ceveceesnkeÀ ueie jne nw ~
ii) keÀefJe kesÀ Devegmeej ³eMeesoe Þeerke=À<Ce (nefj) keÀer DeveesKeer megbojlee Deewj GvekeÀer yeeue-ueerueeDeeW keÀes nj Heue osKevee
®eenleer nQ ~ Jes ke=À<Ce kesÀ ªHe meeQo³e& kesÀ Deevevo keÀes SkeÀ Heue kesÀ efueS Yeer Heg$e keÀes veneR íes[æ vee ®eenleer nQ ~ GvekesÀ
Ëo³e ceW Þeer ke=À<Ce kesÀ Òeefle pees Jeelmeu³e Yeje nw, Gme cecelee keÀes Jen Gve Hej v³eewíeJej keÀj osvee ®eenleer nQ ~ Jes
Òeefleefove Jeelmeu³e megKe keÀe jmeHeeve keÀjvee ®eenleer nQ DeLee&le SkeÀ Heue kesÀ efueS Yeer DeHeves Heg$e keÀes DekesÀuee íes[æ vee
veneR ®eenleer nQ ~
iii) GHe³egk& eÌle keÀefJelee ceW metjoeme peer ves ke=À<Ce kesÀ yeeue megueYe ®es<ìeDeeW keÀe megob j JeCe&ve efkeÀ³ee nQ ~ Jes yeleeles nbw efkeÀ ke=À<Ce
yeeu³ekeÀeue mes ner yengle veìKeì Deewj ®eb®eue Les ~ ke=À<Ce Heeueves ceW meesS ngS nQ ~ Jes DeeBKe cetoB keÀj meesles ngS Yeer vebo
³eMeesoe Deewj ye´peJeeefme³eeW keÀes cegiOe keÀj jns nQ ~ Fme ÒekeÀej metjoeme peer ves ke=À<Ce keÀer DeveskeÀ yeeue megueYe ¬eÀeræ[eDeesb
keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ efJeodJeeveeW keÀe ceevevee nQ efkeÀ Jeelmeu³e YeeJe keÀe efpelevee megob j JeCe&ve metjoeme peer ves DeHeveer yebo
DeeBKeebs mes efkeÀ³ee nw, Jewmee megob j JeCe&ve efkeÀmeer otmejs keÀefJe keÀer j®evee ceW osKeves keÀes veneR efceuelee nw ~ Jes Jeelmeu³e keÀe
keÀesvee-keÀesvee PeeBkeÀ DeeS nQ ~
iv) efnob er keÀer ke=À<Ce YeefkeÌle MeeKee kesÀ keÀefJe³eeW ceW metjoeme keÀe veece meJeexHeefj nw ~ metjoeme keÀe pevce meved 1478 ceW ceLegje
kesÀ efvekeÀì ©vekeÀlee ³ee jsCegkeÀe #es$e cesb ceevee peelee nw ~ metjoeme ceneHeÝeg JeuueYee®ee³e& kesÀ efMe<³e Les ~ FvekeÀe efveOeve
Heejmeewueer ceW meved 1583 ceW ceevee peelee nw ~ kegÀí ueesieeW keÀe ceevevee nw efkeÀ metjoeme pevce mes DebOes Les ~
metjoeme kesÀ leerve ie´Lb eeW- `metjmeeiej', `meeefnl³e uenjer', Deewj `metj meejeJeueer' ceW metjmeeiej meJee&eOf ekeÀ Heémf eodOe nw
efpemekeÀe DeeOeej - `ÞeerceodYeeieJele' nw ~
ICSE IX & X 159
Hindi Robomate+
ie) cew³ee cesjer, ®ebê efKeueewvee uewneQ ~~

Oeewjer keÀes He³e Heeve ve keÀefjneQ, yesveer efmej ve iegLewneQ ~
ceeself eve ceeue ve OeefjneQ Gj Hej, Pegib eueer kebÀþ ve uewneQ ~~
pewneW ueesì Deyeefnb Oejveer Hej, lesjer ieeso ve SsneQ ~
ueeue keÀnnw eQ vebo yeyee keÀes, lesjes megle ve keÀnwneQ ~~
keÀeve uee³e keÀíg keÀnle pemeesoe, oeGefnb veeefnb megvewneQ ~
®eboe nBt les Deefle megob j leesenf ,b veJeue ogueefn³ee y³ewneQ ~~
lesjer meeQ cesjer megve cew³ee, Deyenerb y³eenve pewneQ ~
`metjoeme' meye meKee yejeleer, vetleve cebieue iewneQ ~~
He´Mve ë i) ke=À<Ce ves DeHeveer nþ Hetjer keÀjJeeves kesÀ efueS DeHeveer ceeB mes keÌ³ee keÀne ?
ii) ke=À<Ce kesÀ yeeue nþ kesÀ efJe<e³e ceW efJemleej mes efueefKeS ~
iii) ceeB ³eMeesoe ke=À<Ce kesÀ keÀeve ceW keÌ³ee keÀnleer nQ Deewj ke=À<Ce ves keÌ³ee Òeefleef¬eÀ³ee keÀer ?
Oeewjer, He³e, Pegib eueer, Oejveer, veJeue, y³eenve
Gllej i) metjoeme peer ves ke=À<Ce kesÀ yeeue nþ Deewj yeeue-ueerueeDeeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ ke=À<Ce DeHeveer ceeB mes ®eeBo keÀes efKeueewves
kesÀ ªHe ceW, Kesueves kesÀ efueS ceeBieles nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ ³eefo DeeHe cegPes ®eeBo keÀe efKeueewvee veneR efoueeSBieer, lees ceQ otOe
veneR efHeTBiee, yeeue Yeer veneR yeBOeJeeTBiee ~ legcnejer ceesefle³eeW keÀer ceeuee Deewj kegÀlee& Yeer veneR HenvetiB ee ~ ke=À<Ce keÀnles
nQ efkeÀ ³eefo legce cesjer yeele veneR ceeveesieer, lees ceQ Oejleer Hej uesì peeTBiee Deewj legcnejer ieeso ceW Yeer veneR DeeTBiee ~ ceQ vebo
yeeyee keÀe ner Heg$e keÀnueeTBiee, DeeHekeÀe Heg$e veneR keÀnueeTBiee ~ ceQ DeeHekeÀer keÀesF& Yeer yeele venerb ceevetiB ee ~
ii) íesìs yeeuekeÀeW ceW DeefOekeÀlej nþ keÀjves keÀer ÒeJe=efle osKeer peeleer nw ~ Jes jes-OeeskeÀj, veejepe neskeÀj nþ keÀjkesÀ DeHeveer
yeele ceveJeeves keÀer keÀesefMeMe keÀjles nQ ~ ke=À<Ce Yeer Ssmes ner nþer yeeuekeÀ nbw ~ Jes DeHeveer ceeB ³eMeesoe mes ®eeBo ªHeer
efKeueewvee keÀe Kesueves kesÀ efueS ceeBieles nwb ~ peye ³eMeesoe ke=À<Ce keÀes ®eeBo ªHeer efKeueewvee Kesueves kesÀ efueS venerb osleer nQ,
leye Jes keÀnles nwb efkeÀ Deye ceQ DeeHekeÀer keÀesF& yeele veneR ceevetiB ee ~ ceQ meHesÀo iee³e keÀe otOe veneR efHeTBiee, DeHeveer ®eesìer
venerb yeveJeeTBiee, ieues ceW ceeself e³eeW keÀer ceeuee veneR HenvetiB ee Deewj kegÀlee& (Pegib eueer) Yeer veneR HenvetiB ee ~ ³eefo DeeHe cesjer
yeele veneR ceeveesieer lees ceQ peceerve Hej uesì peeTBiee Deewj legcnejer ieeso cesb Yeer veneR DeeTBiee ~ ceQ vebo yeeyee keÀe ner
Heg$e keÀnueeTBiee ~
iii) ke=À<Ce DeHeves ceelee-efHelee kesÀ FkeÀueewles Heg$e nQ ~ FkeÀueewles Heg$e keÀer nþ keÀes ueieYeie meYeer ceelee-efHelee keÀes ceevevee
Heæ[lee nw ~ ke=À<Ce Yeer nþer mJeYeeJe kesÀ nQ ~ Jes ceeB mes nþ keÀj jns nwb efkeÀ cegPes ®eeBo ner efKeueewves kesÀ ªHe ceW ®eeefnS ~ peye
ceeB, ®eeBo keÀe efKeueewvee veneR osleer, leye Jes keÀnles nwb efkeÀ ceQ Yeer DeeHekeÀer keÀesF& yeele veneR ceevetiB ee ~ ³eMeesoe ke=À<Ce keÀes
yenueeves kesÀ efueS GvekesÀ keÀeve ceW Oeerjs mes keÀnleer nQ efkeÀ megvees, ceQ legcnejs efueS Ssmeer ogunve ueeTBieer, pees ®eboe mes Yeer
DeefOekeÀ megob j nesieer uesekf eÀve legce ³en yeele oeT (yeuejece) keÀes cele yeleevee ~ ceeB keÀer yeele megvekeÀj ke=À<Ce oesyeeje nþ
keÀjves ueielee nw ~ Jes ceeB mes keÀnles nQ efkeÀ ®euees, ceQ DeYeer efJeJeen keÀªBiee ~ cesjs meejs efce$e yeejele ceW peeSBies Deewj Jes
efJeJeen kesÀ cebieueieerle Yeer ieeSBies ~
iv) Oeewjer - meHesÀo iee³e He³e - otOe
Pegib eueer - ye®®eeW keÀe íesìe kegÀlee& Oejveer - Oejleer
veJeue - veF& y³eenve - efJeJeen keÀjves

160 ICSE IX & X

7 efJeve³e kesÀ Heo keÀefJe - leguemeeroeme
ekeÀefJe keÀe Heefj®e³e
ieesmJeeceer leguemeeroeme peer YeefkeÌlekeÀeue keÀer meiegCe Oeeje kesÀ cegK³e He´Je&lekeÀ ceeves peeles nwb ~ DeefOekeÀebMe efJeodJeeve
ceeveles nQ efkeÀ FvekeÀe pevce Gllej HeóMs e kesÀ yeeBoe eqp] eues kesÀ jepeeHegj veecekeÀ ieeBJe ceW meved 1532 ceW ngDee Lee ~
vejnefjoeme FvekesÀ ieg© Les, efpevneWves FvnW Jeso, HegjeCe leLee Dev³e Meem$eeW keÀe DeO³e³eve keÀjJee³ee ~ FvekeÀer ce=l³eg meved 1623
ceW ngF& ~
leguemeeroeme jece kesÀ Devev³e YekeÌle Les ~ mebJeled 1631 ceW Fvnesvb es `jece®eefjleceeveme' keÀer j®evee HeéjbYe keÀer ~ FmekesÀ
DeefleefjkeÌle òesneJeueer', ìeerleeJeueer', `keÀeJf eleeJeueer', èfJeve³eHeef$ekeÀe', `peevekeÀer cebieue, HeeJe&leer cebieue', `Jewjei³e meboerHeveer',
`yejJew jecee³eCe', `nvegceeve yeengkeÀ' Deeefo FvekesÀ HećegKe ie´Lb e nQ ~
leguemeeroeme peer keÀer Yee<ee ye´pe Deewj DeJeOeer oesveeW ner nQ ~ `jece®eefjleceeveme' FvekeÀe meJee&eOf ekeÀ ueeskeÀefHe´³e ie´Lb e nw ~
FmekeÀer efieveleer efJeMJe kesÀ HećegKe ieb́LeeW ceW keÀer peeleer nw ~ Fme ieb́Le ceW Yeejleer³e mebmke=Àefle, Oece&, oMe&ve leLee YeefkeÌle keÀe
DeodYegle mecevJe³e osKeves keÀes efceuelee nw ~
leguemeeroeme keÀes efnboer peiele keÀe met³e& keÀne peelee nw ~
èfJeve³e kesÀ Heo' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

èfJeve³e kesÀ Heo' cenekeÀefJe ieesmJeeceer leguemeeroeme peer Üeje efueefKele j®evee nw, efpemeceW GvneWves ÒeYeg Þeerjece kesÀ Òeefle
DeHevee Òesce YeeJe ÒekeÀì efkeÀ³ee nw ~ ÒeLece Heo ceW GvneWves Þeerjece keÀer Goejlee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ
Þeerjece efyevee mesJee kesÀ ner DeHeves YekeÌleeW Hej o³ee keÀjles nQ ~ pees %eeve Deewj cees#e yeæ[-s yeæ[s $eÝef<e³eeW Deewj cegevf e³eeW keÀes ÒeeHle
ve nes mekeÀe, Jen menpelee mes peìe³eg Deewj Meyejer keÀes ÒeeHle nes ie³ee ~ Deleë ³eefo peerJeve ceW YeieJele YeeqkeÌle ÒeeHle keÀjveer
nes lees YeieJeeved Þeerjece keÀe mcejCe keÀjvee nesiee ~
otmejs Heo ceW ieesmJeeceer leguemeeroeme keÀnles nQ efkeÀ efpeme J³eeqkeÌle kesÀ ceve ceW YeieJeeved Þeerjece kesÀ Òeefle Òesce ve nes Gmes l³eeie
keÀj osvee ®eeefnS, ®eens Jen efkeÀlevee ner Hejce efÒe³e keÌ³eeW ve nes ~ efpeme ÒekeÀej Òenueeo ves DeHeves efHelee keÀes, efJeYeer<eCe ves
DeHeves YeeF& jeJeCe Deewj Yejle ves DeHeveer ceelee kewÀkesÀF& keÀe l³eeie keÀj efo³ee ~ jepee yeefue ves DeHeves ieg© keÀes Deewj ye´pe keÀer
ieeseHf e³eeW ves DeHeves Heefle³eeW keÀe l³eeie kesÀJeue Fmeereuf eS keÀj efo³ee keÌ³eeWekf eÀ GvekesÀ ceve ceW Þeerjece kesÀ Òeefle Òesce veneR nQ ~ Deleë
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ efpemekesÀ ceve ceW Þeerjece kesÀ Òeefle Òesce nesiee, Gmeer keÀe keÀu³eeCe nesiee ~
Heeþd³e HegmlekeÀ ceW mebkeÀefuele keÀefJelee keÀe YeeJeeLe&
1. Ssmees keÀes Goej peie ceeneR ~

efyeveg mesJee pees êJew oerve Hej jece meefjme keÀesG veeneR ~~
pees ieefle peesie efJejeie peleve keÀejf veefnb HeeJeve cegevf e %eeveer ~
mees ieefle osle ieerOe meyejer keÀnBt HeÝeg ve yengle efpe³e peeveer ~~
pees mecHeeflle ome meerme DejHe keÀejf jeJeve efmeJe HenB ueervneR ~
ICSE IX & X 161
Hindi Robomate+
mees mecHeoe-efJeYeer<eCe keÀnBb Deefle mekegÀ®e meefnle HeÝeg oervneR ~~

leguemeeroeme meye YeeBelf e mekeÀue megKe pees ®eenefme ceve cesjes ~
leew Yepeg jece, keÀece meye Hetjve keÀj ke=ÀHeeefveefOe lesjes ~~ 1 ~~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej leguemeeroeme peer nQ ~ Fme keÀefJelee ceW Gvnebsves ÒeYeg jece kesÀ iegCeeW kesÀ efJe<e³e ceW
yelee³ee nw ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ Fme mebmeej ceW Ssmee o³eeueg keÀewve nw, pees efyevee mesJee efueS, iejeryeeW Deewj oerve-
ogefKe³eeW Hej o³ee keÀjs ~ efHeÀj mJe³eb ner Jes Fme yeele keÀe peJeeye osles ngS keÀnles nQ efkeÀ ÒeYeg Þeerjece o³ee kesÀ
meeiej nwb ~ Jes Del³eble o³eeueg mJeYeeJe kesÀ nQ ~ ³eefo keÀesF& GvekeÀe veece ceve keÀer ienjeF³eeW mes peHe ues, lees
cee$e Fleveer mesJee mes Jes Òemevve nes peeles nQ ~ GvekesÀ meceeve Goej otmeje keÀesF& venerb nw ~ Jes efyevee mesJee kesÀ ner
oerve-ogefKe³eesb keÀer mesJee kesÀ efueS nj Heue lelHej jnles nQ ~
efpeme cees#e (cegekf eÌle) keÀes ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS $eÝef<e³eeW, cegevf e³eeW, mebleebs Deewj %eeefve³eeW ves ³eesiemeeOevee,
Jewjei³e Deewj keÀefþve leHem³ee keÀer, Gmes ÒeYeg Þeerjece ves peìe³eg Deewj Meyejer keÀes, GvekeÀer me®®eer ÞeodOee kesÀ
keÀejCe menpelee mes Òeoeve efkeÀ³ee DeLee&le F&MJej keÀes ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS keÀefþve leHem³ee keÀer veneR, yeefukeÀ
me®®eer ÞeodOee Deewj Deìtì efJeMJeeme keÀer peªjle nesleer nw ~ pees JewYeJe Deewj cegefkeÌle ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS
jeJeCe ves efMeJe peer kesÀ ®ejCeeW ceW ome yeej DeHevee MeerMe DeefHe&le efkeÀ³ee DeLee&le keÀefþve leHem³ee keÀer ~ Jener
cegekf eÌle Deewj JewYeJe efJeefYe<eCe ves efyevee keÀeþf ve leHem³ee kesÀ DeHeves efvece&ue Deewj HeeJeve YeefkeÌle kesÀ keÀejCe menpelee
mes HeéHle keÀj efue³ee~ leguemeeroeme DeHeves ceve keÀes mecePeeles ngS keÀnles nQ efkeÀ ns cesjs ceve ! ³eefo legcnW Fme mebmeej
keÀe mebHetCe& megKe Deewj Fme mebmeej mes cegefkeÌle ®eeefnS, lees ÒeYeg jece kesÀ veece keÀe Yepeve, keÀerle&ve Deewj mcejCe
keÀjes ~ Jes o³ee kesÀ meeiej nQ ~ Jes ner legcnejer meejer F®íeSB Hetjer keÀjWies ~
mebosMe - He´mlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ YeieJeeve jece keÀer YeefkeÌle He´l³eskeÀ ceveg<³e
keÀes keÀjveer ®eeefnS ~ me®®eer ÞeodOee Deewj efJeMJeeme mes pees Yeer GvekeÀe O³eeve keÀjsiee, HeÝeg Gmeer keÀes Fme
YeJemeeiej mes Heej keÀjWies ~
2. peekesÀ efHe´³e ve jece Jewons er ~

leefpeS leeefn keÀeseìf Jewjer mece peodeHf e Hejce mevesner ~~
lep³ees efHelee He´¼eo, efJeYeer<eCe JevOeg, Yejle cenleejer ~
yeefue ieg© lep³ees, kebÀle ye´pe yeefveleefÚ, YeS - cego cebieuekeÀejer ~~
veeles vesn jece kesÀ ceefve³ele, megnog megmesJ³e peneB ueeQ ~
Debpeve keÀne DeebKe pesenf HetÀìw, yeng lekeÀ keÀneQ keÀneB ueeQ ~~
leguemeer mees meye Yeebelf e Hejceefnle Hetp³e Heéve les H³eejes ~
peemeeW nes³e mevesn jece - Heo, Slees celees nceejes ~~ 2 ~~
YeeJeeLe& ë Òemlegle keÀefJelee leguemeeroeme odJeeje jef®ele nw ~ Fme keÀefJelee ceW jece peer kesÀ Òeefle GvekeÀer Deìtì ÞeodOee,
YeefkeÌle Deewj DeemLee osKeves keÀes efceueleer nw ~
leguemeeroeme peer keÀnles nQ efkeÀ pees J³eefkeÌle ÒeYeg jece peer Deewj ceelee peevekeÀer (meerlee) mes Òesce veneR
keÀjlee nes, Gme J³eefkeÌle keÀes keÀjesæ[eW Me$egDeeW kesÀ meceeve l³eeie osvee ®eeefnS ~ ³eefo keÀesF& DeeHekeÀes
DeefOekeÀ efÒe³e nes, leye Yeer Gme J³eefkeÌle keÀe l³eeie keÀj osvee ®eeefnS pewmes Òenueeo ves DeHeves efHelee
efnjC³ekeÀM³eHe keÀes l³eeie efo³ee Lee keÌ³eeWefkeÀ efnjC³ekeÀM³eHe keÀes ÒeYeg jece mes mvesn veneR Lee ~ efJeYeer<eCe
keÀe YeeF& uebkeÀeHeefle jeJeCe Lee~ jeJeCe ÒeYeg jece keÀes DeHevee meyemes yeæ[e Me$eg ceevelee Lee FmeefueS
efJeYeer<eCe ves DeHeves YeeF& keÀe meeLe íesæ[ efo³ee ~ Yejle, jece peer kesÀ Devev³e YekeÌle Les ~ Jes jepee oMejLe
162 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀer leermejer jeveer kewÀkesÀF& kesÀ Heg$e Les ~ peye Yejle keÀes Helee ®euee efkeÀ ceelee kewÀkesÀF& jece keÀer efJejesOeer nQ, leye
GvneWves DeHeveer ceelee keÀe l³eeie keÀj efo³ee ~ yeefue kesÀ ieg© Meg¬eÀe®ee³e& Les ~ Meg¬eÀe®ee³e& Yeer jece, DeLee&le
efJe<Ceg kesÀ efJejesOeer Les ~ yeefue ves ÒeYeg YeieJeeve efJe<Ceg (Þeerjece) kesÀ efueS DeHeves ieg© keÀe l³eeie keÀj efo³ee ~
ye´pe keÀer ieesefHe³eeW ves Yeer ÒeYeg keÀer YeefkeÌle kesÀ efueS DeHeves-DeHeves Heefle³eeW keÀe l³eeie keÀj efo³ee Lee keÌ³eeWefkeÀ
GvekesÀ Heefle GvekeÀer YeefkeÌle ceW yeeOekeÀ yeve jns Les ~
ÒeYeg Þeerjece yengle Goej SJeb o³eeueg mJeYeeJe kesÀ Les ~ Jes Fme mebmeej ceW Hetp³eveer³e nQ ~ efpemeves Yeer
ÒeYeg jece keÀer me®®eer YeefkeÌle keÀer, Jen Yeer Fme mebmeej ceW Hetp³eveer³e nQ ~ leguemeeroeme peer keÀnles nQ efkeÀ Gme
keÀepeue keÀes veneR ueieevee ®eeefnS efpememes DeeBKebs Kejeye nes peeSB DeLee&le nceW Gme ®eerpe keÀe GHe³eesie
veneR keÀjvee pees nceW vegkeÀmeeve HengB®eeS ~ ÒeYeg Þeerjece peer nj ÒekeÀej mes efnle keÀjves Jeeues nwb ~ GvekeÀes
DeHeves ÒeeCeeW mes Yeer DeefOekeÀ Òesce keÀjvee ®eeefnS ~ ÒeYeg Þeerjece kesÀ yeejs ceW efpelevee JeCe&ve efkeÀ³ee peeS,
keÀce nw ~ GvekeÀer ceefncee Deveble nw ~ keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ cesje Ssmee ceevevee nw ®eens efpemekesÀ keÀejCe Yeer
ÒeYeg Þeerjece peer kesÀ ®ejCeesb ceW Òesce nes, Jener nceejs efueS meye ÒekeÀej mes efnlekeÀejer nw ~
mevosMe - He´mlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe leguemeeroeme peer ³en mebosMe os jns nQ efkeÀ ncekeÀes Ssmeer JemlegDeeW keÀe
GHe³eesie veneR keÀjvee ®eeefnS pees nceW vegkeÀmeeve Heng®B eeS Deewj Ssmes ueesieeW keÀer mebiele Yeer veneR keÀjveer ®eeefnS
pees nceW ieuele jemles Hej ues peeSB ~ ÒeYeg Þeerjece keÀer YeefkeÌle ceW keÀesF& Yeer yeeOee yeves, lees nceW GmekeÀe l³eeie keÀj
osvee ®eeefnS ~

MeyoeLe&
Ssmees - Ssmee Goej - o³eeueg

peie - mebmeej ceeneR - ceW
efyeve - efyevee mesJee - YeefkeÌle
êJew - o³ee keÀjlee nw oerve - iejerye
meefjme - meceeve keÀesG - keÀesF&
veeneR - venerb ieefle - oMee
peesie - ³eesie efJejeie - Jewjei³e
peleve - GHee³e HeeJeve - HeefJe$e
ieefle - eqmLeefle nceejes - nceeje nw
mecHeeqlle - Oeve ome meerme - ome efmej
DejHe - DeefHe&le keÀjvee keÀefj - keÀjvee
jeJeve - jeJeCe efmeJe - efMeJepeer
HenB - HeéHle keÀjvee ueervneR - efue³ee
mecHeoe - mebHeeflle efJeYeer<eCe - jeJeCe keÀe íesìe YeeF&
Deefle - Del³eefOekeÀ mekegÀ®e - menpe
meefnle - meeLe celees - efJe®eej
mekeÀue - meYeer YeeBefle - He´keÀej
megKe - Deevebo Heo - ®ejCeeW
®eenefme - ®eenlee nw cesjes - cesje
ICSE IX & X 163
Hindi Robomate+
leew - leye Yepeg - Yepeve keÀjes

Hetjve - Hetjs neWies mvesn - Hećs e
ke=ÀHeeefveefOe - o³ee kesÀ meeiej (Þeerjece) peekesÀ - efpemekesÀ
efHe´³e - H³eejs yeefveleefÚ - ieeseHf e³eeB
Jewosner - meerlee leefpeS - l³eeie oerefpeS
leener - GvekeÀes keÀesefì - keÀjesæ[eW
yewjer - Me$eg mece - meceeve
peodefHe - ³eÐeefHe Hejce mevesner - Hejce efHe´³e
lep³eeW - l³eeie efo³ee cenleejer - ceelee
YeS - ngS cego - He´mevve
cebieuekeÀejer - keÀu³eeCekeÀejer veeles - efjMles
vesn - Hećs e ceefve³ele - ceevevee
megngo - efce$e, megvoj Ëo³eJeeuee megmesJ³e - Hetp³e
peneB ueew - peneB lekeÀ Debpeve - keÀepeue
pesefn - efpememes HetÀìw - Kejeye nesvee
yeng - yengle keÀnew keÀneB ueew - keÀneB lekeÀ keÀnBt
Slees - Ssmee Hejceefnle - Del³eefOekeÀ YeueeF& ®eenvee
Hetp³e - Hetpevee Heéve - HeéCe
H³eejes - efHe´³e peemeeW - efpememes
ieerOe - peìe³eg veece keÀe SkeÀ He#eer, meerlee njCe kesÀ mece³e Gmeves jeJeCe mes ³egoOd e efkeÀ³ee Lee ~ jeJeCe ves Gmes
Iee³eue keÀjkesÀ peceerve Hej efieje efo³ee ~ peye jece meerlee keÀes {t{B jns Les, leye peìe³eg GvnW efceuee ~ Gmeer
ves jece keÀes yelee³ee efkeÀ jeJeCe ves meerlee keÀe njCe keÀj efue³ee ~
meyejer - Yeerueveer peeefle keÀer SkeÀ meeceev³e veejer efpemeves meerlee keÀer Keespe kesÀ mece³e jecepeer keÀes ®eKe-®eKekeÀj
ceerþ-s ceerþs yesj efKeueeS Les ~
megmesJ³e - De®íer lejn mes Hetpeves ³eesi³e ³ee Hetp³eveer³e ~
jeJeCe - uebkeÀe keÀe jepee, efJeYeer<eCe kesÀ p³es<þ Yeélee ~
Yejle cenleejer - Yejle keÀer ceelee kewÀkesÀ³eer, efpevekesÀ keÀejCe jece keÀes ®eewon Je<e& keÀe JeveJeeme efceuee~
1. efvecveefueefKele Heo³eebMeeW keÀes Heef{æ S Deewj efoS ieS He´MveeW kesÀ Gllej efueefKeS ~
keÀ) Ssmees keÀes Goej peie ceeneR ~
efyeveg mesJee pees êJew oerve Hej jece meefjme keÀesG veeneR ~~
pees ieefle peesie efJejeie peleve keÀejf veefnb HeeJeve cegevf e %eeveer ~
mees ieefle osle ieerOe meyejer keÀnBt HeÝeg ve yengle efpe³e peeveer ~~
pees mecHeeflle ome meerme DejHe keÀejf jeJeve efmeJe HenB ueervner ~
mees mecHeoe - efJeYeer<eCe keÀnBb Deefle mekegÀ®e meefnle HeÝeg oervner ~~
leguemeeroeme meye YeeBelf e mekeÀue megKe pees ®eenefme ceve cesjes ~
leew Yepeg jece, keÀece meye Hetjve keÀj ke=ÀHeeefveefOe lesjes ~~ 1 ~~
164 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mveë i) leguemeeroeme peer efkeÀme ÒekeÀej YeieJeeve Þeer jece keÀer ceefncee keÀe iegCeieeve keÀjles nQ ?
ii) HeÝeg Þeerjece ves efkeÀme - efkeÀme keÀe GodOeej efkeÀ³ee ?
iii) `mees mecHeoe - efJeYeer<eCe keÀnB Deefle mekegÀ®e meefnle ÒeYeg oervneR' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iv) leguemeeroemepeer keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) leguemeeroeme peer YeieJeeve Þeersjece keÀer ceefncee keÀe iegCeieeve keÀjles ngS keÀnles nQ efkeÀ mebmeej ceW Þeerjece kesÀ pewmee o³eeueg
keÀesF& veneR nw ~ GvneWves efyevee mesJee efueS, iejeryeeW Deewj oerve - ogeKf e³eeW Hej ke=ÀHee keÀer nw ~ ³eefo keÀesF& ÒeYeg Þeerjece keÀe
veece Yeer peHe ues, lees Jes Òemevve nes peeles nQ ~ efyevee mesJee kesÀ DeLee&le efyevee YeefkeÌle kesÀ ner Jes oerve - ogeKf e³eeW keÀe GodOeej
keÀjves kesÀ efueS meoe lelHej jnles nQ ~ Jes o³ee Deewj Goejlee keÀer cetefle& nQ ~ GvneWves peìe³eg veecekeÀ He#eer, meyejer pewmeer
meeceev³e Yeerueveer Deewj Deefnu³ee pewmeer meeceev³e veejer keÀes Yeer cees#e Òeoeve efkeÀ³ee ~ ÒeYeg Þeerjece ves FvekesÀ keÀceeX kesÀ
yeejs ceW keÀesF& mees®e-efJe®eej veneR efkeÀ³ee ~
ii) leguemeer kesÀ DeejeO³e osJe Þeerjece ves peìe³eg veecekeÀ He#eer keÀes cees#e Òeoeve efkeÀ³ee efpemeves meerleepeer keÀe njCe keÀjkesÀ ues
pee jns jeJeCe mes ³egoOd e efkeÀ³ee Deewj meerleepeer keÀer j#ee keÀjves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee Lee ~ meyejer veecekeÀ Yeerueveer efpemeves
YeieJeeve Þeerjece keÀe me®®es Ëo³e mes mJeeiele efkeÀ³ee Deewj GvnW Yeespeve kesÀ ªHe ceW ®eKe-®eKe keÀj ceerþs-ceerþs yesj
efKeueeS ~ DeHeves Ssmes YekeÌleeW keÀes GvneWves Hejceieefle DeLee&le cees#e Òeoeve efkeÀ³ee ~ efpevekeÀer o³ee yeæ[s-yeæ[s %eeveer,
leHemJeer Deewj cegefve keÀefþve leHem³ee keÀjves kesÀ yeeo Yeer ÒeeHle veneR keÀj HeeS, GvekeÀer o³ee peìe³eg, Meyejer pewmes meeceev³e
ÒeeefCe³eeW keÀes ÒeeHle ngF& ~ GvekeÀer me®®eer YeefkeÌle kesÀ keÀejCe ner Þeerjece peer ves GvnW cees#e Òeoeve efkeÀ³ee ~
iii) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ YeieJeeve Þeerjece Fleves o³eeueg Deewj Goej nQ efkeÀ Jes
oerve-ogefKe³eeW, iejeryeeW kesÀ odJeeje efkeÀmeer ÒekeÀej keÀer mesJee efkeÀS efyevee ner Gve Hej ke=ÀHee keÀjles nQ ~ Jes o³ee kesÀ meeiej
nQ ~ ³eefo keÀesF& GvekeÀe veece ceve mes peHe ues, lees Jes cee$e Fleveer mesJee mes ner Òemevve nes peeles nQ Deewj GvekeÀe GodOeej
keÀjles nQ ~ efpeme cees#e keÀes ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS $eÝef<e-cegefve³eeW Deewj leHeefmJe³eeW ves ³eesiemeeOevee Deewj keÀefþve leHem³ee
keÀer, Gmeer cees#e keÀes Þeerjece ves menpelee mes peìe³eg Deewj meyejer keÀes Òeoeve efkeÀ³ee ~ pewmes jeJeCe ves JewYeJe Deewj cegekf eÌle
ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS efMeJepeer kesÀ ®ejCeeW cebs DeHevee MeerMe ome yeej DeefHe&le efkeÀ³ee uesekf eÀve Jener JewYeJe Deewj cegekf eÌle keÀes
efJeYeer<eCe ves efyevee keÀefþve leHem³ee kesÀ DeHeves efvece&ue, HeeJeve YeefkeÌle kesÀ keÀejCe menpelee mes ÒeeHle keÀj efue³ee ~
Fme ÒekeÀej leguemeeroeme peer keÀnles nQ efkeÀ F&MJej keÀes ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS keÀefþve meeOevee ³ee leHem³ee keÀer
DeeJeM³ekeÀlee veneR nw yeefukeÀ me®®eer ÞeodOee Deewj Deìtì efJeMJeeme keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~
iv) leguemeeroeme peer YeefkeÌlekeÀeue keÀer meiegCe Oeeje kesÀ cegK³e He´Je&llekeÀ ceeves peeles nQ ~ DeefOekeÀebMe efJeodJeeve ceeveles nQ efkeÀ
FvekeÀe pevce Gllej HeóMs e kesÀ yeeBoe efpeues kesÀ jepeeHegj veecekeÀ ieeBJe ceW meved 1532 ceW ngDee Lee ~ leguemeeroeme jece kesÀ
Devve³e YekeÌle Les ~ mebJeled 1631 ceW FvneWves `jece®eefjleceeveme' keÀer j®evee HeéjbYe keÀer FmekesÀ DeefleefjkeÌle òesneJeueer',
`HeeJe&leer cebieue', ìeerleeJeueer', `keÀeJf eleeJeueer', èfJeve³eHeef$ekeÀe', `peevekeÀer cebieue', yejJew jecee³eCe', nvegceeve yeengkeÀ
Deeefo FvekesÀ HećegKe ieb́Le nQ ~ leguemeeroeme peer keÀer Yee<ee ye´pe Deewj DeJeOeer oesveeW ner nQ ~
Ke) peekesÀ efHe´³e ve jece Jewons er ~

leefpeS leeefn keÀeseìf Jewjer mece peodeHf e Hejce mevesner ~~
lep³ees efHelee He¼eo, efJeYeer<eCe JevOeg, Yejle cenleejer ~
yeefue ieg© lep³ees, kebÀle ye´pe yeefveleefÚ, YeS - cego cebieuekeÀejer ~~
veeles vesn jece kesÀ ceefve³ele, megnog megmesJ³e peneB ueeQ ~
Debpeve keÀne DeebKe pesenf HetÀìw, yeng lekeÀ keÀneQ keÀneB ueeQ ~~
leguemeer mees meye Yeebelf e Hejceefnle Hetp³e Heéve les H³eejes ~
peemeeW nes³e mevesn jece - Heo, Slees celees nceejes ~~ 2 ~~
ICSE IX & X 165
Hindi Robomate+
He´Mve ë i) keÀefJe kesÀ Devegmeej nceW efkeÀmes DeHevee Me$eg Deewj efkeÀmes DeHevee efce$e mecePevee ®eeefnS Deewj Þeerjece kesÀ Yepeve mes keÌ³ee
ueeYe nw ?
ii) GHe³egk& eÌle keÀefJelee ceW leguemeeroeme ves keÌ³ee meboMs e efo³ee nw ?
iii) `peekesÀ efÒe³e ve jece Jewons er' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀerepf eS ~
iv) keÀefJelee kesÀ DeeOeej Hej efJeYeer<eCe Deewj Yejle keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
Gllej ë i) keÀefJe kesÀ Devegmeej Ssmes ueesie pees ÒeYeg Þeerjece mes Òesce veneR keÀjles, Gve ueesieeW kesÀ Òeefle DeemLee Deewj Òesce veneR jKevee
®eeefnS, nceW Me$eg kesÀ meceeve mecePevee ®eeefnS ~ pees ueesie ÒeYeg jece kesÀ YekeÌle nwb Deewj nceW mel³e ceeie& Hej ®euevee
efmeKeeles nbw, Ssmes ueesieeW keÀes nceW DeHevee efce$e mecePevee ®eeefnS ~ keÀnves keÀe leelHe³e& ³en nw efkeÀ pees J³eefkeÌle nceW
ÒeYeg jece kesÀ Òeefle ÞeodOee Deewj mvesn jKeves keÀer meueen os, Jener nceejs efueS efnlekeÀejer nw ~ leguemeeroeme peer keÀe ceevevee
nw efkeÀ ÒeYeg Þeerjece keÀer YeefkeÌle ner Fme ce=l³egueeskeÀ ceW cegekf eÌle keÀe ceeie& nw ~ Jes meYeer ueesieeW keÀer ceveeskeÀeceveeDeeW keÀes HetCe&
keÀjles nQ ~ pees ueesie ÒeYeg jece kesÀ ®ejCeeW ceW ÞeodOee jKeles nQ, GvekeÀes Òel³eskeÀ keÀe³e& cesb meHeÀuelee efceueleer nw ~ Fmeer
ÒekeÀej ÒeYeg Þeer jece keÀe Yepeve keÀjvee yengle ueeYeoe³ekeÀ nw ~
ii) GHe³egk& eÌle keÀefJelee ceW keÀefJe leguemeeroeme ves ³en meboMs e efo³ee nw efkeÀ ceveg<³e keÀes keÀYeer Yeer ceesn-cee³ee Deewj ueeue®e ceW
veneR Heæ[vee ®eeefnS ~ Gmes ncesMee mel³e kesÀ ceeie& Hej ®euevee ®eeefnS ~ keÀnves keÀe leelHe³e& ³en nw efkeÀ keÀesF& J³eefkeÌle
DeeHekeÀes Del³eefOekeÀ efÒe³e nes uesekf eÀve Jen ÒeYeg jece keÀe mesJekeÀ ve nes, lees Ssmes J³eefkeÌle keÀes nceW DeHeves meeLe veneR jKevee
®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ ÒeYeg jece ner Fme mebmeej mes cees#e efoueeves Jeeues nQ ~ YeefkeÌle kesÀ odJeeje ceveg<³e ÒeYeg jece kesÀ meceerHe jnlee
nw Deewj Fme mebmeej mes cegkeÌle nes peelee nw ~ ceveg<³e ®eens kewÀmee Yeer nes ÒeYeg jece GmekesÀ YeeJe Deewj DeemLee osKeles nw ~
Jes megKe Deewj ogKe ceW ncesMee DeHeves YekeÌleeW keÀe meeLe osles nwb ~
iii) GHe³eg&keÌle keÀefJelee keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ pees J³eefkeÌle ÒeYeg jece keÀer Deewj peevekeÀer peer keÀer YeefkeÌle ve keÀjlee nes,
Gme J³eefkeÌle keÀes nceW keÀjesæ[esb Me$eg kesÀ meceeve mecePevee ®eeefnS ~ Jen J³eefkeÌle nceW efkeÀlevee Yeer efÒe³e nes leye Yeer
nceW GmekeÀe meeLe íesæ[ osvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ Ssmee J³eefkeÌle nceW ieuele ceeie& Hej ues peeSiee ~ yengle mes ueesieeW ves
DeHeves-DeHeves efÒe³epeveeW keÀes FmeerefueS íesæ[ efo³ee keÌ³eeWefkeÀ GvekesÀ efÒe³epeve ÒeYeg jece mes mvesn venerb keÀjles Les pewmes
Òenueeo, Yejle, yeefue, efJeYeer<eCe Deewj ye´pe keÀer ieesefHe³eeB Deeefo ~ Fve ueesieeW ves DeHeves ÒeYeg jece kesÀ efueS DeHeves
Del³eefOekeÀ efÒe³epeveesb keÀe meeLe íesæ[ efo³ee ~ leguemeeroemepeer Ssmee ceeveles nQ efkeÀ nceW Gve ®eerpeeW keÀe GHe³eesie
veneR keÀjvee ®eeefnS, efpevemes nceeje vegkeÀmeeve nes ~ ncesb GvneR J³eefkeÌle Deewj JemlegDeeW keÀe meeLe HekeÀæ[vee ®eeefnS
pees nceejs efueS ueeYeoe³ekeÀ Deewj efnlekeÀejer nes ~
iv) Yejle, jepee oMejLe Deewj jeveer kewÀkesÀF& kesÀ Heg$e Les ~ Jes ®eej YeeF& Les ~ GveceW jece peer meyemes yeæ[s Les ~ ®eejeW
YeeF³eeW ceW yengle Òesce Lee ~ Yejle lees jece kesÀ Devev³e YekeÌle Les ~ jece keÀes ®eewon Je<e& keÀe yeveJeeme efceueves Hej
Yejle ves DeHeveer ceeB keÀe meeLe íesæ[ efo³ee ~ Yejle ves ®eewon Je<e& lekeÀ jece keÀer Keæ[eTB keÀes efmebnemeve Hej jKekeÀj
jep³e keÀer osKeYeeue keÀer ~
efJeYeer<eCe uebkeÀe kesÀ jepee jeJeCe keÀe íesìe YeeF& Lee ~ jeJeCe efpelevee Del³ee®eejer MeemekeÀ Lee, efJeYeer<eCe Glevee
ner efJevece´ Deewj meerOes-meeos mJeYeeJe keÀe J³eefkeÌle Lee ~ efJeYeer<eCe keÀes Ìej keÀe Yesoer' Yeer keÀne peelee nw keÌ³eeWekf eÀ Gmeer
ves jeJeCe kesÀ efJe<e³e ceW jece keÀes meejer peevekeÀejer oer Leer ~ Gmeves jeJeCe keÀe meeLe íes[æ keÀj ÒeYeg jece keÀe meeLe efo³ee ~

166 ICSE IX & X
8 efYe#egkeÀ
keÀefJe - met³e&keÀeble ef$eHeeþer èfvejeuee'
keÀefJe keÀef
keÀeJeHeefj®e³e
cenekeÀefJe met³e&keÀeble ef$eHeeþer èfvejeuee' keÀe pevce meved 1897 F&. ceW yebieeue kesÀ efpeuee ceseof veerHegj ceW ngDee ~ ye®eHeve
ceW èfvejeuee' peer kesÀ ceelee-efHelee keÀe osnevle nes ie³ee ~ Fvnebsves neF&mketÀue lekeÀ Deeles-Deeles yeeBiuee, Debie´speer Deewj
mebmke=Àle meerKe ueer ~ efvejeuee peer keÀe HeeefjJeeefjkeÀ peerJeve keÀ<ìce³e jne ~ meve 1916 ceW Fvnebvs es `petner keÀer keÀueer' keÀer
j®evee keÀer~ Fvnebvs es 1922 ceW jeceke=À<Ce efceMeve kesÀ He$e `mecevJe³e' Deewj 1923-24 ceW `celeJeeuee' keÀe mebHeeove efkeÀ³ee ~
FmekesÀ leerve meeue yeeo ìebiee HegmlekeÀ ceeuee' keÀe mebHeeove efkeÀ³ee ~
efvejeuee peer yengcegKeer HeéfleYee kesÀ Oeveer Les ~ `Heefjceue' `petner keÀer keÀueer', ìeereflekeÀe', `DeveeefcekeÀe', `jece keÀer
MeefkeÌle Hetpee', `DeHeje' `leguemeeroeme', `kegÀkegÀjcegllee', `DeHmeje', HeÝeeJeleer Deeefo FvekeÀer Heémf eodOe ke=Àefle³eeB nQ ~
15 DekeÌletyej, 1961 keÀes FvekeÀe osneJemeeve ngDee ~
èfYe#egkeÀ' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

èfYe#egkeÀ' keÀefJelee efvejeuee peer Üeje efueKeer ie³eer nw ~ Òemlegle keÀefJelee ceW keÀefJe SkeÀ efYeKeejer Deewj GmekesÀ oes ye®®eeW
keÀer o³eveer³e DeJemLee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ efYeKeejer keÀe Hesì Deewj Heerþ YetKecejer kesÀ keÀejCe SkeÀ nes ieS nQ ~ Jes DeHeveer
YetKe efceìeves kesÀ efueS YeerKe ceeBieles jnles nQ, meæ[keÀ Hej ®eueles ngS Petþer HeÊeueeW keÀes ®eeì jns nQ, efpemekesÀ efueS GvnW kegÀÊeeW
mes Yeer íervee - PeHeìer keÀjveer Heæ[ jner nw ~ efYe#egkeÀ keÀer oervelee keÀes osKe keÀj keÀefJe GvekesÀ Òeefle DeHeveer menevegYetelf e ÒekeÀì
keÀjles nQ ~
1. Jen Deeleeö
oes ìtkeÀ keÀuespes kesÀ keÀjlee Heíleelee HeLe Hej Deelee ~
Hesì-Heerþ oesveeW efceuekeÀj nQ SkeÀ,
®eue jne uekegÀefì³ee ìskeÀ,
cegìdþer Yej oeves keÀes-YetKe efceìeves keÀes
ceBng HeÀìer-Hegjeveer Peesueer keÀes HewÀueeleeö
YeeJeeLe& ë met³e&keÀeble ef$eHeeþer èfvejeuee' íe³eeJeeo kesÀ keÀefJe nQ ~ GvneWves meeceev³e pevelee keÀes iejeryeer, ogKe, HejsMeeveer
Deewj peªjleeW keÀes ÒekeÀeMe ceW ueeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~ meceepe kesÀ efvecve Jeie& keÀer ³eLeeLe& efmLeefle keÀes
GvneWves DeHeveer keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes J³ekeÌle eqkeÀ³ee nw ~ Gme efYeKeejer keÀer efmLeefle efkeÀleveer keÀ<ìÒeo Leer, Fme
yeele keÀe Devegceeve efvejeuee peer keÀer Fme keÀefJelee mes nce ueiee mekeÀles nQ ~
SkeÀ efYeKeejer jemles Hej ®euee Dee jne nw ~ GmekeÀer efmLeefle Fleveer Kejeye nw efkeÀ Gmes pees Yeer osKelee,
ICSE IX & X 167
Hindi Robomate+
Gmeer keÀes Del³eefOekeÀ keÀ<ì neslee ~ Jen efYeKeejer DeHeveer o³eveer³e oMee mes osKeves Jeeues ueesieeW kesÀ Ëo³e keÀes
Heeræ[e HengB®eelee ngDee Deewj DeHeves Yeei³e keÀes keÀesmelee ngDee jemles Hej ®euee Dee jne nw ~ Gme efYeKeejer keÀes
osKekeÀj Ssmee ueie jne Lee efkeÀ Gmes keÀF& efoveesb mes Yeespeve veneR efceuee nw DeLee&le Jen keÀF& efoveesb mes YetKee nw ~
YetKe kesÀ keÀejCe GmekeÀe Hesì Deewj Heerþ oesveesb SkeÀ meceeve efoKeeF& os jns nQ ~ Jen yengle keÀcepeesj efoKeeF& os
jne nw ~ keÀcepeesjer kesÀ keÀejCe Jen þerkeÀ mes ®eue Yeer veneR Hee jne nw ~ SkeÀ ueeþer kesÀ menejs Jen Oeerjs-Oeerjs
®eue jne nw ~ Jen efYe#egkeÀ Lees[æ s mes Deveepe kesÀ efueS ³ee Deewj DeHeves Hesì keÀer YetKe Meeble keÀjves kesÀ efueS ueesieeW
kesÀ meeceves DeHeveer Hegjeveer, HeÀìer ngF& Peesueer keÀes HewÀueelee nw ~ efpememes Jen DeHeveer YetKe Meeble keÀj mekesÀ DeLee&le
Jen DeHevee Deewj HeefjJeej keÀe Hesì Yejves kesÀ efueS Deeves-peeves Jeeues ueesieesb kesÀ meeceves DeHeveer HeÀìer ngF& Hegjeveer
Peesueer (Lewuee) HewÀueelee nw ~ Jen ueesieesb kesÀ ceve keÀes ogKeer keÀjlee ngDee Deewj DeHeves Yeei³e keÀes keÀesmelee ngDee,
jemles Hej ®euee Dee jne nw ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe meceepe kesÀ G®®e Jeie& kesÀ ueesieeW keÀer lejHeÀ O³eeve keWÀefêle keÀjvee ®eenles nb,w
pees meceLe& nwb efHeÀj Yeer efvecve Jeie& keÀer mecem³eeDeeW keÀes DeveosKee keÀjles nwb ~
2. meeLe oes ye®®es Yeer nQ meoe neLe HewÀueeS,

yeeSB mes Jes ceueles ngS Hesì keÀes ®eueles,
Deewj oeefnvee o³ee-¢eq<ì Heeves keÀer Deesj yeæ{eS ~
YetKe mes metKe DeeWþ peye peeles,
oelee-Yeei³e, efJeOeelee mes keÌ³ee Heeles ?
IeBìt DeeBmegDeeW kesÀ HeerkeÀj jn peeles ~
YeeJeeLe& ë Òemlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej met³e&keÀeble ef$eHeeþer èfvejeuee' peer nbw ~ Gvnesvb es DeHeveer keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes
efvecveJeie& kesÀ ogKe, keÀ<ì, peªjleeW Deewj efmLeefle keÀes oMee&ves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ Jen
efYeKeejer DekesÀuee veneR nw, GmekesÀ meeLe GmekesÀ oes íesìs-íesìs ye®®es Yeer nwb ~ Jes yeeSB neLe mes DeHeves Keeueer
Hesì keÀes ceueles nbw leLee oeefnvee neLe ncesMee ueesieebs keÀer lejHeÀ Fme Gcceero mes yeæ{eS jnles nQ efkeÀ keÀesF& Gve
ueesieeW Hej o³ee keÀjkesÀ kegÀí Keeves kesÀ efueS os os ³ee kegÀí Hewmes ner os os ~ YetKe Deewj H³eeme kesÀ keÀejCe GvekesÀ
neWþ metKe ieS nwb ~
efvejeuee peer keÀnles nbw efkeÀ Fme ÒekeÀej mes ceeBieves kesÀ yeeo, osves Jeeueesb Hej GvekeÀer lekeÀoerj efveYe&j nw ~
keÌ³ee F&MJej keÀer ke=ÀHee mes Gve efYeKeeefj³eeW keÀes kegÀí ÒeeHle nesiee ? DeLee&le GvekeÀer o³eveer³e oMee osKekeÀj
Deeves-peeves Jeeues ueesieeW ceW mes Gve Hej keÀesF& o³ee keÀjsiee ³ee veneR uesekf eÀve GvekeÀer Kejeye neuele osKekeÀj Yeer
efkeÀmeer ves GvekeÀer mene³elee veneR keÀer ~ peye GvekeÀes efkeÀmeer ves kegÀí Yeer veneR efo³ee, leye Jes DeHeves DeeBmet ner
HeerkeÀj jn peeles nwb DeLee&le veeGcceero Deewj Goeme nes peeles nwb ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves meceepe kesÀ Gve oevekeÀlee&DeeW Deewj Dev³e ueesieeW Hej keÀjeje J³ebi³e nw, pees
³en oeJee keÀjles nQ efkeÀ nce meYeer ueesieeW keÀer mene³elee kesÀ efueS ncesMee lelHej nQ ~
3. ®eeì jns petþer Helleue Jes keÀYeer meæ[keÀ Hej Keæ[s ngS,
Deewj PeHeì uesves keÀes Gvemes kegÀlles Yeer nQ Deæ[s ngS ~
þnjes, Denes cesjs Ëo³e ceW nw Dece=le, ceQ meeR®e otiB ee ~
168 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
DeefYecev³egöpewmes nes mekeÀesies legce,

legcnejs ogëKe ceQ DeHeves Ëo³e ceW KeeR®e ueBit ee ~
YeeJeeLe& ë efvejeuee peer ves DeHeveer keÀefJelee ceW meceepe keÀe ³eLeeLe& ªHe oMee&³ee nw ~ GvekeÀer ³en keÀefJelee nceeje O³eeve
efvecve Jeie& keÀer lejHeÀ kesÀeb êf le keÀjleer nw ~
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ peye efYeKeejer Deewj GmekesÀ ye®®eesb keÀes keÀnerb mes kegÀí Yeer Keeves keÀes veneR efceuee, leye
Jes meæ[keÀ Hej SkeÀ peien HeWÀkeÀer ngF& petþer HelleueeW keÀes GþekeÀj GmeceW ueieer ngF& petþve Keeves ueieles nwb ~ Jes
petþve Yeer þerkeÀ mes veneR Kee Heeles nQ keÌ³eeWekf eÀ Gvemes Jen HelleueW íerveves kesÀ efueS kegÀí kegÀlles JeneB [ìkeÀj Keæ[s
nQ ~ keÀefJe kesÀ efueS GvekeÀer oMee keÀes osKevee Demenveer³e Lee ~ Gvnesvb es keÀne efkeÀ ©keÀes Deewj cesjer yeele O³eeve
mes megvees, cesjs Ëo³e ceW DeYeer Yeer o³ee Deewj ceeveJelee keÀer YeeJevee peereJf ele nw ~ ceQ legcnejs ogKeeW keÀes otj keÀj otiB ee ~
³eefo legce DeefYecev³eg kesÀ pewmes meenmeer yevees DeLee&le DeHeves DeefOekeÀejeW kesÀ efueS ueæ[ mekeÀes lees ceQ legce ueesieeW keÀes
DeHeves Fme peerJeveªHeer jCeYetefce ceW keÀ<ìeW Deewj HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀjves ³eesi³e yeveeTBiee ~ ceQ
legcnejer efmLeefle megOeejves keÀe Òe³eeme keÀªBiee leeefkeÀ legce ueesie Yeer De®ís ueesieeW (Þes<þ ceveg<³eeW) keÀer lejn
DeHevee peerJeve ³eeHeve keÀj mekeÀes ~ legcnejer meejer Heer[æ e, meeje keÀ<ì ceQ meceeHle keÀj otiB ee DeLee&le ceQ legcnW iejeryeer kesÀ
oue-oue mes yeenj efvekeÀeue otBiee ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ efvecve Jeie& efvejblej iejeryeer kesÀ oueoue ceW
OeBmelee pee jne nw ~ Gme Jeie& kesÀ Heeme DeHevee Hesì Yejves lekeÀ keÀe meeOeve venebr nw ~ ³en keÀeJf elee meceepe kesÀ Fme
Jeie& kesÀ efJe<e³e ceW ncesb mees®eves kesÀ efueS cepeyetj keÀjleer nw efkeÀ nceW GvekeÀer mene³elee kesÀ efueS keÀesF& þesme keÀoce
Gþevee ®eeefnS ~

MeyoeLe&
Jen Deelee - Jen Dee jne Lee oes ìtkeÀ - oes ìgkeÀæ[s
keÀuespes - Ëo³e Dece=le - ceeveJelee
Heíleelee - HeM®eeleeHe keÀjvee HeLe - jemlee
uekegÀefì³ee - ueeþer ìskeÀ - menejs
cegìdþer Yej - Lees[æ s mes oeves - Deveepe
YetKe efceìeves - YetKe efceìevee Ëo³e - ceve
meoe - ncesMee neLe HewÀueeS - neLe HewÀueekeÀj
ceueles - jieæ[les ogë Ke - keÀ<ì
o=eq<ì - efveieen Heeves - Heevee
metKe - metKevee Denes - megvees
oelee - osves Jeeuee Yeei³e - vemeerye
efJeOeelee - F&MJej Heeles - HeéHle keÀjvee
PeHeì - íervevee petþer Helleue - petþer Helleue
Deæ[s - eqmLej Keæ[s jnvee þnjes - ©keÀvee
meeR®e - efmebef®ele keÀjvee DeefYecev³eg - Depeg&ve keÀe Heg$e
KeeR®e uetiB ee - efceìe otiB ee HeÀìer-Hegjeveer Peesueer - HeÀìe-Hegjevee Lewuee
ICSE IX & X 169
Hindi Robomate+
Hesì-Heerþ oesveesb efceuekeÀj nQ SkeÀ - efYe#egkeÀ keÀe Mejerj YetKe kesÀ keÀejCe Del³evle keÀcepeesj nes ie³ee
nw FmeefueS GmekeÀe Hesì Deewj Heerþ efceuekeÀj SkeÀ nes ie³ee nw ~
DeeBmetDeeW kesÀ Ietì Heer peevee - DeHeves ogKe keÀes Deboj ner Deboj oyee uesvee ~
Peesueer - keÀHeæ[s keÀe yevee Lewuee ~
DeefYecev³eg - DeHeves DeefOekeÀejeW kesÀ efueS ueæ[ves Jeeuee meenmeer ceveg<³e ~
Ëo³e ceW KeeR®e uetiB ee - ceQ legcnejs ogKeeW keÀes ûenCe keÀj uetiB ee ~
1. efvecveefueefKele Heod³eebMees keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efueKes He´MveeW keÀs Gllej efueefKeS ~
keÀ) Jen Deeleeö
Hesì-Heerþ oesveeW efceuekeÀj nQ SkeÀ,
®eue jne uekegÀefì³ee ìskeÀ,
cegìdþer Yej oeves keÀes-YetKe efceìeves keÀes
ceBng HeÀìer-Hegjeveer Peesueer keÀes HewÀueeleeö
He´Mve ë i) ueeþer kesÀ menejs keÀevw e Dee jne nw ? GmekeÀer efmLeefle Hej ÒekeÀeMe [eefueS ~
ii) efkeÀme YeeJevee mes Òesejf le neskeÀj efvejeuee peer ves èfYe#egkeÀ' keÀeJf elee keÀer j®evee keÀer ?
iii) èfYe#egkeÀ' DeHevee Hesì Heeueves kesÀ efueS keÌ³ee-keÌ³ee Òe³elve keÀj jne nw ?
iv) èfYe#egkeÀ' keÀefJelee keÀe YeeJeeLe& meb#esHe ceW efueefKeS ~
Gllej ë i) SkeÀ efYeKeejer ueeþer kesÀ menejs jemles Hej ®euee Dee jne nw ~ GmekeÀer efmLeefle yengle Kejeye nw ~ Gmes osKekeÀj ³en mecePe
ceW Dee jne nw efkeÀ GmekeÀes keÀF& efove mes Yeespeve venerb efceuee nw ~ GmekeÀe Hesì Deewj Heerþ oesveeW efceuekeÀj SkeÀ nes ieS nb~w
Jen keÀcepeesj efoKeeF& os jne nw ~ Jen þerkeÀ mes ®eue Yeer veneR Hee jne nw ~ Gme efYeKeejer keÀer o³eveer³e oMee osKekeÀj
ueesieeW kesÀ Ëo³e Heeræ[e nesleer nw ~ Jen DeHeves Yeei³e keÀes keÀesmelee ngDee, jemles Hej ®euee Dee jne nw ~ YetKe Deewj H³eeme
kesÀ keÀejCe GmekesÀ ye®®es jemles ceW meYeer kesÀ meeceves neLe HewÀueeles nQ Deewj Jen DeHeveer Peesueer HewÀueelee ®euee Dee jne nw ~
ii) èfYe#egkeÀ' keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej efvejeuee peer nQ ~ Fme keÀefJelee ceW keÀefJe ves efvecve Jeie& keÀer Heer[æ e, ogKe Deewj peªjleesb
keÀes ÒekeÀeMe ceW ueeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~ GvneWves oerve-ogeKf e³eeW kesÀ Òeefle menevegYetefle SJeb mebJesovee keÀer YeeJevee mes
Òesejf le neskeÀj Fme keÀefJelee keÀer j®evee keÀer nw ~ Gvnesvb es G®®e Jeie& kesÀ ueesieeW Hej J³ebi³e keÀjles ngS keÀne nw efkeÀ G®®e Jeie&
kesÀ ueesieesb kesÀ Heeme JemlegSB peªjle mes p³eeoe nw Deewj JeneR otmejer lejHeÀ efvecve Jeie& kesÀ ueesieeW kesÀ Heeme Hesì Yejves kesÀ efueS
Deveepe Yeer veneR nw ~ Jes iejeryeer Deewj oefjêlee mes Iesjs ngS nQ ~
iii) efvejeuee peer ves èfYe#egkeÀ' keÀeJf elee ceW efvecve Jeie& keÀer mecem³eeDeeW Deewj peªjleeW keÀes ÒekeÀeMe ceW ueeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee
nw ~ efvecve Jeie& efkeÀme ÒekeÀej owefvekeÀ mecem³eeDeesb mes mebIe<e& keÀj jne nw, Fme yeele keÀes mHe<ì ªHe mes èfvejeueepeer' ves
keÀefJelee ceW oMee&³ee nw ~ SkeÀ efYe#egkeÀ kesÀ ceeO³ece mes GvneWves ³en mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ nceejs meceepe ceW iejeryeeW keÀer efmLeefle
efkeÀleveer Kejeye nw ~ SkeÀ keÀcepeesj, ceefj³eue-mee efYe#egkeÀ jemles Hej ®euee Dee jne nw ~ GmekeÀes osKekeÀj Ssmee ueie jne
nw efkeÀ Gmeves keÀF& efoveeW mes kegÀí veneR Kee³ee nw keÌ³eeWekf eÀ GmekeÀe Hesì Deewj Heerþ SkeÀ pewmes efoKeeF& os jns nwb ~ Jes DeHevee Hesì
Yejves kesÀ efueS meyekesÀ meeceves neLe HewÀueeles nwb uesekf eÀve keÀesF& Yeer Gve Hej o³ee venebr keÀjlee ~ Jen efYeKeejer DeHeveer HeÀìer
ngF& Hegjeveer Peesueer ueesieeW kesÀ meeceves HewÀueelee nw DeLee&le meyemes efYe#ee ceeBielee nw~ Hejbleg keÀeF& GmekeÀer mene³elee veneR keÀjlee
170 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
nw ~ Jele&ceeve mece³e ceW keÀeFs & Yeer Demene³e keÀer mene³elee veneR keÀjlee yeefukeÀ GHeneme Gæ[eves Jeeues ueesie ner efceueles nQ ~
iv) efvejeueepeer ves meeceev³e pevelee keÀer HejsMeeveer, ogKe, iejeryeer Deewj peªjleeW keÀes ÒekeÀeMe ceW ueeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee
nw~ Gme efYeKeejer keÀer efmLeefle efkeÀleveer keÀ<ìoe³eer jner nesieer Fme yeele keÀe Devegceeve nce efvejeuee peer keÀer keÀefJelee
mes ueiee mekeÀles nwb ~
SkeÀ efYeKeejer jemles Hej ®euee Dee jne nw GmekeÀer oMee yengle Kejeye nw ~ GmekesÀ Hesì Deewj Heerþ ceW keÀesF& Deblej veneR
nw DeLee&le YetKe kesÀ keÀejCe Jen Del³eefOekeÀ ogye&ue nes ie³ee nw ~ ogye&uelee kesÀ keÀejCe Jen SkeÀ ueeþer kesÀ menejs ®eue jne
nw ~ Lees[æ s mes Deveepe kesÀ efueS Jen Deeves-peeves Jeeues ueesieeW kesÀ meeceves DeHeveer HeÀìer-Hegjeveer Peesueer HewÀueelee nw ~ GmekesÀ
meeLe oes ye®®es nQ, Jes Yeer YetKes Deewj keÀcepeesj efoKeeF& os jns nQ ~ Jes SkeÀ neLe mes DeHevee Hesì ceueles nQ Deewj otmeje neLe
Deeves-peeves ueesieeW kesÀ meeceves HewÀueeS jnles nQ ~ YetKe Deewj H³eeme kesÀ keÀejCe GvekesÀ neWþ metKe ieS nw uesekf eÀve Jes efYeKeejer
meæ[keÀ Hej Deeves-peeves JeeueeW mes kegÀí Yeer ÒeeHle veneR keÀj Heeles ~ Jes DeHeves ner DeeBmet HeerkeÀj jn peeles nbw ~ Jes efYeKeejer
meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs Heæ[er ngF& HelleueeW ceW ueieer petþve mes DeHeveer YetKe efceìeves ueieles nQ uesekf eÀve Jes Fleves Yeei³enerve nQ efkeÀ
petþve Yeer þerkeÀ mes veneR Kee Hee jns nQ ~ Gve petþer HelleueeW keÀes kegÀlles Gve efYeKeeefj³eeW mes íerveves kesÀ efueS [ìkeÀj Keæ[s nQ ~
keÀefJe yengle Goej mJeYeeJe kesÀ nwb, GvneWves GvekeÀer iejeryeer Deewj ogKe efceìeves keÀe Deìue efveM®e³e keÀj efue³ee ~
Ke) meeLe oes ye®®es Yeer nQ meoe neLe HewÀueeS,
yeeSB mes Jes ceueles ngS Hesì keÀes ®eueles,
Deewj oeefnvee o³ee-¢eq<ì Heeves keÀer Deesj yeæ{eS ~
YetKe mes metKe DeeWþ peye peeles,
oelee-Yeei³e, efJeOeelee mes keÌ³ee Heeles ?
IeBìt DeeBmegDeeW kesÀ HeerkeÀj jn peeles ~
He´Mve ë i) efYeKeejer kesÀ meeLe Deewj keÀewve-keÀewve nw ? GvekeÀer efmLeefle kesÀ yeejs ceW yeleeFS ~
ii) ÌetìB DeeBmetDeeW kesÀ HeerkeÀj jn peeles' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe Deeµe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iii) met³e&keÀeble ef$eHeeþer èfvejeueepeer' Fme keÀeJf elee kesÀ ceeO³ece mes keÌ³ee meboµs e osvee ®eenles nQ ?
iv) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe cetue YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
Gllej ë i) eqYeKeejer kesÀ meeLe GmekesÀ oes íesìs-íesìs ye®®es nQ ~ GvekeÀer oMee yengle o³eveer³e nw ~ Ssmee ueielee nw pewmes GvnW keÀF&
efoveeW mes Yeespeve ÒeeHle veneR ngDee ~ Jes DeHevee neLe ncesMee ueesieeW keÀer lejHeÀ Fme Gcceero mes yeæ{eS ngS nQ efkeÀ kegÀí ueesie
Gve Hej o³ee keÀjkesÀ SkeÀ cegìdþer Deveepe ³ee kegÀí Hewmes DeJeµ³e os osbies FmeefueS Jen DeHeveer HeÀìer-Hegjeveer Peesueer keÀes
HewÀueeS ngS YeerKe ceeBie jns nQ ~ Jes yeeSB neLe mes DeHeves YetKes Hesì keÀes ceueles ngS ®eue jns nQ Deewj oeefnves neLe mes ueesieeW
keÀer ke=ÀHee-¢ef<ì Heeves kesÀ efueS neLe HewÀueeS ®eues Dee jns nQ ~ YetKe Deewj H³eeme kesÀ keÀejCe GmekesÀ neWþ Yeer metKe ieS nQ ~ GvnW
Keeves kesÀ efueS kegÀí Yeer ÒeeHle veneR ngDee ~ leye Jes yengle ogKeer Deewj efvejeMe neskeÀj jn peeles nwb ~
ii) keÀefJe ves keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes meceepe ceW efYeKeeefj³eeW keÀer o³eveer³e oMee kesÀ yeejs cesb yeleeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~
SkeÀ efYeKeejer Deewj GmekesÀ oes ye®®es YetKe kesÀ keÀejCe yengle J³eekegÀue nQ ~ Gve meYeer keÀes osKekeÀj Ssmee Òeleerle nes jne nw
pewmes keÀF& efoveeW mes GvnW Yeespeve ÒeeHle veneR ngDee nw ~ Jes meæ[keÀ Hej Deeves-peeves Jeeues ueesieesb kesÀ meeceves DeHevee neLe
HewÀuee jns nQ Deewj ueesieeW keÀer o³ee-o=e<f ì Heeves kesÀ efueS J³eekegÀue nQ ~ meæ[keÀ Hej Deevespeeves Jeeues ueesieeW ves Gve Hej Lees[æ er-
meer Yeer o³ee venebr efoKeeF&~ Jes efYeKeejer ogKeer Deewj Goeme nes ieS, GvnW efvejeMee ner efceueerr ~ ogKe Deewj efvejeMee kesÀ
keÀejCe Jes DeHeves DeeBmetDeeW kesÀ IetìB HeerkeÀj jn peeles nQ DeLee&le Jes DeHevee ogKe Deboj ner Deboj oyee uesles nQ ~
iii) keÀeJf e efvejeuee peer ves Òemlegle keÀeJf elee kesÀ ceeO³ece mes meceepe kesÀ efvecve Jeie& kesÀ ueesieeW kesÀ peerJeve ceW DeevesJeeueer keÀeþf veeF³eeW
kesÀ yeejs ceW yelee³ee nw ~
SkeÀ iejerye efYe#egkeÀ DeHeveer iejeryeer Deewj uee®eejer keÀes DeHeves peerJeve keÀe Debie ceeve uesles nwb ~ GmekeÀe peerJeve
cepeyetjer kesÀ Iesjs ceW efIeje jnlee nw ~ FvekeÀe peerJeve yengle keÀ<ìoe³ekeÀ neslee nw ~ meceepe kesÀ G®®e Jeie& kesÀ ueesieeW
ICSE IX & X 171
Hindi Robomate+
keÀer efveo&³elee kesÀ keÀejCe FvekeÀer mebK³ee yeæ{leer pee jner nw ~ keÀefJe ves meceepe kesÀ Gve ueesieeW Hej keÀjeje J³ebi³e efkeÀ³ee
nw pees mebHevve nesles ngS Yeer Ssmes ogye&ue Deewj keÀcepeesj ueesieeW keÀer leefvekeÀ Yeer mene³elee veneR keÀjles nQ ~
³en keÀefJelee meceepe kesÀ Fme efvecve Jeie& kesÀ efJe<e³e ceW nceW mees®eves kesÀ efueS cepeyetj keÀjleer nw efkeÀ nceW GvekeÀer mene³elee
keÀs efueS keÀesF& þesme keÀoce DeJeM³e Gþevee ®eeefnS ~
iv) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeB efvejeueepeer odJeeje jef®ele keÀefJelee èfYe#egkeÀ' mes ueer ieF& nQ ~ keÀefJe ves GkeÌle HebefkeÌle³eesb keÀe
YeeJe mHe<ì keÀjles ngS keÀne nw efkeÀ SkeÀ efYe#egkeÀ Deewj GmekesÀ oes ye®®es keÀF& efoveeW mes YetKes nQ ~ YetKe kesÀ
keÀejCe Jes yengle ogye&ue Deewj keÀcepeesj ueie jns nwb ~ Jes jemles Hej Deeves-peeves Jeeues ueesieeW kesÀ meeceves DeHeveer
HeÀìer-Hegjeveer Peesueer HewÀueeS ®eues Dee jns nQ ~ Jes ueesieeW mes o³ee keÀer YeerKe ceeBie jns nwb, Hejvleg Fme efve<þgj
mebmeej ceW keÀesF& Gve efYeKeeefj³eeW Hej o³ee veneR keÀjlee ~ Jes Fleves YetKes nQ efkeÀ YetKe Deewj H³eeme kesÀ keÀejCe
GvekesÀ neWþ Yeer metKe ieS nQ ~ Deble ceW efkeÀmeer mes kegÀí Yeer neefmeue ve nesves kesÀ keÀejCe Jes ogKeer Deewj efvejeMe
nes peeles nQ ~ Gmeer efvejeMee kesÀ keÀejCe Jes DeHeves DeeBmetDeeW kesÀ IetBì HeerkeÀj jn peeles nQ DeLee&le YetKe kesÀ keÀejCe
J³eekegÀue Mejerj mes ogye&ue efYe#egkeÀ, peye YeerKe ceeBieves ceW DemeHeÀue nes peeles nw, leye Deboj ner Deboj DeHevee
ogKe oyee uesles nwb ~
ie) ®eeì jns petþer Helleue Jes keÀYeer meæ[keÀ Hej Keæ[s ngS,
He´Mve ë i) petþer Helleueesb ceW ueieer petþve keÀevw e Kee jne Lee Deewj keÌ³eeW ?
ii) efYeKeeefj³eeW keÀer efmLeefle osKekeÀj efkeÀmekeÀe Ëo³e Hemeerpe peelee nw ?
iii) petþer HelleueeW keÀes efkeÀmemes Deewj keÀewve íervevee ®eenlee nw ? GvekeÀer efmLeefle Hej ÒekeÀeMe [eefueS ~
iv) keÀeJf elee keÀe cetue YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
Gllej ë i) SkeÀ efYeKeejer nw Deewj GmekesÀ meeLe ceW oes íesì-s íesìs ye®®es nQ ~ Jes YetKe mes J³eekegÀue nQ ~ Jes DeHevee yee³eeB neLe Hesì Hej
jKekeÀj Deeves-peeves JeeueeW keÀes efoKeeles nQ efkeÀ Jes keÀF& efoveesb mes YetKes nQ uesekf eÀve keÀesF& GvekeÀer mene³elee veneR keÀjlee ~ Gve
ueesieebs ves meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs yengle meejer petþer HelleueW Heæ[er osKeer ~ Jes petþer HelleueeW ceW ueies petþve keÀes Kee jns Les ~ Gmeer
petþve mes DeHevee Hesì Yejves keÀer keÀeseMf eMe keÀj jns Les ~ Gve ueesieeW kesÀ efueS petþer HelleueeW keÀes ®eeìves kesÀ DeueeJee keÀesF&
otmeje jemlee veneR Lee keÌ³eeWekf eÀ Jes DeHeveer YetKe efceìevee ®eenles Les ~
ii) keÀefJe ves efYeKeeefj³eeW keÀer efmLeefle keÀes yengle menpe lejerkesÀ mes J³ekeÌle eqkeÀ³ee nw ~ Jes yeleeles nQ efkeÀ efYeKeeefj³eeW keÀer efmLeefle
yengle Kejeye Leer ~ jemles Hej Deeves-peeves Jeeues efpeleves ueesie GvekeÀes efoKeeF& osles nQ, Jes meyekesÀ meeceves neLe HewÀueeles nQ
uesekf eÀve keÀesF& Yeer GvekeÀer mene³elee keÀjves kesÀ efueS lew³eej veneR nw ~ peye Jes efYe#ee ceeBieles-ceeBieles efvejeMe nes peeles nw,b
leye SkeÀ peien meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs Heæ[er petþer HelleueeW keÀes osKekeÀj Jes ©keÀ peeles nQ Deewj HelleueeW ceW ueies petþve mes
DeHeveer YetKe Meeble keÀjves ueieles nQ ~ Jes yengle Yeei³enerve nQ keÌ³eeWekf eÀ Jen petþer HelleueeW keÀes Gvemes íerveves kesÀ JeneB efueS
kegÀlles Henues mes Deæ[s ngS nQ ~ GvekeÀer oMee Hej peye keÀefJe keÀe O³eeve peelee nw DeLee&le GvekeÀe ceve o³ee YeeJevee mes Yej
peelee nw lees Jes keÀnles nwb efkeÀ ceQ legcnejer meejer Heer[æ e Deewj keÀ<ì efceìe otiB ee ~ ceQ legcnejer oMee megOeej otBiee ~
iii) efYeKeejer Deewj GmekesÀ ye®®es YetKe mes J³eekegÀue nQ ~ GvnW Keeves kesÀ efueS kegÀí Yeer veneR efceuelee nw ~ GvneWves SkeÀ peien
petþer Helleuesb Heæ[er osKeer lees Jes HelleueeW ceW ueieer petþve keÀes Keeves ueies ~ Gve efYeKeeefj³eesb mes Gve petþer HelleueeW keÀes
íerveves kesÀ efueS kegÀí kegÀlles [ìkeÀj Keæ[s nwb ~ kegÀlles Yeer GvneR petþer HelleueeW mes DeHeveer YetKe efceìevee ®eenles nQ ~
efYeKeeefj³eesb keÀer efmLeefle Del³evle Kejeye nw ~ Jes yengle keÀcepeesj efoKeeF& os jns nQ ~ Jes Fleves DeefOekeÀ keÀcepeesj nes ieS
172 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
nQ efkeÀ þerkeÀ mes ®eue Yeer veneR Hee jns nwb ~ SkeÀ yet{æ e efYeKeejer Oeerjs-Oeerjs ueeþer kesÀ menejs ®eue jne nw Deewj GmekesÀ
ye®®es Yeer DeHevee Hesì ceueles ngS jemles Hej ®eue jns nQ ~
iv) èfYe#egkeÀ' keÀefJelee efvejeueepeer odJeeje jef®ele nw ~ Fme keÀefJelee ceW GvneWves efvecve Jeie& keÀer o³eveer³e oMee keÀes
meeceves ueeves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw Deewj GvneWves meceepe kesÀ Deceerj Jeie& Hej J³ebi³e Yeer efkeÀ³ee nw ~ SkeÀ efYeKeejer
SkeÀoce ceefj³eue-mee efoKeeF& os jne nw Deewj GmekesÀ ye®®es Yeer YetKe mes leæ[He jns nQ uesefkeÀve nceejs meceepe kesÀ
meppeve ueesie GmekeÀer lejHeÀ osKeles Yeer veneR nQ ~ iejerye Jeie& kesÀ ueesie ueieeleej iejeryeer kesÀ oueoue ceW OeBmeles
pee jns nbw ~ SkeÀ iejerye J³eefkeÌle keÀes DeHeves peerJeve ceW yengle meejer HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw ~ iejerye
ueesie DeHeves efueS oes JekeÌle keÀer jesìer keÀe Yeer Fblepeece veneR keÀj Heeles nQ ~ Jes ueesie petþer HelleueeW kesÀ petþve
mes ner meblees<e keÀj uesles nQ ~
Ie) ®eeì jns petþer Helleue Jes keÀYeer meæ[keÀ Hej Keæ[s ngS,
legcnejs ogëKe ceQ DeHeves Ëo³e ceW KeeR®e ueBit ee ~ ICSE 2018
He´Mve ë i)
Henueer oes Hebekf eÌle³eeW ceW keÀeJf e ves keÌ³ee ¢M³e He´mlegle efkeÀ³ee nw?
ii) Fme YeeJegkeÀ ¢M³e mes nceejs Ëo³e ceW keÌ³ee YeeJe GlHevve nesles nQ ?
iii) keÌ³ee efYe#egkeÀeW keÀer ceoo keÀjvee ceeveJeer³e Oece& veneR nw ? ³eneB DeefYecev³eg keÀe GoenjCe keÀeJf e ves keÌ³eeW efo³ee nw ?
iv) He´mlegle keÀeJf elee keÀe kesÀvêer³e YeeJe efueefKeS ~
Gllej ë i) Henueer oes Hebekf eÌle³eeW ceW keÀeJf e ves keÌ³ee efYeKeejer Deewj GmekesÀ ye®®eeW keÀer oMee kesÀ yeejs ceW efueKeles ngS keÀne nw efkeÀ efYeKeejer
Deewj GmekesÀ ye®®es meæ[keÀ Hej Keæ[s petþer HelleueeW keÀes ®eeì jns nQ ~ Gve Petþer HelleueeW keÀes ®eeìves Hej Yeer JeneB kegÀlles Gve
Petþer HelleueeW Hej PeHeìves kesÀ efueS Deæ[s ngS nQ ~ DeLee&le efYe#egkeÀ Je GmekesÀ ye®®eeW keÀes Petþer HelleueW Yeer vemeerye veneR nesleer nw ~
ii) Fme YeeJegkeÀ ¢M³e mes nceejs Ëo³e ceW o³ee kesÀ YeeJe GlHevve nesles nQ ~ Gve efYeKeeefj³eeWb keÀer o³eeveer³e oMee keÀes osKekeÀj
ueesieeW kesÀ Ëo³e keÀes Heer[æ e Heng®B eleer nw ~ YetKe kesÀ keÀejCe Gve efYeKeeefj³eeW keÀer oMee Del³evle o³eveer³e nes ieF& nw YetKe kesÀ
keÀejCe GvekeÀe Heerþ Deewj Hesì SkeÀ nes ie³ee nw ~ pees Yeer GvnW osKelee nw, YeeJegkeÀ nes peelee nw Deewj osKeves JeeueeW keÀe
Ëo³e ogëKeer nes peelee nw ~
iii) neB, efYe#egkeÀeW keÀer ceoo keÀjvee ceeveJeer³e Oece& nw ~ Hejbleg osMe ceW Fleveer iejeryeer Deewj YetKecejer nes ieF& nw efkeÀ meYeer
efYe#egkeÀeW keÀer ceoo keÀjvee mebYeJe veneR nw ~ keÀYeer-keÀYeer ceveg<³e ®eenles ngS Yeer ceoo veneR keÀj Heelee ~ Jen Yeer cepeyetj
nQ,keÌ³eeWekf eÀ He´³eeme keÀjves JeeueeW keÀer ner mene³elee keÀer pee mekeÀleer nw~ ³eneB keÀefJe ves DeefYeceev³eg keÀe GoenjCe osles ngS
keÀne nw efkeÀ ³eefo legce DeefYecev³eg kesÀ pewmes meenmeer yevees DeLee&le DeHeves DeefOekeÀejeW kesÀ efueS ueæ[ mekeÀes lees ceQ legcnW DeHeves
Fme peerJeve ªHeer jCeYetecf e ceW keÀ<ìeW Deewj HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀjves ³eesi³e yeveeTBiee, legcnejs ogëKe otj keÀj otiB ee ~
iv) He´mlegle keÀeJf elee èfYe#egkeÀ’ met³e&keÀelb e ef$eHeeþer èfvejeuee’ peer odJeeje efueKeer ieF& nw ~ Fme keÀeJf elee ceW keÀeJf e SkeÀ efYeKejer
Deewj GmekesÀ oes ye®®eeW keÀer o³eeveer³e oMee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw ~ Gve efYeKeeefj³eeW keÀe Hesì Deewj Heerþ YetKecejer kesÀ
keÀejCe SkeÀ meceeve efoKeeF& os jns nQ ~ keÀcepeesjer kesÀ keÀejCe Jen þerkeÀ mes ®eue Yeer vener Hee jne nw~ Jes DeHeveer YetKe
efceìeves kesÀ efueS YeerKe ceeBie jns nQ Deesj meyekesÀ Deeies DeHeveer HeÀìer Hegjeveer Peesueer HewÀueeles nQ ~ GvekeÀer keÀesF& mene³elee
veneR keÀjles Debleleë Jes meæ[keÀ kesÀ efkeÀveejs Heæ[er Petþer Helleues ®eeìves ueies efpeme kesÀ efueS GvnW kegÀlleeW mes Yeer íervee-PeHeìer
keÀjveer Heæ[er keÌ³eeWefkeÀ Gve petþer HelleueeW keÀes ®eeìves kesÀ efueS JeneB kegÀlles Yeer Deæ[s ngS nQ ~ efYe#egkeÀ keÀer oervelee keÀes
osKekeÀj keÀefJe GvekesÀ Heéfle DeHeveer menevegYetefle He´keÀì keÀjles nQ ~

ICSE IX & X 173
9 ®euevee nceeje keÀece nw
keÀefJe - efMeJecebieue efmebn `megceve'
keÀefJe keÀkeÀeeJf eHeefj®e³e
Þeer efMeJecebieue efmebn `megceve' peer efnboer kesÀ meMekeÌle ieerlekeÀej nQ ~ FvekeÀe pevce Gllej HeósMe kesÀ GvveeJe
efp]eues kesÀ PeiejHegj veecekeÀ ieeBJe ceW 14 Deiemle, meved 1915 ceW ngDee ~
`megceve' peer efJeke´Àce efJeMJeefJeod³eeue³e Gppewve kesÀ GHekegÀueHeefle Heo Hej keÀe³e&jle jns ~ ³es kegÀí mece³e lekeÀ
vesHeeue ceW Yeejleer³e otleeJeeme keÀs meebmke=ÀeflekeÀ meef®eJe Yeer jns ~
FvneWves meeOeejCe Meesef<ele ceeveJe keÀer Heeræ[e Deewj efvejeMee keÀes DeHeveer j®eveeDeeW ceW mLeeve efo³ee nw ~ otmejer Deesj
SkeÀeble #eCeeW keÀer keÀesceue leLee ceOegj DevegYetelf e³eebs keÀes Yeer DeHeves ieerleeW ceW mLeeve efo³ee nw ~
`megceve' peer keÀer HećegKe j®eveeDeeW ceb-s èfnuueesue', `peerJeve kesÀ ieeve', `Heúe³e me=peve', èfceìdìer keÀer yeejele', èfJeMJeeme
yeæ{lee ner ie³ee', `Hej DeeBKebs veneR Yejer', èfJebO³e efnceeue³e' (keÀeJ³e); `He´ke=Àefle Heg©<e keÀeefueoeme' (veeìkeÀ) Deewj
`ceneosJeer keÀer keÀeJ³e meeOevee' (Deeuees®evee) HećegKe nQ ~ FvnW keÀeJ³e mebień Hej òsJe HegjmkeÀej', `Hej DeeBKesb veneR Yejer' Hej
`veJeerve HegjmkeÀej' leLee èfceìdìer keÀer yeejele' Hej meeefnl³e DekeÀeoceer HegjmkeÀej HeéHle ngS nQ ~
`®euevee nceeje keÀece nw' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe
`®euevee nceeje keÀece nw' veecekeÀ keÀefJelee efMeJecebieue eEmen `megceve' peer Üeje jef®ele keÀefJelee nw ~ keÀefJe keÀe ceevevee
nw efkeÀ ceveg<³e keÀes meoe keÀce& HeLe Hej ®eueles jnvee ®eeefnsS ~ Gmes keÀYeer ©keÀvee veneR ®eeefnS, ue#³e keÀes ÒeeHle keÀjvee ner
peerJeve ceW SkeÀcee$e DeJeuecye nesvee ®eeefnS, megKe ogëKe, meHeÀuelee - DemeHeÀuelee, DeeMee - efvejeMee GmekesÀ keÀce& keÀes ve jeskeÀ
HeeS ~ ceeie& ceW DeveskeÀ jener ³ee meeLeer efceueles nQ ~ kegÀí meeLe osles nw, kegÀí yeer®e ceW ner íesæ[keÀj ®eues peeles nQ ~ ceeve -
DeHeceeve, megKe ogëKe peerJeve kesÀ oes Henuet nQ ~ nceW meYeer kegÀí menles ngS Deeies yeæ{vee ®eeefnS ~ peerJeve ceW nes mekeÀlee nw
efkeÀ keÀYeer HetCe& ªHe mes megKe - Meeefvle ve efceues efueefkeÀve nceW efHeÀj Yeer meenme DeewS ueieve kesÀ meeLe meHeÀuelee Heeves kesÀ efueS
keÀce& keÀjles jnvee ®eeefnS ~ ³ener nceeje peerJeve nQ ~

1. ieefle Heýeue Hewjebs cesb Yejer,
efHeÀj keÌ³eesb jnBt oj-oj Keæ[e,
peye Deepe cesjs meeceves
nw jemlee Flevee Heæ[e ~
peye lekeÀ ve cebepf eue Hee mekeBÀt , leye lekeÀ cegPes ve efJejece nw ~
®euevee nceeje keÀece nw ~
kegÀí keÀn efue³ee, kegÀí megve efue³ee
kegÀí yeesPe DeHevee yeBì ie³ee,
De®íe ngDee legce efceue ieF¥
kegÀí jemlee ner keÀì ie³ee ~
174 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÌ³ee jen cesb Heefj®e³e keÀnB,t jener nceeje veece nw ~

YeeJeeLe& ë Fme keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej èfMeJecebieue efmebn `megceve' nQ ~ GvneWves keÀefJelee ceW nceejer Demeerce MeefkeÌle kesÀ yeejs
ceW yelee³ee nw ~ GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ nceejs Heeme yengle MeefkeÌle nw uesekf eÀve nce mener efoMee ceW GmekeÀe GHe³eesie
veneR keÀjles nw ~ Gmes Deeueefme³eeW keÀer lejn veneR jnvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ cebepf eue keÀer HeéeqHle kesÀ efueS ceveg<³e keÀes
keÀefþve HeefjÞece keÀjvee Heæ[lee nw ~
keÀefJe keÀnles nwb peye cesjs HewjeW ceW lespe ®eueves keÀer MeefkeÌle Yejer ngF& nw, leye ceQ keÌ³eeW peien - peien Keæ[s
neskeÀj DeHevee mece³e ve<ì keÀª@b ? Deepe cesjs meeceves yengle jemles Heæ[s nQ DeLee&le cesjs Heeme peerJeve ceW Deeies yeæ{ves
kesÀ yengle meejs DeJemej nQ ~ cegPes Gve DeJemejeW keÀe ueeYe Gþevee ®eeefnS ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ ceveg<³e keÀes peye
DeHeves ceeie& ceW Deeies yeæ{ves keÀe DeJemej efceue jne nes, lees ceveg<³e keÀes Meeble veneR yewþvee ®eeefnS ~ Gmes DeHeves
ue#³e keÀer HeéeqHle kesÀ efueS ncesMee He´³eemejle jnvee ®eeefnS Deewj peye lekeÀ ue#³e keÀer HeéeqHle veneR nes peeleer, leye
lekeÀ Deejece veneR keÀjvee ®eeefnS DeLee&le SkeÀ #eCe Yeer efJeÞeece veneR keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ efvejvlej keÀeseMf eMe
keÀjves mes ner ue#³e keÀer HeéeqHle nesleer nw ~
keÀefJe DeHeveer efHe´³elecee mes keÀnles nQ efkeÀ cesjs ceve ceW pees kegÀí Yeer yeeleW Leer, Jen ceQves legcemes keÀn oer Deewj
legceves Yeer DeHeves ceve keÀer meejer yeeleW cegPes yelee oer ~ cesjs ceve ceW pees kegÀí, ogKe, keÀ<ì Deewj Heer[æ e Leer, Jen Deye
kegÀí keÀce nes ieF& nw ~ Ssmee ueie jne nw efkeÀ pewmes ceve keÀe Yeejer yeesPe nì ie³ee nw ~ keÀne peelee nw efkeÀ ³eefo
nce DeHevee ogKe efkeÀmeer keÀes yeleeles nQ lees nceeje oo&, Heeræ[e Deewj lekeÀueerHeÀ keÀce nes peeleer nw ~
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ ceQ Yeei³eMeeueer nBt ~ pees cegPes legcneje meeLe efceuee DeLee&le peerJeve kesÀ ceeie& ceW pees
meeLeer efceuelee nw, GmekesÀ meeLe ®eueves mes nceeje ceeie& Deemeeveer mes keÀì peelee nw ~ peerJeve kesÀ jemles ceW Deeies
yeæ{les ngS, ceQ legcnW DeHeves yeejs ceW keÌ³ee yeleeTB ~ legcnejs meeLe ®eueves Jeeuee legcnejer lejn ner SkeÀ jener n@tb ~
peerJeve ceW Deeies yeæ{vee Deewj DeHeveer cebepf eue lekeÀ Heng®B evee ner nceeje keÀece nw ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en meboMs e osvee ®eenles nQ efkeÀ nceW efvejblej Gvveefle keÀer lejHeÀ Deie´mej jnvee
®eeefnS ~ Fme mebmeej ceW nceW kegÀí Ssmes ueesie efceueles nQ efpevekesÀ meeLe nceeje jemlee Deemeeveer mes keÀì peelee nw ~ nceW
DeepeerJeve keÀe³e&jle jnves keÀer HeśjCee oer nw ~
2. peerJeve DeHetCe& efueS ngS,

Heelee keÀYeer, Keeslee keÀYeer
DeeMee-efvejeMee mes efIeje,
nBmelee keÀYeer jeslee keÀYeer ~
ieefle-ceefle ve nes DeJe©odOe, FmekeÀe O³eeve Deeþesb ³eece nw ~
Fme efJeMeo efJeMJe-He´Jeen cebs
efkeÀmekeÀes venebr yenvee Heæ[e
megKe-ogKe nceejer ner lejn
efkeÀmekeÀes venerb menvee Heæ[e ~
efHeÀj J³eLe& keÌ³eesb keÀnlee efHeÀªB cegPe Hej efJeOeelee Jeece nw ~
YeeJeeLe& ë Fme keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej èfMeJecebieue efmebn megceve' nQ ~ Fme keÀeJf elee kesÀ ceeO³ece mes Jes keÀnvee ®eenles nQ efkeÀ
nceejs peerJeve ceW yengle meejer mecem³eeSB nQ uesekf eÀve Fve mecem³eeDeeW kesÀ keÀejCe ceveg<³e keÀes keÀYeer nej ceeve keÀj
ICSE IX & X 175
Hindi Robomate+
veneR yewþvee ®eeefnS ~ nceeje peerJeve DeOetje ner jnlee nw ~ keÀYeer HetCe& veneR nes Heelee keÌ³eeWekf eÀ nceW peerJeve ceW
meye kegÀí neefmeue veneR neslee nw ~ nce keÀYeer kegÀí Heeles nQ, lees keÀYeer kegÀí Kees osles nQ ~ nceejs ceve ceW yengle
meejer F®íeSB efveJeeme keÀjleer nwb ~ ³eefo GmekeÀe peerJeve GmekeÀer F®íevegmeej veneR iegpej jne nw, lees efvejeMe nes
peelee nw FmeefueS nce DeHeves peerJeve ceW DeeMee Deewj efvejeMee kesÀ ceO³e efIejs jnles nQ ~ nce KegMeer kesÀ HeueeW ceW
nBmeles nQ Deewj ogKe kesÀ HeueeW ceW jesles jnles nQ ~ ³en ceveg<³e keÀe mJeYeeJe nw ~
keÀeJf e keÀnles nQ efkeÀ nceW DeHeves peerJeve keÀer HejsMeeefve³eeW mes Yeeievee veneR ®eeefnS DeLee&le peerJeve kesÀ ceeie&
ceW Deeies yeæ{ves kesÀ efueS DeHeveer yegodefOe keÀe He´³eesie keÀjvee ®eeefnS ~ Gmes FOej-GOej veneR YeìkeÀves osvee
®eeefnS ~ nceW DeeþeW Henj DeLee&le nj mece³e Fme yeele keÀe O³eeve jKevee ®eeefnS efkeÀ peerJeve kesÀ ceeie& ceW Deeies
yeæ{ves kesÀ efueS nceW ®eueles ner jnvee nw ~
keÀefJe keÀnles nwb efkeÀ ³en mebmeej yengle yeæ[e, efJeMeeue Deewj Demeerce nw ~ Fme efJeMeeue mebmeej ceW keÀesF& Ssmee
veneR nw, efpemekeÀes mecem³eeDeeW keÀe meecevee ve keÀjvee Heæ[e nes ~ Fme Oejleer Hej efpeleves Yeer HeéCeer nw,b meYeer keÀes
megKe Deewj ogKe menvee Heæ[lee nw ~ megKe-ogKe OetHe Deewj íeBJe keÀer lejn nw,b pees keÀYeer Yeer Deeles - peeles jnles nwb ~
Oejleer kesÀ meYeer efveJeeefme³eeW keÀes SkeÀ meceeve megKe Deewj ogKe menvee ner Heæ[lee nw, ®eens keÀeFs & Deceerj nes ³ee keÀesF&
iejerye efHeÀj nce J³eLe& ceW F&MJej keÀes oes<e keÌ³eeW oW ? nce keÌ³eeW keÀnW efkeÀ F&MJej ncemes veejepe nQ DeLee&le nceW F&MJej
keÀes oes<e veneR osvee ®eeefnS ~ Fme mebmeej ceW keÀce& keÀjvee ner He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe keÀle&J³e nw, keÀce& kesÀ Devegmeej ner
F&MJej HeÀue Yeer oslee nw FmeefueS nceW DeHevee keÀce& keÀjles jnvee ®eeefnS Deewj Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ nceW mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjles ngS
efvejvlej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~
3. cewb HetCe&lee keÀer Keespe cebs

oj-oj YeìkeÀlee ner jne
He´l³eskeÀ Heie Hej kegÀí-ve-kegÀí
jes[æ e DeìkeÀlee ner jne
Hej nes efvejeMee keÌ³eebs cegPes ? peerJeve Fmeer keÀe veece nw ~
kegÀí meeLe cesb ®eueles jns
kegÀí yeer®e ner mes efHeÀj ieS ~
Hej ieefle ve peerJeve keÀer ©keÀer
pees efiej ieS mees efiej ieS
®euelee jns njoce, Gmeer keÀer meHeÀuelee DeefYejece nw ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee kesÀ j®eveekeÀej èfMeJecebieue efmebn megceve' nwb ~ Jes keÀnles nwb efkeÀ peerJeve keÀe cenllJe efvejvlej
ieefleMeeruelee ceW nw ~ nceW DeHeveer yegodefOe Deewj yeue keÀe ncesMee meogHe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~
keÀeJf e keÀnles nQ efkeÀ nce DeHeveer F®íeDeeW kesÀ Deeies efJeJeMe nw ~ DeHeveer F®íeDeeW keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS
Jen peien-peien YeìkeÀlee jnlee nw ~ pewmes - pewmes Jen Deeies yeæ{lee nw, GmekesÀ peerJeve keÀer mecem³eeSB Yeer
yeæ{leer peeleer nQ ~ DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW mes ueæ[lee ngDee, Deeies yeæ{lee nw DeLee&le ceveg<³e KegMeer keÀer
leueeMe ceW FOej GOej YeìkeÀlee jnlee nw Deewj KegMeer HeéHle keÀjves keÀer ®eenle ceW Gmes DeveskeÀ ogKe menves Heæ[les nQ ~
176 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ nce peeveles nQ efkeÀ megKe kesÀ yeeo ogKe Deewj ogKe kesÀ yeeo megKe Deelee nw efHeÀj
Yeer nce efvejeMe keÌ³eeW nesles nw ? ³ener megKe-ogKe keÀe veece ner peerJeve nw ~ nceW ncesMee ®eueles jnvee
®eeefnS ~ peerJeve kesÀ jemles ceW ®eueles ngS nceW yengle mes ueesie efceueles nQ ~ GveceW mes kegÀí peerJeve Yej
nceejs meeLe ®eueles nwb Deewj kegÀí yeer®e jemles ceW ner meeLe íesæ[ osles nQ ~ keÀesF& nceejs meeLe nes ³ee
veneR, nceeje peerJeve keÀYeer ©keÀlee veneR nw ~ Jen veoer kesÀ peue keÀer YeeBefle ncesMee ®euelee jnlee
nw ~ pees ceveg<³e Deìue efveM®e³e ueskeÀj Deeies yeæ{lee nw, meHeÀuelee Yeer Gmeer J³eefkeÌle keÀes HeéHle
nesleer nw ~ pees ceveg<³e Deìue efveM®e³eer veneR neslee, Jen jemles ceW efiej peelee nw Deewj Gmes keÀYeer
meHeÀuelee veneR efceueleer ~ pees J³eefkeÌle cegmeeryeleeW keÀe meecevee keÀjles ngS Deeies yeæ{lee nw Gmes ner
meHeÀuelee HeéHle nesleer nw DeLee&le Gmeer keÀes peerJeve ceW meHeÀuelee keÀe megKe HeéHle neslee nw FmeefueS ceveg<³e keÀes
DeHeves peerJeve ªHeer ceeie& ceW efvejvlej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~ peerJeve ceW Deeies yeæ{les jnvee ner ceveg<³e keÀe
keÀece nw ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en mebosMe osvee ®eenles nQ efkeÀ [ìkeÀj mecem³eeDeeW keÀe meecevee
keÀjves Jeeues ueesieeW keÀes ue#³e DeJeM³e ÒeeHle neslee nQ ~

MeyoeLe&
ieefle - ®eeue, jHeÌleej Heýeue - leerJe´
oj-oj - peien-peien, odJeej-odJeej cebefpeue - ue#³e
efJejece - Deejece yeesPe - Yeej
jener - jemles Hej ®eueves Jeeuee, HeefLekeÀ Heefj®e³e - peevekeÀejer
jen - jemlee, HeLe DeHetCe& - pees Hetje ve nes, DeOetje
Keeslee - Kees osvee Heelee - HeéHle keÀjvee
DeeMee - Gcceero efvejeMee - veeGcceero
ceefle - yegodefOe DeJe©odOe - ©keÀvee
DeeþeW ³eece - nj mece³e, Deeþ Henj efJeMeo - yeæ[s
efJeMJe - mebmeej He´Jeen - Oeeje
megKe - Deejece ogKe - HejsMeeveer
J³eLe& - yeskeÀej efJeOeelee - F&MJej
Jeece - efJe©odOe, efJeHejerle Heie - keÀoce
jesæ[e - ©keÀeJeì DeìkeÀvee - ©keÀvee, GuePevee
njoce - nj mece³e DeefYejece - megKe, megboj
®euevee nceeje keÀece nw - peerJeve cesb Deeies yeæ{les jnvee ner nceeje keÀece nw ~
cegPes ve efJejece nw - peye lekeÀ cegPes DeHeveer cebepf eue veneR efceue peeleer, leye lekeÀ ceQ efJeÞeece veneR
keÀªBiee ~
cegPe Hej efJeOeelee Jeece nw - F&MJej cegPemes veejepe nQ, cesje Yeei³e cegPemes ªþ ie³ee ~
jeæs[e DeìkeÀlee ner jne - peerJeve ceW DeevesJeeueer HejsMeeefve³eeB cesje jemlee jeskeÀleer jner ~
ICSE IX & X 177

Hindi Robomate+
1. efvecveefueefKele Heod³eebMeeW keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efueKes He´MveeW keÀs Gllej efueefKeS ~
keÀ) ieefle Heýeue HewjeW cesb Yejer,
efHeÀj keÌ³eesb jnBt oj-oj Keæ[e,
peye Deepe cesjs meeceves
nw jemlee Flevee Heæ[e ~
peye lekeÀ ve cebepf eue Hee mekeBÀt , leye lekeÀ cegPes ve efJejece nw ~
kegÀí keÀn efue³ee, kegÀí megve efue³ee
kegÀí yeesPe DeHevee yeBì ie³ee,
De®íe ngDee legce efceue ieF¥
kegÀí jemlee ner keÀì ie³ee ~
keÌ³ee jen cesb Heefj®e³e keÀnB,t jener nceeje veece nw ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀefJelee keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) keÀefJe efJejece keÌ³eeW veneR keÀjvee ®eenles nQ ?
iii) keÀeJf e kesÀ Devegmeej yeesPe kewÀmes yeBì peelee nw Deewj Jes DeHevee Heefj®e³e efkeÀme ªHe ceW os jns nQ ?
iv) keÀeJf e ves peerJeve keÀe keÌ³ee cenlJe yelee³ee nw Deewj keÌ³eeW efvejvlej ®eueves keÀer He´js Cee oer nw ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀefJelee ceW keÀefJe ceveg<³e keÀer MeefkeÌle kesÀ efJe<e³e ceW yeleeles ngS keÀnles nbw efkeÀ nceejs Heeme Demeerce MeefkeÌle nw
uesekf eÀve nce DeHeveer MeefkeÌle keÀe þerkeÀ mes GHe³eesie veneR keÀj jns nQ ~ nce Deeueefme³eeW keÀer YeeBelf e Heæ[s jnles nQ ~ keÀefJe keÀe
ceevevee nw efkeÀ megmle Deewj keÀcepeesj nesves mes De®ís DeJemej Yeer nceejs neLe mes ítì peeles nQ ~ nce GvekeÀe ueeYe veneR Gþe
Heeles nwb ~
³eefo nce ieefleceeve jnWies, lees Jen DeHeves peerJeve ceW efJekeÀeme keÀjWies Deewj megKe mes DeHevee peerJeve³eeHeve keÀjWies ~ nceW
DeHeves ue#³e keÀer HeéeqHle kesÀ efueS ncesMee He´³eemejle jnvee ®eeefnS ~ ceveg<³e keÀes DeHevee ogKe Deewj megKe oesveeW keÀes yeeBìvee
®eeefnS ~ ogKe yeeBìves mes keÀce neslee nw Deewj megKe yeeBìves mes yeæ{lee nw ~ DeHeves peerJeve kesÀ ceeie& ceW keÀYeer ©keÀvee veneR
®eeefnS, ©keÀeJeìeW keÀes ceeie& mes nìekeÀj Deeies ®eueles jnvee ®eeefnS ~
ii) keÀefJe FmeefueS efJejece veneR keÀjvee ®eenles nbw keÌ³eeWekf eÀ GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ nceejs HewjeW ceW Demeerce leekeÀle Yejer ngF& nw
efHeÀj nce peien - peien keÌ³eeW ©keÀ peeles nQ DeLee&le peerJeve keÀer HejsMeeefve³eeW mes Ieyeje peeles nwb ~ ³eefo Jes peerJeve ceW ©keÀ
ieS lees De®íe DeJemej Yeer GvekesÀ neLeeW mes ítì peeSiee ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ peye nceejs Mejerj ceW MeefkeÌle nw lees nce keÌ³eeW
©keWÀ ? nceW DeHeves peerJeve ceW yeeOeeDeeW mes ueæ[les ngS Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~ nceW ©keÀvee veneR ®eeefnS ~ peerJeve
megKe - ogKe keÀe mebiece nw ~ Gve megKe - ogKeeW keÀes Yeer keÀce& mecePekeÀj mJeerkeÀej keÀjvee ®eeefnS ~ ³eefo nce DeHeveer
yegodefOe, yeue DeLee&le MeefkeÌle keÀe mener GHe³eesie keÀjWies, lees peerJeve ceW efvejvlej Deeies yeæ{les jnWies Deewj leye nceW Deeies
yeæ{ves mes keÀesF& veneR jeskeÀ HeeSiee ~
iii) peye nce DeHeves ceve keÀer yeelesb DeHeves efkeÀmeer efce$e keÀes yeleeles nQ, leye nceW ³en Snmeeme neslee nw efkeÀ pewmes nceejs ceve mes
keÀeFs & Yeejer yeesPe Glej ie³ee nw ~ keÀeJf e keÀnles nwb efkeÀ ceQves DeHeveer efHe´³ele³ee keÀes DeHeves ceve keÀer meejer yeeleW yelee oer Deewj
GvekesÀ ceve keÀer Yeer meejer yeeleW megve ueer ~ oesveeW ves SkeÀ otmejs keÀe neue Hetíe Deewj Ssmee He´leerle ngDee pewmes nceejs ceve mes
SkeÀ yengle yeæ[e yeesPe Glej ie³ee nw ~
keÀeJf e DeHeves DeeHekeÀes SkeÀ jener kesÀ meceeve yeleeles nQ, pees peerJeve ªHeer ogie&ce ceeie& Hej ®eueles jnlee nw ~ peye ceveg<³e
jen ceW ®euelee jnlee nw, lees Jen jener keÀnueelee nw, ®eens Jen peerJeve keÀer jen nes ³ee Oetue mes Yeje HeLe ~ Jes DeHevee
Heefj®e³e jener yeleekeÀj ner osles nwb ~
178 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iv) keÀefJe yeleeles nwb efkeÀ peerJeve keÀe cenlJe efvejvlej ieefleMeeruelee DeLee&le ®eueves ceW nw ~ nce DeHeves peerJeve kesÀ jen ceW peye
efvejblej ®eueles jnles nQ, leYeer nceW meHeÀuelee efceueleer nw ~ ieefleMeeruelee ner peerJeve kesÀ cenlJe keÀes oMee&leer nw ~ peerJeve ceW
®eens kewÀmeer Yeer efmLeefle nes pewmes ogKe, oo&, Heer[æ e, efvejeMee Deeefo kesÀ keÀejCe peerJeve veneR ©keÀ mekeÀlee ~ ceveg<³e keÀes
peerJeve keÀer mecem³eeDeeW keÀes meguePeeles ngS Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~ ³eefo peerJeve ceW efJekeÀeme keÀjvee nw, lees ceveg<³e
keÀes mebIe<e& keÀjvee ner Heæ[siee, Gmes Deeuemeer yevekeÀj yewþe veneR jnvee nw ~ Gmes efke´À³eeMeerue yevevee nw ~ efpeme He´keÀej
Heeveer keÀes SkeÀ$e keÀjkesÀ jKee peelee nw, lees Jen kegÀí efove yeeo ogie&O¥ e ceejves ueielee nw DeLee&le Gme peue keÀes nce He´³eesie
veneR keÀjles ~ Gmeer He´keÀej ceveg<³e peye SkeÀ ner mLeeve Hej yewþe jnsiee, lees GmekeÀe cenlJe Yeer meceeHle nes peelee nw ~ Fme
He´keÀej keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ peye lekeÀ peerJeve nw leye lekeÀ nceW peerJeve ceW efvejvlej ®eueles jnvee ®eeefnS ~
Ke) peerJeve DeHetCe& efueS ngS,
Heelee keÀYeer, Keeslee keÀYeer
DeeMee-efvejeMee mes efIeje,
nBmelee keÀYeer jeslee keÀYeer ~
ieefle-ceefle ve nes DeJe©odOe, FmekeÀe O³eeve Deeþesb ³eece nw ~
Fme efJeMeo efJeMJe-He´Jeen cebs
efkeÀmekeÀes venebr yenvee Heæ[e
megKe-ogKe nceejer ner lejn
efkeÀmekeÀes venerb menvee Heæ[e ~
efHeÀj J³eLe& keÌ³eesb keÀnlee efHeÀªB cegPe Hej efJeOeelee Jeece nw ~
He´Mve ë i) ceveg<³e keÀes meowJe efkeÀme yeele keÀe O³eeve jKevee ®eeefnS ?
ii) ceveg<³e kesÀ peerJeve keÀes DeHetCe& keÌ³eesb keÀne ie³ee nw ?
iii) èfHeÀj J³eLe& keÌ³eeW keÀnlee efHeÀªB cegPe Hej efJeOeelee Jeece nw' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
iv) keÀefJe kesÀ Devegmeej ceveg<³e keÀe peerJeve efkeÀmemes efIeje nw Deewj Gmes YeieJeeve kesÀ efJe©odOe keÌ³eeW veneR yeesuevee ®eeefnS ?
Gllej ë i) keÀefJe keÀe ceevevee nw efkeÀ nceejs kesÀ peerJeve ceW DeveskeÀ mecem³eeSB Deeleer nwb uesekf eÀve Gve mecem³eeDeeW kesÀ keÀejCe ceveg<³e keÀes
keÀYeer Meeble neskeÀj veneR yewþvee ®eeefnS ~ ceveg<³e keÀe peerJeve DeHetCe& nw ~ Jen DeHeveer F®íeDeeW keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS
SkeÀ peien mes otmejer peien Hej Yeeielee jnlee nw ~ Jen keÀYeer kegÀí Heelee nw Deewj keÀYeer kegÀí Keeslee nw ~ Jen peye kegÀí
Heelee nw, lees nBmelee nw Deewj peye kegÀí Keeslee lees ogKeer neskeÀj jesves ueielee nw ~ nceW ncesMee Fme yeele keÀe O³eeve jKevee
®eeefnS efkeÀ nceejer yegoed Of e ncesMee mener efoMee ceW keÀece keÀjs Deewj nce mener jemles Hej ®eueles jnW DeLee&le nceW meowJe DeHeveer
MeefkeÌle Deewj yegodefOe keÀe mener GHe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~
ii) nceejer F®íeSB Deveble nesleer nwb ~ Jen nce Hetjer Gce´ DeHeveer F®íeS@b Hetjer keÀjves kesÀ efueS Yeeieles jnles nQ, pewmes - Deepe
ieeæ[er ®eeefnS, lees keÀue Iej ®eeefnS ~ nj efove veF¥-veF¥ F®íeSB Ëo³e ceW GlHevve nesleer jnleer nwb DeLee&le nj efove ceveg<³e
kesÀ ceve ceW kegÀí-ve-kegÀí veF& F®íeSB pevce uesleer nwb ~ keÀefJe keÀe keÀnvee nw efkeÀ ceQ mJe³eb keÀes ncesMee DeHetCe& DeLee&le
DeOetje mecePelee nBt ~ nce DeHeveer F®íeHetelf e& nsleg SkeÀ mLeeve mes otmejs mLeeve lekeÀ Yeeieles jnles nQ ~ nce peye DeHeveer
F®íeHetefle& ceW meHeÀue nesles nQ, leye KegMe neskeÀj nBmeves ueieles nQ uesefkeÀve He´³eeme keÀjves kesÀ HeM®eele Yeer peye nce meHeÀue
veneR nesles leye nce ogKeer neskeÀj jesves ueieles nw ~ Jen efvejvlej efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer Jemleg keÀer HeéeqHle kesÀ efueS oew[æ lee jnlee
nw ~ nces keÀYeer meblegeq<ì veneR efceueleer nw ~ Jen kegÀí-ve-kegÀí Heeves keÀer ®een ceW meoe Demebleg<ì jnlee nw FmeefueS keÀefJe
ves peerJeve keÀes DeHetCe& keÀne nw ~
ICSE IX & X 179
Hindi Robomate+
iii) Fme mebmeej ceW efpeleves Yeer HeéCeer nQ, GvekeÀes keÀYeer megKe Deewj keÀYeer ogKe keÀe meecevee keÀjvee ner Heæ[lee nw ~ Fme Oejleer
Hej Ssmee keÀesF& Yeer J³eefkeÌle veneR nw efpemekesÀ peerJeve ceW keÀYeer ogKe Deewj HejsMeeefve³ee@b ve Deeleer neW DeLee&le meYeer keÀes keÀ<ì
Deewj HejsMeeefve³ee@b menve keÀjveer ner Heæ[leer nwb ~
keÀefJe keÀnles nwb efkeÀ ncekeÀes keÀYeer HejsMeeefve³eeW, cegeMq keÀueeW mes Yeeievee veneR ®eeefnS ~ nce efpeve cegefMkeÀueeW mes otj
efpelevee otj Yeeieles nQ, Jener cegeqMkeÀuebs nceeje Heeríe keÀjleer nQ FmeefueS nceW Gve cegeqMkeÀueeW keÀe meecevee keÀjvee
®eeefnS ~ DeeMee Deewj efvejeMee kesÀ ceO³e GuePes, DeHeveer ieefle Deewj yegodefOe oesveeW keÀe mener efoMee ceW mener GHe³eesie
keÀjvee ®eeefnS ~ Fme efJeMeeue mebmeej cesb meYeer SkeÀ ner Oeeje ceW yen jns nQ DeLee&le meYeer keÀes SkeÀ meceeve keÀ<ì nw,
efHeÀj nce keÌ³eeW F&MJej mes veejepeieer peleeles nwb ~ nceejs peerJeve kesÀ megKe Deewj ogKe kesÀ efpeccesoej mJe³eb nce nQ DeLee&le
mJe³eb ceveg<³e nw ~ ceveg<³e keÀes DeHeves peerJeve ceW efvejvlej ®eueles jnvee ®eeefnS DeLee&le De®ís keÀce& keÀjles jnvee ®eeefnS ~
iv) keÀefJe kesÀ Devegmeej nceeje peerJeve yengle meejer HejsMeeefve³eeW Deewj cegeqMkeÀueeW mes eqIeje nw ~ nce ncesMee efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer
ef®eblee ceW [tyes ner jnles nQ ~ mecem³eeSB nceW cekeÀæ[er kesÀ peeues keÀer YeeBelf e pekeÀæ[s ngS nQ ~ nce DeeMee Deewj efvejeMee kesÀ
Petues ceW Petueles jnles nw ~
keÀefJe F&MJej kesÀ efJe©odOe SkeÀ Yeer Meyo veneR yeesuevee ®eenles nQ keÌ³eeWekf eÀ Fme Oejleer Hej efpeleves Yeer ceveg<³e nw,b meYeer
meceeve ªHe mes megKe Deewj ogKe Yeesie jns nwb ~ Ssmee keÀesF& Yeer ceveg<³e veneR nw, efpemeves keÀYeer ogKeeW keÀe meecevee ve efkeÀ³ee
nes FmeefueS Jes keÀnles nwb efkeÀ ceQ Ssmee veneR keÀn mekeÀlee efkeÀ efJeOeelee cegPemes veejepe nwb ~ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ
ogKe Deewj HejsMeeefve³eeB lees peerJeve ceW ueieer jnleer nQ ~ nce FmekesÀ efueS F&MJej keÀes oes<e veneR os mekeÀles ~
ie) cewb HetCe&lee keÀer Keespe cebs

jes[æ e DeìkeÀlee ner jne
Hej nes efvejeMee keÌ³eebs cegPes ? peerJeve Fmeer keÀe veece nw ~
kegÀí meeLe cesb ®eueles jns
kegÀí yeer®e ner mes efHeÀj ieS ~
Hej ieefle ve peerJeve keÀer ©keÀer
pees efiej ieS mees efiej ieS
®euelee jns njoce, Gmeer keÀer meHeÀuelee DeefYejece nw ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) keÀefJe kesÀ Devegmeej peerJeve keÀer keÌ³ee HeefjYee<ee nw ~
iii) `kegÀí meeLe ceW ®eueles jns kegÀí yeer®e ner mes efHeÀj ieS' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀerepf eS ~
iv) keÀefJelee keÀe GodoMs ³e mHe<ì keÀerepf eS ~
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle HebefkeÌle³eeB èfMeJecebieue efmebn megceve' peer keÀer keÀefJelee `®euevee nceeje keÀece nw' mes ueer ieF& nw ~ keÀefJe ves Fve
HeBekf eÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes ceveg<³e keÀes efvejvlej Deeies yeæ{ves keÀer HeśjCee oer nw ~
Jes keÀnles nQ efkeÀ nceejs peerJeve ceW DeveskeÀ ogKe Deewj HejsMeeefve³eeB Deeleer jnleer nQ, nceW FvekeÀe meecevee keÀjvee ®eeefnS ~
³eefo nce peerJeve ceW Deeves Jeeues megKe-ogKe keÀe meecevee DeHeveer ieefle Deewj yegoed Of e mes keÀj,s lees nce peerJeve ceW efvejvlej Deeies
yeæ{les jnWies Deewj nceW DeJeM³e meHeÀuelee efceuesieer ~ ceveg<³e keÀes efyevee ©kesÀ efvejvlej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~ ³eefo
Jen DeHeves peerJeve kesÀ ceeie& ceW ©keÀ peeSiee, lees Gmes peerJeve ceW Deeies yeæ{ves keÀe DeJemej HeéHle veneR nesiee ~
180 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) keÀefJe peerJeve kesÀ yeejs ceW yeleeles ngS keÀnles nQ efkeÀ peerJeve megKe-ogKe keÀe SkeÀ mebiece nw ~ peerJeve DeeMee-efvejeMee keÀe
veece nw ~ nceW peerJeve ceW Deeves Jeeueer HejsMeeefve³eeW Deewj yeeOeeDeeW mes Ieyejevee veneR ®eeefnS ~ ceveg<³e DeHeves peerJeve keÀes
HetCe& keÀjves kesÀ efueS FOej-GOej YeìkeÀlee jnlee nw Deewj DeHeves ue#³e keÀes HeéHle keÀjvee ®eenlee nw ~ nceejs ceve ceW yengle
F®íeSB nesleer nQ ~ ³eefo GmekeÀe peerJeve GmekeÀer F®íevegmeej iegpej jne nw, lees Jen KegMe jnlee nw ~ ³eefo F®íeDeeW kesÀ
efJeHejerle iegpejlee nw, lees Jen ogKeer jnlee nw FmeefueS nce DeHeves peerJeve ceW DeeMee Deewj efvejeMee kesÀ ceO³e efIejs jnles nQ ~ nce
KegMeer kesÀ HeueeW ceW nBmeles nQ Deewj ogKe kesÀ HeueeW ceW jesles nQ ~ peerJeve Fmeer megKe-ogKe keÀe veece nw Deewj nceW FvekesÀ meeLe ner
Deeies yeæ{les jnvee nw, ®eueles jnvee nw ~ DeeMee-efvejeMee, megKe Deewj ogKe keÀe veece ner peerJeve nw ~
iii) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle efMeJecebieue efmebn megceve peer kesÀ odJeeje jef®ele `®euevee nceeje keÀece nw' keÀefJelee mes ueer ieF& nw ~ keÀefJe
keÀnles nwb efkeÀ peerJeve keÀe meHeÀj keÀYeer Yeer HetCe& veneR neslee nw ~ nce DeHeveer F®íeDeeW keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS peien-
peien YeìkeÀles jnles nQ Deewj nceejs ceeie& ceW keÀF& HejsMeeefve³eeB Deeleer nQ ~ Fme peerJeve kesÀ meHeÀj ceW Deeves Jeeueer HejsMeeefve³eeW
mes nce efvejeMe nes peeles nQ ~ peerJeve kesÀ Fme meHeÀj ceW nceW keÀF& ueesie efceueles nQ, efpeveceW mes kegÀí nceejs meeLe-meeLe ®eueles
nQ Deewj kegÀí yeer®e jemles ceW ner meeLe íesæ[ osles nQ ~ keÀesF& nceejs meeLe jns ³ee ve jns uesefkeÀve nceejs peerJeve keÀer ieefle
DeLee&le ®eeue ©keÀleer veneR nw ~ peerJeve kesÀ Fme ceeie& ceW pees efiej peeles nQ DeLee&le mebIe<eeX mes IeyejekeÀj ©keÀ peeles nQ, Jes
Deeies veneR yeæ{ Heeles nQ, pees efvejvlej mebIe<e& keÀjles ngS Deeies yeæ{les peeles nQ, GvnW ner meHeÀuelee HeéHle nesleer nw FmeefueS
keÀefJe keÀnles nQ efkeÀ nceW peerJeve ceW Deeves Jeeueer keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee keÀjles ngS efvejvlej Deeies yeæ{vee ®eeefnS ~ Fme
mebmeej ceW He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe ³ener keÀce& nw ~
iv) `®euevee nceeje keÀece nw' keÀefJelee keÀe GodoMs ³e mHe<ì keÀjles ngS keÀefJe èfMeJecebieue efmebn megceve' keÀnles nwb efkeÀ nceeje
peerJeve ieefleMeerue nesvee ®eeefnS ~ ncesb peerJeve ceW efvejblej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS ~ peerJeve ceW ncesMee DeHeves ceeie& Hej
Deeies yeæ{les jnvee ner He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀe keÀce& nw ~ peye lekeÀ nceW DeHeveer cebefpeue veneR efceue peeleer, leye lekeÀ nceW
©keÀvee veneR ®eeefnS ~ DeHeves cebepf eue keÀes Heeves kesÀ efueS efvejvlej Deeies yeæ{les ner jnvee ®eeefnS ~ peerJeve DeeMee-
efvejeMee, megKe-ogKe keÀe mebiece nw ~ kegÀí Heevee Deewj kegÀí Keesvee ³ener peerJeve nw uesefkeÀve kegÀí Keesves kesÀ Ye³e mes Deewj
kegÀí Heeves keÀer KegMeer ceW nceW eqmLej veneR jnvee ®eeefnS ~ Fme mebmeej ceW meYeer keÀes megKe-ogKe, DeeMee-efvejeMee keÀe meecevee
keÀjvee Heæ[lee nw, efHeÀj keÌ³eeW J³eLe& nce F&MJej keÀes oes<e osles nQ ~ Fme peerJeve kesÀ ceeie& ceW kegÀí ueesie efyeíg[æ peeles nbw Deewj
kegÀí meeLe ®eueles nQ, Hejbleg peerJeve ®euelee jnlee nw ~ ³eefo nce ieefleceeve veneR jnWies lees ncebs keÀYeer Yeer ue#³e keÀer HeéeqHle
veneR nesieer ~

ICSE IX & X 181
10 ceele=cebefoj keÀer Deesj
keÀJeef³e$eer - megYeêe kegÀceejer ®eewneve
keÀeJf e
megYeêe kegÀceejer ®eewneve keÀe pevce meved 1904 ceW He´³eeie, (Fueeneyeeo) ceW ngDee ~ FvekeÀer keÀefJeleeDeeW leLee
keÀneefve³eeW Hej osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀer ienjer íeHe nw ~ ³es ceO³e HeósMe keÀer efJeOeeve meYee (DemeWyeueer) keÀer meom³ee Yeer
jneR ~ meved 1947 ceW ceesìj ogIe&ìvee ceW FvekeÀe osneble nes ie³ee ~ FvekeÀer `Ketye ueæ[er ceoe&veer Jen lees PeeBmeer Jeeueer jeveer Leer'
keÀefJelee Gllej Yeejle kesÀ Iej-Iej ceW ieeF& peeleer nw ~ DeHeveer keÀneefve³eeW ceW FvneWves iejerye, Heere[æf le, Meese<f ele pevelee kesÀ Heélf e
ienjer menevegYetelf e He´keÀì keÀer nw ~ FvekeÀer keÀneefve³eeB meerOeer-meeoer nQ, GveceW IeìveeDeeW ³ee efJe®eejeW keÀe ìs{æ e-ces{æ e, lees[æ -cees[æ
veneR nw efHeÀj Yeer FvekeÀer keÀneefve³eeB Ëo³e Hej ienje HeÝeeJe [eueleer nQ ~
FvekeÀer Yee<ee mejue SJeb megyeesOe nw leLee Hee$e mepeerJe nQ ~
FvekesÀ keÀneveer mebień nQ- èfyeKejs ceesleer' SJeb `meerOes-meeos ef®e$e' pees efkeÀ Del³eefOekeÀ mejenveer³e nQ ~ `ceele= cebeof j keÀer
Deesj' keÀefJelee Deelce-yeefueoeve keÀer YeeJevee mes HetCe& nw ~
`ceele=cebefoj keÀer Deesj' keÀefJelee keÀe cetue YeeJe / kesÀvêer³e YeeJe

megYeêekegÀceejer ®eewneve peer Üeje jef®ele `ceele= cebeof j keÀer Deesj' keÀefJelee osMeYeeqkeÌle mes DeesleÒeesle nw ~ DeeMee-efvejeMee
kesÀ Petues ceW Petueleer keÀJeef³e$eer Del³eble ogKeer nw ~ keÀJeef³e$eer DeHeves ceve keÀes Meeble keÀjves kesÀ efueS Yeejle ceelee kesÀ cebefoj
peekeÀj GvekesÀ oMe&ve keÀjvee ®eenleer nQ ~ GvekesÀ keÀceue ªHeer ®ejCeeW keÀes DeHeves DeÞeg ªHeer peue mes Oeesvee ®eenleer nQ ~
keÀJeef³e$eer keÀnleer nwb efkeÀ Jes ceelee keÀer SkeÀ DeeJeepe Hej DeHevee mecHetCe& peerJeve yeefueoeve keÀj mekeÀleer nQ ~ ceelee efJeosMeer
MeemekeÀeW kesÀ Del³ee®eejeW mes ogKeer nQ ~ Deleë Jen ceele=Yetefce keÀer mJeleb$elee mes efueS DeHevee peerJeve yeefueoeve keÀj osieer ~
1. J³eefLele nw cesje Ëo³e-HeóMs e,

®euet,B GmekeÀes yenueeTB Deepe ~
yeleekeÀj DeHevee megKe-ogKe Gmes
Ëo³e keÀe Yeej nìeTB Deepe ~~
®euetB ceeB kesÀ Heo-HebkeÀpe HekeÀæ[
ve³eve peue mes venueeTB Deepe ~
ceele=-cebefoj ceW ceQves keÀne .....
®euetB oMe&ve keÀj DeeGBÀ Deepe ~~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee keÀer j®evee `megYeêe kegÀceejer ®eewns eve' ves keÀer ~ ³en keÀefJelee je<ì^-Hećs e keÀer YeeJevee mes Deesle-Heéls e
nw ~ keÀJeef³e$eer DeHeveer ceele=Yetefce ªHeer ceeB kesÀ MejCe ceW peevee ®eenleer nwb ~ Jes DeHeves osMe keÀer mesJee keÀjvee
®eenleer nbw ~
182 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀJeef³e$eer keÀnleer nbw efkeÀ cesje ceve Hetjer lejn ogëKe mes Yeje nw DeLee&le ceQ yengle ogëKeer nBt ~ cebw Deepe
DeHeveer ceeB (ceele=Yettefce) kesÀ Heeme peekeÀj DeHevee ceve yenueevee ®eenleer ntB ~ cewb DeHeveer Oejleer ªHeer ceeB keÀes
DeHevee megKe-ogëKe yeleevee ®eenleer ntB Deewj DeHeves ceve keÀe Yeej DeLee&le DeHeves ceve keÀe ogëKe keÀce keÀjvee
®eenleer ntB ~ Deepe ceQ DeHeveer ceeB kesÀ keÀceue kesÀ meceeve keÀecs eue HewjeW keÀes DeHeves DeeBmet ªHeer peue mes Oeesvee ®eenleer
nt@B ~ Deepe cesjs ceve ceW ³en efJe®eej Dee³ee nw efkeÀ, DeHeveer ceele=Yetceer ªHeer ceeB kesÀ oMe&ve keÀj DeeBGÀ Deewj GvnW
DeHeves ceve keÀer meejer yeele yelee ot,B efpememes cesjs ceve keÀe og:Ke keÀce nes peeSiee Deewj cesje ceve Meeble nes peeSiee ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀJeef³e$eer ³en mebosMe osvee ®eenleer nQ efkeÀ efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle keÀes DeHeveer ceeB
(DeHeves osMe, Oejleer ceeB) kesÀ DeeB®eue ceW megKe-megketÀve Deewj Deevebo HeéHle neslee nw ~
2. efkebÀleg ³en ngDee De®eevekeÀ O³eeve

oerve nt,B íesìer nt,B De%eeve ~
ceele=-cebefoj keÀe ogie&ce ceeie&
legcneR yeleuee oes ns YeieJeeve ~~
ceeie& kesÀ yeeOekeÀ Henjsoej
megvee nw TB®es-mes meesHeeve ~
efHeÀmeueles nQ ³es ogye&ue Hewj
®eæ{e oes cegPekeÀes ns YeieJeeve ~~
YeeJeeLe& - He´mlegle keÀefJelee keÀer keÀJeef³e$eer `megYeêe kegÀceejer ®eewneve' nwb ~ keÀJeef³e$eer kesÀ ceve ceW osMe kesÀ Heéfle meceHe&Ce,
l³eeie, yeefueoeve keÀjves keÀer YeeJevee nw ~ Jen peeveleer nw efkeÀ Jen DemeceLe& nQ, Gvecesb #ecelee venerb nw ~ Jes keÀnleer
nwb efkeÀ efpeme osMe cebs nceves pevce efue³ee nw, efpemekeÀe Devve, peue ieńCe efkeÀ³ee nw, Gme osMe kesÀ Heélf e Hećs e nesvee
mJeeYeeefJekeÀ nw ~ osMe kesÀ keÀCe-keÀCe mes Hećs e nesvee ner osMeYeefkeÌle keÀnueeleer nw ~ GvekesÀ ceve ceW DeHeves osMe kesÀ
keÀu³eeCe kesÀ efueS kegÀí keÀjves keÀer F®íe nw Deewj Jes osMe kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS F&MJej mes HeéLe&vee keÀjleer nbw ~
Jes keÀnleer nQ efkeÀ De®eevekeÀ cegPes efJe®eej Dee³ee efkeÀ ceQ keÀcepeesj nt,@B íesìer nt@B Deewj De%eeveer nt@B ~ ceele=cebeof j keÀe
jemlee yengle keÀefþve nw ~ ns F&MJej ! DeeHe ner cegPes Gme keÀefþve ceeie& Hej ®eueves keÀe Deemeeve lejerkeÀe yelee oes
keÌ³eeWefkeÀ ceQ veemecePe ntB@ Deewj De%eeveer ntB ~ ceQves megvee nw efkeÀ ceele=cebefoj keÀer Deesj peeves Jeeues jemles ceW keÀF&
Henjsoej jemlee jeskesÀ Keæ[s nw,b pees cegPes ceele=cebeof j lekeÀ HenB®g eves ceW yeeOee GlHevve keÀj jns nQ ~ JeneB peeves kesÀ efueS
yengle TB®eer - TB®eer meere{æf ³eeB yeveer ngF& nQ ~ cesjs Hewj yengle keÀcepeesj nQ, pees Gve meere{æf ³eeW Hej ®eæ{ves ceW efHeÌÀmeueles
nQ DeLee&le cesjs keÀcepeesj Hewj, Gve meere{æf ³eeW keÀes Heej veneR keÀj mekeÀles nQ ~ ns F&MJej, cesjer ceele=Yetecf e ªHeer ceeB kesÀ
cebefoj lekeÀ HengB®eves ceW DeeHe cesjer mene³elee keÀerefpeS ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀJeef³e$eer ³en meboMs e osvee ®eenleer nQ efkeÀ peye ceele=Yetecf e mes yegueeJee DeeS lees
osMe YekeÌleeW keÀes HejsMeeefve³eeW Deewj keÀefþveeF³eeW Hej O³eeve ve oskeÀj Gme jemles Hej Deeies yeæ{vee ®eeefnS Deewj
DeveesKes meenme keÀe Heefj®e³e osvee ®eeefnS ~
3. Dene ! Jes peieceie-peieceie peieer

p³eeself e³eeB oerKe jner nQ JeneB ~
MeerIe´lee keÀjes Jeeod³e yepe Gþs
Yeuee ceQ kewÀmes peeTB JeneB ?
megveeF& Heæ[lee nw keÀue-ieeve
efceuee otB ceQ Yeer DeHeveer leeve ~
MeerIe´lee keÀjes cegPes ues ®euees,
ceele= cebefoj ceW ns YeieJeeve ~~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee keÀer keÀJeef³e$eer `megYeêe kegÀceejer ®eewns eve' odJeeje j®eer ie³eer nw ~ Jen keÀnleer nQ efkeÀ osMe YekeÌleeW
ICSE IX & X 183
Hindi Robomate+
ves nceejs osMe DeLee&le ceele=Yetecf e keÀes mJeble$e keÀjeves kesÀ efueS DeveskeÀ keÀ<ì mens nQ ~ nceW Yeer DeHeves osMe keÀer j#ee
kesÀ efueS DeHeves HeéCeeW keÀes nBmeles-nBmeles v³eewíeJej keÀj osvee ®eeefnS ~ DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS nceW nj Heue
lew³eej jnvee ®eeefnS ~
keÀJeef³e$eer keÀnleer nwb efkeÀ osKees, ceele=cebeof j ceW peieceie keÀjleer ngF& p³eeself e³eeB peue jner nQ ~ ceQ Deefle MeerIe´
JeneB Heng®B evee ®eenleer ntB ~ ns HeÝeg, cegPes MeerIe´ JeneB Heng®B ee oes ~ JeneB mes efoJ³e SJeb HeefJe$e mebieerle Deewj JeeÐe
³eb$eeW keÀer DeeJeepe megveeF& os jner nw ~ ns, HeÝeg, DeeHe cesje ceeie&oMe&ve keÀerepf eS DeLee&le cebeof j lekeÀ Heng®B eves keÀe
jemlee yeleeFS ~ efyevee DeeHekesÀ ceeie&oMe&ve kesÀ ceQ JeneB kewÀmes peeTB ?
cegPes je<ìê³r e ieerle Yeer megveeF& os jne nw DeLee&le cegPes ceele=Yetecf e Hej yeefueoeve nesves keÀe ceOegj ieerle megveeF&
os jne nw ~ cebw Yeer Gve osMeYekeÌle MetjJeerjeW Deewj MeneroeW keWÀ Üeje ieeS ieS ieerle ceW DeHevee megj efceueevee ®eenleer
ntB ~ ceQ MeerIe´ ceeB kesÀ cebeof j lekeÀ HengB®evee ®eenleer ntB ~ ns HeÝeg, cegPes MeerIe´ ceelee keÀs cebefoj ceW HengB®ee oerefpeS
DeLee&le ceQ DeHeves ceele=Yetefce Hej kegÀyee&ve nesvee ®eenleer ntB FmeefueS Gme ceeie& lekeÀ HengB®eves ceW cesjer mene³elee
keÀerefpeS ~ cesje Ëo³e osMe YeefkeÌle keÀer YeeJevee mes Yeje ngDee nw ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀJeef³e$eer ³en meboMs e osvee ®eenleer nQ efkeÀ efyevee DeHeves HeéCeeW keÀer HejJeen efkeÀS
ceele=Yetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS ncesMee lew³eej jnvee ®eeefnS ~
4. ®euetB ceQ peuoer mes yeæ{-®euetB ~

osKe uetB ceeB keÀer H³eejer cetelf e& ~
Dene ! Jen ceerþer-meer cegmekeÀeve
peiee peeleer nw, v³eejer mHetÀefle& ~~
Gmes Yeer Deeleer nesieer ³eeo ?
Gmes, neB Deeleer nesieer ³eeo ~
veneR lees ªþtiB eer ceQ Deepe
megveeTBieer GmekeÀes HeÀefj³eeo ~
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee `ceele=cebefoj keÀer Deesj' `megYeêe kegÀceejer ®eewns eve' Üeje jef®ele nw ~ GvekeÀer Fme keÀefJelee ceW osMe
kesÀ Heélf e Hećs e Je meceHe&Ce efoKeeF& oslee nw ~ FmeceW GvneWves ceele=cebeof j ceW peeves keÀer DeefYeuee<ee J³ekeÌle keÀer nw ~ Jes
keÀnleer nQ efkeÀ cewb peuo-mes-peuo ceele=cebefoj keÀer Deesj yeæ{vee ®eenleer nt@B Deewj ceelee kesÀ ceve keÀes ceesnves Jeeueer
megob j cetelf e& keÀes osKevee ®eenleer ntB ~ ceeB kesÀ oMe&ve keÀjves mes cesjer Deelcee keÀes Meebelf e efceuesieer ~ osMe ªHeer ceelee
keÀer ceOegj cegmkeÀeve DeLee&le DeHeves osMe ceW KegMeneueer osKekeÀj nceejs Mejerj ceW SkeÀ ve³eer leepeieer, efnccele Deewj
peesMe Yej osleer nw ~
Jes keÀnleer nQ efkeÀ cesjer ceele=Yetecf e ªHeer ceelee cegPes ³eeo keÀjleer nesieer ? ceQ efpeme He´keÀej Gvemes efceueves kesÀ
efueS J³eekegÀue nt,B keÌ³ee Jen Yeer cegPemes efceueves kesÀ efueS Gleveer ner J³eekegÀue nesib eer ? ³eefo Jen cegPes ³eeo venerb
keÀjleer, lees cewb Deepe Gvemes veejepe nes peeTBieer ~ peye cesjer veejepeieer otj nes peeSieer, leye DeHeves ceve keÀer meejer
yeele ceQ GvekeÀes yeleeTBieer ~ Gvemes ceQ kegÀí venerb efíHeeTBieer ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀJeef³e$eer ³en mebosMe osvee ®eenleer nQ efkeÀ ceele=Yetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS He´l³eskeÀ
J³eefkeÌle keÀes ncesMee lew³eej jnvee ®eeefnS ~ ceveg<³e kesÀ ceve ceW DeHeves osMe kesÀ efueS kegÀí keÀjves keÀer ®een nesleer
nw, lees jenW DeHeves DeeHe yeve peeleer nQ ~
5. keÀuespee ceeB keÀe, ceQ mebleeve

keÀjsieer oes<eeW Hej DeefYeceeve ~
ceele=-Jesoer Hej ngF& HegkeÀej,
®eæ{e oes cegPekeÀes, ns YeieJeeve ~~
184 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
megvetiB eer ceelee keÀer DeeJeep]e

jntiB eer cejves keÀes lew³eej ~
keÀYeer Yeer Gme Jesoer Hej osJe,
ve nesves otiB eer Del³ee®eej ~~
ve nesves otiB eer Del³ee®eej
®euees, ceQ nes peeTB yeefueoeve ~
ceele=-cebeof j ceW ngF& HegkeÀej,
YeeJeeLe& ë He´mlegle keÀefJelee ceW megYeêe peer ves yelee³ee nw efkeÀ osMe Deewj osMeJeeefme³eeW kesÀ yeer®e SkeÀ HeefjJeej pewmee H³eej
®eeefnS ~ DeHeves osMe keÀer Gvveefle Deewj j#ee kesÀ efueS ³en yengle DeeJeM³ekeÀ nw ~ nj Heue DeHeves osMe keÀer j#ee
kesÀ efueS mepeie jnvee ®eeefnS ~
Jes keÀnleer nwb efkeÀ efpeme He´keÀej SkeÀ ceeB keÀe Ëo³e yengle keÀesceue neslee nw, Gmeer He´keÀej Oejleer ceeB keÀe
Ëo³e Yeer keÀesceue neslee nw ~ pewmes SkeÀ ceeB DeHeves ye®®eeW keÀes yengle Heśce keÀjleer nw, Jewmes ner Oejleer ceeB Yeer
nce meyemes yengle Heśce keÀjleer nw ~ Jen cesjer mewkeÀæ[eW ieueefle³eeW keÀes ceeHeÀ keÀjWieer ~ cesjer meejer ieueefle³eeW keÀes
megOeej keÀj, Jen cegPe Hej ieJe& keÀjWieer ~ Oejleer ªHeer yeefueoeve Jesoer mes yegueeJee Dee ie³ee nw DeLee&le cesje osMe
cegPes HegkeÀej jne nw ~ Deye DeHeves osMe kesÀ efueS DeHeves keÀle&J³e kesÀ Heeueve keÀe mece³e Dee ie³ee nw ~ ceQ osMe
keÀer j#ee nsleg yeefueoeve nesves kesÀ efueS lelHej nBt ~ ns HeÝeg, cesjs GÎsM³e keÀes Hetje keÀjves cesb DeeHe cesjer mene³elee
keÀerefpeS~ ceQ peye Yeer Oejleer ceeB keÀer ogëKe ceW [tyeer ngF& DeeJeepe megveBtieer, leYeer GvekeÀer j#ee keÀjves kesÀ efueS
lew³eej nes peeTBieer ~ cegPes Fleveer MeefkeÌle oes efkeÀ ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee keÀj meketÀB ~ Yeues ceQ ueæ[les-ueæ[les
Menero nes peeTB, Gme yeele keÀer ef®eblee cegPes veneR nw ~ ns HeÝeg, peye lekeÀ cesjs Mejerj ceW MeefkeÌle nw Deewj cesjer
meeBme ®eue jner nw, leye lekeÀ Fme Oejleer Hej Dev³ee³e veneR nesves otBieer ~ cesjer ceele=Yetefce Hej keÀesF& Del³ee®eej
keÀjs, ³en ceQ menve veneR keÀj mekeÀleer ~ DeHeves osMe keÀer j#ee keÀjles ngS Yeues ner cesjs HeéCe ®eues peeSB uesefkeÀve
ceQ efkeÀmeer Yeer oMee ceW Oejleer ceelee Hej Del³ee®eej venerb nesves otBieer ~ cesjer ceele=Yetefce cegPes HegkeÀej jner nwb ~
cegPes GvekesÀ Heeme peevee ner Heæ[siee ~ ns HeÝeg, ceQves pees Deìue mebkeÀuHe efue³ee nw, GmekeÀes Hetje keÀjves ceW DeeHe
cesjer mene³elee keÀerefpeS, ³ener DeeHemes cesjer HeéLe&vee nw ~
mebosMe - Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀJeef³e$eer ³en meboMs e osvee ®eenles nQ efkeÀ osMe kesÀ He´l³eskeÀ veeieefjkeÀ keÀes osMe keÀer
j#ee kesÀ efueS meowJe lelHej jnvee ®eeefnS ~

MeyoeLe&
J³eefLele - ogKeer Ëo³e - ceve
HeósMe - #es$e ®euetB - peekeÀj
yenueeTB - yenueevee Ëo³e keÀe Yeej - ceve keÀe yeesPe
nìeGÀB - nìe otB ceele=-cebefoj - pevceYetecf e ªHeer cebeof j
oMe&ve - osKevee O³eeve - ³eeo
oerve ntB - íesìer nBt, iejerye nt@b De%eeve - veemecePe
ogie&ce - keÀefþve ceeie& - jemlee
yeeOekeÀ - jeskeÀves Jeeues Henjsoej - jKeJeeuee, Henje osvesJeeuee
meesHeeve - meeræ{er efHeÀmeueles - efiejles
ogye&ue - keÀcepeesj p³eesefle³eeB - He´keÀeMe
MeerIe´lee - peuoer Jeeod³e - yeepee
ICSE IX & X 185
Hindi Robomate+
v³eejer - DeveesKeer mHetÀefle& - leepeieer

mebleeve - Deewueeo oes<eeW - keÀefce³eeW, DeJeiegCeeW
DeefYeceeve - IeceC[ ceele=-Jesoer - ceelee keÀer Jesoer
Del³ee®eej - Dev³ee³e ceerþer-meer cegmkeÀeve - ceOegj cegmkeÀeve
Heo-HebkeÀpe - keÀceue ªHeer ®ejCe
ve³eve peue - DeeBmet ªHeer peue
ogie&ce - peneB HengB®evee yengle keÀefþve nes ~
leeve - mebieerle ceW Deeves Jeeues megj
Jesoer - Oeeefce&keÀ keÀe³e& ³ee nJeve Deeefo keÀjves kesÀ efueS yevee³ee ie³ee kegbÀ[
1. efvecveefueefKele Heod³eebMeeW keÀes Heef{æ S Deewj veer®es efueKes He´MveeW keÀs Gllej efueefKeS ~
keÀ) J³eefLele nw cesje Ëo³e-HeóMs e,
®euet,B GmekeÀes yenueeTB Deepe ~
yeleekeÀj DeHevee megKe-ogKe Gmes
Ëo³e keÀe Yeej nìeTB Deepe ~~
®euetB ceeB kesÀ Heo-HebkeÀpe HekeÀæ[
ve³eve peue mes venueeTB Deepe ~
ceele=-cebefoj ceW ceQves keÀne .....
®euetB oMe&ve keÀj DeeGBÀ Deepe ~~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀeJf elee keÀer Hebekf eÌle³eeW keÀe He´mebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) efkeÀmekeÀe Ëo³e ogëKeer nw ? Jen keÀne@b peevee ®eenleer nw Deewj keÌ³eeW ?
iii) `®euet ceeB kesÀ Heo-HebkeÀpe HekeÀ[æ ve³eve peue mes venueeT@b Deepe' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
J³eefLele, Ëo³e, Yeej, Heo-HebkeÀpe, ve³eve- peue, oMe&ve
G l l e j ë i) GHe³egk& eÌle keÀefJelee keÀer Hebekf eÌle³eeB `megYeêe kegÀceejer ®eewneve' Üeje jef®ele keÀefJelee `ceele=cebeof j keÀer Deesj' mes ueer ieF& nQ ~
efpemeceW GvneWves ceelee kesÀ cebefoj ceW peeves keÀer F®íe He´keÀì keÀer nw leeefkeÀ JeneB peekeÀj Jen megKe keÀe DevegYeJe keÀj mekeWÀ
Deewj DeHevee megKe-ogëKe ceeB kesÀ meeceves J³ekeÌle keÀj mekesÀb ~ Jen DeHeves ceve kesÀ efJe®eejeW keÀes He´keÀì keÀjves kesÀ efueS ceeB kesÀ
cebeof j ceW peevee ®eenleer nQ ~ Jen DeHeveer F®íe He´keÀì keÀjles ngS keÀnleer nQ efkeÀ ceQ Deepe ceeB keÀs keÀceue ªHeer megob j ®ejCeeW
keÀes DeHeves ve³eve peue DeLee&le DeeBmet ªHeer peue mes Oeesvee ®eenleer ntB ~ ceQ ceeB kesÀ cebeof j peekeÀj DeHeves Ëo³e keÀer Heeræ[e
keÀes keÀce keÀjvee ®eenleer ntB FmeefueS ceQ GvekesÀ oMe&ve Heeves kesÀ efueS yes®ewve ntB ~
ii) keÀJeef³e$eer keÀe Ëo³e yengle ogëKeer nw ~ Jen DeHeves Ëo³e keÀe megKe-ogëKe ceele=Yetecf e ªHeer cee@b keÀes yeleevee ®eenleer nwb ~ Jen
DeHeves ceve kesÀ Yeej keÀes DeLee&le ogëKe keÀes keÀce keÀjvee ®eenleer nQ ~ Jen DeHeveer ceele=Yetecf e ªHeer ceeB keÀes DeHevee ogëKe
yeleekeÀj ceve yenueevee ®eenleer nQ ~ Jen keÀnleer nQ efkeÀ cesje ceve Hetjer lejn ogëKe mes Yeje nw ~ ceQ DeHeveer ceeB keÀes Deepe
DeHeves ceve keÀer meejer yeelebs Deewj meejer Heer[æ e yelee osvee ®eenleer ntB ~ Jen keÀnleer nQ efkeÀ ceQ Deepe ceele=cebefoj ceW peevee
®eenleer ntB keÌ³eeWekf eÀ Jenerb peekeÀj cesjs ceve keÀes megketÀve Deewj Meebelf e HeéHle nesieer ~ ceQ ceelee kesÀ keÀceue ªHeer keÀesceue ®ejCeeW
keÀes DeHeves DeeBmet ªHeer peue mes Oeesvee ®eenleer ntB ~ DeHeveer De%eevelee keÀes efceìekeÀj %eeve HeéHle keÀjvee ®eenleer ntB ~
186 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) GHe³e&kg eÌle Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀJeef³e$eer `megYeêe kegÀceejer ®eewns eve' yeleevee ®eenleer nQ efkeÀ cesje ceve Hetjer lejn ogëKe mes
Yeje nw ~ ceQ Deepe DeHeveer ceele=Yetefce ªHeer ceeB kesÀ Heeme peekeÀj DeHevee ogëKe yeleevee ®eenleer ntB Deewj DeHevee ceve
yenueevee ®eenleer ntB DeLee&le ceQ DeHevee megKe-ogëKe ceeB kesÀ meeLe yeeBìkeÀj DeHeves ceve keÀe Yeej keÀce keÀjvee ®eenleer
ntB ~ ceQ ceelee kesÀ cebefoj ceW peekeÀj ceeB kesÀ keÀceue ªHeer ®ejCeeW keÀes DeHeves ve³eve peue DeLee&le DeemetB ªHeer peue mes
Oeesvee ®eenleer ntB ~ cesjer F®íe nw efkeÀ cewb ceele=Yetefce pewmes HeefJe$e cebefoj ceW HengB®ekeÀj DeHeves DeeBmet ªHeer peue mes
ceele=Yetefce kesÀ keÀceue ªHeer ®ejCeeW keÀes Oeesvee ®eenleer ntB ~ Deepe cesjs ceve ceQ ³en efJe®eej Dee³ee nw efkeÀ DeHeveer ceele=Yetecf e
ªHeer cee@b kesÀ oMe&ve keÀj DeeBT, efpememes cesjs ceve keÀer Heer[æ e keÀce nes peeSieer Deewj cesje ceve Meeble nes peeSiee ~
iv) J³eefLele - ogëKeer Ëo³e - ceve
Yeej - ogëKe, yeesPe Heo-HebkeÀpe - keÀceue ªHeer ®ejCe
ve³eve-peue - DeemetB ªHeer peue oMe&ve - osKevee
Ke) efkebÀleg ³en ngDee De®eevekeÀ O³eeve

oerve nt,B íesìer nt,B De%eeve ~
ceele=-cebefoj keÀe ogie&ce ceeie&
legcneR yeleuee oes ns YeieJeeve ~~
ceeie& kesÀ yeeOekeÀ Henjsoej
megvee nw TB®es-mes meesHeeve ~
efHeÀmeueles nQ ³es ogye&ue Hewj
®eæ{e oes cegPekeÀes ns YeieJeeve ~~
He´Mve ë i) ceele=Yetecf e Heng®B eves ceW keÀewve-keÀewve meer HejsMeeefve³eeB keÀJeef³e$eer keÀe jemlee jeskeÀleer nwb ?
ii) keÀJeef³e$eer DeHevee ogëKe efkeÀmes yeleevee ®eenleer nQ Deewj GvnW De®eevekeÀ keÌ³ee O³eeve Dee³ee ?
iii) keÀJeef³e$eer efkeÀmemes Deewj keÌ³eeW HeéLe&vee keÀj jner nQ ?
iv) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe DeeMe³e mHe<ì keÀeer pf eS ~
Gllej ë i) keÀJeef³e$eer kesÀ Ëo³e ceW osMe kesÀ Heélf e meceHe&Ce, l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer YeeJevee nw ~ GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ efpeme osMe ceW nceves
pevce efue³ee, efpemekeÀe Devve, peue ieńCe efkeÀ³ee, Gme osMe kesÀ Heélf e Del³eefOekeÀ Hećs e nesvee mJeeYeeefJekeÀ nw Deewj nceW DeHeves osMe
kesÀ keÀCe - keÀCe mes Hećs e nesvee ®eeefnS ~
Jes keÀnleer nw efkeÀ ceQ ncesMee osMe keÀer j#ee kesÀ efueS lelHej jnvee ®eenleer ntB uesekf eÀve De®eevekeÀ cegPes mcejCe ngDee efkeÀ
ceQ DeYeer íesìer nt,B DemeceLe& ntB ~ ceeB kesÀ cbeefoj lekeÀ veneR Heng®B e Hee jner ntB ~ ceele=cebeof j keÀer Deesj peeves Jeeues jemles yengle
ner ogie&ce DeLee&le keÀefþve nQ ~ Gme jemles ceW yengle Henjsoej jemlee jeskeÀves kesÀ efueS Keæ[s nQ pees cegPes ceele=cebeof j lekeÀ veneR
HengB®eves osles nQ ~ ceele=cebefoj keÀer Deesj peeves Jeeueer meerefæ{³eeB yengle TB®eer nQ, efpeveceW ®euekeÀj peevee yengle keÀefþve
nw ~ cesjs keÀcepeesj Deewj DemeceLe& ®ejCe Gve meerefæ{³eeW keÀes Heej veneR keÀj Hee jns nQ ~
Fmeer He´keÀej keÀer DeveskeÀ keÀefþveeF³eeB keÀJeef³e$eer kesÀ ceeie& cesb yeeOee [eue jner nQ ~ efpememes Jen ceele=cebefoj ceW
veneR Heng@b®e Hee jner nQ ~
ii) keÀJeef³e$eer megYeêe peer kesÀ Ëo³e ceW osMeYeefkeÌle ketÀì-ketÀì keÀj Yejer ngF& nw ~ Jen DeHeveer ceele=Yetefce keÀes ner meye kegÀí
ceeveleer nQ FmeefueS DeHevee megKe-ogKe meye GvnW yeleevee ®eenleer nQ ~ Jen DeHeveer ceele=Yetecf e ªHeer ceelee keÀes DeHeves Ëo³e
keÀer Heer[æ e yeleekeÀj DeHeves ceve keÀe Yeej keÀce keÀjvee ®eenleer nQ efpememes GvekesÀ peerJeve keÀer HejsMeeefve³eeB DeLee&le GuePeveW
keÀce nes peeSB ~ GvnW De®eevekeÀ ³eeo Deelee nw efkeÀ DeYeer Jen íesìer, veeoeve, DemeceLe& Deewj De%eeveer nQ ~ Jen
ceele=Yetecf e lekeÀ DekesÀues veneR Heng®B e mekeÀleer keÌ³eeWekf eÀ JeneB keÀe ceeie& yengle keÀefþve nw ~ Jen F&MJej mes HeéLe&vee keÀjleer nQ efkeÀ
ns F&MJej, DeeHe ner cesje ceeie& oMe&ve keÀerepf eS ~ Gme keÀefþve jemles Hej ®eueves kesÀ efueS keÀesF& Deemeeve jemlee yelee oerepf eS
leeefkeÀ ceQ DeHevee ¢æ{-efveM®e³e HetCe& keÀj meketBÀ ~
ICSE IX & X 187
Hindi Robomate+
iii) keÀJeef³e$eer keÀes DeHeves osMe mes yengle He´sce nw ~ Jen DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS ncesMee lelHej jnleer nQ ~ Jen F&MJej mes
efJeveleer keÀjleer nQ efkeÀ ns HeÝeg, DeeHe lees meyekeÀe ceeie&oMe&ve keÀjles nwb ~ cesjs meccegKe Yeer SkeÀ efJekeÀì mecem³ee nw ~ cegPes Yeer
ceeie& efoKeeFS ~ ceQ veemecePe, veeoeve Deewj De%eeveer nt,B keÀefþve jemleeW mes Debpeeve ntB ~ ceQves DeHeves osMe keÀer j#ee keÀjves
keÀe ¢æ{-mebkeÀuHe efue³ee nw ~ ceQ nBmeles-nBmeles DeHeves ceele=Yetefce kesÀ efueS DeHeves HeéCe v³eewíeJej keÀjves kesÀ efueS lelHej ntB ~
Jen DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer megj#ee kesÀ efueS F&MJej mes HeéLe&vee keÀjleer ntB keÌ³eeWekf eÀ peye osMe megjef#ele jnsiee, leYeer JeneB kesÀ
efveJeemeer megjef#ele jnWies ~ Jen keÀnleer nbw efkeÀ ns F&MJej, DeeHe cegPes ceele=cebeof j lekeÀ Heng®B eves ceW cesjer mene³elee keÀerepf eS ~
JeneB keÀer meere{æf ³eeB Yeer yengle TB®eer nbw ~ ceQ Gve meere{æf ³eeW ceW ®eæ{ves ceW DemeceLe& ntB DeLee&le cesjs meccegKe yengle HejsMeeefve³eeB
Deewj GuePevesb nQ ~ ³ener ÒeeLe&vee keÀJeef³e$eer F&MJej kesÀ meccegKe keÀj jner nQ ~
iv) GHe³eg&keÌle HebefkeÌle³eeW ceW osMe-Òesce keÀer YeeJevee PeuekeÀleer nw ~ efpemeceW keÀefJe³e$eer ves DeHeves ceve kesÀ YeeJeeW keÀes J³ekeÌle
keÀjles ngS keÀne nw efkeÀ Jen DeHeveer ceele=Yetefce ªHeer ceeB kesÀ oMe&ve kesÀ efueS J³eekegÀue nwb Deewj ceeB kesÀ cebefoj ceW peevee
®eenleer nQ ~ GvnW DeHeveer ceele=Yetefce mes Del³eefOekeÀ Òesce nw ~ Jen DeHeves osMe kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS F&MJej mes ÒeeLe&vee
keÀjles ngS keÀnleer nQ efkeÀ Jen efpeme ceeie& Hej ®euevee ®eenleer nQ, Jen ceeie& yengle keÀeþf ve nwb ~ Gve keÀeþf ve jemleeW Hej Deeies
yeæ{ves kesÀ efueS Jen F&MJej mes mene³elee keÀer keÀecevee keÀjleer nwb ~ GvnW Fme yeele keÀe Yeer mcejCe nw efkeÀ Jen Fve keÀefþve
jemleeW Hej ®eueves kesÀ efueS DemeceLe& Deewj ogye&ue nQ ~ GveceW, Gve ceeieeX Hej Henje osles ngS HenjsoejeW mes ueæ[ves keÀer #ecelee
veneR nw ~ Jen keÀnleer nQ efkeÀ JeneB keÀer meereæ{f ³eeB yengle TB®eer Deewj efHeÀmeueves Jeeueer nQ~ cesjs Hewj yengle ogye&ue nQ, ceQ Gve
ceeieeX keÀes Heej keÀjves ceW DemeceLe& ntB ~
Fme ÒekeÀej keÀefJe³e$eer ves DeHeves ceeie& ceW Deeves Jeeueer keÀefþveeF³eeW kesÀ yeejs ceW yelee³ee nw Deewj DeHeveer DemeceLe&lee Yeer
yeleeF& nw ~
ie) Dene ! Jes peieceie-peieceie peieer
p³eeself e³eeB efoKe jner nQ JeneB ~
MeerIe´lee keÀjes Jeeod³e yepe Gþs
Yeuee ceQ kewÀmes peeTB JeneB ?
megveeF& Heæ[lee nw keÀue-ieeve
efceuee otB ceQ Yeer DeHeveer leeve ~
MeerIe´lee keÀjes cegPes ues ®euees,
ceele= cebefoj ceW ns YeieJeeve ~~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe Òemebie mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) `MeerIe´lee keÀjes Jeeod³e yepe Gþs' keÀefJelee keÀer HebefkeÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀerefpeS ~
iii) megYeêe kegÀceejer ®eewneve odJeeje efueefKele keÀeJf elee `ceele=cebeof j keÀer Deesj' keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀerepf eS ~
iv) èfceuee otB ceQ Yeer DeHeveer leeve' Hebekf eÌle odJeeje keÀefJe³e$eer keÌ³ee mHe<ì keÀjvee ®eenleer nQ ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀefJelee keÀer Hebekf eÌle³eeB `megYeêe kegÀceejer ®eewneve' odJeeje jef®ele keÀefJelee `ceele=cebeof j keÀer Deesj' keÀefJelee mes ueer
ieF& nQ ~ efpemeceW GvneWves ceeB kesÀ cebeof j ceW peeves keÀer F®íe ÒekeÀì keÀer nw ~ GvekeÀe ceve HetCe& ªHe mes je<ì^Òesce keÀer YeeJevee
mes Deesle-Òeesle nw ~ Jen DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS DeHevee meJe&mJe DeefHe&le keÀj osves keÀes lelHej nQ ~ Jen DeHeveer
ceele=Yetecf e Hej efkeÀmeer ÒekeÀej keÀe Del³ee®eej veneR nesves osvee ®eenleer nQ ~ Jen DeHeveer ceele=Yetecf e keÀes Del³ee®eejeW mes cegkeÌle
keÀjevee ®eenleer nw ~ SkeÀ me®®es osMeYeefkeÌle keÀer YeeBelf e GvekeÀer ³ener keÀecevee nw efkeÀ Jen DeHeves ÒeeCe oskeÀj Yeer DeHeves je<ì^
keÀer j#ee keÀjvee ®eenleer nwb ~
ii) keÀJeef³e$eer megYeêe peer Ëo³e osMe-Òesce keÀer YeeJevee mes Deesle-Òeesle nw ~ Jen keÀnleer nQ efkeÀ ceele=cebefoj ceW peieceie keÀjles
oerHekeÀeW keÀe ÒekeÀeMe efoKeeF& os jne nw ~ peye GvnW oerHekeÀeW keÀe ÒekeÀeMe efoKeeF& osves ueielee nw, leye Jen ceeB kesÀ cebeof j ceW
188 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
peeves kesÀ efueS J³eekegÀue nes peeleer nQ ~ Jen Del³eefOekeÀ J³eekegÀue neskeÀj keÀnleer nQ, ns F&MJej, cegPes ceeB kesÀ ojyeej ceW Heng®B ee
oes ~ cesje ceve JeneB Heng®B eves kesÀ efueS J³eekegÀue nes jne nw ~ ns ÒeYeg, cegPes ceele=cebeof j ceW MeerIe´ Deefle MeerIe´ Heng®B ee oes ~ ns
F&MJej, cegPes JeneB mes je<ìêr³e ieerle kesÀ mJej megveeF& os jns nQ DeLee&le cesjs ceve ceW je<ìê³r e ieerle ietpB e jne nw ~ ceQ Yeer Gve
osMeYekeÌle MetjJeerjeW Deewj MeneroeW kesÀ odJeeje ieeS ieS je<ìê³r e ieerle ceW DeHevee megj efceueevee ®eenleer ntB DeLee&le ceQ Yeer
GvekesÀ l³eeie Je kegÀyee&veer ceW GvekeÀe meeLe osvee ®eenleer ~ GvneR kesÀ efoKeeS ieS ceeie& Hej ®euevee ®eenleer ntB Deewj DeHeveer
ceele=Yetefce keÀer j#ee keÀjvee ®eenleer ntB ~
iii) keÀJeef³e$eer megYeêe kegÀceejer ®eewneve keÀe ceve DeHeves osMe kesÀ Òeefle ÞeodOee YeeJe mes Yeje ngDee nw ~ Jen ceele=cebeof j ªHeer
ceeB DeLee&le nceejer ceele=Yetecf e kesÀ oMe&ve kesÀ efueS J³eekegÀue nQ ~ Jen ceele=cebeof j ceW peevee ®eenleer nQ ~ GvekeÀes De®eevekeÀ
O³eeve Deelee nw efkeÀ Jen ceele=cebeof j peeves ceW DemeHeÀue nes peeSBieer keÌ³eeWekf eÀ JeneB keÀe jemlee yengle keÀefþve nw Deewj Jen
yengle íesìer Deewj veeoeve nwb ~
Jen F&MJej mes ÒeeLe&vee keÀjleer nwb efkeÀ ns F&MJej, cegPes ceele=cebeof j lekeÀ peeves keÀe keÀesF& Deemeeve jemlee yelee oes leeefkeÀ
ceQ JeneB megiecelee mes Heng®B e meketÀB ~ cesjs Hewj yengle ogye&ue nQ FmeefueS ceQ Gme ogie&ce jemleesb Hej veneR ®eue HeeTBieer ~ JeneB lekeÀ
Heng®B eves kesÀ efueS jemles ceW yengle TB®eer-TB®eer meereæ{f ³eeB nw,b efpevnW Heej keÀjvee cesjs efueS mebYeJe venerb nw ~ Hejvleg ceQ JeneB
MeerIe´ Heng®B evee ®eenleer ntB ~ ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee keÀjves kesÀ efueS DeHeves DeeHekeÀes meceefHe&le keÀj osvee ®eenleer ntB ~ ceQ
GvekeÀer SkeÀ ner HegkeÀej ceW DeHeves ÒeeCe lekeÀ v³eewíeJej keÀj osvee ®eenleer ntB ~ cesjer ceeB ceW ner cesjs ÒeeCe yemeles nQ DeLee&le cesjer
ceele=Yetecf e ner cesjer ceeB nw ~
iv) keÀJeef³e$eer `megYeêe kegÀceejer ®eewneve' Fme keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes osMe kesÀ Òeefle GvekesÀ ceve ceW pees Deeoj-mecceeve Deewj
mvesn nw, Gmes J³ekeÌle keÀjvee ®eenleer nwb ~
Jen keÀnleer nQ efkeÀ ceele=cebeof j ceW peieceie keÀjleer ngF& p³eeself e³eeB peue jner nQ ~ cegPes JeneB mes HeefJe$e mebieerle Deewj Jeeod³e ³eb$eesb
keÀer ceOegj Deewj megjerueer Oegve megveeF& os jner nw ~ cegPes DeHevee je<ìê³r e ieerle Yeer megveeF& os jne nw DeLee&le ceele=Yetecf e Hej yeefueoeve
nesves keÀer ÒesjCee osves Jeeuee ieerle megveeF& os jne nw ~ ceQ Yeer Gve osMeYekeÌle JeerjeW Deewj MeneroeW kesÀ odJeeje ieeS ieS je<ìê³r e ieerle
ceW DeHevee megj efceueevee ®eenleer ntB DeLee&le DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS, ceQ DeHevee peerJeve meceefHe&le keÀj osvee ®eenleer
ntB ~ ns F&MJej, cegPes cesjer ceele=Yetecf e ªHeer ceeB kesÀ cebeof j lekeÀ Heng®B eves ceW cesjer mene³elee keÀerepf eS ~ ceQ JeneB megveeF& osves Jeeues
ceOegj ieerle ceW DeHeveer leeve efceueevee ®eenleer ntB Deewj Gme cebeof j ceW Heng®B ekeÀj ner cegPes meblege<f ì efceuesieer ~
Ie) ®euetB ceQ peuoer mes yeæ{-®euetB ~

osKe uetB ceeB keÀer H³eejer cetelf e& ~
Dene ! Jen ceerþer-meer cegmekeÀeve
peiee peeleer nw, v³eejer mHetÀefle& ~~
Gmes Yeer Deeleer nesieer ³eeo ?
Gmes, neB Deeleer nesieer ³eeo ~
veneR lees ªþtiB eer ceQ Deepe
megveeTBieer GmekeÀes HeÀefj³eeo ~~
He´Mve ë i) `®eueBt ceQ peuoer mes yeæ{ ®euet'B Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) keÀJeef³e$eer ceeB kesÀ efkeÀme ªHe keÀe JeCe&ve keÀj jner nQ ? ceele=cebeof j cebs Heng®B ekeÀj GvnW keÌ³ee HeéHle nesiee ?
iii) `ceele=cebeof j keÀer Deesj' keÀefJelee keÀe cetue meboMs e keÌ³ee nw ?
iv) keÀeJf elee, ceele=Yetecf e keÀer efkeÀve-efkeÀve efJeMes<eleeDeeW keÀer Deesj mebkesÀle keÀjleer nw Deewj DeHeveer HeÀejf ³eeo efkeÀmekeÀes megveeves kesÀ efueS
yes®ewve nw ?
Gllej ë i) keÀJeef³e$eer yengle J³eekegÀue nQ ~ Jen MeerIe´ ner ceeB DeLee&le Oejleer ceeB keÀer ieeso ceW HengB®evee ®eenleer nQ ~ Jen keÀnleer
ICSE IX & X 189
Hindi Robomate+
nbw efkeÀ ceQ peye DeHeveer Oejleer ceelee keÀer ceveceesefnveer metjle osKe ueBtieer leye cegPeceW ve³ee Glmeen, peesMe Deewj mHetÀefle&
Dee peeSieer ~
Jen keÀnleer nQ efkeÀ cesjer ceeB Yeer cegPes DeJeM³e ³eeo keÀjleer nesbieer ! ³eefo Jen ³eeo veneR keÀjleer neWieer, lees ceQ Gvemes
veejepe nes peeGBÀieer ~ Jen cesjer ceeB nwb Deewj cegPemes yengle mvesn keÀjleer nQ DeLee&le SkeÀ ceeB DeHeveer mebleeve keÀes keÀYeer veneR
Yetueleer, Gmes nj Heue ³eeo keÀjleer jnleer nw ~ ceQ Gvemes DeHeves ceve keÀer meejer J³eLee keÀnitB eer keÌ³eeWekf eÀ GvekesÀ DeefleefjkeÌle ceQ
efkeÀmeer mes DeHevee ogKe veneR keÀn mekeÀleer Deewj ceeB kesÀ DeueeJee keÀesF& cesje ogKe otj veneR keÀj mekeÀlee ~
ii) keÀJeef³e$eer keÀnleer nQ efkeÀ ceQ DeHeveer H³eejer cee@b keÀer cetelf e& osKevee ®eenleer ntB ~ ceelee keÀer ceOegj cegmkeÀeve cesjs ceve ceW SkeÀ veF&
leepeieer, efnccele Deewj peesMe Yej osleer nw ~ DeHeveer ceele=Yetecf e mes efceuekeÀj cegPes Del³eefOekeÀ KegMeer efceueleer nw DeLee&le
DeHeves osMe ceW ®eejeW lejHeÀ He´mevvelee ner He´mevvelee nes, ceQ F&MJej mes ³ener HeéLe&vee keÀjleer nBt ~ cegPes DeHeveer ceele=Yetecf e mes
efceuekeÀj DeveesKee Glmeen efceuelee nw, efpememes Heés jf le neskeÀj ceQ Yeer DeHeves osMe kesÀ efueS kegÀí keÀjvee ®eenleer nBt ~ DeHeveer
ceele=Yetecf e keÀe keÀCe-keÀCe cegPes DeHeves HeéCeeW mes Yeer DeefOekeÀ efHe´³e nw ~ ceele=Yetecf e ªHeer ceeB mes efceuekeÀj cegPes megKe-Meebelf e
Deewj megketÀve HeéHle nesiee DeLee&le nceeje peerJeve HejsMeeefve³eeW Deewj De%eevelee ceW GuePee jnlee nw, efpemekesÀ keÀejCe nce
DeHeves Hejce keÀle&J³e keÀe Heeueve veneR keÀj Heeles nQ, Hejbleg nceW DeHeves osMe kesÀ efueS DeHeves keÀle&J³e keÀe Heeueve keÀjves kesÀ
HeM®eeled ner megKe Deewj meblegeq<ì efceuesieer ~
iii) nceeje osMe JeerjeW keÀe osMe nw ~ Fme osMe ceW DeveskeÀ Jeerj Deewj yeefueoeefve³eeW keÀe pevce ngDee nw ~ efpevneWves DeHeves
osMe keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves HeéCeeW keÀer Yeer HejJeen veneR keÀer, GvneR JeerjeW Deewj yeefueoeefve³eebs keÀes keÀJeef³e$eer DeHevee
DeeoMe& ceeveleer nQ ~ GvneR osMeYekeÌleeW kesÀ efoKeeS ieS ceeie& Hej ner Jen ®euevee ®eenleer nQ DeLee&le Jen Yeer osMe kesÀ
GodOeej ³ee keÀu³eeCe ceW DeHevee ³eesieoeve osvee ®eenleer nwb ~
nceejs Yeejle Je<e& keÀe Fefleneme osMeYekeÌleeW keÀer keÀneefve³eeW mes Yeje ngDee nw ~ nceejs osMe kesÀ JeerjeW ves Fme osMe
kesÀ efueS nBmeles-nBmeles HeéCeeW keÀer Deengefle os oer ~ keÀJeef³e$eer nceW Fme keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes ³en mebosMe osvee
®eenleer nQ efkeÀ nce yengle Yeei³eMeeueer nwb keÌ³eeWefkeÀ nceeje pevce JeerjeW Deewj MeneroeW kesÀ osMe ceW ngDee nw ~ nceW Yeer
DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS ncesMee lew³eej jnvee ®eeefnS ~ Jen F&MJej keÀes DeHeveer DemeceLe&lee yeleeles ngS keÀnleer
nQ efkeÀ DeeHe cesjer mene³elee keÀerefpeS ~ ³eefo DeeHe cesjer mene³elee keÀjWies, lees ceQ DeHeves ue#³e lekeÀ HengB®eves ceW meHeÀue
nes mekeBÀtieer DeLee&le DeHeves osMe kesÀ efueS yeefueoeve nes mekeBtÀieer ~ Fme He´keÀej keÀJeef³e$eer keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes
meYeer osMeJeeefme³eeW keÀes osMe kesÀ Heéfle DeHeves keÀle&J³e keÀe Heeueve keÀjves keÀe mebosMe osleer nwb ~
iv) `ceele=cebefoj keÀer Deesj' keÀefJelee ceW je<ì^ kesÀ Heélf e Heśce, ueieeJe Deewj meceHe&Ce keÀer YeeJevee nw ~ keÀefJe³e$eer keÀer keÀefJelee
ceele=Yetecf e keÀer efvecve efJeMes<eleeDeeW keÀer lejHeÀ mebkesÀle keÀjleer nw ~
ceele=Yetecf e keÀer cetelf e& DevegHece, DeodeJf eleer³e, efoJ³e Deewj Meew³e& mes Yejer nw ~ GvekeÀer ceOegj cegmkeÀeve osKeles ner cegPes SkeÀ
DeveesKeer leepeieer Deewj mHetÀefle& keÀe Snmeeme neslee nw Deewj cesjs ceve mes efvejeMee Deewj Deeuem³e meceeHle nes peelee nw ~
ceele=Yetecf e keÀer cetelf e& Deueewekf eÀkeÀ nw ~ GvnW osKeves kesÀ efueS cesje ceve yes®ewve nw ~ ceQ GvnW DeHeveer HeÀefj³eeo DeLee&le DeHeves
ceve keÀer Heeræ[e ³ee ogKe yeleeTBieer ~ Jes cesjer HeÀefj³eeo DeJeM³e megveWieer keÌ³eeWefkeÀ ceeB ncesMee DeHeveer mebleeve keÀer Heeræ[e
mecePeleer nw ~ Jen cegPe Hej ieJe& keÀjWieer ~
GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ nceejer Oejleer mJeie& kesÀ meceeve megob j nw ~ Jen DeHeves osMe keÀes HeÀuelee - HetÀuelee osKevee ®eenleer
nwb Deewj nj He´keÀej kesÀ Dev³ee³e Deewj Del³ee®eejeW mes DeHeves osMe keÀes ye®eevee ®eenleer nwb ~
®e) keÀuespee ceeB keÀe, ceQ mebleeve

keÀjsieer oes<eeW Hej DeefYeceeve ~
ceele=-Jesoer Hej ngF& HegkeÀej,
190 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

jntiB eer cejves keÀes lew³eej ~
keÀYeer Yeer Gme Jesoer Hej osJe,
ve nesves otiB eer Del³ee®eej ~~
ve nesves otiB eer Del³ee®eej
®euees, ceQ nes peeTB yeefueoeve ~
ceele=-cebeof j ceW ngF& HegkeÀej,
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀe He´mebie efueefKeS ~
ii) keÀJeef³e$eer efkeÀme HeLe Hej Deie´mej nesvee ®eenleer nQ Deewj keÌ³eeW ?
iii) `keÀYeer Yeer Gme Jesoer Hej osJe, ve nesves otibB eer Del³ee®eej' Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀeJf elee keÀe YeeJe mHe<ì keÀeer pf eS ~
keÀuespee, oes<e, DeefYeceeve, ceele=-Jesoer, Del³ee®eej, osJe, yeefueoeve, HegkeÀej ~
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle Hebekf eÌle³eeB `megYeêe kegÀceejer ®eewneve' odJeeje jef®ele keÀefJelee `ceele=cebeof j keÀer Deesj' mes ueer ieF& nQ ~ Jen keÀnleer
nbw efkeÀ efpeme He´keÀej SkeÀ ceeB keÀe Ëo³e keÀesceue Deewj Goej neslee nw, Gmeer He´keÀej Oejleer ceeB keÀe Ëo³e Yeer keÀesceue Deewj
Goej nw ~ Jen DeHeveer mebleeve kesÀ meejs ogKe Deewj HejsMeeefve³eeW keÀe efveJeejCe keÀjleer nQ ~ ceele=cebeof j mes cegPes yegueeJee Dee³ee
nw ~ ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves HeéCe l³eeieves keÀes lelHej nBt ~ ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e Hej efkeÀmeer He´keÀej keÀe
Del³ee®eej veneR nesves oBit eer, ®eens GmekesÀ efueS cegPes DeHeves peerJeve keÀe yeefueoeve ner keÌ³eeW ve osvee Heæ[s ~
keÀJeef³e$eer DeHeves osMe DeLee&le DeHeveer ceele=Yetecf e kesÀ efueS yeefueoeve nes peevee ®eenleer nQ ~ GvekesÀ Ëo³e ceW osMe Hećs e keÀer
YeeJevee ketÀì-ketÀì keÀj Yejer ngF& nw ~
ii) keÀJeef³e$eer DeHeveer ceele=Yetefce kesÀ Heéfle yeefueoeve nesves kesÀ HeLe Hej Deeies yeæ{vee DeLee&le Deie´mej nesvee ®eenleer nwb ~ Jen
DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS DeHevee mebHetCe& peerJeve ceele=Yetefce kesÀ ®ejCeeW ceW meceefHe&le keÀj osvee ®eenleer nwb ~ DeHeveer
ceele=Yetefce Hej Menero nesves Jeeues JeerjeW Deewj yeefueoeefve³eeW keÀes Jen DeHevee DeeoMe& ceeveleer nQ Deewj Gvnerb kesÀ odJeeje
efoKeeS ieS ceeie& Hej ®euevee ®eenleer nwb ~
keÀJeef³e$eer DeHeves osMe kesÀ JeerjeW kesÀ efoKeeS ieS jemles Hej ®euevee ®eenleer nQ keÌ³eeWekf eÀ Jen me®®eer osMeYekeÌle nwb ~ GvekeÀe
Ëo³e osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee mes HeefjHetCe& nw ~ osMe keÀer Gvveefle Deewj osMe keÀer megj#ee ner GvekesÀ peerJeve keÀe GodoMs ³e nw ~
iii) keÀJeef³e$eer GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej keÀefJelee keÀe YeeJe mHe<ì keÀjles ngS keÀnleer nQ efkeÀ peye Yeer cesjer ceele=Yetecf e Hej
keÀesF& Del³ee®eej keÀjves keÀer keÀeseMf eMe keÀjsiee, leye ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee nsleg yeefueoeve nesves kesÀ efueS lelHej nes
peeTBieer ~ ceQ peye Yeer DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer keÀ©Ce HegkeÀej megveBit eer leye GvekeÀer j#ee kesÀ efueS lelHej jnBit eer DeLee&le DeHeves
osMe keÀer j#ee keÀjves keÀe peye Yeer cegPes DeJemej HeéHle nesiee, leye ceQ DeHeves keÀle&J³e mes Heerís veneR nìtiB eer ~ ns F&MJej, cegPes
Fleveer MeefkeÌle oes efkeÀ ceQ DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer j#ee keÀj mekeBÀt ~ peye lekeÀ cesjs Mejerj ceW MeefkeÌle nw Deewj cesjer meeBmeW ®eue jner
nQ, leye lekeÀ ceQ ceele=Yetecf e Hej Del³ee®eej veneR nesves oBit eer ~ cesjer ceele=Yetecf e Hej keÀeFs & Dev³ee³e keÀj,s ³en ceQ menve veneR keÀªiB eer ~
iv) keÀuespee - Ëo³e, ceve oes<e - DeJeiegCe
DeefYeceeve - ieJe&, DenbkeÀej ceele=-Jesoer - Oejleer ªHeer nJeve kegÀb [
Del³ee®eej - Dev³ee³e, pegce& osJe - F&MJej, Hejceelcee
yeefueoeve - kegÀyee¥veer HegkeÀej - DeeJeepe

ICSE IX & X 191
~~ SkeÀebkeÀer meb®e³e ~~
1 mebmkeÀej Deewj YeeJevee uesKekeÀ -efJe<Ceg HeÝeekeÀj
SkeÀebkeÀerkeÀej keÀe Heefj®e³e

Þeer efJe<Ceg HeÝeekeÀj keÀe pevce Gllej HeósMe ceW meved 1912 ceW ngDee ~ DeeHeves Heéjb efYekeÀ efMe#ee HeéHle keÀjkesÀ mveelekeÀ
keÀer Hejer#ee GlleerCe& keÀer ~ kegÀí mece³e lekeÀ FvneWves Hebpeeye mejkeÀej kesÀ keÀ=e<f e efJeYeeie ceW keÀe³e& efkeÀ³ee, Hej yeeo ceW ³es veewkeÀjer
íesæ[keÀj uesKeve-keÀe³e& ceW mebueive nes ieS ~
Þeer efJe<Ceg HeÝeekeÀj yengcegKeer HeéfleYeemebHevve meeefnl³ekeÀej Les ~ FvneWves meeefnl³e keÀer DeveskeÀ efJeOeeDeeW;
pewmes - keÀneveer, Ghev³eeme, veeìkeÀ, SkeÀebkeÀer Deeefo Hej DeHeveer uesKeveer ®eueeF& ~
HeÝeekeÀj peer keÀer meYeer j®eveeDeeW ceW ceeveJeleeJeeoer ¢ef<ìkeÀesCe cegKeefjle ngDee nw ~ FvekesÀ SkeÀebkeÀer mecem³ee-HeÓeeve
leLee ceeveJe-He´ke=Àefle mes Deesle-Heéls e leLee YeeJeveelcekeÀ ieFjeF& mes mebyebeOf ele nQ ~
SkeÀebkeÀer keÀe GÎsM³e
`mebmkeÀej Deewj YeeJevee' SkeÀ HeeefjJeeefjkeÀ SkeÀebkeÀer nw ~ Fme SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀerkeÀej ves HeeefjJeeefjkeÀ
mebyebOeeW keÀe ienjeF& mes ceeefce&keÀ Je mepeerJe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ SkeÀebkeÀer ceW cegK³e GodosM³e ³en efoKevee nw pees ceve kesÀ
meyemes DeefOekeÀ efvekeÀì nQ, Jes Yeer ceve mes otj nes peeles nQ ~ DeeHemeer efjMleeW Je mebyebOeeW ceW Heśce Je mvesn mes yeæ{keÀj Deewj kegÀí
veneR neslee nw ~ DeHeves peerJeve ceW DeeoMeeX Je efme×ebleebs keÀes ueskeÀj ®euevee De®íer yeele nw Hejbleg Gve efme×ebleeW Je DeeoMeeX
keÀes yeesPe keÀer lejn {esvee þerkeÀ veneR nQ ~ efjMleeW keÀes ye®eeves kesÀ efueS nceW DeHeves mebmkeÀejeW Je HejbHejeDeeW mes mecePeewlee
keÀjvee Heæ[lee nw uesKekeÀ oMee&vee ®eenles nQ efkeÀ meYeer mebmkeÀej Je HejbHeje ceveg<³e kesÀ megKe Je MeebefleHetCe& peerJeve kesÀ efueS
nesles nQ ³eefo FvekesÀ keÀejCe ceveg<³e kesÀ peerJeve ceW yeeOee Heæ[ves ueies lees nceW GvnW l³eeie osvee ®eeefnS ~
meeLe&keÀlee
`mebmkeÀej Deewj YeeJevee' efJe<Ceg HeÝeekeÀj peer odJeeje efueefKele SkeÀ HeéfmeodOe SkeÀebkeÀer nw ~ ³en SkeÀebkeÀer ceO³eceJeieea³e
HeefjJeej kesÀ mebmkeÀej Deewj YeeJeveeDeesb keÀes DeeOeej yeveekeÀj efueKeer ieF& nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW ceeB HećegKe Hee$e nQ ~ Jen
DeHeves Hegjeves mebmkeÀejeW kesÀ keÀejCe ve³eer yeeleeW keÀes DeHevee veneR Heeleer nQ GmekesÀ yeæ[s yesìs DeefJeveeMe ves SkeÀ efJepeeleer³e
ueæ[keÀer mes efJeJeen efkeÀ³ee nw~ Deleë ceeB ves Gmes Iej mes Deueie keÀj efo³ee ~ SkeÀ yeej DeefJeveeMe yeerceej Heæ[ peelee nw
lees GmekeÀer Helveer DeHeveer peeve keÀer yeep]eerr ueieekeÀj GmekeÀer peeve ye®eeleer nw ~ kegÀí mece³e yeeo DeefJeveeMe keÀer Helveer
Yeer yeerceej Heæ[ peeleer nw ~ peye Fme yeele keÀer met®evee ceeB keÀes efceueleer nw, lees Jen yengle ef®ebelf ele nes peeleer nQ ~ Heg$e He´sce
keÀer cecelee ceW Jen DeefJeveeMe kesÀ Iej ®eueer peeleer nQ ~ Fme He´keÀej ceeB Heg$e Heśce ceW DeHeveer Hegjeveer mebmkeÀejeW Je HejcHejeDeeW
keÀes l³eeie keÀj YeeJeveeDeeW ceW yen peeleer nQ ~ Fme He´keÀej mebmkeÀejeW Hej YeeJeveeDeeW keÀer peerle nesleer nw FmeefueS `mebmkeÀej
Deewj YeeJevee' SkeÀebkeÀer keÀe Meer<e&keÀ DeejbYe mes ueskeÀj Deble lekeÀ meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~
192 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
Hee$eebs keÀe Heefj®e³e (®eefj$e-ef®e$eCe)

ceeB
`ceeB' Fme SkeÀekb eÀer keÀer cegK³e Hee$e nQw ~ Jes Yeejleer³e mebmke=Àelf e kesÀ Heé®eerve jerelf e-efjJeepeeW mes yeBOeer ngF& nwb ~ Jes Yeejleer³e mebmke=Àelf e
keÀer DeeoMe& veejer keÀe He´leerkeÀ nQ ~ GvneWves peerJeve Yej HeefleJe´le Oece& keÀe Heeueve efkeÀ³ee nw ~ Heefle mes efJe®eejOeeje ceW celeYeso nesves
kesÀ yeeJepeto Heefle keÀes HejcesMJej ceeveleer nQ ~
Jen ªefæ{³eeW, peeefleJeeo Deewj Oece& ceW efJeMJeeme keÀjleer nQ ~ GvekeÀer yeæ[er yent efJepeeleer³e nw ~ Jes yent kesÀ efJepeeleer³e
nesves kesÀ keÀejCe GmekeÀes mJeerkeÀej veneR keÀjleer nQ ~ Jen DeHeves yeæ[s yesìs keÀes DeHeves Iej ceW veneR jKe Heeleer FmeefueS Jen
DeHeveer Helveer kesÀ meeLe Deueie jnlee nw ~ yesìs keÀs Deueie jnves mes GvekeÀes yengle keÀ<ì neslee nw ~
Jes DeeoMe&, keÀle&J³eefve<þ, ceceleece³eer ceeB nQ ~ Jes DeHeves yeæ[s ueæ[kesÀ DeefJeveeMe keÀer yeerceejer kesÀ yeejs ceW megvekeÀj J³eekegÀue
nes peeleer nQ ~ peye GvekeÀer yeæ[er yent ves GvekesÀ ueæ[kesÀ DeefJeveeMe keÀer yeerceejer ceW yengle mesJee keÀer, GvekesÀ ueæ[kesÀ kesÀ HeéCe
ye®eeS, leye GvekesÀ ¿o³e ceW yeæ[er yent kesÀ Heélf e cecelee peeie=le nes peeleer nw ~ Deble ceW meye efJejesOe YeguekeÀj Jes DeHeves yeæ[s ueæ[kesÀ
DeefJeveeMe Deewj yeæ[er yent keÀes uesves peeleer nQ ~ cee@b keÀe ¿o³e HeefjJele&ve ner GmekesÀ ®eefj$e keÀer meyemes ceneve efJeMes<elee nw, pees
SkeÀ megKeer HeefjJeej keÀe HeéjcYe nw ~
Gcee
Gcee Fme SkeÀebkeÀer keÀer otmejer HećegKe m$eer Hee$e nw ~ Jen ceeB keÀer íesìer yent nw ~ ceeB ves DeHeves yeæ[s yesìs mes mecyevOe lees[
efueS Les uesekf eÀve Jes DeHeves Fme efveCe&³e mes yengle ogëKeer jnleer nw ~ ceeB SkeÀ ©efæ{Jeeoer mebmkeÀejeW mes pekeÀæ[er ngF& ceefnuee nQ ~
pees meeLe ceW keÀesceue Ëo³eer SJe cecelJe kesÀ YeeJeeW mes Yeer HeefjHetCe& nw ~ Gcee mebmkeÀejer, DeeoMe&Jeeoer, Oeeefce&keÀ Deewj DeeoMe& yent
nw ~ ³eÐeefHe Jen DeeOegevf ekeÀ efJe®eejeW Jeeueer nw; uesekf eÀve Hegjeves efJe®eejeW Jeeueer DeHeveer meeme keÀes Hetp³e ceeveleer nw Deewj GvekeÀer
Dee%ee keÀe Heeueve keÀjleer nw ~
Jen yengle YeeJegkeÀ Yeer nw ~ peye Gcee keÀer meeme DeHeves íesìs Heg$e Delegue mes DeHeves yeæ[s yesìs DeefJeveeMe keÀer yent kesÀ iecYeerj
ªHe mes yeerceej nesves Hej ef®eblee He´keÀì keÀjleer nw, leye Gcee DeHeves Heefle Delegue mes DeHeves yeæ[s YeeF& kesÀ ³eneB DeHeveer YeeYeer keÀes
osKeves kesÀ efueS Deeień keÀjleer nw ~ Jen SkeÀ leke&ÀMeerue ceefnuee nw ~ Jen HeefjJeej ceW efkeÀmeer yeele mes ³et@b ner mecePeewlee veneR
keÀjleer ~ Jen ncesMee mees®e-efJe®eej keÀj ner keÀesF& keÀece keÀjleer nw ~
Jen HeefleJe´le Oece& keÀer Deveg³ee³eer nw ~ Jen DeHeveer pesþeveer mes Yeer HeÝeeefJele nw ~ peye GmekeÀer pesþeveer (DeefJeveeMe keÀer
Helveer) ves Hetíe efkeÀ keÌ³ee Ssmeer efmLeefle ceW Gcee DeHeves Heefle keÀes íes[æ osleer ? FmekesÀ Gllej ceW Gcee ves keÀne efkeÀ Jen Yeer veneR
íes[æ mekeÀleer ~ Fme keÀLeve kesÀ Heerís GmekesÀ HeefleJe´le Oece& keÀer YeeJevee PeuekeÀleer nw ~
Delegue
Delegue Fme SkeÀebkeÀer keÀe HećegKe Heg©<e Hee$e nw ~ Jen ceeB keÀe íesìe Heg$e nw ~ Jen Hegjeves mebmkeÀejeW, jerelf e-efjJeepeeW keÀes
ceevelee nw uesekf eÀve DeeOegevf ekeÀlee ceW Yeer efJeMJeeme jKelee nw ~
Delegue DeHeves mes yeæ[esb kesÀ Heélf e mecceeve YeeJe jKelee nw ~ Jen keÀYeer-Yeer DeHeveer ªefæ{Jeeoer efJe®eejOeeje Jeeueer ceeB kesÀ
efJe®eejeW keÀe Deveeoj veneR keÀjlee ~ Jen GvekesÀ efJe®eejeW, GvekesÀ mebmkeÀejeW kesÀ efJe©× GvekeÀer efMekeÀe³ele Yeer veneR keÀjlee ~ Jen
DeeOegevf ekeÀ efJe®eejeWJeeuee nesves kesÀ keÀejCe DeHeves yeæ[s YeeF& DeefJeveeMe mes efceuelee nw Deewj DeHeveer efJepeeleer³e YeeYeer keÀe Yeer
mecceeve keÀjlee nw ~
ICSE IX & X 193
Hindi Robomate+
Jen meeoieer Deewj menpelee keÀe He´leerkeÀ nw ~ ceeveJelee keÀer YeeJevee GmeceW ketÀì-ketÀì keÀj Yejer ngF& nw ~ Jen DeHeves YeeF&
mes yengle Òesce keÀjlee nw ~ Jen DeHeves efyeKejs ngS HeefjJeej keÀes Hegveë pees[æ vee ®eenlee nw ~ Jen meb³egkeÌle HeefjJeej ceW efJeMJeeme jKelee
nw ~ Jen DeHeves yeæ[s YeeF& keÀe mecceeve keÀjlee nw, Gme Hej ÞeOoe jKelee nw, FmeefueS Jen DeHeves YeeF& kesÀ Deueie jnves Hej He´mevve
veneR nw ~ Jen DeHeveer Helveer Gcee mes DeHeves yeæ[s YeeF& kesÀ mJeeefYeceeve keÀer ®e®ee& keÀjlee nw ~ DeHeves kegÀue keÀer ceeve Heélf e<þe keÀe
O³eeve jKelee nw ~ meb#esHe ceW keÀne pee mekeÀlee nw efkeÀ Delegue SkeÀ DeeOegevf ekeÀ efJe®eejeW, keÀecs eue Ëo³eer, yeæ[esb keÀe mecceeve keÀjves
Jeeuee SJeb HejcHejeJeeoer efJe®eejeW keÀe efJejesOeer pewmes iegCeeW ³egkeÌle nw ~
SkeÀebkeÀer keÀe meej

He´mlegle SkeÀebkeÀer SkeÀ ceO³eceJeieea³e HeefjJeej kesÀ mebmkeÀej Deewj YeeJeveeDeeW keÀes DeeOeej yeveekeÀj efueKeer ieF& nw ~ Ssmes
HeefjJeej ceW peye keÀesF& veF& MegªDeele keÀjlee nw, lees Gmes DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw ~
Delegue keÀer ceeB Hegjeves efJe®eejeW keÀer ªef{æ Jeeoer m$eer nw ~ GvekesÀ oes Heg$e nQ DeefJeveeMe Deewj Delegue ~ DeefJeveeMe keÀes SkeÀ
yebieeueer ueæ[keÀer mes Òesce keÀjlee nw ~ ceeB kesÀ yengle mecePeeves Hej Yeer DeefJeveeMe GvekeÀer yeele veneR ceevelee nw ~ Jen yebieeueer
ueæ[keÀer mes Meeoer keÀj ueslee nw ~ DeefJeveeMe keÀer ceeB ves efJepeeleer³e ueæ[keÀer mes Meeoer keÀer cebpetjer veneR oer Leer FmeefueS GvekeÀes
Iej mes efvekeÀeue osleer nwb ~ Gcee DeHeves Iej kesÀ DeeBieve ceW uesìer ngF& nw ~ Jen uesìkeÀj SkeÀ efkeÀleeye Heæ{ jner nw ~ Jen Oeerceer
DeeJeepe ceW kegÀí keÀn jner nw efkeÀ efpeme yeele keÀes nce efkeÀmeer mece³e ceW mJeerkeÀej veneR keÀjles, SkeÀ mece³e Ssmee Deelee nw efkeÀ
GvneR yeeleeW keÀes nce yengle menpelee mes ceeve uesles nQ ~ Gcee uesìer ngF& HegmlekeÀ Heæ{ jner Leer, leYeer GmekeÀer meeme Deboj Deeleer
nw ~ Jes yetæ{er nQ, GvekesÀ ®esnjs Hej Jesovee Deewj Mejerj LekeÀe ngDee efoKeeF& os jne nw ~ Jes Gcee kesÀ Heeme yewþ peeleer nQ ~ Gcee
keÀes yeleeleer nQ efkeÀ DeefJeveeMe yengle yeerceej nw ~ Jen ceewle kesÀ cegnB mes JeeHeme Dee³ee nw ~ Jen Gcee keÀes DeefJeveeMe kesÀ efJe<e³e
ceW yeleeles ngS jesves ueieleer nQ ~ Gcee GvekeÀes Meeble keÀjeves keÀer keÀeseMf eMe keÀjleer nw ~ ceeB, Gcee keÀes yeleeleer nw efkeÀ DeefJeveeMe
keÀer yent ves GmekeÀer yengle mesJee keÀer ~ Jes SkeÀ Hegjeveer yeele Gcee keÀes yeleeleer nQ efkeÀ peye Delegue íesìe Lee, leye Jen yengle
yeerceej Lee ~ GmekesÀ efHelee yesìs keÀer Fleveer yeerceejer ceW Yeer Meeble Les ~ Jes GmekeÀes peceerve Hej efueìeves kesÀ efueS peien yevee jns
Les ~ GvekeÀer Fme keÀþesjlee keÀes osKekeÀj ueesieeW ves oeBleebs leues GBieueer oyee ueer ~ Gme Iej ceW pees Yeer ngDee ceeB GmekeÀe efpeccesoej
mJe³eb keÀes mecePeleer nQ ~ Gcee GvekeÀes mecePeeleer nw efkeÀ pees Yeer ngDee GmekeÀer efpeccesoej DeeHe veneR yeefukeÀ YeeYeer nQ ~ efHeÀj
Gcee GvekeÀes yeleeleer nQ efkeÀ ceQ SkeÀ efove Gvemes efceueves ieF& Leer ~ Jes yengle megboj nQ ~ GvekesÀ ®esnjs Hej ceemetecf e³ele nw Deewj
DeeBKeesb ceW YeesueeHeve ~ ceQves Gvemes Peieæ[e efkeÀ³ee Deewj ®eueer DeeF& ~ meeme Deewj yent oesveeW yeele keÀj jner Leebr efkeÀ leYeer JeneB
Delegue Deelee nw ~ ceeB kesÀ Hetíves Hej Delegue ves yelee³ee efkeÀ Jen meye peevelee nw ~ Delegue keÀer yeele megvekeÀj Jen DeeM®e³e&®eefkeÀle
jn peeleer nQ ~
Delegue ceeB mes keÀnlee nw efkeÀ ceQves YeeYeer keÀer yeerceejer kesÀ yeejs ceW megvee nw Deewj ceQ mecePelee ntb@ efkeÀ YeeYeer ves lees Yew³ee keÀes
ye®ee efue³ee uesekf eÀve YeeYeer keÀes ye®eeves kesÀ efueS Yew³ee kesÀ Heeme MeefkeÌle veneR nw ~ cee@b yeæ[er yent keÀer neuele megvekeÀj ef®ebelf ele
nes peeleer nQ Deewj keÀnleer nQ - ³eefo yent keÀes kegÀí nes ie³ee, lees DeefJeveeMe keÀe keÌ³ee nesiee ? Jen venerW ye®esiee ~ GmekeÀes
ye®eeves keÀer MeefkeÌle cegPeceW nw FmeefueS Delegue, let cegPes GmekesÀ Heeme ues ®eue ~ ceQ efvece&ce nt,b@ keÀþesj nt,B Hej ceeB ntB ~ ceeB keÀer yeele
megvekeÀj Gcee Òemevve nes peeleer nw efkeÀlb eg Delegue ves Gvemes keÀne efkeÀ ceeB ®eueves mes Henues ³en yeele De®íer lejn mes mees®e ueerepf eS
efkeÀ ³eefo YeeYeer keÀes Iej veneR uee mekeÀeR, lees DeeHekesÀ peeves mes keÀesF& ueeYe veneR nesiee ~ ³en megvekeÀj ceeB yeesueer efkeÀ neB, ceQ
Fme yeele keÀes mecePekeÀj ner JeneB pee jner ntB ~ ceeB DeHeveer HejcHejeJeeoer efJe®eejOeeje keÀes lees[æ les ngS, DeHeveer yeæ[er yent keÀes
mJeerkeÀejves keÀer yeele keÀjleer nQ ~ Fve yeeleeW keÀes megvekeÀj Delegue kesÀ n<e& keÀer meercee ve jner ~ Fme He´keÀej Delegue, Gcee Deewj ceeB
DeefJeveeMe kesÀ Iej ieS ~

194 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
MeyoeLe&
ceO³eceJeieea³e - Deewmele opes& o= M ³e - ef®e$e

odJeej - ojJeepee yejeceoe - Iej kesÀ Deeies keÀe Yeeie
mJe®í - meeHeÀ eqmLeefle - oMee, neuele
He´leerkeÀ - ef®evn DebMe - ìgkeÀæ[e, Yeeie
ªHeJeleer - megboj Metv³e - Keeueer
leekeÀleer - osKeleer HejeceMe& - meueen
Demle-J³emle - efyeKeje ngDee keÀCe&HetÀue - keÀeve keÀe DeeYet<eCe
kegÀC[ueekeÀj - ieesueekeÀej kesÀMeeW - yeeueeW
HegÀmeHegÀmeekeÀj - Oeerceer DeeJeepe ceW keÀHeesue - ieeue
ieæ[e osleer - efìkeÀe osleer menmee - De®eevekeÀ
iebYeerj - Meeble ¢eq<ì - ve]pej
meeQo³e& - megbojlee mebO³ee - Meece
efyeKesj jner - HewÀuee jner efoJee - met³e&
eqmveiOelee - keÀesceuelee DeeB®eue - meeæ[er keÀe Heuuet
Jesovee - Heeræ[e Oecce - PeìkesÀ mes
Heie-OJeefve - HewjeW keÀer DeeJeepe efcemejeveer - Keevee yeveevesJeeueer yeéndceCe m$eer
Yeje&S mJej - ogKeer DeeJeepe ceW yenglesje - yengle yeej
oéfJele - Hemeerpee ngDee keÀ©Cee - o³ee
meeblJevee - lemeuueer DeHejeOe - pegce&
®eeQkeÀleer - De®eevekeÀ Ieyeje peeleer oes<e - keÀceer
oHeÌlej - keÀe³ee&ue³e Hemeejves - HewÀueeves
Hemeerpelee - efHeIeuelee efJeêtHe - cepeekeÀ mes / GHeneme keÀìe#e
keÀle&J³e - keÀce& ogneF& - keÀmece
efveboveer³e - yegjeF& kesÀ ³eesi³e efvece&ce - cecelee jefnle, keÀþesj
keÀesmee - Yeuee-yegje keÀne ®eeQkeÀkeÀj - IeyejekeÀj
efleueefceueeleer - yes®ewve nesleer KeerPe - ef®eæ{vee
MewMeJe - ye®eHeve jes<e - ke´ÀesOe
n<e& - He´mevvelee mee#eer - ieJeen
YeeJeeJesMe - efJe®eejeW keÀer leerJe´lee mHe<ì - efyeukegÀue mee]HeÀ
GlmegkeÀlee mes - yes®ewveer mes JejCe - ®egveeJe
Del³ee®eej - Dev³ee³e nþele - De®eevekeÀ
³eod³eefHe - peyeefkeÀ $emle - HejsMeeve
He®eæ[s - yeskeÀej keÀe PebPeì Deblece&ve - Ëo³e keÀer Yeerlejer ®eslevee
ceesnie´mle - ceesn ceW [tyee ngDee lejmeleer - yes®ewve jnleer
#ecee - ceeHeÀer Ie=Cee - veHeÀjle
oemelee - iegueeceer cegkeÌle - mJeleb$e, Deepeeo
lebie - HejsMeeve Me$eg - ogMceve
ICSE IX & X 195
Hindi Robomate+
veweflekeÀ - veerelf e³eeW mes ³egkeÌle, veerelf e mebyebOeer Snmeeve - GHekeÀej

¢æ{lee - keÀþesjlee Heefjlees<e - F®íe Hetelf e& mes nesves Jeeueer He´mevvelee
meewc³elee - keÀesceuelee J³eLe& - yeskeÀej
efJepeeleer³e - otmejs peeefle keÀer keÀe³ej - [jHeeskeÀ
HeÀewueeo - cepeyetle MejerjJeeuee Heéwæ{e - Je³emkeÀ
DeHes#eeke=Àle - efkeÀmeer keÀer leguevee leerJe´ - lespe
otjoefMe&lee - Deeies keÀer mees®e, otj keÀer ¢eq<ì DeJeekeÀd - ®eefkeÀle
keÀ) DeHejeOe Deewj efkeÀmekeÀe nw ! meye cegPeer keÀes oes<e osles nw ~ efcemejeveer keÀn jner Leer yent kewÀmeer Yeer nes, Hej DeHeves HeéCe oskeÀj DeHeves
Heefle keÀes ye®ee efue³ee ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nw ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) èfcemejeveer' Meyo keÀe He´³eesie efkeÀmekesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ? Gmeves Delegue keÀer ceeB keÀes keÌ³ee yelee³ee ?
iii) efkeÀmekesÀ HeéCe mebkeÀì ceW Les ? Fme mebkeÀì mes GmekesÀ HeéCeeW keÀer j#ee efkeÀme He´keÀej ngF& ?
iv) yesìs keÀer yeerceejer kesÀ yeejs ceW peevekeÀj ceeB keÀer keÌ³ee Heélf eefke´À³ee ngF& ?
Gllej ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee ceeB nw Deewj Þeeslee GvekeÀer yent Gcee nw ~ ceeB kesÀ oes yesìs nQ Delegue Deewj DeefJeveeMe ~ GvekesÀ
Heefle keÀe osnevle nes ie³ee nw ~ GvekesÀ oesveeW ye®®eeW keÀer Meeoer nes ieF& nw ~ yeæ[er yent Gvemes Deueie jnleer keÌ³eeWekf eÀ GvekesÀ
yeæ[s yesìs ves efJepeeleer³e ueæ[keÀer mes Meeoer keÀer Leer ~ íesìer yent ceeB kesÀ meeLe jnleer nw ~ Jes yeæ[s yesìs keÀer Jepen mes yengle ogKeer
jnleer nQ keÌ³eeWekf eÀ Jes Gmemes yengle Hećs e keÀjleer Leer ~
ii) èfcemejeveer' Meyo He´³eesie Keevee yeveevesJeeueer m$eer kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ~ Jen Gcee kesÀ Heæ[esmeer kegÀceej kesÀ Iej Hej
Keevee yeveeleer nw ~ Gmeves ner Delegue keÀer ceeB keÀes yelee³ee efkeÀ DeefJeveeMe keÀer leefye³ele yengle Kejeye Leer ~ Jen ceewle kesÀ
cegBn mes JeeHeme Dee³ee nw ~ GmekeÀer Helveer ves GmekeÀer yengle mesJee keÀer ~
iii) DeefJeveeMe Delegue keÀe yeæ[e YeeF& nw ~ Gmeves SkeÀ otmejs peeefle keÀer ueæ[keÀer mes Meeoer keÀj ueer efpemekesÀ keÀejCe Jen
HeefjJeej mes Deueie jnlee nQ ~ Jen yengle yeerceej Lee ~ GmekesÀ HeéCe mebkeÀì ceW Les ~ DeefJeveeMe keÀes nwpee nes ie³ee Lee ~
GmekeÀer Helveer ves GmekeÀer efove - jele mesJee keÀer ~ Jen DekesÀueer Leer uesekf eÀve efkeÀmeer kesÀ Deeies neLe HewÀueeves veneR ieF& ~, Gmeves
mJe³eb ner meejer efpeccesoeefj³eeW keÀe efveJee&n efkeÀ³ee ~ mJe³eb [e@keÌìj kesÀ Heeme mes oJee ueeleer Deewj Iej kesÀ keÀece Yeer keÀjleer Leer ~ Gmeves
DeefJeveeMe keÀe De®ís mes osKeYeeue efkeÀ³ee ~
iv) efcemejeveer ves ceeB keÀes yelee³ee efkeÀ DeefJeveeMe lees yengle yeerceej Lee~ GmekeÀer neuele yengle Kejeye Leer ~ DeefJeveeMe keÀer yent ves
jele - efove mesJee keÀjkesÀ DeHeves Heefle keÀes ye®ee efue³ee ~ Jen DekesÀueer Leer, Hej efkeÀmeer mes mene³elee veneR ceeBieer ~ Jen mJe³eb
oJee ueeleer Leer, Iej keÀe keÀece keÀjleer Leer Deewj DeefJeveeMe keÀes Yeer osKeleer Leer ~ ome efove mes DeefJeveeMe keÀe³ee&ue³e Yeer
veneR ie³ee ~ ceeB ves peye DeefJeveeMe keÀer yeerceejer keÀer Keyej megveer, lees Jes yengle ogKeer nes ieF& ~ Gcee kesÀ meeceves Jes HetÀì -
HetÀìkeÀj jesves ueieer~ GvekeÀes Fme yeele keÀe Yeer ogKe nw efkeÀ GvekeÀe yesìe yeerceej Lee Deewj GvekeÀes Fme yeele keÀer peevekeÀejer
ner veneR nw ~
Ke) ``keÀeMe efkeÀ ceQ efvece&ce nes mekeÀleer, keÀeMe efkeÀ ceQ mebmkeÀejeW keÀer oemelee mes cegkeÌle nes mekeÀleer ~ nes Heeleer lees kegÀue, Oece& Deewj peeefle
keÀe Yetle cegPes lebie ve keÀjlee Deewj ceQ DeHeves yesìs mes ve efyeíg[æ leer ~'' ICSE 2018
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? ³en JeekeÌ³e Jen efkeÀmes keÀn jner nw ?
ii) `mebmkeÀejeW keÀer oemelee meyemes Ye³ebkeÀj Me$eg nw' ³en keÀLeve SkeÀebkeÀer ceW efkeÀmekeÀe nw ? Gmeves Ssmee keÌ³eeW keÀne ?
196 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
iii) mebmkeÀejeW keÀer oemelee kesÀ keÀejCe JekeÌlee keÀes efkeÀve-efkeÀve keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e ?
iv) He´mlegle SkeÀekb eÀer Üeje SkeÀekb eÀerkeÀej ves keÌ³ee mevosMe efo³ee nw ?
Gllej ë i) JekeÌlee ceeB nw Jen mebmkeÀejeW keÀer oemelee ceW efIejer nw~ pees mebke´Àebleer keÀeue keÀer ceefnuee nw, Jen mebmkeÀejeW keÀer oemelee ceW efIejer
nw ~ ³en JeekeÌ³e Jen DeHeveer íesìer yent Gcee mes keÀn jner nw ~ Gcee GvekesÀ íesìs Heg$e Delegue keÀer Helveer nw
ii) `mebmkeÀejeW keÀer oemelee meyemes Ye³ebkeÀj Me$eg nw' ³en keÀLeve ceeB kesÀ yeæ[s yesìs DeefJeveeMe keÀe nw ~ DeefJeveeMe efJepeeleer³e
efJeJeen keÀjlee nw Deewj ceeB Fme efJeJeen mes DeHe´mevve nw ~ Jen DeefJeveeMe keÀes Iej ceW veneR jnves osleer nw ~ ceeB mebmkeÀejeW keÀer
oemelee mes cegkeÌle veneR nes Heeleer ~ Gmes ncesMee peeefle, Oece& Deewj kegÀue keÀe Yetle lebie keÀjlee nw FmeefueS DeefJeveeMe ³en
keÀLeve ceeB mes keÀnlee nw efkeÀ mebmkeÀejeW keÀer oemelee meyemes Ye³ebkeÀj Me$eg nw ~
iii) mebmkeÀejeW keÀer oemelee kesÀ keÀejCe JekeÌlee DeLee&le ceeB keÀes DeveskeÀ keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee, keÀjvee Heæ[e Fve mebmkeÀejeW keÀer
omelee mes ceeB keÀes DeHeves Het$e mes efyeíg[æ vee Heæ[e ~ Jen DeHeves Heg$e keÀer efJepeeleer³e Helveer mes veejepe Leer Deewj GvnW ueielee
Lee efkeÀ Heg$ekesÀ efJepeeleer³e efJeJeen keÀjves mes meceepe ceW GvekesÀ mecceeve keÀes þsme Heng®B eer nw ~ ceeB DeHeves Heg$e keÀes osKeves kesÀ
efueS lejmeleer jner uesekf eÀve DeHeves mebmkeÀejeW keÀer iegueeceer kesÀ keÀejCe Heg$e mes veneR efceue Hee³eer ~ ceeB keÀer cecelee Heg$e mes efceueves
kesÀ efueS ncesMee ueeueef³ele jnleer Leer Hejbleg ©ef{ie´mle nesves kesÀ keÀejCe Jen DeHevee ceve ceej keÀj jn peeleer ~
iv) Fme SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀerkeÀej ves ceeveJeer³e YeeJeveeDees kesÀ yeer®e kesÀ obdJebodbJeb keÀes ceeefce&keÀ {bie mes He´mlegle
efkeÀ³ee nw ~ Jes SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes ³en mebosMe osles nQ efkeÀ DeeHemeer mebyebOeeW Deewj efjMleeW mes ³en mebosMe osles nQ efkeÀ
DeeHemeer mebyebOeeW Deewj efjMleeW mes yeæ{keÀj Deewj kegÀí veneR neslee nw ~ DeHeves peerJeve ceW DeeoMeeW& Je efmeodOeebleeW keÀes ueskeÀj
®euevee De®íer yeele nw Hejbleg Gve efmeodOeebleeW Je DeeoMeeW& keÀes yeesPe keÀer lejn {æ esvee þerkeÀ veneR ~ kegÀí ueesie HeejbHeeefjkeÀ
©efæ{Jeeoer mebmkeÀejeW keÀer j#ee keÀjvee DeHevee keÀle&J³e mecePeles nQ ~ FmekesÀ keÀejCe Jes DeHeves efvekeÀì mebyebefOe³eeW mes Yeer
efjMlee lees[æ osles nQ ~ efjMleeW keÀes ye®eeves kesÀ efueS nceW DeHeves mebmkeÀejeW Deewj HejbHejeDees mes mecePeewlee keÀjvee Heæ[lee nw ~
ogëKe kesÀ mece³e peye keÀesF& mene³elee keÀjlee nw leye ³es ©efæ{ie´mle Heé®eerve mebmkeÀej efveye&ue Heæ[ peeles nQ ~
ie) ³en keÀìg mel³e nceW mJeerkeÀej keÀjvee ner nesiee ~ FmeefueS GvekesÀ nesles nceW kegÀí Yeer keÀjves keÀe DeefOekeÀej ve ner Lee Deewj ve ner nw ~
He´Mve ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee keÀewve nbw ? Jen Ssmee efkeÀmekesÀ efueS keÀn jne nw ?
ii) Delegue efkeÀme keÀìg mel³e keÀes mJeerkeÀej keÀjves keÀer yeele keÀn jne nw ?
iii) `GvekesÀ Heeme Hewmee veneR nQ, Hejbleg GmekesÀ efueS Jes efkeÀmeer kesÀ Deeies neLe veneR HemeejWies' ³en keÀLeve efkeÀmes Deewj keÌ³eeW keÀne nQ ?
iv) DeefJeveeMe keÀer ceeB ves Iej mes keÌ³eeW efvekeÀeue efo³ee Deewj DeefJeveeMe DeHeveer ceeB keÀes mebleeve kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee mecePeelee nw ~
Gllej ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee Delegue nw ~ Jen DeHeves yeæ[s YeeF& kesÀ efJe<e³e ceW Ssmee keÀn jne nw ~ Delegue keÀer Helveer keÀnleer
nw efkeÀ DeeHekeÀes peye peevekeÀejer Leer efkeÀ Jes yeerceej nwb, lees DeeHekeÀes JeneB peevee ®eeefnS Lee ~ DeeHekeÀes osKekeÀj GvekeÀes
De®íe ueielee ~ Delegue DeHeveer Helveer keÀes mecePeelee nw efkeÀ YeeYeer mes yeæ{keÀj YeF³ee keÀe otmeje keÀesF& veneR nw ~ ³en
keÀæ[Jee mel³e nceW ceevevee ner Heæ[siee ~
ii) Delegue keÀn jne nw efkeÀ GmekesÀ yeæ[s YeeF& DeefJeveeMe kesÀ efueS meye kegÀí GmekeÀer Helveer nw ~ Gvemes yeæ{keÀj DeefJeveeMe keÀe
keÀesF& veneR nw ~ DeHeveer Helveer kesÀ keÀejCe ner Jes HeefjJeej mes Deueie jn jns nQ leLee meYeer kesÀ efJejesOeeW kesÀ yeeJepeto GvnW
yesno Heśce keÀjles nQ FmeefueS YeeYeer kesÀ jnles nceejs HeefjJeej kesÀ efkeÀmeer Dev³e meom³e keÀes GvekeÀs Iej peeves leLee GvekesÀ
efueS kegÀí keÀjves keÀe DeefOekeÀej veneR nw ~ Delegue Fmeer keÀæ[Jes me®e keÀes mJeerkeÀej keÀjves kesÀ efueS keÀn jne nw ~
iii) ³en keÀLeve Delegue ves keÀne nw ~ Delegue, Gcee Deewj ceeB leerveeW yeele keÀj jns nQ ~ Jes ueesie DeefJeveeMe kesÀ efJe<e³e ceW yeele
keÀj jns nQ ~ Gcee Deewj ceeB Delegue mes keÀnles nQ efkeÀ legcekeÀes DeefJeveeMe keÀes osKeves peevee ®eeefnS Lee ~ leye Delegue GvekeÀer
yeele keÀe Gllej osles ngS keÀnlee nQ efkeÀ GvekesÀ Heeme peekeÀj Yeer keÀesF& HeÀe³eoe veneR nw ~ YeF³ee ceW SkeÀ yengle yeæ[er
keÀceer nw, Jes pees keÀn osles nQ, Gmes keÀjkesÀ efoKeeles nQ ~ Jes mJeeefYeceeveer J³eefkeÌle nwb ~ Jes efkeÀmeer kesÀ meeceves PegkeWÀies veneR
Deewj ve ner efkeÀmeer kesÀ meeceves neLe HewÀueeSBies ~ Jes yengle ner keÀþesj ceve kesÀ nwb ~ Jes ìtì mekeÀles nQ uesefkeÀve PegkeÀ veneR
mekeÀles ~
ICSE IX & X 197
Hindi Robomate+
iv) DeefJeveeMe DeHeves Iej keÀe yeæ[e yesìe nwb ~ Gmeves SkeÀ efJepeeleer³e ueæ[keÀer mes Òesce efkeÀ³ee Deewj Gmeer mes Meeoer keÀj ueer
FmeefueS ceeB ves Gmes Iej mes efvekeÀeue efo³ee ~ Jen DeHeves HeefjJeej kesÀ meeLe yeenj jnlee nw ~ Jen DeHeveer ceeB keÀes mecePeelee
nw efkeÀ mebleeve keÀe Heeueve ceeB-yeeHe keÀe vewelf ekeÀ keÀle&J³e nw ~ Jes efkeÀmeer Hej Snmeeve veneR keÀjles ~ Jes kesÀJeue je<ì^ keÀe $e=ÝCe
- ®egkeÀeles nw, ³ener GvekeÀe Heefjlees<e nw ~ Fmemes DeefOekeÀ ceesn nw FmeefueS HeeHe nw ~
Ie) efpeve yeeleeW keÀe nce HeéCe oskeÀj Yeer efJejesOe keÀjves keÀes lew³eej jnles nQ, SkeÀ mece³e Deelee nw, Jes ner yeelesb nce ®egHe®eeHe mJeerkeÀej keÀj
uesles nwb ~
He´Mve ë i) Ghe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmeves Deewj efkeÀmemes keÀne nw ?
ii) efkeÀmeves DeefJeveeMe keÀer Helveer keÀes yent kesÀ ªHe ceW mJeerkeÀej veneR efkeÀ³ee Deewj keÌ³eeW ?
iii) nce efJejesOeer yeeleeW keÀes keÀye mJeerkeÀej keÀjles nQ ? keÌ³ee nceW Ssmee keÀjvee ®eeefnS ?
iv) Ghe³egk& eÌle keÀLeve mes ncebs keÌ³ee eqMe#ee efceueleer nw ?
Gllej ë i) Gcee HeefjJeej keÀer íesìer yent nw ~ Jen DeeBieve ceW Heuebie Hej uesìer ngF& nw ~ Jen SkeÀ HegmlekeÀ Heæ{ jner nw ~ Ghe³egk& eÌle keÀLeve
Jen Oeerceer DeeJeepe ceW DeHeves DeeHe mes ner keÀnleer nw ~
ii) DeefJeveeMe Iej keÀe yeæ[e yesìe nw ~ Jen otmejs peeefle keÀer ueæ[keÀer mes efJeJeen keÀjlee nw ~ ceeB ves DeefJeveeMe keÀer Helveer keÀes
DeHeveer yent kesÀ ªHe ceW mJeerkeÀej veneR efkeÀ³ee keÌ³eeWefkeÀ DeefJeveeMe keÀer Helveer veer®eer ÞesCeer keÀer efJepeeleer³e veejer nw ~ ceeB
Hegjeves efJe®eejeW keÀer ceefnuee nw ~ Jes otmejer peeefle keÀer ceefnuee keÀes DeHeves Iej ceW veneR ueevee ®eenleer nQ FmeefueS DeefJeveeMe
efJeJeen kesÀ yeeo DeHeveer Helveer kesÀ meeLe Deueie jnlee nw ~
iii) peye nceejs HeefjJeej kesÀ efkeÀmeer meom³e ceW nceejer mebmke=Àelf e Deewj mebmkeÀejeW keÀe Ûeme nesves ueielee nw, lees nce GmekeÀe efJejesOe
keÀjles nQ ~ keÀYeer HeefjeqmLeefle³eeB Ssmeer yeve peeleer nwb efkeÀ Gme HeefjJeej kesÀ meom³e kesÀ HeéCe mebkeÀì ceW Heæ[ peeles nQ, lees nce
Hegjeves cetu³eeW keÀes YetuekeÀj Gve yeeleeW keÀes mJeerkeÀej keÀj uesles nQ, efpevekeÀe nce efJejesOe keÀj jns Les ~ nceW Gve yeeleeW keÀes
mJeerkeÀej uesvee ®eeefnS efpememes efkeÀ HeefjJeej keÀer Meebelf e yeveer jns ~ nceW HeefjefmLeefle³eeW kesÀ Devegmeej mJe³eb ceW yeoueeJe ueevee
®eeefnS ~
iv) `mebmkeÀej Deewj YeeJevee' SkeÀebkeÀer ceW efJe<Ceg HeÝeekeÀj peer ves mebmkeÀej Deewj YeeJeveeDeeW keÀe DebleÜ&vo ceeefce&keÀ {bie mes
ef®eef$ele efkeÀ³ee nw ~ HeefjeqmLeefleJeMe J³eefkeÌle kesÀ ceve ceW GlHevve nesves Jeeueer YeeJeveeDeeW kesÀ meccegKe GmekesÀ mebmkeÀej efìkeÀ
veneR Heeles ~ Deleë mece³e kesÀ Devegmeej ceveg<³e keÀes Heé®eerve ªef{æ ³eeW Deewj mebmkeÀejeW keÀer oemelee mes cegkeÌle neskeÀj DeHeves ceve
keÀes efvece&ue yeveevee ®eeefnS ~ mece³e kesÀ meeLe yeoueeJe yengle DeeJeM³ekeÀ nw ~ ³eefo yeoueeJe veneR neslee nw, lees ceveg<³e
Heerís ítì peelee nw ~
*) ``cewb kegÀceej kesÀ Iej ieF& Leer ~ Jenerb GmekeÀer efcemejeveer ves cegPes yelee³ee ~ keÀnves ueieer - legcneje yesìe lees yengle yeerceej jne, cej keÀj
ye®ee ~ megvekeÀj ceQ Mece& mes ieæ{ ieF& ~ cesje yesìe yeerceej jns Deewj cegPes Helee Yeer ve ueies ~
He´Mve ë i) òme efove yeerle ieS Hej DeYeer lekeÀ oHeÌlej veneR peelee' ³en keÀLeve efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW keÀne nw ?
ii) Delegue kesÀ ye®eHeve keÀer keÀevw e-meer Ieìvee keÀer ®e®ee& ceeB, Gcee mes keÀjleer nw Deewj DeHeves Heefle kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee yeleeleer nQ ~
iii) DeefJeveeMe kesÀ efJe<e³e ceW ceeB Gcee keÀes keÌ³ee yeleeleer nw ?
iv) Gcee DeHeveer pesþeveer kesÀ efJe<e³e ceW meeme keÀes keÌ³ee yeleeleer nw ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve Delegue keÀer ceeB Gcee mes keÀnleer nw ~ Gcee keÀer meeme DeHeves Heæ[esmeer kegÀceej kesÀ Iej mes ueewìer, lees yengle
198 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ogKeer Leer ~ Jes Gcee keÀes yeleeleer nQ efkeÀ DeefJeveeMe yengle yeerceej Lee ~ Jen ome efove mes keÀe³ee&ue³e veneR ie³ee ~ DeefJeveeMe
keÀer yeerceejer mes ceeB yengle ogKeer nQ ~ Jes íesìer yent kesÀ meeceves HetÀì-HetÀìkeÀj jesves ueieleer nQ ~
ii) Delegue keÀer ceeB Gcee keÀes yeleeleer nw efkeÀ cesjs oesveeW yesìs DeHeves efHelee keÀer lejn efve<þgj nQ ~ ceQ GvekeÀe mJeYeeJe yengle De®íer
lejn mes peeveleer ntB ~ Jes SkeÀoce DeHeves efHelee kesÀ meceeve efve<þgj nQ ~ ³es ueesie ceW nj yeele ceW osMe, Oece& Deewj keÀle&J³e keÀer
ogneF& osles nQ ~ Jes Gcee mes Delegue kesÀ ye®eHeve keÀer SkeÀ Ieìvee yeleeleer nQ ~ keÀnleer nQ efkeÀ Delegue peye íesìe Lee, leye
SkeÀ yeej Jen yengle yeerceej nes ie³ee Lee ~ GmekesÀ ye®eves keÀer DeeMee veneR Leer ~ Gme mece³e GmekesÀ efHelee yengle Meeble
ceve mes Gmes peceerve Hej efueìeves keÀer lew³eejer keÀj jns Les ~ GvekeÀes Ssmee keÀjles osKekeÀj ogefve³ee kesÀ ueesieeW ves oeBleeW leues
GBieueer oyee ueer efkeÀ kewÀmes keÀþesj Ëo³e keÀe efHelee nw, pees DeHeves yesìs kesÀ efueS Yeer ogKeer veneR neslee nw ~
iii) ceeB DeefJeveeMe kesÀ yeeu³ekeÀeue keÀer SkeÀ Ieìvee yeejs ceW Gcee keÀes yeleeleer nQ ~ Jes Gcee mes keÀnleer nwb efkeÀ peye DeefJeveeMe
keÀes ye®eHeve ceW keÀYeer KeeBmeer Yeer nes peeleer Leer, lees ceQ keÀF& efove lekeÀ Keevee venerb Keeleer Leer Deewj meesleer Yeer venebr Leer ~ cegPes
GmekeÀer Fleveer ef®eblee Leer ~ Deepe Jen yeerceej nw Deewj cegPes Helee lekeÀ veneR ~ DeefJeveeMe kesÀ efHelee cegPes mecePeeles Les
Deewj veejepe Yeer nes peeles Les ~ Flevee keÀnles-keÀnles ceeB HetÀì-HetÀìkeÀj jesves ueieleer nwb ~ Gcee DeHeveer meeme keÀe ogKe
osKekeÀj mJe³eb Yeer ogKeer nes peeleer nw~ Jen DeHeveer meeme keÀes mecePeeleer nw efkeÀ pees Yeer ngDee GmekeÀer efpeccesoej DeeHe
veneR nes ~
iv) Gcee DeHeveer ogKeer meeme keÀes mecePeeleer nw efkeÀ pees Yeer ngDee GmekeÀer efpeccesoej DeeHe veneR nes ~ meye oes<e YeeYeer keÀe nw ~ ceQ
GvnW yengle De®ís mes Hen®eeveleer ntB ~ osKeves ceW ceemetce Deewj megboj nw ~ GvekeÀe meewvo³e& Ssmee nw, pees GvekeÀes SkeÀ yeej
osKe ueslee nw, GvekeÀer megvojlee keÀes Yeguee veneR Heelee nw ~ GvekeÀes yeej-yeej osKeves keÀer F®íe nesleer nw ~ GvekeÀer DeeBKeW
yeæ[er-yeæ[er Deewj keÀeueer nQ ~ GvekeÀer DeeBKeesb ceW ye®®eeW pewmeer ceemetecf e³ele nw ~ GvekeÀs keÀHeesue ueeue nQ ~ GvekesÀ ®esnjs Hej
ncesMee cegmkegÀjenì jnleer nw ~ Jes ceemetce efoKeeF& osleer nQ, Hej Jes ceemetce veneR nQ ~ ceQ SkeÀ yeej GvekesÀ meewvo³e& keÀes osKekeÀj
®eeQkeÀ ieF& efkeÀ yebieeueer Fleves megob j nesles nQ !
®e) ``mebleeve keÀe Heeueve keÀjvee ceeB-yeeHe keÀe vewelf ekeÀ keÀle&J³e nw ~ Jes efkeÀmeer Hej Snmeeve veneR keÀjles, kesÀJeue je<ì^ keÀe $eÝCe ®egkeÀeles nQ ~
Jes $eÝCe-cegkeÌle neW ³ener GvekeÀe Heefjlees<e nw ~ Fmemes DeefOekeÀ ceesn nw, Fmeereuf eS HeeHe nw ~''
He´Mve ë i) Delegue keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~ Jen DeHeveer ceeB keÀes keÌ³ee mecePeelee nw ?
ii) ceeB-yeeHe keÀe vewelf ekeÀ keÀle&J³e keÌ³ee nw ? keÌ³ee ceeB-yeeHe efmeHe&À vewelf ekeÀ keÀle&J³e ceevekeÀj keÀer DeHeves ye®®eeW keÀe Heeueve keÀjles nwb ?
iii) keÌ³ee DeeHe Ghe³egk& eÌle keÀLeve mes mencele nQ ? DeHeves efJe®eej J³ekeÌle keÀeer pf eS ~
iv) Delegue keÀer ceeB kesÀ ceve ceW keÌ³ee GuePeve nw ?
Gllej ë i) Delegue ceeB keÀe íesìe yesìe Deewj Gcee keÀe Heefle nw ~ Jen veJe³egJekeÀ nw Deewj GmekeÀe jbie meeBJeuee nw ~ Gmes osKekeÀj ³en
ceeuetce neslee nw efkeÀ Jen yengle ner ¢{-mebkeÀuHeer J³eefkeÌle nw ~ ceiej GmekeÀer DeeBKeeW ceW ye®®eeW-mee YeesueeHeve Deewj
ceemetecf e³ele efoKeeF& osleer nw ~ Jen ncesMee Meeble jnves Jeeuee ³egJekeÀ nw ~ Jen DeHeveer ceeB keÀes YeeF& kesÀ efJe<e³e ceW mecePeelee
nw efkeÀ ³eefo legce peeveleer efkeÀ Jes yeerceej nQ, lees keÌ³ee legce GvekeÀes efceueves peeleer ~ ³eefo efceueves ®eueer Yeer peeleer, lees keÌ³ee
YeeYeer keÀes mJeerkeÀej keÀj, Iej ueskeÀj Deeleer ? legce DeHeves Òesce Deewj cecelee keÀer ogneF& osvee yevo keÀjes keÌ³eeWekf eÀ Fve meye
keÀe keÀesF& cetu³e veneR nw ~ peye lekeÀ legce Gme efvecve ÞesCeer efJepeeleer³e YeeYeer keÀes Iej ueskeÀj veneR Deeleer, leye lekeÀ
legcnejer ³en yeeleW efyevee DeLe& keÀer nQ ~
ii) ceeB-yeeHe keÀe vewelf ekeÀ keÀle&J³e DeHeves ye®®eeW keÀe Heeueve keÀjvee SJeb Gvnsb efMeef#ele keÀj efkeÀmeer jespeieej kesÀ ³eesi³e yeveevee
ICSE IX & X 199
Hindi Robomate+
nw ~ ye®®eeW keÀe Heeueve-Hees<eCe ceeB-yeeHe keÀe veweflekeÀ keÀle&J³e lees nw ner uesefkeÀve Jes efmeHe&À veweflekeÀ keÀle&J³e ceevekeÀj ner
Heeueve veneR keÀjles yeefukeÀ Jes yeæ[s ueeæ[-H³eej mes DeHeves ye®®eeW keÀe Heeueve-Hees<eCe keÀjles nQ Deewj GvekesÀ megKeo YeefJe<³e
keÀer keÀecevee keÀjles nQ ~
iii) neB, nce Ghe³egk& eÌle keÀLeve mes mencele nQ ~ ye®®eeW keÀe Heeueve keÀjvee Deewj GvnW Heæ{evee-efueKeevee ceeB - yeeHe keÀe vewelf ekeÀ
keÀle&J³e nw ~ DeHevee keÀle&J³e Hetje keÀjkesÀ Gvnsb DeHeves lejerkesÀ mes peerJeve efyeleeves oW ~ DeHeves $eÝCe mes cegkeÌle neskeÀj meblees<e
HeéHle keÀjW Deewj DeHeves ye®®eeW mes GmekesÀ yeoues kegÀí HeéHle keÀjves keÀer keÀecevee ve jKeW ~ ye®®eeW mes DeefOekeÀ ceesn jKevee
DeMeebelf e keÀe keÀejCe yevelee nw ~ Jele&ceeve mece³e ceW Ssmeer HeefjefmLeefle³eeB nj peien osKeves keÀes efceueleer nQ ~
iv) ceeB kesÀ ceve ceWb GuePeve ³en nw efkeÀ GmekeÀe yeæ[e yesìe Gmemes Deueie jnlee nw ~ GvnW Gmemes yengle ueieeJe nw ~ Jen
SkeÀ efJepeeleer³e ueæ[keÀer mes Òesce keÀjlee Lee ~ ceeB kesÀ cevee keÀjves kesÀ yeeJepeto Gmeves efJepeeleerce ueæ[keÀer mes efJeJeen
keÀj efue³ee ~ Delegue keÀer ceeB Hegjeves efJe®eejeW keÀer nQ ~ GvneWves efJepeeleer³e yent keÀes mJeerkeÀj veneR efkeÀ³ee, efpemekesÀ
keÀejCe GvekeÀe yeæ[e yesìe Deewj yent Gvemes otj jnles nQ ~ Jes mees®eleer nQ efkeÀ ³eefo ceQ mebmkeÀejebs keÀer oemelee mes cegkeÌle
nesleer, lees Deepe DeefJeveeMe cesjs meeLe Fme Iej ceW neslee ~
í) ®esleve mes De®esleve DeefOekeÀ MeefkeÌleMeeueer nw ~ GmeceW DeefOekeÀ DeekeÀ<e&Ce nw, FmeefueS legce SkeÀ-otmejs kesÀ Òeefle efKeb®es ~ ®eens Jen Òesce
Lee, Ie=Cee Leer, hej Demeue yeele jkeÌle kesÀ efKeb®eeJe keÀer Leer, Jen neskeÀj jner ~
He´Mveë i) JekeÌlee keÀewve nw ? GmekeÀer ®eeefjef$ekeÀ efJeMes<eleeSB yeleeFS ~
ii) Delegue kesÀ efJe<e³e ceW cee@b keÀes keÌ³ee helee ®euee ?
iii) ``Demeue yeele jkeÌle kesÀ efKeb®eeJe keÀer Leer ~'' GefkeÌle kesÀ keÀL³e keÀes mhe<ì keÀeer pf eS ~
iv) ``®esleve mes De®esleve DeefOekeÀ MeefkeÌleMeeueer nw ~'' JekeÌlee ves ³en GefkeÌle keÌ³eeW keÀner ?
Gllej ë i) He´mlegle DeJelejCe keÀer JekeÌlee ceeB nQ ~ ceeB SkeÀ ©efæ{Jeeoer mebmkeÀejeW Jeeueer ceefnuee nQ pees TB®e-veer®e, peeefleiele
YesoYeeJe kesÀ efJe®eejeW mes ieéfmele nQ ~ ceeB ©ef{æ Jeeoer efJe®eejeW mes ³egkeÌle DeJeM³e nQ, efkeÀvleg meeLe ner Jen SkeÀ o³eeueg,
keÀesceue Ëo³eer SJeb cecelJe kesÀ iegCeeW mes HeefjHetCe& ceefnuee nQ ~
ii) ceeB keÀes íesìer yent mes Helee ®euee efkeÀ Delegue DeefJeveeMe mes efceuelee nw ~ íesìer yent ves ceeB keÀes yelee³ee efkeÀ Jen yeæ[er yent
mes efceueves ieF& Leer ~ GvneWves ner keÀne efkeÀ Delegue GvekesÀ ³eneB Deelee nw Deewj yeæ[s YeeF& DeefJeveeMe mes efceuelee nw, efkeÀvleg
Jes oesveeW o]HeÌlej kesÀ keÀece kesÀ efJe<e³e ceW ner ®e®ee& keÀjles nQ ~
iii) ``Demeue yeele jkeÌle kesÀ efKeb®eeJe keÀer Leer'' JekeÌlee DeLee&le ceeB ves ³en FmeefueS keÀne, keÌ³eeWekf eÀ GvnW Helee ®euelee nw efkeÀ
Delegue Je íesìer yent Gcee Yeer DeefJeveeMe Deewj GvekeÀer Helveer mes efceue ®egkesÀ nQ ~ ceeB keÀnleer nw efkeÀ Yeues ner Delegue
o]HeÌlej kesÀ keÀece mes Deewj Gcee ceeB kesÀ ogëKe keÀer Jepen mes efceues neW, uesekf eÀve FmekesÀ Heerís GvekeÀe DeeHemeer Heśce DeLee&led
ueieeJe Lee, efpemekesÀ keÀejCe Jes mJe³eb keÀes DeefJeveeMe mes efceueves mes jeskeÀ ve HeeS Les ~
iv) JekeÌlee DeLee&led ceeB ves ³en GefkeÌle FmeefueS keÀner, keÌ³eeWefkeÀ ®esleve DeJemLee ceW J³eefkeÌle DeHeveer yegef×ceÊee mes DeHeves
efnle-Deefnle, ueeYe-neefve keÀe DeekeÀueve keÀjlee nw, uesefkeÀve De®esleve DeJemLee ceW J³eefkeÌle kesÀJeue DeHeveer
YeeJeveeDeeW mes meb®eeefuele neslee nw ~ Jes YeeJeveeSB efpevekesÀ Üeje Jes SkeÀ-otmejs mes pegæ[s nesles nQ , efpeveceW Jes efnle-
Deefnle, ueeYe-neefve keÀe DeekeÀueve veneR keÀjles, FmeefueS ceeB ves keÀne efkeÀ ``®esleve mes De®esleve DeefOekeÀ MeefkeÌleMeeueer
nw~''
200 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
He´Mve ë 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e ceW He´³eesie keÀeer pf eS ~
i) HetÀì-HetÀìkeÀj jesvee - peesj - peesj mes jesvee ~
JeekeÌ³e - ceeB keÀer yeerceejer keÀer Keyej megvekeÀj efHe´³ee HeÀìt - HetÀìkeÀj jesves ueieer ~
ii) Mece& mes ieæ[ peevee - Del³eefOekeÀ Meefce¥oe nesvee ~
JeekeÌ³e - DeHeveer ieueleer keÀe Snmeeme nesves Hej ceesnve Mece& mes ieæ[ ie³ee ~
iii) ®eesì Hej ®eesì Keevee - Del³eefOekeÀ keÀ<ì menvee ~, DeHeceeve menve keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ®eesì Hej ®eesì KeekeÀj jeOee efleueefceueeleer jner ~
iv) íeleer mes ueieevee - Heśce keÀjvee ~
JeekeÌ³e - memegjeue mes DeeF& yesìer keÀes osKekeÀj ceeB ves Gmes íeleer mes ueiee efue³ee ~
v) ieodieod nes Gþvee - He´mevve nes peevee ~
JeekeÌ³e - Heg$e keÀer meHeÀuelee osKekeÀj ceeB ieodieod nes Gþer ~
vi) oe@lb eesb leues GBieueer oyeevee - yengle DeeM®e³e& He´keÀì keÀjvee ~
JeekeÌ³e - íesìs mes ueæ[kesÀ keÀe meenme osKekeÀj ueesieeW ves oeBleeW leues GBieueer oyee ueer ~
vii) DeeBKeebs ceW Oetue PeeWkeÀvee - OeesKee osvee ~
JeekeÌ³e - efJepe³e Hegeuf eme keÀer DeeBKeesb ceW Oetue PeeWkeÀkeÀj Yeeie ie³ee ~
viii) Iegìves ìskeÀvee - nej ceevevee ~
JeekeÌ³e - Yeejleer³e mewefvekeÀesb keÀer keÀæ[er Henjsoejer osKekeÀj DeelebkeÀJeeefo³eeW ves
Iegìves ìskeÀ efoS ~
ix) KeekeÀ íevevee - J³eLe& Ietcevee ~
JeekeÌ³e - DeepekeÀue kesÀ veJe³egJekeÀeW kesÀ meeLe keÀece-OevOee ve nesves kesÀ keÀejCe ieefue³eesb
ceW KeekeÀ íeveles efHeÀjles nQ ~
x) HeÀuevee-HetÀuevee - mece=odOe nesvee ~
JeekeÌ³e - keÀefþve HeefjÞece mes ner J³eeHeej HeÀuelee-HetÀuelee nw ~

i) ÒeyevOe - J³eJemLee, yeboesyemle vi) ³ee®evee - ÒeeLe&vee, efJeveleer
ii) ³egekf eÌle - GHee³e, lejerkeÀe vii) Jesovee - ogKe, lekeÀueerHeÀ
iii) leeppegye - nwjeveer, DeeM®e³e& viii) jpe - Oetue, Oetj
iv) efveye&ue - keÀcepeesj, MeefkeÌlenerve ix) ÒeCeece - DeefYeJeeove, vecemkeÀej
v) DekeÀmceeled - De®eevekeÀ, SkeÀeSkeÀ, menmee x) yeueJeeve - leekeÀleJej, MeefkeÌleMeeueer
ICSE IX & X 201
Hindi Robomate+

i) efveye&ue × meyeue vi) jepee × jbkeÀ
ii) ye®®ee × yetæ{e vii) o³eeueg × efveo&³eer
iii) yeueJeeve × yeuenerve, efveye&ue viii) efJeodJeeve × cetKe&
iv) keÀesceue × keÀþesj ix) Òesce × veHeÀjle
v) meceerHe × ot j x) efJemce=le × DeefJemce=le
He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ ªHe yeveeFS ~

i) efveHegCe - efveHegCelee vi) ke=ÀHeCe - ke=ÀHeCelee
ii) HegjmkeÀej - Hegjmke=Àle vii) F&MJej - F&MJejlJe
iii) osJe - osJelJe viii) kegÀMeue - kegÀMeuelee
iv) meeOeg - meeOeglee ix) yeeue - yeeueHeve
v) Gllece - Gllecelee x) Deeuemeer - Deeuem³e
He´Mve ë 5. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW ceW efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

i) Devle ceW Dee®ee³e& efvejeMe nes ieS ~ (`DeeMee' Meyo keÀe Òe³eesie keÀerefpeS)
Gllejë Deble ceW Dee®ee³e& keÀes keÀesF& DeeMee ve jner ~
ii) cegmeeefHeÀj Oece&Meeuee ceW efJeÞeece keÀjles nQ ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
iii) leHe keÀjves peeles ngS Oe´Jg e keÀes ceeie& ceW veejo efceues ~ (peye Deewj `leye' Meyo keÀe Òe³eesie)
Gllejë peye Oe´Jg e peHe keÀjves pee jns Les, leye ceeie& ceW veejo efceues ~
iv) ceod³eHeeve keÀer uele kesÀ keÀejCe GmekeÀe meeje Oeve ve<ì nes ie³ee ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ceod³eHeeve keÀer uele kesÀ keÀejCe GmekeÀe meeje Oeve ve<ì nes peeSiee ~
v) Jes keÀejeieej ceW ieS mesJekeÀ mes meejer peevekeÀejer ueer ~ (ìeS' kesÀ mLeeve Hej `peekeÀj' Meyo keÀe Òe³eesie)
Gllejë GvneWves keÀejeieej ceW peekeÀj mesJekeÀ mes meejer peevekeÀejer ueer ~

202 ICSE IX & X

2 yent keÀer efJeoe uesKekeÀ - efJeveeso jmleesieer

efJeveeso jmleesieer keÀe pevce meve 1923 cebs Gllej HeóMs e kesÀ HeÀª&Keeyeeo efpeues kesÀ Mecemeeyeeo veecekeÀ ieeBJe cesb ngDee ~
DeeHekeÀer DeejbefYekeÀ efMe#ee HeÀª&Keeyeeo cesb leLee mveelekeÀ mlej keÀer eqMe#ee keÀeveHegj cesb ngF& ~ efnboer efJe<e³e cesb Sce.S. kesÀ
yeeo jmleesieer peer DeekeÀeMeJeeCeer kesÀ Fueeneyeeo keWÀê cesb veeìd³eefveoxMekeÀ kesÀ Heo Hej keÀe³e& keÀjves ueies~ DeeHeves veeìd³e-
meeefnl³e kesÀ #es$e cebs He´JesMe efkeÀ³ee ~ Deye lekeÀ DeeHekesÀ Deeþ GHev³eeme leLee oes keÀefJelee mebień He´keÀeefMele nes ®egkesÀ nwb ~
DeeHekeÀer DeveskeÀ j®eveeSB Hegjmke=Àle keÀer pee ®egkeÀer nbw ~ `veS neLe', `Deepeeoer kesÀ yeeo', `yeH]e&À keÀer ceerveej', ìeesHee keÀe
oeve', òjejW', `©He³ee', `ªHe Deewj jesìer', `YeieerjLe kesÀ yesìs' - DeeHekeÀer yeng®eef®e&le j®eveeSB nwb ~ DeeHekeÀer j®eveeDeesb
cesb peerJeve keÀer mecem³eeDeesb keÀe ef®e$eCe ngDee nw ~
SkeÀebkeÀer keÀe GodosM³e

He´mlegle SkeÀebkeÀer `yent keÀer efJeoe' onspe He´Lee keÀer yegjeF³eeW keÀes oMee&leer nw ~ Fme SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes
uesKekeÀ ves onspe He´Lee keÀe efJejesOe efkeÀ³ee nw, uesKekeÀ ves onspe He´Lee keÀes meceepe kesÀ efueS DeefYeMeeHe ceevee nw ~
Deleë uesKekeÀ ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ ³eefo yesìs Deewj yesìer Jeeues oesveebs ner He#e SkeÀ otmejs keÀer Heeræ[e keÀes
mecePesb, lees meceepe mes onspe He´Lee kesÀ keÀuebkeÀ keÀes meoe kesÀ efueS cegkeÌle efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~ SkeÀebkeÀer ceW
SkeÀebkeÀerkeÀej ves yent-yesìer kesÀ Deblej keÀes meceeHle keÀjves keÀes ner HeeefjJeeefjkeÀ Deewj meeceeefpekeÀ mlej Hej efnlekeÀj
ceevee nw ~ uesKekeÀ keÀe ³en ceevevee nw efkeÀ yent Deewj yesìer keÀes meceeve ceevevee ®eeefnS leYeer HeeefjJeeefjkeÀ ie=nmLeer
ceW Meebefle Je megKe nesiee~ Debleë SkeÀebkeÀerkeÀej ves SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes onspe He´Lee keÀer mecem³ee kesÀ Heéfle
HeeþkeÀeW keÀes peeie©keÀ efkeÀ³ee nw ~
meeLe&keÀlee
`yent keÀer efJeoe' veecekeÀ SkeÀebkeÀer efJeveeso jmleesieer peer odJeeje efueKeer ie³eer nw ~ ³en SkeÀebkeÀer meceepe ceW J³eeHle
onspe keÀer kegÀHe´Lee Hej DeeOeeefjle nw ~ SkeÀebkeÀer kesÀ kebsÀê ceW yent keÀer efJeoeF& nw efpemes peerJeveueeue keÀce ons]pe efceueves
kesÀ keÀejCe yent keÀer efJeoeF& veneR keÀjles nQ ~ keÀceuee kesÀ Iej JeeueeW ves DeHeveer meeceL³e& kesÀ Devegmeej onspe efo³ee, uesefkeÀve
Gmemes peerJeveueeue mebleg<ì veneR Les ~ keÀceuee keÀe YeeF& Hećeeso DeHeveer yenve keÀes efJeoe keÀjeves Dee³ee, Hej peerJeveueeue
kesÀ Deeies GmekeÀer SkeÀ ve ®eueer ~ peerJeveueeue keÀer yesìer keÀer Yeer Meeoer nes ®egkeÀer Leer ~ GvekeÀe Heg$e jcesMe Yeer DeHeveer
yenve keÀes efJeoe keÀjeves ie³ee nw ~ peye jcesMe DeHeveer yenve keÀes onspe keÀce osves kesÀ keÀejCe efJeoe veneR keÀj Hee³ee, leye
peerJeveueeue keÀer DeeBKeW Kegueleer nQ ~ GvnW DeHeveer ieueleer keÀe Snmeeme neslee nw Deewj Jes keÀceuee keÀer efJeoeF& kesÀ efueS
lew³eej nes peeles nQ ~ Deleë `yent keÀer efJeoe' mes ner SkeÀebkeÀer keÀe DeejbYe SJeb Deble neslee nw, FmeerefueS ³en Meer<e&keÀ
meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~
ICSE IX & X 203

Hindi Robomate+
Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e-ef®e$eCe)

peerJeveueeue
`yent keÀer efJeoe' SkeÀebkeÀer cebs peerJeveueeue keÀe ®eefj$e efJeMes<e cenlJe jKelee nw ~ Jen SkeÀ ueesYeer J³eefkeÌle nwb ~ ³en
mecyevOeeW keÀer DeHes#ee Oeve keÀes DeefOekeÀ cenlJe oslee Lee ~ onspe pewmeer meeceeefpekeÀ HejcHeje kesÀ efveJee&n keÀer Hetelf e& kesÀ efueS Jen
DeHeveer yent keÀes cee³ekesÀ veneR Yespevee ®eenles keÌ³eeWefkeÀ Jen Hetje onspe venebr ueeF& nw ~ Jen DeHeveer mece=odefOe Deewj meeceL³e& kesÀ
Deeies yent kesÀ YeeF& keÀes veer®ee efoKeeles nbw ~
Jen mJe³eb keÀes mecceeve Jeeuee mecePeles nQ efkeÀbleg peye GvekeÀer DeHeveer yesìer kesÀ memegjeue Jeeues keÀce onspe osves keÀs keÀejCe
Gmes efJeoe veneR keÀjles efpememes GvekeÀe efmej ueppee mes veer®ee nes peelee nw ~ Deble cesb Helveer Üeje HeÀìkeÀejs peeves Hej Jen yesìer
Deewj yent kesÀ mebyebOe keÀes ueskeÀj GuePeve cebs Heæ[ peeles nQ Deewj Jen DeHeves efkeÀS ieS keÀe³e& Hej ueeqppele nesles nQ ~ Deleë
peerJeveueeue SkeÀ DenbkeÀejer YeeJeMetv³e Oevee{d³e nesles ngS Yeer SkeÀ ueesYeer Heg©<e nQ ~ Jen DeHeveer yent keÀer efJeoeF& KegMeer -
KegMeer keÀjles nQ Deewj mees®eves ueieles nQ efkeÀ yent Yeer yesìer kesÀ meceeve ner nesleer nw ~
jepesMJejer
jepesMJejer Fme SkeÀebkeÀer keÀer veejer Hee$e nw Deewj Jen peerJeveueeue keÀer Helveer nw ~ GvekeÀe mJeYeeJe DeHeves Heefle mes meJe&Lee
efYevve nw ~ Jen Oew³e&Jeeve Deewj cecelee keÀer cetelf e& nbw Deewj DeHeveer yent mes Del³eefOekeÀ mvesn keÀjleer nwb FmeefueS keÀceuee kesÀ YeeF&
Hećeeso keÀes DeHeves Heefle mes ígHeekeÀj DeHeveer Deesj mes HeeB®e npeej ©HeS osvee ®eenleer nwb ~ Jen SkeÀ ceeB Yeer nwb Deewj SkeÀ ceeB kesÀ
Ëo³e keÀer Heeræ[e keÀes mecePeleer nQ ~ Jen keÀecevee keÀjleer nw efkeÀ GvekeÀer yent keÀer efJeoeF& Yeueer He´keÀej nes peeS ~ DeHeveer yent
keÀceuee keÀe He#e uesles ngS DeHeves Heefle keÀes Yeuee-yegje keÀnleer nbw Deewj DeHeveer metPe-yetPe mes keÀceuee keÀes GmekesÀ YeeF& kesÀ meeLe
efJeoe keÀjeleer nwb ~
jcesMe
jcesMe Fme SkeÀebkeÀer cebs Heg©<e Hee$e nw ~ GmekeÀer Gce´ yeeF&me Je<e& nw ~ Jen peerJeveueeue keÀe Heg$e Deewj keÀceuee keÀe Heefle
nw ~ peerJeveueeue kesÀ Devegmeej Jen GvekeÀe Dee%eekeÀejer Heg$e nw ~ Jen keÀYeer DeHeves mes yeæ[esb kesÀ ce@gbn venebr ueielee nw ~ Jen
meY³e Deewj megMeerue Yeer nw ~ Jen Kegueer efJe®eejOeeje Jeeuee, SkeÀ meËo³eer ³egJekeÀ nw ~ Jen He´l³eskeÀ eqmLeefle keÀes mecePelee DeJeM³e
nw, Hejvleg efHelee kesÀ efJe©× peeves keÀer ®es<ìe veneR keÀj Heelee ~
keÀceuee
keÀceuee Fme SkeÀebkeÀer cesb cegK³e veejer Hee$e nw ~ GmekeÀer DeJemLee Gvveerme Je<e& nw, Jen SkeÀ meY³e Deewj mebmkeÀejer yent
nw ~ Jen mJeeLe& YeeJevee mes jefnle nw ~ Jen peerJeveueeue kesÀ Heg$e jcesMe keÀer Helveer Deewj Hećeeso keÀer yenve nw ~ Jen yengle ner
YeeJegkeÀ nw Deewj DeHeves YeeF& Hećeeso mes Del³eefOekeÀ mvesn Yeer keÀjleer nw ~ Gmes peye ceeuetce ngDee efkeÀ onspe keÀce osves kesÀ
keÀejCe peerJeveueeue GmekeÀer efJeoeF& venebr keÀj jns nwb, lees Jen Hećeeso kesÀ Heeme DeekeÀj jesves ueieleer nw ~ Jen keÀnleer nw cesjs
HeefjJeej ceW meye De®ís ueesie nQ ~ meye ueesie yengle mvesn keÀjles nQ ~ yeeHetpeer Leesæ[e efpeodoer mJeYeeJe kesÀ nw, Oeerjs-Oeerjs Jes Yeer
þerkeÀ nes peeSiee Deewj Hećeeso keÀess onspe kesÀ efueS DeHevee Iej ve yes®eves kesÀ efueS mecePeeleer nw~
Jen yengle menveMeerue Deewj G®®e efJe®eejeW Jeeueer nw ~ Jen Hećeeso mes keÀnleer nw efkeÀ Oeerjs-Oeerjs meye þerkeÀ nes
peeSiee ~ yeeyetpeer peje Deueie mJeYeeJe kesÀ nQ uesekf eÀve mece³e kesÀ meeLe Jes Yeer meye Yetue peeS@bies ~ keÀceuee SkeÀ efvemJeeLeea,
yeæ[eW keÀe mecceeve keÀjvesJeeueer DeeoMe& yent nw ~
204 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Hećeeso
Fme SkeÀebkeÀer cebs Hećeeso HegjÀ<e Hee$e nw ~ Jen keÀceuee keÀe YeeF& nw ~ GmekeÀer Gce´ lesFm& e Je<e& nw ~ Jen SkeÀ efJevece´ mJeYeeJe
keÀe J³eefkeÌle nw ~ Jen DeHeveer yenve keÀes efJeoe keÀjeves kesÀ efueS peerJeveueeue mes efJevece´lee HetJe&keÀ efveJesove keÀjlee nw ~ Jen
mJeeefYeceeveer J³eefkeÌle nw keÌ³eeWekf eÀ peye Gmeves peerJeveueeue Üeje mJe³eb keÀes DeHeceeefvele cenmetme efkeÀ³ee, lees Jen efleueefceueekeÀj
yeesuee efkeÀ yeeyetpeer, yesìer Jeeuee mecePekeÀj ner DeeHe cesje DeHeceeve keÀj jns nwb, Hejbleg ³en cele YetefueS efkeÀ DeeHe Yeer yesìer
Jeeues nbw ~ Jen Del³eble YeeJegkeÀ J³eefkeÌle nw ~ Jen DeHeveer yenve keÀceuee mes yengle Heśce keÀjlee nw FmeefueS efJeoe ve nesves keÀer
yeele megvekeÀj, peye keÀceuee jesves ueieleer nw, leye Jen Gmes meeblJevee osles ngS keÀnlee nw efkeÀ ceQ legcnejer efJeoeF& DeJeM³e
keÀjeTBiee, ®eens GmekesÀ efueS cegPes DeHevee Iej ner keÌ³eeW ve yes®evee Heæ[s ~ Jen Gmes efJeoe keÀjeves keÀe DeeMJeemeve oslee nw ~

uesKekeÀ ves `yent keÀer efJeoe' SkeÀebkeÀer cebs meceepe cebs J³eeHle onspe keÀer mecem³ee keÀes ef®eef$ele efkeÀ³ee nw Deewj yent SJeb yesìer kesÀ
yeer®e Deblej keÀes meceeHle keÀjves keÀes ner HeeefjJeeefjkeÀ Deewj meeceeefpekeÀ mlej Hej efnlekeÀj ceevee nw ~
SkeÀ Oeveer J³eeHeejer peerJeveueeue kesÀ Heg$e jcesMe keÀe efJeJeen Hećeeso veecekeÀ ³egJekeÀ keÀer yenve keÀceuee mes ngDee Lee ~
Hećeeso Henues meeJeve Hej DeHeveer yenve keÀes Iej ues peeves kesÀ efueS Dee³ee, lees peerJeveueeue ves keÀceuee keÀes efJeoe keÀjves mes cevee
keÀj efo³ee keÌ³eeWefkeÀ yent keÀs cee³ekesÀ JeeueeW ves GvekeÀer onspe keÀer ceeBie Hetjer venerb keÀer Leer ~ GvnW ueielee Lee efkeÀ onspe keÀce
osves kesÀ keÀejCe meceepe ceW GvekeÀe DeHeceeve ngDee nw ~ Hećeeso kesÀ yeej-yeej Deeień keÀjves Hej Yeer peerJeveueeue GmekeÀer yeele keÀes
mJeerkeÀej venebr keÀjles nQ ~ Gmes Kejer-Keesìer megveeles nwb Deewj DeHeveer yesìer keÀes mJe³eb kesÀ Üeje efoS ieS onspe keÀer ®e®ee& keÀjles
nwb ~ peerJeveueeue keÀer Helveer jepesMJejer DeHeveer yent kesÀ Heéfle Deelceer³eYeeJe jKeleer nQ~ Jen peeveleer nwb efkeÀ GvekesÀ Heefle
efpeodoer mJeYeeJe kesÀ nQ, Jen vener ceeveWies ~ yent keÀes osKekeÀj Gvnsb o³ee Dee peeleer nw ~ peerJeveueeue keÀnles nwb efkeÀ pewmee
mJeeiele ceQves DeHeveer yesìer kesÀ memegjeue JeeueeW keÀe efkeÀ³ee, Jewmee efkeÀmeer ves veneR efkeÀ³ee ~ ueesie Ssmeer Keeeflejoejer osKekeÀj obie
jn ieS ~ legce cesjer yejeyejer keÀYeer veneR keÀj mekeÀles ~ yesìer Jeeuee neskeÀj Yeer cesjer ceBtí TB®eer nw ~ peerJeveueeue keÀer
Helveer keÀes Heefle odJeeje Hećeeso keÀe DeHeceeve keÀjvee De®íe veneR ueielee ~ Jen eflepeesjer mes HeeB®e npeej ©HeS efvekeÀeueves keÀs
efueS keÀceuee mes keÀnleer nwb ~ jepesMJejer DeHeves Heefle keÀes yengle mecePeeves keÀer keÀesefMeMe keÀjleer nQ efkebÀleg peerJeveueeue
GvekeÀer yeele keÀes venebr ceeveles nQ Deewj DeHeveer efpeo Hej Deæ[s jnles nQ ~ peerJeveueeue keÀe Heg$e jcesMe Yeer DeHeveer yenve keÀes
uesves GmekesÀ memegjeue ie³ee Lee, efkebÀleg Jen DekesÀuee ner ueewì Dee³ee ~ peerJeveueeue kesÀ Hetíves Hej Jen yeleelee nw efkeÀ ieewjer kesÀ
memegjeue JeeueeW ves onspe keÀer ceeBie keÀer nw ~ ³en megvekeÀj peerJeveueeue ke´ÀeseOf ele nes peeles nwb Deewj ueæ[kesÀJeeueebs keÀes Yeuee-yegje
keÀnves ueieles nwb ~ Heefle keÀer yeeleesb keÀes megvekeÀj jepesMJejer Gvemes keÀnleer nQ efkeÀ peye lekeÀ Jes yesìer Deewj yent kesÀ Heéfle meceeve
J³eJenej venebr keÀjWies, Gvnbs ve megKe efceuesiee Deewj ve Meebelf e efceuesieer ~ Deepe DeeHekeÀes efpelevee keÀ<ì nes jne nw, Glevee ner
keÀ<ì yent kesÀ cee³ekesÀ JeeueeW keÀes Yeer nes jne nw ~ ³eefo nj yesìs Jeeuee ³en ³eeo jKes efkeÀ Jen yesìer Jeeuee Yeer nw, lees ³en
HejsMeeefve³eeB DeHeves DeeHe meceeHle nes peeSBieer ~
peerJeveueeue ueesYeer He´Je=elf e keÀe nw, Hejbleg Jen Yetue peelee nw efkeÀ pewmee J³eJenej Jen DeHeveer yent kesÀ meeLe keÀj jne
nw, Jewmee J³eJenej GmekeÀer yesìer kesÀ meeLe GmekesÀ memegjeue Jeeues Yeer keÀj mekeÀles nQ ~ jepesMJejerr keÀer yeele megvekeÀj peerJeveueeue
keÀe Ëo³e-HeefjJele&ve nes peelee nw Deewj GvnW DeHeves J³eJenej Hej HeíleeJee neslee nw ~ Jen KegMeer-KegMeer DeHeveer yent keÀes GmekesÀ
YeeF& kesÀ meeLe efJeoe keÀj osles nbw ~ Fme He´keÀej kegÀí osj Henues keÀe leveeJeHetCe& JeeleeJejCe meceeHle nes peelee nw Deewj Iej cesb
KegeMf e³eeB ueewì Deeleer nQ ~

ICSE IX & X 205

Hindi Robomate+
MeyoeLe&
meceerHe - vepeoerkeÀ yegMMeì& - Meì&, keÀceerpe

efvejeMeepev³e - efvejeMee mes GlHevve keÀ©Ce - o³ee
efveCe&³e - HewÀmeuee pecegneF& - GJeemeer
K³eeue - efJe®eej meeceL³e& - MeefkeÌle
keÀæ[s mJej cesb - keÀþesj DeeJeepe cesb Keeeflej - efueS
Oeyyee - oeie keÀjejer ®eesì - lespe ®eesì
®es<ìe - keÀesefMeMe Gllesepf ele - Yeæ[keÀe³ee ngDee
DeeJesMe - peesMe mejemej - Hetjer lejn mes
efnccele - leekeÀle DeeJeeje - veeuee³ekeÀ ueæ[keÀe
efleueefceueekeÀj - yes®ewve neskeÀj J³ebi³e - leevee
Goemeer - ogë Ke J³eJenej - Dee®ejCe, yelee&Je
IeeJe - ®eesì, peKce J³eekegÀueHetCe& - yes®ewveer mes
Deeień - efveJesove meewiebOe - keÀmece
DeKejsib eer - HeÀke&À Heæ[vee, Keuesieer GHeke´Àce - DeejbYe
ceewve - ®egHe ¢eq<ì - vepej
ietæ{ - ienjer, jnm³ece³eer cetelf e&Jele - cetelf e& kesÀ meceeve
kegÀefvpe³eeW keÀe ieg®íe - ®eeefYe³eeW keÀe ieg®íe eflepeesjer - íesìer Je Yeejer Deeueceejer
cebo ieefle - Oeerceer ®eeue vesHeL³e - jbieceb®e kesÀ Heox kesÀ Heerís keÀer peien
FkeÀnjs yeove - Heleues MejerjJeeuee ef®endve - efveMeeve
nleHeÝe - efvemlespe, efMeefLeue kebÀHeve - keÀe@Hb evee
ueesYeer - ueeue®eer efmekegÀæ[er - efmeceìer
MejeHeÀle - meppevelee Fbmeeefve³ele - ceeveJeer³elee
GuePeve - HejsMeeveer ueeqppele - Meefce¥oe
n<e& - KegMeer MeerIe´lee - lespeer mes
³eJeefvekeÀe - jbieceb®e keÀe Hejoe
keÀ) ``Deiej legcnejer meeceL³e& keÀce Leer, lees DeHeveer yejeyejer keÀe Iej osKeles ~ PeesHeæ[er cesb jnkeÀj cenue mes veelee keÌ³eesb pees[æ e ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nbw ? JekeÌlee ves GHe³egk& eÌle keÀLeve Þeeslee keÀer efkeÀme yeele kesÀ Gllej cebs keÀne nw ?
ii) ``PeesHeæ[er'' Deewj ``cenue'' Meyoesb Üeje efkeÀme-efkeÀme keÀer Deesj mebkesÀle efkeÀ³ee ie³ee nw ? keÌ³eeW ?
iii) Hećeeso keÀewve nw ? Jen efkeÀmes efJeoe keÀjevee ®eenlee nw Deewj keÌ³eesb ?
iv) peerJeveueeue ves yent keÀer efJeoe keÀjeves kesÀ efueS keÌ³ee Mele& jKeer ?
Gllej ë i) JekeÌlee peerJeveueeue nw,b pees SkeÀ Oeveer J³eeHeejer nw Deewj Þeeslee Hećeeso nw, pees keÀceuee keÀe YeeF& nw ~ keÀceuee keÀer Meeoer
ceW keÀce onspe efceueves kesÀ keÀejCe peerJeveueeue Hećeeso keÀes Kejer - Keesìer megveeles nQ ~ Hećeeso ves peye ³en keÀne efkeÀ DeHeveer
meeceL³e& kesÀ Devegmeej efpelevee nes mekeÀe, Glevee nceves efo³ee ~ Hećeeso keÀer ³en yeele megvekeÀj peerJeve ueeue ves GHe³e&gkeÌle
keÀLeve keÀne ~
206 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) ``PeesHeæ[er'' keÀnkeÀj peerJeveueeue ves Hećeeso Hej J³ebi³e efkeÀ³ee nw ~ ³eneB PeesHeæ[er kesÀ ceeO³ece mes Hećeeso keÀer iejeryeer keÀer
lejHeÀ mebkesÀle efkeÀ³ee ie³ee nw ~ ``cenue'' Meyo keÀe He´³eesie nwemf e³ele Jeeueebs kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ~ peerJeveueeue kesÀ keÀnves
keÀe leelHe³e& nw efkeÀ iejeryeeW keÀes Deceerj HeefjJeej ceW DeHeveer yesefì³eeW keÀe efjMlee veneR keÀjvee ®eeefnS ~ ®eenles Les efkeÀ
PeesHeæ[er ceW jnkeÀj DeLee&le iejerye neskeÀj Deceerj Iej ceW efjMlee venerb keÀjvee ®eeefnS ~
iii) Hećeeso, keÀceuee keÀe YeeF& nw ~ GmekeÀer Gce´ 23 Je<e& nw ~ Jen DeHeveer yenve keÀceuee keÀes efJeoe keÀjves GmekesÀ memegjeue
Deelee nw ~ keÀceuee peerJeveueeue keÀer yent nw ~ Hećeeso DeHeveer yenve keÀer efJeoeF& keÀjeves Dee³ee Lee keÌ³eeWefkeÀ efJeJeen kesÀ
HeM®eeled Henuee meeJeve ueæ[keÀer ceeB kesÀ Iej efyeleeleer nw, ³en SkeÀ jerefle nw Deewj nj ueæ[keÀer keÀe meHevee neslee nw efkeÀ
efJeJeen kesÀ yeeo Henuee meeJeve Jen DeHeves ceelee-efHelee kesÀ ³ene@b efyeleeS FmeefueS Hećeeso DeHeveer yenve keÀes efJeoe keÀjeves
Dee³ee nw ~
iv) peerJeveueeue yengle ueesYeer J³eefkeÌle nQ ~ GmekesÀ yesìs keÀe efJeJeen SkeÀ iejerye Iej ceW neslee nw ~ peneB mes Gmes He³ee&Hle
onspe veneR efceuelee ~ Fmeer keÀejCe Jen DeHeveer yent keÀes efJeoe keÀjvee veneR ®eenlee ~ Gmeves DeHeveer yent keÀceuee keÀes
efJeoe keÀjves kesÀ efueS HeeB®e npeej ©HeS keÀer ceeBie keÀer ~ peerJeveueeue ves keÀne efkeÀ peye lekeÀ cesjer cee@bie Hetjer veneR
nesieer, leye lekeÀ ceQ yent keÀes efJeoe veneR keÀªBiee ~ peerJeveueeue ves Hećeeso mes keÀne ³eefo DeHeveer yenve keÀes efJeoe
keÀjevee ®eenles nes, lees Henues HewmeeW keÀe Fblepeece keÀjes, leye efJeoeF& nesieer ~
Ke) ``lees keÌ³ee keÀj ueslee ? cesjs meeceves ceBng Keesueves keÀer efnccele venebr nw Gmecesb ~ Jen cesje yesìe nw ~ legcnejer lejn yeæ[ebs kesÀ ce@nbg ueieves
keÀer yeoleceerpeer keÀjves Jeeuee keÀesF& DeeJeeje íeskeÀje venerb ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nw ? JekeÌlee ves GHe³e&kg eÌle keÀLeve Þeeslee keÀer efkeÀme yeele keÀes megvekeÀj keÀne ?
ii) peerJeveueeue ves yent keÀes efJeoe keÀjves kesÀ efueS keÌ³ee Mele& jKeer Deewj keÌ³eebs ?
iii) DeHeves yesìs keÀer He´Mebmee keÀjles ngS JekeÌlee ves keÌ³ee keÀne ? Hećeeso ves keÌ³ee Heélf eefke´À³ee J³ekeÌle keÀer ?
iv) ueesieeW ves oeBleeW leues GBieueer keÌ³eeW oyee ueer ? efkeÀmekesÀ meHeveeW kesÀ Ketve kesÀ oeie GmekesÀ YeeF& Deewj ceeB Hej DeeSBies ?
Gllej ë i) JekeÌlee peerJeveueeue nw Deewj Þeeslee Hećeeso nw ~ Hećeeso keÀceuee keÀe YeeF& nw ~ peye Hećeeso ves Gvemes keÀne efkeÀ cesjer Yeesueer-
Yeeueer yenve ves DeeHekeÀe keÌ³ee efyeieeæ[æ e nw, pees efJeoe ve keÀjkesÀ DeeHe Gmemes yeouee ues jns nbw ? Deiej jcesMe yeeyet nesles
lees..., Hećeeso kesÀ Fme keÀLeve kesÀ Gllej cebs peerJeveueeue ves GHe³e&gkeÌle yeeleW keÀner ~
ii) JekeÌlee peerJeveueeue onspe keÀce efceueves kesÀ keÀejCe DeHeveer yent keÀes efJeoe venerb keÀjvee ®eenles Les ~ GvneWves Hećeeso kesÀ
meeceves ³en Mele& jKeer efkeÀ keÀceuee keÀes efJeoe keÀjeves kesÀ efueS HeeB®e npeej ©HeS onspe kesÀ ªHe ceW osves neWies ~ GvekesÀ
Devegmeej efJeJeen cebs Gmes onspe keÀce efo³ee ie³ee Lee leLee efyejeojer cesb yeejele keÀer Keeeflej þerkeÀ mes ve nesves kesÀ keÀejCe
GvekeÀer nBmeer ngF& Leer ~
iii) peerJeveueeue ves DeHeves yesìs keÀer He´Mebmee keÀjles ngS Hećeeso mes keÀne efkeÀ Jen legcnejer lejn yeæ[esb kesÀ ce@nbg venebr ueielee ~ Jen
meY³e leLee Dee%eekeÀejer yesìe nw ~ Jen DeHeves efHelee keÀes keÀYeer peJeeye veneR oslee ~ Jen DeeJeeje ueæ[keÀe veneR nw, pees
meyekeÀes peJeeye oslee nw ~ Hećeeso peerJeveueeue keÀer yeele megvekeÀj DeHeceeve mes efleueefceuee Gþe ~ Gmeves keÀne efkeÀ DeeHe
ueæ[keÀer Jeeuee mecePekeÀj cesje DeHeceeve keÀj jns nQ ~ DeeHe Yetue jns nwb efkeÀ DeeHe Yeer yesìer Jeeues nQ ~ pewmee J³eJenej
DeeHe cesjs meeLe keÀj jns nQ, Jewmee DeeHekesÀ meeLe Yeer nes mekeÀlee nw ~
iv) peerJeveueeue Hećeeso keÀes yeleelee nw efkeÀ ceQves efHeíues cenerves ieewjer keÀer Meeoer keÀer ~ cewbves yeejeefle³eeW keÀe Ssmee mJeeiele
efkeÀ³ee Deewj Flevee onspe efo³ee efkeÀ osKeves JeeueeW ves oeBleeW leues GBieueer oyee ueer ~ peerJeveueeue ves keÀne efkeÀ legcnejer
yenve kesÀ meHeveeW kesÀ Ketve kesÀ oeie legcnejs neLeeW Deewj legcnejer ceeB kesÀ DeeB®eue Hej nesiee ~ legcnejer yenve ogKeer nw, lees
GmekesÀ efpeccesoej legce Deewj legcnejer ceeB nQ ~ legcnsb DeHeveer yenve keÀer Fleveer ner ef®eblee Leer, lees onspe Hetje osvee ®eeefnS
Lee ~ Deiej Fleveer nwemf e³ele veneR Leer, lees Fleves yeæ[s Iej ceW efjMlee keÌ³eeW efkeÀ³ee ~
ICSE IX & X 207
Hindi Robomate+
ie) `ònspe osvee lees otj, yeejele keÀer Keeeflej Yeer þerkeÀ mes veneR keÀer ieF& ~ cesjs veece Hej pees Oeyyee ueiee, cesjer Meeve ceW pees þsme
Heng®B eer, Yejer efyejeojer ceW pees nBmeer ngF,& Gme keÀjejer ®eesì keÀe IeeJe Deepe Yeer nje nw ~ peeDees, keÀn osvee DeHeveer ceeB mes efkeÀ Deiej
yesìer keÀes efJeoe keÀjevee ®eenleer nw lees Henues Gme IeeJe kesÀ efueS cejnce Yespes ~'' ICSE 2017
He´Mve ë i) He´mlegle keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀne ? mevoYe& meefnle GÊej efueefKeS ~
ii) `cejnce' keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? ³eneB cejnce mes keÌ³ee leelHe³e& nw ? mHe<ì keÀerepf eS ~
iii) JekeÌlee kesÀ ®eefj$e keÀer efJeMes<eleeSB efueefKeS ~
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW efkeÀme mecem³ee keÀes Gþe³ee ie³ee nw ? Gme mecem³ee keÀes otj keÀjves kesÀ efueS
keÌ³ee-keÌ³ee keÀoce GþeS pee jns nQ ? DeHeves efJe®eej oerepf eS ~
Gllej ë i) He´mlegle keÀLeve peerJeveueeue ves Hećeeso mes keÀne ~ Hećeeso keÀceuee keÀe YeeF& nw ~ peerJeve ueeue Hećeeso Üeje efoS ieS onspe
mes He´mevve veneR Les ~ Hećeeso DeHeveer yenve keÀceuee keÀes GmekesÀ memegjeue mes ues peeves kesÀ efueS Dee³ee Lee, peneB keÀceuee
kesÀ memegj Hećeeso mes onspe keÀer ceeBie keÀjles ngS keÀceuee keÀer efJeoeF& keÀjves mes cevee keÀj osles nQ ~ Jes Hećeeso keÀe ³en
keÀnkeÀj DeHeceeve keÀjles nQ efkeÀ legceves yeejele keÀer Keeeflejoejer þerkeÀ mes veneR keÀer Deewj legcnejer Jepen mes efyejeojer ceW cesjer
veece keÀì ieF& ~
ii) `cejnce' keÀe DeLe& neslee nw òJee' Hejbleg ³eneB cejnce mes leelHe³e& nw ònspe' ~ peerJeveueeue keÀes ³en ueielee nw efkeÀ
Hećeeso SJeb GmekesÀ HeefjJeej JeeueeW ves yesìer Jeeues nesves keÀe HeÀp]e& veneR efveYee³ee DeLee&le GvneWves DeHeveer yenve keÀceuee keÀes
Hetje onsp]e veneR efo³ee Deewj yeejele keÀer Keeeflejoejer Yeer þerkeÀ mes veneR keÀer ~ efpeme keÀejCe peerJeveueeue keÀes meceepe ceW
Meefce&voe nesvee Heæ[e Deewj GvekesÀ mecceeve keÀes þsme Heng®B eer nw ~ peerJeve ueeue kesÀ Devegmeej Fme ®eesì keÀe Fueepe kesÀJeue
onspe kesÀ HeeB®e np]eej ©He³es oskeÀj ner efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw Deewj ³ener onspe GvekesÀ IeeJe kesÀ efueS cejnce kesÀ meceeve nw ~
iii) JekeÌlee peerJeve ueeue keÀer Gce´ He®eeme Je<e& nw ~ Jen iecYeerj mJeYeeJe kesÀ SkeÀ Oeveer J³eeHeejer nQ ~ Jen ueesYeer DenbkeÀejer,
YeeJevee Metv³e J³eefkeÌle nQ, pees mebyebOeeW keÀer DeHes#ee Oeve keÀes DeeqOekeÀ cenÊJe osles nQ ~ Jen yent Deewj yesìer keÀes SkeÀ ner
lejepet ceW leewuevee veneR ®eenles nQ Deewj yent Deewj yesìer ceW Yeso-YeeJe keÀjles nQ ~ peerJeveueeue DeHeveer ueesYeer He´Je=efle kesÀ
keÀejCe ner DeHeveer yent keÀceuee keÀes cee³ekesÀ keÀs efueS efJeoe keÀjves mes cevee keÀj osles nQ ~ peerJeveueeue ceW DenbkeÀej ketÀì-
ketÀì keÀj Yeje nw ~ GvekesÀ DenbkeÀejer mJeYeeJe keÀe Helee leye ®euelee nw, peye Jen DeHeveer yesìer ieewjer kesÀ efJeJeen keÀe
yeKeeve mJe³eb keÀjles nQ Deewj Hećeeso keÀes ueeqppele keÀjles nQ ~
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW ònspe He´Lee' keÀer mecem³ee keÀes Gþe³ee ie³ee nw ~ meceepe ceW J³eeHle onspe keÀer kegÀHe´Lee kesÀ HeefjCeeceeW
keÀes oMee&³ee ie³ee nw ~ Fme mecem³ee keÀes otj keÀjves kesÀ efueS mejkeÀej Üeje DeveskeÀ keÀoce GþeS ieS nQ ~ onspe efJejesOeer
keÀevetve yeveeS ieS nQ ~ mejkeÀej Üeje GþeS ieS þesme keÀoce leYeer keÀejiej meeefyele neWies peye meceepe kesÀ ueesieeW keÀer
peeie©keÀlee yeæ{is eer ~ onspe He´Lee keÀer mecem³ee keÀes meceeHle keÀjves kesÀ efueS ³egJeeDeeW keÀes Deeies Deevee nesiee Deewj onspe
jefnle efJeJeen keÀes yeæ{eJee osvee nesiee ~ GvnW mebkeÀuHe uesvee nesiee efkeÀ Jes ve onspe ueWies Deewj ve oWies ~ ³eefo nceejs osMe
kesÀ ³egJeeDeesb ceW peeie©keÀlee DeeSieer leYeer meceepe mes onspe He´Lee keÀer mecem³ee meceeHle nesieer ~
Ie) ``Dejs ! legce ³eneB Keæ[er nes ? peekeÀj lew³eejer keÀjes mJeeiele keÀer ~ peje ³en Yeer lees osKe uebs efkeÀ veekeÀ Jeeues DeHeveer yesìer keÀe mJeeiele
kewÀmes keÀjles nbw ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) jepesMJejer ves peerJeveueeue keÀer yeele megvekeÀj keÌ³ee Heélf eefke´À³ee J³ekeÌle keÀer ?
iii) peerJeveueeue ves Helveer keÀer yeele Hej keÌ³ee Heélf eefke´À³ee J³ekeÌle keÀer ?
iv) peerJeveueeue Helveer mes efkeÀme lew³eejer keÀer yeele keÀnles nQ ? keÀewve veneR Dee³ee ? Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) JekeÌlee peerJeveueeue nwb, pees Iej kesÀ cegefKe³ee Deewj SkeÀ Oeveer J³eeHeejer nQ ~ Þeeslee GvekeÀer Helveer jepesMJejer nwb ~
peerJeveueeue keÀer DeJemLee He®eeme Je<e& nw Deewj jepesMJejer keÀer efí³eeueerme Je<e& ~ peerJeve ueeue ueesYeer, ke´ÀeOs eer Deewj nþer
nw,b peyeefkeÀ GmekeÀer Helveer jepesMJejer Goej Deewj o³eeueg mJeYeeJe keÀer nQ ~
208 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) jepesMJejer ves peye DeHeves Heefle keÀe GHe³e&gkeÌle keÀLeve megvee, lees Gmes De®íe venebr ueiee keÌ³eeWefkeÀ Heefle kesÀ Fme keÀLeve
ceW Gmes Heefle keÀe DenbkeÀej PeuekeÀ jne Lee, FmeerefueS Gmeves ef®eæ{keÀj DeHeves Heefle mes keÀne efkeÀ DeeHekesÀ cegBn mes
ieeefue³eebs kesÀ DeueeJee keÀYeer meerOeer yeele venerb efvekeÀueleer ~ peye osKees yes{bieer yeeleW keÀjles jnles nQ ~ legce mecePeles
nes efkeÀ ogefve³ee ceW SkeÀ legce ner veekeÀ Jeeues nes, yeekeÀer lees meye vekeÀìs Deewj ceBtíkeÀìs nQ ~
iii) peerJeveueeue ves DeHeveer Helveer keÀer yeele keÀe Gllej osles ngS Gmemes keÀne efkeÀ Gmeves DeHeves keÀLeve cebs efkeÀmeer keÀes ieeueer
venebr oer nw ~ legcnsb lees cesjer nj yeele ceW yegjeF& ner efoKeeF& osleer nw ~ peerJeveueeue ves JeneB Keæ[s keÀceuee kesÀ YeeF& Hećeeso
mes Hetíe efkeÀ cewbves keÀesF& ieuele yeele keÀn oer nes, lees yeleeDees ~
Hećeeso ves peerJeveueeue keÀer yeele keÀe Gllej osles ngS keÀne efkeÀ DeeHeves þerkeÀ ner keÀne nw keÌ³eeWekf eÀ Deepe kesÀ ³egie cesb
Hewmee ner veekeÀ Deewj cetBí nw ~ efpemekesÀ Heeme Hewmee venerb Jen veekeÀ-ceBtí nesles ngS Yeer vekeÀìe Deewj ceBít keÀìe nw ~ Hewmee
ner Jele&ceeve mece³e ceW meye kegÀí nw ~ Hewmee venerb nw, lees kegÀí Yeer venerb nw ~
iv) peerJeveueeue onspe keÀer ceeBie Hetjer ve keÀjves kesÀ keÀejCe DeHeveer yent keÀceuee keÀes efJeoe veneR keÀjles nQ Deewj DeHeveer yesìer
ieewjer kesÀ Deeves keÀer He´leer#ee keÀj jns nQ ~ Jes Helveer jepesMJejer mes keÀnles nw efkeÀ legce ³eneB Keæ[er - Keæ[er keÌ³ee keÀj jner nes ?
Deboj peekeÀj ieewjer kesÀ mJeeiele keÀer lew³eejer keÀjes, efceþeF& keÀer Leeue ueeDees ~ peje ³es Yeer osKe ueW efkeÀ veekeÀ Jeeues
DeHeveer yesìer keÀe mJeeiele kewÀmes keÀjles nQ ~ Jes DeHeveer yesìer kesÀ Deeves keÀe yesmeyeér mes Fblepeej keÀj jns Les efkeÀ leYeer odJeej
Hej jcesMe DekesÀuee ner Keæ[e Lee ~ jcesMe mes peerJeveueeue DekesÀues Deeves keÀe keÀejCe Hetíles nQ ~ jcesMe keÀnlee nw efkeÀ ieewjer
veneR DeeF& keÌ³eeWekf eÀ onspe keÀce osves kesÀ keÀejCe GmekesÀ memegjeue JeeueeW ves Gmes efJeoe veneR efkeÀ³ee ~
[æ ) ``Gvnbs keÌ³eesb Yeuee-yegje keÀn jns nes ? yesìer Jeeues ®eens DeHevee Iej-Üej yes®ekeÀj os obs Hej yesìs Jeeues keÀer veekeÀ-Yeewb efmekegÀ[æ er jnleer nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀewve nwb ? Gmeves Þeeslee keÀer keÀewve-meer yeele megvekeÀj ³en JeekeÌ³e keÀne ?
ii) ``Gvnb's ' Meyo keÀe He´³eesie efkeÀmekesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ? GvekesÀ efkeÀme keÀece mes peerJeveueeue keÀes yengle þsme ueieer ~
iii) jepesMJejer ves Heefle keÀer efkeÀme yeele kesÀ efueS Deeuees®evee keÀer ?
iv) jepesMJejer ves Heefle keÀer DeeBKesb Keesueves kesÀ efueS keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) JekeÌlee nw - jepesMJejer Deewj Þeeslee nw GmekeÀe Heefle-peerJeveueeue ~ GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e jepesMJejer ves leye keÀne, peye GvekesÀ
Heefle ves keÀne efkeÀ nceves lees Hetjs peerJeve keÀer keÀceeF& DeHeveer yesìer kesÀ efJeJeen cesb Ke®e& keÀj efo³ee ~ Hej GmekesÀ memegjeue Jeeueebs
keÀer vepej cesb onspe Hetje veneR efo³ee ie³ee ~ Jes Del³eble ueesYeer nbw ~
ii) ``Gvnbs'' Meyo keÀe He´³eesie peerJeveueeue ves DeHeveer yesìer ieewjer kesÀ memegjeue Jeeueesb kesÀ efueS efkeÀ³ee nw ~ ieewjer keÀe YeeF&
jcesMe DeHeveer yenve keÀes efJeoe keÀjeves ie³ee Lee, Hej GmekesÀ memegjeue Jeeueebs ves ³en keÀnkeÀj Gmes efJeoe venerb efkeÀ³ee efkeÀ
ieewjer kesÀ efHelee peerJeveueeue Üeje onspe keÀce efo³ee ie³ee nw ~ GvekesÀ Fme yeele mes peerJeveueeue kesÀ mecceeve SJeb Denb keÀes
yengle þsme HengB®eer ~
iii) JekeÌlee jepesMJejer nw ~ Gmevess DeHeves Heefle peerJeve ueeue keÀer ueesYeer He´Je=eqlle kesÀ efueS GmekeÀer Deeuees®evee keÀer nw ~
peerJeveueeue DeHeveer yent keÀes FmeefueS efJeoe venerb keÀj jns Les keÌ³eeWefkeÀ GvekesÀ Devegmeej yent kesÀ cee³ekesÀ JeeueeW ves onspe
keÀce efo³ee Lee ~ HeeB®e npeej ©HeS onspe kesÀ ªHe cesb efoS peeves Hej ner Jen keÀceuee keÀes efJeoe keÀjWies ~ jepesMJejer kesÀ
Devegmeej yent keÀes efJeoe ve keÀjkesÀ Jes efkeÀmeer keÀe DeHeceeve keÀj jns nwb ~ Deepe Gmeer DeHeceeve keÀe yeouee GvekeÀer yesìer kesÀ
memegjeue JeeueeW ves ues efue³ee ~ GvekesÀ meeLe Ssmee ngDee- pewmeer keÀjveer Jewmeer Yejveer ~
iv) JekeÌlee (jepesMJejer) ves Þeeslee (peerJeve ueeue) keÀer DeeBKesb Keesueves kesÀ efueS Gvemes keÀne efkeÀ legcnejer yesìer keÀes Yeer GmekesÀ
memegjeue Jeeueebs ves onspe keÀce efoS peeves keÀe DeejesHe ueieekeÀj efJeoe venerb efkeÀ³ee ~ Deye lees legcnejer DeeBKebs Kegue peeveer
®eeefnS ~ Jener keÀe³e& legce keÀj Yeer jns nes, pees J³eJenej legce DeHeveer yesìer kesÀ efueS otmejesb mes ®eenles nes, legcnbs Jener
J³eJenej otmejs keÀer yesìer keÀes Yeer osvee ®eeefnS ~ peye lekeÀ yent Deewj yesìer keÀes SkeÀ-mee venebr mecePeesies, ve legcnsb megKe
efceuesiee, ve Meebefle ~ Deiej nj yesìs Jeeuee ³en yeele mecePe ues efkeÀ Jen yesìer Jeeuee Yeer nw, lees meejer mecem³eeDeeW keÀe
meceeOeeve mJe³eb ner nes peeSiee ~
ICSE IX & X 209
Hindi Robomate+
®e) `cesjer Meeve keÀes pees þsme Heng®B eer, Yejer efyejeojer ceW pees nBmeer ngF,& Gme keÀjejer ®eesì keÀe IeeJe Deepe Yeer nje nw ~ peeDees keÀn osvee
DeHeveer ceeB mes efkeÀ Deiej yesìer efJeoe keÀjevee ®eenleer nw, lees Henues IeeJe kesÀ efueS cejnce Yespes ~'
He´Mveë i) efkeÀmekeÀer Meeve keÀes keÌ³ee þsme Heng®B eer Leer ?
ii) ÌeeJe' Meyo keÀe Òe³eesie efkeÀme DeLe& ceW efkeÀ³ee ie³ee nw ?
iii) JekeÌlee ves ÌeeJe kesÀ efueS cejnce Yespeves' keÀer yeele keÀnkeÀj keÌ³ee mebkesÀle efkeÀ³ee ?
iv) keÌ³ee JekeÌlee kesÀ GHe³e&kg eÌle keÀLeve keÀes DeeHe mener ceeveles nQ ? mHeä keÀerepf eS ~
Gllej ë i) peerJeveueeue keÀer Meeve keÀes þsme HengB®eer Leer ~ GvnW ueielee Lee efkeÀ GvekesÀ yesìs keÀer Meeoer ceW ueæ[keÀer JeeueeW keÀer lejHeÀ
mes onspe keÀce osves kesÀ keÀejCe meceepe ceW GvekeÀe DeHeceeve ngDee nw ~
ii) ÌeeJe' Meyo keÀe Òe³eesie ³eneB Hej DeHeceeve kesÀ efueS He´³egkeÌle efkeÀ³ee nw ~ peerJeve ueeue keÀes ueielee nw efkeÀ DeefOekeÀ
onspe ve efceueves kesÀ keÀejCe GvekeÀe meceepe ceW efvejeoj ngDee nw efpemekeÀe He´³eesie Jen IeeJe kesÀ ©He ceW keÀjles nQ ~ Jen
mecePeles nw efkeÀ Yejer-efyejeojer ceW GvekeÀe cepeekeÀ ngDee nw Deewj Jen IeeJe DeYeer Yeer nje nw ~
iii) `cejnce' keÀe DeLe& neslee nw òJee' Hejbleg ³eneB cejnce mes leelHe³e& nw ònspe' ~ peerJeveueeue keÀes ³en ueielee nw efkeÀ
Hećeeso SJeb GmekesÀ HeefjJeej JeeueeW ves yesìer Jeeues nesves keÀe HeÀp]e& veneR efveYee³ee DeLee&le GvneWves DeHeveer yenve keÀceuee keÀes
Hetje onsp]e veneR efo³ee Deewj yeejele keÀer Keeeflejoejer Yeer þerkeÀ mes veneR keÀer ~ efpeme keÀejCe peerJeveueeue keÀes meceepe ceW
Meefce&voe nesvee Heæ[e Deewj GvekesÀ mecceeve keÀes þsme Heng®B eer nw ~ peerJeve ueeue kesÀ Devegmeej Fme ®eesì keÀe Fueepe kesÀJeue
onspe kesÀ HeeB®e np]eej ©He³es oskeÀj ner efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw Deewj ³ener onspe GvekesÀ IeeJe kesÀ efueS cejnce kesÀ meceeve nw ~
iv) JekeÌlee Üeje keÀne ie³ee keÀLeve mener veneR nw keÌ³eeWefkeÀ onspe uesvee Deewj osvee oesveeW DeHejeOe nw ~ onspe SkeÀ
meeceeefpekeÀ yegjeF& nw ~ Fme yegjeF& kesÀ keÀejCe meceepe ceW ueæ[efkeÀ³eeW Hej DeveskeÀ Del³ee®eej nes jns nQ ~ Fme yegjeF& keÀes
nìekeÀj meceepe ceW peeie©keÀlee ueeveer ®eeefnS ~ He´l³eskeÀ ueæ[kesÀ Jeeueesb keÀes onspe uesves mes HetJe& DeHeveer Heg$eer keÀe mcejCe
keÀjvee ®eeefnS ~ meeLe ner ueæ[keÀeW keÀes Yeer efnccele mes keÀece uesvee ®eeefnS Deewj DeHeves ceelee-efHelee keÀer ceeBieeW keÀes
Devegef®ele yeleekeÀj GvekeÀe efJejesOe keÀjvee ®eeefnS leYeer GvekesÀ efMeef#ele nesves keÀe HeÀe³eoe nw ~
He´Mve : 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e ceW He´³eesie keÀeer pf eS ~
i) obie jn peevee - nwjeve nesvee ~
JeekeÌ³e - jeceefmebn ves cesnceeveesb keÀer Fleveer Keeeflejoejer keÀer efkeÀ Jes obie jn ieS~
ii) veekeÀ-Yeebw efmekeÀesæ[vee - DeHe´mevvelee He´keÀì keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ueæ[keÀer Jeeues efkeÀlevee Yeer meeceeve os oW Hej ueæ[kesÀ JeeueeW keÀer veekeÀ - Yeebw efmekegÀ[æ er
ner jnleer nw ~
iii) oeBleebs leues GBieueer oyeevee - DeeM®e³e&®eefkeÀle nesvee ~
JeekeÌ³e - meke&Àme cebs neLeer kesÀ keÀjleye osKekeÀj ueesieebs ves oeBleebs leues GBieueer oyee ueer~
iv) yeeue OetHe ceW meHesÀo nesvee - DevegYeJeer nesvee
JeekeÌ³e - cesjs efMe#ekeÀ ves cegPes yengle %eeve efo³ee, GvekesÀ yeeue OetHe ceW Ssmes ner meHesÀo veneR ngS ~
v) Oeyyee ueievee - yeoveece nesiee ~
JeekeÌ³e - ieuele keÀece keÀjves mes GmekesÀ veece Hej Oeyyee ueie ie³ee ~
vi) cegnB Keesuevee - yeesueves keÀe meenme pegìevee ~
JeekeÌ³e - ÞeerOej ves Deepe DeHeves efHelee kesÀ meccegKe Henueer yeej cegnB Keesuee ~
210 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
vii) cetBí TB®eer nesvee - mecceeve HeéHle keÀjvee ~

JeekeÌ³e - jeceveeje³eCe kesÀ De®ís keÀe³e& keÀjves mes GmekesÀ efHelee keÀer cetBí TB®eer nes ieF& ~
viii) DeeBKeW Keguevee - nesMe Deevee, ieuleer mecePe ceW Deevee ~
JeekeÌ³e - DeHeves efce$e keÀer njkeÀle osKekeÀj Deepe cesjer DeeBKeW Kegue ieF&b ~
ix) jen osKevee - Fble]peej keÀjvee ~
JeekeÌ³e - ceQ DeHeves efHelee keÀer jen osKelee jn ie³ee ~
He´Mve : 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

i) odJeej - ojJeepee, efkeÀJeej vi) DeeBKe - ve³eve, ves$e, ®e#eg
ii) efJevece´ - Goej, o³eeueg vii) oMee - neuele, eqmLeefle
iii) efveCe&³e - HewÀmeuee, le³e viii) keÀecevee - F®íe, DeefYeuee<ee
iv) Gvveefle - Heíeefle, efJekeÀeme ix) GÊece - Þes<þ, cegK³e
v) ke´ÀesOe - keÀesHe, iegmmee x) kegÀMeue - ®elegj, efveHegCe
He´Mve : 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJe©odOeeLeea Meyo efueefKeS ~

i) megboj × kegÀªHe vi) efJevece´ × keÀþesj
ii) efvejeMee × DeeMee vii) Meg<keÀ × Deeê&
iii) DeHeceeve × mecceeve viii) Goeme × KegMe
iv) Gvveefle × DeJeveefle ix) DeeJeM³ekeÀ × DeveeJeM³ekeÀ
v) efJeMJeeme × DeefJeMJeeme x) Meebefle × DeMeebefle
He´Mve : 4. DeveskeÀ MeyoeW kesÀ efueS SkeÀ Meyo efueefKeS ~

i) pees keÀevetve kesÀ HeéfleketÀue nes - DeJewOe
ii) pees keÀevetve kesÀ DevegketÀue nes - JewOe
iii) J³eLe& ceW Ke®e& keÀjves Jeeuee - DeHeJ³e³eer
iv) Lees[æ e Ke®e& keÀjves Jeeuee - efceleJ³e³eer
v) pees Henues keÀYeer ve ngDee nes - DeYetleHetJe&
He´Mve : 5. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW kesÀ efveoxMeevegmeej JeekeÌ³e HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

i) censMe F&MJej ceW efJeMJeeme veneR jKelee nw ~ (jsKeebekf eÀle MeyoeW keÀe SkeÀ Meyo yeveekeÀj JeekeÌ³e Hegveë efueefKeS)
Gllejë censMe veeeqmlekeÀ nw ~
ii) jbpevee efJeod³eeue³e ieF& Deewj jece yeepeej ie³ee ~ (YeefJe<³e keÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë jbpevee efJeod³eeue³e peeSieer Deewj jece yeepeej peeSiee ~
iii) JeneB DeveskeÀeW ueesie GHeefmLele Les ~ (JeekeÌ³e MegodOe keÀerefpeS)
Gllejë JeneB DeveskeÀ ueesie GHeeqmLele Les ~
iv) Iej peeves ceW SkeÀcee$e ®eej efove Mes<e nQ ~ (JeekeÌ³e MegodOe keÀerefpeS)
Gllejë Iej peeves ceW cee$e ®eej efove Mes<e nQ ~
v) DeeHe HeefjJeej kesÀ meeLe nceejs Iej DeeFSiee ~ (jsKeebefkeÀle MeyoeW keÀe SkeÀ Meyo yeveekeÀj JeekeÌ³e Hegveë efueefKeS ~)
Gllejë DeeHe meHeefjJeej nceejs Iej DeeFSiee ~

ICSE IX & X 211
3 ceele=Yetefce keÀe ceeve uesKekeÀ - nefjke=À<Ce `He´sceer'

Þeer nefjke=À<Ce `Heśceer' keÀe pevce ceO³e HeósMe kesÀ iegvee Menj ceW meved 1908 ceW ngDee ~ Fvnesbves DeHeves meeefneql³ekeÀ
peerJeve keÀer Meg©Deele SkeÀ He$ekeÀej kesÀ ªHe ceW keÀer ~ Heśceer peer SkeÀ ueeskeÀefHe´³e Deewj meHeÀue veeìkeÀkeÀej nQ ~ DeeHe kesÀ
Heémf eodOe veeìkeÀ nQö `yebOeve', `íe³ee', `cecelee', `Heeleeue efJepe³e', `j#ee yebOeve', èfMeJeemeeOevee', `Heélf eMeesOe',
`Deengefle', èfJe<eHeeve' Deeefo ~ Heśceer peer kesÀ SkeÀebefkeÀ³eeW ceWö `yesefæ[³eeB', `yeeoueeW kesÀ Heej', `JeeCeer cebefoj', `ve³ee
meceepe', `ceele=Yetefce keÀe ceeve', èfve<þgj v³ee³e' Deeefo HeéfmeodOe nQ ~ FvekesÀ veeìkeÀ meeceeefpekeÀ, SsefleneefmekeÀ leLee
HeewjeefCekeÀ nQ ~
FvneWves DeHeveer j®eveeDeeW ceW ceeveJeer³e Hećs e, osMeYeefkeÌle, je<ìê³r elee, Jeerjlee, meenme, Hejeke´Àce pewmes ceeveJeer³e cetu³eeW
keÀes mLeeve efo³ee nw ~ meved 1974 ceW FvekeÀe efveOeve nes ie³ee ~
SkeÀebkeÀer keÀe GodosM³e –
`ceele=Yetecf e keÀe ceeve' SkeÀ Sself eneefmekeÀ SkeÀebkeÀer nw, Fme SkeÀebkeÀer keÀe cegK³e GodoMs ³e ceele=Yetecf e kesÀ Heéfle Hećs e efoKeevee
nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW uesKekeÀ ves osMeJeeefme³eeW keÀes GvekesÀ keÀle&J³e kesÀ Òeefle peeie=le keÀjves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee nw ~ Jes ³en meboMs e
osles nbw efkeÀ nceW Yeer DeHeveer ceele=Yetecf e keÀs ceeve-mecceeve keÀer j#ee kesÀ efueS leve-ceve-Oeve v³eewíeJej keÀjves kesÀ efueS ncesMee lew³eej
jnvee ®eeefnS ~ cesJeeæ[ keÀer mesvee keÀe SkeÀ efmeHeener Jeerjefmebn Deewj GmekesÀ meeLeer pees efkeÀ yetoB er kesÀ jnves Jeeues Les Deewj DeHeveer
ceele=Yetecf e keÀer j#ee keÀjles-keÀjles DeHeves HeéCeeW keÀe yeefueoeve os osles nQ ~ SkeÀekb eÀerkeÀej ves Fve ®eefj$eeW kesÀ ceeO³ece mes osMeJeeefme³eeW
ceW SkeÀlee, DeKeb[lee yeveeS jKeves, je<ì^ kesÀ Heélf e keÀle&J³e keÀe Heeueve keÀjves kesÀ efueS DeHeveer ceele=Yetefce mes Heśce Deewj GmekeÀer
j#ee keÀjles ngS yeefueoeve keÀer YeeJevee keÀes peieevee ner Fme SkeÀebkeÀer keÀe GodosM³e nw ~
meeLe&keÀlee
He´mlegle SkeÀebkeÀer `Þeer nefjke=À<Ce Heśceer peer' odJeeje efueKeer ie³eer SkeÀ Heéfme× SsefleneefmekeÀ SkeÀebkeÀer nw ~ He´mlegle SkeÀebkeÀer
keÀe Meer<e&keÀ ceele=Yetecf e keÀe ceeve HetCe&le³ee, meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~ Fme SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes jepemLeeve, pees meoe mes ner
Jeerjlee Deewj Hejeke´Àce keÀe ieæ{ ceevee ie³ee nw ~ yetBoer kesÀ neæ[e jepeHetle Jeerjefmebn kesÀ yeefueoeve keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ cesJeeæ[
kesÀ mesveeHeefle DeYe³eefmebn yetBoer keÀe MeemekeÀ jeJe nscet kesÀ Heeme cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee keÀer DeOeervelee mJeerkeÀej
keÀjves keÀe meboMs e ueskeÀj peeles nQ Hejleg jeJe nscet mJeerkeÀej veneR keÀjles nQ ~ leye cenejeCee GvekeÀes njeves Deewj yetoB er Hej cesJeeæ[
keÀe Peb[e HeÀnjeves keÀer Heélf e%ee keÀj ueslee nw ~ Fme Heélf e%ee keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS SkeÀ ®eejCeer kesÀ He´mleeJe Hej cesJeeæ[ ceW ner
vekeÀueer ³eg× kesÀ efueS yetBoer kesÀ ogie& kesÀ meceeve SkeÀ vekeÀueer ogie& yeveJee³ee peelee nw ~ uesefkeÀve yetBoer keÀe jnves Jeeuee SkeÀ
efmeHeener Jeerj efmebn Deewj GmekesÀ keÀF& meeLeer DeHeveer pevceYetecf e keÀe ceeve jKeves kesÀ efueS Fme vekeÀueer ogie& keÀer Yeer j#ee keÀjvee
®eenles nQ, Hejvleg cesJeeæ[ keÀer mesvee kesÀ meeceves Jes efìkeÀ veneR Heeles Deewj Gme ogie& keÀer j#ee keÀjles-keÀjles Menero nes peeles nQ ~ cej
keÀj Yeer Jeerj efmebn leLee GmekesÀ meeLeer Decej nes peeles nQ keÌ³eeWekf eÀ cesJeeæ[ kesÀ mewevf ekeÀ nesles ngS Yeer GvneWves yetoB er DeLee&le DeHeveer
ceele=Yetefce keÀer ceeve keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves HeéCe v³eewíeJej keÀj efoS ~
212 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
jeJe nscet
jeJe nscet yeBtoer jep³e kesÀ MeemekeÀ nQ ~ Jen meenmeer, efveYeeakeÀ, efJeJeskeÀMeerue, otjoMeea, ketÀìveerefle%e SJeb kegÀMeue jep³e
meb®eeuekeÀ nQ ~ GvekesÀ Fve iegCeesb keÀe HećeeCe ³en nw efkeÀ FvekeÀes Yeueer-YeeBefle ceeuetce nw efkeÀ cesJeeæ[ jep³e mece=odOe MeefkeÌle,
meenme, keÀewMeue, ketÀìveerefle%elee ceW Þes<þ nw ~ FmekesÀ yeeJepeto ³egodOe ceW GvneWves meenme, Hejeke´Àce keÀe Heefj®e³e osles ngS,
cesJeeæ[ keÀer DeOeervelee DemJeerkeÀej keÀj oer ~
Jes keÀYeer Yeer mJe³eb keÀes efkeÀmeer mes keÀcepeesj veneR mecePeles ~ peye DeYe³e efmebn DevegMeemeve kesÀ DeYeeJe keÀer yeele keÀjles nw,b
leye jeJe nscet DeYe³e efmebn mes keÀnles nQ efkeÀ Hećs e keÀe DevegMeemeve ceeveves keÀes lees neæ[e JebMe meoe lew³eej nQ, efkebÀleg MeefkeÌle keÀe
veneR ~ Fme JeekeÌ³e mes jeJe nscet kesÀ Ëo³e keÀer efJeMeeuelee, GvekeÀer YeeJegkeÀlee leLee GvekeÀer ceeveJelee keÀe Helee ®euelee nw ~ peye
Jeerj efmebn yeBot er keÀer j#ee kesÀ efueS Menero nes peeles nQ Deewj cenejeCee mJe³eb GmekesÀ MeJe kesÀ Heeme DeHeves DeHejeOe keÀes mJeerkeÀej
keÀjles nQ, leye jeJe nscet keÀnles nQ efkeÀ cenejeCee ! nce ³egie-³egie mes SkeÀ nwb Deewj SkeÀ jnWies ~
Fme He´keÀej jeJe nscet ceeveJelee kesÀ iegCeeW mes ³egkeÌle, osMeYeefkeÌle keÀer YeeJevee mes Deesle-Heéls e leLee peeefle Deewj JebMe keÀer ceeve
j#ee kesÀ efueS meowJe lelHej jnves Jeeues J³eefkeÌle nQ ~
DeYe³e efmebn
DeYe³e efmebn cenejeCee ueeKee kesÀ efJeMJeemeHee$e mesveeHeefle nQ ~ DeYe³e efmebn SkeÀ kegÀMeue mesveeHeefle, yegodefOeceeve,
keÀle&J³eHeje³eCe cenejeCee keÀe De®íe meueenkeÀej, Jeerjlee SJeb meenme keÀe mecceeve keÀjves Jeeuee Jeerj ³eesoOd ee nw ~ cenejeCee
ueeKee Meemeve keÀe keÀesF& Yeer keÀe³e& efyevee DeYe³e efmebn keÀer meueen mes venerb keÀjles ~
DeYe³e efmebn efkeÀmeer Yeer yeele keÀes leke&À mes efmeodOe keÀjves cesb kegÀMeue nwwb ~ peye Yeer cenejeCee nleeslmeeefnle nesles nQ, iueeefve
mes Yej peeles nQ, leye DeYe³eefmebn Hetje oes<e DeHeves efmej ues uesles nQ ~ DeYe³e efmebn meowJe cenejeCee keÀes Glmeeefnle keÀjles nQ ~
Jes cenejeCee keÀes keÀYeer veejepe veneR keÀjvee ®eenles ~ ceele=Yetefce keÀer ceeve-Heélf e<þe kesÀ efueS DeYe³e efmebn HetCe& ªHe mes
meceefHe&le nQ ~ cenejeCee ves peye Devve - peue l³eeieves keÀe efveCe&³e efue³ee, leye DeYe³e efmebn cenejeCee keÀes mecePeeles nw,b GvekeÀes
Gef®ele meueen osles nwb ~ Deleë DeYe³eefmebn, JeHeÀeoej, Jeerjlee keÀe mecceeve keÀjvesJeeuee, vewelf ekeÀlee kesÀ iegCeeW mes ³egkeÌle Del³eble
yegodeOf eceeve, JeekeÀHeìg SJeb kegÀMeue ³eesodOee nw ~
cenejeCee ueeKee
cenejeCee ueeKee cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ Je `ceele=Yetecf e keÀe ceeve' kesÀ HećegKe Hee$e nQ ~ ³es Hejeke´Àceer, meenmeer, efJeJeskeÀMeerue,
leLee Jeerjlee keÀe mecceeve keÀjves Jeeues MeemekeÀ nQ ~ GvnW DeHeves cesJeeæ[ Hej vee]pe nw leLee Jes cesJeeæ[ keÀes meyemes yeæ[s jep³e kesÀ ªHe
ceW osKevee ®eenles nQ ~ Jes cesJeeæ[ keÀes DeefOekeÀ MeefkeÌleMeeueer yeveevee ®eenles nQ ~
SkeÀ yeej cenejeCee ³egoOd eYetecf e ceW yeBot er kesÀ jepeHetleeW mes Hejeefpele nes peeles nQ ~ Jes Fme Hejepe³e Deewj DeHeceeve keÀe yeouee
uesvee ®eenles nwb ~ yeBot er kesÀ jepeHetleeW keÀes njekeÀj yeBot er kesÀ efkeÀues Hej DeHevee Peb[e HeÀnjevee ®eenles nQ ~ Jes Heélf e%ee keÀjles nQ efkeÀ
peye lekeÀ yeBot er Hej efJepe³e HeéHle veneR keÀj ueWies, leye lekeÀ Devve-peue ieńCe veneR keÀjiW es ~ ®eejCeer ves GvekeÀes megPeeJe efo³ee efkeÀ
SkeÀ vekeÀueer efkeÀuee yeveJeekeÀj GmekeÀes ve<ì keÀjkesÀ DeeHe DeHeveer Heéfle%ee Hetjer keÀj ueerefpeS ~
cenejeCee ueeKee mJeeefYeceeveer J³eefkeÌle nQ ~ Jes DeHeveer pevceYetecf e keÀer ueepe Deewj jepeHetleer Meeve kesÀ efueS ³egoOd e keÀjvee
DeeJeM³ekeÀ mecePeles nQ ~ Jes DeHeveer Yetue keÀe HeM®eeleeHe keÀjves ceW Yeer Heerís veneR nìles ~ Jes DeHeveer ieueleer keÀes mJeerkeÀej keÀj
Deelceiueeefve keÀer Deeie ceW peue keÀj mJeCe& kesÀ meceeve HeefJe$e yeve peeles nQ ~ peye cenejeCee ueeKee keÀes ceeuetce neslee nw efkeÀ
GvneWves DeeJesMe ceW keÀþesj Heéfle%ee keÀj ueer nw, lees Jen ®eejCeer kesÀ megPeeJe keÀes menpe mJeerkeÀej keÀj uesles nQ, vekeÀueer ogie&
yeveJeeves keÀe DeeosMe osles nQ ~ oesveeW jep³eeW keÀes Yeer<eCe ³egodOe mes Yeer ye®ee uesles nQ ~
ICSE IX & X 213
Hindi Robomate+
Jeerj efmebn
Jeerj efmebn ves ogie& ceW He´JesMe keÀj De®eevekeÀ nceuee efkeÀ³ee cenejeCee kesÀ meeLe efJeMJeemeIeele efkeÀ³ee, leye Yeer jeCee
GmekeÀer Jeerjlee keÀe mecceeve keÀjles nw ~ Jeerj efmebn cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee keÀer mesvee ceW SkeÀ efmeHeener nw, uesekf eÀve
Jen yeBtoer keÀe jnves Jeeuee nw ~ GmekesÀ Ëo³e ceW DeHeveer ceele=Yetefce kesÀ Heéfle DeieeOe Heśce nw ~ Jen DeHeves meeefLe³eeW mes keÀnlee
nw efkeÀ nce peye lekeÀ peereJf ele jnWies DeHeveer ceele=Yetecf e keÀe DeHeceeve veneR nesves oWies ~ Gmes cenejeCee ueeKee odJeeje yeveeS ieS
vekeÀueer yeBot er Yeer HeéCeeW mes DeefOekeÀ efHe´³e ueieleer nw ~
Jen mJeeefceYekeÌle Yeer nw ~ peye GmekesÀ meeLeer ves Hetíe efkeÀ keÌ³ee cenejeCee kesÀ efJe©odOe leueJeej Gþevee nceejs efueS Gef®ele
nw ? lees Gmeves keÀne efkeÀ peye keÀYeer cesJeeæ[ keÀer mJeleb$elee Hej Deeke´ÀceCe ngDee nw, nceejer leueJeej ves GvekesÀ vecekeÀ keÀe yeouee efo³ee
nw ~ Jeerj efmebn kesÀ Fme keÀLeve mes GmekeÀer mJeeefceYeefkeÌle keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~
Jen SkeÀ Jeerj ³eesodOee nw ~ Gmeves vekeÀueer yeBtoer keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves kegÀí meeefLe³eeW keÀes ueskeÀj cenejeCee ueeKee
kesÀ efJejÀodOe ³egodOe efkeÀ³ee Deewj Jeerjlee HetJe&keÀ GvekeÀe meecevee keÀjles ngS Menero nes ie³ee ~
Fme He´keÀej Jeerj efmebn ceeveJelee kesÀ iegCeeW mes ³egkeÌle SkeÀ Jeerj SJeb osMeYekeÌle mewevf ekeÀ nw ~
®eejCeer
®eejCeer Fme SkeÀebkeÀer ceW veejer Hee$e nw ~ Jen yengle mecePeoej, o³eeueg, meenmeer, Deewj osMeYekeÌle nw ~ GmekeÀer
yegodefOeceeveer mes oes jep³eeW kesÀ ceO³e ³egodOe nesves mes ye®e peelee nw ~
Jen cenejeCee ueeKee keÀer MegYeef®eblekeÀ Yeer nw ~ Jen cenejeCee odJeeje keÀer ieF& Heélf e%ee keÀes HetCe& keÀjves kesÀ efueS yeBot er keÀe
vekeÀueer ogie& yeveeves keÀe GHee³e yeleeleer nw ~ Jen cenejeCee keÀes mecePeeleer nw efkeÀ yeBtoer kesÀ MeemekeÀ ncesMee cesJeeæ[ keÀer
mene³elee keÀjles jns nQ ~ ³eefo Gvemes keÀesF& ieueleer nes ieF& nw, lees cenejeCee Gmes Yetue peeSB ~ GvekeÀes #ecee keÀj oW ~

`ceele=Yetecf e keÀe ceeve' veecekeÀ SkeÀebkeÀer ceW SkeÀebkeÀerkeÀej `nefjke=À<Ce Heśceer' ves neæ[e jepeHetle Jeerj efmebn kesÀ yeefueoeve keÀe
ef®e$eCe efkeÀ³ee nw Deewj ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ceele=Yetefce keÀer j#ee kesÀ efueS meJe&mJe yeefueoeve keÀjvee ®eeefnS ~
cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee ves mesveeHeefle DeYe³e efmebn mes yetoB er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet kesÀ Heeme meboMs e efYepeJee³ee
efkeÀ yeBot er cesJeeæ[ keÀer DeOeervelee mJeerkeÀej keÀjs leeefkeÀ jepeHetleeW keÀer Demebieefþle MeefkeÌle keÀes mebieefþle keÀjkesÀ SkeÀ met$e ceW yeeBOee
pee mekesÀ ~ yeBtoer kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet ves ³en keÀnkeÀj Gme He´mleeJe keÀes þgkeÀje efo³ee efkeÀ yeBtoer cenejeCeeDeeW keÀe Deeoj lees
keÀjlee nw, Hej mJeleb$e jnvee ®eenlee nw ~
SkeÀ yeej cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee veerceje kesÀ cewoeve ceW yeBot er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet mes Hejeefpele nes peeles nQ ~
cenejeCee keÀes Fme yeele mes yengle keÀ<ì neslee nw ~ Jes jepemeYee ceW Yeer veneR peevee ®eenles nQ ~ GvneWves Heéfle%ee efkeÀ³ee efkeÀ
``peye lekeÀ ceQ yetBoer keÀes DeHeves DeOeerve veneR keÀj uetBiee, leye lekeÀ Devve-peue ieńCe veneR keÀªBiee ~'' cenejeCee keÀer ³en
yeele peye ®eejCeer megveleer nw, lees Jen cenejeCee keÀes Ssmee keÀjves mes cevee keÀjleer nw ~ DeYe³eefmebn ®eejCeer keÀes yeleeles nQ efkeÀ
cenejeCee ye@obt er keÀes DeHeves DeOeerve keÀjves keÀer Heélf e%ee keÀj ®egkesÀ nQ uesekf eÀve ³en Flevee Deemeeve veneR nw ~ FmekesÀ efueS ®eejCeer
ves SkeÀ GHee³e yelee³ee efkeÀ ³eneR Hej yeBot er keÀe SkeÀ vekeÀueer ogie& yeveJeekeÀj Deewj cenejeCee Gmes ve<ì keÀjkesÀ DeHeveer Heéfle%ee
Hetjer keÀj ueW ~ vekeÀueer ogie& yevee³ee ie³ee Deewj GmeceW JeemleefJekeÀlee ueeves kesÀ efueS cenejeCee ves DeHeves kegÀí mewevf ekeÀ yetoB er kesÀ
vekeÀueer ogie& keÀer j#ee kesÀ efueS Yespe efoS ~
cenejeCee ueeKee keÀe SkeÀ mewefvekeÀ Jeerj efmebn Deewj GmekesÀ meeLeer vekeÀueer ogie& keÀer j#ee kesÀ efueS ogie& ceW efíHes jnles nQ ~
Fve mewevf ekeÀeW keÀer pevceYetecf e yetoB er nw ~ Jes cenejeCee mes JeemleefJekeÀ ³egoOd e keÀjles nQ ~ Fme ³egoOd e ceW Jeerjefmebn Deewj GmekesÀ meeLeer
ceejs peeles nQ ~ Jeerjefmebn keÀer ce=l³eg keÀe cenejeCee keÀes yengle DeHeÀmeesme neslee nw ~ Jeerjefmebn kesÀ MeJe keÀes Deeoj efo³ee peelee
nw Deewj vekeÀueer ogie& Hej cesJeeæ[ keÀer HeleekeÀe HeÀnje oer peeleer nw ~
214 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
FmekesÀ yeeo ®eejCeer DeekeÀj cenejeCee ueeKee mes keÀnleer nw efkeÀ Deye lees DeeHekeÀer Deelcee keÀes Meebelf e efceue ieF& nesieer ~ ³en
megvekeÀj cenejeCee keÀes ogKe neslee nw ~ Jen Jeerjefmebn kesÀ MeJe kesÀ Heeme yewþkeÀj DeHeves DeHejeOe keÀs efueS #ecee ceeBieles nQ ~ Fmeer
mece³e yetoB er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet cenejeCee ueeKee kesÀ Heeme Deeles nQ Deewj keÀnles nQ efkeÀ ``cenejeCee ! nce ³egie-³egie mes SkeÀ
nbw Deewj SkeÀ jnWies ~ jepeHetleeW ceW ve keÀesF& jepee nw ve keÀesF& cenejepee; meye osMe, peeefle Deewj JebMe keÀer ceeve-j#ee kesÀ efueS
HeéCe osves Jeeues mewevf ekeÀ nQ ~'' Deble ceW cenejeCee keÀnles nQö `èfveM®e³e ner cenejepe ! nce mebHetCe& jepeHetle peeefle keÀer Deesj
mes Fme Decej Deelcee kesÀ meccegKe DeHevee cemlekeÀ PegkeÀeSB ~'' meYeer ueesie Jeerjefmebn kesÀ MeJe kesÀ Heeme yewþkeÀj efmej PegkeÀeles nQ ~

MeyoeLe&
DeOeervelee - iegueeceer Dee%ee - DeeosMe

efívve-efYevve - eflelej-efyelej, Deueie-Deueie efyeKejer ngF& Demebieefþle - DeJ³eJeefmLele
Del³evle - DeefOekeÀ DeeJeM³ekeÀlee - peªjle
MeefkeÌle - leekeÀle iele - yeerlee ngDee
ieewjJe - mecceeve DeeefÞele - eqveYe&j
ietLB es - peesæ[vee vee]pe - ieJe&
ob Y e - DenbkeÀej ÞeerieCesMe - MegªDeele
DevegMeemeve - efve³ece Deepeceeves - HejKevee, peeB®evee
He´mLeeve - peevee Heì HeefjJele&ve - o=M³e yeoueeJe
¢M³e - ef®e$e ef®ebelf ele - HejsMeeve
J³eefLele - ogëKeer Decej - keÀYeer ve ve<ì nesves Jeeuee
DeJemLee - neuele, oMee keÀuebkeÀ - oeie
Hejeefpele - neje ngDee efJeHeÀue - efvejLe&keÀ, efyevee HeÀue keÀe
DeelceieewjJe - mJeeefYeceeve, Deelcemecceeve DeefYeJeeove - HeĆeece
GlmegJeÀ - yes®ewve jkeÌle - Ketve
Oeceefve³eeW - vemeesb cesb keÀuebkeÀ - oeie, oes<e, Oeyyee
MeeskeÀ - ogë Ke efMeefJej - mewevf ekeÀ Heæ[eJe, íeJeveer
Deeke´ÀceCe - nceuee DeekeÀeqmcekeÀ - De®eevekeÀ
OeeJee - nceuee Keeue - ®eceæ[er
DeHe³eMe - yeoveeceer GHeneme pevekeÀ - nBmeer kesÀ ³eesi³e
cemlekeÀ - ceeLee Heew©<e - MeefkeÌle
Heélf e%ee - keÀþesj efveM®e³e, mebkeÀuHe memewv³e - mewefvekeÀ meefnle
Oe=<ìlee - ogmmeenme ³ece - ce=l³eg kesÀ osJelee
Yeer<eCe - Ye³ebkeÀj cetue-ceb$e - DeeOeej, yegefve³eeo
lejkeÀMe - leerj jKeves keÀe ®eeWiee keÀceeve - Oeveg<e
Hegeq<ì - mHe<ì, HećeeefCele Jeerjlee - meenme, yeneogjer
vesHeL³e - jbieceb®e kesÀ Heox kesÀ Heerís keÀe mLeeve Gefpe³eeuee - He´keÀeMe
He=LekeÀ - Deueie J³eLe& - yeskeÀej
Yes o - jnm³e, Deblej mebHetCe& - Hetje, meeje
Þe=bKeuee - keÀæ[er efJeJeskeÀ - yegodefOe
³eod³eefHe - peyeefkeÀ Gvvele - Deeies yeæ{e ngDee, Þes<þ
ICSE IX & X 215
Hindi Robomate+
efJeHeeqlle - cegmeeryele Oe=<ìlee - ogmmeenme

mvesn - Hećs e ieæ{ - efkeÀuee
ogYee&i³e - yegje Yeei³e MegYeef®eblekeÀ - Yeuee ®eenves Jeeuee
efJeodJes<e - F&<³ee& efJeOJebme - veeMe
Je´le - mebkeÀuHe Godob[lee - ogmmeenme
efvejer#eCe - peeB®e efveëmebosn - efyevee mebosn kesÀ
efJeJeskeÀnerve - yegodefOenerve, cetKe& DeOeervelee - iegueeceer
yeeO³e - cepeyetj Heþejesb - otj lekeÀ HewÀueer ngF& TB®eer peceerve
efmebnveeo - ³egodOe OJeefve HeLe - jemlee
Heélf ejesOe - efJejesOe, yeeOee JeemleefJekeÀlee - me®®eeF&
ítBís - Keeueer ®eHHee-®eHHee - keÀesvee-keÀesvee
J³eeOeele - ©keÀeJeì mJeleb$elee - Deepeeoer
Deeqive - Deeie kegÀue - JebMe
Debieejs - onkeÀleer ef®ebieejer DeeYee - ®ecekeÀ, He´keÀeMe
#eerCe - keÀcepeesj jep³e-HeleekeÀe - jep³e keÀe Peb[e
mLeeefHele - efveeqM®ele, Heélf eeq<þle OJepe - Peb[e
odJeej - ojJeepee ueppee - Mece&
De®etkeÀ - pees ve ®etkesÀ, efveeqM®ele He´Mebmee - leejerHeÀ
Heńej - nceuee Yeew®ekeÌkeÀer - nwjeveer
#eCe - Heue efJeuecye - os j
Hejeke´Àce - Meew³e&, yeue efve<HeéCe - yespeeve, HeéCejefnle
DeeojYeeJe - mecceeveYeeJe mejenveer³e - He´Mebmeveer³e
HegÀleea - lespeer Oev³e - Þes<þ keÀce& keÀjvesJeeuee
efJepe³e Þeer - peerle efveoex<e - efvejHejeOe
ogbogefYe - [bkeÀe, veieeæ[e HeM®eeleeHe - HeíleeJee
efJekeÀue - J³eekegÀue mee³ele - cegntle&
efveM®e³e - le³e keÀjvee DeefYeuee<ee - F®íe
mJepeveebs - DeHeves ueesieeW pJeeuee - Deeie
keÀ) ``cenejeJe, nce jepeHetleeW keÀer efívve-efYevve Demebieefþle MeefkeÌle efJeoseMf e³eeW keÀe efkeÀme He´keÀej meecevee keÀj mekeÀleer nw ? Fme yeele
keÀer Del³eble DeeJeM³ekeÀlee nw efkeÀ nce DeHeveer MeefkeÌle SkeÀ kesÀêb kesÀ DeOeerve jKeW ~''
He´Mve ë i) ³en keÀLeve efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW keÀne nw ?
ii) DeYe³eefmebn jeJenscet mes efkeÀme efJe<e³e ceW yeele keÀjves ieS Les ?
iii) cenejeCee kesÀ meboMs e keÀe jeJe nscet ves keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iv) efkeÀmekeÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOeves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw Deewj ³en #ecelee efkeÀmeceW nw ?
Gllej ë i) ³en keÀLeve DeYe³e efmebn keÀe nw ~ Jes ³en keÀLeve yetoB er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet mes keÀnles nQ ~ DeYe³e efmebn cenejeCee ueeKee
keÀe meboMs e ueskeÀj jeJe nscet kesÀ Heeme ieS nQ ~ Jes cenejeCee keÀe meboMs e jeJe nscet keÀes megveeles nQ ~ jeJe nscet, DeYe³e efmebn keÀer
yeele ceeveves keÀes lew³eej veneR nQ ~ jeJe nscet, DeYe³e efmebn mes keÀnlee nw efkeÀ yetoB er mJeleb$e jep³e nw Deewj mJeleb$e ner jnsiee ~ Jen
keÀnlee nw efkeÀ nce Òesce keÀe Meemeve lees ceeve mekeÀles nwb uesefkeÀve iegueece yevekeÀj jnvee Hemebo veneR keÀjWies ~
216 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) Jes jeJenscet mes oesveeW jep³eeW keÀes SkeÀlee kesÀ met$e ceW yeeBOeves kesÀ efJe<e³e ceW yeele keÀjves ieS Les ~ DeYe³eefmebn cesJeeæ[ kesÀ
mesveeHeefle nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ nce jepeHetleeW keÀer DeJ³eJeefmLele MeefkeÌle efJeoseMf e³eeW keÀe meecevee venerb keÀj mekeÀleer nw ~ nceW
DeHeveer-DeHeveer MeefkeÌle mebieefþle jKeveer ®eeefnS leYeer nce ueesie efJeosMeer MeefkeÌle³eeW keÀe meecevee keÀj mekeÀles nQ ~
iii) DeYe³eefmebn cenejeCee ueeKee keÀe meboMs e ueskeÀj yeBot er kesÀ jepee kesÀ Heeme ieS nQ uesekf eÀve jeJe nscet GvekeÀer yeele ceeveves keÀes
lew³eej veneR nw ~ Jes jepeHetleeW keÀes SkeÀlee kesÀ met$e ceW yeeBOevee ®eenles nwb ~ DeYe³eefmebn keÀer yeele megvekeÀj jeJenscet keÀnles
nQ efkeÀ neæ[e JebMe efkeÀmeer keÀe iegueece yevekeÀj jnvee Hemebo veneR keÀjsiee, ®eens efJeosMeer MeefkeÌle nes ³ee cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ
cenejeCee ueeKee ~ nce efkeÀmeer keÀe mecceeve keÀj mekeÀles nQ, uesefkeÀve efkeÀmeer kesÀ meeceves PegkeÀ veneR mekeÀles ~ Fme ÒekeÀej
Gmeves cenejeCee ueeKee kesÀ ÒemleeJe keÀes DemJeerkeÀej keÀj efo³ee Deewj DeYe³e efmebn keÀes Keeueer neLe cesJeeæ[ ueewìvee Heæ[e ~
iv) DeYe³eefmebn cesJeeæ[ keÀe mesveeHeefle Deewj leìmLe j#ekeÀ nQ ~ GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ Deepe jepeHetleeW keÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOeves
keÀer DeeJeM³ekeÀlee nQ ~ ³eefo FvekeÀes SkeÀef$ele veneR efkeÀ³ee ie³ee, lees efJeosMeer efJepe³eer neWies Deewj nceejer MeefkeÌle Deewj
jepeHetleeW keÀes SkeÀef$ele keÀjves keÀer MeefkeÌle Deewj efkeÀmeer ceW veneR nQ ~ ³en MeefkeÌle kesÀJeue cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee
ueeKee ceW ner nw ~ Jes efyeKejs jepeHetleeW keÀes SkeÀef$ele keÀj mekeÀles nQ ~ Jes GvekeÀer MeefkeÌle keÀes SkeÀef$ele keÀjkesÀ jepeHetleeW keÀs
leekeÀle keÀer ceeuee lew³eej keÀj mekeÀles nQ Deewj GmekeÀe meogHe³eesie Yeer keÀj mekeÀles nwb ~
Ke) ``He´l³eskeÀ jepeHetle keÀes DeHeveer leekeÀle Hej vee]pe nw ~ Fleves yeæ[s obYe keÀes cesJeeæ[ DeHeves HeéCeeW ceW DeeÞe³e ve os, Fmeer ceW GmekeÀe
keÀu³eeCe nw ~ jn ieF& yeele SkeÀ ceeuee ceW ietLB eves keÀe,r mees Jen ceeuee lees yeveer nw ~ neB, Gme ceeuee keÀes lees[æ ves keÀe ÞeerieCesMe nes ie³ee nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀeer pf eS ~
ii) ``DevegMeemeve keÀe DeYeeJe nceejs osMe kesÀ ìgkeÀ[ æ s efkeÀS ngS nw'' DeYe³eefmebn kesÀ keÀLeve keÀes megvekeÀj jeJenscet keÌ³ee keÀnles nQ ?
iii) DeYe³eefmebn Deewj jeJe nscet efkeÀme meboYe& ceW yeele keÀj jns nQ ?
iv) jeJenscet ves DeYe³eefmebn keÀer yeele megvekeÀj DeHevee efJejesOe efkeÀme He´keÀej He´keÀì efkeÀ³ee ?
Gllej ë i) JekeÌlee jeJenscet nQ, Jen yeBot er kesÀ MeemekeÀ nQ ~ peye cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle DeYe³eefmebn ves ³en keÀne efkeÀ Deepe jepeHetleeW keÀes
SkeÀ met$e ceW yeeBOeves keÀer yeæ[er DeeJeM³ekeÀlee nw Deewj pees J³eefkeÌle ³en ceeuee lew³eej keÀjves keÀer leekeÀle jKelee nw, Jen
cenejeCee ueeKee nQ ~ GvekeÀer ³en yeele megvekeÀj jeJenscet ves keÀne efkeÀ Òel³eskeÀ jepeHetle keÀes DeHeveer MeefkeÌle Hej ieJe& nw ~
DeeHe ueesie Flevee yeæ[e IeceC[ Ëo³e ceW cele jefKeS ~
ii) DeYe³eefmebn Üeje keÀner ieF& yeele megvekeÀj jeJenscet keÀnlee nw efkeÀ Heśce keÀe DevegMeemeve ceeveves kesÀ efueS neæ[e JebMe meowJe
lew³eej nw ~ Jen MeefkeÌle keÀe DevegMeemeve mJeerkeÀej veneR keÀj mekeÀlee ~ yetBoer mJeleb$e jep³e nw Deewj mJeleb$e jnkeÀj Jen
cenejeCeeDeeW keÀe Deeoj keÀj mekeÀlee nw ~ Jen efkeÀmeer keÀe iegueece yevekeÀj keÀe³e& keÀjvee Hemebo veneR keÀjlee ~
iii) DeYe³eefmebn cesJeeæ[ keÀe mesveeHeefle nw Deewj jeJe nscet yetoB er keÀe MeemekeÀ nw ~ DeYe³eefmebn cenejeCee ueeKee keÀe meboMs e ueskeÀj
jeJe nscet kesÀ Heeme ie³ee nw ~ Jen jepeHetleeW keÀer MeefkeÌle keÀes SkeÀef$ele keÀjkesÀ GmekeÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOevee ®eenles nQ ~
GvekeÀe ceevevee nw efkeÀ jepeHetle íesìs jep³eeW ceW efyeKejs ngS nQ, efpemekesÀ keÀejCe nceejer MeefkeÌle eq]yeKejer ngF& nw ~ Fme
efyeKejer ngF& MeefkeÌle mes nce jepeHetleeW keÀer efJeosMeer MeefkeÌle keÀe meecevee veneR keÀj mekeÀles ~ ³eefo nceW efJeoseMf e³eeW mes peerlevee
nw, lees SkeÀpegì nesvee Heæ[is ee ~ DeHeveer ceele=Yetecf e kesÀ meboYe& ceW oesveeW Fme ÒekeÀej mes yeele keÀj jns nQ ~
iv) jeJe nscet yetBoer keÀe MeemekeÀ nw ~ jeJe nscet Deewj DeYe³eefmebn keÀer Jeelee& ®eue jner nw ~ GvneWves keÀne efkeÀ ³eefo cesJeeæ[ kesÀ
cenejeCee keÀes DeHeves ner peeefle-YeeF³eeW Hej DeHeveer leueJeej Deepeceeves keÀer F®íe ngF& nw, lees GvnW keÀesF& jeskeÀ veneR
mekeÀlee ~ yeBot er mJeleb$e jep³e nw Deewj mJeleb$e jnkeÀj cenejeCeeDeeW keÀe Deeoj keÀj mekeÀlee nw, DeOeerve neskeÀj veneR, DeLee&le
neæ[eJebMe efkeÀmeer keÀer iegueeceer mJeerkeÀej veneR keÀjis ee ~ Fme He´keÀej efJevece´ YeeJe mes jeJe nscet ves DeHevee efJejesOe He´keÀì efkeÀ³ee ~
ie) ``cesJeeæ[ kesÀ ieewjJeHetCe& Fefleneme cebs cewves keÀuebkeÀ keÀe ìerkeÀe ueiee³ee nw ~ Fme yeej cegþþd er Yej neæ[eDeebs ves nce ueesieebs keÀes efpeme lejn
Hejeefpele Deewj efJeHeÀue efkeÀ³ee, GmeceW cesJeeæ[ kesÀ Deelce ieewjJe keÀes efkeÀleveer þsme HenB®g eer nw, ³en cesje Ëo³e peevelee nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? Jes efkeÀme Ieìvee kesÀ efJe<e³e ceW yeele keÀj jns nwb ?
ii) cenejeCee ueeKee Gme efove ojyeej cebs keÌ³eebs venebr peevee ®eenles Les ?
ICSE IX & X 217
Hindi Robomate+
iii) cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle ves neæ[eDeebs odJeeje cesJeeæ[ keÀer mesvee keÀes Hejeefpele keÀjves keÀe keÌ³ee keÀejCe yelee³ee ?
iv) cenejeCee ueeKee keÌ³eeW ef®ebelf ele Les ? GvneWves keÌ³ee Heélf e%ee keÀer ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee cenejeCee ueeKee nw ~ Jes cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ nbw ~ Jes Gme Ieìvee keÀe GuuesKe keÀj jns nb,w peye
Lees[æ s mes neæ[e mewevf ekeÀesb ves veerceje kesÀ cewoeve cesb cenejeCee keÀer mesvee keÀes Hejeefpele keÀj efo³ee Lee ~ cesJeeæ[ kesÀ ueesie Deewj
cenejeCee IeyejekeÀj Yeeie ieS Les ~
ii) cenejeCee ueeKee, veerceje kesÀ cewoeve cesb yeBot er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet mes Hejeefpele nes ieS ~ meYeer mewevf ekeÀeW Deewj jepee keÀes
Yeer Yeeievee Heæ[e keÌ³eeWekf eÀ Jes ueesie De®eevekeÀ ngS nceues mes Ieyeje ieS Deewj GvekeÀes Yeeievee Heæ[e Lee ~ Fme Ieìvee kesÀ
keÀejCe cenejeCee yengle ogKeer nbw FmeefueS Jes Gme efove ojyeej cebs venebr peevee ®eenles Les ~
iii) cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle DeYe³eefmebn ves peye cenejeCee ueeKee keÀer GHe³e&gkeÌle yeele megveer lees keÀne efkeÀ neæ[eDeebs ves jele kesÀ
mece³e De®eevekeÀ nceejs efMeefJej Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee Lee ~ Gvnebvs es cenejeCee mes keÀne efkeÀ DeeHe lees Gme mece³e Yeer
HeéCeebs Hej KesuekeÀj jeJenscet keÀe cegkeÀeyeuee keÀjvee ®eenles Les, Hejbleg nce ueesie DeeHekeÀes JeneB mes Keeb®r e ueeS ~ DeeHekeÀe ve
lees Fmecebs keÀesF& DeHejeOe nw Deewj ve ner cesJeeæ[ kesÀ ieewjJe cesb keÀceer Deeves keÀe keÀesF& keÀejCe nw ~
iv) cenejeCee ueeKee keÀes Lees[æ s mes neæ[eDeesb ves veerceje kesÀ cewoeve ceW Hejeefpele keÀj efo³ee Lee ~ neæ[eDeeW ves jele ceW De®eevekeÀ
nceuee keÀj efo³ee ~ De®eevekeÀ ngS Deeke´ÀceCe kesÀ keÀejCe cesJeeæ[ kesÀ mewevf ekeÀ Ieyeje ieS Deewj Yeeie ieS, Fmeer keÀejCe Jes
ef®ebelf ele Les ~ cenejeCee ueeKee Heélf eMeesOe keÀer Deefive ceW peue jns Les ~ Jes DeHeveer Hejepe³e Hej Del³eble ogKeer Les ~ Gvnebvs es
Heélf e%ee efkeÀ³ee efkeÀ peye lekeÀ yeBot er kesÀ ogie& cebs mesvee kesÀ meeLe He´JesMe venerb keÀªiB ee, leye lekeÀ Devve-peue ieńCe venebr keÀªiB ee ~
Ie) ``GvekesÀ Heew©<e keÀer Hejer#ee keÀe efove Dee HenB®g ee nw ~ cenejeJeue yeeHHee keÀe JebMepe ceQ ueeKee Heélf e%ee keÀjlee nBt efkeÀ peye lekeÀ yeBot er
kesÀ ogie& ceW memewv³e He´JesMe veneR keÀªBiee, Devve-peue ieńCe veneR keÀªBiee ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmekeÀe nw Deewj efkeÀmeves, efkeÀme meboYe& ceW keÀne nw ?
ii) JekeÌlee efkeÀmekeÀe JebMepe nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
iii) cenejeCee ueeKee keÀer Heélf e%ee HetCe& keÀjeves keÀer keÌ³ee ³eespevee yeveeF& ieF& ?
iv) DeHeveer nej mes ef®ebelf ele cenejeCee ueeKee keÀes DeYe³eefmebn ves efkeÀme He´keÀej mecePee³ee ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee keÀe nw ~ ³en keÀLeve GvneWves DeHeves mesveeHeefle DeYe³eefmebn mes keÀne
nw ~ peye cenejeCee ueeKee jeJe nscet mes Hejeefpele nes ieS nQ Deewj Gvemes Heélf eMeesOe uesvee ®eenles nwb ~ Jes DeHeves mewevf ekeÀebs kesÀ
yeejs ceW keÀnles nQ efkeÀ GvekeÀer MeefkeÌle keÀer Hejer#ee keÀe efove Dee ie³ee nw ~ Jes Me$egDeeW keÀe cegkeÀeyeuee keÀjves kesÀ efueS lew³eej jnW ~
ii) JekeÌlee cenejeCee ueeKee cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ nQ Deewj cenejeJeue yeeHHee kesÀ JebMepe nQ ~ cenejeJeue yeeHHee ceneve Jeerj Deewj
mecej-Yetefce kesÀ DevegHece ³eesàe jns nQ ~ Jes yengle ner mJeeefYeceeveer MeemekeÀ nQ ~ Jes ìtì peevee Hemebo keÀjles nQ uesefkeÀve
efkeÀmeer kesÀ meeceves PegkeÀvee Hemebo veneR keÀjles ~
iii) cenejeCee ueeKee keÀer Òeefle%ee Hetjer keÀjves kesÀ efueS ®eejCeer ves megPeeJe efo³ee efkeÀ yetoB er jep³e keÀe SkeÀ vekeÀueer ogie& yevee³ee
peeS Deewj cenejeCee ueeKee Gme ogie& keÀe efJeOJebme keÀjkesÀ DeHeveer Heéfle%ee Hetjer keÀj ueW ~ ®eejCeer odJeeje yeleeF& ieF&
³eespevee keÀe meyeves meceLe&ve efkeÀ³ee ~ vekeÀueer ogie& yeveJeekeÀj GmekeÀe efJeOJebme keÀjkesÀ cenejeCee ueeKee ves DeHeveer Heélf e%ee Hetjer keÀer ~
iv) veerceje kesÀ cewoeve ceW cenejeCee ueeKee yeBot er kesÀ MeemekeÀ jeJe nscet mes nej ieS ~ cenejeCee ueeKee keÀes GvekesÀ mesveeHeefle
DeYe³eefmebn ves mecePee³ee efkeÀ neæ[eDeeW ves jele kesÀ mece³e De®eevekeÀ nceejs efMeefJej Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee Lee ~
De®eevekeÀ OeeJes mes IeyejekeÀj nceejs mewevf ekeÀ Yeeie Keæ[s ngS Les ~ DeeHe lees leye Yeer HeéCeeW Hej KesuekeÀj jeJe nscet mes ueesne
uesvee ®eenles Les, efkebÀleg nce ueesie ner DeeHekeÀes JeneB mes KeeR®e uee³es Les ~ FmeceW DeeHekeÀe keÌ³ee DeHejeOe nw, Fme Ieìvee kesÀ
keÀejCe cesJeeæ[ kesÀ ieewjJe ceW keÀesF& keÀceer veneRs DeeSieer ~
*) ``yeBot er keÀes GmekeÀer Oe=<ìlee kesÀ efueS lees ob[ efo³ee ner peeSiee, uesekf eÀve neæ[e ueesie efkeÀleves Jeerj nbw ~ ³egoOd e keÀjves cesb Jes ³ece mes Yeer
venerb [jles ~ FmeceW mebons veneR efkeÀ Debelq ece efJepe³e nceejer nesieer, efkeÀlb eg ³en efveM®e³eHetJe&keÀ venerb keÀne pee mekeÀlee efkeÀ Fmecebs efkeÀleves
218 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efove ueie pee³eWies ~''

He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀns nwb ? yeBot er keÀes ob[ osves mes keÌ³ee DeefYeHeé³e nw ?
ii) neæ[e JebMe kesÀ jepeHetle keÀneB kesÀ jnves Jeeues nbw ? GvekeÀer keÌ³ee efJeMes<elee nw ?
iii) cenejeCee neæ[eDeeW keÀes keÌ³eeW oC[ osvee ®eenles nw ?
iv) neæ[eDeeW kesÀ efJe<e³e ceW DeYe³eefmebn cenejeCee ueeKee mes keÌ³ee keÀnles nbw ?
Gllej ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle DeYe³eefmebn ves cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee mes keÀns ~ yeBot er keÀes ob[ osves mes
³en DeefYeHeé³e nw efkeÀ yeBtoer Hej Deeke´ÀceCe keÀjkesÀ Gme Hej efJepe³e HeéHle keÀer peeS Deewj Gve ueesieeW keÀes obef[le efkeÀ³ee
pee³e, efpeve ueesieeW ves nce ueesieeW Hej De®eevekeÀ mes nceuee efkeÀ³ee Lee ~
ii) neæ[e JebMe kesÀ jepeHetle yeBot er jep³e kesÀ jnves Jeeues nbw ~ Jes yeæ[s Jeerj Deewj osMeYekeÌle nwb ~ Jes efkeÀmeer keÀer iegueeceer mJeerkeÀej
venerb keÀjles ~ ®eens Jen efJeosMeer MeefkeÌle nes ³ee Jen cesJeeæ[ kesÀ cenejeCee neb,s Jes DeHeves Me$egDeeW keÀe [ìkeÀj meecevee keÀjles
nwb ~ Jes keÀYeer DeHeveer ef®eblee veneR keÀjles nwb ~
iii) cesJeeæ[ kesÀ cenejeCee ueeKee ves yeBtoer jep³e kesÀ neæ[eDeebs kesÀ Heeme ³en mebosMe Yespee Lee efkeÀ íesìs-íesìs jepeHetle jep³e
SkeÀ kesÀêb kesÀ DeOeerve jnW, efpememes nce ueesie efJeoseMf e³eesb keÀe meecevee keÀj mekeWÀ ~ cenejeCee kesÀ Fme He´mleeJe keÀes jeJenscet
ves cevee keÀj efo³ee FmeefueS cenejeCee GvekeÀes obef[le keÀjvee ®eenles Les ~
iv) DeYe³eefmebn cenejeCee ueeKee mes neæ[eDeeW kesÀ efJe<e³e ceW keÀnles nQ efkeÀ yetBoer keÀes nce GmekeÀer GoC[lee kesÀ efueS oC[
peªj oWies ~ DeeHe peeveles nQ efkeÀ neæ[e ueesie efkeÀleves Jeerj nQ ~ ³eg× keÀjves ceW Jes ³ece mes Yeer veneR [jles ~ nceW efJeMJeeme
nw Debelf ece efJepe³e nceejer nesieer ~ cewb ³en efveefM®ele venerb keÀn mekeÀlee efkeÀ FmeceW efkeÀleves efove ueie peeSBies FmeefueS Ssmeer
Yeer<eCe Heéfle%ee vee keÀjW ~ Fme Òeefle%ee mes DeeHekeÀes Deewj jep³e keÀes, oesveeW keÀes #eefle HengB®esieer ~
®e) ``pees leerj lejkeÀMe mes efvekeÀuekeÀj, keÀceeve Hej ®eæ{keÀj ítì ie³ee, Gmes yeer®e cebs venebr ueewìe³ee pee mekeÀlee ~''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) mesveeHeefle ves cenejeCee mes keÀewve-meer Heélf e%ee ve keÀjves keÀe Deeień efkeÀ³ee Deewj keÌ³eesb ?
iii) cenejeCee DeHeveer Heélf e%ee kesÀ mebyebOe cebs keÀewve-meer yeele peeveles Les ?
iv) ®eejCeer ves cenejeCee mes keÌ³ee HeéLe&vee keÀer ?
Gllej ë i) cenejeCee ueeKee ves Heéfle%ee efkeÀ³ee efkeÀ peye lekeÀ Jes memewv³e yeBtoer kesÀ ogie& cebs He´JesMe venebr keÀjWies, leye lekeÀ Devve-peue
ieńCe venebr keÀjWies ~ GvekesÀ mesveeHeefle DeYe³e efmebn ves GvekeÀes mecePee³ee efkeÀ cenejeCee ! Ssmeer keÀefþve Heéfle%ee cele
keÀerefpeS ~ cenejeCee ves DeHeves mesveeHeefle keÀes GHe³e&kg eÌle Gllej efo³ee ~
ii) cenejeCee ves Heéfle%ee keÀer Leer efkeÀ peye lekeÀ mesvee kesÀ meeLe yeBtoer jep³e kesÀ ogie& ceW He´JesMe veneR keÀªBiee, leye lekeÀ
Devve-peue ieńCe veneR keÀªBiee ~ mesveeHeefle GvnW ³ener Heéfle%ee leesæ[ves kesÀ efueS keÀnles nQ ~ Gvnesbves keÀne efkeÀ íesìs-
mes yeBtoer ogie& Hej efJepe³e HeéHle keÀjves kesÀ efueS Ssmeer Yeer<eCe Heéfle%ee keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee venerb nw ~ mesveeHeefle
yeBtoer kesÀ neæ[eDeebs keÀer Jeerjlee mes Yeueer-YeeBefle Heefjef®ele Les ~ Gvnesbves cenejeCee mes Ssmeer Yeer<eCe Heéfle%ee ve keÀjves
keÀe Deeień efkeÀ³ee ~
iii) cenejeCee ueeKee mJe³eb Yeer yetoB er kesÀ neæ[eDeesb keÀer Jeerjlee mes YeueeröYeeBelf e Heefjef®ele Les ~ cenejeCee keÀnles nQ efkeÀ neue
ner kesÀ ³eg× ceW mHe<ì nes ®egkeÀe nw efkeÀ neæ[e peeefle kesÀ ueesie Jeerjlee ceW nce ueesieeW mes keÀce veneR nw, efHeÀj Yeer Jes DeHeveer
Heélf e%ee mes Heerís venerb nìvee ®eenles Les ~ veerceje keÀer Hejepe³e GvekesÀ Deblece&ve keÀes lekeÀueerHeÀ osleer jnleer Leer~ Jes Deeve keÀes
DeHeves HeéCeeW mes yeæ{keÀj ceeveles nQ ~
iv) ®eejCeer ves cenejeCee mes HeéLe&vee keÀer efkeÀ yeBot er jep³e cesJeeæ[ mes íesìe nw efkebÀleg cesJeeæ[ keÀes GmekesÀ efJeHeeqlle kesÀ efoveeW cebs
mene³elee oslee jne nw ~ ³eefo Gvemes keÀeFs & ieueleer nes ieF& nw, lees cenejeCee Gmes Yetue peeSB Deewj Gve ueesieeW keÀes #ecee keÀj
oW ~ jepeHetle MeefkeÌle³eeW ceW mvesn keÀe mebyebOe yevee jnves oW ~ osMe keÀe keÀesF& Yeer MegYeef®eblekeÀ, F&<³ee& keÀer Fme Deeie keÀes
HewÀueves osvee Hemebo venebr keÀjsiee ~
ICSE IX & X 219
Hindi Robomate+
í) ``DeeHekesÀ efJeJeskeÀ Hej meyekeÀes efJeMJeeme nw ~ cebw DeeHemes efveJesove keÀjves DeeF& nBt efkeÀ ³eod³eefHe mece³e kesÀ HesÀj mes Deepe neæ[e MeefkeÌle Deewj
meeOeveebs cesb cesJeeæ[ kesÀ Gvvele jep³e mes íesìs nw,b efHeÀj Yeer Jes Jeerj nb,w cesJeeæ[ keÀes GmekeÀer efJeHeeqlle kesÀ efoveeW ceW mene³elee osles jns nbw ~''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀne nw ?
ii) efJeHeeqlle kesÀ efoveebs cesb keÀevw e efkeÀmekeÀer mene³elee keÀjles jns nbw ?
iii) keÀneveer keÀer meeLe&keÀlee efueefKeS ?
iv) ®eejCeer ves cenejeCee keÀes keÌ³ee mecePee³ee Deewj keÌ³ee megPeeJe efo³ee ?
Gllej ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve ®eejCeer ves cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee mes keÀne nw ~ cenejeCee ueeKee ®eejCeer mes yeBot er kesÀ ogie&
kesÀ efueS keÀer ieF& Heélf e%ee kesÀ yeejs cesb yeele keÀj jns nb,w leYeer ®eejCeer ves ³en keÀLeve cenejeCee ueeKee mes keÀne efkeÀ veerceje
keÀe cewoeve íesæ[keÀj cesJeeæ[ kesÀ mewefvekeÀ Deewj cenejeCee Yeeie ieS ~ cenejeCee ves mecceeve keÀes JeeHeme ueeves kesÀ efueS
GvneWves Òeefle%ee keÀer nw ~ ®ejCeer, cenejeCe ueeKee mes keÀnleer nw efkeÀ yetBoer jep³e kesÀ ueesie efMe<ì nQ ~
ii) efJeHeeqlle kesÀ effoveebs cesb yeBtoer jep³e kesÀ neæ[e JebMe kesÀ jepeHetle cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ keÀer mene³elee keÀjles jns nbw ~ Jes
cesJeeæ[ keÀes mecceeve keÀer ¢eq<ì mes osKeles nbw ~ GvekeÀes yengle mecceeve osles nQ uesefkeÀve cenejeCee kesÀ DeOeerve jnvee
Hemebo venerb keÀjles ~
iii) He´mlegle SkeÀebkeÀer `Þeer nefjke=À<Ce Heśceer peer' odJeeje efueKeer ie³eer SkeÀ Heéfme× SsefleneefmekeÀ SkeÀebkeÀer nw ~ He´mlegle SkeÀebkeÀer
keÀe Meer<e&keÀ ceele=Yetefce keÀe ceeve HetCe&le³ee, meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~ Fme SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes jepemLeeve, pees meoe
mes ner Jeerjlee Deewj Hejeke´Àce keÀe ieæ{ ceevee ie³ee nw ~ yetBoer kesÀ neæ[e jepeHetle Jeerjefmebn kesÀ yeefueoeve keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee
nw ~ cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle DeYe³eefmebn yetBoer keÀe MeemekeÀ jeJe nscet kesÀ Heeme cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee keÀer
DeOeervelee mJeerkeÀej keÀjves keÀe mebosMe ueskeÀj peeles nQ Hejleg jeJe nscet mJeerkeÀej veneR keÀjles nQ ~ leye cenejeCee GvekeÀes
njeves Deewj yetBoer Hej cesJeeæ[ keÀe Peb[e HeÀnjeves keÀer Heéfle%ee keÀj ueslee nw ~ Fme Heéfle%ee keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS SkeÀ
®eejCeer kesÀ He´mleeJe Hej cesJeeæ[ ceW ner vekeÀueer ³eg× kesÀ efueS yetoB er kesÀ ogie& kesÀ meceeve SkeÀ vekeÀueer ogie& yeveJee³ee peelee nw ~
uesekf eÀve yetoB er keÀe jnves Jeeuee SkeÀ efmeHeener Jeerj efmebn Deewj GmekesÀ keÀF& meeLeer DeHeveer pevceYetecf e keÀe ceeve jKeves kesÀ efueS
Fme vekeÀueer ogie& keÀer Yeer j#ee keÀjvee ®eenles nQ, Hejvleg cesJeeæ[ keÀer mesvee kesÀ meeceves Jes efìkeÀ veneR Heeles Deewj Gme ogie& keÀer
j#ee keÀjles-keÀjles Menero nes peeles nQ ~ cej keÀj Yeer Jeerj efmebn leLee GmekesÀ meeLeer Decej nes peeles nQ keÌ³eeWekf eÀ cesJeeæ[ kesÀ
mewevf ekeÀ nesles ngS Yeer GvneWves yetoB er DeLee&le DeHeveer ceele=Yetecf e keÀer ceeve keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves HeéCe v³eewíeJej keÀj efoS ~
iv) cenejeCee ueeKee ves yengle keÀefþve Òeefle%ee keÀer nw FmeefueS ®eejCeer cenejeCee keÀes mecePeeleer nQ efkeÀ yeBot er kesÀ MeemekeÀ
ncesMee cesJeeæ[ keÀer mene³elee keÀjles jns nbw ~ ³eefo Gvemes keÀesF& ieueleer nes ieF& nw, lees cenejeCee Gmes Yetue peeS Deewj
jepeHetle MeefkeÌle³eesb cebs mvesn keÀe yebOeve yevee jnves osb ~ ®eejCeer ves cenejeCee keÀes megPeeJe efo³ee efkeÀ ³eefo DeeHe DeHeveer
Heélf e%ee Hetjer ner keÀjvee ®eenles nQ, lees vekeÀueer ogie& yeveekeÀj GmekeÀe efJeOJebme keÀjkesÀ DeHeveer Heéfle%ee Hetjer keÀj ueW ~
pe) ``Fme efceìdìer kesÀ ogie& keÀes efceìdìer ces efceueeves mes cesjer Deelcee keÀes meblees<e venebr nesiee, uesekf eÀve DeHeceeve keÀer Jesovee cebs pees efJeJeskeÀnerve
Heélf e%ee cewvb es keÀj [eueer Leer, Gmemes lees ígìkeÀeje efceue ner peeSiee ~''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e efkeÀmeves Deewj efkeÀme meboYe& cebs keÀns nbw ?
ii) Gme Heélf e%ee keÀes efJeJeskeÀnerve keÌ³eesb keÀne ie³ee nw ?
iii) cenejeCee ves YeeJeeJesMe cebs keÌ³ee Heélf e%ee keÀer ? GvneWves DeHeveer Heélf e%ee efkeÀme He´keÀej Hetjer keÀer ?
iv) JekeÌlee keÀes meblees<e keÌ³eebs venerb Lee ? efkeÀmemes cenejeCee keÀes ígìkeÀeje efceue peeSiee ?
Gllej ë i) GHe³e&gkeÌle JeekeÌ³e cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee ves DeHeves mesveeHeefle DeYe³eefmebn mes keÀnles nQ ~ cenejeCee keÀer
Heéfle%ee keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS yeBtoer keÀe vekeÀueer ogie& yevee³ee ie³ee nw ~ GmekesÀ efJe<e³e cesb yeele®eerle nes jner nw ~
cenejeCee ueeKee keÀes Fme vekeÀueer ogie& keÀe efJeOJebme keÀjkesÀ megketÀve veneR Lee uesekf eÀve GvekeÀer cetKe&lee HetCe& Òeefle%ee mes cegekf eÌle
efoueeves keÀe ³ener lejerkeÀe Lee ~
220 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) cenejeCee odJeeje keÀer ieF& Heéfle%ee keÀes efJeJeskeÀnerve FmeefueS keÀne ie³ee nw keÌ³eeWefkeÀ GvneWves efyevee mees®es-mecePes ³en
Òeefle%ee keÀer Leer ~ GvekeÀer Heélf e%ee Leer efkeÀ peye lekeÀ mesvee kesÀ meeLe Gme ogie& ceW ÒeJesMe veneR keÀªBiee, leye lekeÀ Devve-peue
ûenCe veneR keÀªBiee ~ cenejeCee keÀer Heélf e%ee Hetje keÀjvee yengle keÀefþve keÀece Lee ~
iii) cenejeCee ves YeeJeeJesMe cesb ³en Heélf e%ee keÀj [eueer efkeÀ peye lekeÀ Jes yeBot er keÀes Hejemle keÀj GmekesÀ efkeÀues cebs mesvee kesÀ meeLe
He´JesMe venebr keÀjWies, leye lekeÀ Devve-peue ieńCe venerb keÀjWies ~ ®eejCeer kesÀ megPeeJe Hej cenejeCee ueeKee ves yetoB er jep³e keÀe
vekeÀueer ogie& yeveJee³ee Deewj Gme ogie& Hej Deeke´ÀceCe keÀj GvneWves DeHeveer Heéfle%ee Hetjer keÀer ~
iv) JekeÌlee cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ cenejeCee ueeKee nbw ~ Gvnesvb es yeBot er kesÀ efkeÀues keÀes peerleves keÀer Heélf e%ee keÀer Leer, uesekf eÀve Gme Heélf e%ee
keÀes Hetjer keÀjves kesÀ efueS Demeueer efkeÀues kesÀ mLeeve Hej vekeÀueer efkeÀues keÀes peerlekeÀj Heélf e%ee Hetjer keÀjveer Heæ[ jner nw FmeefueS Gvnbs
meblees<e venerb nes jne nw ~ GvneWves ke´ÀeOs e ceW pees cetKe&lee HetCe& Heélf e%ee keÀer Leer, Gmemes GvnW ígìkeÀeje efceue peeSiee ~
Pe) `HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB' ö ³en nceejs peerJeve keÀe cetueceb$e nw ~ pees leerj lejkeÀMe mes efvekeÀuekeÀj keÀceeve mes ítì ie³ee, Gmes
yeer®e ceW ueewìe³ee veneR pee mekeÀlee cesjer Heélf e%ee keÀeþf veeF& mes Hetjer nesieer, ³en ceQ peevelee ntB Deewj Fme yeele keÀer neue kesÀ ³eg× ceW Hege<q ì
Yeer nes ®egkeÀer nw efkeÀ neæ[e peeefle Jeerjlee ceW nce ueesieeW mes efkeÀmeer He´keÀej nerve veneR nw ~'' ICSE 2017
He´Mve ë i) GHejeskeÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀe mebe#f eHle Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) JekeÌlee ves keÌ³ee Heélf e%ee ueer Leer ? keÀejCe meefnle efueefKeS ~
iii) neæ[e JebMe kesÀ jepee keÀewve Les ? neæ[e ueesieeW keÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB LeeR ? Gve Hej He´keÀeMe [eefueS ~
iv) `HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB'ö Fme keÀneJele keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? SkeÀekb eÀer kesÀ mevoYe& ceW mecePeeFS ~
Gllej ë i) GHejeskeÌle keÀLeve keÀe JekeÌle cenejeCee ueeKee nQ Deewj Þeeslee DeYe³e efmebn nQ ~ cenejeCee ueeKee cesJeeæ[ kesÀ MeemekeÀ nQ ~
³es Hejeke´Àceer, meenmeer, efJeJeskeÀMeerue leLee Jeerjlee keÀe mecceeve keÀjves Jeeues MeemekeÀ nQ ~ ³en GvekesÀ Üeje ueer ieF& keÀþesj
Heélf e%ee mes ner ueiee³ee pee mekeÀlee nw, efpemeceW Jes leye lekeÀ Devve-peue ieńCe ve keÀjves keÀer Heélf e%ee uesles nQ, peye lekeÀ Jes
yetoB er ceW memewv³e He´Je´Me veneR keÀj uesles ~ DeYe³eefmebn ceWJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle nQ ~ Jen SkeÀ ®elegj, mecePeoej Deewj efJeMJeeme
Hee$e nQ ~ Jen Jeerj, meenmeer Je mecePeoej mesveeHeefle nQ ~
ii) yetoB er kesÀs MeemekeÀ jeJenscet Üeje cesJeeæ[ keÀer iegueeceer DemJeerkeÀej keÀjves Hej cenejeCee ueeKee keÀe mJe³eb kesÀ Deelcemecceeve Hej
Heńej-mee cenmetme ngDee ~ GvneWsves yetBoer keÀes Hejeefpele keÀjves kesÀ efueS SkeÀ Yeer<eCe Heélf e%ee ueer efkeÀ peye lekeÀ Jen yetoB er
Hej memewv³e He´JesMe veneR keÀj uesles, leye lekeÀ Jen Devve-peue ieńCe veneR keÀjWies ~ yetBoer kesÀ MeemekeÀ jece nscet Üeje efkeÀS
ieS DeHeceeve mes cenejeCee ueeKee keÀes DeeIeele Heng®B ee Deewj GvneWves Ssmeer keÀþesj Heélf e%ee keÀj ueer ~
iii) neæ[e JebMe kesÀ jepee jeJe nscet Les ~ Jes yetoB er kesÀ MeemekeÀ Les ~ neæ[e kesÀ ueesieeW kesÀ efueS keÀne ie³ee nw efkeÀ Jes Fleves, Jeerj,
efveYeeakeÀ Deewj meenmeer nQ efkeÀ ³eg× keÀjves ceW Jes ³ece mes Yeer veneR [jles ~ Jeerj efmebn pees yetBoer keÀe jnves Jeeuee neæ[e JebMe
keÀe Jeerj nw ~ DeHeveer Jeerjlee keÀe Heefj®e³e oskeÀj Jeerj efmebn Fefleneme ceW Decej nes ie³ee ~ He´l³eskeÀ neæ[e JebMe Jeerj DeHeveer
ceele=Yetecf e kesÀ efueS DeHeveer peeve keÀer yeepeer ueieeves keÀes Yeer lew³eej jnles nQ ~
peneB Hej Yeer SkeÀ neæ[e nw JeneB yetoB er keÀe DeHeceeve keÀesF& veneR keÀj mekeÀlee, ®eens Jen yetoB er keÀe vekeÀueer ogie& ner keÌ³eeW
ve nes ~ neæ[e JebMe keÀe Jeerj meHetle Jeerj efmebn DeHeveer pevceYetecf e yetBoer keÀe DeHeceeve nesles veneR osKe mekeÀe Deewj DeHeveer
pevceYetecf e keÀer j#ee kesÀ efueS Gmeves DeHeves HeéCeeW keÀer yeefue os oer ~
iv) ``HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB '' keÀneJele keÀe DeLe& nw - efoS ieS Je®eve keÀe Heeueve keÀjves kesÀ efueS HeéCe Yeer l³eeie
osvee ~ ³en keÀLeve cenejeCe ueeKee Üeje keÀne ie³ee nw ~ cenejeCee ueeKee ves DeeJesMe ceW pees efJeJeskeÀnerve Heélf e%eee keÀer
Leer efkeÀ peye lekeÀ memewv³e yetoB er ceW He´JesMe veneR keÀªBiee, leye lekeÀ Devve-peue ieńCe veneR keÀjBÀiee ~ cenejeCee keÀer Heélf e%ee
megvekeÀj GvekeÀe efJeMJemeveer³e mesveeHeefle DeYe³e efmebn Gvemes Heélf e%ee JeeHeme uesves kesÀ efueS keÀnles nQ leye cenejeCee ueeKee
keÀnles nQ efkeÀ `HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB' - ³en nceejs peerJeve keÀe cetue-ceb$e nw, pees leerj lejkeÀMe mes efvekeÀuekeÀj
keÀceeve Hej ®eæ{ keÀj ítì ie³ee, Gmes yeer®e ceW veneR ueewìe³ee pee mekeÀlee ~
ICSE IX & X 221
Hindi Robomate+
ì) `èfpeme pevceYetecf e keÀer Oetue cesb KesuekeÀj nce yeæ[s ngS nb,w GmekeÀe DeHeceeve Yeer kewÀmes menve efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw? nce cenejeCee
kesÀ veewkeÀj nbw lees keÌ³ee nceves DeHeveer Deelcee Yeer Gvnbs yes®e oer nw ? peye keÀYeer cesJeeæ[ keÀer mJeleb$elee Hej Deeke´ÀceCe ngDee nw, nceejer
leueJeej ves GvekesÀ vecekeÀ keÀe yeouee efo³ee nw ~''
He´Mve ë i) ³en keÀLeve efkeÀmekeÀe nw Deewj JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) cenejeCee kesÀ Heélf e Jeerj efmebn kesÀ keÌ³ee efJe®eej nbw ?
iii) Fme mece³e JekeÌlee keÀe keÌ³ee keÀle&J³e nw ? Gmeves keÀewve-mee keÀle&J³e efveYee³ee ?
iv) JekeÌlee kesÀ meeLeer ves Fme keÀLeve keÀes megvekeÀj keÌ³ee Gllej efo³ee Deewj meyeves keÌ³ee Heélf e%ee keÀer ?
Gllej ë i) ³en keÀLeve cesJeeæ[ kesÀ mewefvekeÀ Jeerjefmebn keÀe nw ~ Jeerj efmebn yetBoer keÀe efveJeemeer nw, uesefkeÀve cesJeeæ[ keÀe mewefvekeÀ nw ~
GmekesÀ ceve ceW DeHeveer ceele=Yetecf e kesÀ Heélf e Del³eefOekeÀ mecceeve nw ~ Jen DeHeves jep³e kesÀ vekeÀueer ogie& keÀer j#ee keÀjles ngS
Menero nes peelee nw ~
ii) Jeerjefmebn cenejeCee keÀe ner mewefvekeÀ nw uesefkeÀve Jen yeBtoer jep³e keÀe jnves Jeeuee nw ~ GmekeÀer ceele=Yetefce keÀe
DeHeceeve nes, ³en yeele Jen menve veneR keÀj Hee jne nw ~ Jen cenejeCee keÀe mecceeve keÀjlee nw, uesefkeÀve Jen DeHeveer
ceele=Yetefce keÀe SkeÀ mepeie Òenjer nw ~ cesJeeæ[ kesÀ ueesie GmekeÀer ceele=Yetefce keÀe DeHeceeve keÀjves pee jns nbw ~ Gmeves
keÀne efkeÀ nce cenejeCee kesÀ veewkeÀj peªj nwb uesefkeÀve nceves DeHeveer Deelcee veneR yes®eer nw ~ nce DeHeveer pevceYetefce
keÀe DeHeceeve menve veneR keÀjsbies ~
iii) Fme mece³e mewefvekeÀ Jeerjefmebn kesÀ meeceves oes keÀle&J³e nbw, SkeÀ lees cenejeCee kesÀ Heélf e Deewj otmeje keÀle&J³e nw DeHeves efHe´³e
osMe kesÀ Heéfle ~ Deleë Gmeves DeHeveer ceele=Yetefce kesÀ Heéfle pees keÀle&J³e nw, Gmeves GmekeÀe Heeueve efkeÀ³ee Deewj yeBtoer kesÀ
vekeÀueer ogie& keÀer Yeer j#ee keÀer ~ DeHeves HeéCe jnles Gmeves DeHeves osMe kesÀ vekeÀueer ogie& Hej cesJeeæ[ keÀe Peb[e HeÀnjeves veneR
efo³ee ~
iv) Jeerjefmebn kesÀ Fme keÀLeve keÀes megvekeÀj GmekesÀ Henues meeLeer ves Gllej efo³ee - èfveM®e³e ner peneB Hej yeBtoer nw, JeneB Hej
neæ[e nw Deewj peneB Hej neæ[e nw JeneB Hej yeBot er nw ~ keÀesF& vekeÀueer yeBot er kesÀ ogie& keÀe Yeer DeHeceeve venerb keÀj mekeÀlee ~ nceejer
pevceYetecf e ncebs HeéCeebs mes Yeer DeefOekeÀ efHe´³e nw ~' Jeerjefmebn kesÀ keÀLeve keÀes megvekeÀj Jeerjefmebn Deewj GmekesÀ meeefLe³eeW ves ³en
Heélf e%ee keÀer efkeÀ nce HeéCeeW kesÀ jnles vekeÀueer ogie& Hej cesJeeæ[ keÀer HeleekeÀe HeÀnjeves veneR oWies ~
þ) ``keÌ³eeW HeM®eeleeHe mes efJekeÀue HeéCeebs keÀes legce Deewj ogKeer keÀjleer nes ? ve peeves efkeÀme yegjer mee³ele cebs cebvw es yeBot er keÀes DeHeves DeOeerve keÀjves
keÀe efveM®e³e efue³ee Lee ~ Jeerjefmebn keÀer Jeerjlee ves cesjs Ëo³e kesÀ odJeej Keesue efoS nQ, cesjer DeeBKeeW Hej mes Heoe& nìe efo³ee nw ~ cebw osKelee
nB,t Ssmeer Jeerj peeefle keÀes DeOeerve keÀjves keÀer DeefYeuee<ee keÀjvee HeeieueHeve nw ~''
He´Mve ë i) ³en keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀne nw ? ³en efkeÀme meboYe& cebs keÀne ie³ee nw ?
ii) cenejeCee keÀes efkeÀme yeele keÀe HeM®eeleeHe Lee ?
iii) efkeÀmekesÀ yeefueoeve ves cenejeCee kesÀ Ëo³e kesÀ odJeej Keesue efoS ?
iv) jeJenscet ves Fme DeJemej Hej keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) ³en keÀLeve ves cenejeCee ueeKee ves ®eejCeer mes keÀne nw ~ ®eejCeer ves cenejeCee mes peye ³en keÀne efkeÀ Deye lees DeeHekeÀes
meblees<e nes ie³ee nesiee ~ yeBtoer kesÀ ogie& Hej cesJeeæ[ kesÀ mesveeHeefle efJepe³e HeleekeÀe HeÀnje jns nbw ~ cenejeCee vekeÀueer ogie&
Hej peerle mes Deewj Yeer ogKeer nes ieS keÌ³eeWekf eÀ GvneWves SkeÀ Jeerj efmeHeener keÀes Kees efo³ee ~ ®eejCeer keÀes yeeleeW keÀe Gllej
osles ngS GvneWves ³en keÀLeve keÀne nw ~
ii) cenejeCee ueeKee ves yetBoer kesÀ efkeÀues ceW memewv³e ÒeJesMe kesÀ yeeo Devve-peue ûenCe keÀjves keÀer Heéfle%ee keÀer Leer ~ Gme
Heélf e%ee keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS GvneWves vekeÀueer ogie& yeveJee³ee ~ Gme ogie& Hej efJepe³e Heeves kesÀ efueS GvneWves DeHevee SkeÀ
Jeerj efmeHeener Kees efo³ee ~ GvekesÀ Ëo³e ceW Fmeer yeele keÀe HeM®eeleeHe Lee Deewj Jes yengle ogKeer Les ~
222 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) cenejeCee kesÀ Jeerj mewefvekeÀ Jeerjefmebn kesÀ yeefueoeve ves cenejeCee kesÀ Ëo³e kesÀ odJeej Keesue efoS ~ cenejeCee keÀer Heélf e%ee
keÀes Hetjer keÀjves kesÀ efueS yetBoer jep³e keÀe vekeÀueer efkeÀuee yevee³ee ie³ee Lee ~ Jeerjefmebn yeBot er keÀe jnves Jeeuee Lee ~ Deleë
DeHeveer pevceYetecf e kesÀ ceeve keÀer j#ee cebs Gmeves DeHeves HeéCe v³eewíeJej keÀj efoS ~
iv) jeJenscet Fme DeJemej Hej keÀnles nwb efkeÀ nce jepeHetleeW ceW keÀeFs & jepee veneR nw, keÀeFs & cenejepee veneR nw ~ meye SkeÀ yejeyej nQ ~ nceejer
leueJeej nceejs DeHeveeW Hej veneR Gþveer ®eeefnS ~ yetoB er kesÀ neæ[e ncesMee efmemeeseof ³ee JebMe kesÀ ueesieeW kesÀ meeLe jns nQ Deewj
meoe GvekeÀe meeLe oWies ~ Jeerj efmebn kesÀ yeefueoeve ves ceele=Yetecf e keÀe mecceeve keÀjvee efmeKee³ee nw ~ Deepe mes nce meye SkeÀlee
kesÀ met$e ceW yeBOekeÀj jnWies ~ nceejs efueS nceejer ceele=Yetecf e keÀer j#ee keÀjvee meyemes Henuee keÀle&J³e nw ~
i) HeéCeeW Hej Kesue peevee - peeve cegmeeryele ceW [euevee ~
JeekeÌ³e - mewefvekeÀ HeéCeeW Hej Kesue keÀj ogMceveeW mes yeouee uesvee ®eenles Les ~
ii) ueesne uesvee - ìkeÌkeÀj uesvee ~
JeekeÌ³e - þekegÀj jeceefveneue ves DekesÀues ner Me$egDeeW mes ueesne efue³ee ~
iii) HeéCeeW keÀer yeefue osvee - peeve osvee ~
JeekeÌ³e - nceejs osMe kesÀ JeerjeW ves osMe kesÀ efueS DeHeves HeéCeeW keÀer yeefue os oer ~
iv) HetÀuee ve meceevee - Del³eefOekeÀ He´mevve nesvee ~
JeekeÌ³e - yesìs kesÀ De®ís DebkeÀ mes Heeme nesves Hej GmekesÀ efHelee HetÀues ve mecee³es ~
v) HeéCe HeKes© Gæ[vee - peeve efvekeÀue peevee ~
JeekeÌ³e - leueJeej kesÀ Jeej mes jleve efmebn kesÀ HeéCe HeKesª Gæ[ ieS ~
vi) efleue keÀe leeæ[ yeveevee - yeele keÀes yengle yeæ{e - ®eæ{ekeÀj yeleevee ~
JeekeÌ³e - efkeÀmeer Yeer HeefjJeej ceW, íesìer meer yeele keÀes peye efleue keÀe leeæ[ yevee³ee peelee nw,
leYeer Peieæ[s nesles nwb ~
vii) íeleer Hej meeBHe ueesìvee - F&<³ee& nesvee ~
JeekeÌ³e - cesjs Heeme veF& keÀej Deeles ner Heæ[esefme³eeW keÀer íeleer Hej meeBHe ueesì ie³ee ~
viii) ígHee-©mlece - meeOeejCe Hejvleg iegCeer J³eefkeÌle ~
JeekeÌ³e - M³eece ves ef¬eÀkesÀì ceW HegjmkeÀej peerle keÀj meeefyele keÀj efo³ee efkeÀ Jen ígHee-©mlece nQ ~
ix) veekeÀ ceW oce keÀjvee - lebie keÀjvee ~
JeekeÌ³e - cebefojeW kesÀ DeemeHeeme efYeKeeefj³eeW keÀer yeæ{leer HeÀewpe ves veekeÀ ceW oce keÀj efo³ee nw ~
x) Hesì ceW ®etns ketÀovee - yengle YetKe ueievee ~
JeekeÌ³e - jemlee Kejeye nesves kesÀ keÀejCe HeeB®e Iebìs ³eelee³eele yevo jne, efpemekesÀ keÀejCe
³eeef$e³eeW kesÀ Hesì ceW ®etns keÀtoves ueies ~
ICSE IX & X 223
Hindi Robomate+

i) Yeei³e - efkeÀmcele, ÒeejyOe, lekeÀoerj vi) peue - veerj, Decyeg, lees³e
ii) megboj - ®ee©, keÀceveer³e, jceCeerkeÀ vii) ieeseJf ebo - ke=À<Ce, ceeOeJe, cegjejer
iii) jele - ³eeefceveer, jwve, efJeYeeJejer viii) Gvveefle - GlLeeve, Òeieefle, efJekeÀeme
iv) He#eer - veYe®ej, HeKesª, Keie ix) nJee - Jee³eg, HeJeve, meceerj
v) ®evêcee - MeefMe, ®evê, ce³ebkeÀ x) DenbkeÀej - ieJe&, IeceC[, obYe

i) oelee × ³ee®ekeÀ vi) efceleJ³e³e × DeHeJ³e³e
ii) efceL³ee × mel³e vii) efveMíue × íueer
iii) efvece&ue × ceefueve viii) DeeoMe& × ³eLeeLe&
iv) le©Ce × Je=odOe ix) DevegketÀue × ÒeefleketÀue
v) mJeeLe& × HejceeLe& x) DeefveJee³e& × JewkeÀefuHekeÀ

i) De©Ce - De©efCecee vi) meppeve - meppevelee
ii) meJe& - meJe&mJe vii) Hebef[le - Heebef[l³e
iii) ke=ÀHeCe - ke=ÀHeCelee viii) DeefleefLe - DeeefleL³e
iv) Ieyejevee - Ieyejenì ix) Gllece - Gllecelee
v) je<ì^ - je<ìê³r elee x) Yeuee - YeueeF&

i) keÀce yeesueves Jeeuee ~ (SkeÀ Meyo ceW efueKees)
Gllejë efceleYee<eer
ii) efpemeceW menveMeefkeÌle nes ~ (SkeÀ Meyo ceW efueKees)
Gllejë meefn<Ceg
iii) Heeieue keÀes jmmeer mes yeeBOekeÀj ues ieS ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Heeieue keÀes jmmeer mes yeeBOekeÀj ues peeSBies ~
iv) DemeHeÀue nesves Hej Gmes Yeejer ogKe ngDee ~ (JeekeÌ³e MegodOe keÀerefpeS)
Gllejë DemeHeÀue nesves Hej Gmes yengle ogKe ngDee ~
v) Jen ®ece&jesie mes Heere[æf le nesiee ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Jen ®ece&jesie mes Heere[æf le Lee ~

224 ICSE IX & X
4 metKeer [eueer uesKekeÀ - GHeWêveeLe `DeMkeÀ'

GHeWêveeLe `DeMkeÀ' peer keÀe pevce Hebpeeye Heéble kesÀ peeuebOej veiej ceW 14 efomecyej, 1910 keÀes SkeÀ ceO³eceJeieer&³e
yeéndceCe HeefjJeej ceW ngDee Lee~ DeeHe yengcegKeer HeéfleYee kesÀ Oeveer Les ~ DeeHeves GHev³eeme, keÀneveer, veeìkeÀ, efveyebOe leLee
keÀefJelee meYeer efJeOeeDeesW Hej DeHeveer uesKeveer ®eueeF& Deewj ueeskeÀefHe´³elee Deefpe&le keÀer ~
DeeHekeÀer HećegKe j®eveeSBö `íeRìs', `®ejJeens', efmeleejeW kesÀ Kesue', èfiejleer oerJeejW', òes Oeejs', `Heoe& efiejeDees',
`kewÀo Deewj Gæ[eve' `yeæ[er-yeæ[er DeeBKebs' Deeefo nQ ~ meeceeefpekeÀ SkeÀebkeÀerkeÀejeW ceW DeeHekeÀe veece HećegKe ªHe mes efue³ee
peelee nw ~ FvekeÀe efveOeve 19 peveJejer 1996 keÀes ngDee ~

He´mlegle SkeÀebkeÀer `metKeer [eueer' ceW uesKekeÀ ves meb³egkeÌle HeefjJeej keÀer HeĆeeueer keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW
uesKekeÀ ves ³en efoKee³ee nw efkeÀ peye veF& yent DeHeves memegjeue ceW Deeleer nw, pees DeeOegefvekeÀ SJeb veS efJe®eejeW keÀer nw ~ Gmes
JeneB meeje ceenewue ve³ee ueielee nw ~ Jen memegjeue keÀer leguevee DeHeves cee³ekesÀ mes keÀjves ueieleer nw ~ GmekesÀ efueS veS ceenewue
ceW meecebpem³e yewþevee keÀefþve nes peelee nw ~ efpemekesÀ keÀejCe HeeefjJeeefjkeÀ Peieæ[s keÀer MegªDeele nesves ueieleer nw Deewj HeefjJeej
ceW Demeblees<e J³eeHle nesves ueielee nw ~ oeoepeer Ssmee veneR nesves osvee ®eenles nQ ~ Jes HeefjJeej kesÀ meYeer meom³eeW keÀes yegueekeÀj
mecePeeles nQ Deewj íesìer yent keÀe mecceeve keÀjves keÀes keÀnles nQ ~ oeoepeer keÀer HeefjHekeÌJe yegoed fOe kesÀ HeefjCeece mJeªHe Iej kesÀ
keÀe³e& ceW men³eesie ve osves Jeeueer m$eer Yeer mJes®íe mes Iej kesÀ keÀece ceW men³eesie osves ueieer ~ SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀer
keÀej ³en oMee&vee ®een jns nQ efkeÀ DeeHemeer mecePeoejer leLee menveMeeruelee mes yeæ[er-yeæ[er mecem³eeDeeW keÀes meguePee³ee pee
mekeÀlee nw ~ ³eneB uesKekeÀ keÀe He´³eeme meHeÀue ngDee efkeÀ keÀþesjlee Hej keÀesceuelee mes efJepe³e HeéHle keÀer pee mekeÀleer nw ~
meeLe&keÀlee
`metKeer [eueer' megHeéfmeodOe SkeÀebkeÀerkeÀej `GHesvêveeLe DeMkeÀ' peer odJeeje efueKeer ieF& nw ~ SkeÀebkeÀer kesÀ keÀLeevekeÀ ceW
meeqcceefuele HeefjJeej keÀer keÀLee Jemleg keÀes meBpees³ee ie³ee nw ~ HeefjJeej ceW meYeer ueesie efceue-peguekeÀj jnles nQ ~ HeefjJeej ceW veS
meom³e kesÀ Dee peeves kesÀ keÀejCe HeefjJeej ceW nue®eue ce®e peeleer nw ~ HeefjJeej kesÀ cegeKf e³ee oeoepeer ves HeefjJeej keÀes SkeÀmet$e
ceW yeeBOe jKee nw ~ Jes Jeì Je=#e mes DeHeves HeefjJeej keÀer leguevee keÀjles nQ ~ pees DeHeveer [eefue³eeW keÀes meeLe jKeves kesÀ efueS kegÀí
Yeer keÀj mekeÀlee nw ~ [eefue³eeB meeLe jnleer nQ lees Hesæ[ nje Yeje jnlee nw ~ Hesæ[ mes Deueie nesves kesÀ yeeo [eueer metKe peeleer
nw~ GmekeÀe keÀesF& yepeto veneR jn peelee nw ~ oeoepeer keÀer eqmLeefle Yeer ceneve Jeì Je=#e pewmeer nw ~ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e
GvekeÀer yeele ceeveles nQ, uesefkeÀve peye HeefjJeej keÀes meeLe jKeves keÀer yeele Deeleer nw lees Jes meyekeÀes mecePeeles nQ Deewj Iej kesÀ
meom³eeW keÀes Deueie nesves mes jeskeÀles nQ ~ Jes DeHeveer efkeÀmeer Yeer [eueer keÀes metKeves veneR osvee ®eenles nQ ~ DeHeveer yegodefOecellee
Deewj Goej mJeYeeJe mes HeefjJeej keÀer veF& meom³ee yesuee keÀes Gme Iej keÀe Debie yevee uesles nQ ~ Fme He´keÀej metKeer [eueer SkeÀebkeÀer
keÀe Meer<e&keÀ DeejbYe mes ueskeÀj Deble lekeÀ meeLe&keÀ nw ~
ICSE IX & X 225

Hindi Robomate+

oeoe cetuejepe
oeoe cetuejepe Fme SkeÀebkeÀer kesÀ SkeÀ HećegKe Heg©<e Hee$e nQ ~ GvekeÀer Dee³eg 72 Je<e& nw efkebÀleg Jes mJemLe J³eefkeÌle nbw ~ Jes
Oew³e&Jeeve, HeefjÞeceer Je efve<þeJeeve HeefjefmLeefle³eeW keÀe meecevee keÀjves Jeeues J³eefkeÌle nbw ~ Jes DeHeves HeefjJeej kesÀ He´l³eskeÀ J³eefkeÌle
keÀe O³eeve jKeles nQ ~
oeoepeer SkeÀ oeMe&efvekeÀ Je ceveesJew%eeefvekeÀ kesÀ meceeve mees®eves Jeeues J³eefkeÌle nQ ~ HejsMe kesÀ Iej íesæ[ves keÀer yeele keÀes
ueskeÀj Jes keÀnles nbw ``³eefo KejeW®e Hej lelkeÀeue oJee ve ueieeF& pee³e, lees Jen veemetj yeve peeleer nw efHeÀj ueeKe cejnce ueieeDees
lees Yeer þerkeÀ veneR nesleer ~''
oeoepeer efm$e³eeW keÀe mecceeve keÀjvee peeveles nQ ~ Jes peyejomleer efkeÀmeer Hej jewye peceekeÀj Meemeve veneR keÀjvee ®eenles ~ Jes
keÀnles nQ ``íesìer yent Gce´ ceW ve mener DekeÌue ceW ncemes efveM®e³e ner yeæ[er nw ~ nceW GmekeÀer yegodefOe Deewj ³eesi³elee keÀe ueeYe
Gþevee ®eeefnS ~''
oeoepeer metPe-yetPe Jeeues Je yegoed Of eceeve J³eefkeÌle nQ ~ Jes yesuee keÀer ceeveefmekeÀlee mecePe peeles nbw Deewj HeefjJeej kesÀ meom³eeW
keÀes yesuee kesÀ mJeYeeJe kesÀ DevegªHe ner J³eJenej keÀjves keÀes keÀnles nbw ~
oeoepeer kesÀ ®eefj$e mes ³en efmeodOe neslee nw efkeÀ HeefjJeej keÀe SkeÀ efmeje efkeÀmeer mecePeoej J³eefkeÌle kesÀ neLe cesW nesves Hej
ner HeefjJeej keÀer kegÀMeuelee nw ~ HeefjJeej kesÀ cegefKe³ee keÀes metPeyetPe Jeeuee, meenmeer, efve<þeJeeve, Deewj ceOegjYee<eer nesvee
®eeefnS ~ GmeceW meyekeÀes SkeÀ met$e ceW efHejesves keÀer ³eesi³elee nesveer ®eeefnS, pees oeoepeer ceW osKeves keÀes efceuelee nw ~ oeoepeer
SkeÀ HeefjHekeÌJe yegodeOf e kesÀ mJeeceer nb,w pees SkeÀ Ssmee GHee³e {t{B efvekeÀeueles nbw efkeÀ ie=nkeÀe³e& ceW men³eesie ve keÀjves Jeeueer m$eer
Yeer Iej kesÀ keÀe³eeX ceW mJes®íe mes men³eesie osves ueieleer nw ~ oeoepeer ves DeHeves keÀesceue mJeYeeJe odJeeje keÀþesjlee keÀes Yeer ceOegjlee
ceW yeoueves keÀer yeele efmeodOe keÀj oer ~
yesuee
He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW yesuee SkeÀ HećegKe veejer Hee$e nw ~ mecHetCe& Ieìveeke´Àce yesuee kesÀ Fo& efieo& ner Ietcelee nw ~ Jen ueenewj
kesÀ SkeÀ Heéfleeq<þle Je mebHevve kegÀue keÀer megefMeef#ele ueæ[keÀer nw ~ GmekesÀ Heefle HejsMe vee³eye lenmeerueoej nQ ~ yesuee oeoe
cetuejepe kesÀ HeefjJeej keÀer meyemes íesìer yent nw ~ oeoe cetuejepe kesÀ HeefjJeej ceW yesuee kesÀ Dee peeves mes leLee HeefjJeej kesÀ Heélf e
yesuee keÀe efJeHejerle jJew³ee nesves mes HeefjJeej ceW SkeÀ Depeerye-mee ceenewue íe peelee nw ~ Jen DeHeves memegjeue JeeueeW keÀes
keÀcepeesj mee mecePeleer nw Deewj yeele-yeele Hej DeHeves cee³ekesÀ Jeeuees keÀer He´Mebmee keÀjleer nw ~
yesuee yeesueves ceW yengle lespe nw ~ GmekesÀ ceve ceW pees Yeer neslee nw, Jen legjble yeesue osleer nw ~ Jen efkeÀmeer keÀe mecceeve
keÀjvee Je otmejeW keÀer YeeJeveeDeeW keÀe Deeoj keÀjvee veneR peeveleer Deewj Fve iegCeeW keÀer keÀceer nesves mes Jen DeHeves Heefle HejsMe keÀe
Yeer Deeoj veneR keÀjleer ~
yesuee SkeÀ YeeJegkeÀ m$eer Yeer nw ~ peye Iej keÀer meYeer eqm$e³eeB DeeHeme ceW yeeleW keÀjkesÀ nBme jner Leer, De®eevekeÀ yesuee kesÀ
Deeves mes Jes nBmeer jeskeÀ uesles nQ ~ Gme Hej ceveesJew%eeefvekeÀ HeÝeeJe Heæ[lee nw ~ Jen ogKeer neskeÀj HejsMe mes keÀnleer nQö ``cesjs meeceves
keÀesF& nBmelee veneR ~ meYeer ueesie nBme jns Les, ceQ ieF& lees meye Ssmes ®egHe nes ieF& pewmes Yejer meYee ceW efkeÀmeer ves ®egHe keÀer meerìer yepee
oer nes ~''
yesuee ceW SkeÀ efJeMes<e iegCe ³en nw efkeÀ Gmes DeHeveer ieueleer mJeerkeÀej keÀjvee Deelee nw ~ Jen Fbog mes keÀnleer nw efkeÀ ``ceQ
Deeoj veneR ®eenleer, ceQ legce meyekesÀ meeLe efceuekeÀj keÀece keÀjvee ®eenleer nBt ~'' Jen DeHeves mJeeefYeceeve keÀes l³eeiekeÀj Fbog mes
keÀnleer nw efkeÀ legce cegPes `peer' keÀnkeÀj cele yeguee³ee keÀjes ~ cegPes Heje³eeHeve keÀe Snmeeme neslee nQ ~
Jen Heæ{er-efueKeer Deewj mecePeoej nw ~ Jen oeoepeer keÀer YeeJeveeDeeW keÀe Yeer mecceeve keÀjleer nw ~ Jen oeoepeer mes
keÀnleer nw `òeoepeer, DeeHe Hes[æ mes efkeÀmeer [eueer keÀe ìtìkeÀj Deueie nesvee Hemebo veneR keÀjles, Hej keÌ³ee DeeHe ³en ®eenWies efkeÀ
Hes[æ mes ueieer Jen [eue metKekeÀj cegjPee peeS ~''
226 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Fme He´keÀej yesuee SkeÀ DeeoMe& Yeejleer³e veejer kesÀ meceeve meb³egkeÌle HeefjJeej ceW efceue-pegue keÀj jnvee mJeerkeÀej keÀj uesleer nw ~
yesuee efveMíue Ëo³e, efMeef#ele Deewj DeeOegefvekeÀ efJe®eejeW mes HeefjHetCe& ceefnuee nw ~
Fbog
Fbog SkeÀebkeÀer keÀer otmejer HećegKe veejer Hee$e nw ~ Jen oeoe cetuejepe keÀer Heesleer Deewj yesuee keÀer veveo nw ~ Jen HeefjJeej keÀer
efm$e³eeW ceW meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-efueKeer nw, efpemeves Òee³ecejer lekeÀ keÀer efMe#ee HeeF& nw ~ Iej ceW GmekeÀer yeeleeW keÀe meye ueesie
mecceeve keÀjles nbw Deewj oeoe Yeer Gmemes yengle H³eej keÀjles nQ ~
Jen yengle ¬eÀesOeer mJeYeeJe Jeeueer ueæ[keÀer nw ~ Jen iegmmes ceW yeæ[er yent mes yesuee kesÀ yeejs ceW keÀnleer nw efkeÀ ``Jen DeHeves Deewj
DeHeves cee³ekesÀ kesÀ meeceves lees efkeÀmeer keÀes kegÀí efieveleer ner veneR ~ nce lees GvekesÀ efueS cetKe&, ieBJeej Deewj DemeY³e nQ ~'' GmekesÀ
ceve ceW veewkeÀjeW kesÀ Heélf e o³ee YeeJe nw ~
Fbog ceW SkeÀ iegCe ³en Yeer nw efkeÀ Jen DeHeveer ieueleer mJeerkeÀej keÀj uesleer nw ~ peye oeoe cetuejepe Fbog mes keÀnles nQ efkeÀ
``lesjer íesìer YeeYeer yengle yegodefOeceleer, megefMeef#ele Deewj megmebmke=Àle nw ~ legPes GmekeÀe Deeoj keÀjvee ®eeefnS ~'' leye ³en
megvekeÀj Fbog oeoe mes #ecee ceeBieleer nw Deewj keÀnleer nw efkeÀ ``nceW ceeHeÀ keÀerefpeS oeoepeer, nceejer Deesj mes DeeHekeÀes keÀYeer
efMekeÀe³ele keÀe DeJemej ve efceuesiee ~''
Deleë keÀn mekeÀles nQ efkeÀ Fvog efMeef#ele, meËo³eer, Dev³ee³e kesÀ efJe©odOe Keæ[er nesves Jeeueer SkeÀ nþer mJeYeeJe Jeeueer ³egJeleer nw ~
keÀce&®ebo
keÀce&®ebo oeoe cetuejepe keÀe ceBPeuee ueæ[keÀe nw ~ efHele=YekeÌle, Meeble mJeYeeJe, yengle ner cesnveleer Deewj keÀce&þer J³eefkeÌle nw ~ Jen
DeHeves íesìs YeeF³eeW kesÀ meeLe efHelee cetuejepe odJeeje mLeeefHele HeÀece&, [s³ejer, peceerve Deewj ®eerveer kesÀ keÀejKeeves kesÀ keÀeceeW keÀer
osKeYeeue keÀjlee nw ~
Jen DeHeves efHelee keÀe mecceeve keÀjlee nw Deewj GvekeÀer mesJee keÀjlee nw ~ Jen ceveesJew%eeefvekeÀ keÀer YeeBelf e mees®eves Jeeuee nw ~ Helveer yesuee
keÀes Iej keÀer keÀeFs & Jemleg Hemebo veneR Deeleer nw leLee GmekesÀ ceve ceW DeHeves cee³ekesÀ keÀes ueskeÀj Ieceb[ keÀer YeeJevee yengle DeefOekeÀ nw ~
HejsMe
SkeÀebkeÀer `metKeer [eueer' ceW HejsMe otmeje HećegKe Heg©<e Hee$e nw ~ Jen oeoe cetuejepe keÀe meyemes íesìe Heeslee Je yesuee keÀe
Heefle nw ~ Jen SkeÀ efMeef#ele Deewj memkeÀejer ³egJekeÀ nw ~ oeoe Gmemes yengle ner mvesn keÀjles nQ ~ Jes vee³eye lenmeerueoej nw, GvekesÀ
keÀejCe oeoepeer keÀer mejkeÀejer nukeÀeW ceW Heéfle<þe Deewj Yeer yeæ{ ieF& nw ~
Jen yengle mebkeÀes®eer mJeYeeJe keÀe nw ~ Jen DeHeveer Helveer yesuee kesÀ yeejs ceW Del³eefOekeÀ mebkeÀe®s e mes oeoe peer keÀes yeleelee nw efkeÀ
yesuee keÀes Fme Iej ceW keÀesF& Hemebo veneR keÀjlee ~ meye GmekeÀer efveboe keÀjles nQ leLee yesuee keÀe Yeer ceve Fme Iej ceW venerb ueielee nw ~
GmekeÀe efJeJeen ueenewj kesÀ SkeÀ mecHevve Heélf eeq<þle Heefjf Jeej keÀer megeMf eef#ele, yegeof efOeceleer Deewj mebmkeÀejer ueæ[keÀer mes ngDee ~
Jen SkeÀ mecePeoej Deewj HeeefjJeeefjkeÀ meecebpem³e yeveeS jKeves Jeeuee J³eefkeÌle nw ~ peye yesuee Gmemes HeefjJeej keÀer
efMekeÀe³ele keÀjleer nw, leye Jen Gmes mecePeelee nw leLee Heeefjf JeeefjkeÀ meecebpem³e yeveeS jKeves keÀer meueen Yeer oslee nw ~ Jen mJe³eb
keÀesF& efveCe&³e veneR ueslee ~ meejer HejsMeeefve³eeB Jen oeoepeer keÀes yeleelee nw ~
Fme He´keÀej HejsMe efMeef#ele, meY³e, mecePeoej, DeeoMe&Jeeoer, Oew³eJeeve, mebmkeÀejer Deewj HeefjJeej ceW meecebpem³e yeveeS
jKevesJeeuee J³eefkeÌle nw ~
íesìer YeeYeer
He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW íesìer YeeYeer SkeÀ veejer Hee$e nw ~ íesìer YeeYeer yesuee keÀer meeme Je Fbog keÀer ceeB nbw ~ peye
veewkeÀjeveer jpeJee íesìer yent yesuee keÀer efMekeÀe³ele Gvemes keÀjleer nw, lees Jen yesuee keÀe He#e uesles ngS Gmes mecePeeles ngS
keÀnleer nQ, efkeÀ ``Jen lees ye®®eer nw efceÞeeveer, let Yeer GmekesÀ meeLe ye®®eer nes ieF& ~''
Jen SkeÀ Oew³e&Jeeve, Deewj iecYeerj efJe®eejeW Jeeueer veejer nQ ~ peye yesuee, veewkeÀjeveer jpeJee keÀes keÀece mes efvekeÀeue osleer
nw, leye íesìer yent Gmes Fme keÀece kesÀ efueS yengle [e@bìleer nbw, efkebÀleg kegÀí efove kesÀ yeeo Jes jpeJee keÀes efHeÀj mes keÀece Hej
ICSE IX & X 227
Hindi Robomate+
jKeves kesÀ efueS yesuee mes keÀnleer nQ ~ Jen keÀnleer nwb efkeÀ jpeJee efHeÀj mes ieueleer veneR keÀjsieer, ceQ Gmes mecePee otBieer ~''
Jes ie=nkeÀe³e& ceW SkeÀ kegÀMeue DeeoMe& Yeejleer³e veejer nQ ~ Jes yesuee mes keÀnleer nQ efkeÀ ``Deveepe Heæ[e nw, Gmes
HeÀìkeÀvee nw ~ efce®eX Heæ[er nQ, GvnW ketÀìvee nw ~ cekeÌKeve keÀF& efoveebs keÀe FkeÀìdþe nes ie³ee nw, GmekeÀe Ieer yeveevee nw ~
yeermeeW otmejs keÀece nQ Deewj efove {ue jne nw ~'' Fme keÀLeve mes GvekesÀ kegÀMeue ie=efnCeer nesves keÀe Helee ®euelee nw ~

Þeer GHeWêveeLe `DeMkeÀ' odJeeje jef®ele SkeÀebkeÀer `metKeer [eueer' ceW meb³egkeÌle HeefjJeej HeĆeeueer kesÀ yeejs ceW ef®e$eCe efkeÀ³ee
ie³ee nw ~ SkeÀebkeÀer HeéjbYe keÀjves mes HetJe& efo³ee ie³ee GHeke´Àce kegÀí Fme He´keÀej nw ~
oeoe cetuejepe yeæ[er metPe-yetPe Deewj yegodefOeceeveer mes DeHeves HeefjJeej keÀer SkeÀlee yeveeS nQ Deewj Gme Hej DeefOekeÀej
peceeS ngS nQ ~ Jes SkeÀ JeìJe=#e keÀer YeeBefle Deìue Keæ[s nQ ~ GvekeÀe yeæ[e yesìe 1914 kesÀ cene³egodOe ceW Menero nes ie³ee
Lee ~ FmekesÀ yeoues ceW GvnW mejkeÀej mes SkeÀ cegjyyee peceerve efceueer, Hej oeoe ves DeHeves HeefjÞece, efve<þe Je otjoefMe&lee mes Gme
SkeÀ cegjyyee peceerve keÀes ome cegjyyee yevee efue³ee ~ GvekesÀ oes yesìs, Heesles GvekesÀ HeÀece&, [s³ejer Je ®eerveer efceue keÀer osKeYeeue
keÀjles nbw ~ meyemes íesìe Heeslee HejsMe vee³eye lenmeerueoej nw ~ Iej ceW leerve yengSB nb,w SkeÀ Heesleer nw Fbo,g Jen Heæ{er-efueKeer nw ~ HejsMe
keÀe efJeJeen yesuee mes neslee nw pees ieeBJe Yej ceW meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-efueKeer nw ~ peye mes yesuee Fme HeefjJeej ceW DeeF&, leye mes
Iej keÀe JeeleeJejCe Lees[æ e DeMeevle nes ie³ee ~ Jen HeefjJeej ceW Iegue-efceue veneR Hee jner Leer, Gmes DeHeves memegjeue ceW Ssmee ueie
jne Lee pewmes Jen HejeS ueesieeW kesÀ yeer®e Dee ieF& nes ~ Iej keÀer Dev³e efm$e³eeB Yeer Gmemes otjer yeveekeÀj jKeleer Leer Deewj GmekeÀer
yegjeF& keÀjleer Leer ~
Iej kesÀ yeenj SkeÀ yeæ[e yejeceoe nw ~ efpeme yejeceos ceW Iej keÀer meYeer eqm$e³eeB efceueleer nQ ~ oesHenj nesves ceW DeYeer osj
nw ~ Heoe& Kegueves kesÀ Leesæ[er osj yeeo Fbog iegmmes ceW He´JesMe keÀjleer nw ~ yeæ[er yent GmekesÀ Heerís Meeble YeeJe mes ®eueleer ngF& Deeleer
nw ~ Jes oesveeW HejsMe keÀer Helveer yesuee kesÀ yeejs ceW yeele keÀjleer nbw efkeÀ yesuee ie´ps egSì nw leLee Fme HeefjJeej ceW meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-
efueKeer nw ~ Jen SkeÀ mebHevve Iejeves mes DeeF& nw FmeefueS DeHeves cee³ekesÀ kesÀ meeceves efkeÀmeer keÀes kegÀí veneR mecePeleer nw ~ Fbog
yeæ[er yent keÀes yeleeleer nw efkeÀ yesuee ves efHeíues ome Je<eeX mes keÀece keÀjleer Dee jner efceÞeeveer jpeJee keÀes ³en keÀnkeÀj keÀece mes
nìe efo³ee efkeÀ Gmes keÀece keÀjvee veneR Deelee ~ yesuee kesÀ Fme J³eJenej mes yeæ[er yent, Fbo,g íesìer YeeYeer Deeefo meYeer HejsMeeve
nes peeles nQ ~ leYeer cebPeueer yent nBmeleer ngF& He´JesMe keÀjleer nw ~ Jen yeleeleer nw efkeÀ peye HejsMe veneves ie³ee Lee lees íesìer yent
ves Iej keÀe meeje HeÀveea®ej yeenj HeWÀkeÀ efo³ee keÌ³eeWefkeÀ Jen Hegjeves {bie keÀe HeÀveer®& ej DeHeves Iej ceW veneR jKevee ®eenleer Leer ~
HejsMe ves peye íesìer yent keÀes cevee efkeÀ³ee lees Jen yeesueer efkeÀ Fme yes[ewue HeÀveea®ej mes lees veer®es Oejleer Hej ®eìeF& efyeíekeÀj yewþs
jnvee DeefOekeÀ De®íe nw ~ Fbog keÀnleer nw efkeÀ íesìer yent nj yeele ceW DeHeves cee³ekesÀ keÀer leejerHeÀ keÀjleer nw ~ HejsMe GmekesÀ
meeceves kegÀí veneR yeesuelee, Flevee ner veneR, Jen Iej kesÀ keÀece-keÀepe Yeer keÀjvee veneR ®eenleer nw ~ oeoepeer ves ®eej keÀHeæ[s
Oeesves keÀes efoS Les, Jes iegmeueKeeves ceW Heæ[s nQ ~
otmejs ¢M³e ceW oeoepeer Deejece mes yewþs ngkeÌkeÀe Heer jns nQ Deewj GvekeÀe ceBPeuee ueæ[keÀe keÀce&®ebo GvekesÀ Hewj oyee jne
nw Deewj oeoe peer keÀes ³en yeleelee nw efkeÀ Gmes Mee³eo HejsMe HeefjJeej mes Deueie nes peeS ~ GmekeÀer Helveer yesuee keÀes Iej keÀer
keÀesF& Jemleg Hemebo veneR Deeleer leLee GmekesÀ ceve ceW DeHeves cee³ekesÀ keÀes ueskeÀj DenbkeÀej keÀer YeeJevee yengle DeefOekeÀ nw ~ leYeer
HejsMe oeoepeer kesÀ Heeme Deelee nw ~ Jen oeoe mes yesuee kesÀ mebyebOe ceW yeele keÀjlee nw Deewj Jen mebkeÀes®e kesÀ meeLe GvnW yeleelee
nw efkeÀ yesuee keÀe ceve Fme Iej ceW veneR ueielee leLee Iej keÀe keÀesF& meom³e Yeer Gmes Hemebo veneR keÀjlee ~ meye GmekeÀer efveboe keÀjles
nQ ~ Jen Fme Iej ceW veneR jnvee ®eenles nw,b DekesÀues ner jnvee ®eenleer nw ~ HejsMe keÀer yeele megvekeÀj oeoe Gmes mecePeeles nQ efkeÀ
legce efkeÀmeer yeele keÀer ef®eblee cele keÀjes, ceQ meye meBYeeue uetiB ee ~ legce yent keÀe efoue cele ogKeevee ~ nce Ssmee Òe³eeme keÀjWies efkeÀ
GmekeÀes Fme Iej ceW efoue ueieevee ner Heæ[is ee ~ nce Gmes H³eej mes meBYeeue ueWies ~ ³eefo yent keÀes Iej keÀer ®eerpeW Hemebo veneR Deeleer
nQ, lees Gmes meeLe ues peekeÀj yeepeej mes GmekeÀer Hemebo keÀer ®eerpeW KejeroJee oes ~ ceQ Iej ceW meyekeÀes mecePee oBit ee ~ keÀesF& Yeer
228 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
yesuee keÀe DeHeceeve veneR keÀjsiee ~ oeoepeer Iej kesÀ meYeer meom³eeW keÀes DeHeves Heeme yegueJeeles nQ ~
oeoepeer íesìer yent kesÀ DeefleefjkeÌle Iej kesÀ meYeer meom³eeW keÀes DeHeves keÀcejs ceW yegueekeÀj mecePeeles nQ leLee keÀnles nQ efkeÀ
yesuee G®®e efMe#ee HeéHle SkeÀ yeæ[s Iej keÀer yesìer nw ~ DeHeves cee³ekesÀ ceW Jen meyemes Deeoj Heeleer nw FmeefueS ³eneB Yeer Gmes
Gef®ele Deeoj-melkeÀej efceuevee ®eeefnS ~ Jes ®esleeJeveer Yeer osles nQö ``³eefo ceQves megve efue³ee efkeÀ efkeÀmeer ves GmekeÀer nBmeer
Gæ[eF&, efkeÀmeer ves yent keÀe efvejeoj efkeÀ³ee, lees Fme Iej mes cesje veelee meoe kesÀ efueS ìtì peeSiee ~''
leermejs ¢M³e ceW nce osKeles nQ efkeÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³eeW keÀe J³eJenej Fme no lekeÀ yeoue peelee nw efkeÀ Jes yesuee
keÀes p] eªjle mes p³eeoe mecceeve osves ueieles nQ, efpemekesÀ keÀejCe yesuee mJe³eb keÀes GHese#f ele-meer cenmetme keÀjves ueieleer nw ~ peye
Jen DeHeves Heefle HejsMe mes Fme yeele keÀer efMekeÀe³ele keÀjleer nw, lees HejsMe keÀnlee nw efkeÀ ``legcnW efMekeÀe³ele Leer efkeÀ keÀesF&
legcneje Deeoj veneR keÀjlee, legcnW meyemes oyevee Heæ[lee nw, legce meyekeÀe keÀece keÀjleer nes ~'' Deye ³eefo meye legcneje Deeoj
keÀj jns nQ Deewj legcemes keÀesF& keÀece veneR keÀjJeeles nQ, lees legcnW leye Yeer HejsMeeveer nw, DeeefKej legce keÌ³ee ®eenleer nes ? HejsMe
keÀer yeeleeW mes yesuee ogKeer nes peeleer nw Deewj jesves ueieleer nw ~ Fbog yesuee kesÀ keÀcejs ceW Deeleer Deewj yesuee keÀes YeeYeer peer keÀnleer
nw, leye yesuee Gmemes keÀnleer nw efkeÀ legce cegPes efmeHe&À YeeYeer keÀnes, cegPes Flevee mecceeve cele oes ~ legce meye Ssmee keÌ³eeW keÀj jns
nes ? yesuee kesÀ Hetíves Hej Jen yeleeleer nw efkeÀ oeoepeer ves Iej kesÀ meYeer meom³eeW keÀes mecePee³ee nw efkeÀ Iej ceW meyekeÀes DeeHekeÀe
Deeoj keÀjvee ®eeefnS ~ oeoepeer HeefjJeej kesÀ efkeÀmeer meom³e keÀe HeefjJeej mes Deueie nesvee menve veneR keÀj mekeÀles ~
³en megvekeÀj yesuee keÀer ceeveefmekeÀlee yeoue peeleer nw ~ Jen efveM®e³e keÀjleer nw efkeÀ Jen meyekesÀ meeLe efceuekeÀj keÀece
keÀjsieer ~ SkeÀ efove peye oeoe peer ves Gmes keÀHeæ[s Oeesles osKee, lees Gvnesvb es Gmes keÀece keÀjves mes cevee efkeÀ³ee ~ yesuee, oeoepeer
mes yeesueer, ``DeeHe Hes[æ mes efkeÀmeer [eueer keÀe ìtìkeÀj Deueie nesvee Hemebo veneR keÀjles, Hej keÌ³ee DeeHe ®eenWies efkeÀ Hes[æ mes ueieer
[eueer cegjPee peeS ~''
Fme He´keÀej HeefjJeej SkeÀ met$e ceW yeBOee jne ~ GmekeÀer keÀesF& Yeer [eueer ve lees metKeer Deewj ve ner ìtìkeÀj Deueie ngF& ~

MeyoeLe&
ceeveJe-Heíeefle - ceveg<³e keÀe efJekeÀeme DejepekeÀlee - osMe ceW jepee ³ee MeemekeÀ
yenglesje - yengle yeej keÀe ve nesvee
meY³e - efMe<ì, vece´ YeeJeeJesMe - YeeJegkeÀlee
efveboveer³e - efveboe keÀjves ³eesi³e mecemle kegÀìgbye - Hetje HeefjJeej
HeÝeglJe - mJeeefcelJe Deìue - eqmLej
Dee®íeeffole - {BkeÀe ngDee IeeWmeueesb - Heef#e³eeW keÀe Iej
Jeì - yejieo YeeBefle - lejn
cegjyyee - peceerve keÀe SkeÀ ceeHeoC[ pees mebleg<ì - meblees<e
25 SkeÀæ[ kesÀ yejeyej neslee nw HeefjÞece - cesnvele
efve<þe - ¢æ{ efveM®e³e otjoefMe&lee - otj lekeÀ efJe®eej keÀjvee
#eCe - Heue efve{eue - yengle LekeÀer ngF&
Heélf eeq<þle - mecceeefvele mebYeeJevee - Gcceero
Deeoj - mecceeve GHeeqmLele - neefpej
keÀesueenue - Meesj efvemleyOelee - ieeflenervelee, KeeceesMeer
efyeHeÀjer - veejepe Ye=kegÀìer - YeeQn
efceÞeeveer - Keevee yeveeves Jeeueer m$eer mleeqcYele - megvve, DeeM®e³e&, nwjeve
ICSE IX & X 229
Hindi Robomate+
leceerpe - meueerkeÀe Deeê& - vece

oerIe&efveëMJeeme - ienjer meeBme Keueue - yeeOee
HetÀnæ[ - ieBJeej efJeeqmcele - nwjeve
®eefkeÀle - nwjeve peueer-keÀìer - Kejer-Keesìer
J³ebi³e - leevee Ie=Cee - veHeÀjle
®egHeæ[er - Ieer ueieer jesìer iele yeveeF& - ogo&Mee
DeeHeeqlle - efJejesOe HeÀìkeÀves - Deeves
yeKeeve - He´Mebmee ceneMe³e - ceneso³e
iegmeueKeeves - mveeveIej DeyejeW - jpeeF& kesÀ THej keÀe Heuuee
DeHejeefOe³eeW - iegveenieejeW Deneles - Heefjmej
legvekeÀvee - ef®eæ{vee Je=#e - Hesæ[
keÀ<ì - Heeræ[e oHe& - Ieceb[
Ie=Cee - veHeÀjle He=LekeÀ - Deueie
OegOB eueer - DemHe<ì uegHle - iee³eye
MeeKeeDeeW - [eefue³eeW Meerleue - þb[er
HeguekeÀ - Deevebo Yeerveer - nukeÀer
megiebOe - cenkeÀ, KegMeyet menmee - De®eevekeÀ
efPePekeÀles - mebkeÀes®e Deepeeoer - mJeleb$elee
GodeJf eivelee - yes®ewveer efmenj - jesceebe®f ele nesvee
Dev³ecevemkeÀlee - efpemekeÀe ceve keÀneR Deewj nes Fjeoe - efJe®eej
eflejmkeÀej - Deveeoj megmebmke=Àle - efMe<ì, mebmkeÀejer
Deeoj-melkeÀej - mecceeve efvejblej - ueieeleej
DeefYeHeé³e - Fjeoe JeemleJe - mel³e
J³eefkeÌlelJe - J³eefkeÌle keÀer efJeMes<elee ³ee iegCe HejeceMe& - meueen
DevegkeÀjCe - vekeÀue, Heerís ®euevee meowJe - ncesMee
efvejeoj - DeHeceeve Mes<e - ye®ee ngDee
meerecf ele - meercee kesÀ Deboj yegodefOeceleer - mecePeoej
%eeveepe&ve - %eeve HeéHle keÀjvee DeekeÀeb#ee - F®íe
mejmeeSB - He´mevve efJeìHe - Je=#e
meg¢æ{ - cepeyetle efJeMeeue - yeæ[e
HetJe&Jele - Henues DeekegÀuelee - J³eekegÀuelee
jodoer - Kejeye ©ef®e - Hemebo
HeÀìkeÀvee - meeHeÀ keÀjvee efJeMJemeveer³e -efJeMJeeme kesÀ ³eesi³e
efmeHeÀeefjMe - ®eeHeuetmeer HeýevOe -J³eJemLee
God³ele - lew³eej Je=Lee -yeskeÀej
o³eeveleoej - F&ceeveoej mevveeìe -Meebefle
veerjJelee - Meebefle Iegìve -Ieyejenì
keÌueevle - cegjPee³ee ngDee efKevve -ogëKeer
DeO³e³eve - Heæ{eF& keÀyeeæ[er -Hegjevee ìtìe-HetÀìe
Leeve - yeBOeer ngF& uebyeeF& kesÀ keÀHeæ[s keÀe meeceeve ues peeves Jeeuee
yeæ[e ìgkeÀæ[e efleueefceueenì - yes®ewveer
230 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
þBþt e Je=#e - efyevee HelleeW Je HejKe - peeB®e

MeeKeeDeeW keÀe Hesæ[ Peeæ[vee-yegnejvee - meeHeÀ-meHeÀeF& keÀjvee
cees{æ s - yeeBme,yeWle keÀe yevee Deemeve mJes®íeHetJe&keÀ - DeHeveer F®íe mes
Heue ces leesuee
Heue ceW ceemee - yengle peuo yeoueeJe Dee peevee veemetj - Ssmee IeeJe efpemeceW mes yejeyej
ceJeeo efvekeÀuelee jns pees
keÀYeer Yejlee veneR
1. efvecveefueefKele DeJelejCeeW keÀes Heefæ{S Deewj veer®es efoS ieS He´MveeW kesÀ Gllej efueefKeS ~
keÀ) `èfHeÀj kewÀmes ®euesiee ? nceejs Iej ceW lees efceuekeÀj jnvee , yeæ[eW keÀe Deeoj keÀjvee, DeHeves Iej keÀer ªKeer keÀes otmejeW keÀer ®egHeæ[er mes
De®íe mecePevee, veewkeÀjeW Hej o³ee Deewj íesìeW Hej ...~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? GmekesÀ keÀLeve keÀe meboYe& yeleeFS ~
ii) íesìer yent ves DeHeves Heefle keÀer keÌ³ee iele yeveeF& Deewj kewÀmes ?
iii) yesuee kesÀ cee³ekesÀ Deewj memegjeue kesÀ JeeleeJejCe ceW keÌ³ee Deblej nw ?
iv) yesuee ves jpeJee keÀes keÀece mes keÌ³eeW nìe efo³ee ?
Gllej ë i) JekeÌlee íesìer YeeYeer nQ ~ peye yeæ[er yent ves ³en keÀne efkeÀ yesuee (íesìer yent) keÀes nceeje Keevee-Heervee, Henvevee-
Deesæ{vee Deeefo kegÀí Yeer Hemebo veneR nw Deewj Gmes ncemes, nceejs Heæ[esme mes Deewj nceejer nj yeele mes Ie=Cee nw ~ GmekeÀer
yeele megve keÀj íesìer YeeYeer ves GHe³eg&keÌle JeekeÌ³e keÀne ~
ii) íesìer yent ves SkeÀ efove DeHeves Heefle HejsMe keÀer Yeer De®íer iele yeveeF& ~ peye HejsMe mveeve keÀjves keÀcejs ceW ie³ee lees
yentjeveer ves meeje HeÀveea®ej efvekeÀeue keÀj yeenj jKe efo³ee Lee ~ peye HejsMe ves FmekeÀe keÀejCe Hetíe lees Gmeves keÀne efkeÀ
ceQ Fve ìtìer-HetÀìer kegÀemf e&³eeW Deewj ieues-meæ[s HeÀveer®& ej keÀes DeHeves keÀcejs ceW ve jnves otiB eer ~ HejsMe DeHevee-mee ceBng ueskeÀj jn ie³ee ~
iii) íesìer yent SkeÀ yeæ[s Iej mes DeeF& nw ~ Jen DeHeves efHelee keÀer FkeÀueewleer yesìer nw ~ ueeæ[-H³eej ceW Heueer nw, yengle Heæ{er-
efueKeer nw ~ Gmes meeqcceefuele HeefjJeej ceW jnves keÀe keÀesF& DevegYeJe veneR nw, peyeefkeÀ GmekesÀ memegjeue ceW meeqcceefuele HeefjJeej
nw ~ meye ueesie Hegjeves mebmkeÀejeW ceW {ues nQ leLee oeoe peer kesÀ efve³eb$eCe ceW jnles nQ ~ GmekesÀ cee³ekesÀ ceW mJe®íbolee keÀe
JeeleeJejCe Lee, JeneB GmekeÀes yengle ceeve-mecceeve efceuelee Lee Deewj Jen DeHeves efHelee keÀer FkeÀueewleer ueæ[keÀer Leer ~
iv) yesuee ves jpeJee keÀes keÀece mes ³en keÀnkeÀj nìe efo³ee efkeÀ Gmes keÀece keÀjvee venerb Deelee ~ GmekeÀer ve]pej ceW Jen SkeÀ
ieBJeej veewkeÀjeveer nw efpemekesÀ meeLe GmekeÀe ieg]peeje veneR nes mekeÀlee ~ yesuee ves keÀne efkeÀ cesjs cee³ekesÀ ceW Ssmeer ieBJeej
efceÞeeveer (jpeJee) keÀes oes efove ceW efvekeÀeue oWies, Jen SkeÀ Ieæ[er Yeer veneR efìkeÀ HeeSieer ~ GmekeÀer mees®e ³en Leer efkeÀ
veewkeÀjeveer keÀes keÀece keÀjves keÀe meueerkeÀe venebr nw ~ Ssmeer veewkeÀjeveer cegPes venebr ®eeefnS ~
Ke) ``ceQ keÀne keÀjlee nBt ve yesìe efkeÀ SkeÀ yeej Je=#e mes pees [eueer ìtì ieF& Gmes ueeKe Heeveer oes GmeceW Jen mejmelee ve DeeSieer Deewj
nceeje HeefjJeej yejieo kesÀ Fme ceneve Hes[æ keÀer YeeBelf e nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS leLee GHe³egk& eÌle keÀLeve eqkeÀme meboYe& ceW keÀne ie³ee nw ?
ii) oeoepeer ves DeHeves HeefjJeej keÀer leguevee yejieo kesÀ Hes[ æ mes keÌ³eeW keÀer ?
iii) keÀce&®ebo ves oeoepeer keÀes keÌ³ee yelee³ee ?
iv) Fme SkeÀebkeÀer keÀs ceeO³ece mes uesKekeÀ ves keÌ³ee meboMs e efo³ee nw ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e kesÀ JekeÌlee oeoe cetuejepe nQ ~ Jes DeHeves HeefjJeej keÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOekeÀj jKevee ®eenles nQ ~ Je<ees¥ Fme
Jeì keÀer mebieefle ceW jnves kesÀ keÀejCe oeoe Jeì keÀer ner YeeBefle ceneve efoKeeF& osles nQ ~ GvekeÀer Gce´ 72 Je<e& nw, Hejbleg
GvekeÀe Mejerj DeYeer lekeÀ PegkeÀe veneR nw~ GvekeÀer meHesÀo oeæ{er Jeì keÀer uecyeer-uecyeer peìeDeeW keÀer YeeBefle GvekeÀer
veeefYe keÀes ítleer ngF,& ceevees Oejleer keÀes ítves keÀe ÒeCe efkeÀS ngS nw ~ GvekeÀe ceBPeuee yesìe keÀce&®ebo GvekesÀ Heeme yewþkeÀj
GvekesÀ HeeBJe oyee jne nw Deewj ye®®es DeeBieve ceW Kesue jns nQ ~ Jes Jeì keÀer SkeÀ Hetjer [eueer ueekeÀj DeeBieve ceW ueieeles nQ
Deewj Gmes Heeveer osles nQ ~ Gme mece³e oeoe peer GHe³eg&keÌle JeekeÌ³e keÀnles nQ ~
ICSE IX & X 231
Hindi Robomate+
ii) oeoepeer ves DeHeves HeefjJeej keÀer leguevee yejieo mes FmeefueS keÀer keÌ³eeWekf eÀ Jeì Je=#e keÀer DeveskeÀ [eefue³eeB nesleer nQ, efpeve
Hej DeveskeÀ HeéefCe³eeW keÀes DeeÞe³e efceuelee nw ~ Jeì Je=#e keÀer [eefue³eeB DeeHeme ceW yengle cepeyetleer mes peg[æ er nesleer nQ, Gmeer
He´keÀej oeoe peer keÀe HeefjJeej Yeer DeeHemeer mebyebOeeW ceW cepeyetleer mes pegæ[e Lee ~ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³eeW kesÀ yeer®e Òesce
Deewj Deelceer³elee Leer ~ efpeme ÒekeÀej Hes[æ keÀer meYeer [eefue³eeB Hesæ[ mes peg[æ er jnleer nQ, ®eens Jen íesìer ne ³ee yeæ[er Gmeer
ÒekeÀej oeoepeer ves Yeer DeHeves HeefjJeej kesÀ Òel³eskeÀ meom³e keÀes SkeÀ [eueer keÀer YeeBefle DeHeves mes peesæ[s Lee ~
iii) keÀce&®ebo ves oeoe peer keÀes yelee³ee efkeÀ DeeHekesÀ Jeì Je=#e mes Mee³eo SkeÀ [eueer ìtìkeÀj Deueie nes peeS ~ Mee³eo meyemes
íesìe Heeslee HejsMe HeefjJeej mes Deueie nes peeS keÌ³eeWekf eÀ GmekeÀer Helveer yesuee keÀes nceejs Iej keÀe jnve-menve Hemebo veneR
nw~ Gmes Fme Iej ceW keÀ<ì nes jne nw ~ íesìer yent kesÀ ceve ceW DenbkeÀej yengle DeefOekeÀ nw ~ ceQves kegÀí efove Henues ceueceue
kesÀ Leeve Deewj jpeeF& kesÀ Deyejs ueekeÀj efoS Les, Jes íesìer yent keÀes Hemebo veneR DeeS ~ Jen Fme Iej keÀes Ie=Cee keÀer ¢eq<ì
mes osKeleer nw ~
iv) SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes `GHeWêveeLe DeMkeÀ' ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ³eefo ceveg<³e otjoefMe&lee, metPe-yetPe Deewj
mecePeoejer mes keÀece ues, lees HeeefjJeeefjkeÀ mecem³eeDeeW keÀes meguePee³ee pee mekeÀlee nw Deewj HeefjJeej keÀes ìtìves mes
ye®ee³ee pee mekeÀlee nw ~ SkeÀ yeej HeefjJeej ceW ³eefo ojej Heæ[ peeS, HeefjJeej efyeKej peeS, lees efkeÀlevee Yeer He´³elve
efkeÀ³ee peeS, Jen pegæ[ veneR Heelee FmeefueS HeefjJeej keÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOes jKeves kesÀ efueS DeeHemeer Òesce Deewj
meecebpem³e DeeJeM³ekeÀ nw ~
ie) ``cegPes efkeÀmeer ves yelee³ee lekeÀ veneR ~ ³eefo keÀeFs & efMekeÀe³ele Leer, lees Gmes efceìe osvee ®eeefnS Lee ~ nukeÀe-r meer KejeW®e Hej Yeer ³eefo
lelkeÀeue oJeeF& ve ueiee oer peeS, yeæ{keÀj SkeÀ yeæ[e IeeJe yeve peeleer nw Deewj ³ener IeeJe veemetj nes peelee nw, efHeÀj ueeKe cejnce
ueieeDees þerkeÀ veneR neslee ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? Jes HejsMe kesÀ yeejs ceW keÌ³ee veneR peeveles Les ?
ii) yesuee kesÀ efJe<e³e ceW oeoe cetuejepe keÌ³ee keÀnvee ®eenles Les ?
iii) keÀce&®ebo oeoe peer keÀes efkeÀmekesÀ yeejs cebs yeleeles nQ ? GmekeÀe Heefj®e³e oerefpeS ~
iv) yesuee keÀer keÌ³ee mecem³ee Leer ? oeoe peer ves yesuee keÀer mecem³ee keÀe nue kewÀmes efvekeÀeuee ?
Gllej ë i) JekeÌlee oeoe cetuejepe peer nQ ~ peye keÀce&®ebo ves GvekeÀes yelee³ee efkeÀ Mee³eo HejsMe HeefjJeej mes Deueie nesvee ®eenlee nw
keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀer Helveer yesuee keÀes HeefjJeej mes kegÀí mecem³eeSB nQ ~ keÀce&®ebo keÀer yeele megvekeÀj oeoe peer ves keÀne efkeÀ ceQ
Fme mebyebOe ceW kegÀí Yeer veneR peevelee ~
ii) oeoe cetuejepe yesuee kesÀ efJe<e³e ceW keÀnvee ®eenles nwb efkeÀ pewmes ner keÀesF& mecem³ee, GmekeÀe legjble meceeOeeve keÀj osvee
®eeefnS, Dev³eLee yeeo ceW Jen Fleveer yeæ[er nes peeleer nw efkeÀ efHeÀj GmekeÀe meceeOeeve veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee ~ íesìer
yent keÀes peye nceejs Iej ceW KegMe veneR Leer, lees cegPes yeleevee ®eeefnS Lee ~ ceQ GmekeÀe nue DeJeM³e efvekeÀeuelee ~ keÀeFs & Yeer
mecem³ee yeæ[er yeves Gmemes Henues Gme mecem³ee keÀes efceìe osvee ®eeefnS ~ Dev³eLee Jen HejsMeeve keÀjleer nw ~
iii) keÀce&®ebo ves oeoe peer keÀes íesìer yent yesuee kesÀ efJe<e³e ceW yelee³ee efkeÀ GmekesÀ ceve ceW IeceC[ keÀer YeeJevee DeeJeM³ekeÀlee
mes kegÀí p³eeoe ner nw ~ Jen DeHeves cee³ekesÀ keÀes memegjeue mes DeefOekeÀ Hewmes Jeeuee mecePeleer nw Deewj Fme Iej keÀes Ie=Cee keÀer
¢eq<ì mes osKeleer nw ~ yesuee ueenewj kesÀ SkeÀ Òeefleef<þle leLee mebHevve kegÀue keÀer megefMeef#ele ueæ[keÀer nw ~ Jen DeHeves
memegjeue ceW meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-efueKeer nw ~ yesuee DeHeves Iej ceW FkeÀueewleer nw, Gmes cee³ekesÀ cesb yengle H³eej Deewj mecceeve
efceuee Lee, Jener H³eej Deewj mecceeve Jen DeHeves memegjeue mes Yeer ®eenleer nw ~ oeoepeer kesÀ Òe³eeme mes Gmes Jener ceeve-
mecceeve ÒeeHle neslee nw uesekf eÀve Jen memegjeue ceW mecceeve veneR yeequkeÀ He´sce ®eenleer Leer ~
iv) yesuee keÀer mecem³ee ³en Yeer efkeÀ Jen DeHeves memegjeue ceW Iegue - efceue veneR Hee jner Leer ~ Gmes JeneB Ssmee ueie jne Lee, pewmes
Jen Heje³eesb kesÀ yeer®e Dee ieF& nes ~ oeoe peer ves Iej kesÀ meYeer meom³eeW keÀes SkeÀ efove yeguee³ee Deewj keÀne efkeÀ íesìer yent
232 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Gce´ ceW ve mener DekeÌue ceW nce meyemes yeæ[er nw FmeefueS Gmes ³eneB Jener Deeoj efceues pees Gmes DeHeves cee³ekesÀ ceW HeéHle Lee ~ meye
GmekeÀe keÀnvee ceeveW ~ ³eefo ceQves megve efue³ee efkeÀ efkeÀmeer ves íesìer yent keÀe efvejeoj efkeÀ³ee nw ³ee nBmeer Gæ[eF& nw, lees Fme
Iej mes cesje veelee meoe kesÀ efueS ìtì peeSiee ~ oeoe peer keÀer yeele keÀe mekeÀejelcekeÀ Demej ngDee ~ yesuee HeefjJeej mes
Deueie veneR ngF& yeequkeÀ meyekesÀ meeLe efceuepegue keÀj keÀece-keÀepe ceW neLe yeBìeves ueieer ~ Fme He´keÀej oeoepeer ves yesuee
keÀer mecem³ee keÀe nue efvekeÀeuee ~
Ie) ``þBþt e Je=#e DeekeÀeMe keÀes ítves Hej Yeer DeHeveer cenevelee keÀe efmekeÌkeÀe nceejs efoueeW Hej Gme mece³e lekeÀ veneR yewþe mekeÀlee peye lekeÀ
DeHeveer MeeKeeDeeW ceW Jen Ssmes Helles veneR ueelee efpevekeÀer Meerleue megKeo íe³ee ceve kesÀ mecemle leeHe keÀes nj ues Deewj efpevekesÀ HetÀueeW
keÀer Yeerveer-Yeerveer megiebOe nceejs HeéCeeW ceW HeguekeÀ Yej os ~''
He´Mve ë i) oeoepeer keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) oeoepeer kesÀ Devegmeej J³eefkeÌle HeefjJeej mes efkeÀme HeefjefmLeefle ceW Deueie nesvee ®eensiee ?
iii) oeoepeer þBþt s Je=#e keÀe GoenjCe osles ngS keÌ³ee mecePeevee ®eenles nwb ?
iv) HejsMe oeoepeer keÀes efkeÀmekesÀ efJe<e³e ceW yeleelee nw ?
Gllej ë i) JekeÌlee oeoe peer nw ~ oeoe cetuejepe HeefjJeej kesÀ cegefKe³ee nQ ~ GvekeÀer uebyeer oeæ{er nw Deewj Jes 72 Je<e& kesÀ nes ®egkesÀ nQ
uesefkeÀve GvekeÀe Mejerj peje Yeer PegkeÀe veneR nw ~ GvekesÀ leerve ueæ[kesÀ nQ ~ SkeÀ ueæ[keÀe cene³egodOe ceW ueæ[les mece³e
Menero nes ie³ee ~ oes yesìs Deewj Heesles peceerve, HeÀece&, [s³ejer Deewj ®eerveer kesÀ keÀejKeeves keÀe keÀece osKeles nQ ~
ii) oeoe peer kesÀ Devegmeej J³eefkeÌle HeefjJeej mes leye Deueie nesvee ®eensiee, peye Gmes Ie=Cee kesÀ yeoues Ie=Cee oer peeSieer ~
³eefo Gmes Ie=Cee kesÀ yeoues mvesn efceuesiee, lees GmekeÀer veHeÀjle Kelce nes peeSieer Deewj Jen HeefjJeej mes Òesce keÀjves
ueiesiee ~ DeHeves DeeHekeÀes HeefjJeej kesÀ Devegmeej {eue uesiee Deewj HeefjJeej mes keÀYeer Deueie nesvee veneR ~
iii) þBtþs Je=#e kesÀ GoenjCe mes oeoe peer ves mHe<ì efkeÀ³ee nw efkeÀ keÀesF& Yeer HeefjJeej kesÀJeue yeæ[e efoKeves mes yeæ[e veneR nes
peelee ~ HeefjJeej keÀe yeæ[HHeve Fmeer yeele ceW nw efkeÀ Jen GmeceW jnves Jeeues meYeer meom³eeW keÀes mvesn os ~ GvekeÀer
mecem³eeDeeW keÀes Meebefle mes meguePeeS Deewj meyekeÀes He´mevve jKes ~ meye SkeÀ-otmejs kesÀ megKe-ogKe ceW meeLe osb ~
iv) HejsMe ves oeoe peer keÀes yelee³ee efkeÀ HeefjJeej ceW keÀesF& Yeer yesuee keÀes Hemebo veneR keÀjlee ~ meye GmekeÀer efveboe keÀjles nQ ~ meye
cegPemes GmekeÀer efMekeÀe³ele keÀjles nQ ~ meYeer cegPes leeves osles nQ efkeÀ ceQ GmekesÀ neLeeW efyekeÀ ie³ee nBt leLee Gmes kegÀí veneR
mecePeelee ~ FOej yesuee HejsMeeve nw ~ Jen keÀnleer nw efkeÀ Iej kesÀ meYeer meom³e GmekeÀe DeHeceeve keÀjles nQ, GmekeÀer nBmeer
Gæ[eles nQ Deewj GmekeÀe mece³e yejyeeo keÀjles nQ ~ Gmes Ssmee ueielee nw efkeÀ Jen Heje³eeW kesÀ yeer®e Dee ieF& nw ~ Gmes ³eneB
keÀesF& Yeer DeHevee vepej veneR Deelee nw ~
*) ``keÀece uesves keÀe {bie Gmes Deelee nw, efpemes keÀece keÀer HejKe nes ~ megyen-Meece Pee[t osves cee$e mes keÀceje mee]HeÀ veneR nes peelee ~
GmekeÀer yeveeJeì-mepeeJeì Yeer keÀesF& ®eerpe nw ~ ve peeves legce ueesie efkeÀme lejn Fve HetÀnæ[ veewkeÀjeW mes iegpeeje keÀj uesles nes ~
He´Mve ë i) Fvog keÌ³eeW veejepe nw ? Jen yesuee kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee keÀnleer nw ?
ii) yesuee ves DeHeves cee³ekesÀ kesÀ mebyebOe ceW keÌ³ee keÀne ?
iii) jpeJee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~ Jen íesìer YeeYeer mes keÌ³ee keÀnleer nw ?
iv) yeæ[er yent, yesuee kesÀ meboYe& ceW íesìer YeeYeer keÌ³ee keÀnleer nw ? íesìer YeeYeer ves DeHeves Iej kesÀ meboYe& ceW keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) yesuee Iej keÀer íesìer yent nw ~ Gmeves efceÞeeveer keÀes keÀece mes efvekeÀeue efo³ee FmeefueS Fvog yesuee mes veejepe nw ~ Fvog yesuee
kesÀ efJe<e³e ceW keÀnleer nw efkeÀ Jen ncesMee DeHeves cee³ekesÀ keÀer leejerHeÀ keÀjleer nw ~ memegjeue keÀer ncesMee Deuees®evee keÀjleer
jnleer nw ~ DeHeves cee³ekesÀ kesÀ meeceves Jen nceW kegÀí mecePeleer ner veneR nw ~ Jen ncesMee nceejs Iej keÀe DeHeceeve keÀjleer nw ~
ii) yesuee DeHeves cee³ekesÀ kesÀ mebyebOe ceW keÀnleer nw efkeÀ cesjs cee³ekesÀ ceW veewkeÀjeW keÀes keÀece keÀer peevekeÀejer nw ~ ³eneB kesÀ veewkeÀj ieBJeej
nQ ~ ve peeves Fme Iej kesÀ ueesie efkeÀme lejn Fve HegÀn[æ veewkeÀjebs mes iegp] eeje keÀj uesles nQ ~ keÀeFs & Gmemes kegÀí keÀnlee ner veneR ~ cesjs
ICSE IX & X 233
s
Hindi Robomate+
cee³ekesÀ ceW Ssmeer ieBJeej veewkeÀjeveer oes efceveì Yeer veneR efìkesÀieer ~ ³eneB kesÀ ueesieeW keÀes Keevee, Heervee, Henvevee-Dees{æ vee
kegÀí Yeer veneR Deelee ~
iii) jpeJee efceÞeeveer nw ~ Jen oeoe cetuejepe kesÀ Iej Hej Keevee yeveeleer nw ~ yesuee keÀes jpeJee keÀe keÀece Hemebo venerb
Deelee, FmeefueS Jen Gmes [eBìleer nw Deewj keÀece mes Yeer nìe osleer nw ~ jpeJee íesìer YeeYeer mes keÀnleer nw efkeÀ Fleves
yejme nes ieS DeeHekeÀer mesJee keÀjles, Deepe lekeÀ keÀYeer efkeÀmeer ves cesje DeHeceeve veneR efkeÀ³ee Lee ~ Deepe mes ceQ íesìer yent keÀe
keÀece veneR keÀªBieer ~ cegPes DeeHe DeHeves Heeme ner jefKeS, cewb DeeHekeÀe ner keÀece keÀªBieer ~
iv) yeæ[er yent, yesuee kesÀ meboYe& ceW íesìer YeeYeer mes keÀnleer nw efkeÀ íesìer yent yesuee keÀes nceeje Keevee-Heervee, Henvevee-Dees{æ vee
kegÀí Yeer Hemebo veneR nw ~ Jen nceejer He´l³eskeÀ yeele mes Ie=Cee keÀjleer nw ~ íesìer YeeYeer DeHeves Iej kesÀ meboYe& ceW keÀnleer nw
efkeÀ nceejs Iej ceW lees yeæ[eW keÀe mecceeve keÀjvee, efceuepeguekeÀj jnvee, DeHeves Iej kesÀ ªKes-metKes Yeespeve keÀes otmejeW kesÀ
HekeÀJeeve mes De®íe mecePevee, veewkeÀjeW Hej o³ee keÀjvee, íesìeW mes H³eej keÀjvee Deewj GvekeÀer ieueefle³eesb keÀes ceeHeÀ keÀjvee,
³ener nceejs Iej kesÀ efve³ece nwb ~ ³ener nceejs Iej kesÀ mebmkeÀej nQ, Gmes Ssmee veneR keÀjvee ®eeefnS ~
®e) ``Fme HeÀveea®ej Hej nceejs oeoe yewþles Les, efHelee yewþles Les, ®ee®ee yewþles Les ~ Gve ueesieeW keÀes keÀYeer Mece& veneR DeeF& ~ GvneWves
keÀYeer HeÀveea®ej kesÀ meæ[s ieues nesves keÀer efMekeÀe³ele veneR keÀer ~ ''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e keÀe He´mebie efueefKeS ~ ³en efkeÀme HeefjeqmLeefle ceW keÀne ie³ee nw ?
ii) He´mlegle keÀLeve keÀewve, efkeÀmemes Deewj efkeÀme meboYe& ceW keÀn jne nw ?
iii) ceBPeueer yent kesÀ Devegmeej HejsMe DeHeveer Helveer keÀes kewÀmes mecePeelee nw ?
iv) keÀneveer keÀe keÌ³ee GodoMs ³e nw ?
Gllej ë i) íesìer yent DeHeves keÀcejs keÀer meHeÀeF& keÀj jner Leer ~ Gmeves Iej cebs Je<eexb mes jKes ngS meejs HeÀveea®ej keÀes yeenj efvekeÀeue keÀj
jKe efo³ee ~ HejsMe ves peye Gmes cevee efkeÀ³ee, lees yesueeves pees meeceeve Heæ[e Lee Jen Yeer Gþe keÀj yeenj HesÀkb eÀ efo³ee ~ leye
HejsMe ves GHe³e&gkeÌle yeele keÀner ~
ii) He´mlegle keÀLeve HejsMe ves DeHeveer Helveer yesuee mes keÀne Lee efkebÀleg Fme keÀLeve keÀes ceBPeueer yent Iej keÀer Dev³e eqm$e³eebs mes keÀn
jner nQ ~ ³en keÀLeve HejsMe DeHeveer Helveer yesuee mes leye keÀnlee nw, peye yesuee DeHeves keÀcejs keÀe meeje HeÀveea®ej yeenj
efvekeÀeue osleer nw Deewj keÀnleer nw efkeÀ ³en HeÀveea®ej meæ[e-ieuee nw ~ ceQ Fme HeÀveea®ej keÀes DeHeves keÀcejs ceW veneR jKetiB eer ~
Ssmes HeÀveea®ej ceW yewþves mes De®íe nw efkeÀ ceQ peceerve ceW ®eìeF& efyeíekeÀj yewþtB ~
iii) ceBPeueer yent kesÀ Devegmeej HejsMe DeHeveer Helveer yesuee keÀes mecePeelee nw efkeÀ GmekesÀ meYeer HetJe&pe Gme HeÀveea®ej keÀe GHe³eesie
keÀjles Les, GvnW keÀYeer Meefce&voieer cenmetme veneR ngF& ~ Jes HeÀveea®ej keÀes keÀYeer meæ[e-ieuee venerb mecePeles Les FmeefueS ncebs
Yeer GmekeÀe GHe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~ GvekesÀ odJeeje yeveeS ieS JemlegDeeW keÀe DeHeceeve veneR keÀjvee ®eeefnS ~ HejsMe kesÀ
keÀnves keÀe DeeMe³e ³en nw efkeÀ ncebs HetJe&peebs mes HeéHle efkeÀmeer Yeer Jemleg keÀes yeskeÀej venebr mecePevee ®eeefnS yeequkeÀ GmekeÀe
mecePeoejer mes GHe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer `metKeer [eueer' ceW uesKekeÀ ves meb³egkeÌle HeefjJeej keÀer HeĆeeueer keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW
uesKekeÀ ves ³en efoKee³ee nw efkeÀ peye veF& yent DeHeves memegjeue ceW Deeleer nw, pees DeeOegevf ekeÀ SJeb veS efJe®eejeW keÀer nw ~ Gmes
JeneB meeje ceenewue ve³ee ueielee nw ~ Jen memegjeue keÀer leguevee DeHeves cee³ekesÀ mes keÀjves ueieleer nw ~ GmekesÀ efueS veS
ceenewue ceW meecebpem³e yewþevee keÀefþve nes peelee nw ~ efpemekesÀ keÀejCe HeeefjJeeefjkeÀ Peieæ[s keÀer MegªDeele nesves ueieleer
nw Deewj HeefjJeej ceW Demeblees<e J³eeHle nesves ueielee nw ~ oeoepeer Ssmee veneR nesves osvee ®eenles nQ ~ Jes HeefjJeej kesÀ meYeer
meom³eeW keÀes yegueekeÀj mecePeeles nQ Deewj íesìer yent keÀe mecceeve keÀjves keÀes keÀnles nQ ~ oeoepeer keÀer HeefjHekeÌJe yegodeOf e
kesÀ HeefjCeece mJeªHe Iej kesÀ keÀe³e& ceW men³eesie ve osves Jeeueer m$eer Yeer mJes®íe mes Iej kesÀ keÀece ceW men³eesie osves ueieer ~
SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀer keÀej ³en oMee&vee ®een jns nQ efkeÀ DeeHemeer mecePeoejer leLee menveMeeruelee mes yeæ[er-
yeæ[er mecem³eeDeeW keÀes meguePee³ee pee mekeÀlee nw ~ ³eneB uesKekeÀ keÀe He´³eeme meHeÀue ngDee efkeÀ keÀþesjlee Hej keÀesceuelee
mes efJepe³e HeéHle keÀer pee mekeÀleer nw ~
234 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
í) ``yeæ[HHeve yeenj keÀer Jemleg veneR, yeæ[HHeve lees ceve keÀe nesvee ®eeefnS Deewj yesìe Ie=Cee keÀes Ie=Cee mes veneR efceìe³ee pee mekeÀlee ~
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e keÀewve, efkeÀmemes keÀn jne nw ? keÌ³eeW ?
ii) JekeÌlee keÀe Þeeslee mes keÌ³ee mebyebOe nw ? cetuejepe keÌ³eeW ogKeer nQ ?
iii) JekeÌlee kesÀ ®eeefjef$ekeÀ efJeMes<eleeDeeW keÀe meb#esHe cesb JeCe&ve keÀerepf eS ~
iv) Fme SkeÀebkeÀer mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee efceueleer nw ?
Gllej ë i) GHe³e&gkeÌle JeekeÌ³e oeoe cetuejepe DeHeves ceBPeues ueæ[kesÀ keÀce&®ebo mes keÀn jns nbw ~ cetuejepe keÀnles nQ efkeÀ íesìer yent nceejs
Iej ceW veF&-veF& DeeF& nw ~ ³eefo Gmes veHeÀjle kesÀ yeoues veHeÀjle efceuesieer, lees GmeceW keÀYeer megOeej veneR DeeSiee ~ GmekeÀer Ie=Cee
keÀes nceW Òesce ceW yeouevee nw ~ GmekeÀer ieefule³eeW keÀes vepej Deboepe keÀj Gmes SkeÀ ceewkeÀe osvee nw ~
ii) JekeÌlee keÀe Þeeslee mes yeeHe-yesìs keÀe mebyebOe nw ~ JekeÌlee (cetuejepe) Þeeslee (keÀce&®ebo) kesÀ efHelee nQ ~ cetuejepe FmeefueS
ogKeer nQ keÌ³eeWekf eÀ íesìer yent yesuee HeefjJeej kesÀ ueesieeW keÀes Hemebo veneR keÀjleer nw ~ Jen HeefjJeej mes Deueie nesvee ®eenleer
nw ~ GvnW Fme yeele keÀer peevekeÀejer efkeÀmeer ves venerb oer ~
iii) JekeÌlee oeoe cetuejepe nQ ~ Jes HeefjJeej kesÀ cegefKe³ee nQ ~ FvekeÀer Dee³eg 72 Je<e& nw ~ Jen SkeÀ meenmeer, HeefjÞeceer Je
efve<þeJeeve J³eefkeÌle nbw ~ Jen DeHeves HeefjJeej kesÀ He´l³eskeÀ meom³e keÀe O³eeve jKeles nbw ~ oeoe peer SkeÀ HeefjHekeÌJe yegodefOe
kesÀ mJeeceer nQ, pees Ssmee Ghee³e {B{æt efvekeÀeueles nbw efkeÀ Iej kesÀ keÀeceeW cesb men³eesie ve keÀjves Jeeueer m$eer Yeer Iej kesÀ keÀe³eeX
cesb mJes®íe mes men³eesie osves ueieleer nw ~ Jen HeefjJeej ceW meyemes yengle Òesce keÀjles nQ ~ Jes DeHeves HeefjJeej keÀes SkeÀmet$e ceW
yeBeOes jKevee ®eenles nwb ~ peye GvnW keÀce&®ebo ves yelee³ee efkeÀ íesìer yent HeefjJeej kesÀ meeLe veneR jnvee ®eenleer nw, leye
oeoepeer efJe®eefuele nes ieS Deewj DeHeves HeefjJeej keÀes efyeKejves mes ye®eeves keÀer keÀesefMeMe ceW ueie ieS ~
iv) He´mlegle SkeÀekb eÀer cebs meb³egkeÌle HeefjJeej HeĆeeueer keÀe ef®e$eCe efkeÀ³ee ie³ee nw ~ Fme SkeÀekb eÀer Üeje uesKekeÀ ³en meboMs e osvee ®eenles
nwb efkeÀ HeefjJeej cebs SkeÀ otmejs Hej DeejesHe, F&<³ee&, Üs<e Je keÀìg JeeCeer keÀe He´³eesie venebr keÀjvee ®eeefnS ~ SkeÀ otmejs Hej J³ebi³eHetCe&
Yee<ee kesÀ He´³eesie mes ye®evee ®eeefnS ~ HeefjJeej keÀer [esj keÀe efmeje efkeÀmeer Ssmes J³eefkeÌle kesÀ neLeesb cesb nesvee DeeJeM³ekeÀ nw,
efpemekeÀe mecceeve Hetje HeefjJeej keÀjlee nes Deewj GmekeÀer yeele ceevelee nes, leYeer HeefjJeej keÀer kegÀMeuelee mebYeJe nw ~ ³eefo SkeÀ
mecePeoej Je menveMeerue J³eefkeÌle HeefjJeej keÀer yeeie[esj meBYeeuesiee, lees HeefjJeej kesÀ Dev³e meom³e Yeer Jewmee ner DevegmejCe
keÀjWies Deewj HeefjJeej keÀer SkeÀlee keÀe cenllJe meerKeWies ~
pe) ``yeæ[e JeemleJe cesb keÀeFs & Gcej ³ee opex mes venerb neslee ~ yeæ[e lees yegoed Of e mes neslee nw, ³eesi³elee mes neslee nw ~''
He´Mve ë i) He´mlegle keÀLeve keÀe JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀewve nw ? Jes Fvog keÀes keÌ³ee mecePeeles nQ ?
ii) oeoe cetuejepe ves efpemekesÀ efJe<e³e cesb ³en JeekeÌ³e keÀne nw GmekeÀe JekeÌlee mes keÌ³ee mebyebOe nw ? Jen Þeeslee mes Ssmee keÌ³eeW keÀnles nwb ?
iii) He´mlegle keÀLeve mes oeoe cetuejepe keÀer efkeÀme ®eeefjef$ekeÀ efJeMes<elee keÀe Helee ®euelee nw ?
iv) cetuejepe ves DeHeves HeefjJeej keÀes efkeÀme He´keÀej SkeÀmet$e ceW yeeBOe keÀj jKee nw ?
Gllej ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee oeoe cetuejepe nbw leLee Þeeslee Fbog nw ~ oeoe cetuejepe Fvog keÀes mecePeeles ngS keÀnles nQ efkeÀ
yesuee keÀe ceve Fme Iej ceW venerb ueielee ~ Jen yeæ[s Iej keÀer yesìer nw ~ p³eeoe Heæ{er-efueKeer nw ~ Jen Gce´ ceW veneR uesekf eÀve yege× f
ceW nce meyemes yeæ[er nw ~ nceW GmekeÀer ³eesi³elee keÀe ueeYe Gþevee ®eeefnS ~ nceW GmekeÀe Deeoj keÀjvee ®eeefnS ~
ii) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e HejsMe keÀer Helveer yesuee kesÀ efueS keÀne ie³ee nw ~ JekeÌlee oeoe cetuejepe nQ ~ yesuee GvekeÀs Heesles HejsMe keÀer Helveer
nw ~ Þeeslee Fbog nw ~ Jes Fbog mes Ssmee FmeefueS keÀnles nQ keÌ³eeWekf eÀ Fbog yesuee kesÀ J³eJenej kesÀ keÀejCe Gmemes veejepe nw Deewj Gmemes
ef®eæ{leer nw ~ Fbog ceW DeYeer ye®eHevee nw ~ Jen Henues Iej ceW meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-efueKeer Leer, Hejbleg yesuee kesÀ Deeves kesÀ HeM®eele
Fbog ceW F&<³ee& keÀer YeeJevee Gpeeiej nes ieF& ~
iii) He´mlegle keÀLeve mes cetuejepe kesÀ G®®e efJe®eejeW keÀe Helee ®euelee nw ~ Jes efMe#ee Deewj efMeef#ele oesveeW keÀe mecceeve keÀjles
nbw ~ Jen Fbog keÀes mecePeeles nbw efkeÀ JeemleJe cesb yeæ[e keÀesF& Gce´ mes venebr neslee, yeæ[e yegoed Of e mes neslee nw, ³eesi³elee mes neslee
ICSE IX & X 235
Hindi Robomate+
nw ~ Fme keÀLeve mes Helee ®euelee nw efkeÀ Jes nj J³eefkeÌle keÀe mecceeve keÀjles nwb leLee efMe#ee keÀe Yeer mecceeve keÀjles nQ ~ Jes
DevegYeJeer nQ, Jen J³eefkeÌle kesÀ mJeYeeJeevegmeej peeve uesles nQ efkeÀ Je kewÀmes J³eJenej mes Jen J³eefkeÌle DeHeves DeeHekeÀes yeoue mekeÀlee nw ~
iv) oeoepeer keÀes peye Iej keÀer mecem³ee kesÀ efJe<e³e ceW Helee ®euelee nw, lees Jes HeefjJeej kesÀ meYeer meom³eesb keÀes yegueekeÀj mecePeeles
nbw ~ GvekesÀ mecePeeves Hej HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e íesìer yent keÀes yengle Deeoj osves ueieles nQ, efpememes Jen HeefjJeej ceW
Iegue-efceue peeleer nw ~ Deble cebs yesuee oeoe peer mes keÀnleer nw efkeÀ efpeme He´keÀej Hesæ[ keÀer [eue Hes[æ mes Deueie neskeÀj metKe
peeleer nw, Gmeer He´keÀej HeefjJeej mes Deueie neskeÀj Jen Yeer metKeer [eueer keÀer lejn cegjPee mekeÀleer nw ~ Jen HeefjJeej mes
Deueie nesvee venerb ®eenleer ~ oeoe cetuejepe keÀer yegodefOeceeveer mes GvekeÀe HeefjJeej efyeKejves mes ye®e peelee nw ~ Fme
He´keÀej DeHeves efJeJeskeÀ mes GvneWves meyekeÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOe keÀj jKee nw ~
Pe) ``cesjer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueb-s HetÀueb,s peerJeve keÀer megKeo, Meerleue Jee³eg kesÀ mHeMe& mes Petcesb Deewj mejmeeSB ~
efJeìHe mes Deueie nesves Jeeueer [eueer keÀer keÀuHevee cegPes efmenje osleer nw ~''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle JeekeÌ³e efkeÀmeves efkeÀmemes keÀns nbw ? keÌ³eeW ?
ii) meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueves-HetÀueves mes keÌ³ee DeeMe³e nw ? `[eefue³eeB' Meyo efkeÀmekesÀ efueS He´³egkeÌle ngDee nw ?
iii) ³en efkeÀmekeÀer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀues-b HetÀuesb Deewj keÌ³eeW ?
iv) efJeìHe mes Deueie nesves Jeeueer [eueer keÀer keÀuHevee mes keÀevw e efmenj Gþlee nw Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve oeoe cetuejepe ves DeHeveer Heesleer Fbog mes keÀne nw ~ Fbog Iej ceW Heæ{er-efueKeer Deewj yegoed Of eceleer nw FmeefueS
oeoepeer Fbog keÀes mecePeeles nQ ~ Jes GmekeÀes FmeefueS Yeer mecePeeles jnles Les keÌ³eeWefkeÀ yesuee keÀer keÀner ngF& yeelebs Fvog keÀes
Hemebo venerb Leer ~ yesuee kesÀ HeefjJeej mes Deueie nesves Hej GvekesÀ Je=#e mes SkeÀ [eueer Deueie nes peeSieer Deewj oeoepeer Ssmee
veneR ®eenles nQ ~ Jes ®eenles nQ efkeÀ Hetje HeefjJeej SkeÀ meeLe Deeies yeæ{s Deewj meeLe ceW efceuepegue keÀj jns ~
ii) meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueves-HetÀueves keÀe DeeMe³e nw efkeÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e SkeÀ meeLe efceuepegue keÀj
jnsb ~ [eefue³eesb mes ner Hesæ[ yevelee nw Deewj [eefue³eeB íesìer nes ³ee yeæ[er meye Hesæ[ keÀer MeesYee yeæ{eles nQ ~ ³eefo meYeer
[eefue³eeB DeLee&le HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e KegMe jnWies, lees HeefjJeej keÀe cegefKe³ee He´mevve jnsiee DeLee&le Je=#e Yeer meoe
nje Yeje jnsiee ~ FmeefueS HeefjJeej keÀe nj meom³e KegMe jns, Deeies yeæ{s Deewj meYeer keÀes Fme Hesæ[ keÀer Meerleue
íe³ee efceueleer jns ~ `[eefue³eeB' Meyo oeoepeer ves HeefjJeej kesÀ meom³eesb kesÀ efueS He´³egkeÌle efkeÀ³ee nw ~
iii) oeoe cetuejepe keÀer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀuebs-HetÀuesb keÌ³eeWefkeÀ Jen venerb ®eenles nQ efkeÀ GvekesÀ
HeefjJeej cesb efkeÀmeer Yeer lejn keÀe celeYeso nes ~ Jen HeefjJeej kesÀ meom³eesb keÀes SkeÀ meeLe jnves kesÀ efueS keÀnles nwb ~ GvekeÀe
ceevevee nw efkeÀ yejieo kesÀ Hes[æ kesÀ meceeve HeefjJeej keÀes Yeer SkeÀpegì neskeÀj jnvee ®eeefnS ~ efpeme ÒekeÀej yejieo keÀe Hes[æ
meYeer keÀes Meerleue íe³ee oskeÀj GvnW LekeÀeve mes cegkeÌle keÀjlee nw, Gmeer ÒekeÀej oeoepeer ®eenles nwb efkeÀ HeefjJeej keÀe
Òel³eskeÀ meom³e GvekeÀer í$e íe³ee ceW jns ~ Jes SkeÀ Jeì Je=#e keÀer YeeBelf e nQ ~ Jes DeHeves HeefjJeej keÀes DeHeveer megKeo íe³ee
Òeoeve keÀj meYeer keÀes KegMeer Deewj Meebefle Òeoeve keÀjvee ®eenles nQ ~
iv) efJeìHe mes Deueie nesves Jeeueer [eueer keÀer keÀuHevee mes oeoe cetuejepe efmenj Gþles nwb ~ Jen DeHeves HeefjJeej keÀer keÀuHevee
yejieo kesÀ Heæ[sæ mes keÀjles nQ ~ efpeme He´keÀej yejieo kesÀ Hesæ[ keÀer He´l³eskeÀ [eueer SkeÀ-otmejs mes pegæ[er jnleer nQ, Gmeer He´keÀej
HeefjJeej keÀe He´l³eskeÀ meom³e SkeÀ-otmejs mes pegæ[e jns ~ oeoe peer Yeer ®eenles nQ efkeÀ GvekesÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e SkeÀ
otmejs mes Hećs e keÀjbs SJeb efceuepegue keÀj jnbs ~ Jes DeHeves peerles peer HeefjJeej kesÀ meom³eeW keÀes efyeKejles ngS veneR osKevee ®eenles nQ ~
ì) ``cesjer DeekeÀe#B ee nw efkeÀ meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueW-HetÀueW, peerJeve keÀer megKeo, Meerleue Jee³eg kesÀ mHeMe& mes PetceW Deewj mejmejeSB ~ efJeìHe mes
Deueie nesves Jeeueer [eueer keÀer keÀuHevee ner cegPes efmenje osleer nw ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀewve, efkeÀmemes efkeÀme meboYe& ceW keÀn jne nw ?
ii) meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueves-HetÀueves mes keÌ³ee DeeMe³e nw ? `[eefue³eeB' Meyo efkeÀmekesÀ efueS He´³egkeÌle ngDee nw ?
236 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) efkeÀmekeÀer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye KegMeneue jnW Deewj keÌ³eeW ? Fme SkeÀebkeÀer mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee efceueleer nw ?
iv) He´mlegle keÀLeve mes JekeÌlee keÀer efkeÀme ®eeefjef$ekeÀ efJeMes<elee keÀe Helee ®euelee nw ? DeHeves efJe®eej Yeer He´mlegle keÀerepf e³es ~
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve oeoe cetuejepe DeHeveer Heesleer Fvog mes keÀnles nQ , peye oeoepeer keÀer íesìer Heleesnt yesuee DeHeves memegjeue
ceW Deeleer nw lees HeefjJeej ceW nue®eue ce®e peeleer nw efkebÀleg yesuee meyemes DeefOekeÀ Heæ{er-efueKeer Leer ~ íesìer yent yesuee kesÀ
HeefjJeej ceW ve Oegue-efceue Heeves kesÀ keÀejCe Fbog yesuee mes veejepe nw ~ oeoepeer veneR ®eenles efkeÀ efkeÀmeer keÀejCe JeMe yesuee
HeefjJeej mes Deueie nes FmeefueS Jes Fbog nQ mecePeeles nw efkeÀ yesuee keÀe mecceeve keÀjW leeefkeÀ GmekeÀe ceve Gme Iej ceW ueie peeS ~
ii) meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueves-HetÀueves keÀe DeeMe³e nQ efkeÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e SkeÀ meeLe efceue-petue keÀj Heśce
mes jnW ~ [eefue³eeW mes ner Hesæ[ yevelee nw ®eens [eefue³eeB íesìer nes ³ee yeæ[er DeLee&le HeefjJeej kesÀ íesì-s yeæ[s meom³eeW mes ner
Hetje HeefjJeej yevelee nw ~ Iej kesÀ meejs meom³eeW mes ner Iej keÀer MeesYee yeæ{leer nw ~ HeefjJeej kesÀ He´l³eskeÀ meom³e KegMe jnsiee
lees HeefjJeej ceW KegMeneueer jnsieer Deewj SkeÀ njs-Yejs Je=#e keÀer YeeBefle uenjeSiee meYeer keÀes njs-Yejs Je=#e keÀer Meerleue
íe³ee HeéHle nesieer ~ `[eefue³eeB' Meyo keÀe He´³eesie ³eneB HeefjJeej kesÀ meom³eeW kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ~ efpeme He´keÀej
Hesæ[ keÀer [eefue³eeW mes Hesæ[ nje-Yeje efoKelee nw, Jewmes ner HeefjJeej kesÀ meom³eeW mes HeefjJeej KegMeneue efoKelee nw ~
iii) HeefjJeej kesÀ cegefKe³ee oeoe cetuejepe keÀer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye KegMeneue jnW keÌ³eeWekf eÀ Jes veneR, ®eenles efkeÀ HeefjJeej kesÀ
efkeÀmeer Yeer meom³e kesÀ ceve ceW kegÀí celeYeso nes ~ Deiej Ssmee ngDee lees HeefjJeej kesÀ efyeKejves keÀe Ye³e jnsiee ~ Jen
HeefjJeej kesÀ meYeer meom³ee kesÀ ceve ceW Hećs e-YeeJevee peeie´le keÀjvee ®eenles nwb leeefkeÀ keÀesF& HeefjJeej mes Deueie ve nes, efpeme
He´keÀej yejieo keÀe Hesæ[ DeHeveer MejCe ceW DeeS HeéefCe³eeW keÀes Meerleue íe³ee Heóeve keÀjlee nw, Gmeer He´keÀej oeoepeer
®eenles nQ efkeÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e GvekeÀer í$e-íe³ee ceW jnW ~ Jes DeHeves HeefjJeej keÀes DeHeveer megKeo íe³ee keÀe
Deevebo Heóeve keÀjvee ®eenles nQ ~
Fme SkeÀebkeÀer mes nceW ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ nceW menveMeerue Je mecePeoej nesvee ®eeefnS Deewj HeefjJeej kesÀ
He´l³eskeÀ meom³e keÀe mecceeve keÀjvee Je GvekeÀer YeeJeveeDeeW keÀes mecePevee ®eeefnS ~ SkeÀlee ceWs ner yeue neslee nw ~ ³eefo
HeefjJeej ceW efceue-peguekeÀj jns,b lees He´l³eskeÀ mecem³ee keÀe meceeOeeve menpelee mes nes peelee nw ~
iv) He´mlegle keÀLeve mes oeoepeer kesÀ G®®e efJe®eejeW keÀe Helee ®euelee nw Jen HeefjÞeceer, meenmeer Je efve<þeJeeve J³eefkeÌle nQ Deewj
DeHeves HeefjJeej kesÀ He´l³eskeÀ meom³e keÀe O³eeve jKeles nQ ~ Gce´ ceW 72 Je<e& kesÀ nesves Hej Yeer GvekeÀe Mejerj PegkeÀe veneR nw ~ íesìer
yent yesuee keÀer ieueefle³eeW keÀes Yeer Jen menpelee mes vep]ejDeboep]e keÀjles nQ Deewj DeHeveer metPe-yetPe mes HeefjJeej JeeueeW keÀes
mecePee-yegPeekeÀj yesuee keÀe O³eeve jKeves kesÀ efueS keÀnles nQ ~ oeoepeer kesÀ ®eefj$e mes ³en efme× neslee nw efkeÀ HeefjJeej
keÀer efpeccesoejer efkeÀmeer mecePeoej J³eefkeÌle kesÀ neLe ceW nesves Hej ner HeefjJeej keÀer YeueeF& nw, HeefjJeej kesÀ cegeKf e³ee keÀes oeoe
cetuejepe keÀer lejn metPe-yetPe Jeeuee, meenmeer, efve<þeJeeve, menveMeerue Deewj ceOegjYee<eer nesvee ®eeefnS ~ GmeceW HeefjJeej
keÀes SkeÀ met$e ceW yeeBOeves keÀer #ecelee nesveer ®eeefnS, pees nceW oeoepeer kesÀ mJeYeeJe ceW osKeves keÀes efceuelee nw ~ oeoepeer
SkeÀ HeefjHekeÌJe yegodeOf e kesÀ mJeeceer nQ, pees SkeÀ Ssmee GHee³e {t{Bæ efvekeÀeueles nQ efkeÀ ie=nkeÀe³e& ceW men³eesie ve keÀjves Jeeueer
m$eer Yeer Iej kesÀ keÀe³eeX ceW mJes®íe mes men³eesie osves ueieleer nw ~ oeoepeer ves DeHeves keÀesceue mJeYeeJe mes keÀþesjlee keÀes Yeer
keÀesceuelee ceW yeoueves keÀer yeele efme× keÀj oer ~
þ) ceQ veneR mecePelee legce keÌ³ee keÀnleer nes ? legcnW efMekeÀe³ele Leer efkeÀ keÀeFs & legcneje Deeoj veneR keÀjlee, Deye meye legcneje Deeoj keÀjles
nQ ~ legcnW efMekeÀe³ele Leer efkeÀ legcnW meyemes oyevee heæ[lee nw, Deye meye legcemes oyeles nQ ~ legcnW efMekeÀe³ele Leer efkeÀ legce meyekeÀe keÀece
keÀjleer nes, Deye meye legcneje keÀece keÀjles nQ ~ Deeoj, melkeÀej, Deejece-ve peeves legce keÌ³ee ®eenleer nes ?
He´Mveë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? JekeÌlee ves yesuee mes keÌ³ee keÀne ?
ii) yesuee keÀer keÌ³ee efMekeÀe³ele Leer ? mhe<ì keÀerepf eS ~
ICSE IX & X 237
Hindi Robomate+
iii) ``keÀeFs & legcneje Deeoj veneR keÀjlee, Deye meye legcneje Deeoj keÀjles nQ ~'' efkeÀmeves,efkeÀmemes SJeb keÌ³eebs keÀne ? mhe<ì keÀeer pf eS ~
iv) ``Deeoj, melkeÀej, Deejece-ve peeves legce keÌ³ee ®eenleer nes ?'' Òemlegle keÀLeve keÀe JekeÌlee keÀevw e nw SJeb Gmeves ³en keÌ³eebs keÀne ?
mhe<ì keÀerefpeS ~
Gllej ë i) JekeÌlee HejsMe nw yesuee kesÀ HeefjJeej kesÀ meYeer meom³eeW Üeje Deeoj Heeves kesÀ yeeo Yeer ogëKeer nesves keÀe keÀejCe HeefjJeej
kesÀ meom³eeW keÀes yeleeS peeves Hej, HejsMe ves yesuee mes keÀne efkeÀ ``ceQ veneR mecePelee legce keÌ³ee ®eenleer nes?''
ii) HejsMe keÀer Helveer Je Iej keÀer íesìer yent yesuee keÀes efMekeÀe³ele Leer efkeÀ Iej kesÀ meom³e GmekeÀe Deeoj veneR keÀjles, GmekeÀes
DeHeves keÀe³e& yeleeles ngS GvnW keÀjves keÀe DeeosMe osles nw,b efpememes Gmes ³en cenmetme neslee Lee efkeÀ Jes Gmemes keÀe³e& keÀjJeekeÀj
Gmes oyeekeÀj jKevee ®eenles nQ ~ HeefjJeej kesÀ meom³eeW kesÀ FvneR ke=Àl³eeW kesÀ keÀejCe Gmes Gvemes efMekeÀe³ele Leer ~
iii) ``keÀesF& legcneje Deeoj veneR keÀjlee, Deye meye legcneje Deeoj keÀjles nQ~'' JekeÌlee ves ³en keÀLeve DeHeveer Helveer yesuee keÀes
keÀne Lee ~ He´mlegle HebefkeÌle ceW `meye' Meyo HeefjJeej kesÀ meom³eeW kesÀ efueS He´³eesie efkeÀ³ee ie³ee nw~ HeefjJeej kesÀ meom³eeW kesÀ
J³eJenej ceW HeefjJele&ve oeoepeer kesÀ Üeje yesuee kesÀ meeLe Deewe®f el³eHetCe& J³eJenej SJeb GmekeÀe Deeoj keÀjves kesÀ efueS keÀnves
kesÀ GHejevle Dee³ee Lee ~ oeoepeer kesÀ mecePeeves kesÀ HeM®eeled HeefjJeej kesÀ meYeer meom³e yesuee keÀe Deeoj melkeÀej keÀjves ueies Les ~
iv) JekeÌlee HejsMe ves DeHeveer Helveer yesuee mes ³en mebJeeo keÀne Lee ~ yesuee Iej kesÀ meom³eeW kesÀ J³eJenej ceW DeeS lJeefjle
HeefjJele&ve mes nwjeve SJeb HejsMeeve Leer, keÌ³eeWefkeÀ DeYeer lekeÀ HeefjJeej kesÀ pees meom³e Gmes DeeosMe efo³ee keÀjles Les, Deepe
Jes GmekeÀe DeeosMe Heeves kesÀ efueS lelHej Les ~ yesuee keÀesF& keÀe³e& keÀjves peeleer, lees Gmes mJe³eb keÀjves ueieles, efpememes ogëKeer
neskeÀj Jen HegveëHeefjJeej kesÀ meom³eeW kesÀ J³eJenej kesÀ Heéfle Demevlees<e He´keÀì keÀjles ngS GvekeÀer efMekeÀe³ele HejsMe mes
keÀjleer nw, efpeme Jepen mes HejsMe yesuee keÀer Demecebpeme keÀer efmLeefle Hej J³ebi³e keÀjles ngS keÀnlee nw efkeÀ ``Deeoj,
melkeÀej, Deejeceöve peeves legce keÌ³ee ®eenleer nes ?''
i) veekeÀ YeeQn ®eæ{evee - ef®eæ{ peevee, DeHe´mevvelee He´keÀì keÀjvee ~
JeekeÌ³e - efveMee keÀes SkeÀ Yeer keÀece keÀnes lees Jen veekeÀ YeeQn ®eæ{eleer nw ~
ii) ueesì-Heesì nesvee - Del³eefOekeÀ He´mevve nesvee ~
JeekeÌ³e - jeOee nBmeer kesÀ keÀejCe ueesì-Heesì nes jner Leer ~
iii) keÀcej keÀmevee - lew³eej nesvee ~
JeekeÌ³e - Yeejle ves HeeefkeÀmleeve Hej efJepe³e Heeves kesÀ efueS keÀcej keÀme ueer ~
iv) DeHevee-mee cegnB ueskeÀj jn peevee - ueefppele nesvee ~
JeekeÌ³e - ceesnve peye DeveglleerCe& ngDee lees GmekesÀ ceelee-efHelee DeHevee-mee cegnB ueskeÀj jn
ieS ~
v) Yeerieer efyeuueer yevevee - [j peevee ~
JeekeÌ³e - jercee yeenj lees Mesj yeveer jnleer nw Deewj Iej ceW Yeerieer efyeuueer~
vi) peueer-keÀìer megveevee - efoue ceW ueieves Jeeueer yeele keÀnvee ~
JeekeÌ³e - nceW efkeÀmeer keÀes peueer-keÀìer veneR megveeveer ®eeefnS ~
vii) Heue ceW leesuee Heue ceW ceeMee - MeerIe´lee mes J³eJenej yeouevee ~
JeekeÌ³e - kegÀí ueesie Heue ceW leesuee Heue ceW ceeMee nes peeles nQ ~
viii) veelee ìtìvee - mebyebOe ìtì peevee ~
JeekeÌ³e - ncesMee De®íe J³eJenej keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWefkeÀ yegjs J³eJenej kesÀ keÀejCe
keÀYeer-keÀYeer veeles ìtì peeles nQ ~
238 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

i) ie=n - meove, Iej, Deeue³e vi) otOe - He³e, ogiOe, ieesjme
ii) peue - veerj, Decyeg, lees³e vii) leeje - leejkeÀ, ve#e$e, leeefjkeÀe
iii) DeBOesje - DebOekeÀej, efleefcej, lece viii) pebieue - Jeve, keÀeveve, DejC³e
iv) veoer - meefjlee, leefìveer, meefueuee ix) leeueeye - leeue, mejesJej, peueeMe³e
v) efkeÀveeje - leì, ketÀue, keÀieej

i) meY³e × DemeY³e vi) meHeÀuelee × DemeHeÀuelee
ii) efvevoveer³e × mejenveer³e vii) efMe#ee × DeefMe#ee
iii) Dee®íeefole × Devee®íeefole viii) efmLej × DeefmLej
iv) GHeefmLele × DevegHeefmLele ix) megeMf eef#ele × DeefMeef#ele
v) Deeoj × Deveeoj x) DeHes#ee × GHes#ee
He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ SkeÀ Meyo yeveeFS ~

i) efpemekeÀe Deble ve nes - Deveble
ii) efpemekeÀe Deeefo ve nes - Deveeefo
iii) veer®es efueKee ie³ee - efvecveefueefKele
iv) THej efueKee ie³ee - GHe³egk& eÌle
v) efpemekesÀ Deej-Heej osKee pee mekesÀ - HeejoMeea

i) cepeotj yengle YetKes Les ~ (`YetKe' Meyo keÀe Òe³eesie keÀerefpeS)
Gllejë cepeotjeW keÀes yengle YetKe ueieer Leer ~
ii) Oece& keÀe ceeveJe kesÀ ceve Hej ÒeYeeJe Heæ[lee nw ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë Oece& keÀe ceeveJe kesÀ ceve Hej ÒeYeeJe Heæ[lee Lee ~
iii) ieefce&³eeW keÀer ígìed ìf ³eeW ceW ceQves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe pe³eHegj Ietceves peeves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee nw ~
(jsKeebefkeÀle MeyoeW kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe Òe³eesie)
Gllejë ûeer<ceeJekeÀeMe ceW ceQves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe pe³eHegj Ietceves peeves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee nw ~
iv) efJeod³eeLeea HegmlekeÀ Heæ{ jne nw ~ (yengJe®eve ceW yeoefueS)
Gllejë efJeod³eeLeea HegmlekeÀ Heæ{ jns nQ ~
v) ceesenf veer ve=l³e keÀjleer nw ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë ceesenf veer ve=l³e keÀjleer Leer ~

ICSE IX & X 239
5 ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe uesKekeÀ - Yeejle Yet<eCe Deie´Jeeue

Yeejle Yet<eCe Deie´Jeeue yengcegKeer HeéfleYee kesÀ Oeveer meeefnl³ekeÀej Les ~ FvekeÀe pevce meved 1910 ceW Deewj ce=l³eg meved
1975 ceW ngF& ~ cegK³e ªHe mes ³es keÀefJe Les ~ FvneWves veeìkeÀ, SkeÀebkeÀer, GHev³eeme, efveyebOe, Deeuees®evee Deeefo meYeer #es$eeW
ceW j®eeveeSB keÀeR ~
Yeejle Yet<eCe peer keÀer Yee<ee-Mewueer Del³eble HeÝeeJeMeeueer leLee mejme nw ~ ³es efJe<e³e- Jemleg keÀes Devetþs leLee meJe&Lee
veJeerve {bie mes He´mlegle keÀjves cebs efmeodOenmle nQ ~

SkeÀebkeÀerkeÀej ves `ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' SkeÀebkeÀer keÀer HeewjeefCekeÀ keÀLee Jemleg keÀes ve³es {bie mes He´mlegle efkeÀ³ee
nw ~ ³en SkeÀebkeÀer keÀewjJeeW Deewj Heeb[JeeW kesÀ ceO³e ngS ³egodOe Hej DeeOeeefjle nw ~ Oe=leje<ì^ Deewj Heeb[g oes YeeF& Les,
Oe=leje<ì^ pevceebOe Les Deewj GvekesÀ meew Heg$e Les ~ Heeb[g kesÀ HeeB®e Heg$e Les ~ Oe=leje<ì^ pevceebOe nesves kesÀ keÀejCe jepee veneR yeve
HeeS FmeefueS Heeb[g jepee yeves ~ Heeb[g keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled Oe=leje<ì^ kesÀ p³es<þ Heg$e og³eexOeve ves HeeC[JeeW keÀes GvekeÀe
DeefOekeÀej osves mes FvekeÀej keÀj efo³ee, ³eneB lekeÀ efkeÀ og³eexOeve HeeC[JeeW keÀes megF& keÀer veeskeÀ kesÀ yejeyej Yeer Yetefce osves keÀes
lew³eej veneR Lee ~ Fmeer yeele Hej ceneYeejle keÀe efJeveeMekeÀejer ³egodOe ngDee, ³egodOe kesÀ Deble ceW keÀewjJeeW keÀer nej Deewj
HeeC[JeeW keÀer peerle ngF& ~ Fme He´keÀej SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes uesKekeÀ yeleevee ®eenles nQ efkeÀ Dev³ee³e Hej v³ee³e keÀer, Demel³e
Hej mel³e keÀer peerle ngF& ~ ceveg<³e keÀes ncesMee De®ís J³eJenej Je melekeÀce& kesÀ meeLe peervee ®eeefnS Deewj Oece& keÀe Heeueve keÀjvee ®eeefnS ~
meeLe&keÀlee
`ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' SkeÀebkeÀer keÀes SkeÀebkeÀerkeÀej `Yeejle Yet<eCe Deie´Jeeue peer ves SkeÀ HeewjeefCekeÀ keÀLee-Jemleg keÀes
veJeerve ªHe ceW He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ uesKekeÀ ves ³en Yeer mecePeeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw efkeÀ ceneYeejle kesÀ efJeveeMekeÀejer ³eg× kesÀ
efueS kesÀJeue og³eexOeve ner efpeccesoej veneR Lee, yeequkeÀ Heeb[JeeW keÀer cenlJeekeÀeb#ee Yeer meceeve ªHe mes Gllejoe³eer Leer ~
SkeÀebkeÀer ceW ceneYeejle keÀe ³eg× meceeHle nes ®egkeÀe Lee ~ Deble ceW keÀewjJe He#e keÀer Deesj mes og³eexOeve ner peereJf ele jn ie³ee
Lee ~ og³eexOeve odJewleJeve kesÀ SkeÀ mejesJej ceW efíHee ngDee Lee ~ Heeb[JeeW kesÀ ueuekeÀejves Hej Jen efJeJeMe neskeÀj yeenj Dee³ee ~
Yeerce kesÀ meeLe ieoe ³eg× ngDee ~ oesveeW cenejefLe³eeW ceW Yeer<eCe ³eg× ®eue jne Lee Deewj Gcceero Leer efkeÀ og³eexOeve keÀer peerle nesieer ~
leYeer Þeer keÀ=<Ce ves Yeerce keÀes mebkesÀle efkeÀ³ee efkeÀ Jen og³eexOeve keÀer pebIee Hej Heńej keÀjW ~ Yeerce ves Ssmee ner efkeÀ³ee Deewj og³eexOeve
®eerlkeÀej keÀjlee ngDee yegjer lejn Deenle neskeÀj efiej Heæ[e Deewj Heeb[Je peerle keÀe peMve ceveeles ®eues ieS ~
mebO³ee kesÀ mece³e peye ³egefOeeq<þj Gmes meeblJevee osves Dee³es lees og³eexOeve ves GvnW ner efJeveeMekeÀejer ³eg× kesÀ efueS oes<eer
þnje³ee ~ Gmeves ³en Yeer keÀne efkeÀ Fme ³eg× kesÀ efueS Heeb[JeeW keÀer cenlJeekeÀeb#ee ner Hetjer lejn mes efpeccesoej nw ~ Fmeer He´keÀej
mebO³ee kesÀ mece³e ner HeúeeHe keÀjles-keÀjles og³eexOeve ves DeHeves HeéCe l³eeie efoS ~
`ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' HeeþkeÀeW kesÀ Ëo³e keÀes PekeÀPeesj osleer nw leLee kegÀí Deueie nì keÀj mees®eves kesÀ efueS cepeyetj keÀj
osleer nw efkeÀ keÌ³ee ³eg× kesÀ efueS keÀejw Je ner efpeccesoej Les, Heeb[Je veneR ~ Fmeer He´keÀej SkeÀekb eÀer keÀe Meer<e&keÀ meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~
240 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
³egeOf eeq<þj
³egefOeeq<þj, jepee HeeC[g kesÀ p³es<þ Heg$e Les ~ FvekeÀer ceelee keÀe veece kebÀg leer Lee ~ ³egefOeef<þj yengle ner efJevece´ Deewj Oece&
Heje³eCe Les ~ DeHeveer efJevece´lee Deewj Oece&Heje³eCelee kesÀ keÀejCe GvekeÀes DeHeves YeeF³eeW kesÀ meeLe Jeve ceW DeveskeÀ keÀ<ì Gþeves Heæ[s ~
GvekesÀ mJeYeeJe Deewj meodiegCeeW kesÀ keÀejCe meYeer YeeF& Gvemes mvesn keÀjles Les Deewj GvekeÀer Dee%ee keÀe Heeueve Yeer keÀjles Les ~
Fme SkeÀebkeÀer ceW og³eexOeve Deewj ³egefOeeq<þj kesÀ yeer®e keÀìg Jeelee&ueeHe neslee nw ~ ceneYeejle kesÀ ³egodOe kesÀ mece³e keÀer
yeele nw ~ og³eexOeve odJewle Jeve kesÀ mejesJej kesÀ peuemlebYe ceW efíHekeÀj yewþ peelee nw ~ peye Heeb[JeeW keÀes Fme yeele keÀer
peevekeÀejer nesleer nw, leye ³egefOeeq<þj leLee Yeerce mejesJej kesÀ Heeme peeles nQ ~ og³eexOeve kesÀ mejesJej mes efvekeÀueves Hej
³egefOeeq<þjves Gmes ueæ[ves kesÀ efueS Mem$e osles nQ Deewj efkeÀmeer SkeÀ J³eefkeÌle (³egeOf eeq<þj ³ee Yeerce) mes ³egodOe keÀjves kesÀ efueS
keÀnles nQ ~ Fmemes ³egefOeeq<þj keÀer Oeeefce&keÀ leLee ceeveJeer³e YeeJeveeDeeW keÀe Helee ®euelee nw ~ Jes JeveJeeme keÀeue ceW Yeer DeHeves
Oece& Deewj mel³e keÀs ceeie& keÀe l³eeie veneR keÀjles ~ Deble ceW nce ³en keÀn mekeÀles nQ efkeÀ ³egefOeeq<þj Oece&efHe´³e, mel³eJeeoer, Jeerj,
meËo³eer, veerefle-efveHegCe Deewj v³ee³e Hej ®eueves Jeeues ceneHeg©<e Les ~
og³eexOeve
og³eexOeve Heé®eerve neqmleveeHegj kesÀ kegÀ©JebMeer³e jepee Oe=leje<ì^ kesÀ meew Heg$eeW ceW mes meyemes yeæ[e Heg$e Lee ~ Jen DeHeves ®e®esjs
YeeF& HeeC[JeeW mes yengle odJes<e jKelee Lee ~ Jen ceneYeejle ceW Keuevee³ekeÀ kesÀ ªHe ceW peevee peelee nw ~
Oe=leje<ì^ neqmleveeHegj kesÀ jepee nwb, pees Heg$e-ceesn kesÀ keÀejCe og³eexOeve keÀer ketÀìveerefle ceW Yeer GmekeÀe meeLe osles nbw ~
og³eexOeve DeHeves efHelee keÀer Fme keÀcepeesjer keÀe Hetje ueeYe Gþelee nw ~ Devege®f ele efJeefOe³eeW SJeb <eæ[³eb$eeW mes jep³e keÀes HeéHle keÀjves
kesÀ efueS Jen DeveskeÀ <eæ[³ev$e j®elee nw Deewj Heeb[JeeW keÀes keÀ<ì oslee nw ~
Jen Del³eble ke´Àt j, efveo&³eer, DenbkeÀejer Deewj yeæ[ebs keÀe DeHeceeve keÀjves Jeeuee nw ~ Jen Yejs ojyeej ceW êewHeoer keÀe DeHeceeve
keÀjlee nw Deewj GmekeÀe ®eerj njCe keÀjJeelee nw ~ og³eexOeve keÀer ketÀìveerefle mes Heeb[JeeW keÀes JeveJeeme Yegielevee Heæ[e ~ Gmeves
Heeb[JeeW keÀes JeveJeeme ceW Yeer Meebelf e mes veneR jnves efo³ee ~
Fme SkeÀebkeÀer ceW ³en efoKee³ee ie³ee nw efkeÀ Jen DeHeveer peeve ye®eeves kesÀ efueS, jCe#es$e mes YeeiekeÀj odJewle Jeve ceW peekeÀj
SkeÀ leeueeye ceW efíHe keÀj yewþ peelee nw ~ leeueeye ceW efíHekeÀj Jen Deelcej#ee keÀjvee ®eenlee nw efkebÀleg Heeb[JeeW keÀes Fme yeele
keÀe Helee ueie peelee nw ~ Jes Gmes leeueeye ceW mes efvekeÀueves kesÀ efueS keÀnles nQ Deewj ueæ[ves kesÀ efueS ueuekeÀejles nQ Deewj Debelf ece
mece³e ceW Jen ³egefOeeq<þj keÀes GvekeÀer me®®eeF& mes DeJeiele keÀjelee nw ~ og³eexOeve Deble lekeÀ ketÀìveerefle³eeW leLee <e[³eb$eeW keÀe
meneje ueskeÀj Heeb[Jeebs mes ìkeÌkeÀj ueslee nw ~
Oe=leje<ì^
Oe=leje<ì^ ceneYeejle keÀeue kesÀ neqmleveeHegj kesÀ jepee Les ~ Jes pevce mes DebOes Les Deewj meew Heg$eeW kesÀ efHelee Les ~ og³eexOeve FvekeÀe
p³es<þ Heg$e Lee ~ Jes og³ees&Oeve mes DeefOekeÀ mvesn keÀjles Les ~ Heeb[g FvekesÀ íesìs YeeF& Deewj Heeb[Je Yeleerpes Les ~
Heg$e mvesn kesÀ keÀejCe Jes og³eexOeve keÀer ketÀìveerelf e, <e[d³eb$e Deewj Dev³ee³e Deeefo ogie&CeeW ceW men³eesie osles nbw efpemekesÀ keÀejCe
Gvnbs SkeÀ v³ee³eer jepee keÀer ÞesCeer ceW veneR jKee ie³ee ~ Jes og³eexOeve keÀer Dev³ee³eHetCe& yeeleeW keÀes Yeer ceeveles nwb ~ DeHeves Heg$e kesÀ
He´l³eskeÀ ogjeień keÀes Jes Hetje keÀjles nQ ~ Jes ceneYeejle kesÀ ³egoOd e kesÀ mece³e ef®ebeflele jnles nQ ~ Jes mebpe³e mes keÀnles nQ efkeÀ ``keÀn
veneR mekeÀlee mebpe³e efkeÀmekesÀ HeeHeeW keÀe HeefjCeece nw, efkeÀmekeÀer Yetue Leer, efpemekeÀe Yeer<eCe efJe<e HeÀue nceW efceuee ~ Deesn ! keÌ³ee
Heg$e-ceesn DeHejeOe nw, HeeHe nw ?''
Jes v³ee³ekeÀlee& jepee veneR Les ~ GvneWves efve<He#e neskeÀj keÀYeer v³ee³e veneR efkeÀ³ee FmeefueS GvekeÀes Fefleneme ceW Dev³ee³eer
jepee keÀne peelee nw ~
ICSE IX & X 241
Hindi Robomate+
mebpe³e
mebpe³e ceneYeejle keÀeue kesÀ neqmleveeHegj kesÀ pevceebOe jepee Oe=leje<ì^ kesÀ ceb$eer Les ~ Jes ceneYeejle kesÀ ³egodOe keÀe
efJeJejCe DeHeveer efoJ³e ¢eq<ì mes osKekeÀj Oe=leje<ì^ keÀes megveeles Les ~ cenef<e& J³eeme kesÀ mece#e Oe=leje<ì^ ves ³egodOe keÀe
mecee®eej peeveves keÀer efpe%eemee J³ekeÌle keÀer ~ cenef<e& J³eeme ves mebpe³e keÀes èfoJ³e ¢eq<ì' Heóeve keÀer efpememes Jen cenue ceW
yewþs ngS ner ³egoOd e keÀe DeeBKeeW osKee neue mebpe³e mes megve jns Les ~ Gme ¢eq<ì kesÀ HeÝeeJe mes mebpe³e ves Oe=leje<ì^ keÀes Heéfleefove
³egodOe kesÀ mecee®eej megveeS Les ~ mebpe³e Oe=leje<ì^ kesÀ MegYeef®eblekeÀ Les ~ peye Oe=leje<ì^ DeOeerj nes peeles nQ, leye mebpe³e
Gvemes keÀnles nQ efkeÀ ``Meeble neW cenejepe, pees nes ®egkeÀe Gme Hej MeeskeÀ keÀjvee J³eLe& nw ~'' GvekeÀes mecePeeles ngS
og³eexOeve kesÀ cejves Hej peye Oe=leje<ì^ MeeskeÀekegÀue nes peeles nQ ~ Jes Gvemes keÀnles nQ efkeÀ `Òew³e& jKeW cenejepe! kegÀ©kegÀue
kesÀ Fme [ieceieeles Heesle kesÀ Deye DeeHe ner keÀCe&Oeej nQ ~'' Fme He´keÀej mebpe³e Fme SkeÀebkeÀer ceW Oece&efve<þ, mJeeefceYekeÌle,
meËo³eer SJeb veerefleefveHegCe Hee$e nQ ~
Yeerce
Yeerce jepee HeeC[g kesÀ Heg$e Je ³egefOeeq<þj kesÀ íesìs YeeF& Les ~ Jes yengle Hejeke´Àceer SJeb Jeerj ³eesodOee Les ~ peye ³egoOd e keÀer
meceeeqHle Hej og³eexOeve DeHeves HeéCeeW keÀes ye®eeves kesÀ efueS odJewleJeve kesÀ SkeÀ mejesJej ceW DeekeÀj efíHe peelee nw, leye Yeerce
og³eexOeve keÀes ³egodOe kesÀ efueS ueuekeÀejles nQ Deewj keÀnles nQ efkeÀ `èfpeme keÀeueeeqive keÀes letves Je<eeX Ie=le oskeÀj GYeeje nw,
GmekeÀer ueHeìeW ceW lesjs meeLeer lees mJeene nes ie³es ~ let keÌ³eeW ye®evee ®eenlee nw ~ De®íer lejn mecePe ues, ³en lesjer Deengelf e efueS
efyevee Meeble ve nesieer ~ Yeerce keÀer ueuekeÀej megvekeÀj og³eexOeve mejesJej mes yeenj efvekeÀuelee nw Deewj Jen ³egeOf eeq<þj mes SkeÀ ieoe
keÀer ceeBie keÀjlee nw ~ ³egeOf eeq<þj ves peye Gmes ieoe oer, lees og³eexOeve Deewj Yeerce ceW Ieceemeeve ieoe ³egoOd e nesves ueiee ~ og³eexOeve
keÀe Hejeke´Àce meyekeÀes ®eefkeÀle keÀj jne Lee uesekf eÀve leYeer Þeer ke=À<Ce kesÀ mebkesÀle Hej Yeerce ves og³eexOeve keÀer pebIee Hej ieoe keÀe Yeer<eCe
Heńej efkeÀ³ee Deewj GmekeÀs HeéCeeW keÀe Deble keÀj efo³ee ~
Fme He´keÀej Fme SkeÀebkeÀer ceW Yeerce Del³eble Jeerj, Hejeke´Àceer, Oece&Heje³eCe Hee$e nw ~
Yeejle Yet<eCe odJeeje jef®ele `ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' veecekeÀ SkeÀebkeÀer SkeÀ Þes<þ SkeÀebkeÀer nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW
uesKekeÀ ves efoKee³ee nw efkeÀ ceneYeejle kesÀ ³egodOe kesÀ efueS og³eexOeve keÀe nþ ner efpeccesoej veneR Lee yeequkeÀ Heeb[JeeW keÀer
cenllJeekeÀeb#ee Yeer meceeve ªHe mes Gllejoe³eer Leer ~
kegÀ©#es$e kesÀ efvekeÀì odJewleJeve kesÀ peueeMe³e keÀe efkeÀveeje nw Deewj Meece keÀe mece³e nw ~ Oe=leje<ì^ DeHeves ceb$eer mebpe³e
mes ceneYeejle kesÀ ³egoOd e keÀe DeeBKeeW osKee neue megve jns nQ ~ Jes keÀnles nQ efkeÀ Helee veneR efkeÀmekesÀ HeeHeeW kesÀ keÀejCe Deepe GvnW
Fme ogëKe keÀe meecevee keÀjvee Heæ[ jne nw ~ mebpe³e GvnW mecePeeles nQ efkeÀ pees nes ie³ee GmekeÀer ef®eblee veneR keÀjveer ®eeefnS ~
Oe=leje<ì^ ³en peeveles nQ efkeÀ Deelcej#ee keÀe GHee³e ve osKekeÀj og³eexOeve mejesJej ceW efíHe ie³ee nw ~ SkeÀ efMekeÀejer odJeeje
met®evee HeekeÀj Yeerce Deewj ³egefOeeq<þj Yeer JeneB HenBg®es leLee mejesJej kesÀ leì Hej Keæ[s neskeÀj og³eexOeve keÀes ³egodOe kesÀ efueS
ueuekeÀejves ueies ~ ³egeOf eeq<þj ves keÀne efkeÀö ``Dees HeeHeer ! Dejs Dees keÀHeìer, ogjelcee og³eexOeve ! keÌ³ee eqm$e³eeW keÀer YeeBelf e peue
ceW ígHee yewþe nw ? yeenj efvekeÀue Dee ~ osKe lesje keÀeue legPes ueuekeÀej jne nw ~'' Henues lees og³eexOeve ves GvekeÀer ueuekeÀej
Hej O³eeve veneR efo³ee, Hej yeej-yeej ueuekeÀejs peeves Hej og³eexOeve keÀe DenbkeÀej peeie peelee nw Deewj Jen peueeMe³e mes yeenj
Dee³ee Deewj yeesuee efkeÀ Gmes ³egodOe mes efJejefkeÌle nes ieF& nw, Deleë Deye Jen ³egodOe veneR keÀjvee ®eenlee nw ~ Heeb[Je og³eexOeve
keÀes peerefJele íesæ[vee veneR ®eenles Les ~ ³egefOeeq<þj keÀnles nQ efkeÀ ö ``nce legcnW o³ee keÀjkesÀ íesæ[Wies Yeer veneR Deewj legcnejer
YeeBefle DeOece& mes nl³ee keÀj yeefOekeÀ Yeer ve keÀnueeSBies ~ nce legcnW keÀJe®e Deewj Dem$e oWies ~ legce efpeme Dem$e mes ueæ[vee
242 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
®eenes, yelee oes, nce ceW mes kesÀJeue SkeÀ J³eefkeÌle ner legcemes ueæ[siee Deewj ³eefo legce peerle ieS lees meeje jep³e legcneje ~''
og³eexOeve ves GvekeÀer yeele keÀes megvekeÀj SkeÀ ieoe keÀer ceeBie keÀer leLee Yeerce Deewj og³eexOeve kesÀ yeer®e Ye³ebkeÀj ieoe-³egodOe nesves
ueiee ~ Ssmee ueielee Lee efkeÀ Fme ³egoOd e ceW og³eexOeve keÀer ner peerle nesieer, leYeer Þeerke=À<Ce JeneB Dee ieS Deewj GvneWves Yeerce keÀes
og³eexOeve keÀer pebIee Hej Heńej keÀjves keÀe mebkesÀle efkeÀ³ee ~ Yeerce ves og³eexOeve keÀer pebIee Hej ieoe mes Heńej efkeÀ³ee ~ og³eexOeve
pebIee Hej efkeÀS ieS Fme Heńej mes Deenle neskeÀj efiej Heæ[e Deewj efHeÀj veneR Gþe ~ Heeb[Je peerle keÀer KegMeer ceveeles ngS DeHeves
efMeefJej ceW ®eues ieS ~
mebO³ee kesÀ mece³e ³egeOf eef<þj DekesÀues og³eexOeve kesÀ Heeme DeeS ~ Jes og³eexOeve mes yeeleW keÀjles nQ Deewj og³eexOeve keÀes ³egoOd e
kesÀ efueS efpeccesoej yeleeles nQ ~ ³egeOf eeq<þj ves keÀne efkeÀ ``ceQ lees legcnW Meebelf e osves Dee³ee Lee ~ ceQves mees®ee, nes mekeÀlee nw legcnW
HeM®eeleeHe nes jne nes ~'' og³eexOeve ves Gllej efo³ee efkeÀ ``HeM®eeleeHe cegPes veneR legcnW nesvee ®eeefnS, ceQves DeHeves ceve kesÀ YeeJeeW
keÀes keÀYeer iegHle veneR jKee, legcnejer lejn <eæ[³eb$e veneR efkeÀ³ee ~'' peye ³egeOf eeq<þj ves DeefYecev³eg keÀes Dev³ee³eHetJe&keÀ ceejves
keÀer yeele keÀner, lees og³eexOeve ves Gllej efo³ee efkeÀ keÌ³ee Yeer<ce, êesCee®ee³e&, keÀCe& Deeefo keÀe JeOe v³ee³eesef®ele Lee ? Fmeer
He´keÀej êewHeoer kesÀ DeHeceeve keÀe DeejesHe ueieeS peeves Hej og³eexOeve ves keÀne efkeÀ legcnerb ves êewHeoer keÀes pegS ceW oe@Jb e Hej ueieekeÀj
GmekeÀe DeHeceeve efkeÀ³ee Lee ~ pegS ceW nej peeves kesÀ yeeo Jen Yejer meYee ceW SkeÀ oemeer kesÀ ªHe ceW Dee³eer, jeveer kesÀ ªHe ceW
veneR ~ og³eexOeve ves Deble ceW keÀne efkeÀ Fme ³egodOe kesÀ efueS kesÀJeue legcnejer cenlJeekeÀeb#ee efpeccesoej nw ~ ceQ efpeccesoej
veneR nBt ~ Fme He´keÀej kesÀ mebJeeo kesÀ yeeo og³eexOeve keÀer ce=l³eg nes ~

MeyoeLe&
pevceebOe - pevce mes DebOee efJeJejCe - JeCe&ve
efoJ³e - DeueewefkeÀkeÀ odJewleJeve - pebieue keÀe veece
peueeMe³e - mejesJej DeeueeHe - jeie
MeeskeÀ - ogë Ke J³eLe& - yeskeÀej
Deelcej#ee - mJe³eb keÀer j#ee GHee³e - lejerkeÀe
mlecYe - DeeOeej Densjer - efMekeÀejer
keÀHeìer - OeesKee keÀjves Jeeues ogjelcee - yegjer Deelcee
keÀuebkeÀ - oeie keÀe³ejeW - [jHeeskeÀeW
ueppee - Mece& os n - Mejerj
DeHeceeefvele - Deveeoj YegpeeDeeW - yeepegDeeW
yeue - MeefkeÌle ieJe& - DenbkeÀej
efvece&celee - efve<þgj mellee - Meemeve
Hejeke´Àce - meenme keÀeueeeqive - keÀeue keÀer Deeqive
Ie=le - Ieer Deengefle - yeefueoeve
eflelej-efyelej - Demle-J³emle keÀJe®e - megj#ee kesÀ efueS Henvee peeves
Hemeerpelee - efHeIeuelee Jeeuee Jem$e
Mem$eem$e - nefLe³eej Glmeen - peesMe
#eerCe - keÀcepeesj Devee³eeme - mejuelee mes, DeHeves DeeHe
DeOece& - Oece& efJe©odOe keÀe³e& mcejCe - ³eeo
Hejeefpele - nejvee MejCe - DeeÞe³e
ICSE IX & X 243
Hindi Robomate+
Heecej - veer®e efvenlLes - efyevee nefLe³eej kesÀ

Devege®f ele - yegje odJes<e - F&<³ee&
jkeÌle jbepf ele - Ketve mes mevee efveeqM®ele - yesef]HeÀke´À
YeieJeodYeefkeÌle - YeieJeeve keÀe Yepeve J³eLe& - yeskeÀej
ketÀìveerefle - iegHle ®eeue DeHe´mlegle - pees lew³eej ve nes
HeLe - jemlee HeeKeb[er - {eWieer
efnbmee - ceejvee-Heerìvee le=Hle - mebleg<ì
meccegKe - meeceves Jeerjlee - meenme
ob Y e - Ieceb[ keÀ©Cee - o³ee
yeefOekeÀ - nl³eeje Dem$e - neLe mes HeWÀkeÀ keÀj ®euee³ee peeves Jeeuee
®es<ìe - efke´À³ee nefLe³eej
efJeHeÀuelee - neje ngDee ce©mLeue - jseif emleeve
pe³emlebYe - efJepe³e mce=elf e ceW yeveJeeF& ieF& Heew©<e - MeefkeÌle
Jeemleg j®evee ueIeg - íesìe
efJeJeMe - cepeyetj ®eefkeÀle - DeeM®e³e&
efJepe³eÞeer - peerle JejCe - ®egveeJe
mebkesÀle - FMeeje Yeer<eCe-Heńej - lespe Jeej
Deenle - Iee³eue ®eerlkeÀej - ®eerKe
Hejemle - neje efveo&³e - efve<þgj
DeveLe& - Deefve<ì HeM®eeleeHe - HeíleeJee
J³eLee - Heeræ[e efceL³eeefYeceeveer - Petþe Ieceb[ keÀjves Jeeues
<e[d³eb$e - meeefpeMe F&<³ee& - odJes<e
Heereæ{f ³eeB - JebMeevegiele ke=Àl³eeW - keÀe³eeX
mee#eer - ieJeen MeeseCf ele - jkeÌle
efceL³ee - Petþ DeHeceeve - Deveeoj
Yeer<eCe ¢M³e - Ye³eevekeÀ ef®e$e [eRie ceejvee - efkeÀmeer yeele keÀes yeæ{e-®eæ{ekeÀj yeleevee
®eerlkeÀej - ®eerKe onueeves - [je osvee
He³ee&Hle - keÀeHeÀer mebnej - veeMe
GHeeefOe - HeoJeer meblees<e - mebleg<ì
Deelce He´Jeb®evee - DeHeves DeeHekeÀes OeesKee osvee jlleer Yej - Lees[æ e-mee
DeefOekeÀej - nkeÀ leeb[Je ve=l³e - efMeJe keÀe Gie´ vee®e
meceLe&keÀ - mene³ekeÀ DemegeJf eOee - keÀefþveeF&
Dev³eLee - otmejs He´keÀej mes HeM®eeled - yeeo ceW
leL³e - me®®eeF& Heéfle<þe - mecceeve
Jeerjlee - meenme iegCe - keÀuee
yeefueoeve - l³eeie o³eveer³e - o³ee keÀjves ³eesi³e
DeejesHe - oes<e ueieevee ®elegj - ®eeueekeÀ
cew$eer - efce$elee JeemleJe - me®®eeF&
meeblJevee - lemeuueer efJeJeeo - keÀne-megveer
244 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀoeefHe - Mee³eo Je®eveeW - yeesueer, MeyoeW

meMekeÌle mJej - lespe DeeJeepe MeeseCf ele-leHe&Ce - jkeÌle-oeve
DeJemej - ceewkeÀe HeúeeHe - HeeieueeW pewmeer yeele keÀjvee, J³eLee megveevee
DemebYeeJ³e - pees Ieefìle ve nes mekeÀlee nes eflejmke=Àle - DeHeceeefvele
keÀLeve - keÀnvee efceL³ee - Petþ
keÀHeì - OeesKee efve<He#e - efyevee He#e keÀe
HećeeCeeW - meyetlees efoeqiJepe³e - mebHetCe& efof MeeDeeW Hej efJepe³e Heeves Jeeuee
Devee³eeme - efyevee He´³eeme kesÀ cenllJeekeÀeb#ee - yeæ[e yeveves keÀer F®íe
HeefjCeece - efve<keÀ<e& oeBJe - pegDee Kesuevee
ke=Àl³e - keÀe³e& oes<e - keÀuebkeÀ
celLes ceæ{vee - peyejomleer efkeÀmeer keÀes keÀece meeQHevee leHem³ee - F&MJej keÀe mcejCe
DeJeefOe - mece³e SkeÀef$ele - FkeÀìdþe
keÀuHevee - efJe®eej Devle³ee&ceer - ceve keÀer yeele peeveves Jeeuee
Dee®ejCe - yelee&Je, J³eJenej Deeke´ÀceCe - nceuee
Jeerjese®f ele - pees Jeerjesb kesÀ efueS Gef®ele nes cejCeesvcegKe - ce=l³eg kesÀ efvekeÀì
Yeer<eCe - Ye³eevekeÀ efvemmene³e - cepeyetj
jkeÌleHeele - nl³eekeÀeb[ efJeJeMe - Demene³e
efveOee&ejf le - efveeqM®ele DemeceLe& - ³eesi³elee ve jKeves Jeeuee
keÀ) ``Ssmeer Devenesveer yeele keÀer legceves keÀuHevee Yeer kewÀmes keÀer ? pees DeHeves meies-mebyebeOf e³eeW keÀes ieepej-cetueer keÀer YeeBelf e keÀìJee mekeÀlee
nw, pees DeHeves YeeF³eeW keÀes peereJf ele peueJee osves ceW Yeer veneR efn®ekeÀlee, pees Deeoceer DeHeveer YeeYeer keÀes Yejer meYee ceW DeHeceeefvele
keÀjves ceW Deevebo ues mekeÀlee nw, GmekeÀe ueppee mes keÌ³ee Heefj®e³e ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nQ ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) ³egeOf eeq<þj ves GHe³egk& eÌle JeekeÌ³e efkeÀme meboYe& ceW keÀne nw ?
iii) og³eexOeve ves GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iv) og³eexOeve ves ³egeOf eeq<þj Hej keÌ³ee DeejesHe ueieeS ?
Gllej ë i) JekeÌlee ³egefOeeq<þj nw leLee Þeeslee Yeerce nw~ ³egefOeef<þj kegÀ©JebMe kesÀ jepee HeeC[g kesÀ p³es<þ Heg$e nQ ~ GvnW Oece&jepe Yeer
keÀne peelee nw ~ Jes meowJe Oece& kesÀ ceeie& keÀe DevegmejCe keÀjles nwb ~ mel³e Deewj Oece& GvekesÀ peerJeve kesÀ oes cenlleJeHetCe&
efmeodOeeble nw ~
ii) ³egefOeeq<þj Deewj Yeerce mejesJej kesÀ efkeÀveejs Keæ[s nQ ~ Yeerce og³eexOeve keÀes mecyeesefOele keÀjkesÀ keÀnlee nw efkeÀ ``DeHeves meejs
men³eeseif e³eeW keÀer nl³ee keÀe keÀuebkeÀ DeHeves ceeLes Hej ueieekeÀj let keÀe³ejeW keÀer YeeBelf e DeHeves HeéCe ye®eelee efHeÀjlee nw, legPes
ueppee veneR Deeleer ?'' Yeerce kesÀ keÀLeve keÀe Gllej osles ngS ³egefOeeq<þj mes GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀne nw ~
iii) og³eexOeve ves GHe³e&kg eÌle keÀLeve keÀe efJejesOe keÀjles ngS keÀne efkeÀ nBme uees og<ìeb,s efpelevee peer ®eens nBme uees uesekf eÀve ³en ve
Yetuevee efkeÀ ceQ DeYeer peereJf ele nBt ~ cesjer YegpeeDeeW keÀe yeue DeYeer ve<ì veneR ngDee nw ~ cesjer mesvee ve<ì nes ®egkeÀer nw, Hejbleg
meg³eesOeve keÀe³ej veneR nw ~ Jen HeéCe jnles legcnejer mellee mJeerkeÀej veneR keÀj mekeÀlee ~
iv) og³eexOeve ves ³egeOf eeq<þj Hej DeejesHe ueieeles ngS keÀne efkeÀ legceves DeHeves mJeeLe& kesÀ efueS DeHeves ieg©peveeW, yebOeg-yeebOeJeeW keÀe
efvece&celee mes JeOe efkeÀ³ee ~ keÌ³ee Heeb[JeeW keÀer jkeÌle keÀer H³eeme DeYeer lekeÀ veneR yegPeer nw ? ceQ Fme yeele keÀes Yeueer- YeeBelf e
mecePe ie³ee nBt ~ legcnW Ieceb[ nw efkeÀ legce DeOece& veneR keÀjles efHeÀj Yeer legcnejs DeeBKeeW kesÀ meeceves Flevee DeOece& nes jne nw ~
ICSE IX & X 245
Hindi Robomate+
Ke) ``SkeÀ efvenlLes, LekesÀ ngS J³eefkeÌle keÀes IesjkeÀj Jeerjlee keÀe GHeosMe osvee menpe nw ~ cegPes Keso nw efkeÀ ceQ GmekesÀ efueS legcnejer He´Mebmee
veneR keÀj mekeÀlee ~ Hej ceQ me®e keÀnlee nBt legcemes, Fme vej nl³eekeÀeb[ mes cegPes efJejefkeÌle nes ieF& nw ~ Fme jkeÌle-jbepf ele efmebnemeve Hej
yewþkeÀj jep³e keÀjves keÀer cesjer keÀesF& F®íe veneR nw ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) `³eefo HeéCeesb keÀe Flevee ceesn Lee, lees ceneYeejle keÌ³eeW j®ee³ee' ? ³egefOeef<þj kesÀ Fme He´Mve kesÀ peJeeye ceW og³eexOeve keÌ³ee
keÀnlee nw ?
iii) ³egeOf eef<þj ves keÀe³ejeW kesÀ efkeÀme efve³ece keÀe GuuesKe keÀjles ngS og³eexOeve kesÀ meeceves efkeÀme He´keÀej kesÀ ³egoOd e keÀe He´mleeJe jKee ?
iv) og³eexOeve ves efkeÀmemes ³egoOd e efkeÀ³ee Deewj GmekeÀe keÌ³ee HeefjCeece efvekeÀuee ?
Gllej ë i) ³egefOeeq<þj ves peye og³eexOeve keÀes GmekesÀ Üeje SkeÀ efvenlLes yeeuekeÀ DeefYecev³eg keÀes meele cenejefLe³eeW odJeeje IesjkeÀj ceejves
kesÀ DeOece& keÀer ³eeo efoueeF& Deewj Gmes GmekeÀer Jeerjlee Hej efOekeÌkeÀeje, lees og³eexOeve ves GmekesÀ Gllej ceW GHe³egk& eÌle keÀLeve
keÀne ~ ³egeOf eeq<þj keÀnles nQ efkeÀ let odJes<e keÀer pJeeuee ceW peue jne nw ~ ceQ lesjs %eeve Deewj lesjer Jeerjlee keÀes efOekeÌkeÀejlee nBt ~
ii) ³egeOf eeq<þj keÀer yeele megvekeÀj og³eexOeve ves keÀne efkeÀ ³egeOf eeq<þj ceQves pees kegÀí efkeÀ³ee, DeHeveer j#ee kesÀ efueS efkeÀ³ee ~ ceQ
peervee ®eenlee Lee ~ Meebelf e Deewj cesue mes jnvee ®eenlee Lee ~ ceQ veneR peevelee Lee efkeÀ legcnejs jnles cesjer ³en meeceev³e-
meer keÀecevee Yeer Hetjer veneR nesieer ~ GmekesÀ keÀnves keÀe DeeMe³e ³en Lee efkeÀ Jen DeHeves peerJeve ceW SkeÀ Yeer F®íe Hetjer veneR
keÀj Hee³ee ~
iii) ³egefOeeq<þj ves og³eexOeve mes keÀne efkeÀ Henues Jeerjlee keÀe obYe Deewj Deble ceW keÀ©Cee keÀer YeerKe ! keÀe³ejeW keÀe ³ener efve³ece
neslee nw ~ Jes yeesues efkeÀ nce ve lees legcnW o³ee keÀjkesÀ íesæ[Wies Deewj ve ner legcnejer nl³ee keÀjkesÀ nl³eejs keÀnueeSBies ~ nce
legcnW keÀJe®e Deewj Mem$e oWies ~ legce efpeme Mem$e mes Yeer ueæ[vee ®eenes, yelee osvee ~ nce ceW mes kesÀJeue SkeÀ J³eefkeÌle ner
legcemes ueæ[is ee ~ ³eefo legce peerle ieS, lees meeje jep³e legcneje nesiee ~ yeleeDees og³eesO& eve, ³en lees DeOece& veneR nw, keÌ³ee
legcnW ³en mJeerkeÀej nw ?
iv) og³eesO& eve ves Yeercemesve mes ieoe ³egoOd e efkeÀ³ee ~ og³eexOeve keÀe Hejeke´Àce meyekeÀes ®eefkeÀle keÀj jne Lee ~ Ssmee ueielee Lee efkeÀ
efJepe³e og³eexOeve keÀer ner nesieer, leYeer ke=À<Ce kesÀ mebkesÀle Hej Yeerce ves og³eexOeve keÀer pebIee Hej ieoe keÀe Heńej efkeÀ³ee, efpememes
og³eexOeve Deenle neskeÀj efiej Heæ[e ~ Deye GmeceW ueæ[ves keÀer leekeÀle Mes<e venebr Leer ~ HeefjCeeceleë Heeb[JeeW keÀer efJepe³e ngF& ~
ie) ``cesjer ce=l³eg keÀe HeJe& ceveeves DeeS nes ve, cesjer DeeneW keÀe DeeueeHe megveves DeeS nes ! legcnW efkeÀmeves Oece&jepe keÀer meb%ee oer ? pees megKe
mes cejves Yeer veneR oslee, Jener Oece& keÀe {esue Heerì,s kewÀmee Dev³ee³e nw ?''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nQ ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) ³egeOf eeq<þj ves DeHeves Deeves keÀe keÌ³ee GodoMs ³e yelee³ee ?
iii) òg³eexOeve ceQ lees legcnW osKeves Dee³ee Lee' og³eexOeve ves ³egeOf eeq<þj kesÀ keÀLeve keÀe keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iv) og³eexOeve kesÀ Devegmeej jep³e Hej ³egeOf eeq<þj keÀe nkeÀ keÌ³eeW veneR Lee ?
Gllej ë i) JekeÌlee og³eexOeve nw Deewj Þeeslee ³egeOf eeq<þj nw ~ og³eexOeve Oe=leje<ì keÀe yeæ[e yesìe nw ~ Jen meg³eesOeve kesÀ veece mes Yeer peevee
peelee nw ~ GmekeÀer ceelee keÀe veece ieebOeejer Lee ~ ieebOeejer kesÀ meew Heg$e Les ~ og³eexOeve yengle íueer, keÀHeìer Deewj ogje®eejer
Lee ~ Gmes jep³e ceW ueesieeW keÀes lekeÀueerHeÀ ceW osKekeÀj Deevebo efceuelee Lee Deewj Jen DeHeves ®e®esjs YeeF& Heeb[JeeW mes yengle
F&<³ee& keÀjlee Lee ~
ii) ³egeOf eeq<þj ves og³eexOeve kesÀ Debelf ece mece³e ceW JeneB Deeves keÀe GodosM³e yeleeles ngS keÀne efkeÀ ceQ lees legcnW Meebelf e osves Dee³ee
Lee ~ ceQves mees®ee, nes mekeÀlee nw legcnW HeM®eeleeHe nes jne nes ~
iii) og³eexOeve ves ³egefOeeq<þj kesÀ keÀLeve keÀe Gllej osles ngS keÀne efkeÀ legce cesjer ogo&Mee osKeves DeeS nes, ceQ Debelf ece mece³e ceW
efkeÀme lejn efvemmene³e, efveye&ue HeMeg keÀer YeeBelf e leæ[He - leæ[He keÀj oce lees[æ lee nBt ~ cesjer ce=l³eg keÀe HeJe& ceveeves DeeS nes ~ Dejs
246 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efveo&³e ! legcnW efkeÀmeves Oece&jepe keÀer GHeeefOe oer ? pees megKe mes cejves Yeer veneR oslee ~ Jener Oece& keÀe {esue Heerì jne nw ~ ³en
kewÀmee Del³ee®eej, Dev³ee³e nes jne nw ~
iv) og³eexOeve ves ³egefOeeq<þj mes keÀne efkeÀ efpeme jep³e Hej legce DeHevee DeefOekeÀej pelee jns nes, Jen legcneje Lee ner veneR ~
legcnejs efHelee keÀes jep³e keÀer osKeYeeue keÀe keÀe³e& meeQHee ie³ee Lee keÌ³eeWefkeÀ cesjs efHelee DebOes Les ~ Dev³eLee Gme jep³e Hej
legcnejs efHelee keÀe keÀesF& DeefOekeÀej veneR Lee ~ Jes efpemes ®eenles, Gmes J³eJemLee osKeves keÀe keÀe³e& meeQHe mekeÀles Les ~
Ie) ``meye legcnejs iegCeeW mes HeÝeeefJele Les, meye legcnejer Jeerjlee mes [jles Les ~ keÀe³ejeW keÀer YeeBelf e jkeÌleHeele mes ye®eves kesÀ He´³elve ceW v³ee³e
Deewj me®e keÀe yeefueoeve keÀj yewþs ~''
He´Mve ë i) keÀevw e, efkeÀmemes HeÝeeefJele Lee ?
ii) `meye' keÀe He´³eesie efkeÀve-efkeÀve kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ? keÌ³eeW ?
iii) èfpeleves Oeeefce&keÀ Deewj v³ee³eer J³eefkeÌle Les, meyeves Fme ³egoOd e ceW cesje meeLe efo³ee' ³en keÀLeve keÀewve keÀnlee nw Deewj keÌ³eeW ?
iv) `v³ee³e cesjs He#e ceW Lee' og³eexOeve ves DeHeves Fme keÀLeve kesÀ meceLe&ve ceW keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) og³eexOeve Deewj ³egefOeef<þj kesÀ yeer®e Jeelee& ®eue jner nw ~ og³eexOeve keÀnlee nw efkeÀ efHeleecen Yeer<ce, efJeogj, ke=ÀHee®ee³e&,
cenejepe Oe=leje<ì^ meYeer ueesie legcnejW iegCeeW mes HeÝeeefJele Les ~ meYeer legcnejer MeefkeÌle mes [jles Les ~
ii) `meye' mebyeesOeve keÀe He´³eesie efHeleecen Yeer<ce, cenelcee efJeogj, ke=ÀHee®ee³e& leLee mJe³eb cenejepe Oe=leje<ì^ kesÀ efueS efkeÀ³ee
ie³ee nw keÌ³eeWekf eÀ og³eexOeve Heeb[JeeW mes Hejeefpele nes ie³ee nw ~ Jen ³egeOf eef<þj mes GHe³egk& eÌle keÀLeve ceW DeHeves ceve keÀer keÀìglee
J³ekeÌle keÀjlee nw ~ Jen keÀnlee nsw efkeÀ meYeer ueesie legcemes [jles Les ~ keÀe³ejeW keÀer YeeBelf e jkeÌleHeele mes ye®eves kesÀ efueS GvneWves
me®®eeF& Deewj v³ee³e keÀe yeefueoeve keÀj efo³ee ~
iii) Fme keÀLeve keÀe JekeÌlee og³eexOeve nw ~ Jen ³egeOf eeq<þj keÀes mecePeevee ®eenlee nw efkeÀ legce HetCe& ªHe mes ieuele nes ~ ³eefo legce
ieuele veneR nesles, lees meYeer ueesie ³egoOd e ceW cesje meeLe veneR osles, Jes legcnejs meeLe nesles ~ Jen keÀnlee nw efkeÀ mJeeLe& ves legcekeÀes
DebOee yevee efo³ee nw ~ legcekeÀes íesìer Deewj mHe<ì yeele Yeer mecePe ceW veneR Dee jner nw ~ Yeer<ce, êesCee®ee³e&, ke=ÀHee®ee³e& Deewj
ke=À<Ce meyeves cesje meeLe efo³ee keÌ³eeWekf eÀ ceQ mener Lee ~ ³eefo ceQ mener veneR neslee lees ³egoOd e ceW ceQ DekesÀuee neslee ~
iv) og³eexOeve ves keÀne efkeÀ ³eefo v³ee³e cesjs He#e ceW ve neslee, lees Yeer<ce, êesCe, ke=ÀHee®ee³e&, DeMJelLeecee meye ueesie cesjer lejHeÀ
mes keÌ³eeW ueæ[les ? keÌ³ee Jes peeve yetPekeÀj Dev³ee³e keÀe meeLe os jns Les ? ³eneB lekeÀ efkeÀ legcnejs Hejce efce$e ke=À<Ce ves Yeer
DeHeveer mesvee oskeÀj cesjer mene³elee keÀer ~ ³eefo v³ee³e cesjs He#e ceW veneR neslee lees keÀesF& cesje meeLe veneR oslee ~
*) cesjs Heeme HećeeCeeW keÀer keÀceer veneR nw ~ DeeOee jep³e HeekeÀj Yeer legceves ®ewve ve efue³ee legceves Depegv& e keÀes ®eejeW Deesj efoeqiJepece keÀs efueS Yespee ~
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW keÀne nw ?
ii) og³eexOeve kesÀ Devegmeej DeeOee jep³e HeekeÀj Yeer Heeb[JeeW ves efkeÀme He´keÀej ®ewve veneR efue³ee ?
iii) êewHeoer kesÀ DeHeceeve kesÀ mebyebOe ceW og³eexOeve kesÀ keÌ³ee efJe®eej nwb ?
iv) Heeb[JeeW kesÀ JeveJeeme kesÀ mebyebOe ceW og³eexOeve ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve og³eexOeve keÀe nw ~ Gmeves ³egeOf e<þj mes keÀne efkeÀ Hegjes®eve keÀes keÀHeì mes ceej keÀj legce Heeb®eeue ieS, JeneB
êgHeo keÀes DeHeveer Deesj efceuee efue³ee ~ legcneje yeæ{lee yeue osKekeÀj cesjs efHelee ves legcnW DeeOee jep³e os efo³ee Lee ~ legcekeÀes
Fleves ceW Yeer meblees<e veneR ngDee~ legceves pejemebOe Deewj efMeMegHeeue keÀes Yeer ceej efo³ee ~ ³egefOeeq<þj kesÀ Fme keÀLeve Hej
og³eexOeve ves GvekeÀes mecePee³ee efkeÀ legce mel³e keÀes efíHeeves keÀe He´³eeme keÀj jns nes, legce íueer nes, legceves <eæ[³ev$e efkeÀ³ee ~
DeeOee jep³e HeekeÀj Yeer legcekeÀes meblees<e veneR efceuee ~ ³egefOeeq<þj og³eexOeve mes keÀnles nQ efkeÀ DeeOes jep³e Hej cesje
DeeqOekeÀej Lee ~ og³eexOeve, ³egeOf eeq<þj keÀes meejer yeeleW FmeefueS yeleelee nw efkeÀ Jen OeesKes ceW ve jns efkeÀ ceQves íue efkeÀ³ee nw ~
ii) og³eexOeve ves yelee³ee efkeÀ peye cesjs efHelee ves legcnW DeeOee jep³e os efo³ee, leye Yeer legce ueesie ®ewve mes veneR yewþs ~ Depegv& e keÀes
efoeqiJepe³e kesÀ efueS ®eejeW Deesj Yespe efo³ee~ jepemet³e ³e%e kesÀ yeneves pejemebOe Deewj efMeMegHeeue keÀe JeOe efkeÀ³ee ~ ³eneB lekeÀ
ICSE IX & X 247
Hindi Robomate+
efkeÀ pegDee Kesueles mece³e Yeer DeHevee DeeOee jep³e ³ener mees®ekeÀj oeBJe Hej ueiee efo³ee efkeÀ ³eefo legcnejer peerle nes, ieF&
lees cesje DeeOee jep³e Yeer efyevee He´³eeme kesÀ legcnW efceue peeSiee ~ JeveJeeme legcnejer Gmeer yeæ[er cenlJeekeÀe#b ee keÀe HeefjCeece
Lee ~ legcekeÀes JeveJeeme Yespeves ceW cesje keÀesF& neLe veneR Lee ~
iii) êewHeoer kesÀ DeHeceeve kesÀ mebyebOe ceW og³eexOeve ves ³egeOf eeq<þj mes keÀne efkeÀ êewHeoer ves Yeer Yejer meYee ceW cesje DeHeceeve efkeÀ³ee Lee ~ Gme
mece³e keÌ³ee legcnejer v³ee³e keÀer YeeJevee mees jner Leer ? peye efHeÀj legceves êewHeoer keÀes pegS ceW oeBJe Hej ueiee³ee, lees legceves
GmekeÀe mecceeve efkeÀ³ee Lee ? efpeme mece³e êewHeoer meYee ceW DeeF&, Gme mece³e Jen pegS ceW peerleer ngF& oemeer Leer ~ ceQves veneR
yeefukeÀ legce ueesieeW ves Gmes pegS ceW nejkeÀj GmekeÀe DeHeceeve efkeÀ³ee Lee ~
iv) og³eexOeve ves ³egefOeeq<þj mes keÀne nw efkeÀ pegS keÀer Mele& nejves kesÀ keÀejCe ner legcnW JeveJeeme ceW peevee Heæ[e Lee, efHeÀj Yeer
JeveJeeme keÀe oes<e cesjs celLes ceæ{e ie³ee ~ meeLe ner JeveJeeme keÀe SkeÀ-SkeÀ #eCe legceves ³egoOd e keÀer lew³eeefj³eesW ceW ueiee³ee ~ Depegv& e
ves leHem³ee keÀjkesÀ veS-veS Mem$e HeéHle efkeÀS, efJejeì jepe mes cew$eer kesÀ veS-veS mebyebOe yeveeS ieS Deewj JeveJeeme keÀer
DeJeefOe Hetjer nesves Hej DeefYecev³eg kesÀ efJeJeen kesÀ yeneves efce$e jepeeDeeW keÀes SkeÀef$ele efkeÀ³ee ie³ee ~ Fme keÀæ[Jeer me®®eeF&
keÀes legce efceìe veneR mekeÀles nes ~
®e) ``keÀn veneR mekeÀlee mebpe³e, efkeÀmekesÀ HeeHeeW keÀe ³en HeefjCeece nw, efkeÀmekeÀer Yetue Leer efpemekeÀe Yeer<eCe efJe<eHeÀue nceW efceuee ~ Deesn ! keÌ³ee
Heg$e ceesns DeHejeOe nw, HeeHe nw ? keÌ³ee ceQves keÀYeer Yeer keÀYeer Yeer .......~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀevw e nw Deewj Jen ogKeer keÌ³eeW nw ?
ii) `HeeHe' Meyo mes DeeHe keÌ³ee mecePeles nQ ?
iii) Heg$e ceesns keÀes JekeÌlee ves DeHejeOe keÌ³eeW veneR ceevee nw ?
Gllej ë i) JekeÌlee Oe=leje<ì^ nw ~ Oe=leje<ì^ yengle ogKeer nw keÌ³eeWefkeÀ ceneYeejle kesÀ ³eg× ceW GmekeÀe meye kegÀí ve<ì nes ie³ee ~ GvekeÀe
yeæ[e Heg$e og³eexOeve peue mlecYe ceW efíHekeÀj yewþe Lee ~ Heeb[Je GmekeÀes Yeer {t{B jns Les, Fmeer keÀejCe Jes ogKeer Les ~ Jes mees®e
jns Les efkeÀ Heg$e mvesn kesÀ keÀejCe pees ketÀìveerefle, <e[d³eb$e Deewj Dev³ee³e GvneWves efkeÀ³ee nw, ³es ogieg&Ce GvnW SkeÀ v³ee³eer
jepee keÀer ÞesCeer ceW veneR Deeves oWies ~
ii) pees keÀe³e& Meem$eeW Üeje ieuele ceeves ie³es nQ DeLeJee efpeve keÀe³eeX keÀe keÀjvee Oece&Meem$eeW ceW cevee nw, Jes `HeeHe' keÀnueeles
nQ ~ efpeve keÀe³ees¥ mes otmejeW keÀer neefve nesleer nw, Jes HeeHe keÀer ÞesCeer ceW Deeles nQ ~
iii) Oe=leje<ì^ Heg$e kesÀ Heéfle ceesn keÀes DeHejeOe veneR ceeveles keÌ³eeWefkeÀ GvekeÀe ³en ceevevee nw efkeÀ efHelee Deewj Heg$e keÀe mvesn
mJeeYeeefJekeÀ nw ~ Heg$e kesÀ Heéfle mvesn He´l³eskeÀ efHelee kesÀ Ëo³e ceW neslee nw ~ efHelee DeHeves Heg$e keÀer ieueefle³eeW keÀes ncesMee
vepejDeboepe keÀjlee nw ~ ceQves Yeer Heg$e mes Heśce keÀjkesÀ keÀesF& DeHejeOe venerb efkeÀ³ee nw ~
iv) `ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' SkeÀebkeÀer keÀes SkeÀebkeÀerkeÀej `Yeejle Yet<eCe Deie´Jeeue peer ves SkeÀ HeewjeefCekeÀ keÀLee-Jemleg keÀes
veJeerve ªHe ceW He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ uesKekeÀ ves ³en Yeer mecePeeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw efkeÀ ceneYeejle kesÀ efJeveeMekeÀejer ³eg× kesÀ
efueS kesÀJeue og³eexOeve ner efpeccesoej veneR Lee, yeequkeÀ Heeb[JeeW keÀer cenlJeekeÀe#b ee Yeer meceeve ªHe mes Gllejoe³eer Leer ~
SkeÀebkeÀer ceW ceneYeejle keÀe ³eg× meceeHle nes ®egkeÀe Lee ~ Deble ceW keÀejw Je He#e keÀer Deesj mes og³eexOeve ner peereJf ele jn ie³ee
Lee ~ og³eexOeve odJewleJeve kesÀ SkeÀ mejesJej ceW efíHee ngDee Lee ~ Heeb[JeeW kesÀ ueuekeÀejves Hej Jen efJeJeMe neskeÀj yeenj Dee³ee ~
Yeerce kesÀ meeLe ieoe ³eg× ngDee ~ oesveeW cenejefLe³eeW ceW Yeer<eCe ³eg× ®eue jne Lee Deewj Gcceero Leer efkeÀ og³eexOeve keÀer peerle nesieer ~
leYeer Þeer keÀ<= Ce ves Yeerce keÀes mebkesÀle efkeÀ³ee efkeÀ Jen og³eexOeve keÀer pebIee Hej Heńej keÀjW ~ Yeerce ves Ssmee ner efkeÀ³ee Deewj og³eexOeve
®eerlkeÀej keÀjlee ngDee yegjer lejn Deenle neskeÀj efiej Heæ[e Deewj Heeb[Je peerle keÀe peMve ceveeles ®eues ieS ~
mebO³ee kesÀ mece³e peye ³egeOf eeq<þj Gmes meeblJevee osves Dee³es lees og³eexOeve ves GvnW ner efJeveeMekeÀejer ³eg× kesÀ efueS oes<eer þnje³ee ~
248 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Gmeves ³en Yeer keÀne efkeÀ Fme ³eg× kesÀ efueS Heeb[JeeW keÀer cenlJeekeÀe#b ee ner Hetjer lejn mes efpeccesoej nw ~ Fmeer He´keÀej mebO³ee kesÀ
mece³e ner HeúeeHe keÀjles-keÀjles og³eexOeve ves DeHeves HeéCe l³eeie efoS ~
`ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe' HeeþkeÀeW kesÀ Ëo³e keÀes PekeÀPeesj osleer nw leLee kegÀí Deueie nì keÀj mees®eves kesÀ efueS cepeyetj
keÀj osleer nw efkeÀ keÌ³ee ³eg× kesÀ efueS keÀejw Je ner efpeccesoej Les, Heeb[Je veneR ~ Fmeer HeḱeÀej SkeÀekb eÀer keÀe Meer<e&keÀ meeLe&keÀ SJeb Gef®ele nw ~
í) ``lees efHeÀj Dee ve yeenj efoKee DeHevee Hejeke´Àce ! efpeme keÀeueeefive keÀes letves Je<ees¥ Ie=le oskeÀj GYeeje nw, GmekeÀer ueHeìeW ceW lesjs meeLeer
lees mJeene nes ie³es ~ GmekesÀ Iesjs ceW let keÌ³eeW ye®evee ®eenlee nw ? De®íer lejn mecePe ues, ³es lesjer Deengelf e efueS efyevee Meeble ve nesiee ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? JekeÌlee keÀe Heefj®e³e oerepf eS ~
ii) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmekeÀe nw, GmekesÀ keÀLeve keÀe keÌ³ee DeeMe³e nw ?
iii) Yeerce ves êewHeoer kesÀ DeHeceeve mes Deenle neskeÀj keÌ³ee Heélf e%ee keÀer Leer ?
iv) efkeÀmekeÀer Deengelf e kesÀ efyevee ³en Deeqive Meeble veneR nesieer ? mecePeekeÀj efueefKeS ~
Gllej ë i) JekeÌlee Yeerce nw ~ Jen Heeb[g Deewj kegÀvleer keÀs Heg$e nQ ~ Jes yengle MeefkeÌleMeeueer nQ ~ Yeerce ves og³eexOeve keÀe JeOe efkeÀ³ee nw ~ GvekesÀ
Mejerj ceW meew neefLe³eeW keÀe yeue Lee ~ keÀne peelee nw efkeÀ peye GvekeÀe pevce ngDee Lee leYeer Jes neLe mes SkeÀ HelLej Hej efiej
peeles nQ ~ GvekeÀes kegÀí HeÝeeJe veneR Heæ[lee uesefkeÀve Jen HelLej ìtì peelee nw ~
ii) GHe³egk& eÌle keÀLeve Yeerce keÀs odJeeje keÀne ie³ee nw ~ Yeerce og³eexOeve mes keÀnlee nw efkeÀ legceves ceneYeejle keÀe ³egoOd e j®ee³ee ~ Fme
³egoOd e ceW DemebK³e ueesie ceejs ieS keÌ³eeWekf eÀ ce=l³eg ªHeer Deefive ceW F&<³ee& ªHeer Ieer [eue keÀj legceves Gmes He´ppeJeefuele efkeÀ³ee
nw ~ Gmeer Deefive ceW legcnejs meYeer mebyebOeer ceej efoS ieS ~ Gme ce=l³eg ªHeer Deefive mes let veneR ye®e mekeÀlee ~ ³en keÀeue keÀer Deeqive
efyevee legcnejs HeéCeeW keÀer Deengelf e efueS Meeble veneR nesieer ~
iii) ogMeemeve ves êewHeoer keÀe DeHeceeve keÀjves kesÀ efueS GmekeÀe ®eerj KeeR®ee Lee Deewj og³eexOeve ves Gmes DeHeveer pebIee Hej yewþves
keÀe mebkesÀle efkeÀ³ee Lee ~ Fme DeHeceeve mes Deenle neskeÀj Yeerce ves Heélf e%ee keÀer Leer efkeÀ Jen ogMeemeve kesÀ Je#emLeue keÀe jkeÌle
ueekeÀj êewHeoer kesÀ kesÀMeeW ceW ueieeSiee Deewj og³eexOeve keÀer pebIee keÀes DeHeveer ieoe mes leesæ[siee ~
iv) ceneYeejle kesÀ ³egodOe keÀe met$eHeele og³eexOeve kesÀ nþer mJeYeeJe kesÀ keÀejCe ner ngDee Lee ~ FmeceW oesveeW lejHeÀ kesÀ DeveskeÀ
jepee Deewj ueeKeeW mewevf ekeÀ ceejs ieS ~ og³eexOeve DeHeves HeéCeeW keÀes ye®eeves kesÀ GodoMs ³e mes mejesJej ceW DeekeÀj efíHe ie³ee ~
og³eexOeve neqmleveeHegj jep³e keÀe ³egJejepe nw, Yeerce og³eexOeve mes keÀnles nQ efkeÀ pees keÀce& legceves efkeÀ³ee nw, GmekeÀe HeefjCeece
legcekeÀes Yegielevee ner Heæ[is ee ~ HeeC[JeeW keÀer efJepe³e Yeer leYeer nesieer, peye og³eexOeve ceeje pee³esiee FmeefueS efyevee og³eexOeve
keÀer Deengelf e efueS ³egoOd e ªHeer keÀeueeefive Meeble veneR nesieer ~
pe) ``Henues Jeerjlee keÀe obYe Deewj Deble ceW keÀ©Cee keÀer YeerKe ! keÀe³ejeW keÀe ³ener efve³ece nw ~ Hejbleg og³eexOeve ! keÀeve KeesuekeÀj megve uees ~ nce
legcnW o³ee keÀjkesÀ íes[æ iW es Yeer veneR, Deewj legcnejer YeeBelf e DeOece& mes nl³ee keÀj yeefOekeÀ Yeer ve keÀnueeSBies ~ nce legcnW keÀJe®e Deewj
Dem$e oWies ~ legce efpeme Dem$e mes ueæ[vee ®eenes, yelee oes ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve efkeÀmeves efkeÀmemes keÀne nw ? Deewj keÌ³eeW ?
ii) DeOece& mes keÌ³ee DeefYeHeé³e nw ? efkeÀmekeÀes efJejefkeÌle nes ieF& nw Deewj keÌ³eeW ?
iii) ³egeOf eeq<þj ves og³eexOeve mes Oece& keÀer keÀevw e - meer yeele keÀner ?
iv) keÀe³ejeW keÀe keÀevw e-mee efve³ece JekeÌlee ves yelee³ee nw ? ³egoOd e efkeÀve ueesieeW kesÀ yeer®e neslee nw ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee ³egefOe<þj nw ~ ³egefOeef<þj ³en keÀLeve og³eexOeve mes FmeefueS keÀnlee keÌ³eeWefkeÀ og³eexOeve ves
Gvemes keÀne efkeÀ ues uees je#emees ! ³eefo legcnejer efnmb ee Fmeer mes le=Hle nesleer nw, lees ues uees cesjs HeéCe Yeer ues uees ~
ii) DeOece& mes leelHe³e& nw Oece& kesÀ efJe©odOe ®euevee ~ Oece& kesÀ Devegmeej pees ³egoOd e kesÀ efve³ece nQ, GvekesÀ efJeHejerle ³egà keÀjvee
ICSE IX & X 249
Hindi Robomate+
DeOece& keÀe ³egoOd e keÀnueelee nw ~ og³eexOeve ³egeOf eef<þj mes keÀnlee nw efkeÀ cegPes efJejefkeÌle nes ieF& nw ~ cegPes mecePe ceW Dee ie³ee
nw efkeÀ DeHeveer meblege<f ì kesÀ efueS He´³eeme keÀjvee yeskeÀej nw keÌ³eeWefkeÀ Jen Heeb[Jeesb mes Hejeefpele nes ®egkeÀe Lee ~ GmekeÀer meejer
mesvee Deewj meies-mebyebOeer ceejs pee ®egkesÀ nQ ~ Jen peerJeve jnles Heeb[JeeW keÀer DeOeervelee mJeerkeÀej venerb keÀjvee ®eenlee nw ~
iii) ³egeOf eeq<þj ves og³eexOeve mes keÀne efkeÀ nce DeOece& mes legcnejer nl³ee veneR keÀjWies ~ nce legcnW keÀJe®e Deewj Dem$e oWies ~ legce
efpeme Dem$e-Mem$e mes ueæ[vee ®eenes, yelee oes, nce legcnW Jener Mem$e oWies ~ nce oesveessb YeeF³eeW ceW keÀesF& SkeÀ ner legcnejs
meeLe ³egoOd e keÀjsiee ~ ³egodOe ceW legce peerle ieS nes, lees Hetje jep³e nce legcnW os oWies ~ Deye yeleeDees og³eexOeve FmeceW keÀesF&
DeOece& lees veneR nw ~ ³eefo FmeceW legcekeÀes DeOece& efoKeeF& os lees keÀnes ~
iv) ³egefOeeq<þj ves keÀne nw efkeÀ keÀe³ej MegªDeele cebs lees DeHeveer Jeerjlee keÀe yeKeeve yeæ{e-®eæ{e keÀj keÀjles nQ Deewj Deble ceW
DeHeves HeéCeeW kesÀ Ye³e mes o³ee keÀer YeerKe ceeBieles nQ ~ oesveeW He#e ³egoOd e keÀjves kesÀ efueS lew³eej Les ~ Heeb[JeeW keÀer lejHeÀ mes
Yeerce ³egoOd e ceW Glejs Deewj keÀewjJeesb keÀer lejHeÀ mes og³eexOeve ~ oesveeW kesÀ yeer®e Ieceemeeve ³egoOd e ngDee ~ og³eexOeve keÀe Hejeke´Àce
Deewj Meew³e& meyekeÀes ®eefkeÀle keÀj jne Lee ~
Pe) ``³egeOf eeq<þj ves meoe v³ee³e ner efkeÀ³ee nw, meg³eesOeve ! v³ee³e kesÀ efueS Jen yeæ[-s yeæ[s ogëKe Gþeves mes Yeer venebr ®etkeÀe nw, meies mebyebeOq e³eeW
kesÀ leæ[He-leæ[HekeÀj HeéCe l³eeieves keÀe ³en Yeer<eCe ¢M³e ! DeyeueeDeeW, DeveeLeeW keÀe ³en keÀ©Ce ®eerlkeÀej efkeÀmeer Yeer Ëo³e keÀes
onueeves kesÀ efueS He³ee&Hle Lee ~''
He´Mve ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve efkeÀmeves efkeÀmes keÀne nw Deewj keÌ³eesb ?
ii) ³egeOf eeq<þj keÀes v³ee³eefHe´³e Deewj Oece&jepe keÌ³eeW keÀne peelee nw ?
iii) ³egeOf eeq<þj ves v³ee³e kesÀ efueS keÀewve - keÀewve mes ogëKe GþeS ?
iv) `Deble ceW v³ee³e keÀer ner efJepe³e nesleer nw ~' Fme keÀLeve Hej DeHeves efJe®eej yeleeFS ~
Gllej ë i) GHe³e&kg eÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee ³egefOeef<þj nwb ~ Jes ³en keÀLeve og³eexOeve mes keÀnles nQ ~ og³eexOeve Gvemes keÀnlee nw efkeÀ legceves
DeHeves ieg©peveeW Deewj meies-mebyeefOe³eeW kesÀ jkeÌle keÀer iebiee ceW vene keÀj jepecegkegÀì OeejCe efkeÀ³ee nw ~ legcneje meyemes yeæ[e
Me$eg cej jne nw, Gmes Flevee v³ee³e lees oes efkeÀ GmekeÀe efceL³ee DeHeceeve ve keÀjes ~ og³eexOeve keÀer Fmeer yeele keÀe Gllej osles
ngS ³egefOeef<þj ves GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀne nw ~
ii) ³egeOf eeq<þj v³ee³eefHe´³e Deewj Oece& kesÀ ceeie& Hej ®eueves Jeeues Les ~ Jes Dev³ee³e veneR ®eenles Les ~ Jes Oece& efJe©odOe keÀesF& keÀe³e&
veneR keÀjles Les ~ Jes DeHeves YeeF³eeW keÀes Yeer Oece& kesÀ ceeie& Hej ®eueves kesÀ efueS Heés jf le keÀjles Les ~ GvneWves meowJe v³ee³e kesÀ ceeie&
keÀe DevegmejCe efkeÀ³ee ~ Jes v³ee³e kesÀ efueS yeæ[s mes yeæ[e ogKe Gþeves mes Heerís veneR nìles Les FmeefueS GvnW v³ee³eefHe´³e Deewj
Oece&jepe keÀne peelee nw ~
iii) ³egeOf eef<þj ves v³ee³e kesÀ ceeie& Hej ®eueles ngS DeveskeÀ He´keÀej kesÀ keÀ<ì menve efkeÀS ~ GvneWves meies-mebyebeOf e³eeW, ieg©peveeW keÀes
leæ[He-leæ[He keÀj HeéCe l³eeieves keÀe Yeer<eCe o=M³e osKee, DeyeueeDeeW DeveeLeeW keÀer keÀ©Ce ef®elkeÀej megvee, pees efoue keÀes
onueeves Jeeueer Leer ~ GvneWves v³ee³e kesÀ efueS vej-mebnej kesÀ Yeer<eCe ¢M³eeW keÀes Yeer Meebelf e mes osKee ~ GvekeÀe ceevevee Lee
efkeÀ v³ee³e kesÀ HeLe Hej ®eueles ngS pees Yeer efceues meye mJeerkeÀej nw ~
iv) Dev³ee³e keÀjves Jeeuee efkeÀlevee Yeer meenmeer, MeefkeÌleMeeueer, Deewj yegeof dOeceeve nes, Gmes SkeÀ efove Hejepe³e keÀe meecevee
keÀjvee Heæ[lee nw ~ Dev³ee³eer MeemekeÀ Deeies yeæ{ mekeÀlee nw, Gvveefle keÀj mekeÀlee uesefkeÀve meHeÀuelee GmekesÀ Heeme yengle
efove lekeÀ efmLej veneR jn mekeÀleer nw ~ ³egefOeef<þj v³ee³e He#e mes Deewj og³eexOeve Dev³ee³e He#e mes ueæ[ jns Les ~ og³eexOeve
kegÀMeue MeefkeÌleMeeueer Deewj mewv³e MeefkeÌle mes HetCe& nesves Hej Yeer Heeb[JeeW mes Hejeefpele nes peelee nw ~
ì) `mel³e keÀes efJeef®e$e ceevekeÀj Gæ[e veneR mekeÀles ³egeOf eefÿj ! DeHeves ner keÀl³e& mes JeveJeeme HeekeÀj Yeer GmekeÀe oes<e cesjs ner celLes ceæ{e
ie³ee ~'
ÒeMve: i) og³eexOeve ves Heeb[JeeW kesÀ JeveJeeme kesÀ efueS, ³egeOf eefÿj keÀes efpeccesoej keÌ³eebs þnje³ee ?
ii) og³eexOeve kesÀ Devegmeej Heeb[JeeW ves JeveJeeme keÀe SkeÀ-SkeÀ #eCe efkeÀme ÒekeÀej ³eg× keÀer lew³eejer ceW ueiee³ee ?
250 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
iii) og³eexOeve kesÀ Devegmeej ³egeOf eefÿj ves êewHeoer keÀe efkeÀme ÒekeÀej DeHeceeve efkeÀ³ee Lee ?
iv) DeefYecev³eg kesÀ efJeJeen kesÀ yeneves Heeb[JeeW ves keÌ³ee ®eeue ®eueer ?
Gllej ë i) og³eexOeve ves Heeb[JeeW kesÀ JeveJeeme kesÀ efueS, ³egefOeefÿj keÀes ner efpeccesoej þnje³ee Jen keÀnlee nw efkeÀ cesjs Heeme legcnejs
ke=Àl³eeW kesÀ HeefjCeeceeW keÀer keÀceer veneR nw ~ DeeOee jep³e HeekeÀj Yeer legce Meeble veneR ngS ~ legceves Depegv& e keÀes efoeqiJepe³e kesÀ
efueS Yespee ~ jepemet³e ³e%e kesÀ yeneves legceves pejemebIe Je efMeMegHeeue keÀe JeOe efkeÀ³ee ~ pegS ceW legceves Deì mes DeHevee
jep³e oeBJe Hej ueiee efo³ee leeefkeÀ legce peerles lees Devee³eeme ner cesje jep³e legcns efceue peeSiee ~ JeveJeeme Gmeer cenlJeekeÀe#b ee
keÀe HeefjCeece nw ~
ii) og³eexOeve kesÀ Devegmeej Heeb[JeeW ves JeveJeeme keÀe SkeÀ-SkeÀ #eCe HeeC[JeeW ves ³egoOd e keÀer lew³eejer ceW ueiee³ee Jen ³egeOf eeq<þj
mes keÀnlee nw efkeÀ Depegv& e ves leHem³ee odJeeje veS-veS Mem$e HeéHle efkeÀS, efJejeì jep³e mes cew$eer keÀj veS-veS mebyebOe yeveeS
ieS Deewj DeJeefOeHetCe& nesles ner DeefYecev³eg kesÀ efJeJeen kesÀ yeneves efce$e jepeeDeeW keÀes efveceb$eCe oskeÀj SkeÀe$f ele efkeÀ³ee ie³ee ~
iii) og³eexOeve kesÀ Devegmeej mJe³eb ³egeOf eefÿj ves êewHeoer keÀe DeHeceeve efkeÀ³ee ~ peye ³egefOeeq<þj og³eexOeve mes keÀnles nw efkeÀ legceves
Yejer meYee ceW êewHeoer keÀe DeHeceeve efkeÀ³ee leye og³eexOeve keÀnlee nw efkeÀ pegS ceW êewHeoer keÀes oeBJe Hej ueieekeÀj legceves Yeer
lees GmekeÀe DeHeceeve ner efkeÀ³ee, keÌ³ee legceves GmekesÀ mecceeve keÀer ®es<ìe keÀer Leer ~ ceQves lees êewHeoer keÀe DeHeceeve leye efkeÀ³ee
peye Jen pegS ceW peerleer ieF& oemeer Leer ~
iv) DeefYecev³eg kesÀ efJeJeen kesÀ yeneves Heeb[JeeW ves ³en ®eeue ®eueer efkeÀ efJeJeen kesÀ yeneves efce$e-jepeeDeeW keÀes efveceb$eCe oskeÀj
SkeÀef$ele efkeÀ³ee og³eexOeve keÀnlee ns efkeÀ meYeer jepeeDeeW keÀer MeefkeÌle HeéHle nesves Hej legce MeefkeÌleMeeueer nes ieS Deesj legceves
Deeke´ÀceCe keÀer ³eespevee yeveeveer Megª keÀj oer ~ efJejeì jep³e mes efce$elee keÀj DeefYecev³eg keÀe efJeJeen efJejeì jepee keÀer
Heg$eer mes keÀje efo³ee Deewj legcnW efJejeì jepe keÀe HetCe& men³eesie efceue ie³ee ~
þ) ``peevelee ntB ³egeOf eeq<f þj ~ Yeueer YeeBelf e peevelee ntB ~ efkeÀvleg mees®e uees, ceQ LekeÀkeÀj ®etj nes ie³ee nt,B cesjer meYeer mesvee eflelej-efyelej nes
ieF& nw, cesje keÀJe®e HeÀì ie³ee nw, cesjs Mem$eem$e ®egkeÀ ieS nw ~ cegPes mece³e oes ³egeOf eeq<þj ! keÌ³ee Yetue ieS ceQves legcnW lesjn Je<e& keÀe
mece³e efo³ee Lee ?''
He´Mveë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? Jen keÌ³ee peevelee Lee ?
ii) JekeÌlee Fme mece³e Demene³e keÌ³eeW nes ie³ee Lee ? keÌ³ee Jen JeemleJe ceW Demene³e Lee ?
iii) Þeeslee keÀewve nw ? Þeeslee keÀes lesjn Je<e& keÀe mece³e kewÀmes efo³ee Lee ? Fme keÀLeve keÀes DeeHe efkeÀlevee mener ceeveles nQ ?
iv) JekeÌlee ves pees mece³e efo³ee Lee GmekeÀe GÎsM³e keÌ³ee Lee ? keÌ³ee Jen DeHeves GÎsM³e ceW meHeÀue nes mekeÀe ? mHe<ì keÀerepf eS ~
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee og³eexOeve nw~ og³eexOeve keÀewjJeeW ceW meyemes yeæ[e Deewj Oe=leje<ì^ keÀe pes<þ Heg$e nw ~ og³eexOeve
peevelee Lee efkeÀ Deye Jen HeeC[JeeW mes ye®e veneR mekeÀlee ~ Heeb[Je og³eexOeve kesÀ HeéCe efueS efyevee Meeble veneR yewþWies~
og³eexOeve Gvemes keÀnlee nw efkeÀ ieg©peveeW Deewj yebOeg-yeebOeJeeW keÀe efveYe&³elee mes JeOe keÀjves Hej Yeer GvekeÀer H³eeme vener
yegPeer ~
ii) JekeÌlee Fme mece³e Demene³e nes ®egkeÀe Lee keÌ³eeWefkeÀ Jen LekeÀkeÀj ®etj nes ie³ee nw ~ GmekeÀer meYeer mesvee eflelej-efyelej nes
ieF& nw, GmekeÀe keÀJe®e HeÀì ie³ee nw Deewj Mem$e-Dem$e ®etkeÀ ieS nQ ~ Deepe JeemleJe ceW og³eexOeve Demene³e Lee ~ GmekesÀ
meYeer men³eesieer ceejs ieS Les Deewj Je Heeb[JeeW keÀer mellee Yeer mJeerkeÀej keÀjvee veneR ®eenlee nw ~ Deye Jen efIej ®egkeÀe Lee
Deewj DekesÀuee jn ie³ee Lee ~
iii) Þeeslee ³egefOeeq<þj nw ~ JekeÌlee kesÀ Devegmeej Þeeslee keÀes lesjn Je<e& keÀe mece³e efo³ee veneR yeequkeÀ yeveJeeme effo³ee Lee ~
leeefkeÀ Heeb[JeeW keÀer MeefkeÌle #eerCe nes peeS Deewj GvekesÀ mene³ekeÀ efyeKej pee³esb Deewj keÀejw Je Devee³eeme ner efJepe³e Hee ueW ~
uesKekeÀ kesÀ Devegmeej ³en keÀLeve Yeer mel³e nw efkeÀ keÀneR ve keÀneR Heeb[Je Yeer DeHeves yeveJeeme kesÀ efueS efpeccesoej nQ ³eefo
Jes og³eexOeve kesÀ keÀnves Hej o³etle ke´Àeræ[e ceW Yeeie veneR uesles lees GvekeÀe jep³e keÀesF& veneR íerve Heelee ~
ICSE IX & X 251
Hindi Robomate+
iv) JekeÌlee ves pees mece³e Heeb[JeeW keÀes efo³ee Lee GmekeÀe GodosM³e Lee efkeÀ Heeb[JeeW kesÀ yeveJeeme kesÀ yeeo GvekesÀ jep³e Hej
DeefOekeÀej keÀjvee Deewj yeveJeeme kesÀ yeneves GvekeÀer MeefkeÌle keÀes #eerCe keÀjvee Lee ~ og³eexOeve ®eenlee Lee efkeÀ Heeb[Je
yeveJeeme ®eues peeS Deewj Jen Devee³eeme ner Heeb[JeeW Hej efJepe³e neefmeue keÀjvee ®eenlee Lee ~ Jen DeHeves GoosM³e ceW
meHeÀue ve nes mekeÀe keÌ³eeWefkeÀ Heeb[JeeW ves DeHeves yeveJeeme keÀe mece³e DeHeveer MeefkeÌle keÀes yeæ{eves ceW ueiee³ee ~ GvneWves
yengle leHem³ee keÀer efpememes GvekeÀer MeefkeÌle ye{leer ieF& ~ GvneWves leHem³ee kesÀ odJeeje veS-veS Mem$e HeéHle efkeÀS ~
Heeb[JeeW ves Jes<e yeouekeÀj SkeÀ Je<e& keÀe mece³e efJejeì jep³e ceW iegpeeje Deewj efJejeì kesÀ jepee keÀer ceoo keÀer efpeme keÀejCe
³egodOe kesÀ mece³e efJejeì jepe ves Heeb[JeeW keÀer mene³elee keÀer ~
i) [eRie ceejvee - efkeÀmeer yeele keÀes yeæ{e-®eæ{ekeÀj yeleevee ~
JeekeÌ³e - M³eecepeerle [eRieW ceej mekeÀlee nw Hejbleg v³ee³e Oece& keÀer ogneF& veneR os mekeÀlee ~
ii) celLes ceæ{vee - efkeÀmeer keÀes peyejomleer keÀece meeQHevee
JeekeÌ³e - DeHeves ner ke=Àl³e mes yeveJeeme HeekeÀj GmekeÀe oes<e efce$e kesÀ celLes ceæ{e ie³ee ~
iii) HetÀuee ve meceevee - He´mevve nesvee ~
JeekeÌ³e - efiejOej DeHeves yesìs keÀes veewkeÀjer efceueves Hej HetÀuee veneR mecee³ee ~
iv) ìkeÀe mee peJeeye osvee - FvbkeÀej keÀj osvee
JeekeÌ³e - peye ceQves censMe mes Debieśpeer keÀer HegmlekeÀ ceeBieer, lees Gmeves ìkeÀe - mee peJeeye os
efo³ee ~
v) [bkeÀe yepevee - DeefOekeÀej nesvee ³ee HeÝeeJe nesvee ~
JeekeÌ³e - cenejepee jCepeerle efmebn keÀe Hetjs Gllej Yeejle ceW [bkeÀe yepelee nw ~
vi) Þeer ieCesMe keÀjvee - HeéjbYe keÀjvee, Meg©Deele keÀjvee
JeekeÌ³e - mejmJeleer keÀe efove osKekeÀj ceQves DeHeveer Deieueer keÀ#ee keÀer Heæ{eF& keÀe Þeer ieCesMe
keÀj efo³ee ~
vii) jbie ceW Yebie Heæ[vee - KegMeer ceW efJeIve Heæ[ peevee
JeekeÌ³e - mebieerle meceejesn ®eue jne Lee efkeÀ De®eevekeÀ Je<ee& Je DeeBOeer ves jbie ceW Yebie [eue
efo³ee ~
viii) ceve cemeesme keÀj jne peevee - efvejeMe neskeÀj yewþ peevee
JeekeÌ³e - Fleves keÀce DebkeÀ HeekeÀj Hegveerle ceve cemeesme keÀj jn ie³ee ~

i) DevegHece - DeHetJe&, efvejeuee vi) meeQvo³e& - meg<ecee, MeesYee, megob jlee
ii) iebiee - YeeieerjLeer, osJeveoer vii) neLe - keÀj, HeeefCe, nmle
iii) Heneæ[ - HeJe&le, De®eue, efieefj viii) Me$eg - efjHeg, Jewjer, ogMceve
iv) ³egodOe - jCe, mebieéce, mecej, ®eæ{eF& ix) yeńdcee - efJeHe´, odeJf epe, YetoJs e
v) Mejerj - osn, leve, keÀe³ee x) Hesæ[ - Je=#e, efJeHeì, le©
252 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

i) Deeoeve × Heóeve vi) meewYeei³e × ogYee&i³e
ii) ³eMe × DeHe³eMe vii) Meg<keÀ × Deeê&
iii) vetleve × Hegjeleve viii) n<e& × MeeskeÀ
iv) cees#e × yevOeve ix) Meerle × G<Ce
v) mejme × veerjme x) meefke´À³e × efveefq<ke´À³e

i) meJe& - meJe&mJe vi) efJevece´ - efJevece´lee
ii) F&<³ee&ueg - F&<³ee& vii) meo& - meoea
iii) yegoed fOeceeve - yegodeOf ecellee viii) mece=odOe - mece=odefOe
vi) efYevve - efYevvelee ix) efnbmekeÀ - efnbmee
v) kegÀMeue - kegÀMeuelee x) ®ecekeÀeruee - ®ecekeÀ
He´Mve ë 5. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJeleve keÀeer pf eS ~

i) me®®ee J³eefkeÌle meoe efce$e neslee nw ~ (YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë me®®ee J³eefkeÌle meoe efce$e jnsiee ~
ii) veerueer keÀceerpe Jeeues íe$e keÀes yegueeDees ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë veerueer keÀceerpe Jeeues íe$e keÀes yeguee³ee ie³ee ~
iii) melele DeO³e³eve mes ceveg<³e ves DeebleefjkeÀ meleJe=eqlle³eeW keÀe efJekeÀeme keÀjsiee ~ (Jele&ceeve keÀeue ceW yeoefueS)
Gllejë melele DeO³e³eve mes ceveg<³e DeebleefjkeÀ meodJe=eqlle³eeW keÀe efJekeÀeme keÀjlee nw ~
iv) Fve HetÀueeW keÀe jbie efvejeuee nw ~ (Je®eve yeoefueS)
Gllejë Fme HetÀue keÀe jbie efvejeuee nw ~
v) efJeodJeeve Heg©<e meceéì kesÀ meeLe jnlee nw ~ (JeekeÌ³e keÀes m$eerefuebie ceW yeoefueS)
Gllejë efJeog<eer ceefnuee meece´%eer kesÀ meeLe jnleer nw ~

ICSE IX & X 253
6 oerHeoeve uesKekeÀ - [e@. jecekegÀceej Jecee&

[e@. jecekegÀceej Jecee& keÀe pevce 15 veJebyej meved 1905 keÀes ceO³e HeóMs e kesÀ meeiej efp] eues ceW ngDee Lee ~ FvekeÀer HeéjbeYf ekeÀ
efMe#ee meeiej ceW leLee G®®e efMe#ee He´³eeie efJeMJeefJeod³eeue³e ceW ngF& ~ veeieHegj efJeMJeefJeod³eeue³e mes FvneWves Heer.S®e.[er. keÀer
GHeeefOe HeéHle keÀer ~ Jecee& peer He´³eeie efJeMJeefJeod³eeue³e ceW efnboer efJeYeeie kesÀ DeO³e#e Yeer jns ~ meved 1963 ceW Yeejle
mejkeÀej vess FvnW Heodce Yet<eCe keÀer GHeeefOe mes Deuebke=Àle efkeÀ³ee ~
íe$eeJemLee mes ner ³es jbieceb®e mes peg[æ ieS Les FmeefueS FvekesÀ veeìkeÀeW leLee SkeÀebekf eÀ³eeW ceW DeefYeveslee keÀe iegCe He´®egj
cee$ee ceW efJeod³eceeve jnlee nw ~ DeeHe yengcegKeer HeéfleYee kesÀ Oeveer Les ~ FvneWves keÀeJ³e, veeìkeÀ, efveyebOe, Deeuees®evee pewmeer
efJeOeeDeeW Hej DeHeveer uesKeveer ®eueeF& ~
Jecee& peer keÀes efnob er veeìkeÀeW keÀe pevekeÀ keÀne peelee nw ~ FvekesÀ DeefOekeÀebMe veeìkeÀ SsefleneefmekeÀ leLee meeceeefpekeÀ
mecem³eeDeeW mes pegæ[s nesles nQ ~ FvekeÀer HeéfmeodOe j®eveeSB nQö `He=LJeerjepe keÀer DeeBKes'b , `®eemeef³eceeb', `jsMeceer ìeF&', `meHle
efkeÀjCe', `keÀecw egoer ceneslmeJe', òerHeoeve', èf®e$e jsKee', `petner kesÀ HetÀue', `peewnj' Deeefo ~ FvekeÀe efveOeve meved 1990
keÀes Fueeneyeeo ceW ngDee ~
SkeÀekb eÀer keÀe GÎsM³e –
He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' mes uesKekeÀ ves Hevvee kesÀ mJeeefceYeefkeÌle, keÀle&J³eefve<þe, menveMeeruelee SJeb yeefueoeve keÀer
YeeJevee keÀes DeefYeJ³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~ Hevvee Oee³e ves DeHeves mJeeceer jeCee meeBiee keÀer Oejesnj Go³e efmebn keÀer j#ee kesÀ efueS
DeHeves Heg$e ®ebove keÀe yeefueoeve keÀjkesÀ SkeÀ DeeoMe& He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW SkeÀebkeÀerkeÀej ves Hevvee Oee³e kesÀ
ceeO³ece mes ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ je<ì^ Heśce Heg$e Heśce mes yeæ[e Deewj ceneve neslee nw Deewj Hevvee pewmeer eqm$e³eeB DeHeves ¢æ{
®eefj$e mes Fmes mel³e efmeodOe keÀjleer nQ ~
meeLe&keÀlee
`[e@. jecekegÀceej Jecee& odJeeje efueefKele SkeÀebkeÀer ceW jepeHegleeves keÀer Jeerjebievee Hevvee Oee³e kesÀ DeYetleHetJe& yeefueoeve keÀe
ef®e$eCe efkeÀ³ee nw ~
SkeÀebkeÀer SsefleneefmekeÀ Ieìvee Hej DeeOeeefjle nw ~ oerHeoeve keÀe DeebleefjkeÀ DeLe&, meebkesÀeflekeÀ leLee He´leerkeÀelcekeÀ nw ~
Fme DeLe& ceW oerHe peerJeve keÀe He³ee&³e yeve ie³ee nw~ Fme ªHe ceW Hevvee DeHeves Heg$e keÀe oeve keÀjkesÀ ef®elleew[æ kessÀ GllejeefOekeÀejer
kegÀB Jej Go³e efmebn kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee keÀjleer nw ~ peneB mecHetCe& ef®elleewæ[ Gcebefiele neskeÀj leguepee YeJeeveer kesÀ mece#e oerHeoeve
keÀj jne nw JeneR Oee³e ceeB DeHeves meenme Deewj l³eeie keÀe Heefj®e³e osleer nw ~ Jen DeHeves ®evove keÀes ceele=Yetecf e kesÀ efueS oeve
keÀj osleer nw ~ Jen keÀnleer nw efkeÀ ``Deepe ceQves Yeer oerHeoeve efkeÀ³ee nw, oerHeoeve ~ DeHeves peerJeve keÀe oerHe ceQves jkeÌle keÀer
Oeeje Hej lesje efo³ee nw''~ SkeÀebkeÀer kesÀ Deble ceW yeveJeerj Yeer keÀnlee nw - ``³ener nw cesjs ceeie& keÀe kebÀìkeÀ ~ Deepe cesjs veiej
ceW efm$e³eeW ves oerHeoeve efkeÀ³ee nw ~ ceQ Yeer ³ecejepe keÀes Fme oerHekeÀ keÀe oeve keÀªBiee ~ ³ecejepe uees, Fme oerHekeÀ keÀes, ³en
cesje oerHeoeve nw ~'' Deleë ³en Meer<e&keÀ Gef®ele leLee meeLe&keÀ nw ~
254 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
kegÀB Jej Go³e efmebn

kegBÀJej Go³e efmebn SskeÀebkeÀer kesÀ Hee$eeW ceW HećegKe nQ ~ ef®elleewæ[ kesÀ mJeieea³e cenejeCee meeBiee kesÀ meyemes íesìs Heg$e nQ ~ Jes
jep³e kesÀ GllejeefOekeÀejer nQ ~ GvekeÀer Dee³eg cee$e 14 Je<e& nw ~ Go³e efmebn cenejeCee meeBiee kesÀ JebMe kesÀ SkeÀcee$e Gpeeues nQ ~ Go³e
efmebn keÀer Dee³eg keÀce nesves kesÀ keÀejCe cenejeCee efJeke´Àceeefol³e keÀes jep³e keÀer osKe-Yeeue keÀer efpeccesoejer meeQHeer ieF& Leer ~
yeveJeerj Go³e efmebn keÀer nl³ee keÀjvee ®eenlee Lee uesekf eÀve Hevvee Oee³e ves Go³e efmebn keÀes keÀerjle yeejer keÀer ìeskeÀjer ceW efíHeekeÀj
GvnW veiej kesÀ yeenj Yespe efo³ee ~ Fme He´keÀej Hevvee Oee³e ves GvekesÀ HeéCeeW keÀer j#ee keÀer ~
Hevvee (Oee³e ceeB)

He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' ceW Hevvee SkeÀ HećegKe veejer Hee$e nQ ~ Jen Keebr®ees peeefle keÀer jepeHetleeveer nQ ~ Deewj
kegBÀJej Go³e efmebn keÀe mebj#eCe keÀjves Jeeueer Oee³e ceeB nQ ~ FvekeÀer Dee³eg leerme Je<e& nw ~ FveceW ceeB keÀer cecelee, jepeYeefkeÌle
Deewj Deelcel³eeie keÀer YeeJevee Deeefo DeveskeÀ efJeMes<eleeSB efoKeeF& osleer nQ ~ Jes cenejeCee meeBiee kesÀ kegÀue keÀer Hegjeveer Deewj
me®®eer mesefJekeÀe nQ ~ Jes jepekegÀceej keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves Heg$e ®ebove keÀe yeefueoeve osves ceW Yeer veneR efn®ekeÀleer nQ ~
GvekesÀ Deboj efkeÀmeer Yeer He´keÀej keÀe ueeue®e veneR nw ~ peye yeveJeerj ves Gvnsb kegBÀJej Go³e efmebn kesÀ HeéCeeW keÀs yeoues SkeÀ
peeieerj osves keÀe HeúeesYeve efo³ee, lees GvneWves yeveJeerj mes keÀne efkeÀ, ``jepeHetleeveer J³eeHeej veneR keÀjleer, cenejepe ~ Jen
jCeYetefce Hej ®eæ{leer nw ³ee ef®elee Hej ~'' Fme keÀLeve mes GvekesÀ jepeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~ Jen
keÀle&J³eefve<þ nQ leLee SkeÀ DeeoMe& Yeejleer³e veejer nQ ~ Fefleneme ceW Hevvee Oee³e keÀe veece mJeeceer YeefkeÌle Deewj je<ì^
YeefkeÌle kesÀ efueS mJeCe& De#ejeW ceW efueKee ie³ee nw ~ DeHeves mJeeceer keÀer ÒeeCe j#ee kesÀ efueS Fefleneme ceW Ssmee yeefueoeve
efkeÀmeer ves veneR efo³ee ~
meesvee
meesvee ef®elleew[æ kesÀ jeJeue meªHe efmebn keÀer ueæ[keÀer nw Jen Del³eble ªHeJeleer Deewj veìKeì nw ~ GmekeÀer Dee³eg meesuen Je<e& nw
Deewj Jen kegÀB Jej Go³e efmebn kesÀ meeLe Kesueves Jeeueer GvekeÀer yeeue meKeer nw ~ Jen ve=l³e keÀuee ceW efveHegCe nw ~ Jen leguepee YeJeeveer kesÀ
meeceves ieerle ieeleer ngF& vee®eleer nw ~ Jen JeekeÀHeìg nw efkebÀleg yeele keÀjles mece³e Jen efMe<ìe®eej SJeb efve³eceeW keÀe Heeueve keÀjleer nw ~
Jen Yeesueer SJeb meerOeer nw ~ Jen Hevvee keÀes ce³etj-He#e kesÀ kegÀb [ kesÀ GlmeJe keÀer yeeleW yeleeleer nw ~ Jen kegÀí Yeécf ele meer nw keÌ³eeWekf eÀ
SkeÀ lejHeÀ cenejepe yeveJeerj keÀe HeúeesYeve GmekesÀ meeceves nw, lees otmejer Deesj jepekegÀB Jej kesÀ Heélf e Jen DeekeÀe<f e&le Yeer nw ~
yeveJeerj
yeveJeerj cenejeCee mebieéce efmebn kesÀ Devegpe He=LJeerjepe efmebn keÀe oemeer-Heg$e nw ~ GmekeÀer Dee³eg yelleerme Je<e& nw ~ Jen SkeÀ
cenllJeekeÀeb#eer ³egJekeÀ nw ~ Jen ef®elleewæ[ Hej SkeÀí$e jepe keÀjvee ®eenlee nw FmeefueS Jen kegÀmece³e ner ce³etj-He#e kegbÀ[ ceW
oerHeoeve ceneslmeJe keÀe Dee³eespeve keÀjlee nw ~ JeemleJe ceW Jen SkeÀ <eæ[d³eb$ekeÀejer keÀer lejn Yeeræ[-Yeeæ[ Deewj Meesjiegue kesÀ
yeer®e kegBÀJej Go³e efmebn keÀer nl³ee keÀjvee ®eenlee nw ~ Jen Del³eble ke´tÀj, Del³ee®eejer nw ~ Henues Jen meesS ngS cenejeCee
efJeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee keÀjlee nw Deewj ueesYe kesÀ keÀejCe Go³e efmebn keÀer nl³ee keÀjves GmekesÀ keÀcejs ceW HengB®e peelee nw ~ Jen
ketÀìveerelf e%e Yeer nw ~ Jen Go³e efmebn keÀes ceejves ceW men³eesie uesves kesÀ efueS Hevvee keÀes peeieerj keÀe ueeue®e Yeer oslee nw ~ Jen
ket́Àj, nl³eeje nw ~ jepeieodoer kesÀ ueesYe ves Gmes DebOee yevee efo³ee nw ~
ICSE IX & X 255
Hindi Robomate+
®ebove
®ebove Oee³e ceeB keÀe Heg$e nw ~ Jen lesjn Je<e& keÀe nw ~ Jen meenmeer Deewj mvesn keÀe He´leerkeÀ nw ~ Jen DeHeveer ceeB mes keÀnlee
nw efkeÀ ``ceQ yeæ[e neskeÀj yengle-meer peeieerjW peerletiB ee ~ ceQ legcnejs efueS SkeÀ cebeof j yeveJeeGBÀiee ~'' Jen DeHeveer ceeB mes yengle ner Hećs e
keÀjlee nw ~ Jen Dee%eekeÀejer Yeer nw ~ peye Oee³e ceeB Gmes meesves kesÀ efueS keÀnleer nQ, lees Jen Gvemes keÀnlee nw efkeÀ, ``De®íe
ceeB ! legcnejer Dee%ee veneR ìeuetiB ee ~ uees, ceQ DeeBKeW yebo keÀj ueslee nBt ~'' Jen DeHeveer ceeB keÀer yeele ceevekeÀj Go³e efmebn keÀer
Mew³ee Hej mees peelee nw ~ Deble ceW yeveJeerj ®ebove keÀes Go³e efmebn mecePekeÀj GmekeÀer efvece&celee mes nl³ee keÀj oslee nw ~ Fme He´keÀej
Jen Go³e efmebn keÀs HeéCe ye®eeves kesÀ efueS mJe³eb keÀes yeefueoeve keÀj oslee nw ~
meeceueer
He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' ceW meeceueer SkeÀ veejer Hee$e nw ~ Jen jepecenue kesÀ DebleëHegj keÀer Heefj®eeefjkeÀe nw ~ GmekeÀer
Dee³eg DeìdþeFme Je<e& nw ~ Jen keÀle&J³eefve<þ nw Deewj kegBÀJej Go³e efmebn keÀer MegYeef®eblekeÀ nw ~ peye Gmes yeveJeerj odJeeje Go³e
efmebn keÀer nl³ee kesÀ <e[d³eb$e kesÀ yeejs ceW Helee ®euelee nw, lees Jen oew[æ les ngS Oee³e ceeB kesÀ Heeme Deeleer nw ~ Go³e efmebn keÀer j#ee
kesÀ efueS Gvemes efveJesove keÀjleer nw ~ Jen Oee³e ceeB mes keÀnleer nw efkeÀ `èfkeÀmeer Yeer lejn mes kegÀB Jej peer keÀer j#ee nesveer ®eeefnS,
Oee³e ceeB ~'' Jen yengle ner o³eeueg Deewj YeeJegkeÀ mJeYeeJe keÀer m$eer nw ~ Deble ceW peye Oee³e ceeB Go³e efmebn keÀer Mew³ee Hej DeHeves
Heg$e ®ebove keÀes megueeves keÀer yeele keÀnleer nQ, lees Jen Gvemes keÀnleer nw efkeÀ ``Ssmee cele keÀnes ~ Ssmee ceQ veneR megve meketBÀieer ~
cenue kesÀ efkeÀmeer keÀesves ceW efíHeer jnBit eer ~'' Fme keÀLeve mes GmekesÀ ceeveJelee SJeb o³eeueg mJeYeeJe keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~
keÀerjle
He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW keÀerjle SkeÀ Heg©<e Hee$e nw ~ Jen cenue kesÀ petþer Helleue Gþeves Jeeuee yeejer nw ~ GmekeÀer Dee³eg
®eeueerme Je<e& nw ~ Jen osMeYekeÌle nw ~ Oee³e ceeB Gmes peye Go³e efmebn keÀer nl³ee kesÀ yeejs ceW yeleeleer nQ, lees Jen keÀnlee nw efkeÀ
``ceQ lees GvekesÀ efueS DeHeveer peeve lekeÀ neefpej keÀj mekeÀlee nBt ~'' Jen yeveJeerj mes ³egoOd e keÀjves kesÀ efueS Yeer lew³eej nes peelee
nw efkebÀleg Oee³e ceeB Gmes cevee keÀjleer nQ ~ Deble ceW Jen DeHeveer ìeskeÀjer cebs meesS ngS Go³e efmebn keÀes mewefvekeÀebs keÀer vepejeW mes
ye®eekeÀj veiej kesÀ yeenj ues peelee nw Deewj GvekesÀ HeéCeeW keÀer j#ee keÀjlee nw ~
He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' keÀer keÀLeeJemleg ef®elleewæ[ keÀer SkeÀ SsefleneefmekeÀ Ieìvee Hej DeeOeeefjle nw, efpemeceW Hevvee
Oee³e kesÀ DeHetJe& l³eeie, yeefueoeve SJeb osMeHeśce keÀes Gpeeiej efkeÀ³ee nw ~
cenejeCee meeBiee keÀer ce=l³eg kesÀ yeeo GvekeÀs Heg$e Go³e efmebn jepe efmebnemeve keÀs GllejeefOekeÀejer Les ~ Jen DeYeer
14 Je<e& keÀs Les FmeefueS cenejeCee meeBiee kesÀ YeeF& He=LJeerjepe kesÀ oemeer Heg$e yeveJeerj keÀes jep³e keÀer osKeYeeue kesÀ efueS
efve³egkeÌle efkeÀ³ee ie³ee ~ yeveJeerj ef®elleewæ[ Hej SkeÀí$e jep³e keÀjvee ®eenlee Lee ~ Jen Oeerjs-Oeerjs jep³e keÀes Hetjer lejn
næ[He uesves keÀer ³eespevee yeveeves ueiee ~ Jen DeHeves ceeie& kesÀ meyemes yeæ[s keÀeBìs Go³e efmebn keÀes ceejvee ®eenlee Lee
keÌ³eeWefkeÀ Deye Go³eefmebn ner Les, pees GllejeefOekeÀejer kesÀ Heo Hej Deemeerve nes mekeÀles Les ~ Deleë yeveJeerj jeef$e kesÀ
mece³e oerHeoeve ceneslmeJe keÀe Dee³eespeve keÀj Go³e efmebn keÀes ceejves keÀe <e[d³eb$e j®elee nw ~ Jen DeHeves yeveJeeS
ngS ce³etj-He#e kegbÀ[ ceW oerHeoeve ceneslmeJe keÀes Dee³eespeve keÀjlee nw ~ meYeer veiejJeemeer JeneB SkeÀef$ele neskeÀj vee®eles
ieeles nQ leLee peuekegÀb [ ceW oerHeoeve keÀjles nQ ~ peye mecemle veiejJeemeer oerHeoeve GlmeJe ceveeves ceW ceive nes peeles nQ, lees
yeveJeerj mewefvekeÀebs leLee meecebleesb keÀes DeHeves He#e ceW keÀjkesÀ efJeke´Àceeefol³e Deewj Go³e efmebn keÀes ceejves keÀer ³eespevee
yeveelee nw ~
256 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
yeveJeerj meyemes Henues meesvee veecekeÀ ueæ[keÀer kesÀ odJeeje kegBÀJej Go³e efmebn keÀes DeekeÀef<e&le keÀjkesÀ GlmeJe cesb ues peeves
keÀe He´³elve keÀjlee nw ~ meesvee Oee³e ceeB kesÀ Heeme Deeleer nw Deewj Go³e efmebn keÀes GlmeJe ceW ues peeves keÀer efpeo keÀjves ueieleer
nw ~ Go³e efmebn mJe³eb GlmeJe ceW peeves kesÀ efueS Oee³e ceeB mes keÀnles nQ, efkebÀleg Hevvee Oee³e GvnW GlmeJe ceW peeves keÀer Fpeepele
veneR osleer nQ ~ Hevvee Oee³e keÀes De®eevekeÀ Dee³eesefpele efkeÀS ieS Fme GlmeJe kesÀ Heéfle efkeÀmeer Deefve<ì keÀer DeeMebkeÀe keÀe
DeeYeeme neslee nw ~ GvnW ueielee nw efkeÀ yeveJeerj Go³e efmebn kesÀ efueS keÀeFs & meeefpeMe j®e jne nw ~ Hevvee Oee³e keÀe Heg$e ®ebove
GvekesÀ Heeme Deelee nw leLee meesvee Deewj Go³e efmebn kesÀ yeejs ceW Hevvee Oee³e keÀes yeleelee nw efkeÀ ``kegÀí efoveeW mes keBÀg Jej nceejs
meeLe veneR Kesueles, meesvee kesÀ ³eneB ®eues peeles nQ ~ ceQ Yeer GvekesÀ Heerís peelee nBt ~ Jen kegÀB Jej keÀer Deesj osKeleer nw Deewj kegÀB Jej
GmekeÀer Deesj osKeles nQ ~ keÀnles lees kegÀí veneR, yeme osKeles nQ ~ Helee veneR Fme lejn osKeves mes keÌ³ee neslee nw, ceeB ?'' Hevvee
Oee³e Gmemes keÀnleer nQ efkeÀ, ``ceQ kegÀB Jej keÀes mecePee otiB eer efkeÀ Jes Deye osJelee keÀer lejHeÀ osKee keÀjW, meesvee keÀer lejHeÀ veneR ~''
leYeer meeceueer veecekeÀ SkeÀ meseJf ekeÀe oew[æ leer ngF& Hevvee Oee³e kesÀ Heeme Deeleer nw leLee yeveJeerj odJeeje efkeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee
keÀer met®evee Hevvee Oee³e keÀes osleer nw Deewj ³en Yeer yeleeleer nw efkeÀ yeveJeerj vebieer leueJeej efueS jepecenue keÀer Deesj Dee jne
nw leLee mebHetCe& jepecenue keÀes efmeHeeefn³eeW ves Iesj jKee nw ~ ³en megvekeÀj Hevvee Oee³e Del³eble ef®ebelf ele nes peeleer nQ leLee Go³e
efmebn keÀes ye®eeves keÀe GHee³e mees®eves ueieleer nQ ~ leYeer keÀerjle veecekeÀ SkeÀ yeejer petþer Helleue Gþeves kesÀ efueS SkeÀ ìeskeÀjer
ueskeÀj JeneB Deelee nw ~ Hevvee Oee³e Gmes yeveJeerj kesÀ <e[d³eb$e kesÀ yeejs ceW yeleeleer nQ ~ Jen kegÀB Jej Go³e efmebn keÀer j#ee kesÀ efueS
DeHeves HeéCe lekeÀ osves keÀes lew³eej nes peelee nw ~ Jen Go³e efmebn keÀes DeHeveer ìeskeÀjer ceW efíHeekeÀj cenue mes yeenj SkeÀ
megjef#ele mLeeve Hej HenB®g ee oslee nw ~ ®ebove DeHeves Hewj keÀer ®eesì efoKeeves kesÀ efueS Hevvee Oee³e kesÀ Heeme Deelee nw ~ GmekesÀ Hewj
mes jkeÌle efvekeÀue jne Lee ~ Hevvee Oee³e DeHeves Heg$e ®ebove kesÀ Hewj ceW ueieer ®eesì Hej DeHeveer meeæ[er mes keÀHeæ[s keÀe ìgkeÀæ[e
HeÀeæ[keÀj Heìdìer yeeBOeleer nQ ~ ceeB keÀe Òesce osKekeÀj ®ebove DeHeveer ceeB kesÀ efueS SkeÀ cebeof j yeveJeeves keÀer yeele keÀnlee nw Deewj
kegÀB Jej Go³e efmebn kesÀ yeejs ceW DeHeveer ceeB mes Hetílee nw ~ peye Gmes Helee ®euelee nw efkeÀ Go³e efmebn efyevee KeeS mees ieS nQ,
leye Jen DeHeveer ceeB mes keÀnlee nw efkeÀ, ``Deye ceQ kegÀB Jejpeer kesÀ meeLe keÀue KeeTBiee, ceeB ~ keÀue nce oesveeW meeLe yewþiW es ....
legce He´sce mes Hejesme-HejesmekeÀj efKeueevee ~'' Hevvee Oee³e kegÀB Jej kesÀ efyemlej Hej ®ebove keÀes meguee osleer nQ ~ yeveJeerj Go³e efmebn
keÀes ceejves kesÀ efueS neLe ceW vebieer leueJeej efueS GvekesÀ keÀ#e ceW He´JesMe keÀjlee nw ~ Jen Go³e efmebn kesÀ HeéCeesb kesÀ yeoues Hevvee
Oee³e keÀes peeieerj osves keÀer yeele keÀnlee nw leLee GvekesÀ efueS SkeÀ cebeof j yeveJeeves keÀer yeele keÀnlee nw ~ Hevvee GmekesÀ meYeer
He´mleeJe keÀes DemJeerkeÀej keÀj osleer nQ ~ yeveJeerj peye Go³e efmebn keÀes ceejves kesÀ efueS Deeies yeæ{lee nw, lees Hevvee yeveJeerj Hej
DeHeveer keÀìej mes Jeej keÀjleer nw~ efkebÀleg GvekeÀer keÀìej yeveJeerj kesÀ {eue mes ìkeÀjekeÀj efiej peeleer nw ~ yeveJeerj Oee³e ceeB mes
keÀnlee nw efkeÀ ceQ Yeer ³ecejepe keÀes Fme oerHekeÀ keÀe oeve keÀªBiee Deewj Jen Heuebie Hej meesS ngS ®ebove keÀes Go³eefmebn
mecePekeÀj GmekeÀer nl³ee keÀj oslee nw ~ ³en osKekeÀj Hevvee Oee³e cete®q í&le nes peeleer nQ ~ Fme He´keÀej Hevvee Oee³e DeHeves Heg$e
keÀer yeefue ®eæ{ekeÀj cesJeeæ[ kesÀ efmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer kegBÀJej Go³e efmebn kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee keÀjleer nw ~

MeyoeLe&
GllejeefOekeÀejer - Jeeefjme mebj#eCe - Heeueve Hees<eCe keÀjvee
efve<kebÀìkeÀ - yeeOee jefnle veìKeì - Mejejleer
meenme - efnccele mvesn - Hećs e
He´leerkeÀ - ef®evn DevleëHegj - jefveJeeme, cenue ceW eqm$e³eeW kesÀ jnves keÀe mLeeve
Heefj®eeefjkeÀe - meseJf ekeÀe ke´tÀj - efnbmekeÀ keÀe³e& keÀjves Jeeuee
efJeueemeer - megKeYeesie HeéHle keÀjves Jeeuee HeeMJe& - Heerís
keÀ#e - keÀceje Mew³ee - efyemlej
meeqcceefuele - efceuee ngDee ve=l³e - vee®e
OJeefve - DeeJeepe ce=obie - JeeÐe³eb$e
ICSE IX & X 257
Hindi Robomate+
keÀCþ - ieuee kebÀkeÀCe - HelLej

vesHeL³e - jbie-ceb®e Hej Heox kesÀ Heerís keÀe mLeeve c³eeve - leueJeej jKeves keÀe keÀes<e
ueeue - yesìe Go³e - He´keÀì nesvee, GlHevve nesvee
ªþvee - veejepe nesvee efJeÞeece - Deejece nesvee
j#ee - ye®eeJe ªKes mJej ceW - keÀþesj DeeJeepe ceW
uelee - keÀesceue MeeKee yenueevee - YegueeJes ceW Deevee, ceveevee
penjerues - efJe<ewues meHe& - meeBHe
[Bmevee - keÀeìvee He´mLeeve - peevee
veeo - DeeJeepe efkeÀMeesjer - ³egJeleer
DeefYe³egefkeÌle - leke&À osvee Deìdìneme - lespe nBmeer
keÀìej - leueJeej PevekeÀej - HeQjeW ceW Henveer ngF& Hee³eue keÀer DeeJeepe
ceele=lJe - ceeB keÀer cecelee Ëo³e - ceve
keÀHeì - OeesKee KeesKeuee - Keeueer
yeeieæ[ - SkeÀ peien keÀe veece ke=ÀHee - o³ee
DejeJeueer - jepemLeeve keÀer SkeÀ HeJe&le Þe=Kebuee YeJemeeiej - mebmeej ªHeer meeiej
DeelceeSB - peerJe cesIe - yeeoue
cebieue - MegYe He´Jeen - Oeeje
Demebleg<ì - Dele=Hle, pees mebleg<ì veneW G<ee - megyen
Devegień - ke=ÀHee ceuue-efke´À³ee - kegÀMleer ueæ[ves keÀe keÀece
F&<³ee& - odJes<e Yeei³e - lekeÀoerj
ieefle - ®eeue Deeieceve - Deevee
mebosMe - met®evee GlmeJe - meceejesn
mebyebOe - efjMlee ketÀìveerefle - iegHle ®eeue, meeefpeMe
efJeêesn - ke´Àebefle jeie-jbie - Deevebo Deewj KegMeer keÀe GlmeJe
Dele=Hle - efpemekeÀer F®íeSB Hetjer ve nes F®íeDeeW - keÀeceveeDeeW
ef®eveieeefj³eeB - peueleer ngF& Deeie keÀe SkeÀ íesìe DebMe DeOepeueer - DeeOeer peueer ngF&
pJeeuee - ueHeìW nJevekegÀC[ - nJeve kesÀ mece³e Deengefle [eueves
Jebovee - Hetpee keÀe kegbÀ[
Heélf eOJeefve - ietBpe PejeWKes - íesìer efKeæ[keÀer
jeme-jbie - Deeveboce³e ke´Àeræ[e DeYeeJe - keÀceer
penj - efJe<e íueeBie - ketÀovee
OeeJee - nceuee MeerIe´lee - peuoer
He´JesMe - Deboj peevee ®eerKekeÀj - ef®euueekeÀj
HegkeÀejleer - yegueeleer DeJemej - ceewkeÀe
MebkeÀe - mebosn mebYeJe - Gcceero
keÀeb[ - Ieìvee DeJeM³e - peªj
HeeHeer - HeeHe keÀjvesJeeuee jkeÌle - Ketve
meenme - efnccele mJe³eb - DeHeves
j#ee - ye®eeJe Del³ee®eejer - peguce ³ee Dev³ee³e keÀjvesJeeuee
ceteq®í&le - yesnesMe y³eeª - mebO³ee kesÀ mece³e efkeÀ³ee peevesJeeuee
MceMeeve - cejIeì Yeespeve
258 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Heúe³e -
GLeue-HegLeue Yeer<eCe Heńej - lespe Jeej
Je´le -
mebkeÀuHe ce³ee&oe - meercee, Heélf e<þe
meéls e -
DeeOeej ³ee meeOeve oeve - osvee
DeeKesì -
efMekeÀej mcejCe - ³eeo
Metue -
keÀeBìe Jewod³e - ef®eefkeÀlmekeÀ
Dee%ee -
DeeosMe ceele=Yetecf e - pevceYetefce
meeBPe Heæ[er -
Meece keÀes ieF& mebv³eeefmeveer - leHeeqmJeveer
mespe -
efyemlej kebÀìkeÀ - keÀeBìe
meefHe&Ceer -
veeefieve cebo ueew - Oeercee He´keÀej
DeYeeefieve -
Yeei³enerve m$eer Debelf ece - DeeefKejer
ceod³e -
Mejeye GlmeJe - l³eesnej
ceeie& -
jemlee keÀu³eeCe - YeueeF&
ÞeodOee -
Deeoj megneie - meewYeei³e
He´sleeW-efHeMee®eeW -
je#emeeW mebj#ekeÀ - megj#ee keÀjvesJeeueer
ueesefj³eeB -
ceelee kesÀ odJeeje DeHeves ye®®es keÀes ef®ejefveêe - ceewle keÀer veeRo
megueeves kesÀ efueS iee³ee peeves Jeeuee ieerle leerJe´lee - lespeer mes
DeyeesOe - ceemetce ³ecejepe - ce=l³eg kesÀ osJelee
yeeìæ[ueer peesner - jemlee osKee [ye[ye Yeefj³ee vewve - DeeBmegDeebs mes Yejer DeeBKeW
keÀ) `Òee³e ceeB, osKees ve efkeÀleveer megvoj-megvoj ueæ[efkeÀ³eeB vee®e jner nQ ~ ieerle ieeleer ngF& leguepee YeJeeveer kesÀ meeceves vee®e jner nQ ~
®euees osKees ve ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? Jen Þeeslee keÀes Oee³e ceeB keÀn keÀj keÌ³eeW mecyeeseOf ele keÀj jne nw ?
ii) Oee³e ceeB keÀevw e nw ? GvekeÀe Heefj®e³e efueefKeS ~
iii) oerHeoeve GlmeJe keÀe Dee³eespeve efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW efkeÀ³ee Lee ?
iv) òerHeoeve' SkeÀebkeÀer DeeHekeÀes keÌ³eeW De®íe ueiee ? mecePeekeÀj efueefKeS ~
Gllej ë i) JekeÌlee mJeieea³e cenejeCee meeBiee keÀe meyemes íesìe Heg$e Go³e efmebn nw ~ Jen Hevvee Oee³e keÀes Òee³e ceeB' keÀn keÀj
mecyeeseOf ele keÀj jne nw keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀer ceeB keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled Hevvee Oee³e ner GmekeÀe Heeueve-Hees<eCe keÀjleer nw ~
ii) Oee³e ceeB mJeieea³e cenejeCee meeBiee keÀer efJeMJemeveer³e meseJf ekeÀe nQ ~ Jen GvekesÀ SkeÀcee$e Heg$e Je jepekegÀceej Go³e efmebn keÀer
osKeYeeue keÀjleer nQ ~ Jen jepekegÀceej Go³e efmebn kesÀ HeéCeesb keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves mJe³eb kesÀ Heg$e keÀer yeefue osleer nQ ~
Jen SkeÀ mJeeefceYekeÌle Deewj keÀle&J³eefve<þ veejer nw, efpemeves jepe efmebnemeve keÀer megj#ee kesÀ efueS DeHeves Heg$e keÀe yeefueoeve
efo³ee ~ Fefleneme ceW Ssmeer veejer keÀe veece veneR nw, efpemeves SkeÀ jepeefmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer keÀer j#ee kesÀ efueS
DeHeves Heg$e keÀe yeefueoeve os efo³ee, Fefleneme Deepe Yeer Hevvee kesÀ mJeeefceYeefkeÌle keÀes ³eeo keÀjlee nw ~
iii) oerHeoeve GlmeJe keÀe Dee³eespeve yeveJeerj ves efkeÀ³ee Lee ~ ³en Dee³eespeve ef®elleew[ æ efmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer keBgÀJej
Go³e efmebn keÀer nl³ee kesÀ efueS efkeÀ³ee <e[d³eb$e Lee ~ yeveJeerj Go³e efmebn keÀes ceejkeÀj mJe³eb jepee yeveves keÀe DeHevee
meHevee Hetje keÀjvee ®eenlee Lee ~ Gmeves cenejeCee efJeke´Àcee efol³e keÀe Yeer JeOe keÀj efo³ee Lee ~ Jen Deye SkeÀcee$e
kegÀueoerHekeÀ Go³eefmebn keÀes Yeer ceejvee ®eenlee Lee ~
ICSE IX & X 259
Hindi Robomate+
iv) òerHeoeve' SkeÀebkeÀer cesb meesvee Deewj Hevvee kesÀ mebJeeo leLee yeveJeerj Deewj Hevvee kesÀ mebJeeo GuuesKeveer³e nQ ~ Hevvee Oee³e keÀe
DeHetJe& yeefueoeve He´js Ceeoe³ekeÀ nw ~ FmeceW Hevvee keÀer keÀle&J³eefve<þe, menveMeeruelee Je DeHetJe& l³eeie PeuekeÀlee nw ~ GvekeÀe
DeodYegle meenme HeeþkeÀesb kesÀ Ëo³e keÀes ít ueslee nw Fme SkeÀebkeÀer keÀes Heæ{ves mes ceve ceW l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer YeeJevee
Gpeeiej nesleer nQ ~ Hevvee keÀe yeefueoeve ceve keÀes keBÀHee oslee nw FmeefueS ³en SkeÀebkeÀer nceW De®íer ueieer ~
Ke) ``legcnejs ceele=lJe ceW Go³e efmebn Ssmes meceeS nQ, pewmes keÀìej keÀes DeHeves Ëo³e ceW jKeves kesÀ efueS c³eeve ves DeHevee Ëo³e KeesKeuee keÀj
efo³ee nes ~''
He´Mve ë i) yeveJeerj ves meesvee mes keÌ³ee keÀne Lee ?
ii) meesvee ves yeveJeerj kesÀ yeejs ceW Hevvee mes keÌ³ee keÀne ?
iii) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe meboYe& yeleeFS ~
iv) Hevvee ves oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW efkeÀmes veneR peeves osleer nQ Deewj keÌ³eeW ?
Gllej ë i) yeveJeerj ves meesvee mes keÀne Lee efkeÀ cenue ceW Oee³e ceeB DejeJeueer Heneæ[ yevekeÀj yewþ ieF& nQ, lees legce ueesie yeveeme veoer
yevekeÀj yenes, Ketye vee®ees, ieeDees, cesjs yeveJee³es ngS ce³etj He#e kegÀb [ ceW oerHeoeve keÀjes ~ Ssmee ueies pewmes YeJemeeiej ceW
DeelceeSB lewj jner neW ³ee yeeoue Heeveer-Heeveer nes ieS Deewj efyepeefue³eeB ìgkeÀæ[s-ìgkeÀæ[s nes ieF& nes ~
ii) Jes cesjs efueS lees jsMece keÀer Ssmeer Petue ueeS nwb efkeÀ GvnW efmej Hej Dees{ æ keÀj vee®eves mes Ssmee ueielee nw, pewmes cekeÀæ[er kesÀ
peeues kesÀ Deej-Heej ®evêcee keÀer efkeÀjCeW efLejkeÀ jneR nQ ~ meesvee ves yeveJeerj keÀer He´Mebmee keÀjles ngS Fme He´keÀej keÀne efkeÀ,
``yeveJeerj cenejepe yeeieæ[ kesÀ FueekesÀ mes neLeer-Iees[æ s keÀer Petue ueeS Les ~ neB Petue ... nceejs efueS Yeer Jes SkeÀ jsMece keÀer
Petue ueeS Les ~'' GvneWves ner nceW GlmeJe ceveeves, oerHeoeve keÀjves Deewj vee®eves keÀes keÀne Lee ~
iii) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee jeJeue meªHe efmebn keÀer Heg$eer meesvee nw leLee Þeeslee Hevvee Oee³e nQ ~ GHe³egk& eÌle keÀLeve meesvee ves
keÀne nw ~ FmekeÀe meboYe& nw efkeÀ meesvee leguepee YeJeeveer kesÀ meeceves ve=l³e keÀj jner Leer ~ Gmeves oerHeoeve Yeer efkeÀ³ee ~
GmekeÀe ve=l³e kegÀJej Go³eefmebn ves Yeer osKee Lee Deewj GmekeÀer He´Mebmee keÀer ~ meesvee ³en yeele Hevvee keÀes yeleeleer nw efkeÀ
Go³eefmebn GmekesÀ ve=l³e keÀes yengle osj lekeÀ osKe jns Les ~ GmekeÀer yeele megvekeÀj Hevvee Gmes yeer®e ceW jeskeÀles ngS keÀnleer
nw efkeÀ let jeJeue peer keÀer ueæ[keÀer ve nesleer lees ......~ meesvee ves keÀne legceves lees Go³e efmebn kesÀ meeceves DeHeves Heg$e ®ebove
keÀes Yeer Yeguee efo³ee ~
iv) Hevvee ves oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW Go³e efmebn keÀes veneR peeves efo³ee keÌ³eeWekf eÀ GvnW DeeYeeme nes ie³ee Lee efkeÀ Go³e efmebn keÀer
peeve Kelejs ceW nw ~ kegÀB Jej Go³e efmebn ner cenejeCee meeBiee kesÀ JebMe kesÀ SkeÀcee$e Gpeeues nQ ~ yeveJeerj ves meyekeÀer nl³ee
keÀj oer Leer Deewj Deye Jen Go³eefmebn kesÀ HeéCeeW keÀe H³eemee nes jne Lee ~ Gmeves Go³e efmebn keÀes ceejves kesÀ efueS ner
òerHeoeve' GlmeJe keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee Lee ~ Hevvee ³en Yeueer-YeeBelf e peeveleer Leer efkeÀ yeveJeerj efmebnemeve keÀe ueesYeer
Deewj yengle ¬etÀj nw~ FmeceW efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer Òe³eespeve mes oerHeoeve keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee nw ~
ie) ``Heneæ[ yeveves mes keÌ³ee nesiee ? jepecenue Hej yeesPe yeve peeDeesieer, yeesPe ! Deewj veoer yevees lees legcneje yenlee ngDee yeesPe HelLej
Yeer DeHeves efmej Hej OeejCe keÀjiW es, HelLej Yeer ! Deevebo Deewj cebieue legcnejs efkeÀveejs neWies, peerJeve keÀe He´Jeen nesiee, GcebieeW keÀer uenjW
neWieer pees Gþves ceW ieerle iee³eWieer, efiejves ceW vee®e vee®eWieer ~''
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW odJeeje meesvee Hevvee keÀes keÌ³ee meueen osleer nw ?
ii) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW kesÀ DeeOeej Hej meesvee kesÀ ®eefj$e keÀer efJeMes<eleeDeeW keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS ~
iii) oerHeoeve GlmeJe kesÀ mebyebOe ceW Hevvee ves meesvee mes keÌ³ee keÀne ? ³en GlmeJe efkeÀmeves Dee³eesepf ele efkeÀ³ee ?
iv) Hevvee Go³e efmebn keÀes GlmeJe ceW peeves mes keÌ³eeW jeskeÀleer nQ ?
Gllej ë i) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀer JekeÌlee jeJeue meªHe efmebn keÀer Heg$eer meesvee nw ~ Fve Hebekf eÌle³eeW ceW Jen Hevvee Oee³e keÀes jepecenue keÀer
®eejoerJeejer mes efvekeÀueves Deewj oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW Yeeie uesves keÀer meueen osleer nw ~ meesvee Hevvee mes keÀnleer nw efkeÀ meejs
veiejJeemeer oerHeoeve cevee jns nQ ~ legce jepecenue Hej yeesPe yevekeÀj keÌ³eeW yewþer nes ~ Heneæ[ yeveves mes keÌ³ee nesiee ? veoer yevees
lees legcneje yenlee ngDee yeesPe HelLej Yeer DeHeves efmej Hej OeejCe keÀjiW es ~ Fmemes legcnejs peerJeve ceW Deevebo Deewj cebieue nesiee ~
260 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ii) meesvee meesuen Je<e& keÀer mebgoj ³egJeleer nw ~ Jen jeJeue meªHe efmebn keÀer Heg$eer Deewj Go³e efmebn keÀer yeeue meKeer nw ~ Jen
efMe<ìe®eejer leLee JeekedÀHeìg nw ~ yeveJeerj keÀer Gme Hej efJeMes<e ke=ÀHee nw ~ Jen De®íer ve=l³eebievee nw ~ òerHeoeve' kesÀ
Dee³eespeve ceW Jen ve=l³e keÀjleer nw Deewj yeveJeerj yengle osj lekeÀ GmekeÀe ve=l³e osKelee nw ~ Jen mecePe veneR Heeleer nw efkeÀ
GmekesÀ ve=l³e kesÀ Heerís efkeÀlevee yeæ[e <e[³eb$e efkeÀ³ee pee jne nw ~ Jen Fme yeele mes Yeer DeveefYe%e nw efkeÀ yeveJeerj GmekesÀ
ceeO³ece mes kegBÀJej Go³eefmebn keÀes oerHeoeve ceW yegueekeÀj GvekeÀer nl³ee keÀjJeevee ®eenlee nw ~
iii) Hevvee ves keÀne efkeÀ Fme l³eesnej mes ef®elleewæ[ Heefjef®ele veneR nw ~ ³eneB keÀe l³eesnej Deelceyeefueoeve keÀe l³eesnej nw ~
ef®elleewæ[ jeie-jbie keÀer Yetecf e veneR nw, peewnj keÀer Yetecf e nw ~ ³eneB Deeie keÀer ueHeìsb vee®eleer nQ, meesvee pewmeer jeJeue keÀer
ueæ[efkeÀ³eeB veneR ~ DeeBOeer ceW Deeie keÀer ueHeìbs lespe nes peeleer nQ ~ meesvee ! legce Yeer Fme DeeBOeer ceW ueæ[Keæ[ekeÀj efiejesieer,
legcnejs meejs vegHegj ìtìkeÀj efyeKej peeSBies Deewj ve peeves legcnejs ieerle keÀer Fve uenjeW keÀes keÀevw e meer nJee efveieue peeSieer ~ legcneje
³en megKe Deewj megneie Heeveer kesÀ oes yegueyegueeW keÀer lejn efyevee met®evee efoS efceì pee³eWies ~ ³en GlmeJe yeveJeerj ves
Dee³eesefpele efkeÀ³ee nw ~
iv) Hevvee ves Go³e efmebn keÀes meesvee kesÀ meeLe GlmeJe ceW Yespeves mes FmeefueS cevee efkeÀ³ee keÌ³eeWekf eÀ Gmes Go³e efmebn kesÀ HeéCe kesÀ
Kelejs cesb nesves keÀe DeeYeeme nes jne Lee ~ Jen keÀnleer nw efkeÀ ``kewÀmes Yespe osleer ? Fleves Deeoefce³eeW kesÀ yeer®e cenejeCee
meeBiee kesÀ JebMe kesÀ SkeÀ Jener lees Gpeeues nQ ~'' Hevvee nj mece³e DeeMebekf eÀle jnleer Leer efkeÀ keÀnebr kegBÀJej Go³e efmebn kesÀ
meeLe keÀesF& Devenesveer ve Ieì peeS ~ Gmes yeveJeerj kesÀ <e[d³eb$eeW keÀe Yeer Ye³e Lee ~ Jen peeveleer Leer efkeÀ yeveJeerj
Go³eefmebn kesÀ Ketve keÀe H³eemee nw ~ Jen Go³eefmebn keÀer nl³ee keÀe ceeie& {t@bæ{ jne nw ~
Ie) ``neB, penjerueer lees nw ner ~ peye yeesueleer nw lees yeeleeW keÀer Ssmeer ®eesì keÀjleer nw efkeÀ kegÀí keÀnles veneR yevelee ~ Jen lees ncesMee
Gíueleer - ketÀoleer Deeleer Leer ~ Deepe lees pewmes GmekesÀ Hewj ceW cees®e Dee ieF& nes ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀevw e nQ ? JekeÌlee keÀe keÀLeve efkeÀmekesÀ mebyebOe ceW nw ?
ii) meesvee Hevvee kesÀ Heeme keÌ³eesb DeeF& Leer ? Jen efkeÀme yeele keÀe yegje ceeve ieF& ?
iii) ®ebove ves DeHeveer ceeB keÀes kegÀB Jej Go³e efmebn Deewj meesvee kesÀ mebyebOe ceW keÌ³ee yelee³ee ?
iv) `legce lees efkeÀmeer keÀes venerW osKeles ®ebove ?'ö Hevvee kesÀ ³en Hetíves Hej ®ebove ves keÌ³ee keÀne ?
Gllej ë i) JekeÌlee ®ebove nw Deewj Þeeslee GmekeÀer ceeBöHevvee nw ~ ®ebove meesvee kesÀ yeejs ceW DeHeveer ceeB keÀes yelee jne nw efkeÀ meesvee yengle
®eeueekeÀ nw Jen kegÀB Jej kesÀ meeLe jnleer nw ~ kegBÀJej Go³e efmebn Yeer DeepekeÀue nceejs meeLe veneR Kesueles, meesvee kesÀ ³eneB
®eues peeles nQ ~ kegBÀJej Yeer GvekeÀes osKeles nQ Deewj Jen Yeer GvnW osKeles jnleer nw ~
ii) meesvee Hevvee kesÀ Heeme kegÀB Jej Go³e efmebn keÀes GlmeJe ceW Yeeie uesves kesÀ efueS yegueeves DeeF& Leer ~ Jen kegÀB Jej keÀes DeHevee vee®e
efoKeevee ®eenleer Leer ~ Hevvee ves peye keBÀg Jej Go³e efmebn keÀes GlmeJe ceW Yespeves mes cevee keÀj efo³ee nw, leye meesvee veejepe
neskeÀj ®eueer ieF& ~
iii) ®ebove ves DeHeveer ceeB keÀes yelee³ee efkeÀ kegÀí efoveeW mes kegÀB Jej Go³e efmebn nceejs meeLe veneR Kesueles, meesvee kesÀ ³eneB ner ®eues
peeles nQ ~ ceQ Yeer GvekesÀ Heerís peelee ntB uesekf eÀve cegPe Hej O³eeve venerb osles ~ meesvee kegÀB Jej keÀes osKeleer nw Deewj kegÀB Jej meesvee
keÀes osKeles nw ~ oesveeW SkeÀ otmejs mes keÀnles kegÀí veneR, yeme SkeÀ otmejs keÀes osKeles jnles nQ ~ ceeB ! Helee veneR keÌ³eeW Jes SkeÀ-
otmejs keÀes osKeles jnles nQ ~ osKeves mes keÌ³ee neslee nw ?
iv) Hevvee odJeeje GHe³egk& eÌle He´Mve Hetís peeves Hej ®ebove Gllej oslee nw efkeÀ ceQ Yeer osKelee nB,t Hejbleg meesvee keÀes veneR yeefukeÀ SkeÀ
Heneæ[er KejieesMe keÀes ~ Jen KejieesMe kewÀmeer íueeBie Yejlee nw, pewmes GmeceW efyepeueer Yejer nes ~ HeuekeÀ ceejles ner Heneæ[
keÀer Fme ®eesìer mes Gme ®eesìer Hej HenB®g e peelee nw ~ Heneæ[er KejieesMe keÀes osKekeÀj efHeÀj efkeÀmeer keÀes osKeves keÀer F®íe ner
veneR nesleer ~ ceQ Yeer Gmeer KejieesMe keÀer lejn lespe oew[æ vee ®eenlee nBt ~ peceerve mes Deemeceeve lekeÀ TB®eer íueeBie Yejvee ~
ICSE IX & X 261
Hindi Robomate+
*) ``Deepe kegÀmece³e vee®e-jbie keÀer yeele megvekeÀj cesjs ceve ceW MebkeÀe ngF& Leer ~ Fmeefue³es ceQves kegÀB Jej keÀes JeneB peeves mes jeskeÀ efo³ee Lee ~
mebYeJe Lee efkeÀ kegÀB Jej JeneB peeles Deewj yeveJeerj DeHeves mene³ekeÀeW mes keÀesF& keÀeC[ j®e oslee ~'' ICSE 2018
He´Mve ë i) GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee keÀewve nw ? GmekeÀe mebe#f eHle Heefj®e³e oerepf e³es ~
ii) vee®e-jbie keÀe Dee³eespeve efkeÀmeves Deewj efkeÀme GÎsM³e mes efkeÀ³ee Lee ?
iii) yeveJeerj keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e osles ngS GmekeÀe ®eefj$e-ef®e$eCe keÀerepf eS ~
iv) òerHeoeve' SkeÀebkeÀer kesÀ Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee yeleeFS leLe SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀerkeÀej ves keÌ³ee efMe#ee oer nw ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀer JekeÌlee Hevvee Oee³e nw, pees Go³eefmebn keÀe Heeueve-Hees<eCe keÀjleer nw ~
He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' ceW Hevvee SkeÀ HećegKe veejer Hee$e nQ ~ Jes Keeb®r ees peeefle keÀer jepeHetleeveer nQ ~ Jes kegÀB Jej Go³e
efmebn keÀe mebj#eCe keÀjves Jeeueer Oee³e ceeB nQ ~ FvekeÀer Dee³eg leerme Je<e& nw ~ FveceW ceeB keÀer cecelee, jepeYeefkeÌle Deewj
Deelcel³eeie keÀer YeeJevee Deeefo DeveskeÀ efJeMes<eleeSB efoKeeF& osleer nQ ~ Jes cenejeCee meeBiee kesÀ kegÀue keÀer Hegjeveer Deewj
me®®eer mesefJekeÀe nQ ~ Jes jepekegÀceej keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves Heg$e ®ebove keÀe yeefueoeve osves ceW Yeer veneR efn®ekeÀleer nQ ~
GvekesÀ Deboj efkeÀmeer Yeer He´keÀej keÀe ueeue®e veneR nw ~ peye yeveJeerj ves Gvnsb kegBÀJej Go³e efmebn kesÀ HeéCeeW keÀs yeoues SkeÀ
peeieerj osves keÀe HeúeesYeve efo³ee, lees GvneWves yeveJeerj mes keÀne efkeÀ, ``jepeHetleeveer J³eeHeej veneR keÀjleer, cenejepe ~ Jen
jCeYetecf e Hej ®eæ{leer nw ³ee ef®elee Hej ~'' Fme keÀLeve mes GvekesÀ jepeYeefkeÌle keÀer YeeJevee keÀe Heefj®e³e efceuelee nw ~ Jes
keÀle&J³eefve<þ nQ leLee SkeÀ DeeoMe& Yeejleer³e veejer nQ ~ Fefleneme ceW Hevvee Oee³e keÀe veece mJeeceer YeefkeÌle Deewj je<ì^
YeefkeÌle kesÀ efueS mJeCe& De#ejeW ceW efueKee ie³ee nw ~ DeHeves mJeeceer keÀer ÒeeCe j#ee kesÀ efueS Fefleneme ceW Ssmee yeefueoeve
efkeÀmeer ves veneR efo³ee ~
ii) vee®e-jbie DeLee&le oerHeoeve keÀe Dee³eespeve yeveJeerj ves efkeÀ³ee Lee ~ Jen cenejeCee meebiee kesÀ YeeF& He=LJeerjepe keÀe oemeer
Heg$e Lee~ oerHeoeve GlmeJe keÀe Dee³eespeve yeveJeerj ves efkeÀ³ee Lee ~ ³en Dee³eespeve ef®elleew[æ efmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer
keBgÀJej Go³e efmebn keÀer nl³ee kesÀ efueS efkeÀ³ee <e[d³eb$e Lee ~ yeveJeerj Go³e efmebn keÀes ceejkeÀj mJe³eb jepee yeveves keÀe
DeHevee meHevee Hetje keÀjvee ®eenlee Lee ~ Gmeves Go³eefmebn kesÀ efHelee keÀe Yeer JeOe keÀj efo³ee Lee ~ Jen Deye SkeÀcee$e
iii) yeveJeerj cenejeCee mebieéce efmebn kesÀ Devegpe He=LJeerefmebn keÀe oemeer-Heg$e nw ~ GmekeÀer Dee³eg yelleerme Je<e& nw ~ Jen SkeÀ
cenllJeekeÀeb#eer ³egJekeÀ nw ~ Jen ef®elleew[æ Hej SkeÀí$e jepe keÀjvee ®eenlee nw FmeefueS Jen Demece³e ner ce³etj-He#e kegbÀ[
ceW oerHeoeve ceneslmeJe keÀe Dee³eespeve keÀjlee nw ~ JeemleJe ceW Jen SkeÀ <eæ[d³eb$ekeÀejer keÀer lejn Yeeræ[-Yeeæ[ Deewj
Meesjiegue kesÀ yeer®e kegBÀJej Go³e efmebn keÀer nl³ee keÀjvee ®eenlee nw ~ Jen Del³eble ket́Àj, Del³ee®eejer nw ~ Henues Jen meesS
ngS cenejeCee efJeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee keÀjlee nw Deewj ueesYe kesÀ keÀejCe Go³e efmebn keÀer nl³ee keÀjves GmekesÀ keÀcejs ceW
Heng®B e peelee nw ~ Jen ketÀìveerelf e%e Yeer nw ~ Jen Go³e efmebn keÀes ceejves ceW men³eesie uesves kesÀ efueS Hevvee keÀes peeieerj keÀe
ueeue®e Yeer oslee nw ~ Jen ket́Àj, nl³eeje nw ~ jepeieodoer kesÀ ueesYe ves Gmes DebOee yevee efo³ee nw ~
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' ceW uesKekeÀ ves mJeeefceYeefkeÌle, keÀle&J³eefve<þe, menveMeeruelee SJeb yeefueoeve keÀer YeeJevee keÀes
DeefYeJ³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~ Hevvee Oee³e ves DeHeves mJeeceer jeCee meeBiee keÀer Oejesnj Go³e efmebn keÀer j#ee kesÀ efueS DeHeves Heg$e
®ebove keÀe yeefueoeve keÀjkesÀ SkeÀ DeeoMe& He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW SkeÀebkeÀerkeÀej ves Hevvee Oee³e kesÀ ceeO³ece
mes ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ je<ì^ Hesće Heg$e Hećs e mes yeæ[e Deewj ceneve neslee nw Deewj Hevvee pewmeer eqm$e³eeB DeHeves ¢æ{ ®eefj$e
mes Fmes mel³e efmeodOe keÀjleer nQ ~
oerHeoeve SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀerkeÀej ves ceeB keÀer cecelee Deewj Oee³e ceeB kesÀ keÀle&J³e-Heeueve kesÀ yeer®e ?
Ëo³e kesÀ DevleÜ&vodJe keÀes yeæ[er ceeefce&keÀlee kesÀ meeLe GYeeje nw ~ GvneWves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ J³eefkeÌleiele efnle mes
je<ì^ efnle keÀneR DeefOekeÀ ceneve neslee nw ~ mJeeceer YeefkeÌle kesÀ mece#e mJeeLe& keÀe keÀesF& cenÊJe veneR nw ~
262 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
®e) ``FmekeÀe GHee³e ceQ keÌ³ee yeleeTB Oee³e ceeB ! ceQ lees cenue keÀer SkeÀ Heefj®eeefjkeÀe nBt ~ ceQ keÌ³ee keÀnBt ? Hej Flevee keÀns peeleer nBt efkeÀ
Jen ke´Àt j Deewj Del³ee®eejer yeveJeerj Deelee ner nesiee ~ meHe& keÀer YeeBelf e GmekeÀer Yeer oes peerYeW nQ pees SkeÀ jkeÌle mes veneR yegPesieer ~ Gmes
otmeje jkeÌle Yeer ®eeefnS ~''
ii) mewevf ekeÀeW Deewj meecebleeW mes mene³elee ve efceue Heeves Hej Hevvee ves mJe³eb kegÀB Jej Go³e efmebn keÀer j#ee keÀer keÌ³ee ³eespevee yeveeF& ?
iii) Hevvee keÀer otmejer ³eespevee kesÀ yeejW ceW megvekeÀj meeceueer ves keÌ³ee Gllej efo³ee ?
iv) `meHe& keÀer lejn GmekeÀer Yeer oes peerYeW nQ ö ³en efkeÀmekesÀ efueS Òe³egkeÌle eqk] eÀ³ee ie³ee nw ?
Gllej ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀe mevoYe& ³en nw efkeÀ peye Hevvee Go³e efmebn kesÀ HeéCe ye®eeves kesÀ efueS ef®ebelf ele nesleer nw, Jen meeceueer
mes Hetíleer nw efkeÀ ceQ kewÀmes kegBÀJejpeer keÀer j#ee keÀ©B, leye meeceueer Hevvee mes keÀnleer nw efkeÀ ceQ keÌ³ee yeleeTB Oee³e ceeB ! ceQ
lees mJe³eb SkeÀ oemeer nBt ~
ii) mewefvekeÀeW Deewj meecebleesb mes mene³elee veneR efceuesieer ³en yeele peevekeÀj Hevvee ves mJe³eb ner leueJeej ueskeÀj kegÀB Jej keÀer j#ee
keÀjves keÀe efveCe&³e efue³ee ~ Gmeves yeveJeerj kesÀ Deeves Hej Gmemes ³egoOd e keÀjves keÀer ³eespevee yeveeF& Deewj cejles-cejles leueJeej
mes yeveJeerj kesÀ ìgkeÀæ[s-ìgkeÀæ[s keÀj osves keÀer yeele meeceueer mes keÀner ~
iii) Hevvee keÀs ceve ceW otmejer ³eespevee Yeer Leer, Jen yeveJeerj kesÀ meeceves Iegìves ìskeÀkeÀj keBgÀJej kesÀ peerJeve keÀer efYe#ee
ceeBievee ®eenleer Leer ~ Hevvee ves mees®ee yeveJeerj ceveg<³e nw, GmekesÀ ceve ceW kegÀí lees o³ee nesieer ~ Hej meeceueer yeesueer efkeÀ
Jen SkeÀ oemeer Heg$e nw leLee Del³eble ke´Àt j nw ~ Gmeves cenejeCee efJeke´Àceeefol³e keÀer Yeer efvece&ce nl³ee keÀj oer nw, Gmes ceveg<³e
keÀnvee efyeuekegÀue þerkeÀ veneR, Jen lees pebieueer HeMeg mes Yeer efieje ngDee nw ~ GmekesÀ ceve ceW o³ee cee³ee kegÀí veneR nw ~
iv) meeceueer ves keÀne efpeme He´keÀej SkeÀ meHe& keÀer oes peerYeW nesleer nQ, Gmeer He´keÀej yeveJeerj keÀer Yeer oes peerYeW nQ ~ GmekeÀer
jkeÌle keÀer H³eeme SkeÀ Ketve mes veneR yegPe mekeÀleer ~ Gmes oes Ketve ®eeefnS, Henuee Ketve Gmeves cenejeCee efJeke´Àceeefol³e keÀe
efkeÀ³ee nw, Jen DeHeveer otmejer H³eeme keBgÀJej Go³e efmebn kesÀ Ketve mes yegPeeves keÀe He´³eeme DeJeM³e keÀjsiee ~ Jen kegÀB Jej
Go³eefmebn keÀes {t{æB jne nw ~ GmekeÀer ke´Àt jlee yeæ{leer pee jner nw ~ Jen SkeÀ efJe<ewues meHe& keÀer YeeBelf e Ietce jne nw ~
í) ``³ener nw, ³ener nw cesjs ceeie& keÀe kebÀìkeÀ ~ Deepe cesjs veiej ceW efm$e³eeW ves oerHeoeve efkeÀ³ee nw ~ ceQ Yeer ³ecejepe keÀes Fme oerHekeÀ keÀe
oeve keÀªBiee ~ ³ecejepe ! uees Fme oerHekeÀ keÀes ~ ³en cesje oerHeoeve nw ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀevw e nw ? GmekesÀ keÀLeve keÀe meboYe& mHe<ì keÀerepf eS ~
ii) Hevvee ves Go³e efmebn kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee kesÀ efueS efkeÀme He´keÀej ³ee®evee keÀer ?
iii) Hevvee odJeeje yeveJeerj Hej keÀìej mes Heńej keÀjves keÀe keÌ³ee HeefjCeece efvekeÀuee ?
iv) SkeÀebkeÀer keÀe GodoMs ³e mHeä keÀerepf eS ~
Gllej ë i) JekeÌlee yeveJeerj nw ~ Jen meesles ngS ®ebove keÀes kegÀB Jej Go³e efmebn mecePekeÀj GmekeÀer Mew³ee kesÀ Heeme peekeÀj Gme Hej DeHeveer
leueJeej mes Jeej keÀjles ngS GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀnlee nw ~
ii) Hevvee ves yeveJeerj mes ³ee®evee keÀer efkeÀ legce lees Go³e efmebn kesÀ mebj#ekeÀ Les ~ keÌ³ee legce j#ee kesÀ yeoues GmekeÀer nl³ee keÀjesies ?
legce ef®elleewæ[ Hej jep³e keÀjes, cesJeeæ[ leLee meejs jepeHegleeves Hej jep³e keÀjes, Hej kegBÀJej keÀes íesæ[ oes ~ ceQ Gmes ueskeÀj
mebv³eeefmeveer nes peeTBieer, leerLeeX ceW Jeeme keÀªBieer ~
iii) Hevvee odJeeje yeveJeerj Hej keÀìej mes Heńej Yeer efkeÀ³ee ceiej keÀìej keÀer ®eesì yeveJeerj ves {eue Hej ues efue³ee Jen ke´Àt j,
Del³ee®eejer yeveJeerj yeesuee-oemeer #e$eeCeer, legceves cegPe Hej keÀìej keÀe Jeej keÀj efo³ee ~ ³en keÀìej Deye cesjs neLe ceW nw ~
Deye efkeÀme Hej Jeej keÀjsieer ? legPes Yeer meceeHle keÀj oslee ceiej m$eer Hej neLe veneR GþeTBiee ~ Fme He´keÀej Hevvee keÀe Jeej
Keeueer ie³ee ~
ICSE IX & X 263
Hindi Robomate+
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer òerHeoeve' mes uesKekeÀ ves Hevvee kesÀ mJeeefceYeefkeÌle, keÀle&J³eefve<þe, menveMeeruelee SJeb yeefueoeve
keÀer YeeJevee keÀes DeefYeJ³ekeÌle efkeÀ³ee nw ~ Hevvee Oee³e ves DeHeves mJeeceer jeCee meeBiee keÀer Oejesnj Go³e efmebn keÀer
j#ee kesÀ efueS DeHeves Heg$e ®ebove keÀe yeefueoeve keÀjkesÀ SkeÀ DeeoMe& He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ Fme SkeÀebkeÀer ceW SkeÀebkeÀerkeÀej
ves Hevvee Oee³e kesÀ ceeO³ece mes ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ je<ì^ Hesće Heg$e Heśce mes yeæ[e Deewj ceneve neslee nw Deewj Hevvee
pewmeer eqm$e³eeB DeHeves ¢æ{ ®eefj$e mes Fmes mel³e efmeodOe keÀjleer nQ ~
pe) `ceQ ner keÌ³eebs meejs veiej efveJeemeer ³en l³eesnej cevee jns nQ ~ veneR cevee jner nes legce ~ Oee³e ceeB legcnejs Heneæ[ yeveves mes keÌ³ee
nesiee ? jepecenue keÀe yeesPe yevekeÀj jn peeDeesieer yeesPe, Deewj veoer yevees lees legcneje yenlee ngDee yeesPe HelLej Yeer DeHeves
efmej Hej OeejCe keÀjWies ~'
ÒeMve: i) veiej ceW keÀewve-mee l³eesnej cevee³ee pee jne Lee ?
ii) Gme l³eesnej keÀe Deepees³eve efkeÀmeves, efkeÀme GÎsM³e mes efkeÀ³ee Lee ?
iii) GHe³e&kg eÌle keÀLeve efkeÀmekeÀe nw ? Òee³e ceeB legcnejs Heneæ[ yeveves mes keÌ³ee nesiee' ö JekeÌlee kesÀ Fme keÀLeve keÀe keÌ³ee DeeMe³e Lee?
iv) yeveJeerj ves HeVee kesÀ mebyebOe ceW JekeÌlee mes keÌ³ee keÀne Lee ?
Gllej ë i) veiej ceW òerHeoeve' GlmeJe cevee³ee pee jne Lee ~ meejs veiej-efveJeemeer ³en l³eesnej cevee jns nQ ~ efmeHe&À Hevvee veneR cevee
jner Leer ~ veiej keÀer meYeer eqm$e³eeB oerHeoeve keÀj jner Leer ~
ii) oerHeoeve GlmeJe keÀe Dee³eespeve yeveJeerj ves efkeÀ³ee Lee ~ ³en Dee³eespeve ef®elleew[ æ efmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer keBgÀJej
meHevee Hetje keÀjvee ®eenlee Lee ~ Gmeves Go³eefmebn kesÀ efHelee keÀe Yeer JeOe keÀj efo³ee Lee ~ Jen Deye SkeÀcee$e
iii) GHe³egk& eÌle Hebekf eÌle³eeW keÀer JekeÌlee jeJeue meªHe efmebn keÀer Heg$eer meesvee nw ~ Fve Hebekf eÌle³eeW ceW Jen Hevvee Oee³e keÀes jepecenue
keÀer ®eejoerJeejer mes efvekeÀueves Deewj oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW Yeeie uesves keÀer meueen osleer nw ~ meesvee Hevvee mes keÀnleer nw efkeÀ
meejs veiejJeemeer oerHeoeve cevee jns nQ ~ legce jepecenue Hej yeesPe yevekeÀj keÌ³eeW yewþer nes ~ Heneæ[ yeveves mes keÌ³ee nesiee ? veoer
yevees lees legcneje yenlee ngDee yeesPe HelLej Yeer DeHeves efmej Hej OeejCe keÀjWies ~ Fmemes legcnejs peerJeve ceW Deevebo Deewj
cebieue nesiee ~
iv) yeveJeerj ves meesvee mes keÀne Lee efkeÀ cenue ceW Oee³e ceeB DejeJeueer Heneæ[ yevekeÀj yewþ ieF& nQ, lees legce ueesie yeveeme veoer
yevekeÀj yenes, Ketye vee®ees, ieeDees, cesjs yeveJee³es ngS ce³etj He#e kegÀb [ ceW oerHeoeve keÀjes ~ Ssmee ueies pewmes YeJemeeiej ceW
DeelceeSB lewj jner neW ³ee yeeoue Heeveer-Heeveer nes ieS Deewj efyepeefue³eeB ìgkeÀæ[s-ìgkeÀæ[s nes ieF& nes ~
Pe) ``Deepe kegÀmece³e jeme-jbie keÀer yeele megvekeÀj cesjs ceve ceW MebkeÀe ngF& Leer, FmeefueS ceQves kegÀJB ej keÀes Jene@b peeves mes jeskeÀ efo³ee Lee ~
mecYeJe Lee efkeÀ kegÀJB ej JeneB peeles Deewj yeveJeerj Deheves mene³ekeÀeW mes keÀeFs & keÀeb[ j®e oslee ~''
ÒeMve: i) JekeÌlee keÀewve nw ? Gmeves ³en GefkeÌle efkeÀmemes keÀner ?
ii) yeveJeerj ves keÌ³ee Dee³eesepf ele efkeÀ³ee Lee Deewj keÌ³eeW ?
iii) hevveeOee³e ves kegÀJB ej keÀes keÀne@b peeves mes jeskeÀe Deewj keÌ³eeW ? mhe<ì keÀeer pf eS ~
iv) yeveJeerj ves <e[d³ev$e keÌ³eeW j®ee Lee ? GmekesÀ Fme ke=Àl³e mes GmekesÀ ®eefj$e keÀe keÀewve-mee he#e GYejkeÀj Deelee nw ? mhe<ì
keÀerefpeS ~
Gllej ë i) JekeÌlee Hevvee nw, pees Go³eefmebn keÀe Heeueve Hees<eCe keÀjleer nw ~ ³en keÀLeve Hevvee meesvee mes keÀnleer nw efkeÀ legce Go³e efmebn
keÀes oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW Yespe oes Hevvee kesÀ ceve ceW Fme GlmeJe kesÀ Heélf e mebons Lee, leye GHe³egk& eÌle keÀLeve keÀnleer nw ~
ii) oerHeoeve GlmeJe keÀe Dee³eespeve yeveJeerj ves efkeÀ³ee Lee ~ ³en Dee³eespeve ef®elleew[ æ efmebnemeve kesÀ GllejeefOekeÀejer keBgÀJej
264 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
meHevee Hetje keÀjvee ®eenlee Lee ~ Gmeves Go³eefmebn kesÀ efHelee keÀe Yeer JeOe keÀj efo³ee Lee ~ Jen Deye SkeÀcee$e
iii) Hevvee ves oerHeoeve kesÀ GlmeJe ceW Go³e efmebn keÀes veneR peeves efo³ee keÌ³eeWefkeÀ GvnW DeeYeeme nes ie³ee Lee efkeÀ Go³e efmebn
keÀer peeve Kelejs ceW nw ~ kegBÀJej Go³e efmebn ner cenejeCee meeBiee kesÀ JebMe kesÀ SkeÀcee$e Gpeeues nQ ~ yeveJeerj ves meyekeÀer
nl³ee keÀj oer Leer Deewj Deye Jen Go³eefmebn kesÀ HeéCeeW keÀe H³eemee nes jne Lee ~ Gmeves Go³e efmebn keÀes ceejves kesÀ efueS
ner òerHeoeve' GlmeJe keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee Lee ~ Hevvee ³en Yeueer-YeeBefle peeveleer Leer efkeÀ yeveJeerj efmebnemeve keÀe
ueesYeer Deewj yengle ¬etÀj Lee ~ FmeceW efkeÀmeer-ve-efkeÀmeer Òe³eespeve mes oerHeoeve keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee nw ~
iv) yeveJeerj ves <e[d³eb$e cenejepe efJeke´Àceeefol³e Deewj Go³e efmebn keÀer nl³ee kesÀ efueS j®ee Lee ~ yeveJeerj cenejeCee meebiee kesÀ
Devegpe He=LJeeremf ebn keÀe oemeer Heg$e nw ~ jepe HeefjJeej ves Gmes kegÀB Jej Go³e efmebn keÀe mebj#ekeÀ efve³egkeÌle keÀj efo³ee Lee ~ Jen Del³eble
ket́Àj, Del³ee®eejer Deewj og<ì J³eefkeÌle nw ~ Henues Jen cenejeCee efJeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee keÀjlee nw leLee jepeieodoer kesÀ
ueesYe kesÀ keÀejCe ner Go³e efmebn kesÀ HeéCe uesves keÀer þeve ueslee nw ~ jepeieodoer kesÀ ueesYe ves Gmes DebOee yevee efo³ee nw ~
Jen ³en Yetue ie³ee nw efkeÀ Jen oemeer Heg$e nw Deewj ke´tÀjlee keÀer meercee Heej keÀj jne nw ~
i) yeeue yeeBkeÀe ve nesvee - kegÀí Yeer neefve ve nesvee ~
JeekeÌ³e - osMe YekeÌleeW kesÀ jnles keÀeFs & osMe keÀe yeeue yeebkeÀe veneR keÀj mekeÀlee ~
ii) DeeBKeeW keÀe leeje nesvee - yengle H³eeje nesvee ~
JeekeÌ³e - Þeerke=À<Ce vebo Deewj ³eMeesoe keÀer DeeBKeebs kesÀ leejs Les ~
iii) keÀuespes ceW Metue Gþvee - keÀæ[er yeeleeW mes efoue ogKevee ~
JeekeÌ³e - jeJeCe kesÀ ce=l³eg keÀer Keyej megvekeÀj ceboesojer kesÀ keÀuespes ceW Metue Gþ ie³ee ~
iv) cegnB osKeles ner jn peevee - ®eefkeÀle neskeÀj efkeÀmeer keÀer Deesj osKeles jnvee ~
JeekeÌ³e - DeHeves efce$e keÀes ®eesjer keÀjles osKe ceQ GmekeÀe cegBn osKeles ner jn ie³ee ~
v) ¬eÀeOs e ceW DebOee nesvee - iegmmes kesÀ keÀejCe mees®eves-mecePeves keÀer #ecelee ve jnvee ~
JeekeÌ³e - og³eexOeve nej keÀer Jepen mes ¬eÀesOe ceW DebOee nes ie³ee ~
vi) Heeveer-Heeveer nes peevee - Meefce¥oe nes peevee ~
JeekeÌ³e - cesjer ceeB ves cegPes ®eesjer keÀjles osKe efue³ee ceQ GvnW osKekeÀj Heeveer-Heeveer nes ie³ee ~
vii) Heneæ[ yevekeÀj Keæ[s jnvee - efkeÀmeer kesÀ keÀece ceW ©keÀeJeì yevevee ~
JeekeÌ³e - jepekegÀceej keÀer megj#ee kesÀ efueS ceb$eer Heneæ[ yevekeÀj Keæ[s Les ~
viii) ceewkeÀe osKevee - DeJemej Heevee ~
JeekeÌ³e - jveJeerj ceewkeÀe osKeles ner DeHeves efce$e kesÀ Iej ®euee ie³ee ~
ix) peeve neefpej keÀjvee - ceewle keÀer HejJeen ve keÀjvee ~
JeekeÌ³e - me®®es osMeYekeÌle DeHeves osMe kesÀ efueS peeve Yeer neefpej keÀj mekeÀles nQ ~
x) ÒeeCe mebkeÀì ceW nesvee - cegefMkeÀue ceW nesvee ~
JeekeÌ³e - jesnve kesÀ ÒeeCe mebkeÀì ceW nw, nceW GmekeÀer mene³elee keÀjveer ®eeefnS ~
xi) OeeJee yeesuevee - nceuee keÀjvee ~
JeekeÌ³e - Decesejf keÀe ves DeHeves osMe keÀer j#ee kesÀ efueS HeeefkeÀmleeve Hej OeeJee yeesue efo³ee ~
xii) ef®ejefveêe ceW meesvee - ce=l³eg nesvee ~
JeekeÌ³e - osMe keÀer j#ee keÀjles - keÀjles nvegceveLeHHee ef®ejefveêe ceW mees ieS ~
ICSE IX & X 265
Hindi Robomate+

i) ogKe - MeeskeÀ, Heeræ[e, keÀ<ì vi) ÒekeÀeMe - p³eesefle, Gpeeuee, jesMeveer
ii) Heneæ[ - De®eue, efieefj, HeJe&le vii) HetÀue - megceve, Heg<He, kegÀmegce
iii) He#eer - Keie, efJenie, veYe®ej viii) ye®®ee - efMeMeg, yeeuekeÀ, yeeue
iv) HeJeve - nJee, Jee³eg, meceerj ix) yeeoue - Ieve, cesIe, peueo
v) Heg$e - leve³e, megle, yesìe x) He=LJeer - Yetecf e, Oeje, Oejleer

i) Glke=À<ì × efveke=À<ì vi) Deejesn × DeJejesn
ii) Gef®ele × Devege®f ele vii) GlLeeve × Heleve
iii) DeeoMe& × ³eLeeLe& viii) G®®e × efvecve
iv) Dee³e × J³e³e ix) ef¬eÀ³ee × Òeefleef¬eÀ³ee
v) keÀìg × ceOegj x) ®eb®eue × efmLej
He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ SkeÀ Meyo yeveeFS ~

i) pees keÀne vee pee mekesÀ - DekeÀLeveer³e
ii) pees keÀYeer ve cejs - Decej
iii) pees keÀefþveeF& mes efceues - ogue&Ye
iv) pees Deemeeveer mes efceues - megueYe
v) pees Lees[æ e peevelee nes - DeuHe%e

i) Devle ceW Dee®ee³e& efvejeMe nes ieS ~ (`DeeMee' Meyo keÀe Òe³eesie keÀerefpeS)
Gllejë Deble ceW Dee®ee³e& keÀes keÀesF& DeeMee ve jner ~
ii) Deemeceeve ceW ef®eef[æ ³ee Gæ[ jner nw ~ (yengJe®eve ceW yeoefueS)
Gllejë Deemeceeve ceW ef®eefæ[³eeB Gæ[ jner nwb ~
iii) ®eeCekeÌ³e De®ís kegÀue ceW pevce uesves Jeeues yeénceCe Les ~
(jsKeebefkeÀle MeyoeW kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe Òe³eesie keÀerefpeS ~)
Gllejë ®eeCekeÌ³e kegÀueerve yeécnCe Les ~
iv) cegmeeefHeÀj Oece&Meeuee ceW efJeÞeece keÀjles nQ ~ (YetlekeÀeue ceW yeoefueS)
v) Hebef[lepeer keÀLee megvee jns nQ ~ (òdJeeje' Meyo keÀe Òe³eesie keÀerefpeS ~)
Gllej ë Hebef[le peer odJeeje keÀLee megveeF& ieF& ~

266 ICSE IX & X

1 He´mleeJe (efveyebOe) uesKeve [Composition - Writing]
He´mleeJevee ë
He´mleeJe uesKeve ieod³e keÀer SkeÀ meJee&eOf ekeÀ ueeskeÀefHe´³e efJeOee nw ~ efJeod³eeefLe&³eeW keÀes Heé³eë SkeÀ efJe<e³e, ef®e$e, GefkeÌle,
cegneJeje, keÀneJele, ueeskeÀesekf eÌle Deeefo oskeÀj Gme Hej meìerkeÀ SJeb mekeWÀefêle He´mleeJe efueKeves keÀes keÀne peelee nw ~ ³en
He´mleeJe keÀce mes keÀce 250 MeyoeW ceW efueKevee neslee nw ~
He´mleeJe uesKeve kesÀ efueS DeeJeM³ekeÀ efyebog ë

He´mleeJe uesKeve kesÀ efueS kegÀí yeeleeW keÀe efJeMes<e ªHe ceW O³eeve jKevee neslee nw ~ Fve yeeleeW keÀes efvecveefueefKele Meer<e&keÀeW ceW
osKee pee mekeÀlee nw -
• efJe<e³e keÀe ceveve ë He´mleeJe efueKeves mes HetJe& ®egves ieS efJe<e³e keÀe ef®ebleve DeefveJee³e& nw ~ Meer<e&keÀ mes mebyebeOf ele meeceieér keÀe
ceveve keÀjvee ®eeefnS leeefkeÀ He´mleeJe efJe<e³e meercee mes yeenj ve ®euee peeS ~
• keÀuesJej keÀe efJeYeepeve ë He´mleeJe efueKeles mece³e Meer<e&keÀ keÀer ¢ef<ì mes Heé³eë leerve Yeeie yeveeS peeles nQ ~ HeéjbefYekeÀ
®ejCe ceW Meer<e&keÀ mes pegæ[s He´mleeJeveecetuekeÀ efJe®eej J³ekeÌle efkeÀS peeles nwb ~ ³en Yeeie meìerkeÀ,leke&ÀHetCe& leLee DeekeÀ<e&keÀ
nesvee ®eeefnS leeefkeÀ HeeþkeÀ keÀe O³eeve DeekeÀef<e&le efkeÀ³ee pee mekesÀ ~ odefJeleer³e ®ejCe ceW cegK³e efJe<e³e Hej DeHeves
efJe®eej J³ekeÌle efkeÀS peeles nwb ~ Fve efJe®eejeW keÀe keWÀê cetue mecem³ee ³ee HeéfleHeéod³e nesvee ®eeefnS ~ ³en He´mleeJe keÀe
cegK³e Yeeie neslee nw ~ FmeceW efJe<e³e Hej iebYeerj nw Je J³eeHekeÀ ef®ebleve neslee nQ ~ Debelf ece ®ejCe meceeHeve Hej DeeOeeefjle
neslee nw ~ FmeceW efJe<e³e mebyebOeer efveCe&³e, meceeOeeve, efve<keÀ<e&, DeendJeeve ³ee He´mleeefJele efyeboDg eeW keÀes jKee peelee nw ~
³en cetueleë He´mleeJe uesKekeÀ keÀe efvepeer ¢ef<ìkeÀesCe neslee nw ~ Fmes metPeyetPe odJeeje jKee peevee ®eeefnS leeefkeÀ HeeþkeÀ
keÀes keÀesF& ve keÀesF& mebosMe ³ee met$e HeéHle nes mekesÀ ~
• He´mlegleerkeÀjCe ë He´mleeJe kesÀ He´mlegleerkeÀjCe Hej efJeMes<e O³eeve osves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~ leke&ÀHetCe&, DeekeÀ<e&keÀ,
HeéceeefCekeÀ HeÝeeJeeslHeeokeÀ leL³e He´mlegle efkeÀS peeves ®eeefnS ~ DeHeveer OeejCee keÀes Heg<ì keÀjves kesÀ efueS efJeefYevve
keÀLeve, DeeBkeÀæ[s ³ee mee#³e He´mlegle keÀjves ®eeefnS ~ íesìs, menpe, mHe<ì, megyeesOe leLee $egefìjefnle JeekeÌ³eeW keÀe He´³eesie
nesvee ®eeefnS ~ efJe<e³e kesÀ DevegketÀue metekf eÌle³eeW, keÀneJeleeW, keÀeJ³eebMeeW, JekeÌleJ³eeW, ceneHeg©<eeW Deeefo kesÀ keÀLeveeW keÀes
Yeer He´mlegle keÀjvee ®eeefnS ~
HećegKe Hejer#eesHe³eesieer He´mleeJe SJeb DeefYeJ³eefkeÌle

1. Yeejleer³e Deewj HeeM®eel³e mebmke=Àelf e keÀe JeCe&ve keÀjles ngS HeeM®eel³e mebmke=Àefle keÀer kegÀí DeHeveeves ³eesi³e yeeleesb Hej He´keÀeMe [eefueS ~
DeLeJee
mebmke=Àefle keÀe DeLe& mHe<ì keÀjles ngS Yeejleer³e mebmke=Àelf e keÀer efJeMes<eleeDeeW keÀe GuuesKe keÀerepf eS ~
Gllej ë mebmke=Àefle Debieś]peer Meyo 'Culture' keÀe He³ee&³e nw efkeÀmeer je<ì^ Deewj meceepe keÀer Þes<þlece GHeueefyOe³eeB ner mebmke=Àefle
nQ ~ mebmke=Àefle meceepe ³ee je<ì^ keÀer meefo³eeW keÀer GHeueefyOe³eeW keÀe mecetn nw ~ mebmke=Àefle ceW Yetle Deewj Jele&ceeve kesÀ DeeO³eeeflcekeÀ,
meeceeefpekeÀ Deewj Oeefce&keÀ cetu³eeW keÀe meceeJesMe neslee nw, pees efkeÀmeer meceepe ³ee je<ì^ keÀer Hen®eeve nesles nQ ~
Yeejleer³e mebmke=Àefle efJeMJe keÀer Heé®eervelece mebmke=Àefle³eeW ceW mes SkeÀ nw ~ ³en Deepe Yeer peerefJele nw ~ jesce, efceðe pewmeer
meY³eleeSB Deewj mebmke=Àefle³eeW keÀe Deepe keÀneR Delee-Helee vener,b Hej Yeejleer³e mebmke=Àefle Deepe Yeer peereJf ele nw ~ meefo³eeW mekeÀ
ogMceveeW ves Fmes efceìeves keÀer YejHetj keÀesefMeMe keÀer, ceiej Jen ve<ì ve nes mekeÀer ~ cenekeÀefJe FkeÀyeeue ves þerkeÀ ner keÀne nw -
`³etveeve efceÞe jesceeB meye efceì ieS peneB mes,
yeekeÀer DeYeer leuekeÀ nw veecees efveMeeB nceeje ~'
ICSE IX & X 267
Hindi Robomate+
ogefve³ee kesÀ Dev³e osMe Hee<eeCe ³egie ceW ner peer jns Les, Gme mece³e Yeer nceejer mebmke=Àefle G®®elee keÀes HeéHle Leer ~ Fmeer
mebmke=Àefle G®®elee keÀes HeéHle Leer ~ Fmeer mebmke=Àefle ves ogevf e³ee keÀes %eeve keÀe DeeueeskeÀ efo³ee ~
Yeejleer³e mebmke=Àefle Del³eble ceneve nw ~ FmekeÀer meyemes yeæ[er efJeMes<elee nw, efJeefYevvelee ceW SkeÀlee keÀer YeeJevee~ Yeejle ceW
DeveskeÀ He´keÀej keÀer YeewieesefuekeÀ, jerefle-efjJee]pe Deewj jnve-menve mebyebOeer, Yee<ee SJeb meeefnl³e mebyebOeer, Oece&, cele, mebHeóe³e
mebyebOeer leLee HejbHejeDeeW Deewj DeemLee mebyebOeer efYevveleeSB efJeod³eceeve nQ leLeeefHe keÀMceerj mes keÀv³eekegÀceejer leLee Demece mes
iegpejele lekeÀ meYeer ueesie SkeÀmet$e ceW yeBOes nQ ~ nceejs Oeeefce&keÀ ieb́Le, peerJeve-oMe&ve, leerLe& mLeeve, Hetpee-HeodOeefle Deeefo ceW
DeodYegle meceevelee nw ~ meYeer Yeejleer³e DeemLeeJeeoer nQ Deewj DeO³eelce ceW efJeMJeeme keÀjles nQ ~ nceejer mebmke=Àefle mecevJe³eJeeoer
nw ~ F&MJej ceW efJeMJeeme, Goejlee SJeb ceeveJe keÀu³eeCe keÀer YeeJevee nceejer mebmke=Àefle keÀer Devetþer Hen®eeve nw ~ Oece& Deewj
oMe&ve keÀer ¢ef<ì mes mebHetCe& YeejleJe<e& SkeÀ nw ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle meefn<Ceg Yeer nw ~ DeveskeÀ OeceeX SJeb celeeW keÀes Fmeves ieńCe
keÀj efue³ee nw ~ nceejer mebmke=Àefle nceW Meebelf e, Deefnmb ee, Goejlee, o³ee Deewj #ecee keÀe Heeþ Heæ{eleer nw ~ He´meeo peer ves þerkeÀ
ner keÀne nw- ``³eJeve keÀes efo³ee o³ee keÀe oeve, ®eerve keÀes efceueer Oece& keÀer ¢ef<ì, peerJeve kesÀ ®eej DeeÞece SJeb ®eej HegjÀ<eeLe&
Yeejleer³e mebmke=Àefle keÀer ner osve nQ ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle ves ner efJeMJe keÀes `Heb®eMeerue', `HejesHekeÀej' leLee `meoYeeJe' SJeb
meefn<Ceglee keÀe Heeþ Heæ{e³ee ~
HeeM®eel³e mebmke=Àefle ceW DeO³eelce keÀes keÀesF& mLeeve veneR nw ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle ceW peerJe kesÀ DeeJeeieceve-®eke´À Deewj
pevceeblejJeeo Hej efJeMJeeme nw, Hej HeeM®eel³e mebmke=Àefle Ssmee veneR ceeveleer ~ HeeM®eel³e mebmke=Àefle kesÀ Devegmeej peerJe keÀer ce=l³eg
kesÀ yeeo Deelcee Deveble ceW efceuekeÀj Deevebl³e HeéHle keÀjleer nw peyeefkeÀ Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ Devegmeej Deelcee Depej, Decej
Deewj DeefJeveeMeer nw ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle keÀe HećegKe DeeOeej nw -`JemegOewJe kegÀìgyb ekeÀced' Hej HeeM®eel³e mebmke=Àefle DeHeves ner Oece&
keÀes cenllJe Heóeve keÀjleer nw ~ mecevJe³eYeeJe nceejer mebmke=Àefle keÀer osve nw, peye HeeM®eel³e mebmke=Àefle keÀe Ssmee keÀesF& DeeoMe&
veneR nw ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle meceef<ìcetuekeÀ keÀe efJeMeeue YeeJevee mes ³egkeÌle nw peyeefkeÀ HeeM®eel³e mebmke=Àefle J³eef<ìJeeo keÀes
Heg<ì keÀjleer nw ~ HeeM®eel³e mebmke=Àefle ceW JeCee&Þece J³eJemLee keÀes keÀesF& mLeve veneR efo³ee ie³ee nw ~ Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ
<ees[Me mebmkeÀejeW keÀe HeeM®eel³e mebmke=Àefle ceW keÀesF& GuuesKe veneR nw ~ Yejleer³e mebmke=Àefle keÀer Dev³e efJeMes<eleeSB nQ - `veejer
MeefkeÌle keÀe He´leerkeÀ nw' leLee `ceelee,efHelee, Dee®ee³e& SJeb DeefleefLe osJeJeled Hetp³e nQ ~'
³eod³eefHe HeeM®eel³e mebmke=Àefle Denced leLee efvepeer peerJeve keÀes cenllJe osleer nw, Oeve-mebHeeflle Hej peesj oskeÀj Yeejleer³e
mebmke=Àefle Denced leLee efvepeer peerJeve keÀes cenllJe osleer nw, Oeve-mebHeeflle Hej peesj oskeÀj Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ DeeoMe& `l³eeie'
keÀes oglkeÀejleer nw, HeeefjJeeefjkeÀ efJeIeìve, efJemebieefle yeesOe Deeefo He´Je=elf le³eeB HeefM®ece keÀer ner osve nQ leLeeefHe GmeceW kegÀí Þes<þ
yeeleW Yeer nQ, pees DeHeveeves ³eesi³e nQ ~
Gme mebmke=Àefle ceW je<ìêr³e ®eefj$e, F&ceeveoejer, DevegMeemeve leLee keÀce& efve<þe, Ye´<ìe®eej jefnle peerJeve leLee He³ee&JejCe
mebyebOeer ®eslevee keÀes cenllJe efo³ee ie³ee nw HeeM®eel³e mebmke=Àefle ceW je<ì^-He´sce Hej yeue efo³ee ie³ee nw ~ FvneR iegCeeW kesÀ keÀejCe
HeefM®eceer peiele ves Fleveer Gvveefle keÀer leLee efJeMJe kesÀ DeieĆeer osMeeW ceW efieves peeves ueies ~ Deepe DeeJeM³ekeÀlee Fme yeele keÀer
nw efkeÀ nce HeefM®eceer mebmke=Àefle kesÀ Gve Goelle cetu³eeW keÀes DeHeveeSB efpememes nceeje peerJeve Ye´<ìe®eej cegkeÌle, keÀle&J³eefve<þ,
DevegMeeefmele yeve mekesÀ leLee nce je<ì^YekeÌle yevekeÀj DeHeves osMe keÀes Gvveefle kesÀ efMeKej Hej HengB®ee mekeWÀ ~ Keso keÀe efJe<e³e
nw efkeÀ nce HeefM®eceer mebmke=Àefle kesÀ nerve HeÝeeJe keÀes ieńCe keÀj jns nQ Deewj GmekesÀ Þes<þ iegCeeW keÀer GHes#ee keÀj jns nQ ~
2. l³eesnej nceW Gcebie Deewj Guueeme mes YejkeÀj DeHeveer mebmke=Àelf e mes pees[æ s jKeles nQ ~ DeepekeÀue ueesieeW ceW l³eesnejeW keÀes ceveeves kesÀ Heélf e
Glmeen SJeb DeemLee keÀe DeYeeJe osKee peelee nw ~ ueesieeW keÀer Fme ceeveefmekeÀlee keÀes keÀejCe yeleeles ngS peerJeve ceW l³eesnejeW kesÀ
cenllJe keÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
Gllej ë Yeejle ceW l³eesnejeW keÀe peeue-mee efyeíe ngDee nw ~ Fve l³eesnejeW keÀe mebyebOe efJeefYevve OeceeX, mebHeóe³eeW, jerelf e-efjJee]pees,b
meeceeefpekeÀ HejbHejeDeesb, efkebÀJeobed fle³eeW leLee ceev³eleeDeeW mes neslee nw ~
³eefo mece³e-mece³e Deeves Jeeues ³es l³eesnej ve neW, lees nceeje peerJeve metvee-metvee leLee Meg<keÀ He´leerle nesiee ~ ³es l³eesnej nceejs
268 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
peerJeve ceW He´mevvelee leLee Glmeen keÀe meb®eej keÀjles nQ, Hejbleg DeepekeÀue l³eesnejeW kesÀ Heéfle DeemLee keÀe DeYeeJe osKee pee
mekeÀlee nw ~ Jele&ceeve Yeeie-oewæ[ kesÀ peerJeve leLee HeefM®eceer mebmke=Àefle kesÀ HeÝeeJe mes ueesie FvnW HejbHejeiele {bie mes ceveeves ceW
Glmeen keÀe HeóMe&ve veneR keÀjles ~ Jes kesÀJeue DeewHe®eeefjkeÀleeSB efveYeeves ceW ner DeHeves keÀle&J³e keÀer Fefle-Þeer ceeve uesles nQ ~
GoenjCe kesÀ efueS nesueer Hej DeHeves keÀle&J³e keÀer Fefle-Þeer ceeve uesles nQ ~ GoenjCe kesÀ efueS nesueer Hej HejmHej ieues efceuevee,
Hegjeveer Me$eglee keÀes efJemce=le keÀj osvee pewmeer yeeleeW keÀe DeYeeJe nes ie³ee nw ~ oerHeeJeueer keÀe HeJe& SkeÀ otmejs kesÀ Iej GHenejeW kesÀ
Deeoeve-Heóeve lekeÀ efmeceì keÀj jne ie³ee nw leLee kesÀJeue HeìeKeeW kesÀ Meesj ceW uegHle neslee efoKeeF& os jne nw Fmeer He´keÀej j#ee
yebOeve kesÀ l³eesnej Hej YeeF& DeHeveer yenveeW keÀes kegÀí OevejeefMe oskeÀj ner meblegef<ì keÀe DevegYeJe keÀj uesles nQ ~ Dev³e l³eesnejeW Hej
Henues pewmee Glmeen efoKeeF& veneR Heæ[lee ~ kegÀí ueesie lees Fve l³eesnejeW kesÀ Heéfle Fleves Goemeerve nes peeles nQ efkeÀ FvnW
HeejbHeeefjkeÀ {bie mes ceveeves keÀes {eWie ³ee efoKeeJee keÀer meb%ee os osles nQ ~
meYeer l³eesnej DeHevee-DeHevee cenllJe jKeles nQ leLee peerJeve kesÀ metvesHeve keÀes otj keÀj nceW veweflekeÀ cetu³eeW mes peesæ[s
jKeles nQ ~ ³es meYeer l³eesnej nceW DeHeveer meebmke=ÀeflekeÀ HejbHejeDeeW, jerefle-efjJee]pees,b ceev³eleeDeeW, peerJeve-oMe&ve leLee Yeejleer³e
mebmke=Àefle kesÀ G®®eeoMeeX mes peesæ[s jKeles nQ ~ l³eesnej ®eens efkeÀmeer Yeer Oece& mes pegæ[s neW Jes nceejs peerJeve keÀes Guueeme,
Gcebie,mHetÀefle&, veJe-®eslevee, meodYeeJe, mvesn, cew$eer leLee meebHeóeef³ekeÀ meodYeeJe mes Yej osles nQ ~ l³eesnejeW keÀes ceveeves keÀe keÀejCe
®eens kegÀí Yeer nes, Gvemes keÀesF&-ve-keÀesF& HeśjCee DeJeM³e HeéHle nesleer nw ~ ³es osMe keÀer SkeÀlee Deewj DeKeb[lee keÀes ce]peyetle
keÀjles nQ ~ ³es l³eesnej nceW Oece&, v³ee³e leLee me®®eeF& kesÀ ceeie& Hej ues peeles nQ ~ ³ener veneR efmLeefle lees ³en nw efkeÀ Fve l³eesnejeW
Hej Oeeefce&keÀ meodYeeJe kesÀ oMe&ve Yeer nesles nQ ~ oerHeeJeueer Hej DeeefleMeyee]peer yeveeves Jeeues keÀejeriej cegmeueceeve nesles nQ, Fmeer
lejn ieCesMe ®elegLeea, ogiee& Hetpee Hej cetelf e&³eeB yeveeves Jeeues ueesie Yeer Dev³e OeceeX mes peg[æ s nesles nQ ~ F&o Hej efnob t leLee efmekeÌKe YeeF&
Yeer cegmeueceeveeW keÀes F&o keÀer yeOeeF& osles osKes pee mekeÀles nQ ~ nesueer kesÀ DeJemej Hej Fme He´keÀej keÀe YesoYeeJe Heé³eë efceì peelee
nw efkeÀ efpeme Hej jbie [euee pee jne nw, Jen efkeÀme Oece& keÀes ceevelee nw ~ efkeÀ́meceme Hej meYeer OeceeX kesÀ ueesie KegeMf e³eeB ceveeles nQ ~ Fme
He´keÀej ³es meYeer l³eesnej meebHeóeef³ekeÀ meodYeeJe keÀes Heg<ì keÀjles nQ ~ Fme He´keÀej ³es meYeer l³eesnej meebHeóeef³ekeÀ meodYeeJe keÀes Heg<ì
keÀjles nQ ~ je<ìêr³e l³eesnej nceceW osMeYeefkeÌle, l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer YeeJevee Yejles nQ ~
nceeje keÀle&J³e nw efkeÀ nce l³eesnejeW keÀes me®®eer DeemLee, ÞeodOee SJeb efJeMJeeme mes ceveeSB leLee Gvemes efceueves Jeeues meboMs eeW
keÀes DeHeves peerJeve ceW GleejW ~
3. ``mecee®eej-He$e osMe keÀer Heíeefle keÀe DeeF&vee nQ Hej DeveskeÀ yeej ³es keÀle&J³e mes otj nesles efoKeeF& osles nQ ~ FveceW efve<He#elee veneR
PeuekeÀleer ~ mecee®eej He$eeW kesÀ oeef³elJe keÀer ®e®ee& keÀerepf eS ~''
DeLeJee
Deepe kesÀ ³egie ceW mecee®eej He$e nceejer owevf ekeÀ DeeJeM³ekeÀleeDeeW ceW mes SkeÀ nQ ~ mecee®eej He$e keÀer GHe³eeseif elee mHe<ì keÀjles ngS
yeleeFS efkeÀ SkeÀ DeeoMe& mecee®eej He$e ceW efkeÀve-efkeÀve yeeleesb keÀe meceeJesMe nesvee ®eeefnS ~
Gllej ë Keer®eeW ve keÀceeve keÀes leueJeej efvekeÀeuees,
peye leesHe cegkeÀeefyeue nes lees DeKeyeej efvekeÀeuees ~
ceveg<³e SkeÀ meeceeefpekeÀ HeéCeer nw ~ Jen DeHeves mJeYeeJe mes efpe%eemeg, ef®ebleveMeerue SJeb ceeveefmekeÀ leLee yeewodefOekeÀ
MeefkeÌle³eeW mes ³egkeÌle nw ~ meceepe ceW nesves Jeeueer IeìveeDeeW leLee osMe-efJeosMe keÀer peevekeÀejer Heeves keÀer F®íe mes ner Gmeves
mecee®eej-He$e keÀe efJekeÀeme efkeÀ³ee nesiee ~
Deepe mecee®eej-He$e DeeOegevf ekeÀ peerJeve keÀe DeeJeM³ekeÀ Debie nQ ~ ³es efkeÀmeer Yeer osMe keÀer Heíeefle keÀe oHe&Ce nQ ~ FvekesÀ
odJeeje jepeveerelf ekeÀ HeefjefmLeefle³eeW, Oeeefce&keÀ HeJeeX Deewj owevf ekeÀ DeeHeoeDeeW keÀe efJemle=le JeCe&ve efceuelee nw ~ mecee®eej-He$e keÀe
DeejbYe lesjnJeeR Meleeyoer ceW Fìueer ceW ceevee peelee nw ~ 16 JeeR Meleeyoer ceW ®eerve ceW Yeer `Heerekf ebÀie iepeì' mecee®eej-He$e
He´keÀeefMele ngDee Lee ~ efnboer keÀe He´Lece mecee®eej-He$e `Goble-ceele¥[' ceevee peelee nw ~ Deepe mecee®eej-He$eeW kesÀ keÀF&
mebmkeÀjCe nQ ~ mecee®eej-He$e owefvekeÀ, meeHleeefnkeÀ, Heeef#ekeÀ, ceeefmekeÀ, $ewceeefmekeÀ Deeefo DeveskeÀ He´keÀej kesÀ nwb, Hejbleg owefvekeÀ
ICSE IX & X 269
Hindi Robomate+
He$eeW kesÀ meeLe-meeLe meebO³e mecee®eej -He$e Yeer He´keÀeefMele nesles nQ ~ mecee®eej He$e peneB ueeskeÀleb$e keÀer meHeÀuelee keÀe DeeOeej
nw, Jener nceejs %eeve keÀes yeæ{eves SJeb ceveesjpb eve kesÀ memles meeOeve Yeer nQ keÌ³eeWefkeÀ Fleveer meejer peevekeÀejer nceW Leesæ[s-mes HewmeeW
mes ner efceue peeleer nw ~ je<ìêr³e veerefle efveOee&jCe, pevecele mebień SJeb osMe keÀer jepevewelf ekeÀ ieefleefJeefOe³eeW ceW lees ³es DeHevee
cenllJeHetCe& men³eesie osles nQ ~ ³es nceW je<ìêr³e SJeb Debleje&<ìêr³e peevekeÀejer Heóeve keÀj efJeMJe keÀes peesæ[s jKeves keÀe keÀe³e&
keÀjles nQ FmeerefueS ³es mepeie Heńjer keÀer YeeBefle DeHeveer YetefcekeÀe efveYeeles nQ ~
DeepekeÀue kegÀí mecee®eej-He$e DeHeves leg®í mJeeLeeX keÀer Hetefle& kesÀ efueS DeHeves keÀle&J³e ceeie& mes efJe®eefuele nesles ngS
efoKeeF& osles nQ ~ Jes KeyejeW keÀes leesæ[-cejesæ[keÀj HesMe keÀjles nQ ~ kegÀí mecee®eej-He$e Ssmes mecee®eej ³ee meeceieér íeHeles nQ
ef p ememes ef k eÀmeer Jeie& ef J eMes < e keÀer YeeJeveeDeeW keÀes þs m e Heng B ® eleer nw leLee meeb H e´ o eef ³ ekeÀ Yes o
YeeJe keÀer YeeJevee GlHevve neskeÀj cevecegìeJe yeæ{lee nw ~ keÀF& lees memleer ueeskeÀefHe´³elee Heeves kesÀ efueS kegÀí mevemeveerKespe
mecee®eej íeHekeÀj meceepe Deewj osMe keÀe Deefnle keÀjles nQ Deewj nceejer je<ìêr³e SkeÀlee keÀes vegkeÀmeeve HengB®eeles nQ Deewj efnbmee
keÀe He´®eej keÀj næ[leeueW lekeÀ keÀjJee osles nQ ~
kegÀí mecee®eej-He$eeW kesÀ ceeefuekeÀ oueiele jepeveerefle mes pegæ[s nesves kesÀ keÀejCe efve<He#e mecee®eej ve íHeJeekeÀj kesÀJeue
DeHeves ueeue®e nsleg DeHeves oue keÀes ueeYe Heng®B eeves Jeeues mecee®eej ner He´keÀeefMele keÀjJeeleer nQ ~ ³es meye yeeleW Gef®ele veneR nbw ~ Fmemes
HeeþkeÀeW keÀe efJeMJeeme [ieceieeeves ueielee nw ~ Deepe kesÀ YeweflekeÀJeeoer Deewj mJeeLe&ueesuegHelee kesÀ ³egie ceW HeeþkeÀeW keÀes ueieves
ueiee efJeMJeeme keÀes Hegveë peieeves SJeb ¢æ{ keÀjves kesÀ efueS ³en DeeJeM³ekeÀ nw efkeÀ mecee®eej-He$eeW kesÀ mebHeeokeÀ SJeb mJeeefce³eeW
keÀes DeHeves oeef³elJeeW keÀes mecePekeÀj GoddosMd ³eHetCe& SJeb efve<He#e meeceieér keÀe ner He´keÀeMeve keÀjvee ®eeefnS leLee efkeÀmeer kesÀ neLe
keÀer keÀþHegleueer yevekeÀj DeHeves keÀle&J³eeW keÀes efJemce=le veneR keÀjvee ®eeefnS ~
efve<keÀ<e&leë mecee®eej-He$e Deepe kesÀ ³egie keÀer ceneve MeefkeÌle nw pees osMe keÀer pevelee kesÀ efJe®eejeW keÀe Heélf eefveefOelJe keÀjles
nQ ~ ³en meceepe keÀe DeeF&vee nw ~ Fvnsb ®eeefnS efkeÀ pevepeerJeve ceW mJemLe ceveesJe=elf le³eeW keÀes peieeves SJeb osMe keÀer Heíeefle kesÀ
efueS DeHeves mener keÀle&J³eeW keÀe efveJee&n keÀjW ~
4. ``Deepe meeje mebmeej H] ewÀMeve keÀe oerJeevee nw ~ nceeje DeefOekeÀeMb e J³eJenej H] ewÀMeve Hej ner DeeOeeefjle nw ~ DeeHekeÀer ¢ef<ì ceW H] ewÀMeve
keÌ³ee nw Deewj ³en Deepe kesÀ ceveg<³e keÀes efkeÀme He´keÀej HeÝeeefJele keÀj jne nw ? ''
Gllej ë H] ewÀMeve keÀe J³eeJeneefjkeÀ DeLe& nw - efvele veS HeefjOeeveeW mes mJe³eb keÀes megmeefppele keÀjvee leLee DeHeves DeeHekeÀes DeekeÀ<e&keÀ
efoKeeves keÀer He´Je=eflle ~ J³eefkeÌle mJe³eb keÀes Del³eble DeekeÀ<e&keÀ SJeb HeÝeeJeMeeueer ªHe ceW He´mlegle keÀjvee ®eenlee nw, Fmeereuf eS
Jen Del³eeOegefvekeÀ JesMeYet<ee, kesÀMemeppee Deeefo keÀe meneje ueslee nw ~ efm$e³eeW keÀer DeeYet<eCeefHe´³elee leLee yeveeJe-Íe=bieej
keÀer He´Je=eflle Yeer GvekeÀer ]HewÀMeveHejmleer keÀer Heefj®ee³ekeÀ nw ~
Jewmes lees He´l³eskeÀ ³egie ceW ]HewÀMeve keÀe yeesueyeeuee jne nw ~ Yeejle keÀer Heé®eerve ef®e$ekeÀuee SJeb cetelf e&keÀuee keÀes osKekeÀj
lelkeÀeueerve ]HewÀMeve keÀer PeuekeÀ efceue peeleer nw Hej DeepekeÀue HeeM®eel³e meY³elee kesÀ yeæ{les He´®eej kesÀ keÀejCe ]HewÀMeve keÀe
mJeªHe ner yeoue ie³ee nw ~ DeefOekeÀebMe ³egJekeÀ-³egJeefle³eeB ner veneR, yeæ[er Dee³eg kesÀ m$eer-Heg©<e Yeer ]HewÀMeve keÀer ®ekeÀe®eeQOe
mes Yeéfcele neskeÀj GmekesÀ He´Jeen ceW yen peeles nQ ~ H] ewÀMeve keÀes yeæ{eves ceW ®eueef®e$e keÀe Yeer yeæ[e ³eesieoeve nw ~ peye ef]HeÀuceesb
ceW vee³ekeÀ-veeef³ekeÀeSB efJeefYevve He´keÀej kesÀ ]HewÀMeve keÀjles ve]pej Deeles nQ, lees ®eejeW Deesj GmekeÀe DevegmejCe nesves ueielee nw
leLee efH] eÀuceer JesMeYet<ee kesÀ Devegmeej ner Jem$eeW Deeefo keÀer Yejceej nes peeleer nw ~
]HewÀMeve keÀe Yetle efJeod³eeefLe&³eeW Hej meyemes DeefOekeÀ neJeer jnlee nw ~ GvekesÀ Jem$eeW kesÀ ef[]peeFve, kesÀMe-
meppee, petles-®eHHeue leLee DeeYet<eCe Deeefo keÀes osKekeÀj GvekeÀer H]ewÀMeveefHe´³elee keÀe menpe ner Devegceeve ueiee³ee pee mekeÀlee
nw ~ Deepe lees ueæ[kesÀ Yeer keÀeve efíoJeeves ueies nQ ~ ueæ[efkeÀ³eeB meueJeej, kegÀlee& Deewj meeæ[er keÀer peien HeQì, peerbme Mee@ìdme&
SJeb keÀceerpe] W Henveves ueieer nQ ~ ogHeìdìe Deesæ{vee lees uegHleHeé³e nes ie³ee nw ~ ³egJekeÀ-³egJeefle³eeW kesÀ petles, meQ[ue SJeb ®eHHeueeW
keÀes osKekeÀj nBmeer Deeleer nw ~ efJeod³eeLeea DeHeveer mebmkeÀ=efle SJeb HeefjJesMe keÀes HetCe&le³ee efJemce=le keÀj ®egkesÀ nQ leLee Debie HeóMe&ve
keÀjves ceW p]eje Yeer veneR efn®eefkeÀ®eeles ~ Meueervelee SJeb meeoieer mes GvnW Hejnsp]e nw ~
270 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
H]eÀw Meve keÀer yeæ{leer og<He´Je=elq le kesÀ keÀejCe DeveskeÀ He´keÀej kesÀ DeHejeOe nesles nQ leLee vewelf ekeÀ Heleve Yeer neslee nw ~ DeveskeÀ
He´keÀej keÀer meeceeefpekeÀ yegjeF³eeW, ®eefj$enervelee leLee Devewelf ekeÀ DeHejeOeeW kesÀ efueS yeæ{lee H]ewÀMeve ner efpe] ccesoej nw ~ yeæ{leer
ngF& H]ewÀMeve Heef$ekeÀeSB leLee ìer.Jeer Hej efoKeeS peevesJeeues HewÀMeve Mees Yeer Deeie ceW Ieer keÀe keÀece keÀj jns nQ ~ ìer.Jeer. Hej
He´meeefjle efkeÀS peevesJeeues H]eÀw Meve ®ewveue Hej lees nj mece³e efJeMJe kesÀ DeveskeÀ cee@[ue DeeHeeqllepevekeÀ {bie mes jQHe Hej efpeme He´keÀej
kewÀìJee@keÀ keÀjles nQ, Jen meceepe kesÀ Heleve kesÀ efueS GÊejoe³eer nw SJeb Del³eble IeelekeÀ nw ~
yeæ{les ngS H]eÀw Meve mes ígìkeÀeje Heevee Deemeeve veneR nw , eqHeÀj Yeer SkeÀ ce³ee&oe lekeÀ H]eÀw Meve keÀes DeHeveeves ceW keÀesF&
np]e& veneR nw, keÌ³eeWefkeÀ H]ewÀMeve SkeÀ Ssmeer He´Je=eqlle nw efpememes ye®ee veneR pee mekeÀlee ~ Fme efoMee ceW meYeer Deewj mes iebYeerj
He´³eeme efkeÀS peeves ®eeefnS leeefkeÀ H]ewÀMeve kesÀ odJeeje meceepe keÀer ce³ee&oe Yebie ve nes leLee H]ewÀMeve Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ
G®®eoMeeX Hej kegÀþjeIeele ve keÀj mekesÀ ~
5. `Hećs e mes meeceeefpekeÀ leLee je<ìê³r e mebyebOe yeæ{les nQ' - He´mlegle Hebekf eÌle kesÀ DeeOeej Hej DeHeves efJe®eej He´mlegle keÀerepf eS ~
Gllej ë ``Heśce mes meeceeefpekeÀ leLee je<ìê³r e mebyebOe yeæ{les nw'' ³en keÀLeve HetCe&leë mel³e nw ~ Hećs e nceejs Ëo³e ceW otmejeW kesÀ efueS
keÀu³eeCe keÀer YeeJevee GlHevve keÀjlee nw ~ ceveg<³e SkeÀ meeceeefpekeÀ HeéCeer nw ~ meceepe ceW ner jnkeÀj Jen yeæ[e neslee nw,
%eeveJeOe&ve keÀjlee nw Deewj DeHevee peerJeve³eeHeve keÀjlee nw ~ peerJeve³eeHeve kesÀ efueS meceepe ceW ceOegj mebyebOeeW keÀe nesvee
DeeJeM³ekeÀ nw ~ DeeHeme kesÀ ceOegj mebyebOe Heśce mes yeæ{les nQ ~ He´sce mes ner efce$elee yeveleer nw Deewj Heśce ner SkeÀ je<ì^ keÀes otmejs
je<ì^ kesÀ meceerHe ueelee nw ~ pewmes nce DeHeves osMe mes Heśce keÀjles nQ, Jewmes ner nce GmekesÀ Jeeefme³eeW mes Heśce keÀjles nQ ~ Yeejle keÀe
oMe&ve lees `yengpeve efnlee³e yengpeve megKee³e' ner jne nw ~ efvecve Hebekf eÌle³eeB osefKeS efpeveceW meYeer kesÀ keÀu³eeCe keÀer keÀecevee
keÀer ieF& nw -
``meJex YeJevleg megeKf eveë meJex mevleg efvejece³eeë ~
meJexYeêeefCe HeM³evleg cee keÀefM®eo ogëKe Yeeie YeJesle ~~''
ceveg<³e DeHeveer yegef× kesÀ keÀejCe ner Dev³e HeéefCe³eeW mes efYevve nw ~ keÀesF& Yeer keÀe³e& keÀjves mes Henues Jen mees®e ueslee nw efkeÀ
GmekeÀe otmejeW Hej kewÀmee HeÝeeJe Heæ[is ee ~ melHegjÀ<e ncesMee Ssmee keÀe³e& keÀjles nQ efpevemes DeefOekeÀ mes DeefOekeÀ ueesieeW keÀes ueeYe
HengB®es ~ Gmeer ceveg<³e keÀe peerJeve meeLe&keÀ nw pees HejesHekeÀej kesÀ efueS DeHevee meye kegÀí v³eesíeJej keÀj oslee nw ~ cenef<e&
oOeere®f e, meceéì DeMeeskeÀ, jepee jece Deeefo ves Hećs e keÀe cenl®e mecePee Deewj Gmes HejesHekeÀej ceW ueiee efo³ee ~ meceéì DeMeeskeÀ
keÀefuebie ³eg× kesÀ yeeo YeieJeeve yeg× kesÀ GHeosMeeW Hej ®eues Deewj Deefnmb ee keÀe Heeueve efkeÀ³ee ~ jepee jece ves DeHeves kegÀìgbeyf e³eeW,
DeHeveer He´pee Deewj Jeve ceW jnves kesÀ mece³e meYeer HeéefCe³eeW mes Hećs e efkeÀ³ee Deewj meceepe ceW HejesHekeÀej keÀer efMe#ee DeHeves peerJeve
mes oer ~ meYeer mes He´sce keÀe J³eJenej DeeHeme keÀer SkeÀlee yeæ{elee nw Deewj meceepe keÀe GlkeÀ<e& keÀjlee nw ~ ceOegj Je®eve yeesueves
mes DeeHeme ceW Heśce yeæ{lee nw Deewj otmejeW keÀes megKe Yeer efceuelee nw ~ keÀyeerjoeme peer ves keÀne nw -
``Ssmeer JeeCeer yeeseuf eS, ceve keÀe DeeHee Kees³e ~
Deewjve keÀes Meerleue keÀjs, DeeHengB Meerleue nes³e ~~''
efJeMJe ceW efpeleves Yeer ceneHegjÀ<e ngS nQ GvneWves He´sce Deewj Deefnbmee keÀe ner mebosMe efo³ee leeefkeÀ efJeMJe kesÀ meYeer osMe DeeHeme ceW
Heśce mes jnW Deewj SkeÀ otmejs keÀe men³eesie keÀjW ~ cenelcee ieeBOeer ves efJeMJe ceW Heśce, mel³e Deewj Deefnbmee keÀe ceb$e HetÀB keÀe ~ ceoj
ìsjsmee ves efJeMJe kesÀ oerve- nerveeW keÀer mesJee keÀer Deewj Heśce kesÀ J³eJenej mes ner ueesieeW keÀer mene³elee ueer Deewj oerve-ogefKe³eeW,
Je=×eW Deewj DeveeLe ye®®eeW keÀer HejJeefjMe Deewj mesJee keÀer ~ GvnW mebmeej ves Heśce keÀer osJeer ceevee ~ Yeejle ceW DeekeÀj GvneWves
DeHevee mesJee keÀe³e& efkeÀ³ee ~ Fvmeeve pevce mes ner He´sce keÀe YetKee nw ~ ye®eHeve mes peJeeveer Deewj peJeeveer mes yegæ{eHes lekeÀ Jen
otmejeW mes Hećs e ®eenlee nw ~ ³eefo nce otmejeW mes Hećs e ®eenles nQ lees nceW Yeer otmejeW keÀes Hećs e osvee Heæ[is ee ~ Fmemes meceepe ceW SkeÀlee
DeeSieer ~ ³ener Heśce keÀe ceb$e, SkeÀ osMe mes otmejs osMe ceW Yeer keÀece keÀjlee nw ~ je<ì^keÀefJe ceweLf eueerMejCe iegHle ves lees mebmeej
keÀes SkeÀ jKeves kesÀ efueS èfJeMJejep³e' keÀer keÀuHevee keÀj [eueer -
ICSE IX & X 271
Hindi Robomate+
``HeefjCeece keÀe SkeÀ ceb$e nw,

efJeMJejep³e, pees ueeskeÀleb$e nw,
meye JeCeeX keÀe, meye OeceeX keÀe, peneB lekeÀ DeefOekeÀej ~
keÀnes legcnejer pevce Yetefce keÀe nw efkeÀlevee efJemleej ?
SkeÀ os nkesÀ efJeefJeOe Debie nce,
ogëKe - megKe ceW meye SkeÀ mebie nce,
ueies SkeÀ kesÀ #ele Hej meyekeÀe, mvesn uesHe meew yeej ~
keÀnes, legcnejer pevce Yetefce keÀe nw efkeÀlevee efJemleej?''
nce DeHeves osMe mes He´sce keÀjW Deewj Gmeer ke´Àce ceW osMe kesÀ efveJeeefme³eeW mes He´sce keÀjW ~ DeHeves osMe keÀes #es$eJeeo ³ee peeefleJeeo ceW
ve yeeBìW ~ Fve yeeleesb mes DeueieeJe yeæ{lee nw Deewj DeeHemeer He´sce keÀce neslee nw ~ ceveg<³e kesÀ Ëo³e keÀe Hećs e ªHeer Heg<He HejesHekeÀej
kesÀ ªHe ceW He´<HegÀefìle neslee nw ~ Yeejle keÀer SkeÀlee DeeHemeer meodYeeJe Deewj Heśce Hej ner DeeOeeefjle nw ~ ieeBOeerpeer ves He´sce kesÀ
cenlJe keÀes mecePee Deewj Hetjs Yeejle keÀer pevelee keÀes SkeÀef$ele efkeÀ³ee Deewj HeefjCeecemJeªHe osMe keÀes mJelev$elee HeéHle ngF& ~ Hećs e
ceW DeceesIe MeefkeÌle nw ~ Jen Me$eg keÀes Yeer efce$e yevee oslee nw ~ Debiegeuf eceeue pewmes Ye³ebkeÀj [eketÀ keÀes YeieJeeve yegoOd e kesÀ Dece=le
Je®eveeW ves ceesce pewmee ceguee³ece yevee efo³ee Deewj Jen keÀþesj keÀce& íesæ[keÀj GvekeÀe efMe<³e yeve ie³ee ~ Heśce mes meceepe ceW
mejmelee leLee mecejmelee Deeleer nw Deewj HejmHej meodYeeJe yeæ{lee nw ~ Ssmee nesvee osMe kesÀ efueS efnlekeÀj nw ~
6. ceveg<³e DeHeves DevegYeJe mes yengle kegÀí meerKelee nw ~ DeHeves ye®eHeve kesÀ efoveeW keÀer efkeÀmeer Ssmeer megKeo Ieìvee keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS,
efpemeves DeeHekeÀes peerJeve keÀer veF& meerKe oer nes, ³en meerKe DeeHekesÀ YeeJeer peerJeve ceW kewÀmes GHe³eesieer efmeodOe nes mekeÀleer nQ ~ FmekeÀe
efJeJejCe oerepf eS ~
Gllej ë peerJeve ceW DeveskeÀ mce=elf e³eeB nesleer nb,w pees ogKeo Yeer nesleer nwb Deewj megKeo Yeer, Hejbleg kegÀí IeìveeSB Ssmeer nesleer nQ, pees
ve kesÀJeue nceW meerKe osleer nQ,DeefHeleg nceeje peerJeve yeouekeÀj jKe osleer nQ ~ meeLe ner ncesb YeeJeer peerJeve kesÀ efueS Yeer efoMee
Heóeve keÀj osleer nQ ~ Ssmeer ner SkeÀ Ieìvee ye®eHeve ceW cesjs meeLe Yeer ngF&, pees Leer, lees ogKeo Hejbleg GmekeÀe Deble yengle megKeo
Lee Deewj cesjs efueS peerJeve keÀe ve³ee jemlee ~
cesjs efHelee yengle yeæ[s J³eJemee³eer nQ Deewj ceQ DeHeves ceelee-efHelee keÀer SkeÀueewleer mebleeve nB,t FmeefueS cesje ueeueve-Heeueve
yeæ[s H³eej mes ngDee efpemekesÀ keÀejCe ceW efpeodoer Deewj DebnkeÀejer nes ie³ee ~ ceQ iejerye ueesieeW keÀes ®eens Jes nceejs ³eneB keÀece keÀjves
Jeeues neW ³ee otmejs, efkeÀmeer keÀes kegÀí veneR mecePelee Lee ~ ceQ meyekeÀe GHeneme Gæ[elee Lee Deewj GvnW lejn-lejn mes lebie efkeÀ³ee
keÀjlee Lee ~ ³eneB lekeÀ efkeÀ keÀF& yeej ceQves DeHeves efHelee mes nceejs ³eneB keÀece keÀjves Jeeues ueesieeW keÀer Petþer efMekeÀe³eleW keÀeR Deewj
Gve Hej ueebíve ueiee³ee, efpeme keÀejCe GvnW efveoex<e nesles ngS Yeer He´leeæ[vee menveer Heæ[er ~ keÀF& ueesieeW keÀes lees veewkeÀjer mes Yeer
efvekeÀeue efo³ee ie³ee ~ ³en meye osKekeÀj cegPes yengle Deevebo Deelee Lee ~
SkeÀ efove ceQ DeHeves ceewmeer kesÀ ye®®eeW kesÀ meeLe Ietceves jepemLeeve ie³ee ~ nceejs meeLe nceejs ³eneB keÀece keÀjves Jeeues
oes ueesieeW keÀes efHelee peer ves osKe-jsKe kesÀ efueS meeLe Yespee ~ jemles Yej nce meye ye®®eeW ves GvnW yengle lebie efkeÀ³ee, Hejbleg
Jes efJeJeMelee kesÀ keÀejCe ®egHe jns ~ nceves meyemes Henues pe³eHegj keÀer mewj keÀer ~ Mejejleer nesves kesÀ keÀejCe ceQ FOej-GOej
Yeeie jne Lee efkeÀ De®eevekeÀ meeceves mes Deeles SkeÀ ìQHees keÀer ®eHesì ceW Dee ie³ee ~ ìQHees keÀer j]HeÌleej yengle lesp] e Leer Deewj Jen
ceejkeÀj Yeeie ie³ee ~ cegPes yengle ®eesìW DeeF¥ ~ peye leerve efove yeeo cegPes nesMe Dee³ee, lees ceQ DemHeleeue ceW Lee Deewj cesjs
meejs Mejerj Hej Heìdefì³eeB yeBOeer LeeR ~ cesjs ceelee-efHelee Yeer Dee ieS Les ~ GvneWves cegPes yelee³ee efkeÀ yengle Ketve yen peeves
kesÀ keÀejCe cesjer neuele cesjer neuele iebYeerj nes ieF& Leer ~ [e@keÌìj keÀes Ketve ®eæ{evee Heæ[e ~ cegPes Ketve osves Jeeuee Deewj
keÀesF& veneR, yeequkeÀ nceejs meeLe Dee³ee nceeje veewkeÀj He´Jeerve Lee ~ Gmeves cesjs ogJ³e&Jenej kesÀ yeeJepeto ve kesÀJeue
jkeÌleoeve oskeÀj cegPes ve³ee peerJeve efo³ee, yeequkeÀ effove-jele cesjer mesJee ceW ueiee jne ~ ceelee-efHelee ves peye GmekesÀ
Heéfle ke=Àle%elee peleeF&, lees Gmeves kesÀJeue Flevee keÀne efkeÀ Fbmeeve kesÀ keÀece Deelee nw ~ ³en yeele cesjs efoue keÀes ít ieF&
272 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Deewj cegPes DeHeves DeeHe Hej Mece& Deeves ueieer leLee ³en Yeer mecePe ceW Dee ie³ee efkeÀ Deceerj-iejerye, íesìe-yeæ[e kegÀí veneR
neslee ~ pees mece³e Hej meye kegÀí YetuekeÀj efkeÀmeer keÀer ceoo keÀjs Jener yeæ[e nw Deewj Jener Deceerj nw ~
ceQves He´Jeerve mes cee]HeÀer Deewj keÀne efkeÀ cegPes Deepe ³en meyekeÀ efceue ie³ee nw efkeÀ Ieceb[ veneR keÀjvee ®eeefnS leLee meYeer
keÀes meceeve mecePevee ®eeefnS ~
Fme Ieìvee ves cesjs peerJeve keÀer efoMee ner yeoue oer ~ Gme efove keÀe Jen meyekeÀ cesjs YeeJeer peerJeve ceW Yeer DeeSiee ~ Fmemes ve ceQ
kesÀJeue SkeÀ me®®ee Fmebeve yeve mekeBÀt iee yeequkeÀ YeieJeeve kesÀ efoS Fme Deveceesue peerJeve keÀes otmejeW kesÀ keÀece ceW ueiee meketÀiB ee ~
7. keÀece keÀes keÀue Hej ìeueves mes ceve keÀe YeejerHeve yeæ{lee nw ~ peyeefkeÀ keÀue keÀjves Jeeues keÀece keÀes Deepe ner Hetje keÀj uesves mes nceejer
keÀe³e&#ecelee yeæ{leer ns Deewj ceeveefmekeÀ meblees<e Yeer HeéHle neslee nw ~ yeleeFS efkeÀ SkeÀ efJeod³eeLeea kesÀ efueS mece³e keÀe keÌ³ee cenllJe nw ?
Gllej ë SkeÀ-SkeÀ yeBto kesÀ SkeÀef$ele ªHe keÀes efJeMeeue meeiej kesÀ ªHe ceW osKee pee mekeÀlee nw Deewj peye lekeÀ SkeÀ-SkeÀ yeBto
ìHekeÀleer nw, lees yeæ[-s mes-yeæ[e yejleve Yeer Keeueer nes peelee nw ~ Gmeer He´keÀej peerJeve Yeer Heue Deewj #eCe kesÀ efceueves mes yevee
neslee nw ~ nj Heue, nj #eCe pees yeerle peeles nQ, Jes efHeÀj keÀYeer Yeer JeeHeme veneR Deeles nQ ~ mece³e yeerleles ngS Devegceeve veneR
neslee nw, uesekf eÀve Fve #eCeeW kesÀ yeerleves mes efove, meHleen, ceeme Deewj Je<e& yeerleles peeles nQ- `èfoJeme peele veneR ueeiele yeeje'' ~
jece®eefjleceeveme keÀer ³en HebefkeÌle mece³e kesÀ yeerleves keÀer ieefle yeleeleer nw; Deleë mece³e kesÀ yeerleves kesÀ meeLe ner peerJeve kesÀ efove
Yeer yeerle peeles nQ ~ pees ueesie mece³e keÀer Fme ieefle keÀes veneR mecePeles nQ Deewj FmekesÀ cenllJe keÀes veneR peeveles nQ, mece³e keÀes
ve<ì keÀjles nQ, mece³e Yeer GvnW ve<ì keÀj oslee nw ~ keÀyeerj ves keÀne nw-
`keÀeun keÀjw mees Deepe keÀj, Deepe keÀjw mees Deye
Heue ceW Hejuew nesFieer, yengejf keÀjewies keÀye ~
Debieśpe] er keÀer SkeÀ HebefkeÌle kesÀ Devegmeej, ``mece³e Deewj uenj efkeÀmeer keÀer He´leer#ee veneR keÀjles nQ ~'' mHe<ì nw efkeÀ mece³e
efvejblej yeerlelee ®euee peelee nw ~ efkeÀmeer Yeer keÀejCe mes GmekeÀer ieefle cebo veneR nesleer nw, uesekf eÀve mece³e keÀer #eefleHetelf e& keÀYeer
Yeer mebYeJe veneR nes mekeÀleer nw ~ Heé³eë ueesie keÀnles nQ efkeÀ efpeme He´keÀej yebotkeÀ mes ieesueer efvekeÀue peeves Hej Jen efkeÀmeer Yeer ªHe
ceW JeeHeme veneR Deeleer nw, þerkeÀ Fmeer He´keÀej yeerlee ngDee mece³e Yeer efkeÀmeer Yeer ªHe ceW JeeHeme veneR Dee mekeÀlee nw ~ ³en SkeÀ
F&MJejer³e Jejoeve nw ~
mece³e kesÀ meogHe³eesie mes meHeÀuelee, Oeve-JewYeJe leLee megKe-Meebefle efceueleer nw ~ mece³e keÀe meogHe³eesie nes peerJeve keÀer
Gvveefle keÀe SkeÀcee$e DeeOeej nw ~ nceeje He´l³eskeÀ #eCe SkeÀ efove nw Deewj He´l³eskeÀ efove DeHeves DeeHe ceW SkeÀ peerJeve-Keb[ nw,
FmeefueS mece³e kesÀ SkeÀ-SkeÀ Heue keÀe meogHe³eesie keÀjvee ®eeefnS ~ Fefleneme ceW Ssmes DeveskeÀ GoenjCe nQ, efpevemes mece³e kesÀ
meogHe³eesie keÀer cenllee mHe<ì nesleer nw ~ vesHeeseuf e³eve kesÀ peerJeve keÀes osKeW, lees Heue-Heue keÀe cenllJe mecePe ceW Dee peelee nw ~
GmekesÀ mesveeHeefle odJeeje ³egoOd e-mLeue Hej mesvee meefnle efveOee&efjle mece³e mes kesÀJeue HeeB®e efceveì osjer mes HengB®eves kesÀ efJeuebye ves
GmekesÀ efJeMJe-efJepe³e kesÀ mJeHve keÀes Oetue ceW efceuee efo³ee Deewj Gmes yeboer yevee efue³ee ie³ee ~ JeveJeeme kesÀ oewjeve YeefJe<³e ceW
³egodOe keÀer mebYeeJevee keÀes peevekeÀj Depeg&ve ves mece³e keÀe meogHe³eesie keÀjkesÀ Gme mece³e ceW ner DeveskeÀ efoJ³e Dem$e-Mem$e
FkeÀìdþs keÀj efueS, pees GmekeÀer efJepe³e keÀe DeeOeej yeves ~ ceneve Jeerj He=LJeerjepe ®eewneve keÀer Hejepe³e keÀe keÀejCe
meb³eesefielee kesÀ meeLe Yeesie-efJeueeme ceW [tyes jnvee leLee mece³e kesÀ cenll®e keÀes ve Hen®eevevee Lee ~
pees J³eefkeÌle mece³e keÀes ve<ì keÀjlee nw, FmekeÀe og©He³eesie keÀjlee nw, mece³e Gmes yejyeeo keÀj oslee nw ~ efkeÀmeer keÀece keÀe
mece³e yeerle peeves Hej J³eefkeÌle kesÀJeue HeM®eeleeHe ner keÀjlee jn peelee nw ~ mece³e kesÀ mebyebOe ceW efnboer keÀer oes ueeskeÀesefkeÌle³eeB
HeéfmeodOe nQ- `Deye HeíleeS keÀe nesle nw, peye ef®eef[æ ³eeB ®egie ieF¥ Kesle',`keÀe yejKee peye ke=Àef<e megKeeves, mece³e ®eBtefkeÀ Hegevf e
keÀe Heíleeves ~' H] eÀmeue kesÀ metKe peeves Hej pees Je<ee& kesÀ nesves mes kegÀí Yeer ueeYe veneR neslee ~
efJeod³eeLeea peerJeve ceW mece³eyeodOelee keÀe yengle cenlleJe neslee ns keÌ³eeWefkeÀ Fmeer keÀeue ceW mece³e kesÀ meogHe³eesie keÀer
Deeole [eueves mes J³eefkeÌle peerJeve Yej mece³eyeodOe jnlee nw ~ Deleë nceW ®eeefnS efkeÀ nce mece³e kesÀ SkeÀ-SkeÀ Heue keÀe
meogHe³eesie keÀjW, DeHeveer efove®e³ee& keÀer meeefjCeer yevee ueW leLee He´l³eskeÀ keÀe³e& efve³eefcele mece³e Hej keÀjW ~
ICSE IX & X 273
Hindi Robomate+
8. Jele&ceeve ³egie ceW ceesyeeFue H] eÀevs e Deepe peerJeve keÀer DeeJeM³ekeÀlee yeve ie³ee nw ~ Fme efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eej He´keÀì keÀeer pf eS Deewj
yeleeFS efkeÀ ceesyeeFue H] eÀesve peerJeve ceW megeJf eOee kesÀ meeLe - meeLe cegmeeryele efkeÀme He´keÀej yeve peelee nw ~
Gllej ë Deepe keÀe ³egie efJe%eeve keÀe ³egie nw ~ efJe%eeve ves ceeveJe keÀes DeveskeÀ GHenejeW mes GHeke=Àle efkeÀ³ee nw ~ efJe%eeve Deueeoerve
kesÀ peeogF& ef®ejeie keÀer lejn nw, efpememes pees ceeBiees Jener efceue peelee nw ~ meb®eej ceeO³eceeW ceW Yeer efJe%eeve ves DeYetleHetJe& ke´Àebelf e
keÀer nw ~
Deepe mes kegÀí Je<eeX HetJe& Fme yeele keÀer keÀuHevee Yeer veneR keÀer pee mekeÀleer Leer efkeÀ nce efkeÀmeer mes yeele keÀjves kesÀ efueS
³ee efkeÀmeer keÀe mebosMe megveves kesÀ efueS efkeÀmeer íesì-s mes ³eb$e keÀes DeHeves neLe ceW ueskeÀj IetceWies ~ Fme íesìs-mes ³eb$e keÀe veece nw
ceesyeeFue ]HeÀesve, pees nceejs efueS SkeÀ Jejoeve Yeer nw Deewj keÀYeer-keÀYeer DemegefJeOee keÀe keÀejCe Yeer ~
ceesyeeFue H] eÀesve mes peneB ®eenW, efpememes ®eenW, osMe ³ee efJeosMe ceW kegÀí ner #eCeeW ceW DeHevee mebosMe otmejeW lekeÀ Heng®B ee³ee
pee mekeÀlee nw Deewj GvekeÀer yeele megveer pee mekeÀleer nw ~ ³ener veneR Fme GHekeÀjCe mes meboMs e (Sme.Sce.Sme.) Yespes Deewj HeéHle
efkeÀS pee mekeÀles nQ ~ Fme GHekeÀjCe mes lejn-lejn kesÀ Kesue Kesues pee mekeÀles nQ, ieCeveeSB keÀer pee mekeÀleer nQ ~ efce$eeW SJeb
mebyebefOe³eeW kesÀ ]HeÀesve vebyej mebef®ele efkeÀS pee mekeÀles nQ ~ mecee®eej, ®egìkeÀues, mebieerle Deeefo keÀe Deevebo efue³ee pee mekeÀlee
nw ~ efkeÀmeer Yeer lejn keÀer efJeHeeqlle ceW ceesyeeFue ]HeÀesve j#ekeÀ yevekeÀj nceejer mene³elee keÀjlee nw ~
ceesyeeFue ]HeÀesve DemegefJeOee keÀe keÀejCe Yeer nw ~ efkeÀmeer meYee, yewþkeÀ DeLeJee keÀ#e ceW peye De®eevekeÀ ceesyeeFue H] eÀesve
keÀer Iebìer yepeleer nw ³ee Iebìer kesÀ mLeeve Hej keÀesF& ef]HeÀuceer ieerle yepelee nw, lees ³en J³eJeOeeve keÀe keÀejCe yeve peelee nw ~
DeepekeÀue lees Deve®eens ]HeÀesve yepeles jnles nQ, efpeveceW DeveskeÀ He´keÀej kesÀ DeJeebefíle mebosMe HeéHle nesles nQ ~ efkeÀmeer keÀes
OecekeÀer osves, [jeves, yeoveece keÀjves pewmes kegÀke=Àl³eeW kesÀ efueS ceesyeeFue ]HeÀesve keÀe ner He´³eesie efkeÀ³ee peelee nw ~
DeepekeÀue ceesyeeFue ]HeÀesve mes ]HeÀesìes KeeR®es pee mekeÀles nQ ~ Fme megefJeOee keÀe Heé³eë og©He³eesie efkeÀ³ee peelee nw ~
ceesyeeFue ]HeÀesve keÀe meyemes yeæ[e og©He³eesie leye neslee nw peye Jeenve ®eueeles mece³e ®eeuekeÀ ceesyeeFue H] eÀesve mes yeele®eerle
keÀjves ueielee nw ~ FmekesÀ keÀejCe DeveskeÀ ogIe&ìveeSB Ieefìle nes peeleer nwb ~
ceesyeeFue ]HeÀesve efJe%eeve keÀer DevegHece osve nw ~ FmeefueS nceW ®eeefnS efkeÀ FmekesÀ ieuele He´³eesie mes ye®eW Deewj FmekeÀer
megefJeOeeDeeW keÀe ueeYe GþeSB efpememes efJe%eeve keÀe ³en Jejoeve DeefYeMeeHe ve yeve peeS ~
9. Deepe keÀe ³egie efJe%eeHeve keÀe ³egie nw ~ kegÀí GoenjCe oskeÀj mecePeeFS efkeÀ efJe%eeHeve nceejs peerJeve keÀes kewÀmes HeÝeeefJele keÀjles nQb ?
DeLeJee
efJe%eeHeve keÀer ogevf e³ee nceejs peerJeve keÀes efkeÀme He´keÀej HeÝeeefJele keÀj jner nw ? kegÀí GoejnCe osles ngS DeHeves efJe®eej J³ekeÌle keÀeer pf eS ~
Gllej ë efJe%eeHeve keÀe ®ekeÀe®eeQOe kesÀ JeMe ceW nw meeje mebmeej
YeeBelf e - YeeBelf e kesÀ efJe%eeHeveeW mes ®euelee nw meeje J³eeHeej ~
Deepe keÀe ³egie Jeemleke ceW efJe%eeHeve keÀe ³egie yeve ®egkeÀe nw ~ megF& mes ueskeÀj penep]e lekeÀ efpeleves Yeer HećegKe GlHeeove nw,b
GvekesÀ efvecee&Ce mes HetJe& ner efJe%eeHeve Deeves ueieles nQ ~ Oece&, meceepe, DeLe& - J³eJemLee, ef®eefkeÀlmee, ³eesie, J³ee³eece, Kesue,
GlmeJe, meceejesn, jepeveerelf e Deeefo meYeer #es$eeW mes pegæ[s efJe%eeHeve ietBpeles ³ee mepeerJe ªHe ceW megveeF& Je efoKeeF& os jns nQ ~
otjoMe&ve, mecee®eej-He$e, Heef$ekeÀeSB Deeefo Fve efJe%eeHeveeW kesÀ HećegKe ceeO³ece nQ ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle oerJeejeW Hej, TB®es-
efJeMeeue HeìeW Hej, meeJe&peefvekeÀ JeenveeW Hej Deewj ³eneB lekeÀ efkeÀ Hes[æ -HeewOeeW kesÀ leveeW Hej Yeer efJe%eeHeve ef®eHekesÀ efoKeeF& os peeles nQ ~
Deepe kesÀ Jew%eeefvekeÀ Je Deewo³d eeseif ekeÀ ³egie ceW efJe%eeHeve keÀes DeefveJee³e& mecePee peeves ueiee ns ~ FvekeÀe ognje cenllJe Je
ognjer GHe³eesefielee ceeveer peeleer nw ~ ³es GlHeeokeÀeW leLee GHeYeeskeÌleeDeeW oesveeW keÀes ueeYeeeqvJele keÀjles nQ ~
Deepe efJe%eeHeve kesÀ yeæ{les ®ejCe Hej efJe®eej efkeÀ³ee peeS, lees FmekesÀ cetue ceW yeep]eej ceW GlHeeoeW kesÀ efJekeÀuHe leLee
GHeYeeskeÌlee kesÀ ®e³eve keÀer De®íer efke´À³eeMeerue efoKeeF& nw ~ efJe%eeHeve odJeeje Jes DeHeves efJeefMe<ì GlHeeo keÀer yeæ{-®eæ{ keÀj
peevekeÀejer oskeÀj GHeYeeskeÌleeDeeW kesÀ ceve keÀes uegYeevee ®eenles nQ ~ ³ener keÀejCe nw efkeÀ Heé³eë Fve efJe%eeHeveeW ceW GlHeeoeW keÀer
274 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efJeMes<eleeDeeW ³ee iegCeJellee keÀes yeæ{e-®eæ{e keÀj He´mlegle efkeÀ³ee peelee nw ~ Deleë GlHeeokeÀeW leLee GlHeeoeW kesÀ He´®eej Je He´meej
ves FvekeÀer efyeke´Àer ceW Je=oed Of e nesleer nw ~
efJe%eeHeve, otmejer Deewj GHeYeeskeÌlee-Jeie& keÀes Yeer KeguekeÀj HeÝeeefJele keÀjles nQ ~ Deepe keÀcejleesæ[ cenBieeF& kesÀ ³egie ceW
He´l³eskeÀ ceO³eceJeieea³e GHeYeeskeÌlee keÀce oece ceW DeefOekeÀ Deewj yesnlej GHeYeesie-megeJf eOee keÀer ceeBie keÀjlee nw ~ efJe%eeHeveeW mes
ueesieeW kesÀ efueS ®egveeJe kesÀ DeJemej yeæ{ peeles nQ ~ GvnW Helee ®eue peelee nw efkeÀ efpeme GlHeeo keÀes Jes Kejeroves keÀer F®íe jKeles
nQ, GmekesÀ yeep]eej ceW keÀewve-keÀewve-mes Deewj kewÀmes efJekeÀuHe GHeueyOe nQ ~ efJe%eeHeveeW mes legueveelcekeÀ %eeve yeæ{lee nw ~ efJeefYevve
GlHeeokeÀeW ³ee kebÀHeefve³eeW keÀer Heéfle³eeseif elee keÀe ueeYe GþekeÀj Hewmes ye®eeS pee mekeÀles nQ ~
Deepe ye®®es, yet{æ ,s efJeod³eeLeea-Jeie&, ie=enf Ceer, mece=oOd e, iejerye meYeer efJe%eeHeveeW keÀer ®ecekeÀ-ocekeÀ SJeb uegYeeJeves He´mlegleerkeÀjCe
mes HeÝeeefJele nQ leLee Jemleg keÀer iegCeJellee keÀes osKes efyevee pee mekeÀles nQ ~
Fme He´keÀej mHe<ìleë efJe%eeHeve keÀer cetue YeeJevee mekeÀejelcekeÀ nw, Hejbleg FmekeÀe vekeÀejelcekeÀ Henuet DeefOekeÀ ef®ebleveer³e nw ~
efJe%eeHeve Hej Ke®e& nesves Jeeuee DeHeej Oeve cetueleë GHeYeeskeÌleeDeeW keÀes ner oeceeW ceW Je=oed Of e kesÀ ªHe ceW ®egkeÀevee Heæ[lee nw ~ keÀF&
ueesie efJe%eeHeve mes HeÝeeefJele neskeÀj Gme GlHeeo keÀes Yeer Kejero ueeles nQ, efpemekeÀer GvnW DeeJeM³ekeÀlee veneR nw ~ yengle-mes-
ueesie jmeesFI& ej keÀer cetueYetle meeceieér Kejeroves ceW Yeer Fleves efoKeeJeìer nesles pee jns nQ efkeÀ GvekeÀe yepeì ner efyeieæ[ peelee nw,
FmeerefueS DeepekeÀue keÀne pee jne nw efkeÀ Deepe keÀe ³egie efJe%eeHeve keÀe ³egie nw keÌ³eeWefkeÀ Fve efJe%eeHeveeW ves nceejs owefvekeÀ
peerJeve lekeÀ keÀes HeÝeeefJele keÀj [euee nw ~
10. DeeHekeÀer ¢eq<ì ceW J³eefkeÌle kesÀ peerJeve ceW DeO³eeHekeÀ keÀe keÌ³ee cenllJe nw ? DeO³eeHekeÀ yeveves kesÀ efueS efkeÀve iegCeeW keÀe nesvee Deepe
DeeJeM³ekeÀ mecePeles nQ ? ³eefo Deepe DeO³eeHekeÀ yeveW, lees DeeHe efkeÀve DeJeiegCeeW keÀes meowJe DeHeves mes otj jKeWies ~
Gllej ë ieg© mebmke=Àefle kesÀ Hees<ekeÀ nQ, Jes ner %eeve Heóeve nQ,
mee#ejlee kesÀ Deieólt e, Jes ner je<ì^-efvecee&lee nQ ~
DeO³eeHekeÀ Jele&ceeve efMe#ee-HeĆeeueer keÀj DeeOeej-mlebYe ceeves peeles nQ ~ DeO³eeHekeÀ ner SkeÀ DeyeesOe leLee yeeue-
megueYe ceve-ceeqmle<keÀ keÀes G®®e efMe#ee Je Dee®ejCe odJeeje Þes<þ, HeýegodOe Je DeeoMe& J³eefkeÌlelJe Heóeve keÀjles nQ ~ Heé®eerve
keÀeue ceW efMe#ee kesÀ ceeO³ece DeeÞece Je ieg©kegÀue ngDee keÀjles Les ~ JeneB ieg©peve efMe#ee leLee Dee®eej-efJe®eej kesÀ odJeeje
efJeod³eeefLe&³eeW keÀes DeeoMe& ®eefj$e kesÀ efvecee&Ce ceW mene³elee efkeÀ³ee keÀjles Les ~ Deepe efMe#ee keÀe J³eJemee³eerkeÀjCe nes
®egkeÀe nw ~ efJeod³eeue³eeW ceW DeO³eeHekeÀ efve³egkeÌle nesles nQ, efpeveceW mes DeefOekeÀebMe keÀe ue#³e DeepeereJf ekeÀe keÀceevee neslee nw ~
cesjs efJe®eej ceW DeO³eeHekeÀ keÀe efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle kesÀ peerJeve ceW DeHeej cenllJe neslee nw ~ Deepe kesÀ ³egie ceW ueæ[keÀe nes
³ee ueæ[keÀer, oesveeW keÀes Gef®ele efMe#ee osvee DeefveJee³e& nes ®egkeÀe nw ~ DeO³eeHekeÀ Jener cenllJeHetCe& mecePee peelee nw, pees
DeHeves ieefjceeHetCe& ®eefj$e odJeeje DeHeves efJeod³eeLeea-Jeie& keÀes DevegketÀue leLee mekeÀejelcekeÀ efoMee ceW HeÝeeefJele keÀjves ceW meHeÀue
nes mekesÀ ~ ceneve meble keÀyeerjoeme ves lees ieg© keÀe cenlleJe F&MJej mes Yeer yeæ{keÀj yelee³ee nw -
ieg© ieeseyf ebo oesT Keæ[s, keÀekesÀ ueeietB Hee³e ~
yeefueneefj ieg© DeeHeves, ieesefyebo efo³ees yeleeS ~~
DeO³eeHekeÀ yevevee mejue nw, Hejbleg DeeoMe& DeO³eeHekeÀ yevevee Del³eble keÀefþve nw ~ DeeoMe& DeO³eeHekeÀ Jener nes mekeÀlee nw,
pees meyemes Henues DeHevee Dee®ejCe MegoOd e keÀjs ~ Gmes meoe®eejer nesvee ®eeefnS ~ GmekesÀ efueS mece³e keÀe cenllJe meJeexHeefj nes
leeefkeÀ Jen DevegMeeefmele nes mekesÀ Deewj efJeod³eeLeea GmekeÀe DevegkeÀjCe keÀj mekeWÀ ~ Jen efJevece´ mJeYeeJe keÀe nes ~ GmeceW
menveMeeruelee Je men³eesie-YeeJevee nesveer ®eeefnS ~ leeefkeÀ efJeod³eeefLe&³eeW keÀes HejmHej J³eJenej ceW menveMeeruelee Je mene³elee keÀe
iegCe eqmeKee³ee pee mekesÀ ~ SkeÀ DeeoMe& DeO³eeHekeÀ Jener nw, pees efJeod³eeefLe&³eeW keÀer Dee³eg leLee GmekesÀ Devegmeej GvekesÀ ceveeseJf e%eeve
keÀes mecePe mekesÀ ~
cesjs efJe®eej ceW DeO³eeHekeÀ keÀe meceoMeea nesvee SkeÀ DeefveJee³e& iegCe nw ~ Yeejle ceW lees Fme iegCe keÀer Deefle DeeJeM³ekeÀlee
nw keÌ³eeWefkeÀ ³en efJeefYevveleeDeeW keÀe osMe nw ~ ³eneB DeveskeÀ OeceeX, peeefle³eesb, JeieeX, HeébleeW Je Yee<eeDeeW mes pegæ[s efJeod³eeLeea
ICSE IX & X 275
Hindi Robomate+
efMe#ee HeéHle keÀjves kesÀ efueS Deeles nQ ~ DeO³eeHekeÀ Ssmee nesvee ®eeefnS, pees efJeod³eee|Le³eeW keÀes meceeve J³eJenej keÀer efMe#ee
DeHeves Dee®ejCe odJeeje os mekesÀ ~ nceejs meceepe ceW ueæ[kesÀ Deewj ueæ[keÀer ceW He³ee&Hle Yeso efkeÀ³ee peelee jne nw, pees SkeÀ
efveobveer³e OeejCee nw ~ DeO³eeHekeÀ keÀes ³en Yeso peæ[ mes meceeHle keÀjvee nw, leeefkeÀ ueæ[keÀer ceW efkeÀmeer He´keÀej keÀer nerve-YeeJevee
ve HeveHe mekesÀ ~
³eefo ceQ DeO³eeHekeÀ yeveBtiee, lees Gve meYeer ogieg&CeeW ³ee kegÀJe=eqlle³eeW keÀes mJe³eb mes otj jKeBtiee, efpevnW cewb DeveskeÀ Jele&ceeve
DeO³eeHekeÀeW ceW osKe jne nBt ~ meyemes Henueer Deewj cenllJeHetCe& me®®eeF& ³en nw efkeÀ efJeod³eeLeea meowJe DeHeves DeO³eeHekeÀeW keÀe
DevegkeÀjCe keÀjles nQ, efJeMes<eCe GvekesÀ HenveeJes Je ®eeue-{eue keÀe ~
ceQ He´³eeme keÀªBiee efkeÀ ceQ SkeÀ DeeoMe& DeO³eeHekeÀ yeveBt Deewj mJe³eb keÀes ueeue®e, He#eHeele, Demen³eesie, efoKeeJee Deeefo
DeJeiegCeeW mes otj jKekeÀj osMe kesÀ YeeJeer efvecee&Ce ceW men³eesie os meketBÀ ~ meeLe ner cesje He´³eeme nesiee efkeÀ efJeod³eeefLe&³eeW keÀes
HeýegoOd e veeieefjkeÀ yeveeves kesÀ efueS vewelf ekeÀ cetu³eeW kesÀ Heélf e efve<þe peeie´le keÀª@b leLee GveceW ceeveJeer³e cetu³eeW keÀes mLeeefHele keÀj
mekeBtÀ ~
11. DeveskeÀlee ceW SkeÀlee Yeejleer³e mebmke=Àelf e keÀer Hen®eeve nw ~ Yeejle ceW efJeefYevve He´keÀej kesÀ l³eesnej ceveeS peeles nQ, pees nceW meebmke=Àelf ekeÀ
HejbHejeDeeW SJeb jerelf e-efjJeep]eeW mes pees[æ s jKeles nQ ~ nceejs peerJeve ceW l³eesnejeW kesÀ cenllJe Hej He´keÀeMe [eueles ngS He´mleeJe efueefKeS ~
Gllej ë Yeejle SkeÀ Ssmee osMe nw, pees DeveskeÀ He´keÀej keÀer efJeefJeOeleeDeeW mes Yeje nw ~ Fleveer efJeefJeOeleeSB mebmeej kesÀ efkeÀmeer Yeer
osMe ceW ogue&Ye nQ ~ Fme osMe keÀes l³eesnejeW Deewj HeJeeX keÀe osMe Yeer keÀne peelee nw ~ Fve l³eesnejeW ceW Yeer DeveskeÀªHelee efoKeeF&
Heæ[leer nw ~ DeveskeÀlee ceW SkeÀlee Yeejleer³e mebmke=Àefle keÀer Devetþer Hen®eeve nw ~ mJeleb$e Yeejle ceW meYeer ueesieeW keÀes Hetjer Oeeefce&keÀ
mJeleb$elee HeéHle nw, Fmeereuf eS Jes DeHeves-DeHeves efJeMJeeme, ÞeodOee leLee DeemLee kesÀ Devegmeej Deueie-Deueie l³eesnej ceveeles nQ ~
Yeejle ceW l³eesnejeW keÀe peeue - mee efyeíe ngDee nw ~ Fve l³eesnejeW keÀe mebyebOe efJeefYevve OeceeX, mebHeóe³eeW peeefle³eeW, jerelf e-
efjJeep]eeW, meeceeefpekeÀ HejbHejeDeeW, mLeeveer³e efkeÀJeobelf e³eeW, $eÝlegDeeW leLee ceev³eleeDeeW mes neslee nw, Fmeereuf eS ³es l³eesnej DeveskeÀ
He´keÀej kesÀ nesles nQ-Oeeefce&keÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, mLeeveer³e leLee je<ìê³r e ~ efnob gDeeW kesÀ l³eesnejeW ceW nesueer, oerHeeJeueer,
oMenje, j#eeyebOeve, JewMeeKeer, pevcee<ìceer, jeceveJeceer; cegmeueceeveeW kesÀ l³eesnejeW ceW F&o, cegnj&ce; F&meeF³eeW kesÀ l³eesnejeW ceW
ieg[ H] e´ÀeF[s, efke´Àmeceme; efmekeÌKeeW kesÀ l³eesnejeW ceW ieg©HeJe&; yeewoOd eeW kesÀ HeJeeX ceW yegodOe HetefCe&cee; pewevf e³eeW kesÀ HeJeeX ceW ceneJeerj
pe³ebleer, He³ee&JejCe HeJe& Deeefo cegK³e nQ ~ FvekesÀ DeueeJee oef#eCe Yeejle ceW ceveeS peeves Jeeues HeeWieue, DeesCece ceneje<ì^ ceW
cevee³ee peeves Jeeuee ieCesMe ®elegLeea Yeer Yeejle kesÀ cegK³e l³eesnejeW ceW efieves peeles nQ ~
meYeer l³eesnej DeHevee-DeHevee cenllJe jKeles nQ leLee peerJeve kesÀ metvesHeve keÀes otj keÀj nceW vewelf ekeÀ cetu³eeW mes pees[æ s jKeles nQ ~ ³es
meYeer l³eesnej nceW DeHeveer meebmke=ÀeflekeÀ HejbHejeDeeW, jerelf e-efjJeep]eeW, ceev³eleeDeeW, peerJeve-oMe&ve leLee Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ
G®®eoMeeX mes pees[æ s jKeles nQ ~ l³eesnej ®eens efkeÀmeer Yeer Oece& mes peg[æ s neW, Jes nceejs peerJeve keÀes Guueeme, Gcebie, mHetÀefle&,veJe-
®eslevee, meodYeeJe, mvesn, cew$eer leLee meebHeóeef³ekeÀ meodYeeJe mes Yej osles nwb ~ l³eesnejeW keÀes ceveeves keÀe keÀejCe ®eens kegÀí Yeer nes,
Gvemes keÀesF&-ve-keÀesF& HeśjCee DeJeM³e HeéHle nesleer nw ~ ³es osMe keÀer SkeÀlee Deewj DeKeb[lee keÀes cep]eyetle keÀjles nQ ~ ³es l³eesnej
nceW Oece&, v³ee³e leLee me®®eeF& kesÀ ceeie& Hej ues peeles nQ ~ ³ener veneR eqmLeefle ³en nw efkeÀ Fve l³eesnejeW Hej Oeeefce&keÀ meodYeeJe kesÀ
oMe&ve Yeer nesles nQ ~ oerHeeJeueer Hej DeeefleMeyeep]eer yeveeves Jeeues keÀejeriej cegmeueceeve nesles nQ, Fmeer lejn ieCesMe ®elegLeea, ogiee&
Hetpee Hej cetelf e&³eeB yeveeves Jeeues ueesie Yeer Dev³e OeceeX mes peg[æ s nesles nQ ~ F&o Hej efnob t leLee efmekeÌKe YeeF& Yeer cegmeueceeveeW keÀes F&o
keÀer yeOeeF& osles osKes pee mekeÀles nQ ~ nesueer kesÀ DeJemej Hej Fme He´keÀej keÀe YesoYeeJe Heé³eë efceì peelee nw efkeÀ efpeme Hej jbie
[euee pee jne nw, Jen efkeÀme Oece& keÀes ceevelee nw ~ efke´Àmeceme Hej meYeer OeceeX kesÀ ueesie KegeMf e³eeB ceveeles nQ ~ Fme He´keÀej ³es meYeer
l³eesnej meebHeóeef³ekeÀ meodYeeJe keÀes Heg<ì keÀjles nQ ~ je<ìêr³e l³eesnej nceceW osMeYeefkeÌle, l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer YeeJevee
Yejles nQ ~
nceeje keÀle&J³e nw efkeÀ nce l³eesnejeW keÀes Del³eble Glmeen SJeb me®®eer YeeJevee mes ceveevee ®eeefnS ~ nceW Fve meYeer l³eesnejeW
mes HeéHle nesves Jeeues meboMs eeW keÀes DeHeves peerJeve ceW Gleejves keÀe He´³eeme keÀjvee ®eeefnS ~
276 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
12. efJeJeskeÀMeerue HeéCeer nesves kesÀ keÀejCe ceeveJe peerJeve ceW megceefle Deewj kegÀceefle keÀe HeÝeeJe DeeJeM³e Heæ[lee nw ~ megceefle keÀes DeveskeÀ
mebHeeflle³eeW keÀe Godiece keÀne ie³ee nw ~ `peneB megceefle lenB mebHeefle veevee'- efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eej He´keÀì keÀerepf eS ~
Gllej ë ceeveJe SkeÀ efJeJeskeÀMeerue leLee ef®ebleveMeerue HeéCeer nw ~ me=eq<ì kesÀ mecemle peerJeeW ceW kesÀJeue Jener DeHeves efJeJeskeÀ keÀe
He´³eesie keÀj mekeÀlee nw ~ efpe%eemeg He´Je=eqlle nesves kesÀ keÀejCe veF&-veF& yeeleeW keÀe GHe³eesie keÀjves keÀes GlmegkeÀ jnlee nw ~ Deepe
DeHeveer yegodefOe SJeb Heg©<eeLe& kesÀ yeue Hej Gmeves cel³e&ueeskeÀ keÀes Yeer vebovekeÀeveve yevee efo³ee nw, efpemes osKekeÀj efJeOeelee Yeer
®eefkeÀle ngS veneR jn HeeSiee ~ ceveg<³e F&MJej odJeeje Heólle DeHeveer yegoed Of e keÀe GHe³eesie pewmee ®eens Jewmee ner keÀj mekeÀlee nw ~ ®eens
lees Jen DeHeveer yegodefOe De®ís j®eveelcekeÀ SJeb me=peveelcekeÀ keÀe³eeX ceW ueiee mekeÀlee nw Deewj ®eens lees mebnejkeÀ Deewj
efJeveeMekeÀ keÀe³eeX ceW ~ megceefle SJeb kegÀceefle oesveeW yegodefOe kesÀ ner ªHe nQ ~ Fefleneme mee#eer nw efkeÀ Gvveefle SJeb DeJeveefle keÀe
HeefjCeece ceveg<³e keÀer ef®elleJe=efle ner nw, FmeefueS efkeÀmeer keÀefJe ves keÀne nw-
òsJe-osJe nQ ovegpe ovegpe ner
efkebÀleg oesveeW Deewj pee mekeÀles nQ cevegpe ner'
`megceefle' Meyo `meg' Deewj `ceefle' mes efveefce&le nw efpemekeÀe DeLe& nw yegoed fOe ~ `megceefle' keÀe J³eeHeej DeLe& nj He´keÀej keÀer
Gvveefle SJeb JewYeJe mes nw ~ ceveg<³e SkeÀ meeceeefpekeÀ HeéCeer nw ~ Jen DeHeveer kegÀMeueleeDeeW keÀe He´³eesie meceepe kesÀ meccegKe ner
keÀj mekeÀlee nw ~ peye Jen DeHeveer megceefle keÀe He´³eesie meceepe DeLeJee je<ì^ kesÀ efueS keÀjlee nw, lees Jes ®engBcegKeer Heíeefle keÀjles
nQ Deewj He´l³eskeÀ #es$e ceW efJepe³e HeéHle keÀjles nQ ~ Fme lejn megceefle meye He´keÀej kesÀ megKeeW keÀer peveveer nw ~
efJeYeer<eCe keÀe ³en keÀLeve efkeÀlevee meìerkeÀ nw -
`peneB megceefle lenB mebHeeflle veevee ~
peneB kegÀceefle lenB efJeHeefle efveoevee ~
DeLee&led peneB-peneB megceefle keÀe jep³e nes, JeneB nj He´keÀej mes Oeve-oewuele SJeb megKe mece=odefOe keÀe Jeeme neslee nw ~
FmekesÀ efJeHejerle peneB kegÀceefle keÀe yemesje nes, JeneB ogKe, keÀuen, odJes<e SJeb HetÀì keÀe jep³e neslee nw, JeneB efkeÀmeer Yeer mebkeÀì
keÀe efveoeve nesvee keÀefþve neslee nw ~ De®ís efJeJeskeÀ kesÀ efyevee peerJeve keÀe efveceeCe& DemebYeJe nw ~
kegÀceefle mes nceeje DeefYeHeé³e yegjer ieefle DeLee&led ote<f ele YeeJevee mes ³egkeÌle yegoed Of e mes nw ~ kegÀceefle ceveg<³e kesÀ Heleve keÀer
oemeer nw ~ Fefleneme mee#eer nw efkeÀ jeJeCe Deewj efJeYeer<eCe oesveeW YeeF& Les, Hejbleg SkeÀ DeHeveer kegÀceefle kesÀ keÀejCe DeHeves JebMe kesÀ
Heleve keÀe keÀejCe yevee, otmeje DeHeveer megceefle kesÀ HeÝeeJe mes jece keÀe efHe´³e yevee jne ~
meejebMe ³en nw efkeÀ ceveg<³e keÀer Gvveefle SJeb GlLeeve GmekeÀer megceefle Hej DeeOeeefjle nw ~ peye og³eexOeve keÀer yegoed Of e Ye´<ì
nes ieF& Leer Deewj Gmeves efkeÀmeer keÀer meueen veneR ceeveer LeeR, leye keÀefJe keÀes keÀnvee Heæ[e-
`peneB veeMe cevegpe Hej íelee nw,
Henues efJeJeskeÀ cej peelee nw ~'
13. Deepe keÀe ³egie efJe%eeve keÀe ³egie nw ~ SkeÀ Jejoeve kesÀ ªHe ceW efJe%eeve keÀer Yetecf ekeÀe Demebeof iOe nw ~ mebnejkeÀ SJeb IeelekeÀ Dem$e-
Mem$eeW kesÀ keÀejCe efJe%eeve SkeÀ DeefYeMeeHe Yeer yeve ie³ee nw ~ èfJe%eeve ë Jejoeve ³ee DeefYeMeeHe'-Fme efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eejeW
keÀes leke&Àmebiele {bie mes He´mlegle keÀeer pf eS ~
Gllej ë ceveg<³e keÀer Heíeefle keÀe Fefleneme Fme leL³e keÀe mee#eer nw efkeÀ Jen meY³elee Deewj Heíeefle kesÀ DeeefokeÀeue ceW HeMeg
pewmee peerJeve J³eleerle keÀjlee Lee ~ kebÀojeDeeW Deewj ieg]HeÀeDeeW ceW DeeJeeme, kebÀo-cetue Deewj HeÀue leLee keÀ®®ee ceebme
Yeespeve kesÀ ªHe ceW, peeveJejeW keÀer Keeue Je Hesæ[eW keÀer íeue Deewj Heeqlle³eeB Jem$eeW kesÀ ªHe ceW OeejCe keÀjlee Lee ~ Oeerjs-
Oeerjs Deeie peueevee meerKekeÀj Jen HelLej ³egie mes Oeeleg ³egie Deewj SkeÀebeflekeÀ peerJeve mes meeceeefpekeÀ peerJeve keÀer Deesj
yeæ{e ~ HeefnS Deewj Fbpeve kesÀ DeeefJe<keÀej mes Gmeves Heíeefle HeLe Hej oewæ[vee DeejbYe efkeÀ³ee ~ peerJeve keÀes megKe-megefJeOee-
mebHevve yeveeves keÀe Þes³e efJe%eeve keÀer Heíeefle keÀer keÀneveer nw, pees Deepe megKe kesÀ meeLe ogëKe mes pegæ[keÀj Jejoeve Deewj
DeefYeMeeHe oesveeW ªHeeW ceW nceejs meeceves Keæ[er nw ~
ICSE IX & X 277
Hindi Robomate+
Deepe kesÀ efJe%eeve ves Fme Oejleer keÀe mJeªHe ner yeoue efo³ee nw ~ Deepe keÀesF& Ssmee #es$e veneR, pees efJe%eeve keÀer
GHeueeqyOe³eeW mes Deítlee nes ~ ³eelee³eele kesÀ #es$e ceW efJe%eeve ves otjer keÀes nceejs efvekeÀì ueekeÀj Keæ[e keÀj efo³ee nw ~ SkeÀ mLeeve
mes otmejs mLeeve lekeÀ Heng®B eves ceW peneB Henues cenerveeW ceW Yeer veneR Heng®B ee pee mekeÀlee Lee, JeneR Deye kegÀí IebìeW ceW Heng®B ee pee
mekeÀlee nw ~ osMe-efJeosMe kesÀ mecee®eej HeuekeÀ PeHekeÀles ner nceW HeéHle nes peeles nQ ~ Deepe lees ceeveJe kesÀ ®ejCe otmejs ieńeW Hej
Yeer Heæ[ ieS nQ ~
ceveesjpb eve kesÀ #es$e ceW Deepe pees meeOeve GHeueyOe nQ, Jes Del³eble Glke=À<ì nQ ~ ìsueereJf ep]eve, ®eueef®e$e, Jeere[f ³eeW, meer.[er.
Hues³ej Deeefo ves ceveesjpb eve kesÀ #es$e ceW ke´Àebelf ekeÀejer HeefjJele&ve uee efoS nQ ~
efyepeueer kesÀ DeeefJe<keÀej ves efJeMJe keÀes ®ecelke=Àle keÀj efo³ee nw ~ efyepeueer kesÀ odJeeje Deepe peerJeve keÀer keÀuHevee ner veneR
keÀer pee mekeÀleer nw ~ iejceer efJeod³egle kesÀ odJeeje Deemeeveer mes HeéHle keÀer pee mekeÀleer nw ~ efyepeueer mes DeveskeÀ GHekeÀjCe ®eueles
nQ, efpevekesÀ efyevee peerJeve DeOetje ueielee nwb ~
ìsueer]HeÀesve, ceesyeeFue ]HeÀesve, HewÀkeÌme, Fbìjvesì, kebÀH³etìj, Jee³ejuewme pewmeer Jew%eeefvekeÀ GHeueeqyOe³eeW ves mebosMeJeenve kesÀ
#es$e ceW DeYetleHetJe& HeefjJele&ve keÀj efoS nQ ~
ef®eefkeÀlmee kesÀ #es$e ceW lees efJe%eeve ves ke´Àebefle ner uee oer nw ~ nwp]ee, ®es®ekeÀ, ceuesefj³ee, #e³e jesie pewmeer yeerceeefj³eeW,
pees Henues DeemeeO³e mecePeer peeleer Leerb, Deepe FvekeÀe Fueepe mebYeJe nw ~ keQÀmej pewmeer IeelekeÀ yeerceeefj³eeW keÀe Fueepe
{tBæ{ves kesÀ efueS Jew%eeefvekeÀ He´³eemejle nQ ~ SkeÌme-js, kewÀìdme mkesÀve, Debie He´l³eejesHeCe, ìsmì ìd³etye yesyeer pewmeer GHeueeqyOe³eeB
DeeM®e³e&pevekeÀ nQ ~
efJe%eeve kesÀ DeeefJe<keÀejeW kesÀ yeue Hej J³eefkeÌle peue, Leue Deewj veYe keÀe mJeeceer yeve yewþe nw ~ cegêCe #es$e ceW keÀbcHetìj kesÀ
He´³eesie mes ke´Àebelf ekeÀejer HeefjJele&ve ngS nQ ~ kebÀH³etìj DeveskeÀ He´keÀej keÀer keÀefþvelece ieCeveeDeeW keÀes #eCe Yej ceW nue keÀjkesÀ He´mlegle
keÀj oslee nw ~ Debleefj#e efJe%eeve, mewv³e efJe%eeve, j#ee-#es$e, pewmes DeveskeÀ #es$eeW ceW keÀbH³etìj kesÀ He´³eesie mes ogevf e³ee ner yeoue ieF&
nw ~ ke=Àef<e kesÀ #es$e ceW veF&-veF& ceMeerveeW mes ke=Àef<e keÀe³e& Del³eble mejue Deewj ueeYeHeó nes ie³ee nw ~
efve<keÀ<e&leë Deepe keÀe efJe%eeve ceveg<³e kesÀ efueS keÀuHele©, keÀeceOesveg ³ee Deueeoerve kesÀ ef®ejeie keÀer lejn nw, efpememes pees
Yeer F®íe nes, ceeBiee pee mekeÀlee nw ~
efJe%eeve kesÀ odJeeje peneB Fleves ueeYe nQ, JeneR kegÀí neefve³ee@b Yeer nQ ~ efJe%eeve efveefce&le mebnejkeÀ Dem$e-Mem$eeW mes mecet®eer
ceeveJe-peeefle kesÀ DeeqmlelJe keÀes ner Keleje GlHevve nes ie³ee nw ~ efJe%eeve odJeeje efveefce&le DeCeg yece ves peeHeeve kesÀ veiejeW
efnjeseMf ecee Deewj veeieemeekeÀer ceW HeuekeÀ PeHekeÀles ner ueeKeeW ueesieeW kesÀ peerJeve keÀe Deble keÀj efo³ee ~ HejCeeceg MeefkeÌle peneB ceeveJe
kesÀ efueS Jejoeve nw, JeneR ³en Fleveer mebnejkeÀ nw efkeÀ kegÀí ner mece³e ceW mecet®es efJeMJe keÀes efceìdìer ceW efceuee mekeÀleer nw ~
jsef[³eesOeceea efJeefkeÀjCe kesÀ keÀejCe ceveg<³e kesÀ mJeemL³e Hej yengle og<HeÝeeJe Heæ[e nw ~ owl³eekeÀej ceMeerveW, iewmeW leLee GHekeÀjCe
ceveg<³e keÀes #eCe Yej ceW ner efveieueves ceW meceLe& nQ ~ yeæ{les Heó<t eCe kesÀ keÀejCe DeveskeÀ He´keÀej keÀer J³eeefOe³eeB GlHevve nes jner nQ,
pees efJe%eeve keÀer ner osve nQ ~ Deespe] esve Hejle ceW íso nes peeves keÀe Keleje efJe%eeve keÀer ner osve nw ~ ³ener veneR efJe%eeve ves ceeveJe
keÀes DeveerMJejJeeoer, efJeJeskeÀnerve leLee DeOeeefce&keÀ yevee efo³ee nw ~ Jen ceMeerveeW keÀe oeme yevekeÀj jn ie³ee nw ~
efJe%eeve kesÀ oesveeW He#eeW keÀe DeJeueeskeÀve keÀjves Hej ³en efve<keÀ<e& efvekeÀeuee pee mekeÀlee nw efkeÀ efJe%eeve ceeveJe kesÀ efueS
SkeÀ DevegHece Jejoeve nw, efpemekesÀ efyevee ceveg<³e keÀe iegpe] eje veneR nes mekeÀlee ~ efJe%eeve SkeÀ Jejoeve nw ³ee DeefYeMeeHe, ³en
GmekesÀ He´³eesie Hej efveYe&j nw ~ ³en ceeveJe keÀer megKe-mece=oed Of e, megKe-Meebelf e Deewj megj#ee kesÀ efueS Jejoeve yeves, ³ener efJe%eeve keÀe
meeLe&keÀ GHe³eesie nw ~
14. `He´ke=Àelf e keÀe meboMs e' Meer<e&keÀ mes SkeÀ He´mleeJe efueefKeS leLee yeleeFS efkeÀ ceveg<³e keÀes He´ke=Àelf e mes keÌ³ee efMe#eeSB ieńCe keÀjveer ®eeefnS ?
Gllej ë He´ke=Àefle ceeveJe kesÀ efueS meyemes yeæ[e Jejoeve nw ~ kesÀJeue He´ke=Àefle ner Ssmeer efJeYetelf e nw, pees efveëmJeeLe& YeeJe mes ceeveJelee
keÀer mesJee keÀjleer nw ~ He´ke=Àefle mJeYeeJe mes ner ceeveJe keÀer men®ejer jner nw ~ He´ke=Àefle DeHeves meeQo³e& Je GHenejeW mes ceeveJelee keÀer
YejHetj mesJee keÀjleer nw ~ veoer, HeJe&le, PeerueW, Pejves, Hesæ[-HeewOes Deeefo ceeveJelee keÀer YejHetj mesJee keÀjleer nw ~ veoer, HeJe&le,
PeerueW, Hesæ[-HeewOes Deeefo ceeveJe keÀer yengefJeOe mesJee keÀjles ngS Gmes keÀesF&-ve-keÀesF& efMe#ee ³ee mebosMe DeJeM³e osles nQ ~
278 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´ke=Àefle keÀer meyemes yeæ[er efMe#ee ³ee He´jCs ee FmekeÀe òelee-ªHe' nw ~ ceeveJe kesÀ efueS He´ke=Àefle Yeespeve, Jem$e, DeeJeeme,
Deew<eefOe³eeB leLee Deeceeso-Hećeeso kesÀ DemebK³e meeOeve Heóeve keÀjleer nw ~ Jen DeveskeÀ Keefvepe HeoeLe& Heóeve keÀjleer nw ~
ceeveJe He´ke=Àefle mes yengle kegÀí meerKe mekeÀlee nw ~ meyemes yeæ[er efMe#ee lees mJeeLe& jefnle mesJee-YeeJevee keÀer nw ~
He´ke=Àefle nceW DeHevee meye kegÀí oeve keÀj osleer nw ~ nceW Yeer Heéke=ÀeflekeÀ mebHeoe keÀer mesJee-meBYeeue Je mebj#eCe keÀe O³eeve
jKevee ®eeefnS ~ nce JeveeW keÀe DebOeeOegbOe me]HeÀe³ee keÀjles pee jns nQ ~ nce ³en leL³e Yetueles pee jns nQ efkeÀ Fme He´keÀej
³es mebmeeOeve SkeÀ-ve-SkeÀ efove meceeHle nes peeSBies ~ nceW Helee nw efkeÀ He´ke=Àefle DeHeveer HegveHe&et lf e& keÀj mekeÀves ceW meceLe& nw,
Hejbleg nce Gmes Fme HegveHe&tefle& keÀe mece³e ner veneR osvee ®eenles ~ Deleë nceW Jeve-mebHeoe keÀer mesJee kesÀ efueS JeveJeOe&ve
keÀjvee ®eeefnS, He´ke=Àefle nceW Deewj yesnlej {bie mes GHenej os mekesÀ ~
nceejs God³eesie Yetleue peue Je veefo³eeW kesÀ peue keÀes Heótef<ele keÀjles pee jns nQ ~ nceW veefo³eeW, PeerueeW, leeueeyeeW Deeefo
kesÀ peue keÀer MegodeOf e Je HeefJe$elee keÀe O³eeve jKevee ®eeefnS ~ nceW ³en O³eeve ceW jKevee ®eeefnS ~
le©Jej HeÀue veefnb Keele nQ, mejJej efHe³eefnb ve Heeve ~
keÀefn jnerce HejkeÀepe efnle, mebHele meB®eefn megpeeve ~~
DeLee&led Je=#e DeHeves HeÀue mJe³eb veneR Keeles ~ leeueeye DeHevee Heeveer mJe³eb veneR Heer peeles Deewj meppeve HejesHekeÀej kesÀ efueS
mebHeeqlle keÀe meb®e³e keÀjles nQ ~ Fmeer He´keÀej ceveg<³e keÀes Yeer ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ Jen FvekeÀer lejn HejceeLe& ³ee HejesHekeÀej
kesÀ efueS He´³eeme keÀjles ngS peerJeve efyeleeS ~
Je=#eeW Hej HeÀue ueieles nQ, lees GvekeÀer [eefue³eeB HeÀueeW kesÀ Yeej mes veer®es PegkeÀkeÀj efJevece´lee keÀer meerKe osleer nQ ~ ceveg<³e ceW
efpeleves DeefOekeÀ iegCe neWies, Jen Glevee ner DeefOekeÀ efJevece´ nesiee ~
yeeoueeW mes ceveg<³e keÀ©Cee Je o³ee YeeJe keÀer efMe#ee HeéHle keÀj mekeÀlee nw ~ HeÀtue nceW nBmevee efmeKeeles nQ ~ Fvemes nceW
peerJeve keÀer veMJejlee keÀe mebkesÀle Yeer efceuelee nw ~ HetÀue keÀes Helee neslee nw efkeÀ GmekeÀe peerJeve #eefCekeÀ nw ~ Jen efHeÀj Yeer
cegmkeÀeve efyeKesjles ngS DeHevee Meno Je megiebOe nceW os [euelee nw ~ keÀeBìeW mes efIeje iegueeye nceW ³en efMe#ee oslee nw efkeÀ nceeje
peerJeve Yeues ner efJeOve-yeeOeeDeeW mes Yeje nw, leLeeefHe nceW Ieyejevee veneR ®eeefnS ~
efove keÀe jele ceW Deewj jele keÀe efove ceW yeouevee nceW efmeKeelee nw efkeÀ peerJeve ceW megKe Je ogëKe Deeles-peeles nQ ~ yenleer
veoer, HelLejeW, HeJe&leeW, Ieeefì³eeB Je yeeOeeDeeW keÀes Heej keÀjleer ngF& DeHeves He´Jeen keÀes efvejblej yeveeS jKeleer nw ~ ³en nceW peerJeve
HeLe Hej yeæ{les ®eues peeves Deewj ue#³e Hej ¢eq<ì ueieeS jKeves keÀer efMe#ee osleer nw ~ Jen ceeveJe kesÀ keÀþesj-mes-keÀþesj DeeIeele
menleer nw, yeoues ceW Deveefievele HeoeLe& Heóeve keÀjleer nw ~
Deleë nceW He´ke=Àefle Je HeékeÀ=eflekeÀ mebHeoe keÀe mebj#eCe keÀjvee ®eeefnS ~ FmekeÀer DemebK³e osveeW leLee efMe#eeDeeW keÀes O³eeve
ceW jKeles ngS FmekeÀe nj mebYeJe Hees<eCe keÀjvee ®eeefnS leeefkeÀ ³en Deewj yesnlej {bie mes nceejer mesJee keÀj mekesÀ ~
15. DeeHeves DeveskeÀ HegmlekeWÀ Heæ{er neWieer ~ GveceW mes DeeHekeÀes keÀewve-meer SkeÀ HegmlekeÀ meJe&eHf e´³e ueieer nw ? keÀejCe Yeer mHe<ì keÀerepf eS ~
DeLeJee
DeHeveer efkeÀmeer efHe´³e HegmlekeÀ keÀes ®egevf eS Deewj yeleeFS efkeÀ Jen DeeHekeÀes efHe´³e keÌ³eeW ueieleer nw ?
Gllej ë HegmlekeWÀ ve kesÀJeue ceveesjpb eve keÀe meeOeve nesleer nQ, DeefHeleg %eeve keÀe Yeb[ej nesves kesÀ keÀejCe nceejs %eeve ceW Je=oed Of e keÀjleer
nwb leLee nceeje yeewodefOekeÀ, DeeO³eeeqlcekeÀ leLee ®eeefjef$ekeÀ efJekeÀeme keÀjves kesÀ GodosM³e keÀes Hetje keÀjleer nQ ~ efkeÀmeer Yeer
HegmlekeÀ keÀer meeLe&keÀlee Fme yeele ceW nw efkeÀ Jen efkeÀme meercee lekeÀ Heæ{ves Jeeues keÀe efnle keÀjleer nw ~ efnob er meeefnl³e ceW SkeÀ mes
yeæ{keÀj SkeÀ cenekeÀeJ³e, GHev³eeme leLee Glke=À<ì keÀLee-meeefnl³e GHeueyOe nwb ~
cesjer efHe´³e HegmlekeÀ keÀe veece nw- `jece®eefjleceeveme' efpemes keÀefJekegÀue ®etæ[eceefCe ieesmJeeceer leguemeeroeme ves efueKee nw ~
jece®eefj$eceeveme keÀer efJe<e³e-Jemleg ce³ee&oe Heg©<eesllece Þeerjece kesÀ peerJeve mes mebyebeOf ele nw ~ leguemeer kesÀ jece ce³ee&oe Heg©<eesllece,
Oeerj, Jeerj, ueeskeÀvee³ekeÀ, ceele=-efHele=YekeÌle leLee DeeoMe& ®eefj$eJeeve nQ ~ Jes Hejyeńce nesles ngS Yeer SkeÀ ceeveJe kesÀ ªHe ceW
meYeer keÀle&J³eeW keÀe Jenve keÀjles nQ ~ Jes SkeÀ Dee%eekeÀejer Heg$e, DeeoMe& YeeF&, DeeoMe& Heefle, DeeoMe& efce$e leLee DeeoMe&
ICSE IX & X 279
Hindi Robomate+
jepee kesÀ ªHe ceW efoKeeF& osles nQ ~ leguemeeroeme peer ves jece®eefjleceeveme keÀer meeceieér veevee HegjeCeeW, Jeso-Meem$eeW, Jeeuceerekf eÀ
jecee³eCe Deeefo keÀF& ie´bLeeW mes ieńCe keÀer nw ~ jece kesÀ DeefleefjkeÌle Dev³e Hee$eeW keÀe ®eefj$e Yeer DevegkeÀjCeer³e nw ~ ue#ceCe,
Yejle Deewj jece ceW YeeF& keÀe meerlee Deewj jece ceW Heefle-Helveer keÀe, jece Deewj nvegceeve ceW mJeeceer-mesJekeÀ keÀe, megieéJr e Deewj jece
ceW efce$elee keÀe Devetþe DeeoMe& He´mlegle efkeÀ³ee ie³ee nw ~
jece®eefj$eceeveme kesÀ Hee$eeW kesÀ ceeO³ece mes leguemeeroeme ves meceepe kesÀ meeceves DeeoMe& He´mlegle efkeÀ³ee nw ~ leguemeer
ueeskeÀvee³ekeÀ Les ~ GvneWves lelkeÀeueerve meceepe ceW DeeMee, efJeMJeeme, vewelf ekeÀ cetu³eeW leLee megHle mebmkeÀej peieeves kesÀ efueS ner
Fme DeodYegle ieb́Le keÀer j®evee keÀer Leer Deewj Jen Yeer ueeskeÀYee<ee ceW, efpememes efkeÀ DeefOekeÀ-mes-DeefOekeÀ peveceeveme FmekeÀe
ueeYe Gþe mekesÀ ~ `jece®eefjleceeveme' SkeÀ Ssmeer HeeJeve iebiee nw, efpemeceW DeJeieenve keÀjkesÀ Yeejleer³e peveceeveme keÀe Oece&
Deewj mJeemLe³e Hegveë ueewìves ueiee ~
leguemeerke=Àle `jece®ejefleceeveme' keÀuee Deewj YeeJe He#e keÀer ¢eq<ì mes DevegHece nw ~ YeeJeeW keÀer meHeÀue DeefYeJ³eefkeÌle ceW ³en
yespees[æ nw ~ FmekeÀe meew<þkeÀ DeodefJeleer³e nw ~ keÀuHevee-JewYeJe leLee mebJesoveelcekeÀ He´s<eCeer³elee ceW ³en ieb´Le Dev³elece nw ~ Fme
iebL´ e ceW jme Deewj DeuebkeÀejeW keÀer ceboefkeÀveer He´Jeenceeve nw ~ oesne, ®eewHeeF&, íbo Mewueer ceW efueKee ie³ee ~ ³en ie´Lb e ueeskeÀceeveme
keÀes Deeboesefuele keÀjves keÀe HetCe& meeceL³e& jKelee nw ~ Fme DekesÀues ieb́Le ceW ueeskeÀ-peerJeve, ueeskeÀe®eej, ueeskeÀ-veerefle, ueeskeÀ-
mebmke=Àefle, ueeskeÀ-Oece& leLee ueeskeÀeoMe& keÀes efpeme Glke=À<ìlee leLee HeÝeeJeMeeueer {bie mes ªHeeef³ele efkeÀ³ee ie³ee nw, Jen
yespeesæ[ nw ~
jece®eefjleceeveme ceW %eeve, YeefkeÌle Deewj keÀce& keÀe DeodYegle mecevJe³e nw ~ ³en Decej ke=Àefle meeefnl³e, oMe&ve, jepeveerelf e,
Oece& Deewj meceepeMeem$e keÀer ¢eq<ì mes Hewveer meeOevee nw ~ FmeceW keÀeJ³e keÀe DeueewefkeÀkeÀ meeQo³e&, YeefkeÌle keÀer ce³ee&oe Deewj
DeveskeÀ cele-celeeblejeW keÀe DeodYegle mecevJe³e nw ~ FvneR keÀejCeeW mes efveOe&ve keÀer PeesHeæ[er mes ueskeÀj Oevee{d³e ueesieeW kesÀ
DeeueerMeeve yebieueeW lekeÀ FmekeÀe Heeje³eCe neslee nw ~
16. DeepekeÀue keÀer Yeeieoew[æ Yejer efpevoieer ceW efjMles- veeleeW keÀer Denefce³ele Kelce nesleer pee jner nw, FmekesÀ keÌ³ee keÀejCe nQ ? DeeHe
Fve efjMleeW keÀes meBpeesves kesÀ efueS keÌ³ee keÀjWies ?
``Jele&ceeve ³egie ceW efjMles-veeleeW keÀer Denefce³ele''
ceeveJe peerJeve ceW efjMles-veeleeW keÀe yengle cenÊJe nw ~ FvekesÀ DeYeeJe ceW lees peerJeve keÀer keÀuHevee lekeÀ veneR keÀer pee
mekeÀleer ~ DekesÀuee ceeveJe, peerJeve peer ner venerW mekeÀlee ~ megeq<ì efvecee&Ce kesÀ mece³e, Heúe³e kesÀ oewjeve peye ®eejeW Deesj peue
ner peue Lee, leye kesÀJeue ceveg He=LJeer Hej DekesÀues Les ~ GvneWvs es Yeer mener GHeemevee keÀer Leer efkeÀ GvekesÀ G×ej Je ue#³e HeéeqHle nsleg
He=LJeer Hej efkeÀmeer keÀes Yespee peeS, leye Hejceelcee ves GvekeÀer HeéLe&vee mJeerkeÀej keÀjkesÀ Þe×e keÀes Yespee Lee ~
Heé®eervekeÀeue mes meb³egkeÌle HeefjJeejeW keÀe ®eueve jne nw, efpememes Fvmeeve ceW DeHeves oeef³elJeJeMe Flevee p]³eeoe J³emle jnves
ueiee nw efkeÀ efjMles-veeleeW keÀes Yeer Yetueves ueiee nw ~ Fme keÀejCe GmeceW DeHevesHeve keÀer YeeJevee meceeHle nesves ueieer nw leLee mJeeLe&
Je Oeve-ueeuemee peerJeve ceW cenÊJeHetCe& nes ieF& nw ~ Fme keÀejCe HejmHej F&<³ee& keÀer YeeJevee yeæ{leer pee jner nw ~ DekesÀuee ceeveJe
megKeo peerJeve peer ner veneR mekeÀlee ~ DeHeves ceeveefmekeÀ megKe kesÀ efueS Gmes meceepe mes efceuekeÀj jnvee ner nesiee efpemekesÀ efueS
efjMleeW keÀes efveYeevee Del³evle DeeJeM³ekeÀ nw ~
efjMleeW keÀes ce]peyetle yeveeves kesÀ efueS Fvmeeve keÀes kegÀí mece³e efjMlesoejeW kesÀ efueS efvekeÀeuevee ner nesiee, megKe-ogëKe kesÀ
mece³e GvekesÀ Heeme ceewpeto jnvee nesiee, leYeer efjMleeW keÀe yeves jnvee mecYeJe nw ~
SkeÀ keÀneJele nw `èfjMles-veeleeW kesÀ efJekeÀeme kesÀ efueS, cesue-peesue, DeHeveeHeve DeeJeM³ekeÀ nw ~ efyevee Heeveer kesÀ lees
HeewOes lekeÀ metKe peeles nQ ~''
Fvmeeve keÀes DeHeves DenbkeÀej keÀes l³eeiekeÀj, Hećs e leLee cesue-peesue keÀer YeeJevee keÀe efJekeÀeme keÀjvee nesiee ~ leYeer ner Fve efjMlees-b
veeleeW keÀe Jepeto ye®e HeeSiee Jejvee Jen efove otj veneR efkeÀ Fvmeeve DeHeves efjMles-veeleeW mes Fleveer otj ®euee peeSiee efkeÀ SkeÀue
peerJeve vejkeÀ keÀer YeeBelf e He´leerle nesves ueiesiee Deewj mecYeJeleë ³en me=e<q ì keÀe Deeqvlece mece³e nesiee ~
280 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
17. efkeÀmeer jsueJes mìsMeve Hej ì^vs e kesÀ Deeves SJeb peeves kesÀ mece³e kesÀ HuesìH] eÀece& kesÀ ¢M³e keÀe JeCe&ve keÀerepf eS ~
``jsueJes mìsMeve keÀe ¢M³e''
ceQ ieé<r ceeJekeÀeMe ceW DeHeves ceecee kesÀ Iej ie³ee Lee ~ ceecee kesÀ Iej mes jsueJes mìsMeve Lees[æ er otjer Hej ner nw ~ cewb ceecee kesÀ
meeLe mìsMeve lekeÀ Ietceves ie³ee ~ HeéleëkeÀeue keÀe mece³e yengle-ner megneJevee Lee ~ jsueJes mìsMeve YeJ³e Deewj efJeMeeue Lee Deewj
Jen DeeOegevf ekeÀ megKe-megefJeOeeDeeW mes ³egkeÌle Lee ~
³ee$eerieCe efìkeÀì efKeæ[keÀer mes efìkeÀì Kejero jns Les ~ kegÀí ³ee$eer He´leer#eeue³e ceW yewþkeÀj mecee®eej-He$e Heæ{ jns Les ~
SkeÀ ceneMe³e Heeve keÀer ogkeÀeve Hej efmeiejsì peuee jns Les ~ GvekeÀe metìkesÀme GvekesÀ Hewj kesÀ menejs jKee ngDee Lee ~ megyen-megyen ®ee³e
keÀer efkeÀmes DeeJeM³ekeÀlee veneR nesleer,®ee³e keÀer ogkeÀeve Hej yengle Yeeræ[ Leer ~ ueesie HebefkeÌleye× neskeÀj ®ee³e ues jns Les ~
GodIees<ekeÀ ieeæ[er kesÀ Deeves keÀer met®evee os jns Les ~ ³ee$eer ®eewkeÀvves neskeÀj GodIees<eCee megve jns Les leLee efpeme HuesìH] eÀece& Hej ì^vs e
DeeSieer Gme HuesìH] eÀece& Hej ®eues peeles Les ~
ieeæ[er kesÀ Deeles ner Deevee-peevee, Yeeie-oew[æ , OekeÌkeÀe-cegkeÌkeÀer Megª nes peeleer Leer ~ kegÀí ueesie ì^vs e mes Glejles, kegÀí ueesie
ì^vs e ceW ®eæ{les Les ~ ueieYeie oes efceveì lekeÀ De]HeÀje-le]HeÀjerkeÀe ceenewue jnlee nw ~ ieeæ[er ves meerìer oer Deewj iee[& ves njer PeC[er
efoKeeF& ~ ì^vs e DeHeves ievleJ³e mLeue keÀes ®eue oer ~ ³eeef$e³eeW ves jenle keÀer meeBme ueer leLee mìsMeve kesÀ efJe<e³e ceW yelee³ee ~ Gmeer
mece³e ceeueieeæ[er DeeF& ~
ceQves ef[yyes efieveves Megª efkeÀS ~ cesjs Üeje 50 ef[yyes efieveves kesÀ yeeo Jes yeesues yesìe ³en ³ee$eer ieeæ[er veneR, yeequkeÀ
ceeueieeæ[er nw, pees DeveskeÀ jep³eeW mes neskeÀj Deeleer nw ~ FmeceW yengle-mes ef[yyes nesles nQ, efpeveceW ceeue Yeje neslee nw ~ mìsMeve
keÀe Jen ¢M³e cesjs efueS Del³evle Deevevooe³ekeÀ leLee ceveesjpb ekeÀ jne ~ ceQ JeneB mes iegveiegveelee ueewì jne Lee-
`ìeeæ[er yeguee jner nw, meerìer yepee jner nw,
®euevee ner efpevoieer nw, ®eueleer ner pee jner nw ~''
18. Deepe KesueeW ceW HewÀuee Ye´<ìe®eej SkeÀ ve³ee ner ªHe ues jne nw, efJe<e³e keÀes mHe<ì keÀjles ngS DeHeves efHe´³e Kesue keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS leLee
peerJeve ceW KesueeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Hej He´keÀeMe [eefueS ~
Jele&ceeve ceW peneB Yeer oseKf eS JeneR Ye´<ìe®eej J³eeHle nw ~ Ye´<ìe®eej keÀe DeLe& kesÀJeue efjMJele kesÀ ªHe ceW ©He³es uesvee ner
veneR, yeequkeÀ YeeF&öYeleerpeeJeeo, KeeÐe HeoeLeeX ceW efceueeJeì keÀjvee, cegveeHeÀeKeesjer, DeveweflekeÀ {bie mes peeve-yetPekeÀj Oeve
mebień keÀjvee, keÀevetveeW keÀer DeJensuevee keÀjvee Deeefo Yeer Ye´<ìe®eej kesÀ ªHe nQ ~ KesueeW ceW Yeer ³ener Ye´<ìe®eej J³eeHle nw ~
me#ece DeefOekeÀejer DeHeves DeefOekeÀejeW keÀe ogªHe³eesie keÀjkesÀ De³eesi³e ueesieeW keÀe ®e³eve keÀjles nQ ~ Deepe mecee®eej-He$e neLe
ceW uesles ner Kesue He=<þ Hej keÀe@ceveJesuLe Ieesìeues ³ee cew®e efH] eÀefkeÌmebie kesÀ ceeceues He´keÀeMe ceW Deeles jnles nQ, pees Deefle efvevoveer³e
ke=Àl³e nQ, efpememes ceQ YeeJeveelcekeÀ ªHe mes peg[æ e ntB ~ ³en Kesue meJe&He´Lece ³etjesHeer³e osMe FbiuewC[ mes HeéjcYe neskeÀj Yeejle Dee³ee ~ Fme
Kesue keÀes Henues Yeejle ceW Meewekf eÀ³ee ªHe mes veJeeyeeW, jepeeDeeW leLee jepekegÀceejeW ves DeHevee³ee ~ DeepekeÀue lees ³en Kesue Deefle
ueeskeÀefHe´³e neskeÀj He´l³eskeÀ peien Kesuee peeves ueiee nw ~ ®eens Jen efJeÐeeue³e nes, ceneefJeÐeeue³e, Menj nes ³ee ieeBJe ~ Fme Kesue
ceW oes ìerceW nesleer nQ ~ oesveeW ìerceeW ceW i³eejn-i³eejn efKeueeæ[er nesles nQ ~ FmekeÀe cewoeve Je=ÊeekeÀej neslee nw ~ Fme Kesue ceW
efveeqM®ele otjer Hej Deeceves-meeceves leerve efJekesÀì Yetecf e Hej ieeæ[ efoS peeles nQ, Fme Kesue ceW SkeÀ DecHee³ej neslee nw ~
DecHee³ej ner efveCe&³e oslee nw efkeÀ efKeueeæ[er DeeGì ngDee nw ³ee veneR ~ efKeueeef[æ ³eeW Üeje ueieeS ieS ®eewkesÀ, íkeÌkesÀ,
vees yee@ue Deeefo keÀe efvejer#eCe Yeer DecHee³ej ner keÀjlee nw ~ efpeme ìerce kesÀ jve DeefOekeÀ nesles nQ, Jener ìerce efJepe³eer nesleer nw
peerJeve ceW KesueeW keÀe Deefle cenÊJe nw ~ Henues keÀne peelee Lee, `Kesueesies-ketÀoesies nesies Kejeye', Deye keÀne peelee nw,
`Kesueesies-ketÀoesies yeveesies veJeeye' ~
19. ³eefo ceQ Yeejleer³e meerceeDeeW Hej lewveele SkeÀ efmeHeener neslee ...... keÀes O³eeve ceW jKekeÀj mesvee ceW He´JesMe mes ueskeÀj efkeÀmeer ³eg× ceW
efJepe³e HeéeqHle lekeÀ keÀe JeCe&ve keÀeer pf eS ~
``meercee Hej lewveele efmeHeener''
cesjs oeoepeer ves Je<e& 1962 kesÀ ³eg× ceW Yeejleer³e mesvee keÀer Deesj mes ®eerve mes ueesne efue³ee Lee ~ Jen meowJe Yeejleer³e
peJeeveeW keÀer JeerjieeLee megveeles jnles Les Fmeer keÀejCe ceQ ncesMee ³en mees®elee Lee efkeÀ ³eefo Yeejle keÀer meerceeDeeW Hej lewveele SkeÀ
ICSE IX & X 281
Hindi Robomate+
efmeHeener neslee lees ³es keÀjlee, Jees keÀjlee ~ ye®eHeve mes ner cesjs Ëo³e ceW mJeosMe Hećs e peeie ie³ee leLee ``peveveer pevceYetecf eM®e
mJeiee&oefHe iejer³emeer'' keÀer YeeJevee yeueJeleer nes ieF& ~
cesje ceve mesvee keÀe efmeHeener yevekeÀj osMe keÀer mesJee keÀjves kesÀ efueS GleeJeuee nes jne Lee, meb³eesieJeMe cegPes ceewkeÀe efceue
ner ie³ee ~ Gmeer mece³e mesvee ceW Yeleea keÀe efJe%eeHeve mecee®eej-He$eeW ceW He´keÀeefMele nes ie³ee ~ ceQ DeHeves DebkeÀ-He$eeefo ueskeÀj
Gme cewoeve ceW pee Heng®B ee, penBe mesvee keÀer Yeleea nes jner Leer ~ cesjer uecyeeF& leLee mJeemL³e GÊece Lee ~ oew[æ ngF,& Meejerejf keÀ
Heefj#eCe ngDee, GmekesÀ yeeo efueefKele Hejer#ee, ceW Yeer ceQ meHeÀue ngDee ~ cegPes ì^sevf ebie kesÀ efueS 15 efoveeW kesÀ Yeerlej ì^Wefvebie
mesvìj PeeBmeer HengB®eves keÀe efveoxMe efceuee ~
ceQves efve³ele mece³e Hej ìês vf ebie mesvìj Heng®B ekeÀj DeHeveer ìês vf ebie Hetjer keÀjles ngS HeéMf e#eCe keÀeue Hetje efkeÀ³ee leLee Iej Dee
ie³ee ~ þerkeÀ omeJeW efove cegPes SkeÀ leej efceuee ~ GmeceW efveosM& e Lee efkeÀ ceQ legjvle ns[ keÌJeeì&j efouueer mecHeke&À keÀªB ~ ceQ Meece
keÀes He´³eeie SkeÌmeHe´ms e ì^vs e ceW meJeej ngDee leLee otmejs efove Heéleë ner ns[ keÌJeeì&j HenB®e ie³ee ~ JeneB Heng®B ekeÀj cegPes Helee ®euee
efkeÀ cesjer Heeseqmìbie keÀMceerj ceW ngF& nw Deewj Yeejle-HeekeÀ ³eg× DeejcYe nes ®egkeÀe nw ~ HeekeÀ ves nceejer oes ®eewefkeÀ³eeW Hej keÀy]pee
keÀj efue³ee nw ~
Yeejleer³e mewevf ekeÀeW keÀe SkeÀ oue ³eg× kesÀ efueS jJeevee ngDee, GmeceW ceQ Yeer Lee ~ nce ®eej efmeHeener veS Les ~ Deleë nceW
Heerís jnves keÀe DeeosMe Lee ~ nce ueesieeW ves Heneæ[er Hej HengB®eles ner ieesueeyeejer HeéjcYe keÀj oer Deewj DeHeveer ®eewefkeÀ³eeW keÀes
Dee]peeo keÀjeles ngS HeeefkeÀmleeve kesÀ yebkeÀjeW keÀes lenme-venme keÀj efo³ee ~ meeleJeW efove oesHenj oes yepeles-yepeles HeeefkeÀmleeveer
mesvee nleeMe neskeÀj Yeeie Keæ[er ngF& ~ nceejer mesvee ves peerle keÀe peMve cevee³ee ~ cesje DeHeves osMe keÀer meercee Hej lewveele neskeÀj
osMe mesJee keÀe meHevee meekeÀej ngDee ~
20. veesì yebo nesves kesÀ keÀejCe ueeYe Deewj neefve³eeW kesÀ meboYe& ceW DeHeves efJe®eej J³ekeÌle keÀeer pf eS Deewj Ye´<ìe®eej Hej veesì yeboer keÀe keÌ³ee
HeÝeeJe Heæ[e ~
``veesì yebo nesves kesÀ HeÀe³eos Deewj vegkeÌmeeve ~''
nce meYeer ueesie peeveles ner nQ efkeÀ Hetjs Yeejle ceW 8 veJecyej 2016 keÀer jele mes 500 Deewj 1000 kesÀ veesì keÀe
®eueve mejkeÀej keÀer lejHeÀ mes yebo keÀj efo³ee ie³ee nw ~ Deye FmekeÀer peien Hej 500 Deewj 2000 kesÀ veS veesì Dee ieS ~
veesì yevo nesves keÀe keÀejCe Fvns yeoueves ceW kegÀí HejsMeeveer keÀe meecevee lees keÀjvee Heæ[ jne nw uesefkeÀve DeefOekeÀlej ueesie Fme
HeQÀmeues mes KegMe nQ efkeÀ Fmemes Ye´<ìe®eej keÀce nesiee ³ee efHeÀj keÀn mekeÀles nwb efkeÀ meceeHle Yeer nes mekeÀlee nw~
Fme mece³e meyemes DeefOekeÀ ef®eblee lees efmeHe&À GvnW ner nw efpevekesÀ Heeme keÀeuee Oeve nw, Deiej efkeÀmeer iejerye kesÀ Heeme Hewmes
nQ Yeer leye Yeer Jen Fme HeQÀmeues mes KegMe ner nw keÌ³eeWekf eÀ Jen peevelee nw efkeÀ ³en GmekesÀ Yeues kesÀ efueS ner nw ~
500 Deewj 1000 kesÀ veesì yevo nesves kesÀ yengle ueeYe nQ ~ DeeHe meye Flevee lees peeveles ner nQ efkeÀ Fmemes Ye´<ìe®eej
lees keÀce nesiee uesefkeÀve Fmemes nesves Jeeues Dev³e HeÀe³eos yengle keÀce ueesieesb keÀes ceeuetce nQ ~ 500 Deewj 1000 kesÀ veesì yevo
nesves keÀe meyemes yeæ[e HeÀe³eoe lees ³en nw efkeÀ keÀeuee Oeve meceeHle nes peeSiee ~ SkeÀ yeej DeLe& J³eJemLee Hej Demej pe©j Heæ[siee
uesefkeÀve kegÀí mece³e yeeo meeceev³e ªHe mes ®eueves ueiesiee ~
Fmemes iejeryeesb keÀes yengle HeÀe³eoe efceuee ~ kegÀí mece³e yeeo DeLe&J³eJemLee meeceev³e ªHe mes ®eueves ueieer lees iejeryeeW keÀes
HeÀe³eoe ngDee ~ pees keÀce&®eejer nw, GvnW Deye ®eskeÀ kesÀ Üeje leveKJeen efceueves ueieer efpememes GvekeÀer keÀceeF& Yeer mHe<ì nesves
ueiesieer Deewj Jen Yeer nceejs osMe kesÀ veJeerveerkeÀjCe ceW ³eesieoeve keÀj mekeWÀies Deewj lees Deewj GvnW yeQkeÀ mes efceueves Jeeueer
megefJeOeeDeeW mes Yeer ueeYe HeéHle nesiee ~
meyemes yeæ[e iejeryeeW keÀes HeÀe³eoe ³en nesiee efkeÀ pewmes keÀF& ueesie GvnW GvekeÀer Hetjer keÀceeF& venerb osles Les Deewj iejerye
ueesie kegÀí veneR keÀn Heeles Les, Jen Deye DeHeves yeQkeÀ mes Hewmes uebis es ~ Jen Yeer DeHeveer keÀceeF& kesÀ Heélf e peeieªkeÀ neWies Deewj Deiej
keÀesF& GvnW GvekeÀer cesnvele mes keÀce Jesleve oslee nw, lees Jen Leeves ceW efMekeÀe³ele ope& keÀj mekeÀles nQ keÌ³eeWefkeÀ mejkeÀej keÀer lejHeÀ
mes kegÀí efve³ece yeveeS ieS nQ efkeÀ efkeÀme #es$eeW keÀer veewkeÀjer ceW keÀce-mes-keÀce efkeÀlevee Jesleve nesiee ~ Deye GvnW Yegieleeve ®eskeÀ
kesÀ Üeje efkeÀ³ee peeSiee, lees Jen Deeies keÀe³e&Jeener keÀjJee mekeÀles nQ ~
282 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
veesìyeboer mes DeelebkeÀJeeo Yeer keÀce nesiee ~ pees DeelebkeÀJeeo osMe kesÀ Deboj nw ³ee yeenj nw ³eeefve efkeÀ pees DeelebkeÀer
Henues Yeejleer³e veesìeW Hej efveYe&j Les keÌ³eeWekf eÀ Gve Deelebekf eÀ³eeW keÀes Yegieleeve Yeejleer³e cegêe kesÀ Üeje efkeÀ³ee peelee Lee, efpememes
Deye GvekesÀ veesì efmeHe&À SkeÀ keÀeie]pe keÀe ìgkeÀæ[e yevekeÀj ner jn ieS ~ Jen ueesie DeHeves veesì veneR yeoueJee HeeSBies Deewj efHeÀj Jen
efmeHe&À SkeÀ keÀeie]pe keÀe ìgkeÀæ[e yevekeÀj ner jn peeSBies ~
veesìyeboer kesÀ keÀejCe ceBnieeF& Hej Yeer Leesæ[e Demej DeJeM³e Heæ[siee ~ Yeues ner kegÀí mece³e kesÀ efueS veesìeW keÀer keÀceer
kesÀ keÀejCe ³ee efHeÀj kegÀí Dev³e keÀejCeeW kesÀ keÀejCe ³eefo kegÀí mece³e kesÀ efueS cenbieeF& yeæ[ Yeer peeleer nw, lees Yeer kegÀí mece³e
yeeo ³en cenbieeF& keÀce nesieer ~ FmekeÀe uecyes mece³e cesb HeÀe³eoe ner nesiee ~
veesì yeboer mes HueeeqmìkeÀ ceveer keÀe ®eueve nesiee ~ veesì yevo nesves mes SkeÀ Dev³e HeÀe³eoe ³en nw efkeÀ Fmemes HueeefmìkeÀ
ceveer keÀe ®eueve DeefOekeÀ nesiee ³ee Dee@ve ueeFve yewefkebÀie Yeer yeæ{sieer ~ FmekeÀe cegK³e HeÀe³eoe ³en efkeÀ Deiej HeefjYećeCe
(®eueve) (Circulation ) ceW vekeÀo keÀce jnsieer Deewj yeQkeÀ kesÀ Üeje DeefOekeÀ-mes-DeefOekeÀ Yegieleeve nesiee lees Deeies mes nesves
Jeeueer keÀeueer keÀceeF& yevo nesieer keÌ³eeWekf eÀ keÀeFs & Yeer efkeÀmeer He´keÀej mes ieuele keÀece veneR keÀjJee Hee³esiee ~
efjMJeleKeesjer ceW keÀceer ³ee efHeÀj Hetjer lejn mes yebo nes peeSieer ~ veesì yevo nesves mes SkeÀ Dev³e HeÀe³eoe ³en nesiee efkeÀ
pees Yeer G®®e Heo efve³egkeÌle DeefOekeÀejer efjMJele uesles Les Deye Jen Ssmee veneR keÀj HeeSBies ~ FmekeÀe cegK³e keÀejCe nw efkeÀ veieo
©He³ees ceW keÀceer DeeSieer Deewj pees ueesie efjMJele uesles Les Jen Deye ®eskeÀ ³ee efHeÀj yeQkeÀ mLeeveeblejCe kesÀ Üeje lees uetì venerb
HeeSBies, lees Fme He´keÀej efjMJeleKeesjer ceW Yeer keÀceer DeeSieer ³ee efHeÀj HetCe& ªHe mes meceeHle nes pee³esieer ~
veesìyeboer kesÀ keÀejCe peceerveeW kesÀ YeeJe ceW keÀceer DeeF&, ³en Yeer SkeÀ meyemes yeæ[e HeÀe³eoe nw pees ueesie DeHevee Iej lees
uesvee ®eenles nQ uesefkeÀve peceerve kesÀ YeeJe yengle DeefOekeÀ Les efpeme keÀejCe Jen DeHevee Iej veneR Kejero Hee jns Les ~ Deye Ssmes
ueesieeW kesÀ De®ís efove Dee ieS nQ keÌ³eeWekf eÀ Deye peceerve kesÀ YeeJeeW ceW Yeer keÀceer DeeSieer ~ FmekeÀe cegK³e keÀejCe keÀeuee Oeve
ner nw ~ Henues ueesie keÀeues Oeve kesÀ Üeje veieo ©HeS ceW DeefOekeÀ Yegieleeve keÀjles Les uesekf eÀve Deye Jes ueesie Ssmee veneR keÀj HeeSBies ~ veieo
©He³ee osves keÀer Jepen mes keÀeueer keÀceeF& meceeHle nesieer Deewj pees DeefOekeÀ cetu³e ®egkeÀeles Les Deye Jen Ssmee veneR keÀj HeeSBies,
efpememes Deye meeje Yegieleeve meHesÀo Oeve kesÀ Üeje ner nesiee keÌ³eesbefkeÀ veieo ©He³ee osvee keÀce nes peeSiee Deewj pees ueesie
DeefOekeÀ-mes-DeefOekeÀ Yegieleeve Yeer keÀjves keÀes Deelegj jnles Les, Jen Ssmee veneR HeeSBies, Fmemes meerOee-meerOee HeÀe³eoe GvnW
nesiee pees ueesie DeHevee Iej Kejerovee ®eenles nQ Deewj Jees Yeer keÀce oece ceW ~ veesìeW kesÀ yevo nesves mes kegÀí vegkeÀmeeve Yeer nQ
uesekf eÀve Jen keÀce mece³e keÀer neefve³eeB nQ ~ yeeo ceW Fmemes efmeHe&À ueeYe ner-ueeYe nesiee ~ meyemes DeefOekeÀ vegkeÀmeeve Fmemes Gvnebr
keÀes ngDee, pees keÀj (Tax Evasion) veneR Yejles ³eeveer efkeÀ efpevekesÀ Heeme keÀeuee-Oeve nw ~
Fmemes meyemes DeefOekeÀ vegkeÀmeeve yeæ[s J³eeHeeefj³eeW keÀes nesiee pees Hetje keÀj (Tax) veneR Yejles Deewj efjìve HeÀeF&ue keÀjles
mece³e ieuele ®eerpeesb keÀe efoKeeJee keÀjles nQ~ keÀF& yeæ[s-yeæ[s J³eeHeeefj³eeW keÀe OebOee veieo Yegieleeve Hej ®euelee nw FmeefueS keÀF&
ueesieeW kesÀ Hewmes Deye efmeHe&À SkeÀ keÀeiepe yevekeÀj jn peeSBies ~ Fmemes efkeÀmeer iejerye keÀes keÀesF& vegkeÀmeeve veneR nesiee ~
efkeÀmeer Yeer lejn keÀe íesìe J³eeHeej pewmes efkeÀ- otOe Jeeuee, efkeÀjevee keÀs meeceeve keÀer ogkeÀeveW, uesKeve-meeceieé,r efceþeF&
Jeeues, DeKeyeej Jeeues, Deeefo Ssmeer ogkeÀeveeW keÀes kegÀí mece³e kesÀ efueS kegÀí vegkeÀmeeve nes mekeÀlee nw keÌ³eeWekf eÀ FvekeÀer keÀceeF&
Deye keÀce nesieer ~ ueesieeW kesÀ Heeme Kegues Hewmes veneR nQ Deewj ve³es ©HeS (veesì) keÀer keÀceer nw FmeefueS Deye Jes meye yengle ner
peªjer ®eerpeeW Hej Ke®e& keÀjWies ~ GmekesÀ DeueeJee efpeve Yeer ®eerpeeW Hej Ke®e& keÀjvee nw, Gve ogkeÀeveeW kesÀ meeLe GvekeÀer GOeejer
Yeer yeæ{ mekeÀleer nw keÌ³eeWefkeÀ ve³es ©HeS keÀer DeYeer efokeÌkeÀle nesieer Deewj DeefOekeÀlej Ssmes ogkeÀeve JeeueeW kesÀ Heeme Dee@veueeFve
HesceWì keÀer HeĆeeueer (system) veneR nw ~
veesìyeboer kesÀ keÀejCe nceejs osMe kesÀ ueesieeW ves keÀeHeÀer HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee efkeÀ³ee ~ ³en HejsMeeveer Lees[]s mece³e keÀer
Leer ~ Fmemes nceW ³en %eele neslee nw efkeÀ nceejs osMe keÀer pevelee peeieªkeÀ nes ®egkeÀer nw ! osMe kesÀ efJekeÀeme ceW Jen mejkeÀej
keÀes Hetje men³eesie os jner nw ~
ICSE IX & X 283
Hindi Robomate+
21. Jele&ceeve ³egie ceW Fbìjvesì DeHeveer GHe³eeseif elee kesÀ keÀejCe SkeÀ DeeJeM³ekeÀlee yevelee pee jne nw ~ Fme efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eej
He´keÀì keÀerepf eS Deewj yeleeFS efkeÀ Fbìjvesì peerJeve ceW megeJf eOee kesÀ meeLe-meeLe cegmeeryele efkeÀme He´keÀej yeve peelee nw ?
``Fvìjvesì keÀe DeYetleHetJe& ³eesieoeve Je neefve''
DeeJeM³ekeÀlee DeefJe<keÀej keÀer peveveer nw ~ ³en keÀLeve Fvìjvesì kesÀ mevoYe& ceW mener meeefyele neslee nw~ DeeOegefvekeÀ
mece³e ceW peneB mece³e keÀe cetu³e yeæ{ ie³ee nw Jener Fvìjvesì keÀer GHe³eesefielee cenÊJeHetCe& nes ieF& nw~
DeeOegefvekeÀ mece³e ceW Fvìjvesì keÀe He´³eesie peerJeve kesÀ meYeer #es$eeW ceW nes jne nw~ megj#ee mecyevOeer #es$eeW kesÀ DeueeJee
Deye FmekeÀe J³eeHekeÀ ªHe mes He´³eesie GÐeesie, GlHeeove, JeeefCep³e, efJelejCe Je HeefjJenve Deeefo meYeer #es$eeW ceW efkeÀ³ee pee jne
nw ~ yeepeej YeeJe Gþves-efiejves keÀe mebkesÀle Yeer Fvìjvesì Üeje ner HeéHle efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~
yeQkeÀeW kesÀ efueS Fvìvesì keÀe DeYetleHetJe& ³eesieoeve nw ~ yeæ[s-yeæ[s KeeleeW kesÀ jKe-jKeeJe Deewj HewmeeW kesÀ uesve-osvee keÀer
ceeLeeHe®®eer mes peneB SkeÀ Deesj yeQkeÀ keÀce&®eeefj³ees keÀes HegÀme&le efceueleer nw JeneR meYeer mebmLeeveeW, Heéfle<þeveeW ceW efyeue Yeer
keÀcH³etìj Fvìjvesì nesves mes Yegieleeve efkeÀ³es pee mekeÀles nQ~ DeepekeÀue yeQbkeÀes ceW efjpeJe& yeQkeÀ leLee J³eeHeeefjkeÀ yeQkeÀeW ceW
Fvìjvesì keÀe He´³eesie DeefOekeÀeefOekeÀ nesves ueiee nw~ peerJeve yeercee efveiece kesÀ peefìue keÀe³eeX mes efveHeìves kesÀ efueS Fmeer keÀe
He´³eesie efkeÀ³ee peelee nw~
nceejer Devleefj#e ³ee$eeSB Fvìjvesì Hej DeeOeeefjle nQ ~ FmekesÀ DeYeeJe ceW ve lees je@kesÀì Je GHeień Devleefj#e ceW He´#eseHf ele
efkeÀ³es pee mekeÀles nQ Deewj ve ner GvekeÀe efvejer#eCe efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw~ Devleefj#eer³e ³ee$eeDeesb keÀe efveoxMeve Fvìjvesì kesÀ
ceeO³ece mes ner mecYeJe nw meeLe ner Devleefj#e mes Heśef<ele ef®e$eeW keÀe efJeMues<eCe Yeer Fvìjvesì mes ner efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw~
Deye DeeF&. Deej. meer. ìer. meer. keÀer JesyemeeFì kesÀ ceeO³ece mes Iej yewþs ner efkeÀmeer Yeer ievleJ³e kesÀ efueS jsueJes efìkeÀì
Fvìjvesìe mes yegkeÀ efkeÀ³es pee mekeÀles nQ~ nJeeF& efìkeÀì, yeme ³ee$ee keÀer efìkeÀì Deye Iej yewþs Fvìjvesì mes HeéHle keÀer pee
mekeÀleer nw ~ iewme efmeuesC[j keÀer yegefkebÀie Je efyeue Deoe³eieer meye kegÀí Fvìjvesì mes mecYeJe nw~ Fvìjvesì keÀer mene³elee mes nce
®eueef®e$e keÀe Deevevo Yeer ues mekeÀles nQ~
meYeer je<ìêW ceW efMe#eCe keÀe³e& ceW peefìue mes peefìue mecem³eeDeeW kesÀ meceeOeeve ceW, DeHejeOe efvejekeÀjCe Deeefo ceW
Fvìjvesì yengle mene³ekeÀ nw~
Fvìjvesì mes efJeJeen keÀjeves leLee p³eesefle<e Deeefo ceW Yeer yengle mene³elee efceueleer nw~ nce Iej yewþs Fvìjvesì kesÀ
ceeO³ece mes Deeceves-meeceves yeele®eerle keÀj mekeÀles nQ~
nj efmekeÌkesÀ kesÀ oes Henuet nesles nQ~ SkeÀ Deesj ³eefo Fvìjvesì kesÀ DeveskeÀ ueeYe nQ lees JeneR DeveskeÀ neefve³eeB Yeer nQ~
Fvìjvesì efnmb ee keÀes pevce oslee nw~ Fvìjvesì kesÀ ceeO³ece mes DeMueeruelee Je OeesKesyeepeer kesÀ DeveskeÀ ceeceues meeceves Dee³es nQ~
Yeesueer-Yeeueer ueæ[efkeÀ³eeW keÀes ®ewefìbie Üeje HeBÀmeekeÀj, GvekeÀer yu³et efHeÀuce yeveevee Fvìjvesì kesÀ KelejveekeÀ Kesue nQ~
Fvìjvesì Üeje yengle mes ueesie ieuele keÀe³eeX keÀes Debpeece osles nQ~ DeepekeÀue Fvìjvesì DeHejeOeer He´Je=eqÊe keÀes lespe jHeÌleej mes
pevce os jne nw~ FmekeÀe peerlee peeielee GoenjCe meeFyej ke´ÀeFce nw~ ueesie Fvìjvesì kesÀ Üeje otmejs ueesieeW kesÀ keśÀef[ì keÀe[&,
[sefyeì keÀe[&dme Deeefo keÀe HeemeJe[& ®egjekeÀj GvekesÀ Keeles ceW mes Hewmes Gæ[e osles nQ~ Fvìjvesì keÀes yengle-meer ``meesMeue
vesìJeefke¥Àie meeFì'' mes peesæ[keÀj ueesieeW keÀes ieuele keÀece ceW HeBÀmee efo³ee peelee nw~ Fme He´keÀej nce osKeles nQ efkeÀ
Fvìjvesì efpelevee ueeYekeÀejer nw GmekesÀ og©He³eesie mes nesvesJeeues HeefjCeece Gmemes DeefOekeÀ IeelekeÀ nQ~
22. mJe®ílee nce meYeer kesÀ efueS ueeYeoe³ekeÀ nw, ³eefo DeeHekeÀes mJe®í Yeejle DeefYe³eeve ceW men³eesie osves kesÀ efueS keÀesF& leerve keÀe³e&
keÀjves kesÀ efueS keÀne peeS lees DeeHe efkeÀve keÀe³eex keÀes keÀjvee Hemevo keÀjiW es leLee keÌ³eeW ? DeHeves efJe®eejeW Üeje mHe<ì keÀerepf eS ~
``mJe®ílee keÀer DeeJeM³ekeÀlee''
mJe®ílee mes ceveg<³e keÀe leve ceve mJemLe jnlee nw Deewj JeeleeJejCe De®íe Deewj mJemLeHeó ~ mJe®ílee keÀes Heé®eervekeÀeue
mes ner yengle DeefOekeÀ cenÊJe Heóeve efkeÀ³ee ie³ee nw ~ Meew®e ' DeLee&led mJe®ílee ~ mJe®ílee DeevleefjkeÀ Deewj yee¿e oes He´keÀej
284 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀer nesleer nwö DeevleeflejkeÀ mJe®ílee DeLee&led DeHeves ceve keÀes F&<³ee&, Üs<e, ke´ÀesOe, jeie, ceesn Deeefo efJekeÀejeW mes cegkeÌle jKevee
Deewj yee¿e mJe®ílee nw DeHeves Mejerj keÀes mJe®í jKevee leLee DeHeves DeemeHeeme kesÀ JeeleeJejCe keÀes mJe®í Deewj Meg× jKevee ~ ceve
keÀes mJe®í keÀjkesÀ nce De®íÞe Dee®ejCe DeHeveeles nQ Deewj DeHeves Mejerj leLee JeeleeJejCe keÀes mJe®í keÀjkesÀ nce De®íe
mJeemL³e HeéHle keÀj mekeÀles nQ ~
DeYeer efJeieled 2 DekeÌìyt ej ieeBOeer pe³evleer keÀes Jele&ceeve HeÓeevecev$eer Þeer vejsvê ceesoer ves `mJe®í Yeejle DeefYe³eeve' kesÀ
ªHe ceW ceveeves keÀer Iees<eCee keÀer ~ mJeemL³eHeó MegªDeele kesÀ mevoYe& ceW veefo³eeW keÀer meHeÀeF& keÀe DeefYe³eeve Yeer ®euee³ee ie³ee~
nce meYeer keÀe keÀÊe&J³e nw efkeÀ nce meye `mJe®í Yeejle DeefYe³eeve' keÀe efnmmee yeves Deewj mebkeÀuHe keÀjW efkeÀ nce DeHeves osMe
keÀes meeHeÀ-megLeje jKeWies ~ peye He´l³eskeÀ J³eefkeÌle mJe®ílee kesÀ efueS SkeÀpegì nes pee³esiee lees mJe®í Yeejle keÀe mJeHve meekeÀej
nes pee³esiee ~ mJe®ílee DeefYe³eeve ceW men³eesie osves kesÀ efueS ceQves DeHeves menHeeefþ³eeW mes yeele keÀer Deewj nceves leerve keÀe³eex keÀes
keÀjves keÀe mebkeÀuHe efue³ee pees Fme He´keÀej nQö
i) mJe®ílee keÀer Meg©Deele DeHeves Iej mesö Gþles ner DeHevee efyemlej þerkeÀ keÀjvee, keÀceje meeHeÀ keÀjve~ DeHeves meYeer
meeceeve keÀes lejerkesÀ mes ueieevee Deewj Iej ceW efkeÀmeer keÀes Yeer ievoieer HewÀueeves mes jeskeÀvee, Hee@ueereLf eve keÀe He´³eesie ve keÀjvee
Deewj ve keÀjves osvee, ketÀæ[e ketÀæ[soeve ceW [euevee Deeefo ~
ii) keÀ#ee-keÀ#ee ceWö nce keÀYeer Yeer keÀ#ee-keÀ#e keÀes ievoe veneR keÀjWies ~ keÀeiepe, HeWeqvmeue keÀer íerueve, jwHej Deeefo meye
ketÀæ[soeve ceW [eueWies ~ keÀ#ee-keÀ#e kesÀ SkeÀ keÀesves ceW ketÀæ[soeve jKee jnsiee ~ keÀesF& Yeer íe$e keÀ#ee keÀes ievoe ve keÀjs,
Fme yeele keÀe nce meye efceuekeÀj O³eeve jKeWies ~
iii) DeHeves Deeme-Heæ[esme keÀer mJe®íleeö Heé³eë osKee peelee nw, ueesie ketÀ[ æ e meæ[keÀeW Hej [eue osles nQ efpemes kegÀÊes ³ee Dev³e
peeveJej HewÀueekeÀj Deewj ievoieer HewÀueeles jnles nQ FmekesÀ efueS nce O³eeve jKeWies efkeÀ keÀesF& Yeer Heæ[esmeer DeHeves Iej keÀe ketÀ[æ e
yeenj ve [eues, keÀesF& meæ[keÀ Hej LetkesÀ veneR Deewj DeHeves Iej kesÀ Heeme Hesæ[-HeewOes Deeefo ueieekeÀj He³ee&JejCe Meg× jKes~
FmekesÀ meeLe ner ueesieeW keÀes nce mJe®ílee kesÀ Heéfle peeieªkeÀ keÀjvee ®eenWies~
JeemleefJekeÀlee ³en nw efkeÀ ueesieeW keÀes nce mJe®ílee kesÀ cenlJe keÀes peeveles nQ, efkeÀvleg Deeuem³eJeMe FmekeÀeW vepejboepe
keÀjles nQ ~ efpemekeÀe HeefjCeece neslee nw; ievoieer, yeerceeefj³eeB, Heót<eCe Deeefo ~ Deleë nces mJe®ílee kesÀ cenÊJe keÀes mecePeles
ngS mJe®ílee kesÀ Heélf e peeieªkeÀ jnvee ®eeefnS leLee DeHeves Iej, efJeÐeeue³e Deewj osMe keÀes mJe®í jKeves keÀe
mebkeÀuHe uesvee ®eeefnS ~
23. ``meeoieer Yeer ueesieeW kesÀ efoueeW ceW Deefceì íeHe íes[æ mekeÀleer nw'' keÀLeve keÀes O³eeve ceW jKeles ngS DeHeves osMe kesÀ efkeÀmeer Ssmes
J³eefkeÌlelJe kesÀ efJe<e³e ceW efueefKe³es efpevneWves `meeoe peerJeve G®®e efJe®eej' keÀes DeeOeej ceevekeÀj DeHevee peerJeve efyelee³ee,
DeeHekesÀ THej Gme J³eefkeÌle keÀe HeÝeeJe efkeÀme He´keÀej keÀe jne ³en Yeer mHe<ì keÀeer pf e³es ~
``meeoe peerJeve G®®e efJe®eej''
`meeoe peerJeve G®®e efJe®eej' yeæ[er meejieefYe&le GefkeÌle nw ~ ³eÐeefHe Deepe kesÀ DeekeÀ<e&Ce ³egkeÌle HeefjJesMe ceW Fme GefkeÌle
keÀe cenlJe ve nes Hejvleg ³egieeW-³egieeW mes ³en keÀLeve cenlJeHetCe& jne nw keÌ³eeWefkeÀ DeveskeÀ ceneHeg©<eeW ves FmekesÀ cenlJe keÀes
efÜiegefCele efkeÀ³ee nw ~ keÀewve veneR peevelee ceneve efJeYetefle ueeue yeneogj Meem$eer keÀes, pees iegoæ[er kesÀ ueeue keÀns peeles Les ~
Jen meeoieer ceW Heues yeæ{s leLee peerJeve ceW mebIe<eex mes efvejvlej ueæ[les jns ~ Heéfleefove veoer Heej keÀjkesÀ HeeþMeeuee peevee Deewj
Gmeer lejn JeeHeme ueewìvee ~ GvneWves DeHeveer me®®eeF&, F&ceeveoejer Je HeefjÞece kesÀ yeue Hej nj keÀefþveeF& keÀes menpe yevee³ee
leLee meowJe peerJeve ceW mJeeJeuecyeer yeves jns ~ peerJeve keÀoeef®eled meeoe Lee Hejvleg efJe®eejeW ceW DeHe´l³eeefMele G®®elee Leer ~ DeHeves
FvneR iegCeeW kesÀ HeÀuemJeªHe pevelee ves GvnW Yeejle kesÀ HeÓeevecev$eer Heo Hej Deemeerve keÀj efo³ee ~
Ssmeer ner SkeÀ ceneve efJeYetefle F&MJej®evo efJeÐeemeeiej pees meeoieer keÀer Heéflecetefle& Les ~ SkeÀ ceneve Dee³eespeve ceW cegK³e
DeefleefLe kesÀ mecceeve nsleg Deeceeqv$ele Les ~ ceeie& ceW GvneWves osKee SkeÀ Yeejer `yeerce' keÀes kegÀí DeMekeÌle ueesie Gþeves kesÀ He´³eeme
ICSE IX & X 285
Hindi Robomate+
keÀj jns Les Hejvleg Yeejer nesves kesÀ keÀejCe veneR Gþe Hee jns Les ~ JeneR GvekeÀe mJeeceer pees meneje oskeÀj GþJee mekeÀlee Lee efkeÀvleg
DeHeves yeæ[HHeve kesÀ keÀejCe `GþeDees', ÒekeÌkeÀe oes' Deeefo Meyo lees keÀn jne Lee Hejvleg GvekeÀer mene³elee veneR keÀj jne Lee ~
F&MJej®evo efJeÐeemeeiej ves peye osKee lees Deeies yeæ{keÀj pewmes ner neLe mes peesj ueiee³ee keÀece nes ie³ee~ Dee³eespeve ceW Jen
J³eefkeÌle pees DeeosMe os jne Lee, Gmeves GvnW cegK³e DeefleefLe kesÀ ªHe ceW osKee lees Mece& mes Heeveer-Heeveer nes ie³ee ~ Fmeer lejn
meeoieer DeHeveer Deefceì íeHe íes[æ peeleer nw ~
[e@. jepesvê He´meeo meved 1950 ceW mJelev$e Yeejle kesÀ He´Lece je<ì^Heefle yeves ~ GvekesÀ DeeJeeme keÀer J³eJemLee `lelkeÀeueerve'
Jee³emeje³e YeJeve ceW keÀer ieF& ~ JeneB GvnW yengle mes keÀcejs efoKee³es ie³es ~ GvneWves mHe<ì keÀne GvnW DeefOekeÀ keÀcejeW keÀer
DeeJeM³ekeÀlee veneR ~ Jen DeHeveer DeeJeM³ekeÀleevegmeej ner keÀcejeW ceW jnWies ~ DeefOekeÀejer GvnW Me³eve keÀ#e ceW ues ie³es ~ JeneB
keÀe efmHe´bieoej keÀerceleer Meener Heuebie osKekeÀj GvneWves Gmes nìeves keÀes keÀne ~ DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ ³en keÀns peeves Hej efkeÀ
DeeHekeÀe Heo ieefjceeJeeuee nw Deewj Jee³emeje³e kesÀ mecekeÀ#e nw ~ Deleë Heo kesÀ DevegªHe DeeHekeÀes FmekeÀe GHe³eesie keÀjvee
®eeefnS~ leye GvneWves GÊej efo³ee Jen Jee³emeje³e kesÀ DevegªHe veneR nQ ~ Meener Heuebie GvekesÀ efueS keÀeBìes keÀer mespe nesieer ~
GvneWves keÀne ``cesjs jnve-menve kesÀ kegÀí Dee®eej-efJe®eej nQ, ceQ GvekesÀ efJe©× veneR pee mekeÀleer Dev³eLee cesjs DeeoMeeX keÀes
DeeIeele HengB®esiee ~'' Yeejle SkeÀ ke=Àef<e HeÓeeve osMe nw ~ ³eneB keÀe efkeÀmeeve HeefjÞeceer lees nw Hejvleg GmekeÀer DeJemLee yeæ[er
oerve-nerve nw ~ Ssmes osMeJeeefme³eeW keÀe HeéfleefveefOe SsMeer-Deejece keÀer efpevoieer kewÀmes efyelee mekeÀlee nw ?
GvekesÀ Fve MeyoeW keÀes megvekeÀj DeefOekeÀejer De®eeqcYele ngS efyevee ve jn mekesÀ ~ GvneWves mecePe efue³ee efkeÀ ³en me®®es
pevemesJekeÀ meeoieer-Hemevo leLee efme×evleJeeoer ceneHeg©<e nQ ~ GvekesÀ Ëo³e ceW DeHeves veslee kesÀ Heéfle neefo&keÀ Þe×e keÀer
YeeJevee keÀe HeéogYee&Je ngDee ~

286 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
2. ef®e$e - uesKeve (Picture Writing)
uesKeve keÀuee ceW ef®e$e JeCe&ve SkeÀ cenÊJeHetCe& keÀuee nw ~ efkeÀmeer Yeer ef®e$e keÀes osKekeÀj meb#esHe ceW GmekeÀe meJee&efOekeÀ
GHe³egkeÌle JeCe&ve keÀjvee Yee<ee keÀewMeu³e, keÀuHeveeMeefkeÌle, MeyoeW Hej DeefOekeÀej Deeefo keÀes He´keÀì keÀjlee nw ~ ef®e$e keÀes
osKekeÀj GmekeÀe JeCe&ve keÀjvee Fme yeele keÀes Yeer HećeeefCele keÀjlee nw efkeÀ efkeÀmeer Yeer efJe<e³e Hej MeerIe´ efkeÀme He´keÀej uesKeve
efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~
ef®e$e JeCe&ve kesÀ mece³e O³eeve jKeves ³eesi³e yeeleW

• meyemes Henues ef®e$e keÀe Yeueer-YeeBbefle DeJeueeskeÀve keÀj uesvee ®eeefnS, leeefkeÀ GmekesÀ nj He#e keÀes De®íer lejn mes
mecePee pee mekesÀ ~
• keÀF& yeej ef®e$eeW kesÀ meeLe MeyoeW keÀer met®eer Yeer oer peeleer nw ~ Ssmes ceW Gve MeyoeW keÀe ef®e$eeW kesÀ meeLe efceueeve keÀjles
ngS Fme Hej efJe®eej keÀjW efkeÀ efkeÀme He´keÀej DeHeveer yeele keÀes jes®ekeÀ lejerkesÀ mes keÀne peeS ~
• Yee<ee mejue leLee mHe<ì nesveer ®eeefnS ~
• JeekeÌ³e ve DeefOekeÀ yeæ[s Deewj ve DeefOekeÀ íesìs nesves ®eeefnS ~
• JeekeÌ³eeW keÀe ®e³eve Fme He´keÀej nesvee ®eeefnS efkeÀ Jes SkeÀ-otmejs mes mecyeeqvOele neW, ve efkeÀ efJejesOeeYeemeer leL³eeW keÀes
He´keÀì keÀj jns neW ~
• ³eefo ef®e$e kesÀ meeLe Meyo met®eer oer ngF& nw, lees Gve MeyoeW ceW DeeJeM³ekeÀlee vegmeej efuebie, Je®eve, keÀejkeÀ, keÀeue
Deeefo keÀe HeefjJele&ve efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~ Fme yeele keÀe efJeMes<e O³eeve jns efkeÀ ef®e$e ceW pees yeele keÀner pee jner
nw, GmekeÀe cetueYeeJe HeefjJeefle&le ve nes ~
• ef®e$e ceW eqmLele SkeÀ ner YeeJe DeLeJee efJe®eej keÀes Deeies yeæ{evee ®eeefnS ~
• ef®e$e JeCe&ve ceW Yetecf ekeÀe DeLeJee GHemebnej Deeefo keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nesleer ~ Deleë Fmemes ye®evee ®eeefnS ~
• ³eefo nes mekesÀ lees ef®e$e keÀe kesÀvêer³e YeeJe HeéjcYe DeLeJee Devle ceW DeJeM³e efueKevee ®eeefnS ~
• uesKeve mebe#f eHle uesefkeÀve meìerkeÀ SJeb HeÝeeJeMeeueer nesvee ®eeefnS ~
ef®e$e - uesKeve kesÀ kegÀí GoenjCe
1. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ osefKeS. ef®e$e keÀe JeCe&ve keÀerefpeS ³ee GmekesÀ DeeOeej Hej keÀesF& He´mleeJe / keÀneveer
efueefKeS efpemekeÀe meerOee mebyebOe Fme ef®e$e mes nesvee DeeJeM³ekeÀ nw ~
ICSE IX & X 287

Hindi Robomate+
Gllej ë He´mlegle ef®e$e keÀe mebyebOe kebÀcHetìj Je GmekesÀ GHe³eesie mes nw ~ Deepe keÀe ³egie kebÀH³etìj keÀe ³egie nw ~ kebÀH³etìj ves %eeve-
efJe%eeve, MeesOe, ef®eefkeÀlmee, ieCevee, yewekf ebÀie Deeefo DeveskeÀ #es$eeW ceW ceeveJe keÀe keÀece mejue Je megeJf eOeepevekeÀ yevee efo³ee
nw ~ efJe%eeve keÀe ³en DeeefJe<keÀej Del³eble cenllJeHetCe& Je GHe³eesieer ®ecelkeÀej nw ~
keÀcb Hetìj ceeveJe ceefmle<keÀ mes Yeer leerJe´ leLee HeéceeefCekeÀ GHekeÀjCe nw ~ FmekesÀ odJeeje pees[æ , IeìeJe, iegCee, Yeeie, Deeefo
Del³eble leerJe´ ieefle leLee Mele HeéfleMele Meg×lee mes efkeÀS pee mekeÀles nQ ~ ceveg<³e ef®ejkeÀeue mes mees®elee jne nw efkeÀ keÌ³eeW ve
ieCevee Deeefo kesÀ keÀe³e& ceveg<³e keÀer DeHes#ee ceMeerve odJeeje keÀjJeeS peeSB ~ ceMeerveer ieCevee keÀe Þes³e He´Àebmeermeer ieefCele%e
yuespe HeemkeÀue keÀes peelee nw ~ Gmeves 1662 ceW pees[æ keÀjves keÀer ceMeerve yeveeves ceW meHeÀuelee HeéHle keÀer ~ yeeo ceW 1833
ceW ®eeume& yeeJespe ves SkeÀ ceMeerve yeveekeÀj Gmes kebÀH³etìj keÀe ªHe osves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee ~ keÀF& Je<eeX kesÀ He´³eeme kesÀ yeeo Yeer
Gmes meHeÀuelee ve efceueer ~ Deepe kebÀH³etìj keÀe pees ªHe HeéHle nw Gmes yeveeves ceW efJeo³egle DeefYe³eblee Heer.FkeÀuesì, YeeweflekeÀ
efJe%eeveer pee@nve [yueg. cewkeÀues leLee ieefCeleMeem$eer peer. Jeer. v³etcewve keÀe meb³egkeÌle neLe nw ~ FvneWves 1944 ceW `FueskeÌìe^ es vf ekeÀ
vebyej Fbìercesìj Sb[ kebÀH³etìj' veecekeÀ ceMeerve keÀe DeefJe<keÀej efkeÀ³ee ~ Deeþ Je<e& yeeo 1952 ceW FmekeÀes Heefj<ke=Àle keÀjkesÀ
yeepeej ceW Gleeje ie³ee ~ FmekesÀ yeeo Fme ceMeerve ceW keÀF& Heefj<keÀej Je mebMeesOeve efJekeÀefmele nesles ieS ~ Deepe ³en SkeÀ íesìs
mes GHekeÀjCe uewHeìe@He kesÀ ªHe ceW Yeer GHeueyOe nw ~
GHe³eg&keÌle ef®e$e keÀer lejn kebÀH³etìj keÀe He´³eesie keÀF& #es$eeW ceW nes jne nw ~ osMe kesÀ efJeod³eeue³eeW, ceneefJeod³eeue³eeWW,
efJeMJeefJeod³eeue³eeW lekeÀveerkeÀer mebmLeeveeW, leLee Dev³e keÀF& efvepeer mebmLeeveeW oJeeje FmekeÀe efMe#eCe HeéfMe#eCe efo³ee pee jne
nw ~ peien-peien Hej FmekeÀer megefJeOeeSB GHeueyOe nQ ~ yewkeÀesb, jsueJes mìsMeveeW leLee keÀe³ee&ue³eeW ceW FmekeÀe J³eeHekeÀ He´³eesie nes
jne nw ~ yeQkeÀ ceW HeuekeÀ PeHekeÀles ner nceW DeHeves Keeles keÀe efJeJejCe HeéHle nes peelee nw ~ Fmeer He´keÀej yeme, jsue Je nJeeF&
Deej#eCe keÀer megefJeOee HeéHle nes jner nw ~ %eeve kesÀ #es$e ceW Jew%eeefvekeÀ, DeefYe³eblee, [e@keÌìj, J³eeHeejer Deeefo FmekeÀe efJemle=le
Je ienve GHe³eesie keÀjles nQ ~ %eeve kesÀ #es$e ceW FmekeÀer He´ke=Àefle mes DevegketÀue Je GHe³eesieer DeeBkeÀæ[s legjble HeéHle nes peeles nQ ~
peerJeMeem$e leLee ef®eefkeÀlmeeMeem$e kesÀ #es$e ceW kebÀH³etìj keÀe efJeMes<e GHe³eesie nw ~ cegêCe kesÀ #es$e ceW lees Fmeves ke´Àebelf e ner
uee oer nw ~ yeæ[s God³eesieeW ceW Heéod³eeseif ekeÀer keÀe meb®eeueve Yeer Fmeer kesÀ odJeeje neslee nw ~ efyepeueer, HeÀesve, ef®eefkeÀlmeeue³eeW
Je owefvekeÀ He´³eesie keÀer JemlegDeeW kesÀ efyeue Je met®eer Yeer ³en legjble yevee [euelee nQ ~ ceewmece efJeYeeie, mecee®eej, mebkeÀueve,
Jee³eg³eeveeW, Heve[gefyye³eeW, peueHeesleeW, ³eg×HeesleeW leLee GHeieńeW ceW FmekeÀe He´³eesie Del³eble GHe³eesieer efme× nes jne nw ~
kebÀH³etìj keÀer ueesìme, keÀesyeesue, HeemekeÀue, yesefmekeÀ, [e@me Deeefo keÀF& Yee<eeSB nQ ~ FmekeÀe oes He´keÀej keÀe HeéfMe#eCe
neslee nw - `ne[&Jes³ej' leLee `mee@HeÌìJes³ej' ~ kebÀH³etìj Hej `Fbìjvesì' keÀer megefJeOee Yeer HeéHle nesleer nw efpemekesÀ odJeeje efJeMJe
kesÀ efkeÀmeer Yeer keÀesves mes efkeÀmeer Yeer #es$e mes mebye× met®eveeSB leLee HeéceeefCekeÀ DeeBkeÀæ[s legjble GHeueyOe nes peeles nQ ~ FmekeÀer
keÀe³e& HeĆeeueer ceW ³eg× Heéfke´À³ee Yeer meefcceefuele jnleer nw ~ FmekesÀ menejs ³eg× peerles pee mekeÀles nQ ~ DeYeer efHeíues Je<eeX ceW
DecesefjkeÀe ves FjekeÀ mes ³eg× keÀjves kesÀ efueS FvekeÀe KeguekeÀj GHe³eesie efkeÀ³ee Lee ~
kebÀH³etìj Heíeefle kesÀ efueS Del³eble DeefveJee³e& nes ie³ee nw ~ KeefvepeeW keÀe Helee ueieeves ceW FmekeÀer efJeMes<e YetefcekeÀe nw ~
Deewo³d eesefiekeÀ GlHeeoeW ceW FmekeÀer HeĆeeueer keÀe He´³eesie efkeÀ³ee peelee nw ~ efJekeÀeme Je DevegmebOeeve keÀe meerOee mebyebOe %eeve mes
neslee nw ~ DeveskeÀ efJe<e³eeW keÀer Heæ{eF& Fbìjvesì ÜJeeje keÀer peeleer nw keÌ³eeWekf eÀ FmeceW efkeÀmeer Yeer efJe<e³e mes mebyebefOele meeceieér
GHeueyOe jnleer nw ~ Fmeereuf eS Fmes %eeve efJe%eeve keÀe `Sbmee³ekeÌueesHeeref[³ee' keÀne peelee nQ ~ efJekeÀeme kesÀ efueS efJe%eeHeve keÀe
efJeMes<e ³eesieoeve neslee nw ~ kebÀH³etìj odJeeje efJe%eeHeve kesÀ #es$e ceW ve³es keÀerelf e&ceeve mLeeefHele nes jns nQ ~ otjoMe&ve Hej efoKeeS peeves
Jeeues DeveskeÀeveskeÀ keÀe³e&ke´ÀceeW mes peg[æ s efJe%eeHeve kebÀH³etìj ner yeveelee nw Deewj efJekeÀefmele keÀjlee nw ~ ef®e$ekeÀuee ceW ef®e$ekeÀej Deye
FmekesÀ odJeeje Jeebeíf le jbie Je ªHejsKee keÀer mebj®evee Je meb³eespeve keÀjves ueies nwb ~ Ssmes ef®e$e meìerkeÀ, megjÀef®eHetCe& Je keÀueelcekeÀ yeveles
nQ ~
HeÀeìs esieéHeÀe,r keÀeìtv& e efvecee&Ce ³ee SefvecesMeve keÀer keÀuee keÀe efJekeÀeme kebÀcHetìj keÀer HeĆeeueer odJeeje megiece Je HeÝeeJeHetCe& {bie mes
nes jne nw ~ mebieerlekeÀuee leLee Jeere[f ³ees efHeÀuceeW ³ee SuyeceeW ceW lees FmekeÀer Deewj Yeer GHe³eeseif elee efme× nes jner nw ~ Fmeves mebHeeove
keÀuee mejue keÀj oer nw ~ cegêCe ceW kebÀH³etìj kesÀ keÀejCe mJe®ílee, MegodefOe leLee meìerkeÀlee Dee ieF& nQ ~ HegmlekeÀeW, efJeMes<ekeÀj
288 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Jew%eeefvekeÀ Je lekeÀveerkeÀer efJe<e³eeW keÀer HegmlekeÀeW ceW ef®e$e, jsKeeef®e$e, ieéHeÀ, leeefuekeÀe Deeefo cegeêf le keÀjves ceW DeHes#eeke=Àle megiecelee Je
meìerkeÀlee Dee ieF& nQ~
celeueye, celeieCevee, pevemebK³ee kesÀ DeeBkeÀæ[esb keÀer peevekeÀejer, efJeMues<eCe Je ³eespeveeDeeW ceW FmekeÀe efJeMes<e cenllJe nw ~
HegmlekeÀeue³eeW ceW FmekeÀe GHe³eesie nes jne nQ ~ Fmemes yeQkeÀebs, HeemeHeesì& keÀe³ee&ue³eeW, mebHeeflle keÀer jefpemì^sMeve, ueeFmeWme
HeĆeeueer, keÀj HeĆeeueer Deeefo mes mebyebOe Ye´<ìe®eej meceeHle nes ie³ee nw ~ Hegefueme DeHejeefOe³eeW keÀes HekeÀæ[ves kesÀ efueS FmekesÀ
odJeeje legjlb e jsKeeef®e$e ³ee `mkesÀ®e' yevee [eueleer nw ~ efJeosMeeW ceW lees ie=enf efCe³eeB FmekeÀe IejeW ceW Yeer GHe³eesie keÀjves ueieer nQ ~
DeepekeÀue DevegJeeo keÀuee, p³eesefle<eMeem$e, YeefJe<³ekeÀeue Deeefo kesÀ #es$e ceW DeveskeÀ `meesHeÌìJes³ej' lew³eej nes ®egkesÀ nQ ~ Fme
He´keÀej Deepe keÀe ceeveJe FmekesÀ GHe³eesie kesÀ efyevee DeOetje nw ~
2. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ oseKf eS Deewj FmekesÀ DeeOeej Hej SkeÀ meeLe&keÀ He´mleeJe efueefKeS, efpemekeÀe mebyebOe meerOee ef®e$e
kesÀ meeLe nesvee DeefveJee³e& nQ ~
Gllej ë Jeve ceeveJe peerJeve kesÀ efueS Del³eble cenllJeHetCe& nQ ~ He´mlegle ef®e$e ceW Ieves Jeve keÀes efoKee³ee ie³ee nw~ Jeve ceW Je=#e,
Peeef[æ ³eeB, JevemHeefle leLee peerJe pebleg Deeles nQ ~ ³es pewefJekeÀ He³ee&JejCe keÀe cenllJeHetCe& Yeeie nQ ~ FvekesÀ odJeeje JeweMf JekeÀ mlej
Hej peueJee³eg keÀe meblegueve yeveeves ceW mene³elee efceueleer nw ~ FvekeÀer DeveskeÀ GHe³eesefieleeDeeW kesÀ keÀejCe FvnW ceeveJe kesÀ efueS
mebHeeflle ceevee ie³ee nw ~
JeveeW mes Henuee ueeYe lees ³en nw efkeÀ ³es peue efjmeeJe odJeeje nceejer mene³elee keÀjles nQ ~ Je<ee& keÀe peue efceìdìer ceW efceueles
ner He=LJeer keÀe iegjÀlJeekeÀ<e&Ce peue keÀes veer®es KeeR®eves ueielee nw ~ ceeie& ceW Hes[æ -HeewOeeW keÀer peæ[W Gmes jeskeÀkeÀj peue keÀe yeæ[e Yeeie
ieńCe keÀj uesleer nQ ~ Je=#e peue mebień ceW me#ece nesles nQ pees metKes keÀer efmLeefle ceW DemLee³eer peue Yeb[ejCe keÀe keÀe³e& keÀjles nQ ~ ³eefo
Jeve ve neW lees Oejeleue keÀe meeje peue yen efvekeÀuesiee ~
JeveeW mes Yet keÀìeJe keÀer jeskeÀLeece nesleer nw ~ ³es GÀHejer efceìdìer keÀes nJee leLee peue yeneJe odJeeje #eefle Hen@®bg eves mes jeskeÀles
nQ ~ ³es Jee³eg keÀer Deeê&lee keÀe mebj#eCe keÀjles nQ ~ Fvemes He³ee&JejCe megjef#ele jnlee nw ~
JeveeW keÀer ceeveJe kesÀ efueS meyemes yeæ[er GHe³eeseif elee uekeÀæ[er keÀer nw ~ JeveeW kesÀ Je=#e nceW efJeefYevve He´keÀej keÀer uekeÀ[æ er Heóeve
keÀjles nQ ~ FmeceW Fceejleer uekeÀæ[er, HeÀveea®ej keÀer uekeÀæ[er Je God³eesieeW kesÀ efueS uekeÀæ[er HećegKe nw ~ uekeÀæ[er mes pegæ[s keÀF&
God³eesie JeveeW mes ner keÀ®®ee ceeue HeéHle keÀjles nQ ~
JeveeW mes nceW HeÀue leLee efiejerHeÀue HeéHle nesles nQ ~ Heélf e Je<e& ueieYeie 475 keÀjesæ[ ìve HeÀue nesles nQ ~ mesye, keÀerJeer,
mebleje, Dee[t, Deece, Deuet®ee, Debpeerj, peecegve, ceewmeceer, DecejÀo Deeefo HećegKe HeÀue nQ ~ JeveeW mes nceW keÀF& He´keÀej kesÀ
efieefj³eeW Jeeues HeÀue Yeer HeéHle nesles nQ pewmes yeeoece, DeKejesì, efHemlee, yeerpeHeÀue, yeebpeHeÀue, megjbie Deeefo ~
ICSE IX & X 289
Hindi Robomate+
Jeve ceveg<³e keÀes keÀF& Ssmes HeewOes osles nQ efpevemes GHe³eesieer HeoeLe& efvekeÀueles nQ ~ ceesce leLee lesue Ssmes ner HeoeLe& nQ ~ ceesce
Heéke=ÀeflekeÀ ªHe ceW HeéHle nesves Jeeuee ef®ekeÀveeF&³egkeÌle HeoeLe& nw pees HeewOeeW Je HeMegDeeW mes efceuelee nw ~ JevemHeefle ceesce HelleeW
Deeefo kesÀ yeenjer DeeJejCe Hej pecee jnlee nw ~ kegÀí Je=#e LeeskeÀ ceW ceesce Heóeve keÀjles nQ efpemekeÀe J³eeHeej neslee nw ~ ceesce
mes yeeflle³eeB, Hee@euf eMe, meeQo³e& - He´meeOeve, ceesceer keÀeiepe, leeHe DeJejesOekeÀ, m³eener Deeefo keÀe GlHeeove efkeÀ³ee peelee nw ~ lesue
HeMegDeeW leLee HeewOeeW mes HeéHle neslee nw ~ DeefOekeÀlej lesue HeewOeeW leLee HeÀueeW mes efvekeÀuelee nw ~ ³en lesue Keevee HekeÀeves, meeQo³e&
He´meeOeveeW, peueeJejesOekeÀeW, HeWì leLee mvesnkeÀeW kesÀ efueS He´³egkeÌle neslee nw ~ cegK³eleë lesue Keeo³e lesue nesles nQ ~
JeveeW kesÀ keÀF& Hes[æ eW keÀe jme GHe³eesieer JemlegDeeW kesÀ efvecee&Ce ceW mene³ekeÀ neslee nw ~ ceveg<³e Fve efJeefMe<ì jmeeW keÀes Keeo³e
leLee DeKeeod³e JemlegDeeW kesÀ GlHeeove kesÀ efueS He´³egkeÌle keÀjlee nw ~ leejHeerve keÀe lesue, odefJeHeÀue keÀe Mejyele, jyeæ[ Deeefo
Ssmes ner jme nQ pees Hesæ[eW mes efvekeÀueles nQ ~
Je=#eeW keÀer íeue keÀe He´³eesie keÀF& God³eesieeW ceW neslee nw ~ FmekeÀe GHe³eesie cegK³e ªHe mes ®eceæ[e meeHeÀ keÀjves Je jbieves kesÀ
God³eesieeW ceW neslee nw ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle ìeskeÀefj³eeB, veewkeÀeSB, keÀHeæ[s, keÀe@ke&À Deeefo yeveeves kesÀ efueS Yeer Je=#eeW keÀer íeue
He´³egkeÌle nesleer nw ~ keÀF& Je=#eeW keÀer íeue cemeeueeW ceW He´³egkeÌle nesleer nw efpemes kegÀveerve keÀnles nQ ~ kegÀveerve ceuesejf ³ee Gvcetueve ceW
mene³ekeÀ nesleer nw ~ Je=#eeW keÀer íeue mes keÀF& He´keÀej kesÀ jmee³eve Yeer yeveles nQ pees keÀF& God³eesieeW kesÀ efueS keÀ®®ee ceeue nesles nQ ~
JeveeW mes nceW keÀeiepe Je iellee yeveeves keÀer JevemHeefle efceueleer nw ~ ueeKe, ieeWo, Meno Deeefo cetu³eJeeve JemlegSB JeneR mes
HeéHle nesleer nQ ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle Jeve Heéke=ÀeflekeÀ meeQo³e& yeveeves, He³e&ìve Je Deeceeso-Hećeeso keÀes yeæ{eJee osves, HeMeg-Heef#e³eeW
keÀes DeeJeeme GHeueyOe keÀjeves Je Yet Heefj¢M³e yeveeves ceW mene³ekeÀ nesles nwb ~ ³es He=LJeer keÀe leeHe yeæ{eves Jeeueer keÀeye&ve
[e³eDee@keÌmeeF[ iewme keÀes yeæ{eves mes jeskeÀles nQ Deewj ceeveJe kesÀ efueS GHe³eesieer Dee@keÌmeerpeve Heóeve keÀjles nQ ~
yeæ[s ogëKe keÀer yeele ³en nw efkeÀ Deepe keÀe ceeveJe DeHeves efJekeÀeme keÀer Oegve ceW JeveeW keÀe meHeÀe³ee keÀjlee pee jne nw ~
³eefo Jeve keÀìeve keÀer Jele&ceeve oj peejer jner lees 2030 lekeÀ meejs Jeve meceeHle nes mekeÀles nQ~ ke=Àef<e#es$e yeæ{eves, God³eesieeW,
veiejerkeÀjCe Je J³eeHeeefjkeÀ keWÀêeW kesÀ efvecee&Ce kesÀ efueS Jeve meeHeÀ efkeÀS pee jns nQ ~ keÀF& #es$eeW ceW Kesle peuoer lew³eej keÀjves kesÀ
efueS Jeve meeHeÀ efkeÀS pee jns nQ ~ keÀF& #es$eeW ceW Kesle peuoer lew³eej keÀjves kesÀ efueS JeveeW keÀes Deeie ueiee oer peeleer nw ~ nceW
mJe³eb peeie©keÀ jnvee nesiee Deewj DeHeves meceepe keÀes me®esle keÀjvee nesiee ~ Jeve nceeje mebj#eCe Je Heeueve Hees<eCe keÀjles nQ ~
nceW Yeer FvekeÀe Hees<eCe, mebj#eCe Je mebJeOe&ve keÀjvee ®eeefnS ~ ³es mebyebOe HeejmHeefjkeÀ nQ ~ YeefJe<³e ceW Fme mebHeoe kesÀ GHe³eesie
Je He³ee&JejCe kesÀ mebj#eCe kesÀ efueS nce meYeer keÀes JeveeW keÀer Je=ef× keÀjveer ®eeefnS Deewj DeJewOe keÀìeve keÀes jeskeÀves ceW Jeve
efJeYeeie keÀer mene³elee keÀjveer ®eeefnS ~
3. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ oseKf eS Deewj FmekesÀ DeeOeej Hej SkeÀ meejieefYe&le He´mleeJe efueefKeS efpemekeÀe mebyebOe ef®e$e mes
nesvee DeefveJee³e& nw ~
290 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
Gllej ë THej efoS ieS ef®e$e ceW efkeÀmeer ceneveiej keÀer meæ[keÀ Hej JeenveeW keÀer Yeeræ[ keÀe ¢M³e GYej jne nw ~ JeenveeW mes
efvekeÀuelee OegDeeB Jee³eg Heót<eCe HewÀuee jne nw ~ Fve JeenveeW keÀer OJeefve mes OJeefve Heót<eCe HewÀue jne nw ~ JeenveeW keÀer Fme
DebOeeOegbOe Je=oed Of e ves ceveg<³e kesÀ peerJeve Je mJeemLe Hej yegje HeÝeeJe [euee nQ ~
Deepe keÀe peerJeve Yeeie oew[æ keÀe peerJeve nw ~ ceveg<³e keÀes lespeer mes nesves Jeeues efJekeÀeme ves Flevee uegYee³ee nw efkeÀ Jen
DeHeves mJeemLe keÀer Yeer ef®eblee veneR keÀj jne meæ[keÀ Hej yeæ{les Jeenve ceeveJe kesÀ mJeemLe kesÀ efueS Kelejs keÀer Iebìer yepee jns nQ,
Hejbleg Jen me®esle veneR nes jne ~ veiejeW ceW yeæ{les Deewod³eesefiekeÀ mLeueeW ves ieeBJe ceW jnves Jeeues ueesieeW keÀes veiej keÀer Deesj
DeekeÀef<e&le keÀjvee HeéjbYe keÀj efo³ee nw keÌ³eeWefkeÀ JeneB Hej ieeBJe keÀer leguevee ceW jespeieej kesÀ DeefOekeÀ DeJemej nwb ~ Fme DebOeer
oewæ[ ves veiejeW ceW He´Jeeme keÀer oj yeæ{e oer nw ~ HeefjCeecemJeªHe veiejeW ceW Yeeræ[ yeæ{leer pee jner nQ ~
Deepe He´l³eskeÀ ceveg<³e keÀes DeHeves iebleJ³e Hej HengB®eves keÀer peuoer nesleer nw ~ FmekesÀ efueS Jen mketÀìj, ceesìjmeeF&keÀue,
Dee@ìesefjkeÌMee, keÀej, ìwkeÌmeer, yeme Deeefo efvepeer leLee meeJe&peefvekeÀ JeenveeW keÀe He´³eesie keÀjlee nw ~ J³eeHeej kesÀ efueS
ì^keÀeW Je ì^wkeÌìj ìêefue³eeB He´³egkeÌle nes jner nwb ~ Fve JeenveeW ceW DeMceerYetle F¥Oeve keÀe He´³eesie neslee nw pewmes Hesìêsue Je
[erpeue ~ Fvemes efvekeÀueves Jeeuee OegDeeB He³ee&JejCe keÀes Heótef<ele keÀjlee nw ~ JeenveeW odJeeje efve<keÀeefmele OegSB ceW DeveskeÀ
KelejveekeÀ Heót<ekeÀ lellJe efceefÞele nesles nwb pees ceeveJe mJeemLe kesÀ efueS Deefle neefvekeÀejkeÀ nesles nQ ~ ³es Heót<ekeÀ
cegK³eleë keÀeye&ve [e³eDee@keÌmeeF[, meermee leLee Dev³e met#ce keÀCeeW kesÀ ªHe cesb nesles nQ ~ ³es ceveg<³e keÀer meeBme odJeeje
Mejerj kesÀ Yeerlej peekeÀj IeelekeÀ jesieeW keÀe keÀejCe yeveles nQ ~
4. efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeve mes oseKf eS Deewj ef®e$e keÀes DeeOeej yeveekeÀj JeCe&ve keÀeer pf eS ~ JeCe&ve keÀe meerOee Je mHe<ì mebyebOe ef®e$e mes
nesvee ®eeefnS ~
Gllej ë efoS ieS ef®e$e keÀe meerOee mebyebOe yeeæ{ mes nw, efpemeceW ®eejeW Deesj Heeveer-ner-Heeveer efoKeeF& os jne nw ~ meYeer Iej [tye ieS nQ ~
ueesieeW kesÀ IejeW keÀe meeceeve, HeMeg Jeenve Deeefo Heeveer ceW [tye jns nwb ~ ueesie DeHeveer peeve ye®eeves kesÀ efueS GHee³e {B{æ t jns nbw ~ keÀeFs &
uekeÀ[æ er kesÀ leKleeW Hej meeceeve jKekeÀj ues pee jne nw ~ kegÀí ueesie íleeW Hej ®eæ{s ngS nQ ~ kegÀí ueesie [tyeles ueesieeW keÀes ye®eeves kesÀ
efueS Heeveer ceW ketÀo jns nQ ~ yeeæ{ keÀe ³en ¢M³e Del³eble efJeveeMekeÀejer ueie jne nw Deewj ceve keÀes Ye³e leLee HeÝeeefJele ueesieeW kesÀ Heélf e
keÀ©Cee mes Yej jne nw ~
He´ke=Àefle keÀe keÀu³eeCekeÀejer ªHe ceeveJe kesÀ efueS mece=odefOe leLee Deevebo keÀe keÀejCe nw, lees FmekeÀe efJeveeMekeÀejer ªHe
DeefnlekeÀj ~ keÀYeer-keÀYeer He´ke=Àefle kegÀefHele neskeÀj DeHevee efJeveeMekeÀejer ªHe Yeer efoKeeleer nw ~ Je<ee& $eÝleg peerJeveoeef³eveer
lees nw,Hej DeefleJe=eq<ì Yeb³ekeÀj yeeæ{eW keÀe keÀejCe Yeer yeve peeleer nw ~ yeeæ{ keÀe ¢M³e Del³eble efJeveeMekeÀejer neslee nw ~ nceeje
Iej ³ecegvee veoer mes Leesæ[er ner otjer Hej nw ~ efHeíues efoveeW Ye³ebkeÀj Je<ee& ngF& leLee oes-leerve efove lekeÀ ueieeleej nesleer jner,
ICSE IX & X 291
Hindi Robomate+
efpemekesÀ keÀejCe ³ecegvee keÀe peuemlej yeæ{ ie³ee osKeles-ner-osKeles GmekeÀe Heeveer KesleeW ces Yej ie³ee ~ Helee ®euee efkeÀ ³ecegvee
mes efvekeÀueves Jeeueer SkeÀ venj, pees efmeb®eeF& kesÀ efueS yeveeF& ieF& Leer ~ GmekeÀe yengle yeæ[e Yeeie ìtì ie³ee nw leLee GmekeÀe
peue lesp] eer mes Menj ceW Yej jne nw ~ jse[f ³ees leLee ìer.Jeer. Hej mLeeveer³e He´Meemeve odJeeje Deye ueesieesb keÀes megjef#ele mLeeveeW Hej
®eues peeves mebyebOeer met®evee He´meeefjle keÀer pee jner Leer ~ Ye³eYeerle ueesie DeHevee kegÀí meeceeve GþeS, DeHeves yeeue-ye®®eeW keÀes
meeLe efueS megjef#ele mLeeveeW keÀer Deesj oewæ[s pee jns Les ~ osKeles-ner-osKeles peuemlej yengle yeæ{ ie³ee ~ iejerye ueesieeW keÀer
PeesHeef[æ ³eeB peueceive nes ieF¥ ~ GvekeÀe meeceeve peue ceW lewjves ueiee ~ Gve ueesieeW kesÀ yejleve, keÀHeæ[s Deeefo Heeveer Hej lewjles efoKe
jns Les ~ kegÀí ueesie peeve ye®eeves kesÀ efueS TB®es-TB®es Je=#eeW Hej ®eæ{ ieS Les ~ efJeod³egle Deewj meb®eej J³eJemLee Yeer þHHe nesleer
pee jner Leer ~ nceejs Deeme-Heeme kesÀ ueesie íleeW Hej MejCe efueS ngS Les ~ peuemlej yeæ{lee ner pee jne Lee ~ Menj keÀe DeeOee
Yeeie peueceive nes ®egkeÀe Lee ~ leYeer mesvee keÀer veewkeÀeSB Deeleer efoKeeF& oeR ~ Jes DeHeves meeLe Keeves-Heerves keÀe meeceeve leLee
Dev³e ]peªjer ®eer]pesb ueskeÀj DeeS Les ~ yeeæ{ keÀer efJeveeMeueeruee osj jeef$e lekeÀ ®eueleer jner ~ leye lekeÀ DeveskeÀ cekeÀeve, Hes[æ -
HeewOes {n ®egkesÀ Les leLee peeve-ceeue keÀer Yeejer #eefle nes ®egkeÀer Leer ~ HeéleëkeÀeue nesles-nesles yeeæ{ keÀe He´keÀesHe keÀce nesves ueiee,
Heeveer keÀe mlej Ieìves ueiee ~
nceejs osMe kesÀ DeveskeÀ jep³eeW ceW nj meeue yeeæ{ Deeleer nw efpememes, peve-Oeve keÀer Yeejer #eefle nesleer nw ~ Fme keÀejCe ³es
jep³e Heíeefle keÀer oewæ[ ceW efHeíæ[s ngS nwb ~ yeeæ{ kesÀ keÀejCe efkeÀmeeveeW keÀer ]HeÀmeueW Kejeye nes peeleer nQ leLee HeMeg, Oeve SJeb
J³eeHeej keÀer Yeer Yeejer neefve nesleer nw ~ yeeæ{ DeHeves meeLe ceneceeefj³eeB ner veneR, iejeryeer Deewj YetKe Yeer meeLe ueeleer nw ~
mejkeÀej keÀes ®eeefnS efkeÀ Fve #es$eeW ces yeeæ{eW Hej efve³eb$eCe ueieeves kesÀ efueS þesme GHee³e keÀjs Deewj He´ke=Àefle kesÀ keÀnj mes
osMeJeeefme³eeW keÀes jenle efouee mekesÀ ~
5. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ oseKf eS Deewj ef®e$e keÀes DeeOeej yeveekeÀj JeCe&ve keÀeer pf eS DeLeJee keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe
meerOee mebyebOe ef®e$e mes nesvee ®eeefnS ~
Gllej ë GHe³eg&keÌle ef®e$e ceW kegÀí ye®®es me]HeÀeF& keÀj jns nQ leLee GvekeÀer DeO³eeefHekeÀe GvekeÀe ceeie&oMe&ve keÀj jner nwb ~ Fme
ef®e$e keÀe mebyebOe efkeÀmeer efJeod³eeue³e odJeeje ®eueeS ieS `me]HeÀeF& DeefYe³eeve' mes nw ~ efJeod³eeue³eeW ceW Heé³eë Fme He´keÀej
kesÀ keÀe³e&ke´Àce ®eueeS peeles nQ, efpeveceW efJeod³eeefLe³eeW keÀes Þeceoeve kesÀ efueS He´sefjle efkeÀ³ee peelee nw leLee íe$eeW keÀer
ìesefue³eeB Ssmes #es$eeW ceW peekeÀj me]HeÀeF& keÀjleer nQ, peneB ketÀæ[s-keÀjkeÀì kesÀ {sj pecee jnles nQ, efpemekesÀ keÀejCe DeveskeÀ
He´keÀej keÀer efyeceeefj³eeB HewÀueves keÀe Keleje yevee jnlee nw ~ Ssmeer eqmLeefle Heé³eë Ssmes #es$eeW ceW HeeF& peeleer nw, peneB Pegiieer-
PeeWHeefæ[³eeB DeefOekeÀ nesleer nQ Deewj pees #es$e Yeer[æ -Yeeæ[ mes Yeje neslee nw, Ssmes #es$eeW ceW Heé³eë Ssmes ueesie jnles nQ, efpeveceW
mes DeefOekeÀebMe iejeryeer jsKee mes veer®es jnves Jeeues nesles nQ ~
292 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
DeO³eeHekeÀeW kesÀ meeLe peekeÀj íe$e-íe$eeSB DeveskeÀ He´keÀej kesÀ keÀe³e&ke´ÀceeW odJeeje JeneB kesÀ efveJeeefme³eeW keÀes mJe®ílee
keÀe cenllJe mecePeeles nQ ~ keÀYeer Jes vegkeÌkeÀæ[ veeìkeÀ keÀe meneje uesles nQ, lees keÀYeer ve=l³e-veeefìkeÀeDeeW keÀe ~ Fve íe$e-
íe$eeDeeW keÀes me]HeÀeF& keÀjles osKekeÀj JeneB jnves JeeueeW Hej yengle HeÝeeJe Heæ[lee nw leLee Jes YeefJe<³e ceW DeHeves #es$e keÀes mJe®í
jKeves keÀe Jee³eoe keÀjles nQ ~
SkeÀ yeej cegPes Yeer Fmeer He´keÀej kesÀ keÀe³e&ke´Àce ceW Yeeie uesves keÀe DeJemej HeéHle ngDee ~ leye ceQ keÀ#ee Deeþ keÀe efJeod³eeLeea
Lee ~ nceejer keÀ#ee keÀer Deesj mes keÀ#ee DeO³eeefHekeÀe Þeerceleer veerje kesÀ mebj#eCe ceW veiej kesÀ Ssmes #es$e ceW me]HeÀeF& DeefYe³eeve
®eueeves keÀer ³eespevee yeveeF& ieF&, peneB ®eejeW Deesj ketÀ[æ e-keÀjkeÀì efyeKeje Heæ[e Lee, efpemeceW mes ogie¥Oe Dee jner Leer leLee Gme
ketÀ[æ s Hej cekeÌKeer-ce®íj HeveHe jns Les ~ peye nceves Gme #es$e keÀes me]HeÀeF& Megª keÀe,r lees JeneB jnves Jeeues ye®®es nceW DeeM®e³e&®eefkeÀle
neskeÀj osKeves ueies ~ GveceW mes DeefOekeÀebMe otj Keæ[s neskeÀj kesÀJeue nceW Ietj jns Les, Hejbleg Oeerjs-Oeerjs GveceW mes SkeÀ-oes ye®®es
nceejs efvekeÀì DeeS Deewj nceejs meeLe Jes Yeer me]HeÀeF& DeefYe³eeve ceW pegì ieS ~ ³en osKekeÀj nceW yesno KegMeer ngF& ~ GmekesÀ
yeeo Gme #es$e kesÀ DeefOekeÀebMe ye®®es me]HeÀeF& keÀjves ceW pegì ieS ~ nceejer keÀ#ee DeO³eeefHekeÀe yeesueer, ``³ener lees nce ®eenles
Les efkeÀ ³eneB kesÀ ye®®eeW keÀes Yeer meH]eÀeF& keÀjves keÀer HeśjCee efceues leLee Jes mJe®ílee kesÀ cenllJe keÀes Yeueer-YeeBefle mecePe uebs ~
nceejer DeO³eeefHekeÀe ves JeneB kesÀ ye®®eeW keÀes Keeves kesÀ efueS kegÀí ìeefHeÀ³eeb@ leLee HeÀue osles ngS GvnW me]HeÀeF& kesÀ mebyebOe ceW kegÀí
cenllJeHetCe& yeeleW mecePeeF&, efpevnW Gve ye®®eeW ves yengle O³eeveHetJe&keÀ megvee Deewj kegÀí yeæ[s ye®®eeW ves DeeMJeemeve efo³ee efkeÀ
Deeies mes Jes DeHeves #es$e keÀer me]HeÀeF& keÀe Hetje Gllejoeef³elJe Kego ner efveYeeSBies ~
nceejer keÀ#ee kesÀ efJeod³eeefLe&³eeW ves Fme Þeceoeve ceW GlmeenHetJe&keÀ Yeeie veneR efue³ee ~ Jes Gmes DeHeveer nwefme³ele leLee
Heéfle<þe kesÀ efJe©odOe mecePeles Les, Hej Jes DeO³eeefHekeÀe keÀer Hewveer ve]pej mes ve ye®e mekesÀ ~ peye nce ueewìkeÀj Dee jns Les, lees
DeO³eeefHekeÀe ves efyevee efkeÀmeer keÀe veece efueS mecePee³ee, ``keÀesF& Yeer keÀece íesìe ³ee yeæ[e veneR neslee ~ Þece keÀjves mes
J³eefkeÌle íesìe veneR nes peelee, yeequkeÀ GmekeÀe mecceeve yeæ{ peelee nw ~'' GvneWves ieebOeer peer keÀe GoenjCe osles ngS keÀne
efkeÀ Jes DeHeves DeeÞece keÀe nj keÀece DeHeves neLeeW mes efkeÀ³ee keÀjles Les, ³eneB lekeÀ efkeÀ DeHeves Meew®eeue³e keÀer me]HeÀeF& Yeer ~
GvekeÀer yeele Gve efJeod³eeefLe&³eeW keÀer mecePe ceW Yeer Dee ieF&, pees Gme keÀe³e& keÀes n³e ¢eq<ì mes osKe jns Les ~
6. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ osefKeS Deewj SkeÀ meejieefYe&le He´mleeJe efueefKeS efpemekeÀe mebyebOe He´mlegle ef®e$e mes nesvee
DeefveJee³e& nw ~
Gllej ë He´mlegle ef®e$e osKekeÀj mHe<ì neslee nw efkeÀ ³en SkeÀ næ[leeue keÀe ¢M³e nw ~ efkeÀmeer Jeie& ³ee J³eJemee³e mes mebyebeOf ele ueesie
DeHeveer ceeBieeW kesÀ meceLe&ve ceW ³en næ[leeue keÀj jns nQ ~ keÀF& yeej næ[leeue keÀe mebyebOe efkeÀmeer keÀevetve, efve³ece, efveCe&³e, Ieìvee
efme×eble ³ee JekeÌleJ³e mes efJejesOe He´keÀì keÀjves kesÀ efueS Yeer efkeÀ³ee peelee nw ~ ueesie meæ[keÀesb Hej Gllej Deeles nQ ~ HeóMe&ve,
leesæ[HeÀesæ[, veejsyeepeer, Deeiepeveer, uetìHeeì, ceej keÀeì Deeefo FmekesÀ efJeefYevve ªHe nwb ~
ICSE IX & X 293
Hindi Robomate+
Yeejle ceW næ[leeue ³ee efJejesOe keÀe Fefleneme yengle Hegjevee veneR nw ~ FmekeÀe He´®eb[ ªHe Je mJeªHe Deewo³d eeseif ekeÀ ke´Àebefle
mes ÞeefcekeÀ Jeie& ceW peeie=elf e Dee ieF& ~ Jes DeHeves Mees<eCe keÀe efJejesOe keÀjves ueies ~ cepeotj mebIe yeveeS ieS pees God³eesieeW, efceueeW,
keÀejKeeveeW leLee íesìer HewÀefkeÌì³^ eeW kesÀ keÀefce&³eeW kesÀ efnleeW keÀer j#ee keÀjves ueies ~ Oeerj-s Oeerjs mebIe ³ee ³etevf e³eve yeveeves keÀe He´®eueve
meejs J³eJemee³eeW Je JeieeX lekeÀ HewÀue ie³ee ~
næ[leeue keÀe JeemleefJekeÀ Deewef®el³e lees Del³eble HeefJe$e Je mekeÀejelcekeÀ nw, Hejbleg mece³e kesÀ meeLe FmekeÀe HeéªHe Ye´<ì nes
jne nw ~ Deye ³en SkeÀ Ye³eeJen leLee efJeOJebmeelcekeÀ Meyo keÀe He³ee&³e yevelee pee jne nw ~ Fme Meyo keÀes J³eJenej ceW leYeer
uee³ee peelee Lee peye J³eJemLee ³ee ceeefuekeÀ Meebelf eHetJe&keÀ ceeBieeW Hej efJe®eej keÀjves kesÀ efueS lew³eej ve nes ~ Ssmeer efmLeefle ceW
J³eJemLee ³ee ceeefuekeÀeW keÀes mece³e meercee oer peeleer Leer leeefkeÀ Jes efJe®eej keÀj mekeWÀ ~ Debelf ece mece³e meercee yeerle peeves kesÀ yeeo
ner mebIeyeodOe ueesie keÀece yebo keÀjkesÀ meæ[keÀeW Hej Glejles Les ~ Fme He´keÀej keÀer næ[leeue keÀes GodoMs ³e Hetjer J³eJemLee keÀe efJejesOe
keÀjvee Je DeHeves mecemle mecegoe³e keÀe keÀu³eeCe keÀjvee neslee Lee ~ J³eefkeÌleiele efnleeW ³ee keÀejCeeW kesÀ efueS næ[leeue veneR nesleer
Leer ~
Deepe næ[leeue keÀe mJeªHe yeoue ®egkeÀe nw ~ FmekeÀer He´ke=Àefle efJeveeMekeÀ, mJeeLeea leLee SkeÀebieer nesleer pee jner nw ~
FmekeÀe keÀe³e&#es$e efJemle=le nesles nesles Demeerce yevelee pee jne nw ~ ceneveiejeW ceW Mee³eo ner keÀesF& Ssmee efove yeerlelee nes peye
keÀesF& Yeer Jeie& ³ee mecegoe³e næ[leeue Hej ve nes ~ efceueeW Je íesìs God³eesieeW ceW lees ³en Deece He´Je=elf le nes ie³eer nw ~ peneB keÀesF&
íesìer meer yeele ³ee Ieìvee ngF,& JeneR ®eej ín ueesie FkeÀÆs neskeÀj veejs ueieeves ueieles nwb ~ Ssmeer næ[leeueW Heé³eë efvepeer mJeeLeeX
Je keÀejCeeW mes ngDee keÀjleer nw ~
SkeÀ mece³e Lee peye mejkeÀejer keÀe³ee&ue³eeW, ef®eefkeÀlmeeue³eeW, efJeod³eeue³eeW, ceneefJeod³eeue³eeW, efJeMJeefJeod³eeue³eeW leLee
Dev³e meeJe&peefvekeÀ efnle kesÀ Heéfle<þeveeW ceW næ[leeue mes Hejnspe efkeÀ³ee peelee Lee ~ FveceW mes keÀF& #es$eeW ceW næ[leeue keÀes iewj
keÀevetveer Ieesef<ele efkeÀ³ee ie³ee Lee ~ [e@keÌìjeW ceW næ[leeue keÀer Deeole veneR Leer, Hejbleg Deepe [e@keÌìj, JekeÀerue, DeO³eeHekeÀ,
keÀce&®eejer Deewj ³eneB lekeÀ efkeÀ ye@keÀJeeues Yeer næ[leeueW keÀjves ueies nQ ~ Deepe meejer vewelf ekeÀleeSB #eerCe nes jner nQ ~ J³eJemee³eeW
mes peg[æ er ceeveJeer³e Je HeefJe$e YeeJeveeSB meceeHle nesleer pee jner nQ ~ [ekeÀIejeW Je jsuekeÀefce&³eeW keÀer næ[leeueW Deece Deeoceer keÀe
peerJeve otYej keÀj osleer nQ ~ yemeeW mes pegæ[s HeéfOekeÀjCe Yeer næ[leeueeW ceW Meeefceue nes jns nwb ~ GOej ì^keÀeW kesÀ ceeefuekeÀ lesue
keÀerceleeW, ®egbieer, ìesue ìwkeÌme pewmes cegooeW keÀes ueskeÀj DeeS efove `Heefn³ee peece' keÀjkesÀ yewþ peeles nwb ~ ì^keÀeW keÀer næ[leeue mes
osMe keÀer Yeejer #eefle nesleer nw ~ HeÀue, meefype³eeB, otOe, Deb[s Deeefo peuoer Kejeye nesvesJeeues GlHeeokeÀ DeHeves DeHeves iebleJ³e
lekeÀ veneR Heng®B e Heeles Deewj Heæ[s Heæ[s meæ[-ieue peeles nwb ~ God³eesieeW kesÀ efueS keÀ®®ee ceeue veneR Heng®B e Heelee ~ Tpee& mebmeeOeveeW
keÀe HeefjJenve ©keÀ peelee nw Deewj GlHeeove keÀe³e& þHe nes peelee nw ~
DeepekeÀue J³eeHeejer Jeie& Je ogkeÀeveoej Yeer næ[leeueW keÀjves ueies nQ ~ Jes `Jewì HeĆeeueer' keÀe efJejesOe keÀjW ³ee efkeÀmeer Deewj
veerelf e keÀe efJejesOe keÀjvee DeHevee Oece& mecePeves ueies nQ ~ GvnW ³en Helee veneR efkeÀ Fme He´keÀej Jes DeHeveer ner neefve keÀj jns nQ ~
ceb[ue keÀceerMeve mes Deej#eCe keÀe cegodoe Ssmee Gþe efkeÀ GmekeÀe efpevve yeej yeej efvekeÀuekeÀj Deece pevelee keÀes HeÝeeefJele keÀj
jne nw ~ DeYeer-DeYeer Deej#eCe kesÀ efJejesOe ceW [e@keÌìj keÀF& efoveeW lekeÀ næ[leeue Hej jns ~
næ[leeueesb kesÀ meeLe peye lees[æ -HeÀes[æ keÀer ieefleefJeefOe³eeB peg[æ peeleer nQ, lees osMe keÀes Yeejer #eefle Heng®B eleer nw ~ Deeiepeveer,
uetìHeeì, ceej keÀeì Je ³eelee³eele DeJe©× keÀjvee efkeÀmeer kesÀ efnle ceW veneR ~ Heé³eë næ[leeueer ueesieeW ceW ieg[b elelJe Je meceepe
efJejesOeer jepeveerelf ekeÀ ueesie IegmekeÀj uetìHeeì Je meeæ[ HeÀtkB eÀ keÀjles nQ ~ Fme mes Yeejer leveeJe Hewoe neslee nw ~ keÀF& yeej næ[leeueW
meebHeóeef³ekeÀ jbie ues uesleer nQ ~ Ssmes ceW meeceeefpekeÀeW keÀes meleke&À jnvee ®eeefnS Deewj DeHeÀJeeneW Hej efJeMJeeme veneR keÀjvee
®eeefnS ~
Yeejle keÀer ve³eer Heer{æ er keÀes peeieªkeÀ jnves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ~ nceW ³en mecePevee ®eeefnS efkeÀ MeebefleHetJe&keÀ {bie mes
Yeer DeHeveer yeele keÀner pee mekeÀleer nw ~ ³eefo efHeÀj Yeer Gef®ele ceeBie veneR ceeveer peeleer ³ee mecem³ee keÀe meceeOeeve veneR
efvekeÀuelee ~ lees Meebelf eHetCe& efJejesOe efkeÀ³ee peevee ®eeefnS leeefkeÀ meceepe Je osMe keÀer efkeÀmeer He´keÀej keÀer #eefle ve nes ~
294 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
7. veer®es efoS ieS ef®e$e keÀes O³eeveHetJe&keÀ oseKf eS Deewj SkeÀ meejieefYe&le He´mleeJe efueefKeS, efpemekeÀe meerOee mebyebOe He´mlegle ef®e$e mes nesvee
DeefveJee³e& nw ~
Gllej ë He´mlegle ef®e$e ceW íesìs íesìs ye®®es cepeotjer keÀjles ngS efoKeeF& osles nQ ~ Fme He´keÀej Fme ef®e$e keÀe meerOee mebyebOe yeeue
ÞeefcekeÀ mecem³ee kesÀ meeLe nw ~ yeeue Þece efkeÀmeer Yeer meceepe Je je<ì^ kesÀ efueS meyemes yeæ[e keÀuebkeÀ ceevee ie³ee nw ~
Debleje&<ìê³r e mlej Hej efJeefYevve mebmLeeSB Je iewj mejkeÀejer mebieþve Deewj keÌueye Fme DeefYeMeeHe kesÀ Gvcetueve kesÀ efueS efJeMJe mlej
Hej He´³eeme keÀj jns nQ ~
Heé³eë osKeves ceW Deelee nw efkeÀ efpeme Dee³eg ceW ye®®es efJeod³eeue³e keÀer HeesMeekeÀ HenvekeÀj, meeHeÀ megLejs yevekeÀj leLee
HegmlekeÀeW keÀe yewie GþekeÀj Heæ{ves peeles nwb, Gme Dee³eg kesÀ ye®®es efJeefYevve #es$eeW ceW keÀece keÀj jns nesles nQ ~ KesleeW,
ogkeÀeveeW, {eyeeW, HewÀkeÌìefj³eeW, ueIeg God³eesieeW, YeJeve efvecee&Ce Deeefo mes pegæ[s npeejeW ueeKeeW yeeue cepeotj nwb ~ keÀF&
efJe<ewues, IeelekeÀ Je DemJeemLekeÀj J³eJemee³eeW mes Yeer yeeue ÞeefcekeÀ peesæ[s pee jns nQ ~ HeìeKes, DeeefleMeyeepeer, yeeræ[er
God³eesie Je jmee³eefvekeÀ God³eesieeW ceW Yeer Fve DeyeesOe ye®®eeW mes cepeotjer keÀjJeeF& peeleer nQ ~
keÀne peelee nQ efkeÀ ye®®es osMe keÀe YeefJe<³e nesles nQ ~ Deepe keÀe ye®®ee keÀue keÀe veslee, [e@keÌìj, Fbpeerefve³ej,
Jew%eeefvekeÀ, MeesOeeLeea, efMe#eeMeem$eer, J³eeHeejer, keÀueekeÀej Deeefo kegÀí Yeer nes mekeÀlee nw ~ Deleë meceepe, GlHeeokeÀeW leLee
je<ì^ vesleeDeeW keÀe ³en Hejce keÀle&J³e yeve peelee nw efkeÀ Fve vevnW DeefJekeÀefmele HetÀueeW keÀes efJekeÀeme mes HetJe& ner cegjPee peeves kesÀ
efueS efJeJeMe ve keÀjW ~
efJeMJe kesÀ keÀF& osMeeW, efJeMes<ekeÀj SefMe³eeF& osMeeW ceW keÀjes[æ eW ye®®es DeHeves ye®eHeve mes ner Jebe®f ele efkeÀS pee jns nwb ~ keÀF&
ye®®eeW keÀes ceej Heerì leLee ket́Àj J³eJenej oJeeje yeeue cepeotjer kesÀ efueS yeeO³e efkeÀ³ee pee jne nw ~ kegÀí ye®®eeW keÀe DeHenjCe
keÀjkesÀ Gvemes efJeefJeOe #es$eeW ceW yeueHetJe&keÀ keÀece keÀjJee³ee pee jne nw ~ kegÀí osMeeW ceW keÀF& Ssmes #es$e Yeer osKes ieS peneB ye®®eeW
keÀes yes®e efo³ee peelee nw Deewj GvnW Kejeroves Jeeues GvekeÀe YejHetj Mees<eCe keÀjles nQ ~
Debleje&<ìê³r e Þece mebieþve keÀe Devegceeve nw efkeÀ efJekeÀemeMeerue osMeeW ceW 25 keÀjes[æ mes Yeer DeefOekeÀ Ssmes yeeue cepeotj nQ
efpemekeÀer Dee³eg 5 mes 14 Je<e& kesÀ yeer®e nw ~ FveceW mes 6% ye®®es SefMe³ee ceW, 32% DeHe´ÀerkeÀe ceW leLee 7 % oef#eCeer
DecesefjkeÀe ceW keÀece keÀj jns nQ ~ keÀece keÀjles mece³e GvekeÀe meecevee KelejveekeÀ DeHeefMe<ì mes neslee nw, pees iebYeerj mJeemLe
mecem³eeSB Hewoe keÀj mekeÀlee nw ~ yeeueÞece keÀe cegK³e keÀejCe efveOe&velee Je DeYeeJeie´mlelee nw ~ Ssmee Yeer osKee ie³ee nw efkeÀ
keÀF& efveOe&ve ceelee efHelee DeHeves ye®®eeW keÀes efkeÀmeer HewÀkeÌìjer ceeefuekeÀ GmekeÀer peerJeve ³eeHeve Je Deenej keÀer DeeJeM³ekeÀleeDeeW
ceW keÀìewleer ueiee oslee nw ~ Ssmeer oMee ceW ye®®ee efvecvemlejer³e ceeveJe keÀer peerJeveMewueer peerves kesÀ efueS efJeJeMe nes peelee nw ~
efkeÀleveer ueppeepevekeÀ JeemleefJekeÀlee nw efkeÀ yeeue Þece keÀer ¢ef<ì mes Yeejle ceW yeeue cepeotjeW keÀer mebK³ee meJeex®®e nw ~
Devegceeve yeleeles nQ efkeÀ Yeejle ceW 60 mes 115 ueeKe yeeue ÞeefcekeÀ nQ ~ FveceW mes DeefOekeÀlej ke=Àef<e #es$eeW, HewefkebÀie, Iejsuet
ICSE IX & X 295
Hindi Robomate+
veewkeÀj, jlveeW kesÀ HelLej Hee@euf eMe keÀjves, HeìeKeeW keÀer HewÀkeÌìefj³eeW, yeeræ[er kesÀ keÀejKeeveeW, Kesue keÀe meeceeve yeveevesJeeues kegÀìerj
God³eesieeW Je ketÀæ[e Gþeves pewmes J³eJemee³eeW mes pegæ[s ngS nwb~ ³es yeeue ÞeefcekeÀ DeveHeæ{ ³ee veececee$e kesÀ Heæ{s efueKes nesles nQ ~
FveceW mes DeefOekeÀlej yeerceej Heæ[ peeles nQ Deewj DekeÀeue ce=l³eg keÀes HeéHle nesles nw ~ Ssmes ye®®eeW keÀer Deewmele Dee³eg He®eeme mes
THej lekeÀ veneR HengB®e Heeleer ~
yeeue ÞeefcekeÀ kesÀ meJee&efOekeÀ Mees®eveer³e GoenjCe keÀvee&ìkeÀ keÀer jsMece keÀer efceueeW, leefceuevee[g kesÀ DeeefleMeyeepeer kesÀ
keÀejKeeveeW leLee Gllej HeósMe keÀe keÀeueerve God³eesie ceW osKes pee mekeÀles nQ ~ Yeejle mejkeÀej Fme leL³e mes Heefjef®ele nw Deewj
Fmeereuf eS yebOegDee leLee yeeue Þece kesÀ efJeª× DeveskeÀ keÀevetve yeveeS ieS nw~ Fve keÀevetveeW keÀes De®íer lejn mes ueeiet veneR
efkeÀ³ee peelee ~ Fmeer keÀejCe meceepe Jes osMe mes ³en yegjeF& DeYeer lekeÀ otj veneR keÀer pee mekeÀer ~
efomebyej, 1996 ceW Yeejleer³e meJeex®®e v³ee³eeue³e ves Yeejleer³e ye®®eeW kesÀ He#e ceW Sself eneefmekeÀ efveCe&³e efue³ee nw ~ Fme
efveCe&³e kesÀ Devegmeej Gve ceeefuekeÀeW keÀes obe[f le keÀjves keÀe HeéJeOeeve nw, pees ye®®eeW keÀes KelejveekeÀ J³eJemee³e ceW OekesÀueles nwb ~
Deieues ner Je<e& 1997 ceW meJeex®®e v³ee³eeue³e ves Yeejleer³e `je<ìê³r e ceeveJeeefOekeÀej Dee³eesie' (Sve.S®e.Deej.meer.) keÀes
DeeosMe oskeÀj yebOegDee cepeotjer kesÀ efJeª× meYeer jep³eeW keÀe He³e&Jes#eCe keÀjves keÀes keÀne ~ jep³e mejkeÀejeW ves Ssmes yeeue
cepeotjeW kesÀ GoenjCe {t{Bæ ves kesÀ efueS keÀF& meJex#eCe keÀjJeeS ~ kegÀí ceeefuekeÀesb keÀes DeefYe³egkeÌle Yeer yevee³ee ie³ee Hejbleg keÀesF&
Yeer pesue ceW yebo veneR efkeÀ³ee pee mekeÀe~
yeeue cepeotjer kesÀ Fme keÀuebkeÀ keÀes efceìeves kesÀ efueS Hetjs osMe kesÀ Heýeg× veeieefjkeÀeW keÀes Deeies Deevee ®eeefnS~ iewj
mejkeÀejer mebieþveeW keÀer mene³elee mes He´l³eskeÀ ye®®es keÀer efMe#ee keÀe HeéJeOeeve keÀjJeevee ®eeefnS ~ Deeme-Heeme IejeW
³ee Dev³e #es$eeW ceW yeeue ÞeefcekeÀeW keÀer peevekeÀejer ueskeÀj GvnW efMe#ee keÀer Deesj He´Je=lle keÀjvee ®eeefnS ~ mejkeÀej odJeeje yeveeS
ieS keÀevetve keÀe Heeueve keÀjves kesÀ efueS nceeje men³eesie DeefveJee³e& nw ~
DeefveJee³e& nw ~
Gllej ë He´mlegle ef®e$e ceW oes 12-13 Je<e& keÀer yeeefuekeÀeSB oMee&³eer ieF& nQ ~ Jen oesveeW SkeÀ veue kesÀ Heeme yewþer ngF& nQ ~ veue
ceW yengle lespe Heeveer Dee jne nw efpemes osKekeÀj Jes oesveeW DeHe´l³eeefMele ªHe mes He´mevve nes jner nQ ~ Ssmee He´leerle nes jne nw pewmes
yengle efoveeW kesÀ yeeo GvnW veue ceW Heeveer keÀer HeéeqHle ngF& nes ~ GvekeÀer nBmeer Ssmeer nw pewmes yengle mece³e kesÀ HeM®eeled peye yeeoue
yejmeles nQ lees ueesie KegMeer mes Petce Gþles nQ ~
peue peerJeve nw ~ peue kesÀ efyevee peerJeve keÀe DeeqmlelJe veneR nw ~ jnerce keÀefJe ves peue kesÀ cenlJe keÀes oMee&les ngS
efueKee nwö
296 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
``jefnceve Heeveer jeefKe³es efyeve Heeveer meye metve ~

Heeveer ie³es ve Tyejs ceesleer ceeveg<e ®etve'' ~~
HeéefCecee$e kesÀ peerJeve keÀe DeeOeej peue nw ~ peue kesÀ efyevee peerJeve keÀer mecYeeJevee keÀoeef®ele DemecYeJe nw ~ nceejs
osMe ceW Fme mece³e peue mebkeÀì yengle DeefOekeÀ nw ~ DeeHeves DekeÌmej veueeW Hej HeéleëkeÀeue mes ner yele&veeW keÀer Yeer[æ osKeer nesieer ~ Heeveer
kesÀ efueS ueesieeW keÀes Peieæ[les Yeer osKee nesiee ~ nceejer mejkeÀej He´ke=Àefle HeóÊe peue meyekeÀes HeéHle keÀjeves ceW meJe&Lee DeMekeÌle
nw ~ Fme ef®e$e kesÀ ceeO³ece mes Fmeer YeeJe keÀer DeefYeJ³eefkeÌle nes jner nw ~
³en SkeÀ keÀmyes keÀe ef®e$e nw peneB Hej JeneB kesÀ efveJeeefme³eeW ves yengle efoveeW mes peue mebmLeve DeefOekeÀejer³eesb mes keÀmyes ceW
peue keÀer J³eJmeLee kesÀ efueS DeveskeÀ HeéLe&vee-He$e efo³es ~ yeæ[s mecetn ceW SkeÀef$ele neskeÀj yeej-yeej peue mebkeÀì keÀer efMekeÀe³ele
keÀer ~ GvneWves ³en Yeer yelee³ee efkeÀ kegÀSB metKe ie³es nQ Je veue ketÀHe J³eLe& nes ie³es nQ ~ ³eneB kesÀ efveJeemeer H³eeme mes J³eekegÀue nQ
leLee HeMegDeeW kesÀ efueS Yeer Heeveer keÀer J³eJemLee veneR nw ~ yeej-yeej peeves Hej Mee³eo DeefOekeÀeefj³eeW keÀes o³ee Dee ieF& Deewj
GvneWves Gme #es$e ceW HeeFHe ueeFve efyeíJee oer ~Deye HeeFHe ueeFve lees efyeí ieF& Hejvleg HeeFHe ceW Heeveer veneR Lee ~ Hegveë meYeer
#es$eJeeefme³eeW ves HeósMe keÀer mejkeÀej mes DeHeveer keÀefþveeF& yeleeF& ~ GmeceW Yeer SkeÀ -oes cenerves ueie ie³es ~ keÀF& yeej lees peue
mebmLeeve mes Heeveer keÀe ìQkeÀj YespekeÀj ueesieeW keÀer keÀefþveeF& keÀes otj efkeÀ³ee ie³ee, uesefkeÀve ³en mLee³eer meceeOeeve veneR Lee ~
Hegveë kegÀí ueesie meerOes cegK³ecev$eer kesÀ Heeme Heng®B es Deewj DeHeveer oerve-oMee keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee ~ cev$eer peer ves ueesieeW kesÀ keÀ<ì keÀes
mecePee Deewj legjvle DeHeves DeOeervemLe DeefOekeÀeefj³eeW keÀes keÀæ[s DeeosMe oskeÀj legjvle keÀe³e&Jeener keÀjves kesÀ efueS keÀne ~
HeefjCeecemJe©He JeneB kesÀ efveJeeefme³eeW keÀer cesnvele jbie ueeF& Deewj Deepe veueeW ceW Heeveer Deeves ueiee efpemes osKekeÀj ³en oesveeW
yeeefuekeÀeSB Del³evle He´mevve nQ leLee mecHetCe& keÀmyes kesÀ efveJeeefme³eeW keÀer mecem³ee keÀes Yeer meceeOeeve nes ie³ee ~
³en keÀneveer yeleeleer nw efkeÀ mener efoMee ceW HeefjÞece keÀjves mes meHeÀuelee DeJeM³e efceueleer nw ~
DeefveJee³e& nw ~
Gllej ë He´mlegle ef®e$e ceW mesvee kesÀ ®eej DeHeÀmej efoKeeF& os jns nQ ~ Jes mesvee keÀer Jeoea Henves ngS nQ ~ GvekesÀ oes veJe³egJekeÀ Keæ[s
ngS nQ pees mesvee kesÀ peJeeve DeLee&led DeHeÀmejeW kesÀ mene³ekeÀ He´leerle nesles nQ ~ yeer®e ceW Keæ[s oes DeHeÀmejeW keÀer yeeBneW ceW SkeÀ
ye®®ee nw pees mesvee kesÀ peJeeve DeLee&led DeHeÀmejeW kesÀ mene³ekeÀ He´leerle nesles nQ~ yeer®e ceW Keæ[s oes DeHeÀmejeW keÀer yeeBneW ceW SkeÀ
ye®®ee nw pees leewefue³ee ceW efueHeìe ngDee nw~ Jes meye yeæ[s H³eej mes Gme ye®®es keÀes osKe jns nQ~
SkeÀ yeej keÀer yeele nw efkeÀ Yeejleer³e meercee jsKee Hej De®eevekeÀ DeelebkeÀJeeefo³eeW ves nceuee keÀj efo³ee ~ meb³eesie keÀer
yeele lees ³en Leer efkeÀ nceejs peJeeve meeJeOeeve Les Deleë GvekesÀ Deeke´ÀceCe keÀe cegBn-leesæ[ peJeeye efo³ee ie³ee ~ oesveeW lejHeÀ
mes ieesefue³eeW keÀer OeeB³e-OeeB³e megveeF& os jner Leer~ yeæ[er Ye³ebkeÀj HeefjeqmLeefle GlHevve nes ieF& Leer nceejer mesvee kesÀ DeHeÀmejeWb Je
ICSE IX & X 297
Hindi Robomate+
peJeeveeW ves yeæ[er kegÀMeuelee mes Gve Hej keÀeyet Heeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee peye Jes Oeerjs-Oeerjs Yeeieves keÀer keÀeseMf eMe keÀj jns Les leYeer
nceejs peJeeveeW ves GvekesÀ keÀF& peJeeve {sj keÀj efo³es ~ Gmeer mece³e ces]pej HeewjÀ<e keÀes Keyej efceueer efkeÀ jeceJeerj veecekeÀ peJeeve
keÀer Helveer ieYee&JemLee ceW ooeX mes keÀjen jner Leer~ GvneWves legjvle Gmes Heeme ner kesÀ mewevf ekeÀ DemHeleeue ceW Yeleea keÀjves kesÀ DeeosMe
Heóeve efkeÀ³es ~ ueieYeie oes Iebìs keÀer ceMekeÌkeÀle kesÀ HeM®eeled Gme veejer ves SkeÀ keÀv³ee keÀes pevce efo³ee ~ leye lekeÀ meeje ³eg×
meceeHle nes ®egkeÀe Lee Deewj meYeer DeHeÀmej Deewj peJeeve meercee mes JeeHeme Dee ®egkesÀ Les~ ueewìves kesÀ HeM®eeled GvnW peye ³en MegYe
mecee®eej efceuee lees Jes yengle KegMe ngS ~ ye®®eer keÀes leewefue³ee ceW ueHesìkeÀj GvekesÀ Heeme uee³ee ie³ee Gve DeHeÀmejeW ves ye®®eer
keÀes DeHeveer yeeBneW ceW Gþe³ee Deewj F&MJej keÀes Oev³eJeeo efo³ee efkeÀ ns HeÝeg letves Ssmes keÀefþve mece³e ceW peye DeelebkeÀJeeefo³eeW
kesÀ nceues kesÀ mece³e DeHeÀje-leHeÀjer ce®e ieF& Leer leye oes peeveeW keÀes efpevoieer oer~
DeHeveer Fme meHeÀuelee Hej GvnW n<e& ngDee Deewj GvneWves Gme ye®®eer keÀe veece Jeerje jKee Deewj Gmes GmekeÀer ceeB kesÀ Heeme
JeeHeme Yespe efo³ee ~
DeefveJee³e& nw ~
Gllej ë He´mlegle ef®e$e ceW HeeB®e efm$e³eeB efoKeeF& os jner nQ ~ Jes SkeÀ veueke=ÀHe (mecejmeereyf eue) mes Heeveer Yej jner nQ ~ mecej kesÀ HeeFHe
ceW SkeÀ Hee@ueereLf eve yeeBOe jKeer nw, keÌ³eeWekf eÀ mecej kesÀ Heeveer keÀe yeneJe lespe neslee nw ~ Hee@ueereLf eve mes Heeveer Yejvee Deemeeve nes
peelee nw ~ veueketÀHe kesÀ Heeme Heeveer Yejves kesÀ efueS yengle meejs yelewve Deewj HueeeqmìkeÀ keÀer kesÀve Yeer jKeer ngF& nw ~ efm$e³eeW kesÀ
Heerís SkeÀ Deeoceer yeeuìer ueskeÀj Fmeer Deesj Deelee efoKeeF& os jne nw ~ Fme ef®e$e keÀes osKekeÀj mHe<ì He´leerle neslee nw efkeÀ
nceejs osMe ceW peue keÀe Ye³ebkeÀj mebkeÀì nw ~ ceveg<³e kesÀ Mejerj keÀer vemeeW kesÀ meceeve Yeejle ceW DemebK³e veefo³eeB yen jner nQ
leLeeefHe ³eneB Heeveer keÀe DeYeeJe nw ~ ueesie Heeveer keÀer Keespe ceW keÀYeer Fme veue Hej keÀYeer Gme nw[HebHe Hej lees keÀYeer keÀneR Deewj
YeìkeÀles efHeÀjles nQ ~ Heeveer efkeÀlevee DeeJeM³ekeÀ nw Fme yeele keÀes mHe<ì keÀjles ngS mJe³eb jnerce keÀefJele ves efueKee nwö
jefnceve Heeveer jeefKe³es efyeve Heeveer meye metve
Heeveer ie³es ve Tyejs, ceesleer ceevegme ®etve ~
peue efJeMJe keÀe Deefle efJeue#eCe êJe nw~ me=e<q ì kesÀ DeeefokeÀeue mes ner peye F&MJej ves mebmeej keÀer j®evee keÀer GvekesÀ peerJeve
keÀe DeeOeej peue yevee ~ Deepe ³esn Del³evle Keso keÀe efJe<e³e nw efkeÀ F&MJej HeóÊe Fme DeLeen Heéke=ÀeflekeÀ mecHeoe keÀe ner
peerJeve ceW DeYeeJe nes ie³ee nw ~ F&MJej ves peue m$eesleeW keÀer keÀceer veneR keÀer Hejvleg ceveg<³e ves Gve peue m$eesle keÀer TB®eeF& ceW
De®eevekeÀ Je=e× f ³ee keÀceer, peue m$eesleeW keÀe DeHe´l³eeefMele ªHe mes Ieìvee DeLeJee yeæ{vee peue-mebkeÀì keÀe efnmmee nw ~
Deepe peue kesÀ DeYeeJe keÀer pees eqmLeefle nw Gmes osKekeÀj He´leerle neslee nw efkeÀ ³eefo ³ener neue jne lees efvekeÀì YeefJe<³e
ceW peue ve efceueves kesÀ keÀejCe HeéefCe³eesW keÀer ce=l³eg nes mekeÀleer nw~
298 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
yeæ[-s yeæ[s ®eewjeneW Hej Heevejer kesÀ efueS uecyeer keÀleejW, efmej Hej Ieæ[eW ceW otj mes Heeveer ueeleer ceefnueeSB, peien-peien Hej
osKeer pee mekeÀleer nQ ~ Deepe veueketÀHeeW keÀe peue-mlej keÀeHeÀer veer®es pee ®egkeÀe nw ~ veefo³eeB Yeer Heeveer keÀer keÀceer kesÀ keÀejCe
ke=ÀMekeÀe³e efoKeeF& Heæ[leer nQ ~ pees osMe-He´ke=Àefle keÀe Heeuevee keÀne peelee Lee, JeneR Hej peue keÀer keÀceer nesvee yeæ[e
nem³eemHeo efJe<e³e nw ~
³en yeæ[e iecYeerj ef®evleve keÀe efJe<e³e nw efkeÀ Fme DeLen peue mecHeoe keÀe veeMe De®eevekeÀ kewÀmes nes ie³ee ~ DeeefKej
GmekeÀe keÌ³ee keÀejCe efove-Heéfleefove Je=#eeW keÀer keÀìeF& nw ~ Je=#eeW keÀer keÀìeF& mes Je<ee& yeeefOele ngF& nw~ peye mece³e Hej Je<ee& ner
veneR nesieer lees veefo³eeW ceW Heeveer keÀneB mes Dee³esiee? Deefle Heéef®eve keÀeue mes ner nceejs osMe ceW Je=#eeW keÀe DeO³eeeqlcekeÀ cenÊJe
jne nw ~ FvekeÀer Hetpee-De®e&vee keÀer peeleer jner nw ~ ³en ceeveJe peerJeve keÀer megKe-mece=e× f kesÀ meeOekeÀ nQ ~ ³ener Je=#e yeeoueeW
keÀe Dee»eve keÀjles nQ Hejvleg ogYee&i³e keÀer yeele nw efkeÀ peye pebieue ner keÀì pee³eWies lees Dee»eve keÀewve keÀjsiee ? peue mebkeÀì kesÀ
cetue ceW ³ener yeele cenÊJeHetCe& ns ~ Je=#eeW keÀer keÀì³eeF& ves Heéke=ÀeflekeÀ meblegueve efyeIeeæ[ efo³ee ~ DeveeJe=eq<ì, DeefleJe=eq<ì,
mee³ekeÌuee@ve, YetmKeueve Deewj YetkeÀcHe Deeefo meYeer Je=#eeW keÀer keÀìeF& kesÀ HeefjCeece nQ ~ Kewj keÀejCe kegÀí Yeer nes Hejvleg me®®eeF&
lees ³en nw efkeÀ Deepe HeéCe peiele kesÀ mece#e peue keÀer SkeÀ pJeuevle mecem³ee nw pees efoveeW efove megjmee kesÀ cegKe keÀer lejn yeæ{
jner nw ~
He´Meemeve Mee³eo Deece Deeoceer keÀer Fme HejsMeeveer mes DeveefYe%e nw ~ GmekeÀe keÀejCe meeHeÀ-meeHeÀ GvekesÀ peerJeve ceW Fme
DevegYeJe keÀer keÀceer nwö keÀne Yeer ie³ee nwö
``peekesÀ Hewj ve HeÀìer efyeJeeF&, mees keÀne mecePes Heerj HejeF&''
efkeÀmeer Yeer mecem³ee keÀe meceeOeeve lees keÀjvee ner Heæ[lee nw Deewj ³en DemecYeJe Yeer veneR nw ~ mejkeÀej keÀes pevelee keÀer
Fme HejsMeeveer keÀes mecePevee ®eeefnS ~ mejkeÀej keÀes ®eeefnS efkeÀ yeeæ{ Jeeues #es$eeW kesÀ peue-meb®e³e nsleg yeæ[s-yeæ[s yewjepe
yevee³es Deewj peueeYeeJe Jeeues #es$eeW ceW Gmes efJeleefjle keÀje³es ~ ³en peue mebkeÀì keÀes keÀce keÀjves keÀe meMekeÌle meeOeve meeefyele
nesiee, meeLe ner peue keÀe meogHe³eesie nesiee ~ pees ueesie meerJej keÀer ueeFve ³ee Menj keÀer ievoieer veefo³eeW ceW yeneles nQ GvekesÀ
efJe©× mejkeÀej keÀes keÀþesj keÀoce Gþeves ®eeefnS ~ Fmemes peue Heót<eCe jeskeÀe pee mekeÀlee nw ~
peue F&MJej keÀer Decetu³e mecHeoe nw pees ceeveJe cee$e kesÀ efueS menpe GHeueyOe nesveer ®eeefnS ³eefo Ssmee veneR nw lees
yeæ[er ueppee keÀer yeele nw ~ FmeefueS Fmes nj ceveg<³e keÀes DeyeeOe ieefle mes HeéHle keÀjevee ®eeefnS ~

ICSE IX & X 299
Hindi Robomate+
3. keÀneveer - uesKeve (Story Writing)
keÀneveer uesKeve keÀjles mece³e efvecveefueefKele yeeleeW keÀe O³eeve osvee ®eeefnS -
1. keÀneveer ceewefuekeÀ nesveer ®eeefnS ~
2. Jen meejieefYe&le nes leLee efoS ieS efJe<e³e mes mebyebeOf ele nesveer ®eeefnS ~
3. keÀneveer cesb MeyoeW keÀe DeveeJeM³ekeÀ efJemleej veneR keÀjvee ®eeefnS ~
4. keÀneveer kesÀ Deble ceW Gmemes efceueves Jeeueer eqMe#ee keÀe GuuesKe efkeÀ³ee nesvee ®eeefnS ~
5. keÀneveer keÀe Deble efoS ieS Meer<e&keÀ Hej DeeOeeefjle nesveer ®eeefnS ~
keÀneveer uesKeve kesÀ kegÀí GoenjCe
1. SkeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele Gef®ele nes ë

``ceve kesÀ nejs nej nw ceve kesÀ peerles peerle ~''
efkeÀmeer osMe ceW Decejmesve veece keÀe SkeÀ jepee Lee ~ Jen yengle Jeerj Deewj He´pee keÀe efnle Heenves Jeeuee Lee ~ GmekeÀer
He´pee Yeer Gmeer yengle ®eenleer Leer ~
SkeÀ yeej efkeÀmeer yeele mes veeje]pe neskeÀj GmekesÀ Heæ[esmeer jepee ves Gme Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee ~ jepee Decejmesve
DeHeveer mesvee kesÀ meeLe yengle Jeerjlee mes ueæ[e Hejbleg Yeei³e ves GmekeÀe meeLe ve efo³ee ~ ³egodOe ceW GmekeÀer Hejepe³e ngF& ~ GmekesÀ
yengle mes mewevf ekeÀ ceejs ieS ~ Me$eg kesÀ mewefvekeÀ Gmes peerefJele HekeÀæ[vee ®eenles Les, Hej Gme efkeÀmeer lejn ³egodOeYetefce mes ye®ekeÀj
JeneB mes Yeeie efvekeÀuee ~
Me$eg mes ye®elee - ye®elee Jen SkeÀ pebieue ceW pee HengB®ee ~ Jen efíHekeÀj SkeÀ ieg]HeÀe ceW jnves ueiee ~ iegH] eÀe ceW jnles -
jnles Gmes DeHeves HeefjJeej Je osMe keÀer yengle ³eeo Deeleer Leer ~ Jen efkeÀmeer lejn DeHevee Kees³ee jep³e Hegveë Heevee ®eenlee Lee,
Hejbleg Gmes keÀesF& GHee³e metPe veneR jne Lee ~ Jen ceve nejkeÀj yewþ ie³ee ~
SkeÀ efove Jen ieg]HeÀe ceW yewþe kegÀí mees®e jne Lee, leYeer GmekeÀer ¢eq<ì SkeÀ cekeÀæ[er Hej Heæ[er ~ Jen oerJeej Hej ®eæ{ves
keÀe He´³eeme keÀj jner Leer ~ jepee ves osKee cekeÀæ[er TB®eeF& Hej ®eæ{leer Deewj efHeÀmeuekeÀj veer®es efiej Heæ[leer ~ cekeÀæ[er ves DeveskeÀ
yeej He´³elve efkeÀS ~ nj yeej cekeÀæ[er peye veer®es efiej peeleer lees Decejmesvee keÀes Gme Hej o³ee Dee peeleer ~
Jen mees®eves ueiee efkeÀ yengle nes ®egkeÀe Deye Mee³eo cekeÀæ[er keÀer efnccele ves peJeeye os efo³ee nw ~ Deye Jen oerJeej Hej
®eæ{ves keÀer keÀeseMf eMe veneR keÀjsieer ~ Hej Jen ³en osKekeÀj nwjeve jn ie³ee efkeÀ cekeÀæ[er ves efHeÀj mes efncccele pegìeF& Deewj Fme yeej
oerJeej Hej ®eæ{ves ceW meHeÀue nes ieF& ~ ³en osKekeÀj Decejmesve keÀes megKeo DeeM®e³e& ngDee ~
Fme Ieìvee ves Gme Hej ienje HeÝeeJe [euee ~ GmekeÀe Kees³ee ngDee efJeMJeeme efHeÀj mes peeie Gþe ~ Gmeves mees®ee, peye
SkeÀ cekeÀæ[er yeej - yeej efiejves Hej Yeer keÀesefMeMe keÀj oerJeej Hej ®eæ{ mekeÀleer nw, lees Yeuee ceQ DeHeves Me$egDeeW keÀes keÌ³eeW veneR
nje mekeÀlee ~
jepee Decejmesve keÀer DeeBKeeW ceW DeeMee keÀer ®ecekeÀ Dee ieF& ~ Gmeves veS peesMe SJeb meenme kesÀ meeLe DeHeveer mesvee lew³eej
keÀer Deewj Me$eg Hej OeeJee yeesue efo³ee ~ Me$eg De®eevekeÀ ngS Fme nceues kesÀ efueS lew³eej veneR Lee ~ Me$eg keÀer nej ngF& Decejmesve
keÀes DeHevee jep³e efHeÀj mes efceue ie³ee ~ efkeÀmeer ves þerkeÀ keÀne nw,
``ceve kesÀ nejs nej nw ceve kesÀ peerles peerle ~''
300 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
2. SkeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele GefkeÌle nes ë

``®eesj keÀer oeæ{er ceW eflevekeÀe ~''
efkeÀmeer veiej ceW met³e& He´leeHe efmebn veece kesÀ jepee jep³e keÀjles Les ~ GvekeÀe ceb$eer DecejkeÀeble yengle yegoed Of eceeve Lee ~ Jen efkeÀmeer
Yeer cegeqMkeÀue-mes-cegeqMkeÀue mecem³ee keÀe nue efvekeÀeuekeÀj meyekeÀes ®eefkeÀle keÀj oslee Lee ~
SkeÀ yeej cenue ceW cenejeveer keÀe yengcetu³e nej ®eesjer nes ie³ee ~ cenejeveer keÀes Jen nej yengle efHe´³e Lee ~ yeele jepee
kesÀ keÀeveeW lekeÀ Heng®B eer ~ cenejepe peeveles Les efkeÀ Jen nej jepecenue ceW keÀece keÀjves Jeeues mesJekeÀeW ceW mes ner efkeÀmeer ves ®egje³ee
nw ~ Gvnesvb es DeHejeOeer keÀes {t{æB efvekeÀeueves keÀer efpeccesoejer DecejkeÀeble keÀes meeQHeer ~ DeHejkeÀeble ves cenejepe mes oes - leerve efove
keÀe mece³e ceeBiee ~ Deieues ner efove Gmeves cenue ceW keÀece keÀjves Jeeues m$eer Heg©<e keÀce&®eeefj³eeW keÀes yeguee³ee ~
DecejkeÀeble ves keÀne, ``cenue mes cenejeveer keÀe SkeÀ nej ®eesjer nes ie³ee nw ~ ³eefo DeeHe ceW mes efkeÀmeer ves Jen nej
®egje³ee nw, lees ®egHe®eeHe SkeÀeble cegPes meeBHe osb ~ nej JeeHeme keÀjves Jeeues keÀe veece iegHle jKee peeSiee leLee Gmes efkeÀmeer He´keÀej
keÀer me]pee Yeer veneR oer peeSieer ~'' ³en megvekeÀj meYeer keÀce&®eejer ®egHe jns ~ Deieues efove DecejkeÀeble ves jepekeÀce&®eeefj³eeW keÀes
efHeÀj yeguee³ee Deewj keÀne ®eesj keÀe Helee ueieeves kesÀ efueS ceQves kegÀí peeogF& íef[æ ³eeB ceBieJeeF& nwb ~ ceQ legce ueesieeW keÀes SkeÀ - SkeÀ
íæ[er otBiee ~ efpemeves Yeer nej ®egje³ee nw GmekeÀer íæ[er DeHeves DeeHe SkeÀ Fb®e yeæ{ peeSieer ~ Flevee keÀnkeÀj ceb$eer peer ves
meyekeÀes SkeÀ-SkeÀ íæ[er os oer Deewj keÀne, `` legce meye keÀue DeHeveer-DeHeveer íæ[er kesÀ meeLe megyen Fmeer peien Dee peevee ~''
efpeme keÀce&®eejer ves cenejeveer keÀe nej ®egje³ee Lee Jen yegjer lejn Ye³eYeerle Lee ~ Gmes veeRo veneR Dee jner Leer ~ Jen
mees®eves ueiee ³eefo ³en íæ[er jeef$e ceW SkeÀ Fb®e yeæ{ ieF&, lees ceQ DeJeM³e HekeÀæ[e peeTBiee ~ [j kesÀ ceejs GmekesÀ Hemeerves ítìves
ueies ~ Gmeves mees®ee ³eefo ceQ Henues ner íæ[er keÀer uebyeeF& SkeÀ Fb®e keÀce keÀj oBt lees ceQ mee]HeÀ ye®e peeTBiee ~
Gmeves DeeJe osKee ve leeJe Peì mes íæ[er keÀer uebyeeF& SkeÀ Fb®e keÀce keÀj oer Deewj efHeÀj Deejece mes mees ie³ee ~
Deieues efove meYeer jepekeÀce&®eejer DeHeveer - DeHeveer íæ{er ueskeÀj jepeojyeej ceW GHeefmLele nes ieS ~ DecejkeÀeble ves
meyekeÀer íefæ[³eeW keÀes SkeÀ ve]pej osKee Deewj cebo - cebo cegmkeÀjeves ueiee ~ SkeÀ keÀce&®eejer keÀer Deesj mebkesÀle keÀj DecejkeÀelb e ves
keÀne, ``cenejepe ! ³en jne DeeHekeÀe DeHejeOeer ~ Fmeer ves cenejeveer keÀe nej ®egje³ee nw ~''
DecejkeÀeble ves cegmkeÀjeles ngS keÀne, ``cenejepe ceQves keÀue Petþ keÀne Lee efkeÀ pees ®eesj nesiee GmekeÀer íæ[er keÀer uebyeeF&
SkeÀ Fb®e yeæ{ peeSieer ~ JeemleJe ceW Jen SkeÀ Fb®e keÀce nesveer Leer ~ Fme keÀce&®eejer ves ob[ kesÀ Ye³e mes DeHeveer íæ[er keÀes Henues
ner SkeÀ Fb®e keÀece keÀj efo³ee ~ efpemeves DeHejeOe efkeÀ³ee neslee nw Jen mJe³eb ner GmekesÀ keÀejCe ef®ebeflele jnlee nw Deewj keÀesF&-
ve-keÀesF& Ssmee keÀece keÀj oslee nw efpememes Jen HekeÀæ[e peelee nw ~ cenejepe efkeÀmeer ves leYeer keÀne nw efkeÀ ®eesj keÀer oeæ{er ceW
eflevekeÀe ~''
3. SkeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele keÀLeve nes ë

``HeefjÞece ner meHeÀuelee keÀe meesHeeve nw ~''
SkeÀ efkeÀmeeve kesÀ ®eej Heg$e Les ~ ®eejeW cesnvele keÀjves mes ye®eles Les ~ ³ener keÀejCe Lee efkeÀ GvekeÀe ceve Kesleer kesÀ keÀe³eeX
ceW veneR ueielee Lee ~ Fme yeele mes efkeÀmeeve yengle ogKeer Deewj HejsMeeve jnlee Lee ~
SkeÀ yeej efkeÀmeeve yeerceej Heæ[ ie³ee ~ Gmes ueiee efkeÀ GmekeÀer peeves keÀer Ieæ[er efvekeÀì Dee ieF& nw ~ Gmeves DeHeves ®eejeW
Heg$eeW keÀes yeguee³ee Deewj keÀne efkeÀ ceQves DeHevee meeje Oeve KesleeW ceW ieeæ[ efo³ee nw ~ cesjer ce=l³eg kesÀ yeeo legce Kesle KeesokeÀj Oeve
efvekeÀeue uesvee Deewj DeeHeme ceW yejeyej - yejeyej yeeBì uesvee ~
efkeÀmeeve keÀer ce=l³eg kesÀ HeM®eeled ®eejeW ves mees®ee keÌ³eeW ve ieæ[e ngDee Oeve efvekeÀeue efue³ee peeS ~ ³en mees®ekeÀj ®eejeW
ves KesleeW keÀer KegoeF& HeéjbYe keÀj oer ~ Jes efove Yej KesleeW keÀer KegoeF& keÀjles jns GvneWves Kesle keÀe keÀesvee-keÀesvee Keeso [euee Hej
keÀneR Yeer GvnW ieæ[e ngDee Oeve ve efceuee ~ ®eejeW efvejeMe neskeÀj JeneR yewþ ieS ~
leYeer GOej mes Hebef[le oerveeveeLe efvekeÀues ~ efkeÀmeeve kesÀ yesìeW keÀes Goeme osKekeÀj GvneWves GmekeÀe keÀejCe Hetíe ~
GvneWves meejer yeeleW me®e - me®e yelee oeR ~ Hebef[le peer kegÀí mees®eves ueies efHeÀj cegmkeÀjekeÀj yeesues, ``peye KegoeF& keÀj oer nw
ICSE IX & X 301
Hindi Robomate+
lees legce KesleeW ceW yeerpe yees oes ~'' ®eejeW YeeF³eeW ves GvekeÀer yeele ceevekeÀj yeerpe yees efoS ~ Lees[æ s efove yeeo Gvemes íesìs
- íesìs HeewOes efvekeÀue DeeS ~ osKeles - osKeles HeÀmeueW uenuene GþeR ~ H] eÀmeue HekeÀves Hej meyeves efceuekeÀj H] eÀmeue keÀeìer Deewj
yee]peej ceW yes®e oer ~ Fmemes GvnW Ketye Deeceoveer ngF& ~ peye Jes JeeHeme Dee jns Les, lees jemles ceW GvnW efHeÀj Hebe[f le oerveeveeLe efceues ~
GvneWves ®eejeW mes Hetíe, ``keÌ³ee yeele nw ? legce meye yengle He´mevve ve]pej Dee jns nes ~''
efkeÀmeeve keÀe SkeÀ yesìe yeesuee, ``Þeerceeve nceW KesleeW ceW ieæ[e Oeve lees veneR efceuee Hejbleg DeeHekeÀer meueen ves nceW yengle
ueeYe HengB®ee³ee ~ DeeHekeÀer meueen ves nceW ]HeÀmeue kesÀ ªHe ceW keÀe]HeÀer Oeve os efo³ee ~
Hebef[le oerveeveeLe cegmkeÀjeles ngS yeesues, ``legcnejs efHelee ves þerkeÀ keÀne Lee efkeÀ KesleeW ceW Oeve ieæ[e ngDee nw ~ legceves
HeefjÞece efkeÀ³ee Deewj legcnW Jen efceue ie³ee ~ meoe ³eeo jKees HeefjÞece ner meHeÀuelee keÀe meesHeeve nw HeefjÞece kesÀ efyevee peerJeve
ceW kegÀí veneR efceuelee ~''

``Deeuem³e ceveg<³e keÀe meyemes yeæ[e Me$eg nw ~''
®eewOejer o³eejece ieeBJe kesÀ ]peceeroej Les ~ GvekeÀer De®íer ]peceerve-pee³eoeo Leer ~ Deeceoveer Yeer De®íer Leer ~ Oeerjs-
Oeerjs ®eewOejer o³eejece Deeuemeer nes ieS ~ GvneWves KesleeW Hej peevee íesæ[ efo³ee Deewj veewkeÀjeW kesÀ keÀecekeÀepe keÀes Yeer osKevee
íes[æ efo³ee ~ HeefjCeecele ë GvekeÀer DeeefLe&keÀ efmLeefle efyeieæ[leer ®eueer ieF& ~ Deeueme kesÀ keÀejCe GvekesÀ Mejerj ceW keÀF& jesie Yeer
nes ieS ~
SkeÀ efove ieeBJe ceW SkeÀ cenelcee peer DeeS ~ cenelcee peer GvnW osKekeÀj DeeM®e³e&®eefkeÀle nes ieS keÌ³eeWefkeÀ ceesìeHes kesÀ
keÀejCe GvekeÀe Mejerj yes[ewue nes ie³ee Lee ~
o³eejece ves cenelcee peer keÀes HeĆeece efkeÀ³ee Deewj yeesues, ``cenejepe ! cesjer DeeefLe&keÀ eqmLeefle efyeieæ[ ieF& nw leLee keÀF&
jesieeW ves cegPes Iesj efue³ee nw ~ ke=ÀHe³ee Fvemes ígìkeÀeje efoueeves keÀe keÀesF& GHee³ee yeleeFS ~ cenelcee peer mecePe ieS efkeÀ
o³eejece Deeuemeer nes ie³ee nw ~ efpemekeÀe HeÝeeJe GvekesÀ Mejerj leLee Deeceoveer Hej Heæ[e nw ~ Jes yeesues, `ò³eejece ! met³eexo³e
mes Henues Heéfleefove HetJe& efoMee ceW Deemeceeve mes SkeÀ MJesle nbme GlejkeÀj He=LJeer Hej Deelee nw ~ GmekesÀ oMe&ve keÀjves mes De®ís
mJeemL³e keÀer HeéeqHle nesleer nw leLe Oeve-SsMJe³e& keÀer Je=odefOe Yeer nesleer nw ~''
o³eejece ves cenelcee peer keÀes Oev³eJeeo efo³ee Deewj Deieues efove meJesjs - meJesjs met³eexo³e mes HetJe& GþkeÀj nbme kesÀ oMe&ve
kesÀ efueS ®eue efoS ~ peye Jes DeHeves KesleeW Hej HengB®es, lees osKee kegÀí ueesie GvekesÀ Kesleesb keÀer ]HeÀmeuekeÀeì jns Les ~ ®eewOejer
o³eejece keÀes osKeles ner Jes Yeeie Keæ[s ngS ~ o³eejece ves Yeueer-YeeBefle FOej-GOej o³eejece osKee Hej GvnW keÀesF& nbme efoKeeF&
veneR efo³ee ~
Deieues efove Jes efHeÀj nbme kesÀ oMe&ve kesÀ efueS ®eue efoS Fme efove Yeer GvnW keÀeFs & nbme efoKeeF& ve efo³ee neB, peye Jes DeHeveer
HeMeg Meeuee ceW ieS lees osKee efkeÀ GvekeÀe SkeÀ mesJekeÀ otOe keÀer ®eesjer keÀj jne nw ~ jBies neLeeW ®eesjer keÀjles HekeÀæ[s peeves Hej mesJekeÀ
GvekesÀ HewjeW Hej efiejkeÀj #ecee - ³ee®evee keÀjves ueiee ~ Deye o³eejece keÀes mecePe ceW Deeves ueiee Lee efkeÀ GvekeÀer Deeceoveer kesÀ oMe&ve
keÀjves kesÀ efueS peeves ueies ~ GvnW keÀYeer keÀeFs & nbme veneR efoKeeF& efo³ee ne@,b Fmemes GvekesÀ mJeemL³e ceW megOeej lees ngDee meeLe ner GvekeÀer
DeeefLe&keÀ efmLeefle Yeer De®íer nes ieF& ~ Deye GvekesÀ veewkeÀjeW ves yesFc& eeveer keÀjvee íes[æ efo³ee leLee HeefjÞece mes keÀece Yeer keÀjves ueies ~
Lees[æ s efove yeeo Jener cenelcee peer efHeÀj ieeBJe ceW HeOeejs ~ ®eewOejer o³eejece Fme yeej Yeer cenelcee peer kesÀ oMe&ve nsleg ieS ~
cenelcee peer ves osKee efkeÀ o³eejece keÀe Mejerj Hetjer lejn mes mJemL³e nes ie³ee nw leLee GvekesÀ ®esnjs Hej ®ecekeÀ nw ~ cenelcee peer
ves Hetíe, `ò³eejece ! legcnW nbme kesÀ oMe&ve ngS Yeer ³ee veneR ?''
``veneR cenejepe, cegPes keÀeFs & nbme efoKeeF& veneR efo³ee,'' o³eejece ves Gllej efo³ee, ``neB, meJesjs - meJesjs YećeCe keÀjves mes ceQ mJe³eb
keÀes HetCe& ªHe mes mJemL³e DevegYeJe keÀj jne nBt leLee cesjs keÀece®eesj leLee yesFc& eeve veewkeÀj Yeer meerOeer jen Hej Dee ieS nw ~''
cenelcee peer cegmkeÀjeS Deewj yeesues, ``³en HeefjÞece nes lees me]HesÀo nbme nw ~ efyevee HeefjÞece kesÀ keÀesF& Yeer keÀece mebYeJe
veneR ~ Deeuem³e ceveg<³e keÀe meyemes yeæ[e Me$eg nw ~''
302 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

`èfyevee efJe®eejs pees keÀjw mees Heeís Heílee³e''
®ebêYeeve veece keÀe SkeÀ Oeveer J³eeHeejer Lee ~ Jen yengle o³eeueg mJeYeeJe keÀe Lee ~ Jen Iej ceW DeeS meeOeg - cenelceeDeeW
keÀe yengle melkeÀej efkeÀ³ee keÀjlee Lee ~
SkeÀ yeej Gmes J³eeHeej ceW yengle Ieeìe nes ie³ee ~ GmekeÀer DeeefLe&keÀ oMee Henues pewmeer ve jner Hejbleg efHeÀj Yeer Gmeves Iej
ceW Deeves Jeeues meeOeg cenelceeDeeW keÀer DeeJeYeiele keÀjvee veneR íes[æ e ~
®ebêYeeve kesÀ ³eneB mejpet veecekeÀ veewkeÀj Lee pees yengle ner keÀece®eesj Deewj ueeue®eer Lee ~ SkeÀ efove keÀer yeele nw SkeÀ
cenelcee peer ®ebêYeeve kesÀ Iej HeOeejs ~ ®ebêYeeve ves ªKes - metKes Yeespeve kesÀ meeLe GvekeÀe Ketye DeeeqleL³e - melkeÀej efkeÀ³ee ~
cenelcee peer GmekeÀer mesJee - YeeJe osKekeÀj yengle He´mevve ngS ~ GvneWves Gmes DeeMeerJee&o efo³ee Deewj ®eues ieS ~
DeeOeer jele keÀes ®ebêYeeve keÀes SkeÀ efJeef®e$e meHevee Dee³ee ~ efpemeceW Jener cenelcee peer cebo - cebo cegmkegÀjeles ngS efoKeeF&
Heæ[s Deewj Jen keÀn jns Les ``®eobÝeeve legcnejer mesJee YeeJe mes ceQ yengle KegMe nBt ~ keÀue ceQ SkeÀ efYe#eg kesÀ ªHe ceW legcnejs ³eneB
efYe#ee ceeBieves DeeT@ib ee, GmekesÀ mece³e legce Gme [b[W keÀes cesjs efmej mes mHeMe& keÀjJeevee ceQ Heue Yej ceW mJeCe& Heélf ecee ceW yeoue
peeTBiee ~ Gme Heélf ecee kesÀ mJeCe& mes legcnejer efveOe&velee DeJeM³e otj nes peeSieer ~
megyen peye ®ebêYeeve Gþe lees mJeHve Gþe lees mJeHve keÀes cee$e mJeHve mecePekeÀj DeHeves owefvekeÀ keÀe³eeX ceW pegì ie³ee ~
Lees[æ er osj yeeo ®ebêYeeve ves osKee ojJeepes Hej Jener cenelcee peer efYe#eg ªHe ceW Keæ[s Les ~ Gmes mJeHve keÀer meye yeelesb ³eeo nes DeeF& ~
Jen Deeoj meefnle GvnW DeefleefLeie=n ceW ues ieS ~ GvnW Yeespeve keÀjJee³ee ~ efHeÀj SkeÀ [b[e GvekesÀ efmej mes mHeMe& keÀjJee
efo³ee ~ osKeles - osKeles efYe#eg yeves cenelcee mJeCe& Heéflecee ceW yeoue ieS ~
mejpet otmejs keÀcejs mes efíHekeÀj ³en meeje ¢M³e osKe jne Lee ~ Gmes DeHeveer DeeBKeeW Hej efJeMJeeme ve ngDee ~ Fme Ieìvee
kesÀ yeeo ®ebêYeeve kesÀ efove efHeÀj ieS ~ GmekeÀe J³eeHeej Yeer Ketye ®eue efvekeÀuee ~
mejpet ves ³es meejer yeeleW DeHeveer Helveer keÀes yeleeF¥ ~ Henues lees Gmes Yeer DeHeves Heefle keÀer yeeleeW Hej efJeMJeeme ve ngDee Hej
peye mejpet ves Gmes yeej - yeej efJeMJeeme efouee³ee lees Gmes ³ekeÀerve keÀjvee Heæ[e ~ Jen yeesueer, ``þerkeÀ nw cesjer ceevees lees DeeHe
Yeer kegÀí efYe#egDeeW keÀes Yeespeve kesÀ efueS Iej Hej yeguee ueeDees Deewj Jewmee ner keÀjes pewmes mesþ peer ves efkeÀ³ee Lee ~'' mejpet keÀes
Helveer keÀer yeele Hemebo DeeF& ~ Jen cebeof j kesÀ yeenj yewþs kegÀí eqYe#egDeeW keÀes Deecebe$f ele keÀj Dee³ee ~ Jen GvekesÀ Heeme peekeÀj
yeesuee, ``DeeHe meye keÀue cesjs Iej Yeespeve ieńCe keÀjves keÀer ke=ÀHee keÀjW ~'' GvneWves mejpet keÀe efveceb$eCe men<e& mJeerkeÀej keÀj
efue³ee ~
oesHenj kesÀ mece³e meYeer efYe#eg mejpet kesÀ Iej Heng®B es ~ GvneWves GvnW De®íe Yeespeve keÀjJee³ee Hej peye Jes peeves ueies lees
mejpet ves Iej keÀe pejJee]pee yebo keÀj efo³ee Deewj GvekesÀ efmej Hej [b[s yejmeeves ueiee ~ meYeer efYe#eg `ye®eeDees - ye®eeDees'
keÀnkeÀj ef®euueeves ueies ~
Meesj megvekeÀj meYeer Heæ[esmeer GmekesÀ Iej keÀer Deesj oewæ[s ~ efkeÀmeer lejn ojJee]pee KegueJee³ee Deewj uentuegneve efYe#egDeeW
keÀer peeve ye®eeF& ~ GvneWves mejpet keÀer De®íer lejn OegveeF& keÀer ~ efkeÀmeer ves þerkeÀ keÀne nw, `èfyevee efJe®eejs pees keÀjs, mees Heeís
Heílee³e ~''

``Jener ceveg<³e nw efkeÀ pees ceveg<³e kesÀ efueS cejs ~''
GefkeÌle keÀe DeLe& nw otmejeW keÀe efnle keÀjvee DeLee&led HejesHekeÀej keÀjvee ~ Yeejle SkeÀ ceneved osMe nw ~ ³eneB keÀer mebmke=Àefle
Þes<þ cetu³eeW keÀes cenllJe osleer nw ~ ³ene@b kesÀ ueesieeW ves DeeefokeÀeue mes ³en meY³elee efJekeÀefmele keÀer nw efkeÀ DeHeves efueS peervee
keÀesF& veneR neslee ~ ceveg<³e Deewj HeMeg ceW ³ener Deblej nw efkeÀ ceveg<³e otmejs kesÀ meeLe Hećs e, meodYeeJe, cew$eer, men³eesie Je HejesHekeÀej
keÀer YeeJevee kesÀ meeLe efveJeeme keÀjlee nw ~ Je=#e, veefo³ee@b, Oejleer meYeer nce Hej GHekeÀej keÀjles nQ ~
nceves ceneved $eÝef<e oOeere®f e, efMeefJe, jepee njerMe®ebê pewmes DeveskeÀ efoJ³e J³eefkeÌle³eeW kesÀ HejesHekeÀej keÀer keÀLeeSB megveer nQ ~
ICSE IX & X 303
Hindi Robomate+
Fefleneme ceW Yeer Ssmes n]peejeW GoenjCe HeeS peeles nQ ~ Fmeer mebyebOe ceW SkeÀ keÀneveer Fme He´keÀej nw -
nceejs ieeBJe keÀer Heæ[esmeer efjmee³ele ceW SkeÀ efJeOeJee jeveer jne keÀjleer Leer ~ GmekesÀ Heeme Oeve - mebHeeflle keÀer keÀesF& keÀceer
ve Leer ~ Debieśpeer mejkeÀej keÀe meeLe ve osves kesÀ keÀejCe GmekesÀ Heefle keÀes jep³e mes Jebef®ele keÀj efo³ee ie³ee Lee ~ GmekeÀer meejer
mebHeeqlle efíve ieF& ~ kesÀJeue oes ueeKe Jeeef<e&keÀ Yellee ueiee efo³ee ie³ee ~ jepee kesÀ SkeÀ iegHle Ke]peevee Lee efpemekeÀe Helee kesÀJeue
jepee keÀes Lee ~
cejles mece³e jepee ves DeHeves Gmes iegHle Ke]peeves keÀe ceeie& DeHeveer Helveer keÀes yelee efo³ee ~ Deye efJeOeJee jeveer keÀe peerJeve
HejesHekeÀej lekeÀ meerecf ele nes ie³ee ~
nceejs ieeBJe ceW SkeÀ DeO³eeHekeÀ jecemJeªHe jnles Les ~ Jes iejerye Les, Hejbleg yeæ[s meblees<eer Je mJeeefYeceeveer Heg©<e Les ~ peerJeve
ceW efkeÀmeer kesÀ Deeies neLe ve HewÀuee³ee ~ GvekesÀ HeefjJeej ceW GvekeÀer Helveer Je oes yeseìf ³eeB LeeR ~ Jesleve kesÀ ªHe ceW kesÀJeue meeþ ©He³es
efceueles Les efpevemes GvekeÀer jesìer leLee keÀHeæ[s ner cegeMq keÀue mes yeve Heeles Les ~
yeseìf ³eeW kesÀ yeæ[e nesves Hej GvekesÀ efJeJeen keÀer ef®eblee meleeves ueieer, uesekf eÀve efveOe&ve nesves kesÀ keÀejCe keÀesF& J³eefkeÌle Gvemes
efjMlee pees[æ ves keÀes lew³eej ve neslee Lee ~
SkeÀ efove jecemJeªHe keÀer Helveer ves Gvemes keÀne - ``megvee nw efmejceewj keÀer efJeOeJee jeveer ueesieeW keÀes yengle oeve osleer nQ ~
keÌ³eeW ve nce DeHeveer yesefì³eeW keÀer mecem³ee ueskeÀj GvekesÀ Heeme peeSB ~ Jes nceejer DeJeM³e DeeefLe&keÀ mene³elee keÀjWieer ~''
uesekf eÀve DeO³eeHekeÀ DeelceeefYeceeveer Les, veneR ceeves ~
kegÀí efove HeekeÀj efmejceewj keÀer jeveer kesÀ iegHle®ej ves jecemJeªHe keÀer yeseìf ³eeW keÀer mecem³ee GvnW yelee oer ~ megvekeÀj jeveer
ves keÀne - lees peeDees Oeve ues peekeÀj GvekeÀer ceoo keÀjes ~
iegHle®ej yeesuee - ``jecemJeªHe peerles - peer oeve ve uesiee ~ Jen yeæ[e ner DeelceeefYeceeveer ceemìj nw ~'' ³en megvekeÀj
jeveer ceewve jn ieF¥ ~
Jes ef®ebelf ele jnves ueieeR ~ Debleleë jeveer keÀes SkeÀ GHee³e metPee ~ GvneWves SkeÀ íesìs mes mebokt eÀ ceW kegÀí DeeYet<eCe Je meesves kesÀ
efmekeÌkesÀ jKes Deewj SkeÀ efJeMJeemeHee$e mewevf ekeÀ keÀes DeeosMe efo³ee efkeÀ Jen Gme mebokt eÀ keÀes jecemJeªHe keÀer yebpej Yetecf e ceW ieeæ[ os ~
mewefvekeÀ ves jele kesÀ DeBOesjs ceW ogefve³ee mes ye®e ye®eekeÀj DeeosMe keÀe Heeueve keÀjles ngS mebotkeÀ ieeæ[ efo³ee leLee Yeejer
HelLejeW mes {keÀ efo³ee ~
kegÀí efove yeeo jeveer jecemJeªHe kesÀ Iej Hej SkeÀ meeOJeer eqYe#ee kesÀ efueS ieF& ~ efYe#ee ceeBieves Hej Deboj mes DeeJee]pe
Dee³eer - ``þnjes, ueeles nQ kegÀí ~'' jecemJeªHe SkeÀ Helles Hej oes metKeer jeseìf ³eeB ueskeÀj Dee³ee lees meeOJeer ves keÀne- ``ye®®ee,
legcnW mebYeJeleë %eeve veneR nw efkeÀ legcnejer yebpej Yetecf e Hej keÀYeer legcnejs HegjKes jnles Les ~ JeneB Oeve oyee Heæ[e nw legce Gmes keÌ³eeW
veneR efvekeÀeueles ?'' meeOJeer ®eueer ieF& ~ jecemJeªHe keÀes mebokt eÀ efceue ie³ee Hejbleg ³en meeOJeer DeLee&led jeveer keÀe HejesHekeÀej Lee ~

``pewmeer keÀjveer Jewmeer Yejveer ~''
oervet Heæ{e - efueKee nesvenej veJe³egJekeÀ Lee ~ Jen veewkeÀjer keÀer leueeMe ceW peneB Yeer peelee, Gmes efvejeMee nes neLe ueieleer ~
SkeÀ efove Jen keÀece keÀer leueeMe ceW efvekeÀuee lees LekeÀ keÀj SkeÀ Hesæ[ kesÀ veer®es yewþkeÀj kegÀí mees®eves ueiee ~
Gmeves mees®ee ³eefo keÀeFs & veewkeÀjer ve efceueer lees YetKes cejves keÀer veewyele Dee peeSieer, FmeefueS keÌ³eeW ve ceQ cesnvele - ce]peotjer
keÀjves keÀe keÀesF& keÀece {Bt{ uetB ? peye keÀesF& De®íe keÀece efceue peeSiee, lees Gmes íesæ[ oBtiee ~ ³en mees®ekeÀj Jen mesþ keÀer
ogkeÀeve keÀer Deesj ie³ee ~ Gme mece³e mesþ peer lees ogkeÀeve lees veneR Les neB GvekeÀe yeæ[e yesìe Lee ~ Gmeves Gmes Deveepe kesÀ yeesjs
{esves kesÀ keÀece Hej jKe efue³ee ~
oervet ceve ueieekeÀj ce]peotjer keÀjves ueiee ~ SkeÀ efove mesþ peer peye meyekeÀes ce]peotjer os jns Les, lees GvneWves Yetue mes oervet
keÀes meew ©He³es p]³eeoe os efoS ~ oervet ves peye ©He³es efieves, lees mesþ peer kesÀ Heeme Heng®B ee Deewj neLe pees[æ keÀj yeesuee, ``mesþ peer,
DeeHeves cegPes meew ©He³es p]³eeoe os efoS nQ ~'' Flevee keÀnkeÀj Gmeves meew keÀe veesì GvekeÀer Deesj yeæ{e efo³ee ~ mesþ peer oervet
304 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
keÀer F&ceeveoejer mes yengle KegMe ngS ~ Gmeer efove mes GvneWves Gmes Deveepe keÀer yeesefj³eeB {esves Jeeues keÀece mes nìekeÀj Gmes
yeesefj³eeW keÀe efnmeeye - efkeÀleeye jKeves keÀe keÀece os efo³ee ~ oervet ceOegjYee<eer, F&ceeveoejer Deewj J³eJenejkegÀMeue lees
Lee ner Gmeves mesþ peer Hej DeHevee efmekeÌkeÀe pecee efue³ee ~ pees ueesie yesF&ceeveer keÀjles Les Gmeves GvekeÀer Yeer Heesue Keesue
oer ~ mesþ peer ves KegMe neskeÀj Gmes megHejJeeF]pej keÀe keÀece os efo³ee ~ oervet DeHevee keÀece efve<þe SJeb F&ceeveoejer mes
keÀjlee Lee ~ efHeÀj lees Jes efove otj veneR jns peye oervet keÀer efieveleer mesþ peer kesÀ keÀce&®eeefj³eeW ceW mes SkeÀ efJeMJeemeHee$e kesÀ
ªHe ceW nesves ueieer ~ ³en osKekeÀj lees mesþ peer kesÀ kegÀí veewkeÀj Gmemes yengle peueles Les ~
Oeerjs - Oeerjs mesþ peer ves keÀHeæ[s keÀer SkeÀ veF& ogkeÀeve Keesue ueer ~ Fme ogkeÀeve keÀer osKe - jsKe keÀe keÀe³e& GvneWves oervet
kesÀ neLe ceW os efo³ee ~
SkeÀ efove keÀece kesÀ efmeueefmeues ceW oervet keÀer cegueekeÀele SkeÀ íieve veecekeÀ ³egJekeÀ mes ngF& ~ Oeerj-s Oeerjs ³en cegueekeÀele
oesveeW ceW Ieefve<þ efce$elee ceW yeoue ieF& ~ íieve SkeÀ vebyej keÀe efvekeÀccee Deewj keÀece®eesj Lee ~ Jen Mejeye keÀe mesJeve Yeer
efkeÀ³ee keÀjlee Lee ~ yeeleW yeveeves ceW Yeer Jen yeæ[e lesp] e Lee ~ Oeerj-s Oeerjs Gmeves oervet keÀes Mejeye keÀer uele ueiee oer ~
Deye ceervet mesþ peer keÀe keÀece Gleves ceve mes veneR keÀjlee Lee pewmes efkeÀ Henues efkeÀ³ee keÀjlee Lee ~ Mejeye kesÀ mesJeve keÀer
Jepen mes Deye Gmeves mesþ peer keÀer ogkeÀeve Hej nsjeHesÀjer Yeer keÀjveer Megª keÀj oer ~ ogkeÀeve kesÀ Dev³e veewkeÀjeW ves peye mesþ
peer keÀes Fme yeejs ceW yelee³ee, lees menmee GvnW DeHeves keÀeveeW Hej ner efJeMJeeme ve ngDee ~ GvneWves mees®ee ueesie oervet keÀes
Hemebo veneR keÀjles FmeefueS F&<³ee&JeMe Ssmeer yeeleW keÀj jns nQ ~ GvneWves Fve yeeleeW keÀer Deesj keÀesF& O³eeve ve efo³ee ~
SkeÀ efove lees no nes ieF& peye GvnW Helee ®euee efkeÀ ogkeÀeve keÀer eflepeesjer mes keÀe]HeÀer ©He³es iee³eye Les ~ mesþ peer ves legjlb e
Hegeuf eme keÀes yeguee³ee Deewj ®eesjer keÀer met®evee oer ~ Hegeuf eme ves peye Hetjer keÀe³e&Jeener keÀer lees Helee ®euee efkeÀ ®eesj Deewj keÀeFs & veneR
yeefukeÀ mJe³eb oervet Lee ~ Mejeye keÀer uele ves GmekesÀ mees®eves - mecePeves keÀer MeefkeÌle keÀes #eerCe keÀj efo³ee Lee efpeme keÀejCe Deepe
Jen ³en DeHejeOe keÀj yewþe Lee ~ íieve keÀer mebieefle ves Gmes ogieg&CeeW keÀe efMekeÀej yevee efo³ee Lee ~ mesþ peer keÀes peye me®®eeF&
Helee ®eueer lees Jes nkeÌkesÀ - yekeÌkesÀ jn ieS ~ oervet mesþ peer kesÀ Deeies yengle efieæ[efieæ[e³ee Deewj DeHeves DeHejeOe kesÀ efueS #ecee
ceeBieves ueiee, Hejbleg mesþ peer keÀe ceve efyeukegÀue Yeer ve Hemeerpee keÌ³eeWekf eÀ GvekesÀ efJeMJeeme keÀes ienje OekeÌkeÀe ueiee Lee Hegeuf eme
Gmes nLekeÀæ[er ueieekeÀj Leeves ues DeeF& Deewj pesue ceW [eue efo³ee ~ peye Gme Hej cegkeÀocee ®euee lees Gmes ®eesjer kesÀ ceeceues ceW
oes meeue keÀejeJeeme keÀe ob[ megvee³ee ie³ee ~
me®e nw GmekeÀer De®íer keÀjveer ves Gmes mesþ peer keÀe efJeMJeemeHee$e yevee³ee Deewj GmekeÀer yegjer keÀjveer ves Gmes pesue
HengB®ee³ee ~ efkeÀmeer ves þerkeÀ ner keÀne nw- pewmeer keÀjveer, Jewmeer Yejveer ~
8. SkeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele GefkeÌle nes ~

``ce]penye veneR efmeKeelee DeeHeme ceW yewj jKevee''
ceeveJe keÀer Gme Demeerce MeefkeÌle ceW ienjer DeemLee jner nw Deewj ³en MeeMJele mel³e nw efkeÀ meYeer ceeveJe SkeÀ ner F&MJej
keÀer mevleeveW nQ ~ efJeefYevve OeceeX mes mecyeeqvOele nesves kesÀ keÀejCe meyekeÀer Oece& mecyeeqvOele ceev³eleeSB Deueie-Deueie nQ, Hejvleg
meyekeÀe SkeÀ ner O³es³e nw, Gme HejceefHelee keÀer HeéeqHle Deewj meeLe ner Þes<þ keÀe³eeX Üeje Deceve-®ewve keÀer HeéeqHle ~ YeefkeÌlekeÀeueerve
keÀefJe keÀyeerjoeme peer ves keÀne nw efkeÀ F&MJej SkeÀ nw, Þes<þ Oece& nw ceeveJelee ~ Jes HeeKeC[er ueesieeW Hej Heńej keÀjles nQ efkeÀ
``HeeLej Hetpes nefj efceues lees ceQ HetpetB Heneæ[ ~
leeles ³es ®eekeÀer Yeueer, Heerme KeeS mebmeej ~~''
DeLee&le ³eefo HelLej keÀes Hetpeves mes YeieJeeve HeéHle nesles nQ, ceQ Heneæ[ keÀes Hetpevee Hemevo keÀªBiee ~ Henæ[ebs lees ³en
®ekeÌkeÀer p]³eeoe Þes<þ nw, efpememes Deveepe Heerme keÀj meYeer ueesieeW keÀe Yeespeve lew³eej efkeÀ³ee peelee nw ~ ³en nceW meowJe
O³eeve jKevee ®eeefnS efkeÀ keÀesF& Oece& YesoYeeJe keÀe Heeþ veneR Heæ{elee ~
Fmeer Ieìvee mes mecyeeqvOele SkeÀ keÀneveer He´mlegle nw~
ICSE IX & X 305

Hindi Robomate+
leerve efce$e Les ~ jece, Demeuece Deewj iegjceerle ~ Jes meye SkeÀ-otmejs kesÀ Iej meYeer l³eesnejeW, GlmeJe Deewj efJeJeen
meceejesn ceW meHeefjJeej meeqcceefuele nesles Les ~ GvekeÀer Fme SkeÀlee mes kegÀí jepeveslee efKevve Les ~ Jes DeHeves mJeeLe&JeMe FveceW Üs<e
YeeJevee Hewoe keÀjves keÀe He´³eeme keÀjles Deewj leerveesb keÀes GvekesÀ Oece& Deewj obiees mes mecyeefvOele yeeleW yeleekeÀj Yeæ[keÀeves keÀer
keÀesefMeMe keÀjles ~ Jes leerveeW Lees[æ e efJe®eefuele nesves ueies ~ GvekeÀe efceuevee-peguevee ueieYeie Kelce nes ie³ee, Hej Jes Üs<e
YeeJevee keÀe efMekeÀej veneR ngS ~ Jes SkeÀ-otmejs kesÀ Oece& keÀe mecceeve keÀjles Les keÌ³eeWefkeÀ Jes De®íer lejn peeveles Les efkeÀ Oece&
keÀYeer yeeBìlee veneR, yeequkeÀ peesæ[lee nw ~ Oece& lees ceeveJelee kesÀ HeLe Hej ®eueves keÀer He´sjCee oslee nw ~ leYeer F&o kesÀ efove,
jece Deewj iegjceerle meHeefjJeej Demeuece kesÀ Iej HengB®eles nQ Deewj meyekeÀes F&o keÀer cegyeejkeÀyeeo osves Deelee nw ~ leerveeW
HeefjJeej KegMeer-KegMeer mece³e J³eleerle keÀjles nQ leLee efceþeF& Je HekeÀJeeveeW keÀe Deevevo uesles nQ GHe³eg&keÌle Ieìvee ves Fme
GefkeÌle keÀes mee#eeled keÀj efo³ee -
``ce]penye veneR efmeKeelee, DeeHeme ceW yewj jKevee ~''
9. ``Meþ megOejefnb melmebieefle HeeF& ~'' Fme metekf eÌle keÀes DeeOeej ceevekeÀj SkeÀ ceeweuf ekeÀ keÀneveer efueefKeS ~
``Meþ megOejefnb melmebieefle HeeF& ~''
ceeveJe SkeÀ HeefjJele&veMeerue HeéCeer nw Deewj ³en HeefjJele&ve peerJeve ceW Ieefìle IeìveeDeeW, DevegYeJe, iegªpeve, HeefjJeej Je
efce$e Deeefo mes ner mecYeJe neslee nw ~ ceveg<³e keÀer meHeÀuelee-DemeHeÀuelee mebieefle Hej ner efveYe&j keÀjleer nw ~
GHejeskeÌle GefkeÌle mes mecyeefOeble SkeÀ keÀneveer mcejCe nes jner nw ~ SkeÀ ®eesj Lee, efpemekeÀe veece jepee Lee ~ Jen
DeHeveer ke´tÀjlee Deewj efveo&³elee kesÀ keÀejCe Hetjs Menj ceW kegÀK³eele Lee ~ meYeer ueesie Gmemes [jles Les keÌ³eeWefkeÀ Jen ®eesjer
keÀjves kesÀ oewjeve yeeOee [eueves JeeueeW kesÀ neLe-Hewj leesæ[ oslee Lee, efkeÀvleg Gmes keÀjerye mes peeveves Jeeues kegÀí ueesie ³eneB
lekeÀ keÀnles Les efkeÀ Jen jnceefoue He´Je=efÊe keÀe nw ~ efkeÀmeer efveoes&<e keÀes ®eesì ueieves Hej Jen J³eefLele nes peelee nw Deewj
iejeryeeW keÀer ceoo Yeer keÀjlee nw ~
SkeÀ efove Jen Menj kesÀ Heélf eeq<þle ceeqvoj ceW ®eesjer keÀjves kesÀ Fjeos mes Iegmee ~ Gmeves JeneB DeeOeer jele kesÀ JekeÌle Hegpeejer
keÀes Iee³eue keÀj efo³ee Deewj cetelf e&³eeB ueskeÀj Yeeieves ueiee ~ leYeer GmekeÀes ceefvoj ceW ceewpeto meeBHe ves [me efue³ee ~ meeBHe kesÀ [meles ner
jepee keÀjen Gþe Deewj yesnesMe nes ie³ee ~ Iee³eue Hegpeejer ves ³en ¢M³e osKee ~ GvneWves legjvle efkeÀmeer lejn GþkeÀj jepee kesÀ Hewj mes
efJe<e efvekeÀeuee Deewj GmekesÀ HeéCe ye®ee efueS ~
nesMe ceW Deeves kesÀ yeeo, Hetjs Ieìveeke´Àce keÀes peevekeÀj Jen yengle ueeqppele ngDee ~ leye Hegpeejer ves Gmes H³eej mes
mecePee³ee Deewj mel³e ceeie& mes DeJeiele keÀje³ee Deewj meeLe ner Fme kegÀceeie& keÀes l³eeie osves keÀe megPeeJe efof ³ee ~ Hegpeejer ves Gmes
H³eej mes mecePee³ee Deewj mel³e ceeie& mes DeJeiele keÀje³ee Deewj meeLe ner Fme ketÀceeie& keÀes l³eeie osves keÀe megPeeJe efo³ee ~ Hegpeejer
ves jepee keÀes mecePee³ee efkeÀ cegmeeryeleeW mes ígìkeÀeje leLee De®íe, MeeqvleHetCe& peerJeve ®eenles nes lees mel³e kesÀ ceeie& Hej ®euees
Deewj HeÝegYeefkeÌle ceW O³eeve ueieeDees ~ Fme Hetjer Ieìvee ves ®eesj keÀer efJe®eejOeeje ner HeefjJeefle&le keÀj oer ~ Gmeves ®eesjer keÀjvee
íesæ[ efo³ee Deewj keÀevetve kesÀ Deeies DeelcemeceHe&Ce keÀj efo³ee ~
Gme veskeÀ Hegpeejer keÀer mebiele ves jepee kesÀ peerJeve keÀes HetCe&leë HeefjJeefle&le keÀj efo³ee Deewj Deye Jen Menj keÀe SkeÀ
De®íe F&ceeveoej J³eefkeÌle ceevee peeves ueiee ~
GHejeskeÌle Ieìveeke´Àce Fme GefkeÌle keÀes meeLe&keÀ keÀjves ceW He³ee&Hle nw efkeÀ
``Meþ megOejefnb melmebieefle HeeF& ~
Heejme HejMe kegÀOeeleg megneF& ~''
DeLee&le meppeve keÀer mebieefle Üeje yegje J³eefkeÌle Yeer megOej peelee nw leLee mel³e keÀe ceeie& DeHevee ueslee nw ~
leguemeeroemepeer Üeje keÀne ie³ee ³en keÀLeve Deepe Yeer Mele-HeéfleMele HeémebefiekeÀ nw ~
306 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
10. SkeÀ ceeweuf ekeÀ keÀneveer efueefKeS, efpememes ³en mevosMe efceues efkeÀ
``cetKe& efce$e mes, mecePeoej Me$eg De®íe neslee nw ~''
DeeefokeÀeue mes ner nce efce$elee kesÀ DeveskeÀ GoenjCe megveles DeeS nQ, efpeveceW mes ke=À<Ce-megoecee keÀer efce$elee lees Deepe
Yeer ³eeo keÀer peeleer nw ~ efce$elee kesÀ oes ªHe nQ
He´Lece HeefjHekeÌJe Je me®®eer efce$elee leLee efÜleer³e DeHeefjHekeÌJe Je cetKe& efce$elee ~ me®®ee efce$e efnlew<eer nesves kesÀ yeeJepeto,
cetKe&leeJeMe keÀ<ìoe³ekeÀ nes peelee nw leLee peeves-Devepeeves Deefnle Yeer keÀj yewþlee nw ~ efJeÜeved lees ³eneB lekeÀ keÀnles nQ efkeÀ
Fme He´keÀej kesÀ cetKe& efce$e mes lees HeefjHekeÌJe, mecePeoej Me$eg Yeer yesnlej nw ~
Fme Ieìvee Hej DeeOeeefjle SkeÀ keÀneveer mcejCe nes jner nw ~
SkeÀ ef®eefkeÀlmekeÀ Les, efpevekeÀe veece Þeer osJekegÀceej Lee ~ Jes DemHeleeue leLee Iej oesveeW peien cejerpeeW
keÀe Fueepe efkeÀ³ee keÀjles Les ~ SkeÀ yeej Jes DemHeleeue ceW cejerpeeW keÀes osKe jns Les Fueepe kesÀ oewjeve Jes ceesnve veecekeÀ keÀjerpe
keÀer, efpekeÀe ceeveefmekeÀ GHe®eej nes jne Lee, ceemetecf e³ele mes HeÝeeefJele neskeÀj Gmemes Deelceer³e ªHe me pegæ[ ieS ~ Helee keÀjves
Hej He³ee efkeÀ Jen cejerpe DeveeLe nw ~ osJe ves ceesnve keÀes DeHeves meeLe Iej ues peeves keÀe efveCe&³e efue³ee Deewj DeHeves Iej Hej ner
GmekeÀe Fueepe keÀjves ueies ~ ceesnve Fueepe keÀer Hetjer HeéfkeÀ³ee kesÀ oewjeve osJe kesÀ meeLe ner jnlee Deewj O³eeve mes meye kegÀí
osKelee Lee ~ osJe peer, keÀYeer-keÀYeer ceesnve keÀes Iej DeeS cejerpeeW keÀes oJee Fl³eeefo osves kesÀ efueS keÀn osles Les ~
SkeÀ efove osJe peer keÀneR yeenj oewjs Hej ieS Les, De®eevekeÀ SkeÀ cejerpe oo& mes keÀjenlee ngDee Heng®B ee ~ ceesnve mes ³en meye
osKee ve ie³ee Deewj YeeJegkeÀlee Je De%eeveleeJeMe Kego cejerpe keÀe Fueepe keÀjves ueiee ~ Fmeer oewjeve ieuele oJee osves kesÀ keÀejCe
cejerpe keÀer neuele Deewj iecYeerj nes ieF& Deewj meeLe ner osJe peer keÀe ef®eefkeÀlmekeÀ ueeFmesvme Yeer mebieþve Üeje efvejmle keÀj efo³ee
ie³ee ~
Fme Ieìvee ves GHejeskeÌle keÀLeve keÀes mee#eeled keÀj efo³ee efkeÀ ``cetKe& efce$e mes mecePeoej Me$eg De®íe neslee nw ~''
11. SkeÀ keÀneveer efueefKeS, efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele GefkeÌle nes -

`{eF& DeeKej Hećs e keÀe, Heæ{w mees Hebe[f le nes³e ~'
³en leL³e Yeer mener nw efkeÀ Heśce mes ner meeceeefpekeÀ leLee je<ìê³r e mebyebOe ¢æ{ nesles nQ ~ peye J³eefkeÌle meceepe Deewj je<ì^
mes Heśce keÀjsiee leYeer Jen GvekesÀ efnle ceW mees®esiee Deewj GvekesÀ DevegªHe keÀe³e& keÀjsiee ~ Heé®eerve mes ueskeÀj Deepe lekeÀ DeveskeÀ
HećeeCe GHeueyOe nQ, peye ueesieeW ves meceepe Deewj je<ì^-Heśce keÀer Keeeflej meJe&mJe v³eesíeJej keÀj efo³ee ~ nceW pees mJeleb$elee
efceueer, Jen Yeer ueesieeW kesÀ osMe-Heśce keÀe ner veleerpee nw ~
Deepe meceepe ceW DeHejeOe Deewj yegjeF³eeB efoKeeF& osleer nwb ~ vewelf ekeÀ cetu³eeW keÀe Heleve nes jne nw ~ nj J³eefkeÌle mJeeLe& mes
efIeje nw, GmekeÀe cetue keÀejCe Hećs e keÀe ve nesvee nw ~ efnmb ee, odJes<e, Jewcevem³e, Me$eglee Deeefo efJekeÀejeW keÀe GodYeJe Yeer Hećs e kesÀ
DeYeeJe ceW neslee nw ~
Heśce megKeer peerJeve keÀe DeeOeej nw ~ Heśce kesÀ DeveskeÀ ªHe nQ- ceele=He´sce, HeeefjJeeefjkeÀ He´sce, F&MJej-Hećs e, osMe-Hećs e Deeefo ~
He´sce keÀe ªHe ®eens keÀesF& Yeer nes, Hejbleg ³en Heíeeæ{ SJeb ceOegj mebyebOeeW keÀes yeveeves Jeeuee nw ~ Hećs e kesÀ keÀejCe ner meceepe Je je<ì^
Heíeefle keÀjles nQ leLee DeveskeÀ mecem³eeSB mJeleë ner meguePe peeleer nQ ~ Heśce kesÀ keÀejCe ner meceepe Je je<ì^ Heíeefle keÀjles nQ leLee
DeveskeÀ mecem³eeSB mJeleë ner meguePe peeleer nQ ~ oes mecegoe³e, meceepe ³ee je<ì^ Heśce kesÀ keÀejCe ner SkeÀ otmejs mes pegæ[les nQ ~
efkeÀmeer mecem³ee keÀe nue Yeer Hećs e mes ner efvekeÀue mekeÀlee nw, ke´ÀeOs e Deewj Peieæ[s mes veneR ~ meceepe ceW HewÀueer meebHeóeef³ekeÀlee,
YesoYeeJe, odJes<e, Me$eglee, DeelebkeÀJeeo Deeefo keÀes ³eefo efceìevee nw, lees Henues ueesieeW ceW SkeÀ otmejs kesÀ Heéfle He´sce keÀe YeeJe
GlHevve keÀjvee nesiee ~
meceepe Deewj je<ì^ Yeer leYeer Heíeefle keÀj mekeÀles nQ Deewj DeHevee DeeqmlelJe yeveeS jKe mekeÀles nQ, peye DeeHemeer mebyebOe
meg¢{æ neW Deewj SkeÀ-otmejs kesÀ Heélf e l³eeie keÀer YeeJevee nes Deewj ³en meye SkeÀ ®eerp] e mes mebYeJe nw Deewj Jen nw He´sce ~ Heśce Deewj
osMe keÀe DeeHemeer mebyebOe yeleeles ngS keÀefJe jecevejsMe ef$eHeeþer ves keÀne nw-
ICSE IX & X 307

Hindi Robomate+
me®®ee Hećs e Jener nw efpemekeÀer

le=eHq le Deelceyeefue Hej nes efveYe&j
l³eeie efyevee efve<HeéCe Hećs e nw
keÀjes Heśce Hej HeéCe efveíeJej ~
efve<keÀ<e&leë keÀne pee mekeÀlee nw efkeÀ He´sce ve kesÀJeue HeefjJeej Deewj DeeHemeer mebyebOeeW keÀes ce]peyetle keÀjlee nw, DeefHeleg
meceepe Deewj je<ìêW kesÀ ce]peyetle mebyebOeeW keÀer DeeOeejefMeuee Yeer Heśce nw ~ efpeme meceepe Deewj je<ì^ kesÀ ueesieeW ceW osMe kesÀ Heélf e
Heśce keÀer YeeJevee nesleer nw, Jen yeæ[er-mes-yeæ[er cegmeeryele keÀe meecevee Yeer Deemeeveer mes keÀj mekeÀlee nw ~ mebmeej ceW Jen osMe
DeewjeW kesÀ efueS SkeÀ efcemeeue yeve peelee nw ~ peeHeeve FmekeÀe Glke=À<ì GoenjCe nw, pees SkeÀ íesìe osMe nesles ngS Deewj
Heéke=ÀeflekeÀ mebmeeOeveeW keÀer keÀceer kesÀ yeeo Yeer mebmeej kesÀ mece=oOd e SJeb efJekeÀefmele osMeeW keÀer ÞesCeer ceW DeieĆeer nw ~ megveeceer pewmes
keÀnj ves neue ner ceW peeHeeve ceW Yeejer leyeener ce®eeF&, Hejbleg Gmemes efveHeìves ceW Gmeves Del³eble ¢æ{lee efoKeeF& ~ ³en meye GmekesÀ
veeieefjkeÀeW kesÀ DeHeves meceepe Deewj osMe kesÀ Heéfle He´sce keÀe ner HeefjCeece nw ~
12. SkeÀ ceeweuf ekeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekeÀe DeeOeej efvecveefueefKele GefkeÌle nes -
``peekeÀes jeKes meeF³eeB ceej mekesÀ ve keÀes³e~''
efpemekeÀer j#ee YeieJeeve keÀjlee nw GmekeÀe keÀesF& yeeue Yeer yeeBkeÀe veneR keÀj mekeÀlee ~ keÀnles nQ efkeÀ, me®®ee mevle
HeéjyOe keÀes Yeer keÀce keÀj mekeÀlee nw Deewj `nesveer' keÀes Yeer ìeue mekeÀlee nw ~ `mevle' F&MJej keÀe ner He´leerkeÀ neslee nw ~ Jen
efvejvlej F&MJej keÀer mesJee ceW jnlee nwFmeefueS F&MJej GmekeÀer nj F®oe keÀes Hetje keÀjles nQ ~ mevle efMejesceefCe jeceoeme kesÀ Heeme
SkeÀ yeeuekeÀ GvekeÀer efMe<³elee ieńCe keÀjves kesÀ efueS Dee³ee ~ meceLe& jeceoeme ves yeeuekeÀ kesÀ lespe keÀes Hen®eeve keÀj Gmes
DeHevee efMe<³e yevee efue³ee ~ SkeÀ efove Heéleë Jen yeeuekeÀ eqYe#ee ceetb ieves keÀes Sie ieeBJe ceW Dee³ee ~ Gme ieeBJe ceW SkeÀ
leebe$f ekeÀ jnlee Lee pees mJeYeeJe mes ke´ÀesOeer Lee ~ ieeBJe kesÀ kegÀí Mejejleer ye®®eeW ves Gme yeeuekeÀ keÀes Gmeer kesÀ Iej keÀe ojJeepee
efoKee efo³ee efkeÀ Jen JeneB mes efYe#ee ceeBies ~ yeeuekeÀ ves Ssmee ner efkeÀ³ee ~ leebe$f ekeÀ pees Hegpee keÀj jne Lee GþkeÀj Dee³ee Deewj
yeesuee efkeÀ ³eneB keÌ³eeW Dee³ee nw? yeeuekeÀ ves GÊej efo³ee efkeÀ ieg© keÀer Dee%ee mes efYe#ee ceeBieves Dee³ee ntB ~ leebe$f ekeÀ ves efYe#ee
keÀer peien leerve He´Mve Hetís efkeÀ Jen DeHeves ieg© mes Hetí keÀj yelee³esö (i) met³e& mes yeæ[e keÀewve nw ? (ii) He=LJeer mes ceneved keÀewve
nw ? (iii) nesveer keÀes keÀewve ìeue mekeÀlee nw ?
Jen yeeuekeÀ Dev³e IejeW mes efYe#ee ceeBiekeÀj JeeHeme Dee³ee Deewj ieg© kesÀ efueS Yeespeve yevee³ee ~ Gmeves ieg© keÀes leerveeW
He´MveeW keÀes yelee efo³ee ~ ieg© ves cegmkeÀjekeÀj keÀne efkeÀ keÀue megyen Gmeer ojJeepes Hej peevee Deewj Gmemes keÀnveeö (i) met³e& mes
yeæ[e efHelee nw ~ (ii) He=LJeer mes ceneve ceelee nw ~ (iii) leermejs He´Mve keÀe GÊej ieg© peer mJe³eb Gmeer leebe$f ekeÀ keÀes oWies ~ yeeuekeÀ
ves Deieues efove peekeÀj Ssmes ner keÀn efo³ee ~ leebe$f ekeÀ ke´ÀesefOele ngDee Deewj MeeHe efo³ee efkeÀ pee keÀue megyen metjpe efvekeÀueves
mes Henues let cej pee³esiee DeHeves iegª mes keÀn osvee ~ ³en megvekeÀj yeeue kesÀ lees nesMe Gæ[ ieS Deewj efkeÀmeer He´keÀej [jles-[jles
efYe#ee ueskeÀj JeeHeme Dee³ee Deewj ieg© kesÀ efueS Yeespeve yevee³ee Deewj GvekeÀes efKeuee³ee ~ ieg© peer mecePe ieS Deewj Gmemes Hetíe
efkeÀ yeeuekeÀ Deepe legcnejs ®esnjs keÀe jbie keÌ³eeW Gæ[ ie³ee nw ? yeeuekeÀ ves meejer yeele yelee oer ~ ieg© peer ³en keÀnkeÀj efJeÞeece
keÀjves ®eues ieS efkeÀ DeYeer keÀue nesves ceW lees yengle osj nw DeYeer mes ef®evlee keÌ³eesW keÀjlee nw? Hejvleg yeeuekeÀ keÀes ®ewve keÀne@b ?
Meece ngF& ~ Meece keÀe Yeespeve yevee ~ ieg© peer ves Kee³ee ~ ye®®es ves [j kesÀ ceejs ve oesHenj keÀes ve Meece keÀes kegÀí veneR Kee³ee ~ iegª
peer ves yengle mecePee³ee efkeÀ megyen nesves ceW lees yengle osj nw DeYeer mes ef®evlee keÌ³eeW keÀjlee nw ? Deye ieg© peer Me³eve keÀjves
ueies Deewj Gme yeeuekeÀ mes keÀne efkeÀ let cesjs Hewj oyeelee jn Deewj peye lekeÀ ceQ ve keÀntB keÀneR peevee cele ~ yeeuekeÀ Hewj oyeelee
jne ~ DeeOeer jele kesÀ Gme leebef$ekeÀ ves DeHeveer efme× keÀer ngF& ³eef#eCeer keÀes Yespee Gme yeeuekeÀ keÀer ceeB keÀe Yes<e yevee³ee Deewj
Keerj keÀe keÀìesje ueskeÀj yeesueerö `` yesìe ! let yentle efoveeW mes Iej veneR Dee³ee nQ - ues ceQ lesjs efueS Keerj ueeF& ntB Keerj Kee ues ~''
yeeuekeÀ ves GÊej efo³eeö ``ceeB! ieg© peer meesS ngS nQ Deewj GvekeÀer Dee%ee efyevee ceQ lesjs Heeme veneR Dee mekeÀlee ~ uee ³eneR DeekeÀj
308 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
Keerj os os ~ '' uesekf eÀve Jen ³eef#eCeer ieg© peer kesÀ Heeme veners DeeF& ~ efHeÀj Lees[æ er osj yeeo GmekesÀ efHelee kesÀ ªHe ceW DeeF& Deewj
[eBì keÀj keÀne~ `` Dejs Heg$e ! letves ceeB keÀes ueewìe efo³ee ~ Dee cesjs Heeme Dee ~ '' Hej yeeuekeÀ ieg© peer kesÀ Hewj íes[æ keÀj vener
ie³ee ~ Leesæ[er osj ceW Jen MeefkeÌle ke´ÀesefOele nes Gme leebef$ekeÀ kesÀ Heeme ieF& Deewj yeesueerö `` og<ì letves Deepe SkeÀ mevle keÀe
Deefnle keÀjves Yespee pees ceQ ve keÀj HeeF&ö Deye ceQ lesjs Heeme mes pees jner ntB ~
megyen ngF& ~ metjpe efvekeÀuee ieg© peer Gþs Deewj yeesuesö``Dejs yeeuekeÀ let lees efpevoe yewþe nw legPes lees Fme mece³e lekeÀ
cej peevee ®eeefnS ~'' leye lekeÀ efMe<³e ieg© keÀer MeefkeÌle mecePe ®egkeÀe Lee ~ GmekeÀer DeÞegOeeje yenves ueieer Deewj iegª kesÀ
®ejCees keÀes Oeesves ueieer ~ leYeer Jen leebef$ekeÀ ieg© peer kesÀ ®ejCeeW ceW DeekeÀj efiej ie³ee ~ iegªpeer yeesues ns leebef$ekeÀ! lesjs leermejs
He´Mve keÀe GÊej ³en nw efkeÀ nesveer keÀes Yeer me®®ee meble ìeue veneR mekeÀlee ~''
me®e ner keÀne nw efkeÀ
``peekeÀes jeKes meeF³eeB ceej mekesÀ veefnb keÀesF
yeeue vee yeBekeÀe keÀj mekesÀ pees peie yewjer nesF ~ ''
`Dee yewue cegPes ceej'
nceejs meceepe ceW nj lejn kesÀ ceeveJe ceewpeto nQ, pees DeHeveer efJeefYevve DeeoleeW, YeeJeveeDeeW SJeb Jeie& keÀe Heélf eefveefOelJe
keÀjles nQ ~ FveceW mes kegÀí lees Del³evle mJeeLeea nesles nQ, pees DeHeves lekeÀ meerefcele jnles nQ, Hejbleg kegÀí YeeJegkeÀ Ëo³eer ceeveJeefnle
kesÀ efueS meowJe lew³eej jnles nQ ~ keÀYeer-keÀYeer Jes YeeJeveeDeesW ceW yenkeÀj Kego keÀes mebkeÀìeOeerve Yeer keÀj uesles nQ ~ Ssmeer DeJemLee ceW
GHejeskeÌle GefkeÌle mel³e He´leerle nesleer nw efkeÀ ``Dee yewue cegPes ceej ~'' Fmeer meboYe& ceW SkeÀ keÀneveer nw ~ nceejs ieeBJe ceW DeMeeskeÀ
veece keÀe SkeÀ ³egJekeÀ Lee, pees Del³evle meenmeer Deewj yeneogj Lee, Hejbleg meeLe ner ®eb®eue Je DeOeerj Yeer Lee ~ Fmeer keÀejCe Kego
keÀes mebkeÀìie´mle keÀj ueslee Lee ~ SkeÀ yeej keÀer Ieìvee nw, nceejs ieeBJe Hej [ekegÀDeeW ves nceuee keÀj efo³ee ~ GvneWves Hetjs ieeBJe ceW
uetì-Heeì keÀer, keÀF& IejeW mes ienves uetì efueS ~ meye ieeBJe Jeeues Ye³e kesÀ keÀejCe DeHeves-DeHeves IejeW ceW efíHes ngS Les ~ DeMeeskeÀ
ves leye newmeuee efoKee³ee Deewj Fme Ieìvee keÀer met®evee Heteuf eme keÀes os oer ~ Hegeuf eme efyevee mece³e ieBJeeS, ieeBJe ceW Heng®B e ieF& Deewj
[ekegÀDeeW keÀes ®eejeW Deesj mes Iesj efue³ee ~ Hegeuf eme ves ³en Iees<eCee Yeer keÀj oer efkeÀ meYeer ieeBJe Jeeues DeHeves-DeHeves IejeW ceW ner
efíHes jnW Deewj [ekegÀDeeW keÀes ®esleeJeveer oer efkeÀ Jes DeelcemeceHe&Ce keÀj oW [ekegÀDeeW keÀe newmeuee Hemle nes ®egkeÀe Lee Deewj Jes
meceHe&Ce keÀer ³eespevee yevee jns Les ~
menmee DeMeeskeÀ DeHevee meb³ece Kees yewþe Deewj Gmeves SkeÀ [eketÀ Hej nceuee keÀj efo³ee ~ leYeer meye [ekegÀDeeW ves
DeMeeskeÀ keÀes DeHeves efve³ev$eCe ceW keÀj efue³ee Deewj Gmes ceejves keÀer OecekeÀer osles ngS Yeeieves keÀe He´³elve keÀjves ueies ~ [eketÀ
DeMeeskeÀ keÀes meeLe ues ieS Deesj otj megvemeeve peien Hej peKceer neuele ceW HeWÀkeÀkeÀj ]HeÀjej nes ieS ~
Hegefueme ves DeMeeskeÀ keÀe Fueepe keÀjJee³ee ~ kegÀí mJemLe nesves Hej Hegeuf eme ves J³ebi³eelcekeÀ uenpes mes DeMeeskeÀ keÀes keÀne
efkeÀ DeHeveer DeOeerjlee kesÀ keÀejCe DeeHeves DeHeves HeéCe mebkeÀì ceW [eue efueS Deewj [eketÀ Yeer Yeeieves ceW keÀece³eeye nes ieS ~
³eefo DeMeeskeÀ Kego keÀes meb³eefcele jKelee lees Hegefueme DeHeves DeefYe³eeve ceW meHeÀue nesleer Deewj DeMeeskeÀ kesÀ HeéCeeW keÀes Yeer Keleje
veneR neslee ~ Deye ³en GefkeÌle Fme Ieìvee Deewj DeMeeskeÀ Hej mel³e He´leerle nes jner
Leer efkeÀ `Dee yewue cegPes ceej ~'
``peekeÀes jeKes meeF³eeB ceej mekesÀ veefnb keÀesF
yeeue vee yeBekeÀe keÀj mekesÀ pees peie yewjer nesF ~ ''
`Hejefnle meefjme Oece& veeEn YeeF& ~'
mJeeLe& keÀer Oegjer Hej Ietceves Jeeues Fme mebmeej keÀes ³eefo keÀesF& meBYeeues ngS nw lees Jen nw `HejesHekeÀej' Dev³eLee Fme me=eq<ì
ICSE IX & X 309
Hindi Robomate+
keÀe ke´Àce mJeeLe& keÀer KeeR®eleeveer ceW MeerIe´ ner ve<ì nes peelee ~ ceveg<³e SkeÀ meeceeefpekeÀ HeéCeer nw ~ meceepe ceW Jen SkeÀ otmejs
kesÀ meeLe efnue-efceue keÀj jnlee nw leLee SkeÀ otmejs kesÀ megKe-ogëKe ceW men³eesieer yevelee nw ~ leYeer Fme meceepe kesÀ {eB®es ceW
¢æ{lee GlHevve nesleer nw ~ ceeveJe meceepe kesÀ megmeb®eeueve kesÀ efueS ceeveJe Ëo³e ceW Fme YeeJevee keÀe nesvee efveleevle DeeJeM³ekeÀ
nw ~ ceveg<³e lees mJeYeeJe mes ner HejesHekeÀejer peerJe nw ~ otmejeW kesÀ keÀ<ìeW keÀes osKekeÀj nce HeÝeeefJele nesles nQ Deewj GvnW otj keÀjves
³ee kegÀí keÀce keÀjves kesÀ YeeJe Ëo³e ceW DeJeM³e GlHevve nesles nQ ~ yeme ³ener lees HejesHekeÀej keÀer YeeJevee keÀe pevce nw~ efpemes
otmejeW keÀer YeueeF& ceW leLee GvekesÀ keÀ<ìeW keÀes otj keÀjves ceW Deevevo keÀer DevegYetelf e nesleer nw, Jener HejesHekeÀejer nw meceepe ceW meYeer
J³eefkeÌle HejesHekeÀejer veneR nesles nQ ~ kegÀí keÀþesj Deewj mJeeLeea Yeer nesles nQ Hej GvekeÀer mebK³ee keÀce ner nesleer nw ~
HejesHekeÀej Meyo `Hej + GHekeÀej' kesÀ ³eesie mes yevee nw ~ `Hej' DeLee&le otmejeW keÀe, `GHekeÀej' keÀe DeLe& nw YeueeF& ³ee
efnle DeLee&le otmejs J³eefkeÌle³eeWb keÀe efnle keÀjvee ner HejesHekeÀej nw ~ ³eefo keÀesF& ceveg<³e DeHeves efkeÀmeer mebyebOeer, YeeF&-yenve,
Heg$eeefo keÀe efnle keÀjlee nw lees Jen efnlekeÀejer keÀe³e& mJeeLe& SJeb keÀÊe&J³e kesÀ Devleie&le ceevee peelee nw ~ HejesHekeÀej leYeer keÀne
peelee nw peye Gme J³eefkeÌle mes keÀeFs & mecyevOe ve nes Deewj ve ner Gmemes efkeÀmeer mJeeLe& -Hetelf e& keÀer mecYeeJevee nes ~ meeLe ner ³eefo keÀeFs &
keÀe³e& yeoues ceW kegÀí Heeves keÀer YeeJevee mes efkeÀ³ee peeS lees Jen Yeer HejesHekeÀej keÀer ÞesCeer ceW veneR DeeSiee ~ HejesHekeÀej keÀe ³en DeLe&
keÀleF& veneR nw efkeÀ DeHeves ueesieeW keÀer Keyej ner ve ueer peeS ³ee yegpegieeX keÀer mesJee keÀer GHes#ee keÀer peeS ~ yegpegieeX keÀer mesJee lees
nceeje Deefle DeeJeM³ekeÀ keÀÊe&J³e nw ~ yegpegieeX keÀes nceejer yengle DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~ ³en mesJee Yeer nce efveëmJeeLe& neskeÀj keÀjles
nQ ~ Fme He´keÀej HejesHekeÀej keÀe DeefYeHeé³e efyevee mJeeLe& DeLeJee yeoues ceW kegÀí Heeves keÀer YeeJevee kesÀ efkeÀmeer ogëKeer SJeb DeeHeefÊeie´mle
kesÀ meeLe YeueeF& keÀjvee nw ~
leguemeeroeme peer ves HejesHekeÀej keÀer He´Mebmee Fme He´keÀej keÀer nw-
Hejefnle meefjme Oece& veefnb YeeF& ~
Hej Heer[æ e mece veefnb DeOeceeF& ~~
DeLee&le Hejefnle kesÀ meceeve Oece& veneR Deewj otmejs keÀes Heer[æ e Heng®B eeves kesÀ meceeve keÀesF& HeeHe veneR nw ~
He´ke=Àefle keÀe He´l³eskeÀ Debie ceveg<³e keÀes HejesHekeÀej keÀer efMe#ee oslee nw ~ yeeoueeW keÀer Je<ee& mJe³eb kesÀ efueS veneR nesleer,
Je=#e HeÀue GlHevve keÀjkesÀ mJe³eb veneR Keeles, veefo³eeB DeHeves peue keÀes mJe³eb veneR HeerleeR Deewj iee³eW Yeer DeHeves otOe keÀe mJe³eb Heeve
veneR keÀjleerb ~ He´ke=Àefle kesÀ meYeer HeoeLe& efvejvlej HejesHekeÀej ceW ueies jnkeÀj ner peerJeve keÀer meeLe&keÀlee keÀe DevegYeJe keÀjeles nQ ~
HejesHekeÀej Yeejle Yetefce keÀe efJeMes<e iegCe nw ~ ³en nceejer meY³elee Deewj mebmke=Àefle keÀe cenÊJeHetCe& Debie nw ~
HejesHekeÀej keÀer efMe#ee efkeÀmeer efJeÐeeue³e ceW vener efceueleer, ve keÀesF& mebmLee FmekesÀ efueS HećeeCe-He$e osleer nw ~ FmekeÀer He´Lece
HeeþMeeuee lees Iej leLee HeefjJeej nw, efHeÀj meeceeefpekeÀ J³eJenej nw ~ HeefjJeej ceW ceelee-efHelee leLee yeæ[eW keÀes l³eeie keÀjles
osKekeÀj ³en YeeJevee GlHevve nesleer nw ~ meceepe ceW HejesHekeÀejer J³eefkeÌle³eeW Üeje ®eueeS ieS efJeÐeeue³e, DemHeleeue Deesj keÀF&
meeceeefpekeÀ mebmLeeDeeW keÀes osKekeÀj ³en HeśjCee efceueleer nw ~
HejesHekeÀej keÀer YeeJevee mes ceveg<³e keÀe DevleëkeÀjCe efyevee Heeveer Deewj efyevee meeyegve kesÀ ner efvece&ue yeve peelee nw ~ HejesHekeÀej
ner jecejep³e keÀer mLeeHevee keÀj mekeÀlee nw ~ osMe kesÀ GlLeeve kesÀ efueS meowJe ner HejesHekeÀejer J³eefkeÌle³eeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw ~
meceepe keÀer Gvveefle Fmeer YeeJevee Hej efveYe&j nw ~ je<ì^ keÀefJe cewefLeueerMejCe iegHle ves þerkeÀ ner keÀne nwö
èfJe®eej uees efkeÀ cel³e& nes ve ce=l³eg mes [jes keÀYeer,
cejes, Hejvleg ³eeW cejes efkeÀ ³eeo pees keÀjW meYeer ~'
HejesHekeÀejer J³eefkeÌle keÀer ce=l³eg nes peeves Hej Yeer GmekesÀ Üeje efkeÀS ieS keÀce& Gmes Decej yevee osles nQ ~
`ceOegj Je®eve nw Deew<eefOe keÀìgkeÀ Je®eve nw leerj'
jepee ®evêmesve yengle ner Hejeke´Àceer Deewj He´leeHeer jepee Lee ~ Jen DeHeveer He´pee keÀe yengle O³eeve jKelee Lee ~ GvekeÀer
mene³elee keÀjves kesÀ efueS ncesMee lelHej jnlee Lee ~ Hej Fve meyemes yeeJepeto Gmes SkeÀ Yeer J³eefkeÌle Hemebo veneR keÀjlee Lee Deewj
310 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Deeme Heæ[esme kesÀ jepee Yeer GmekesÀ Me$eg yeve ®egkesÀ Les keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀer JeeCeer yengle keÀþesj Deewj jÀKeer Lee ~ Jen mees®elee
Lee efkeÀ Jen meyekeÀe efnle ®eenlee nQ FmeefueS kegÀí Yeer yeesue mekeÀlee nQ Hej megveves Jeeues keÀes keÀìg Je®eve megvekeÀj yengle ogëKe
neslee Lee, Deewj Jes Gmes efyeuekegÀue Yeer Hemebo veneR keÀjles Les ~ meejs jep³e ceW efkeÀmeer keÀer Fleveer efnced cele veneR Leer, pees jepee
keÀes ³en yeele keÀn mekeÀlee FmeefueS Jes GmekeÀer leceece De®íeF³eeW kesÀ yeeo Yeer yegjeF& ner keÀjles jnles Les ~
jepee kesÀ Heeme SkeÀ peeogF& Heuebie Lee pees Gmes jespe jele SkeÀ keÀneveer megvee³ee keÀjlee ~ Jen jepee keÀes yengle H³eej
keÀjlee Lee peye Jen efove Yej jepee keÀer yegjeF³eeB megvelee jnlee lees Gmes yengle ogëKe neslee keÌ³eeseb kf eÀ Jen peevelee Lee efkeÀ jepee
efoue keÀe yengle De®íe nQ ~ Gmeves efveM®e³e efkeÀ³ee efkeÀ Jen keÀneveer kesÀ ceeO³ece mes ner jepee keÀe SkeÀcee$e DeJeiegCe otj keÀj
osiee Gme jele peye jepee ves Heuebie mes keÀneveer megveeves kesÀ efueS keÀne lees Heuebie ves keÀneveer megveevee Megª efkeÀ³ee - cenejepe,
yengle mece³e Henues keÀer yeele nw SkeÀ ieeBJe ceW SkeÀ yengle ner Deeuemeer Deeoceer jnlee Lee ~ GmekeÀe veece Lee ieesHeerveeLe ~ Jen
keÀesF& keÀece veneR keÀjlee Lee FmeefueS GmekeÀer Helveer ves Yeer Gmes OekeÌkeÀe ceejkeÀj Iej mes efvekeÀeue efo³ee Lee ~ Hej ieesHeerveeLe lees
Iej mes efvekeÀues peeves kesÀ yeeo Henues mes Yeer p³eeoe KegMe Lee ~ ieesHeerveeLe keÀer SkeÀ efJeMes<elee Leer efkeÀ GmekeÀer yeesueer yengle
ceerþer Leer ~ Jen peye Yeer efkeÀmeer mes yeesuelee lees GmekeÀer keÀeseMf eMe jnleer efkeÀ efkeÀmeer keÀe efoue vee ogKes ~ Iej mes efvekeÀeues peeves
kesÀ yeeo SkeÀ mesye kesÀ Hes[æ kesÀ veer®es uesìves ueiee ~ peye Yeer keÀesF& mesye Hes[æ s mes efiejlee lees Jen uesìs - uesìs ner Kee ueslee ~ GOej
mes efvekeÀueves Jeeues keÀF& ueesieeW ves Gmes meueen oer efkeÀ Hetje Hes[æ mesyeeW mes ueoe nw Jen HelLej ceejkeÀj keÌ³eeW veneR lees[æ ueslee ~ Fme
Hej ieesHeerveeLe keÀnlee - ``veneR, veneR.. Deiej ceQ Hes[æ Hej HelLej ceeªbiee lees Gmes oo& nesiee FmeefueS ceQ peceerve Hej efiejs ngS mesye
ner KeeTbiee peyeefkeÀ ieesHeerveeLe mees®elee efkeÀ peye Deejece mes uesìs - uesìs ner mesye Keeves keÀes efceue jns nQ lees yeskeÀej keÀer cesnvele
keÌ³eeW keÀer peeS ~ Hej mesye keÀe Hes[æ DeHeves yeejs ceW ieesHeerveeLe keÀer yeele megvekeÀj Gmemes yengle KegMe ngDee ~ Gmeves mees®ee efkeÀ
ieesHeerveeLe GmekeÀe efkeÀlevee O³eeve jKelee nw ~ Deye Hesæ[ Kego ieesHeerveeLe kesÀ efueS Hesæ[ ceerþs ceerþs jmeerues mesye efiejeves ueiee ~
ieesHeerveeLe efove Yej uesìs ngS mesye Keelee Deewj jele keÀes Jener mees peelee ~ SkeÀ efove peye Jen efove ceW uesìe ngDee Lee
lees Peeef[æ ³eeW ceW mes SkeÀ keÀeuee veeie Dee³ee Deewj DeHevee H] eÀve HewÀueekeÀj ieesHeerveeLe mes yeesuee - ``legce cesjs Deeves peeves kesÀ jemles
ceW jespeevee uesìles nes Deepe ceQ legcnW pe©j keÀeìBit ee ~ megveles ner ieesHeerveeLe kesÀ nesMe Gæ[ ieS ~ Gmeves mees®ee efkeÀ cegPes legjble
³eneB mes Yeeie peevee ®eeefnS Hej Jen pewmes ner Gþves ueiee lees Gmeves mees®ee efkeÀ ceQ pewmes ner YeeieBtiee lees meebHe Yeer mejHeì
YeeiekeÀj cesjs Heerís Dee peeSiee Deewj cegPes keÀeì Kee³esiee FmeefueS peye cegPes cejvee ner nw lees efHeÀj yeskeÀej HewjeW keÀes keÌ³eeW keÀ<ì
otB ³eneR Hej Deejece mes uesìe jnlee nBt ~ FmeefueS Jen meeBHe mes yengle ner ceOegj mJej ceW yeesuee - ``veeiejepe, ceQ lees DeeHekeÀer
MejCe ceW nBt Deye DeeHe pees ®eens keÀerefpe³es ~'' ³en megvekeÀj meeBHe De®ebefYele jn ie³ee Deewj Oece& mebkeÀì ceW Heæ[ ie³ee ~ Gmeves
mees®ee efkeÀ ³en cesjer MejCe ceW nw Fme keÀejCe FmekesÀ HeéCeeW keÀer cegPes j#ee keÀjveer ®eeefnS ~ ³en mees®ekeÀj meeBHe yeesuee - `èfce$e,
ceQ legcnejs ceOegj Je®eveeW mes yengle ner p³eeoe HeÝeeefJele ngDee nBt ~ ceQ legcekeÀes YeWì mJe©He ³en ceefCe oslee nBt, FmekeÀes neLe ceW
HekeÀæ[les ner legce Deeves Jeeueer Ieìvee keÀes osKe mekeÀesies Deewj peye Yeer cesjer pe©jle nes lees Peeefæ[³eeW kesÀ Heeme DeekeÀj cegPes
HegkeÀejvee ceW legjble ®euee DeeTbiee ~ ³en keÀnkeÀj meeBHe JeneB mes ®euee ie³ee ~
Heuebie ves cegmkegÀjeles ngS Gllej efo³ee Deewj cenejepe, ieesHeerveeLe keÀer ceerþer JeeCeer kesÀ keÀejCe GmekeÀer lekeÀueerHeÀeW keÀe
Deble nes ie³ee ~ jepee yeesuee - neB, neB, Jen me®eceg®e yengle ceerþs Je®eve yeesuelee Lee Deewj ceOegj Je®eve lees meyekeÀes efHe´³e nesles
nQ Deewj Fme keÀejCe ceOegj Je®eve yeesuevee Jeeuee meyekeÀe efHe´³e yevee peelee nQ ~ efyeuekegÀue þerkeÀ cenejepe peye ieesHeerveeLe
pewmee Deeuemeer Deeoceer efmeHe&À ceerþs JeeCeer kesÀ keÀejCe meye kegÀí Hee mekeÀlee nQ lees DeeHe lees ceneHe´leeHeer Deewj Hejeke´Àceer jepee
nQ ~ DeeHekeÀes lees He´pee DeHeveer ceelee - efHelee keÀer lejn Heśce keÀjsieer Deewj meYeer Me$eg jepee DeeHekesÀ efce$e yeve pee³eWies ~ ³en
megveles ner jepee efkeÀ DeeBKes Kegue ieF& Deewj GmekeÀer DeeBKeeW ceW DeeBmetb Dee ieS ~ Jen ªbOes ieues mes yeesuee -
``Deepe legceves cesjer DeeBKes Keesue oer ~ Deye ceQ meoe ceerþer JeeCeer ner yeesuetiB ee ~

ICSE IX & X 311

Hindi Robomate+
4. He$e - uesKeve (Letter Writing)

He$e uesKeve SkeÀ keÀuee nw ~ efJe<e³e Deewj GodoMs ³e keÀer ¢eq<ì mes He$e keÀF& He´keÀej kesÀ nesles nwb Hejbleg cegK³eleë He$eeW keÀes oes YeeieeW
ceW yeeBìe peelee nw ~
DeewHe®eeefjkeÀ He$e DeveewHe®eeefjkeÀ He$e
i) DeeJesove, J³eJemeeef³ekeÀ Deewj efMekeÀe³eleer i) HeefjpeveeW, efce$eeW Je mebyebefOe³eeW kesÀ efueKes

He$e ~ peeves Jeeues He$e ~
ii) DeewHe®eeefjkeÀ He$eeW ceW Meer<e& Yeeie ceW Heeves ii) DeveewHe®eeefjkeÀ He$e ceW leerve Yeeie nesles nQ
Jeeues DeefOekeÀejer keÀe Heo Je Helee yeeF& Deesj He´Lece Yeeie, cegK³e Yeeie leLee DeOeesYeeie ~
efueKee peelee nw ~ ceO³e Yeeie ceW JeC³e& cegK³e Yeeie ceW DeHevee Helee, efoveebkeÀ, mebyeesOeve
efJe<e³e efueKee peelee nw Deewj Debeflece Yeeie, JeekeÌ³e Deeles nwb ~ cegK³e ³ee ceO³e Yeeie ceW
DeOeesYeeie ceW DeHevee veece Je Helee efueKeles nQ ~ keÀL³e neslee nw efpemeceW He$e efueKeves keÀe GodosM³e
efueKeles nQ ~ meyemes veer®es DeOeesYeeie cesb DeHevee
veece, nmlee#ej leLee Helee efueKee peelee nw ~
DeewHe®eeefjkeÀ He$e kesÀ kegÀí GoenjCe

1. DeHeves efJeod³eeue³e kesÀ HeÓeevee®ee³e& keÀes He$e efueKekeÀj Gvemes íe$eJe=elq le keÀer HeéLe&vee keÀeer pf eS ~ He$e ceW ³en Yeer mHe<ì keÀeer pf eS efkeÀ
DeeHekeÀes íe$eJe=elq le keÀer DeeJeM³ekeÀlee keÌ³eeW nw ?
Gllej ë mesJee ceW,
HeÓeevee®ee³e& ceneso³e,
jepekeÀer³e G®®e efJeod³eeue³e,
Depecesj ~
efJe<e³e - íe$eJe=eqlle kesÀ efueS DeeJesove ~
ceev³eJej ceneso³e,
meefJeve³e efveJesove ³en nw efkeÀ ceQ DeeHekesÀ efJeod³eeue³e keÀer keÀ#ee omeJeeR `De' keÀe íe$e nBt ~ ceQ Heæ{eF& ceW meowJe Þes<þ jne
nBt Deewj efHeíueer keÀ#ee ceW Yeer ceQves efJeod³eeue³e Yej ceW He´Lece mLeeve Hee³ee Lee ~ ceQves Yee<eCe Heélf e³eesefielee leLee veeìkeÀ ceW
efJeod³eeue³e kesÀ efueS DeveskeÀ HegjmkeÀej peerles nQ ~ ceQ ³eesie-meeOevee HeÝeeJe keÀe íe$e-HeÝeejer Yeer nBt ~
ceneso³e, cesjs efHelee keÀer í$eHegj keÀer efJeveeMekeÀ jsue-ogIe&ìvee ceW ce=l³eg nes ieF& Leer ~ GvekesÀ yeeo Iej ceW Dee³e keÀe keÀesF&
mLee³eer m$eesle veneR jne ~ cesjer ceelee peer menkeÀejer ieesoece ceW íBìeF& keÀe keÀece keÀjleer nwb Deewj GvekeÀer Dee³e yengle ner
meerecf ele nw ~ Iej ceW cesjer SkeÀ íesìer yenve Je yetæ{er oeoer peer nQ ~ cewvb es keÀue ner met®eveeHeì Hej ueieer ³en met®evee Heæ{er nw efkeÀ
DeeHe ³eesi³e Je ]peªjlecebo efJeod³eeefLe&³eeW keÀes íe$eJe=elq le os jns nQ ~ cesjer DeeHemes efJevece´ HeéLe&vee nw efkeÀ cesjer ³eesi³elee leLee
DeeJeM³ekeÀlee keÀer iebYeerjlee keÀes osKeles ngS cegPes íe$eJe=elq le Heóeve keÀer peeS ~ Fme GHekeÀej kesÀ efueS ceQ DeeHekeÀe DeepeerJeve
DeeYeejer jnBtiee ~
meOev³eJeeo ~
DeeHekeÀe Dee%eekeÀejer efMe<³e,
De.ye.me
efoveebkeÀ ë 15 pegueeF&, 20..
312 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
2. efJeod³eeue³eer efMe#ee ceW ³eesie efMe#ee ceW cenllJe Hej efJe®eej J³ekeÌle keÀjles ngS efMe#ee efveosMekeÀ keÀes He$e efueefKeS ~
Gllej ë efMe#ee efveosMekeÀ ceneso³e,
efMe#ee efveosMeeue³e,
veF& efouueer ~
efoveebkeÀ ë 14.12.20......
efJe<e³e - efJeod³eeue³eeW ceW ³eesie efMe#ee keÀer DeefveJee³e&lee kesÀ mebyebOe ceW ~
ceev³eJej,
meefJeve³e efveJesove ³en nw ceQ mebpe³e pewve efJeod³eeLeea Heefj<eo keÀe meef®eJe nBt ~ DeHeves Fme He$e odJeeje ceQ efJeod³eeue³eeW ceW
³eesie efMe#ee keÀer DeefveJee³e&lee Hej DeHeves kegÀí megPeeJe DeeHekesÀ mece#e He´se<f ele keÀjves keÀe meenme keÀj jne nBt ~ DeeMee nw DeeHe
FvnW Dev³eLee ve ueskeÀj Fme Hej iebYeerjlee mes efJe®eej keÀjWies ~
nce meye peeveles nQ efkeÀ SkeÀ mJemLe Mejerj ceW ner mJemLe ceeqmle<keÀ efveJeeme keÀjlee nw ~ mJeemLe ner peerJeve kesÀ Deevebo keÀe
meéls e nesves kesÀ keÀejCe efJeod³eeLeer& keÀeue ceW ³eesie efMe#ee efoS peeves keÀer efveleeble DeeJeM³ekeÀlee nw keÌ³eeWekf eÀ ³ener mece³e YeefJe<³e
keÀer DeeOeejefMeuee nw ~ ³eesieemeve Mejerj keÀes ®egmle, HegÀleeauee leLee efvejesie yeveeS jKeves ceW yengle ceoo keÀjles nQ ~ Deeceleewj
Hej efJeod³eeLeea Fme mece³e ceW ueeHejJeener ³ee Deeuem³e kesÀ keÀejCe J³ee³eece veneR keÀjles, efpemekeÀe og<HeÝeeJe GvekeÀer Heæ{eF& Hej
Yeer keÀes efceuelee nw ~ Jes Leesæ[e-mee HeefjÞece keÀjves Hej ner LekeÀeJeì keÀe DevegYeJe keÀjves ueieles nQ ~ ³eefo ³eesie efMe#ee keÀes
mketÀueeW ceW SkeÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW Heæ{e³ee peeS, lees Jes ³eesie kesÀ cenllJe keÀes De®íer lejn mecePe mekeWÀies ~ O³eeve ueieeves keÀer
efJeefOe mes GvekeÀe Mejerj efvejesie jnsiee Deewj Fmemes Jes DeHeveer ceeveefmekeÀ SkeÀeie´lee keÀes Yeer yeæ{e mekeWÀies, efpemekeÀe mekeÀejelcekeÀ
HeÝeeJe GvekeÀer keÀe³e&#ecelee Hej Yeer Heæ[siee ~
DeeMee nw DeeHe mece³e keÀer DeeJeM³ekeÀlee keÀes O³eeve ceW jKeles ngS GHe³egkeÌle keÀoce GþeSBies ~
YeJeoer³e,
mebpe³e pewve
3. DeHeves veiej kesÀ mJeemL³e DeefOekeÀejer keÀes He$e efueKekeÀj ®eejeW Deesj J³eeHle ieboieer, GmekesÀ og<HeefjCeeceeW Deewj Gmemes ígìkeÀeje Heeves
kesÀ GHee³eeW kesÀ yeejs ceW yeleeFS ~
mJeemL³e DeefOekeÀejer,
veiej efveiece,
uegefOe³eevee ~
efJe<e³e - veiej ceW J³eeHle ieboieer Je GmekesÀ og<HeefjCeece ~
Fme He$e odJeeje ceQ DeeHekeÀe O³eeve DeHeves veiej ceW ®eejeW Deesj J³eeHle ieboieer keÀer Deesj efoueevee ®eenlee nBt ~ ceQ efmeefJeue
ueeFbme keÀe efveJeemeer nB,t pees efkeÀmeer mece³e veiej keÀe meJee&eOf ekeÀ mee]HeÀ-megLeje efveJeeme-#es$e ceevee peelee Lee ~ Deepe Fme #es$e
keÀer ner veneR, Hetjs uegefOe³eevee keÀer oMee Del³eble Mees®eveer³e nw ~ peien-peien ieboieer kesÀ {sj ueies ngS nQ ~ Fme ieboieer ceW ve
kesÀJeue Iejsuet DeefHeleg God³eesieeW Je DemHeleeueeW keÀer Yeer ieboieer HeWÀkeÀer pee jner nw, efpemeceW efJe<ewues jmee³eve nesles nQ ~ meerJejspe keÀer
me]HeÀeF& kesÀ yeeo ceue Je DeHeefMe<ì kesÀ {sj p³eeW kesÀ l³eeW keÀF&-keÀF& efove Heæ[s jnles nQ ~
ceev³eJej, Ssmes HeefjJesMe mes veiej keÀe Yet-¢M³e efyeieæ[lee nw ~ Fmemes meeQo³e& yeesOe lees Kebef[le neslee ner nw, Hej meeLe ner
nwp] ee, ceuesejf ³ee, Deeflemeej leLee Heereuf e³ee pewmes Ye³eevekeÀ jesieeW kesÀ HewÀueves keÀer Yeer DeeMebkeÀe jnleer nw ~ veiej ceW efvekeÀuevee nes,
lees Fleveer ogie¥Oe nesleer nw efkeÀ veekeÀ yebo keÀjveer Heæ[leer nw ~
DeeHemes DevegjesOe nw efkeÀ veiej ceW me]HeÀeF& keÀe efJeMes<e ªHe mes efvejer#eCe efkeÀ³ee peeS Deewj Fve {sjeW keÀes legjble nìJee³ee
ICSE IX & X 313
Hindi Robomate+
peeS ~ God³eesieHeefle³eeW Je DemHeleeueeW kesÀ DeefOekeÀeefj³eeW keÀes keÀæ[er ®esleeJeveer oer peeS efkeÀ Jes DeHeveer ieboieer
peneB-leneB ve HeWÀkeÀkeÀj ketÀæ[s keÀer ìêefue³eeW ceW [eueW ~
meOev³eJeeo ~
YeJeoer³e,
keÀ.Ke.ie.
13/7, efmeefJeue ueeFbme, uegeOf e³eevee ~
efoveebkeÀ ë 4 pegueeF&, 20....
4. DeeHekesÀ ceesnuues ceW peue-DeeHetelf e& efve³eefcele ªHe mes veneR nes jner nw ~ peue-mebmLeeve kesÀ DeefOekeÀejer keÀes efMekeÀe³eleer He$e efueefKeS
Deewj GvnW DeHeveer mecem³eeDeeW kesÀ efJe<e³e ceW yeleekeÀj, Gvemes DevegjesOe keÀeer pf eS efkeÀ Jes lelkeÀeue peue-DeeHetelf e& efve³eefcele keÀjeves keÀer
J³eJemLee keÀjW ~
Gllej ë He´s<ekeÀ
veJeerve Deie´Jeeue,
D-117, ke=À<Cee veiej,
efoveebkeÀ ë 16.03.20.....
mJeemL³e DeefOekeÀejer ceneso³e,
efouueer veiej efveiece,
ìeGve ne@ue,
efouueer- 110006
efJe<e³e - peue DeeHetefle& efve³eefcele keÀjves kesÀ mebyebOe ceW ~
ceneso³e,
ceQ ke=À<Cee veiej keÀe efveJeemeer nBt leLee ³eneB keÀer `ke=À<Cee veiej megOeej meefceefle' keÀe DeO³e#e Yeer nBt ~ ceQ Fme He$e kesÀ
ceeO³ece mes DeeHekeÀe O³eeve Fme #es$e Hes³epeue keÀer keÀceer keÀer Deesj Deeke=À<ì keÀjvee ®eenlee nBt ~ efHeíues keÀF& cenerveeW mes peue
keÀer DeeHetelf e& efove Yej ceW SkeÀ -oes Iebìs mes DeefOekeÀ veneR keÀer peeleer ~ Fme DeJeefOe ceW Yeer Heeveer keÀe oyeeJe yengle keÀce neslee
nw leLee otmejer Deewj leermejer cebepf eueeW ceW jnves Jeeues ueesieeW kesÀ IejeW ceW veneR Heng®B elee ~ Deeies-Deeies iejceer yeæ{is eer leLee Heeveer keÀer
efokeÌkeÀle Deewj yeæ{ peeSieer ~ Heeveer keÀer DeeHetelf e& keÀce nesves kesÀ keÀejCe ³ene@b kesÀ efveJeeefme³eeW keÀes nQ[HebHeeW keÀe Heeveer Heervee Heæ[ jne
nw, pees mJeemL³e kesÀ efueS neefvekeÀejkeÀ nes mekeÀlee nw ~ efveOe&ve ueesie lees Deewj Yeer Heóet <f ele Heeveer Heerves Hej efJeJeMe nes jns nQ ~
DeeHemes DevegjesOe nw efkeÀ DeeHe Fme #es$e keÀer Fme iebYeerj mecem³ee kesÀ meceeOeeve kesÀ efueS mebyebefOele DeefOekeÀeefj³eeW keÀes
legjble DeeJeM³ekeÀ keÀoce Gþeves kesÀ efveoxMe oW leLee peue-DeeHetefle& keÀer efve³eefcele leLee He³ee&Hle cee$ee GHeueyOe keÀjeves keÀe
HeýebOe keÀjW ~
meOev³eJeeo ~
YeJeoer³e,
veJeerve Deie´Jeeue
5. jepeveerelf e ceW HewÀues Ye´<ìe®eej Hej ef®eblee J³ekeÌle keÀjles ngS Gmes keÀce keÀjves kesÀ megPeeJe osles ngS cegK³e efveJee&®eve Dee³egkeÌle keÀes He$e
efueKeW ~
Gllej ë cegK³e efveJee&®eve Dee³egkeÌle,
efveJee&³eve Dee³eesie,
veF& efouueer ~
efoveebkeÀ ë 16.11.20...
efJe<e³e ë jepeveerefle ceW yeæ{les Ye´<ìe®eej kesÀ mebyebOe ceW ~
314 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ceev³eJej,
Fme He$e kesÀ ceeO³ece mes ceQ DeeHekeÀe O³eeve jepeveerelf e ceW yeæ{les Ye´<ìe®eej keÀer Deesj Fbefiele keÀjvee ®eenlee nBt ~ Deepe
jepeveerefle ceW Ye´<ìe®eej ner osMe Je meceepe keÀer ogo&Mee keÀe cetue nw Deewj FmekeÀe HećegKe keÀejCe nw, De³eesi³e SJeb DeHejeOeer
He´Je=elf le Jeeues jepeveerefle%eeW keÀes ®egveeJe ueæ[ves keÀe DeJemej osvee ~
Deepe Ssmes efkeÀleves ner jepeveerelf e%e nQ, efpeve Hej DeHejeOeeW, IeesìeueeW SJeb Ye´<ìe®eej kesÀ DeejesHe efmeodOe nes ®egkesÀ nQ;
Hejbleg DeeM®e³e& nw efkeÀ Gvecesb mes efkeÀmeer keÀes Yeer Deepe lekeÀ me]pee veneR ngF& Ssmes ueesie ve kesÀJeue Kegues Ietce jns nQ, yeefukeÀ
®egveeJeeW ceW efìkeÀì HeéHle keÀj peerle Yeer peeles nQ ~ ®eeje Ieesìeuee FmekeÀe pJeueble GoenjCe nw Deewj neue ceW meeceves DeeS
je<ì^ceb[ue KesueeW kesÀ Ieesìeues leLee mHewkeÌìc^ e Ieesìeues ceW DeveskeÀ jepeveerefle%eeW keÀe veece Dee³ee nw ~
cesje DeeHemes DevegjesOe nw efkeÀ ³eefo efveJee&®eve Ssmes Ye´<ìe®eejer ueesieeW keÀes ®egveeJe ueæ[ves kesÀ De³eesi³e Ieese<f ele keÀj os Deewj
Gve Hej peue jns cegkeÀoceeW kesÀ H] ewÀmeues Deeves lekeÀ GvekesÀ ®egveeJe ueæ[ves Hej jeskeÀ ueiee os, lees efveM®e³e ner jepeveerelf e ceW HeveHe
jns Ye´<ìe®eej Hej DebkegÀMe ueiesiee ~ ceev³eJej, ³en DeefOekeÀej kesÀJeue efveJee&®eve Dee³eesie keÀes ner nw efkeÀ Jen mener He´l³eeMeer
keÀes ner ®egveeJe ueæ[ves keÀe DeefOekeÀej os ~ ³es efJe®eej cesjs DekesÀues kesÀ veneR, DeefHeleg nj Gme veeieefjkeÀ kesÀ nQ, pees Deepe
Ye´<ìe®eej kesÀ keÀejCe efHeme jne nw ~
DeeMee nw DeeHe cesjs efJe®eejeW keÀes iebYeerjleeHetJe&keÀ ueWies Deewj Gef®ele keÀoce GþeSBies ~
meOev³eJeeo ~
YeJeoer³e,
keÀ.Ke.ie.
6. DeHeves veiej ceW yeæ{les DeJewOe efvecee&Ce keÀer mecem³ee keÀer Deesj He´Meemeve keÀe O³eeve Deeke=À<ì keÀjves kesÀ efueS efkeÀmeer mecee®eej owevf ekeÀ
kesÀ mebHeeokeÀ kesÀ veece He$e efueefKeS ~
HeÓeeve mebHeeokeÀ ceneso³e,
owefvekeÀ efnbogmleeve,
veF& efouueer ~
efJe<e³e ë veiej ceW yeæ{les pee jns DeJewOe efvecee&Ce kesÀ mebyebOe ceW ~
ceQ Fme He$e kesÀ ceeO³ece mes DeeHekeÀe leLee He´Meemeve keÀe O³eeve DeHeves veiej ceW yeæ{les pee jns DeJewOe efvecee&Ce keÀer Deesj
Deeke=À<ì keÀjvee ®eenlee nBt ~ efHeíues oes Je<e& mes ³es DeJewOe efvecee&Ce ®eejeW efoMeeDeeW ceW DeHevee He´meej keÀj jns nQ ~ cegK³e meæ[keÀ
Hej yeves ogkeÀeveoejeW ves DeHevee Heefjmej Flevee yeæ{e efue³ee nw efkeÀ meæ[keÀ Hej ³eelee³eele þHe jnlee nw ~ Heé³eë megyen 9 yepes
leLee mee³eb 5 yepes kesÀ DeemeHeeme lees ³eelee³eele Flevee DeJe©odOe nes peelee nw efkeÀ IebìeW ueie peeles nQ ~ efveJeemeer #es$eeW kesÀ
ogkeÀeveoejeW ves DeHeveer ogkeÀeveW Heeefjle jsKee mes Deeþ-ome HegÀì Deeies lekeÀ yeæ{e jKeer nQ ~ JeenveeW keÀer cejccele mes pegæ[er
ogkeÀeveeW ves lees Deewj Yeer veekeÀ ceW oce keÀj jKee nw ~ FOej efveefnle mJeeLeeX kesÀ keÀejCe veiej ceW peien-peien íesìs-íesìs Oece&
mLeueeW keÀe DeJewOe efvecee&Ce SkeÀ H] ewÀMeve yevelee pee jne nw ~ ueesie DeHeves DeJewOe efvecee&Ce keÀes megjef#ele keÀjves kesÀ efueS efvecee&Ce
kesÀ Deeies Ssmee íesìe-ceesìe Oece&mLeue yeveeles pee jns nQ ~ nesìueeW, efJeJeen kesÀ YeJeveeW (cewefjpe Hewuesme) leLee Jeenve
efJekeśÀleeDeeW ves DeJewOe-efvecee&Ce ceW keÀesF& keÀmej veneR íesæ[er jKeeR nw ~ Deleë He´Meemeve mes cesje DevegjesOe nw efkeÀ Ssmes DeJewOe
efvecee&Ce legjlb e jsKeebekf eÀle efkeÀS peeSB Deewj GvnW nìeves keÀer Debelf ece efleefLe Ieese<f ele keÀj oW ~ ³eefo efHeÀj Yeer veneR nìeS peeles, lees
He´Meemeve FvnW mJe³eb nìeS ~
ICSE IX & X 315
Hindi Robomate+
YeJeoer³e,
De.ye.me.
37 - SHeÀ, ìwieesj Heeke&À,
keÀjveeue ~
efoveebkeÀ ë 2 cee®e&, 20......
7. DeeHekesÀ keÀe@ueesveer ceW kegÀí DemeeceeefpekeÀ lellJe DeekeÀj yeme ieS nQ ~ GvekeÀer ieg[b eieoea yeæ{ves kesÀ keÀejCe veeieefjkeÀeW keÀe peerJeve
keÀefþve nes ie³ee nw ~ DeHeves Menj kesÀ Hegeuf eme keÀefceMvej keÀes He$e efueKekeÀj GvekeÀer efMekeÀe³ele keÀerepf eS leLee megJ³eJemLee kesÀ efueS
MeerIe´ keÀoce GþeS peeves keÀer HeéLe&vee keÀerepf eS ~
Gllej ë mesJee ceW
Þeer³egle Hegefueme keÀefceMvej ceneso³e
uegeOf e³eevee,
efoveebkeÀ ë 08-10-20
efJe<e³e ë DemeeceeefpekeÀ lelleJeeW keÀer ieg[b eieoe&r ~
ceev³eJej ceneso³e
Fme He$e kesÀ odJeeje ceQ DeeHekeÀe O³eeve DeHeveer keÀe@ueesveer-ieebOeer veiej ceW kegÀí DemeeceeefpekeÀ lellJeeW kesÀ yeme peeves leLee
GvekesÀ keÀejCe ³eneB kesÀ efveJeeefme³eeW keÀes nesves Jeeueer keÀefþveeF³eeW keÀer Deesj DeekeÀef<e&le keÀjvee ®eenlee nBt ~
Þeerceve, nceejer keÀe@ueesveer ceW efHeíues kegÀí cenerveeW mes kegÀí DemeeceeefpekeÀ lelJe DeekeÀj yeme ieS nQ efpevekesÀ keÀejCe
efveJeeefme³eeW keÀe peerJeve otYej nes ie³ee nw ~ keÀe@ueesveer ceW DeHejeOe yeæ{ ieS nQ, DeeS efove ®eesefj³eeB nesves ueieer nQ ~ leLee
ceefnueeDeeW keÀe peerJeve Demegjeq#ele nes ie³ee nw ~ keÀe@ueesveer ceW kegÀí DeveeefOeke=Àle cekeÀeve yeveeS ieS nQ, efpeveceW Fve
lelJeeW keÀe yemesje nw Fve lelJeeW keÀe Flevee Keew]HeÀ nw efkeÀ keÀesF& Fvemes ìkeÌkeÀj uesves keÀer efncccele veneR keÀjlee ~ keÀe@ueesveer
ceW pegS kesÀ De[d[s leLee Mejeye Heerves kesÀ efþkeÀeves yeve ieS nwb ~
³eod³eefHe Fve lelJeeW kesÀ efKeueeHeÀ keÀe@ueesveer kesÀ efveJeeefme³eeW ves mLeeveer³e Hegefueme DeefOekeÀeefj³eeW lekeÀ keÀF& yeej DeHeveer
efMekeÀe³ele HengB®eeF& leLeeefHe Deye lekeÀ FvekeÀer ieefleefJeefOe³eeW Hej jeskeÀ veneR HeeF& nw leLee ve ner FvekeÀer OejHekeÀæ[ ngF& nw ~
keÀe@ueesveer kesÀ efveJeeefme³eeW keÀer Deesj mes DeeHemes HeéLe&vee nw efkeÀ DeeHe keÀe@ueesveer ceW Meebelf e, megJ³eJemLee DeveeS jKeves kesÀ
efueS mLeeveer³e Hegefueme DeefOekeÀeefj³eeW keÀes keÀæ[er keÀe³e&Jeener keÀjves keÀe efveoxMe oW leLee mece³e - mece³e Hej Fme mebyebOe ceW
Gvemes Hetíleeí Yeer keÀjles jnW ~
Oev³eJeeo,
YeJeoer³e
(njieesHeeue Kegjevee)
DeO³e#e, ieebOeer veiej keÀe@ueesveer
uegeqOe³eevee ~
8. meeJe&peefvekeÀ HeekeÀeX keÀer mecege®f ele meHeÀeF& ve nesves Hej meHeÀeF& keÀce&®eeefj³eeW keÀer efMekeÀe³ele keÀjles ngS veiej-efveiece kesÀ GHee³egkeÌle keÀes
He$e efueefKeS ~
peiele veeje³eCe efceÞe
pevekeÀu³eeCe Heefj<eod
efnccele veiej veF& efouueer ~
316 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efoveebkeÀ ë 18 efmelebyej, 20....

mesJee ceW
GHee³egkeÌle ceneso³e
efouueer veiej efveiece (oef#eCeer #es$e)
ueepeHele veiej, veF& efouueer ~
efJe<e³e ë meeJe&peefvekeÀ HeekeÀeX keÀer mecege®f ele me]HeÀeF& ve nesves kesÀ mebyebOe ceW ~
Fme He$e kesÀ ceeO³ece mes ceQ DeeHekeÀe O³eeve DeeHekesÀ #es$e kesÀ Debleie&le Deeves Jeeues efnccele veiej #es$e ceW eqmLele meeJe&peefvekeÀ
HeekeÀeX keÀer yeoneueer leLee JeneB Hej HewÀues ketÀæ[s - keÀjkeÀì SJeb ieboieer keÀer Deesj DeekeÀef<e&le keÀjvee ®eenlee nBt ~ Fme #es$e ceW
HeekeÀeX keÀer meHeÀeF& kesÀ efueS efve³egkeÌle efkeÀS ieS keÀce&®eejer efve³eefcele ªHe mes DeHevee keÀece veneR keÀjles, HeefjCeeceleë meeJe&peefvekeÀ
HeekeÀeX ceW ketÀ[æ s kesÀ {sj ueie ieS nQ efpeveceW mes ogie¥Oe Deeleer nw, cekeÌKeer - ce®íjeW keÀe He´keÀesHe Yeer yeæ{ ie³ee nw leLee HeekeÀeX keÀer
megob jlee Yeer ve<ì nes jner nw ~ #es$e kesÀ efveJeeefme³eeW keÀer Deesj mes peve keÀu³eeCe Heefj<eod kesÀ HeoeefOekeÀeefj³eeW ves keÀF& yeej me]HeÀeF&
keÀce&®eeefj³eeW Deewj efvejer#ekeÀ ceneso³ee keÀe O³eeve Fme mecem³ee keÀer Deesj DeekeÀef<e&le keÀjves keÀe He´³eeme efkeÀ³e~ Hej meHeÀuelee
neLe ve ueieer ~ DeeHemes efJeveleer nw efkeÀ DeeHe efkeÀmeer DeefOekeÀejer keÀes YespekeÀj Fme mecem³ee keÀe DeekeÀueve keÀjJeeSB leLee #es$e
kesÀ efveJeeefme³eeW keÀer Fme mecem³ee kesÀ meceeOeeve kesÀ efueS DeeJeM³ekeÀ keÀe³e&Jeener keÀjW ~
Oev³eJeeo ~
peiele veeje³eCe efceÞe
9. DeHeves menHeeþer keÀer yeneogjer mes DeJeiele keÀjeles ngS DeHeves HeóMs e kesÀ cegK³eceb$eer keÀes He$e efueefKeS efpemeceW Gmes mejkeÀej keÀer Deesj
mes Hegjmke=Àle efkeÀS peeves keÀe Deeień efkeÀ³ee ie³ee nes ~
cegK³eceb$eer ceneso³e
Hebpeeye jep³e,
®eb[erieæ{ ~
efoveebkeÀ ë 18 cee®e&, 20....
efJe<e³e ë Jeerjlee HegjmkeÀej Heóeve keÀjves kesÀ mebyebOe ceW ~
ceev³eJej ceneso³e
ceQ Fme He$e odJeeje DeeHekeÀe O³eeve DeHeves SkeÀ menHeeþer pegieue efkeÀMeesj keÀer Jeerjlee SJeb meenmeHetCe& keÀe³e& keÀer Deesj
DeekeÀef<e&le keÀjvee ®eenlee nB,t efpemeves DeHeves HeéCeeW keÀer ef®eblee ve keÀjles ngS Deeie keÀer Ye³eevekeÀ ueHeìeW ceW mes oes ye®®eeW keÀer
peeve ye®eeves keÀe meenmeHetCe& keÀe³e& efkeÀ³ee nw ~
ceneso³e, iele 2 cee®e& keÀer yeele nw peye Hetje efJeod³eeue³e ueiee ngDee Lee leLee efJeefYevve keÀ#eeDeeW ces DeO³e³eve keÀe³e&
DeHeves efMeKej Hej Lee ~ He´Lece leue Hej ie=n - efJe%ee keÀer keÀ#ee ceW Heé³eesefiekeÀ keÀe³e& ®eue jne Lee ~ SkeÀ ye®eves keÀes Lee efkeÀ
®eejeW Deesj `Deeie - Deeie' keÀe Ye³eevekeÀ pewmes SkeÀ - SkeÀ eflevekeÀe pegæ[keÀj Yeejer ieìdþj yeve peelee nw, Gmeer lejn ³eefo
Yeejle keÀe SkeÀ - SkeÀ J³eefkeÌle ³en efveM®e³e keÀj ues efkeÀ Gmes ieboieer veneR HewÀueeveer nw, lees mecet®ee osMe kegÀí ner mece³e ceW
mJe®í yeve mekeÀlee nw ~ cegPes DeeMee nw legce DeHeves Deeme - Heeme kesÀ íe$eeW ceW Fme efoMee ceW peeieªkeÀlee HewÀueeves keÀe keÀe³e&
keÀjesies leLee mJe³eb Yeer Fme DeefYe³eeve mes Hetjer lejn pegæ[ peeDeesies ~
legcneje efce$e
jekesÀMe
ICSE IX & X 317
Hindi Robomate+
10. He$e-Heef$ekeÀeDeeW ceW efoS peeves Jeeues YeécekeÀ efJe%eeHeveeW kesÀ efJe©× keÀe³e&Jeener keÀjves keÀe Deeûen keÀjles ngS DeHeves
veiej kesÀ Hegefueme DeOeer#ekeÀ keÀes He$e efueefKeS ~
Gllej ë efJepe³e kegÀceej
100, ce³egj efJenej,
efouueer,
efoveebkeÀ ë 07. 11. 2017
Hegefueme DeOeer#ekeÀ,
keÀmletjyee ieebOeer ceeie&
veF& efouueer - 110001
efJe<e³e : He$e Heef$ekeÀeDeeW ceW íHeves Jeeues YeécekeÀ efJe%eeHeve ~
ceneso³e,
ceQ He$e-Heef$ekeÀeDeeW ceW íHeves Jeeues leLee mLeeve-mLeeve Hej oerJeejeW Hej ef®eHekeÀeS peevesJeeues YeécekeÀ efJe%eeHeveeW kesÀ efJe©×
DeHeveer yeele DeeHe lekeÀ Heng®B eevee ®eenlee ntB ~ DeeHemes DevegjesOe nw efkeÀ DeeHe cesjs He$e keÀes Heæ{keÀj Gef®ele keÀe³e&Jeener keÀjW ~
Deepe keÀe ³egie efJe%eeHeve keÀe ³egie nw ~ He$e-Heef$ekeÀeDeeW, otjoMe&ve, ®eueef®e$e Deeefo ceW DeveskeÀ He´keÀej kesÀ efJe%eeHeve
osKeves keÀes efceueles nQ ~ FveceW mes kegÀí veS-veS GlHeeoeW Deeefo mes mebyebeOf ele nesle nQ, lees kegÀí J³eeHeej, meeceeve Kejeroves-yes®eves,
veF&-veF& peevekeÀejer mes mebyeefOele leLee Dev³e efJeefYevve He´keÀejeW kesÀ nesles nQ ~ Fve meyekesÀ DeueeJee kegÀí Ssmes YeécekeÀ efJe%eeHeve
Yeer osKeves keÀes efceueles nQ ~ FveceW mes kegÀí efMe#ee mes mebyebeOf ele neles nQ efpeveceW DeeþJeeR, veeQJeer, omeJeer b H] esÀue efJeod³eeefLe&³eeW keÀes
meerOes yeejnJeeR Heeme keÀjeves keÀer ieejbìer oer peeleer nw Deewj Jen Yeer Iej yewþs ~
Fve efJe%eeHeveoeleeDeeW mes vekeÀueer ef[ieér ueskeÀj peye ³egJekeÀ -³egJeefle³eeB veewkeÀjer keÀer Keespe ceW efvekeÀueles nQ, lees veewkeÀjer
efceueves kesÀ yepeeS FvnW pesue keÀer nJee Keeveer Heæ[leer ns ~
Del³eble Keso SJeb DeeM®e³e& keÀe efJe<e³e nw efkeÀ veiejeW keÀer oerJeejeW Hej peien-peien Ssmes efJe%eeHeve ef®eHekesÀ nesles nW; He$e-
Heef$ekeÀeSB Yeer Ssmes efJe%eeHeveeW mes Yejer jnleer nQ, Fve efJe%eeHeveeW ceW efJe%eeHeveoelee keÀe Hetje Helee, otjYee<e leLee ceesyeeFue vebyej
Yeer efo³ee jnlee nw, Hej efHeÀj Yeer ve lees Hegeuf eme efJeYeeie leLee ve ner keÀesF& Dev³e efJeYeeie FvekesÀ efJe©× keÀe³e&Jeener keÌ³eeW veneR
keÀjlee ? He´Meemeve keÀer veekeÀ kesÀ veer®es ³es ueesieeW keÀes iegcejen keÀjles nQ, yesFc& eeveer mes Gvemes OeesKee keÀjles nQ, ueesieeW mes n]peejeW ©HeS
SBþles nQ, Hej efHeÀj Yeer ve peeves keÌ³eeW FvekesÀ efJe©× keÀe³e&Jeener keÌ³eeW venerb keÀer peeleer ~ cesje DeeHemes Deeień nw efkeÀ Fme He´keÀej keÀer
ieefleefJeefOe³eeW Hej meKle keÀe³e&Jeener keÀjkesÀ FvnW jeskesÀ leLee vekeÀueer OebOee keÀjves JeeueeW keÀes pesue keÀer nJee efKeueeS ~
meOev³eJeeo ~
YeJeoer³e,
efJepe³e kegÀceej
11. efJeÐeeue³e ceW yew[eEceìve kesÀ ÒeefMe#eCe keÀer megeJf eOee ÒeejbYe keÀjJeeves kesÀ efueS DeHeves efJeÐeeue³e kesÀ ÒeOeevee®ee³e& keÀes He$e efueefKeS ~
HeÓeevee®ee³e& ceneso³e,
yeeueYeejleer efJeod³eeue³e
Heìvee ~
efoveebkeÀ ë 10.12.2017
efJe<e³e ë efJeod³eeue³e ceW yew[efcebìve kesÀ HeéfMe#eCe keÀer megefJeOee HeéjbYe keÀjeves nsleg He$e ~
ceeveveer³e ceneso³e,
ceQ jengue Mecee& DeeHekesÀ efJeod³eeue³e ceW keÀ#ee 10 Jeer keÀe efJeod³eeLeea ntB ~ Deepe ceW ³es He$e SkeÀ efJeMes<e DeefYeHeé³e mes
efueKe jne ntB ~
ceneso³e, DeeHemes efveJesove nw efkeÀ nceejs efJeod³eeue³e ceW yew[efcebìve kesÀ HeéMf e#eCe keÀer megeJf eOee HeéjbYe keÀjJeeF& peeS, nceW
318 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efJeod³eeue³e kesÀ HeM®eeled Kesue-ketÀo mebyebOeer keÀe³e&keÀ́ceeW ceW Yeeie uesves ³ee meerKeves keÀe mece³e veneR efceuelee nW ~ ³eefo efJeÐeeue³e ceW
ner ³en HeéMf e#eCe efo³ee peeS lees nceeje mece³e Yeer ye®esiee Deewj nce KesueketÀo mebyebOeer Heélf e³eeseif elee ceW Yeer Yeeie ues mekeÀles nQ ~
Deleë DeeHemes DevegjesOe nw efkeÀ Fme keÀe³e& nsleg DeeHe MeerIe´-Deefle MeerIe´ efveCe&³e ueWieW ~
meOev³eJeeo ~
DeeHekeÀe Dee%eekeÀejer efMe<³e / HeéLeea
jengue Mecee&
íe$e vee³ekeÀ, keÀ#ee - X (keÀ)
12. Deehe efkeÀmeer mLeeve efJeMes<e keÀer ³ee$ee keÀjvee ®eenles nQ ~ Gme mLeeve keÀer peevekeÀejer Òeehle keÀjves kesÀ efueS he³e&ìve efJeYeeie kesÀ
DeefOekeÀejer keÀes he$e efueefKeS ~
Gllej ë mesJee ceW
Þeerceeved He³e&ìve DeefOekeÀejer,
ueKeveT, GÊej HeósMe
efoveebkeÀ ë 24-3-2014
efJe<e³e ë ueKeveT kesÀ oMe&veer³e mLeueeW keÀer peevekeÀejer HeéHle keÀjves nsleg He$e
Fme He$e kesÀ ceeO³ece mes ceQ DeeHemes ueKeveT Menj keÀer peevekeÀejer HeéHle keÀjvee ®eenlee ntB ~ ceQ Je cesjs efce$e ueKeveT
Menj kesÀ oMe&veer³e mLeueeW keÀer ³ee$ee keÀjvee ®eenles nQ ~ meeLe ner pewmee efkeÀ ueKeveT, GÊej HeósMe keÀer jepeOeeveer leLee
nceejs cegK³eceb$eer Þeer DeefKeuesMe ³eeoJe peer keÀe efveJeeme mLeeve nw ~ ceQves megvee nw JeneB Hej ef®eef[æ ³eeIej leLee kegÀí Sself eneefmekeÀ
mLeue Yeer nQ, efpemekeÀes osKevee nceejs %eeve keÀe efnmmee yeve mekeÀlee nw ~
Fme mece³e cesjer DeeF&. meer. Sme. F&. keÀer Hejer#eeSB meceeHle nes ®eueer nQ Deleë ígefìdì³eeW keÀe meogHe³eesie keÀjves keÀe ³en
De®íe DeJemej nw~ Deleë DeeHemes efJevece´ efveJesove ns efkeÀ ceQ Deewj cesjs efce$e Fme mLeeve keÀe ceveesjbpeve HetCe& DeJeueeskeÀve keÀj
mekeWÀ FmekesÀ efueS DeeHe cegPes He$e Üeje peevekeÀejer oskeÀj cesjer mene³elee keÀjW FmeceW efJeMes<e ªHe mes þnjves SJeb Ietceves keÀer
J³eJemLee keÀjJeekeÀj cegPes ke=ÀleeLe& keÀjW ~ DeeHekeÀer Deefle ke=ÀHee nesieer ~
meOev³eJeeo,
YeJeoer³e
He´JeerCe iegHlee
19, efmeefJeue ueeFvme
metjmeove, Deeieje - 2
DeveewHe®eejefkeÀ He$e kesÀ kegÀí GoenjCe

1. DeHeves efce$e keÀes He$e `Fbìjvesì kesÀ He´³eesie mes nesves Jeeues ueeYe Deewj neefve³eeW' Hej He´keÀeMe [eefueS ~ meeLe ceW Gmes ³en Yeer yeleeFS
efkeÀ FmekeÀe meogHe³eesie efkeÀme He´keÀej efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw ~
Gllej ë Hejer#ee YeJeve,
vewveerleeue ~
2 petve, 20...
efHe´³e efce$e efJepe³e,
meHe´sce vecemkeÀej ~
DeYeer-DeYeer legcneje He$e Heæ{keÀj Del³eble He´mevvelee ngF& efkeÀ legcnejs efHelee peer ves legcnejs He´Lece DeHeves Hej kebÀH³etìj GHenej
ceW efo³ee nw Deewj Fbìjvesì Yeer ueieJee efo³ee nw ~ ceQ Flevee Glmeeefnle nBt efkeÀ legjlb e He$e efueKeves yewþ ie³ee nBt ~
ICSE IX & X 319
Hindi Robomate+
efHe´³e efJepe³e, Henues lees cesjer Deesj mes neefo&keÀ yeOeeF& mJeerkeÀej keÀjes ~ Deepe kesÀ ³egie ceW kebÀH³etìj Je Fbìjvesì Del³eble
cenllJeHetCe& megeJf eOee nw ~ Deepe keÀe ³egie kebÀH³etìj keÀe ³egie nw ~ Gme Hej Fbìjvesì keÀer megeJf eOee ves lees %eeve-efJe%eeve leLee meb®eej
keÀes Deewj Yeer megiece yevee efo³ee nw ~ legcnW mebYeJeleë FmekesÀ ueeYeeW keÀe Helee ner nesiee ~ Fbìjvesì ves efJeMJe keÀes legcneje cegìþd er
cesb keÀj efo³ee nw ~ Fmemes legce DeHeveer Heæ{eF& mes pegæ[s efkeÀmeer Yeer efJe<e³e mes mebyebeOf ele meeFì KeesuekeÀj ueeYe HeéHle keÀj mekeÀles
nes ~ efJeMJe kesÀ efkeÀmeer Yeer keÀesves mes efJeJejCe, JeCe&ve met®eveeSB DeeBkeÀæ[s Je HeéceeefCekeÀ leL³e Deewj Gvemes peg[æ s efJeMues<eCe HeéHle
keÀj mekeÀles nes ~ efJeMJe kesÀ efkeÀmeer Yeer keÀesves mes efJeJejCe, JeCe&ve, met®eveeSB, DeeBkeÀæ[s Je HeéceeefCele leL³e Deewj Gvemes pegæ[s
efJeMues<eCe HeéHle keÀj mekeÀles nes ~ Fme Hej legce efJeMJe kesÀ efkeÀmeer Yeer keÀesves ceW efmLele DeeqOekeÀejer, efJeMes<e%e, [e@keÌìj,
³eespeveekeÀej, efMe#eeMeem$eer Deeefo mes yeele keÀj mekeÀles nes ~ He´Mveesllej keÀj mekeÀles nes ~ DeHevee ef®e$e efoKee mekeÀles nes Deewj
GYej keÀe ef®e$e osKe mekeÀles nes, efpememes Helee ®euelee nw efkeÀ legce efkeÀmemes yeele®eerle (®ewefìbie) keÀj jns nes ~ Fme Hej osMe-
efJeosMe ceW veewkeÀefj³eeB Keespeer Je HeeF& pee mekeÀleer nwb ~
cesjs efce$e, efJe%eeve keÀer He´l³eskeÀ megefJeOee keÀer kegÀí-ve-kegÀí neefve³eeB Yeer DeJeM³ekeÀ nesleer nwb ~ Fbìjvesì Hej keÀesF&
Ssmeer `JesyemeeFì' osKeves keÀer Deeole efJekeÀefmele ve keÀjvee, efpememes legcnejs ®eefj$e Hej yegje HeÝeeJe Heæ[s ~ nceW J³eLe& keÀer
`®ewefìbie mes Hejns]pe keÀjvee ®eeefnS ~ keÀF& yeej keÀ®®eer Dee³eg kesÀ íe$e Fbìjvesì kesÀ menejs DeMueerue meeceieér osKeves keÀer
Deeole [eue ner uesles nQ ~ DeeMee nw legce cesje mebkesÀle mecePekeÀj Fve ieboer DeeoleeW mes ye®eesies Deewj Fme megefJeOeepevekeÀ
GHekeÀjCe keÀe meogHe³eesie ner keÀjesies, leYeer legcneje YeefJe<³e mJeefCe&ce yevesiee ~
Mes<e kegÀMeue nw ~ Hetp³e DebkeÀue Je Deebìer peer keÀes cesjer Deesj mes HeĆeece ~
MegYeé keÀes mvesneMeer<e ~
legcneje MegYeekeÀeb#eer,
De.ye.me.
2. DeeHekeÀe íesìe YeeF& efkeÀmeer otmejs Menj ceW SkeÀ DeeJeemeer³e efJeod³eeue³e ceW Heæ{lee nw ~ Gmes SkeÀ He$e efueKekeÀj KesueketÀo ceW Yeeie
uesves kesÀ efueS Heés jf le keÀeer pf eS ~ meeLe ner ³en Yeer efueefKeS efkeÀ KesueketÀo ceW Yeeie uesves mes keÌ³ee ueeYe neslee nw~
eqYeJeeveer ~
20 cee®e&, 20...
efHe´³e Devegpe ceefnHele,
mvesneMeer<e ~
keÀue ner [uenewpeer mes megkesÀle kesÀ efHelee peer ueewìs Deewj GvekesÀ ceeO³ece mes legcneje neue®eeue %eele ngDee ~ GvneWves yelee³ee
efkeÀ legcneje DeO³e³eve lees meJeexllece nw, Hejbleg legce efkeÀmeer Yeer He´keÀej kesÀ KesueketÀo ceW Yeeie veneR uesles ~ meowJe mJe³eb keÀes
íe$eJeeme kesÀ keÀcejs Deewj DeO³eeHeve keÀ#e lekeÀ ner meerefcele mecePeles nes ~
efHe´³e YeeF& ! cegPes ³en peevekeÀj JeemleJe ceW ienje DeeIeele ueiee ~ legce veneR peeveles efkeÀ KesueketÀo ceW Yeeie uesvee efkeÀlevee
DeeJeM³ekeÀ nw ~ mJe³eb keÀes HegmlekeÀeW lekeÀ ner meerecf ele keÀj uesves keÀer He´Je=elq le Del³eble IeelekeÀ nw ~ Fmemes lees legce efkeÀleeyeer keÀer[æ e
yevekeÀj jn peeDeesies ~ cesje legcnW iebYeerj Je me®®ee megPeeJe ³ener nw efkeÀ legce Heé³eëkeÀeue peuoer Gþe keÀjes Deewj Dev³e ye®®eeW
kesÀ meeLe ke´Àeræ[e#es$e ceW ®eues pee³ee keÀjes ~ megkesÀle Yeer lees legcnejs ner íe$eeJeeme ceW nw, kesÀJeue keÀ#ee Deueie nw ~ legce Gmes
meeLeer yevee uees keÌ³eeWekf eÀ Jen Heélf eefove ke´Àeræ[e#es$e ceW peekeÀj KesueketÀo ceW Yeeie ueslee nw ~
cesjs YeeF&, legce Henues íesìs-ceesìs KesueketÀo ceW Yeeie uesvee DeejbYe keÀjes ~ uebyeer mewj Yeer GHe³eesieer nesleer nw ~ KesueketÀo
íe$eeJemLee keÀe DeefveJee³e& Debie ceevee ie³ee nw ~ Fmemes Mejerj mJemLe jnlee nw Deewj YejHetj mHetÀefle& efceueleer nw ~ Mejerj keÀer
ceebmeHesefMe³eeB meyeue nesleer nwb ~ Yeespeve þerkeÀ mes He®eves ueielee nw ~ legcnejs efueS lees Deewj Yeer ueeYeoe³ekeÀ nesiee, keÌ³eeWefkeÀ
legce Heé³eë efMekeÀe³ele keÀjles nes efkeÀ legcnW YetKe veneR ueieleer Deewj Kee³ee-efHe³ee peuoer veneR He®elee ~ KesueketÀo mes YeeF&®eeje,
320 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
menveMeeruelee, Oew³e, meblees<e pewmes iegCe HeveHeles nQ Deewj Heélf e³eeseif elee keÀer YeeJevee HeuueefJele nesleer nw ~ legcneje efJeod³eeue³e lees
Flevee G®®ekeÀesefì keÀe nw efkeÀ GmeceW KesueketÀo keÀer meejer DeeOegevf ekeÀ megefJeOeeSB GHeueyOe nwb ~ efkeÀmeer Jemleg keÀer DeeJeM³ekeÀlee
nes lees equeKevee ~ ígìed ìf ³eeW ceW uesves DeeTBiee ~ MegYekeÀecevee !
legcneje Deie´pe,
keÀ.Ke.ie.
3. íe$eeJeeme ceW jnves Jeeues DeHeves YeeF& / yenve keÀes He$e efueKekeÀj `mece³e kesÀ meogHe³eesie' kesÀ cenllJe Hej He´keÀeMe [eefueS ~
cesjþ ~
2 veJebyej, 20...
efHe´³e yenve DevegjeOee,
mvesneMeer<e ~
keÀue ceQ efJeod³eeue³e mes ueewìkeÀj Iej Heng®B ee, lees ceelee peer keÀes Del³eble ef®eblee ceW [tyeer ngF& osKekeÀj ogëKe ngDee ~ Helee
®euee efkeÀ Jes legcneje Jepen mes ef®ebelf ele nQ ~ GvnW legcnejs íe$eeJeeme keÀer efkeÀmeer ueæ[keÀer ves yelee³ee efkeÀ legce mece³e J³eLe& ve<ì
keÀjleer jnleer nes ~
efHe´³e Deveg, legce lees yengle mecePeoej ueæ[keÀer nes, Fmeereuf eS legcnW jep³e kesÀ meyemes Gllece íe$eeJeeme ceW yeæ[er keÀefþveeF&
mes peien efoueeF& Leer ~ ³en legcnW keÌ³ee nes ie³ee ? legcnW Helee ner nw efkeÀ pees ueesie mece³e keÀe meogHe³eesie veneR keÀjles, Jes mece³e
mes yengle efHeíæ[ peeles nQ ~ ueesie Oeve keÀes keÀerceleer ceeveles nQ, Hejbleg ceQ lees keÀnlee nBt efkeÀ mece³e Oeve mes Yeer keÀerceleer nw ~ Oeve
Deepe veneR nw lees keÀue Dee peeSiee, Hejbleg yeerlee mece³e keÀYeer ueewìkeÀj veneR Deelee ~ legceves Jen keÀneJele Yeer megveer nesieer efkeÀ
``pees mece³e keÀes ve<ì keÀjlee nw, mece³e Gmes ve<ì keÀj oslee nw ~''
cesjer efHe´³e yenve, efJeMJe kesÀ efJekeÀefmele osMeeW keÀer Gvveefle keÀe SkeÀcee$e jnm³e JeneB kesÀ efveJeeefme³eeW keÀe `mece³e keÀe
meogHe³eesie' ner nw ~ mece³e Hej efkeÀ³ee ie³ee keÀe³e& nceW Gef®ele HeÀue oslee nw ~ FmekesÀ efJeHejerle mece³e Hej keÀece ve keÀjves mes nce
yengle Heerís jn peeles nQ ~ He´ke=Àefle Yeer mece³e kesÀ Devegmeej ®eueleer nw ~ met³e&, ®eeBo, ve#e$e, He=LJeer, $eÝlegSB Deeefo mece³e ceW
yeBOeer nQ ~ legce mees®ees efkeÀ ³eefo ceeueer HeewOeeW keÀes Deewj efkeÀmeeve H] eÀmeueeW keÀes mece³e Hej Heeveer ve os, mece³e Hej ve yeesS Deewj ve
ner keÀeìs, lees keÌ³ee nesiee ? Deleë legcnW yeerleer yeele keÀes YegueekeÀj veS efmejs mes peerJeve Megª keÀjvee ®eeefnS ~ keÀue mes Heéle
ë keÀeue peuoer Gþes, mewj keÀjes, J³ee³eece keÀjes Deewj veeMlee keÀjkesÀ Heæ{eF& keÀjves peeDees ~ efJeod³eeue³e mes ueewìkeÀj KeekeÀj
Lees[æ e efJeÞeece keÀjes Deewj efHeÀj Heæ{ves keÀer efve³eefcele Deeole HekeÌkeÀer keÀjes ~ Fmeer He´keÀej mebO³ee ceW Lees[æ e KeekeÀj Heæ{ves yewþes ~ jele
kesÀ Yeespeve kesÀ yeeo Leesæ[e ceveesjbpeve keÀjes Deewj efHeÀj Heæ{eF& keÀjes ~ leYeer legcnejer YeefJe<³e yeve mekesÀiee ~ DeeMee nw, Fve
yeeleebs keÀes Dev³eLee veneR ueesieer Deewj keÀesje GHeosMe mecePekeÀj nBmeer ceW ve Gæ[e oesieer ~
Mes<e MegYe nw ~ ceelee peer leLee efHelee peer keÀer Deesj mes legcnW mvesnMeer<e ~ efkeÀmeer ®eerp] e keÀer DeeJeM³ekeÀlee nes lees efueKevee ~
legcneje yeæ[e YeeF&,
De.ye.me.
4. íesìs YeeF& keÀes He$e efueKekeÀj mecePeeFS efkeÀ mJemLe Mejerj cesb ner mJemLe ceefmle<keÀ efveJeeme keÀjlee nw ~ Gmes ³en Yeer yeleeFS efkeÀ
mJemLe jnves kesÀ efueS efkeÀve-efkeÀve efve³eceeW keÀe Heeueve keÀjvee DeeJeM³ekeÀ nw ~
kegÀuuet ~
23 peveJejer, 20...
efHe´³e Devegpe efJeJeskeÀ,
MegYeeMeer<e ~
ICSE IX & X 321
Hindi Robomate+
keÀue ner ®ee®ee peer legcnejs Heeme neskeÀj ueewìs nwb ~ GvneWves mebkesÀle efo³ee efkeÀ legcnW DeHeves mJeemL³e keÀer leefvekeÀ Yeer ef®eblee
veneR nw ~ legce ogyeues nesles pee jns nes ~ ceQ megvekeÀj Del³eble ef®ebeflele nes Gþer nBt ~
efHe´³e YeeF&, ceneHeg©<eeW Je ef®eblekeÀesb keÀe keÀnvee legceves Yeer Heæ{e Deewj megvee nesiee-``mJemLe Mejerj ceW ner mJemLe ceeqmle<keÀ
efveJeeme keÀjlee nw ~'' peerJeve ceW mJeemL³e meyemes yeæ[er HetBpeer nw ~ Debie´ps e] er ceW SkeÀ keÀneJele nw efkeÀ ³eefo mJeemL³e ®euee ie³ee,
lees meceefPeS meye kegÀí ®euee ie³ee ~ legcnW DeHeves Mejerj keÀe O³eeve jKevee ®eeefnS ~
cesje megPeeJe nw efkeÀ legce HeéleëkeÀeue peuoer Gþves keÀer Deeole [euees ~ legcnejs íe$eeJeeme kesÀ meeceves Kegues God³eeve nQ,
peneB ueesie mewj Je J³ee³eece keÀjles nQ ~ legce Yeer mewj Je nuekeÀe J³ee³eece keÀer Deesj yeæ{es ~
mece³e Hej Keevee Keeves mes Mejerj mJemLe jnlee nw ~ FOej-GOej kesÀ iebos Je Ieefì³ee J³ebpeve Keeves mes Hejn]ps e keÀjes ~ kegÀí
HeÀueeW Je jmeeW kesÀ mesJeve keÀes DeHeveeDees ~ legcnejs efJeodeeue³e ceW Deew<eOeeue³e keÀer megeJf eOee nw ~ JeneB efve³eefcele peeB®e keÀjJeekeÀj
megPeeJe uesves Gef®ele neWies ~ KesueketÀo keÀes cenllJe osvee ®eeefnS ~ keÌ³eeW veneR
legce efkeÀmeer Kesue ceW ©ef®e kesÀ Devegmeej veece efueKeJee uesles, pewmes yew[efcebìve, ne@keÀer ³ee ]HegÀìyeeue ? DeeMee nw, legce yeæ[er
yenve kesÀ megPeeJeeW keÀer Deesj O³eeve oskeÀj mJemLe peerJeve peerves keÀer Deesj Deie´mej nes HeeDeesies ~ efkeÀmeer ®eerpe] keÀer p]eªjle nes
lees efueKevee ~
Mes<e MegYe nw ~ ceelee peer Deesj mes legcnW mvesnMeer<e ~
legcnejer yenve,
keÀ.Ke.ie.
5. yeveeJe-Þe=ib eej ceW DeefOekeÀ mece³e ve<ì ve keÀjves keÀer meueen osles ngS yeæ[er yenve keÀer Deesj mes íesìer yenve keÀes SkeÀ He$e efueefKeS ~
Gllej ë Heéer lf e pewve,
`cebieue JeeefìkeÀe',
2/3~ megYee<e veiej,
keÀejveeue ~
26 Deiemle, 20.....
efHe´³e oerefHle,
ceOegj mce=efle ~
DeeMee nw, legce mJemLe Deewj He´mevve nesieer ~ ieé<r ceeJekeÀeMe ceW peye legce Iej DeeF& LeeR, leye cegPes Ssmee DeeYeeme ngDee efkeÀ
legce yeveeJe-Þe=ib eej Hej DeefOekeÀ O³eeve osves ueieer nes ~ legcemes efceueves DeeF& menseuf e³eeB Yeer cegPes Fmeer He´keÀej keÀer ueieerb ~ cesjs Fme
He$e keÀes Dev³eLee ve uesvee ~ ceQ legcemes yeæ[er nesves kesÀ keÀejCe legcnW Fme mebyebOe ceW kegÀí meueen os jner nBt ~
Jewmes lees íesì-s yeæ[s meYeer Lees[æ e-yengle yeveeJe-Þe=ib eej keÀjkesÀ mJe³eb keÀes megob j efoKeeves keÀer ®es<ìe keÀjles nw,b Hej SkeÀ meercee mes DeefOekeÀ
yeveeJe-Þe=ib eej ceve keÀes YeìkeÀelee nw leLee ceve FOej-GOej keÀer yeeleesb ceW ueie peelee nw ~ efHeÀj DeYeer legcnejer Gce´ ner keÌ³ee nw ~ DeYeer lees
legcnejer Heæ{ves keÀer Gce´ nw ~ Fme Dee³eg ceW yeveeJe-Þe=ib eej keÀer Deesj Flevee O³eeve osvee þerkeÀ veneR ~ legce Fleveer íesìer Yeer veneR, pees Fme
yeele keÀes veneR mecePeleer nes ~
Del³eefOekeÀ ]HewÀMeve ³ee yeveeJe-Þe=bieej DeveskeÀ He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀes pevce oslee nw ~
Deleë `meeoe peerJeve G®®e efJe®eej' keÀes DeHeves efJeod³eeLeea peerJeve keÀe DeeoMe& yevee uees ~ cegPes efJeMJeeme nw legce cesjer
yeeleesb keÀe yegje veneR ceeveesieer ~ DeHeveer efHe´³e íesìer yenve mecePekeÀj ner ceQ legcnW ³en meueen os jner nBt ~
legcnejer Deie´pee,
Heéer lf e
322 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
6. DeeHe DeHeves efce$e keÀer yenve kesÀ efJeJeen ceW meeqcceefuele ve nes mekesÀ; Deleë He$e efueKekeÀj keÀejCe meefnle HetCe& efJeJejCe oskeÀj efce$e
mes #ecee-³ee®evee keÀerefpeS ~
ceveer<e HejeMej,
3/27 ieerlee keÀeueesveer,
efouueer - 110052
efHe´³e efce$e Oeerjpe,
memvesn vecemkeÀej ~
DeeMee nw Iej Hej meYeer kegÀMeue neWies Deewj veerª oeroer keÀer Meeoer keÀe keÀe³e&ke´Àce Yeer Yeueer-YeeBefle HetCe& nes ie³ee nesiee ~
efce$e ! efJeJeen ceW GHeeqmLele ve nes Heeves kesÀ efueS cegPes #ecee keÀj osvee ~ ceQ efJeJeen ceW Deeves kesÀ efueS yengle Glmeeefnle Lee Deewj
legcnejs Iej Deeves keÀer lew³eejer Yeer keÀj ueer Leer, Yew³ee Yeer meeLe Dee jns Les, Hejbleg efpeme efove Iej mes ®euevee Lee, Gmemes Henues efove
ner ³en ogKeo mecee®eej HeéHle ngDee efkeÀ ceecee peer SkeÀ ogIe&ìvee ceW iebYeerj ªHe mes Iee³eue nes ieS nQ ~ ³en megvekeÀj nce meYeer
Ieyeje ieS Deewj meYeer ueesie Gmeer mece³e ceecee peer keÀes osKeves DemHeleeue ®eues ieS ~ JeneB eqmLeefle Del³eble iebYeerj Leer, FmeefueS
DeeMee nw, legce cesjer efJeJeMelee Deewj eqmLeefle keÀer iebYeerjlee keÀes mecePekeÀj cegPes #ecee keÀj oesies ~
DebkeÀue-Deebìer keÀes cesje ®ejCe mHeMe& keÀnvee ~
legcneje DeefYevve efce$e,
ceveer<e
7. DeeHekeÀe YeeF& DeHevee DeefOekeÀebMe mece³e ceesyeeFue HeÀesve kesÀ GHe³eesie ceW efyeleelee nw ~ ceesyeeFue HeÀevs e kesÀ DeefOekeÀ GHe³eesie keÀjves
mes nesves Jeeueer neefve³eeW keÀe GuuesKe keÀjles ngS Gmes He$e efueefKeS ~
Gllej ë oerHekeÀ ieésJej
4/26 ceeueJeer³e veiej
efouueer ~
efHe´³e Devegpe He´l³et<e,
MegYeeMeeer<e !
DeeMee nw legcnejer Heæ{eF& þerkeÀ He´keÀej mes ®eue jner nesieer leLee legcnejs mJeemL³e ceW Yeer megOeej nes jne nesiee ~
efHeíues efoveeW cegPes legcnejer keÀ#ee keÀe ceveer<e Deie´Jeeue efceuee Lee efpememes Helee ®euee efkeÀ DeepekeÀue legce DeHevee
DeefOekeÀebMe mece³e ceesyeeFue keÀe He´³eesie keÀjkesÀ efyeleeles nes leLee ceesyeeFue kesÀ keÀejCe legcnejs kegÀí efce$eeW ves legcneje veece jKe
efo³ee nw - `ceesyeeFue ef®eHeketÀ ~'
efHe´³ee Devegpe, FmeceW keÀesF& mebons veneR nw efkeÀ Deepe kesÀ ³egie ceW ceesyeeFue SkeÀ DeefveJee³e&lee yeve ie³ee nw efpemekesÀ efyevee
ieg]peeje ®euevee cegeqMkeÀue nw, Hej FmekeÀe peªjle mes p³eeoe He´³eesie DeveskeÀ keÀejCeW mes neefvekeÀejkeÀ Yeer nw ~ Yeer nw ~
Jew%eeefvekeÀeW keÀe ceevevee nw efkeÀ DeeJeM³ekeÀlee mes DeefOekeÀ ceesyeeFue keÀe He´³eesie mJeemL³e keÀes Yeer HeÝeeefJele keÀjlee nw~
Fmemes nceejer ÞeJeCeWefê³eeW Hej Yeer og<HeÝeeJe Heæ[lee nw ~ meeLe ner efJeod³eeLeea kesÀ efueS lees ³en GmekeÀer SkeÀeie´lee ceW yeeOekeÀ
yeve peelee nw ~ otmejs ceesyeeFueeW Hej DeepekeÀue lejn - lejn kesÀ Sme.Sce.Sme. Deeles nw,b efpeveceW keÀF& ve kesÀJeue DeveeJeM³ekeÀ
nesles nQ Jejve De®íer YeeJeveeDeeW Jeeues veneR nesles ~ ceesyeeFue Hej kegÀí DeMueerue ef®e$e Deeefo Yeer osKes peeles nQ efpevemes nceeje
®eeefjef$ekeÀ Heleve neslee nw ~ Heæ{eF& - efueKeeF& kesÀ iebYeerj #eCeeW ceW De®eevekeÀ ceesyeeFue keÀe yepe Gþvee O³eeve efJe®eefuele
keÀjves Jeeuee neslee nw ~ cesjer Fve yeeleeW keÀe ³en DeLe& keÀoeefHe veneR nw efkeÀ legce ceesyeeFue keÀe He´³eesie yebo keÀj oes ~ peneB
DeeJeM³ekeÀ uele cele Heeuees ~
ICSE IX & X 323
Hindi Robomate+
cegPes efJeMJeeme nw efkeÀ legce cesjer meueen ceevekeÀj Gef®ele efveCe&³e ueesies ~
legcneje Deie´pe
oerHekeÀ ieésJej
8. DeHeves peerJeve ue#³e kesÀ yeejs ceW yeleeles ngS DeHeves efce$e keÀes He$e efueefKeS ~
Gllej ë Hejer#ee YeJeve
............. efJeod³eeue³e
efmejmee, nefj³eeCee
efHe´³e efce$e HebkeÀpe,
memvesn vecemkeÀej ~
efce$e keÀe]HeÀer efoveeW mes ve legcemes cegueekeÀele ngF& Deewj ve ner legcneje keÀesF& He$e efceuee ~ meye kegÀMeue lees nwb ve ~ DeHeveer
Heæ{eF& Deewj mJeemL³e kesÀ efJe<e³e ceW p] eªj efueKevee, ³en He$e ceQves legcnW efJeMes<e ªHe mes ³en yeleeves kesÀ efueS efueKee nw efkeÀ ceQves
ke=Àef<e Jew%eeefvekeÀ yeveves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee nw ~ ³en efveCe&³e ceQves yengle mees®e - mecePekeÀj efkeÀ³ee nw ~ nceeje osMe
ke=Àef<e HeÓeeve osMe nw leLee ³eneB DeYeer Yeer ke=Àef<e efHeíæ[er ngF& nw ~ Deepe DeefOekeÀebMe ³egJekeÀ [e@keÌìj, Fbpeerefve³ej,
Sce.yeer.S. meer.S. Deeefo pewmes Gve J³eJemee³eeW ceW peevee ®eenles nQ efpeveceW DeefOekeÀ Oeve efceuelee nw leLee efJeosMeeW ceW veewkeÀjer
kesÀ DeJemej HeéHle nesles nQ ~ ke=Àef<e keÀes Gvvele keÀj DeHeves osMe keÀer DeeJeM³ekeÀleeSB Hetjer keÀer pee mekeÀleer nwb Hejbleg FmekesÀ efueS
ke=Àef<e Jew%eeefvekeÀeW keÀe DeYeeJe nw cesje ue#³e nw efkeÀ ceQ ke=Àef<e Jew%eeefvekeÀ yevekeÀj ke=Àef<e keÀer Gvveefle kesÀ meeLe osMe keÀer cesjs
efveCe&³e mes He´mevvelee nesieer ~ Deebìer - DebkeÀue keÀes ®ejCe mHeMe& ~ He$e efceueles ner Gllej DeJeM³e osvee ~
legcneje DeefYevve efce$e
keÀ.Ke.ie.
9. DeeHekeÀe efce$e efkeÀmeer Kesue Heélf e³eeseif elee ceW Yeeie uesves kesÀ efueS efJeosMe ³ee$ee Hej pee jne nw ~ cebieuekeÀecevee keÀjles ngS Gmes He$e
efueefKeS ~
Gllej ë meskeÌìj - 18, jesenf Ceer
efouueer ~
efoveebkeÀ ë 10.07.2017
efHe´³e efce$e, Jevos !
DeeMee nw efkeÀ legce mJemLe Deewj He´mevve nesies ~ cegPes Deepe ner letcneje He$e HeéHle ngDee nw Deewj ³en peevekeÀj Deefle
He´mevvelee ngF& efkeÀ legcneje ®e³eve je<ìê³r e HegÀìyee@ue ìerce ceW nes ie³ee nw leLee legce Fme cenerves ner Heélf e³eeseif elee nsleg Hegle&ieeue keÀer
³ee$ee Hej pee jns nes ~
cegPes Devee³eeme ner Jen keÀe@uespe mece³e ³eeo Dee ie³ee, peye legce efJeÐeepe&ve kesÀ meeLe-meeLe efove-jele HegÀìyee@ue keÀe
DeY³eeme keÀjles jnles Les ~ Deepe legcnW Gme HeefjÞece Deewj DeY³eeme keÀe ner HeÀue efceuee nw ~ efce$e, ceQ yengle KegMe ntB Deewj legcnW
Fme mJeefCe&ce DeJemej Hej yeOeeF& oslee ntB ~ ceQ F&MJej mes keÀecevee keÀjlee ntB efkeÀ legce Fme Kesue Heélf e³eeseif elee ceW Del³evle meHeÀuelee
HeéHle keÀjes Deewj osMe keÀe veece jesMeve keÀjes ~
ceQ meHeefjJeej ieewjJeeeqvJele cenmetme keÀj jne ntB ~ De®íe, Deye He$e meceeHle keÀjlee ntB ~ cesjer MegYekeÀeceveeSB meowJe legcnejs
meeLe nQ ~ DeHeves ceelee-efHelee keÀes cesje HeĆeece keÀnvee ~
legcneje efce$e
jepesMe Deie´Jeeue
324 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
10. DeHeveer ceelee peer keÀes He$e Üeje DeHeves efJeÐeeue³e ceW ceveeS ieS Jeeef<e&keÀ GlmeJe kesÀ yeejs ceW yeleeFS efpemeceW DeHeveer Yetecf ekeÀe keÀe
GuuesKe Yeer keÀerepf eS ~
Gllej ë Hejer#ee YeJeve
..............
.............. ceLegje ~
efoveebkeÀ - 11 HeÀjJejer, 2017
DeeojCeer³e ceelee peer,
meeoj ®ejCemHeMe& ~
efHeíues keÀF& efoveeW mes DeHekeÀes He$e efueKeves keÀer mees®e jne Lee, Hejbleg Debelf ece ceeefmekeÀ Hejer#ee ceW J³emle jnves kesÀ keÀejCe
He$e ve efueKe Hee³ee ~ DeeHekeÀes ³en peevekeÀj Del³eble n<e& nesiee efkeÀ nceejs HeÓeeveceb$eer Üeje ®eueeS ieS mJe®ílee DeefYe³eeve
mes nceeje efJeod³eeue³e Yeer pegæ[ ie³ee nw ~ Fme mebyebOe ceW meYeer Dee®ee³e& SbJe efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ He®eeme mecetn yeveeS ieS nQ ~
He´l³eskeÀ mecetn ceW 50 efJeod³eeLeea leLee 2 Dee®ee³e& jnWieW ~ efJeÐeeLeea DeHeves -DeHeves mecetn kesÀ Dee®ee³eeX
kesÀ ceeieoMe&ve ceW Deueie Deueie #es$eeW ceW peekeÀj mJe®ílee DeefYe³eeve ®eueeSBies ~ ³en DeefYe³eeve He´l³eskeÀ jefJeJeej keÀes Heéleë
8 mes 10 lekeÀ jnsiee ~
DeeHekeÀes ³en peevekeÀj He´mevvelee nesieer efkeÀ cegPes DeHeves mecetn keÀe vee³ekeÀ yevee³ee ie³ee nw ~ nce iele oes jefJeJeejeW
keÀes DeHeves-DeHeves #es$eeW ceW mJe®ílee DeefYe³eeve keÀe MegYeejbYe Yeer keÀj ®egkesÀ nQ ~
mJe®ílee DeefYe³eeve kesÀ cenÊJe keÀes HeóefMe&le keÀjves kesÀ efueS vegkeÌkeÀæ[ veeìkeÀeW keÀe HeĆe³eve Yeer efkeÀ³ee peeSiee ~
efJeod³eeue³e kesÀ HeÓeevee®ee³e& Yeer íe$eeW keÀe ceeie&oMeve keÀjves leLee mJe®ílee DeefYe³eeve ceW Yeeie uesves HengB®eWies ~
nceW #es$e kesÀ efveJeeefme³eeW mes DeeMeeleerle men³eesie efceue jne nw leLee Jes Yeer Fme keÀe³e& ceW peg[æ ieS nQ ~ meYeer íe$e
DeHeves HeÓeeve ceb$eer kesÀ `mJe®í Yeejle kesÀ meHeves keÀes meekeÀej keÀjves ceW Hetjer lejn mebueive Deewj Del³eble Glmeeefnle nQ ~
Hetp³e efHelee peer keÀes ®ejCe mHeMe& leLee cebìt keÀes H³eej ~
DeeHekeÀe Dee%eekeÀejer Heg$e
JebMe
efJeMes<e ë He$e kesÀ Deble ceW efueHeÀeHeÀe yeveevee DeefveJee³e& nw ~
efìkeÀì
Heélf e,
.................
................. He´s<ekeÀ,
..................
...................

ICSE IX & X 325
Hindi Robomate+
5. DeHeefþle ieod³eebMe Unseen Passages

efJeefOe ë DeHeefþle ieod³eebMe Hej Hetís ieS He´MveeW kesÀ Gllej osles mece³e DeHeveeF& peevesJeeues efJeefOe kesÀ HećegKe ®ejCe
efvecveefueefKele nQ ë
(keÀ) meyemes Henues Heólle ieod³eebMe keÀes meeJeOeeveer Je SkeÀeie´lee mes Heef{æ S ~
(Ke) mebHetCe& ieod³eebMe keÀe keÀL³e /HeéfleHeeod³e/ keWÀêer³e YeeJe DeHeves ceefmle<keÀ ceW ieńCe keÀerefpeS ~
(ie) Hetís ieS He´MveeW keÀes Yeer O³eeve mes Heæ{sb Deewj GvekesÀ Gllej DeHeefþle ceW {Btæ{ves keÀe He´³eeme keÀjsb ~
(Ie) peneB lekeÀ mebYeJe nes He´MveeW kesÀ Gllej ceW DeHeveer Yee<ee keÀe He´³eesie efkeÀ³ee peeS ~
efvecveefueefKele ieod³eebMeeW keÀes O³eeve ceW Heef{æ S leLee GmekesÀ veer®es efueKes He´MveeW kesÀ Gllej efnob er ceW efueefKeS ~
1. GMeervej-Heg$e nefjYekeÌle cenejepe efMeefJe yeæ[s ner o³eeueg Deewj MejCeeiele Jelmeue Les ~ SkeÀ mece³e jepee efMeefJe SkeÀ
ceneve ³e%e keÀj jns Les ~ Fleves ceW Ye³eeke´Àeble SkeÀ keÀyetlej jepee kesÀ Heeme Dee³ee Deewj GmekeÀer ieeso ceW efíHe ie³ee ~ GmekesÀ
Heerís Gæ[lee ngDee SkeÀ efJeMeeue yeepe JeneB Dee³ee Deewj Jen ceveg<³e keÀer-meer Yee<ee ceW Goej-Ëo³e mes jepee mes yeesuee-``ns
jepeve ! He=LJeer kesÀ Oecee&lcee jepeeDeeW ceW DeeHe meJe&Þes<þ nQ, Hej Deepe DeeHe Oece& kesÀ efJe©odOe keÀce& keÀjves keÀer F®íe kewÀmes keÀj
jns nQ ? ceQ YetKe mes J³eekegÀue nBt ~ cegPes ³en keÀyetlej Yeespeve kesÀ ªHe ceW efuee nw, DeeHe Fme keÀyetlej kesÀ efueS DeHevee Oece& keÌ³eeW
íesæ[ jns nQ ?'' jepee efMeefJe ves Gllej osles ngS keÀne-``ceQ ³en Ye³eYeerle keÀyetlej legcnW veneR os mekeÀlee, keÌ³eeWefkeÀ legcemes
[jkeÀj ³en keÀyetlej DeHeveer HeéCe-j#ee kesÀ efueS cesjs meceerHe Dee³ee nw Deewj pees ceveg<³e MejCeeiele keÀer j#ee veneR keÀjles ³ee
ueesYe, odJes<e DeLeJee Ye³e mes Gmes l³eeie osles nQ, GvekeÀer meppeve efveboe keÀjles nQ ~ Ye³e ces Heæ[s ngS peerJeeW keÀer j#ee keÀjves mes
yeæ{keÀj otmeje keÀesF& Oece& veneR nw ~ ns yeepe ! legce Deenej ®eenles nes, ceQ legcnejs ogëKe keÀe Yeer veeMe ®eenlee nB;t Deleë legce
cegPemes keÀyetlej kesÀ yeoues ceW ®eens efpelevee Deewj Deenej ceeBie uees ~'' yeepe mees®e-efJe®eej keÀj yeesuee-``ns jepeved ! ³eefo Fme
keÀyetlej Hej DeeHekeÀe Flevee ner Hećs e nw, lees Fme keÀyetlej kesÀ þerkeÀ yejeyej keÀe leesuekeÀj DeeHe FHevee ceebme cegPes os oerepf eS ~''
jepee efMeefJe ves SkeÀ lejepet ceBieJee³ee Deewj GmekesÀ SkeÀ Heueæ[s ceW keÀyetlej keÀes yewþekeÀj otmejs ceW Jes DeHevee ceebme keÀeì-keÀeì
keÀj jKeves ueies Deewj Gmes keÀyetlej kesÀ meeLe leesueves ueies ~ keÀyetlej kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee kesÀ efueS Deewj yeepe keÀer YetKe kesÀ
efveJeejCe kesÀ efueS cenejepe efMeefJe DeHeves Mejerj keÀe ceebme leesueves ueies ~ keÀyetlej kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee kesÀ efueS Deewj yeepe keÀer
YetKe kesÀ efveJeejCe kesÀ efueS cenejepe efMeefJe DeHeves Mejerj keÀe ceebme mJe³eb He´mevveleeHetJe&keÀ keÀeì-keÀeì keÀj os jns Les ~ DeHeves
megKeYeesie keÀer F®íe keÀes l³eeie keÀj meyemes megKe ceW megKeer nesves Jeeues meppeve ner otmejeW kesÀ ogëKe ceW meoe ogKeer ngDee keÀjles
nQ ~ Oev³e nw l³eeie keÀe DeeoMe& !
lejepet ceW keÀyetlej keÀe Jepeve ceebme mes yeæ{lee ie³ee ~ jepee ves mebHetCe& Mejerj keÀe ceebme keÀeìkeÀj jKe efo³ee, Hejbleg keÀyetlej
keÀe Heueæ[e veer®ee ner jne ~ leye jepee mJe³eb lejepet Hej ®eæ{ ieS ~ jepee efMeefJe kesÀ lejepet ceW ®eæ{les ner veYe mes Heg<He - Je=e<q ì
nesves ueieer ~ Fleves ceW yeepe Deewj keÀyetlej DebleOee&ve nes ieS Deewj GvekesÀ yeoues ceW oes efoJ³e osJelee He´keÀì nes ieS ~ oesveeW
osJelee Fbê Deewj Deeqive Les ~ Fbê ves keÀne-``jepeve ! legcneje keÀu³eeCe nes ! ceQ Fbê nBt Deewj keÀyetlej ªHe ceW Deeqive nwb ~ nce
ueesie legcnejer Hejer#ee uesves DeeS Les ~ legceves pewmee og<keÀj keÀe³e& efkeÀ³ee nw, Jewmee Deepe lekeÀ efkeÀmeer ves veneR efkeÀ³ee ~ ³en meeje
mebmeej ceesncee³ee keÀHe&HeeMe ceW yeBOee ngDee nw, Hejbleg legce peien kesÀ ogKeeW mes ítìves kesÀ efueS keÀ©Cee mes yeBOe ieS nes ~ legceves
yeæ[eW mes F&<³ee& veneR keÀer, íesìer keÀe keÀYeer DeHeceeve veneR efkeÀ³ee Deewj yejeyej JeeueeW kesÀ meeLe keÀYeer mHeodOee& veneR keÀer, Fmemes
legce mebmeej ceW meJe&Þes<þ nes ~ mebmeej ceW legcnejs me¢Me DeHeves megKe keÀer F®íe mes jefnle, SkeÀcee$e HejesHekeÀej keÀer yegoed Of e Jeeues
meeOeg kesÀJeue peiele kesÀ efnle kesÀ efueS He=LJeer Hej pevce uesles nw~b legce efoJ³e ªHe OeejCe keÀjkesÀ ef®ejkeÀeue lekeÀ He=LJeer keÀe Heeueve
keÀj Deble ceW YeieJeeve kesÀ yeńdceueeskeÀ ceW peeDeesies ~''
326 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Flevee keÀnkeÀj Fbê Deewj Deefive mJeie& keÀes ®eues ieS ~ jepee efMeefJe ³e%e HetCe& keÀjves kesÀ yeeo yengle efoveeW lekeÀ He=LJeer
Hej jep³e keÀjkesÀ Deble ceW ogue&Ye Hejce-Heo keÀes HeéHle ngS ~ mel³e nw, DeHevee Hesì Yejves kesÀ efueS lees HeMeg Yeer peerles nQ, efkebÀleg
He´Mebmee kesÀ ³eesi³e peerJeve lees Gve ueesieeW keÀe nw, pees otmejeW kesÀ efueS peerles nQ ~ efJeOeelee ves DeekeÀeMe ceW peue mes Yejs
yeeoueeW keÀes Deewj HeÀue mes Yejs Je=#eeW keÀes HejesHekeÀej kesÀ efueS jKe nw ~ ogëKe ceW [tyes ngS HeéefCe³eeW kesÀ ogëKe keÀe veeMe ner
meyemes yeæ[e Oece& nw ~ yeæ[s - yeæ[s ³e%eeW keÀe HeÀue mece³e Hej #e³e nes peelee nw, Hej Ye³eYeerle HeéCeer keÀes efo³ee ie³ee
DeYe³eoeve keÀYeer #e³e veneR neslee ~
He´Mve
i) cenejepe efMeefJe keÀewve Les ? keÀyetlej cenejepe efMeefJe keÀer MejCe ceW keÌ³eeW Dee³ee ?
ii) keÀyetlej keÀes MejCe osvee yeepe ves DeOece& keÀe keÀe³e& keÌ³eeW yelee³ee ?
iii) cenejepe efMeefJe ves yeepe keÀes keÀyetlej osves mes cevee keÌ³eeW efkeÀ³ee ?
iv) cepeejepe efMeefJe kesÀ lejepet kesÀ Heueæ[s Hej ®eæ{les ner keÀewve - meer efJeeq®e$e Ieìvee Ieìer ?
v) yeepe Deewj keÀyetlej kesÀ ªHe ceW keÀewve - mes osJelee Les ? cenejepe efMeefJe keÀes efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW mebmeej ceW meJe&Þes<þ yelee³ee ?
Gllej
i) cenejepe efMeefJe GMeervej kesÀ Heg$e Les ~ Jes F&MJej - YekeÌle, o³eeueg leLee MejCe ceW DeeS ngS keÀer j#ee keÀjves Jeeues Les ~ SkeÀ yeej
jepee efMeefJe SkeÀ ceneve ³e%e keÀj jns Les ~ Fleves ceW Ye³e mes J³eekegÀue SkeÀ keÀyetlej jepee kesÀ Heeme Dee³ee Deewj GvekeÀer ieeso
ceW efíHe ie³ee keÌ³eebsefkeÀ SkeÀ efJeMeeue yeepe GmekeÀe Heeríe keÀj jne Lee Deewj Gmes DeHevee Yeespeve yeveevee ®eenlee Lee ~
ii) jepee efMeefJe Oejleer kesÀ meYeer Oecee&lcee jepeeeDeeW ceW meJe&Þes<þ Les ~ Jes Oece& kesÀ efJe©odOe keÀesF& keÀe³e& veneR keÀjles Les ~ yeepe
YetKe mes yes®ewve Lee Deewj Jen keÀyetlej Gmes Yeespeve kesÀ ªHe ceW efceuee Lee ~ efkeÀmeer keÀe Yeespeve íervevee DeOece& keÀe keÀe³e& Lee,
FmeerefueS keÀyetlej keÀes MejCe osvee yeepe ves DeOece& keÀe keÀe³e& yelee³ee ~
iii) cenejepe efMeefJe ves yeepe mes keÀne efkeÀ ceQ ³en Ye³eYeerle keÀyetlej legcnW veneR os mekeÀlee, keÌ³eeWefkeÀ legce mes [jkeÀj Jen
DeHeves HeéCeeW keÀer j#ee kesÀ efueS cesjs Heeme Dee³ee nw Deewj pees ceveg<³e MejCe ceW DeeS ngS keÀer j#ee veneR keÀjles ³ee ueeue®e
DeLeJee odJes<e DeLeJee Ye³e kesÀ keÀejCe Gmes l³eeie osles nQ, GvekeÀer meppeve efveboe keÀjles nQ ~ Ye³e ceW Heæ[s ngS peerJeeW keÀer
j#ee keÀjves mes yeæ{keÀj otmeje keÀesF& Oece& veneR nQ ~ ns yeepe, ³eefo legce Deenej ®eenles nes, lees ceQ legcnejs ogëKe keÀes Yeer
otj keÀjvee ®eenlee nBt, FmeefueS legce cegPemes keÀyetlej kesÀ yeoues ®eens efpelevee Deewj Deenej ceeBie uees ~
iv) jepee efMeefJe kesÀ lejepet Hej ®eæ{les ner DeekeÀeMe mes HetÀueeW keÀer Je<ee& nesves ueieer ~ Fleves ceW Jes yeepe Deewj keÀyetlej iee³eye nes ieS
Deewj GvekesÀ yeoues ceW oes osJelee He´keÀì nes ieS pees Fbê leLee DeeqiveosJe Les ~
v) yeepe Deewj keÀyetlej kesÀ ªHe ceW Fbê Deewj Deeqive osJelee He´keÀì ngS ~ yeepe Fbê Les leLee Deeqive keÀyetlej Les ~ Fbê osJelee ves keÀne
efkeÀ Jes ueesie GvekeÀer Hejer#ee uesves DeeS Les ~ Gve pewmee ceneve keÀe³e& Deepe lekeÀ efkeÀmeer ves veneR efkeÀ³ee ~ ³en meeje mebmeej
ceesncee³ee kesÀ yebOeve ceW yeBOee nw, Hejbleg Jes peiele kesÀ ogKeeW mes ítìves kesÀ efueS keÀ©Cee mes yeBOe ieS nQ ~ GvneWves yeæ[eW mes F&<³ee&
veneR keÀer, íesìeW keÀe keÀYeer DeHeceeve veneR efkeÀ³ee Deewj yejeyej JeeueeW kesÀ meeLe keÀYeer mHeOee& veneR keÀer, FmeerefueS Jes mebmeej
cesb meJe&Þes<þ nQ ~
2. SkeÀ efove IeveIeesj Je<ee& nes jner Leer ~ cesIeeW keÀer Ye³eevekeÀ iepe&vee ves Gme Meece kesÀ JeeleeJejCe keÀes Deewj Ye³eeJen yevee
efo³ee Leee ~ SkeÀ DeOesæ[ obHeeqlle PeesHeæ[er ceW yewþs ogëKe - megKe keÀer yeeleW keÀj jns Les ~ De®eevekeÀ efkeÀmeer ves ojJee]pee
KeìKeìe³ee Deewj DeeJee]pe oeR - ``Deboj keÀesF& nw ?'' efkeÀmeeve ves ojJee]pee KeesuekeÀj osKee, lees meeceves DeelceefJeMJeeme mes
Yeje yeerme-FkeÌkeÀerme Je<e& keÀe keÀesF& ³egJekeÀ Keæ[e Lee ~ Je<ee& ceW GmekesÀ Jem$e HetCe& ªHe mes Yeerie ®egkesÀ Les ~ Jen yengle LekeÀe ueie
jne Lee ~ GmekeÀer JesMeYet<ee Deewj ueìkeÀleer leueJeej mes ueielee Lee efkeÀ Jen efmeHeener nw ~ efkeÀmeeve ves Gmemes Hetíe-``keÌ³ee yeele
nw YeeF&~'' LekeÀ ieS nQ ~ Deepe keÀer jele efyeleeves kesÀ efueS peien ®eeefnS ~''
ICSE IX & X 327
Hindi Robomate+
efkeÀmeeve keÀer Helveer ves ³egJekeÀ mes Hetíe-``YetKe ueieer nesieer, Keevee Kee uees ~''
³egJekeÀ ves keÀne-``veneR, veneR, ceQ Keevee veneR KeeGBÀiee ~ ceQ meesvee ®eenlee nBt ~''
efkeÀmeeve yeesuee-``³en veneR nes mekeÀlee ~ nce efveOe&ve DeJeM³e nwb, uesekf eÀve Iej DeeS DeefleefLe keÀes YetKee Lees[æ s ner meesves
oWies~ pees kegÀí ªKee - metKee nce Keeles nQ, Jener legce Yeer Kee uees ~''
³egJekeÀ Fme Hećs e Yejs Deeień keÀes ìeue ve mekeÀe ~ efkeÀmeeve keÀer Helveer ves ³egJekeÀ Deewj efkeÀmeeve kesÀ Deeies kesÀues kesÀ Helleue ueiee
efoS ~ Helles Hej Yeele Hejesmee Deewj Jen keÀæ{er ueeves ieF& ~ m$eer ves Yeele Hej keÀæ{er Hejesmeer, lees Jen Helleue Hej yenves ueieer ~
³egJekeÀ Gmes SkeÀ Deesj mes jeskeÀlee lees Jen otmejer Deesj mes yenves ueieleer ~ ³egJekeÀ keÀer mecePe ceW veneR Dee jne Lee efkeÀ Jen keÀæ{er
keÀes jeskeÀves kesÀ efueS keÌ³ee keÀjs ?
³egJekeÀ keÀer HejsMeeveer osKekeÀj efkeÀmeeve keÀer Helveer keÀes nBmeer Dee ieF& Deewj Jen yeesueer -``legce lees efMeJeepeer keÀer lejn
yegodOet nes ~'' efHeÀj Gmeves Gmes mecePeeles ngS keÀne-``Yeele ceW keÀæ{er uesves mes Henues ie[d{e keÀj uesvee ®eeefnS ~ veneR lees
keÀæ{er ©keÀ veneR mekeÀleer, legcnW Flevee Yeer veneR ceeuetce ?''
³egJekeÀ yeesuee- ``cegPes lees keÀæ{er - Yeele Keevee veneR Deelee, FmeefueS ceQ lees yegoOd e nB,t uesefkeÀve ³en efMeJeepeer keÀewve nw
? Gmes DeeHe yegodOet keÌ³eeW keÀnleer nQ ?''
efkeÀmeeve keÀer Helveer yeesueer- `èfMeJeepeer ceneje<ì^ Hej DeHevee jep³e keÀe³ece keÀjvee ®eenlee nw, FmeefueS meguleeve mes ueæ[lee
nw ~ Jen yeneogj lees yengle nw, uesefkeÀve GmekeÀer ueæ[eF& keÀe lejerkeÀe ieuele nw ~''
``lejerkeÀe ieuele nw, Jen kewÀmes ?'' ³egJekeÀ ves Hetíe ~
m$eer yeesueer- `èfMeJeepeer ieeBJe Hej keÀyp] ee lees keÀj ueslee nw, Hejbleg efkeÀueeW Hej DeefOekeÀej veneR keÀjlee nw ~ megueleeve kesÀ mewevf ekeÀ
ceewkeÀe efceueles ner efkeÀues mes efvekeÀueles nQ Deewj ceejOeeæ[ keÀjles nQ ~ efHeÀj efMeJeepeer keÀes Heerís nìvee Heæ[lee nw ~ Jen ³en veneR
mecePelee efkeÀ mJejep³e keÀe³ece keÀjvee nw, lees Henues efkeÀueesb Hej keÀy]pee keÀjvee ®eeefnS ~''
³egJekeÀ yeesuee-`èfkeÀueeW Hej keÀy]pee keÀjvee Deemeeve veneR nw Deewj FmeceW mece³e Yeer ueielee nw ~''
m$eer ves keÀne-``³en þerkeÀ nw, Hejbleg efkeÀueeW Hej keÀy]pee keÀjvee DeeJeM³ekeÀ nw ~ efkeÀueeW Hej DeefOekeÀej efkeÀS efyevee mJejep³e
keÀe³ece veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee ~ pewmes Yeele ceW ie[d{e efkeÀS yeiewj keÀæ{er yen peeleer nw, Gmeer He´keÀej efkeÀueeW kesÀ efyevee HeósMe
neLe mes efvekeÀue peeSiee ~ efpemekesÀ Heeme efkeÀues neWies, ceneje<ì^ Hej Gmeer keÀe Meemeve nesiee ~''
³egJekeÀ keÀes m$eer keÀer yeele mecePe ceW Dee ieF& ~ Jen megyen GþkeÀj ®euee ie³ee ~
Fme Ieìvee keÀes ngS keÀF& Je<e& yeerle ieS ~ efkeÀmeeve obHeeqlle Je=odOe nes ieS ~ ceneje<ì^ ceW efMeJeepeer keÀe Meemeve keÀe³ece nes
ie³ee ~ GvekesÀ jep³eefYe<eskeÀ keÀer lew³eeefj³eeB nes jner Leerb ~ SkeÀ efove yet{æ e efkeÀmeeve DeHeveer PeesHeæ[er kesÀ yeenj yewþe Lee ~ Gmeer
mece³e yengle mes Ieg[æ meJeej JeneB DeekeÀj ©kesÀ Deewj efkeÀmeeve mes kegÀí Hetíe ~ GllejeW mes mebleg<ì neskeÀj Ieg[æ meJeejeW kesÀ veslee ves keÀne- `èfMeJeepeer
ves DeeHekeÀes Deecebe$f ele efkeÀ³ee nw ~''
³en megveles ner efkeÀmeeve Ieyeje ie³ee Deewj yeesuee- ``keÌ³ee yeele nw ? cegPemes keÀeFs & DeHejeOe ngDee nw, pees efMeJeepeer ves nceW yeguee³ee nw ~''
mejoej ves keÀne- `` cenjepe ves nceW lees kesÀJeue Flevee ner yelee³ee nw efkeÀ DeeHekesÀ keÀæ{er - Yeele kesÀ meyekeÀ kesÀ keÀejCe
ner mJejep³e keÀe³ece nes mekeÀe nw; Deleë cenejepe keÀer F®íe nw efkeÀ DeeHe GvekesÀ jep³eeefYe<eskeÀ ceW DeJeM³e HeOeejW ~''
He´Mve
i) ojJee]pee KeìKeìeves Jeeuee ³egJekeÀ keÀewve Lee ? Gme mece³e GmekeÀer oMee kewÀmeer Leer ?
ii) efMeJeepeer DeHeves GodosM³e ceW efkeÀme He´keÀej meHeÀue ngS ? Fme meboYe& ceW GvnW efkeÀmeves Deewj keÌ³ee meueen oer ?
iii) Fme meueen mes Henues efMeJeepeer keÀer keÀesefMeMeW keÌ³eeW yeskeÀej pee jner LeeR ? mecePeeles ngS efueeqKeS ~
iv) keÀLee kesÀ DeeOeej Hej èfkeÀmeeve obHeeflle' kesÀ iegCeeW keÀe Heefj®e³e oerefpeS ~
v) `He´mlegle ieod³eebMe' keÀe Gef®ele Meer<e&keÀ efueKekeÀj ieod³eebMe mes efceueves Jeeueer efMe#ee efueefKeS ~
328 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Gllej
i) ojJee]pee KeìKeìeves Jeeuee ³egJekeÀ efMeJeepeer Lee ~ Je<ee& ceW GmekesÀ keÀHeæ[s Yeerie ®egkesÀ Les ~ Jen keÀe]HeÀer LekeÀe ngDee efoKeeF&
os jne Lee ~ JesMeYet<ee Deewj ueìkeÀleer ngF& leueJeej mes Jen keÀesF& efmeHeener peeHe Heæ[lee Lee ~
ii) efMeJeepeer ves Me$egHe#e kesÀ efkeÀueeW keÀy]pee keÀjkesÀ DeHeves GodosM³e ceW meHeÀuelee HeéHle keÀer ~ ³en meueen GvnW Gme efkeÀmeeve keÀer
Helveer ves oer Leer efpemekesÀ Heeme GvneWves SkeÀ yeej jele keÀes MejCe ueer Leer ~
iii) Fme meueen mes Henues efMeJeepeer ieeBJe Hej lees keÀy]pee keÀj uesles Les, Hejbleg efkeÀueeW Hej DeHevee DeefOekeÀej veneR keÀj Heeles Les ~ Fme
keÀejCe megueleeve kesÀ mewevf ekeÀ DeJemej HeekeÀj ceejkeÀeì ce®eeles Les efpememes efMeJeepeer keÀes Heerís nìvee Heæ[lee Lee ~
iv) efkeÀmeeve obHeeqlle Del³eble Goej, megmebmke=Àle SJeb o³eeueg He´ke=Àefle kesÀ Les ~ GvekeÀer Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ Heéfle DeemLee Leer ~ Jes
`DeefleefLe osJees YeJe' keÀer YeeJevee keÀes ceveeles Les ~
v) He´mlegle ieod³eebMe keÀe Gef®ele Meer<e&keÀ nw - `jCeveerefle' ~ Fme ieod³eebMe mes nceW ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ GHe³eesieer He´sjCee
keÀYeer Yeer Deewj keÀneR Yeer HeéHle keÀer pee mekeÀleer nw ~
3. peeHeeve ceW mecegê leì kesÀ meceerHe ner SkeÀ ìerues Hej SkeÀ HeefjJeej yemelee Lee ~ GmekesÀ Kesle Yeer ìerues Hej ner Les ~ mecegê
kesÀ leì Hej ìerues mes veer®es SkeÀ ieeBJe Lee ~ MeerlekeÀeue meceeHle nes ie³ee Lee ~ Jemeble $eÝleg ves ®eejeW Deesj DeHevee Guueeme efyeKesj
efo³ee Lee ~ KesleeW ceW H] eÀmeueeW keÀer megvenjer yeeefue³eeB Petce jner LeeR ~ Ssmes DeeveboHetCe& mece³e ceW Gme ieeBJe ceW Heélf eJe<e& kesÀ meceeve
Jemeble $eÝleg kesÀ mJeeiele kesÀ efueS cesues keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee ie³ee ~
Deeme-Heeme keÀer yeeqmle³eeW mes m$eer - Heg©<e, yeeuekeÀ - ³egJee jbie efyejbies keÀHeæ[s HenvekeÀj cesues ceW DeeS Les ~ SkeÀ
efJeMeeue peve - mecegoe³e SkeÀef$ele ngDee Lee ~ ueesie Keeves - Heerves, JemlegSB Kejeroves, ieeves - yepeeves leLee Deevebo ceveeves ceW
cemle Les ~ ieeBJe ceW keÀefleHe³e Je=odOe - peve Iej leLee KesleeW keÀer jKeJeeueer kesÀ efueS ye®e ieS Les ~
mecegê leì kesÀ meceerHe kesÀ ìerues Hej pees HeefjJeej jnlee Lee; FmekesÀ meom³eeW ceW Yeer kegÀí mepe - Oepe keÀj veer®es efceues ceW
®eues ieS Les ~ kegÀí THej yewþs - yewþs cesues keÀe Deevebo ues jns Les ~ Gme HeefjJeej keÀe Je=odOe meom³e neieeceg®eer Iej mes yeenj
yewþe DeHeves Heew$e keÀes ieeso ceW efKeuee jne Lee, meeLe ner cesues Hej Yeer ¢eq<ì [eue ueslee Lee ~
neieeceg®eer De®eevekeÀ ®eeQkeÀ ie³ee ~ GmekeÀer ¢eq<ì cesues mes nìkeÀj mecegê Hej Heæ[er, Heew$e keÀes ieeso mes GleejkeÀj, Gmes
veer®es yewþekeÀj Jen Gþ Keæ[e ngDee ~ mecegê keÀes peue DekeÀmceeled DemJeeYeeeefJekeÀ ªHe mes yengle Heerís nì ie³ee Lee ~
neieeceg®eer kesÀ ceve ceW He´Mve Gþe -`men keÌ³ee ngDee ? mecegê keÀe peue Fme He´keÀej SkeÀ - meeLe Heerís keÌ³eeW nìe ?'
mecegê ceW peneB Henues peue Lee, JeneR jsle efoKe jner Leer ~ neieeceg®eer keÀes DeHeves ye®eHeve keÀer SkeÀ Ieìvee keÀe mcejCe
ngDee Deewj Jen keÀeBHe ie³ee ~ leye Jen yengle íesìe Lee, Gme mece³e Yeer mecegê Heerís nìe Lee, jsle Yeer efoKeeF& Heæ[er Leer ~
GmekesÀ yeeo ner DeekeÀeMe ítleer uenjW Gceæ[ Heæ[er LeeR ~ mecegê leì mes otj kesÀ ieeBJe peueceive nes ieS Les ~ neieeceg®eer keÀer ¢eq<ì
otj mecegê Hej ner efìkeÀer Leer ~ Gmes ueiee efkeÀ yengle otj peue ceW Yeejer GLeue-HegLeue ce®eer nw ~
neieeceg®eer ves ueesieeW keÀes HegkeÀejvee HeéjbYe efkeÀ³ee; efkebÀleg cesues kesÀ Meesjiegue ceW GmekeÀer HegkeÀej keÀewve megvelee ? SkeÀ
ner GHee³e Lee, ueesieeW keÀer HeéCej#ee keÀe efkeÀ meye ueesie DeefJeuebye ìerues Heæ{ peeSB; efkebÀleg ³en kewÀmes nes ? neieeceg®eer kesÀ ceve
ceW SkeÀ efJe®eej Dee³ee ~ Gmeves ®etuns mes peueleer uekeÀæ[er efvekeÀeueer Deewj DeHeves KesleeW ceW Deeie ueieeves oew[æ Heæ[e ~ Keæ[er HekeÀer
]HeÀmeue -Je<e& Yej kesÀ efveJee&n keÀe DeeOeej; efkebÀleg ceveg<³eeW kesÀ HeéCeeW keÀe cetu³e keÀneR DeefOekeÀ Lee ~
neieeceg®eer ves ef#eeflepe keÀes ítleer mecegê keÀer uenjW osKeeR ~ Gmes ueiee efkeÀ KesleeW kesÀ peueves Hej cesues kesÀ jbie ceW [tyes ueesie
O³eeve veneR os jns nQ; leYeer neieeceg®eer ves efyevee #eCe Yej ieBJeeS DeHeves Iej ceW Deeie ueiee oer, Iej Oet-Oet keÀj peueves ueiee ~
`³en keÌ³ee ? keÀjles nQ DeeHe ?' Iej kesÀ pees meom³e ìerues Hej Les, ef®euueeles ngS Iej mes yeenj Yeeies ~ GvnW ueiee efkeÀ
yet{æ e Heeieue nes ie³ee nw; efkebÀleg ueesie jeskeWÀ, Fmemes HetJe& ner Iej mes TB®eer ueHeìW Gþves ueieer Leer ~ cesues ceW megj#ee kesÀ efueS DeeS
ocekeÀueeW kesÀ Iebìs IeveIevee ueies ~ Yeeræ[ ves ueHeìW osKeer, ueesie ìerues Hej oewæ[s ~ ogkeÀeve, meeceeve meye íesæ[keÀj ueeie
nieeceg®eer kesÀ Iej keÀer Deeqive yegPeeves ìerves Hej ®eæ{s ~ Fleves ceW lees pewmes Heúe³ekeÀeue Dee ie³ee ~ mecegê SkeÀ meeLe Gceæ[ Heæ[e ~
ICSE IX & X 329
Hindi Robomate+
Deeme - Heeme ceerueesb lekeÀ uenjW nenekeÀej keÀjleer oew[æ Heæ[er ~ ìerues Hej cesues kesÀ Heé³eë meYeer ceveg<³e Heng®B e ®egkesÀ Les, GvekeÀe
peerJeve megjef#ele nes ie³ee Lee ~ DeHeves meJe&mJe keÀer Deengefle oskeÀj neieeceg®eer ves GvnW ye®ee efue³ee Lee ~ yeeo ceW ueesieeW ves
neieeceg®eer keÀer cetefle& yeveekeÀj cebefoj ceW jKeer ~
He´Mve
i) cesuee keÀneB Deewj keÌ³eeW Dee³eesefpele efkeÀ³ee peelee Lee ?
ii) cesues ceW keÀewve DeeS Les ? Jes efkeÀme He´keÀej Deevebo cevee jns Les ?
iii) neieeceg®eer keÀes ye®eHeve keÀer efkeÀme Ieìvee keÀe mcejCe ngDee Deewj keÌ³eeW ?
iv) ueesieeW keÀer HeéCej#ee kesÀ efueS neieeceg®eer ves keÌ³ee GHeeS efkeÀS ?
v) ueesieeW ves neieeceg®eer keÀer cetelf e& yeveekeÀj cebeof j ceW keÌ³eeW jKeer ?
Gllej
i) peeHeeve ceW mecegê leì Hej ìerues kesÀ veer®es SkeÀ ieeBJe Lee ~ JeneB nj Je<e& Jemeble $eÝleg kesÀ mJeeiele leLee ]HeÀmeueeW kesÀ HekeÀves keÀer
KegMeer ceW cesuee Dee³eesepf ele efkeÀ³ee peelee Lee ~
ii) cesues ceW DeemeHeeme keÀer yeefmle³eeW mes m$eer-Heg©<e, yeeuekeÀ-³egJee jbie-efyejbies keÀHeæ[s HenvekeÀj DeeS Les ~ Jes cesues ceW Kee-Heer,
JemlegSB KejerokeÀj leLee iee-yepee keÀj Deevebo cevee jns Les ~
iii) neieeceg®eer keÀes ³eeo Dee³ee efkeÀ peye Jen yengle íesìe Lee, Gme mece³e Yeer mecegê Heerís nìe Lee Deewj jsle efoKeeF& Heæ[er Leer ~
yeeo ceW DeekeÀeMe ítleer uenjeW ves mecegê leì mes otj lekeÀ kesÀ ieeBJeeW keÀes peueceive keÀj efo³ee Lee ~
iv) neieeceg®eer ves efyevee #eCe Yej ieBJeeS ieeBJe kesÀ ueesieeW keÀer HeéCej#ee keÀjves kesÀ efueS DeHeves Iej ceW Deeie ueiee oer Deewj Iej Oet-
Oet keÀj peueves ueiee ~
v) neieeceg®eer ves DeHeves meJe&mJe keÀer Deengefle oskeÀj ieeBJeJeeueeW keÀes ye®ee efue³ee Lee ~ Fme keÀejCe ueesieeW ves neieeceg®eer keÀer cetefle&
yeveekeÀj cebefoj ceW jKe oer ~
4. jepee GÊeeveHeeo Deewj megveerefle keÀe Heg$e Oe´gJe yećne keÀe JebMepe Lee ~ efHelee keÀe ueeæ[-H³eej Heeves keÀer F®íe mes Gmeves
peye Yeer DeHeves efHelee keÀer ieeso ceW yewþvee ®eene, lees efJeceelee meg©ef®e ves Gmes ieeso ceW yewþves veneR efo³ee ~ DeHeceeefvele Oe´gJe
ceve-cemeesmekeÀj jn peelee Deewj DeHeveer ceeB kesÀ Heeme peekeÀj jeslee ~ mecem³ee yengle iebYeerj Leer ~ Meeble-Ëo³ee ceeb ves Heg$e keÀes
leHe keÀjves kesÀ efueS Òesejf le efkeÀ³ee ~ leHe keÀjves peeles ngS OeǵJe keÀes ceeie& ceW veejo efceues ~ GvneWves keÀne, ``legce cenpe ¬eÀesOe
ceW DeekeÀj keÀesF& Me$egleeHetCe& keÀe³e& lees veneR keÀjves pee jns nes ?'' veejo keÀer Fme efMe#ee Deewj Oe´Jg e kesÀ efve½e³e ceW keÀesF& efJejesOe
ve Lee ~ Deleë peye veejo peer ves Oe´Jg e keÀes DeHeves Je´le Hej ¢æ{ osKee lees GvneWves Yeer DeeMeerJee&o efo³ee ~ yeesues ö ``Heg$e ! lesjer
ceelee ves legPes efpeme ceeie& Hej ®eueves keÀe GHeosMe efo³ee nw, Jener lesje keÀu³eeCe keÀjves Jeeuee nw ~ let YeieJeeve keÀer DeejeOevee
keÀj ~''
Oe´Jg e ves me®®es ceve ceW ueerve neskeÀj keÀþesj leHe efkeÀ³ee ~ Deble ceW Gmes F&éej kesÀ oMe&ve ngS ~ GmekeÀe leHe meHeÀue nes ie³ee ~ Jen
efHeÀj cenue ceW HengB®ee ~ GmekesÀ efHelee ves Ketye Deeoj-melkeÀej efkeÀ³ee Deewj Deble ceW GmekeÀe jepeefleuekeÀ keÀj, mJe³eb efJejkeÌle
neskeÀj Jeve ceW ®eues ieS ~ jepeeEmenemeve Hej yewþkeÀj OeǵJe Òepee keÀer YeueeF& keÀjves ueiee ~ Fmeer yeer®e GmekeÀe meewlesuee YeeF&
GÊece SkeÀ efove efncee®eue keÀer leuenìer ceW efMekeÀej keÀjves ie³ee JeneB ³e#eeW ves GmekeÀer nl³ee keÀj oer ~ Heerís mes GmekeÀer ceelee
meg©ef®e Gmes {tBæ{ves ®eue oer ~ Jen Yeer pebieue keÀer Deeie ceW peue cejer ~
Fme ogKeo Ieìvee mes Oe´gJe Deeie-yeyetuee nes Gþe ~ Jen ³e#eeW mes yeouee uesves ®eue efo³ee ~ ³e#eeW keÀer jepeOeeveer
DeuekeÀeHegjer Hej Gmeves nceuee efkeÀ³ee ~ ³e#e Yeer ueæ[eketÀ Les ~ Jes Yeer íue-yeue keÀewMeue mes OeǵJe Hej nj ÒekeÀej kesÀ Dee¬eÀceCe
keÀjves ueies ~ oesveeW Deesj mes Ieceemeeve ³eg× ngDee ~ Oe´gJe kesÀ Deeies ³e#eeW keÀer SkeÀ ve ®eueer Deewj Deble ceW GvneWves Iegìves ìskeÀ
efo³es ~ meeje jCe#es$e MeJeeW mes Yej ie³ee ~ meejer ³eg×-Yetecf e peerefJele ³e#e ³ees×eDeeW mes Keeueer nes ieF& ~
330 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
Oe´gJe keÀe ¬eÀesOe Fleves Hej Yeer Meeble ve ngDee ~ Gmeves DeuekeÀeHegjer keÀes DeHeves leerjeW keÀe efveMeevee yevee efo³ee ~ efveoex<e
³e#e keÀeue kesÀ ieeue ceW peeves ueies ~ Deye lekeÀ ³eg× ³ees×eDeeW kesÀ yeer®e Lee, eEkeÀleg peye efvejHejeOe ³e#e ceejs peeves ueies, leye
OeǵJe kesÀ oeoe cenejepe ceveg legjble JeneB ieS Deewj GvneWves Oe´gJe keÀes Fme ceej-keÀeì keÀes yebo keÀjves kesÀ efueS efJeJeMe efkeÀ³ee ~
GvneWves OeǵJe mes keÀne, ``Heg$e, efpeme ¬eÀesOe kesÀ JeMe ceW neskeÀj legceves Fleves efveoex<e ³e#eeW keÀes ceeje nw, Fme ¬eÀesOe keÀes Deye
Meeble keÀjes ~ ¬eÀesOe Heleve keÀe ceeie& nw ~'' ceveg ves Heesles Oe´gJe keÀes ve efmeHe&À GHeosMe ner efo³ee, yeefukeÀ ³e#eeW kesÀ DeO³e#e kegÀyesj
mes #ecee ³ee®evee kesÀ efueS Yeer OeǵJe mes Deeûen efkeÀ³ee ~ oeoe peer kesÀ melHejeceMe& mes OeǵJe keÀe efJeJeskeÀ peeûele ngDee ~ Gmeves
legjble DeHeveer ieueleer cenmetme keÀer Deewj kegÀyesj mes #ecee ³ee®evee keÀer ~ ¬eÀesOe mes ¬eÀesOe yeæ{lee nw Deewj Òesce mes Òesce ~ OeǵJe keÀes
Deelceiueeefve mes Yeje osKe kegÀyesj ves Gmes ieodieod YeeJe mes Ëo³e mes ueiee efue³ee ~ Fme ÒekeÀej ³en Me$eglee Kelce ngF& Deewj Oe´Jg e
DeHeves jep³e keÀes ueewì ie³ee ~
He´Mve
i) keÀLee kesÀ DeeOeej Hej OeǵJe kesÀ HeefjJeej keÀe HetCe& Heefj®e³e oerefpeS ~
ii) OeǵJe leHe keÀjves kesÀ efueS keÌ³eeW ie³ee Lee ? leHe kesÀ yeeo GmekeÀer efmLeefle ceW keÌ³ee HeefjJele&ve Dee³ee ?
iii) OeǵJe ves ³e#eeW Hej nceuee keÌ³eeW efkeÀ³ee ? ³eg× keÀe keÌ³ee HeefjCeece ngDee ?
iv) cenejepe ceveg OeǵJe kesÀ Heeme keÀye DeeS ? GvneWves OeǵJe keÀes keÌ³ee mecePee³ee ?
v) cenejepe ceveg kesÀ HejeceMe& keÀe Oe´gJe Hej keÌ³ee Demej ngDee ?
Gllej
i) jepee GÊeeveHeeo Deewj megveerelf e keÀe Heg$e Oe´Jg e yećne keÀe JebMepe Lee ~ efHelee keÀe ueeæ[-H³eej Heeves keÀer F®íe mes Gmeves peye Yeer DeHeves
efHelee keÀer ieeso ceW yewþvee ®eene, lees efJeceelee meg©ef®e ves Gmes ieeso ceW yewþves veneR efo³ee ~ DeHeceeefvele Oe´Jg e ceve-
cemeesmekeÀj jn peelee Deewj DeHeveer ceeB kesÀ Heeme peekeÀj jeslee ~
ii) Oe´Jg e peye Yeer efHelee keÀe ueeæ[-H³eej Heeves kesÀ efueS GvekeÀer ieeso ceW yewþvee ®eenlee, lees efJeceelee meg©ef®e Gmes yewþve veneR osleer ~
DeHeceeefvele neskeÀj Jen DeHeveer ceeB kesÀ Heeme peekeÀj jeslee ~ leye GmekeÀer Meeble-Ëo³ee ceeB ves Gmes leHe keÀjves kesÀ efueS He´sefjle
efkeÀ³ee leLee jepeefleuekeÀ keÀj efo³ee ~
iii) efnceeue³e keÀer leuenìer ceW SkeÀ efove Oeg´Je keÀe meewlesuee YeeF& GÊece efMekeÀej Kesueves ie³ee, JeneB ³e#eeW ves GmekeÀer nl³ee keÀj
oer ~ Fmeer mes keǵÀodOe neskeÀj Oeg´Je ves ³e#eeW Hej nceuee efkeÀ³ee ~ Oeg´Je kesÀ meeceves ³e#eeW kesÀ íue-yeue Deewj keÀewMeue keÀer Hejepe³e
ngF& ~
iv) Deye lekeÀ ³eg× ³ees×eDeeW kesÀ yeer®e Lee, efkebÀleg peye efvejHejeOe ³e#e ceejs peeves ueies, leye OeǵJe kesÀ oeoe cenejepe ceveg legjlb e
JeneB Dee ieS Deewj GvneWves Oe´gJe keÀes Fme ceej-keÀeì keÀes yebo keÀjves kesÀ efueS efJeJeMe efkeÀ³ee ~ GvneWves Oe´gJe mes keÀne,
``Heg$e, efpeme ke´ÀesOe kesÀ JeMe ceW neskeÀj legceves Fleves efveoeX<e ³e#eeW keÀes ceeje nQ, ke´ÀesOe Heleve keÀe odJeej nw ~''
v) cenejepe ceveg kesÀ HejeceMe& mes iueeefve keÀjles ngS osKekeÀj kegÀyesj yeæ[s He´mevve ngS Deewj GvneWves Gmes íeleer mes ueiee efue³ee~ Fme
He´keÀej oesveeW He#eeW keÀer Me$eglee meceeHle nes ieF& ~
5. Hebpeeye ceW Gme Je<e& Ye³ebkeÀj DekeÀeue Heæ[e Lee ~ Gve efoveeW JeneB cenejeCee jCepeerle efmebn keÀe jepee Lee ~ GvneWves ³en Iees<eCee
keÀjJee oer, ``cenejepe kesÀ DeeosMe mes Meener YeC[ej-ie=n nj peªjlecebo kesÀ efueS Keguee nw ~ He´l³eskeÀ p]eªjlecebo SkeÀ yeej
ceW efpelevee Gþe mekesÀ, ues peeS ~'' ³en Iees<eCee megveles ner ieeBJeesb Je MenjeW mes p]eªjleceboesb keÀer Yeer[æ jepecenue ceW Gceæ[ Heæ[er ~
Gve efoveeW ueenewj ceW SkeÀ meodie=nmLe yet{æ s meppeve jnles Les ~ Jes keÀÆj meveeleveer efJe®eejeW kesÀ Les ~ GvneWves peerJeve ceW keÀYeer
Yeer efkeÀmeer kesÀ Deeies DeHevee neLe veneR HewÀuee³ee Lee ~ DeBOesje nesves Hej Jen Meener YeC[ej kesÀ ojJeep]es Hej Heng®B es ~ Üej Keguee
Lee efkeÀmeer lejn keÀer keÀesF& peeB®e-Heæ[leeue veneR ngF& GvneWves yeæ[s mebkeÀes®e mes DeHeveer ®eeoj keÀes HewÀuee³ee, GmekesÀ keÀesves ceW Lees[æ e
mee Deveepe yeeBOe efue³ee ~ p³eeoe Deveepe Gþevee GvekesÀ efueS cegeMf keÀue Lee ~ Fleves ceW Heieæ[er yeeBOes SkeÀ J³eefkeÌle JeneB Dee³ee
~ Gmeves keÀne, ``Yeéleepeer DeeHeves lees keÀeHeÀer keÀce Deveepe efue³ee nw ~'' yet{æ s meppeve ves keÀne, ``Demeue ceW ceQ yet{æ e uee®eej
ntB ~ Fme DekeÀeue ceW lees Lees[æ e Deveepe uesvee ner mener nw, efpememes meye peªjleceboeW keÀes efceue peeS ~''
ICSE IX & X 331
Hindi Robomate+
Gme J³eefkeÌle ves yet{æ s keÀer ieþjer Keesue oer ~ GmeceW YejHetj Deveepe Yej efo³ee ~ yet{æ s meppeve ves keÀne, ceQ Flevee Deveepe
veneR Gþe mekeÀlee Deewj ve ner FmekeÀer cep]eotjer keÀe Hewmee os mekeÀlee ntB ~'' Fleves ceW Gme Depeveyeer ves yet{æ s keÀer ieþjer DeHeves keÀvOeeW
Hej ues ueer Deewj yet{æ s kesÀ Heerí-s Heerís ®eue Heæ[e ~ peye Jes yet{æ s kesÀ Iej kesÀ Üej Hej Heng®B es lees JeneB oes ye®®es GvekeÀer He´leer#ee keÀj jns
Les ~ GvnW osKeles ner Jes yeesuesö ``yeeyee, keÀneB ®eues ieS Les ?'' yet{æ e KeeceesMe jne ~ Depeveyeer ves keÀne, `Ìej ceW keÀesF& yeæ[e
ueæ[keÀe veneR nw ?'' yet{æ e yeesuee, `ùeæ[keÀe Lee uesekf eÀve keÀeyegue keÀer ueæ[eF& ceW Menero nes ie³ee ~ Deye yent nw leLee cesjs ³es Heesles nQ
~'' Jen Depeveyeer yeesuee, ``YeeF& peer Oev³e nQ DeeHe, efpevekeÀe yesìe osMe kesÀ efueS Menero nes ie³ee ~''
jesMeveer ceW yet{æ s ves Gme Depeveyeer keÀes Hen®eeve efue³ee ~ Jes Kego cenejepe jCepeerle efmebn Les ~ yetæ{s ves HeesleeW mes keÀne,
``FvekesÀ meeceves ob[Jele HeĆeece keÀjes ~'' Deewj mJe³eb Yeer HeĆeece keÀjves ueies Deewj Lees[æ er osj yeeo yeesues, ``Deepe cegPemes yeæ[e
HeeHe nes ie³ee ~ DeeHemes yeesPee GþJee³ee ~'' ``veneR, ³en HeeHe veneR, cesje meewYeei³e Lee efkeÀ ceQ Menero kesÀ HeefjJeej keÀer mesJee keÀj
mekeÀe ~ DeeHe meyekeÀer mesJee keÀjvee cesje H]eÀpe& nw ~ Deye DeeHe peerJeve Yej nceejs meeLe jefnS Deewj nceW ke=ÀleeLe& keÀeer pf eS ~''
He´Mve
i) jep³e keÀes efkeÀme efJeHeefÊe keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e Lee ? Gve efoveeW JeneB kesÀ jepee keÀewve Les Deewj GvneWves Gme mecem³ee keÀe
keÌ³ee meceeOeeve efvekeÀeuee ?
ii) jepee ves jep³e ceW keÌ³ee Iees<eCee keÀjJeeF& Deewj keÌ³eeW ?
iii) yetæ{s Deeoceer kesÀ yeejs ceW DeeHe keÌ³ee peeveles nQ ? GvekeÀe HetCe& Heefj®e³e oerepf eS ~
iv) yet{æ s yeeoceer ves Lees[æ e mee Deveepe ner keÌ³eeW efue³ee Lee ? keÀejCe mHe<ì keÀjles ngS yeleeFS efkeÀ Gme Depeveyeer J³eefkeÌle ves Gme
yetæ{s keÀer kewÀmes mene³elee keÀer ?
v) Fme ieÐeebMe mes efceueves Jeeueer efMe#eeDeeW Hej He´keÀeMe [eefueS ~
Gllej
i) jep³e keÀes Ye³ebkeÀj DekeÀeue keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e Lee ~ Gve efoveeW Hebpeeye jep³e kesÀ jepee cenejepe jCepeerle efmebn Les ~
GvneWves jep³e kesÀ Ye³ebkeÀj DekeÀeue keÀer mecem³ee mes ye®eeves kesÀ efueS Iees<eCee keÀjJee oer efkeÀ Meener YeC[ej nj pe©jlecebo kesÀ
efueS Keguee jnsiee Deewj He´l³eskeÀ pe©jlecebo SkeÀ yeej ceW efpelevee Deveepe uesvee ®eens, ues peeS ~
ii) cenejepe jCepeerle efmebn ves jep³e ceW Iees<eCee keÀjJee oer efkeÀ jep³e keÀe Meener YeC[ej ie=n He´l³eskeÀ pe©jlecebo kesÀ efueS Keguee
jnsiee ~ SkeÀ yeej ceW pe©jlecebo efpelevee Deveepe ues peevee ®eens, ues pee mekesÀ ~ Ssmee GvneWves FmeefueS efkeÀ³ee leeefkeÀ He´l³eskeÀ
pe©jle cebo keÀes Deveepe efceuesiee Deewj DekeÀeue keÀer Jepen mes He´pee keÀes keÀesF& keÀ<ì veneR nesiee ~
iii) Gme mece³e ueenewj ceW SkeÀ Je=× meppeve jnles Les ~ Jes keÀìdìj meveeleveer efJe®eejeW kesÀ Les ~ GvekesÀ Iej ceW SkeÀ ner Heg$e Lee pees
keÀeyegue ³eg× ceW Menero nes ie³ee Lee ~ Iej keÀer meejer efpeccesoejer Je=× meppeve Hej ner Leer ~ GvekesÀ Iej ceW GvekeÀer yent Je Heesles
ner Les ~ DekeÀeue kesÀ mece³e Jes ye®®es yet{æ s oeoe keÀer He´leer#ee keÀj jns Les ~ yetæ{s Deeoceer ves keÀYeer efkeÀmeer kesÀ Deeies neLe veneR
HewÀuee³ee Lee ~
iv) peye Deveepe yeeBìe pee jne Lee, lees yetæ{s Deeoceer ves Lees[æ e-mee ner Deveepe eque³ee keÌ³eeWefkeÀ Jes keÀìdìj efJe®eejeW kesÀ Les Deewj
GvneWves keÀYeer efkeÀmeer kesÀ Deeies neLe veneR HewÀuee³ee Lee ~ yet{æ s Deeoceer ves mees®ee efkeÀ Fme DekeÀeue ceW Lees[æ e Deveepe uesvee ner
mener nw, efpememes meYeer pe©jleceboes keÀes Deveepe efceue peeS ~ Depeveyeer J³eefkeÌle yet{æ s keÀes osKe jne Lee, Gmeves yet{æ s keÀer ieþjer
Keesue oer Deewj GmeceW YejHetj Deveepe Yej efo³ee ~ J³eefkeÌle ves yet{æ s keÀer ieþjer DeHeves kebÀOeeW Hej ues ueer Deewj GvekesÀ Iej HengB®ee
efo³ee ~ Iej HengB®eves Hej yetæ{s Deeoceer keÀes Helee ®euee efkeÀ Jen J³eefkeÌle keÀesF& Deewj veneR mJe³eb jepee jCepeerle efmebn nQ ~
v) Fme ieod³eebMe mes nceW efMe#ee efceueleer nw efkeÀ ceveg<³e keÀes mJeeJeuebyeer nesvee ®eeefnS ~ efpeme He´keÀej yet{æ e J³eefkeÌle Je=× Je efveOe&ve
nesves Hej Yeer Lees[æ e Deveepe ueskeÀj ³en yeleevee ®eenlee nw efkeÀ oeve Yeer Glevee ner uesvee ®eeefnS efpeleveer DeeHekeÀes DeeJeM³ekeÀlee
nes ~ otmejs kesÀ yeejs ceW Yeer mees®evee ®eeefnS leeefkeÀ efJekeÀì HeefjeqmLeefle³eeW ceW meYeer keÀes ceoo efceue mekesÀ ~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle nceW
332 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
DeHeveer mebHeefle keÀe DenbkeÀej veneR nesvee ®eeefnS ~ Fme ieod³eebMe ceW jepee jCepeerle efmebn kesÀ odJeeje
yetæ{s Deeoceer keÀer ceoo keÀjvee nceW ³en efmeKeueelee nw efkeÀ ceveg<³e keÀes HejesHekeÀejer Je o³eeueg nesvee ®eeefnS ~
6. SkeÀ yeej cenecevee Hebe[f le ceoveceesnve ceeueJeer³e keÀeMeer eEnot efJeéeefJeÐeeue³e kesÀ efueS Oeve mebûen keÀj jns Les ~ Fme keÀe³e&
kesÀ efueS Jes jbietve Yeer ieS ~ JeneB Hej Yeejleer³e cetue kesÀ keÀF& yeæ[-s yeæ[s ueesie Les efpevekeÀe JeneB keÀjes[æ eW keÀe J³eeHej Lee ~
Hebe[f le ceoveceesnve ceeueJeer³e Ssmes ner SkeÀ keÀjes[æ Heefle keÀer nJesueer Hej pee Heng®B es ~ nJesueer yeæ[er Leer Hejbleg JeneB yengle meeoieer
Leer ~ Üej mes neskeÀj ceeueJeer³e peer Yeerlej ieS ~ keÀcejs ceW SkeÀ ®eejHeeF& Leer efpeme Hej SkeÀ ojer efyeíer ngF& Leer ~ SkeÀ J³eeqkeÌle kesÀJeue
uegib eer yeeBOes Gme ®eejHeeF& Hej yewþe Lee ~ Gmeves ceeueJeer³e peer keÀe mJeeiele efkeÀ³ee Deewj DeHeves Heeme ®eejHeeF& Hej efyeþe³ee ~ yewþves
kesÀ yeeo ceeueJeer³e peer ves Gme J³eeqkeÌle mes Hetíe, ``keÌ³eeW YeeF& legcnejs mesþ peer keÀneB nw ? keÀye efceueWies ? ceQ keÀeMeer mes Dee³ee ntB Deewj
cesje veece ceoveceesnve ceeueJeer³e nw ~''
`Jen iejerye ceQ ner ntB ~' ®eejHeeF& Hej yewþs Gme meeos-mes Deeoceer ves ceOegj mJej ceW keÀne, ``DeeHekeÀe keÀeMeer mes Yespee ngDee He$e
cegPes efceue ie³ee Lee ~ ceeueJeer³e peer Gmes osKekeÀj Dee½e³e&®eefkeÀle jn ieS ~''
``keÀenf S, keÌ³ee Dee%ee nw ?'' neLe pees[keÀj mesþ peer ves Hetíe Deewj meeLe ner DeHeves mesJekeÀ keÀes yegueekeÀj ceeueJeer³e peer kesÀ
efueS peue ueeves keÀes keÀne ~
``ceQ keÀeMeer ceW yeve jns SkeÀ efJeMeeue efnob t efJeéeefJeÐeeue³e kesÀ efueS ®eboe SkeÀ$e keÀjves Dee³ee ntB ~'' ceeueJeer³e peer ves yelee³ee ~
Fme yeer®e mesJekeÀ ®eeBoer keÀer SkeÀ leMlejer ceW veeMlee leLee ®eeBoer kesÀ ner efieueeme ceW peue ueekeÀj jKe ie³ee Lee ~ mesþ peer ves
HeÀewjve DeHeves cegveerce keÀes yegueJee³ee Deewj Gmes ®ewkeÀ efueKeves kesÀ efueS keÀne ~
®ewkeÀ efueKe efo³ee ie³ee lees cegveerce ves ceeefuekeÀ kesÀ Deeies nmlee#ej kesÀ efueS Òemlegle keÀj efo³ee ~ mesþ peer ves legjlb e Gme Hej
nmlee#ej efkeÀS Deewj oesveeW neLeeW mes ceeueJeer³e peer kesÀ Deeies Òemlegle keÀj efo³ee ~
ceeueJeer³e peer otmejer yeej Dee½e³e&®eefkeÀle jn ieS ~ Jen ®ewkeÀ Hetjs HeeB®e ueeKe ©He³es keÀe Lee ~
mesþ peer ves ceeueJeer³e peer keÀes Dee½e³e& ceW [tyes ngS osKee lees yeesues, ``DeeHe nwjeve ve neW ceeueJeer³e peer ~ peye ceQ íesìe Lee,
leye Hebe[f le peer Heæ{e³ee keÀjles Les efpevneWves cegPes keÀne efkeÀ SkeÀ HeeF& Yeer Ke®e& cele keÀjvee ~ ceQ Jen yeele Yetuee veneR ntB FmeefueS Deepe
ceQ keÀjeæ[æ Heefle yeve ie³ee ntB ~ GmeceW mes kegÀí DebMe DeeHekesÀ efJeéeefJeÐeeue³e keÀes DeefHe&le keÀj jne ntB ~ ³eefo DeeJeM³ekeÀlee Heæ[s lees
ceQ ogyeeje Yeer efJeéeefJeÐeeue³e keÀes oeve otiB ee ~ cegPess Ëo³e mes n<e& nesiee ~''
`Òev³e nQ, DeeHe mesþ peer Oev³e nQ ~'' keÀnles ngS ceeueJeer³e peer Gþs Deewj Hegveë yeesues, `èfpemeceW F&ceeveoejer Deewj meeoieer
nesleer nw, Jener ceneved yevelee nw ~ þeþ-yeeì ³ee ÒeoMe&ve mes Deeoceer ceneved veneR yevelee ~ ceneved yevelee nw meeodieer mes ~''
He´Mve
i) jbietve peeves keÀe ceeueJeer³e peer keÀe keÌ³ee GÎsM³e Lee ?
ii) keÀjeæ[s Heefle efkeÀme DeJemLee ceW efoKeeF& efo³ee ?
iii) ceeueJeer³e peer otmejer yeej Dee½e³e&®eefkeÀle keÌ³eeW ngS ?
iv) keÀjes[æ Heefle ves DeHeves peerJeve keÀe keÌ³ee jnm³e yelee³ee ?
v) GHe³e&kg eÌle DeJelejCe mes keÌ³ee meerKe efceueleer nw ?
Gllej
i) ceeueJeer³e peer jbietve Fme GodosM³e mes ieS Les efkeÀ JeneB Hej Yeejleer³e cetue kesÀ keÀF& yeæ[s-yeæ[s ueesie Les efpevekeÀe JeneB
keÀjesæ[eW keÀe J³eeHeej Lee ~ ceeueJeer³e peer keÀeMeer efJeMJe-efJeod³eeue³e kesÀ efueS Oeve mebień keÀj jns Les ~ jbietve Yeer Jes Oeve
mebień kesÀ efueS ieS Les ~
ii) Hebef[le ceoveceesnve ceeueJeer³e peer jbietve ceW SkeÀ keÀjesæ[Heefle keÀer nJesueer Hej pee HengB®es ~ nJesueer yeæ[er Leer Hejbleg JeneB yengle
meeoieer Leer ~ odJeej mes neskeÀj ceeueJeer³e peer Deboj ieS keÀcejs ceW SkeÀ ®eejHeeF& Leer, efpemeHej ojer efyeíer ngF& Leer ~ Jen
keÀjes[æ Heefle J³eefkeÌle kesÀJeue uegbieer yeeBOes Gme ®eej HeeF& Hej yewþe Lee ~
ICSE IX & X 333
Hindi Robomate+
iii) ceeueJeer³e peer otmejer yeej FmeefueS DeeM®e³e& ®eefkeÀle ngS keÌ³eeWekf eÀ keÀjes[æ Heefle keÀe jnve-menve osKekeÀj GvnW ueiee efkeÀ ³eneB
mes Oeve efceuevee keÀefþve nw ~ Hejbleg peye J³eefkeÌle ves DeHeves cegveerce mes ®ewkeÀ yeveJeekeÀj ceeueJeer³e peer keÀes efo³ee Deewj Jen
Yeer Hetjs HeeB®e ueeKe ©HeS keÀe Lee ~
iv) keÀjesæ[Heefle ves DeHeves peerJeve kesÀ jnm³e kesÀ yeejs ceW ceeueJeer³e peer keÀes yelee³ee efkeÀ peye Jes íesìs Les leye GvekesÀ ieg©peer
ves Gvemes keÀne Lee efkeÀ SkeÀ HeeF& Yeer Ke®e& cele keÀjvee ³ener yeele keÀjesæ[Heefle ves ³eeo jKeer Leer ~
v) GHe³e&gkeÌle DeJelejCe mes ³en meerKe efceueleer nw efkeÀ nceW meowJe F&ceeveoejer Je meeoieer mes Yeje peerJeve J³eleerle keÀjvee ®eeefnS ~
leLee J³eefkeÌle ceneve yevelee nw ~ þeþ-yeeì ³ee HeóMe&ve mes Deeoceer ceneve veneR yeveles ~ meeoieer mes ceneve yevelee nw ~
7. SkeÀ ®eesj efkeÀmeer cebeof j keÀe Iebìe ®egjekeÀj ues ie³ee Lee ~ Jeve ceW peeles ngS GmekeÀe meecevee yeeIe mes nes ie³ee Deewj ®eesj
yeeIe kesÀ odJeeje ceeje ie³ee ~ Gmeer Jeve ceW Jen Iebìe yebojeW kesÀ neLe ceW Heæ[ ie³ee ~ Jeve yengle Ievee Lee ~ yeboj Peeefæ[³eeW kesÀ
Deboj jnles Les ~ peye GvekeÀer ceewpe nesleer Jes Iebìe yepeeles ~
Iebìs keÀer DeeJee]pe megvekeÀj meceerHe kesÀ veiej ceW ³en DeHeÀJeen HewÀue ieF& efkeÀ pebieue ceW Yetle jnlee nw Deewj GmekeÀe veece
IebìekeÀjCe nw ~ GmekesÀ keÀeve Iebìs kesÀ meceeve nQ, peye Jen efnuelee nw, lees keÀeveeW mes Iebìs keÀer DeeJee]pe Deeleer nw ~ Fme
DeHeÀJeen mes ueesie Ssmes Ye³eYeerle ngS efkeÀ pebieue keÀer Deesj YetuekeÀj Yeer keÀesF& ve peelee Lee ~ meye pebieue mes otj-otj
ner jnles Les ~ pebieue mes uekeÀæ[nejs uekeÀefæ[³eeB ve ueeles Les, ®ejJeens pebieue ceW HeMegDeeW keÀes ®ejeves ve ues peeles Les ~ efkeÀmeer
ceW Flevee newmeuee ve Lee efkeÀ pebieue ceW peeves keÀe He´³elve keÀj Heelee ~
Fme He´keÀej meejs keÀe meeje pebieue efkeÀmeer Yeer keÀece ceW ve DeekeÀj keÀefuHele IebìekeÀjCe Yetle keÀer jepeOeeveer yeve ie³ee Deye
lees jepee keÀes Yeer yeæ[er ef®eblee ngF& ~ Gmeves me³eeveeW Deewj peeotiejeW keÀes FkeÀìdþe efkeÀ³ee Deewj keÀne efkeÀ YeeF& Fme Yetle keÀes
pebieue mes efvekeÀeuees, Jejvee meeje pebieue Deewj n]peejeW ©He³es keÀer meeueevee Deeceoveer yeskeÀej neLe mes pee jner nw ~
meye ueesieeW ves DeHeves-DeHeves GHee³e keÀjves HeéjbYe efkeÀS ~ Hebe[f leeW ves ®eb[er keÀe peeHe efkeÀ³ee, nvegceeve ®eeueermee keÀe Heeþ
efkeÀ³ee ~ ceguueeDeeW ves kegÀjeve keÀe Heeþ DeejbYe efkeÀ³ee ~ efkeÀmeer ves YewjeW keÀes ³eeo efkeÀ³ee, efkeÀmeer ves keÀeueer ceelee keÀer cevvele
keÀer, efkeÀmeer ves Heerj-Hewiebyej keÀes cevee³ee, efkeÀmeer ves peeot - ìesvee efkeÀ³ee ~ Fme Hej Yeer IebìekeÀjCe efkeÀmeer kesÀ keÀeyet ceW
ve Dee³ee ~ Iebìs keÀe Meyo meoe keÀer YeeBefle megveeF& oslee jne Deewj ueesie mecePeles jns efkeÀ IebìekeÀjCe Iebìe yepee jne nw ~
leYeer SkeÀ ®elegj ceveg<³e GOej mes iegpej jne Lee~ Jen Yetle - Heśle, ®eb[er - cegb[er, Heerj - Hewiebyej, peeot - ìesves Deeefo
keÀHeesue - keÀequHele efceL³ee yeeleeW Hej efJeMJeeme veneR keÀjlee Lee ~ Gmeves efJe®eeje efkeÀ Jeve ceW nes-ve-nes keÀesF& efJeMes<e yeele
nesieer ~ mebYeJe nw efkeÀ Jeve ceW [eketÀ neWies Deewj GvneWves Jeve keÀes DeHeves jnves kesÀ efueS megjef#ele yeveeves keÀes ³en HeeKeb[ j®ee
nes ³ee keÀneR yebojeW kesÀ neLe ceW Iebìe ve Heæ[ ie³ee nes ~ Ssmee ¢æ{ efveM®e³e keÀj Jen ®elegj ceveg<³e meeOeg keÀe JesMe Oej keÀj
pebieue ceW Iegmee ~ Deboj peekeÀj osKee lees Gmeves DeHeves Devegceeve keÀes mener Hee³ee ~ ueewìkeÀj Gmeves veiejJeeefme³eeW mes keÀne,
``YeeF³eeW ! ceQves Yetle keÀes HekeÀæ[ves keÀe GHee³e efJe®eej efue³ee nw ~ DeeHe ueesie cegPes SkeÀ ieeæ[er Yegves ®eves oW, lees ceQ keÀue
ner Yetle keÀes HekeÀæ[ ueslee nBt ~''
veiej kesÀ efveJeemeer Deewj jepee Yetle kesÀ veeMe kesÀ efueS meye kegÀí keÀjves keÀes lew³eej Les, PeìHeì meye meeceeve FkeÀìdþe keÀj
efo³ee ~ ®elegj ceveg<³e ves pebieue ceW peekeÀj ®eves yebojeW kesÀ Deeies [eue efoS ~ FOej meye yeboj ®eves Keeves ceW ueies, GOej Iebìe Gþe
keÀj veiej keÀer jen ueer ~ Deye keÌ³ee Lee, meejs veiej ceW Deewj jepemeYee ceW Gme ®elegj ceveg<³e keÀes yeæ[e Deeoj efceuee, efHeÀj
Gmeves meye Yeso KeesuekeÀj ueesieeW kesÀ efceL³ee efJeMJeeme keÀes leesæ[e ~ GvnW Yeće kesÀ Yetle mes cegefkeÌle efoueeF& ~
Fme keÀneveer kesÀ meceeve DeveskeÀ yeeleeW kesÀ Yeće ceW Heæ[keÀj ceveg<³e ves Yetle-He´sle, peeot-ìesvee Deeefo DeveskeÀ He´keÀej keÀer
keÀuHeveeSB keÀj ueer nQ ~ ueesie Ye³e Deewj efceL³ee efJeMJeeme kesÀ keÀejCe JeemleefJekeÀlee keÀe Helee veneR ueieeles nQ Deewj Petþs GHee³e
keÀj-keÀjkesÀ LekeÀles nQ ~ JeemleJe ceW Yetle-He´sle Deeefo ³en meye þie-ueeruee nw ~ peeot-ìesves meye uetìves-Keeves kesÀ yeneves nwb ~
Fvemes meoe ye®eves ceW ner ceeveJe keÀer YeueeF& nw ~
efceL³ee efJeMJeeme mes ner ceveg<³e lejn-lejn kesÀ keÀ<ìeW ceW Heæ[ peelee nw ~ Deleë ³eLeemebYeJe efceL³ee efJeMJeeme otj keÀjves keÀe
He´³elve keÀjvee ®eeefnS ~
334 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve
i) veiej ceW keÌ³ee DeHeÀJeen HewÀue ieF& Leer Deewj Fme DeHeÀJeen keÀe keÌ³ee keÀejCe Lee ?
ii) pebieue efkeÀmekeÀer jepeOeeveer yeve ie³ee Lee ? Fmemes veiej efveJeeefme³eeW Hej keÌ³ee HeÝeeJe Heæ[e ?
iii) jepee keÀer ef®eblee keÀe keÌ³ee keÀejCe Lee ? Yetle keÀes pebieue mes efvekeÀeueves kesÀ keÌ³ee-keÌ³ee GHee³e efkeÀS ieS ?
iv) ®elegj ceveg<³e keÀe keÌ³ee Devegceeve Lee ? Gmeves veiej efveJeeefme³eeW keÀes Yetle mes efkeÀme He´keÀej cegekf eÌle efoueeF& ?
v) He´mlegle ieod³eebMe mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee efceueer ?
Gllej
i) Fme yeele keÀer DeHeÀJeen meejs veiej ceW HeÀwue ieF& Leer efkeÀ efkeÀmeer cebefoj keÀe SkeÀ Iebìe yebojeW kesÀ neLe Heæ[ ie³ee Lee efpemes Jes
yepeeles jnles Les Deewj ueesie mecePeles Les efkeÀ Iebìe keÀesF& Yetle yepeelee nw ~
ii) pebieue keÀequHele IebìekeÀjCe Yetle keÀer jepeOeeveer yeve ie³ee Lee ~ Fmemes veiejJeemeer Deelebekf eÀle SJeb Ye³eYeerle jnles Les ~ Fmeer
keÀejCe keÀesF& pebieue mes ve lees uekeÀæ[er uesves peelee Lee Deewj ve ner ®eejJeens DeHeves HeMeg ®ejeves GOej peeles Les ~
iii) ) jepee keÀer ef®eblee keÀe keÀejCe Lee efkeÀ pebieue mes nesves Jeeueer n]peejeW ©He³es keÀer meeueevee Deeceoveer Deye veneR nes jner Leer ~ Yetle
keÀes pebieue mes efvekeÀeueves kesÀ efueS peeot - ìesves, ®eb[er keÀe peeHe, nvegceeve ®eeueermee keÀe Heeþ SJeb kegÀjeve keÀe Heeþ keÀjJeeS
ieS ~ keÀeueer ceelee mes cevveleW ceeBieer ieF¥ ~ Heerj - HewiebyejeW keÀes cevee³ee ie³ee Hej meye He´³eeme J³eLe& efmeodOe ngS ~
iv) ®elegj ceveg<³e keÀe Devegceeve Lee efkeÀ Yetle-He´ls e, ®eb[er - ceg[b er, Heerj - Hewiebyej meye eqceL³ee yeeleW nwb ~ nes ve nes FmekesÀ Heerís keÀesF&
otmeje keÀejCe DeJeM³e nw ~ FmekesÀ efueS Gmeves mees®ee [ekegÀDeeW ves ³ee lees pebieue keÀes DeHeves jnves kesÀ efueS megjef#ele mLeeve
yevee efue³ee nesiee ³ee yebojeW kesÀ neLe ceW keÀesF& Iebìe Heæ[ ie³ee nesiee ~
v) He´mlegle ieod³eebMe mes nceW ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ nceW peeot - ìesveeW ceW efJeMJeeme veneR keÀjvee ®eeefnS keÌ³eeWekf eÀ FvekeÀe keÀesF&
DeeqmlelJe veneR neslee ~ ³es peeot - ìesves, {eWie - {keÀems eues meye þieves kesÀ yeneves nQ, ceeveJe keÀer YeueeF& Fvemes ye®eves ceW ner nw ~
8. jeCee mebieéce efmebn Jeerjieefle HeéHle keÀj ®egkesÀ Les ~ ef®eleewæ[ kesÀ efmebnemeve Hej GvekesÀ yeæ[s Heg$e efJeke´Àceeefol³e yewþs; efkebÀleg
GvekeÀer De³eesi³elee kesÀ keÀejCe jepeHetle mejoejeW ves GvnW ieodoer mes nìe efo³ee ~ jeCee meeBiee kesÀ íesìs Heg$e Go³eefmebn jep³e
kesÀ GllejeefOekeÀejer Ieesef<ele efkeÀS ieS, efkebÀleg Jes DeYeer íë Je<e& kesÀ yeeuekeÀ Les ~ DeleSJe oemeer-Heg$e yeveJeerj keÀes GvekeÀe
mebj#ekeÀ Deewj GvekeÀer Deesj mes jep³e keÀe meb®eeuevekeÀlee& yevee³ee ie³ee, keÌ³eeWefkeÀ cenejeveer keÀ©CeeJeleer keÀe Yeer mJeie&Jeeme nes
®egkeÀe Lee ~
jep³e keÀe ueesYe ceveg<³e keÀes ceveg<³e veneR jnves oslee ~ yeveyeerj Yeer jep³e kesÀ ueesYe mes efHeMee®e yeve ie³ee ~ Gmeves
mees®ee efkeÀ ³eefo jeCee meeBiee kesÀ oesveeW Heg$eeW keÀes ceej efo³ee peeS lees ef®elleewæ[ keÀe efmebnemeve GmekesÀ efueS efve<kebÀìkeÀ nes
peeSiee ~ Fmeer efJe®eej mes SkeÀ jele vebieer leueJeej efueS Jen DeHeves YeJeve mes efvekeÀuee ~ Gmeves ueeue®e ceW DebOes neskeÀj
efJeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee keÀj oer ~
jepekegÀceej Go³eefmebn mee³ebkeÀeue keÀe Yeespeve keÀjkesÀ mees ®egkesÀ Les ~ GvekeÀe Heeueve - Hees<eCe keÀjves Jeeueer Hevvee Oee³e
keÀes yeveyeerj kesÀ yegjs DeefYeHeé³e keÀe kegÀí Helee ve Lee ~ jele ceW petþs Helleue nìeves keÀe mecee®eej efo³ee ~ yeeefjve Gme mece³e
JeneR Leer Deewj yeveyeerj keÀe ³en kegÀke=Àl³e osKekeÀj efkeÀmeer He´keÀej Yeeieer ngF& Hevvee kesÀ Heeme DeeF& Leer ~ Gmeves keÀne- `Jen ³eneB
Deelee ner nesiee ~'
Hevvee ®eeQkeÀer Deewj Gmes DeHevee keÀle&J³e eqmLej keÀjves ceW #eCe Yej Yeer ve ueiee ~ Gmeves yeeuekeÀ Go³eefmebn keÀes GþekeÀj
yeeefjve keÀes os efo³ee Deewj keÀne- `FvnW ueskeÀj ®egHe®eeHe efvekeÀue peeDees ~ ceQ legcnsb Jeerje veoer kesÀ leì Hej efceueBtieer ~'
Go³eefmebn mees jns Les ~ GvnW ìeskeÀjs ceW efueìekeÀj, THej mes HelleueW {keÀkeÀj yeeefjve jepeYeJeve mes efvekeÀue ieF& ~ FOej
Hevvee mes DeHeves Heg$e ®ebove keÀes keÀHeæ[e Gæ{ekeÀj Go³eefmebn kesÀ Heuebie Hej meguee efo³ee ~ oesveeW yeeuekeÀ ueieYeie SkeÀ ner
DeJemLee kesÀ Les ~ DeHeves mJeeceer kesÀ yeeuekeÀ Deewj jep³e kesÀ GllejeefOekeÀejer keÀer j#ee kesÀ efueS Gme Oece&evf e<þe Oee³e ves DeHeves
ICSE IX & X 335
Hindi Robomate+
keÀuespes kesÀ ìgkeÀæ[s keÀe yeefueoeve keÀjves keÀe efveM®e³e keÀj efue³ee Lee ~
vebieer jkeÌle meveer leueJeej efueS yeveJeerj kegÀí #eCeeW kesÀ yeeo ner Dee OecekeÀe ~ Gmeves keÀæ[keÀ keÀj Hetíe - `Go³e keÀneB nw ?'
Hevvee Oee³e ves Debiegueer mes DeHeves meesles Heg$e keÀer Deesj mebkesÀle Hej efo³ee ~ leueJeej Gþer Deewj Gme DeyeesOe yeeuekeÀ keÀe efmej Oeæ[
mes Deueie nes ie³ee ~ yeveyeerj ®euee ie³ee ~ keÀle&J³eefve<þ Hevvee Oee³e kesÀ cegKe mes ve ®eerKe efvekeÀueer, ve ves$eeW mes DeeBmet efiejs ~
Gmes lees DeYeer DeHevee Oece& efveYeevee Lee ~ GmekeÀe Ëo³e HeÀìe peelee Lee ~ Heg$e keÀe MeJe ueskeÀj Jen jepeYeJeve mes efvekeÀueer ~
Jeerje veoer kesÀ leì Hej Gmeves Heg$e keÀe Debelf ece mebmkeÀej efkeÀ³ee Deewj cesJeeæ[ kesÀ vevnW efveefêle DeOeerMJej keÀes ueskeÀj jeef$e ceW ner
cesJeeæ[ mes yeenj efvekeÀue ieF& ~ yes®eejer Oee³e ! keÀesF& Gmes DeeÞe³e oskeÀj yeveyeerj mes Me$eglee ceesue uesvee veneR ®eenlee Lee ~
Deleë Jen SkeÀ mes otmejs efþkeÀeveeW ceW YeìkeÀleer efHeÀjer ~ Deble ceW os³eje kesÀ DeeMeeMeen ves Gmes DeeÞe³e efo³ee ~
yeveyeerj keÀes GmekesÀ keÀce& keÀe ob[ efceuevee Lee, efceuee ~ jeCee Go³eefmebn peye ieodoer Hej yewþ,s Hevvee Oee³e keÀer ®ejCe - Oeteuf e
DeHeves cemlekeÀ Hej ueieekeÀj GvneWves DeHeves DeeHekeÀes Oev³e ceevee ~ Hevvee ef®elleew[æ keÀer me®®eer Oee$eer efmeodOe ngF& Deewj mesJekeÀ
Oece& kesÀ DeeoMe& keÀe Heeþ ogefve³ee keÀes efmeKee ieF& ~ Hevvee Oee³e keÀer GppeJeue keÀerefle& Decej nw ~
He´Mve
i) yeveyeerj keÀewve Lee ? ueesYe ceW Heæ[keÀj Gmeves keÌ³ee ?
ii) Hevvee Oee³e keÀes yeveyeerj kesÀ yegjs DeefYeHeé³e keÀe keÀye Je efkeÀme He´keÀej Helee ®euee ?
iii) Hevvee Oee³e ves keÌ³ee efveCe&³e efue³ee Deewj keÌ³eeW ?
iv) Hevvee Oee³e Jeerje veoer kesÀ leì Hej keÌ³eeW HengB®eer ? Gmes DeveskeÀ efþkeÀeveeW Hej keÌ³eeW YeìkeÀvee Heæ[e ?
Gllej
i) yeveyeerj SkeÀ oemeer keÀe Heg$e Lee ~ Gmes jeCee meeBiee kesÀ ín Je<e& kesÀ Heg$e Go³eefmebn keÀe mebj#ekeÀ leLee jep³e keÀe meb®eeuevekeÀlee&
yevee³ee ie³ee Lee ~ Gmeves ueesYe ceW Heæ[keÀj jeCee meeBiee kesÀ oesveeW Heg$eeW keÀer nl³ee keÀjkesÀ efmebnemeve Hej DeHevee DeefOekeÀej
peceeves keÀer yeele mees®eer ~
ii) Hevvee Oee³e keÀes yeveyeerj kesÀ yegjs efJe®eejeW kesÀ yeejs ceW yeeefjve mes Helee ®euee ~ mee³ebkeÀeue kesÀ mece³e jepekegÀceej Go³eefmebn kesÀ
Yeespeve kesÀ GHejeble peye yeeefjve petþer Helleuesb Gþeves DeeF& leye Gmeves Hevvee Oee³e keÀes yelee³ee efkeÀ yeveyeerj ves jepekegÀceej
efJeke´Àceeefol³e keÀer nl³ee keÀj oer nw Deewj ³en ¢M³e Gmeves DeHeveer DeeBKeeW mes osKee nw Deewj Jen ³eneB Go³eefmebn keÀer nl³ee
keÀjves kesÀ efueS Yeer DeJeM³e DeeSiee ~
iii ) Hevvee Oee³e ves Go³eefmebn keÀes ye®eeves kesÀ efueS DeHeves keÀuespes kesÀ ìgkeÀæ[s keÀer kegÀyee&veer osves keÀer yeele mees®eer ~ Gmeves Go³eefmebn
keÀes yeeefjve keÀes meeQHeles ngS Gmes Jeerje veoer kesÀ leì Hej efceueves kesÀ efueS keÀne ~ Gmeves Ssmee FmeefueS efkeÀ³ee keÌ³eeWefkeÀ Jen
Go³eefmebn kesÀ HeéCeeW keÀer j#ee keÀjkesÀ DeHevee keÀle&J³e efveYeevee ®eenleer Leer ~
iv) Hevvee Oee³e ves Jeerje veoer kesÀ leì Hej DeHeves Heg$e keÀe mebmkeÀej efkeÀ³ee efHeÀj vevnW Go³eefmebn keÀes ueskeÀj jeef$e ceW cesJeeæ[ mes yeenj
®eueer ieF& ~ Go³eefmebn keÀer peeve ye®eeves kesÀ efueS Jen megjef#ele efþkeÀeveeW kesÀ efueS peien-peien YeìkeÀleer jner Hej keÀesF& Yeer
Gmes DeeÞe³e oskeÀj yeveyeerj mes Me$eglee ceesue veneR uesvee ®eenlee Lee ~
v) GHe³eg&keÌle ieod³eebMe mes nceW efMe#ee efceueleer nw efkeÀ keÀle&J³e keÀe Jenve keÀjves ceW ®eens efkeÀleveer Yeer keÀefþveeF³eeB DeeSB nceW
efJe®eefuele veneR nesvee ®eeefnS ~ nceW Oew³e& SJeb meenme mes ¢æ{leeHetJe&keÀ keÀefþveeF&³eeW keÀe nue efvekeÀeuevee ®eeefnS Deewj DeHeves
keÀle&J³e keÀe Heeueve keÀjvee ®eeefnS ~
9. ceneve jmee³eveMeem$eer Dee®ee³e& veeieepegv& e keÀes He´³eesieMeeuee kesÀ efueS oes mene³ekeÀeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer ~ DeveskeÀ
³egJekeÀ GvekesÀ Heeme DeeS Deewj efveJesove efkeÀ³ee efkeÀ Jes GvnW DeHeves mene³ekeÀ kesÀ ªHe ceW efve³egkeÌle keÀj ueW ~ uesekf eÀve Hejer#ee uesves
Hej meYeer He´l³eeMeer De³eesi³e meeefyele ngS ~ Deble ceW Dee®ee³e& efvejeMe keÀe keÀejCe ³en Lee efkeÀ ³egJekeÀeW ceW jmee³eveMeem$e kesÀ
%eelee lees yengle Les Deewj DeHeves efJe<e³e mes Heefjef®ele Yeer, uesekf eÀve SkeÀ jmee³eveMeem$eer kesÀ efueS pees SkeÀ HeefJe$e O³es³e neslee
336 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
nw, GmekeÀe meYeer ceW DeYeeJe Lee ~ He´l³eeefMe³eeW ceW mes efkeÀmeer keÀes DeHeves Jesleve keÀer ef®eblee Leer, efkeÀmeer keÀes DeHeves HeefjJeej keÀes,
lees efkeÀmeer keÀes DeHevee YeefJe<³e GppeJeue yeleevee Lee ~ Hej Dee®ee³e& veeieepeg&ve keÀes Ssmes mene³ekeÀ keÀer DeeJeMkeÀlee veneR
Leer ~ GvekesÀ ceve Deewj efJe®eej ceW kegÀí Deewj ner Lee ~ efvejeMe neskeÀj GvneWves mene³ekeÀ keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesles ngS Yeer
mJe³eb ner meeje keÀe³e& keÀjves keÀe efveM®e³e keÀj efue³ee ~
kegÀí efove yeeo ner oes ³egJekeÀ Dee®ee³e& kesÀ Heeme Dee³es ~ GvneWves efveJesove efkeÀ³ee efkeÀ Jes GvnW DeHevee mene³ekeÀ
efve³egkeÌle keÀj ueW ~ Dee®ee³e& ves Henues lees GvnW ueewìe osvee ®eene, uesefkeÀve ³egJekeÀeW kesÀ DeefOekeÀ Deeień Hej GvneWves
GvekeÀer Hejer#ee uesves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee ~ Dee®ee³e& ves oesveeW ³egJekeÀeW keÀes SkeÀ HeoeLe& oskeÀj oes efove kesÀ Yeerlej ner
GmekeÀe jmee³eve lew³eej keÀj ueeves keÀes keÀne ~ oesveeW ³egJekeÀ HeoeLe& ueskeÀj DeHeves Iej ueewì ieS ~
oes efove yeeo SkeÀ ³egJekeÀ jmee³eve lew³eej keÀjkesÀ megyen - megyen ner GvekesÀ Heeme HengB®ee Deewj jmee³eve keÀe Hee$e GvnW
osles ngS yeesuee ueerefpeS Dee®ee³e& peer, jmee³eve lew³eej nw ~ jmee³eve kesÀ Hee$e keÀer Deesj efyevee osKes ner Dee®ee³e& ves He´Mve
efkeÀ³ee, `lees jmee³eve lew³eej keÀj efue³ee legceves ?'
jmee³eve keÀe Hee$e SkeÀ Deesj jKeles ngS ³egJekeÀ ves keÀne, `peer neB !' Dee®ee³e& ves otmeje He´Mve efkeÀ³ee, `jmee³eve lew³eej
keÀjles mece³e efkeÀmeer Yeer He´keÀej keÀer keÀesF& yeeOee lees GHeeqmLele veneR ngF& ?' ³egJekeÀ ves mekegÀ®eeles ngS Gllej efo³ee, `yeeOee³eW
lees yengle DeeF& Leer,b uesekf eÀve ceQves efkeÀmeer Yeer yeeOee keÀer ef®eblee efkeÀS efyevee DeHevee keÀe³e& ®eeuet ner jKee leLee jmee³eve lew³eej
keÀj efue³ee ~ ³eefo ceQ yeeOeeDeeW ceW GuePe ie³ee neslee, lees jmee³eve lew³eej nes ner veneR mekeÀlee Lee ~ SkeÀ Deesj lees efHelee kesÀ
Hesì ceW Ye³ebkeÀj Metue Lee, otmejer Deesj cesjer ceelee pJej mes Heere[fæ le Leer ~ THej mes cesje íesìe YeeF& ìebie legæ[JeekeÀj Heeræ[e mes
keÀjen jne Lee ~ Hejbleg ³es yeeleW cegPes jmee³eve yeveeves mes efJe®eefuele veneR keÀj mekeÀeR ~'
leYeer otmeje ³egJekeÀ Keeueer neLe DeekeÀj JeneB Keæ[e nes ie³ee ~ Dee®ee³e& peer ves Gmemes Hetíe, `jmee³eve keÀneB nw ?'
³egJekeÀ ves efPePekeÀles ngS Gllej efo³ee, `Dee®ee³e&peer, ceQ #ecee ®eenlee nBt ~ cewb jmee³eve lew³eej veneR keÀj mekeÀe keÌ³eeWefkeÀ peeles
mece³e ceeie& ceW SkeÀ Je=odOe J³eefkeÌle efceue ie³ee Lee ~ Jen SkeÀ meæ[keÀ ogIe&ìvee ceW Iee³eue nes ie³ee Lee ~ cesje meeje mece³e
GmekeÀer mesJee ceW ner J³eleerle nes ie³ee ~'
Dee®ee³e& ves Henues ³egJekeÀ mes keÀne, `legce pee mekeÀles nes ~ cegPes legcnejer DeeJeM³ekeÀlee veneR ~ jmee³eveMeem$eer ³eefo
Heer[æ e mes keÀjenles ngS J³eefkeÌle keÀer GHes#ee keÀjs, lees Jen Meem$e ceW DeHetCe& nw ~' otmejs J³eefkeÌle keÀes GvneWves DeHevee mene³ekeÀ
efve³egkeÌle keÀj efue³ee ~ YeefJe<³e ceW Jener ³egJekeÀ GvekeÀe oe³eeB neLe yevee Deewj GvnW Deefle efHe´³e ueieves ueiee ~
He´Mve
i) Dee®ee³e& keÀes kewÀmes mene³ekeÀeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer Deewj keÌ³eeW ?
ii) Dee®ee³e& keÀer efvejeMee keÀe keÌ³ee keÀejCe Lee ? efvejeMe neskeÀj GvneWves keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iii) Dee®ee³e& ves oesveeW ³egJekeÀeW keÀer Hejer#ee uesves keÀe keÌ³ee GHee³e mees®ee leLee keÌ³eeW ?
iv) otmeje ³egJekeÀ jmee³eve keÌ³eeW lew³eej veneR keÀj mekeÀe ? Fmemes GmekesÀ ®eefj$e keÀe keÀewve - mee iegCe mHe<ì neslee nw ?
v) Dee®ee³e& ves DeHevee mene³ekeÀ efkeÀmes Deewj keÌ³eeW ®egvee ?
Gllej
i) Dee®ee³e& keÀes Ssmes mene³ekeÀeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer pees Gme J³eJemee³e keÀes OeveesHeepe&ve ³ee GppJeue YeefJe<³e kesÀ efueS veneR
DeefHeleg SkeÀ HeefJe$e O³es³e kesÀ ªHe ceW DeHeveeS ~
ii) Dee®ee³e& keÀer efvejeMee keÀe keÀejCe Lee efkeÀ ³egJekeÀeW ceW DeefOekeÀebMe jmee³eveMeem$e kesÀ %eelee lees Les, efJe<e³e mes Yeer Heefjef®ele Les
uesekf eÀve SkeÀ jmee³eveMeem$eer kesÀ efueS pees HeefJe$e O³es³e neslee nw GmekeÀe meYeer ceW DeYeeJe Lee ~ efvejeMe neskeÀj GvneWves mJe³eb ner
meeje keÀe³e& keÀjves keÀe efveM®e³e keÀj efue³ee ~
iii) Dee®ee³e& ves oesveeW ³egJekeÀeW keÀer Hejer#ee uesves kesÀ efueS GvnW SkeÀ HeoeLe& oskeÀj oes efove kesÀ Yeerlej GmekeÀe jmee³eve lew³eej keÀj
ICSE IX & X 337
Hindi Robomate+
ueeves keÀes keÀne ~ GvneWves Ssmee FmeefueS efkeÀ³ee keÌ³eeWefkeÀ Fme yeneves mes Jen Fme keÀe³e& ceW Deeves Jeueer yeeOeeDeeW kesÀ Heéfle
³egJekeÀeW kesÀ J³eJenej SJeb ceeveefmekeÀlee keÀer HejKe keÀjvee ®eenles Les ~
iv) otmeje ³egJekeÀ FmeefueS jmee³eve lew³eej veneR keÀj mekeÀe Lee keÌ³eeWefkeÀ peeles mece³e Gmes ceeie& ceW meæ[keÀ ogIe&ìvee ceW Iee³eue SkeÀ
Je=oOd e J³eefkeÌle efceue ie³ee Lee efpemekeÀer mesJee ceW GmekeÀe meeje mece³e J³eleerle nes ie³ee Lee ~ Fme Ieìvee mes Fme ³egJekeÀ keÀer
mebJesoveMeeruelee SJeb Goejlee keÀe iegCe mHe<ì neslee nw ~
v) Dee®ee³e& ves DeHevee mene³elee otmejs ³egJekeÀ keÀes ®egvee keÌ³eeWekf eÀ GmeceW HejesHekeÀej keÀer YeeJevee Leer ~ Dee®ee³e& kesÀ Devegmeej Heer[æ e
mes keÀjenles efkeÀmeer J³eefkeÌle keÀer GHes#ee keÀjves Jeeuee jmee³eveMeem$eer veneR nes mekeÀlee ~
10. efkeÀmeer veiej ceW SkeÀ pegueene jnlee Lee ~ mJeYeeJe keÀe Jen yeæ[e De®íe Lee meYeer mes ceerþe yeesuelee Lee Deewj keÀYeer
efkeÀmeer mes veeje]pe veneR neslee Lee ~ ueesie Gmes meble keÀne keÀjles Les ~
SkeÀ efove kegÀí Mejeejleer ueæ[kesÀ GmekesÀ ³eneB HengB®es ~ Jes GmekeÀer Hejer#ee ueskeÀj osKevee ®eenles Les efkeÀ Gmes kewÀmes
iegmmee veneR Deelee ~ GveceW mes SkeÀ yengle Oeveer J³eefkeÌle keÀe ueæ[keÀe Lee ~ Gmes DeHeves Hewmes keÀe Ieceb[ Lee ~ Gve ueæ[keÀesb
keÀes osKeles ner pegueens ves yeæ[s H³eej mes keÀne ``DeeDees yesìe, legce ueesieeW keÀes keÌ³ee ®eeefnS ?''
meeceves jKeer meeefæ[³eeW ceW mes SkeÀ ner Deesj FMeeje keÀjkesÀ SkeÀ ueæ[kesÀ ves keÀne, ``cegPes Jen meeæ[er ®eeefnS ~
GmekeÀe keÌ³ee ueesies ?''
pegueens ves yeæ[er Meebefle mes keÀne, ``SkeÀ ©He³ee ~''
veewpeJeeve ves Gme DeeOeer meeæ[er kesÀ Yeer oes ìgkeÀæ[s keÀjkesÀ Hetíe, ``FmekeÀe keÌ³ee oece nesiee ?''
``Deeþ Deevee ~'' pegueens ves efyevee efkeÀmeer He´keÀej keÀer veeje]peieer kesÀ keÀne ~
ueæ[keÀe lees GmekeÀes ef®eæ{evee ®eenlee Lee ~ Jen meeæ[er kesÀ ìgkeÀæ[s keÀjlee ie³ee, Hej pegueens ves ve GmekeÀes jeskeÀe, ve [eBìe, ve
DeHeves ceeLes Hej efMekeÀve lekeÀ Deeves oer ~
peye meeæ[er kesÀ yengle mes ìgkeÀæ[s nes ieS lees ueæ[keÀe nBme keÀj yeesuee, ``³es ìgkeÀæ[s cesjs efkeÀme keÀece kesÀ ! ceQ FvnW veneR
KejeroitB ee ~'' pegueens ves Meeble YeeJe mes keÀne, ``legce þerkeÀ keÀnles nes yesìe, ³es ìgkeÀæ[s Deye legcnejs keÌ³ee, efkeÀmeer kesÀ Yeer keÀece
veneR Dee mekeÀles ~'' ueæ[kesÀ keÀes Fme yeele Hej kegÀí Mece& DeeF& ~ Gmeves keÀne, ``³en uees, ceQ legcnW Hetjer meeæ[er kesÀ oece efoS
oslee nBt ~'' pegueens ves ©He³es veneR efueS ~ yeesuee, ``ceQ Fve ìgkeÀ[æ eW keÀes pees[æ keÀj keÀece ceW ues DeeTBiee ~ Hej ³es legcnejs keÀece
veneR Dee mekeÀles lees cewb FvekeÀe oece kewÀmes ues mekeÀlee nBt ~'' ueæ[kesÀ kesÀ THej lees DeHeves Oeve keÀe veMee ®eæ{e Lee ~ Gmeves
keÀne, ``cesjs Heeme yengle ©He³es nwb, Hej legce iejerye nes ~ ceQves legcnejer ®eer]pe Kejeye keÀj oer ~ GmekeÀe Ieeìe cegPes Hetje keÀjvee
®eeefnS ~'' pegueens ves Oeerceer DeeJee]pe ceW keÀne, ``keÌ³ee legce FmekeÀe Ieeìe Hetje keÀj mekeÀles nes ? keÌ³ee legce mecePeles nes efkeÀ
©He³es mes ³en Ieeìe Hetje nes peeSiee ? osKees efkeÀmeeveeW keÀer cesnvele mes keÀHeeme Hewoe ngF& ~ GmekeÀer ©F& mes cesjer m$eer ves metle
keÀelee ~ ceQves Gme metle keÀes jBiee, efHeÀj Gmemes meeæ[er yegveer ~ nceejer cesnvele leye keÀejiej nesleer, peye keÀesF& Gme meeæ[er keÀes
Henvelee ~ legceves lees GmekesÀ ìgkeÀæ[s - ìgkeÀæ[s keÀj [eues ~ Fleves ueesieeW keÀer cesnvele yeskeÀej ieF& ~ ©He³es Fme Ieeìs keÀes kewÀmes Hetje
keÀj mekeÀles nQ !''
pegueens keÀer DeeJee]pe ceW leefvekeÀ Yeer DeeJesMe veneR Lee ~ Jen Gmes Ssmes mecePee jne Lee, pewmes yeeHe yesìs keÀer mecePeelee
nw ~ ueæ[keÀe Heeveer - Heeveer nes ie³ee ~ GmekeÀer DeeBKeW Yej DeeF¥ ~ Jen pegueens kesÀ HewjeW Hej efiej ie³ee ~ pegueens ves Gmes GþekeÀj
DeHeveer íeleer mes ueieeles ngS keÀne, ``yesìe, Deiej ceQ ueeue®e keÀjkesÀ oes ©He³es ues ueslee, lees legcnejer ef]peboieer keÀe Jener neue
ngDee neslee, pees Fme meeæ[er keÀe ngDee ~ Jen efkeÀmeer kesÀ keÀece ve Deeleer ~ Deye legce mecePe ieS ~ Deeies Ssmeer ieueleer keÀYeer
veneR keÀjesies ~ SkeÀ meeæ[er Kejeye ngF&, otmejer lew³eej nes mekeÀleer nw, uesefkeÀve ef]peboieer efyeieæ[ ieF& lees kewÀmes megOeejesies ?
`ùeæ[keÀe Deewj meeLeer yengle Meefce¥oe ngS Deewj efmej veer®ee keÀjkesÀ DeHeves-DeHeves Iej ®eues ieS ~
³en pegueens Les oef#eCe kesÀ ceneve meble efle©JeuuegJej efpevekeÀe efueKee `kegÀjue' Deepe oes npeej Je<e& yeeo
yeeo Yeer yeæ[er ÞeodOee mes Heæ[e peelee nw ~
338 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve
i) pegueene keÀewve Lee ? GmekeÀe mJeYeeJe kewÀmee Lee ?
ii) ueæ[kesÀ pegueens keÀer Hejer#ee keÌ³eeW uesvee ®eenles Les ? Jes meeæ[er keÀs ìgkeÀæ[s - ìgkeÀæ[s keÌ³eeW keÀj jns Les ?
iii) ueæ[kesÀ odJeeje ef®eæ{eS peeves Hej pegueens ves keÌ³ee keÀne ? pegueens ves meeæ[er kesÀ oece keÌ³eeW veneR efueS ?
iv) ueæ[kesÀ Hej pegueens keÀer yeele keÀe keÌ³ee HeÝeeJe Heæ[e ?
Gllej
i) ³en pegueens Les oef#eCe kesÀ ceneve meble efle©JeuuegJej ~ GvekeÀe mJeYeeJe yengle De®íe Lee ~ Jes meYeer mes ceerþe yeesueles Les ~
keÀYeer efkeÀmeer mes veeje]pe veneR nesles Les, FmeefueS ueesie GvnW meble keÀnles Les ~
ii) ueæ[kesÀ pegueens keÀer Hejer#ee ueskeÀj ³en osKevee ®eenles Les efkeÀ Gmes kewÀmes iegmmee veneR Deelee ~ pegueens keÀes ef®eæ{eves leLee iegmmee
efoueeves kesÀ efueS Jes meeæ[er kesÀ ìgkeÀæ[s Hej ìgkeÀæ[s keÀj jns Les ~
iii) ueæ[kesÀ odJeeje pegueens keÀes ef®eæ{eS peeves Hej Yeer pegueene Meeble jne ~ Gmeves ve lees GmekeÀes jeskeÀe ve ner Gmes [eBìe ~ pegueens
ves meeæ[er kesÀ oece FmeefueS veneR efueS keÌ³eeWefkeÀ GmekesÀ Devegmeej ³en ìgkeÀæ[s-ìgkeÀæ[ ngF& meeæ[er Gve ueæ[keÀesb kesÀ efkeÀmeer keÀece
keÀer ve jner Leer ~
iv) pegueens keÀer yeeleeW keÀe ueæ[kesÀ Hej ienje HeÝeeJe Heæ[e ~ ueæ[keÀe Heeveer - Heeveer nes ie³ee ~ GmekeÀer DeeBKesb Yej DeeF¥ ~ Jen
pegueens kesÀ Hewjes ceW efiej ie³ee ~ Gmeves DeHeves efkeÀS keÀer cee]HeÀer ceeBieer ~ Jen DeHeves Dev³e meeefLe³eeW kesÀ meeLe yengle Meefce¥oe ngDee
leLee efmej veer®ee keÀjkesÀ DeHeves Iej keÀer Deesj ®eue Heæ[e ~
v) He´mlegle ieod³eebMe mes nceW efMe#ee efceueleer nw efkeÀ nceW Hewmes keÀe Ieceb[ veneR keÀjvee ®eeefnS ~ Oew³e& leLee efJevece´lee mes DebnkeÀejer
J³eefkeÌle³eeW keÀes Yeer mevceeie& Hej uee³ee pee mekeÀlee nw leLee HeefjÞece keÀe ceesue Hewmes mes veneR ueiee³ee pee mekeÀlee ~
11. yeeuekeÀ kesÀ efJekeÀeme keÀes ceelee-efHelee kesÀ yeeo efJeÐeeue³e keÀe efMe#ekeÀ meyemes DeefOekeÀ HeÝeeefJele keÀjlee nw ~ yeeuekeÀ Iej
keÀe DeeBieve ueeBIeves kesÀ yeeo efJeÐeeue³e HenB®g elee nw, peneB DeefYeYeeJekeÀ keÀer Yetecf ekeÀe ceW GmekeÀe efMe#ekeÀ neslee nw ~ yeeuekeÀ keÀes
mvesn, Hećs e, menevegYetelf e Deeefo keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~ yeeuekeÀ kesÀ ceveesYeeJeeW keÀes mecePeves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw Deewj
Fme Yetecf ekeÀe keÀes efMe#ekeÀ De®íer lejn mes efveYeelee nw ~ ceeCìsmejer keÀnleer LeeR efkeÀ `` efMe#ekeÀ keÀes yeeue ceveeseJf e%eeve keÀe %eeve
nesvee ®eeefnS, efpememes yeeuekeÀ keÀes mecePeves ceW Jen ieueleer ve keÀjs ~ '' efMe#ekeÀ DeefYeYeeJekeÀeW keÀer keÀceer keÀes Hetje keÀjles nw,b GvnW
mvesn SJeb Heśce kesÀ ceeO³ece mes %eeve osles nQ ~ efMe#ekeÀ keÀe keÀe³e& kesÀyeue HegmlekeÀer³e %eeve osvee ner veneR nw, Jejved yeeuekeÀ keÀe
Meejerejf keÀ, ceeveefmekeÀ, mebJesieelcekeÀ, meeceeefpekeÀ Deeefo #es$eeW ceW DeefOekeÀeefOekeÀ efJekeÀeme keÀjvee nw ~ efMe#ekeÀ He´js Cee osves keÀe,
©ef®e³eeW kesÀ efJekeÀeme keÀe, De®ís ®eefj$e Deewj vewelf ekeÀlee keÀe, De®íer DeeoleeW keÀe leLee meceie´ J³eeqkeÌlelJe kesÀ efJekeÀeme keÀe keÀe³e&
keÀjlee nw ~ Jen yeeuekeÀ keÀes veJeerve SJeb DeodYegle mebmeej mes Heefjef®ele keÀjelee nw leLee Gme mebmeej ceW jnves kesÀ efueS GmeceW efJeefYevve
keÀewMeueeW keÀe efJekeÀeme keÀjlee nw ~
efMe#ekeÀ yeeuekeÀ kesÀ efJekeÀeme keÀer meyemes cenÊJeHetCe& keÀæ[er nw ~ keÀne peelee nw efkeÀ efpemes De®íe efMe#ekeÀ efceue peelee nw,
Gmes Deelcemee#eelkeÀej keÀjves keÀe DeJemej efceue peelee nw ~ Þeer jeceke=À<Ce Hejcenbme mes efceuekeÀj efJeJeskeÀevevo keÀes %eeve ngDee,
mJeeceer efJejpeevevo mes efceuekeÀj o³eevevo mejmJeleer keÀes %eeve ngDee ~ JeemleJe ceW, Fefleneme kesÀ ieYe& ceW DeveskeÀ Ssmes GoenjCe nQ,
pees HećeeefCele keÀjles nQ efkeÀ J³eeqkeÌle kesÀ me=peve kesÀ Heerís efkeÀmeer ieg© (efMe#ekeÀ) keÀe neLe Lee ~ De®íe efMe#ekeÀ Devlece&ve ceW efíHeer
MeeqkeÌle³eeW keÀes peeie´le keÀjlee nw ~ DemeHeÀueleeDeeW Hej Gmes efve©lmeeefnle veneR keÀjlee, Jejved GveceW Hegveë veF& MeeqkeÌle keÀe meb®eej
keÀjlee nw ~ DeHeves efMe<³eeW keÀes DeeMeeJeeoer ¢eq<ì mes osKelee nw leLee GveceW mekeÀejelcekeÀ mees®e GlHevve keÀjlee nw ~ efMe#ekeÀ ue#³e
keÀer HeéefHle kesÀ Heélf e efJeMJeeme Deewj mebkeÀuHe GlHevve keÀjves keÀe keÀe³e& keÀjlee nw ~ efMe#ekeÀ efyevee efkeÀmeer yee¿e DevegMeemeve (oC[)
ICSE IX & X 339
Hindi Robomate+
kesÀ íe$eesb ceW DeevleefjkeÀ DevegMeemeve keÀer YeeJevee GlHevve keÀjves keÀe keÀe³e& keÀjlee nw ~ FmekesÀ efueS efMe#ekeÀ ceW Deelcemeb³ece,
DeelceefJeMJeeme, Deelce%eeve, efJe<e³e%eeve leLee G®®eeoMe& keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~ yeeuekeÀ oerHekeÀ keÀer YeeBelf e nw, efpemeceW
lesue lees HeefjJeej mes Yej peelee nw, uesekf eÀve Gmes He´pJeefuele keÀjves keÀe keÀe³e& efMe#ekeÀ ner keÀj mekeÀlee nw ~ ìwieesj keÀnles nQ - `èfpemeceW
mJe³eb keÀe He´keÀeMe neslee nw, Jener oerHekeÀ keÀes peuee mekeÀlee nw leLee efleefcej keÀes otj keÀj mekeÀlee nw ~''
efMe#ekeÀ keÀer Yetecf ekeÀe SkeÀ keÀueekeÀej keÀer lejn nesleer nw, pees DeHeveer Jemleg (íe$e) keÀes lejeMeves keÀe keÀe³e& keÀjlee nw ~
keÀþesj J³eJenej mes efMe#ekeÀ ³en keÀe³e& veneR keÀj Heelee nw ~ FmekesÀ efueS Goej J³eJenej keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~ He´Àesyesue ves
lees efMe#ekeÀ keÀes SkeÀ ceeueer kesÀ ªHe cesb ef®eef$ele efkeÀ³ee nw, pees HeewOeªHeer yeeuekeÀ kesÀ mJeeYeeefJekeÀ efJekeÀeme ceW mene³ekeÀ keÀer Yetecf ekeÀe
efveYeelee nw ~
He´Mve
i) efkeÀmeer yeeuekeÀ keÀer efJekeÀeme Heéfke´À³ee ceW efMe#ekeÀ keÀer keÌ³ee YetefcekeÀe nesleer nw ?
ii) `èfpemeceW mJe³eb keÀe He´keÀeMe neslee nw, Jener oerHekeÀ keÀes peuee mekeÀlee nw leLee efleefcej keÀes otj keÀj mekeÀlee nw ~'' Fme keÀLeve
ceW efveefnle YeeJe keÀes mHe<ì keÀerefpeS ~
iii) De®ís efMe#ekeÀ kesÀ keÌ³ee-keÌ³ee iegCe yeleeS ieS nQ ?
iv) He´mlegle ieÐeebMe keÀe cetue YeeJe mHe<ì keÀjles ngS GHe³egkeÌle Meer<e&keÀ yeleeFS ~
v) èfMe#ekeÀ keÀer YetefcekeÀe SkeÀ keÀueekeÀej keÀer lejn nesleer nw' mHe<ì keÀerefpeS ~
Gllej
i) efkeÀmeer yeeuekeÀ keÀer efJekeÀeme Heéfke´À³ee ceW ceelee-efHelee kesÀ yeeo meyemes Denced YetefcekeÀe efMe#ekeÀ keÀer ner nesleer nw ~ SkeÀ ye®®es
kesÀ efueS efJeÐeeue³e ceW DeefYeYeeJekeÀ keÀer Yetecf ekeÀe efMe#ekeÀ ner efveYeelee nw ~ Jen ye®®es kesÀ Meejerejf keÀ, ceeveefmekeÀ, meeceeefpekeÀ
mebJesieelcekeÀ Deeefo #es$eeW ceW DeeqOekeÀeefOekeÀ efJekeÀeme nsleg mene³elee keÀjlee nw~ Jen
yeeuekeÀ kesÀ efJekeÀeme keÀer meyemes cenÊJeHetCe& keÀæ[er nw ~
ii) efpeme efMe#ekeÀ kesÀ J³eefkeÌlelJe ceW mecegef®ele efJeMes<eleeSB nesleer nw, efpemeceW He³ee&Hle cenÊJeHetCe& iegCe efJeÐeceeve nesles nQ, Jener
efMe#ekeÀ DeHeves iegCeeW keÀes DeHeves efMe<³eeslekeÀ nmleevleefjle keÀj mekeÀlee nw ~ ³eefo efkeÀmeer iegCe mes efMe#ekeÀ mJe³eb ner Jebe®f ele nw,
lees Jen Gme iegCe mes DeHeves efMe<³e keÀes He´keÀeMeceeve veneR keÀj mekeÀlee ~ Fmeer meboYe& ceW keÀne ie³ee nw efkeÀ `èfpemeceW mJe³eb
He´keÀeMe nesiee, Jener oerHekeÀ peueekeÀj DevOekeÀej keÀes otj keÀj mekeÀlee nw ~''
iii) De®íe efMe#ekeÀ, íe$e kesÀ Devleëlece ceW efíHeer MeefkeÌle³eeW keÀes peieelee nw ~ DemeHeÀueleeDeeW Hej Gmes efve©lmeeefnle veneR
keÀjlee, yeequkeÀ Hegveë veF& MeefkeÌle keÀe meb®eej keÀjlee nw ~ ue#³e keÀer HeéeqHle kesÀ Heélf e efJeMJeeme Deewj mebkeÀuHe GlHevve keÀjves keÀe
keÀe³e& keÀjlee nw ~ Deleë efMe#ekeÀ ceW Deelcemeb³ece, DeelceefJeMJeeme, Deelce%eeve efJe<e³e%eeve leLee G®®eeoMe& pewmes iegCe nesvee
DeeJeM³ekeÀ nw ~
iv) Fme ieÐeebMe ceW èfMe#ekeÀ keÀer YetefcekeÀe' keÀes mHe<ì keÀjles ngS ³en yeleeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee ie³ee nw efkeÀ yeeuekeÀ kesÀ efJekeÀeme
kesÀ efueS ³eesi³e efMe#ekeÀ keÀe nesvee Del³eeJeM³ekeÀ nw ~ efMe#ekeÀ Gme keÀueekeÀej keÀer YeeBefle neslee nw, pees DeHeveer keÀuee keÀes
lejeMeves keÀes keÀe³e& keÀjlee nw ~ efMe#ekeÀ Gme ceeueer keÀer lejn neslee nw, pees HeewOe©Heer yeeuekeÀ kesÀ mJeeYeeefJekeÀ efJekeÀeme ceW
mene³ekeÀ keÀer YetefcekeÀe efveYeelee nw ~ Deleë FmekeÀe GHe³egkeÌle Meer<e&keÀ efMe#ekeÀ keÀer YetefcekeÀe nes mekeÀlee nw ~
v) efMe#ekeÀ keÀer YetefcekeÀe SkeÀ keÀueekeÀej keÀer lejn nesleer nw, keÌ³eeWefkeÀ efpeme He´keÀej SkeÀ keÀueekeÀej DeHeveer Jemleg keÀes lejeMeves
keÀe keÀe³e& keÀjlee nw leLee Gmes mener ©He Deewj DeekeÀej Heóeve keÀjlee nw, þerkeÀ Gmeer He´keÀej SkeÀ efMe#ekeÀ Yeer DeHeves íe$e keÀes
lejeMeves keÀe keÀe³e& keÀjlee nw, íe$e kesÀ Devoj efíHeer MeefkeÌle³eeW keÀes peeie´le keÀjlee nw ~ ³en keÀe³e& keÀþesj J³eJenej mes mecYeJe
veneR nw, FmekesÀ efueS efMe#ekeÀ keÀes Goej J³eJenej keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw ~
340 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
12. keÀeMeer vejsMe ves keÀesmeue Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee Lee ~ keÀesmeue kesÀ jepee keÀer ®eejeW Deesj HewÀueer keÀerefle& Gvns Deme¿e
nes ieF& Leer ~ ³eg× ceW GvekeÀer efJepe³e ngF& ~ Hejeefpele vejsMe Jeve ceW Yeeie ieS Les; efkeÀvleg He´pee GvekesÀ efJe³eesie ceW J³eekegÀue Leer
Deewj efJepe³eer keÀes DeHevee men³eesie veneR os jner Leer ~ efJepe³e kesÀ ieJe& mes ceÊe keÀeMeer vejsMe He´pee kesÀ Demen³eesie mes keǵÀ×
ngS ~ Me$eg keÀes meJe&Lee meceeHle keÀjves kesÀ efueS GvneWves Iees<eCee keÀje oerö``pees keÀesmeuejepee keÀes {tBæ{ ueeSiee, Gmes meew
mJeCe& cegêeSB HegjmkeÀej ceW efceueWieer ~''
Fme Iees<eCee keÀe keÀesF& HeÝeeJe veneR ngDee ~ Oeve kesÀ ueesYe ceW DeHeves Oeeefce&keÀ jepee kesÀ neLe ceW osves Jeeuee DeOece JeneB
keÀesF& veneR Lee ~
keÀesmeuejepee Jeve ceW YeìkeÀles Ietceves ueies ~ peìeSB yeæ{ ieF&, Mejerj ke=ÀMe nes ie³ee ~ Jes SkeÀ JeveJeemeer kesÀ meceeve efoKeves
ueies ~ SkeÀ efove GvnW osKekeÀj SkeÀ HeeqLekeÀ ves Hetíeö ``³en Jeve efkeÀlevee yeæ[e nw ? Jeve mes efvekeÀueves leLee keÀesmeue Heng®B eves
keÀe ceeie& keÀewve-mee nw ?''
vejsMe ®eeQkesÀ ! GvneWves Hetíeö``DeeHe keÀesmeue keÌ³eeWb pee jns nQ ?''
HeefLekeÀ ves keÀneö `èfJeHeefÊe ceW Heæ[e J³eeHeejer ntB ~ ceeue mes ueoer veewkeÀe veoer ceW [tye ®egkeÀer nw ~ Deye Üej-Üej keÀneB
efYe#ee ceeBielee SJeb YeìkeÀlee [esuetB ~ megvee nw efkeÀ keÀesmeue kesÀ jepee yengle Goej nQ ~ Deleë GvekesÀ Heeme pee jne ntB ~''
``legce otj mes DeeS nes, Jeve keÀe ceeie& yeernæ[ nw ~ ®euees, legcnW JeneB lekeÀ HengB®ee DeeTB ~'' kegÀí osj mees®ekeÀj jepej ves
HeefLekeÀ mes keÀne ~ HeefLekeÀ kesÀ meeLe Jes keÀeMeer vejsMe keÀer meYee ceW DeeS ~ Deye Gve peìeOeejer keÀes keÀesF& Hen®eeveelee ve Lee ~
keÀeMeer vejsMe ves Hetíeö ``DeeHe oesveeW kewÀmes HeOeejs?'' leye Gme cenelcee ves keÀneö `` cew keÀesmeue keÀe jepee ntB ~ cegPes HekeÀæ[ves
kesÀ efueS legceves HegjmkeÀej Ieesef<ele efkeÀ³ee nw ~ Deye HegjmkeÀej keÀer Jes meew mJeCe&cegêeSB Fme HeeqLekeÀ keÀes os oes ~''
meYee ceW mevveeìe íe ie³ee ~ meye yeeleW megvekeÀj keÀeMeer vejsMe DeHeves efmebnemeve mes Gþs Deesj yeesuesö `` cenejepe! DeeHe
pewmes Oecee&lcee, HejesHekeÀejer-efve<þe keÀes Hejeefpele keÀjves keÀer DeHes#ee GmekeÀe ®ejCeeefÞele nesves keÀe ieewjJe keÀnerb DeefOekeÀ nw ~
³en efmebnemeve Deye DeeHekeÀe nw ~ cegPes DeHevee Deveg®ej mJeerkeÀej keÀjves keÀer ke=ÀHee keÀerefpeS ~''
J³eeHeejer keÀes cegBn ceeBiee Oeve HeéHle ngDee ~ keÀesmeue Deewj keÀeMeer Gme efove mes efce$e jep³e yeve ieS ~
ceeveJe peerJeve keÀer meeLe&keÀlee Hejefnle kesÀ efueS yeefueoeve keÀjves keÀer YeeJevee ceW efveefnle nw ~ ceveg<³e kesÀ ®eefj$e keÀer Hejer#ee
GmekesÀ HejesHekeÀejer keÀeceeW kesÀ DeeOeej Hej nesleer nw, ve efkeÀ J³eefkeÌleiele JewYeJe Depe&ve Hej ~ pees ceveg<³e meyekesÀ ogëKe otj keÀjves ceW
efpelevee He´³elveMeerue neslee nw, Jen Glevee ner meY³e, megmebmke=Àle SJeb G®®e efJe®eejeW Jeeuee ceevee peelee nw keÌ³eeWekf eÀ HejesHekeÀej
keÀe efJeMeo YeeJe ner ceeveJe keÀer Devlejelcee keÀer cenevelee keÀer keÀmeewìer nw ~
He´Mve
i) keÀesmeue Hej Deeke´ÀceCe efkeÀmeves Deewj keÌ³eeW efkeÀ³ee Lee ?
ii) keÀeMeer vejsMe ves keÌ³ee Iees<eCee keÀer Deewj keÌ³eeW keÀjeF& Leer ?
iii) HeefLekeÀ ves keÀesmeuejepe mes keÌ³ee keÀne Lee ? GmekesÀ keÀLeve keÀes megvekeÀj keÀesmeuejepe ves keÌ³ee efveCe&³e efue³ee ?
iv) keÀesmeuejepe keÀes meYee ceW keÀesF& keÌ³eeW ve Hen®eeve Hee³ee Lee ? meYee ceW mevveeìe keÌ³eeW íe ie³ee Lee ?
v) He´mlegle ieod³eebMe mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee efceueleer nw ?
Gllej
i) keÀesmeueer vejsMe Del³evle o³eeueg, HejesHekeÀejer Je Oecee&lcee He´Je=eÊq e kesÀ Les, GvekeÀe ieewjJe meJe&$e HewÀuee ngDee Lee ~ FmekesÀ efJeHejerle
keÀeMeer vejsMe F&<³ee&ueg He´JegeÊq e kesÀ Les, efpeme keÀejCe keÀesmeue vejsMe keÀer keÀerefle& GvnW Demenveer³e Leer ~ DeHevee DeefOekeÀej mLeefHele
keÀjves nsleg GvneWves keÀesmeue Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee leLee HeÀlen neefmeue keÀer ~
ii) keÀesmeueer vejsMe Hejepe³e kesÀ meeLe ner pebieueeW ceW efíHe ieS leLee Del³evle Keespeves Hej Yeer veneR efceues ~ keÀesmeue keÀer He´pee
ICSE IX & X 341
Hindi Robomate+
jepeYekeÌle Leer leLee Fmeer keÀejCeJeMe GvneWves keÀeMeer vejsMe keÀes efkeÀmeer lejn keÀe men³eesie veneR efkeÀ³ee ~ efJepe³e kesÀ DenbkeÀej leLee
He´pee kesÀ Demen³eesie mes keǵÀ× neskeÀj keÀeMeer vejsMe ves ³en Iees<eCee keÀj oer efkeÀ pees Yeer keÀesmeue vejsMe keÀes Keespe keÀj ueeSiee,
Gmes meew mJeCe& cegêeSB oer peeSBieer ~ Gme JekeÌle keÀeMeer vejsMe, DeHeves Me$eg keÀesmeue vejsMe keÀer ce=l³eg nsleg He´³eemejled Les ~
iii) keÀems eue vejsMe oerIe& Jeve peerJeve kesÀ keÀejCe Demle-J³emle JesMeYet<ee Jeeues nes ieS Les, efpeme keÀejCe GvnW keÀesF& ve Hen®eeve Heelee
Lee ~ Fmeer lejn SkeÀ HeefLekeÀ ves pebieue ceW keÀesmeue peeves keÀe ceeie& Hetíe HeefLekeÀ ves DeHeveer efJeHeeqÊe ye³eeve keÀer leLee GmekeÀer
veeJe [tye peeves keÀer Ieìvee yeleeF& Deewj Deye Jen keÀesmeue vejsMe keÀer GoejleeJeMe Gvemes ceoo ceeBieves peevee ®eenlee Lee ~
iv) keÀe]HeÀer efoveeW lekeÀ pebieue ceW efveJeeme keÀjves kesÀ keÀejCe ngF& Demle-J³emle oMee kesÀ keÀejCe keÀesF& keÀesmeue vejsMe keÀes ve Hen®eeve
mekeÀe ~ keÀeMeer vejsMe Üeje Gve oesveeW kesÀ Deeves keÀe keÀejCe Hetíves leLee keÀesmeue vejsMe Üeje Kego keÀer Hen®eeve yeleeves Deesj Gme
HeefLekeÀ keÀer ceoo nsleg meew mJeCe& cegêeDeeW kesÀ Deeień keÀer Hetjer yeele megvekeÀj meYee ceW mevveeìe íe ie³ee Lee ~
v) He´mlegle ieod³eebMe mes nceW efMe#ee efceueleer ns efkeÀ ceeveJe keÀer cenevelee GmekesÀ HeefJe$e HejesHekeÀejer ªHe mes ner nw ~ ceveg<³e keÀe ®eefj$e
Oeve-Oeev³e mes veneR, GmekesÀ yeefueoeve, keÀÊe&J³e leLee HejesHekeÀej mes DeeBkeÀe peelee nw ~ Deleë ogëKe njves Jeeuee ceeveJe ner
Þes<þ Je meY³e ceeveJe nw ~
13. veer®es efueKes ieÐeebMe keÀes O³eeve mes Heæ{keÀj, GmekesÀ veer®es efueKes ÒeMveesb kesÀ Gllej efueefKeS ~ Gllej ³eLeemebYeJe DeeHekesÀ DeHeves MeyoeW ceW
nesves ®eeefnS ~
ueieYeie Hee@b®e meew meeue Henues keÀer yeele nw ~ leueJeb[er, efpeuee iegpejJeeuee ceW, pees Deye HeeefkeÀmleeve ceW nw, SkeÀ
HeìJeejer peer jnles Les ~ veece Lee cenlee keÀeuet peer ~ GvekeÀe SkeÀ yesìe Lee Deewj SkeÀ yesìer ~ yesìs keÀe veece veevekeÀ Lee Deewj yesìer
keÀe veevekeÀer ~
yeeuekeÀ veevekeÀ ®egHe®eeHe jnlee Lee ~ GmeceW ye®®eeW Jeeueer ®eb®euelee lees Leer ner veneR GíueketÀo, cemleer Jen peevelee
ner ve Lee ~ GmekeÀer ceelee keÀer ³en F®íe jnleer Leer efkeÀ GmekeÀe veevekeÀ Yeer Deewj ye®®eeW keÀer YeeBefle yeenj peekeÀj Kesues,
efkeÀuekeÀeefj³eeB ceejs, Hejbleg veevekeÀ meoe Kees³ee-Kees³ee-mee jnlee Lee ~ veevekeÀ keÀe ceve Heæ{eF& ceW efyeuekegÀue veneR ueielee Lee ~ Gmes
Heæ{eves Jeeues Hebe[f le Deewj ceewueJeer Gmes HeÝeeefJele ve keÀj mekesÀ ~ Jen Gvemes Ssmes He´Mve Hetílee, efpevekeÀe GÊej GvekesÀ Heeme ve Lee ~
yeeuekeÀ keÀes ³en oMee osKekeÀj GmekesÀ ceeB-yeeHe keÀes yeæ[er ef®eblee ngF& ~ SkeÀ efove HeìJeejer peer DeHeveer Helveer mes yeesues,
``le=lHee! keÌ³ee keÀjW ? veevekeÀ keÀe ceve lees efkeÀmeer keÀece ceW ueielee ner veneR nw ~ kewÀmes GmekeÀe peerJeve keÀìsieee ~
``cew mJe³eb Yeer Fmeer efHeÀke´À ceW Iegueer pee jner ntB! ceeuetce veneR ³en kewÀmee yeeuekeÀ nw, DeHeves ceW Kees³ee-Kees³ee
jnlee nw ~ Helveer ves ogKeer ceve mes keÀne ~
HeìJeejer peer yeesues cejs efJe®eej ceW Fmes kegÀí Hewmes oskeÀj yeenj Yespee peeS ~ Fmes keÀne peeS efkeÀ keÀesF& yeefæ{³ee-mee
meewoe Kejero keÀj ueeS Deewj De®ís oece HeekeÀj yes®e os ~ Fme He´keÀej Fmes J³eeHeej keÀe DevegYeJe nes peeSiee ~
Helveer ves DeHeveer menceefle os oer ~ Deieues efove HeìJeejer peer ves yesìs keÀes Heeme yegueekeÀj keÀne, ``veevekeÀ let Deye yeæ[e
nes ie³ee nw ~ legPes efkeÀmeer keÀece-OebOes Hej ueievee ®eeefnS ~ ceeB-yeeHe keÀe mee³ee ncesMee efmej Hej veneR jnlee ~ Deye legPes DeHeves
HeeBJe Hej Keæ[s nesvee ®eeefnS ~
``yeeHet peer, Dee%ee oerepf eS ceQ keÌ³ee keÀ©B ?'' veevekeÀ ves vece´leeHetJe´keÀ GÊej efo³ee ~ efHelee ves kegÀí ©HeS yesìs kesÀ neLe
ceW efoS Deewj yeesues, ``³es kegÀí ©HeS nQ ~ Fvnsb J³eeHeej ceW ueieeDees ~ keÀesF& me®®ee Keje meewoe keÀjkesÀ efoKeeDees ~
efHelee keÀer Dee%ee ceevekeÀj mebmeej kesÀ íue-keÀHeì mes Deítlee veevekeÀ DeHeves meeLeer yeeuee kesÀ meeLe ®etnæ[keÀeCes keÀer
ceb[er keÀer Deesj ®euee efo³ee ~ jemles ceWs GvnW kegÀí meeOeg efceues ~ veevekeÀ Deewj yeeuee GvekesÀ Heeme pee yewþs ~
peye veevekeÀ keÀes ³en ceeuetce ntDee efkeÀ meeOeg ueesie keÀF& efoveeW mes YetKes nQ, GmekesÀ ceve ceW SkeÀ efJe®eej keÀeOW ee ~ Gmeves
legjble yeeuee keÀes meYeer ªHeS os efoS Deewj keÀne efkeÀ yeepeej mes meeOegDeeW keÀs efueS Yeespeve meeceieér ues DeeDees ~
meeOegDeesb keÀes Yeespeve keÀjJeeves kesÀ HeM®eeled veevekeÀ Deewj yeeuee Iej ueewì DeeS ~ veevekeÀ ves KegMeer-KegMeer meejer Ieìvee
DeHeves efHelee keÀes megveeF& ~ megveles ner cenleepeer ves ceeLee Heerì efue³ee Deewj ke´ÀesOe mes yeesues, ``ceQves legPes kegÀí meewoe Kejeroves keÀes
Yespee Lee Deewj let meejs ©HeS efveþuues ueesieeW keÀes Yeespeve efKeueeves ceW Ke®e& keÀj Dee³ee nw ~ keÌ³eeW ©HeS yeyee&o efkeÀS ~
342 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efHelee keÀer yeele megvekeÀj veevekeÀ keÀer DeeBKebbs íuekeÀ DeeF& ~ Jen yeesuee, ``yeeyet peer, cesjs efJe®eej ceW lees ceQves me®®ee Deewj
Keje meewoe efkeÀ³ee nw ~ YetKes keÀes Yeespeve keÀjJeeves mes yeæ{keÀj me®®ee meewoe Deewj keÌ³ee nes mekeÀlee nw ?''
Deeie ®euekeÀj Jener yeeuekeÀ efmeKeeW kesÀ He´Lece ieg© veevekeÀ osJe peer kesÀ veece mes Heémf e× ngDee ~
He´Mve
i) HeìJeejer peer keÀneB jnles Les ? GvekesÀ yesìs Deesj yesìer keÀe keÌ³ee veece Lee ?
ii) yeeuekeÀ veevekeÀ keÀe mJeYeeJe ye®eHeve ceW kewÀmee Lee ?
iii) efHelee ves yesìs keÀes ©HeS oskeÀj keÀneB Yespee ? veevekeÀ ves yeep]eej peekeÀj keÌ³ee efkeÀ³ee ?
iv) efHelee ves Heg$e keÀes efkeÀme He´keÀej [eBìe ? Heg$e ves efHeÀj keÌ³ee GÊej efo³ee ?
v) He´mlegle ieÐeebMe keÀe Gef®ele Meer<e&keÀ oerepf eS Deewj yeleeFS efkeÀ Fme ieÐeebMe mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee efceueleer nw ?
Gllej
i) ueieYeie HeeB®e meew meeue Henues keÀer yeele nw~ leueJe[er efpeuee iegpejJeeuee ceW, pees Deye HeeefkeÀmleeve ceW nw~ JeneB SkeÀ
HeìJeejer peer jnles Les ~ GvekeÀe SkeÀ yesìe Lee Deewj SkeÀ yesìer ~ yesìs keÀe veevekeÀ Deewj yesìer keÀe veece veevekeÀer Lee ~
ii) yeeuekeÀ veevekeÀ Meeble mJeYeeJe keÀe Lee ~ Jen ®egHe®eeHe jnlee Lee ~ GmeceW ye®®eeW Jeeueer ®eb®euelee veneR Leer Deewj ve ner Jen
GíueketÀo, cemleer peevelee Lee ~ Jen meoe Kees³ee-Kees³ee jnlee Lee ~ Heæ{eF& ceW efyeukegÀue ceve veneR ueielee Lee ~
iii) SkeÀ efove efHelee ves veevekeÀ keÀes kegÀí Hewmes oskeÀj yeenj Yespe efo³ee Deewj keÀne efkeÀ kegÀí yeefí³eeömee meewoe Kejero ueeS leLee
De®ís oece Hej yes®e os ~ efHelee keÀer Dee%ee ceevekeÀj mebmeej kesÀ íue-keÀHeì mes Deítlee veevekeÀ DeHeves meeLeer yeeuee kesÀ meeLe
ceb[er ®eue efo³ee ~ yeepeej ceW veevekeÀ keÀes kegÀí meeOeg efceues pees keÀF& efove mes YetKes Les ~ veevekeÀ ves legjlb e Hewmes yeeuee
keÀes oskeÀj keÀne efkeÀ Fve meeOeg Deesb kesÀ efueS Yeespeve meeceieér ues DeeDees ~
iv) veevekeÀ kesÀ Fme keÀe³e& Hej efHelee ves GvnW [eBìe Deewj keÀne efkeÀ ceQves legPes kegÀí meewoe Kejeroves keÀes Yespee Lee Deewj let meejs ©HeS
efveþuues ueesieeW keÀes Yeespeve keÀjeves ceW Ke®e& keÀj Dee³ee nw ~ keÌ³eeW ©HeS yeyee&o efkeÀS? efHelee keÀer yeeleW megvekeÀj veevekeÀ ves
keÀne, ``yeeyetpeer, cesjs efJe®eej ceW lees ceQves me®®ee Deewj Keje meewoe efkeÀ³ee nw ~ YetKes keÀes Yeespeve keÀjJeeves mes
yeæ{keÀj me®®ee meewoe Deewj keÌ³ee nes mekeÀlee nw ?''
v) He´mlegle ieÐeebMe keÀe Gef®ele Meer<e&keÀ `me®®ee meewoe' nw ~ Fme ieod³eebMe mes ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ nceW iejerye Je YetKes ueesieeW
Hej o³ee keÀjveer ®eeefnS Deewj GvekeÀer mene³elee keÀjveer ®eeefnS ~ YetKes keÀes Yeespeve keÀjevee ner me®®ee keÀce& nw ~
nesves ®eeefnS ~
ÒeOeeveceb$eer ueeue yeneogj Meem$eer peer ves SkeÀ keÀejKeeves ceW meeef[æ ³eeB osKeles ngS keÀne, ``meeef[æ ³eeB lees yengle yeef{æ ³ee
nQ ~ keÌ³ee cetu³e nQ FvekeÀe ?'' keÀejKeeves kesÀ ceeefuekeÀ ves keÀne, ``peer ³en Deeþ meew ©He³es keÀer nw Deewj ³en Hetjs SkeÀ npeej
oes meew ©He³es Deewj ³en SkeÀ npeej HeeB®e meew ©He³es ceW Heæ[sieer ~''
Meem$eer peer ves legjlb e GmekesÀ keÀeve ceW keÀne, ``³es lees meYeer yengle keÀerceleer nQ ~ cegPes pewmes iejerye J³eeqkeÌle kesÀ efueS keÀesF&
keÀce cetu³e keÀer meeæ[er efoKeeFS leeefkeÀ ceQ Gmes Kejero meketBÀ ~''
Meem$eer peer kesÀ Fme Yeesues GÊej keÀes megvekeÀj keÀejKeeves kesÀ ceeefuekeÀ ves nBmevee Megª keÀj efo³ee ~ nBmeles-nBmeles SkeÀ #eCe yeerle ie³ee
lees Jen Deeies keÀnves ueies, ``Jeen mejkeÀej ! iejerye keÀer Yeer Ketye keÀner DeeHeves ~ ngpetj DeeHe lees nceejs ÒeOeeveceb$eer nQ ~ DeeHe Hetjs osMe
kesÀ ceeefuekeÀ nQ ~ iejeryeer keÀer yeele ve keÀjW mejkeÀej, ³es meeefæ[³eeB lees nce DeeHekeÀes YeWì keÀjves Jeeues nQ ~''
``veneR YeeF&, ceQ DeeHemes lees keÌ³ee ......... efkeÀmeer mes Yeer YeWì veneR ueslee ~'' Meem$eer peer ves iebYeerjleeHetJe&keÀ keÀne ~
``neB, ceQ ÒeOeeveceb$eer nt,B Hejbleg FmekeÀe ³en DeLe& keÀoeefHe veneR nw efkeÀ pees ®eerpe ceQ Kejero mekeÀves ceW DemeceLe& nt,B Jen YeWì
ICSE IX & X 343
Hindi Robomate+
ceW ueskeÀj DeHeveer Helveer keÀes HenveeTB ³en þerkeÀ nw efkeÀ ceQ ÒeOeeveceb$eer ntB, Hej ntB lees iejerye ner ~ ceQ lees DeHeveer nwefme³ele keÀer
meeefæ[³eeB Kejerovee ®eenlee ntB ~ DeeHe ke=ÀHe³ee Fme ÒekeÀej jsMece keÀer GÊece Je DeekeÀ<e&keÀ meeefæ[³eeB efoKeeSB~ meeefæ[³eeW kesÀ
keÀejKeeves Jeeues keÀer meejer efJeve³e-Devegve³e yeskeÀej efme× nes ieF& ~ efJeJeMe neskeÀj Gmes memles oeceeW Jeeueer meeef[æ ³eeB efoKeeveer Heæ[eR ~
GveceW mes Meem$eer peer ves DeHeves Iej kesÀ efueS meeef[æ ³eeB Kejero ueeR ~''
He´Mve
i) keÀerceleer meeefæ[³eeB osKekeÀj Meem$eer peer ves keÌ³ee keÀne ?
ii) keÀejKeeves Jeeuee Meem$eer peer keÀes meeef[æ ³eeB efkeÀme ªHe ceW osvee ®eenlee Lee Deewj keÌ³eeW ?
iii) Meem$eer peer ves keÀejKeeves Jeeues keÀer F®íe keÀes keÌ³eeW þgkeÀje efo³ee ?
iv) Meem$eer peer ves Debleleë kewÀmeer meeefæ[³eeB Kejeroer ?
v) Fme ieÐeebMe mes ncesb keÌ³ee meerKe efceueleer nw ?
Gllej
i) Meem$eer peer keÀejKeeves ceW meeef[æ ³eeB osKeer ~ efpevekeÀer keÀercele yengle p³eeoe Leer ~ meeef[æ ³eeB osKekeÀj Meem$eer peer ves keÀne ``³es
lees yengle keÀecr eleer nQ ~ cegPe pewmes iejerye J³eefkeÌle kesÀ efueS keÀesF& keÀce cetu³e keÀer meeæ[er efoKeeFS, leeefkeÀ ceQ Gmes Kejero meketÀB ~
ii) keÀejKeeves Jeeuee Meem$eer peer keÀes meeæ[er YeWì mJeªHe osvee ®eenlee Lee ~ keÌ³eeWefkeÀ Meem$eer peer osMe kesÀ HeÓeeveceb$eer Les Deewj
Fleves ceneve J³eefkeÌle GvekeÀer yeveer meeæ[er ueWies ³es GvekesÀ efueS ieJe& keÀer yeele nw ~
iii) Meem$eer peer ves keÀejKeeves Jeeues keÀer F®íe keÀes keÌ³eeW þgkeÀje oer GvneWves keÀne ``ceQ DeeHemes lees keÌ³ee efkeÀmeer mes Yeer YeWì veneR
ueslee ~'' ne@ ceW HeÓeeveceb$eer nt,B Hejbleg FmekeÀe ³en DeLe& keÀoeefHe veneR nQ efkeÀ pees ®eerpe ceQ Kejeroves ceW DemeceLe& nt,B Jen YeWì
ceW ueskeÀj DeHeveer Helveer keÀes vener Henvee mecelee ~ ceQ HeÓeeveceb$eer ntB Hej ntB lees iejerye ner ~
iv) Meem$eer peer ves keÀejKeeves Jeeues mes keÀne efkeÀ ceQ DeHeveer nwemf e³ele kesÀ Devegmeej ner meeef[æ ³eeB Kejerovee ®eenlee ntB ~ GvneWves
memleer meeefæ[³eeB efoKeeves keÀes keÀne Deewj efJeJeMe neskeÀj keÀejKeeves Jeeues ves memleer meeefæ[³eeB efoKeeF& ~ Meem$eer peer ves DeHeves
Iej kesÀ efueS memleer meeefæ[³eeB Kejeroer ~
v) Fme ieÐeebMe mes ³en efMe#ee efceueleer nw efkeÀ nceW DeHeves Heo keÀe og©He³eesie veneR keÀjvee ®eeefnS ~ DeHeveer nwemf e³ele kesÀ Devegmeej ner
peerJeve ³eeHeve keÀjvee ®eeefnS SJeb efkeÀmeer mes J³eLe& keÀer Yesìb ve ueW~
nesves ®eeefnS ~
SkeÀ yeej cenecevee Hebe[f le ceoveceesnve ceeueJeer³e keÀeMeer eEnot efJeéeefJeÐeeue³e kesÀ efueS Oeve mebûen keÀj jns Les ~ Fme
keÀe³e& kesÀ efueS Jes jbietve Yeer ieS ~ JeneB Hej Yeejleer³e cetue kesÀ keÀF& yeæ[-s yeæ[s ueesie Les efpevekeÀe JeneB keÀjes[æ eW keÀe J³eeHej Lee ~
Hebe[f le ceoveceesnve ceeueJeer³e Ssmes ner SkeÀ keÀjesæ[Heefle keÀer nJesueer Hej pee HengB®es ~ nJesueer yeæ[er Leer Hejbleg JeneB yengle
meeoieer Leer ~ Üej mes neskeÀj ceeueJeer³e peer Yeerlej ieS ~ keÀcejs ceW SkeÀ ®eejHeeF& Leer efpeme Hej SkeÀ ojer efyeíer ngF& Leer ~ SkeÀ
J³eeqkeÌle kesÀJeue uegib eer yeeBOes Gme ®eejHeeF& Hej yewþe Lee ~ Gmeves ceeueJeer³e peer keÀe mJeeiele efkeÀ³ee Deewj DeHeves Heeme ®eejHeeF& Hej
efyeþe³ee ~ yewþves kesÀ yeeo ceeueJeer³e peer ves Gme J³eeqkeÌle mes Hetíe, ``keÌ³eeW YeeF& legcnejs mesþ peer keÀneB nw ? keÀye efceueWies ? ceQ
keÀeMeer mes Dee³ee ntB Deewj cesje veece ceoveceesnve ceeueJeer³e nw ~''
`Jen iejerye ceQ ner ntB ~' ®eejHeeF& Hej yewþs Gme meeos-mes Deeoceer ves ceOegj mJej ceW keÀne, ``DeeHekeÀe keÀeMeer mes Yespee
ngDee He$e cegPes efceue ie³ee Lee ~ ceeueJeer³e peer Gmes osKekeÀj Dee½e³e&®eefkeÀle jn ieS ~''
``keÀefnS, keÌ³ee Dee%ee nw ?'' neLe pees[keÀj mesþ peer ves Hetíe Deewj meeLe ner DeHeves mesJekeÀ keÀes yegueekeÀj ceeueJeer³e
peer kesÀ efueS peue ueeves keÀes keÀne ~
344 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
``ceQ keÀeMeer ceW yeve jns SkeÀ efJeMeeue efnob t efJeéeefJeÐeeue³e kesÀ efueS ®eboe SkeÀ$e keÀjves Dee³ee ntB ~'' ceeueJeer³e peer ves
yelee³ee ~
Fme yeer®e mesJekeÀ ®eeBoer keÀer SkeÀ leMlejer ceW veeMlee leLee ®eeBoer kesÀ ner efieueeme ceW peue ueekeÀj jKe ie³ee Lee ~ mesþ peer
ves HeÀewjve DeHeves cegveerce keÀes yegueJee³ee Deewj Gmes ®ewkeÀ efueKeves kesÀ efueS keÀne ~
®ewkeÀ efueKe efo³ee ie³ee lees cegveerce ves ceeefuekeÀ kesÀ Deeies nmlee#ej kesÀ efueS Òemlegle keÀj efo³ee ~ mesþ peer ves legjlb e Gme Hej
nmlee#ej efkeÀS Deewj oesveeW neLeeW mes ceeueJeer³e peer kesÀ Deeies Òemlegle keÀj efo³ee ~
ceeueJeer³e peer otmejer yeej Dee½e³e&®eefkeÀle jn ieS ~ Jen ®ewkeÀ Hetjs HeeB®e ueeKe ©He³es keÀe Lee ~
mesþ peer ves ceeueJeer³e peer keÀes Dee½e³e& ceW [tyes ngS osKee lees yeesues, ``DeeHe nwjeve ve neW ceeueJeer³e peer ~ peye ceQ íesìe
Lee, leye Hebe[f le peer Heæ{e³ee keÀjles Les efpevneWves cegPes keÀne efkeÀ SkeÀ HeeF& Yeer Ke®e& cele keÀjvee ~ ceQ Jen yeele Yetuee veneR ntB FmeefueS
Deepe ceQ keÀjeæ[æ Heefle yeve ie³ee ntB ~ GmeceW mes kegÀí DebMe DeeHekesÀ efJeéeefJeÐeeue³e keÀes DeefHe&le keÀj jne ntB ~ ³eefo DeeJeM³ekeÀlee
Heæ[s lees ceQ ogyeeje Yeer efJeéeefJeÐeeue³e keÀes oeve otiB ee ~ cegPess Ëo³e mes n<e& nesiee ~''
`Òev³e nQ, DeeHe mesþ peer Oev³e nQ ~'' keÀnles ngS ceeueJeer³e peer Gþs Deewj Hegveë yeesues, `èfpemeceW F&ceeveoejer Deewj meeoieer
nesleer nw, Jener ceneved yevelee nw ~ þeþ-yeeì ³ee ÒeoMe&ve mes Deeoceer ceneved veneR yevelee ~ ceneved yevelee nw meeodieer mes ~''
He´Mveë
i) jbietve peeves keÀe ceeueJeer³e peer keÀe keÌ³ee GÎsM³e Lee ?
ii) keÀjeæs[Heefle efkeÀme DeJemLee ceW efoKeeF& efo³ee ?
iii) ceeueJeer³e peer otmejer yeej Dee½e³e&®eefkeÀle keÌ³eeW ngS ?
iv) keÀjes[æ Heefle ves DeHeves peerJeve keÀe keÌ³ee jnm³e yelee³ee ?
v) GHe³e&kg eÌle DeJelejCe mes keÌ³ee meerKe efceueleer nw ?
Gllej
i) ceeueJeer³e peer jbietve Fme GodosM³e mes ieS Les efkeÀ JeneB Hej Yeejleer³e cetue kesÀ keÀF& yeæ[-s yeæ[s ueesie Les efpevekeÀe JeneB keÀjes[æ eW keÀe
J³eeHeej Lee ~ ceeueJeer³e peer keÀeMeer efJeMJe-efJeod³eeue³e kesÀ efueS Oeve mebień keÀj jns Les ~ jbietve Yeer Jes Oeve mebień kesÀ
efueS ieS Les ~
ii) Hebef[le ceoveceesnve ceeueJeer³e peer jbietve ceW SkeÀ keÀjesæ[Heefle keÀer nJesueer Hej pee HengB®es ~ nJesueer yeæ[er Leer Hejbleg JeneB yengle
meeoieer Leer ~ odJeej mes neskeÀj ceeueJeer³e peer Deboj ieS keÀcejs ceW SkeÀ ®eejHeeF& Leer, efpemeHej ojer efyeíer ngF& Leer ~ Jen
keÀjes[æ Heefle J³eefkeÌle kesÀJeue uegbieer yeeBOes Gme ®eej HeeF& Hej yewþe Lee ~
iii) ceeueJeer³e peer otmejer yeej FmeefueS DeeM®e³e& ®eefkeÀle ngS keÌ³eeWefkeÀ keÀjesæ[Heefle keÀe jnve-menve osKekeÀj GvnW ueiee efkeÀ ³eneB
mes Oeve efceuevee keÀefþve nw ~ Hejbleg peye J³eefkeÌle ves DeHeves cegveerce mes ®ewkeÀ yeveJeekeÀj ceeueJeer³e peer keÀes efo³ee Deewj Jen
Yeer Hetjs HeeB®e ueeKe ©HeS keÀe Lee ~
iv) keÀjesæ[Heefle ves DeHeves peerJeve kesÀ jnm³e kesÀ yeejs ceW ceeueJeer³e peer keÀes yelee³ee efkeÀ peye Jes íesìs Les leye GvekesÀ ieg©peer ves
Gvemes keÀne Lee efkeÀ SkeÀ HeeF& Yeer Ke®e& cele keÀjvee ³ener yeele keÀjesæ[Heefle ves ³eeo jKeer Leer ~
v) GHe³e&kg eÌle DeJelejCe mes ³en meerKe efceueleer nw efkeÀ nceW meowJe F&ceeveoejer Je meeoieer mes Yeje peerJeve J³eleerle keÀjvee ®eeefnS ~ leLee
J³eefkeÌle ceneve yevelee nw ~ þeþ-yeeì ³ee HeóMe&ve mes Deeoceer ceneve veneR yeveles ~ meeoieer mes ceneve yevelee nw ~

ICSE IX & X 345

Hindi Robomate+
J³eeJeneefjkeÀ J³eekeÀjCe
keÀ. He³ee&³eJee®eer Meyo ³ee meceeveeLe&keÀ Meyo ~

He³ee&³eJee®eer keÀe DeLe& nw `meceeve DeLe& Jeeues Meyo' Fmeereuf eS FvnW meceeveeLe&keÀ Meyo Yeer keÀne peelee nw ~ kegÀí cenllJeHetCe& MeyoeW
kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo Fme He´keÀej nwb -
Meyo He³ee&³eJee®eer Meyo Meyo He³ee&³eJee®eer Meyo
Deeqive - HeeJekeÀ, Deveue, pJeeuee Dece=le - meesce, Deceer, Heer³et<e
Debie - leve, ieele, Mejerj DeekeÀeMe - veYe, J³eesce, Debyej Metv³e
God³eeve - JeeefìkeÀe, GHeJeve De%e - cetKe&, De%eeveer, veemecePe
He#eer - Keie, veYe®ej, HeKesª Yeei³e - efkeÀmcele, HeéjyOe, lekeÀoerj
megboj - ®ee©, keÀceveer³e, jceCeerkeÀ leeueeye - peueeMe³e, leæ[eie, Heg<keÀj
jele - ³eeefceveer, jwve, efJeYeeJejer yeeoue - peueo, yeeefjo, Ieve, cesIe
Deevebo - n<e&, Guueeme, He´mevvelee HetÀue - megceve, kegÀmegce, Heg<He
F&MJej - YeieJeeve, Hejceelcee, F&Me keÀesceue - ceguee³ece, vejce, veepegkeÀ
Gllece - Þes<þ, Glke=À<ì,Jej keÀHeæ[e - Jem$e, Debyej, Jemeve
efkeÀveeje - leì, ketÀue, leerj ke´ÀesOe - keÀesHe, iegmmee, jes<e
ie=n - Iej, Deeue³e, meove pebieue - Jeve, DejC³e, efJeefHeve
o³ee - ke=ÀHee, keÀ©Cee, DevegkebÀHee efove - efoJeme, Jeej, Jeemej
otOe - ogiOe, He³e, ieesjme efce$e - ceerle, meKee, men®ej
DevegHece - DeHetJe&, DeodeJf eleer³e, Devetþe God os M ³e - ue#³e, O³es³e, cekeÀÌmeo
DeMJe - legjib e, Jeeefpe, Iees[æ e DeBOesje - DeBOekeÀej, efleefcej, lece
DenbkeÀej - Ieceb[, obYe, oHe&, DeekeÀeMe - ieieve, Debyej, veYe
GlLeeve - Heíeefle, efJekeÀeme, Gvveefle GHee³e - lejerkeÀe, {bie, jerefle
Dee@bmet - ves$epeue, DeÞeg, ves$eecyeg keÀceue - peuepe, HebkeÀpe, veerjpe
keÀceue - HebkeÀpe, peuepe, Jeeefjpe keÀeceosJe - keÀece,ceove,ceveespe
Goj - Hesì, peþj efkeÀjCe - jefMce, cejere®f e, DebMeg
kegÀyesj - OevesMe, OeveHeefle,efkeÀvvejsMe keÀes³eue - efHekeÀ, M³eecee, keÀees kf eÀue
ke=À<Ce - ceesnve, ieesHeeue, efieefjOej leeje - ve#e$e, leejkeÀ, veKele
kegÀMeue - ®elegj, He´JeerCe, efveHegCe ceeB - ceelee, peveveer, Debyee
ieCesMe - iepeeveve,iepeJeove,uebyeesoj oefjê - iejerye, jbkeÀ, oerve
®eHeuee - efyepeueer, leef[æ le, oeefceveer DeeBKe - ves$e, uees®eve, ve³eve
DeeYet<eCe - Yet<eCe, DeuebkeÀej, ienvee Deeceeso - Deevebo, n<e&, He´mevvelee
F®íe - keÀecevee,ueeuemee,®een, Fbê - osJeWê, megjHeefle, osJesMe
Goej - meËo³e, o³eeueg, ke=ÀHeeueg Gvveefle - Heíeefle, efJekeÀeme, GlkeÀ<e&
Heg$e - leve³e, vebove, megle Heg$eer - leve³ee, meglee, yesìe
He´keÀeMe - HeÝee, p³eesefle, od³egefle HetÀue - megceve, Heg<He, He´metve
yebo j - keÀefHe, Jeevej, nefj yeeue - keÀ®e, kegbÀleue, kesÀMe
346 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
ye®®ee - efMeMeg, yeeuekeÀ, yeeue efyepeueer - efJeod³egle, oeefceveer, ®eHeuee

yeéndceCe - efJeHe´, odefJepe, YetoJs e Yetefce - He=LJeer, Oeje, Oejleer
Yećej - Ye@Jb eje, YeeQje, ceOegkeÀj ceíueer - celm³e, ceerve, Pe<e
Ke. efJeueesce Meyo ³ee efJeHejerleeLe&keÀ Meyo

efJeueesce keÀe DeLe& nw Guìe ³ee efJeHejerle ~ efJeHejerle DeLe& keÀe mebkesÀle osves kesÀ keÀejCe ner Fve MeyoeW keÀes efJeHejerleeLe&keÀ Meyo
keÀne peelee nw ~
Meyo efJeHejerleeLe&keÀ Meyo Meyo efJeHejerleeLe&keÀ Meyo
DeefYe%e × DeveefYe%e DeHe&Ce × ieńCe
DeefleJe=eq<ì × DeveeJe=e<q ì Deblejbie × yeefnjbie
F<ì × Deefve<ì Deoes<e × meoes<e
Deiece × megiece DeceeJem³ee × HeteCf e&cee
Devegueesce × Heélf eueesce / efJeueesce DevegjefÊeÀ × efJejefÊeÀ
Deie´pe × Devegpe Decej × cel³e&
DeefOekeÀ × DeuHe Devegień × efJeień
DeuHemebK³ekeÀ × yengmebK³ekeÀ DeuHe%e × yeng%e
DeuHee³eg × oerIee&³eg Devegjeie × efJejeie
De©ef®e × meg©ef®e DeuHeebMe × DeefOekeÀebMe
Deeiele × efJeiele, Deveeiele Dee³eele × efve³ee&le
Deelegj × Meevle Deejesn × DeJejesn
DevleÜ&vÜ × yeefnÜ&vÜ DeeefÞele × DeveeefÞele
DeLe& × DeveLe& DevlecegK& ee r × yeefnceg&Keer
DeeefJeYee&Je × eflejesYeeJe Deeieeceer × efJeiele
Dee®eej × Devee®eej DeeoÊe × HeóÊe
Deeefce<e × Deveeefce<e efvejeefce<e Deeê& × Meg<keÀ
DeekeÀ<e&Ce × efJekeÀ<e&Ce DeejcYe × Devle
Dee»eve × efJemepe&ve Deenej × efvejenj
Dee®íeefole × Devee®íeefole DeeMeerJee&o × DeefYeMeeHe
DeeeqmlekeÀ × veeeqmlekeÀ #eefCekeÀ × MeeMJele
DeeOegefvekeÀ × Heé®eerve DeemeÊeÀ × DeveemeÊeÀ
Deentle × Deveentle DeemLee × DeveemLee
Deeªæ{ × Devee©æ{, DeJe©æ{ Dee¢le × Devee¢le
F®íe × Deefve®íe GlkeÀ<e& × DeHekeÀ<e&
ICSE IX & X 347

Hindi Robomate+
ie. cegneJejs
Yee<ee keÀes HeÝeeJeMeeueer yeveeves kesÀ efueS cegneJejeW keÀe He´³eesie efkeÀ³ee peelee nw ~ `cegneJeje' SkeÀ JeekeÌ³eebMe nw, pees meeOeejCe DeLe&
keÀe yeesOe keÀjekeÀj efkeÀmeer efJeMes<e DeLe& keÀe yeesOe keÀjJeelee nw ~
cegneJejeW keÀe DeLe& SJeb JeekeÌ³e He´³eesie
1. DekeÌue Hej HelLej Heæ[vee (yegoed Of e keÀe He´³eesie ve keÀjvee) - peye ceveg<³e Hej keÀesF& Yeejer efJeHeeflle Dee peeleer nw lees GmekeÀer DekeÌue
Hej HelLej Heæ[ peeles nwb ~
2. Deiej ceiej keÀjvee (ìeueceìesue keÀjvee) - keÀF& ueesie HegmlekeÀ GOeej ues peeles nQ Hejbleg peye JeeHeme ceeBiees lees Jes Deiej ceiej
keÀjves ueieles nwb ~
3. DeHevee Guuet meerOee keÀjvee (mJeeLe& efvekeÀeuevee) - ®egveeJe ceW peerle peeves kesÀ yeeo DeveskeÀ veslee DeHevee Guuet meerOee keÀjves ceW
ueie peeles nQ ~
4. DeHeveer efKe®eæ[er Deueie HekeÀevee (efceuekeÀj ve jnvee) - mebmeo ceW íesìs oueeW kesÀ veslee DeHeveer efKe®eæ[er Deueie HekeÀeles nQ ~
5. DeHeves cegnB efce³eeB efceìdþt yevevee (DeHeveer He´Mebmee mJe³eb keÀjvee) - `DeemLee' Hej DeevesJeeues keÀF& GHeosMekeÀ DeHeves cegBn efce³ee@b
efceìdþt yeveles jnles nQ ~
6. DeHeves Hewj Hej DeeHe kegÀuneæ[er ceejvee (DeHevee vegkeÀmeeve mJe³eb keÀjvee) - mece³e mes Henues mesJeeefveJe=eflle keÀe DeeJesove oskeÀj
ke=À<Cee kesÀ efHeleepeer ves DeHeves Hewj Hej DeeHe kegÀuneæ[er ceej ueer ~
7. Debie Debie {eruee nesvee (yesno LekeÀ peevee) - efJeJeen keÀe HeýebOe keÀjles keÀjles megjMs e leLee GmekesÀ efHelee keÀe Debie Debie {eruee nes ie³ee ~
8. Debieejs Gieuevee (ke´ÀesOe ceW keÀþesj yeesue yeesuevee) - veiej efveiece odJeeje DeJewOe keÀypes nìeS peeves Hej ke´Àebefle oue kesÀ veslee
ves Debieejs Gieuevee MegjÀ keÀj efo³ee ~
9. DeeBKeesb ceW KeìkeÀvee (yegje ueievee) - Mejejleer ye®®ee He´l³eskeÀ DeO³eeHekeÀ keÀer DeeBKeesb ceW KeìkeÀlee nw ~
10. DeeBKeW ®egjevee (GHes#ee keÀjvee) - efJeHeeflle kesÀ efoveeW ceW lees De®ís mes De®íe efce$e Yeer DeeBKeW ®egjeves ueielee nw ~
11. DeeBKebs efyeíevee (yengle mecceeve keÀjvee) - mJeeceer peer kesÀ Deeieceve Hej Hetjs veiejJeeefme³eeW ves DeHeveer DeeBKebs efyeíe oerb ~
12. DeBietþe efoKeevee (meeHeÀ cegkeÀj peevee) - peye ceQves keÀ=HeeMebkeÀj mes SkeÀ meHleen kesÀ efueS ieefCele keÀer keÀeHeer ceeBieer lees Gmeves
DeBietþe efoKee efo³ee ~
13. Debie ueieevee (mJeerkeÀej keÀjvee) - #ecee ceeBieles ner oerHet keÀer ceelee ves Gmes Debie ueiee efue³ee ~
14. Debie Debie cegmkeÀjevee (yengle He´mevve nesvee) - mee³eje kesÀ He´Lece Deeves keÀer met®evee HeekeÀj ner GmekesÀ ceelee efHelee keÀe Debie Debie
cegmkeÀjeves ueiee ~
15. DekeÌue keÀe DebOee (cetKe&) - keÀeueer®ejCe ves keÀyeeæ[ mee mketÀìj Deeþ npeej ceW Kejero efue³ee ceevees Jen DekeÌue keÀe DebOee nes ~
16. DebOesjs Iej keÀe oerHekeÀ ³ee DeBOesjs Iej keÀe Gpeeuee (FkeÀueewlee Heg$e) - Gie´Jeeo ceW DeelebkeÀJeeefo³eeW ves osJesMe kesÀ Heg$e keÀes ceejkeÀj
GmekesÀ DebOesjs Iej keÀe oerHekeÀ / Gpeeuee ner íerve efue³ee ~
17. DebOes keÀer ueeþer (SkeÀcee$e meneje) mesJeeefveJe=elf le kesÀ yeeo keÀce&®eejer keÀes efceueves Jeeueer HesMb eve ner DebOes keÀer ueeþer nesleer nw ~
18. DebOes keÀes oerHekeÀ efoKeevee (efve<HeÀue He´³eeme keÀjvee) - ³eesiesMe keÀes kegÀí mecePeeves keÀe He´³eeme keÀjvee lees DebOes keÀes oerHekeÀ efoKeevee nw ~
19. DebOes kesÀ Deeies vee®evee (De³eesi³e J³eefkeÌle kesÀ meeceves keÀuee keÀe HeóMe&ve) - ceb$eer peer keÀes Fbìjvesì keÀer keÌ³ee yeeleW mecePeeSB ?
Gme efvej#ej keÀes kegÀí efoKeevee lees DebOes kesÀ Deeies vee®evee nw ~
20. Dee@b®eue Hemeejvee (YeerKe ceeBievee) - yeerceej ye®®es keÀes ye®eeves kesÀ efueS oerHesMe ves He´l³eskeÀ [e@keÌìj kesÀ Deeies DeeB®eue Hemeeje ~
21. DeekeÀeMe Heeleeue keÀe Deblej (yengle Deblej) - jcee leLee ue#ceer nQ lees oesveeW meieer yenveW Hejbleg GveceW DeekeÀeMe Heeleeue keÀe Deblej nw ~
348 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
22. DeekeÀeMe Heeleeue SkeÀ keÀjvee (yengle He´³elve keÀjvee) - KeesS ye®®es keÀes {tB{ves kesÀ efueS Hetjs jep³e keÀer Hegefueme ves DeekeÀeMe
Heeleeue SkeÀ keÀj efo³ee ~
23. DeekeÀeMe Hej LetkeÀvee (efkeÀmeer yeæ[s Hej oes<e ueieevee) - cenelcee ®ebêmesve kesÀ efJe<e³e ceW yegjer yeele keÀjvee DeekeÀeMe Hej LetkeÀvee nw ~
24. DeekeÀeMe mes yeeleW keÀjvee (yengle G@Àb ®ee nesvee) - kegÀlegyeceerveej osKekeÀj Ssmee ueielee nw ceeveeW DeekeÀeMe mes yeeleW keÀj jner nes ~
25. Deemeceeve Hej ®eæ{vee (yengle Ieceb[ keÀjvee) - veewkeÀjer efceueves kesÀ yeeo lees njkeÀerjlee pewmes Deemeceeve Hej ®eæ{ ie³ee nes ~
26. Deemeceeve efmej Hej Gþevee (yengle Meesj keÀjvee) - DeO³eeHekeÀ kesÀ keÀ#ee mes yeenj peeles ner ye®®eeW ves Deemeceeve efmej Hej Gþe efue³ee ~
27. Deemeceeve ìtìvee (cegmeeryele Deevee) - Þeerveiej mes Heuee³eve keÀjves kesÀ yeeo nefjMebkeÀj Heeb[s³e Hej Deemeceeve ner ìtì Heæ[e ~
28. Deeæ[s neLeeW uesvee (Kejer - Keesìer megveevee) - ke=À<Ce keÀe efveiegC& e meboMs e megveles ner ieeseHf e³eeW ves TOees keÀes Deeæ[s neLeeW ues efue³ee ~
29. DeeBmet HeeWívee (meeblJevee osvee) - ceelee efHelee keÀer ogIe&ìvee ceW ce=l³eg kesÀ yeeo ceervet kesÀ DeeBmet HeeWíves Jeeuee keÀesF& veneR jne ~
30. DeeHes mes yeenj nesvee (ke´ÀeOs e ceW nesMe Keesvee) - yenve kesÀ meeLe DeYeêlee keÀer yeele megveles ner jeJeCe DeeHes mes yeenj nes ie³ee ~
31. DeeBKeesb ceW Oetue PeeWkeÀvee (OeesKee osvee) - ®eesj Hegeuf eme keÀer DeeBKeeW ceW Oetue PeeWkeÀkeÀj Yeeie ie³ee ~
32. DeeBKeeW ceW KeìkeÀvee (yegje ueievee) - yegjer DeeoleeW kesÀ keÀejCe peerJeve efmebn Hetjs cegnuues keÀer DeeBKeeW ceW KeìkeÀlee nw ~
33. DeeBKesb Keguevee (nesMe Deevee) - Hejer#ee ceW yengle keÀce DebkeÀ Deeves kesÀ yeeo ner efJeHeeMee keÀer DeeBKeW KegueeR~
34. DeeBKebs efoKeevee ([jevee) - keÀ#ee ceW OeveHeefle³eeW kesÀ ye®®es iejerye ye®®eeW keÀes yeele yeele Hej DeeBKes efoKeeles nQ ~
35. DeeBKe GþekeÀj osKevee (yegjer vepej mes osKevee) - Yeejleer³e meerceej#ekeÀeW kesÀ nesles ngS efkeÀmeer Me$eg keÀe meenme veneR neslee efkeÀ
Jen nceejs osMe keÀer Deesj DeeBKe GþekeÀj osKe mekesÀ ~
36. DeeBKeeW Hej Heoe& Heæ[vee (efJeJeskeÀ ve jnvee) - jeJeCe kesÀ efnlew<eer Gmes meerlee ueewìeves keÀe HejeceMe& osles jns Hejbleg GmekeÀer DeeBKeeW
Hej Heoe& Heæ[e jne ~
37. DeeBKeesb mes efiej peevee (Fppele keÀce nes peevee) - keÀF& cew®eeW ceW Metv³e Hej DeeGì nes peeves kesÀ keÀejCe ceesncceo kewÀHeÀ Kesue
He´secf e³eeW keÀer DeeBKeesb mes efiej ieS ~
38. DeeBKeW lejmevee (osKeves keÀer leerJe´ F®íe nesvee) - Þeerjece kesÀ oMe&veeW kesÀ efueS Hetjs De³eesO³eeJeeefme³eeW keÀer DeeBKebs lejmeleer jneR ~
39. DeeBKeeW keÀe leeje (yengle H³eeje) - ³eesi³e ye®®ee meYeer keÀer DeeBKeeW keÀe leeje neslee nw ~
40. DeeB®e ve Deeves osvee (neefve ve nesves osvee) - peueles cekeÀeve ceW mes ye®®ee efvekeÀeueles ngS OeceXê keÀer DeHeveer lJe®ee lees peue ieF&
Hejbleg Gmeves ye®®es keÀes DeeB®e ve Deeves oer ~
41. Deeie yeyetuee nesvee (Del³eble ke´ÀesOe keÀjvee) - êesHeoer keÀes DeHeceeefvele nesles osKekeÀj Yeerce Deeie yeyetuee nesves ueiee ~
42. Deeie ceW Ieer [euevee (ke´ÀesOe keÀes Deewj yeæ{evee) - efJeod³eeLeea keÀes Hegefueme keÀer ieesueer ueieves mes íe$e Deeboesueve keÀer oMee
ceevees Deeie ceW Ieer [eueves keÀer yeele nes ieF& ~
43. Deeie ceW ketÀovee (mebkeÀì ceW peeveyetPe keÀj peevee) - jeveer keÀce&Jeleer keÀer jeKeer HeekeÀj ngcee³etB mene³elee kesÀ efueS lew³eej ngDee
lees efnboyt esie ves Fmes Deeie ceW ketÀovee yelee³ee ~
44. Deemleerve keÀe meeBHe (keÀHeìer efce$e) - keÀce&®ebo ves ³eleeRê keÀes HewÀkeÌìj^ er ceW veewkeÀjer efoueJeeF& Deewj Gmeves HewÀkeÌìj^ er Hej ner keÀypee
keÀj efue³ee Deewj keÀce&®ebo keÀes Petþs cegkeÀoceW ceW pesue efYepeJee efo³ee lees Helee ®euee efkeÀ Jen lees Deemleerve keÀe meeBHe Lee ~
45. FOej GOej keÀe neBkeÀvee (J³eLe& keÀer ieHHeW ceejvee) - nceejs efJeo³eeue³e keÀe ef®eefkeÀlmee DeefOekeÀejer DeHeves Deew<eOeeue³e ceW yewþves
keÀer yepee³e kewÀHesÀ ceW yewþe FOej GOej keÀer neBkeÀlee jnlee nw ~
46. F¥ì keÀe peJeeye HelLej mes osvee (Me$eg keÀes keÀjeje Gllej osvee) - cenejepe kegÀB Dej efmebn ves DebieśpeeW keÀer F¥ì keÀe peJeeye HelLej
mes oskeÀj Kees³ee jep³e HeéHle efkeÀ³ee Lee ~
ICSE IX & X 349
Hindi Robomate+
47. F&o keÀe ®eeBo (yengle efoveeW yeeo efoKeeF& osves Jeeuee) - ®egveeJe peerleves kesÀ yeeo nceejs veslee F&o keÀe ®ee@ob yeve peeles nQ ~
48. F¥ì mes F¥ì yepeevee (ve<ì keÀj osvee) - yecekeÀeb[ kesÀ yeeo veiejJeeefme³eeW ves DeelebkeÀJeeefo³eeW kesÀ meYeer efþkeÀeveeW keÀer F¥ì mes F¥ì
yepee oer ~
49. Gvveerme yeerme keÀe Deblej (yengle keÀce Deblej) - ®egveeJe kesÀ HeefjCeece ceW oesveeW GcceeroJeejeW kesÀ celeeW ceW Gvveerme yeerme keÀe Deblej
efvekeÀuee ~
50. Guìer iebiee yenevee (efve³ece kesÀ efJeHejerle keÀe³e& keÀjvee) - DeO³eeHekeÀ ves ¢æ{leeHetJe&keÀ Iees<eCee keÀer efkeÀ Jes Godob[ íe$e mes
#ecee ceeBie keÀj Guìer iebiee veneR yeneSBies ~
51. veew oes i³eejn nesvee (Yeeie peevee) - Hegeuf eme Deeles osKekeÀj [eketÀ veew oes i³eejn nes ieS ~
52. veekeÀ Hej cekeÌKeer ve yewþves osvee (DeHeves efJeª× keÀesF& yeele ve megvevee) - Je=ob e keÀes DeHeves meeLe veneR efceuee³ee pee mekeÀlee
keÌ³eeWefkeÀ Jen lees veekeÀ Hej cekeÌKeer veneR yewþves osleer ~
53. HejeF& Deeie ceW ketÀovee (otmejeW kesÀ mebkeÀì ceW mJe³eb mebkeÀìie´mle nes peevee) - DeepekeÀue Ssmes MetjJeerj yengle keÀce jn ieS nQ pees
HejeF& Deeie ceW ketÀo peeSB ~
54. HeeHeæ[ yesuevee (keÀ<ìHetCe& peerJeve peervee) - Fme veewkeÀjer lekeÀ Deeles Deeles osJeebie ves keÀF& lejn kesÀ HeeHeæ[ yesues nQ ~
55. veekeÀ jieæ[vee (efcevvelesb keÀjvee) - ®eesj keÀF& Iebìs veekeÀ jieæ[lee jne Hejbleg ieeBJe JeeueeW ves Gmes Hegeuf eme kesÀ nJeeues keÀjkesÀ ner oce efue³ee ~
56. veeveer ³eeo Deevee (nesMe efþkeÀeves Deevee) - meeje Je<e& Ietceles jnves Jeeues efJeod³eeefLe&³eeW keÀes Hejer#ee ceW veeveer ³eeo Deeleer nw ~
57. HeeB®eeW DeBiegeuf e³eeB Ieer ceW nesvee (Ketye ueeYe nesvee) - ®egveeJe kesÀ efoveeW cesb keÀe³e&keÀlee&DeeW keÀer HeeB®eeW De@ib egeuf e³eeB Ieer ceW nesleer nQ ~
58. Hesì ceW ®etns oew[æ vee (yengle YetKe ueievee) - YetmKeueve kesÀ keÀejCe ³eelee³eele ®eewon Iebìs DeJeª× jne lees meYeer ³eeef$e³eeW kesÀ
Hesì ceW ®etns oewæ[ves ueies ~
59. Heieæ[er Gíeuevee (Fppele Gleejvee) - Flevee Ie=eCf ele DeHejeOe keÀjkesÀ oceve ves DeHeves efHelee keÀer Heieæ[er Gíeueer nw ~
60. HeÀuevee HetÀuevee (mece=× nesvee) - keÀefþve HeefjÞece mes ner J³eeHeej HeÀueleeöHeÀtuelee nw ~
Ie. YeeJeJee®ekeÀ meb%eeSB yeveevee

efpeme meb%ee Meyo meW efkeÀmeer J³eefkeÌle ³ee Jemleg kesÀ iegCe, Oece&, oes<e, Meerue, mJeYeeJe, DeJemLee, YeeJe, mebkeÀuHevee Deeefo keÀe
yeesOe neslee nes, Gmes YeeJeJee®ekeÀ meb%ee keÀne peelee nw ~ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee meowJe Decetle& YeeJe keÀes J³ekeÌle keÀjleer nw ~ pewmes
- uebyeeF&, ceesìeF&, ³eewJeve, yeg{æ eHee, ceeveJelee Deeefo ~
efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~
De%e - De%elee Decej - DecejlJe
DeefleefLe - DeeefleL³e Deeqmle - DeeqmlelJe
Deeoceer - Deeoefce³ele Fvmeeve - Fvmeeefve³ele
F&MJej - SsÞJe³e& GHeeqmLele - GHeeqmLeefle
Gmleeo - Gmleeoer keÀejeriej - keÀejeriejer
kegÀceej - keÀewcee³e& ke=À<ekeÀ - ke=Àef<e
ie=nmLe - ieen&mL³e ®eeìgkeÀej - ®eeìgkeÀeefjlee
®egjevee,®eesj - ®eesjer þekegÀj - þkegÀjeF&
yeue - yeueJeeve ye®®ee - ye®eHeve
yeeue - yeeueHeve yeéïeCe - yeéïeCelJe
350 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
yeg O o - yegOolJe, yegæ{eHee YeeF& - YeeF&®eeje

ceo& - ceoe&veieer ceveg<³e - ceveg<³elee
efce$e - efce$elee jbie - jbiele
ueæ[keÀe - ueæ[keÀHeve J³eefkeÌle - J³eefkeÌlelJe
JekeÀerue - JekeÀeuele ogkeÀeveoej - ogkeÀeveoejer
oeme - oemelee osJe - osJelJe
ve=He - ve=HelJe veejer - veejerlJe
HeMeg - HeMeglee Heg©<e - Heg©<elJe
meppeve - meppevelee efMeMeg - MewMeJe
meeOeg - meeOeglJe efmebn - efmebnlJe
mJeeceer - mJeeefcelJe megpeve - meewpev³e
mebHeeokeÀ - mebHeeove mesJekeÀ - mesJee
Denced - DenbkeÀej Heje³ee - Heje³eeHeve
DeHevee - DeHevelJe efvepe - efvepelee
mJe - mJelJe DeOece - DeOecelee
Gef®ele - Deewef®el³e Devege®f ele - Deveewe®f el³e
DeefOekeÀ - DeefOekeÀlee, DeefOekeÌ³e DebefkeÀle - DebkeÀve
ueæ[vee - ueæ[eF& Heýeue - Heýeuelee
DejepekeÀ - DejepekeÀlee Deeveeqvole - Deevevo
Deeuemeer - Deeuem³e Glke=À<ì - Glke=À<ìlee
GÊece - GÊecelee SkeÀ - SkeÀlee, SkeÀlJe
keÀce&efve<þ - keÀce&efve<þe keÀæ[Jee - keÀæ[Jeenì
kegÀªHe - kegÀªHelee keÀìg - keÀìglee
keÀþesj - keÀþesjlee ke=Àle%e - ke=Àle%elee
keÀe³ej - keÀe³ejlee kegÀMeue - keÀewMeue, kegÀMeuelee
*) efJeMes<eCe
meb%ee ³ee meJe&veece keÀer efJeMes<elee yeleeves Jeeues Meyo keÀes efJeMes<eCe keÀnles nQ, keÀeuee, iegCeer, yeskeÀej, Lees[æ e, kegÀí Deeefo ~
efJeMes<eCe kesÀ Yeso ë
efJeMes<eCe kesÀ ®eej Yeso efkeÀS peeles nQ, pees Fme He´keÀej nQ ë-
1. iegCeJee®ekeÀ efJeMes<eCe ë efpememes iegCeeW keÀer efJeMes<elee keÀe yeesOe nes, Gmes iegCeJee®ekeÀ efJeMes<eCe keÀnles nwb ~
pewmes ë De®íe, yegje, ogye&ue, Menjer, peeHeeveer, íesìe Deeefo ~
2. HeefjceeCeJee®ekeÀ efJeMes<eCe ë efpememes cee$ee ³ee HeefjceeCe keÀe yeesOe nes, Gmes HeefjceeCeJee®ekeÀ efJeMes<eCe keÀnles nwb ~
pewmes ë HeeB®e efkeÀuees, ®eej ueerìj, Leesæ[er ®ee³e Deeefo ~
3. mebK³eeJee®ekeÀ efJeMes<eCe ë efpememes mebK³ee mes mebye× efJeMes<elee keÀe yeesOe nes, Gmes mebK³eeJee®ekeÀ efJeMes<eCe keÀnles nwb ~
pewmes ë Hebên, leerve meew Deeefo ~
4. meeJe&veeefcekeÀ efJeMes<eCe ë pees meJe&veece meb%ee keÀer efJeMes<elee yeleeves kesÀ efueS efJeMes<eCe kesÀ ªHe ceW He´³egkeÌle neW, GvnW meeJe&peefvekeÀ
efJeMes<eCe keÀnles nwb ~
pewmes ë cesjer kegÀmeea, keÀewve-meer HegmlekeÀ, keÀesF& ueæ[keÀer Deeefo ~
ICSE IX & X 351
Hindi Robomate+
efJeMes<eCeeW keÀer j®evee ë meb%ee, meJe&veece, efke´À³ee leLee DeJ³e³eeW kesÀ meeLe GHemeie&, He´l³e³e Deeefo ueieeves mes efJeMes<eCe yeveeS
pee mekeÀles nQ peyeefkeÀ kegÀí Meyo cetue ªHe mes ner efJeMes<eCe nesles nwb ~
meb%ee efJeMes<eCe meb%ee efJeMes<eCe

DebkeÀ DebefkeÀle DeLe& DeeefLe&keÀ
Deble Debeflece Deeefo Deeefoce
kegÀue kegÀueerve kebÀìkeÀ kebÀìefkeÀle
keÀeue keÀeefuekeÀ #e³e #eerCe
iegCe iegCeer ef®endve ef®endefvele
®eeue ®eeuet vecekeÀ vecekeÀerve
yeue yeueJeeve / yeueer H³eeme H³eemee
meJe&veece efJeMes<eCe meJe&veece efJeMes<eCe

³en Ssmee ceQ cegPemee
pees pewmee DeeHe DeeHemeer
keÀewve kewÀmee Jen Jewmee
legce legcemee
efke´À³ee efJeMes<eCe efke´À³ee efJeMes<eCe

keÀceevee keÀceeT Keevee KeeGÀ
Heæ{vee Heæ{eketÀ ueæ[vee ueæ[eketÀ
Gæ[evee Gæ[eGÀ yenvee yenleer
Yeeievee Yeieewæ[e yeveevee yeveeJeìer
nBmevee nBmeesæ[ ®euevee ®eueeT
DeJ³e³e efJeMes<eCe DeJ³e³e efJeMes<eCe

Deeies Deieuee THej THejer
Yeerlej Yeerlejer Heerís efHeíuee
melen melener yeenj yeenjer
veer®es efve®euee
®e) efuebie HeefjJele&ve
efnboer ceW efuebie keÀes oes JeieeX ceW yeeBìe peelee nw ë-
efuebie
Hegeuf uebie m$eereuf ebie

(Ieesæ[e, ueæ[keÀe, Fbê) (Ieesæ[er, ueæ[keÀer, FbêeCeer)
pees Meyo HegjÀ<e peeefle keÀe yeesOe keÀjeles nQ GvnW Hegefuuebie keÀnles nQ Deewj m$eer peeefle keÀe yeesOe keÀjeves Jeeues MeyoeW keÀes
m$eerefuebie keÀnles nQ ~
352 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
efnboer ceW DeefOekeÀebMe Hegefuuebie MeyoeW mes m$eerefuebie Meyo yeveeS peeles nQ ~
efuebie ceW HeefjJele&ve kesÀ efve³ece ë-
1. `Deeveer' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-
Hegeuf uebie m$eereuf ebie Hegeuf uebie m$eereuf ebie
Fbê FbêeCeer veewkeÀj veewkeÀjeveer
cesnlej cesnlejeveer pesþ pesþeveer
osJej osJejeveer mesþ mesþeveer
cegieue cegieueeveer #eef$e³e #e$eeCeer
2. `DeeF&ve' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

þekegÀj þkegÀjeFve yeeyet yeyegDeeFve
nueJeeF& nueJeeFve Hebef[le Hebef[leeFve
iegjÀ iegjÀDeeFve ueeuee ueueeFve
3. `F&' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

ueæ[keÀe ueæ[keÀer ceecee ceeceer
Ieesæ[e Ieesæ[er ®ee®ee ®ee®eer
Heg$e Heg$eer osJe osJeer
4. `F³ee' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

®etne ®egefn³ee ueesìe uegefì³ee
yetæ{e yegefæ{³ee kegÀllee kegÀefle³ee
ef[yyee ef[efye³ee yesìe efyeefì³ee
5. `Fve' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

uegnej uegneefjve keÀnej keÀneefjve
megveej megveeefjve iJeeuee iJeeefueve
HeeHeer HeeefHeve meeBHe meeBefHeve
ICSE IX & X 353

Hindi Robomate+
6. `veer' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

Mesj Mesjveer ceesj ceesjveer
®eesj ®eesjveer Yeerue Yeerueveer
efmebn efmebnveer je#eme je#emeveer
7. `Fveer' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-
nbme nbefmeveer leHemJeer leHeefmJeveer
HeéLeea HeéefLe&veer DeefYeceeveer DeefYeceeefveveer
mJeeceer mJeeefceveer ³eMemJeer ³eMeefmJeveer
s 8. `FkeÀe' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

vee³ekeÀ veeef³ekeÀe mesJekeÀ mesefJekeÀe
iee³ekeÀ ieeef³ekeÀe uesKekeÀ uesefKekeÀe
³ee®ekeÀ ³eeef®ekeÀe meeOekeÀ meeefOekeÀe
9. `Jeeve/ ceeve' mes meceeHle nesves Jeeues Hegeuf uebie kesÀ meeLe `Jeleer/celeer' He´l³e³e pees[æ keÀj ë-
%eeve %eeveJeleer yegodefOeceeve yegodefOeceleer
yeueJeeve yeueJeleer Þeerceeve Þeerceleer
ªHeJeeve ªHeJeleer Dee³eg<ceeve Dee³eg<celeer
10. `Dee' He´l³e³e peesæ[keÀj ë-

megle meglee ceneso³e ceneso³ee
efMe<³e efMe<³ee yeeue yeeuee
cetKe& cetKee& Hetp³e Hetp³ee
11. `lee' Deble nesves Hej `lej' kesÀ mLeeve Hej `$eer' keÀjkesÀë-
veslee ves$eer keÀlee& keÀ$eer
oelee oe$eer Oeelee Oee$eer
JekeÌlee JekeÌ$eer efJeOeelee efJeOee$eer
354 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
12. efvel³e Hegeuf uebie ³ee efvel³e m$eereuf ebie MeyoeW ceW `vej' Deewj `ceeoe' ueieekeÀj Hegeuf uebie leLee m$eereuf ebie keÀe Yeso efkeÀ³ee peelee nw ë-
Yesefæ[³ee ceeoe Yesefæ[³ee vej efíHekeÀueer efíHekeÀueer
vej cekeÌKeer ceeoe cekeÌKeer ieQ[e ceeoe ieQ[e
vej ®eerue ®eerue KejieesMe ceeoe KejieesMe
13. kegÀí m$eereuf ebie Jee®eer MeyoeW ceW He´l³e³e pees[æ keÀj Hegeuf uebie yeveeS peeles nQ ë
ceewmee ceewmeer peerpee peerpeer
yenveesF& yenve veveoesF& veveo
í) MeyoeW keÀe Meg× ªHe efueefKeS ë
DeMegoOd e MegodOe DeMegoOd e MegodOe
Þeerceefle Þeerceleer keÌ³eeWkeÀer keÌ³eeWefkeÀ
Deiveer Deeqive keÀefJe$eer keÀJeef³e$eer
DeJeM³ekeÀlee DeeJeM³ekeÀlee nmlee#esHe nmle#esHe
DeefleLeer DeefleefLe ûenmLe ie=nmLe
ke=Àlei³e ke=Àle%e Deesod³eewefiekeÀ Deewod³eesefiekeÀ
J³eJeneefjkeÀ J³eeJeneefjkeÀ DevegkegÀue DevegketÀue
DeefYe<eeHe DeefYeMeeHe ceveesemf Leefle ceveëefmLeefle
DeYeerÿ DeYeerä DeeMeeaJeeo DeeMeerJee&o
GHejeskeÌle GHe³eg&keÌle YeefJeM³e YeefJe<³e
Jeeef<eke&À Jeeef<e&keÀ meoesHeosMe meogHeosMe
Hetp³eveer³e Hetpeveer³e mJeemLe³e mJeemL³e
pe) DeveskeÀ MeyoeW kesÀ efueS SkeÀ Meyo ~

1) efpemekesÀ (HeeefCe) neLe ceW ®eke´À nw - ®eke´ÀHeeefCe (efJe<Ceg)
2) efpemekesÀ HeeefCe ceW Jepe´ nw - Jepe´HeeefCe (Fvê)
3) efpemekesÀ HeeefCe ceW JeerCee nw - JeerCeeHeeefCe (mejmJeleer)
4) efpemekesÀ HeeefCe cesb Metue nw - MetueHeeefCe (efMeJe)
5) efpemekeÀer ®eej YegpeeSB nwb - ®elegYeg&pe (yeïee)
6) efpemekesÀ ome Deeveve (cegKe) nwb - oMeeveve (jeJeCe)
7) efpemekesÀ Deeves keÀer efleefLe ceeuetce ve nes - DeefleefLe
8) efpemekesÀ MesKej (efmej) Hej ®evê nes - ®evêMesKej (efMeJe)
9) peeveves keÀer F®íe jKeves Jeeuee - efpe%eemeg
10) efpemekesÀ Ëo³e ceW cecelee veneR nw - efvece&ce
11) efpemekeÀer ieéJr ee megvoj nes - megieéJr e
12) pees Yet keÀes OeejCe keÀjlee nw - YetOej
13) efpemekesÀ oes Heo (Hewj) nw - efÜHeo
ICSE IX & X 355
Hindi Robomate+
14) pees meye He´keÀej keÀer MeefÊeÀ³eeW Jeeuee nw - meJe&MeefÊeÀceeved

15) pees meye kegÀí peevelee nw - meJe&%e
16) efpemekesÀ ®eej Heo nQ - ®eleg<Heo
17) pees DeeBKeeW kesÀ meeceves nes - He´l³e#e
18) efpemekeÀe keÀesF& veeLe ve nes - DeveeLe
19) efpemes Ye³e veneR nw - efveYe&³e
20) efpemes F&ÞJej ceW efJeMJeeme nw - DeeeqmlekeÀ
21) efpemes F&ÞJej ceW efJeMJeeme veneR nw - veeeqmlekeÀ
22) efmej Hej OeejCe keÀjves ³eesi³e - efMejesOee³e&
23) oesyeeje pevce uesvesJeeuee - efÜpe
24) efpemekeÀe pevce Devl³e (Deeqvlece=Megê) peeefle ceW ngDee nw - Devl³epe
25) efpemekeÀe keÀesF& Me$eg veneR pevcee nw - DepeeleMe$eg
26) efpemekeÀe Heefle (OeJe) cej ie³ee nw - efJeOeJee
27) pees GHekeÀej keÀes ceevevesJeeuee nes - ke=Àle%e
28) efpemekeÀe Heefle (OeJe) peerefJele nw - meOeJee
28) pees GHekeÀej keÀes ve ceeveves Jeeuee nes - ke=ÀleIve
29) pees Fme ueeskeÀ keÀer yeele nes - ueewefkeÀkeÀ
30) mJeso (Hemeerves) mes GlHevve nesves Jeeuee - mJesope
31) efpemekeÀe pevce Deveg (Heerís) ngDee nes - Devegpe
32) efpemekeÀe pevce Deie´ (Deeies) ngDee nes - Deie´pe
33) efpemekeÀe keÀejCe He=LJeer nw ³ee pees He=LJeer mes mecyeOo nw - HeeefLe&Je
34) efpemekeÀe DevegYeJe efkeÀ³ee ie³ee nes - DevegYetle
35) efpemekeÀes ueeBIevee keÀefþve nes - ogue¥I³e
36) efpemekeÀe efveJeejCe veneR efkeÀ³ee pee mekesÀ - DeefveJee³e&
37) meeefnl³e j®evee mes mecyeOo - meeefneql³ekeÀ
38) pees Henues keÀYeer ve ngDee nes - DeYetleHetJe&
39) pees F&MJej ceW efJeMJeeme jKelee nes - DeeeqmlekeÀ
40) efpemekesÀ meceeve otmeje ve nes - DeodefJeleer³e
41) efpemekeÀe JeCe&ve efkeÀ³ee pee mekesÀ - JeCe&veer³e
42) pees keÀevetve kesÀ Heélf eketÀue nes - DeJewOe
43) efpemekeÀe JeCe&ve ve efkeÀ³ee pee mekesÀ - DeJeCe&veer³e
44) efpemekeÀe keÀYeer veeMe ve nes - DeefJeveeMeer
45) efpeme Hej DeefYe³eesie ®eue jne nes - DeefYe³egkeÌle
46) pees Lees[æ e peevelee nes - DeuHe%e
47) pees yengle peevelee nes - yeng%e
48) pees efyeukegÀue ve peevelee nes - De%e
49) pees meye peien nes - meJe&J³eeHekeÀ
50) pees keÀevetve kesÀ DevegketÀue nes - JewOe
51) efpemekeÀe Deble ve nes - Deveble
356 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
52) efpemekeÀe Fueepe ve nes - DemeeO³e

53) efpemekeÀer DeeMee ve keÀer ieF& nes - DeHe´l³eefMele
54) J³eLe& ceW Ke®e& keÀjves Jeeuee - DeHeJ³e³eer
55) keÀce Ke®e& keÀjves Jeeuee - efceleJ³e³eer
56) Je<ee& ve nesvee - DeveeJe=e<q ì
57) pees keÀne ve pee mekesÀ - DekeÀLeveer³e
58) keÀce yeesueves Jeeuee - efceleYee<eer
59) veer®es keÀne ie³ee - efvecveefueefKele
60) pees keÀne pee mekesÀ - keÀLeveer³e
61) efpeme peceerve ceW kegÀí Hewoe ve nes - Tmej
62) DeefOekeÀ yeesueves Jeeuee - Jee®eeue
63) DeHeves THej efveYe&j jnves Jeeuee - DeelceefveYe&j
64) pees keÀYeer ve cejs - Decej
65) pees keÀYeer yetæ{e ve nes - Depej
66) efpemekesÀ Deej-Heej osKee pee mekesÀ - HeejoMeea
67) DeeMee mes DeefOekeÀ - DeeMeeleerle
68) keÀYeer ve<ì ve nesves Jeeuee - MeeMJele
69) THej keÀne ie³ee - GHe³egk& eÌle
70) pees efkeÀmeer keÀe He#e ve ues - leìmLe
66) efpemekeÀe Deeefo ve nes - Deveeefo
67) pees keÀefþveeF& mes efceues - ogue&Ye
68) pees Deemeeveer mes efceues - megueYe
69) efpemeceW menve MeefkeÌle nes - meefn<Ceg
70) pees efkeÀmeer keÀe He#e ve ues - leìmLe
Pe) Je®eve HeefjJele&ve
Meyo kesÀ efpeme ªHe mes SkeÀ ³ee DeveskeÀ keÀe yeesOe nes, Gmes Je®eve keÀnles nwb ~ efnob er ceW Je®eve keÀes oes JeieeX ceW yeeBìe peelee nQ ë
Je®eve
SkeÀJe®eve yengJe®eve
(ueæ[keÀe, ieOee, nerje) (ueæ[kesÀ, ieOes, nerjs)
1. S He´l³e³e pees[æ keÀj ë

SkeÀJe®eve yengJe®eve SkeÀJe®eve yengJe®eve
keÀce&®eejer keÀce&®eejer Jeie& efJeod³eeLeea efJeod³eeLeea Jeie&
cepeotj cepeotj ieCe uesKekeÀ uesKekeÀ ieCe
He#eer He#eer Je=bo efJeodJeeve efJeodJeppeve
ICSE IX & X 357
Hindi Robomate+
2. SB He´l³e³e pees[æ keÀj ë

ueæ[keÀe ueæ[kesÀ jemlee jemles
ieOee ieOes oevee oeves
Ieesæ[e Ieesæ[s ueesìe ueesìs
keÀHeæ[e keÀHeæ[s cegiee& cegiex
3. DeekeÀejeble / TkeÀejeble / DeewkeÀejeble MeyoeW kesÀ meeLe SB He´l³e³e pees[æ keÀj ë

yenve yenveW keÀuece keÀueceW
YeQme YeQmes Peerue PeerueW
meæ[keÀ meæ[keWÀ jele jeleW
yeele yeeleW HegmlekeÀ HegmlekeWÀ
4. DeeB He´l³e³e pees[æ keÀj ë
ceelee ceeleeSB Oesveg OesvegSB
keÀLee keÀLeeSB yent yengSB
ieew ieewSB met®evee met®eveeSB
uelee ueleeSB keÀefJelee keÀefJeleeSB
5. Metv³e He´l³e³e pees[keÀj ë

efnboer ceW kegÀí MeyoeW kesÀ yengJe®eve keÀe ªHe Yeer SkeÀJe®eve pewmee ner He´³eesie ceW Deelee nw ~ Deleë FveceW keÀesF& He´l³e³e veneR
ueieevee Heæ[lee ~ pewmes - He´sce, Ye³e, ke´ÀesOe ~
6. efnboer kesÀ kegÀí meb%ee Meyo Hegjs mecegoe³e keÀes mebkesÀeflele keÀjles nwb ~ FvekeÀe He´³eesie meowJe SkeÀJe®eve ceW neslee nw~
pewmes - Yeeræ[ yeæ{ jner nw ~
pevelee jepee keÀes Iesj jner nw ~
7. efnboer ceW kegÀí Meyo meowJe yengJe®eve keÀ ªHe ceW ner He´³egkeÌle nesles nQ, pewmes - Dee@bmet, yeeue, kesÀMe, mecee®eej, oMe&ve, HeéCe,
nmlee#ej, ueesie, nesMe Deeefo ~
8. kegÀí MeyoeW kesÀ yengJe®eve yeveeves kesÀ efueS GvekesÀ meeLe mecetnJee®ekeÀ Meyo pees[æ ves Heæ[les nQ, pewmes -
veejer veeefj³eeB kegÀmeea kegÀefme³eeB
oemeer oeefme³eeB yesìer yesefì³eeB
efJeefOe efJeefOe³eeB jeefMe jeefMe³eeB
Ieesæ[er Ieesefæ[³eeB efueefHe efueefHe³eeB
kegÀí Meyo meowJe SkeÀJe®eve ceW Deeles nQ, pewmes - íe³ee, ke´ÀesOe, #ecee, peue, Heeveer, otOe, Je<ee&, nJee, Deeie Deeefo ~
358 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
9. mecceeve ³ee Deeoj HeóefMe&le keÀjves kesÀ efueS SkeÀJe®eve meb%ee kesÀ meeLe yengJe®eve keÀe He´³eesie keÀjles nQ, pewmes -
ceeleepeer Dee ®egkeÀer nQ ~ ieeBOeer peer keÀne keÀjles Les ~
efHeleepeer pee jns nQ ~ Heé®ee³e& efvejer#eCe keÀj jns nQ ~
Yew³ee Kee ®egkesÀ nQ ~ cegK³e DeefleefLe Dee ieS nQ ~
Je®eve HeefjJele&ve kesÀ kegÀí GoenjCe ë

1. DeHeves Kesle ceW Heeveer os oes ~ 2. ueæ[keÀe Heæ{les Heæ{les mees ie³ee ~
DeHeves KesleeW ceW Heeveer os oes ~ ueæ[kesÀ Heæ{les Heæ{les mees ieS ~
3. kegÀmeea DeYeer lekeÀ Keeueer Heæ[er nw ~ 4. veejer keÀe mecceeve keÀjes ~
kegÀefme&³eeB DeYeer lekeÀ Keeueer Heæ[er nQ ~ veeefj³eeW keÀe mecceeve keÀjes ~
5. yent Hej Del³ee®eej nes jne nw ~ 6. meKeer efyevee KeeS ®eueer ieF& ~
yengDeeW Hej Del³ee®eej nes jns nwb ~ meefKe³eeB efyevee KeeS ®eueer ieF& ~
7. Peerue metKe ®egkeÀer nw ~ 8. meefceefle Yebie nes ieF& nw ~
PeerueW metKe ®egkeÀer nQ ~ meefceefle³eeB Yebie nes ieF& nQ ~
9. oJee cenBieer nes jner nQ ~ 10. efYeKeejer keÀes jesìer os oes ~
oJeeSB cenBieer nes jner nQ ~ efYeKeeefj³eeW keÀes jesefì³eeB os oes ~
11. Heef#e³eeW keÀe ®en®enevee yebo nes ie³ee nw ~ 12. efJeod³eeefLe&³eeW ves HegmlekeWÀ yebo keÀj oer nQ ~
He#eer keÀe ®en®enevee yebo nes ie³ee nw ~ efJeod³eeLeea ves HegmlekeÀ yebo keÀj oer nw ~
13. ceQ Keevee Kee ®egkeÀe ntB ~ 14. ye®®ee jes jne nQ ~
nce Keevee Kee ®egkesÀ nQ ~ ye®®es jes jns nwb ~
15. keÀce&®eejer næ[leeue Hej yewþe nQ ~
keÀce&®eejer Jeie& næ[leeue Hej yewþs nwb ~
ì. efveoxMeevegmeej JeekeÌ³e HeefjJele&ve keÀeer pf eS ë

He´.1. pebieue kesÀ jepee Mesj ves HeMeg meceepe keÀer Demegj#ee mes ef®ebelf ele neskeÀj HeMegDeeW keÀer SkeÀ meYee yegueeF& ~ (YeefJe<³eled keÀeue ceW
yeoefueS)
Gllej. pebieue keÀe jepee Mesj HeMeg meceepe keÀer Demegj#ee mes ef®ebeflele neskeÀj HeMegDeeW keÀer SkeÀ meYee yegueeSiee ~
He´.2. He´Mebmee kesÀ ³eesi³e peerJeve lees Gve ueesieeW keÀe nw pees otmejeW kesÀ efueS peerles nwb ~ (JeekeÌ³e keÀes YeefJe<³ekeÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. He´Mebmee kesÀ ³eesi³e peerJeve lees Gve ueesieeW keÀe nesiee pees otmejeW kesÀ efueS peerSBies ~
He´.3. pees keÀ<ì menve keÀjsiee Jen meHeÀuelee Yeer HeéHle keÀjsiee ~ (Jele&ceeve keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. pees keÀ<ì menve keÀjlee nw Jen meHeÀuelee Yeer HeéHle keÀjlee nw ~
He´.4. yeeefuekeÀeDeeW ves SkeÀ ve=l³e He´mlegle efkeÀ³ee~ (Jele&ceeve keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. yeeefuekeÀeSB SkeÀ ve=l³e He´mlegle keÀjleer nQ ~
He´.5. ieefce&³eeW ceW ueesie efMeceuee Ietceves peeles nQ ~ (YeefJe<³eled keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. ieefce&³eeW ceW ueesie efMeceuee Ietceves peeSBies ~
He´.6. DeeHe HeefjJeej kesÀ meeLe nceejs Iej DeeFSiee ~ (jsKeebefkeÀle kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllej. DeeHe meHeefjJeej nceejs Iej DeeFSiee ~
ICSE IX & X 359
Hindi Robomate+
He´.7. GmekeÀe keÀe³e& He´Mebmee kesÀ ³eesi³e Lee ~ (jsKeebefkeÀle kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllej. GmekeÀe keÀe³e& He´Mebmeveer³e Lee ~
He´.8. Jen ogMceve keÀer mesvee Hej ìtì Heæ[e ~ (`ìtì Heæ[e' kesÀ mLeeve Hej `nceuee efkeÀ³ee' keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllej. Gmeves ogMceve keÀer mesvee Hej nceuee efkeÀ³ee ~
He´.9. efJe<Ceg Mecee& De®ís kegÀue ceW pevce uesves Jeeues yeénceCe Les ~ (jsKeebekf eÀle MeyoeW kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀerepf eS)
Gllej. efJe<Ceg Mecee& kegÀueerve yeéndceCe Les ~
He´.10. ieefce&³eeW keÀer ígìdefì³eeW ceW cewves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe cemetjer Ietceves peeves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee ~
(jsKeebefkeÀle kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS)
Gllej. ieér<ceeJekeÀeMe ceW ceQves DeHeves efce$eeW kesÀ meeLe cemetjer Ietves peeves keÀe efveCe&³e efkeÀ³ee ~
He´.11. ceeB ves Heg$e keÀes leHe keÀjves kesÀ efueS Heśefjle efkeÀ³ee ~ (JeekeÌ³e keÀes Jele&ceeve keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. ceeB Heg$e keÀes leHe keÀjves kesÀ efueS Heśejf le keÀjleer nQ ~
He´.12. Gmeves Ketye Deece KeeS ~ (YeefJe<³e keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. Jen Ketye Deece KeeSiee ~
He´.13. ceesnve keÀue efouueer ie³ee Lee ~ (YeefJe<³e keÀeue ceW yeoefueS)
Gllej. ceesnve keÀue efouueer peeSiee ~

360 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
cee@[ue He´Mve - He$e

cee@[ue He´Mve - He$e - 1
Answer to this Paper must be written on the paper provided separately.

You will not be allowed to write during the first 15 minutes.
This time is to be spent in reading the question paper.
The time given at the head of this Paper is the time allowed for writing the answers.
This paper comprises of two sections; Section A and Section B.

Attempt all the questions from section A.
Attempt four questions from Section B, answering at least one question each from
the two books you have studied and any two other questions.
The intended marks for questions or parts of questions are given in brackets [ ].
Section - A (40 Marks)

(Attempt all questions)
Question 1
Write a short composition in Hindi of approximately 250 words on any
one of the following topics :
efvecveefueefKele efJe<e³eeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³e Hej efnvoer ceW ueieYeie 250 MeyoeW ceW mebe#f eHle uesKe efueefKeS ~ [15]
i) ``HegmlekeWÀ %eeve keÀe Yeb[ej nesleer nQ leLee nceejer me®®eer efce$e SJeced ieg© Yeer nesleer nw ~ neue ner ceW Heæ{er ieF& DeHeveer
efkeÀmeer HegmlekeÀ kesÀ efJe<e³e ceW yeleeles ngS efueefKeS efkeÀ Jen DeeHekeÀes Hemevo keÌ³eeW DeeF& Deewj DeeHeves Gmemes keÌ³ee meerKee ?
ii) `He³ee&JejCe nw lees ceeveJe nw' efJe<e³e keÀes DeeOeej yeveekeÀj He³ee&JejCe megj#ee keÀes ueskeÀj DeeHe keÌ³ee-keÌ³ee He´³eeme keÀj jns nQ ?
eqJemleej mes efueefKeS ~
iii) kebÀH³etìj leLee ceesyeeFue ceveesjpb eve kesÀ meeLe-meeLe nceejer peªjle keÀe meeOeve DeefOekeÀ yeve ieS nQ ~ nj #es$e ceW Fvemes
efceueves Jeeues ueeYeeW leLee neefve³eeW keÀe JeCe&ve keÀjles ngS, DeHeves efJe®eej efueefKeS ~
iv) Dejs efce$e ! ``legceves lees efme× keÀj efo³ee efkeÀ legce ner cesjs me®®es efce$e nes'' Fme HeefkeÌle mes DeejcYe keÀjles ngS keÀesF&
keÀneveer efueefKeS ~
v) He´mlegle ef®e$e keÀes O³eeve mes osefKeS Deewj ef®e$e keÀes DeeOeej yeveekeÀj GmekeÀe Heefj®e³e osles ngS keÀesF& uesKe, keÀneveer
DeLeJee Ieìvee efueefKe³es efpemekeÀe meerOee Je mHe<ì mecyevOe ef®e$e mes nesvee ®eeefnS ~
ICSE IX & X 361

Hindi Robomate+
Question 2
Write a letter in Hindi in approximately 120 words on any one of the
topics given below :
efvecveefueefKele ceW mes efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³e Hej efnvoer ceW ueieYeie 120 MeyoeW ceW He$e efueefKeS ~ [7]
i) DeeHekesÀ #es$e ceW SkeÀ ner meeOeejCe mee mejkeÀejer DemHeleeue nw, efpemekesÀ keÀejCe Deece pevelee keÀes yengle DeefOekeÀ
HejsMeeefve³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[ jne nw ~ Gve HejsMeeefve³eeW keÀe GuuesKe keÀjles ngS, SkeÀ Deewj megefJeOee³egkeÌle
mejkeÀejer DemHeleeue KegueJeeves keÀe DevegjesOe keÀjles ngS mJeemLe DeefOekeÀejer keÀes He$e efueefKeS ~
ii) DeesueeqcHekeÀ ceW DeHeves osMe kesÀ yeæ{les keÀoce osKe keÀj DeeHekeÀes yengle ner He´mevvelee nes jner nw ~ Fme Je<e& kesÀ DeesueeqcHekeÀ
keÀer GHeueeqyOe³eeW keÀes yeleeles ngS DeHeves efce$e keÀes He$e efueefKeS ~
Question 3
Read the passage given below and answer in Hindi the questions that
follow, using your own words as far as possible :
efvecveefueefKele ieod³eebMe keÀes O³eeve mes Heefæ{S leLee GmekesÀ veer®es efueKes ieS He´MveeW kesÀ GÊej efnvoer ceW efueefKeS ~
GÊej ³eLeemebYeJe DeeHekesÀ DeHeves MeyoeW ceW nesves ®eeefnS ~ [10]
Hebpeeye ceW Gme Je<e& Ye³ebkeÀj DekeÀeue Heæ[e Lee ~ Gve efoveeW JeneB cenejeCee jCepeerle efmebn keÀe jepee Lee ~ GvneWves ³en
Iees<eCee keÀjJee oer, ``cenejepe kesÀ DeeosMe mes Meener YeC[ej-ie=n nj peªjlecebo kesÀ efueS Keguee nw ~ He´l³eskeÀ
p]eªjlecebo SkeÀ yeej ceW efpelevee Gþe mekesÀ, ues peeS ~'' ³en Iees<eCee megveles ner ieeBJeesb Je MenjeW mes p]eªjleceboesb keÀer
Yeeræ[ jepecenue ceW Gceæ[ Heæ[er ~
Gve efoveeW ueenewj ceW SkeÀ meodie=nmLe yet{æ s meppeve jnles Les ~ Jes keÀÆj meveeleveer efJe®eejeW kesÀ Les ~ GvneWves peerJeve
ceW keÀYeer Yeer efkeÀmeer kesÀ Deeies DeHevee neLe veneR HewÀuee³ee Lee ~ DeBOesje nesves Hej Jen Meener YeC[ej kesÀ ojJeep]es Hej
HengB®es ~ Üej Keguee Lee efkeÀmeer lejn keÀer keÀesF& peeB®e-Heæ[leeue veneR ngF& GvneWves yeæ[s mebkeÀes®e mes DeHeveer ®eeoj keÀes
HewÀuee³ee, GmekesÀ keÀesves ceW Lees[æ e mee Deveepe yeeBOe efue³ee ~ p³eeoe Deveepe Gþevee GvekesÀ efueS cegeMf keÀue Lee ~ Fleves
ceW Heieæ[er yeeBOes SkeÀ J³eefkeÌle JeneB Dee³ee ~ Gmeves keÀne, ``Yeéleepeer DeeHeves lees keÀeHeÀer keÀce Deveepe efue³ee nw ~'' yet{æ s
meppeve ves keÀne, ``Demeue ceW ceQ yet{æ e uee®eej ntB ~ Fme DekeÀeue ceW lees Lees[æ e Deveepe uesvee ner mener nw, efpememes meye
peªjleceboeW keÀes efceue peeS ~''
Gme J³eefkeÌle ves yet{æ s keÀer ieþjer Keesue oer ~ GmeceW YejHetj Deveepe Yej efo³ee ~ yet{æ s meppeve ves keÀne, ceQ Flevee
Deveepe veneR Gþe mekeÀlee Deewj ve ner FmekeÀer cep]eotjer keÀe Hewmee os mekeÀlee ntB ~'' Fleves ceW Gme Depeveyeer ves yet{æ s keÀer
ieþjer DeHeves keÀvOeeW Hej ues ueer Deewj yet{æ s kesÀ Heerí-s Heerís ®eue Heæ[e ~ peye Jes yet{æ s kesÀ Iej kesÀ Üej Hej HengB®es lees JeneB oes
ye®®es GvekeÀer He´leer#ee keÀj jns Les ~ GvnW osKeles ner Jes yeesuesö ``yeeyee, keÀneB ®eues ieS Les ?'' yet{æ e KeeceesMe jne ~
Depeveyeer ves keÀne, `Ìej ceW keÀesF& yeæ[e ueæ[keÀe veneR nw ?'' yetæ{e yeesuee, `ùeæ[keÀe Lee uesekf eÀve keÀeyegue keÀer ueæ[eF&
ceW Menero nes ie³ee ~ Deye yent nw leLee cesjs ³es Heesles nQ ~'' Jen Depeveyeer yeesuee, ``YeeF& peer Oev³e nQ DeeHe, efpevekeÀe yesìe osMe
kesÀ efueS Menero nes ie³ee ~''
jesMeveer ceW yet{æ s ves Gme Depeveyeer keÀes Hen®eeve efue³ee ~ Jes Kego cenejepe jCepeerle efmebn Les ~ yet{æ s ves HeesleeW mes
keÀne, ``FvekesÀ meeceves ob[Jele HeĆeece keÀjes ~'' Deewj mJe³eb Yeer HeĆeece keÀjves ueies Deewj Lees[æ er osj yeeo yeesues, ``Deepe
cegPemes yeæ[e HeeHe nes ie³ee ~ DeeHemes yeesPee GþJee³ee ~'' ``veneR, ³en HeeHe veneR, cesje meewYeei³e Lee efkeÀ ceQ Menero kesÀ
HeefjJeej keÀer mesJee keÀj mekeÀe ~ DeeHe meyekeÀer mesJee keÀjvee cesje H]eÀpe& nw ~ Deye DeeHe peerJeve Yej nceejs meeLe jefnS Deewj nceW
ke=ÀleeLe& keÀerepf eS ~''
362 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mveë i) jep³e keÀes efkeÀme efJeHeefÊe keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e Lee ? Gve efoveeW JeneB kesÀ jepee keÀewve Les Deewj GvneWves
Gme mecem³ee keÀe keÌ³ee meceeOeeve efvekeÀeuee ?
ii ) jepee ves jep³e ceW keÌ³ee Iees<eCee keÀjJeeF& Deewj keÌ³eeW ?
iii ) yetæ{s Deeoceer kesÀ yeejs ceW DeeHe keÌ³ee peeveles nQ ? GvekeÀe HetCe& Heefj®e³e oerepf eS ~
iv) yet{æ s yeeoceer ves Leesæ[e mee Deveepe ner keÌ³eeW efue³ee Lee ? keÀejCe mHe<ì keÀjles ngS yeleeFS efkeÀ Gme
Depeveyeer J³eefkeÌle ves Gme yet{æ s keÀer kewÀmes mene³elee keÀer ?
v) Fme ieÐeebMe mes efceueves Jeeueer efMe#eeDeeW Hej He´keÀeMe [eefueS ~
Question 4
Answer the following according to the instructions given :
efvecveefueefKele He´MveeW kesÀ Gllej efveoxMeevegmeej efueefKeS ~
i) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ Meyo kesÀ oes He³ee&³eJee®eer efueefKeS ~ [1]
(a) Deevebo (b) Heg$e (c) je#eme
ii) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes oes MeyoeW kesÀ efJeueesce efueefKeS ~ [1]
(a) Deeuem³e (b) meoe®eej (c) meeefce<e (d) ke=Àef$ece
iii) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes efkeÀvnerb oes MeyoeW keÀes Meg× keÀerefpe³es ~ [1]
(a) He´leer<þe (b) ie=vLe (c) HejermLeleer
iv) efvecveefueefKele ceW mes efkeÀmeer SkeÀ cegneJejs keÀer mene³elee mes JeekeÌ³e yeveeFS ~ [1]
(a) DeHevee Guuet meerOee keÀjvee (b) neLe ceuevee
v) keÀes<þkeÀ ceW efoS ieS efveoxMeevegmeej JeekeÌ³eeW ceW HeefjJele&ve keÀerefpe³es~ [4]
(a) efJeÐeeLeea keÀes peeveves keÀer F®íe jKeves Jeeuee nesvee ®eeefnS ~
(jsKeebefkeÀle MeyoeW kesÀ mLeeve Hej SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpe³es ~)
(b) Fleveer Dee³eg nesves Hej Yeer Jen efJeJeeefnle veneR nw ~
(`veneR' nìeFS Hejvleg JeekeÌ³e keÀe DeLe& ve yeoues ~)
(c) jele ceW meoea yeæ{ peeSieer ~ (DeHetCe& Jele&ceeve keÀeue ceW yeoefueS ~)
(d) Dev³ee³e keÀe meye efJejesOe keÀjles nQ ~ (jsKeebekf eÀle keÀe efJeMes<eCe efueKeles ngS JeekeÌ³e Hegveë efueefKeS ~)
Section - B (40 Marks)

Attempt four questions from this Section.
You must answer at least one question from each of the two books you
have studied and any two other questions.
meeefnl³e meeiej ö mebe#f eHle keÀneefve³eeB

Question 5
Read the extract given below and answer in Hindi the questions that
follow :
efvecveefueefKele ieod³eebMe keÀes Heef{æ S Deewj GmekesÀ veer®es He´MveeW kesÀ GÊej efnvoer ceW efueefKeS ~
``Gmeves keÀesF& yenevee ve yevee³ee ~ ®eenlee lees keÀn mekeÀlee efkeÀ ³en meeefpeMe nw ~ ceQ veewkeÀjer veneR keÀjvee ®eenlee
ICSE IX & X 363
Hindi Robomate+
Fmeereuf eS nueJeeF& mes efceuekeÀj cegPes HeBÀmee jns nQ, Hej SkeÀ Deewj DeHejeOe keÀjves keÀe meenme Jen ve pegìe Hee³ee ~ GmekeÀer
DeeBKesb Kegue ieF& Leer ~''
He´Mve ë i) efkeÀmes keÀewve HeBÀmee jne Lee ? Gmeves keÌ³ee DeHejeOe efkeÀ³ee Lee ? [2]
ii) jmeeruee keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e oerefpe³es ~ [2]
iii) nceW DeHeves veewkeÀjeW mes kewÀmee J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ? keÀneveer kesÀ DeeOeej Hej GoenjCe oskeÀj mecePeeFS ~ [3]
iv) Fme keÀneveer ceW uesKekeÀ ves meceepe keÀer keÀewvemeer yegjeF& keÀes He´keÀì keÀjves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee nw ? keÌ³ee Jes DeHeves
He´³eeme ceW meHeÀue ngS ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~ [3]
[yeele Deþvveer keÀer ö megoMe&ve]
Question 6
Read the extract given below and answer in Hindi the questions that follow :
``vesleepeer mebog j ueie jns Les ~ kegÀí-kegÀí ceemetce Deewj keÀceefmeve ~ H]eÀewpeer Jeoea ceW ~ cetelf e& keÀes osKeles ner èfouueer ®euees' Deewj
`legce cegPes Ketve oes......' Jeiewjn ³eeo Deeves ueieles Les ~ Fme ¢eq<ì ceW ³en meHeÀue Deewj mejenveer³e He´³eeme Lee ~ kesÀJeue SkeÀ
®eerp]e keÀer keÀmej Leer pees osKeles ner KeìkeÀleer Leer ~''
He´Mve ë i) cetelf e& efkeÀmekeÀer Leer Deewj Jen keÀneB ueieeF& ieF& Leer ? [2]
ii) ³en cetefle& efkeÀmeves yeveeF& Leer Deewj FmekeÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB Leer ? [2]
iii) cetefle& ceW keÌ³ee keÀceer Leer ? Gme keÀceer keÀes keÀewve Hetje keÀjlee Lee Deewj kewÀmes ? [3]
iv) cetefle& ceW keÌ³ee Heefj®e³e osles ngS yeleeFS efkeÀ ®eewjens Hej GvekeÀer cetefle& ueieeves keÀe keÌ³ee GÎsM³e jne
nesiee ? keÌ³ee Gme GÎsM³e ceW meHeÀuelee HeéHle ngF& ? mHe<ì keÀerefpeS ~ [3]
[vesleepeer keÀe ®eMcee ö mJe³eb He´keÀeMe]
Question 7
follow :
``yeæ[s Yeesues nQ DeeHe mejkeÀej ! Dejs ceeefuekeÀ, ªHe-jbie yeoue osves mes lees megvee nw Deeoceer lekeÀ yeoue peeles nQ ~ efHeÀj
³es lees efme³eej nw ~''
He´Mve ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀewve, efkeÀmemes keÌ³eeW keÀn jne nw ? [2]
ii) yetæ{s efme³eej ves Yesefæ[³es keÀe ªHe efkeÀme He´keÀej yeouee ? [2]
iii) ³en kewÀmeer keÀneveer nw, yet{æ s efme³eej ves efkeÀve leerve yeeleeW keÀe K³eeue jKeves kesÀ efueS keÀne ? keÌ³eeW keÀne ? [3]
iv) efme³eejeW keÀes efkeÀve-efkeÀve jbieeW ceW jbiee ? Jes efkeÀmekesÀ He´leerkeÀ Les ? Fme keÀneveer mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee
efceueleer nw ? [3]
[Yes[
æ W Deewj Yeseæ[f S ö nefjMebkeÀj HejmeeF&]
meeefnl³e meeiejöHeod³e Yeeie

Question 8
follow :
efvecveefueefKele HeÐeebMe keÀes Heef{æ S Deewj GmekesÀ veer®es He´MveeW kesÀ GÊej efnvoer ceW efueefKeS ~
``cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve kesÀ, meBJej kesÀ
364 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi

ojJeepes-efKeæ[efkeÀ³eeB Kegueves ueieer ieueer-ieueer,
Heengve p³eeW Dee³es neW, ieeBJe ceW Menj kesÀ !
cesIe DeeS yeæ[s yeve-þve kesÀ, meBJej kesÀ !''
He´Mve ë i) cesIe keÀneB DeeS ngS nQ ? keÀefJe keÀes cesIe osKekeÀj keÌ³ee He´leerle nes jne nw ? [2]
ii) `ye³eej' Meyo mes DeeHe keÌ³ee mecePeles nQ ? keÀefJe FmekesÀ yeejs ceW keÌ³ee yeleevee ®eenlee nw ? [2]
iii) ojJeepes-efKeæ[efkeÀ³eeB keÌ³eeW Kegueves ueieer nQ ? efkeÀmekeÀe mJeeiele keÀneB Hej efkeÀme He´keÀej efkeÀ³ee peeves ueiee
nw ? keÀefJe kesÀ YeeJe mHe<ì keÀerefpe³es ~ [3]
iv) keÀefJelee keÀe kesÀvêer³e YeeJe efueefKe³es ~ [3]
[cesIe DeeS ö meJexMJej o³eeue mekeÌmesvee]
Question 9
follow :
`ìeg© ieesefJebo oesT Keæ[s keÀekesÀ ueeiet Hee³eB ~''
yeefuenejer ieg© DeeHevees efpeve ieesefJebo efo³eew yelee³e ~~
peye ceQ Lee leye nefj veneR, Deye nefj nQ ceQ veeefnb ~
He´sce ieueer Deefle meeBkeÀjer, leeces oes ve meceeefnb ~~
He´Mve ë i) keÀefJe efkeÀmekesÀ yeejs ceW keÌ³ee mees®e jns nQ ? [2]
ii) keÀefJe efkeÀmekesÀ THej v³eesíeJej (meceHe&Ce) nes peevee ®eenles nQ leLee keÌ³eeW ? [2]
iii) F&MJej keÀe Jeeme keÀneB veneR neslee nw ? keÀefJe nceW keÌ³ee l³eeieves keÀer HeśjCee os jnW nQ ? keÀefJe keÀe mebef#eHle
Heefj®e³e osles ngS yeleeFS ~ [3]
iv) `meeBkeÀjer Meyo keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? Heśce ieueer mes keÀefJe keÀe keÌ³ee leelHe³e& nw ? GmeceW keÀewve oes
SkeÀ meeLe veneR jn mekeÀles nQ mecePeeFS ~ [3]
[meeKeer ö keÀyeerj oeme]
Question 10
follow :
jntBieer cejves keÀes lew³eej ~
keÀYeer Yeer Gme Jesoer Hej osJe
ve nesves otBieer Del³ee®eej ~~
ve nesves otib eer Del³ee®eej
®euees, ceQ neW peeTB yeefueoeve
ceele= cebefoj mes ngF& HegkeÀej,
ICSE IX & X 365
Hindi Robomate+
He´Mve ë i) `ceele= cebeof j' mes keÌ³ee leelHe³e& nw ? JeneB mes keÀJeef³e$eer keÀes keÌ³ee HegkeÀej megveeF& os jner nw ? [2]
ii) keÀJeef³e$eer DeHeveer ceele=Yetefce keÀer j#ee kesÀ efueS keÌ³ee keÀjves keÀes lew³eej nw Deewj keÌ³eeW ? [2]
iii) cebeof j lekeÀ Heng®eves kesÀ ceeie& ceW keÀJeef³e$eer keÀes efkeÀve-efkeÀve keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw ? [3]
iv) He´mlegle HeÐeebMe ceW keÀJeef³e$eer keÀer efkeÀme YeeJevee keÀes oMee&³ee ie³ee nw ? Jen Fme keÀefJelee kesÀ
ceeO³ece mes HeeþkeÀeW keÀes keÌ³ee mevosMe osvee ®eenleer nQ ? [3]
[ceele= cebeof j keÀer Deesj ö megYeêe kegÀceejer ®eewneve]
ve³ee jemlee (meg<ecee Deie´Jeeue)
Question 11
follow :
efvecveefueefKele DeJelejCe keÀes Heef{æ S Deewj GmekesÀ veer®es efueKes He´MveeW kesÀ GÊej efnvoer ceW efueefKeS ~
``ceeB keÀes ueiee, Mee³eo Deefcele meefjlee kesÀ efjMles keÀes lew³eej veneR nw ~ FmeefueS Jen yeesueer'', ``yesì,s J³eJenej
keÀe lees efkeÀmeer keÀe Yeer Helee veneR nw ~ FmeefueS Jen yeesueer'', ``yesì,s J³eJenej keÀe lees efkeÀmeer keÀe Yeer Helee veneR nw ~
ve meefjlee kesÀ yeejs ceW ner kegÀí keÀne pee mekeÀlee nw Deewj ve ner ceervet kesÀ yeejs ceW J³eJenej keÀe lees meeLe jnves Hej ner Helee
®euelee nw ~''
He´Mve ë i) ceeB keÀes kewÀmes Helee ®euelee nw efkeÀ Deefcele meefjlee ? [2]
ii) Deefcele kesÀ efHelee cee³eejece peer meefjlee kesÀ efjMles keÀes keÌ³eeW veneR mJeerkeÀej keÀjvee ®eenles nQ ? [2]
iii) Deefcele Deewj meefjlee keÀe efjMlee le³e nesves kesÀ efueS cee@b efkeÀmekeÀes Deewj keÌ³eeW GkeÀmeeleer nw ? ceeB keÀer Ssmeer OeejCee
mes GvekesÀ mJeYeeJe kesÀ yeejs ceW keÌ³ee Helee ®euelee nw ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~ [3]
iv) Meeoer kesÀ efJe<e³e ceW meceepe keÀer keÌ³ee HejcHeje nw ? DeeHe Fmemes keÀneB lekeÀ mencele nQ ? mHe<ì keÀeer pf e³es ~ [3]
Question 12
follow :
``ceervet ves Deefcele kesÀ keÀcejs ceW He´JesMe efkeÀ³ee, lees osKee efkeÀ Deefcele DeHeves Heuebie Hej uesìe ngDee nw ~ ceervet keÀes
osKekeÀj GvneWves Gmes He´sceHetJe&keÀ yewþe³ee ~ Gmes osKekeÀj Deefcele kesÀ cegjPee³es ®esnjs Hej Yeer KegMeer keÀer uenj oewæ[
ieF& ~''
He´Mve ë i) ceervet Deefcele keÀes osKeves keÀneB ieF& Leer ? peeles mece³e Jen ceve ceW keÌ³ee mees®e jner Leer ? [2]
ii) keÀcejs ceW He´JesMe keÀjles ner Gmeves keÌ³ee osKee ? Deefcele keÀer ceeB ves ceervet mes keÌ³ee Hetíe ? Gmeves keÌ³ee GÊej efo³ee ? [2]
iii) ceervet kesÀ JekeÀeuele Heeme keÀjves Hej Deefcele keÀer ceeB keÀes efJeMes<e KegMeer keÌ³eeW nes jner Leer ? keÌ³ee
GvnW DeHeveer ieueleer keÀe Denmeeme nes ie³ee Lee ? leke&ÀHetCe& GÊej oerefpe³es ~ [3]
iv) ceervet kesÀ Ëo³e ceW ye®eHeve mes ner efkeÀmekesÀ Heélf e o³ee keÀer YeeJevee Leer ? Jen GvekeÀer efkeÀme He´keÀej mene³elee keÀjves
keÀe efveM®e³e keÀj jner nQ ? [3]
366 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
Question 13
follow :
Deefcele keÀe veece megveles ner ojJeep]es keÀer Deesj Heerþ efkeÀS yewþer ceervet ves ceg[æ keÀj osKee lees Jen DeeM®e³e&®eefkeÀle
jn ieF& ~ ceervet peye Yeer Deefcele keÀes osKeleer, GmekesÀ ceve ceW Depeerye meer Ie=Cee GlHevve nes peeleer ~ Deefcele Je GmekesÀ
meYeer efce$e JeneB Dee ®egkesÀ Les Hejvleg ceervet DeYeer Yeer mees®e ceW [tyeer ngF& Leer ~
He´Mve ë i) ceervet Fme mece³e keÀneB Leer ? JeneB Deefcele mes GmekeÀer kewÀmes cegueekeÀele nes ieF& ? [2]
ii) ceervet Deewj Deefcele kesÀ yeer®e keÌ³ee mecyevOe Lee ? Jen Gmemes Ie=Cee keÌ³eeW keÀjleer Leer ? [2]
iii) Gmes JeneB efkeÀme me®®eeF& keÀe Helee ®euee ? Gve yeeleeW keÀe Gme Hej keÌ³ee HeÝeeJe Heæ[e ? [3]
iv) ``ceervet HeefjeqmLeefle³eeW mes nej ceeveves Jeeueer keÀeFs & meeOeejCe veejer veneR Leer''ö mHe<ì keÀerepf eS efkeÀ Gmeves DeHeves
peerJeve keÀes kewÀmes veF& efoMee oer ? [3]
SkeÀebkeÀer meb®e³e
Question 14
follow :
`ònspe osvee lees otj, yeejele keÀer Keeeflej Yeer þerkeÀ mes veneR keÀer ieF& ~ cesjs veece Hej pees Oeyyee ueiee, cesjer Meeve
ceW pees þsme Heng®B eer, Yejer efyejeojer ceW pees nBmeer ngF,& Gme keÀjejer ®eesì keÀe IeeJe Deepe Yeer nje nw ~ peeDees, keÀn osvee
DeHeveer ceeB mes efkeÀ Deiej yesìer keÀes efJeoe keÀjevee ®eenleer nw lees Henues Gme IeeJe kesÀ efueS cejnce Yespes ~''
He´Mve ë i) He´mlegle keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀmemes keÀne ? mevoYe& meefnle GÊej efueefKeS ~ [2]
ii) `cejnce' keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? ³eneB cejnce mes keÌ³ee leelHe³e& nw ? mHe<ì keÀerefpeS ~ [2]
iii) JekeÌlee kesÀ ®eefj$e keÀer efJeMes<eleeSB efueefKeS ~ [3]
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer ceW efkeÀme mecem³ee keÀes Gþe³ee ie³ee nw ? Gme mecem³ee keÀes otj keÀjves kesÀ efueS keÌ³ee-keÌ³ee keÀoce
GþeS pee jns nQ ? DeHeves efJe®eej oerefpeS ~ [3]
[yent keÀer efJeoe ö efJeveeso jmleesieer]
Question 15
follow :
`HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB' ö ³en nceejs peerJeve keÀe cetueceb$e nw ~ pees leerj lejkeÀMe mes efvekeÀuekeÀj keÀceeve
mes ítì ie³ee, Gmes yeer®e ceW ueewìe³ee veneR pee mekeÀlee cesjer Heélf e%ee keÀefþveeF& mes Hetjer nesieer, ³en ceQ peevelee ntB Deewj Fme
yeele keÀer neue kesÀ ³eg× ceW Hege<q ì Yeer nes ®egkeÀer nw efkeÀ neæ[e peeefle Jeerjlee ceW nce ueesieeW mes efkeÀmeer He´keÀej nerve veneR nw ~''
He´Mve ë i) GHejeskeÌle keÀLeve kesÀ JekeÌlee Deewj Þeeslee keÀe mebe#f eHle Heefj®e³e oerepf eS ~ [2]
ii) JekeÌlee ves keÌ³ee Heélf e%ee ueer Leer ? keÀejCe meefnle efueefKeS ~ [2]
iii) neæ[e JebMe kesÀ jepee keÀevw e Les ? neæ[e ueesieeW keÀer keÌ³ee efJeMes<eleeSB LeeR ? Gve Hej He´keÀeMe [eefueS ~ [3]
ICSE IX & X 367
Hindi Robomate+
iv) `HeéCe peeSB Hej Je®eve ve peeSB'ö Fme keÀneJele keÀe keÌ³ee DeLe& nw ? SkeÀekb eÀer kesÀ mevoYe& ceW mecePeeFS ~ [3]
[ceele=Yetefce keÀe ceeve ö nefjke=À<Ce `Heśceer']
Question 16
Read the extract given below and answer in Hindi the questions that follow :
``cesjer DeekeÀeB#ee nw efkeÀ meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueW-HetÀueW, peerJeve keÀer megKeo, Meerleue Jee³eg kesÀ mHeMe& mes
PetceW Deewj mejmejeSB ~ efJeìHe mes Deueie nesves Jeeueer [eueer keÀer keÀuHevee ner cegPes efmenje osleer nw ~''
He´Mve ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀewve, efkeÀmemes efkeÀme meboYe& ceW keÀn jne nw ? [2]
ii) meye [eefue³eeB meeLe-meeLe HeÀueves-HetÀueves mes keÌ³ee DeeMe³e nw ? `[eefue³eeB' Meyo efkeÀmekesÀ efueS He´³egkeÌle
ngDee nw ? [2]
iii) efkeÀmekeÀer DeekeÀeb#ee nw efkeÀ meye KegMeneue jnW Deewj keÌ³eeW ? Fme SkeÀebkeÀer mes DeeHekeÀes keÌ³ee efMe#ee
efceueleer nw ? [3]
iv) He´mlegle keÀLeve mes JekeÌlee keÀer efkeÀme ®eeefjef$ekeÀ efJeMes<elee keÀe Helee ®euelee nw ? DeHeves efJe®eej Yeer
He´mlegle keÀerefpe³es ~ [3]
[metKeer [eueer ö GHesvê veeLe `DeMkeÀ']

368 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
cee@[ue He´Mve - He$e

cee@[ue He´Mve - He$e - 1
Answer to this Paper must be written on the paper provided separately.

You will not be allowed to write during the first 15 minutes.
This time is to be spent in reading the question paper.
The time given at the head of this Paper is the time allowed for writing the answers.
This paper comprises of two sections; Section A and Section B.

Attempt all the questions from section A.
Attempt four questions from Section B, answering at least one question each from
the two books you have studied and any two other questions.
The intended marks for questions or parts of questions are given in brackets [ ].
Section - A (40 Marks)

(Attempt all questions)
Question 1
Write a short composition in Hindi of approximately 250 words on any
one of the following topics :
efvecveefueefKele efJe<e³eeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³e Hej efnvoer ceW ueieYeie 250 MeyoeW ceW mebe#f eHle uesKe efueefKeS ~ [15]
i) `HejesHekeÀej keÀer YeeJevee ueeskeÀ-keÀu³eeCe ceW HetCe& nesleer nw ~' nceW Yeer HejesHekeÀej mes Yeje peerJeve ner peervee ®eeefnS ~
efJe<e³e keÀes mHe<ì keÀjles ngS DeHeves efJe®eej efueefKeS ~
ii) ``DeepekeÀue osMe ceW DeeJeemeer³e efJeÐeeue³eeW (Boarding Schools) keÀer yeeæ{ meer Dee ieF& nw ~DeeJeemeer³e
efJeÐeeue³eeW keÀer íe$eeW kesÀ peerJeve ceW keÌ³ee GHe³eeseif elee nes mekeÀleer nw ?'õ Fme He´keÀej kesÀ efJeÐeeue³eeW keÀer De®íeF³eeW
SJeb yegjeF³eeW kesÀ yeejs ceW yeleeles ngS Jele&ceeve ceW FvekeÀer DeeJeM³ekeÀlee Hej DeHeves efJe®eej efueefKe³es ~
iii) meb³egkeÌle HeefjJeej kesÀ efkeÀmeer Ssmes GlmeJe kesÀ Deevevo keÀe efJemleej mes JeCe&ve keÀerefpeS peneB DeeHekesÀ HeefjJej kesÀ ye®®es-
yegpegie& meYeer GHeeqmLele Les ~
iv) SkeÀ Ssmeer ceeweuf ekeÀ keÀneveer efueefKeS efpemekesÀ Devle ceW ³en JeekeÌ³e efueKee ie³ee nesö `Devleleë ceQ DeHeveer ³eespevee ceW
meHeÀue nes mekeÀe/nes mekeÀer ~'
v) He´mlegle ef®e$e keÀes O³eeve mes osefKeS Deewj ef®e$e keÀes DeeOeej yeveekeÀj GmekeÀe Heefj®e³e osles ngS keÀesF& uesKe, keÀneveer
DeLeJee Ieìvee efueefKe³es efpemekeÀe meerOee Je mHe<ì mecyevOe ef®e$e mes nesvee ®eeefnS ~
ICSE IX & X 369

Hindi Robomate+
Question 2
Write a letter in Hindi in approximately 120 words on any one of the
topics given below :
efvecveefueefKele ceW mes efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³e Hej efnvoer ceW ueieYeie 120 MeyoeW ceW He$e efueefKeS ~ [7]
i) DeeHe DeHeves efJeÐeeue³e kesÀ `meHeÀeF& DeefYe³eeve oue’ kesÀ veslee nQ ~ SkeÀ ³eespevee kesÀ Devleie&le DeeHe íe$eeW kesÀ SkeÀ oue
keÀes efkeÀmeer FueekesÀ ceW meHeÀeF& kesÀ Heélf e peeie©keÀ keÀjves nsleg ues peevee ®eenles nQ ~ DeHeves efJeÐeeue³e kesÀ HeÓeevee®ee³e&/
HeÓeevee®ee³e& peer keÀes FmekesÀ efueS mJeerke=Àefle nsleg He$e efueefKeS ~
ii) efHeíues cenerves kegÀí He´³eemeeW odJeeje DeeHekesÀ efJeod³eeue³e kesÀ íe$eeW ves kegÀí OevejeefMe SkeÀef$ele keÀjkesÀ cetkeÀ yeefOej
efJeod³eeue³e kesÀ efJeo³eeefLe³eeW keÀer mene³elee keÀer Leer ~ FmekeÀe JeCe&ve keÀjles ngS DeHeves efce$e keÀes SkeÀ He$e efueefKe³es Deewj
yeleeF³es efkeÀ nceW meceepe kesÀ efJekeÀueebie ueesieeW kesÀ Heélf e kewÀmee J³eJenej jKevee ®eeefnS ~ Je GvekeÀer men³elee kesÀ efueS
efkeÀme He´keÀej kesÀ He´³eeme keÀjves ®eeefnS ~
Question 3
Read the passage given below and answer in Hindi the questions that
follow, using your own words as far as possible :
efvecveefueefKele ieod³eebMe keÀes O³eeve mes Heef{æ S leLee GmekesÀ veer®es efueKes ieS He´MveeW kesÀ GÊej efnvoer ceW efueefKeS ~ GÊej
³eLeemebYeJe DeeHekesÀ DeHeves MeyoeW ceW nesves ®eeefnS ~ [10]
met³e& Demle nes jne Lee ~ He#eer ®en®eneles ngS DeHeves veer[æ keÀer Deesj pee jns Les ~ ieeBJe keÀer kegÀí eqm$e³eeB DeHeves
Ieæ[s ueskeÀj kegÀS B Hej pee Heng®B eer ~ Heeveer YejkeÀj kegÀí efm$e³eeW lees DeHeves IejeW keÀes ueewì ieF&, Hejbleg ®eej efm$e³eeB kegÀSB keÀer
HekeÌkeÀer peien Hej ner yewþkeÀj DeeHeme ceW yeele®eerle keÀjves ueieer ~ lejn-lejn keÀer yeele®eerle keÀjles-keÀjles yeele yesìer Hej pee
Heng®B eer ~ GveceW mes SkeÀ keÀer Gce´ meyemes yeæ[er ueie jner Leer ~ Jen keÀnves ueieerö ``YeieJeeve meyekeÀes cesjs pewmee ner yesìe
os ~ Jen ueeKeeW ceW SkeÀ nw ~ GmekeÀe kebÀþ yengle ceOegj nw ~ GmekesÀ ieerle keÀes megvekeÀj keÀes³eue Deewj cewvee Yeer ®egHe nes
peeleer nQ ~ me®e ceW cesje yesìe lees Deveceesue nerje nw ~''
GmekeÀer yeele megvekeÀj otmejer DeHeves yesìs keÀer He´Mebmee keÀjles ngS yeesueerö``yenve ceQ lees mecePeleer ntB efkeÀ cesjs yesìs
keÀer yejeyejer keÀesF& veneR keÀj mekeÀlee ~ Jen yengle ner MeefkeÌleMeeueer Deewj yeneogj nw ~ Jen yeæ[s-yeæ[s HenueJeeveeW keÀes
Yeer Heíeæ[ oslee nw ~ Jen DeeOegevf ekeÀ ³egie keÀe Yeerce nw ~ ceQ lees YeieJeeve mes keÀnleer nt efkeÀ Jen cesjs pewmee yesìe meyekeÀes
os ~''
370 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
oesveeW eqm$e³eeW keÀer yeele megvekeÀj leermejer Yeuee keÌ³eeW ®egHe jnleer ? Jen Yeer DeHeves keÀes jeskeÀ ve mekeÀer ~ Jen yeesue
Gþerö ``cesje yesìe mee#eeled ye=nmHeefle keÀe DeJeleej nw ~ Jen pees kegÀí Heæ{lee nw, SkeÀoce ³eeo keÀj ueslee nw ~ Ssmee
ueielee nw yenve, ceeveeW GmekesÀ kebÀþ ceW mejmJeleer keÀe Jeeme nes ~''
leerveeW keÀer yeele megvekeÀj ®eewLeer m$eer ®egHe®eeHe yewþer jner ~ GmekeÀe Yeer SkeÀ yesìe Lee, Hejbleg Gmeves DeHeves yesìs kesÀ
yeejs ceW kegÀí veneR keÀne ~
peye Henueer m$eer ves Gmes ìeskeÀles ngS Hetíe efkeÀ GmekesÀ yesìs ceW keÌ³ee iegCe nQ, leye ®eewLeer m$eer ves menpe YeeJe mes
keÀneö ``cesje yesìe vee iebOeJe&-mee iee³ekeÀ nQ, ve Yeerce-mee yeueJeeve Deewj ve ner ye=nmHeefle-mee yege× f ceeve ~'' ³en keÀn
keÀj Jen Meeble yewþ ieF& ~ kegÀí osj yeeo peye Jes Ieæ[s efmej Hej jKekeÀj ueewìves ueieer, leYeer efkeÀmeer kesÀ ieerle keÀe ceOegj mJej
megveeF& Heæ[e ieerle megvekeÀj meYeer efm$e³eeB efþþkeÀ ieF& ~ Henueer m$eer MeerIe´ ner yeesue Gþerö ``cesje nerje iee jne nw ~ legce
ueesieeW ves megvee, GmekeÀe kebÀþ efkeÀlevee ceOegj nw ~ leerveeW efm$e³eeB yeæ[s O³eeve mes Gmes osKeves ueieer ~ Jen ieerle ieelee ngDee
Gmeer jemles mes efvekeÀue ie³ee ~ Gmeves DeHeveer ceeB keÀer lejHeÀ O³eeve veneR efo³ee ~
Leesæ[er osj yeeo otmejer keÀe yesìe efoKeeF& efo³ee ~ otmejer m$eer ves yeæ[s ieJe& mes keÀne, `òsKees cesje yeueJeeve yesìe
Dee jne nw ~ Jen yeelesb keÀj ner jner Leer efkeÀ GmekeÀe yesìe Yeer GmekeÀer Deesj O³eeve efoS yeiewj efvekeÀue ie³ee ~''
leYeer leermejer m$eer keÀe yesìe GOej mes mebmke=Àle kesÀ MueeskeÀeW keÀe Heeþ keÀjlee ngDee efvekeÀuee ~ leermejer ves yeæ[s
ieodieod mJej ceW keÀne `òsKees, cesjs yesìs kesÀ kebÀþ ceW mejmJeleer keÀe Jeeme nw ~ Jen Yeer ceeB keÀer Deesj osKes efyevee Deeies yeæ{
ie³ee ~
Jen DeYeer Lees[æ er otj ie³ee nesiee efkeÀ ®eewLeer m$eer keÀe yesìe Yeer De®eevekeÀ GOej mes Dee efvekeÀuee ~ Jen osKeves ceW
yengle meerOee-meeoe Deewj mejue He´ke=Àefle keÀe ueie jne Lee ~ Gmes osKekeÀj ®eewLeer m$eer ves keÀne, ``yenve, ³ener cesje yesìe
nw ~'' leYeer GmekeÀe yesìe Heeme Dee Heng®B ee ~ DeHeveer ceeB keÀes osKekeÀj ©keÀ ie³ee Deewj yeesuee, ``ceeB ueeDees ceW legcneje
Ieæ[e Heng®B ee otB ~ ceeB ves cevee efkeÀ³ee, eqHeÀj Yeer Gmeves ceeB kesÀ efmej mes Heeveer keÀe Ieæ[e GleejkeÀj DeHeves efmej Hej jKe efue³ee
Deewj Iej keÀer Deesj ®eue Heæ[e ~
leerveeW efm$e³eeB yeæ[s ner DeeM®e³e& mes osKeleer jner ~ SkeÀ Je=× ceefnuee yengle osj mes GvekeÀer yeeleW megve jner Leer ~ Jen
GvekesÀ Heeme DeekeÀj yeesueer, `òsKeleer keÌ³ee nes ? ³ener me®®ee nerje nw ~''
He´Mveë i) Henueer leLee otmejer m$eer ves DeHeves-DeHeves yesìs kesÀ efJe<e³e ceW keÌ³ee keÀne ?
ii ) leermejer m$eer ves DeHeves yesìs keÀes `ye=nmHeefle keÀe DeJeleej' keÌ³eeW keÀne?
iii ) Henueer m$eer Üeje Hetís peeves Hej ®eewLeer m$eer ves keÌ³ee keÀne ?
iv) ®eewLeer m$eer kesÀ yesìs ves DeHeveer ceeB kesÀ meeLe kewÀmee J³eJenej efkeÀ³ee, ³en osKekeÀj leerveeW efm$e³eeW keÀes kewÀmee ueiee ?
v) ye®®eeW keÀes DeHeves ceelee-efHelee kesÀ meeLe kewÀmee J³eJenej keÀjvee ®eeefnS ? mecePeeFS ~
Question 4
Answer the following according to the instructions given :
efvecveefueefKele He´MveeW kesÀ Gllej efveoxMeevegmeej efueefKeS ~
i) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes oes MeyoeW kesÀ efJeueesce efueefKeS ~ [1]
(a) keÀerefle& (b) efvece&ue (c) efJepe³e (d) efveoex<e
ii) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ Meyo kesÀ oes He³ee&³eJee®eer efueefKeS ~ [1]
(a) OeveJeeve (b) efkeÀveeje (c) otO e
iii) efvecveefueefKele MeyoeW mes efJeMes<eCe yeveeFS ~ [1]
(a) DeHes#ee (b) iegCe
iv) efvecveefueefKele MeyoeW ceW mes efkeÀvnerb oes MeyoeW keÀes Meg× ªHe keÀerefpe³es ~ [1]
(a) Heó<e&veer (b) ue®íceer (c) DeHejere®f ele
ICSE IX & X 371
Hindi Robomate+
v) efvecveefueefKele cegneJejes ceW mes efkeÀmeer SkeÀ keÀer mene³elee mes JeekeÌ³e yeveeFS ~ [1]
(a) Deemeceeve mes yeeleW keÀjvee (b) Gæ[leer ef®eef[ æ ³ee Hen®eevevee
vi) keÀes<þkeÀ ceW efoS ieS efveoxMeevegmeej JeekeÌ³eeW ceW HeefjJele&ve keÀerepf e³es~ [3]
(a) ceesnve Deesj jcesMe me®®es efce$e Les ~ (èfce$elee' Meyo keÀe He´³eesie keÀerefpeS ~)
(b) cegPemes keÀesF& Yeer yeele keÀnves ceW mebkeÀes®e ve keÀjW ~
(jsKeebefkeÀle kesÀ efueS SkeÀ Meyo keÀe He´³eesie keÀjles ngS JeekeÌ³e keÀes Hegveë efueefKeS ~)
(c) efMe#ekeÀ ves DeHeves efMe<³e keÀes DeeosMe efo³ee ~ (Je®eve yeoefueS ~)
Section - B (40 Marks)

Attempt four questions from this Section.
You must answer at least one question from each of the two books you
have studied and any two other questions.
meeefnl³e meeiej ö mebef#eHle keÀneefve³eeB

Question 5
follow :
Deeevevoer keÀer l³eewjer ®eæ{ ieF& ~ PegPB eueenì kesÀ ceejs yeove ceW pJeeuee-meer onkeÀ Gþer ~ yeesueer, `èfpemeves legcemes ³en
Deeie ueieeF& nw, Gmes HeeT lees cegnB keÌ³eeWs Pegueme otB ~''
He´Mve ë i) Deevevoer keÀer l³eewjer ®eæ{ ieF& Leer ? Jen efkeÀmekeÀe Fblepeej keÀj jner Leer ? [2]
ii) ÞeerkebÀþ efmebn ves Deevevoer mes keÌ³ee peevevee ®eene ? [2]
iii) Fmemes Henues ueeueefyenejer Deewj yesveerceeOeJe efmebn Þeer kebÀþ efmebn mes keÌ³ee keÀn ®egkesÀ Les ? [3]
iv) Deevevoer mes Ieìvee keÀe neue peevekeÀj ÞeerkebÀþ efmebn keÀes kewÀmee ueiee ? GvneWves DeHeves efHelee mes keÌ³ee keÀne? [3]
[ `yeæ[s Iej keÀer yesìer' ö Hećs e®ebo ]
Question 6
follow :
``jele keÀes yeæ[s peesj keÀe PekeÌkeÀ[ ®euee ~ meske´sÀìsejf ³eì kesÀ uee@ve ceW peecegve keÀe Hesæ[ efieje ~ megyen keÀes peye ceeueer ves
osKee, lees Gmes Helee ®euee efkeÀ Hesæ[ kesÀ veer®es SkeÀ Deeoceer oyee Heæ[e nw ~''
He´Mve ë i) ceeueer ves ³en osKekeÀj keÌ³ee efkeÀ³ee Deewj keÌ³eeW ? [2]
ii) Henues, otmejs Deewj leermejs keÌueke&À ves keÌ³ee keÀne ? keÌ³ee leermejs keÌueke&À keÀes Gme oyes ngS Deeoceer mes menevegYetelf e Leer? [2]
iii) ceeueer ves keÌ³ee megPeeJe efo³ee ? ceesìs ®eHejemeer keÀer yeele megvekeÀj ceeueer keÌ³ee yeesuee ? [3]
iv) keÀneveer kesÀ Devle ceW keÌ³ee ngDee Lee ? osj mes efceueves Jeeuee v³ee³e cenlJenerve neslee nw kewÀmes ? [3]
[`peecegve keÀe Hesæ[ ö ke=À<Ce ®eboj ]
372 ICSE IX & X

Robomate+ Hindi
Question 7
follow :
``Hej, meye efove nesle ve SkeÀ meceeve' DekeÀmceeled efove eqHeÀjs Deewj mesþ keÀes iejeryeer keÀe cegBn osKevee Heæ[e ~ meYeer-
meeefLe³eeW ves Yeer cegnB HesÀj efue³ee Deewj veewyele ³eneB lekeÀ Dee ieF& efkeÀ mesþ Je mesþeveer YetKes cejves ueies ~''
He´Mve ë i) DekeÀmceeled yegje mece³e efkeÀmekeÀe Dee ie³ee Lee leLee yegje mece³e Deeves mes Henues GmekeÀer oMee kewÀmeer Leer ? [2]
ii) DeHevee yegje mece³e otj keÀjves kesÀ efueS mesþ ves keÌ³ee GHee³e mees®ee ? Fme mece³e kesÀ efueS GvnW efkeÀmekesÀ Heeme peevee Heæ[e ? [2]
iii) mesþ ves ceeie& ceW keÀewve-mee cene³e%e efkeÀ³ee Lee ? keÌ³ee Jen JeemleJe ceW cene³e%e Lee ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~ [3]
iv) keÀneveer keÀe GÎsM³e efueefKe³es ~ [3]
[cene³e%e keÀe HegjmkeÀej ö ³eMeHeeue ]
meeefnl³e meeiejöHeod³e Yeeie
Question 8
follow :
`ùeeþer ceW iegCe yengle nw, meoe jefKe³es mebie ~
ienefj, veoer, veejer peneB, JeneB ye®eeJew Debie ~~
JeneB ye®eeJes Debie, PeHeefì kegÀlee keÀnw ceejs ~
ogMceve oeJeeieerj, nesieB efleventB keÀes Peejw ~
keÀn efieefjOej keÀefJeje³e' megveeW nes Oetj kesÀ Heeþer ~~
meye nefLe³eej ve íeBeæ[f , neLe cenB ueerpes ueeþer ~~''
He´Mve ë i) Fme kegÀb [ueer ceW efkeÀmekeÀer GHe³eeseif elee yeleeF& ieF& nw ? keÀeJf e ves efkeÀme mece³e ceveg<³e keÀes ueeþer jKeves keÀe HejeceMe& efo³ee nw ? [2]
ii) ueeþer nceejs Mejerj keÀer megj#ee efkeÀme He´keÀej keÀjleer nw ? [2]
iii) ueeþer efkeÀve leerveeW mes efveHeìves ceW mene³ekeÀ nesleer nw Deewj efkeÀme He´keÀej ? [3]
iv) keÀefJe meye nefLe³eej íesæ[keÀj ueeþer uesves keÀer yeele keÌ³eeW keÀj jns nQ ? DeHeves efJe®eej J³ekeÌle keÀjles
ngS kegbÀ[efue³eeB uesKeve keÀe GÎsM³e mHe<ì keÀerefpe³es ~ [3]
[ kegÀb [efue³eeB ö efieefjOej keÀefJeje³e ]
Question 9
follow :
®eeì jns petþer Helleue Jes keÀYeer meæ[keÀ Hej Keæ[s ngS,
He´Mve ë i) Henueer oes HebefkeÌle³eeW ceW keÀefJe ves keÌ³ee ¢M³e He´mlegle efkeÀ³ee nw? [2]
ii) Fme YeeJegkeÀ ¢M³e mes nceejs Ëo³e ceW keÌ³ee YeeJe GlHevve nesles nQ ? [2]
ICSE IX & X 373
Hindi Robomate+
iii) keÌ³ee efYe#egkeÀeW keÀer ceoo keÀjvee ceeveJeer³e Oece& veneR nw ? ³eneB DeefYecev³eg keÀe GoenjCe keÀeJf e ves keÌ³eeW efo³ee nw ? [3]
iv) He´mlegle keÀefJelee keÀe kesÀvêer³e YeeJe efueefKeS ~ [3]
[efYe#egkeÀ ö met³e&keÀevle ef$eHeeþer èfvejeuee']
Question 10
follow :
cewb HetCe&lee keÀer Keespe cebs
jesæ[e DeìkeÀlee ner jne
Hej nes efvejeMee keÌ³eebs cegPes ?
peerJeve Fmeer keÀe veece nw ~
He´Mve ë i) keÀefJe ves ceveg<³e kesÀ peerJeve kesÀ yeejs ceW keÀne nw leLee keÌ³eeW ? [2]
ii) keÀefJe kesÀ Devegmeej peerJeve keÀe cenÊJe efkeÀmeceW nw ? mHe<ì keÀerepf e³es ~ [2]
iii) peerJeve ceW megKe-ogKe Deewj DeeMee-efvejeMee kesÀ Heélf e nceeje keÌ³ee ¢eq<ìkeÀesCe nesvee ®eeefnS ? DeHeves ogKeeW
Deewj efvejeMee kesÀ efueS nceW efkeÀmekeÀes oes<e osvee Gef®ele veneR nw leLee keÌ³eeW ? mecePeekeÀj efueefKe³es ~ [3]
iv) He´mlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves HeeþkeÀeW keÀes keÌ³ee mevosMe efo³ee nw ? [3]
[®euevee nceeje keÀece nw ö efMeJecebieue efmebn `megceve']
ve³ee jemlee (meg<ecee Deie´Jeeue)

Question 11
follow :
``Deefcele cespe Hej yewþe Keevee Keeves ueiee ~ ceeB Yeer GmekesÀ Heeme yewþ ieF& ~ yewþw-yewþs Jen ve peeves efkeÀve
efJe®eejeW ceW Kees ieF& Deewj SkeÀìkeÀ Deefcele keÀer Deesj ner osKeleer jner ~''
He´Mve ë i) ceeB Deefcele keÀer lejHeÀ osKeles ngS keÌ³ee mees®e jner Leer ? [2]
ii) oerHekeÀ keÀewve nw ? GvnW efkeÀme yeele keÀe keÀe[& efceuee ? [2]
iii) ceOeg kesÀ yeejs ceW ceeB ves Deefcele mes keÌ³ee keÀne ? [3]
iv) ceeB keÀes Iej ceW yent keÀer keÀceer keÌ³eeW DeKejleer Leer ? [3]
Question 12
follow :
`òtmejs ner #eCe ceervet GmekesÀ meeceves Dee ieF& Deewj KegMeer mes GmekesÀ neLe ®etce efue³es ~ Dejs ceervet Deepe lees yengle
He´mevve efoKeeF& os jner nes ~ keÌ³ee yeele nw ? veerefuecee ves Hetíe ~''
374 ICSE IX & X
Robomate+ Hindi
He´Mve ë i) ceervet keÀewve nw? GmekeÀer He´mevvelee keÀe keÀejCe keÌ³ee nw ? [2]
ii) `GmekesÀ meJe&veece keÀe He´³eesie efueS efkeÀ³ee ie³ee nw ? GmekeÀe mebe#f eHle Heefj®e³e oerepf e³es ~ [2]
iii) ceervet kesÀ ®esnjs Hej efkeÀme yeele keÀes mees®ekeÀj Goemeer íe peeleer nw ? ceervet keÀer Goemeer keÀye Deewj efkeÀme
He´keÀej otj nesleer nw ? mecePekeÀj efueefKe³es ~ [3]
iv) He´mlegle GHev³eeme keÀe GÎsM³e mHe<ì keÀerefpe³es ~ [3]
Question 13
follow :
``Hejvleg legce ³es lees mees®ees efkeÀ DeepekeÀue Meeoer kesÀ yeeo ner oeJele oer peeleer nw ~ ³eefo nce Heéer lf eYeespe veneR oWies
lees ogevf e³ee Jeeues keÌ³ee keÀniW es Deewj efHeÀj yeæ[s Iej keÀer ueæ[keÀer Dee jner nw oeJele veneR oWies lees meye ueesie yeele yeveeSbies ~''
He´Mve ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve efkeÀmeves, efkeÀme DeJemej Hej keÀne Lee ? [2]
ii) `yeæ[s Iej keÀer ueæ[keÀer' efkeÀmekeÀes keÀne ie³ee nw ? GmekeÀe mebef#eHle Heefj®e³e oerefpe³es ~ [2]
iii) GHe³eg&keÌle keÀLeve kesÀ efJe<e³e ceW Deefcele kesÀ keÌ³ee efJe®eej nQ ? Jen Fme Meeoer mes mencele keÌ³eeW veneR nw ?
Oeveerceue peer ves Meeoer kesÀ He´mleeJe kesÀ meeLe keÌ³ee ueeue®e efo³ee Lee ? [3]
iv) DeepekeÀue kesÀ ceeO³eceJeieea³e HeefjJeejeW ceW efJeJeen Deeefo jerefle-efjJeepeeW kesÀ DeJemej Hej nesves Jeeues
efHeÀpetueKe®ex Hej DeHeves efJe®eej efueefKe³es ~ [3]
SkeÀebkeÀer meb®e³e
Question 14
follow :
``keÀeMe efkeÀ ceQ efvece&ce nes mekeÀleer, keÀeMe efkeÀ ceQ mebmkeÀejeW keÀer oemelee mes cegkeÌle nes mekeÀleer ~ nes Heeleer lees kegÀue,
Oece& Deewj peeefle keÀe Yetle cegPes lebie ve keÀjlee Deewj ceQ DeHeves yesìs mes ve efyeíg[æ leer ~''
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? ³en JeekeÌ³e Jen efkeÀmes keÀn jner nw ? [2]
ii) `mebmkeÀejeW keÀer oemelee meyemes Ye³ebkeÀj Me$eg nw' ³en keÀLeve SkeÀebkeÀer ceW efkeÀmekeÀe nw ? Gmeves Ssmee keÌ³eeW
keÀne ? [2]
iii) mebmkeÀejeW keÀer oemelee kesÀ keÀejCe JekeÌlee keÀes efkeÀve-efkeÀve keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e ? [3]
iv) He´mlegle SkeÀebkeÀer Üeje SkeÀebkeÀerkeÀej ves keÌ³ee mevosMe efo³ee nw ? [3]
[mebmkeÀej Deewj YeeJevee ö efJe<Ceg HeÝeekeÀj]
Question 15
follow :
``peevelee ntB ³egeOf eeqf<þj ~ Yeueer YeeBefle peevelee ntB ~ efkeÀvleg mees®e uees, ceQ LekeÀkeÀj ®etj nes ie³ee nt,B cesjer meYeer
mesvee eflelej-efyelej nes ieF& nw, cesje keÀJe®e HeÀì ie³ee nw, cesjs Mem$eem$e ®egkeÀ ieS nw ~ cegPes mece³e oes ³egeOf eeq<þj ! keÌ³ee
Yetue ieS ceQves legcnW lesjn Je<e& keÀe mece³e efo³ee Lee ?''
ICSE IX & X 375
Hindi Robomate+
He´Mve ë i) JekeÌlee keÀewve nw ? Jen keÌ³ee peevelee Lee ? [2]

ii) JekeÌlee Fme mece³e Demene³e keÌ³eeW nes ie³ee Lee ? keÌ³ee Jen JeemleJe ceW Demene³e Lee ? [2]
iii) Þeeslee keÀevw e nw ? Þeeslee keÀes lesjn Je<e& keÀe mece³e kewÀmes efo³ee Lee ? Fme keÀLeve keÀes DeeHe efkeÀlevee mener ceeveles nQ ? [3]
iv) JekeÌlee ves pees mece³e efo³ee Lee GmekeÀe GÎsM³e keÌ³ee Lee ? keÌ³ee Jen DeHeves GÎsM³e ceW meHeÀue nes mekeÀe ? mHe<ì keÀeer pf eS ~ [3]
[ceneYeejle keÀer SkeÀ meeBPe ö Yeejle Yet<eCe Deie´Jeeue]
Question 16
follow :
``Deepe kegÀmece³e vee®e-jbie keÀer yeele megvekeÀj cesjs ceve ceW MebkeÀe ngF& Leer ~ Fmeefue³es ceQves kegÀB Jej keÀes JeneB peeves mes
jeskeÀ efo³ee Lee ~ mebYeJe Lee efkeÀ kegBÀJej JeneB peeles Deewj yeveJeerj DeHeves mene³ekeÀeW mes keÀesF& keÀeC[ j®e oslee ~''
He´Mve ë i) GHe³eg&keÌle keÀLeve keÀe JekeÌlee keÀewve nw ? GmekeÀe mebef#eHle Heefj®e³e oerefpe³es ~ [2]
ii) vee®e-jbie keÀe Dee³eespeve efkeÀmeves Deewj efkeÀme GÎsM³e mes efkeÀ³ee Lee ? [2]
iii) yeveJeerj keÀewve nw ? GmekeÀe Heefj®e³e osles ngS GmekeÀe ®eefj$e-ef®e$eCe keÀerefpeS ~ [3]
iv) òerHeoeve’ SkeÀebkeÀer kesÀ Meer<e&keÀ keÀer meeLe&keÀlee yeleeFS leLe SkeÀebkeÀer kesÀ ceeO³ece mes SkeÀebkeÀerkeÀej ves
keÌ³ee efMe#ee oer nw ? [3]
[oerHeoeve ö [e@. jecekegÀceej Jecee&]

376 ICSE IX & X

Robomate Icse Class 10 Hindi Notes and Question Bank

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Robomate Icse Class 10 Hindi Notes and Question Bank

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 yeele Deþvveer keÀer uesKekeÀ - megoMe&ve

keÀneveerkeÀej keÀe Heefj®e³e

keÀneveer keÀe GodosM³e

keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

MesKe meueercegood erve

keÀneveer keÀe meej

MeewkeÀ - ©ef®e meewiebOe - keÀmece

Ke) `keÀesF& yeele veneR lees KeeDees meewiebOe' ~

He´Mve ë 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e He´³eesie keÀeer pf eS ~

He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo yeveeFS ~

He´Mve ë 3. efvecveefueKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

He´Mve ë 5. efvecveefueKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

He´Mve ë 6. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

keÀneveerskeÀej keÀe Heefj®e³e

keÀneveers keÀe GodosM³e

keÀneveers keÀs cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e-ef®e$eCe)

keÀneveers keÀe meej

He´Mve ë 1. efvecveefueefKele cegneJejeW keÀe DeLe& efueKekeÀj JeekeÌ³e He´³eesie keÀeer pf eS ~

He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeueesce Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

He´Mve ë 5. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

iii) efJeOeelee - efJeOee$eer viii) JekeÌlee - JekeÌ$eer

He´Mve ë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

keÀneveerkeÀej keÀe Heefj®e³e

keÀneveer keÀe GodosM³e

keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

Oevvee mesþ keÀer Helveer

keÀneveer keÀe meej

DeHeÀJeen - Gæ[eF& ngF& yeele lebieer - HejsMeeveer

He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeueesce Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

He´Mve ë 5. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

iv) osJe - osJeer ix) keÀefJe - keÀJeef³e$eer

He´Mveë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe yeveeFS ~

He´Mve ë 7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej keÀeue HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

keÀneveerkeÀej keÀe Heefj®e³e

keÀneveer keÀe GodosM³e

keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

keÀneveer keÀe meej

iií) otmejer yeej ®eMces ceW keÌ³ee Deblej Lee ?

He´Mve ë 2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeueesce Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 4. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ YeeJeJee®ekeÀ meb%ee yeveeFS ~

He´Mve ë 5. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀerepf eS ~

He´Mve ë 6. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeMes<eCe Meyo yeveeFS ~

He´Mve ë 7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe efveoxMeevegmeej HeefjJele&ve keÀeer pf eS ~

keÀneveer keÀe Heefj®e³e

keÀneveer keÀe GodosM³e

keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

uesKekeÀ keÀe efce$e

uesKekeÀ keÀe JekeÀeur e oesmle

keÀneveer keÀe meej

efveþgjeF& - keÀþesjlee yesn³eeF& - yesMeceea

iv) uesKekeÀ kesÀ efce$e keÀe mebe#f ehle heefj®e³e oerepf eS ~

He´Mve ë2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS ~

He´Mve ë 3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJeueesce Meyo efueefKeS ~

iii) yewþvee × Gþvee xi) oe³eeB × yee³eeB

keÀneveerkeÀej keÀe Heefj®e³e

keÀneveer keÀe GodosM³e

keÀneveer kesÀ cegK³e Hee$eeW keÀe Heefj®e³e (®eefj$e - ef®e$eCe)

ueeue efyenejer efmebn