AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
İdari Yargı ve
Anayasa Yargısı

Editörler

Prof.Dr. Hüseyin ÖZCAN

Prof.Dr. Mustafa AVCI

Yazarlar

BÖLÜM 1, 2, 3, 4 Prof.Dr. Ahmet NOHUTÇU

BÖLÜM 5, 6, 8
Prof.Dr. Hasan TUNÇ

BÖLÜM 7
Prof.Dr. Yüksel METİN
 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4135
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2915

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Dr.Öğr.Üyesi Nazmiye Özenbaş Boydağ

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör.Dr. Sevgi Çalışır Zenci

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Biriçim Altınordu

Grafiker
Ayşegül Dibek

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Burak Arslan
Handan Atman
Halil Kaya
Kader Abpak Arul
Yasin Narin
Gözde Soysever
Dilek Özbek
Arzu Ercanlar

İDARİ YARGI VE ANAYASA YARGISI

E-ISBN
978-975-06-4031-5

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Aralık 2020
3445-0-0-0-2102-V01
 İçindekiler
İdari Yargının
BÖLÜM 1 Kapsamı, Genel
Esasları ve Teşkilatı
Giriş ................................................................. 3
İdari Yargı Sistemi ve Kapsamı ..................... 3
Yargı Sistemleri ..................................... 3
İdari Yargılama Usulünün Tanımı ve
Diğer Yargılama Usullerinden Farkları .... 4
İdari Yargılama Usulünün Kaynakları .......... 5
Anayasa .................................................. 6
Kanunlar ................................................ 6
Yargı Kararları (İçtihatlar) .................... 7
Uluslararası Antlaşmalar ...................... 7
Öğreti (Doktrin, Bilimsel İçtihat) ........ 7
Türkiye’de İdari Yargı Sistemi ....................... 8
Türkiye’de İdari Yargının Tarihçesi ve
Gelişimi .................................................. 8
Türkiye’de İdari Yargı Sisteminin
Özellikleri ............................................... 10
İdari Yargı Teşkilatı ve Mensupları .............. 15
Danıştay ................................................. 15
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri...   25
Sayıştay .......................................................... 29
Anayasal Dayanak ve Düzenlenmesi .. 29
Sayıştay’ın Görev ve Yetkileri .............. 30
Sayıştay Üyelerinin Nitelikleri,
Seçimleri ve Atanmaları ....................... 31
Sayıştay’ın Karar Organları ve Görevleri .. 32
Sayıştay’ın Yargısal Görevlerini Yerine
Getirme Usulü ....................................... 32
İdari Yargıda Görev
BÖLÜM 2 ve Yetki, İdari
Davalar, Süreler
Giriş ................................................................. 45
İdari Yargının Görev Alanı: Dış Görev ......... 45
İdari Yargının Görev Alanının
Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler....   45
İdari Yargının Görev Alanı Dışında
Kalan Hukuksal Uyuşmazlıklar ............ 46
Uyuşmazlık Yargısı ................................ 50
İdari Yargıda Görev ve Yetki  ........................ 55
Danıştay’ın Yargısal Görevleri  ............. 56
İdare Mahkemeleri, Vergi
Mahkemeleri ve Bölge İdare
Mahkemelerinin Görevleri  .................. 58
İdari Yargıda Yetki Kuralları ................. 59
Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları ............. 60
Mercii Tayini: Yetkili Yargı Yerinin
Belirlenmesi ........................................... 62
İdari Davalar: İptal ve Tam Yargı Davası ..... 63
İptal Davası ............................................ 63
İptal Davasının Özellikleri  ................... 64
Tam Yargı Davası  ................................. 68
İdari Yargıda Süreler ...................................... 74
Dava Açma Süreleri  .............................. 74
İdari Makamların Sükûtu: Zımni Ret
Kararlarına Karşı Açılacak
Davalarda Süre ...................................... 76
Üst Makamlara Başvurma: Dava
Açma Süresinin Durması ...................... 77
Dava Açma Sürelerinin Kesilmesi:
Ek Süreler ............................................... 79
iii
 İdari Davaların
BÖLÜM 3 Açılması, Yürütülmesi BÖLÜM 4 Kanun Yolları
ve Karara Bağlanması

Giriş ................................................................. 89 Giriş ................................................................. 131

Dava Dilekçesi ................................................ 89 Genel Olarak Kanun Yolları .......................... 131
Dava Dilekçesinin Tanzim Biçimi Kanun Yollarının Kapsamı .................... 131
ve Kapsamı ............................................. 89 Olağan ve Olağanüstü Kanun
Dava Dilekçesinin Verileceği Yerler ..... 91 Yolları ..................................................... 132
Dava Dilekçelerinin Üzerinde Kanun Yollarında Güncel Durum ......... 132
Uygulanacak İşlemler ........................... 91 Kanun Yolları Çeşitleri ................................... 133
Aynı Dilekçe ile Dava Açılabilecek Temyiz .................................................... 133
Durumlar ............................................... 92 Kanun Yararına Temyiz ........................ 142
Bağlantılı Davalar ................................. 94 İstinaf ..................................................... 142
Dava Açmanın Sonuçları ............................... 96 Yargılamanın Yenilenmesi .................... 146
Zamanaşımının Kesilmesi ..................... 96
Derdestlik ............................................... 97
Hüküm Verme Zorunluluğu ................. 97
İddia ve Savunmaların Sınırlandırılması:
Genişletilme veya Değiştirilme Yasağı..... 97
Yürütmenin Durdurulması ................... 98
Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme .................... 105
Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme
Usulü ve Hususları ................................ 105
İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlar... 106
İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlara
Karşı Kanun Yollarına Başvuru ............ 108
Yargılama ve Hüküm Aşaması ...................... 109
Tebligat ve Cevap Verme ...................... 109
Dosyaların İncelenmesi ........................ 110
Duruşma ................................................ 114
Yargılamanın Durması: Tarafların Kişilik
veya Niteliğinde Değişiklik .................. 115
Davaların Karara Bağlanması  .............. 117
Yargı Kararlarına Karşı Kanun Yolları
Dışında Başvuru Yolları ........................ 118

iv
 Anayasaya Uygunluk
Anayasa Yargısının
BÖLÜM 5 BÖLÜM 6 Denetiminin
Genel Esasları
Kapsamı

Giriş ................................................................. 161 Giriş ................................................................. 189

Anayasa Yargısının Anlamı, Ön Şartları ve Anayasaya Uygunluk Denetimi ve Konusu ..... 189
Tarihsel Gelişimi ............................................ 161 Genel Olarak Türkiye’de Anayasaya
Anayasa Yargısının Anlamı ................... 161 Uygunluk Denetimi .............................. 189
Anayasa Yargısının Ön Şartları  ........... 162 Anayasaya Uygunluk Denetiminin
Anayasa Yargısının Tarihsel Gelişimi...   165 Konusu ................................................... 190
Yargı Organları Tarafından Yapılan Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
Denetim Türleri: Merkezileşmiş (Özel) - ve Anayasaya Uygunluk Bakımından
Merkezileşmemiş (Genel) - Karma .............. 167 Denetim Şekilleri ........................................... 204
Merkezileşmiş (Özel) Denetim ............ 168 Anayasaya Uygunluk Denetiminin
Merkezileşmemiş (Genel) .................... 168 Kapsamı .................................................. 204
Karma Sistemler .................................... 169 Anayasaya Uygunluk Bakımından
Ülkemizde Anayasa Yargısının Kabul Denetimin Şekilleri ............................... 205
Ediliş Süreci .................................................... 170
Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu,
Yapısı, İşleyişi, Görevleri ve Çalışma Usulü ... 173
Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu,
Yapısı Ve İşleyişi .................................... 173
Anayasa Mahkemesinin Hukuki
Konumu ................................................. 175
Anayasa Mahkemesinin Görevleri ....... 175
Anayasa Mahkemesi’nin Çalışma
Usulü ...................................................... 176

v

Anayasa
BÖLÜM 7 Mahkemesine
Bireysel Başvuru
Giriş ................................................................. 219
Bireysel Başvurunun Hukuki Niteliği ve
İşlevleri  .......................................................... 219
Bireysel Başvurunun Hukuki
Niteliği  ................................................. 219
Bireysel Başvurunun İşlevler ................ 220
Bireysel Başvurunun Hukuki
Temelleri ................................................ 222
Bireysel Başvuru Usulü (Kabul Edilebilirlik
Aşaması)  ........................................................ 222
Kabul Edilebilirlik Aşaması  .................. 223
Bireysel Başvuru Usulü (Esas İnceleme
Aşaması)  ........................................................ 234
Karar Aşaması ........................................ 237
Anayasa Yargısında
Siyasi Partilerin
Yargısal Denetimi ile
Yüce Divan Görevi ve
BÖLÜM 8 Anayasa Mahkemesi
Kararlarının Etki
ve Sonuçları ile
Yürürlüğü Durdurma
ve Yokluk Kararları
Giriş ................................................................. 249
Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ve
Yüce Divan Görevi ......................................... 249
Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar
(Yasaklar ve Sınırlandırmalar)  ............ 249
Yasaklara Uymayan Partilere
Uygulanacak Yaptırımlar ...................... 251
Yaptırımı Düzenlenmemiş Yasakların
Durumu .................................................. 253
Parti Kapatma Davalarında Usul ......... 253
Parti Kapatma Davalarında Kapatma
Kararının Sonuçları ............................... 255
Yüce Divan Yargılaması ........................ 255
Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etki ve
Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve
Yokluk Kararları ............................................. 258
Kararların Niteliği, Bağlayıcılığı ve
Etkisi ....................................................... 258
Kararların Yürürlüğe Girmesi ............... 259
Kararların Geriye Yürümezliği ............. 260
Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk
Kararları ................................................. 260

vi
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
‘İdari Yargı ve Anayasa Yargısı’ adını taşıyan ki-
tapta, idari yargı ve anayasa yargısının temel
ilkelerinin ele alındığı ve iki ayrı yargı sistemi-
nin ayrıntılı bir biçimde incelendiği sekiz bö-
lüm mevcuttur. Bu kapsamda ilk dört bölüm
idari yargıya ayrılarak birinci bölümde idari
yargının kapsamı, genel esasları ve teşkilatı,
ikinci bölümde idari yargıda görev ve yetki,
idari davalar, süreler, üçüncü bölümde idari
davaların açılması, yürütülmesi ve karara bağ-
lanması ve dördünce bölümde ise kanun yolla-
rı konuları ele alınmıştır.
Anayasa yargısının temel niteliklerine ilişkin
olarak ise beşinci bölümde anayasa yargısının
temel esasları, altıncı bölümde anayasaya uy-
gunluk denetiminin kapsamı, yedinci bölümde
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ve
son olarak sekizinci bölümde anayasa yargısın-
da siyasi partilerin yargısal denetimi ile yüce
divan görevi ve Anayasa Mahkemesi kararla-
rının etki ve sonuçları, yürürlüğü durdurma ve
yokluk kararları işlenmiştir.
İdari yargının konusu, idarenin gerçekleştirmiş
olduğu idari işlem, eylem ve sözleşmelerin ba-
ğımsız bir erk tarafından denetlenme gereklili-
ğidir. Ülkemizde geçerli olan ‘idari rejim’ sistemi
ile idarenin işlem, eylem ve sözleşmelerinden
doğan uyuşmazlıkların çözümünde ayrı bir yargı
kolunun mevcudiyeti kabul edilmiştir. İdari yar-
gı düzeni, 1982 Anayasasının 125. maddesinde
bu durum; “İdarenin her türlü eylem ve işlemine
karşı yargı yolu açıktır” hükmüyle de güvence
altına alınmıştır. Böylelikle 2575 sayılı Danıştay
Kanunu, 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemele-
ri, İdare ve Vergi Mahkemeleri Kanunu ile 2577
sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunundaki “idari
işlem”, “idari eylem” ve “idari sözleşme” den kay-
naklanan davalar idari yargının görev alanında
bulunmaktadır. Yargılama neticesinde verilen
kararla birlikte idari yargılama sona ermemekte,
bir üst mercide verilen kararın hukuka uygun-
luğunun denetlenmesi mümkün olmaktadır.
Kanun yolları adı verilen bu durumda, ilk dere-
ce mahkemeleri tarafından yapılan yargılama
neticesinde verilen nihai kararlar, kural olarak
istinaf mahkemesinin istinaf incelemesine tabi
olmaktadır. Fakat istinaf mahkemesi tarafından
verilen nihai kararlar kural olarak Danıştay’da
temyiz edilememekte ve kesinleşmektedir. Söze
konu kararlardan hangilerinin Danıştay’da tem-
yiz edilebileceği de kanunda ayrıca belirlenmiş-
tir. Böylelikle taraflara tanınan bu hukukî başvu-
ru yollarının ve diğer usuli müesseselerin hukuk
devletinin güçlendirilmesi amacıyla uygulan-
ması gerekli yargısal denetim mekanizmasının
önemli bir bölümünü oluşturduğunu söylemek
şüphesiz mümkündür.
Anayasa yargısının konusunu ise, genel anlam-
da, normlar hiyerarşisinin kanunlar ile anayasa
arasındaki uygunluğunu sağlama esası oluştu-
rur. Hukukun üstünlüğünün hukuk düzeninde
egemen kılınması amacıyla gerçekleştirilen
anayasa yargısı neticesinde varılmak istenen
esas nokta anayasanın üstünlüğüdür. Anaya-
sa yargısıyla tesis edilmek istenen de aslında
anayasanın üstünlüğünü belirginleştirmek-
tir. Bu anlamda anayasa yargısı temel hak ve
özgürlükleri koruyarak teminat altına alması
ve denetim mekanizması olması hasebiyle ol-
dukça önem arz etmektedir. Hukuk devletinin
temeli olan hukukun üstünlüğünü, dolayısıy-
la da anayasanın üstünlüğünü tüm yönleriyle
hâkim kılabilmek nihai olarak anayasa yargısı
ile mümkün olacaktır.
Çalışmada bahsedilen konular bölümlere ayrı-
larak özenle hazırlanmış, öğrencilerin kavrayı-
şını kolaylaştıracak şekilde dikkatler ve tanım
kutuları ile desteklenmiştir. Yine öğrenmede-
ki etkinliği artırmak ve günlük hayatla ilişki
kurabilmek adına bölüm sonlarında yaşamla
ilişkilendir ve araştırmalarla ilişkilendir kı-
sımlarına yer verilmiştir. Bu anlamda kitabın
yazım sürecindeki katkılarından ötürü bölüm
yazarlarımız sayın Prof. Dr. Hasan TUNÇ, sa-
yın Prof. Dr. Metin YÜKSEL ve sayın Prof. Dr.
Ahmet NOHUTÇU’ya teşekkürlerimizi suna-
rak, kitabın siz değerli öğrencilerimize yararlı
olmasını temenni ediyoruz.
Editörler
Prof.Dr. Hüseyin ÖZCAN
Prof.Dr. Mustafa AVCI
vii
 Bölüm 1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı

İdari Yargı Sistemi ve Kapsamı

1 2
İdari Yargılama Usulünün Kaynakları
öğrenme çıktıları

1 İdari yargının tanımını ve kapsamını

belirleyip diğer yargılama usullerinden ayırt 2 İdari yargılama usulünün kaynaklarını
edebilme sıralayabilme

Türkiye’de İdari Yargı Sistemi İdari Yargı Teşkilatı ve Mensupları

3 4
3 Türkiye’de idari yargının tarihçesi ve 4 Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare
gelişimini açıklayabilme ve Türkiye’de idari mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin
yargı sisteminin özelliklerini sıralayabilme teşkilatlarını ve mensuplarını açıklayabilme

Sayıştay

5
5 Sayıştay’ın hukuki statüsünü, teşkilatını,
meslek mensuplarını ve yargısal görevlerini
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • İdari Yargı Sistemi • İdari Yargılama Usulü • İdari Yargılama Usulünün Kaynakları
• Türkiye’de İdari Yargının Gelişimi • Türk İdari Yargı Sisteminin Temel Özellikleri • İdari Yargı Teşkilatı
• İdari Yargı Mensupları • Sayıştay

2

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Anayasal hukuk devletinin ve hukukun üstün-
lüğünün en önemli ve vazgeçilmez şartlarından
biri, idari makamların işlem, eylem ve sözleşmele-
rin tarafsız ve bağımsız yargı organları tarafından
denetlenmesidir. Bu husus 1982 Anayasasının
“yargı yolu” kenar başlıklı 125. maddesinde “İda-
renin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu
açıktır.” hükmüyle güvence altına almıştır.
İdari makamların var oluş nedenleri olan kamu
yararını gerçekleştirmek olduğu için kendilerine
tek yanlı üstünlük veren kamu gücünü ve kud-
retini kullanıyor olmalarından dolayı sıkı, etkin,
kapsamlı ve çok yönlü bir denetime tabi olmaları
son derece önemlidir. Bu bağlamda, idarenin işlem,
işleyiş ve etkinliklerine karşı Anayasa ve yasalarla
öngörülmüş siyasal, idari, kamuoyu, sivil toplum
kuruluşları ve uluslararası kuruluşların denetimi
gibi başka denetim yolları ve araçları olmakla bera-
ber, idarenin en etkili, tarafsız ve objektif denetimi
yargı denetimi ile sağlanır.
Ülkemizde idarenin eylem ve işlemlerinin de-
netlenmesi için, “idari rejim” sistemi kapsamında,
adli yargıdan farklı ve bağımsız olarak kendine
özgü mevzuatı, kuruluşu, usul ve esasları, süreleri
ve mekanizmaları olan idari yargılama yolu ve usu-
lü oluşturulmuştur.
Bu bölümde, idari yargı sisteminin niteliği, ta-
nımı ve diğer yargılama usullerinden farkları; idari
yargılama usulünün kaynakları; Türkiye’de idari
yargının tarihçesi ve gelişimi; Türk idari yargı siste-
minin temel özellikleri ve ilkeleri; Danıştay, bölge
idare mahkemeleri, idare ve mahkemeleri ile idare-
nin mali işlemlerinin denetimini yapan Sayıştay’ın
teşkilatı ve mensupları anlatılacaktır.
İDARİ YARGI SİSTEMİ VE
KAPSAMI
İdari yargı sistemlerinin nitelik ve kapsamları
aşağıda anlatılmıştır.
Yargı Sistemleri
Dünyada idarenin yargısal denetiminde “adli
idare” ve “idari rejim” olmak üzere iki tür yargı sis-
temi uygulanmaktadır:
1
Yargı Birliği Sistemi: Adli İdare
(Anglo-Sakson)
Yaygın olarak İngiltere, Amerika, Kanada gibi
Anglo-Sakson ülkelerinde, İngiliz egemenliğinde-
ki ülkelerde (Commonwealth) ve İsviçre, Norveç,
Danimarka gibi İskandinav ülkelerde uygulandığı
için “İngiliz Sistemi” ya da “Anglo-Sakson Sistemi”
de denir.
Adli idare sisteminde, idareye ve etkinliklerine,
bireylere uygulanan özel hukuk kuralları uygulanır.
Yani, gerek idareye gerekse bireylere genel ve ortak
hukuk (common law) uygulanır. Kişiler arasındaki
veya vatandaşla yönetim arasındaki tüm yönetsel
uyuşmazlıklar, ortak olarak adalet mahkemelerinde
çözülür.
“Hukukun ve yargının tekliğine” dayanan adli
idare sistemi, genellikle liberal devlet anlayış ve
geleneğinin egemen olduğu, devletin sınırsız ve
sorumsuz davranışlarının görece daha az olduğu
Anglo-Sakson ülkelerinde benimsenmiş, kamu ku-
rum ve kuruluşlarını sınırlamak ve hukuka uygun
davranmalarını sağlamak için idare hukuku adı al-
tında özel bir hukuk dalı ve idari yargı altında ayrı
bir yargı düzeninin gelişmesine gereksinim duyul-
mamıştır.
İdari Yargı Sistemi: İdari Rejim
Adli rejimin tersine, idarenin kuruluşu ve etkin-
likleri için idare hukuku adı altında ayrı bir hukuk
dalının, idarenin etkinliklerinden doğan uyuşmaz-
lıklar içinse idari yargı adı altında ayrı bir yargı ko-
lunun geliştiği sisteme “idari rejim” denir.
İdari rejim devlet geleneklerinin ve baskısının
yoğun olduğu ceberut, aşkın veya transandantal
yapıdaki Fransa ve diğer kara Avrupası devletler-
de görüldüğü için “Fransız” ya da “Kara Avrupası”
sistemi diye de adlandırılır. Türkiye’de de Fransız
modeli izlenerek “idari rejim” uygulanmaktadır.
Almanya, İtalya, Hollanda, Lüksemburg gibi
ülkelerde temelde idari rejim uygulanmakla bera-
ber, özellikle yargılamada adli sistemin de etkileri
görülmektedir. Bu ülkelerde idari işlemlerin iptali
davaları idari yargıda çözümlenirken idarenin so-
rumluluğundan kaynaklanan tazminat davaları adli
yargıda görülmektedir. Yani bu ülkelerde karma bir
sistemin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
3
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
“İdari düzen”, “icrai idare” sistemi olarak da ad-
landırılan idari rejimin temel özellikleri şöyle sıra-
lanabilir (Giritli, Bilgen & Akgüner, 2006: 17-21):
1. İdare icrai (etkili) işlemler yapma ve re’sen
(kendiliğinden) hareket etme yetkisine sahip-
tir. İdari düzende idare, kamu gücüne ve
ayrıcalıklarına dayanarak tek taraflı işlem
yapar ve bu işlemlerini gerekirse zorla ken-
disi yerine getirebilir (re’sen icra).
2. Yargı denetimi. İdare icrai işlemlerini, takdir
ya da re’sen icra yetkisini keyfice ve hukuka
aykırı olarak kullanamaz. Etkinliklerinde
kanuna ve hukuka uygun hareket etmek
zorundadır. Ancak bunu sağlamak için iş-
lem ve eylemlerine karşı hukuki güvence ve
korunma sağlayan yargısal başvuru yolları
açıktır.
3. İdari yargı mercilerinin varlığı. İdari düzen-
de idarenin etkinliklerinden doğan uyuş-
mazlıkları çözümlemek üzere adli yargıdan
ayrı, bağımsız ve tarafsız idari yargı düzeni
ve mahkemeleri bulunur.
4. Uyuşmazlık mahkemesinin varlığı. İdari re-
jimin uygulandığı ülkelerde, adli ve idari
yargı olmak üzere en az iki yargı düzeni
bulunacağı için, bu yargı düzenleri arasında
çıkabilecek görev ve hüküm uyuşmazlıkla-
rını çözmek üzere bağımsız bir uyuşmazlık
mahkemesi bulunur.
İdari Yargılama Usulünün Tanımı ve
Diğer Yargılama Usullerinden Farkları
İdari yargılama usulü hukuku, kendine özgü
kuralların, süreçlerin, sürelilerin ve yargısal meka-
nizmaların olduğu bağımsız ve özerk bir usul hu-
kuku dalıdır. Bu bağlamda medeni yargılama ve
ceza yargılama usulü hukuklarından önemli nok-
talarda farkları ve özellikleri vardır.
İdari Yargılama Usulünün Tanımı
Yargılama, hukuk kurallarının bağımsız mahke-
meler tarafından dava biçimini almış somut hukuki
uyuşmazlıkların çözümü amacıyla uygulanmasıdır.
İdari yargılama, devlet organlarının idari iş-
leve dâhil işlem ve eylemleri nedeniyle ortaya çı-
kan hukuki uyuşmazlıklarından doğan idari da-
vaların görümüyle ilgili hukuki süreç, kural, ilke
ve yöntemlerdir.
4
İdari yargılama işlevini düzenleyen idari
yargılama usulü hukuku ise, idari işlev kap-
samındaki idari işlem, eylem ve sözleşme-
lerden kaynaklanan hukuki uyuşmazlıklara
ilişkin iptal ve tam yargı davalarının hangi
durumlarda, kimler tarafından, hangi yön-
temle açılacağı; iddiaların, delillerin ve sa-
vunmanın nasıl ortaya konulacağı; davanın
nasıl yürütüleceği, yargıcın hangi esaslara
göre uyuşmazlığı görüp, inceleyip, sonuç-
landıracağı; olağan ve olağanüstü kanun
yollarına hangi yollarla başvurulacağı gibi
hususları düzenleyen hukuki kural, ilke,
esas ve yöntemlerin tümüdür.
İdari Yargılama Usulünün Diğer
Yargılama Usullerinden Farkları
Bağımsız ve özerk bir hukuk dalı olan idari yar-
gılama usulü ile medeni ve ceza yargılama usulü
hukuku arasındaki farklar şöyle sıralanabilir (No-
hutçu: 2020:229-230):
1. Medeni yargılama usulü ve ceza yargılama
usulü ilgili oldukları maddi hukuk dalları
olan medeni hukuk ve ceza hukukundan
görece kopuk ve bağımsız hukuk dallarıdır.
İdari yargılama usulü hukuku ise, ilgili ol-
duğu maddi hukuk dalı olan idare hukuku
ile sıkı sıkıya ilişkilidir. Kamu hukukunun
alt dalları olarak, gerek idare hukuku gerek-
se idari yargılama usulü hukuku eş zamanlı
ve birbirini tamamlayacak biçimde içtihat-
larla gelişmiş hukuk disiplinleridir.
2. İdari yargılama usulü, medeni yargılama ve
ceza yargılama usulünden farklı olarak gö-
rece yeni ortaya çıkmış ve içtihatlara daya-
nan (jürisprudential) bir hukuk dalıdır. Me-
deni ve ceza yargılama usulü hukuku Roma
Hukuku’na dayanıp bu dönemde kodifiye
edilmişken, idari yargılama hukuku, idare
hukukuna koşut olarak 19. yüzyılda yüksek
idare mahkemelerinin (Danıştay) içtihatla-
rıyla gelişmeye başlamış ve sonra kodifiye
(tedvin) edilmiş bir hukuk dalıdır.
3. Medeni yargılama usulündeki uyuşmaz-
lıkların niteliği bireysel çıkar çatışmaları-
na dayanırken, idari yargılama usulündeki
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

uyuşmazlıkların konusunu kamu yara- kanıtlarla bağlı olmayıp gerekli gördüğü her
rı amacıyla yapılan idari işlem, eylem ve türlü inceleme ve belge toplamayı bizzat ken-
sözleşmelerdir. İdari yargılama usulünde, disinin gerçekleştirmesi zorunludur (mahke-
menfaati veya hakkı ihlal edilen kişilerin çı- menin aktifliği ya da re’sen tahkik ilkesi).
karlarının korunması sağlanmakla birlikte, 5. Medeni ve ceza yargılama usulünde yargı-
temel amaç idarenin işlem ve eylemlerinde lanan kişiler iken, idari yargılama usulünde
hukuka uygun hareket etmesinin sağlanma- her ne kadar davalı konumunda idare yer
sıyla hukuk devletinin gerçekleştirilmesi ve alsa da, aslında yargılanan idarenin işlem
nihai olarak kamu yararının tecelli etmesi- ve eylemleridir. İdari işlem ve eylemlerin
dir. Ceza yargılama usulün de adaletin te- hukuka uygunluğunun sağlanmasıyla nihai
celli etmesi temel olduğu için, kamu yararı olarak hukuk devletinin egemenliği gerçek-
bu usul dalında da bulunmaktadır. leştirilmek istenir.
4. Hukuk davalarında tarafların iradesi, ceza 6. İdari yargılama usulü hukukunda, medeni
davalarında mahkemenin serbestçe yürütül- yargılama usulü hukukunun bazı mües-
mesi temel kural iken, kamu yararı amacıyla seselerine yollamada bulunmakla birlikte
idari kuruluşların yasalara uygun davranarak bunlar son derece sınırlıdır (tahdidir). 2577
devletin hukuka bağlılığını sağlayan idari da- sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda
valarda, yargı yerinin yönlendirdiği kendine (Md. 31), 6100 sayılı Hukuk Muhakemele-
özgü yargılama yöntemi geçerlidir. Bu çer- ri Kanunu’nun somut olarak uygulanacağı
çevede, adli yargılamada kişinin kendi çıka- belirtilen müesseseler dışında diğer hüküm
rını en iyi kendisinin koruyacağı gerçeğinden ve yöntemleri uygulanamaz.
hareketle mahkeme pasif konumdadır, önü-
Görüldüğü üzere, idari yargılama usulü, kamu
ne getirilen kanıt, bilgi ve belgelerle bağlıdır
hukukunun alt dalı olması hasebiyle ceza yargıla-
(mahkemenin pasifliği ya da tarafların ege-
ma hukukuyla ortak bazı özelliklere sahip olmakla
menliği ilkesi). İdari yargılama ve ceza yargı-
birlikte, kendine özgü teknik, esas ve kuralları olan,
lamasında ise, kamu yararı temel amaç oldu-
dolayısıyla medeni ve ceza yargılama usulü huku-
ğu için, hâkim mahkemeye sunulan belge ve
kundan bağımsız ve özerk bir hukuk dalıdır.

Öğrenme Çıktısı

1 İdari yargının tanımını ve kapsamını belirleyip diğer yargılama usullerinden ayırt edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İdari yargılama usulünün

‘Adli İdare Sistemi’nin han-
gi ülkelerde uygulandığını
araştırınız.
‘Adli İdare Sistemi’ ile ‘İda-
diğer yargılama usullerin-
ri Rejim’ arasındaki farkları
den ayrılan yönlerini anla-
belirtiniz.
tınız.

İDARİ YARGILAMA USULÜNÜN KAYNAKLARI

Pozitif hukuk sistemimizde idari yargılama usulü hukukuna kaynaklık eden hukuki normlar ve ilkeler
şunlardır:

5
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Anayasa
Normlar hiyerarşisinin en üstünde yer alan
Anayasa, tüm hukuk dallarında olduğu gibi, idari
yargılama usulü hukukunun da temelini ve sınırla-
rını oluşturur.
Anayasa’nın ilk fıkrası “İdarenin her türlü ey-
lem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.” hükmü
ile başlayan “Yargı Yolu” başlıklı 125. maddesi ida-
ri yargının temel esas, kural ve ilkelerini belirlediği
gibi sınırlarını ve kısıntılarını da çizer.
Anayasa’nın 125. maddesinin 3., 5. ve 6. fıkra-
ları, genel esasları koyan diğerlerinden farklı olarak,
idari yargılama usulüne ilişkin somut kural ve yön-
temleri ortaya koymaktadır:
dikkat
Anayasa Md. 125/3: İdari işlemlere karşı açılacak
davalarda süre, yazılı bildirim tarihinden başlar.
Anayasa Md. 125/5: İdari işlemin uygulanması
halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğ-
ması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması
şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda ge-
rekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına
karar verilebilir.
Anayasa Md. 125/6: Kanun, olağanüstü hallerde,
seferberlik ve savaş halinde ayrıca millî güvenlik,
kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütme-
nin durdurulması kararı verilmesini sınırlayabilir.
Ayrıca Anayasa’nın Danıştay’ı düzenleyen 155.
maddesi ile Uyuşmazlık Mahkemesi’ni düzenleyen
158. maddeleri de Anayasada idari yargılama usulü
hukukunun kaynaklarından olarak sayılabilir.
Resim 1.1 Normlar hiyerarşisinin en üstünde ‘Anayasa’
yer almaktadır.
6
Kanunlar
İdari yargılama usulündeki temel kanunlar aşa-
ğıdaki şekildedir.
Temel Kanunlar: İYUK, DK ve
BİMİMVMK
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu
(İYUK) idari yargılama usulü hukukunun temel
kaynağıdır. 1982 yılında İYUK çıkıncaya kadar
idari yargılama usulüne ilişkin kurallar dağınık bi-
çimde eski 521 sayılı Danıştay Kanunu, 1086 sa-
yılı HUMK ve Memurin Muhakematı Hakkında
Kanunu Muvakkat gibi kanunlarda yer alıyordu.
2577 sayılı İYUK ile kendine özgü ve yeni usul
ve hükümler de eklenerek diğer kanunlardaki hü-
kümler sistematize edilerek bir araya getirilmiştir.
Bununla birlikte 2575 sayılı Danıştay Kanu-
nu (DK) ile 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemele-
ri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin
Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (Bİ-
MİMVMK) da idari yargılama usulüne kaynaklık
eden temel kanunlardır.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu,
Bilirkişilik Kanunu ve Vergi Usul
Kanunu
2577 sayılı İYUK’un 31. maddesi, İYUK’ta hü-
küm bulunmayan şu on yedi hususta 6100 sayılı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) hü-
kümlerinin uygulanacağın hükme bağlamaktadır:
1. Hâkimin davaya bakmaktan memnuiyeti
ve reddi,
2. Ehliyet,
3. Üçüncü şahısların davaya katılması,
4. Davanın ihbarı,
5. Tarafların vekilleri,
6. Dosyanın taraflar ve ilgililerce incelenmesi,
7. Feragat ve kabul,
8. Teminat,
9. Mukabil dava,
10. Bilirkişi,
11. Keşif,
12. Delillerin tespiti,
13. Yargılama giderleri,
14. Adli yardım halleri

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
15. Duruşma sırasında tarafların mahkemenin
sükûnunu ve inzibatını bozacak hareketle-
rine karşı yapılacak işlemler,
16. Elektronik işlemler
17. Ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla duruş-
ma icrası
Ancak, aynı maddede, davanın ihbarı Danıştay,
mahkeme veya hâkim tarafından re’sen yapılacağı
belirtilmektedir.
Keza, fıkranın devamına göre, bilirkişiler, bilirki-
şilik bölge kurulları tarafından hazırlanan listelerden
seçilir ve bilirkişiler hakkında Bilirkişilik Kanunu ve
12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakeme-
leri Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.
Yukarıda HMK’ya yollamada bulunulan onyedi
durumdan hâkimin memnuiyeti ve reddi, delillerin
tespiti, duruşma ve ehliyet hususlarında İYUK’ta da
özel düzenleme ve hükümlerin bulunmaktadır.
Ayrıca, yine İYUK Md. 31’e göre, İYUK ve
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan
haller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının
çözümünde 1961 tarih ve 213 sayılı Vergi Usul
Kanunu’nun (VUK) ilgili hükümleri uygulanır.
Tipik bir idari işlem olan vergi işlemlerinin ya-
pılma usulünü düzenleyen, dolayısıyla yargılama
usulü değil idari usul kanunu olan VUK’un ilgili
hükümleri, idari yargılama sürecinde hâkimin esas
hakkında incelemelerine yardım eder.
Diğer Kanunlar
İdari yargılama usulü hukukunda davanın ko-
nusu ve özelliğine göre farklı kanunlar doğrudan ya
da dolaylı olarak kaynaklık etmektedir. Bu kanun-
lar şöyle sıralanabilir:
- 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili
Usulü Hakkındaki Kanun
- 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu
- 7201 sayılı Tebligat Kanunu ve Tebligat
Tüzüğü
1
- 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Gö-
revlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun
- 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu
- 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu
Yargı Kararları (İçtihatlar)
İdare hukuku gibi idari yargılama usul hukuku
da görece geç ortaya çıktığı için yargısal kuruluşla-
rının içtihatlarıyla gelişmiştir. İdari yargılama usu-
lüne ilişkin İYUK’ta yer alan kural ve yöntemlerin
çoğunluğu, Danıştay’ın içtihatlarıyla ortaya çıktık-
tan sonra sistemli ve tutarlı bir bütünlüğe kavuşmak
suretiyle kodifiye (tedvin) edilmiştir. Bireysel ve yer-
leşik içtihatlar bağlayıcı olmayıp yol gösterici niteli-
ğindeyken, Danıştay’ın içtihadı birleştirme kararları
idari yargı mercileri ve idari makamlar için bağlayıcı
niteliktedir. Dolayısıyla içtihatlar idari yargılama
usulü hukukunun asli kaynaklarındandır.
Uluslararası Antlaşmalar
Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca usulüne göre
yürürlüğe konmuş uluslararası antlaşmalar Türk iç
hukukunun kanunla eşdeğer parçası oldukları için
idari yargı mercilerinin yargılama sürecinde gide-
rek daha yoğun başvurdukları bir hukuksal kaynak
olmuştur. Bu çerçevede BM İnsan Hakları Evren-
sel Bildirisi ile BM’nin diğer insan haklarına ilişkin
sözleşmeleri ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
idari yargılama usulü hukukunun asli kaynakları
olarak gösterilebilir.
Öğreti (Doktrin, Bilimsel İçtihat)
İdari yargı mercilerinin de zaman zaman ka-
rarlarında yollamada bulundukları, idare hukuku
ve idari yargı alanında çalışan akademisyen ve uz-
manların idari yargılama işlevine ilişkin bilimsel
ve kuramsal görüş, öneri ve düşünceleri (bilimsel
içtihatları), idari yargılama usulü hukukunda yol
gösterici yardımcı kaynak niteliği taşımaktadırlar.
7
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı

Öğrenme Çıktısı

2 İdari yargılama usulünün kaynaklarını sıralayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

2577 sayılı İYUK’a göre

hangi hallerde 6100 sayı- Uluslararası antlaşmaların
İçtihatlarla bilimsel içtihat-
lı Hukuk Muhakemeleri idari yargılama usulüne ne
lar arasındaki farkı ortaya
Kanunu’nun (HMK) hü- şekilde kaynaklık ettiğini
koyarak belirtiniz.
kümlerinin uygulanacağını anlatınız.
araştırınız.

TÜRKİYE’DE İDARİ YARGI Yine, Şura-yı Devlet kararları doğrudan değil,

SİSTEMİ
1868 yılında kurulan Şura-yı Devlet ile kurum-
sallaşarak günümüze kadar gelişerek gelen idari
yargı rejimimizin, diğer idari yargı sistemine tabi
ülkelerden farklı olarak kendine özgü geçmişi, özel-
likleri, işleyişi ve yapısı bulunmaktadır.
Türkiye’de İdari Yargının Tarihçesi ve
Gelişimi
Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik dönemi
mülki yapılanmasında sancaklarda yer alan Sancak
Divanı, eyaletlerde bulunan Divan-ı Ali ya da Paşa
Divanı ile başkentteki merkez teşkilatında halkın
idareyle ilgili şikâyetlerini de dinleyip karara bağ-
layan Divanı- Hümayun’un idari yargı işlevlerinin
benzeri nitelikte görev yapmaktaydılar. Ancak Tan-
zimatla beraber başlayan batılılaşma ve modernleş-
me hareketleri kapsamında özel hukuk ve yargıla-
ma alanında gerçekleştirilen reformların bir sonucu
olarak, Fransa modelinden etkilenerek 10 Mayıs
1868 tarihinde Abdülaziz’in nutkuyla göreve baş-
layan “Şura-yı Devlet” (Danıştay) kurulmuştur. İlk
başkanı Mithat Paşa olan Şura-yı Devlet “hükümet
ile eşhas beyninde mütehaddis deaviyi rü’yet” (hükü-
met ile kişiler arasında ortaya çıkacak davalara bak-
mak) ile görevlendirilmiştir.
Ancak Şura-yı Devlet’e doğrudan dava açılamı-
yor, şikâyet dilekçeleri Sadaret Makamına sunulu-
yor, bu makamın havalesiyle dava inceleniyordu.
Sadrazam’ın ve Padişahın iradesiyle yürürlüğe gi-
riyordu. Yani “tutuk adalet usulü” uygulanıyordu:
yargı kararları idari makamların onayından son-
ra geçerlilik kazanıyordu. Bu çerçevede, Şura-yı
Devlet’in yargılama görevinin sıkı kayıt, usul ve
şartlara bağlandığını, dolayısıyla kâğıt üzerinde kal-
dığını söylemek mümkündür. Ancak, bu dönem-
de 1871 yılında kabul edilen İdare-i Umumiye-i
Vilayat Nizamnamesi ile kurulan Meclis-i İdare-i
Vilayet’ler (İl İdare Meclisleri), tutuk adalet usu-
lünden bağımsız olarak, idareye ilişkin şikâyetleri
bağımsız ve onaya gerek olmaksızın karara bağla-
yabiliyorlardı.
1876 Kanun-u Esasi’si ile Şura-yı Devlet’in
kâğıt üzerindeki hükümet ile kişiler arasındaki
davaları yargılama görevi genel adli mahkemelere
(Mehâkim-i Umumiyeye) bırakılarak idari yargı
sistemine son verilmiş, Şura-yı Devlet “memurin
muhakematı”, “kanun layihalarının (tasarılarının)
hazırlanması” gibi idari nitelikli işlerle görevlen-
dirilmiştir. Bundan sonra Cumhuriyete kadar
önemli bir değişiklik olmamış, yalnız daha önce
Heyeti Vükelanın (Bakanlar Kurulunun) bir üyesi
olan Şura-yı Devlet Başkanlığı 1909 yılında Adliye
Nezareti’ne (Bakanlığına) bağlanmış, 1912 yılında
bu uygulamadan vazgeçilerek Bakanlar Kurulun-
daki eski statüsüne dönmüştür.
Osmanlı İmparatorluğu’nda 54 yıl görev yapan
Şura-yı Devlet, 1 Kasım 1922’de Saltanatın ilga-
sıyla, diğer Osmanlı kurumlarıyla birlikte kaldı-
rılmıştır. 1924 Anayasasının 51. Maddesinde idari

8

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
dava ve uyuşmazlıkları (ihtilafları) çözmek üzere
Şura-yı Devlet kurulmasının öngörülmesi üzerine,
23 Kasım 1925 tarih ve 669 sayılı Şura-yı Devlet
Kanunu kabul edilmiştir. 669 sayılı Kanuna göre
üç idari, bir dava olmak üzere toplam dört daireden
oluşan Şura-yı Devlet 6 Temmuz 1927 tarihinde
fiilen göreve başlamıştır. Danıştay Kanunu 1931,
1938, 1946, 1959 ve 1960 tarihlerinde değişikliğe
uğramış, nihayet, aynı zamanda ilk defa idari yargı-
lama usulü hukukunun temel ilkelerini de düzen-
leyen 24 Aralık 1964 tarih ve 521 sayılı Danıştay
Kanunu ile yeniden düzenlenmiştir.
Resim 1.2 Danıştay Kanunu idari yargılama usulünün
temel ilkelerini de düzenler.
1924 Anayasasında Yürütme bölümünde yer
alan Danıştay, ilk defa 1961 Anayasasında Yargı
bölümünde düzenlenir. 1961 Anayasasının 140.
maddesinde göre: “Danıştay, kanunların başka idarî
yargı mercilerine bırakmadığı konularda ilk derece
ve genel olarak üst derece İdare Mahkemesidir. Da-
nıştay, idarî uyuşmazlıkları ve davaları görmek ve
çözümlemek, Bakanlar Kurulunca gönderilen ka-
1
nun tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tü-
zük tasarılarını ve imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini
incelemek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmak-
la görevlidir.” Görüldüğü üzere 1961 Anayasası ile
idari yargı üst derece mahkemesi açıkça yargılama
yanında yönetsel olarak da görevlendirilmiştir.
1961 Anayasası döneminde İl ve İlçe İdare
Kurulları, Vergi İtiraz ve Temyiz Komisyonları ile
Gümrük Hakem Heyeti gibi idari makamlar, mah-
keme niteliğinde olmamakla birlikte ilk derece ida-
ri yargı yerlerinin işlevlerini yerine getirmişlerdir.
12 Eylül 1980 darbesiyle 1961 Anayasal düzeni
lağvedilmiş, 6 Ocak 1982 tarihinde kabul edilen
2575 sayılı Danıştay Kanunu, 2576 sayılı Bölge
İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında
Kanun ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Ka-
nunu ile idari yargı sistemimiz yeniden düzenlen-
miştir. Söz konusu kanunlarla, ilk derece idari yargı
yerleri olarak İdare Mahkemesi ve Vergi Mahke-
mesi oluşturulmuş, bunların kanunda belirlenmiş
kararlarına karşı itiraz yeri olarak da Bölge İdare
Mahkemesi kurulmuştur.
7 Kasım 1982 tarihindeki halkoylaması ile ka-
bul edilen 1982 Anayasası, bir taraftan 125. mad-
desi ile idarenin her türlü işlem ve eylemlerine
karşı yargı yolunu açarken, diğer taraftan Yargı bö-
lümündeki 155. maddesi ile Danıştay’ı bir yüksek
mahkeme olarak düzenlemiştir.
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun değişikliği
ile idari yargımıza “istinaf kanun yolu” getirilmiş, böl-
ge idare mahkemesi itiraz mercii olmaktan çıkarılıp
idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararlarına karşı
başvuruda bulunulacak bir istinaf mercii statüsüne
kavuşmuştur. 6545 sayılı Kanun ile Danıştay özel gö-
revli temyiz yeri olarak belirlenmiş, 20 Temmuz 2016
tarihinde bu hükümler yürürlüğe girmiştir.
Bu arada 1876, 1924 ve 1961 Anayasalarına
düzenlenen Sayıştay 1982 Anayasası’nda yüksek
mahkeme olarak sayılmamakla birlikte “Yargı” bö-
lümünde bir tür ilk ve son derece hesap mahkemesi
düzenlenmiş, kararlarına karşı Danıştay veya başka
bir yargı yerine başvuru yolu kapatılmıştır.
Sayıştay’ın yüksek mahkeme olmamasına rağ-
men idarenin mali hesaplarını, gelir, gider ve mal-
larını denetleme görev ve yetkisini göz önünde bu-
lundurduğumuzda Danıştay ve Sayıştay’dan dolayı
idari yargı sistemimiz ikiye bölünmüş kısmen par-
çalı bir görünüm arz etmektedir.
9
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Türkiye’de İdari Yargı Sisteminin
Özellikleri
Türkiye’de uygulanmakta olan idari yargı siste-
minin temel ve önemli hukuki, kurumsal ve işlev-
sel özellikleri aşağıda sıralanmaktadır.
Anayasal Dayanak
Ülkemizde idari yargı sisteminin dayanağı Ana-
yasadır. 1982 Anayasasının Danıştay’ı düzenleyen
155. maddesinin 1. fıkrasındaki, “Danıştay, idari
mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari
yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin
son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli
davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak ba-
kar” hükmü ile Uyuşmazlık Mahkemesini düzenle-
yen 158. maddesinin 1. fıkrasındaki “Uyuşmazlık
Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki
görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çö-
zümlemeye yetkilidir” hükmü, idari yargı sistemi-
mizin Anayasal dayanaklarını teşkil ederler.
Danıştay Biçiminde Örgütlenme
İdari yargı sistemimiz kuruluş yönünden Da-
nıştay biçiminde örgütlenmiştir. İdari yargı siste-
minin başında olan yüksek mahkemenin, bizdeki
gibi hem yönetsel hem yargısal görevleri varsa Da-
nıştay biçiminde, yalnızca yargısal görevleri varsa
Mahkeme biçiminde örgütlendiği kabul edilir.
Fransa, Belçika, Yunanistan, Hollanda, İspanya
gibi ülkelerde de idari yargı birimleri Danıştay biçi-
minde örgütlenmiştir, yani idari görevlere sahiptir-
ler ve çalışanları memur statüsündedir. Almanya ve
Avusturya gibi ülkelerde ise idari yargı teşkilatı mah-
keme biçiminde örgütlenmiştir, yani idare ile ilişkisi
olmayan salt yargısal görevli birimlerden oluşur ve
bunların mensupları hâkim statüsündedir.
Geniş/Karma Görevli Olma
İdari yargı düzenimizde, görev yönünden ge-
niş ya da karma görev ilkesi geçerlidir. Bir ülkedeki
idari yargı mahkemelerinde idari eylem ve işlemler-
den kaynaklanan tüm hukuksal uyuşmazlıklar idari
yargı tarafından çözümleniyorsa yani idari yargıda
hem iptal hem de tam yargı davası açılabiliyorsa
idari yargının görev kapsamı geniştir. Yalnız idari
işlemlere karşı iptal davası açılabilip idarenin mali
10
sorumluluğuna yönelik olan tam yargı davası adalet
mahkemelerinde açılıyorsa görev kapsamı dardır.
Bu bağlamda Fransa’da geniş, İtalya ve Belçika’da
dar görev ilkesi geçerlidir.
Genel Görev İlkesinin Geçerliliği
İdari Yargı sistemimizde genel görev ilkesi uy-
gulanmaktadır. Yani, açık bir yasa hükmüne gerek
olmaksızın idarenin işlem ve eylemlerinden kay-
naklanan uyuşmazlıklar kural olarak idari yargıda
çözümlenir. Herhangi bir idari işlem veya eyleme
karşı başka bir yargı kolunda dava açılabilmesi an-
cak özel bir yasal düzenlemeyle mümkündür. Eğer
hukuk düzenimizde idari yargıya başvurulabilecek
durumlar kalem kalem sayılsaydı, o zaman “özel
görev” ilkesi geçerli olurdu.
Kapsamının İdari İşlem, Eylem ve
Sözleşmeler Olması
İdari yargı denetiminin kapsamı, idari işlem,
eylem ve sözleşmelerdir, yani kısaca idari işlevdir.
Yani idarenin kamu yararı amacıyla idare hukuku
usul ve kuralları çerçevesinde tek taraflı üstünlü-
ğüyle sunduğu kamu hizmetlerinin yürütülmesi
çerçevesindeki her türlü iş, işleyiş, işlem, eylem,
faaliyet, etkinlik, sözleşme ve benzeri nitelikteki
her türlü işlev (fonksiyon) idari yargı denetiminin
alanındadır.
Yasama Kısıntılarının Bulunması
Yasama kısıntısı, yasama organının Anayasa
veya kanunlarla, bazı idari eylem ve işlemleri yargı
denetiminin dışında tutmasına verilen addır. 1924
Anayasası döneminde yargısal denetimi kısıtlayan
kanuni düzenlemelere tepki olarak, 1961 Anaya-
sası 114. maddesindeki “İdarenin hiçbir eylem ve
işlemi, hiçbir surette yargı denetimi dışında tutu-
lamaz” hükmü ile yasama kısıntısına son vermiştir.
1982 Anayasasının 125. maddesi “İdarenin her
türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır.”
hükmüne rağmen, bizatihi kendisiyle çelişerek po-
lis devletindeki “kral hata yapmaz” anlayışının bir
uzantısı olarak bazı işlem ve eylemleri yargı deneti-
minden muaf tutmuştur:
1. Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile
kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma iş-
lemleri (125/2)

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
2. Hâkimler ve Savcılar Kurulu kararları (mes-
lekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar ha-
riç) (159/10)
3. Silahlı Kuvvetler mensuplarına verilen di-
siplin cezaları (129/4)
4. Spor tahkim kurulu kararları (59/3)
5. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları
(53/4)
6. Yüksek Hakem Kurulu kararları (54/4)
dikkat
1982 Anayasasının ilk halinden itibaren 125.
Maddeye göre “Cumhurbaşkanının tek başına
yaptığı işlemlere” karşı yargı yolu kapalı olup ya-
sama kısıntıları kapsamında hiçbir biçimde dava
açılamıyordu.
16 Nisan 2017 halkoylamasıyla kabul edilen
6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu gere-
ğince 24 Haziran 2018 tarihinde birlikte yapı-
lan ilk TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri
sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı
9 Temmuz 2018 tarihinde yürürlüğe giren Cum-
hurbaşkanlığı Hükümet Sistemi değişiklikleri
kapsamında, Bakanlar Kurulunun lağvedilmesin-
den sonra yürütme yetkisi ve görevini tek başına
kullanmaya başlayan Cumhurbaşkanının olağa-
nüstü Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki
tüm karar, kararname ve işlemlerine karşı yargı
yolu açılmıştır.
Hukuka Uygunlukla Sınırlı Olması
İdari yargı denetiminin sınırı hukuka uygun-
luktur. İdari yargı mercileri yönetsel eylem ve iş-
lemlerin ancak Anayasa, kanun ve diğer hukuki
normlara (mevzuata) uygun olup olmadığını de-
netlerler. İdari kuruluşların yerine doğru kararı
alamazlar ya da idari kararların yerindeliğini (isa-
betliliğini, rasyonelliğini, verimliliğini) denetle-
yemezler. Yani, idari yargı kuruluşları yerindelik
(icab-ı hale uygunluk) denetimi yapamazlar.
Bu doğrultuda, 13.05.2010 tarihli Anayasa de-
ğişikliği ile Anayasanın 125. Maddesine şu hüküm
eklenmiştir:
1
dikkat
“Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka
uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir su-
rette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz.”
Bu çerçevede, Anayasanın 125. Maddesi ile İda-
ri Yargılama Usulü Kanununun 2. Maddesi de göz
önünde bulundurularak ülkemizdeki idari yargı
denetiminin sınırları şöyle belirlenebilir:
- İdari eylem ve işlemlerin hukuka uygunlu-
ğunun denetimi ile sınırlı olması
- Yerindelik (icab-ı hale uygunluk) denetimi-
nin yapılamaması
- Yürütme görevinin kanunlarda ve Cumhur-
başkanlığı kararnamelerinde gösterilen şekil
ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini
kısıtlayacak yargı kararının verilememesi
- İdari işlem ve eylem niteliğinde yargı kara-
rının verilememesi
- İdarenin takdir yetkisini kaldıracak nitelik-
te yargı kararının verilememesi
Ancak burada idarenin takdir yetkisinin yargı
denetimi dışında bırakılmadığını belirtmek gerekir.
İdari yargı organları idarenin takdir yetkisi kaldırıl-
maz ve yerindeliği, gereksinimlere uygunluk denet-
lenemez. Fakat, hukuk devletinde idarenin takdir
yetkisi mutlak ve sınırsız değildir. İdarenin takdir
yetkisini hukuk devleti ve kanuni düzenlemelere
uygun, eşitlik ilkesi çerçevesinde, gerekçeli, kamu
yararı ve kamu hizmetinin gerekleri, amaç ve ilke-
leriyle orantılı ve uyumlu kullanıp kullanmadığı
elbette idari yargı organları tarafından denetlenir.
İncelemenin Evrak Üzerinden
Yapılması ve Yazılılık İlkesi
İYUK Md. 1/2’de, Danıştay, bölge idare mahke-
meleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerin-
de yazılı yargılama usulü uygulanacağı, inceleme-
nin evrak üzerinden yapılacağı öngörülmektedir.
Buna göre, idari yargıda yargılama, sözlü yargılama
usulünün karşıtı olarak, dosya üzerinden yazılı ola-
rak gerçekleştirilir. Taraflar iddia, savunma, bilgi,
belge ve kanıtları yazılı olarak ibraz ederler. Mahke-
me de yazılı evraklardan oluşan dosyayı inceleyerek
davayı karara bağlar.
11
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
İYUK 17 ila 19. Maddelerinde, sonraki bölüm-
lerde koşul ve kuralları incelenecek olan istisnai bir
uygulama olan “duruşma” usulü düzenlenmektedir.
Tarafların dava dilekçesi ve savunmada yazılı olarak
ileri sürdükleri hususlardan vurgulanması gerektiğini
düşündükleri ve hâkimin dikkatini çekmek istedikleri
noktaları sözlü biçimde açıklayarak psikolojik olarak
tatmin oldukları duruşma belli koşullara dayanan is-
tisnai bir usuldür. Dolayısıyla kural ve koşulları özel
olarak düzenlenmiş “duruşma” usulünü idari yargıda-
ki yazılı yargılama usulünden bir sapma olarak değil,
istisnai bir uygulama olarak görmek gerekir.
Kendiliğinden Araştırma / Re’sen
Tahkik / Mahkemenin Aktifliği İlkesi
Dava dosyalarının yargı yerleri tarafından in-
celenmesini hükme bağlayan İYUK Md. 20/1’e
göre, Danıştay ile idare ve vergi mahkemeleri, bak-
makta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri
kendiliklerinden yaparlar. Mahkemeler belirlenen
süre içinde lüzum gördükleri evrakın gönderilme-
sini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan
ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler. Bu husustaki
kararların, ilgililerce, süresi içinde yerine getirilme-
si mecburidir. Haklı sebeplerin bulunması hâlinde
bu süre, bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir.
Taraflardan biri ara kararın icaplarını yerine getir-
mediği takdirde, bu durumun verilecek karar üze-
rindeki etkisi mahkemece önceden takdir edilir ve
ara kararda bu husus ayrıca belirtilir.
Medeni yargılama usulünde, mahkeme kişile-
rin kendi çıkarlarını en iyi şekilde savunacakları
gerçeğinden hareketle tarafların sundukları bilgi,
belge ve kanıtlarla bağlı olup kendiliğinden araş-
tırma (tahkikat) yapma yetkisine sahip değildir.
Dolayısıyla, özel hukuk davalarında “taraf egemen-
liği” ya da “mahkemenin pasifliği” ilkesi geçerlidir.
Hâlbuki idari yargılama usulünde, ceza yargılama
usulüne benzer biçimde, kamu yararı amacı ege-
men olduğu için mahkeme olayın hukuki nitelen-
dirmesini yapmada, uygulanması gereken kural ve
yöntemlerin belirlenmesinde, dava sürecinin her
aşamasında kendiliğinden davayla ilgili her türlü
bilgi, belge ve kanıtların toplanmasında, maddi
olayın çözümü için bilirkişi veya keşif incelemesi
yaptırılmasında ya da idareden kararının gerekçe-
sinin istenmesinde tam bir yetkiye sahiptir. İdari
yargılamada dava aktif bir konumda olan hakim ta-
rafından yönlendirilip yönetildiği için “mahkeme-
nin aktifliği” ya da “re’sen tahkik” ilkesi geçerlidir.
12
Dolayısıyla, idari yargıda hâkimin, tarafların
istem sonuçlarıyla bağlı olmaksızın davayla ilgili
kendiliğinden her türlü incelemeyi yapması veya
yaptırması hem görevi hem yetkisidir. Yetkisidir,
çünkü kendisi bizzat bilgi, belge ve kanıtları top-
layabilir; görevidir, çünkü davanın konusu olan iş-
lem ya da maddi olayın aydınlanması için gereken
her türlü araştırmayı yapmamışsa bu temyiz aşama-
sında vardığı kararın bozulması sonucuna yol açar.
Yüksek Mahkemeler
İdari yargı düzenimizde, 16 Nisan 2017 ta-
rihinde kabul edilip aynı tarihte yürürlüğe giren
Anayasa değişikliği hükümleri kapsamında Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi’nin ilga edilmesiyle, özel
görevli anayasal tek yüksek mahkeme Danıştay kal-
mıştır. Dolayısıyla yönetsel yargı sistemimiz yekvü-
cut bir yapıya kavuşmuştur.
Üç Dereceli Örgütlenme
Yukarıda değinildiği üzere, 18.6.2014 tarih ve
6545 sayılı Kanun değişikliği ile “istinaf kanun
yolu” getirilmiş ve böylelikle idari yargı düzenimiz-
de, 20.07.2016 tarihinde yürürlüğe giren “üç dere-
celi (aşamalı)” bir sisteme geçilmiştir.
1. İlk derece yargılama yapan idare ve vergi
mahkemeleri,
2. İdare ve vergi mahkemelerinin nihai karar-
larını istinaf başvurusu yoluyla hem maddi
hem de hukuki açıdan denetleyip lüzum
görürse tekrar yargılama yapan bölge idare
mahkemeleri,
3. Bölge idare mahkemelerinin istinaf yoluy-
la baktıkları belirli davaları hukuki noktalara
özgü olmak üzere temyizen inceleyen Danıştay.
Yönetsel Yargıyı Düzenleyen Üç
Temel Yasanın Bulunması
Ülkemizde idari yargı kuruluşları, 6 Ocak 1982
tarihinde çıkan 3 yasa ile yeniden düzenlenmiştir.
Bunlar:
- 2575 sayılı Danıştay Kanunu
- 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Ku-
ruluş ve Görevleri Hakkında Kanun
- 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Genel ve Özel Görevli İdari Yargı
Birimleri
İdari yargı sistemimizde, genel görevli tek ilk
derece idari yargı mercii idare mahkemeleridir.
Diğer idari yargı birimleri, yani
- vergi mahkemeleri ile
- Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak
görev yapan dava daireleri
özel görevli ilk derece yargı mahkemelerdir.
Temyiz Mercii
İdari yargı sistemimize istinaf yolunu getiren
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun ile daha önce
genel temyiz mercii olan Danıştay, bölge idare
mahkemelerinin istinaf yoluyla baktıkları tahdiden
sayılmış davaları inceleyen özel görevli temyiz mer-
cii statüsünü kazanmıştır.
İstinaf Mercii
2014 yılında kabul edilen 6545 sayılı Kanun
ile getirilen “istinaf kanun yolu” düzenlemesi so-
nucu, önce özel görevli itiraz mercii olan bölge ida-
re mahkemesi genel görevli istinaf mercii statüsü
kazanmıştır. İstinaf mercii olarak bölge idare mah-
kemeleri idare ve vergi mahkemelerinin nihai ka-
rarlarını kanun yolu çerçevesinde hukuki ve maddi
hususlarla yeniden inceleyip gözden geçiren bir de-
netim mahkemesi statüsünü kazanmıştır.
İstinaf mercii olarak düzenlenen bölge idare
mahkemeleri, bir ilk derece mahkemesi değildir.
Yani, ilk derece mahkeme olarak bölge idare mah-
kemesine kanunen dava açılamaz, dolayısıyla bölge
idare mahkemelerine ilk derece mahkeme sıfatıyla
dava açılamaz.
Dava Türleri
1964 tarihinde kabul edilen 521 sayılı eski Da-
nıştay Kanununda iptal davası, tam yargı davası,
yorum davası ve temyiz davası olmak üzere dört tür
idari dava öngörülmekteydi.
1
1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü
Kanunu ile yorum davası kaldırılmış, temyiz davası
ise “temyiz yoluna” dönüştürülmüştür.
dikkat
İdari yargı sistemimizde iptal ve tam yargı davası
olmak üzere iki tür dava bulunmaktadır:
1. İdarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu
ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı
olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri
ihlâl edilenler tarafından açılan iptal davaları,
2. İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları
doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan tam
yargı davaları.
İdari Yargılama Usulü Kanununda üçüncü bir
tür olarak “Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaş-
ma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar hariç,
kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için ya-
pılan her türlü idari sözleşmelerden dolayı taraflar
arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar” biçi-
minde geçen idari davaların, tam yargı davasının
bir çeşidi olduğu kabul edilmektedir.
Savcılık
İdari yargılama usulünde “kanunsözcülüğü”
(müddeiumumilik) ya da savcılık müessesesi, me-
deni ya da ceza yargılama usulünden daha farklı bir
niteliğe sahiptir. Kanunsözcüsü, ne savcı ne de ida-
renin temsilcisidir, yalnızca kanunun ne olduğunu
söyleyen makamdır.
dikkat
İdari yargı alanında savcılık müessesesi yalnızca
Danıştay ve Sayıştay’da vardır. İdare mahkemesi,
vergi mahkemesi ve bölge idare mahkemesinde
savcı yoktur.
13
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Yaşamla İlişkilendir
Şura-yı Devlet reisliği nazırlık mertebesinde
olduğu için buraya tayin edilen kimselerin mut-
laka Şura-yı Devlet içinden yetişmesi aranmamış-
tır. Siyasi bir görev olarak düşünülen bu makam
için çeşitli bürokratik kökenlerden gelen kişiler
tayin edilmişlerdir.
Beş Şura-yı Devlet başkanı eski sadrazamdır.
Gerçekten, Yusuf Kamil Paşa 5 Ocak 1863-1 Ha-
ziran 1863 tarihleri arasında sadrazamlık yaptık-
tan sonra ilki 4 Ağustos 1872’de olmak üzere 3
kez bu makama gelmiştir. Mahmud Nedim Paşa
ve Ahmed Arifi Paşa da ilk sadrazamlığının he-
men ardından Şura-yı Devlet başkanlığı yapmış-
tır. Sadrazamlık yaptıktan sonra Şura-yı Devlet
başkanlığına gelen başka bir isim Mehmed Kamil
Paşa’dır. Paşa 25 Aralık 1885-4 Aralık 1891 tarih-
leri arasında sadrazamlık yapmış daha sonra so-
nuncusu 29 Ekim 1912-23 Ocak 1913’te olmak
üzere dört kez daha sadrazamlık yaptıktan sonra
23 Temmuz 1912-31 Ekim 1912 tarihleri arasın-
da Şura-yı Devlet başkanlığına getirilmiştir. Otuz
dördüncü Şura-yı Devlet başkanı da eski sadra-
zamlardan Said Paşa idi. 31 Ocak 1913-12 Hazi-
ran 1913 tarihleri arasında 4 ay 13 gün başkanlık
yapan Said Paşa 9 kez sadrazamlık yaptıktan son-
ra bu makama getirilmişti. Sadrazamlıktan sonra
Şura-yı Devlet reisliğinin kabulü bu makamın
saygınlığını gösterir. Eski sadrazamların Şura-yı
Devlet reisliği yapması Şura-yı Devlet’in nüfuzu-
nu artırmış olmalıdır.
Yeri gelmişken belirtelim ki Şura-yı Devlet
başkanlığından sadrazamlığa gidenler de mevcut-
tur. Midhat Paşa, İbrahim Edhem Paşa, Mehmed
Esad Safvet Paşa, Mehmed Kadri Paşa, Said Ha-
lim Paşa böyledir.
İlk başkan valilikten bu makama getirilmişti.
Ayrılınca yine valiliğe tayin edildi ve daha sonra
iki kez sadrazam oldu. 9 kişi sadrazamlık yapmış-
tır. Bunlardan Mehmed Said Paşa 9, Mehmed
Kamil Paşa 4, Mahmud Nedim Paşa ve Midhat
Paşa ikişer kere sadrazamlık yapmıştır. Geri kalan
beş kişi sadece bir defa bu makama getirilmişti.
14
Şura-yı Devlet üyeleri arasında gayrimüs-
lim unsurlardan birçok kişi bulunmasına rağ-
men Şura-yı Devlet başkanlığına gelen hiçbir
bir gayrimüslimin bulunmadığı görülmektedir.
Oysa hariciye nezaretine ve maliye nezaretine
gayrimüslimlerden nazır tayin edildiği vakidir.
Müslümanlar arasında köken itibarıyla gayritürk
unsurlardan gelenlerin olması tabii idi. Nitekim
Mahmud Nedim Paşa ve muhtemelen Batumlu
Hasan Fehmi Paşa Gürcü, Akif Mehmed Paşa
ve yine muhtemelen Turhan Paşa Arnavud, Said
Paşa ve Abdülkadir Efendi ise Kürd idiler. Meh-
med Şerif Paşa (Çavdaroğlu) sarayın damadı idi;
Abdülaziz’in kızı Emine Sultanla evlenmişti.
Başkanların bürokratik kökenlerine bakıl-
dığında II. Meşrutiyete kadar çoğunun (19 kişi)
Babıali kalemlerinde, Divan-ı Hümayun kalemi,
tercüme kaleminde, sadaret mektubi kalemi, har-
biye nezareti kalemi, Hassa ordu-yu hümayunu
tahrirat kalemi, rüsumat emaneti tahrirat kalemi,
Mahkeme-i Temyiz hukuk dairesi zabıt kitabeti,
amedi kalemi, Dahiliye mektubi kalemi hulefa-
lığı, şeyhülislamlık dairesi kalemi, gibi muhtelif
kalemlerde bürokratik kariyerlerine adım attık-
ları görülür. II. Meşrutiyetten sonra adliyeden
gelenler içinde devlet görevine mahkemelerde
başlayanlar da görülür. Ayrıca miralaylık, nüfus
mukayyıtlığı, müderrislik, çiftçi (sonradan me-
bus), karantina dairesi, öğretmenlik, Beyoğlu
Bidayet Mahkemesi İkinci Hukuk Dairesinde işe
başlayanlar mevcuttur.
Şura-yı Devlet başkanlığına atanmadan önce
yürütülen göreve bakılınca çoğunlukla üç kişi
Adliye Nezaretinden, iki kişi Maarif nezaretin-
den, iki kişi evkaf nezaretinden, bir kişi Nafia
nezaretinden, hariciye nazırlığından, Dahiliye
Nezaretinden, Maliye nezaretinden, Dahiliye,
Orman ve Meadin Nezareti vekaletinden, Posta
ve Telefon nezareti ve Dahiliye ve Şura-yı Devlet
vekilliğinden gelmiştir. Bunların haricinde Mısır
fevkalade komiserliğinden, başvekaletten, Ayan
Meclisi başkanlığından, Ayan Meclisi üyeliğin-
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

den (iki kişi), mahkeme-i temyiz başsavcılığından, Mebusan Meclisi reisliğinden Şura-yı Devlet reis-
liğine atama gerçekleşmiştir. Dört reis de valilikten gelmiştir. Meclis-i Aliyeden, İstanbul Konferansı
murahhaslığı, şehreminliğinden bu makama tayinler yapılmıştır.
Bu arada üç kez Adliye nazırlığı ile Şura-yı Devlet reisliği aynı şahıs asaleten tarafından yürütül-
müştür.
Namık Paşa, Ali Paşa askerlikten gelir. Fransa’da eğitim gören İbrahim Edhem Paşa mühendisti ve
orduda göreve başlamıştı.

Kaynak: https://www.danistay.gov.tr/kurumsal-14-1868den-1922ye-ura-y-devlet-reisleri.html

Öğrenme Çıktısı

3 Türkiye’de idari yargının tarihçesi ve gelişimini açıklayabilme ve Türkiye’de idari yargı

sisteminin özelliklerini sıralayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasa’ya göre idarenin

İdari yargıda temyiz mercii İdari yargının temel ilkele-
hangi eylem ve işlemleri
ile istinaf merciini ilişkilen- rinden olan kendiliğinden
yargı denetiminden muaf
diriniz. inceleme ilkesini anlatınız.
tutulmuştur araştırınız.

İDARİ YARGI TEŞKİLATI VE 1982 Anayasası ve 2575 sayılı Danıştay Kanu-

MENSUPLARI
1982’ye kadar ülkemizde idari yargı işlevi gören
sadece Danıştay vardı. 6 Ocak 1982 tarihinde kabul
edilen 2575 sayılı Danıştay Kanunu, 2576 sayılı Böl-
ge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında
Kanun ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanu-
nu ile Danıştay yanında ilk defa idare mahkemeleri,
vergi mahkemeleri ve bölge idare mahkemelerinin
kuruluşuyla idari yargı teşkilatı, sistemi ve mensup-
ları nitelik ve nicelik olarak genişleyip çeşitlenmiştir.
Danıştay
1868 yılında Şura-yı Devlet ismiyle kuruldu-
ğundan beri günümüze kadar devam eden ve 1982
Anayasasının Yargı bölümünde Anayasa Mahke-
mesi, Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi ile bir-
likte dört yüksek mahkemeden biridir. Hem idari
hem yargısal görevleri olan bir yüksek mahkeme
olan, yönetimi ve temsili Danıştay Başkanına ait
olan Danıştay’ın, yürütmeyle ilgili işleri Cumhur-
başkanlığı aracılığı ile yürütülür.
nu kapsamında Danıştay’ın idari, hukuki, kurum-
sal statüsü ile ilgili hususlar aşağıda anlatılmaktadır.
Anayasal Dayanak ve Düzenlenmesi
1982 Anayasasının Danıştay’ı düzenleyen 155.
Maddesi şöyledir:
“Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve ka-
nunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı
karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ka-
nunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri ile
ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki
ay içinde düşüncesini bildirmek, idari uyuşmazlık-
ları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yap-
makla görevlidir.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf
idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sa-
yılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulu;
dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler
arasından Cumhurbaşkanı; tarafından seçilir.

15
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve
daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay
Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu
ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler
yeniden seçilebilirler.
Danıştay’ın, kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsav-
cı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin
nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özelliği,
mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı
esaslarına göre kanunla düzenlenir.”
16 Nisan 2017 halkoylamasıyla kabul edilen
6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu gereğin-
ce 24 Haziran 2018 tarihinde birlikte yapılan ilk
TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucun-
da Cumhurbaşkanının göreve başladığı 9 Temmuz
2018 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikler kap-
samında, 1982 Anayasasının 155. Maddesinin ba-
şından itibaren Danıştay’a verilen şu iki görev son
bulmuştur:
1. Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderi-
len kanun tasarıları hakkında düşüncesini
bildirmek
2. Tüzük tasarılarını incelemek
Danıştay’ın Karar Organları ve
Görevleri
Danıştay Kanununun 5. Maddesinde sıralanıp
13 ila 22. Maddeleri arasında düzenlenmiş bulu-
nan Danıştay’ın karar organları şunlardır:
1. Daireler,
2. Danıştay Genel Kurulu,
3. İdari İşler Kurulu,
4. İdari Dava Daireleri Kurulu,
5. Vergi Dava Daireleri Kurulu,
6. İçtihatları Birleştirme Kurulu,
7. Başkanlar Kurulu,
8. Başkanlık Kurulu,
9. Yüksek Disiplin Kurulu,
10. Disiplin Kurulu.
Danıştay’da yukarıda sayılan karar organları
dışında genel sekreterlik makamı vardır. Danıştay
Başkanının seçeceği bir üye Danıştay Genel Sekre-
terliği görevini yapar.
Birinci sınıfa ayrılmış Danıştay tetkik
hâkimlerinden veya savcılarından en çok ikisi genel
sekreter yardımcısı olarak görevlendirilebilir. Genel
Sekreterlik hizmetleri için yeteri kadar savcı, tetkik
hâkimi ve memur verilir.
16
Genel Sekreter Kanunun görevli kıldığı işler ile
Danıştay Başkanının vereceği idare ve yazı işlerini
yürütür. Dairelere ve Başsavcılığa bağlı olanlar dı-
şındaki müdürlükler ve diğer idari birimler Genel
Sekreterin yönetim ve denetimi altında bulunur.
Ayrıca Danıştay’da idari hizmetler; Özlük İşle-
ri, Evrak, Levazım, Kitaplık ve Yayın, Tasnif, Arşiv,
Sosyal ve İdari İşler, Özel Kalem müdürlükleriyle
2575 sayılı Danıştay Kanununda yazılı ve ihtiyaca
göre kurulacak bürolar ve kalemler bulunur.
Daireler
İdari uyuşmazlıklar ve davalar; İkinci, Üçüncü,
Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci, Sekizinci, Do-
kuzuncu ve Onuncu daireler ile idari ve vergi dava
daireleri kurullarında incelenir ve karara bağlanır.
dikkat
Danıştay; dokuzu dava, biri idari daire olmak üze-
re on daireden oluşur.
Dava dairelerinden Üçüncü, Dördüncü, Yedinci ve
Dokuzuncu daireler vergi dava dairesi; diğer dava
daireleri ise idari dava dairesi olarak görev yapar.
İdari işlere ilişkin idari uyuşmazlıklar ve idari ni-
telikli inceleme, danışma ve görüş bildirme görev-
leri Birinci Daire ve İdari İşler Kurulunda görülür.
İdari dava daireleri ile vergi dava daireleri ken-
di aralarında işbölümü esasına göre çalışır. Özel
kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdir-
de dava daireleri arasındaki iş bölümü 2575 sayılı
Danıştay Kanunundaki esaslar uyarınca Başkanlık
Kurulu tarafından belirlenir.
Her dairede bir başkan ile yeteri kadar üye bu-
lunur. Heyetler bir başkan ve dört üyenin katılma-
sıyla toplanır, salt çoğunluk ile karar verir.
Üye sayısının yeterli olması halinde birden fazla
heyet oluşturulabilir. Bu durumda, oluşturulan di-
ğer heyetlere, heyette yer alan en kıdemli üye baş-
kanlık eder.
Müzakereler gizli yapılır.
Dairelerde yeteri kadar tetkik hâkimi bulunur.
Her dairede, ayrıca bir yazı işleri müdürünün
yönetimi altında bir kalem bulunur. Kalem, yazı ve
tebliğ işlerini yürütür.
Daire başkanları belirli bir dairenin başkanı ola-
rak seçilirler.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Üyeler, Başkanlık Kurulunun kararı ile dairelere
ayrılırlar ve hizmetin icaplarına göre, daireleri aynı
usulle değiştirilebilir.
Dairelerde oluşacak noksanlıklar, diğer daireler-
den üye alınmak suretiyle tamamlanır. Bu üyeler
Başkanlık Kurulunun kararı ile önceden tespit edilir.
Danıştay Genel Kurulu
Danıştay Genel Kurulu, Danıştay Başkanı, Baş-
savcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler ile
Genel Sekreterden oluşur.
Genel Kurulun toplanma ve görüşme yeter sa-
yısı Başkan ve üyeler tam sayısının yarısından faz-
lasıdır.
Kararlar çoğunlukla verilir. Oylarda eşitlik ha-
linde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağ-
lanmış sayılır. Genel Kurulun toplantı yeter sayısı-
na ilişkin özel hükümler saklıdır.
Danıştay Genel Kurulunun bazı önemli görev-
leri şöyle sıralanabilir:
- Kendi üyeleri arasından üye tamsayısının
salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için Da-
nıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve
daire başkanlarını seçmek (DK, Md. 10/1).
- Başkanlık Kurulu’na üye seçmek (DK, Md.
19/B-1).
- Yüksek Disiplin Kurulu ve Disiplin
Kurulu’na üye seçmek (DK, Md. 20 ve 21).
- Danıştay Kanunu’nda öngörülen içtüzük ve
yönetmelikleri kabul etmek (DK, Md. 45).
- Uyuşmazlık Mahkemesi’ne kendi daire baş-
kan ve üyeleri arasından üçer asıl, üçer ye-
dek üye seçmek (2247 UMK, Md.2/3).
İdari İşler Kurulu
İdari işlere ilişkin idari uyuşmazlıklar ve idari ni-
telikli inceleme, danışma ve görüş bildirme görevleri
Birinci Daire ve İdari İşler Kurulunda görülür.
İdari İşler Kurulu, idari daire başkanı ile her
takvim yılı başında Başkanlık Kurulunca idari da-
ireden seçilecek iki üye ve her dava dairesi başkan
veya üyeleri arasından seçilecek bir üyeden oluşur.
Kurulun seçimle belirlenen üyeliklerinde boşalma
olması hâlinde Başkanlık Kurulunca otuz gün için-
de seçim yapılır.
1
Bu Kurula Danıştay Başkanı veya başkanvekil-
lerinden biri başkanlık eder.
Toplanma ve görüşme yeter sayısı dokuzdur.
Memurların yargılanması ile ilgili işlerin görü-
şülmesinde, incelenmekte olan kararı veren daire
başkan ve üyeleri toplantıya katılamazlar. Bu top-
lantılarda toplanma ve görüşme yeter sayısı yedidir.
Kararlar oyçokluğu ile verilir. Oylarda eşitlik
hâlinde Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağ-
lamış sayılır.
İdari İşler Kuruluna yeteri kadar tetkik hâkimi
ve memur verilir.
İdari İşler Kurulu:
- Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma
ve sözleşmelerini,
- Kanunlarda Danıştay İdari İşler Kurulunda
görüşüleceği yazılı olan işleri,
- Danıştay idari daire ve kurulları arasında
çıkacak görev uyuşmazlıklarını,
- İdari dairelerden çıkan işlerden Danıştay
Başkanının havale edeceği işleri,
- Memurin Muhakematı Hakkında Kanunu
Muvakkatı hükümlerine göre ilgili dairece
birinci derecede verilen men’i muhakeme
kararlarını kendiliğinden, lüzumu muhake-
me kararlarını ise itiraz üzerine,
İnceler ve gereğine göre karara bağlar veya dü-
şüncesini bildirir.
Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şart-
laşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini bildir-
meyi, geliş tarihinden itibaren iki ay içinde sonuç-
landırmak zorundadır.
Danıştay’ın ilgili dairesi Kurulun bozma karar-
larına uymak zorundadır.
İdari dairelerin birinden çıkıp Danıştay Başka-
nı tarafından Danıştay İdari İşler Kuruluna havale
edilmemiş olan işler ve verilen kararlar ilgili bakan-
lığın görüşüne uygun olmadığı takdirde, bakanın
isteği üzerine, Danıştay İdari İşler Kurulunda gö-
rüşülür.
İdari dairelerin göreve ve usule ilişkin nedenler-
le işin esası hakkında karar vermediği işlerde, İdari
İşler Kurulunca bu kararın yerinde görülmemesi
hâlinde, ilgili daireye geri gönderilir ve bu dairece
İdari İşler Kurulu kararı doğrultusunda İnceleme
yapılarak karar verilir.
17
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Dairelerle kurulların toplantılarında üye veya
tetkik hâkimlerinin açıklamaları dinlendikten sonra
işlerin görüşülmesine geçilir. Konular aydınlanınca
göreve ve usule ilişkin meseleler varsa ilk önce bunlar
ve sırayla diğer meseleler karara bağlanır.
Danıştay’ın tek idari dairesi olan birinci dairesi-
nin görevleri şunlardır:
- Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma
ve sözleşmelerini,
- Kanunlarında Danıştay’dan alınacağı yazılı
bulunan düşüncelere ilişkin istekleri,
- 6830 sayılı İstimlak Kanununun otuzuncu
maddesinin uygulanmasından çıkan uyuş-
mazlıkları,
- İdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvak-
katı gereğince doğrudan doğruya veya itiraz
yoluyla Danıştay’a verilen işleri,
- Belediye Kanunu ile Danıştay’a verilip idari
davaya konu olmayan işleri,
- Derneklerin, kamu yararına çalışan dernek-
lerden sayılabilmesi için yapılacak teklifleri,
- Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yar-
gılanmalarına ilişkin mevzuat uyarınca gö-
rülecek işleri,
inceler ve gereğine göre karara bağlar veya düşün-
cesini bildirir.
İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları
İdari Dava Daireleri Kurulu, idari dava dairele-
rinin başkanları ile her idari dava dairesinden iki yıl
için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen
iki asıl ve iki yedek üyeden; Vergi Dava Daireleri
Kurulu ise vergi dava dairelerinin başkanları ile her
vergi dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu
tarafından görevlendirilen üç asıl ve üç yedek üye-
den oluşur.
İki yıllık süre sonunda Başkanlık Kurulunca, her
iki kuruldaki üyelerin yarısı iki yıl süreyle yeniden
görevlendirilirken diğer yarısı kurullarda daha önce
görevlendirilmeyen üyeler arasından yenilenir. Ku-
rullarda görevlendirilen asıl üyeler, üst üste en fazla
iki dönem görevlendirilebilir. Asıl üyenin görevini
geçici olarak yerine getirememesi durumunda ilgili
daireden, zorunlu hallerde diğer dairelerden görev-
lendirilen yedek üye kurul toplantılarına katılır.
18
Kurulların asıl veya yedek üyeliklerinde boşalma
olması hâlinde Başkanlık Kurulu tarafından yedi
gün içinde, kalan süreyi tamamlamak üzere yeni
üye görevlendirilir.
Dava daireleri kurullarına Danıştay Başkanı
veya vekillerinden biri; bunların yokluğunda daire
başkanlarından en kıdemlisi başkanlık eder.
Toplantı ve görüşme yeter sayısı İdari Dava
Daireleri Kurulu için on beş, Vergi Dava Dairele-
ri Kurulu için ise on birdir. İdari dava daireleri ile
vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak
verdikleri kararların temyiz veya itiraz yoluyla in-
celenmesinde ve iki dava dairesinin birlikte yapa-
cağı toplantıda verilen kararların incelenmesinde,
bu dairelerde karara katılmış olanlar idari ve vergi
dava daireleri kurullarında bulunamazlar.
Bu toplantılarda hazır bulunanlar çift sayıda
olursa en kıdemsiz üye kurula katılamaz.
Bu kurullarda kararlar oyçokluğu ile verilir.
Her kurula yeteri kadar tetkik hâkimi verilir.
Ayrıca bir yazı işleri müdürlüğü bulunur.
dikkat
İdari / Vergi Dava Daireleri Kurulları:
a. Bölge idare mahkemelerinin istinaf yoluyla
baktıkları idari davalardaki ısrar (direnme) ka-
rarlarını temyizen incelerler,
b. Danıştay idari/vergi dava dairelerinin ilk derece
mahkemesi olarak verdikleri kararları temyizen
incelerler,
c. Danıştay idari/vergi dava dairelerinin ilk derece
mahkemesi olarak baktıkları davalarda yürütme-
nin durdurulması istemleri hakkında verdikleri
kararlara karşı yapılan itirazları incelerler,
d. Danıştay idari/vergi dava dairelerinde çekinen
veya reddedilen üye sayısının ikiden fazla olma-
sı halinde, bu husustaki istemleri incelerler.
Ayrıca Vergi Dava Daireleri Kurulundan farklı
olarak İdari Dava Daireleri Kurulu, belediyeler ile
il özel idarelerinin seçilmiş organlarının organlık
sıfatlarını kaybetmelerine ilişkin istemler hakkın-
da Danıştay 8. Dairesi tarafından verilen kararlara
karşı yapılan itirazları bir ay içinde inceler ve ka-
rara bağlar.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
17/10/2019 tarihli ve 7188 sayılı Kanunun 7.
maddesiyle İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları-
na yeni bir görev verilmiştir:
Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulunun
benzer olaylarda, bölge idare mahkemesi dairele-
rince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında veya
farklı bölge idare mahkemeleri dairelerince verilen
kesin nitelikteki kararlar arasında aykırılık veya
uyuşmazlık bulunması hâlinde; resen veya ilgili böl-
ge idare mahkemesi dairelerinin ya da istinaf yoluna
başvurma hakkı bulunanların bu aykırılığın veya
uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak isteme-
leri üzerine, istemin uygun görülmesi hâlinde ken-
di görüşlerini de ekleyerek Danıştaydan bu konuda
karar verilmesi doğrultusundaki istemleri, konusuna
göre İdari veya Vergi Dava Daireleri Kuruluna ileti-
lir. İlgili dava daireleri kurulunca üç ay içinde karar
verilir. Aykırılık veya uyuşmazlığın giderilmesine
ilişkin olarak bu hususta verilen kararlar kesindir.
İçtihatları Birleştirme Kurulu
İçtihatları Birleştirme Kurulu, Danıştay Başka-
nı, Başsavcı, başkanvekilleri, dava daireleri başkan-
ları ve üyelerinden kurulur.
Toplanma ve görüşme yetersayısı en az otuzbir-
dir. Toplantıda hazır bulunanlar çift sayıda olursa
en kıdemsiz üye Kurula katılmaz.
Esas hakkındaki kararlar, birinci toplantıda Ku-
rul üye tamsayısının salt çoğunluğu ile, bu toplan-
tıda karar yetersayısı sağlanamaz ise ikinci toplan-
tıda mevcudun salt çoğunluğu ile verilir. Kurulun
diğer kararları oyçokluğu ile verilir.
İçtihatları Birleştirme Kuruluna yeteri kadar
tetkik hâkimi ve memur verilir.
İçtihatları Birleştirme Kurulu, dava daireleri-
nin veya idari ve vergi dava daireleri kurullarının
kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar
arasında aykırılık veya uyuşmazlık görüldüğü veya-
hut birleştirilmiş içtihatların değiştirilmesi gerekli
görüldüğü takdirde, Danıştay Başkanının havalesi
üzerine, Başsavcının düşüncesi alındıktan sonra işi
inceler ve lüzumlu görürse, içtihadın birleştirilmesi
veya değiştirilmesi hakkında karar verir.
İçtihatların birleştirilmesi veya birleştirilmiş iç-
tihatların değiştirilmesi, Danıştay Başkanı, konu
ile ilgili daireler, idari ve vergi dava daireleri kurul-
ları veya Başsavcı tarafından istenebilir.
1
Aykırı kararlarla ilgili kişiler, içtihatların birleş-
tirilmesi için Danıştay Başkanlığına başvurabilirler.
Kurulun, içtihatların birleştirilmesi veya de-
ğiştirilmesi hakkındaki kararları, gönderildikleri
tarihten itibaren bir ay içerisinde Resmî Gazete’de
yayımlanır.
Bu kararlara, Danıştay daire ve kurulları ile ida-
ri mahkemeler ve idare uymak zorundadır.
Başkanlar Kurulu
Başkanlar Kurulu, Danıştay Başkanının baş-
kanlığında Başsavcı, başkanvekilleri ve daire baş-
kanlarından oluşur. Başkanlar Kurulu, Danıştay
Başkanının davetiyle toplanır.
Daire başkanının mazereti hâlinde, Kurula, da-
irenin en kıdemli üyesi katılır.
Kararlar oy çokluğu ile verilir.
Oylarda eşitlik hâlinde Başkanın bulunduğu ta-
raf çoğunluğu sağlamış sayılır.
dikkat
Başkanlar Kurulunun görevleri şunlardır:
- Danıştay daireleri arasında çıkan görev uyuş-
mazlıklarını karara bağlamak (DK, Md. 52/1)
- Ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi
mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin
uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci
tayinini yapmak (DK, Md. 52/1)
- Danıştay Başkanının Kurulda görüşülmesini
uygun gördüğü işleri görüşmek ve karara bağla-
mak (DK, Md. 52/1)
- Görevini sağlık bakımından yerine getiremeye-
ceği tam teşekküllü resmi sağlık kurulu raporuy-
la kesin olarak anlaşılan Danıştay meslek men-
suplarının görevine son vermek (DK, Md. 84)
- Çalışmaya ara verme süresi içinde çalışacak Da-
nıştay nöbetçi dairesinin başkan ile üyelerini,
Danıştay dairelerinin başkan ve üyeleri arasın-
dan karma olarak seçmek (DK, Md. 86/3)
Başkanlar Kurulunun kararları kesin olup bu
kararlar aleyhine başka bir yargı merciine başvuru-
lamaz.
19
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Başkanlık Kurulu
Başkanlık Kurulu; Danıştay Başkanının baş-
kanlığında, üçü daire başkanı üçü Danıştay üyesi
olmak üzere altı asıl ve ikisi daire başkanı ikisi Da-
nıştay üyesi olmak üzere dört yedek üyeden oluşur.
Başkanlık Kuruluna seçilecek asıl ve yedek üye-
ler Danıştay Genel Kurulunca seçilir. Başkanlık
Kurulu üyeliğine aynı daireden birden fazla kimse
seçilemez.
Başkanlık Kurulu, üye tamsayısı ile topla-
nır. Asıl üyelerden birinin Kurula katılamaması
hâlinde, noksanlık yedeği ile tamamlanır. Başkan-
lık Kurulu üyeleri kendileri ile ilgili konularda Ku-
rul toplantılarına katılamazlar.
Başkanlık Kuruluna seçilecek olanların tama-
mının bir oy pusulasında gösterilmesi suretiyle oy
kullanılması da mümkündür. Aday çıkmadığı veya
yeter sayıda başvuru olmadığı takdirde Başkanlar
Kurulu tarafından gizli oyla ve oy çokluğu ile aday-
lar dışından seçilebileceklerin üç katı aday gösterilir.
Başkanlık Kuruluna seçilenlerin görev süresi iki yıl
olup bir seçim dönemi geçmeden yeniden seçilemezler.
Başkanlık Kurulu üyeliğine seçilen daire başkan
ve üyelerinin seçim süresi dolmadan bu sıfatları de-
ğiştiğinde Kurul üyeliğinden ayrılmış sayılırlar.
Başkanlık Kurulu üyeliğinin herhangi bir ne-
denle boşalması hâlinde on beş gün içinde boşalan
üyelik için seçim yapılır ve seçilen üye, yerine seçil-
diği üyenin süresini tamamlar.
Başkanlık Kurulunun görevleri şunlardır:
- Üyelerin görev yerlerini, dairelerin iş duru-
munu ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak
belirlemek (DK, Md. 52/2)
- Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin
dairelerini değiştirmek (DK, Md. 52/2)
- Danıştay tetkik hâkimlerinin çalışacakları
daireleri, kurulları ve görecekleri işleri belli
etmek ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek
(DK, Md. 52/2)
- Daireler arasında iş bölümünü belirlemek
(DK, Md. 52/2)
- Yetkili merciin neresi olduğu belirtilmemiş
olan yönetim işlerini belli etmek veya bu iş-
leri yapmak (DK, Md. 52/2)
- Dairelerden birinin yıl içinde gelen işleri
normal çalışma ile karşılanamayacak oran-
da artmış ve daireler arasında iş bakımından
20
bir dengesizlik (nisbetsizlik) meydana gel-
miş ise takvim yılı başında, bir kısım işleri
başka daireye vermek (DK, Md. 27/3)
- İş yükü bakımından zorunluluk doğması
hâlinde vergi dava daireleri, idari dava da-
ireleri veya idari dairelerden birinin veya
birkaçının görev alanını değiştirerek bu
daireleri; vergi dava dairesi, idari dava da-
iresi veya idari daire olarak görevlendirmek
(DK, Md. 26/2)
- Görevlendirilen dairedeki dosyaların vergi ve
idari uyuşmazlıklara ilişkin görev ayrımı gö-
zetilerek hangi daireye ve nasıl devredileceği,
görevlendirilen daireye görevlendirildiği alan
içinde hangi daire işlerinin verileceği husus-
larını karara bağlamak (DK, Md. 26/3)
- Danıştay daireleri üyeliklerinde vuku bula-
cak noksanlıkların tamamlanması için diğer
dairelerden alınacak üyeleri önceden tespit
etmek (DK, Md. 14/4)
- İdari İşler Kuruluna her takvim yılı başında
her idari daireden bir üye seçmek ve İdari
İşler Kurulunun seçimle belirlenen üyelik-
lerinde boşalma olması hâlinde Başkanlık
Kurulunca otuz gün içinde seçim yapmak
(DK, Md. 16/1)
- İdari / Vergi Dava Daireleri Kurullarına,
her idari dava dairesinden iki yıl için iki asıl
ve iki yedek, her vergi dava dairesinden iki
yıl için üç asıl ve üç yedek üye görevlendir-
mek (DK, Md. 17/1)
Başkanlık Kurulunun kararlarına karşı ilgililer-
ce Başkanlar Kuruluna yedi gün içinde itiraz edi-
lebilir. Başkanlar Kurulu, Başkanlık Kurulu karar-
larını aynen onaylayabileceği gibi değiştirerek de
onaylayabilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesin
olup, bu kararlar aleyhine başka bir yargı merciine
başvurulamaz.
Yüksek Disiplin Kurulu
Yüksek Disiplin Kurulu, Danıştay Başkanının
Başkanlığında her takvim yılı başında, Danıştay
Genel Kurulunca her daireden seçilecek birer üye
ile ikisi dava daireleri ve biri de idari daireler baş-
kanları arasından seçilecek üç daire başkanından
kurulur. Danıştay Başsavcısı Kurulun tabii üyesidir.
Kurula iki daire başkanı ve beş üye yedek olarak
seçilir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Kurul üye tam sayısı ile toplanır ve üçte iki oy-
çokluğu ile karar verir.
Kurul üyeliklerinde boşalma halinde, boşalan
yer için en çok on gün içinde Genel Kurulca birinci
fıkradaki esaslara göre yeniden seçim yapılır.
Kurulun yazı işlerini Genel Sekreter yürütür.
Yüksek Disiplin Kurulu, 2575 sayılı Danıştay
Kanunu hükümleri dairesinde Danıştay Başkanı,
Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler
hakkında, disiplin kovuşturması yapılmasına ve di-
siplin cezası uygulanmasına karar verir.
Yüksek Disiplin Kurulu, eldeki bilgi ve delille-
re ve isnat olunan hal ve hareketin niteliğine göre
disiplin kovuşturması yapılmasına yer olup olma-
dığına karar verir.
Kurul, disiplin kovuşturmasına karar verirse,
Kurul dışındaki daire başkanları ve üyeler arasın-
dan seçeceği üç kişiyi soruşturma yapmakla görev-
lendirir. Haklarında isnatta bulunulanlar, Yüksek
Disiplin Kurulu üyesi ise, Kurulun bu husustaki
toplantılarına katılamazlar.
Yüksek Disiplin Kurulu isnat olunan hal ve
hareketi sabit görmezse dosyanın işlemden kaldı-
rılmasına karar verir. Kurul, bu hal ve hareketle-
ri sabit gördüğü takdirde bunların mahiyetine ve
ağırlığına göre, ilgilinin uyarılmasını veya hizmet
süresine göre istifa etmeye veya emekliliğini iste-
meye davet edilmesini karar altına alır. Kurul ka-
rarı Danıştay Başkanı hakkında ise, vekili, diğerleri
hakkında ise Danıştay Başkanı tarafından ilgiliye
tebliğ edilir.
İlgili, emekliliğini istemeye veya istifa etmeye
dair olan karara, tebliğ tarihinden itibaren bir ay
içinde uymazsa istifa etmiş sayılır. Bir aylık süre
içinde ilgili izinli sayılır.
dikkat
İlgili, Yüksek Disiplin Kurulu kararının kendi-
sine tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde
bu karara karşı ilk derece yargı makamı sıfatıyla
Danıştay’da dava açabilir. Bu davalar, savunmala-
rın alındığı veya cevap sürelerinin geçtiği tarihten
itibaren üç ay içinde karara bağlanır. Çalışmaya ara
verme süresi hesaba katılmaz. Dava sonuçlanıncaya
kadar ilgililerden boşalan yerler doldurulmaz.
1
Disiplin Kurulu 4. Düzey
Disiplin Kurulu, Genel Kurulun her takvim yılı
başında seçeceği bir daire başkanıyla bir üyeden ve
birinci sınıfa ayrılmış bir tetkik hâkimi ile bir Da-
nıştay savcısından oluşur. Aynı şekilde birer yedek
seçilir. Genel Sekreter Kurulun tabii üyesidir. Dai-
re Başkanı Kurula Başkanlık eder. Kurul oyçokluğu
ile karar verir.
Disiplin Kurulu:
- Danıştay memurları hakkında Yüksek Di-
siplin Kurulu görevlerini yapar.
- Danıştay memurları hakkında Memurlar
ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması
Hakkında Kanun hükümlerine göre birinci
derecede karar verir.
Danıştay Meslek Mensupları
Danıştay meslek mensupları Danıştay Başkanı,
Danıştay Başsavcısı, Danıştay başkanvekili, daire
başkanları ile üyelerdir.
Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, da-
ire başkanları ve üyeler yüksek mahkeme hâkimleri
olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve kanun-
ların kendilerine sağladığı teminat altında görev
yaparlar.
Daha önce anlatıldığı üzere Danıştay üyeleri,
Başkanlık Kurulunun kararı ile dairelere ayrılırlar.
Danıştay Üyelerinin Nitelikleri
Danıştay üyeleri:
a. İdari yargı hâkim ve savcılığı,
b. Bakanlık, Cumhurbaşkanı yardımcılığı,
bakan yardımcılığı, müsteşarlık, müsteşar
yardımcılığı, elçilik, valilik,
c. Generallik, amirallik,
d. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cum-
hurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı, Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği,
e. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Genel
Sekreterliği,
f. Genel ve katma bütçeli dairelerde veya
kamu kuruluşlarında genel müdürlük veya
en az bu derecedeki tetkik ve teftiş kurul
başkanlıkları ile düzenleyici ve denetleyici
kurumların başkanlıkları,
21
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
g. Yükseköğrenim kurumlarında hukuk, ikti-
sat, maliye, kamu yönetimi profesörlüğü,
h. Kamu kurum ve kuruluşlarının başhukuk
müşavirliği, birinci hukuk müşavirliği, hu-
kuk hizmetleri başkanlığı ve hukuk işleri
müdürlüğü,
Görevlerini yapanlar arasından seçilir.
İdari yargı hâkim ve savcılarının Danıştay üye-
liğine seçilebilmeleri için birinci sınıfa ayrıldıktan
sonra en az üç yıl bu görevlerde başarı ile çalışmış
olmaları ve birinci sınıfa ayrılma niteliğini kaybet-
memeleri gereklidir.
İdari görevlerden Danıştay üyeliğine seçilecek-
lerin yükseköğrenimlerini tamamladıktan sonra
Devlet hizmetlerinde on beş yıl çalışmış bulunma-
ları, birinci derece aylığını kazanılmış hak olarak
almaları ve hâkimliğin gerektirdiği ahlak ve seciye-
ye sahip olmaları şarttır.
Üye Seçimi
Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından Da-
nıştay üyeliğine seçilip görev süresi sona erenler,
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ilgili dairesi
tarafından, idari yargıda sınıf ve derecelerine uygun
bir göreve atanır.
dikkat
Danıştay’da boşalan üyeliklerin dörtte üçü idari
yargı hâkim ve savcılığından, dörtte biri ise diğer
görevliler arasından seçilir.
İdari yargı hâkim ve savcıları, Hâkimler ve Savcılar
Kurulunca; diğer görevlerde bulunanlar ise, Cum-
hurbaşkanınca Danıştay üyeliğine seçilirler.
Danıştay üyeleri on iki yıl için seçilir. Bir kimse iki
defa Danıştay üyesi seçilemez.
Cumhurbaşkanı tarafından Danıştay üyeliğine
seçilip idari yargıda bir göreve atanmak isteyenler,
görev sürelerinin bitiminden bir ay öncesine ka-
dar, idari yargıda bir göreve atanmak için talepte
bulunur. Talepte bulunanlar Hâkimler ve Savcılar
Kurulu ilgili dairesi tarafından idari yargıda sınıf
ve derecelerine uygun bir göreve atanır. Talepte bu-
lunmayanlar, başka bir göreve atanmak üzere Da-
nıştay Başkanlığı tarafından Cumhurbaşkanlığına
bildirilir.
22
Görevi sona eren üyelerin Danıştay ile ilişkileri
kesilir; ancak atamaları gerçekleşinceye kadar, öz-
lük hakları Danıştay tarafından karşılanmaya de-
vam olunur.
Danıştay’da boşalan üye sayısı dördü bulunca,
dördüncü üyeliğin boşaldığı tarihten itibaren en
geç üç gün içinde durum Danıştay Başkanlığınca,
boşalan üyeliklerin idare veya vergi dairesi üyeliği
olduğu da belirtilmek suretiyle, Cumhurbaşkanlı-
ğına ve Adalet Bakanlığına duyurulur.
Cumhurbaşkanı ve Hâkimler ve Savcılar Ku-
rulunca bu duyurudan sonra en geç iki ay içinde
seçim yapılır.
Danıştay Başkanının Görevleri
Danıştay Genel Kurulu tarafından, en az altı yıl
Danıştay üyeliği yapmışlar arasından dört yıllığına
seçilen ve süresi bittiği zaman yeniden seçilebilen
Danıştay Başkanı, Danıştay’ın genel işleyişinden so-
rumludur. Kuruluşun düzenli çalışmasını sağlar. Ge-
rekirse, ilgili daire başkanları veya Başkanlar Kurulu
ile de istişare ederek lüzumlu idari tedbirleri alır.
Danıştay Başkanı, Danıştay Genel Kurulu ile
İçtihatları Birleştirme Kuruluna, İdari İşler Ku-
ruluna, idari ve vergi dava daireleri kurullarına,
Yüksek Disiplin Kuruluna, Başkanlar Kuruluna ve
Başkanlık Kuruluna başkanlık eder.
Danıştay Başkanlığının boşalması, Danıştay
Başkanının izinli veya özürlü olması hallerinde
başkanvekillerinde en kıdemlisi Danıştay Başkanı-
na vekâlet eder.
Danıştay Başkanvekillerinin Görevleri
Danıştay Genel Kurulu tarafından, en az üç yıl Da-
nıştay üyeliği yapmışlar arasından dört yıllığına seçilen
ve süresi bittiği zaman yeniden seçilebilen Danıştay
başkanvekilleri, Danıştay Başkanına ait görevlerden
Danıştay Başkanı tarafından verilenleri yaparlar.
Danıştay Başkanının yokluğunda kıdem sırası-
na göre ona vekillik ederler.
Danıştay Başkanının katılmadığı kurullara baş-
kanlık ederler.
Daire Başkanlarının Görevleri
Danıştay Genel Kurulu tarafından, en az üç yıl
Danıştay üyeliği yapmışlar arasından dört yıllığına
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

seçilen ve süresi bittiği zaman yeniden seçilebilen Danıştay daire başkanları, dairelerinde görevli bulunan-
ların görevlerine devamlarını, düzenli çalışmalarını, daire işlerinin verimli bir şekilde yürütülmesini ve
tetkik hâkimleri ile diğer memurların yetişmelerini sağlarlar. Görüşmeleri idare ederler, dâhil bulundukları
kurulların toplantılarına katılarak düşüncelerini bildirirler ve oylarını verirler.
Daire başkanları her takvim yılı sonunda, dairelerindeki işlerin durumu ve bunların yürütülmesinde
aksaklık varsa sebepleri hakkında Danıştay Başkanlığına bir rapor verirler ve alınmasını lüzumlu gördükleri
tedbirleri bildirirler.
Dairelerde en kıdemli üye başkana vekâlet eder. Başsavcıya Danıştay Başkanının seçeceği ve Başsavcılığa
seçilme niteliğine sahip bir Danıştay üyesi vekâlet eder.

Üyelerin Görevleri
Danıştay üyeleri, bulundukları dairelerde başkanlar veya dâhil bulundukları kurullarda kurul başkan-
ları tarafından kendilerine verilen dosyaları geciktirmeden inceleyerek görevli daire veya kurullara gerekli
açıklamaları yaparlar, kararları yazarlar, dairelerin ve üyesi bulundukları kurulların toplantılarına katılırlar,
düşünce ve görüşlerini bildirirler, oylarını verirler ve daire ile ilgili olmak üzere verilen diğer işleri görürler.

Danıştay Başsavcısının Görevleri

Danıştay Başsavcısı, Danıştay Genel Kurulu tarafın-
dan, en az altı yıl Danıştay üyeliği yapmışlar arasından
dört yıllığına seçilir ve süresi bittiği zaman yeniden se-
çilebilir.
Başsavcı, savcılardan birini, idari işlerde kendisine
yardım etmekte görevlendirebilir.
Danıştay Meslek Mensuplarının Görevinin
Sona Ermesi
Danıştay meslek mensuplarından birinin ağır hapis,
kasıtlı bir suçtan dolayı altı ay veya daha fazla hapis ce-
zası ile kesin olarak hüküm giymesi halinde, görevi ken-
diliğinden sona erer.
Kasıtlı bir suçtan dolayı altı aydan aşağı hapis cezası
ile hüküm giyme hâlinde bu suç, mesleğin vakar ve şe-
refini bozan veya mesleğe karşı genel saygı ve güveni gi-
deren nitelikte görülürse ilgilinin meslekten çıkarılması
gerekip gerekmediğine Yüksek Disiplin Kurulu tarafın-
dan karar verilir.
Görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceği
tam teşekküllü resmî sağlık kurulu raporuyla kesin ola-
rak anlaşılan Danıştay meslek mensuplarının görevine
son verilmesine, daha önce belirtildiği üzere Başkanlar
Kurulunca karar verilir.
Yüksek Disiplin Kurulu kararının ilgiliye tebliğ
tarihinden itibaren on beş gün içinde bu karara karşı
Danıştay’da dava açabilir.
dikkat
Danıştay Başsavcısının önemli görevleri şunlardır:
a. Başsavcı, ilk derece mahkemesi sıfatıyla
Danıştay’da görülen dava dosyalarını, esas hak-
kındaki düşüncelerini bildirmek üzere, uygun
göreceği görev ayrımına göre savcılara havale
eder. Düşüncelerinin vaktinde bildirilmesini
ve savcılar ile Başsavcılıkta görevli diğer me-
murların devamlarını ve intizamla çalışmalarını
sağlar, gelen dosyaların kaydı ve saklanması ile
işi bitenlerin ilgili yerlere geciktirilmeden gön-
derilmesi için gerekli tedbirleri alır.
b. Başsavcı, incelediği dava dosyaları hakkında
düşüncelerini bildirir.
c. İdari yargı mercileri tarafından verilmiş olup
temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş
bulunan kararlardan niteliği bakımından yürür-
lükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenleri,
ilgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine
veya kendiliğinden kanun yararına temyiz eder.
d. Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma istemlerini ret
etmek ya da Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvur-
mak suretiyle olumlu görev uyuşmazlığı çıkarır.
e. Başsavcı her takvim yılı sonunda, işlerin duru-
mu ve bunların yürütülmesinde aksaklık varsa
sebepleri hakkında Danıştay Başkanlığına bir
rapor verir ve alınmasını lüzumlu gördüğü idari
tedbirleri bildirir.

23
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Danıştay’ın Yardımcı Görevlileri:
Tetkik Hâkimleri ve Savcılar
Danıştay’ın meslek mensuplarının dışında-
ki diğer yardımcı görevlileri savcılar ve tetkik
hâkimleridir.
Danıştay Tetkik Hâkimleri
Danıştay tetkik hâkimleri, beş yıl meslekte hiz-
met etmiş (Danıştay Kanunu’na 22/7/2020 tarih
ve 7151 sayılı Kanun’un 51. Maddesiyle Geçici 31.
Madde eklenmiştir. Buna göre Geçici 31. Madde-
nin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç yıl süre
ile yani 28.07.2023 tarihine kadar, Danıştay tetkik
hâkimliğine yapılacak atamalarda, beş yıllık hiz-
met süresi aranmayacağı hükmü getirilmiştir.) ve
olumlu sicil almış idari yargı hâkimleri arasından
Hâkimler ve Savcılar Kurulunca atanırlar.
Danıştay tetkik hâkimlerinin görev yerleri, Baş-
kanlık Kurulu tarafından belirlenir. Görev yerleri,
aynı usulle değiştirilir. İdari bakımdan zaruret ol-
madıkça bir sicil devresi geçmeden görev yerleri
değiştirilemez. Sicil devresi en az altı aydır.
Tetkik hâkimlerinin görev yaptıkları kurul ve
daireler, yönetmelikte belirlenecek esas ve sürelere
göre değiştirilir.
Tetkik hâkimleri Danıştay Başkanının, daire
ve kurul başkanlarının kendilerine havale ettikleri
işleri inceleyerek daire veya görevli kurula gerekli
açıklamaları yaparlar. Kendi düşünce ve görüşlerini
sözlü ve yazılı olarak bildirirler, karar taslaklarını
yazarlar, gerekli tutanakları düzenler ve Danıştay
Başkanı, kurul başkanı ve daire başkanının vere-
cekleri diğer görevleri yerine getirirler.
Her daire ve kurulda, o daire veya kurul baş-
kanınca birinci sınıfa ayrılmış bir tetkik hâkimi,
memurların görevlerine devamlarını, yetişmelerini
ve verimli bir biçimde çalışmalarını, idare, dosya
ve diğer yazı işleri ile tebligat işlerinin gecikmeden
ve düzenli olarak yürütülmesini, Danıştay Başkanı-
nın, daire ve kurul başkanının vereceği diğer işleri
yapmakla görevlendirilir.
Danıştay Savcıları
Danıştay savcıları, beş yıl meslekte hizmet etmiş
ve olumlu sicil almış idari yargı hâkimleri arasın-
dan Hâkimler ve Savcılar Kurulunca atanırlar.
Savcılar, ilk derece mahkemesi sıfatıyla
Danıştay’da görülen dava dosyalarından kendile-
24
rine havale olunanları Başsavcı adına incelerler ve
esas hakkındaki düşüncelerini, bir ay içinde gerek-
çeli ve yazılı olarak verirler. Bu süreler geçirilirse
durumu sebepleriyle birlikte Başsavcıya bildirirler.
Danıştay Başkanının ve Başsavcısının vereceği di-
ğer görevleri yerine getirir; çalışma düzeninin ko-
runması ve iş veriminin artırılması için Başsavcının
alacağı tedbirlere uyarlar.
Savcılar, ilgili yerlerden Danıştay Başkanlığı
aracılığı ile her türlü bilgileri isteyebilecekleri gibi
işlem dosyalarını da getirtebilirler.
Dava dairelerince gerekli görüldüğü takdirde,
Danıştay savcıları, önceden haber verilmek suretiy-
le, düşüncelerini sözlü olarak da açıklarlar.
Danıştay’a İlişkin Diğer Hükümler
Danıştay ile ilgili bazı usuli müesseseler aşağıda
ayrı başlıklar hâlinde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
Danıştay’da Çekinme ve Ret
Davaya bakmakta olan dava dairesi başkan
ve üyelerinin çekinme veya reddi halinde, bunlar
hariç tutulmak suretiyle, o daire kurulu tamamla-
narak, bu husus incelenir, çekinme veya ret istemi
yerinde görülürse işin esası hakkında da bu kurulca
karar verilir.
Çekinen veya reddedilenler ikiden fazla ise bu
husustaki istem, idari dava dairesi başkan ve üyele-
ri için İdari Dava Daireleri Kurulunda, vergi dava
dairesi başkan ve üyeleri için Vergi Dava Dairele-
ri Kurulunda incelenir. Çekinen veya reddedilen
başkan ve üyeler bu kurullara katılamazlar. Üye
noksanı diğer dava dairelerinden tamamlanır. Bu
kurullarca çekinme veya ret istemi kabul edildiği
takdirde davanın esası hakkında da bu kurullarca
karar verilir.
İdari Dava Daireleri Kurulu ile Vergi Dava Dai-
releri Kurulu başkan ve üyelerinden bir kısmının da-
vaya bakmaktan çekinmesi veya reddi halinde nok-
san üyelikler diğer dava dairelerinden tamamlanır.
İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurullarının top-
lanmasına engel olacak sayıda ret istemlerinde bu-
lunulamaz ve çekinilemez.
Danıştay Tetkik hâkimleri ve savcıları sebeple-
rini bildirerek çekinebilecekleri gibi ta-raflarca da
reddedilebilirler. Bunlar hakkındaki çekinme veya
ret istemleri davaya bakmakla görevli daire tarafın-
dan incelenerek karara bağlanır.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Çalışmaya Ara Verme (Adli Tatil)
Danıştay daireleri her yıl bir eylülde başlamak
üzere, yirmi temmuzdan otuz bir ağustosa kadar
çalışmaya ara verirler.
Ara verme süresi içinde çalışmak üzere; bir daire
başkanı ile dört üyeden ve bir yedek üyeden oluşan
bir nöbetçi daire kurulur. Yedek üye aynı zamanda
Genel Sekreterlik görevini yapar.
Bu dairenin başkanı ile üyeleri, Danıştay dai-
relerinin başkan ve üyeleri arasından karma olarak
Başkanlar Kurulu tarafından seçilir. Ayrıca lüzumu
kadar savcı ve tetkik hâkimi görevlerine devam
ederler.
Çalışmaya ara verme süresi içinde görevli olarak
kalanlar hariç olmak üzere Danıştay Başkanı, Baş-
savcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler ile
savcılar ve tetkik hâkimleri çalışmaya ara verirler.
Bu süre içinde Danıştay Başkanına, nöbetçi daire
başkanı vekâlet eder.
Danıştay’da çalışan diğer memurlar çalışmaya
devam ederler. Ancak, çalışmaya ara verme süresi
içinde işin icaplarına göre görevde kalmaları lü-
zumlu görülmeyen memurlar kanuni izinlerini
kullanırlar.
Çalışmaya ara verme süresi içinde görevleri
başında kalan Danıştay üyeleri yılın diğer dönem-
lerinde yol süresi dâhil çalışmaya ara verme süresi
kadar izin kullanabilirler.
Nöbetçi Dairenin Göreceği İşler
Nöbetçi daire, çalışmaya ara verme süresi içinde
aşağıda yazılı işleri görür:
a. kanunen belli süre içinde karara bağlanması
gereken işler,
b. Yürütmenin durdurulmasına veya delillerin
tespitine ait işler,
c. Tutuklu memurlar hakkında 4483 sayılı
Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin
Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri-
ne göre Danıştay’a gelen işler.
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri
İdari yargı teşkilatının kuruluşu ve gelişimi baş-
lığı altında belirtildiği üzere, 1868’den itibaren tek
idari yargı teşkilatı Danıştay iken, bölge idare mah-
kemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri
1
6 Ocak 1982 tarih ve 2576 sayılı Bölge İdare Mah-
kemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemele-
rinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile ilk
defa idari yargı sistemimize dâhil olmuşlardır.
Aşağıda, bu mahkemelerin kuruluş, oluşum,
birimleri ve üyeleri anlatılacak, yargısal görevleri
idari yargı makamlarının görev ve yetkilerinin an-
latıldığı bir sonraki bölümde anlatılacaktır.
Kuruluş
Aynı yargı çevresinde birden fazla idare veya
vergi mahkemesinin faaliyet gösterdiği hâllerde,
özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı tak-
dirde, ihtisaslaşmanın sağlanması amacıyla, gelen
işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak, mah-
kemeler arasındaki iş bölümü Hâkimler ve Savcılar
Kurulu tarafından belirlenebilir. Bu kararlar Resmî
Gazete’de yayımlanır. Mahkemeler, tevzi edilen da-
valara bakmak zorundadır.
dikkat
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları
ve iş hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlı-
ğınca kurulur ve yargı çevreleri tespit olunur.
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemelerinin kuruluş ve yargı çevreleri-
nin tespitinde, İçişleri ile Hazine ve Maliye Ba-
kanlıklarının görüşleri alınır.
Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çev-
relerinin değiştirilmesine, İçişleri ile Hazine ve
Maliye Bakanlıklarının görüşleri alınarak, Adalet
Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar
Kurulunca karar verilir.
Bu mahkemelerin kurulmaları, kaldırılmaları
ve yargı çevrelerinin değiştirilmeleri hakkındaki
kararlar Resmî Gazete’de yayımlanır.
Bölge İdare Mahkemelerinin
Oluşumu
Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar
kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet ko-
misyonu ve müdürlüklerden oluşur.
Bölge idare mahkemelerinde biri idare diğeri
vergi olmak üzere en az iki daire bulunur. Gerekli
25
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
hâllerde dairelerin sayısı, Adalet Bakanlığının tekli-
fi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca
artırılıp azaltılabilir.
Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur.
Bölge idare mahkemesi başkan ve üyeliklerine
Hâkimler ve Savcılar Kurulunca atama yapılır.
Bölge İdare Mahkemesi Başkanlar Kurulu
Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulu, bölge
idare mahkemesi başkanı ile daire başkanlarından
oluşur.
Bölge idare mahkemesi başkanının bulunmadı-
ğı hâllerde kurula daire başkanlarından en kıdemli
olan başkanlık eder.
Daire başkanının mazereti hâlinde, o dairenin
en kıdemli üyesi kurula katılır.
Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulunun
görevleri şunlardır:
- Daireler arasında çıkan iş bölümü uyuş-
mazlıklarını karara bağlamak.
- Benzer olaylarda, bölge idare mahkemesi
dairelerince verilen kesin nitelikteki karar-
lar arasında veya farklı bölge idare mahke-
meleri dairelerince verilen kesin nitelikteki
kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık
bulunması hâlinde; resen veya ilgili bölge
idare mahkemesi dairelerinin ya da istinaf
yoluna başvurma hakkı bulunanların bu
aykırılığın veya uyuşmazlığın giderilmesini
gerekçeli olarak istemeleri üzerine, istemin
uygun görülmesi hâlinde kendi görüşlerini
de ekleyerek Danıştay’dan bu konuda karar
verilmesini istemek.
Danıştay’dan bu konuda karar verilmesine dair
istemler, konusuna göre İdari veya Vergi Dava
Daireleri Kuruluna iletilir. İlgili dava daireleri ku-
rulunca üç ay içinde karar verilir. Aykırılık veya
uyuşmazlığın giderilmesine ilişkin olarak bu fıkra
uyarınca verilen kararlar kesindir.
Başkanlar Kurulu eksiksiz toplanır ve çoğun-
lukla karar verir. Oyların eşitliği hâlinde başkanın
bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır.
Daireler ve Görevleri
Her daire, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla
toplanır. Görüşmeler gizli yapılır, kararlar çoğun-
lukla verilir.
26
Hukuki veya fiili nedenlerle bir daire toplana-
mazsa, bölge idare mahkemesi başkanının kara-
rıyla diğer dairelerden; bu da mümkün olmazsa
Hâkimler ve Savcılar Kurulunca diğer bölge idare
mahkemelerinden yetkili olarak görevlendirilen
üyelerle eksiklik tamamlanır.
Daire başkanının hukuki veya fiili nedenlerle
bulunamaması hâlinde dairenin en kıdemli üyesi
daireye başkanlık yapar.
Bölge idare mahkemesi dairelerinin görevleri
şunlardır:
a. İlk derece mahkemelerince verilen ve istinaf
yolu açık olan nihai kararlara karşı yapılan isti-
naf başvurularını inceleyerek karara bağlamak.
b. İlk derece mahkemelerince yürütmenin
durdurulması istemleri hakkında verilen
kararlara karşı yapılan itirazları inceleyerek
karara bağlamak.
c. Yargı çevresi içinde bulunan ilk derece
mahkemeleri arasındaki görev ve yetki
uyuşmazlıklarını çözmek.
d. Yargı çevresi içinde bulunan yetkili ilk dere-
ce mahkemesinin bir davaya bakmasına fiili
veya hukuki bir engel çıktığı veya iki mah-
kemenin yargı çevresi sınırlarında tered-
düt edildiği veya iki mahkemenin de aynı
davaya bakmaya yetkili olduklarına karar
verdikleri hâllerde; o davanın bölge idare
mahkemesi yargı çevresi içinde bulunan
başka bir mahkemeye nakline veya yetkili
mahkemenin tayinine karar vermek.
İki dairenin görevine ilişkin davalar, ilgili dai-
renin isteği üzerine o dairelerin birlikte yapacakları
toplantıda karara bağlanır. Bu toplantıya daire baş-
kanlarından kıdemli olan katılır ve başkanlık eder.
Toplanma ve görüşme yeter sayısı beştir. Kararlar
oy çokluğuyla verilir. Bu davalar, istemde bulunan
ilgili dairenin esas ve karar numaralarını alır.
Gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak
bölge idare mahkemesi daireleri arasındaki iş bölümü,
Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından belirlenir.
Bölge İdare Mahkemesi Başkanı, Daire
Başkanları ve Üyelerin Nitelikleri ve
Atanmaları
Bölge idare mahkemesi başkanı ve daire baş-
kanları birinci sınıf olup birinci sınıfa ayrılmayı
gerektiren nitelikleri yitirmemiş; daire üyeleri ise

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
en az birinci sınıfa ayrılmış olup birinci sınıfa ay-
rılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idari yargı
hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar
Kurulunca atanır.
Danıştay daire başkanı ve üyeleri, istekleri üze-
rine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca bölge idare
mahkemesi başkanlığına veya daire başkanlıkları-
na dört yıllığına atanabilirler. Başka bir bölge idare
mahkemesine yapılacak atamalarda da aynı usul
uygulanır. Bu şekilde atananların; Danıştay üyeliği
sıfatı, kadrosu, aylık ve ödeneği ile her türlü özlük
hakları korunur; aylık ve ödenekleri ile her türlü
mali ve sosyal haklarının Danıştay bütçesinden
ödenmesine devam olunur; disiplin ve ceza soruş-
turma ve kovuşturmaları Danıştay üyeleri hakkın-
daki hükümlere tabidir; bu görevde geçirdikleri
süre Danıştay üyeliğinde geçmiş sayılır.
Bu kişiler; Danıştay üyeleri tarafından
Danıştay’da yapılan iş ve işlemlere katılamazlar;
Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyeliği seçimleri hariç
Danıştay’daki seçimlerde aday olamaz ve oy kulla-
namazlar; istekleri üzerine Danıştay’daki görevleri-
ne geri dönerler.
Resim 1.3 Toplantılarda kararlar oy çokluğuyla alınır.
Toplantı ve Karar
Her daire, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla
toplanır. Görüşmeler gizli yapılır, kararlar çoğun-
lukla verilir.
Hukuki veya fiili nedenlerle bir daire toplana-
mazsa, bölge idare mahkemesi başkanının kara-
rıyla diğer dairelerden; bu da mümkün olmazsa,
Hâkimler ve Savcılar Kurulunca diğer bölge idare
mahkemelerinden yetkili olarak görevlendirilen
üyelerle eksiklik tamamlanır.
1
Daire başkanının hukuki veya fiili nedenlerle
bulunamaması hâlinde dairenin en kıdemli üyesi
daireye başkanlık yapar.
Bölge İdare Mahkemesi Adalet
Komisyonu
Her bölge idare mahkemesinde bir bölge idare
mahkemesi adalet komisyonu bulunur.
Komisyon, bölge idare mahkemesi başkanının
başkanlığında, Hâkimler ve Savcılar Kurulunca da-
ire başkanları arasından belirlenen iki asıl üyeden
oluşur. Hâkimler ve Savcılar Kurulu ayrıca daire
başkan veya üyeleri arasından iki yedek üye belir-
ler. Başkanın yokluğunda asıl üye olan kıdemli da-
ire başkanı, asıl üyelerin yokluğunda ise kıdemine
göre yedek üyeler komisyona katılır.
Komisyon eksiksiz toplanır ve çoğunlukla karar
verir.
Bölge idare mahkemesi adalet komisyonu,
24/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Hâkimler ve Sav-
cılar Kanununun 114 ve 115. maddelerinde belir-
tilen görevler ile diğer kanunlarla verilen görevleri
yerine getirir.
Müdürlükler
Bölge idare mahkemesi başkanlığında, dairele-
rinde ve adalet komisyonunda yeterli sayıda yazı iş-
leri müdürlüğü ve idari işler müdürlüğü ile ihtiyaç
duyulan diğer müdürlükler kurulur.
Her müdürlükte bir müdür ile yeterli sayıda
memur bulunur.
Soruşturma ve Kovuşturma Usulü
Bölge idare mahkemelerinde görev yapan baş-
kan, daire başkanı ve üyelerin görevden doğan veya
görev sırasında işlenen suçları ve şahsi suçlarıyla
ilgili soruşturma ve kovuşturmalar, 26/9/2004 ta-
rihli ve 5235 sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahke-
meleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş,
Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 47. mad-
desi hükümleri uyarınca yürütülür. Ancak, anılan
maddede yer alan en yakın bölge adliye mahkemesi
ibaresinden, görev yapılan bölge idare mahkemesi-
nin bulunduğu ilin bağlı olduğu bölge adliye mah-
kemesi anlaşılır.
27
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
İdare ve Vergi Mahkemelerinin
Oluşumu
İdare ve vergi mahkemelerinde birer başkan
ile yeteri kadar üye bulunur. Mahkeme kurulları,
başkan ile iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda
kıdemli üye başkana vekillik eder.
İdare ve vergi mahkemeleri başkanları;
- Görüşme ve duruşmaları yönetirler, düşün-
ce ve görüşlerini bildirirler, oylarını verirler.
Mahkemelerinde görevli bulunanların gö-
revlerine devamlarını, düzenli çalışmalarını,
mahkeme işlerinin verimli bir şekilde yürü-
tülmesini sağlarlar,
- Her takvim yılı sonunda, mahkemelerinde-
ki işlerin durumu ve bunların yürütülme-
sinde aksaklıklar varsa sebepleri hakkında
bölge idare mahkemesi başkanlığına bir ra-
por verirler ve alınmasını lüzumlu gördük-
leri tedbirleri bildirirler.
İdare ve vergi mahkemeleri üyeleri, bulundukları
mahkemelerde başkanlar tarafından kendilerine ve-
rilen dosyaları geciktirmeden inceleyerek mahkeme
kuruluna gerekli açıklamaları yaparlar, düşünce ve
görüşlerini bildirirler, oylarını verirler, kararları ya-
zarlar ve mahkeme ile ilgili olmak üzere kendilerine
başkan tarafından verilen diğer işleri görürler.
Her mahkemede bir yazı işleri müdürlüğü kurulur.
Adalet Bakanlığınca gerekli görülen yerlerde ay-
rıca idari, mali ve teknik işlerle ilgili müdürlükler
kurulur. Her müdürlükte bir müdür ile yeteri ka-
dar memur bulunur.
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerine
İlişkin Çeşitli Hükümler
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemelerine ilişkin diğer usuli ve hukuki
müesseseler aşağıdaki gibidir.
Mahkemelerde Çekinme ve Ret
Tek hâkimle görülen davalarda hâkimin reddi
istemi, reddedilen hâkimin katılmadığı idare veya
vergi mahkemesince incelenir.
İtiraz üzerine veya doğrudan davaya bakmakta
olan bölge idare mahkemesi ile idare ve vergi mah-
kemesi başkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedi-
len başkan ve üyenin katılmadığı bölge idare, idare
ve vergi mahkemesince incelenir.
28
İdare ve vergi mahkemelerinde reddedilen baş-
kan ve üye birden çok ise istem bölge idare mah-
kemesince incelenir. Bölge idare mahkemelerinde
reddedilen başkan veya üye birden çok ise istem
Danıştay tarafından incelenir.
Danıştay tarafından ve bu mahkemelerce ret
istemleri yerinde görülürse için esası hakkında da
karar verilir.
Davaya bakmaktan çekinme halinde diğer bir
hâkimin görevlendirilmesi ile mahkemenin noksan
üyesinin tamamlanması veya görevli mahkemenin
belirlenmesinde yukarıdaki hükümler uygulanır.
İdari Davalarda Delillerin Tespiti
Taraflar, idari dava açtıktan sonra bu davalara
ilişkin delillerin tespitini ancak davaya bakan Da-
nıştay, idare ve vergi mahkemelerinden isteyebilirler.
Davaya bakan Danıştay, idare ve vergi mahke-
meleri istemi uygun gördüğü takdirde üyelerden
birini bu işle görevlendirebileceği gibi, tespitin ma-
halli idari veya adli yargı mercilerince yaptırılması-
na da karar verebilir.
Delillerin tespiti istemi, ivedilikle karara bağlanır.
Çalışmaya Ara Verme (Adli Tatil)
Bölge idare, idare ve vergi mahkemeleri her yıl
bir eylülde başlamak üzere, yirmi temmuzdan otuz
bir ağustosa kadar çalışmaya ara verirler. Ancak,
yargı çevresine dâhil olduğu bölge idare mahkeme-
sinin bulunduğu il merkezi dışında kalan ve sadece
bir idare veya bir vergi mahkemesi bulunan yerler-
deki idari yargı mercileri çalışmaya ara vermeden
yararlanamazlar. Bu mahkemeler, nöbetçi mahke-
meler için öngörülen sınırlamaya tabi olmaksızın
görevlerine devam ederler.
Çalışmaya ara verme süresi içinde; bölge idare
mahkemesi başkanının önerisi üzerine, Hâkimler
ve Savcılar Kurulunca, birden fazla idari yargı mer-
cii olan yerlerde idare veya vergi mahkemeleri baş-
kan ve üyeleri arasından görevlendirilecek yeteri
kadar hâkimin katıldığı bir nöbetçi mahkeme ku-
rulur. Bölge idare mahkemeleri için ise bölge idare
mahkemesi başkanının önerisi üzerine, Hâkimler
ve Savcılar Kurulunca, tüm daire başkan ve üyeleri
arasından görevlendirilecek yeterli sayıda nöbetçi
daire kurulur.
Çalışmaya ara vermeden yararlanamayanlar ve
nöbetçi kalanların yıllık izin hakları saklıdır.
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Nöbetçi Mahkemenin Göreceği İşler

Nöbetçi mahkeme, çalışmaya ara verme süresi içinde aşağıda yazılı işleri görür:
a. Yürütmenin durdurulmasına ve delillerin tespitine ait işler,
b. Kanunen belli süre içinde karara bağlanması gereken işler.

Öğrenme Çıktısı

4 Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin

teşkilatlarını ve mensuplarını açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Danıştay’ın karar organla- İdare mahkemeleri ile vergi Bölge idare mahkemesi baş-
rının neler olduğunu araş- mahkemelerini ilişkilendi- kanlar kurulunun görevleri-
tırınız. riniz. ni anlatınız.

SAYIŞTAY düzenlenen Sayıştay, güncel gelişmelere uyumunu sağ-

Yüksek mahkeme olmamasına rağmen kamu ku-
rum ve kuruluşlarının bütün gelir ve giderleri ile mal-
larını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek
ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağ-
lamak görev ve yetkilerini kullanan Sayıştay, kendine
özgü özel bir anayasal mali ve idari yargı yeridir.
Sayıştay, 28 Mayıs 1862 yılında Sultan Abdülaziz’in
“İrade-i Seniyye”si ile Divan-ı Muhasebat ismiyle ku-
rulmuş, 1866’da “Divan-ı Muhasebat Nizamname-
si” ile yasal olarak düzenlenmiştir. İlk başkanlığını
Tanzimat’ın önde gelen devlet adamlarından Ahmet
Vefik Paşa’nın yaptığı Sayıştay, 1876 Kanuni Esa-
si’sinde düzenlenerek anayasal statüye kavuşmuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra 24 Kasım 1923 tarih
ve 374 sayılı “Divan-ı Muhasebat’ın Sureti İntihabı-
na Dair Kanun” ile Sayıştay tekrar düzenlenmiş, 1924
Anayasasının sonunda yer alan Mevadd-ı Müteferrika
(Türlü Maddeler) bölümünün 100. Maddesinde yer
alarak yeniden anayasal kuruluş statüsüne kavuşmuş-
tur. 1934 yılındaki “Divan-ı Muhasebat Kanunu” ile
kuruluş ve işleyişi dağınıklıktan kurtarılarak sistemli ve
bütüncül olarak tek bir yasal çerçeveye oturtulmuştur.
Sayıştay 1961 Anayasası’nın 127. Maddesinde Yü-
rütme başlığı altında “genel ve katma bütçeli dairelerin
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve
işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen
inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yap-
makla görevli” olarak düzenlenmiştir. Daha önce 1967
yılında kabul edilen 832 sayılı Sayıştay Kanunu’na göre
lamak üzere en son 3 Aralık 2010 tarihinde 6085 sayılı
Sayıştay Kanunu ile yeniden düzenlenmiştir.
Anayasal Dayanak ve Düzenlenmesi
1982 Anayasası’nın “Yargı” bölümünün
Sayıştay’ı düzenleyen 160. Maddesi Sayıştay’ı bir
yüksek mahkeme olarak saymamaktadır.
29 Ekim 2005 değişikliğinden sonra Anayasa’nın
160. Maddesinin son hâli şöyledir:
dikkat
“Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki
kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumlu-
ların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak
ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hük-
me bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
Sayıştay’ın kesin hükümleri hakkında ilgililer ya-
zılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde
bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi
isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla
idari yargı yoluna başvurulamaz.
Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödevler hak-
kında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki
uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır.
Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve
kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.”

29
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
1961 Anayasası döneminde Sayıştay, sui generis
bir alt idare mahkemesi olarak kabul edilmiş, ilam-
larına karşı temyiz yoluyla Danıştay’a başvurabilme
yolu benimsenmişti.
1982 Anayasasında yüksek mahkeme olarak
sayılmayan Sayıştay’ın bir yargı yeri olup olmadı-
ğı tartışmalıdır. Yukarıda aktarılan ilgili Anayasa
maddesine göre Sayıştay’ın kararlarına karşı idari
yargı yolu kapatılmış, bu suretle askeri idari yargı-
dan sonra, sayman hesaplarını denetleyip sorum-
luların “zimmetine” veya “beraatine” karar vermek
gibi mali konularda görev ve yetkileri olan üçüncü
bir “(mali) idari yargı kolu” ya da hesap mahkemesi
statüsüne sahip olmuştur.
Ancak Anayasa Mahkemesi’ne göre, Sayıştay
Kanunu’nda, Sayıştay’ın yaptığı inceleme ve de-
netleme görev ve yetkilerine ilişkin “yargılama”,
“hüküm”, “ilam”, “temyiz” ve “içtihadı birleştirme”
gibi yargılama usul kanunlarında kullanılan de-
yimler kullanılsa da Sayıştay bir “yargı kuruluşu”
olarak kabul edilemez ve mensupları da “hâkimlere
ilişkin hükümlere” tabi tutulamaz. Anayasa
Mahkemesi’ne göre Sayıştay, TBMM adına, yargı-
sal değil, özel yöntemler kullanarak ve özü itiba-
riyle idari nitelikte mali denetim görevini yapan,
bu denetim çerçevesinde aleyhine hiçbir yargı or-
ganına başvurma olanağı bulunmayan, kimi kesin
kararlar alan kendine özgü bir anayasal kuruluştur.
Sayıştay’ın Görev ve Yetkileri
Anayasamıza göre Sayıştay’ın görevleri şöyle sı-
ralanabilir:
1. Merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki
kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumları-
nın bütün gelir ve giderleri ile mallarını Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek,
2. Sorumluların hesap ve işlemlerini “beraat”
ya da “zimmetlerine” karar vermek suretiyle
kesin hükme bağlamak,
3. Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve
hükme bağlama işlerini yapmak,
4. Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin de-
netlemek ve kesin hükme bağlamak ve
5. Cumhurbaşkanınca ilgili olduğu yılın
sonundan itibaren en geç altı ay içinde
TBMM’ye teslim edilen kesin hesap kanun
tasarısı ile ilgili uygunluk bildirimini en geç
yetmiş gün içinde TBMM’ye sunmak.
30
Sayıştay’ın denetlediği kamu kurum ve kuru-
luşları 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanunu’nun sonunda yer alan dört adet cetvelde
tadadi olarak (liste usulü ile) sıralanmaktadır.
Buna göre, Sayıştay denetimine tabi idareler
şöyle sınıflanmaktadır:
• 1 Sayılı Cetvel: Genel bütçe kapsamındaki
kamu idareleri
• 2 Sayılı Cetvel: Özel bütçeli idareler
- A. Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler
ve Yüksek Teknoloji Enstitüleri
- B. Özel bütçeli diğer idareler
• 3 Sayılı Cetvel: Düzenleyici ve denetleyici
kurumlar
• 4 Sayılı Cetvel: Sosyal Güvenlik Kurumları
ve Cetvellerde yer almamakla beraber mahalli idareler
TBMM’nin 3 Aralık 2010 tarihinde yani ka-
bul ettiği 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’na göre,
KİT’lerin denetimi de Sayıştay’a verilmiştir.
KİT’lerle beraber İller Bankası, TRT, TMSF ve
TOKİ gibi diğer kuruluşlar da artık mali olarak Sa-
yıştay tarafından denetlenmeye başlanmıştır.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanunu, Sayıştay’ın bütçenin uygulanması sıra-
sındaki vize ve tescil yetkilerini kaldırmış, sosyal
güvenlik kuruluşları ile üst kurulları Sayıştay’ın de-
netimine tabi kılmıştır.
6085 sayılı yeni Sayıştay Kanunu’na göre Sayış-
tay görev ve yetkileri bağlamında:
a. Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki
kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumla-
rını, mahallî idareleri, sermayesinde doğru-
dan veya dolaylı olarak kamu payı olan özel
kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları,
diğer kamu idarelerini (kamu kurumu nite-
liğindeki meslek kuruluşları hariç),
b. Yukarıda (a) bendinde sayılan idarelere bağ-
lı veya bu idarelerin kurdukları veya doğ-
rudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak
oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese,
birlik, işletme ve şirketleri,
c. Kamu idareleri tarafından yapılan her türlü
iç ve dış borçlanma, borç verilmesi, borç geri
ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin
kullanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri,
Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla
ilgili diğer hususları; tüm kaynak aktarımla-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
rı ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları
dâhil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer
kaynakların ve fonların kullanımını,
ç. Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp alma-
dığına bakılmaksızın özel hesaplar dâhil
tüm kamu hesapları, fonları, kaynakları ve
faaliyetlerini,
denetler.
Sayıştay Üyelerinin Nitelikleri,
Seçimleri ve Atanmaları
Sayıştay mensupları şunlardır:
1. Meslek mensupları,
a. Sayıştay Başkanı,
b. Daire başkanları ve üyeler,
c. Sayıştay denetçileri.
2. Başsavcı ve savcılar,
3. Yönetim mensupları.
Meslek Mensupları
Sayıştay başkanı ve üyeleri ile başsavcı ve savcı-
ların nitelikleri aşağıda ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
Sayıştay Başkan ve Üyelerinin Nitelikleri
Sayıştay Başkan ve üyelerinin hukuk, siyasal
bilgiler, iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler
fakülteleri veya öğrenim itibariyle bunlara denkli-
ği Yükseköğretim Kurulu tarafından onanmış yurt
içinde veya yurt dışındaki en az dört yıllık fakül-
te veya yüksekokulların birinden mezun olduktan
sonra kamu idarelerinde en az on altı yıl çalışmış
olmaları gerekir.
Sayıştay Başkanının Seçimi
Sayıştay Başkanı, yukarıda yazılı niteliklere
sahip isteklilerden Sayıştay Kanunu’nda yer alan
esaslara göre belirlenecek iki aday arasından Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca gizli
oyla seçilir.
Sayıştay Başkanı seçilebilmek için Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi üye tamsayısının dörtte birinin
bir fazlasından az olmamak kaydıyla, toplantıya ka-
tılanların salt çoğunluğunun oyu aranır.
Sayıştay Başkanının görev süresi beş yıldır. Bir
kimse en fazla iki defa Sayıştay Başkanı seçilebilir.
1
Daire Başkanlarının Seçimi
Daire başkanları, Sayıştay Genel Kurulunca, en
az 3 yılını doldurmuş üyeler arasından gizli oy ve
üye tamsayısının salt çoğunluğu ile seçilir. İlk üç
oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, üçüncü oy-
lamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oy-
lama yapılır. Dördüncü oylamada en fazla oy alan
üye daire başkanı seçilmiş olur.
Daire başkanlarının görev süresi dört yıldır.
Süresi dolan veya kendi isteği ile üyeliğe dönmüş
olanlar yeniden seçilebilir.
Üyelerin Seçimi
Sayıştay üyelerinin beşte üçü, Sayıştay meslek
mensuplarından; geriye kalanların en az yarısı Ma-
liye Bakanlığı meslek mensuplarından olmak üzere
Sayıştay Kanunu’nda nitelikleri belirlenen diğer
adaylar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi ta-
rafından gizli oylamayla seçilir.
Başsavcı ve Savcıların Nitelikleri ve
Atanmaları
10 Temmuz 2018 tarihinde çıkan Üst Kademe
Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşla-
rında Atama Usûllerine Dair 3 sayılı Cumhurbaş-
kanlığı Kararnamesi ile:
Sayıştay Başsavcısı doğrudan Cumhurbaşkanı
Kararı ile atanırlar.
Cumhurbaşkanı tarafından Sayıştay Başsavcısı
olarak atanabileceklerin şu hususiyetleri taşımaları
aranır:
a. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
48. maddesinde sayılan genel memur olma
şartlarını taşımak.
b. En az 4 yıllık yükseköğrenim mezunu olmak.
c. Kamuda ve/veya sosyal güvenlik kurumları-
na tabi olmak kaydıyla uluslararası kuruluş-
lar ile özel sektörde veya serbest olarak en az
5 yıl çalışmış olmak.
Süresi dolan Sayıştay Başsavcısı yeniden atana-
bilir.
Yönetim Birimleri ve Mensupları
Sayıştay’ın yönetim işleri Sayıştay Başkanının
teklifi ve Sayıştay Genel Kurulunun kararı ile ku-
rulacak birimler tarafından yürütülür.
31
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
Sayıştay’ın Karar Organları ve
Görevleri
Sayıştay’ın kuruluşuna dâhil başkanlık, yargı ve
karar organları şunlardır:
1. Başkanlık,
2. Daireler,
3. Genel Kurul,
4. Temyiz Kurulu,
5. Daireler Kurulu,
6. Rapor Değerlendirme Kurulu,
7. Yüksek Disiplin Kurulu,
8. Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin
Kurulu,
9. Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu,
10. Başsavcılık.
Sayıştay’ın Yargısal Görevlerini
Yerine Getirme Usulü
Sayıştay saymanların, ikinci derecedeki ita
amirlerinin ve tahakkuk memurlarının hesaplarını
hükme bağlayıp mali sorumluluklarını yargılama
işlemini “ön inceleme”, “yargılama” ve “kanun yol-
ları” olmak üzere üç aşamada gerçekleştirir.
Ön İnceleme (Denetim ve Raporlama)
Aşaması
Denetçiler tarafından gerçekleştirilen ön ince-
leme aşamasında, ödemelere ilişkin kayıt ve belge-
lerin birbirine uygunluğu, gelir ve giderlerin bütçe
ve mevzuata uyarlılığı araştırılır. Denetim; kamu
idarelerinin hesap, mali işlem ve faaliyetleri ile iç
kontrol sistemlerinin incelenmesi ve kaynakların
etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak
kullanılmasının değerlendirilmesidir.
Denetimler:
a. Denetimin planlanması,
b. Denetim programının hazırlanması ve uy-
gulanması,
c. Sonuçların ve tavsiyelerin raporlanması,
ç. Raporların, Türkiye Büyük Millet Meclisi-
ne sunulması ve ilgili kamu idaresine gön-
derilmesi,
d. Raporların izlenmesi
aşamalarından oluşur.
32
Sayıştay denetimi düzenlilik denetimi ve per-
formans denetimini kapsar.
1. Düzenlilik denetimi mali ve uygunluk de-
netimi kapsamında:
- Kamu idarelerinin gelir, gider ve malları
ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin
kanunlara ve diğer hukuki düzenleme-
lere uygun olup olmadığının tespiti,
- Kamu idarelerinin mali rapor ve tablo-
larının, bunlara dayanak oluşturan ve
ihtiyaç duyulan her türlü belgelerin de-
ğerlendirilerek, bunların güvenilirliği ve
doğruluğu hakkında görüş bildirilmesi,
- Mali yönetim ve iç kontrol sistemleri-
nin değerlendirilmesi,
suretiyle gerçekleştirilir.
2. Performans denetimi, hesap verme sorumlu-
luğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef
ve göstergelerle ilgili olarak faaliyet sonuçla-
rının ölçülmesi suretiyle gerçekleştirilir.
Yargılama Aşaması
Hesap yargısının özellikli yargılama aşamaları
aşağıda ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
Yargılamaya Esas Rapor
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin
hesap ve işlemlerinin denetimi sırasında denetçiler
tarafından kamu zararına yol açan bir husus tespit
edildiğinde sorumluların savunmaları alınarak mali
yılsonu itibariyle yargılamaya esas rapor düzenlenir.
Yargılamaya esas raporun düzenlenmesinde, tebliğ
tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap vermeyen
sorumluların savunmaları dikkate alınmaz.
Yargılamaya esas raporlar eki belgelerle birlikte
Başkanlığa sunulur. Başkanlık bu raporları en geç
onbeş gün içinde hesap yargılamasının yapılacağı
daireye gönderir.
Yargılamaya Esas Raporların Dairelerce
İncelenmesi ve Hükme Bağlanması
Daire başkanları dairelerine verilen yargılamaya esas
raporlar hakkında başsavcılığın yazılı düşüncesini alır.
Daire başkanı başsavcılığın yazılı düşüncesini
içeren yargılamaya esas raporu düşüncesini bil-
dirmesi için üyelerden birine verir. Üye kendisine

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
verilen yargılamaya esas rapor üzerinde gerekli in-
celemeyi yapar ve yazılı düşüncesi ile birlikte daire
başkanlığına geri verir ve raporda konu edilen he-
sap ve işlemlerin yargılanmasına başlanır.
Hesap yargılaması sırasında savcı da hazır bulu-
nur ve görüşünü açıklar.
Hüküm ve Tutanaklar
Daireler tarafından yapılan hesap yargılaması
sonucunda; hesap ve işlemlerin yasal düzenlemelere
uygunluğuna (beraat” kararı) veya kamu zararının
sorumlulardan tazminine (zimmetine) hükmedilir.
Bu kararlara karşı “kanun yolları” açıktır.
Bu hükümler dışında, gerekli görülen hususla-
rın ilgili mercilere bildirilmesine karar verilebilir.
Verilen hüküm ve kararlar gerekçeli olarak tuta-
nağa bağlanır ve daire başkanı ve üyeler tarafından
imzalanır.
Hesap yargılaması sırasında, mahkemelere veya
yürütülen bir soruşturma için ilgili idari mercile-
re verilmiş olması nedeniyle belgeleri bulunmayan
hesap yargılamasına konu olan bir işleme ilişkin
bilgi ve belgelerin yeterli görülmemesi ve kovuş-
turma veya soruşturma sonucunun beklenmesine
gerek görülen hâllerde, bu hususlara ilişkin hesap
ve işlemlerin yargılanması durdurularak hüküm
dışı bırakılabilir. Hüküm dışı bırakılan hususlara
ilişkin noksanlıklar giderildikten sonra bu hesap ve
işlemlerin yargılanmasına devam edilir.
Resim 1.4 Kamu zararının tazmini kararı, Sayıştay
tarafından yapılan hesap yargılaması sonucunda verilen
kararlardan bir tanesidir.
1
İlamlar
İlamlar gerekçeli olarak düzenlenir. İlamlardan
ikişer nüshası daire başkanı ve üyeler tarafından
imza edildikten sonra imzalı nüshalardan biri da-
irede alıkonulur, diğeri ve imzasız nüshaları rapor
dosyası ile birlikte Sayıştay Başkanlığına verilir.
Sayıştay Başkanı veya görevlendireceği kimseler
tarafından Sayıştay mührü ile mühürlenip imza
edildikten sonra hesap yargılamasını yapan daire
başkan ve üyeleri tarafından imzalanan nüsha Baş-
kanlıkça saklanır.
İlamlarda şu hususlar yer alır:
a. Daire ve karar numarası, ilgili kamu idaresi-
nin adı ve denetim dönemi,
b. Raporu düzenleyen denetçinin, savcının ve
ilamı yazan raportörün ad ve soyadları,
c. Sorumluların ve varsa vekil veya temsilcile-
rinin ad ve soyadları ile unvan ve adresleri,
ç. Denetçinin rapora konu ettiği hususların ve
dayandığı hukuki sebeplerin özeti, savcının
düşüncesi, istem sonucu ve sorumluların
savunmalarının özeti,
d. Duruşma yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise
hazır bulunanların ad ve soyadları,
e. Kararın hukuki dayanakları ile gerekçesi,
tazmin hükmolunan hallerde tazmin mik-
tarı ve uygulanacak faizin başlangıç tarihi,
f. Tahsil edilmek suretiyle ilişiği giderilmiş
hususlar ve ahizleri ile tahsilât miktarları,
g. Sorgu üzerine tahsil edilmiş olan miktarla-
rın yersiz tahsil edildiğine karar verilmesi
durumunda, tahsilâta ilişkin belgelerin ta-
rih ve numarası, sorumluların ve ahizlerin
ad ve soyadları ile iade gerekçesi,
ğ. Hüküm dışı bırakılan hususlar,
h. Kararın tarihi ve oybirliği veya oy çokluğu
ile verilmiş olduğu ve varsa muhalefet şerhi,
ı. Hesap yargılamasını yapan daire başkan ve
üyelerinin ad ve soyadları ile imzaları.
33
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
İlamların Tebliği, Tavzihi ve Düzeltilmesi
Sayıştay ilamları; sorumlulara, sorumluların
bağlı olduğu kamu idarelerine, genel bütçe kapsa-
mındaki kamu idareleri için Maliye Bakanlığına, il-
gili muhasebe birimine ve başsavcılığa tebliğ edilir.
Sayıştay dairelerinden veya Temyiz Kurulundan
verilen kararlar müphem ise taraflardan her biri
bunların tavzihini (açıklanmasını) yahut tarafların
adı ve soyadı ile sıfatı ve iddiaların sonucuna ilişkin
yanlışlıklar ile hüküm fıkrasındaki hesap yanlışlık-
larının düzeltilmesini isteyebilir.
Tavzih veya düzeltme dilekçeleri karşı taraf sayı-
sından bir nüsha fazlasıyla verilir.
Kararı vermiş olan daire veya Kurul işi inceler
ve lüzum görürse dilekçenin bir nüshasını, tayin
edeceği süre içerisinde cevap verilmek üzere, diğer
tarafa tebliğ eder. Cevap iki nüsha olarak verilir;
bunlardan biri tavzih veya düzeltmeyi isteyen tarafa
gönderilir.
Görevli daire veya Kurulun bu husustaki kararı
taraflara tebliğ olunur.
Tavzih veya düzeltme, kararın yerine getirilme-
sine kadar istenebilir.
İlamların İnfazı
Sayıştay ilamları kesinleştikten sonra doksan
gün içerisinde yerine getirilir.
İlam hükümlerinin yerine getirilmesinden,
ilamların gönderildiği kamu idarelerinin üst yöne-
ticileri sorumludur.
İlamlarda gösterilen tazmin miktarı hüküm
tarihinden itibaren kanuni faize tabi tutularak,
9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu
hükümlerine göre tahsil olunur.
Kanun Yolları Aşaması
Temyiz, yargılamanın iadesi ve karar düzeltilmesi
talepleri, Sayıştay Başkanlığına hitaben yazılmış im-
zalı dilekçe ile yapılır. Dilekçeler Sayıştay Başkanlı-
ğına verilir veya gönderilir. İlgililer isterlerse evrakın
alındığına dair kendilerine bir alındı verilir.
dikkat
6085 sayılı Sayıştay Kanununda üç kanun yolu
öngörülmektedir:
1. Temyiz
2. Yargılamanın İadesi
3. Karar Düzeltilmesi
34
Dilekçelerin kanunda belirtilen hususları ihtiva
etmediğine, ilgisine göre Temyiz Kurulu veya da-
irece karar verilirse, eksikliklerin onbeş gün için-
de tamamlatılması dilekçe sahibine tebliğ olunur.
Bu süre içinde eksiklikler tamamlanmazsa, ilgisine
göre Temyiz Kurulunca veya dairece başvurunun
reddine karar verilir.
Temyiz
Sayıştay dairelerince verilen ilamlar Sayıştay
Temyiz Kurulunda temyiz olunur. Temyiz Kuru-
lunca verilen kararlar kesindir.
Temyiz süresi ilamın ilgiliye tebliğinden itiba-
ren altmış gündür.
Sayıştay dairelerinin ilamları;
a. Kanuna aykırılık,
b. Yetkiyi aşmak,
c. Hesap yargılaması usullerine riayet etmemek,
gibi sebeplerle sorumlular, sorumluların bağlı oldu-
ğu kamu idareleri, genel bütçe kapsamındaki kamu
idareleri için Maliye Bakanlığı, ilgili muhasebe biri-
mi veya başsavcılık tarafından temyiz olunabilir.
Temyiz dilekçesiyle buna ekli evrak karşı tarafa
tebliğ olunur. Cevap süresi tebliğden itibaren otuz
gündür. Bu cevaplar temyiz edene tebliğ olunur.
Temyiz eden buna on beş gün içinde cevap verir.
Bu cevaplar da karşı tarafa tebliğ olunur. Buna da
on beş gün içinde cevap verilir.
Cevaplar alındıktan sonra veya taraflardan biri
süresi içinde karşılık vermediği takdirde temyiz in-
celemesi yapılarak karara bağlanır.
Taraflar dilekçelerinde duruşma istediklerini
belirtmişlerse veya Temyiz Kurulu lüzum görürse
tarafları davet ederek savunmalarını dinler ve açık-
lama isteyebilir. Sorumlular diğer ilgililer ile bir-
likte açıklamalarda bulunabilirler. Taraflara ikişer
defa söz verilir. Taraflardan yalnız biri gelirse onun
açıklamaları dinlenir; hiçbiri gelmezse duruşma
açılmaz, inceleme evrak üzerinde yapılır.
Temyiz Kurulu temyiz olunan hükmü olduğu
gibi veya düzelterek tasdik eder, bozar ya da Kurul
üye tamsayısının üçte ikisinin çoğunluğu ile kal-
dırır. Bozma halinde evrak yeniden karara bağlan-
mak üzere o kararı veren daireye gönderilir.
Daire ilk kararında ısrar eder ve bu ısrar üzerine
temyiz olunarak tekrar Temyiz Kurulunca bozma
kararı verilirse daire bu karara uymak zorundadır.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Temyiz Kurulunun tazmin hükmünün kaldırıl-
masına ilişkin kararları, temyiz konusu ilam mad-
desindeki bütün sorumluları kapsar.
Yargılamanın İadesi
Sorumlular, sorumluların bağlı olduğu kamu
idareleri, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri
için Maliye Bakanlığı, ilgili muhasebe birimi veya
başsavcılık ilgililer tarafından yargılamanın iadesi
istenebileceği gibi Sayıştay dairelerince de doğru-
dan doğruya buna karar verilebilir.
Yargılamanın iadesi isteminde bulunma süresi
ilamın tebliği tarihinden itibaren beş yıldır.
Yargılamanın iadesi sebepleri şunlardır:
a. Hesapta maddi hata, isim yanlışlığı veya
eksikliği bulunması, noksanlık veya müker-
rerlik olması.
b. Hükme etki yapmış olan bir belgede sahte-
cilik bulunması.
c. Denetleme veya hesap yargılaması sırasında
görülmeyen yanlış veya usulsüz bir işlemin
hükümden sonra meydana çıkmış olması.
ç. Denetleme veya hesap yargılaması sırasında
bulunmayan hükme tesir edebilecek bazı
belgelerin hükümden sonra ortaya çıkması.
d. Hükme esas tutulan bir ilamın bozulma su-
retiyle ortadan kalkmış olması.
e. Bilirkişi veya uzmanın gerçeğe aykırı rapor
düzenlediğinin ortaya çıkması.
Yargılamanın iadesi isteminde bulunmak ilamın
icrasını alıkoymaz. Yargılamanın iadesi dilekçesini
inceleyen daire gerekli gördüğü takdirde, kanunen
geçerli teminat karşılığında, icranın geciktirilmesi-
ne karar verebilir.
Yargılamanın iadesi istemi, hükmü veren daire-
ce incelenir ve ilk olarak yargılamanın iadesi talebi-
nin kabulüne veya reddine karar verilir. Kabul ka-
rarı verilmesi halinde iade edilen hususlarla sınırlı
olmak üzere hesap yargılaması yapılır.
Türkiye Büyük Millet Meclisince kesin hesap
kanunu tasarısının karara bağlanmış olması şahıs
borçlarına etkili değildir.
Karar Düzeltilmesi
Temyiz Kurulu kararları hakkında, ilgililer ya-
zılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde
bir defaya mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi
isteminde bulunabilirler.
Karar düzeltilmesi isteminde bulunabilme se-
bepleri şunlardır:
1
a. Hükmün esasına etkili iddia ve itirazların
kararda karşılanmamış olması.
b. Bir kararda aynı konu hakkında birbirine
aykırı hükümler bulunması.
c. Temyiz incelemesi sırasında hükmün esası-
nı etkileyen belgelerde hile ve sahtekârlığın
ortaya çıkmış olması.
ç. Temyiz sebeplerinden en az birinin mevcut
olması.
Karar düzeltilmesi istem ve incelenmesi temyiz
şekil ve usulleri dairesinde yürütülür.
Temyiz Kurulu, karar düzeltilmesi isteminde
ileri sürülen sebeplerle bağlıdır. Karar düzeltilme-
si istemi, kesin hükmün yerine getirilmesine engel
değildir. Verilen karar, ilgililere tebliğ edilir.
Hesap Yargılamasına İlişkin Diğer
Hususlar
Sayıştay tarafından gerçekleştirilen hesap yargı-
sına ilişkin açıklanması gerekli görülen diğer hu-
suslar aşağıda açıklanmıştır.
İçtihatların Birleştirilmesi
İçtihatların birleştirilmesi ya da birleşmiş içti-
hatların değiştirilmesi Sayıştay Genel Kurulunca
gerçekleştirilir.
İşin gereği ve ibraz edilen belgelerin mahiyeti
bir olduğu halde aynı konu hakkında dairelerce
veya Temyiz Kurulunca verilen ilamlar birbirine
aykırı ise Sayıştay Başkanı bu ilamları içtihatların
birleştirilmesi için Genel Kurula gönderir.
Sayıştay Başkanı birleşmiş içtihadın değiştiril-
mesi için de istemde bulunabilir.
İçtihatların birleştirilmesi veya değiştirilmesi
kararları Resmî Gazete’de yayımlanır. Bu kararlara
Sayıştay daire ve kurulları ile kamu idareleri ve so-
rumlular uymak zorundadır.
İdari Nitelikteki Kararların Birleştirilmesi
Dairelerin kararları veya bir dairenin iki ka-
rarı arasında aynı konuda aykırılık bulunur veya
bir içtihadın değişmesine lüzum görülür ya da bu
mahiyette bütün işlemlere uygulanabilecek karar-
lar almaya ihtiyaç duyulursa konu Genel Kurulda
görüşülerek karara bağlanır ve Resmî Gazete’de ya-
yımlanır. Bu konunun görüşülmesinde Başsavcı da
bulunur ve görüşünü açıklar.
Bu kararlara Sayıştay daire ve kurulları uymak
zorundadır.
35
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı

Danıştay ile Sayıştay Kararları Arasındaki Uyuşmazlık Hali

Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay’ın kesinleşmiş kararları ara-
sındaki uyuşmazlıklarda ilgililerin yukarıda anlatılan yargılamanın iadesinde öngörülen esas ve usuller daire-
sinde başvuruları üzerine, Sayıştay kararı yine yargılamanın iadesi yoluyla görüşülerek uyuşmazlık Danıştay
kararı doğrultusunda giderilir.
Uyuşmazlığın bulunmadığı hakkındaki Sayıştay kararına karşı ilgililerce Danıştay’a başvurulduğu tak-
dirde, bu hususa ilişkin Danıştay kararına uyulur.
Uyuşmazlığın mevcut olmadığı tespit edilinceye kadar Sayıştay ilamının yerine getirilmesi durdurulur.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Uygulanacağı Haller

Sayıştay Kanunu’nda yargılama usulüne ve kanun yollarına ilişkin hüküm bulunmayan hâllerde Hu-
kuk Muhakemeleri Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanır.

Araştırmalarla
İlişkilendir
1862 yılında kurulan Divan-ı Muhase-
bat (Sayıştay), kuruluşundan günümüze kadar
İstanbul’da yedi, Ankara’da ise altı olmak üzere
toplamda on üç bina kullanmıştır. Günümüz-
de Ankara’da iki binada hizmet veren Sayıştayın
geçmişte kullandığı binalar, kurumun tarihsel
gelişimini yansıtır niteliktedir. Bu on üç yapıdan
özellikle iki tanesi olan Darülfünun Binası ve An-
kara’daki Egli’nin tasarladığı Divan-ı Muhasebat
Sarayı sadece Sayıştay tarihi açısından değil, Os-
manlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin o dö-
nemki politikasını gösteren simge yapılar olması
bakımından da önemlidir.

Kaynak: https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&
CategoryId=123

Öğrenme Çıktısı

5 Sayıştay’ın hukuki statüsünü, teşkilatını, meslek mensuplarını ve yargısal görevlerini

açıklayabilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Danıştay ile Sayıştay karar-

Sayıştay başkanının seçimi Sayıştay’ın yargısal görevle-
ları arasında uyuşmazlık çık-
ile daire başkanlarının seçi- rini yerine getirme usulünü
ması durumunda nasıl bir
mini ilişkilendiriniz. anlatınız.
yol izleneceğini araştırınız.

36
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

İdari yargının tanımını ve kapsamını

1 belirleyip diğer yargılama usullerinden
ayırt edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İdari Yargı Sistemi ve Kapsamı

Ülkemizde idarenin eylem ve işlemlerinin denetlenmesi için, “idari rejim” sistemi kapsamında, adli yargıdan
farklı ve bağımsız olarak kendine özgü mevzuatı, kuruluşu, usul ve esasları, süreleri ve mekanizmaları olan
idari yargılama yolu ve usulü oluşturulmuştur. İdari yargılama usulünün diğer yargılama usullerinden ayırıcı
özellikleri ise şu şekildedir:
- Medeni yargılama usulü ve ceza yargılama usulü ilgili oldukları maddi hukuk dalları olan medeni hukuk
ve ceza hukukundan görece kopuk ve bağımsız hukuk dallarıdır. İdari yargılama usulü hukuku ise, ilgili
olduğu maddi hukuk dalı olan idare hukuku ile sıkı sıkıya ilişkilidir.
- İdari yargılama usulü, medeni yargılama ve ceza yargılama usulünden farklı olarak görece yeni ortaya çıkmış
ve içtihatlara dayanan (jürisprudential) bir hukuk dalıdır. Medeni ve ceza yargılama usulü hukuku Roma
Hukuku’na dayanıp bu dönemde kodifiye edilmişken idari yargılama hukuku, idare hukukuna koşut olarak
19. yüzyılda yüksek idare mahkemelerinin (Danıştay) içtihatlarıyla gelişmeye başlamış ve sonra kodifiye
(tedvin) edilmiş bir hukuk dalıdır.
- Medeni yargılama usulündeki uyuşmazlıkların niteliği bireysel çıkar çatışmalarına dayanırken, idari yargılama
usulündeki uyuşmazlıkların konusunu kamu yararı amacıyla yapılan idari işlem, eylem ve sözleşmelerdir.
- Hukuk davalarında tarafların iradesi, ceza davalarında mahkemenin serbestçe yürütülmesi temel kural iken,
kamu yararı amacıyla idari kuruluşların yasalara uygun davranarak devletin hukuka bağlılığını sağlayan
idari davalarda, yargı yerinin yönlendirdiği kendine özgü yargılama yöntemi geçerlidir. Bu çerçevede, adli
yargılamada kişinin kendi çıkarını en iyi kendisinin koruyacağı gerçeğinden hareketle mahkeme pasif ko-
numdadır, önüne getirilen kanıt, bilgi ve belgelerle bağlıdır (mahkemenin pasifliği ya da tarafların egemenliği
ilkesi). İdari yargılama ve ceza yargılamasında ise, kamu yararı temel amaç olduğu için, hâkim mahkemeye
sunulan belge ve kanıtlarla bağlı olmayıp gerekli gördüğü her türlü inceleme ve belge toplamayı bizzat ken-
disinin gerçekleştirmesi zorunludur (mahkemenin aktifliği ya da re’sen tahkik ilkesi).

37
 1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı

İdari yargılama usulünün kaynaklarını

2 sıralayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İdari Yargılama Usulünün

Kaynakları

Normlar hiyerarşisinin en üstünde yer alan Anayasa, tüm hukuk dallarında olduğu gibi, idari yargılama usulü
hukukunun da temelini ve sınırlarını oluşturur. Anayasa’nın ilk fıkrası “İdarenin her türlü eylem ve işlem-
lerine karşı yargı yolu açıktır.” hükmü ile başlayan “Yargı Yolu” başlıklı 125. Maddesi idari yargının temel
esas, kural ve ilkelerini belirlediği gibi sınırlarını ve kısıntılarını da çizer. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü
Kanunu (İYUK) idari yargılama usulü hukukunun temel kaynağıdır. Bununla birlikte 2575 sayılı Danıştay
Kanunu (DK) ile 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluş
ve Görevleri Hakkında Kanun (BİMİMVMK) da idari yargılama usulüne kaynaklık eden temel kanunlar-
dır. İdare hukuku gibi idari yargılama usul hukuku da görece geç ortaya çıktığı için yargısal kuruluşlarının
içtihatlarıyla gelişmiştir. İdari yargılama usulüne ilişkin İYUK’ta yer alan kural ve yöntemlerin çoğunluğu,
Danıştay’ın içtihatlarıyla ortaya çıktıktan sonra sistemli ve tutarlı bir bütünlüğe kavuşmak suretiyle kodifiye
(tedvin) edilmiştir. Anayasa’nın 90. Maddesi uyarınca usulüne göre yürürlüğe konmuş uluslararası antlaşmalar
Türk iç hukukunun kanunla eşdeğer parçası oldukları için idari yargı mercilerinin yargılama sürecinde giderek
daha yoğun başvurdukları bir hukuksal kaynak olmuştur. Bu çerçevede BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
ile BM’nin diğer insan haklarına ilişkin sözleşmeleri ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi idari yargılama usulü
hukukunun asli kaynakları olarak gösterilebilir. İdari yargı mercilerinin de zaman zaman kararlarında yolla-
mada bulundukları, idare hukuku ve idari yargı alanında çalışan akademisyen ve uzmanların idari yargılama
işlevine ilişkin bilimsel ve kuramsal görüş, öneri ve düşünceleri (bilimsel içtihatları), idari yargılama usulü
hukukunda yol gösterici yardımcı kaynak niteliği taşımaktadırlar.

Türkiye’de idari yargının tarihçesi ve

3 gelişimini açıklayabilme ve Türkiye’de idari
yargı sisteminin özelliklerini sıralayabilme

Türkiye’de İdari Yargı Sistemi

Osmanlı İmparatorluğu’nda 54 yıl görev yapan Şura-yı Devlet, 1 Kasım 1922’de Saltanatın ilgasıyla, diğer
Osmanlı kurumlarıyla birlikte kaldırılmıştır. 1924 Anayasasının 51. Maddesinde idari dava ve uyuşmazlıkları
(ihtilafları) çözmek üzere Şura-yı Devlet kurulmasının öngörülmesi üzerine, 23 Kasım 1925 tarih ve 669 sayılı
Şura-yı Devlet Kanunu kabul edilmiştir. 669 sayılı Kanuna göre üç idari, bir dava olmak üzere toplam dört
daireden oluşan Şura-yı Devlet 6 Temmuz 1927 tarihinde fiilen göreve başlamıştır. Danıştay Kanunu 1931,
1938, 1946, 1959 ve 1960 tarihlerinde değişikliğe uğramış, nihayet, aynı zamanda ilk defa idari yargılama
usulü hukukunun temel ilkelerini de düzenleyen 24 Aralık 1964 tarih ve 521 sayılı Danıştay Kanunu ile ye-
niden düzenlenmiştir. Türkiye’de uygulanmakta olan idari yargı sisteminin temel ve önemli hukuki, kurumsal
ve işlevsel özellikleri; anayasal dayanağının olması, Danıştay biçiminde örgütlenmesi, geniş/karma görevli
olma, genel görev ilkesine göre uygulanma, kapsamında idari eylem, işlem ve sözleşmelerin olması, yasama
kısıtlarının bulunması, hukuka uygunlukla sınırlı bulunması, incelemenin evrak üzerinden yapılması, re’sen
araştırma ilkesinin hakim olması, üç dereceli yargı örgütlenmesine sahip olunması şeklinde sıralanmaktadır.

38
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare

4 mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin
teşkilatlarını ve mensuplarını açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İdari Yargı Teşkilatı ve
Mensupları

1868 yılında Şura-yı Devlet ismiyle kurulduğundan beri günümüze kadar devam eden ve 1982 Anayasasının
Yargı bölümünde Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi ile birlikte dört yüksek mahkeme-
den biridir. Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay
Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler. Danıştay’ın, kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin
nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına
göre kanunla düzenlenir. İdari yargı teşkilatının kuruluşu ve gelişimi başlığı altında belirtildiği üzere, 1868’den
itibaren tek idari yargı teşkilatı Danıştay iken, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahke-
meleri 6 Ocak 1982 tarih ve 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemele-
rinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile ilk defa idari yargı sistemimize dâhil olmuşlardır. Bölge idare
mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş hacmi göz önünde
tutularak Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevreleri tespit olunur. Bölge idare mahkemeleri, başkanlık,
başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur. Bölge idare
mahkemelerinde biri idare diğeri vergi olmak üzere en az iki daire bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin sayısı,
Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca artırılıp azaltılabilir.
Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulu, bölge idare
mahkemesi başkanı ile daire başkanlarından oluşur. Her daire, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla toplanır.
Görüşmeler gizli yapılır, kararlar çoğunlukla verilir. Bölge idare mahkemesi başkanı ve daire başkanları birinci
sınıf olup birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş; daire üyeleri ise en az birinci sınıfa ayrılmış
olup birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idari yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler
ve Savcılar Kurulunca atanır. İdare ve vergi mahkemelerinde birer başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Mah-
keme kurulları, başkan ile iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda kıdemli üye başkana vekillik eder.

Sayıştay’ın hukuki statüsünü, teşkilatını,

5 meslek mensuplarını ve yargısal görevlerini
açıklayabilme

Sayıştay

Yüksek mahkeme olmamasına rağmen kamu kurum ve kuruluşlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını
Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak
görev ve yetkilerini kullanan Sayıştay, kendine özgü özel bir anayasal mali ve idari yargı yeridir. Anayasamıza
göre Sayıştay’ın görevleri şöyle sıralanabilir: 1. Merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal
güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek,
2. Sorumluların hesap ve işlemlerini “beraat” ya da “zimmetlerine” karar vermek suretiyle kesin hükme bağ-
lamak, 3. Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmak, 4. Mahallî idarelerin
hesap ve işlemlerinin denetlemek ve kesin hükme bağlamak ve 5. Cumhurbaşkanınca ilgili olduğu yılın so-
nundan itibaren en geç altı ay içinde TBMM’ye teslim edilen kesin hesap kanun tasarısı ile ilgili uygunluk
bildirimini en geç yetmiş gün içinde TBMM’ye sunmak. Sayıştay Başkan ve üyelerinin hukuk, siyasal bilgiler,
iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakülteleri veya öğrenim itibariyle bunlara denkliği Yükseköğretim
Kurulu tarafından onanmış yurt içinde veya yurt dışındaki en az dört yıllık fakülte veya yüksekokulların birin-
den mezun olduktan sonra kamu idarelerinde en az on altı yıl çalışmış olmaları gerekir. Sayıştay saymanların,
ikinci derecedeki ita amirlerinin ve tahakkuk memurlarının hesaplarını hükme bağlayıp mali sorumluluklarını
yargılama işlemini “ön inceleme”, “yargılama” ve “kanun yolları” olmak üzere üç aşamada gerçekleştirir.

39
1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı
1 İdari rejimle ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
gisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Hukukun ve yargının tekliğine dayanan yargı
sistemidir.
B. İdare, kamu gücüne ve ayrıcalıklarına dayana-
rak tek taraflı işlem yapma yetkisine sahiptir.
C. İdare işlemlerini resen ve zorla kendisi yerine
getirebilir.
D. İdari rejimde görev ve hüküm uyuşmazlıklarını
çözmek üzere bağımsız bir uyuşmazlık mahke-
mesi bulunması şarttır.
E. İdari rejim “Fransız” ya da “Kara Avrupası” sis-
temi diye de adlandırılır.
2
Aşağıdakilerden hangisi idari yargılama usu-
lünün kaynaklarından biri değildir?
A. Anayasa
B. Hukuk Muhakemeleri Kanunu
C. Vergi Usul Kanunu
D. TBMM İçtüzüğü
E. Uluslararası Antlaşmalar
3 Aşağıdakilerden hangisi Anayasamızda düzenle-
nen idari yargıya ilişkin hükümlerden biri değildir?
A. İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı
yargı yolu açıktır.
B. İdari işlemlere karşı açılacak davalarda süre, ya-
zılı bildirim tarihinden başlar.
C. İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç
veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin
açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte
gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek
yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.
D. Kanun, olağanüstü hallerde, seferberlik ve sa-
vaş halinde ayrıca millî güvenlik, kamu düzeni,
genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurul-
ması kararı verilmesini sınırlayabilir.
E. Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre
gösterilmeyen hallerde Danıştay’da ve idare
mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemele-
rinde otuz gündür.
40
4 Türkiye’de idari yargı sisteminin özellikleri
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Dayanağı Anayasadır.
B. Kuruluş yönünden mahkeme biçiminde örgüt-
lenmiştir.
C. Görev yönünden geniş ya da karma görev ilkesi
geçerlidir.
D. Genel görev ilkesi uygulanmaktadır.
E. İdari yargı denetiminin kapsamı, idari işlem,
eylem ve sözleşmelerdir.
5 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden han-
gisi için yasama kısıntısı bulunmaz?
A. Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadro-
suzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri
B. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları
C. Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
D. Yüksek Hakem Kurulu kararları
E. Hâkimler ve Savcılar Kurulu kararları
6 Aşağıdakilerden hangisi Anayasamızda
Danıştay’a ilişkin hükümlerden biri değildir?
A. Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanu-
nun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı
karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.
B. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar.
C. Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz
şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde
düşüncesini bildirir.
D. Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf
idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten
sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Ku-
rulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen
görevliler arasından Cumhurbaşkanı tarafın-
dan seçilir.
E. Danıştay Başsavcısı, Danıştay Genel Kurulunun
kendi üyeleri arasından göstereceği beş aday ara-
sından Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
7 Aşağıdakilerden hangisi Danıştay’ın karar or-
ganlarından biri değildir?
A. Danıştay Genel Kurulu
B. İdari İşler Kurulu
C. İçtihatları Birleştirme Kurulu
D. Danıştay Başsavcılığı
E. Yüksek Disiplin Kurulu
8 Aşağıdakilerden hangisi Danıştay Başkanlık
Kurulunun görevlerinden biri değildir?
A. Danıştay daireleri arasında çıkan görev uyuş-
mazlıklarını karara bağlamak
B. Danıştay üyelerinin görev yerlerini, dairelerin iş
durumunu ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak
belirlemek
C. Danıştay daireleri arasında iş bölümünü belirle-
mek
D. Danıştay tetkik hâkimlerinin çalışacakları dai-
releri, kurulları ve görecekleri işleri belli etmek
ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek
E. Danıştay dairelerinden birinin yıl içinde gelen
işleri normal çalışma ile karşılanamayacak oran-
da artmış ve daireler arasında iş bakımından bir
dengesizlik meydana gelmiş ise, bir kısım işleri
başka daireye vermek
1
9 Danıştay meslek mensupları ile ilgili aşağıda-
ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Danıştay meslek mensupları Danıştay Başkanı,
Danıştay Başsavcısı, Danıştay başkanvekili, da-
ire başkanları ile üyelerdir.
B. Cumhurbaşkanı tarafından idari görevlerden
Danıştay üyeliğine seçileceklerin yüksek öğre-
nimlerini tamamladıktan sonra Devlet hizmet-
lerinde on beş yıl çalışmış bulunmaları şarttır.
C. Danıştay üyeleri dört yıl için seçilirler ve bir
kimse iki defa Danıştay üyesi seçilemez.
D. Danıştay Başkanı, en az altı yıl Danıştay üyeli-
ği yapmışlar arasından Danıştay Genel Kurulu
tarafından dört yıllığına seçilir ve süresi bittiği
zaman yeniden seçilebilir.
E. Danıştay Başsavcısı, en az altı yıl Danıştay üye-
liği yapmışlar arasından Danıştay Genel Ku-
rulu tarafından dört yıllığına seçilir ve süresi
bittiği zaman yeniden seçilebilir.
10 Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri
ve vergi mahkemeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A. Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları
ve iş hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakan-
lığınca kurulur ve yargı çevreleri tespit olunur.
B. Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri
ve vergi mahkemelerinin kaldırılmasına veya
yargı çevrelerinin değiştirilmesine Adalet Ba-
kanlığınca karar verilir.
C. Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar
kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet
komisyonu ve müdürlüklerden oluşur.
D. Bölge idare mahkemelerinde biri idare diğeri
vergi olmak üzere en az iki daire bulunur.
E. İdare ve vergi mahkemelerinde birer başkan ile
yeteri kadar üye bulunur ve mahkeme kurulla-
rı, başkan ile iki üyeden oluşur.
41
 1
İdari Yargının Kapsamı, Genel Esasları ve Teşkilatı

Yanıtınız yanlış ise “Danıştay: Anayasal Da-

1. A Yanıtınız yanlış ise “Yargı Sistemleri” konu- 6. E
yanak ve Düzenlenmesi” konusunu yeniden
sunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargılama Usulü- Yanıtınız yanlış ise “Danıştay: Danıştay’ın
2. D 7. D
nün Kaynakları” konusunu yeniden gözden Karar Organları ve Görevleri” konusunu ye-
geçiriniz. niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargılama Usulü-

3. E 8. A Yanıtınız yanlış ise “Danıştay: Başkanlık Ku-
nün Kaynakları: Anayasa” konusunu yeni-
rulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de İdari Yargı Yanıtınız yanlış ise “Danıştay: Danıştay Mes-
4. B 9. C
Sisteminin Özellikleri” konusunu yeniden lek Mensupları” konusunu yeniden gözden
gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de İdari Yargı Yanıtınız yanlış ise “Bölge İdare Mahkemeleri,
5. C 10. B
Sisteminin Özellikleri: Yasama Kısıntısı” ko- İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Adli idare sisteminde, idareye ve etkinliklerine, bireylere uygulanan özel hu-

kuk kuralları uygulanır. Yani, gerek idareye gerekse bireylere genel ve ortak
hukuk (common law) uygulanır. Kişiler arasındaki veya vatandaşla yönetim
Araştır 1 arasındaki tüm yönetsel uyuşmazlıklar, ortak olarak adalet mahkemelerinde
çözülür. Yaygın olarak İngiltere, Amerika, Kanada gibi Anglo-Sakson ülkele-
rinde, İngiliz egemenliğindeki ülkelerde (Commonwealth) ve İsviçre, Norveç,
Danimarka gibi İskandinav ülkelerde uygulanmaktadır.

2577 sayılı İYUK’un 31. maddesi, İYUK’ta hüküm bulunmayan şu on yedi

hususta 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) hükümleri-
nin uygulanacağın hükme bağlamaktadır:
Hâkimin davaya bakmaktan memnuiyeti ve reddi, Ehliyet, Üçüncü şahısla-
Araştır 2 rın davaya katılması, Davanın ihbarı, Tarafların vekilleri, Dosyanın taraflar
ve ilgililerce incelenmesi, Feragat ve kabul, Teminat, Mukabil dava, Bilirkişi,
Keşif, Delillerin tespiti, Yargılama giderleri, Adli yardım halleri, Duruşma sı-
rasında tarafların mahkemenin sükûnunu ve inzibatını bozacak hareketlerine
karşı yapılacak işlemler, Elektronik işlemler , Ses ve görüntü nakledilmesi yo-
luyla duruşma icrası

42
 1
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

1982 Anayasasının 125. Maddesi “İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı
yargı yolu açıktır.” hükmüne rağmen, bizatihi kendisiyle çelişerek polis devle-
tindeki “kral hata yapmaz” anlayışının bir uzantısı olarak bazı işlem ve eylem-
leri yargı denetiminden muaf tutmuştur:
1. Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye
Araştır 3 ayırma işlemleri (125/2)
2. Hâkimler ve Savcılar Kurulu kararları (meslekten çıkarma cezasına ilişkin
olanlar hariç) (159/10)
3. Silahlı Kuvvetler mensuplarına verilen disiplin cezaları (129/4)
4. Spor tahkim kurulu kararları (59/3)
5. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları (53/4)
6. Yüksek Hakem Kurulu kararları (54/4)

Danıştay Kanununun 5. Maddesinde 4. İdari Dava Daireleri Kurulu,

sıralanıp, 13 ila 22. Maddeleri arasın-
da düzenlenmiş bulunan Danıştay’ın
Araştır 4 karar organları şunlardır:
1. Daireler,
2. Danıştay Genel Kurulu,
3. İdari İşler Kurulu,
5. Vergi Dava Daireleri Kurulu,
6. İçtihatları Birleştirme Kurulu,
7. Başkanlar Kurulu,
8. Başkanlık Kurulu,
9. Yüksek Disiplin Kurulu,
10. Disiplin Kurulu.

Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay’ın

kesinleşmiş kararları arasındaki uyuşmazlıklarda ilgililerin yukarıda anlatılan
yargılamanın iadesinde öngörülen esas ve usuller dairesinde başvuruları üze-
Araştır 5 rine, Sayıştay kararı yine yargılamanın iadesi yoluyla görüşülerek uyuşmazlık
Danıştay kararı doğrultusunda giderilir. Uyuşmazlığın bulunmadığı hakkın-
daki Sayıştay kararına karşı ilgililerce Danıştay’a başvurulduğu takdirde, bu
hususa ilişkin Danıştay kararına uyulur. Uyuşmazlığın mevcut olmadığı tespit
edilinceye kadar Sayıştay ilamının yerine getirilmesi durdurulur.

Kaynakça
Akyılmaz, B. & Sezginer, M. & Kaya, C. (2019). Türk
İdari Yargılama Hukuku. 3. Baskı. Savaş Yayınevi:
Ankara.
Avcı, M. (2017). İdarî Yargılama Usûlündeki Son
Yenilikler ve İdarî Yargıda İstinaf Kanun Yolu.
Yetkin Yayınları: Ankara.
Çağlayan, R. (2016). İdarî Yargılama Hukuku.
8.Baskı. Seçkin Yayınevi: Ankara.
Giritli, İ. & Bilgen, P. & Akgüner T. (2006). İdare
Hukuku. 2. Baskı. İstanbul: Der Yayınları.
Gözübüyük, A. Ş. (2006). Yönetsel Yargı. 25. Bası.
Turhan Kitabevi: Ankara..
Gözübüyük, A. Ş. & Tan, T. (2008). İdare Hukuku
Cilt 2, İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Turhan
Kitabevi, Ankara.
Kalabalık, H. (2006). İdari Yargılama Usulü Hukuku
Mevzuat ve Soru İlaveli, 2. Baskı, Değişim
Yayınları, İstanbul.
Nohutçu, A. (2020). İdari Yargı. 20. Baskı, Savaş
Yayınevi, Ankara.

43
 Bölüm 2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
İdari Yargının Görev Alanı: Dış Görev İdari Yargıda Görev ve Yetki

1
2 Danıştay, bölge idare mahkemesi, idare
öğrenme çıktıları

2
1 İdari yargının görev alanını belirleyip diğer
yargılama usullerinden ayırt edebilme ve
Uyuşmazlık Mahkemesini ve uyuşmazlık
yargısını açıklayabilme
mahkemesi ve vergi mahkemesinin
görevlerini ve idari yargıda genel ve özel
yetki kurallarını açıklayabilme

İdari Yargıda Süreler

4 İdari yargıda dava açma sürelerini,
İdari Davalar: İptal ve Tam Yargı Davası sürelere ilişkin esasları, zımni ret ve

3 4
3 İptal davasının biçimsel koşullarını,
özelliklerini ve sonuçlarını ve tam yargı
davasının biçimsel koşullarını, özelliklerini
ve sonuçlarını açıklayabilme
üst makamlara başvurma hususlarını
açıklayabilme ve dava açma süresinin
kesilmesi ve durmasını ve koşullarını ayırt
edebilme

Anahtar Sözcükler: • İç ve Dış Görev • Uyuşmazlık Yargısı • Genel ve Özel Yetki Kuralları
• Görev ve Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü • İptal Davası • Tam Yargı Davası • İdari Dava Süreleri

44

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Bu bölümde, idari yargı sistemimizde yer alan gö-
rev, yetki, idari davalar ve idari dava süreleri ele alına-
caktır. İdari yargılama hukukumuzda görev, yetki ve
dava açma süreleri kamu düzeni ile yakından ilişkili
olmalarından ötürü, davanın tarafları tarafından ser-
bestçe belirlenemez. Dolayısıyla kanun yolları (tem-
yiz) dâhil davanın tüm aşamalarında hâkim, mah-
keme ya da daire görev, yetki ve dava açma süreleri
konusunu re’sen araştırabileceği gibi, davanın tarafları
da bu hususlarda itirazda bulunabilir.
Yargılama hukuku kavramı olarak görev, hu-
kuksal uyuşmazlıkların çözümünde yargı mercile-
rinin görülen davaların konusu, esası, içeriği ya da
kapsamı bakımından yetkili olmasını ifade eder.
Yargı düzenleri ya da kolları arasında görev ay-
rımları olduğu gibi yargı düzenlerinin kendi içinde
de görev ayrımları bulunur. Bu çerçevede, görev kav-
ramını iç ve dış görev olarak ikiye ayırmak gerekir.
Dış görev, bir davanın konusu itibariyle hangi
yargı düzeninin yetki alanına girdiğini anlatır.
İç görev ise, bir yargı düzeninin kendi bünye-
sinde bulunan mahkemeleri arasındaki konu pay-
laşımını ifade eder.
Yargılama hukukunda yetki, uyuşmazlığın coğ-
rafi anlamda hangi yer mahkemesinde karara bağ-
lanacağını anlatır. Doğal olarak yetki sorunu da,
aynı yargı düzeni içindeki aynı tür ve derecedeki
mahkeme ülkenin birden çok mülki (idari) sınırın-
da örgütlenmesi hâlinde ortaya çıkar.
Bu çerçevede iç görev ile yetki kavramı karış-
tırılmamalıdır. Bu bölümde anlatılacağı üzere iç
görev, bir yargı düzeninin alanına giren hukuksal
uyuşmazlığın konu bakımından hangi mahkeme-
ce, Örneğin, idari yargı düzeninin alanına giren
bir davanın idare mahkemesi mi, vergi mahkeme-
si mi ya da birinci derece sıfatıyla Danıştay tara-
fından mı görüleceği (iç) görev sorunuyken, da-
vanın Ankara İdare Mahkemesi mi ya da İstanbul
İdare Mahkemesi’nde mi karara bağlanacağı bir
yetki sorunudur.
İdari yargılama usulümüzde hak arama özgür-
lüğü, gerçek veya tüzel kişinin hak veya menfaatini
tehlikeye düşüren ya da ihlal eden uyuşmazlığın
çözümlenmesi için Devlet’ten kanunen belirlen-
miş süreler ve usuller çerçevesinde hukuksal ya da
yargısal korunma talep etmesiyle başlayan ve idari
yargı merciinin vereceği nihai hükümle sonuçlanan
2
yargılama sürecini kapsayan idari davalar yoluyla
kullanılabilir. Bu çerçevede, iptal ve tam yargı da-
vası olmak üzere iki tür dava bulunmaktadır.
İdari davaların açılması ve dinlenebilmesi ka-
nunda öngörülen süreler içinde olmalıdır. Bu çer-
çevede, idari yargıda dava açma süresi kamu dü-
zeninden olup “hak düşürücü süre” olarak kabul
edilmiştir.
İDARİ YARGININ GÖREV ALANI:
DIŞ GÖREV
Dış görev, bir davanın konusu ve içerik itibariy-
le adli ya da idari yargı düzeninin kapsamına girdi-
ğini anlatır. Buna göre, dış görev sorunu bu yargı
düzenleri arasında ortaya çıkabilir. Adli ve idari
yargı düzenleri arasındaki olumlu ve olumsuz görev
uyuşmazlıkları ile hüküm uyuşmazlıklarını nihai ka-
rara bağlamak için Uyuşmazlık Mahkemesi kurul-
muştur. Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı
düzenleri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkla-
rını çözer. Anayasa Mahkemesi ile diğer yargı kol-
ları arasında uyuşmazlık çıkması halinde Anayasa
Mahkemesi’nin görev ile ilgili kararı bağlayıcıdır.
İdari Yargının Görev Alanının
Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler
İdari yargının görev alanını kısaca “idari işlev”
oluşturmaktadır. İdari işlev, yasama ve yargı işlevleri
ile yürütme organının siyasal nitelikteki işlevleri dı-
şında kalan devletin tek taraflı üstünlüğü ile yürüt-
tüğü her türlü işlem, eylem ve tasarrufundan oluş-
tuğuna göre, bu kapsama giren her türlü hukuksal
uyuşmazlık idari yargının görev alanına girer.
Ancak, idari rejimi benimseyen ülkelerde, özel
hukuk ve idare hukuku olmak üzere iki ayrı hu-
kuk düzeni, dolayısıyla iki yargı düzeni olduğu
için, idarenin etkinliklerine, olayın ve durumun
içeriğine ve niteliğine göre hukuki uyuşmazlıklar
her iki yargı kolunda da görülebildiği için, gerek
idare hukukunun gerekse idari yargının düzenle-
me ve uygulama alanının belirlenmesinde zorluk-
lar yaşanmaktadır.
İşte bu muğlaklığı gidermek ve idari yargının
görev alanını belirlemek için zaman içinde daha
çok Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından idari yargı-
nın görev alanını adli yargıya karşı korumak ama-
cıyla çeşitli ölçütler geliştirilmiştir. Aynı zamanda
45
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
idare hukukunun da düzenleme ve uygulama alanı-
nı belirleyen bu ölçütlerin hiçbiri tek başına yeterli
olmamakta, diğerleriyle birlikte bir bütün olarak
kullanılmaktadır.
1. Kamu Gücü Ölçütü (Toulouse Ekolü)
2. Kamu Hizmeti Ölçütü (Bordeaux Ekolü)
3. Kamu Yararı Ölçütü
4. Yeni Kamu Gücü (Eşitsizlik) Ölçütü
5. Kamu Kanunu Ölçütü
6. İdari İşlem, İdari Eylem ve İdari Sözleşme
Ölçütü
Bunlar içinde, pozitif hukukumuzda en çok ka-
bul edilip uygulanan en sonda yer alan “idari işlem,
idari eylem ve idari sözleşme ölçütü”dür.
Bu bağlamda, 1982 yılında kabul edilen ve idari
yargı sistemini kuran 2575 sayılı Danıştay Kanunu,
2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare ve Vergi
Mahkemeleri Kanunu ile 2577 sayılı İdari Yargıla-
ma Usulü Kanunundaki “idari işlem”, “idari eylem”
ve “idari sözleşme” kavramlarının kapsamından
kaynaklanan davaları idari yargının görev alanında
değerlendirilmektedir. İdarenin kamu hizmetleri-
ni yürütürken tek yanlı üstünlüğü, kamu gücü ve
kudreti ile sonuç doğuran hukuksal “hâkimiyet ta-
sarruflarına” “idari işlem”, bu doğrultudaki davranış,
hareket ve etkinliklerine “idari eylem”, üçüncü kişi-
lerin kamu hizmetlerinin yürütülmesi ya da yürü-
tülmesine katkıda bulunulmasını sağlayan, içeriğini
ve usulünü tek yanlı olarak belirlediği anlaşmalarına
da “idari sözleşme” denmektedir. Hukuksal uyuş-
mazlıklardan kanunlardaki bu kavramların içeriğine
girenlerin görüm ve çözüm yerinin idari yargı birim-
lerinin olduğu kabul edilmektedir.
İdari Yargının Görev Alanı Dışında
Kalan Hukuksal Uyuşmazlıklar
Anayasa Mahkemesi’nin içtihadına göre, idare-
nin eylem ve işlemlerinden kamu hukuku alanına
girenler idari yargının, özel hukuk alanına girenler
adli yargının görev alanını oluşturur. Anayasal po-
zitif hukuk sistemimizin sonucu olarak, idari yar-
gı dışındaki diğer yargı yerlerinin görev alanlarına
giren hukuksal uyuşmazlıklar da bulunmaktadır.
Bunların yanında, yasa koyucu da idarenin işlem
ve eylemlerinden özel hukuk alanına girenleri, idari
yargı düzeninin görev alanının anayasal dayanak ve
güvencesi çerçevesinde, adli yargının görev alanına
dâhil etmektedir.
46
Bu bağlamda, idari yargının görev alanı dışında
kalan hukuksal uyuşmazlıklar şöyle sıralanabilir:
1. Yasama Organının Yasama İşlevleri
2. Yargı Organlarının Yargısal İşlevleri
3. Seçimle İlgili Uyuşmazlıklar
4. Yasama Kısıntısı Kapsamındaki İdari iş-
lemler
5. Yürütmenin Siyasal Nitelikli İşlevleri
6. Özel Hukuk Kişileri Arasındaki Uyuş-
mazlıklar
7. İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden
Kaynaklanan Uyuşmazlıklar
a. Abonman Sözleşmeleri
İdarenin sunmuş olduğu elektrik, su, doğal gaz,
telefon ve atık su gibi endüstriyel ve ticari nitelik-
teki kamu hizmetlerinden abonman sözleşmeleri
suretiyle yararlanılması sürecinde doğan hukuksal
sorunların görüm yeri adli yargıdır. Ancak abon-
man sözleşmelerinin imzalanmasından önceki dü-
zenleyici işlemler gibi tek yanlı idari tasarruflar ile
sözleşmenin imzalanmasından sonraki sözleşme
koşullarında, kamu hizmetinin özelliği, sunulma
biçimi ve tarifelerinde yapılan tek yanlı değişiklik-
ler gibi tek taraflı idari tasarruflara ilişkin uyuşmaz-
lıklar idari yargının görev alanına girer.
Elektrik borcunun ödenmemesi dolayısıyla
elektriğin kesilmesi ya da başkasına kaçak su kullan-
dırtma nedeniyle suyun kesilmesi işlemlerine karşı
adli yargıda, kullanım tarifesinde idare tarafından
yapılan değişikliğe karşı idari yargıda dava açılır.
b. Öğrenci Kredi ve Burs Sözleşmeleri
c. İhale Sözleşmeleri
İhale kanunları uyarınca yapılan alım-satım,
trampa, kiralama, taşıma ve bayındırlık gibi mal ve
hizmet teminini içeren sözleşmelerde:
• Sözleşmenin yapılmasına kadar idare tara-
fından yapılan idari işlemler idari yargının,
• İhale sözleşmesinin imzalanması aşamasın-
dan sonraki uygulama aşamasındaki uyuş-
mazlıklar adli yargının görev alanına girer.
d. İş ve İşçi (Hizmet) Sözleşmeleri (İş Akitleri)
e. Sosyal Güvenlik Kanunundan Doğan
Uyuşmazlıklar
f. Kira, Alım-Satım ve Bayilik, Taahhüt
Sözleşmeleri
g. Tahkim Yolu Öngörülen İmtiyaz Şartlaş-
ma ve Sözleşmeleri

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
h. Yap-İşlet-Devret ve Yap-İşlet Modelleri
Uyarınca Yapılan Sözleşmelerin Uygu-
lanmasından Doğan Uyuşmazlıklar
8. KİT’lerin Özel Hukuka Tabi Faaliyetleri
Karma bir hukuksal rejime tabi olan KİT’ler:
• Kuruluş, iç yapı ve iç ilişkilerine ilişkin işlem
ve eylemlerinde kamu hukuku kurallarına,
dolayısıyla bunlardan kaynaklanan uyuşmaz-
lıklarında idari yargı denetimine tabidirler.
• KİT’lerin gündelik rutin işlerinde ve sun-
dukları ticari ve endüstriyel hizmetlerden
yararlanan özel hukuk gerçek ve tüzel kişi-
leriyle, yani üçüncü kişilerle olan faaliyetle-
rinde özel hukuk hükümleri geçerli olduğu
için, bunlardan kaynaklanan hukuk davala-
rı da adli yargıda karara bağlanır.
9. Kamu Görevlilerine Karşı Açılan Davalar
İdari yargıda tahkim kaydı konmamış kamu
hizmeti imtiyaz sözleşmelerinde imtiyazlı şirkete
idare tarafından dava açılması dışında, idare dı-
şında başka hiçbir gerçek ya da tüzel özel hukuk
kişisine karşı dava açılması mümkün değildir. Do-
layısıyla kamu görevlilerinin hizmet kusurundan
ayrılabilen kin, garez, husumet gibi kişisel sâiklerle
verdikleri zararlar ya da açıkça suç niteliği taşıyan
kişisel kusurlarına karşı yine kendilerine ancak adli
yargıda ceza ve tazminat davası açılır.
Ancak kamu görevlilerinin hizmetin geç, kötü
işlemesi ya da hiç işlememesi biçimindeki hizmet
kusurundan kaynaklanan davalar idari yargıda ida-
re aleyhine açılır. Anayasanın 129. Maddesine göre
memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini
kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat
(tam yargı) davaları, kendilerine rücu edilmek kay-
dıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun
olarak idari yargıda ancak idare aleyhine açılabilir.
İdarenin bu hükümde başvurması zorunlu olan
rücu yolu, yani hizmet kusuru çerçevesinde ida-
renin tazmin ettiği miktarın kamu görevlisinden
alınması çerçevesinde açacağı rücu davası adli yar-
gıda açılır.
10. Yönetimin Kişilere Karşı Açtığı Davalar
Önceki maddede belirtilen istisna dışında idari
yargıda idare dışında davalı konumunda başka bir
özel ve tüzel gerçek kişi olamayacağına göre, yö-
netimin aldığı kararı kendiliğinden yerine getirme
(re’sen icra) yetkisi olmayan durumlarda, ilgiliye
karşı adli yargıda dava edebilir.
2
11. Yönetimce Yapılan Haksız Ödemelerin
Geri Alınmasına İlişkin Uyuşmazlıklar
12. Yönetimin Taşıt Araçlarının Yaptığı Ka-
zalardan Kaynaklanan Uyuşmazlıklar
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin yerleşmiş içtihatla-
rına göre, Karayolları Trafik Kanunu uyarınca trafik
kurallarına uymak bakımından bireylerle idare ara-
sında bir ayrım olmadığı için kamu kurumlarına ait
taşıt araçlarının yaptığı kazalardan meydana gelen
davalara adli yargıda bakılır. İdarenin araçlarının tra-
fikte bir üstünlük ve ayrıcalığı olmadığı, dolayısıyla
bireylerle eşit konumda olduğu için yapılan kazalar-
dan doğan tazminat davaları adalet mahkemelerinde
çözümlenir. Ayrıca adli yargı mercileri bu konularda
uzmanlaştığı için bu tür davalara adli yargıda bakıl-
ması ihtiyaçlara uygun düşmekte, sorumluluk ve za-
rar tutarının belirlenmesi kolaylaşmaktadır.
Kaza nedeniyle uğranılan zarar karayolu ile ilgili
idarenin hizmet kusuruna dayanıyorsa ya da kaza-
da zarar gören kamu görevlisiyse tazminat davası
idareye karşı idari yargıda açılmaktadır.
13. Yönetimin Fiili Yol (Haksız Fiil) Kapsa-
mında Verdiği Zararların Tazminine İliş-
kin Uyuşmazlıklar
İdarenin fiili yola giren etkinlikleri o denli
hukuk düzeninin dışında ve idarenin var oluş ne-
denlerine aykırıdır ki idarenin bu tür temel hak ve
özgürlüklere, özellikle de mülkiyet hakkına saldırı-
larına idari fiil bile denemez.
Fiili yol ya da haksız fiil, idarenin açık ve
ağır olarak idari usul ve esaslara ve hukuka
aykırı biçimde temel hak ve hürriyetlere,
özellikle de mülkiyet hakkına müdahale
(tecavüz) eden eylem ve etkinlikleridir.
Fiili yol, yeni 6098 sayılı Borçlar Kanununun 49
ila 76. Maddeleri arasında düzenlenen “Haksız Fiil-
lerden Doğan Borç İlişkileri” başlığındaki hüküm-
lere tabi olarak değerlendirilmekte, dolayısıyla ida-
renin bu tür haksız fiillerinden (fiili yoldan) oluşan
zararlara ilişkin davalar adli yargıda çözülmektedir.
Bu çerçevede, idarenin kamulaştırma kararı ol-
madan özel mülkiyete tabi taşınmaza tecavüz etme-
sini anlatan kamulaştırmasız el atmadan kaynakla-
nan uyuşmazlıklar fiili yol kapsamına sokulmakta,
bunlarla ilgili men-i müdahale ve tazminat davaları
adli yargıya açılmaktadır.
47
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
14. İdari Nitelikte Olmalarına Rağmen Yasa
Koyucunun Adli Yargıyı Görevli Saydığı
Uyuşmazlıklar
a. Nüfus Kayıtlarının Düzeltilmesine İliş-
kin Uyuşmazlıklar
b. Tapu Siciliyle İlgili Uyuşmazlıklar
c. Kadastro Kanununun Uygulanmasından
Kaynaklanan Uyuşmazlıklar
d. İcra ve İflas Dairesi Görevlilerinin Kusu-
rundan Kaynaklanan İdarenin Sorumlu-
luğuna İlişkin Uyuşmazlıklar
İcra ve iflas memurlarının yerine getirdikleri
hizmetler idari nitelikte olmalarına rağmen, İcra ve
İflas Kanununun 5. Maddesinde 1985 yılından ya-
pılan değişiklikle, bunlardan kaynaklanan zararlara
karşı tazminat davaları idare aleyhine adli yargı yer-
lerinde (tazminatın miktarına göre asliye veya sulh
hukuk mahkemelerinde) açılır. 1985’ten önce bu
davaların hangi yargı düzeninde görüleceği açıkça
belirtilmemişti. Yukarıda nakledilen Anayasanın
129. Maddesindeki kamu görevlilerinin hizmet
kusurlarından kaynaklanan tazminat davalarında
olduğu gibi, idarenin zarara sebep olan icra ve iflas
görevlilerine rücu hakkı mahfuz tutulmuştur.
e. Kamulaştırma Kanununun Uygulanma-
sına İlişkin Özel Hukuk Uyuşmazlıkları
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununa uygun
olarak tekemmül eden kamulaştırma işlemi ti-
pik bir idari işlem olmasına rağmen, taşınmazlar
üzerindeki özel mülkiyet hakkının sona ermesi ve
yeniden tesis edilmesi, kamulaştırma bedeli konu-
sunda adli yargı yerlerinin uzmanlaşmış olması gibi
nedenlerle kamulaştırma işlemiyle ilgili uyuşmaz-
lıkların çoğunda, yasa koyucu, adalet mahkemele-
rini yetkili kılmıştır. Kamulaştırmayla ilgili dava-
larda görevli ve yetkili adli mahkemeler, taşınmazın
bulunduğu yer asliye hukuk mahkemeleridir.
Ancak, kamulaştırma işlemiyle ilgili aşağıdaki
uyuşmazlıklara da idari yargıda bakılacağına dikkat
edilmelidir:
• Kamulaştırma işleminin iptali (2942 KK,
Md.14),
48
• İrtifak hakkı kurulması (Taşınmaz malın
mülkiyetinin kamulaştırılması yerine, amaç
için yeterli olduğu takdirde taşınmaz ma-
lın belirli kesimi, yüksekliği, derinliği veya
kaynak üzerinde kamulaştırma yoluyla irti-
fak hakkı kurulabilmesine ilişkin davalar)
(2942 KK, Md. 4),
• Kısmi kamulaştırmalarda idarenin kamu
hizmetini yürütmesi esnasında neden oldu-
ğu zararlara karşı açılan tam yargı davaları.
Kamulaştırma Kanunu hükümleri uyarınca, adli
yargının görevli olduğu kamulaştırma işlemleriyle il-
gili hukuksal uyuşmazlıklar şöyle sıralanabilir:
• Kamulaştırma bedelinin tespiti (2942 KK,
Md. 10),
• Kamulaştırılan malın geri kalan kısmının
yararlanılamaz hale gelmesi durumun-
dan yani kısmi kamulaştırmalardan doğan
uyuşmazlıklar (2942 KK, Md. 12),
• Kamulaştırma işlemindeki maddi hatalara
karşı açılacak düzeltim davaları (2942 KK,
Md. 14),
• Kamulaştırılan malın idare adına tescili
(2942 KK, Md. 10, 16, 17, 18, 19),
• İdarenin kamulaştırmadan tek taraflı vaz-
geçmesi (2942 KK, Md. 20),
• İdarenin kamulaştırmadan vazgeçmesi ha-
linde taşınmazın anlaşmayla geri alınması
(2942 KK, Md. 22, 24),
• Taşınmazı kamulaştırılan malikin geri alma
hakkı doğmasına ilişkin davalar (2942 KK,
Md. 23),
• Kamulaştırma bedelinden düşülebilecek
hasara ilişkin anlaşmazlıklar (Kamulaştırıl-
masından vazgeçilen veya geri alınan taşın-
maz mal üzerindeki bina, sabit tesisler ve
ekili dikili şeyler yıkılmış, sökülmüş veya
harap olmuş ise, taşınmaz malın geri alın-
masında mal sahibi veya mirasçısı, kamu-
laştırma tarihindeki değerine göre farkının,
ödeyeceği kamulaştırma bedelinden düşül-
mesine ilişkin davalar) (2942 KK, Md. 24).

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Resim 2.1 Kamulaştırma bedelinin tespitine ilişkin davalar adli yargının görev alanı içerisindedir.
15. İdari Para Cezalarına İlişkin Uyuşmazlıklar
İdari yaptırım türlerinden biri olmasına ve idari
işlemler gibi tertip olunmasına rağmen para cezala-
rına yapılan itirazlar, yasama organı tarafından adli
yargı yerlerinin görev alanına dâhil edilmiştir.
a. Kanunla İdari Yargının Görevli Kılındı-
ğı İdari Cezalar ve Yaptırımlar
Ancak, aşağıdaki idari para cezalarına karşı ya-
pılacak itirazların çözüm yerinin adli yargı olmayıp
idari yargı olduğuna dikkat etmek gerekir:
• İmar Mevzuatına Aykırılıktan Dolayı Veri-
len Para Cezaları
• Kıyı Kanunu Hükümlerince Düzenlenen
Para Cezaları
• Gümrük Kanunu Kapsamındaki Vergi,
Ceza ve Kararlar
• Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
Kapsamındaki İdarî Yaptırım Kararları
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Odalar
ve Borsalar Kanunu Kapsamındaki İdarî
Para Cezaları
• Çevre Kanununda Öngörülen İdari Yaptı-
rım Kararları
• Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu Kapsa-
mındaki İdarî Para Cezaları
2
b. Adli Yargının Görevli Olduğu İdari Ce-
zalar ve Yaptırımlar
Bunlar dışında, kendilerine ilişkin uyuşmazlık-
ların çözüm yeri adli mahkemeler olan idari para
cezalarının bazıları şöyle sıralanabilir:
• Belediye Cezalarına Karşı Yapılacak İtirazlar
• İş Kanunu Hükümleri Uyarınca Verilen
Para Cezalarına İtirazlar
• Kabahatler Kanunu Hükümleri Uyarınca
Verilen Para Cezaları
Kabahatler Kanunu kapsamında toplum dü-
zenini, genel ahlakı, genel sağlığı, çevreyi ve eko-
nomik düzeni korumak amacıyla kabahatler kar-
şılığında uygulanabilecek idari yaptırımlara ilişkin
itirazlarda görevli ve yetkili yargı yeri, adli yargıda
bulunan sulh ceza hâkimlikleridir.
Diğer kanunlardaki idari yaptırımlara itiraz yeri
kanun koyucunun öngörmesi durumunda idari
yargı, böyle bir yargı düzeninin belirtilmemesi du-
rumunda ise adli yargı mercileri olacaktır.
16. Kanunlarla Adli Yargının Görev Alanına
Dâhil Edilen Diğer Uyuşmazlıklar
Yasa koyucu tarafından kabul edilen özel yasalar-
la adli yargının görev alanına tabi tutulan idari işlem
ve eylemlerin bazıları aşağıda sıralanmaktadır:
49
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
a. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun
Uygulanmasından Doğan Uyuşmazlıklar
b. Patent Haklarının Korunması Hakkında
KHK ile İlgili Uyuşmazlıklar
c. Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hak-
kında Kanun Kapsamındaki İstihkak
Davaları
d. Milli Piyango İdaresi’nin Kararları ile
İlgili Uyuşmazlıklar
e. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile İlgili
Uyuşmazlıklar
f. Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan
Kimselere Tazminat Verilmesine İlişkin
Davalar
g. Karayolları Trafik Kanunundan Kay-
naklanan Zararlardan Doğan Davalar
ve Trafik Para Cezaları
Uyuşmazlık Yargısı
Türkiye ve kıta Avrupasının pek çok ülkesi
gibi idari rejime sahip ülkelerde, diğer bir deyişle
idarenin yargısal denetiminde adli yargı mercileri
dışında özel bir idari yargı düzeninin tesis edildiği
yerlerde, birden çok yargı yolu bulunmasından do-
layı bunlar arasında görev ve hüküm uyuşmazlık-
larının olması da kaçınılmaz olmaktadır. Bundan
dolayı, idari rejime sahip ülkelerde, farklı yargı kol-
ları arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları, bir
nevi hakem statüsünde uyuşmazlık mahkemeleri
tarafından çözülür. Ülkemizde de adli yargı ve ida-
ri yargı düzenleri arasındaki görev ve hüküm uyuş-
mazlıkları Anayasa tarafından bir yüksek mahkeme
biçiminde düzenlenmiş Uyuşmazlık Mahkemesi
tarafından çözüme bağlanmaktadır.
Uyuşmazlık Mahkemesi
1945 yılında 4788 sayılı Yasa ile sadece “hukuk”
alanındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çöz-
mek üzere kurulan Uyuşmazlık Mahkemesi, 1961
Anayasa’sı ile yüksek mahkeme olarak Anayasal sta-
tüye kavuşmuş, 12.06.1979 tarihinde kabul edilen
2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesi’nin Kuruluş ve
İşleyişi Hakkında Kanun ile yeniden örgütlenmiş-
tir. Bu Kanun ile Uyuşmazlık Mahkemesi “hukuk”
alanı yanında “ceza” alanındaki görev uyuşmazlık-
larında da yetkilendirilerek görev alanı genişletil-
miş ve nihayet 1982 Anayasası’nda, yine, yüksek
mahkemeler arasında sayılmıştır.
50
1982 Anayasasının Uyuşmazlık Mahkemesi’ni
düzenleyen 158. Maddesine göre, Uyuşmazlık
Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki
görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çö-
zümlemeye yetkilidir. Uyuşmazlık Mahkemesi’nin
başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri
arasından görevlendirilen üye yapar. Diğer mah-
kemelerle, Anayasa Mahkemesi arasındaki görev
uyuşmazlıklarında, Anayasa Mahkemesinin kararı
esas alınır.
dikkat
Aşağıdaki hallerde uyuşmazlık çıkarılamaz.
a) Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla
baktığı davalarda.
b) Anayasa Mahkemesine açılan siyasi partilerin
kapatılması davalarında.
2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesi’nin Kuru-
luş ve İşleyişi Hakkında Kanuna göre, Uyuşmazlık
Mahkemesi bir Başkan ile altı asıl, altı yedek üye-
den kurulur. Uyuşmazlık Mahkemesine, Yargıtay
Hukuk Genel Kurulu ile Danıştay Genel Kurulun-
ca kendi daire başkan ve üyeleri arasından 3’er asıl,
3’er yedek üye seçilir.
Uyuşmazlık Mahkemesinin Başkanı, Başkan-
vekili ve üyeleri dört yıl için seçilir. Görev süresi
bitenler yeniden seçilebilirler. Dört yılın hesabında
göreve başlama tarihi esas alınır.
Uyuşmazlık Mahkemesinin kararları kesindir,
ilgili yargı mercileri ile bütün makam, kuruluş ve
kişiler; mahkeme kararlarına uymak, geciktirmek-
sizin onları uygulamakla ödevlidirler.
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin kararlarına karşı
herhangi bir yargı merciine temyize başvurulamaz
veya itiraz edilemez. Mahkemenin kararları, ilgili
yargı yerleri ve kişileri bağlar, geciktirilmeksizin
uygulanır. Başkanın uygun göreceği kararlar Resmî
Gazete’de yayımlanır.
Uyuşmazlık Mahkemesi; adli ve idari yargı kol-
ları arasındaki:
• Olumlu görev uyuşmazlıklarını,
• Olumsuz görev uyuşmazlıklarını ve
• Hüküm uyuşmazlıklarını
çözer.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Seçim Kurulu ve
Sayıştay Uyuşmazlık Mahkemesi’nin görev alanı
dışındadır.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma
Bir davada uyuşmazlık çıkarılması için yalnız
bir kez başvurulabilir.
Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma;
adli ve idari bir yargı merciinde açılmış
olan davada, diğerinin görev alanına gir-
diği gerekçesiyle ileri sürülen görev itira-
zının reddi üzerine, kendi görev alanına
girdiği ileri sürülen, dolayısıyla görev
alanı korunmak istenen ilgili Başsavcı
veya Başkanun sözcüsü tarafından görev
konusunun incelenmesinin Uyuşmazlık
Mahkemesi’nden istenmesidir.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma
Koşulları
1. Usulüne göre adli veya idari yargı yerlerine
açılmış bir dava olmalıdır.
2. Davaya bakan yargı merciine “görev (yargı
kolu) itirazında” bulunulmalıdır.
Kanun, olumlu görev uyuşmazlığının çıkartıl-
masının ilk aşaması olan bu görev itirazının belli
bir süre içinde yapılmasını öngörmüştür. Bu bağ-
lamda görev itirazının:
- Hukuk mahkemelerinde en geç birinci otu-
rumda,
- İdari yargı yerlerinde de dilekçe ve savunma
evresi tamamlanmadan önce
yapılmış olması gereklidir.
3. Davaya bakan mahkeme görev itirazını red-
detmeli ve görevlilik kararı vermelidir.
Mahkeme kendisinin bağlı bulunduğu yargı
kolunun görmekte olduğu davanın konusu yönün-
den görevsiz olduğu yönündeki itirazı reddetmeli,
görevlilik kararı vermelidir. Mahkemenin ret kararı
ara karar olduğu için tek başına temyiz edilemez
ancak mahkemenin nihai kararı ile birlikte temyiz
edilebilir.
4. Davanın esastan karara bağlanmamış olması
gerekir.
2
Olumlu görev uyuşmazlığının çıkartılabilmesi
için davanın esası hakkında karar verilmemiş ol-
maması gereklidir. Esas hakkında karar verilmiş
olması durumunda uyuşmazlık çıkartılması ancak
temyiz aşamasında mümkün olur.
Olumlu Görev Uyuşmazlık Çıkarma
İsteminde Bulunmaya Yetkili Makam
Başsavcılar kendiliklerinden uyuşmazlık çıkar-
ma yetkisine sahip değildirler. Başsavcılar, ancak
görev itirazı reddedilen taraf ya da makamın görev
itirazını reddeden mahkemeye yaptığı başvurudan
sonra kendisine gelen itirazı uygun gördükleri tak-
dirde uyuşmazlık isteminde bulunabilir.
dikkat
Uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yet-
kili makam, reddedilen görevsizlik itirazı;
• Adli yargı yararına ileri sürülmüş ise Cum-
huriyet Başsavcısı,
• İdari yargı yararına ileri sürülmüş ise Danış-
tay Başsavcısıdır.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma
Süreci
1. Davaya bakan mahkemeye görev itirazında
bulunulması
2. Davaya bakan mahkemenin görev itirazını
reddetmesi
3. Görev itirazında bulunan tarafın görev itira-
zının reddedilmesi üzerine, onbeş gün içinde
uyuşmazlık çıkarmaya yetkili makama (görev
alanı korunmak istenen Başsavcıya) sunul-
mak üzere itirazı reddeden yargı merciine iki
nüsha dilekçeyi vermesi
4. Davanın diğer tarafına uyuşmazlık çıkarma
istemini içeren dilekçenin tebliği
Davaya bakan ve görev itirazını reddeden yargı
mercii, dilekçenin bir nüshasını ve varsa eklerini
yedi gün içinde cevabını bildirmesi için davanın
diğer tarafına tebliğ eder. Tebligat yapılan taraf, sü-
resi içinde bu yargı merciine cevabını bildirmezse,
cevap vermekten vazgeçmiş sayılır.
5. Mahkemenin dilekçeyi uyuşmazlık çıkarma
yetkisine sahip başsavcıya havalesi
6. Uyuşmazlık çıkarmaya yetkili Başsavcının is-
temi reddi
51
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
Uyuşmazlık çıkarma konusundaki dilekçe ile
ekleri kendisine ulaşan yetkili Başsavcı, gerekirse
dilekçedeki veya eklerindeki eksiklikleri tamamlat-
tıktan sonra:
• uyuşmazlık çıkarmaya yer olmadığı sonu-
cuna varırsa veya
• yapılan görev itirazının reddinden sonraki
onbeş günlük başvuru süresinin geçirilmiş
olduğunu tespit ederse,
istemin reddine karar verir. Bu karar, ilgili kişilere
veya makama ve ilgili yargı merciine, hemen tebliğ
olunur.
Başsavcının uyuşmazlık çıkmasına mahal gör-
meyip istemi reddine ilişkin kararı kesin olup, bu
karara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamaz.
Olumlu görev uyuşmazlığı istemi bu noktada ka-
panmış olur.
7. Başsavcı’nın istemi kabulü ve on gün içinde
Uyuşmazlık Mahkemesine başvurması
Başsavcı ayrıca Uyuşmazlık Mahkemesine baş-
vurduğunu davayı görmekte olan ilgili yargı merci-
ine hemen bildirir. Böylelikle olumlu görev uyuş-
mazlığı çıkarma işlemi tamamlanmış olur.
8. Başsavcının uyuşmazlık çıkarmasıyla davaya
bakan mahkemenin davayı ertelemesi
Uyuşmazlık çıkarma yetkisine sahip Başsavcı-
nın uyuşmazlık çıkardığını resmî yazı ile kendisi-
ne bildirdiği ilgili yargı mercii, “bekletici sorun”
(mesele-i müstehire) kararıyla, görev konusunda
Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından bir karar veri-
linceye kadar, davanın görülmesini geri bırakır.
9. Uyuşmazlık Mahkemesinin altı ayda kararı-
nı vermesi
Ancak, Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvurul-
duğunu bildiren yazının alındığı günden başlamak
üzere altı ay içinde Uyuşmazlık Mahkemesi’nin ka-
rarı gelmezse yargı mercii davayı görmeye devam
eder. Ancak, esas hakkında son kararı vermeden
Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı gelirse yargı
mercii bu karara uymak zorundadır.
10. Uyuşmazlık Mahkemesinin işlemleri ve kararı
Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı, düşünce ya-
zısıyla eklerini, davanın açılıp görevsizlik itirazını
reddeden yargı merciinin başında bulunan Başsav-
cıya tebliğ edebilir. Tebliği alan Başsavcı, karşılık
vermek isterse, yedi gün içinde yazılı karşılığını
vermekle görevlidir.
52
Uyuşmazlık Mahkemesi davanın görülmek-
te olduğu yargı yerinin görevli olduğu kararına
varırsa, uyuşmazlık çıkaran Başsavcının istemini
reddeder ve davanın açıldığı yargı mercii davayı
görmeye yeniden başlar. Uyuşmazlık Mahkemesi
davayı görmekte olan yargı yerinin görevsiz olduğu
sonucuna varırsa bu mahkemenin verdiği görevlilik
kararını kaldırıp görevli yargı kolunu belirler.
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
Adli ve idari yargı yerleri, kendilerine açılan
davaları, diğer yargı yerlerinden birini görevli
göstererek görevsizlik kararıyla reddetmekte, hak-
kını arayan davacı davası ortada kalmaktadır. Bu
tür sorunları çözmek için 2247 sayılı Uyuşmazlık
Mahkemesi’nin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Ka-
nunda olumsuz görev uyuşmazlığının şartları ve
usulleri düzenlenmiştir.
Olumsuz görev uyuşmazlığı: adli ve ida-
ri yargı mercilerinin en az ikisinin:
• tarafları,
• konusu,
• sebebi
aynı olan davada kendilerini görevsiz gör-
meleri ve bu yolda verdikleri kararların
kesin veya kesinleşmiş olduğu durumda
ortaya çıkan ve Uyuşmazlık Mahkemesi-
nin görevli yargı kolunu belirlemesiyle çö-
zümlenen yargı kolu uyuşmazlığıdır.
Bu uyuşmazlığın giderilmesi istemi, davanın ta-
raflarınca ileri sürülebilir.
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Çıkarma
Koşulları
1. İki ayrı yargı kolundaki yargı mercii tarafından
verilen iki ayrı görevsizlik kararı bulunmalıdır.
Biri adli diğeri idari yargı kolundaki iki ayrı
mahkemeye açılan davalarda, her iki mahkeme de
kendini görevsiz, diğer mahkemeyi görevli görerek
davayı görev noktasından reddetmelidirler. Davayı
mahkemelerden biri görev, diğeri esas ya da başka
bir nedenden (şekil eksikliği gibi) dolayı reddeder-
lerse, olumsuz görev uyuşmazlığı çıkartılamaz.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
2. Görevsizlik kararlarının kesin ya da kesinleş-
miş olması gerekir.
Yargı mercilerinin verdiği görevsizlik kararları
ya süresi içinde temyiz edilmeyerek ya da temyiz
edildiği halde mahkemenin görevsizlik kararının
onanması suretiyle kesinleşmiş olmalıdır.
3. Görevsizlik kararı verilen davalar aynı olmalıdır.
Farklı yargı kollarındaki mahkemelerin verdiği
görevsizlik kararı verdiği davaların tarafları, konusu
ve sebebi aynı olmalıdır.
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Çıkarma
Süreci
1. Uyuşmazlığı ileri sürebilecekler
Olumlu görev uyuşmazlığını çıkarma yetkisi
görev alanları korunmak istenen yargı kolunun
Başsavcısına tanınmışken olumsuz görev uyuşmaz-
lığının giderilmesi istemi, ancak davanın tarafların-
ca ileri sürülebilir. Davanın taraflarından anlaşıl-
ması gereken, pratikte davacıdır.
2. Uyuşmazlığın giderilmesi başvuruşunda süre
Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarmada, görevsiz-
lik itirazının reddinden itibaren onbeş günlük bir
süre öngörülmüşken olumsuz görev uyuşmazlığı-
nı gidermek için yapılan başvuru belli bir süreyle
sınırlanmamıştır. Olumsuz görev uyuşmazlığını
gidermek için yapılacak başvuru en erken ikinci
görevsizlik kararı kesinleştiğinde yapılabilir.
3. Yargı merciince yapılacak işlemler
Olumsuz görev uyuşmazlıklarında dava dosya-
ları, son görevsizlik kararını veren yargı merciince,
bu kararın kesinleşmesinden sonra, taraflardan bi-
rinin istemi üzerine, ilk görevsizlik kararını veren
yargı merciine ait dava dosyası da temin edilerek
Uyuşmazlık Mahkemesi’ne gönderilir ve görevli
yargı merciinin belirlenmesi istenir.
4. Uyuşmazlık Mahkemesince yapılacak işlemler
Uyuşmazlık Mahkemesi, ikinci kesinleşmiş gö-
revsizlik kararını veren mahkemenin gönderdiği
olumsuz görev uyuşmazlığıyla ilgili dosyayı inceler.
İlk inceleme sırasında ve gerekli gördüğü hallerde il-
gili Başsavcıların görüşünü de alır. Uyuşmazlık Mah-
kemesi görevli yargı merciini belirtip görevsizlik kara-
rı veren mahkemenin kararını kaldırır ve bu durumu
mahkemeye bildirir. Uyuşmazlık Mahkemesi’nin
görevlilik kararının tebliğini alan mahkeme ayrıca bir
görevlilik kararı almadan davayı görmeye başlar.
5. Yargı mercilerinin Uyuşmazlık Mahkemesi’ne
başvurmaları
2
Uyuşmazlık Mahkemesi Kanununda, olumsuz
görev uyuşmazlıklarında davaların sürüncemede
kalmasını önlemek amacıyla daha hızlı ve pratik
bir çözüm öngörülmüştür. Buna göre:
Adli ve idari yargı mercilerinden birisinin kesin
veya kesinleşmiş görevsizlik kararı üzerine kendisi-
ne gelen bir davayı incelemeye başlayan veya ince-
lemekte olan ilk derece mahkemesi, davada görev-
sizlik kararı veren merciin görevli olduğu kanısına
varırsa kendisi görevsizlik kararı vermeden, gerek-
çeli bir karar ile görevli yargı yerinin belirtilmesi
için Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvurur ve elin-
deki işin incelenmesini, “bekletici sorun” (mesele-i
müstehire) kararı alarak Uyuşmazlık Mahkemesi-
nin karar vermesine değin erteler.
Yargı merciinin görevsizlik kararı vererek davayı
reddetmesi durumunda, Uyuşmazlık Mahkemesi’ne
başvurma yetkisinin kalmayacağına dikkat etmek
gerekir.
İlk derece yargı mahkemesi yanında, temyiz in-
celemesi yapan yargı mercii de Uyuşmazlık Mah-
kemesine başvurabilir.
Hüküm Uyuşmazlığı
Adli ve idari yargı mercilerinden en az ikisi tara-
fından, görevle ilgili olmaksızın kesin olarak veril-
miş veya kesinleşmiş, aynı konuya ve sebebe ilişkin,
taraflarından en az biri aynı olan ve kararlar ara-
sındaki çelişki yüzünden bir hakkın yerine getiril-
mesi olanaksız bulunan durumlardan kaynaklanan
uyuşmazlıklara hüküm uyuşmazlığı denir.
Hüküm Uyuşmazlığı Çıkarma Koşulları
1. İki ayrı yargı kolunda verilmiş iki ayrı yargı
kararı bulunmalıdır.
Adli ve idari yargı kollarının ez az ikisinde bu-
lunan iki mahkeme tarafından alınmış iki karar
bulunmalıdır. Aynı yargı kolundaki iki mahkeme
tarafından verilen çelişkili iki karar hüküm uyuş-
mazlığına konu olmaz.
2. Kararlar esasa ilişkin ve kesin veya kesinleşmiş
olmalıdır.
İki ayrı yargı düzeninde verilen kararların ikisi
de esasa ilişkin olmalıdır. Birinin göreve ilişkin ol-
ması durumunda hüküm uyuşmazlığından söz edi-
lemez. Ayrıca her iki karar da ya temyize başvuru
süresinde temyize gidilmediğinden ya da temyize
gidilip onandığından dolayı kesinleşmiş olmalıdır.
53
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler

3. Kararların dayandığı davaların konusu, sebebi ve taraflarından en az biri aynı olmalıdır.

Hüküm uyuşmazlığının ortaya çıkabilmesi için iki ayrı yargı düzeninde esastan karara bağlanıp kesin-
leşmiş kararların verildiği davaların:
• konusu,
• sebebi,
• taraflarından en az birinin
aynı olması gerekli ve yeterlidir.

Hüküm Uyuşmazlığı Çıkarma Süreci

1. Hüküm uyuşmazlığının giderilmesini isteme
Davanın tarafları veya yetkili makam Uyuşmazlık Mahkemesine başvurarak hüküm uyuşmazlığının gi-
derilmesini isteyebilir. Bu durumda, yukarıda anlatılan olumsuz görev uyuşmazlığının çıkarılması ile ilgili
usul kuralları (gerekli görülen hâllerde ilgili başsavcıların görüşünün alınması vb. gibi) uygulanır.
2. Hüküm uyuşmazlıklarında uygulanacak inceleme kuralları
Hüküm uyuşmazlıklarında Uyuşmazlık Mahkemesi, İdari Yargılama Usulü Kanununun Uyuşmazlık
Mahkemesi Kanununa aykırı olmayan hükümlerini uygulamak suretiyle anlaşmazlığın esasını ilk ve son
derece mahkemesi sıfatıyla kesin olarak karara bağlar.
Uyuşmazlık Mahkemesi hüküm uyuşmazlıklarını dosya üzerinde inceleyerek karara bağlar. Gerekli
gördüğü hâllerde veya istek üzerine tarafları da dinleyebilir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Genel
Sekreterliğinin 22.05.2015 tarih ve 21232 sayılı
yazısında ‘’ Açılan bir davada İzmir 1. Vergi Mah-
kemesinin uyuşmazlığının İzmir 3. Vergi Mah-
kemesince çözümlenmesi gerektiği gerekçesiyle
dosyanın İzmir 3. vergi Mahkemesine gönderil-
mesine karar verdiği, İzmir 3. Vergi Mahkemesin-
ce de dosyanın tekrar İzmir 1. Vergi Mahkeme-
sine gönderildiği, dolayısıyla her iki mahkemece
de uyuşmazlığın diğer mahkemece çözümlenmesi
gerektiği gerekçesiyle gönderme kararı verildiği,
sonrasında ise uyuşmazlığın hangi vergi mahke-
mesince çözümlenmesi gerektiğinin belirlenmesi
amacıyla dosyanın gönderildiği İzmir Bölge İdare
Mahkemesi 3. Kurulu tarafından dosyanın İzmir
Bölge İdare Mahkemesi 1. Kuruluna gönderildi-
ği, İzmir Bölge İdare Mahkemesi 1. Kurulu tara-
fından ise yetkili kurulun belirlenmesi ve anılan
konuda ilke kararı alınması talep edilmiş ise de;
İzmir 1. ve 3. Vergi Mahkemelerinin anılan ka-
rarlarının gönderme kararı olduğu ve 2576 sayılı
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve
Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri
Hakkında Kanun’un 8. maddesi kapsamında her
iki mahkeme arasında bir görev ve yetki uyuş-
mazlığı bulunmadığı, bununla birlikte Yüksek
Kurulun yetkisinin ise kurullar arasındaki iş bö-
lümünü belirlemek olduğu dikkate alındığında
karar verilmesine yer olmadığına 07.05.2015 ta-
rihli 792 sayı ile karar verilmiştir.” yönünde görüş
bildirilmiştir.
Kaynak: https://dergipark.org.tr/tr/download/
article-file/271167

54
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Öğrenme Çıktısı

1 İdari yargının görev alanını belirleyip diğer yargılama usullerinden ayırt edebilme ve
Uyuşmazlık Mahkemesini ve uyuşmazlık yargısını açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hüküm uyuşmazlığının han- Olumlu görev uyuşmazlığı İdari yargının görev alanı
gi koşullarda çıkarılabildiğini ile olumsuz görev uyuşmaz- dışında kalan hukuk uyuş-
araştırınız. lığını ilişkilendiriniz. mazlıklarını anlatınız.

İDARİ YARGIDA GÖREV VE YETKİ
Anayasa’nın 142. Maddesi, mahkemelerin ku-
ruluş, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usul-
lerinin kanunla düzenleneceğini belirtmektedir.
Bu hüküm, yine başka bir Anayasal ilke olan “hiç
kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başka
bir mercii önüne çıkartılamayacağını” düzenleyen
“kanuni (tabii) hâkim” ilkesinin bir sonucudur. Bu
çerçevede, idari yargı mercilerinin görev ve yetkile-
ri ile bunlara ilişkin kurallar 2575 sayılı Danıştay
Kanunu, 2576 sayılı BİMİMVMK ve 2577 sayılı
İYUK ile düzenlenmiştir.
Bu kapsamda idari yargı sisteminde görev ve yet-
kiye ilişkin kuralların özellikleri şöyle sıralanabilir:
1. İdari yargıda görev ve yetki (İYUK 32/2)
kamu düzenindendir.
2. Görev ve yetki konusu, davanın kanun yol-
ları (temyiz) dâhil her aşamasında yargı yeri
tarafından re’sen (kendiliğinden) incelenece-
ği gibi, taraflar da görevsizlik ya da yetkisizlik
itirazında bulunabilirler.
Medeni yargılama hukukunda yalnızca görev
kamu düzenindendir. Yetki ise kural olarak kamu
düzeninden olmayıp yetki itirazı ancak ilk itiraz
olarak ileri sürülebilir.
3. İdari yargıda görev ya da yetki sözleşmesi yapı-
lamaz. Görev ve yetki konuları kanun ile dü-
zenlendiğinden, taraflar aralarında anlaşarak
görevli ve yetkili mahkemeyi belirleyemezler.
Medeni yargılama hukukunda tarafların an-
laşarak yetkili mahkemeyi belirleyeceği durumlar
vardır.
4. İdari yargıda, hukuki uyuşmazlıklar için ön-
görülen özel görev veya yetki kuralları, her
zaman genel görev ve yetki kurallarından
öncelikli olarak gelir. İdari yargıda özel görev
ve yetki kuralı, genel görev ve yetki kuralını
kaldırır. Bir idari dava için birden çok görevli
ve yetkili mahkeme öngörülmemiştir. Özel
yetki kuralı öngörülen uyuşmazlıkların özel
görevli mahkemelerde görülmesi şarttır.
Medeni yargılama usulü uyarınca görülmekte
olan bir davada ise, özel yetki kuralı öngörülmüş
olsa bile davacı isterse genel yetkili mahkemede da-
vasını açabilir.
5. Adli ya da askeri yargı düzeninin görev ala-
nına giren bir dava idari yargı yerlerine açıl-
mışsa (dış görev sorunu), dava görevsizlik
nedeniyle reddedilir (İYUK 15/1-a).
6. İdari yargı düzeninin görev alanına giren
bir dava görevsiz ya da yetkisiz idari yargı
merciine açılmışsa (iç görev sorunu), dava
görevsizlik ya da yetkisizlik nedeniyle red-
dedilir. Ancak dış görev sorunundan farklı
olarak bu durumda davayı reddeden idari
yargı mercii dava dosyasını kendiliğinden
görevli ve yetkili idari yargı merciine gön-
derir (İYUK 15/1-a ve 43/1).
7. İdari yargı mercilerinin kendilerini görevli
veya yetkili görerek tarafların yaptığı görev
ya da yetki itirazlarını reddeden kararları bir
ara karar niteliğinde olduğu için, tek başı-
na istinaf/temyiz olunamayıp ancak davayı
sonuçlandıran nihai kararla birlikte istinaf/
temyiz olunabilir.

55
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
8. İdari yargı mercilerinin görevsizlik veya yet-
kisizlik kararları, normalde nihai kararlar ol-
maları hasebiyle temyiz edilebilmeleri gere-
kirken, bu karar üzerine dosyayı görevli ya da
yetkili gördükleri idari yargı merciine gön-
derdikleri için tek başına istinaf/temyiz edil-
meleri imkânsız kılınmıştır (İYUK 15/4).
Danıştay’ın Yargısal Görevleri
Danıştay’ın yargısal ve idari olmak üzere iki
temel görevi vardır. Danıştay’ın Birinci Dairesi ta-
rafından yerine getirilen görüş bildirme, inceleme
yapma veya idari karar alma biçimindeki idari gö-
revleri idari yargı dersinin kapsamı dışında kaldığı
için, burada sadece yargısal görevleri ele alınacaktır.
Danıştay’ın yargıya ilişkin görevleri, 2575 sayılı
Danıştay Kanunu ve 2577 sayılı İYUK çerçevesin-
de beş başlık hâlinde sıralanabilir:
1. İlk Derece Mahkemesi Olarak Danıştay:
Danıştay Kanunu’nun aşağıda incelenen 24.
Maddesindeki idari işlem ve eylemlere ilişkin açıla-
cak iptal ve tam yargı davalarını ilk ve son derece
mahkemesi olarak karara bağlar (DK Md. 23 ve 24).
2. Temyiz Yeri Olarak Danıştay:
Bölge idare mahkemelerinin istinaf yoluyla
verdiği kararlar ile ilk derece mahkemesi olarak
Danıştay’da görülen davalarla ilgili kararlara karşı
temyiz istemlerini inceler ve
3. İdari Yargı Mercileri Arasındaki Görev ve
Yetki Uyuşmazlıklarının Çözüm Yeri Olarak
Danıştay:
Danıştay, idari yargı düzenindeki idari yargı
mercileri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmaz-
lıklarını giderip karar bağlar (DK Md. 27/2-5 ve
6,52/1-d ve e, İYUK Md. 43 ve 44).
4. Görev Alanına Giren Bağlantılı Dava İstem-
leri Hakkında Bağlantı Olup Olmadığı Yö-
nünde Karar Verme Mercii Olarak Danıştay
(İYUK Md. 38, 39, 41 ve 42).
5. İçtihadı Birleştirme Kararları Alma Mercii
Olarak Danıştay:
Danıştay kendi dava dairelerinin veya dava da-
ireleri kurullarının kararları arasındaki aykırılık ve
uyuşmazlıkları gidermek veya birleştirilmiş içtihat-
ları değiştirmek için içtihadın birleştirilmesi veya
değiştirilmesine karar verir (DK Md. 39).
56
Danıştay’ın İlk Derece Mahkemesi
Olarak Görevli Olduğu Davalar
İdare Mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden
verilen kararlara karşı temyiz istemlerini inceleyip
karara bağlayan bir temyiz mercii olmakla beraber,
istisnai olarak kanunla bazı idari davalara ilk derece
mahkemesi olarak bakan özel görevli bir idari yargı
mercii olarak da görevlendirilmiştir.
Danıştay Kanunu’nun 24. Maddesinin ilk fıkrası
uyarınca, Danıştay ilk derece mahkemesi olarak:
a. Cumhurbaşkanı kararlarına,
b. Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaş-
kanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici
işlemlere,
c. Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşların-
ca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak
düzenleyici işlemlere,
d. Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler
Kurulunca verilen kararlar üzerine uygula-
nan eylem ve işlemlere,
e. Birden çok idare veya vergi mahkemesinin
yetki alanına giren işlere,
f. Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları
ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay
Başkanlığı işlemlerine karşı açılacak iptal ve
tam yargı davaları ile,
g. Tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmet-
leri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmele-
rinden doğan idari davaları karara bağlar.
Ayrıca Danıştay Kanunu’nun 24. Maddesinin
ikinci fıkrası uyarınca, Danıştay, belediyeler ile il
özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organ-
lık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri
inceler ve karara bağlar. Danıştay’ın 8. Dava Dai-
resine verilen bu tür istemleri inceleyip karara bağ-
laması, diğer iptal ve tam yargı davalarını inceleyip
karara bağlamasından farklı bir süreç ve usule tabi
kılınmıştır. İYUK’a 05.04.1990 tarihinde 3622/26
sayılı değişiklikle eklenen Ek 2. Madde uyarınca
usul şöyle düzenlenmiştir:
Belediyeler ile il özel idarelerinin seçilmiş organ-
larının organlık sıfatlarını kaybetmelerine ilişkin
olarak yetkili mercilerden Danıştay’a gönderilen
dosyalar; belediye başkanlarının düşmesi istemine
dair ise belediye başkanlarının, belediye meclisleri-
nin veya il genel meclislerinin feshi istemine ilişkin

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
ise meclis başkanvekilinin savunması onbeş gün
içinde alındıktan sonra veya bu süre içerisinde sa-
vunma verilmediği takdirde sürenin bittiği tarihte
tekemmül etmiş sayılır ve kanunlarda gösterilen
karar süreleri bu tarihten itibaren işlemeye başlar.
Karar dosya üzerinden verilir.
Bu kararlara karşı tebliğini izleyen günden iti-
baren on beş gün içerisinde İdari Dava Daireleri
Kuruluna itiraz edilebilir. İtiraz bir ay içerisinde
sonuçlandırılır. İtiraz üzerine verilen karar kesindir.
Danıştay Dava Dairelerinin Görevleri
Danıştay; dokuzu dava, biri idari daire olmak
üzere on daireden oluşur.
Bu on daireden birinci daire idari daire, geri
kalan dokuz daire ise dava dairesidir. Dava daire-
lerinden üçüncü, dördüncü, yedinci ve dokuzuncu
daireler vergi dava dairesi; diğer dava daireleri ise
yani ikinci, beşinci, altıncı, sekizinci ve onuncu da-
ireler idari dava dairesi olarak görev yapar.
dikkat
Dava dairelerinin temelde iki tür görevi vardır:
1. Danıştay Kanunu’nun yukarıda anlatılan 24.
Maddesi uyarınca ilk derece mahkemesi olarak
Danıştay’ın görev alanına giren iptal ve tam yar-
gı davalarını karara bağlamak,
2. Bölge idare mahkemelerinin istinaf mah-
kemesi olarak baktığı davalardan İYUK Md.
46/1’de ondört bent halinde sayılan davaları
temyiz mercii olarak incelemek.
Ayrıca dava dairelerinin istisnai olarak idare
mahkemelerinin İYUK Md. 20/A’da “ivedi yar-
gılama usulü” ile İYUK Md. 20/B’de “merkezî
ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulü” kap-
samında baktığı davaları da temyiz mercii olarak
incelemektedir.
İdari dava daireleri ile vergi dava daireleri kendi
aralarında işbölümü esasına göre çalışır. Özel ka-
nunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdirde
dava daireleri arasındaki iş bölümü aşağıdaki esas-
lar uyarınca Başkanlık Kurulu tarafından belirlenir.
2
1. İptal davaları ve idari sözleşmelerden doğan
davalar yönünden, daireler arasındaki iş-
bölümünün belirlenmesinde uyuşmazlığın
kaynaklandığı mevzuat esas alınır.
2. Tam yargı davaları yönünden işbölümü;
a. Zarara neden olan idari işlemden doğan
uyuşmazlığı çözmekle görevli daireye göre,
b. Zarar idari eylemden kaynaklanmışsa
hizmetin niteliğine göre,
belirlenir.
3. Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlere
ilişkin davalarda vergi dava daireleri arasın-
daki işbölümünün belirlenmesinde uyuş-
mazlığın kaynaklandığı mevzuat esas alınır.
4. Temyiz incelemesi yapmakla görevli daire,
aynı konuda ilk derece mahkemesi olarak
Danıştay’da görülecek davalara bakmak ve
olağanüstü kanun yolları incelemelerini de
yapmakla görevlidir.
5. İdare mahkemeleri arasında görev ve yetkiye
ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalar-
da merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözüm-
lemekle görevli idari dava dairesince yapılır.
6. Vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye
ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalar-
da merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözüm-
lemekle görevli vergi dava dairesince yapılır.
7. İşbölümünde idari ve vergi dava dairele-
rinden herhangi birinin görevinde olduğu
belirlenmemiş davalara bakmak üzere birer
idari ve vergi dava dairesi görevlendirilir.
8. İşbölümünde aynı mevzuattan kaynakla-
nan uyuşmazlıkların birden fazla dairede
çözümlenmesi konusunda farklı esaslar be-
lirlenebilir.
Dairelerden birinin yıl içinde gelen işleri nor-
mal çalışma ile karşılanamayacak oranda artmış
ve daireler arasında iş bakımından bir dengesizlik
meydana gelmiş ise takvim yılı başında ikinci fık-
rada belirlenen usule göre bir kısım işler başka da-
ireye verilebilir.
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun uygulanmasına ilişkin davalar, alacağın
tahakkukuna ilişkin davalara bakmakla görevli
dava daireleri tarafından çözümlenir.
Bir vergiyi kaldıran ve yerine aynı veya benzeri
nitelikte yeni bir vergi koyan kanunlardan doğan
uyuşmazlıklar, önceki vergiden doğan uyuşmazlık-
ları çözümlemekle görevli dairece çözümlenir.
57
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
İdare Mahkemeleri, Vergi
Mahkemeleri ve Bölge İdare
Mahkemelerinin Görevleri
İdari yargı düzenimizde ilk derece mahkemeleri,
idare ve vergi mahkemeleridir. Bölge idare mahke-
meleri ise bir ilk derece mahkemesi olmayıp genel
görevli bir istinaf merciidir. Her üç mahkeme de
1982 yılından önce mevcut olmayıp, 06.01.1982
tarihli 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu
ve Görevleri Hakkında Kanun (BİİVMK) ile ku-
rulup görev alanları belirlenmiştir.
İdare Mahkemelerinin Görev Alanı
İdari yargı sistemimizdeki genel görevli tek mah-
keme idare mahkemeleridir. Bir yargı yerinin “genel
görevli” olması, o yargı düzeni içindeki görevleri tek
tek, kalem kalem (tadadi olarak) sayılan “özel gö-
revli” mahkemelerin bakacağı davalar dışında, tüm
ortaya çıkacak hukuki uyuşmazlıklara genel olarak
bakma yetkisine sahip olmasını ifade eder.
2576 sayılı BİMİMVMK 5. Maddesi uyarınca,
idare mahkemeleri:
İdare mahkemeleri, vergi mahkemelerinin gö-
revine giren davalarla ilk derecede Danıştay’da çö-
zümlenecek olanlar dışındaki:
a. İptal davalarını,
b. Tam yargı davalarını,
c. Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma
ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar-
dan hariç, kamu hizmetlerinden birinin yü-
rütülmesi için yapılan idarî sözleşmelerden
dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkla-
ra ilişkin davaları,
d. Diğer kanunlarla verilen işleri,
çözümler.
Ayrıca idare mahkemeleri, özel Kanunlarda
Danıştay’ın görevli olduğu belirtilen ve İdari Yar-
gılama Usulü Kanunu ile idare mahkemelerinin
görevli kılınmış bulunduğu davaları çözümler.
Vergi Mahkemelerinin Görev Alanı
Özel görevli idari yargı mercileri olan vergi
mahkemelerinin görevleri BİMİMVMK’nun 6.
Maddesinde tek tek belirlenmiştir. Buna göre vergi
mahkemelerinin bakacağı davalar şunlardır:
58
Vergi mahkemeleri:
a. Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve
köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri
mali yükümler ve bunların zam ve cezaları
ile tarifelere ilişkin davaları,
b. (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme
Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanu-
nun uygulanmasına ilişkin davaları,
c. Diğer kanunlarla verilen işleri,
çözümler.
İdare ve Vergi Mahkemelerinde Tek
Hâkimle Çözümlenecek Davalar
2576 sayılı BİMİMVMK’nun 3. ve 7. Madde-
lerinde 8/6/2000 tarih ve 4577 sayılı Kanunla ya-
pılan değişiklik ile içerik ve niteliği küçük kapsamlı
bazı idari uyuşmazlıkların daha süratli ve kolay ka-
rara bağlanabilmesi için tek hâkimle çözümlenebil-
mesi düzenlenmiştir.
Uyuşmazlık miktarı yirmibeşbin Türk Lirasını
(2020 yılı itibariyle yeniden değerleme oranları so-
nucunda tek hâkim sınırı 53.000 TL olarak uygu-
lanmaktadır.)aşmayan;
a. Konusu belli parayı içeren idarî işlemlere
karşı açılan iptal davaları,
b. Tam yargı davaları,
İdare mahkemesi hâkimlerinden biri tarafından
çözümlenir.
Ayrıca yukarıdaki başlıkta vergi mahkemesinin
görev alanına giren uyuşmazlıklardan kaynaklanan
toplam değeri yirmibeşbin Türk Lirasını (2020
yılı itibariyle yeniden değerleme oranları sonu-
cunda tek hâkim sınırı 53.000 TL olarak uygu-
lanmaktadır.) aşmayan davalar, vergi mahkemesi
hâkimlerinden biri tarafından çözümlenir.
Bu tür davaların hâkimler arasında dağılımına
ilişkin esaslar, işlerde denge sağlanacak biçimde
mahkeme başkanı tarafından önceden tespit edilir.
Bölge İdare Mahkemelerinin Görev
Alanı
İlk defa 1982 yılında 2576 sayılı BİMİMVMK
ile düzenlenen bölge idare mahkemeleri, bir ilk de-
rece mahkemesi değildir. Binaenaleyh, ilk derece
mahkeme olarak bölge idare mahkemesine kanu-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
nen dava açılamaz, dolayısıyla bölge idare mahke-
melerinin ilk derece mahkeme sıfatıyla açılıp da
baktığı hiçbir dava yoktur.
Bölge idare mahkemelerinin görevleri şöyle
sayılabilir:
a. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkeme-
lerinin kararlarına karşı, kararın tebliğinden
itibaren otuz gün içinde yapılan istinaf baş-
vurularını inceleyip karara bağlamak (Bİ-
MİVMK, 3/A ve İYUK, 45),
b. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahke-
meleri arasında çıkan görev ve yetki uyuş-
mazlıklarını kesin karara bağlamak (Bİ-
MİVMK, 3/A ve İYUK, 43),
c. İdare ve vergi mahkemelerinin yürütme-
nin durdurulması istemleri hakkında ver-
dikleri kararlara karşı yedi günde yapılan
itirazları inceler ve yine yedi günde kesin
olarak karara bağlamak (İYUK, 27/6),
d. Yargı çevrelerindeki idare ve vergi mahke-
melerinde açılmış olan davaların bağlantılı
olup olmadıklarına karar vermek (İYUK,
38, 40, 41, 42),
e. Yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler
arasında merci tayini yapmak (İYUK, 44),
f. İdare ve vergi mahkemelerinde reddedilen
başkan ve üye sayısının birden çok olması
durumunda ret istemlerini karara bağla-
mak (İYUK, 57).
İdari Yargıda Yetki Kuralları
İdari yargılama usulünde kamu düzeninden
olan yetki, bir davaya hangi coğrafi mahaldeki
mahkemenin bakacağını anlatır. Doğal olarak yet-
ki sorunu da, aynı yargı düzeni içindeki aynı tür
ve derecedeki mahkeme ülkenin birden çok mülki
(idari) sınırında örgütlenmesi halinde ortaya çıkar.
Dolayısıyla idari yargı sistemimizde yetki sorunu
yalnızca idare mahkemelerinin veya vergi mahke-
melerinin kendi aralarında çıkabilir. Danıştay’ın
dava daireleri arasında ya da idare, vergi mahkeme-
leri ile Danıştay dava daireleri arasında yetki soru-
nundan bahsedilemez.
Genel Yetki Kuralı
Genel yetki kuralı, İYUK Md. 32’de “İdari
Davalarda Genel Yetki” başlığı altında şöyle dü-
zenlenmektedir:
2
“Göreve ilişkin hükümler saklı kalmak şartıyla
bu Kanunda (İYUK) veya özel kanunlarda yetkili
idare mahkemesinin gösterilmemiş olması halinde,
yetkili idare mahkemesi, dava konusu olan idari iş-
lemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bu-
lunduğu yerdeki idare mahkemesidir.
Bu Kanunun uygulanmasında yetki kamu dü-
zenindendir.”
Bu hükümde, vergi mahkemeleri zikredilmedi-
ği için genel yetki kuralının yalnızca idare mahke-
meleri için uygulanabileceği anlaşılmaktadır.
Ayrıca, genel yetki kuralı idari işlemin tek yanlı
veya iki yanlı bir idari işlem (sözleşme) olmasına
göre belirlenmektedir. Yani, idari eylemler genel
yetki kuralına tabi olmamakta, sonra gelen (İYUK
Md. 36) özel yetki kuralıyla düzenlenmektedirler.
Buna göre, tek yanlı idari işlemlere karşı açıla-
cak iptal ve/veya tam yargı davalarında genel yetkili
yargı mercii, idari işlemi nihai ve icrai olarak tesis
etmiş olan idari kurum ya da kuruluşun bulundu-
ğu yerdeki idare mahkemesidir. İki taraflı idari iş-
lem olan idari sözleşmelerde ise, sözleşmeye taraf
olup sözleşmeyi imzalayan idari makamın bulun-
duğu yer idare mahkemesi uyuşmazlığı çözmeye
yetkili yargı yeridir.
Resim 2.2 Özel yetki kuralları iptal davalarında olduğu
gibi tam yargı davaları için de geçerlidir.
Özel Yetki Kuralları
Genel yetki kuralı, ancak özel ve bağlayıcı yetki
kurallarının bulunmadığı hâllerde uygulama bula-
bilir. Çünkü idari yargıda özel yetki kuralları ge-
nel yetki kuralını geçersiz kılar. Bu çerçevede, idari
yargıda bir dava ancak bir mahkemede açılabilir
ve özel yetki kuralına tabi bir idari uyuşmazlık bu
kuralın öngördüğü yetkili yargı merciine açılabilir.
59
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
Oysa medeni yargılama hukukunda bir uyuşmazlık
için özel yetki kuralı öngörülse de genel yetkili yar-
gı merciine dava açmak mümkündür.
İYUK Md. 33 ila 37. Maddeler arasında düzen-
lenen özel ve bağlayıcı yetki kuralları hem iptal hem
de tam yargı davaları için hüküm ifade etmektedirler.
Kamu Görevlileri ile İlgili Davalarda Yetki
Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile
ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlile-
rinin yeni veya eski görev yeri idare mahkemesidir.
Kamu görevlilerinin görevlerine son verilmesi,
emekli edilmeleri veya görevden uzaklaştırılmaları
ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevli-
sinin son görev yaptığı yer idare mahkemesidir.
Kamu görevlilerinin görevle ilişkisinin kesil-
mesi sonucunu doğurmayan disiplin cezaları ile
ilerleme, yükselme, sicil, intibak ve diğer özlük ve
parasal hakları ve mahalli idarelerin organları ile
bu organların üyelerinin geçici bir tedbir olarak
görevden uzaklaştırılmalarıyla ilgili davalarda yet-
kili mahkeme ilgilinin görevli bulunduğu yer idare
mahkemesidir.
Özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kay-
dıyla, hâkim ve savcıların mali ve sosyal haklarına ve
sicillerine ilişkin konularla, müfettiş hal kâğıtlarına
karşı açacakları ve idare mahkemelerinin görevine
giren davalarda yetkili mahkeme, hâkim veya savcı-
nın görev yaptığı yerin idari yargı yetkisi yönünden
bağlı olduğu bölge idare mahkemesine en yakın
bölge idare mahkemesinin bulunduğu yer idare
mahkemesidir.
Taşınmaz Mallara İlişkin Davalarda Yetki
İmar, kamulaştırma, yıkım, işgal, tahsis, ruhsat
ve iskan gibi taşınmaz mallarla ilgili mevzuatın uy-
gulanmasında veya bunlara bağlı her türlü haklara
veya kamu mallarına ilişkin idari davalarda yetkili
mahkeme taşınmaz malların bulunduğu yer idare
mahkemesidir.
Köy, belediye ve özel idareleri ilgilendiren
mevzuatın uygulanmasına ilişkin davalarla sınır
uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme, mülki idari
birimin, köy, belediye veya mahallenin bulunduğu
yahut yeni bağlandığı yer idare mahkemesidir.
60
Taşınır Mallara İlişkin Davalarda Yetki
Taşınır mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme,
taşınır malın bulunduğu yer idare mahkemesidir.
Tam Yargı Davalarında Yetki
İdari sözleşmelerden doğanlar dışında kalan
tam yargı davalarında yetkili mahkeme, sırasıyla:
a. Zararı doğuran idari uyuşmazlığı çözümle-
meye yetkili,
b. Zarar, bayındırlık ve ulaştırma gibi bir hiz-
metten veya idarenin herhangi bir eylemin-
den doğmuş ise, hizmetin görüldüğü veya
eylemin yapıldığı yer,
c. Diğer hallerde davacının ikametgâhının
bulunduğu yer.
İdari mahkemesidir.
Vergi Uyuşmazlıklarında Yetki
İYUK’a göre vergi uyuşmazlıklarında yetkili
mahkeme:
a. Uyuşmazlık konusu vergi, resim, harç ve
benzeri mali yükümleri tarh ve tahakkuk
ettiren, zam ve cezaları kesen,
b. Gümrük Kanununa göre alınması gereken ver-
gilerle Vergi Usul Kanunu gereğince şikâyet yo-
luyla vergi düzeltme taleplerinin reddine ilişkin
işlemlerde; vergi, resim, harç ve benzeri mali
yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren,
c. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Kanu-
nun uygulanmasında, ödeme emrini dü-
zenleyen,
d. Diğer uyuşmazlıklarda dava konusu işlemi
yapan,
Dairenin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesidir.
Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları
İdari yargı sistemimizde görev ve yetki uyuş-
mazlıklarına ilişkin kanunun öngördüğü usul ve
kurallar ana hatlarıyla şöyledir:
1. Mahkeme, davayı konusu itibariyle idari
yargının görev alanının dışında görürse da-
vayı görevsizlikten reddeder ve bırakır (dış
görev sorunu).
2. Mahkeme davayı başka bir idari yargı mer-
ciinin görev ya da yetki alanında görürse,
davayı görevsizlik veya yetkisizlikten redde-
der ancak görevli veya yetkili gördüğü mah-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
kemeye dosyayı gönderir. Davanın gönde-
rildiği mahkeme davaya bakmakla kendini
görevli veya yetkili görürse uyuşmazlık çık-
mamış olur ve dava görülmeye başlar.
3. Davanın kendisine gönderildiği mahkeme
de kendini görevsiz ve yetkisiz görürse, çı-
kan uyuşmazlık, görevsizlik ve yetkisizlik
kararı veren mahkemelerin her ikisi de aynı
bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde
ise ilgili bölge idare mahkemesi tarafından,
aksi durumda ise Danıştay tarafından çözü-
lür. Danıştay ve bölge idare mahkemeleri-
nin görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin
kararları kesindir. Ancak, istinaf ve temyiz
aşamasında tekrar incelenmesi istenebilir.
4. Mahkemelerin görev ve yetki itirazlarını red-
dederek davayı görmeye devam etmeleri bir
ara karar niteliğinde olduğu için tek başına
temyiz olunamayıp ancak davayı sonuçlan-
dıran nihai kararla birlikte temyiz olunabilir.
Görevsizlik veya yetkisizlik kararları ise nihai
karar olarak temyiz edilebilmesi gerekirken, dava-
nın kendiliğinden görevli ve yetkili mahkemeye
gönderilmesinden dolayı, 1994 yılında İYUK Md.
15/4’te yapılan değişiklik sonucu davanın görev ve
yetkisizlik yönünden reddi kararlarının tek başına
temyiz edilebilmesinin yolu kapatılmıştır.
Dış Görev Uyuşmazlığı: Görevli
Olmayan Yargı Kollarına Başvurma
Bir davanın idari yargının görev alanına gir-
mekle birlikte yanlışlıkla adli yargıya açılması du-
rumu, İYUK Md. 9’da “Görevli olmayan yerlere
başvurma” başlığında şöyle düzenlenmiştir:
Çözümlenmesi Danıştay’ın, idare ve vergi mah-
kemelerinin görevlerine girdiği hâlde, adli yargı
yerlerine açılmış bulunan davaların görev noktasın-
dan reddi halinde, bu husustaki kararların kesin-
leşmesini izleyen günden itibaren otuz gün içinde
görevli mahkemede dava açılabilir. Görevsiz yargı
merciine başvurma tarihi, Danıştay’a, idare ve vergi
mahkemelerine başvurma tarihi olarak kabul edilir.
Adli yargı yerlerine açılan ve görevsizlik sebebiyle
reddedilen davalarda, görevsizlik kararının kesin-
leşmesinden sonra otuz günlük süre geçirilmiş olsa
dahi, idari dava açılması için öngörülen süre henüz
dolmamış ise bu süre içinde idari dava açılabilir.
2
İdari Yargı Mahkemeleri Arasında
Çıkabilecek Görev Uyuşmazlıkları ve
Çözümleri
İdari yargı mercileri arasında ancak olumsuz
görev uyuşmazlığı ortaya çıkabilir. Olumlu görev
uyuşmazlığının çıkması imkân dâhilinde olma-
makla beraber, böyle bir olasılığın çıkması duru-
munda davalının “derdestlik” itirazında bulunarak
ikinci davayı reddettirmesi olanaklıdır.
İdari yargı mercileri arasında çıkması olası
olumsuz görev uyuşmazlıkları ve çözümleri aşağı-
daki şekilde sıralanabilir:
İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasında
Görev Uyuşmazlıkları
İdare mahkemesi kendisine açılan bir davada
kendisini görevsiz görerek vergi mahkemesine
gönderir, vergi mahkemesi de yine kendini gö-
revsiz görerek idare mahkemesini görevli görür-
se, yani mahkemeler karşılıklı birbirlerini görevli
görürse uyuşmazlık İYUK Md. 43/1-b uyarınca
şöyle çözülür:
Görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle dosyanın
gönderildiği mahkeme de kendisini görevsiz veya
yetkisiz gördüğü takdirde, söz konusu mahkeme ile
ilk görevsizlik veya yetkisizlik kararını veren mah-
keme aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevre-
sinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesince,
aksi halde Danıştay (Başkanlar Kurulu) tarafından
çözümlenir.
Danıştay Dava Daireleri Arasında Görev
Uyuşmazlığı
Danıştay’a ilk derece mahkemesi olarak açı-
lan davalar veya idare ve vergi mahkemelerinin
kararlarına karşı yapılan temyiz başvuruları, Da-
nıştay Genel Sekreteri’nin denetimi altında tetkik
hâkimlerinden oluşan bir büro tarafından görevli
dava dairesine gönderilir. Dava dosyasının hava-
le edildiği dava dairesi kendini görevsiz görürse,
dosyayı görevli gördüğü daireye gönderir. Dava-
nın gönderildiği daire de kendini görevsiz, dosyayı
gönderen daireyi görevli görürse, uyuşmazlık Da-
nıştay Başkanlar Kurulu tarafından çözülür (Da-
nıştay Kanunu, 52/1-e).
61
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
Danıştay ile İdare veya Vergi
Mahkemeleri Arasında Görev
Uyuşmazlığı
İYUK Md. 43/1-a’ya göre, görevsizlik sebebiy-
le gönderilen dosyalarda Danıştay, davayı görevi
içinde görmezse dosyanın yetkili ve görevli mahke-
meye gönderilmesine karar verir. Yine, İYUK Md.
43/3 uyarınca Danıştay’ın görev ve yetki uyuş-
mazlıklarına ilişkin kararları kesin olduğuna göre,
Danıştay ile idare ve vergi mahkemeleri arasındaki
uyuşmazlıklarında, Danıştay’a bağlayıcı son kararı
verme yetkisi verilerek üstünlük tanınmıştır.
İdare Mahkemelerinin Kendi Arasında
veya Vergi Mahkemelerinin Kendi
Arasında Görev Uyuşmazlığı
Uygulamada şu ana kadar karşılaşılmayan böyle
bir uyuşmazlığın durumunun nasıl çözümlenece-
ği Kanun’da hükme bağlanmıştır. Buna çerçevede,
BİİVMK Md. 2/4’e göre, aynı bölge idare mahke-
mesinin yargı çevresinde birden fazla idare ve vergi
mahkemesi kurulduğu takdirde, bu mahkemeler
arasındaki işbölümü HSK tarafından belirlenir.
Böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda,
yani aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresin-
deki birden çok idare veya vergi mahkemelerinin
aralarında görev ayrımı yapılıp da aralarında görev
uyuşmazlığı çıkması durumunda, uyuşmazlık mah-
kemelerin yargı çevresinde bulunduğu bölge idare
mahkemesi tarafından çözülür (İYUK, 43/1-b).
İdari Yargı Mahkemeleri Arasında
Çıkabilecek Yetki Uyuşmazlığı ve
Çözümü
İdari yargıda ancak idare mahkemelerinin veya
vergi mahkemelerinin arasında yetki uyuşmazlığı
çıkabilir. Yetki uyuşmazlıklarının çözümü, idare ile
vergi mahkemeleri arasındaki uyuşmazlıkların çözü-
münü de düzenleyen İYUK Md. 43/1-b uyarınca ger-
çekleştirilir. Buna göre, yetkisizlik sebebiyle dosyanın
gönderildiği mahkeme kendisini yetkisiz gördüğü tak-
dirde, söz konusu mahkeme ile ilk yetkisizlik kararını
veren mahkeme aynı bölge idare mahkemesinin yargı
çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesince,
aksi halde Danıştay tarafından çözüme kavuşturulur.
Yetki uyuşmazlığının Danıştay tarafından çözü-
leceği durumlarda, yetki uyuşmazlığı:
• idare mahkemeleri arasında ise Danıştay’ın
uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli
idari dava dairesi (DK, 27/5),
62
• vergi mahkemeleri arasında ise Danıştay’ın
uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli
vergi dava dairesi (DK, 27/6)
tarafından karara bağlanır.
Mercii Tayini: Yetkili Yargı Yerinin
Belirlenmesi
Yukarıda belirtilen görev ve yetki uyuşmazlık-
ları dışında, çok nadiren de olsa bazı özel durum-
larda görevli ve yetkili mahkemenin belirlenmesi
sorunu ortaya çıkabilmektedir. İşte bu istisnai du-
rumlara özgü olmak üzere, “merci tayini” başlığı
altında mercii tayini nedenlerini ve usulü hükme
bağlanmaktadır.
Mercii tayini: Yetkili mahkemenin bir
davaya bakmasına fiili veya hukuki bir
engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı
çevresi sınırlarında tereddüt edildiği veya
iki mahkemenin de aynı davaya bakmaya
yetkili olduklarına karar verdikleri hâller.
Mercii tayinini gerektiren dava dosyaları, taraf-
ların veya mahkemelerin istemi üzerine merci ta-
yini için:
a. Uyuşmazlığın aynı yargı çevresindeki mah-
keme veya mahkemeler arasında çıkması
hâlinde, o yargı çevresindeki bölge idare
mahkemesine,
b. Sair hâllerde Danıştay’a,
gönderilir.
Danıştay ve bölge idare mahkemesi görevli ve
yetkili mahkemeyi kararlaştırır.
Danıştay ve bölge idare mahkemesinin bu ko-
nuda vereceği kararlar kesindir.
Danıştay tarafından yapılacak yetkili yargı mer-
ci tayini uyuşmazlığın:
• idare mahkemeleri arasında olması duru-
munda Danıştay’ın uyuşmazlığın esasını
çözümlemekle görevli idari dava dairesi
(DK, 27/5),
• vergi mahkemeleri arasında olmasında ise
Danıştay’ın uyuşmazlığın esasını çözümlemek-
le görevli vergi dava dairesinin (DK, 27/6)
yetkisi dâhilindedir.
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Öğrenme Çıktısı

2 Danıştay, bölge idare mahkemesi, idare mahkemesi ve vergi mahkemesinin görevlerini ve

idari yargıda genel ve özel yetki kurallarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İdare mahkemelerinin gö- Danıştay’ın ilk derece mah-

Kamu görevlileri ile ilgili özel rev alanı ile bölge idare kemesi olarak görevli ol-
yetki kurallarını araştırınız. mahkemelerinin görev ala- duğu davalar hangileridir,
nını ilişkilendiriniz. anlatınız.

İDARİ DAVALAR: İPTAL VE TAM
YARGI DAVASI
İdari dava idari işlevlerin yürütülmesi ya da
sunulması esnasında, idarenin işlem ve eyleminin
hukuka aykırı olduğunu ileri süren gerçek veya
kamu tüzel kişisinin, hak veya menfaatini tehlikeye
düşüren ya da ihlal eden uyuşmazlığın çözümlen-
mesi için Devletten kanunen belirlenmiş süreler ve
usuller çerçevesinde hukuksal ya da yargısal korun-
ma talep etmesiyle başlayan ve idari yargı mercii-
nin vereceği nihai hükümle sonuçlanan yargılama
sürecidir.
Hukuka bağlı idare anlayışının, bu bağlamda
idare hukukunun, hukuk devletinin ve hukukun
üstünlüğünün gerçekleşmesinde en önemli işleve
ve role sahip olan idari davalar, bir taraftan devle-
tin idari işlem ve eylemlerinde hukuka ve mevzuata
uygun hareket etmesini sağlarken, diğer taraftan
idarenin etkinlik ve hizmetleri karşısında gerçek ve
tüzel kişilerin hak ve menfaatlerinin korunmasına
hizmet etmektedir.
1982 tarih ve 2577 sayılı İYUK kabulünden
önce yürürlükte bulunan 1964 tarih ve 521 sayılı
Danıştay Kanununda İptal davası, tam yargı dava-
sı, temyiz davası, yorum davası ve idari sözleşmeler-
den doğan davalar olmak üzere beş tür idari dava
öngörülmekteydi.
1982’den sonraki idari yargı sistemimizde, 2577
sayılı İYUK’un 2. Maddesi’ne göre iptal davası, tam
yargı davası ve idari sözleşmelerden doğan davalar
olmak üzere üç tane idari dava bulunmaktadır.
Ancak tahkim kaydı öngörülenler dışında kalan
idari sözleşmelerden doğan davalar kanunda ayrı
bir dava kategorisi olarak düzenlense bile, bunlar
üçüncü bir bağımsız dava türü olarak değerlendiril-
memekte, tam yargı davasının bir türü olarak kabul
edilmektedir. İdari sözleşmenin mali hükümlerin-
den dolayı kayba uğrayan taraflar idareye karşı tam
yargı davası açmaktadır. Uygulamada idari sözleş-
melere ilişkin bir takım uyuşmazlıkların, örneğin
sözleşmenin tarafı olmayan ancak menfaati ihlal
edilen üçüncü kişilerin açtıkları davalarda olduğu
üzere, iptal davasına da konu olduğu görülmektedir.
Sonuç olarak idari sözleşmelerden doğan idari dava-
lar, kanunda üçüncü bir dava kategorisi olarak sayıl-
sa da idari yargı mercilerinin önüne tam yargı davası
ya da iptal davasının konusu olarak gelmektedirler.
Dolayısıyla, idari yargı sistemimizde iptal ve tam
yargı davası olmak üzere iki tür dava bulunmaktadır.
İptal Davası
İptal davaları bir taraftan devletin hukuka uy-
gun davranmasını sağlayarak hukukun üstünlüğü-
nü ve hukuk devleti ilkesini egemen kılarken diğer
taraftan da idarenin işlemlerinden zarar görenlerin
hak ve menfaatlerini korumayı amaçlar.
dikkat
İdari yargıya özgü bir dava türü olan iptal dava-
sı, idari işleve dâhil işlemlerin yetki, şekil, sebep,
konu ve amaç yönlerinden biri ile hukuka aykırı
olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri
ihlâl edilenler tarafından açılan davalardır.

63
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
İptal davası, idari işlemin hukuka uygun olup
olmadığını belirlemesi yönüyle medeni yargılama
hukukundaki tespit davasını andırmakta, işlemi
iptal etmekle kalmayıp aynı zamanda tesis edildiği
andan o ana dek hukuk âleminde doğurduğu tüm
hüküm ve sonuçları ortadan kaldırması hasebiyle
inşai (yenilik doğuran) davalara da benzemektedir.
İptal Davasının Özellikleri
Hukuk devletini gerçekleştirmenin en önemli
araçlarından biri olan ve idari yargıya özgü bir dava
türü olan iptal davasının özellikleri şöyle sıralanabilir:
1. İptal davasının konusu kesin ve yürütülme-
si gereken (icrai) idari işlemlerdir.
İptal davasına konu olan idari işlemlerin şu üç
özelliğe sahip olması zorunludur:
a. Kesin (tamamlanmış) olması. İdari işlemin
kesin olması, o işlemin karar alma sürecinde-
ki tüm aşamalardan geçerek tekemmül etme-
sini, tamamlanmasını anlatır. İdari işlemler
tamamlanmadan, yani kanunen öngörülen
aşamalardan geçip nihai iradeyle tekemmül
etmeden iptal davasına konu olamaz.
Yalnız işlemin tamamlanmasıyla yürürlüğe gir-
mesini ya da uygulanabilmesini karıştırmamak ge-
rekir. İşlemler tamamlansalar bile, ancak ilgililerine
tebliğ ya da ilan edilmek suretiyle yürürlüğe girer-
ler. Kesin işlemlere karşı iptal davası açma süresi,
ancak tebliğ ya da ilan, yani yürürlük tarihini izle-
yen günden itibaren başlar.
b. Etkili (icrai, lazimü-l icra, yürütülebilir)
olması. Bir idari işlemin icrai olması, o iş-
lemin maddi anlamda uygulanabilir, yürü-
tülebilir, etkili bir işlem olması ve hukuk
düzenini etkileyen yeni bir hukuki durum
yaratma, mevcut bir hukuki durumu de-
ğiştirme ya da ortadan kaldırma biçiminde
hukuki sonuçlar doğurmasıdır.
İdari işlemin icrailiği, o işlem hakkında idari
yargı da iptal davası açabilmenin de ön koşuludur.
Kural olarak, icrai nitelikte olmayan, yani hukuk
âleminde değişiklik yaratmayan ya da uygulanabilir
olmayan işlemler iptal davasına konu olmazlar.
c. Kesinleşmiş (idari başvuru yollarının tüke-
tilmiş) olması. İdari işlemin kesin olması
ile kesinleşmiş olması farklı kavramlardır.
Eğer idari işleme karşı kanunen öngörül-
müş zorunlu başvuru yolları bulunuyorsa,
söz konusu işlemler idareye karşı yapılan
64
itirazdan sonra kesinleşmiş olur. İşlemi tesis
eden idareye kanunen öngörülmüş zorunlu
itiraz yoluna gitmeden açılan iptal davaları,
idari yargı mercileri tarafından “idari mer-
cii tecavüzü” gerekçesiyle reddedilmekte,
işlemin sahibi idari makama tevdiine karar
vermektedirler (İYUK, Md. 15/1-e).
2. İptal davasının açılabilmesi için “menfaat
dikkat
İptal davası açılması için “hak ihlali” aranmayıp, süb-
jektif “hak” kavramından daha geniş bir anlam ve
kapsama sahip olan “menfaat ihlali” yeterli sayılmak-
tadır. Yani davacı ile davaya konu ettiği idari işlem
arasında ciddi, makul, meşru, güncel ve kişisel bir ba-
ğın (ilginin) bulunması dava açmayı mümkün kılar.
ihlali” gerekli ve yeterlidir.
3. İptal davası; idari işlemlerin yetki, şekil, se-
bep, konu ve amaç unsurlarından en az biri-
nin hukuka aykırı olmalarından dolayı açılır.
İşlemlerin yalnızca kanunda anılan unsurlar
çerçevesindeki hukuka ve mevzuata aykırılıkların-
dan dolayı iptal davası açılır. İdari işlemin yerinde-
liği, isabetliliği, ussallığı, etkinliği, niteliği, ihtiyaca
uygunluğu veya niceliğinin yetersizliği gibi konu-
larla iptal davası açılamaz.
4. İdari yargı mercii, iptal davasında yalnızca
davaya konu olan işlemi hukuka aykırı ol-
masından dolayı iptal eder, yerindelik dene-
timi yapamaz.
İdari yargı yerlerinin görevi, idari işlemin tü-
münü veya bir kısmını, hukuka aykırı unsurları-
nın tespiti halinde iptal etmektir. İptal davası so-
nucu, iddia edilen zararın miktarı, ağırlığı, nasıl ve
ne şekilde giderileceği, telafi edileceği veya tazmin
edileceğine karar verilemez, yalnızca işlem iptal
edilir ve bırakılır. Bu çerçevede idari mahkemeler;
yerindelik denetimi yapamazlar, yürütme görevi-
nin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun
olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idari eylem
ve işlem niteliğinde veya idarenin takdir yetkisini
kaldıracak biçimde yargı kararı veremezler.
5. İptal davası objektif nitelikli bir davadır.
İptal davasının objektif oluşunun bazı önemli
görünüm ve sonuçları vardır:

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
a. İdari işlemler, her ne kadar davalı konumun-
da olan idareye karşı açılsa da, yargılanan
idare değil hukuka aykırı olduğu iddia edilen
idari işlemdir. Dolayısıyla, iptal davası açılır-
ken davalı yanlış gösterilse ya da gösterilmese
bile dava kabul edilmekte, idari yargı mercii
doğru hasmı bulmakla yükümlü kılınmak-
tadır. Çünkü iptal davasının amacı, idareyi
yargılamak olmayıp idarenin hukuka uygun-
luğunu sağlamaktır. Yani, iptal davasında
idare gerçek itibariyle davanın tarafı değildir.
b. Bu çerçevede, özel yargılama hukukunda
“taraf egemenliği” ilkesi esasken idari yar-
gıda “resen tahkik” (mahkemenin aktifliği)
ilkesi geçerlidir. İdari yargı yargıcı, taraflar-
ca ileri sürülen delil, belge ve bilgilerle bağlı
olmayıp davanın gerektirdiği her türlü araş-
tırmayı kendiliğinden gerçekleştirir.
c. İptal kararlarından yalnız davacı değil, iptal
edilen işlemle ilgili olan herkes yararlanır.
d. İptal davası kamu düzeni ile ilgilidir. Dola-
yısıyla iptal davası açma yolu yasa ile kapa-
tılamayacağı gibi, iptal davalarında özellikle
kamu yararının ağır bastığı durumlarda, da-
vacının davasından önceden veya iptalden
sonra vazgeçmesi işleme geçerlik kazandır-
maz veya iptal davasını ortadan kaldırmaz.
Davacıya İlişkin Koşullar
İptal davasının ön koşullarından biri, İYUK
14/3-c’de “ehliyet” olarak ifade edilen davada taraf
olma ve dava açma ehliyetinin bulunmasıdır. Ehli-
yet kavramı “objektif ehliyet” ve “subjektif ehliyet”
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Objektif (Genel) Ehliyet: Hak ve Fiil Ehliyeti
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu
(HMK) çerçevesinde, “taraf olma” (HMK, Md.
50) ve “dava açabilme” (HMK, Md. 51) ehliyetle-
rini kapsayan “objektif (genel) ehliyet”, HMK’nın
göndermede bulunduğu Türk Medeni Kanunu
(TMK) hükümlerine göre belirlenen “hak ve fiil
ehliyeti” kavramlarının karşılığı olup, objektif eh-
liyet koşullarında adli ya da idari davalar arasında
bir ayrım bulunmamaktadır.
Subjektif (Özel) Dava Açabilme Ehliyeti:
“Menfaat İhlali”
Davacının objektif ehliyeti koşullarını taşıması,
yani taraf olma ve dava açabilme ehliyetine sahip
olması ve açtığı davada hukuki yararının tespitin-
2
den sonra dava açmanın iptal davasına özgü sub-
jektif koşulu olan “menfaat ihlali” kriterinin bulu-
nup bulunmadığına bakılır.
İdari yargı davalarında iptal davasına özgü özel
ehliyet şartını oluşturan “menfaat” kavramı, tam
yargı davasının koşulu olan “sübjektif hak ihlalin-
den” daha geniş bir içeriğe ve kapsama sahiptir.
İptal davasının özelliklerini sıralarken “objek-
tif ” oluşunda değinildiği gibi, iptal davalarında da-
vacının işlevi yargı yerlerini harekete geçirerek ida-
renin hukuka aykırı işlemlerinin kaldırılmasına yol
açmak, bu yolla idarenin hukuka uygun hareket
etmesinin ve hukuk devleti ilkesinin egemen kılın-
masına aracılık etmektir. İptal davasının bu objek-
tif niteliğinin yanı sıra, davacı dava yoluyla kişisel
olarak uğradığı veya uğrayacağı kaybın giderilme-
sini sağlayarak sübjektif amacını da gerçekleştirir.
dikkat
“Menfaat” kriteri uyarınca, hukuka aykırı oldu-
ğu ileri sürülen idari işlemle “ciddi ve makul”
olmak şartıyla “meşru, kişisel ve güncel (aktüel)”
bir “ilgi (alaka) ve bağı (rabıta)” olan, işlemin
“doğrudan veya dolaylı”, “maddi veya manevi”
“etkisi altında kalan” ve bu suretle menfaati ihlal
olan herkes iptal davasında davacı olabilir.
Davalıya İlişkin Koşullar
İptal davasında davalı (hasım) konumunda is-
tisnasız her zaman işlemi tesis etmiş olan idare bu-
lunur. Ancak daha önce değinildiği gibi, objektif
niteliği gereği iptal davası idareyi değil onun yap-
tığı işlemi hedef alır. Yani, aslında yargılanan idare
değil, idarenin tesis ettiği idari işlemdir. Çünkü esas
olan, idarenin işlemlerinin denetlenmesi yoluyla
işlemlerindeki hukuka aykırılıkların giderilmesi,
böylelikle hukuk devletinin gerçekleştirilmesidir.
Dolayısıyla tam yargı davalarından farklı olarak
iptal davasında davalının kim olduğu önemsizdir.
Her ne kadar İYUK Md. 3/1-a’ya göre davalının
gösterilmesi zorunlu tutulmuş ve Md. 14/3-f ’ye
göre husumetin ilk incelemede dikkate alınması
emredilmiş olsa bile, 1973 yılında Danıştay Kanu-
nuna girmiş ve İYUK Md. 15/1-c tarafından da be-
nimsenmiş düzenlemeye göre, davaya bakan idari
yargı yeri, davanın hasım gösterilmeden veya yanlış
hasım gösterilerek açılması hâlinde, dava dilekçe-
sinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine karar
vermekle yükümlü tutulmuştur.
65
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
26.9.2011 Tarih ve 659 Sayılı Genel Bütçe
Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İda-
relerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İliş-
kin Kanun Hükmünde Kararname ile, 5018 sayılı
Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli
(I) ve (II) sayılı cetvellerde belirtilen kamu idare-
lerinin, yani TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Anayasa
Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Hâkimler ve Savcı-
lar Kurulu ve Sayıştay dâhil genel bütçe kapsamın-
daki kamu idareleri özel bütçeli idarelerin “kendi
iş ve işlemleriyle ilgili olarak açılacak adli ve idari
davalar ile tahkim yargılaması ve icra işlemlerinde
taraf sıfatını haiz oldukları hüküm altına alınmıştır.
Dolayısıyla (I) sayılı cetvelde Devlet tüzelkişili-
ği içinde yer alan kamu idareleri de davacı ve davalı
olarak artık taraf sıfatını taşıyacaklardır. Bu bağlamda,
5018 sayılı Kanunda (I) sayılı cetvelde yer alan Emni-
yet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı,
Diyanet İşleri Başkanlığı, Tapu ve Kadastro Genel
Müdürlüğü, Gelir İdaresi Genel Müdürlüğü, Göç
İdaresi Genel Müdürlüğü gibi kuruluşlar da idari yar-
gıdaki iptal ya da tam yargı davalarında davalı olarak
husumetin yöneltilebileceği makamlar olmuşlardır.
İptal Davasının Esasa İlişkin Koşulları
İdari yargı mercii de, kendisine açılan bir davayı
ön koşullar yönünden inceleyip bir sorun veya ek-
siklik çıkmaması durumunda, davanın esasına ge-
çerek davanın konusu olan işlemin hukuka uygun
olup olmadığını araştırmaya başlar. 2577 sayılı İda-
ri Yargılama Usulü Kanununun 2. Maddesi idari
dava türlerinden iptal davasını tanımlarken “idari
işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve mak-
sat yönlerinden biri ile hukuka aykırı oldukların-
dan dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler
tarafından açılan” davalar olarak tanımlamaktadır.
Dolayısıyla bu hükümde sayılan
1. Yetki,
2. Şekil (Biçim),
3. Sebep (Neden),
4. Konu ve
5. Maksat (Amaç)
unsurları idari işlemlerin hukuka uygun olup olma-
dığının belirlenmesinde kullanılan ölçütlerdir. Dü-
zenleyici ya da bireysel tüm idari işlemler, bu beş
unsurdan en az biri yönünden bile hukuka aykırı
olmaları durumunda hukuken sakat işlem olurlar
ve idari yargı mercilerince esastan iptal edilirler.
İdari işlemlerin bu beş unsurunun şartları, özellik-
leri ve hukuka aykırılık halleri idare hukukunun ko-
nusu olduğu için burada üzerinde durulmayacaktır.
66
İptal Davasının Sonuçları
İptal davası, ya yargı yerince yapılan ilk inceleme-
de davanın kabul edilebilirliğini sağlayan ön koşul-
larındaki eksikliği nedeniyle ya da esasa geçilerek in-
celenmesi durumunda idari işlemlerin unsurlarında
hukuken bir sakatlık olmaması nedeniyle reddedilir
veya iptal nedenlerinin varlığı durumunda hukuka
aykırılığı saptanarak kabul edilir ve işlem iptal edilir.
İptal davasının reddedilmesinin veya kabul edi-
lerek idari işlemin iptal edilmesinin idari işlem, ta-
raflar ve üçüncü kişiler yönünden ayrı ayrı sonuçla-
rını değerlendirmek gerekir.
İptal Davasının Reddedilmesinin
Sonuçları
1. İptal Davasının ön koşullardaki sakatlıklar
nedeniyle reddedilmesinin sonuçları:
a. İdari İşleme Etkisi. İşlem yönünden her-
hangi bir değişiklik olmaz, işlem uygu-
lanmaya devam eder.
b. Davanın Taraflarına Etkisi. Davalı idare
üzerinde bir etkisi olmaz, idare işlemini
uygulamaya devam eder.
c. Üçüncü Kişilere Etkisi. İptal davasının
ön koşullar bakımından reddi, üçüncü
kişileri etkilemez. Ön koşulları yerine
getirmeleri kaydıyla üçüncü kişiler aynı
işlemin iptali için dava açabilirler.
2. İptal davasının esastan reddedilmesinin so-
nuçları:
İptal davasına konu olan hukuki uyuşmazlığın
temeli işlemin esastan yapılan incelemesinde, iptal
nedenlerinin oluşmadığı, yani işlemin hukuka uy-
gun olduğunu görüşüne varılarak reddedilmesinin
etkileri şöyledir:
a. İdari İşleme Etkisi. İşlem yönünden bir
değişiklik olmaz; işlemin hukuka uy-
gunluğu ya da işlemin hukukilik karinesi
yargı kararıyla saptanmış olur.
b. Davanın Taraflarına Etkisi. Açtığı iptal
davası esastan reddedilen davacı tekrar
aynı işleme aynı nedene dayanarak dava
açamaz.
c. Üçüncü Kişilere Etkisi. Davanın esastan
reddi üçüncü kişileri etkilemez, üçüncü
kişilerin, ön koşullarda eksiklik olma-
mak kaydıyla, aynı işleme karşı iptal da-
vası açmalarında bir engel yoktur. Çün-
kü davanın reddine ilişkin karar yalnız
taraflar için kesin hüküm taşır.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İptal Davasının Kabul Edilmesinin
Sonuçları
İptal davası, idari işlemin yetki, şekil, neden,
konu ve amaç unsurlarından birindeki hukuka ay-
kırılığının tespit edilmesi hâlinde iptal edilir. İptal
davasının kabul edilerek iptal edilmesinin işleme,
taraflara ve üçüncü kişilere etkileri şöyledir:
a. İdari İşleme Etkisi. İptal kararları geriye yü-
rüdükleri için, iptal edilen idari işlem kesin
olarak ortadan kalkar ve başlangıçtan itiba-
ren hiç tesis edilmemiş gibi doğurduğu tüm
etki ve sonuçlarla birlikte hukuk âleminden
silinir. Yani, işlemin yapılmasından önceki
eski durum kendiliğinden geri gelir.
b. Davanın Taraflarına Etkisi. Davanın kabulü
durumunda davacı amacına ulaşmış, men-
faatini ihlal eden işlemin tüm etki ve sonuç-
larıyla ortadan kaldırılmasını sağlamış olur.
İptal kararının etkisi temelde davalı idare
için ortaya çıkmaktadır. İdare, iptal kararı-
nı gecikmeksizin (en geç otuz gün içinde)
yerine getirmek, iptal edilen işleminin baş-
tan itibaren doğurduğu etki ve sonuçlarını,
icaplarına göre bertaraf etme yükümlülü-
ğündedir. Yani, eski durumun gelmesine
neden olan fiili ve hukuki engelleri kaldır-
mak ve bunun mümkün olmaması duru-
munda, davalının durumunu düzeltmek
için gerekli önlemleri almak zorundadır.
c. Üçüncü Kişilere Etkisi.
i. İptal edilen işlem bireysel bir işlem ise kural
olarak üçüncü kişileri etkilemez. Bireysel işle-
min iptalinden esas olarak davacı yararlanır.
ii. İptal edilen işlem düzenleyici ya da genel
bir işlem ise, yalnız davacı değil, işlemle il-
gili olan, menfaati bulunan herkes sonuçtan
yararlanır. Üçüncü kişilerin aynı düzenleyi-
ci işlem için dava açmalarına gerek kalmaz.
Düzenleyici işleme dayanılarak yapılan di-
ğer tüm bireysel işlemler hükümsüz hale ge-
lir. Özellikle, düzenleyici işlemler esas kabul
edilerek tesis edilen yükümlendirici işlemler
dayanaksız kalmış olur, idare bu tür işlemle-
rini geri almak zorundadır.
İptal Kararlarının Yerine Getirilmesi
İdari yargılama hukukunda iptal kararları idare
tarafından yerine getirilmelidir. Aksi halde idare-
nin sorumluluğu doğacaktır.
2
İdarenin İptal Kararlarını Yerine Getirme
Yükümlülüğü
Tesis ettiği işlem iptal davası sonucu iptal edi-
len idare, Anayasal ve yasal bir yükümlülük olarak
işleminin baştan itibaren doğurmuş olduğu etki ve
sonuçlarını derhal ortadan kaldırmak ve eski du-
rumun avdet etmesini engelleyen hukuki ve fiili
sonuçları giderici ve telafi edici önlemleri almak
zorundadır.
İdarenin iptal kararlarını uygulama yükümlülü-
ğünün mevzuattaki dayanakları, Anayasa ve yasadır.
Bu çerçevede, Anayasa Md. 138/4’e göre:
“Yasama ve yürütme organları ile idare, mahke-
me kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve
idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştire-
mez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.”
İYUK Md. 28/1’de ise bu yükümlülük şöyle ifa-
de edilmektedir:
dikkat
“Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve
vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin dur-
durulmasına ilişkin kararlarının icaplarına göre
idare, gecikmeksizin işlem tesis etmeye veya ey-
lemde bulunmaya mecburdur. Bu süre hiçbir şe-
kilde kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz
günü geçemez.”
İptal davası sonucu tesis ettiği işlemi iptal edilen
idari makam, iptale ilişkin yargı kararını, kararın
kendisine tebliğinden başlayarak en geç otuz gün
içinde, gecikmeksizin (derhal), gereklerine uygun,
aynen ve tam olarak yerine getirmek için gerekli
işlemleri tesis etme veya eylemde bulunma yüküm-
lülüğündedir.
İptal Kararlarının Yerine Getirmemenin
Sorumluluk ve Yaptırımları
1. İdarenin Sorumluğu
İdarenin iptal kararlarının gereğini yerine ge-
tirmemesi ağır hizmet kusuru olup, mali sorum-
luluğunu gerektirir. İptal kararlarını uygulamayan
idareye ilişkin yaptırım İYUK Md. 28/3’te şöyle
düzenlenmiştir:
67
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
dikkat
“Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve
vergi mahkemeleri kararlarına göre işlem tesis
edilmeyen veya eylemde bulunulmayan hallerde
idare aleyhine Danıştay ve ilgili idari mahkeme-
de maddi ve manevi tazminat davası açılabilir.”
Kararı yürürlüğe koymayan veya gereği gibi uy-
gulamayan idare aleyhine açılacak tazminat (tam
yargı davalarını) görecek görevli ve yetkili idari yar-
gı mercii, iptal kararını vermiş olan mahkemedir.
İdarenin yargı kararını yerine getirmemesi sonucu
açılan tazminat davası sonucu tazminat ödemesi,
yargı kararını yerine getirme yükümlülüğünü orta-
dan kaldırmaz. Yani idarenin yargı kararını uygula-
mak ya da tazminat ödemek gibi bir tercihi ya da
takdir yetkisi asla bulunmamaktadır.
Ayrıca fiili veya hukuki nedenlerle yargı kararı-
nın yerine getirilmesinin imkânsız olduğu durum-
lar da, idarenin tazmin borcunu ortadan kaldırmaz.
2. Kamu Görevlisinin Sorumluluğu
a. Hukuki/Mali Sorumluluğu
21.2.2014 tarih ve 6526 sayılı Kanun (5. Yargı
Paketi) değişikliği öncesi, iptal kararlarını yerine ge-
tirmeyen kamu görevlisinin tabi olduğu yaptırım,
İYUK Md. 28/4’te şu şekilde hükme bağlanmıştı:
“Mahkeme kararlarının otuz gün içinde kamu
görevlilerince kasten yerine getirilmemesi halinde
ilgili, idare aleyhine dava açabileceği gibi, kararı
yerine getirmeyen kamu görevlisi aleyhine de taz-
minat davası açılabilir.”
Yani eski düzenlemeye göre, kamu görevlisinin
iptal kararını veya yürütmenin durdurulması kara-
rını kasıtlı olarak uygulamaması veya geciktirerek
uygulaması hem bir görev kusuru hem de hizmet
kusuruyla iç içe geçmiş kişisel kusur olarak kabul
ediliyor ve bu durumda iki seçenek ortaya çıkıyordu:
Ya idare aleyhine idari yargıda maddi-manevi tazmi-
nat (tam yargı) davası açılıyor ve/veya kamu görevlisi
aleyhine adli yargıda tazminat davası açılıyordu.
21.2.2014 tarih ve 6526 sayılı Kanun değişik-
liği ile İYUK Md. 28/4’ün son hali aşağıdaki gibi
değiştirilmiştir:
“Mahkeme kararlarının süresi içinde kamu gö-
revlilerince yerine getirilmemesi hâlinde tazminat
davası ancak ilgili idare aleyhine açılabilir.”
68
Binaenaleyh, bu son düzenlemeyle mahkeme
kararını yerine getirmeyen kamu görevlisinin hu-
kuki/mali herhangi bir sorumluluğu ileri sürüle-
meyecektir. Sadece mahkeme kararını yerine getir-
meyen idareye karşı idari yargıda tam yargı davası
açılacaktır.
b. Cezai Sorumluluğu
2004 tarih ve 5237 sayılı yeni TCK Md. 257’de
“görevi kötüye kullanma” başlığı altında tek bir
başlık altında toplanan kamu görevlilerinin görev-
leriyle bağlantılı kişisel kusurları cezai suç kapsamı-
na alınmıştır. Dolayısıyla, iptal kararlarını kasten
yerine getirmeyen kamu görevlisi hakkında göre-
vini kötüye kullanma suçu kapsamında ceza davası
açılabilmesi mümkündür.
Tam Yargı Davası
İdari yargı düzenimizdeki ikinci dava türü tam
yargı davasıdır. Tam yargı davası, İYUK Md. 2/1-
b’de “İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hak-
ları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan”
dava olarak tanımlanmaktadır.
Eski deyimi “tam kaza” olan tam yargı davası,
adli yargıdaki edim davalarına benzer ve bu yönüy-
le iptal davası gibi yalnızca idari yargıya özgü bir
dava türü değildir. Tazminat davası olarak da nite-
lendirilebilecek tam yargı davasında, edim davala-
rına benzer biçimde ya bir hakkın yerine getirilme-
si, ya bir saldırının durdurulması, ya eski durumun
geri getirilmesi, ya haksızlığın giderilmesi ya da
uğranılan zararın giderilmesi gibi idarenin ifa, iade,
telafi ya da tazmin çerçevesinde bir şeyi yapması,
yapmaması veya vermesi istenir.
Yani, idarenin bir işlem, eylem ya da eylemsizlik
şeklindeki tutum ve davranışlarından dolayı, iptal
davasından farklı olarak yalnızca menfaati değil,
aynı zamanda subjektif kişisel bir hakkı ihlal edi-
len, maddi veya manevi zarar gören davacı, tam
yargı (tazminat) davası açmak suretiyle zararının
tazmini ve hakkının iadesi isteminde bulunur.
Gerek akademik literatürde gerekse yargı kararla-
rında üzerinde bir uzlaşma olmamakla birlikte, genel
olarak tam yargı davasının dört türü bulunmaktadır:
1. Tazminat davaları
2. İstirdat (geri alma) davaları
3. Vergi davaları
4. İdari sözleşmelerden doğan davalar
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Tam Yargı Davasının İptal Davasından Farkları

Daha somut ve kolay değerlendirebilmek için, iptal davası ile tam yargı davası arasında burada sözel
olarak sıralanan farklar, aşağıdaki Tabloda karşılaştırılmalı olarak anlatılmaktadır.

Tablo 2.1 İptal Davası ile Tam Yargı Davası Arasındaki Farklar
İptal Davası
İdari Yargıya özgü özgün bir dava türüdür
Konusu sadece idari işlemlerdir
Dava açmak için menfaat bağı yeterlidir
Hukuka aykırı işlemin iptali istenir
Objektif niteliklidir
Sonuçlarından ilgili herkes yararlanır
Yargıç yalnızca işlemi iptal eder, idareye öneride
bulunamaz
Tam Yargı Davası
Adli yargıdaki edim davalarına benzer
Konusu idari işlem, eylem ve sözleşmelerdir
Dava açmak için kişisel hak ihlali gereklidir
İhlal edildiği iddia edilen hakkın yerine getirilmesi
ve zararın tazmini istenir
Subjektif niteliklidir
Sonuçlarından yalnızca davacı yararlanır
Yargıç, idarenin neyi nasıl yapacağını söyler

Tam Yargı Davasının Konusu

Tam yargı davasının konusunu idari işlem ve eylemler oluşturur. İYUK’un 12. ve 13. Maddeleri uya-
rınca idari işlem ve idari eylemler nedeniyle açılan tam yargı davaları farklı düzenlemelere tabi tutulmuştur.

İdari İşlemler Nedeniyle Açılan Tam Yargı Davaları

İdari işlemler kişilerin menfaatlerini ihlal ettiklerinde hukuka aykırılıklarından hareketle ancak iptal
davasına konu olurlarken, kişisel bir hakkı ihlal etmeleri durumunda, bu ihlalin giderilmesi ve oluşan
maddi veya manevi zararın tazmini istemiyle tam yargı davasının konusunu oluştururlar.

dikkat
“İlgililer, haklarını ihlal eden bir idari işlem dolayısıyla Danıştay’a ve idare ve vergi mahkemelerine doğrudan
doğruya tam yargı davası veya iptal ve tam yargı davalarını birlikte açabilecekleri gibi, ilk önce iptal davası
açarak bu davanın karara bağlanması üzerine, bu husustaki kararın veya kanun yollarına başvurulması halin-
de verilecek kararın tebliği veya bir işlemin icrası sebebiyle doğan zararlardan dolayı icra tarihinden itibaren
dava süresi içinde tam yargı davası açabilirler.”

İdari işlemler nedeniyle hakları ihlal edilen ilgililerin açacakları tam yargı davaları İYUK’un 12. Mad-
desinde şöyle düzenlenmektedir:
İlgili kanuni düzenlemeden de açıkça görüleceği üzere, idari işlemlerden dolayı hakları ihlal edilen
ilgililerin açacakları tam yargı davaları dört ayrı biçimde ortaya çıkmaktadır:
a. İdari İşlemlere Karşı Doğrudan Doğruya Tam Yargı Davası Açılması
b. İptal ve Tam Yargı Davalarının Birlikte Açılması
c. İptal Davası Açıldıktan Sonra Tam Yargı Davası Açılması
d. İdari İşlemin İcrasından (Uygulanmasından) Doğan Zararların Tazmini İçin Tam Yargı Davası
Açılması

69
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
İdari Eylemler Nedeniyle Açılan Tam Yargı
Davaları
Burada tam yargı davasının konusunu, arkasın-
da (temelinde) bir idari işlem olmayan, idarenin
kamu hizmetlerinin gündelik ve rutin yürütülme-
sine ilişkin maddi âlemde etkili olan hareket veya
hareketsizlik, etkinlik, iş ve ameliyeleri gibi her
türlü tutum ve davranışlarından oluşan “salt idari
eylemleri” oluşturmaktadır. Hastanelerde sunulan
her türlü sağlık hizmeti, emniyet ve jandarma tara-
fından yürütülen idari kolluk hizmetleri, belediye-
lerce sunulan zabıta, itfaiye gibi olağan hizmetler,
yine ilgili idari kuruluşlarca sunulan karayolları,
yapım, bakım gibi rutin imara ilişkin hizmetlerin
tamamı bir idari işleme dayanmayan “salt ida-
ri eylemler”in tipik örnekleridir. Burada idarenin
yapmakla yükümlü olduğu hizmeti yerine getir-
memesi yani hareketsiz kalması da olumsuz ya da
ihmali bir eylem olarak kabul edilir. Örneğin, ka-
rayolları bakım ve onarım çalışmaları sırasında yola
gerekli uyarıların konmaması nedeniyle oluşan
kazada, idarenin olumsuz bir eyleminden doğan
zarar vardır ve buna karşı hizmetin sunulmama-
sından dolayı idareye, “kusurlu sorumluluk” ilkesi
uyarınca tam yargı davası açılır.
Bir idari işleme dayanmayan, arkasında bir ida-
ri işlem olmayan salt idari eylemlerden uğranılan
zararın giderilmesi için açılacak tam yargı davaları
İYUK Md. 13’te şöyle düzenlenmiştir:
dikkat
“İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanla-
rın idari dava açmadan önce, bu eylemleri yazılı
bildirim üzerine veya başka suretle öğrendik-
leri tarihten itibaren bir yıl ve her halde eylem
tarihinden itibaren beş yıl içinde ilgili idareye
başvurarak haklarının yerine getirilmesini is-
temeleri gereklidir. Bu isteklerin kısmen veya
tamamen reddi halinde, bu konudaki işlemin
tebliğini izleyen günden itibaren veya istek hak-
kında altmış gün içinde cevap verilmediği tak-
dirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren, dava
süresi içinde dava açılabilir.
Görevli olmayan adli yargı mercilerine açılan
tam yargı davasının görev yönünden reddi ha-
linde sonradan idari yargı mercilerine açılacak
davalarda, birinci fıkrada öngörülen idareye baş-
vurma şartı aranmaz.”
70
Görüldüğü gibi, salt idari eylemden doğan za-
rarların tazmini için açılacak tam yargı davaları
özel bir düzenlemeye tabi tutulmuştur. Buna göre,
görülen zarar, arkasında idari bir işlem olmayan,
yönetimin gündelik kamu hizmetlerini sunma
sürecindeki eylem veya davranışlarından ortaya
çıkmışsa, bu zararın giderilmesi için doğrudan
tam yargı davası açılamaz. Önce zararın ve zararın
nedeninin yazılı tebliğ veya herhangi bir biçimde
öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve her halde (en
geç) eylem tarihinden itibaren beş yıl içinde idareye
sebebiyet verdiği zararı gidermesi, ihlal ettiği hak-
kı yerine getirmesi için başvurulur. Bu tüketilmesi
mecburi idari başvurudur. Salt bir idari eyleme kar-
şı idareden “ön karar” almadan doğrudan tam yargı
davası açılması durumunda, idari yargı mercii, da-
vayı “idari mercii tecavüzü”, yani ön karar alınmak
suretiyle zorunlu idari başvuru yolu tüketilmediği
gerekçesiyle dava dilekçesini, zararı verdiği iddia
edilen ilgili idari makama tevdii eder.
İdare zararı gidermeyi kısmen veya tamamen
reddederse ya da altmış gün sessiz kalmak suretiyle
zımnen reddederse (zımni ret kararı), bunlar bir “ön
karar” olarak kabul edilir. İşte idarenin ön kararına
karşı dava açma süresi olan altmış gün içinde görevli
ve yetkili idari yargı merciine idarenin verdiği zararı
tazmin ettirmek için tam yargı davası açılır.
Salt idari eylemden kaynaklanan bir tam yargı
davasında ön kararın aranmadığı tek özel durum
şöyledir: Ön karar alınmadan yanlışlıkla adli yargı
yerine açılmış, adli yargı da görevsizlik kararı ver-
mişse, bu görevsizlik kararının kesinleşmesinden
sonra, artık idareden bir ön karar alma zorunluluğu
kalmaz. Bu durumda doğrudan süresi içinde idari
yargıya tam yargı davası açılır.
Sulh Başvurusunda Bulunma
2011 yılında kabul edilen 659 sayılı Genel Büt-
çe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli
İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine
İlişkin Kanun Hükmünde Kararname’nin 12.
Maddesi ile “sulh başvurusu” getirilmiştir.
Buna göre, idari işlemler dolayısıyla haklarının
ihlal edildiğini iddia edenler idareye başvurarak,
uğramış oldukları zararın sulh yoluyla giderilme-
sini dava açma süresi içinde isteyebilirler. İdari
eylemler nedeniyle hakları ihlal edilenlerce, idari
dava açmadan önce 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı
İYUK’un 13. maddesinin birinci fıkrası uyarınca

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
yapılan başvurular da sulh başvurusu olarak kabul
edilir ve bu maddede yer alan hükümler çerçeve-
sinde incelenir.
Sulh istemine ilişkin başvuru, işlemeye başlamış
olan dava açma süresini durdurur. Başvuru sonuç-
lanmadan dava açılamaz.
Yani, idari eylemden zarar görenlerin zararın
öğrenildiği tarihten başlayarak bir ve beş yıllık sü-
reler içinde idareye başvurarak almaları zorunlu
olan “ön karar” artık “sulh başvurusu” olarak kabul
edilecektir. Sulh başvurusunun zararın öğrenilme-
sinden itibaren bir yıl, her halükarda beş yıl içinde
yapılması şarttır. Bu sürelerin geçirilmesi başvuru
hakkının, dolayısıyla dava açma hakkının yitiril-
mesi anlamına gelecektir.
Sulh başvurularının altmış gün içinde sonuç-
landırılması zorunludur. Sulh başvurusu altmış
gün içinde sonuçlandırılmamışsa istek reddedilmiş
sayılır.
Sulh başvurusu, belli bir konuyu ve somut bir ta-
lebi içermiyorsa, idari makam tarafından reddedilir.
Bu Kanun Hükmünde Kararnameye uygun olarak
yapılan ve idare tarafından reddedilmeyen başvuru-
lar, hukuki uyuşmazlık değerlendirme komisyonu-
na gönderilir. Hak ihlaline neden olan birden fazla
idarenin varlığı halinde, ortak hukuki uyuşmazlık
değerlendirme komisyonu oluşturulabilir.
Sulh başvurularının incelenmesinde, başvuru-
nun konusu, zarara yol açan olay ve nedenleri, za-
rarın idari eylem veya işlemden doğup doğmadığı
ve meydana geliş şekli, idarenin tazmin sorumlulu-
ğunun olup olmadığı, zararın miktarı ve ödenecek
tazminat tutarı tespit edilir. Hukuki uyuşmazlık
değerlendirme komisyonu tarafından, bilirkişi in-
celemesi dâhil olmak üzere gerekli her türlü araştır-
ma ve inceleme yapılır, olayla ilgili bilgisi bulunan
kişiler dinlenebilir.
Resim 2.3 Zarar görenlerin almaları gerekli olan ‘ön
karar’ sulh başvurusu olarak kabul edilecektir.
2
Hukuki uyuşmazlık değerlendirme komisyonu-
nun inceleme sonunda hazırlayacağı rapor 11 inci
madde uyarınca karar vermeye yetkili mercilere su-
nulur. Bu mercilerin sulh başvurusunu kabul etme-
si halinde başvuru sahibine, hazırlanan sulh tuta-
nağının imzalanması için en az onbeş günlük süre
verilir. Davet yazısında, belirtilen tarihte gelmesi
veya yetkili temsilcisini göndermesi gerektiği, aksi
takdirde sulh tutanağını kabul etmemiş sayılacağı
ve yargı yoluna başvurarak zararının tazmin edil-
mesini talep etme hakkının bulunduğu belirtilir.
Tazminat miktarı ve ödeme şekli üzerinde idare
ve istemde bulunanın sulh olmaları halinde buna
ilişkin bir tutanak düzenlenir ve taraflarca imzala-
nır. Bu tutanak ilam hükmündedir. Sulh olunan
miktar idare bütçesinden ödenir. Vadeye bağlan-
mamış alacaklarda tutanağın imzalandığı tarihten
itibaren iki aylık sürenin dolmasından, vadeye bağ-
lanmış alacaklarda ise vadenin dolmasından önce
tutanak icraya konulamaz.
Sulh tutanağının kabul edilmemesi veya kabul
edilmemiş sayılması hallerinde bir uyuşmazlık tu-
tanağı düzenlenerek bir örneği ilgiliye verilir.
Sulh olunan konu ya da miktara ilişkin olarak
dava yoluna başvurulamaz.
Bu madde kapsamındaki idari uyuşmazlıkların
sulhen halli ile idari davaların açılmasından, taki-
binden, davayı kabul ve feragatten, kanun yollarına
başvurulmasından vazgeçilmesi, 11 inci maddede
belirtilen esaslara ve tutarlara göre belirlenir.
Tam Yargı Davasının Sonuçları
Tam yargı davalarının sonuçları aşağıda farklı
başlıklar altında açıklanmıştır.
Tam Yargı Davasında Yargıcın Yetkisi
İptal davalarında yargıç iptal isteminde bulu-
nulan idari işlemin hukuka uygun olup olmadığını
araştırır, hukuka aykırı kararları iptal eder. İptal et-
tiği kararın yerine hukuka uygun olan kararı öne-
remez, belli edemez ya da emredemez, idari işlem
niteliğinde karar alamaz. Yani iptal davasında yar-
gıcın yetkisi, işlemin hukuka aykırılığını tespit et-
mekten ibarettir.
Oysa tam yargı davasında hâkim, idarenin ku-
surlu veya kusursuz olarak neden olduğu zararı
tespit eder. Ancak iptal davasından farklı olarak
zararın veya ihlal edilen hakkın ne olduğunu tespit
71
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
etmekten öteye geçerek idarenin mali sorumlulu-
ğu çerçevesinde ne yapması gerektiğine, uğranılan
zarar ya da haksızlığın nasıl giderileceğine, öden-
mesi gereken tazminat tutarına da hükmeder. Do-
layısıyla tam yargı davalarının sonucunda yargıcın
kararları buyruk niteliğinde olup idarenin bir şeyi
yapması, yapmaması, geri vermesi, gidermesi ya da
ödemesi biçiminde yükümlülüğünü içerir.
Davanın Reddinin Sonuçları
1. Ön Koşullar Nedeniyle Reddedilmesi
Tam yargı davası, davanın kabul edilebilirli-
ğini içeren İYUK Md. 14’teki ilk incelemede ön
koşullarındaki bir eksiklik nedeniyle reddedilebilir.
Davanın ön koşullardan biri olan süre yönünden
reddedilmesi dışında eksiklik tamamlanabiliyor ve
giderilebiliyorsa dava tekrar açılabilir.
2. Esastan Reddedilmesi
Davanın esastan reddedilmesi, idarenin mali so-
rumluluğunu doğuracak bir zararın ortaya çıkmadı-
ğı, dolayısıyla kişisel bir hakkın ihlalinin söz konusu
olmadığının yargı mercii tarafından belirlenmesi
anlamına gelir. Mahkemenin esastan ret kararı kesin
hüküm ifade ettiğinden dolayı, davacının aynı ne-
denle yeni bir dava açması imkânı yoktur.
Davanın Kabulünün Sonuçları
Tam yargı davasının kabulü, idarenin kusurlu
veya kusursuz sorumluluk ilkesi çerçevesinde bir
hakkı ihlal ettiği ve maddi veya manevi bir zara-
ra neden olduğunun kabulü anlamına geldiği için,
idari yargı mercii kararında haksızlığın giderme bi-
çimine, geri verilmesi gereken veya zararın telafisi
çerçevesinde ödenmesi gereken miktara hükmeder.
Tam yargı davası iptal davası gibi genel etkili olma-
dığı için yalnızca davanın tarafları için kesin hü-
küm ifade eder, üçüncü kişileri bağlamaz.
Tam Yargı Davasının Sonuçları
Yukarıda İYUK Md. 28/1’de ifade edilen ida-
renin iptal davasının kararlarının uygulanma yü-
kümlülüğü zorunluluğu ve sorumluluğu için ge-
çerli olan hükümler tam yargı davası kararları için
de aynen geçerlidir:
“Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve
vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin durdu-
rulmasına ilişkin kararlarının icaplarına göre idare,
72
gecikmeksizin işlem tesis etmeye veya eylemde bu-
lunmaya mecburdur. Bu süre hiçbir şekilde kararın
idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez.”
Bu hükmün yanı sıra İYUK’un idari yargı ka-
rarlarının sonuçlarına ilişkin hükümlere ilişkin 28.
Maddesine göre:
dikkat
“Konusu belli bir miktar paranın ödenmesini
gerektiren davalarda hükmedilen miktar ile her
türlü davalarda hükmedilen vekâlet ücreti ve
yargılama giderleri, davacının veya vekilinin da-
valı idareye yazılı şekilde bildireceği banka hesap
numarasına, bu bildirim tarihinden itibaren, bi-
rinci fıkrada belirtilen usul ve esaslar çerçevesin-
de yatırılır. Birinci fıkrada belirtilen süreler için-
de ödeme yapılmaması halinde, genel hükümler
dairesinde infaz ve icra olunur.” (28/3)
“Tazminat ve vergi davalarında idarece, mahke-
me kararının tebliğ tarihi ile ödeme tarihi ara-
sındaki süreye 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun 48 inci maddesine göre belirlenen te-
cil faizi oranında hesaplanacak faiz ödenir. An-
cak mahkeme kararının davacıya tebliği ile ban-
ka hesap numarasının idareye bildirildiği tarih
arasında geçecek süre için faiz işlemez.” (28/6)
İYUK’un yukarıda anılan 28/2. Maddesinde
“belli bir miktar paranın ödenmesini gerektiren”
davalar ifadesinden hareketle, tam yargı davasının
en yaygın türü olan ve konusu bir miktar para olan
tazminat davaları sonucu hükmedilen ve idarenin
borcu niteliğinde olan tutarın ödenmesine ilişkin
kolaylaştırıcı düzenlemeler anlaşılmaktadır. Söz
konusu düzenlemeler daha önce 1050 sayılı Mu-
hasebeyi Umumiye Kanununda yer almaktaydı.
2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu 1050 sayılı Kanun’u kaldırmış,
idarenin mahkeme ilamına bağlı borçlarının öden-
mesine öncelik verilmesini öngörmüştür.
Daha önce ilamlı icra takibinden dolayı hem
icra dairelerinin iş yükü artmakta, hem de idare
icra giderlerine katlanmak zorunda kalmaktaydı.
Yeni düzenlemeyle tazminat miktarı ile diğer her
türlü yargısal ücret ve giderin banka hesap numa-
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

rasına yatırılmasıyla, bir taraftan idare icra gideri
ödeme külfetinden kurtarılmış, diğer taraftan icra
dairelerinin iş yükü azaltılmış olacaktır.
Mamafih, zararın telafisi doğrultusunda dava
sonucu mahkemece hükmedilen tazminat mikta-
rının sorumlu idare tarafından ödenmemesi du-
rumunda, davalı, İcra ve İflas Kanunu hükümleri
çerçevesinde, tıpkı adliye mahkemesinden alınan
ilamın yerine getirilmemesi veya eksik yerine ge-
tirilmesi durumunda olduğu üzere görevli icra da-
iresine başvurur. İcra dairesi de, devlet mallarının
hukuken haczedilebilmesine imkan olmadığı için,
haciz dışında diğer zorla infaz yollarını kullanmak
suretiyle alacağı tahsil eder.
Ayrıca, yargı kararının ilgili idare tarafından
gecikmeksizin (azami otuz gün içinde) ve gereğine
(icabına) uygun biçimde yerine getirmesi zorunlu-
dur. İdarenin tazminat ve vergi davalarında kararın
idareye tebliğinden itibaren infazın gecikmesi sebe-
biyle idarece kanuni gecikme faizi ödenir.

Yaşamla İlişkilendir

Emsal 1 kilometrelik ‘hız aşımı’ kararı

70 km hız sınırı bulunan yolda 78 km hızla seyrettiği gerekçesiyle 235 TL ceza kesilen vatan-
daş, avukatı aracılığıyla cezaya itiraz etti. İtiraz sonucunda para cezasının iptalini karar verildi.
Görevli idare tarafından hakkında, 70 km hız sınırı bulunan “1934 metrelik Hız Koridor Radar
Sistemi” içerisinde, “78 km hızla seyrettiği” gerekçesiyle, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 51.
maddesinin 2. fıkrasının A bendinde bulunan yükümlülüğün ihlal edildiğinden bahisle 235 TL bedelli
“Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanağı” tanzim edilen vatandaş avukatı aracılığıyla cezaya itiraz etti.
İstanbul Barosu’na bağlı Avukat Banu Göncü Çelikten, “Hız koridoru radar sistemi içerisinde hız
sınırı limitinin %10 tolerans sınırı ile birlikte 77 km olduğu, 1934 metrelik hız koridor sisteminin sınır-
ları içerisinde seyreden bir otomobilin tolerans sınırını 1 (bir) birim ile aşmasının hakkaniyet gereğince
makul sayılması gerektiği ve de EDS cihazının sağlıklı bir ölçüm yapmamış olma ihtimalinin de göz
önünde bulundurulması gerekliliği” gerekçesiyle idari para cezasına itiraz etti.
İPTAL KARARI
Bakırköy 4. Sulh Ceza Hakimliği “78 km hızla radara düşmenin hakkaniyet gereğince makul sa-
yılması gerektiğini ve EDS cihazının sağlıklı bir ölçüm yapmamış olma ihtimalinin de olabileceğini
belirterek ilgili idari para cezasının iptalini karar verdi.
‘EMSAL KARAR’
hukukihaber.net’e konuşan Avukat Banu Göncü Çelikten “Bir hukukçu olarak, Söz konusu kararın
emsal karar teşkil ederek, vatandaşlarımıza trafik cezalarına itiraz edebilme haklarının olduğunu bildir-
mede önemli bir yere sahip olacağını düşünmekteyim.” dedi.
KARAR
Kararda “Muterizin 1 birimle hız limitini aştığı, uyulması gereken hız sınırı ile aşılmış olan hız
arasında 1 (bir) birim aşılmasının, EDS cihazının ölçümde sağlıklı bir ölçüm yapmamış olma ihtimali
ve hakkaniyet hususu birlikte değerlendirildiğinde idari para cezasına yapılan itirazın kabulüne karar
verilerek idari para cezasının İPTALİNE karar verildi.” ifadeleri kullanıldı. 

Kaynak: https://www.hukukihaber.net/gundem/emsal-1-kilometrelik-hiz-asimi-karari-h433882.html

73
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler

Öğrenme Çıktısı

3 İptal davasının biçimsel koşullarını, özelliklerini ve sonuçlarını ve tam yargı davasının

biçimsel koşullarını, özelliklerini ve sonuçlarını açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İdari yargıda sübjektif

dava açabilme ehliyeti olan
“Menfaat İhlali” kavramını
araştırınız.
İptal kararlarının idare tara-
İptal davası ile tam yargı da-
fından yerine getirilme yü-
vasını ilişkilendiriniz.
kümlülüğünü anlatınız.

İDARİ YARGIDA SÜRELER

İdari davaların açılması ve dinlenebilmesi kanunda öngörülen süreler içinde olmalıdır.
Bu çerçevede, idari yargıda dava açma süresi kamu düzeninden olup “hak düşürücü süre” olarak kabul
edilmiştir. Maddi hukukla değil, usul hukuku ile ilgili olan “dava açma süresi”, idari yargı yeri tarafından
işin esasına girmeden, ön koşullar bakımından yapılan ilk inceleme aşamasında değerlendirilir. Ancak,
dava süresinin kamu düzenini ilgilendirmesi hasebiyle, yargılamanın her aşamasında yargı yeri tarafından
re’sen incelenir. Yargılama sürecinde mahkeme, re’sen veya itiraz üzerine dava süresinin geçirildiğinin far-
kına vardığı anda davayı süre yönünden reddeder.
Süresi içinde kullanılmayan dava hakkı düşer ve yargı yolu kapanır.
Hastalık, rapor, doğal afetler gibi mücbir (zorlayıcı) sebeplerle dava açma süresi durmaz ya da kesilmez.
Temel hak ve özgürlükler Anayasanın 13. Maddesinde belirtilen koşullarda ve kanunla sınırlanabile-
ceğine göre, bunlardan biri olan hak arama özgürlüğünün süre ile sınırlanması ancak kanunla olur. Yine
kamu düzeninden olan ve hak düşürücü nitelikte olan dava açma süresinin durması, kesilmesi ve uzaması
da ancak kanunla gösterilen hallerde ortaya çıkar.

Dava Açma Süreleri

İdari yargıda dava açma süreleri kural olarak genel dava açma sürelerine tabidir. Ancak özel kanunlarda
ayrı süre gösterilen durumlarda ise özel dava açma sürelerinden bahsedilecektir.

Genel Dava Açma Süresi

Bu süreler;
a. İdari uyuşmazlıklarda; yazılı bildirimin yapıldığı,
b. Vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarından doğan uyuşmaz-
lıklarda: Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde tahsilatın; tebliğ yapılan hallerde veya tebliğ yerine
geçen işlemlerde tebliğin; tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin; tescile
bağlı vergilerde tescilin yapıldığı ve idarenin dava açması gereken konularda ise ilgili merci veya
komisyon kararının idareye geldiği
tarihi izleyen günden başlar.
Adresleri belli olmayanlara özel kanunlarındaki hükümlere göre ilan yoluyla bildirim yapılan hâllerde,
özel kanununda aksine bir hüküm bulunmadıkça süre, son ilan tarihini izleyen günden itibaren on beş
gün sonra işlemeye başlar.

74

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi,
ilan tarihini izleyen günden itibaren başlar. Ancak
bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililer, düzen-
leyici işlem veya uygulanan işlem yahut her ikisi
aleyhine birden dava açabilirler. Düzenleyici işle-
min iptal edilmemiş olması bu düzenlemeye dayalı
işlemin iptaline engel olmaz.
dikkat
Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre
gösterilmeyen hâllerde Danıştay’da ve idare
mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerin-
de otuz gündür.
Özel Dava Açma Süresi
Özel kanunlarda ayrı süre gösterilen durum-
larda yukarıda belirtilen genel dava açma süreleri
yerine, söz konusu kanunlarda öngörülen süreler
uygulanır.
Özel dava süresi uygulanması öngörülen ka-
nunlardan bazıları şunlardır:
1. 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Ka-
nunu: 10 gün (27/6)
2. 2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu:
10 gün (Md. 23)
3. 2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Bele-
diye Kanunu: 10 gün (Md. 25)
4. 1983 tarih ve 2942 sayılı Kamulaştırma Ka-
nunu: 30 gün (Md. 14)
5. 1982 tarih ve 2575 sayılı Danıştay Kanunu:
15 gün (Md. 75)
6. 1953 tarih ve 6183 sayılı Amme Alacakları-
nın Tahsili Usulü Hakkında Kanun: 15 gün
(Md. 58)
7. 1985 tarih ve 3194 sayılı İmar Kanunu: 5
yıl (Md. 8)
8. 2005 tarih ve 5355 sayılı Mahalli İdare Bir-
likleri Kanunu: 10 gün (Md. 23)
9. 2013 tarih ve 6502 sayılı Tüketicinin Ko-
runması Hakkında Kanun: 30 gün (Md.
78/2)
10. 2002 tarih ve 4733 sayılı Tütün ve Alkol Pi-
yasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Gö-
revleri Hakkında Kanun: 15 gün (Md. 8)
2
11. 2004 tarih ve 5174 sayılı Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği Odalar ve Borsalar Kanunu:
30 gün (Md. 93)
12. 1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu: 30
gün (Md. 25)
13. 1961 tarih ve 213 sayılı Vergi Usul Kanu-
nu: 15 gün (Md. 49/a ve b)
14. 1934 tarih ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Sa-
lahiyet Kanunu: 7 gün (Md. 6)
15. 1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama
Usulü Kanunu: 30 gün (İvedi Yargılama
Usulü) (Md. 20/A)
16. 1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama
Usulü Kanunu: 10 gün (Merkezî ve Ortak
Sınavlara İlişkin Yargılama Usulü) (Md.
20/B)
Sürelerle İlgili Genel Esaslar
Süreler, tebliğ, yayın veya ilan tarihini izleyen
günden itibaren işlemeye başlar.
Tatil günleri sürelere dâhildir. Şu kadarki, süre-
nin son günü tatil gününe (cumartesi, Pazar, dini ve
milli bayram günlerine) rastlarsa, süre tatil gününü
izleyen çalışma gününün bitimine kadar uzar.
2575 sayılı İYUK’ta yazılı sürelerin bitmesi ça-
lışmaya ara verme zamanına rastlarsa bu süreler, ara
vermenin sona erdiği günü izleyen tarihten itibaren
yedi gün uzamış sayılır.
2575 sayılı Danıştay Kanununun 86. ve 2577
sayılı İYUK 61. Maddeleri uyarınca Danıştay da-
ireleri ile bölge idare, idare ve vergi mahkemeleri
her yıl bir eylülde başlamak üzere, 20 temmuzdan
31 ağustosa kadar çalışmaya ara verirler. İşte dava
açma süresinin 20 Temmuz ile 31 Ağustos arasında
sona ermesi hâlinde, 31 Ağustos’u izleyen günden
itibaren yedi gün süreyle (7 Eylül mesai bitimine
kadar) uzamış sayılır.
İYUK’un benimsemiş olduğu üzere sürenin
gün cinsinden belirtilmesi durumunda, dava açma
süresi hesaplanırken yazılı bildirimin, ilanın ya da
yayının yapıldığı gün dikkate alınmadan bu günü
izleyen gün birinci gün olarak sayılmaya başlanır.
Buna göre genel dava açma süreleri olan otuz veya
altmış günlük sürelerin kolay hesaplanması yolu,
duruma göre sonraki veya bir sonraki ayın aynı gü-
nüne gidilmesi, geçilen ayda 31 olması durumunda
varılan tarihten bir gün geri gelinmesidir.
75
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
dikkat
Otuz günlük dava açma süresi 15 Mart’ta baş-
lıyorsa 14 Nisan’da; 14 Nisan’da başlıyorsa 14
Mayıs’ta sona erer. Altmış günlük dava açma
süresi 16 Aralık’ta başlıyorsa 14 Şubat’ta; 5
Mayıs’ta başlıyorsa 4 Temmuz günü çalışma sa-
ati sonunda biter.
İdari Makamların Sükûtu: Zımni Ret
Kararlarına Karşı Açılacak Davalarda
Süre
İlgililerin haklarında idari davaya konu olabi-
lecek bir işlemin veya eylemin yapılması için idari
makamlara başvurması, idarenin bu başvuruya
yanıt vermeyerek, suskun ya da hareketsiz kalarak
üstü kapalı biçimde (zımnen) başvuruyu reddet-
mesi ya da kesin olmayan bir cevap vermesi, İYUK
Md. 10’da “idari makamların sükûtu” başlığıyla
düzenlenmiştir.
Bu madde kapsamında idarenin maddi veya hu-
kuki bir işlem ya da eylemi ortada bulunmamakta,
idarenin sessiz ya da hareketsiz kalmasından dolayı
hak ya da menfaati ihlal edilen ilgili, idarenin ilk
olarak bir işlem ya da eylemde bulunup harekete
geçerek bu durumu gidermesi için başvuruda bu-
lunmaktadır. İdare böyle bir başvuruya olumlu ya
da olumsuz biçimde yanıt verme yükümlülüğüne
rağmen suskun ya da hareketsiz kalarak (üstü ka-
palı biçimde reddederek) veya kesin olmayan bir
yanıt vererek hak veya menfaat ihlalinin devamına
yol açmakta, bu durumda ise ilgili idarenin zımni
reddinin iptal edilerek başvuru amacının yerine ge-
tirilmesi için dava açmaktadır. Bu kapsamda açılan
davalar iptal davası olabileceği gibi tam yargı davası
da olabilir ve hem idare hem de vergi mahkemesine
açılabilir.
İşte, İYUK Md. 10, bu tür davalarda sürelere
ilişkin düzenlemeler getirmektedir:
76
dikkat
“İlgililer, haklarında idari davaya konu olabile-
cek bir işlem veya eylemin yapılması için idari
makamlara başvurabilirler.
Altmış gün içinde bir cevap verilmezse istek
redde-dilmiş sayılır. İlgililer altmış günün bittiği
tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konu-
suna göre Danıştay’a, idare ve vergi mahkeme-
lerine dava açabilirler. Altmış günlük süre için-
de idarece verilen cevap kesin değilse ilgili bu
cevabı, isteminin reddi sayarak dava açabileceği
gibi, kesin cevabı da bekleyebilir. Bu takdirde
dava açma süresi işlemez. Ancak, bekleme süre-
si başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemez.
Dava açılmaması veya davanın süreden reddi
hallerinde, altmış günlük sürenin bitmesinden
sonra yetkili idari makamlarca cevap verilirse,
cevabın tebliğinden itibaren altmış gün içinde
dava açabilirler.”
Bu koşullar çerçevesinde idareye yapılan baş-
vuruda İYUK Md. 10, ortaya çıkabilecek 3 farklı
durumu düzenlemektedir:
İdarenin Suskun veya Hareketsiz
Kalması
İdarenin geleceğe yönelik hukuksal sonuçlar do-
ğurmak üzere ilk kez icrai bir işlem ya da eylemde
bulunması için kendisine yapılan başvuruya sessiz
kalarak cevap vermemesi durumunda, talebi üstü
kapalı olarak reddettiği varsayılır ki buna “zımni ret”
denir. Zımni reddin bitiminden itibaren ilgili, ida-
re mahkemelerine altmış gün, vergi mahkemelerine
otuz gün içinde idari dava açma hakkına sahip olur.
Burada ilk zikredilen altmış günlük sürenin “zımni
reddin” ortaya çıkma süresi olup idareye tanınmış
cevap süresi olduğuna ve dava açma süresi olmadı-
ğına, dolayısıyla bu sürenin bitiminin yukarıda be-
lirtilen adli tatile rastlaması durumunda bile uzama
durumunun olmadığına dikkat etmek gerekir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İdarenin Kararsız Kalarak Kesin
Olmayan Bir Cevap Vermesi
İdare kendisine yapılan başvuru üzerine altmış
günlük cevap verme süresi içinde “konunun ince-
lenmekte olduğu”, “üst makama intikal ettirildiği”
ya da “konunun incelenebilmesi için ek bilgilere
ihtiyaç olduğu” gibi kesin olmayan bir yanıt verir-
se, ilgili için iki seçenek ortaya çıkar:
1. İlgili, idarenin kesin olmayan cevabını istemi-
nin reddi sayarak, cevabın kendisine tebliğini
izleyen günden itibaren dava açma süresi için-
de dava açabilir.
2. İlgili idarenin kesin olmayan cevabı üzerine
dava açmayarak kesin cevabın verilmesini bek-
ler ve kesin cevabın kendisine tebliğinden sonra
süresi içinde dava açar. Ancak, idarenin kesin
cevap verme süresinin gereğinden fazla uzaya-
rak belirsizliğe yol açmamak için Kanun bu
bekleme süresini altı ayla sınırlandırmıştır. An-
cak bu altı aylık bekleme süresi, kesin olmayan
cevabın bildirilmesiyle değil, idareye başvuru
tarihinden itibaren işlemeye başlar. Altı aylık
bekleme süresinin bitiminde hala kesin cevap
gelmemişse, ilgili bu sürenin bitimini izleyen
günden itibaren süresi içinde davasını açabilir.
Bu dava açma süresi geçtikten sonra idareden
gelecek kesin cevap yeniden dava açma süresi
başlatmaz. Ayrıca altı aylık bekleme süresi için-
de idarenin kesin cevabı ne zaman gelirse, o
tarihten itibaren dava açma süresi başlar.
İdarenin Dava Açma Süresi Geçtikten
Sonra Cevap Vermesi
İdare, kendisine yeni bir işlemde bulunması
için yapılan başvuruyu altmış gün suskun kalmak
suretiyle zımnen reddedip, sonra yeniden açıkça
reddettiğini bildirmesi durumunda üç seçenek or-
taya çıkabilir:
1. İdare altmış günlük zımni retten sonra başla-
yan dava açma süresi içinde açık ret cevabını
bildirirse, bu cevabın tebliğini izleyen gün-
den itibaren dava açma süresi yeniden başlar.
2. İdare zımni ret ve dava açma süresi geçtikten
sonra açık ret cevabını bildirmiş, dava açma
süresi içinde de ilgili dava açmamışsa, idare-
nin bu cevabın tebliğini izleyen günden iti-
baren dava açma süresi yeniden başlar.
3. İlgili idarenin zımni reddinden sonra dava
açma süresi içinde davasını açmamış, bu süre
geçtikten sonra davasını açmış ve dava doğal
2
olarak süre aşımından reddedilmiş olabilir.
İdarenin açık ret cevabı, yargı yerinin davayı
süre yönünden reddinden sonra gelmişse, bu
cevabın tebliğini izleyen günden itibaren altmış
günlük dava açma süresi tekrar işlemeye başlar.
Üst Makamlara Başvurma: Dava
Açma Süresinin Durması
İdari yargıda dava açma süresini durduran du-
rum olan idari işlemi yapan makamın üst makamı-
na başvurma İYUK Md. 11’de düzenlenmiştir. Ön-
celikle İYUK Md. 10 ile 11 arasındaki farka dikkat
etmek gerekmektedir:
dikkat
İYUK Md. 10 → İdarenin ortada herhangi bir
işlemi veya hareketi olmayan durumlarda, il-
gilinin idareyi ilk kez harekete geçirip geleceğe
yönelik hukuksal sonuçları olan etkili bir işlem
tesis etmesi veya harekette bulunması için baş-
vuruda bulunduğu durumlardaki sürelere ilişkin
düzenlemelerde bulunur.
İYUK Md. 11 → İdarenin ortada tesis edilmiş,
açıkça mevcut ve ilgilisine usulüne uygun biçimde
bildirilmiş bir işleminin olduğu durumlarda, ilgili-
nin bu işlemin kaldırılması, geri alınması, değişti-
rilmesi veya yeni bir işlem yapılması için başvuru
sürelerine ilişkin düzenlemelerde bulunur.
İYUK Md. 10, hem idari işlem hem de idari
eylemlere ilişkin durumları kapsarken, Md. 11
yalnız idari işlemler için yapılacak başvuruları
düzenler.
Bu kapsamda İYUK Md. 11’e göre:
“İlgililer tarafından idari dava açılmadan önce,
idari işlemin kaldırılması, geri alınması değiştiril-
mesi veya yeni bir işlem yapılması üst makamdan,
üst makam yoksa işlemi yapmış olan makamdan,
idari dava açma süresi içinde istenebilir. Bu başvur-
ma, işlemeye başlamış olan idari dava açma süresini
durdurur.
Altmış gün içinde bir cevap verilmezse istek
reddedilmiş sayılır.
İsteğin reddedilmesi veya reddedilmiş sayılması
halinde dava açma süresi yeniden işlemeye başlar ve
başvurma tarihine kadar geçmiş süre de hesaba katılır.”
77
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
İYUK 11. Madde uyarınca idareye yapılacak
başvurularda, idarenin işlemi hukukilik ve yerin-
delik açısından yeniden inceleyip değerlendirmesi,
hukuki veya isabetliliğinde sorun olması halinde,
duruma göre gerekli düzeltici işlemi yaparak uzun
olan yargı yolunun devreye sokulmaması ve yargı-
nın yoğunluğunun bir nebze de olsa hafifletilmesi
amaçlanır.
İYUK Md. 11’de düzenlenen idareye başvuru
yolunun ihtiyari (isteğe bağlı) bir yol olduğuna
dikkat etmek gerekir. Bu kapsamdaki başvuruyu,
idari işlemin kesinleşmesi için kanunen emredilen
zorunlu başvuru yollarından ayırmak gerekir. Zo-
runlu idari başvuru yolunun öngörüldüğü durum-
larda, işlemin ilgilinin işleme itiraz etmesi, idarenin
de itirazı reddetmesi ile kesinleşir ve dava açma sü-
resi de idarenin işlemi kesinleştiren bu ret cevabı-
nın ilgiliye tebliğiyle başlar.
İYUK Md. 11 çerçevesinde ise ilgili, idari dava
konusu olabilecek bir idari işlemin kendisine usu-
lüne uygun olarak tebliğ edilmesinden sonra iki
şeyi yapabilir:
1. İşlemin tebliğini izleyen günden itibaren
süresi içinde dava açar.
2. İşlemi tesis eden idari makamın üstüne,
üstünün olmaması durumunda kendisine
başvurarak işlemin kaldırılması, geri alın-
ması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem ya-
pılması için başvuruda bulunur. Bu başvu-
ruyla birlikte, işlemin tebliğinden itibaren
işlemeye başlamış dava açma süresini dur-
durmuş olur.
Dava Açma Süresinin Durmasının
Koşulları
İYUK’un 11. Maddesine göre, ilgilisine usulü-
ne göre tebliğ edilen bir idari işleme ilişkin dava
açma süresinin durması şu koşulların gerçekleşme-
siyle ortaya çıkar:
1. İdareye başvuru dava açma süresi içinde ya-
pılmalıdır.
2. Başvuru kanunda belirtilen dört istemden bi-
rinin tesisi yapılmalıdır.
78
dikkat
İdareye yapılan başvuru idari işleme ilişkin ola-
rak şu dört amaçtan birinin gerçekleşmesi için
yapılmalıdır:
a. Kaldırılması
b. Geri alınması
c. Değiştirilmesi
d. Yeni bir işlem yapılması
Bu dört istem dışında idari işlemin gerekçesinin
bildirimine ilişkin, idareye şikâyet ve dilekler içeren
başvurular dava açma süresini durdurmaz.
3. Başvuru, İşlemi Tesis Eden İdari Makamın
Hiyerarşik Üst Makamına, Üst Makamın
Bulunmaması Durumunda İşlemi Tesis Eden
Makama Yapılmalıdır.
Başvuru işlemi yapan idari makamın hiyerar-
şik üst makamına yapılmalıdır. Hiyerarşik makam
varken işlemi yapan makama yapılan başvuru dava
açma süresini durdurmaz.
Hiyerarşik üst dışında vesayet makamı, dilekçe
hakkının kullanılması çerçevesinde TBMM, Cum-
hurbaşkanlığı, başbakanlık, bir diğer bakanlık di-
ğer idari makamlara yapılan başvurular dava açma
süresini durdurmaz.
Üst hiyerarşik makamın olmaması durumunda
(bakanlık, rektörlük, YÖK, Üniversitelerarası Ku-
rul, belediye başkanlığı, kamu tüzelkişiliğinin yö-
netim kurulu veya genel müdürlüğü gibi), başvuru
işlemi yapan makamın kendisine yapılır.
4. Aleyhine başvurulacak işlemin idari anlamda
kesin bir işlem olmaması gerekir.
Hakkında kanunda öngörülen amaçlarla idareye
başvurulacak işlemin kesin bir işlem olmaması gere-
kir. Buradaki kesinlik yargısal değil, idari anlamda
kesinliktir. Kanunda idari anlamda kesin olduğu
belirtilen, aleyhlerinde idari mercilere başvuru yolu
kapatılan işlemlere karşı yapılacak başvurular dava
açma süresini durdurmaz. Çünkü bu tür işlemlerin
bir kere tesis edildikten sonra, ne tesis eden idari ma-
kam ne de üst hiyerarşik makam tarafından kaldırı-
lamaz, değiştirilemez ve geri alınamaz.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
5. İdareye ancak bir kez başvurulabilir.
Yukarıda belirtilen amaçlarla idareye ancak bir
kez başvurulabilir. Birinci başvurudan sonraki di-
ğer başvurular dava açma süresini durdurmaz.
Duran Dava Açma Süresinin Yeniden
İşlemeye Başlaması
İdareye yukarıdaki koşullara ve usulüne uygun
olarak yapılan başvuru sonucunda dava açma süre-
si durur. Bu şekilde kendisine itirazda bulunulan
idare:
1. Altmış gün içinde cevap vermeyerek zımnen
reddetmesi durumunda, altmış günlük süre-
nin son gününü izleyen günden itibaren,
2. Cevap verme süresi içinde açıkça isteği red-
detmişse bu ret cevabının tebliğini izleyen
günden itibaren
dava açma süresi kaldığı yerden yeniden işlemeye
başlar.
Yani idareye başvurma tarihine kadar geçmiş
dava açma süresi, idarenin açık ya da zımni ret ka-
rarını izleyen günden itibaren kaldığı yerden itiba-
ren yeniden işlemeye başlar.
İdarenin ilgilinin yaptığı başvuruyu cevap ver-
meyerek zımnen reddetmesi, dava açma süresi
içinde sonradan açık ret cevabını bildirmesi duru-
munda dava açma hakkı yeniden doğmaz. İYUK
Md. 10 uyarınca gerçekleşen zımni rette dava açma
süresi geçtikten sonra idarenin verdiği cevap yeni-
den dava açma hakkı doğururken, İYUK Md. 11
kapsamındaki zımni rette dava açma süresi geçtik-
ten sonra verdiği cevap dava açma hakkını yeniden
doğurmadığına dikkat edilmelidir.
Dava Açma Sürelerinin Kesilmesi: Ek
Süreler
İYUK’ta açıkça dava açma süresinin kesilmesin-
den söz edilmemekle birlikte, bazı maddelerde (9,
15/1-d ve 12) ilgililere ek yeni dava açma süresinin
verilmesi esasının benimsendiği görülmektedir.
Sürelerin durması ile kesilmesi farklı sonuçlar
ifade etmektedir:
İYUK Md. 11’de düzenlenen sürelerin durma-
sında, süreler üst makamlara başvurulması duru-
munda durmakta, idarenin açık veya zımni red-
dinden sonra yeni baştan işlemeye başlamamakta,
kaldığı yerden işlemeye devam etmektedir.
2
Oysa sürelerin kesilmesi durumlarında, süreler
kesildikten sonra, baştan itibaren yeniden işlemeye
başlamaktadır.
dikkat
İYUK’ta sürelerin kesilip baştan itibaren yeni-
den işlemeye başladığı üç durum şunlardır:
1. Görevli olmayan yargı yerlerine başvuru üze-
rine sürenin kesilmesi
2. Dava dilekçelerinin reddini gerektiren eksik-
liklerin giderilmesi için ek süre
3. Konusu idari işlem olan tam yargı davala-
rında önce iptal davası açılması durumunda
sürenin kesilmesi.
Görevli Olmayan Yargı Yerlerine
Başvuru Üzerine Sürenin Kesilmesi
Tazminat davaları gibi konu bakımından farklı
yargı kollarının görev alanlarının kesişme noktala-
rında bulunan uyuşmazlıklarda, doğru yargı yeri
her zaman isabetli olarak saptanamamakta, görev-
siz yargı koluna dava açılabilmektedir. Yargı yerleri
bile görev hususunda bazen kendilerine açılan da-
valarda tereddüt etmekte ya da yanlış kararlar vere-
bilmektedirler.
İşte, normalde idari yargı yerinin görev alanına
girmekle birlikte yanlışlıkla farklı bir yargı kolu-
na açılmış bir davada, süre aşımı yönünden dava
hakkının kaybolmaması için ek dava açma süresi
tanınmıştır. Bu kapsamda getirilen ek dava açma
süresi İYUK Md. 9’da şöyle düzenlenmiştir:
“Çözümlenmesi Danıştay’ın, idare ve vergi
mahkemelerinin görevlerine girdiği halde, adli
yargı yerlerine açılmış bulunan davaların görev
noktasından reddi halinde, bu husustaki kararların
kesinleşmesini izleyen günden itibaren otuz gün
içinde görevli mahkemede dava açılabilir. Görevsiz
yargı merciine başvurma tarihi, Danıştay’a, idare ve
vergi mahkemelerine başvurma tarihi olarak kabul
edilir.
Adli yargı yerlerine açılan ve görevsizlik sebe-
biyle reddedilen davalarda, görevsizlik kararının
kesinleşmesinden sonra birinci fıkrada yazılı otuz
günlük süre geçirilmiş olsa dahi, idari dava açılma-
sı için öngörülen süre henüz dolmamış ise bu süre
içinde idari dava açılabilir.”
79
2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler

Yukarıda düzenlenen otuz günlük ek süreden yararlanabilmek için gerekli koşullar şöyle sıralanabilir:
a. Dava görevsiz yargı merciine açılmalıdır.
b. Dava idari dava açma süresi içinde açılmalıdır.
c. Yargı yeri görevsizlik kararı vermelidir.
d. Görevsizlik kararı kesinleşmiş olmalıdır.
e. Dava konusu aynı olmalıdır.
İYUK Md. 9’a göre, otuz günlük ek dava açma süresi adli yargı yerinin görevsizlik kararının kesinleş-
mesini izleyen günden itibaren başlar.

Dava Dilekçelerinin Reddini Gerektiren Eksikliklerin Giderilmesi İçin Ek Süre

İYUK Md. 15/1-d kapsamına giren dava dilekçesinin reddini gerektiren durumlarda, dava açma süresi
kesilir ve davacıya otuz günlük ek süre tanınır. Bu çerçevede otuz günlük ek sürenin verildiği üç durum
şunlardır:
1. Dava dilekçesinin düzenlenmesi ve içeriğinde eksiklik olması (İYUK Md. 3),
2. Kanunda öngörülen şartların gerçekleşmemesine rağmen aynı dilekçe ile birden çok dava açılması
ve ya birden çok kişinin dava açması (İYUK Md. 5),
3. Avukat olmayan vekil tarafından dava açılmış olması (İYUK Md. 14/3-c, 15/1-d)
İşte bu eksiklik ve yanlışlıkların ortaya çıkması durumunda dava dilekçesi bir defada ve tam olarak
otuz günlük ek sürede düzeltilmek üzere reddedilir. Davanın tekrar açılması durumunda aynı eksiklik ve
yanlışlıkların devam etmesi üzerine, bu kez dava reddedilir.

Konusu İdari İşlem Olan Tam Yargı Davalarında Önce İptal Davası Açılması
Durumunda Sürenin Kesilmesi
Yukarıda, tam yargı davası konusu anlatılırken kapsamında İYUK Md. 12 kapsamında idari işlemden
kaynaklanan tam yargı davalarında görüldüğü gibi, önce iptal davası açılıp bu davanın karara bağlanıp
kesinleşmesi üzerine tam yargı davası açılabiliyordu. İşte tam iptal davasının karara bağlanıp kesinleşme-
sine kadar tam yargı davası süresinin kesilerek işlememesi sonucunu doğurması, tam yargı davaları için
kanunen ek bir süre tanındığı anlamına gelmektedir.

Öğrenme Çıktısı

4 İdari yargıda dava açma sürelerini, sürelere ilişkin esasları, zımni ret ve üst makamlara
başvurma hususlarını açıklayabilme ve dava açma süresinin kesilmesi ve durmasını ve
koşullarını ayırt edebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İdari başvuruya başvuru-

ya konu işleme karşı dava
açma süresi geçtikten sonra
idarenin cevap vermesi ha-
linde dava açma sürelerini
araştırınız.
İdari makamların sükutu ile
Dava açma sürelerinin han-
bu kararlara karşı açılacak
gi koşullarda kesileceğini
davalardaki süre koşulunu
anlatınız.
ilişkilendiriniz.

80

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İdari yargının görev alanını belirleyip diğer yargılama
1 usullerinden ayırt edebilme ve Uyuşmazlık
Mahkemesini ve uyuşmazlık yargısını açıklayabilme
İdari Yargının Görev Alanı: Dış
Görev
2
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
Yargılama hukukunda yetki, uyuşmazlığın coğrafi anlamda
hangi yer mahkemesinde karara bağlanacağını anlatır. Doğal
olarak yetki sorunu da, aynı yargı düzeni içindeki aynı tür ve
derecedeki mahkeme ülkenin birden çok mülki (idari) sınırın-
da örgütlenmesi halinde ortaya çıkar. Bu çerçevede iç görev
ile yetki kavramı karıştırılmamalıdır. Bu bölümde anlatılacağı
üzere iç görev, bir yargı düzeninin alanına giren hukuksal uyuş-
mazlığın konu bakımından hangi mahkemece, Örneğin, idari
yargı düzeninin alanına giren bir davanın idare mahkemesi mi,
vergi mahkemesi mi ya da birinci derece sıfatıyla Danıştay ta-
rafından mı görüleceği (iç) görev sorunuyken, davanın Ankara
İdare Mahkemesi mi ya da İstanbul İdare Mahkemesi’nde mi
karara bağlanacağı bir yetki sorunudur. İdari yargılama usulü-
müzde hak arama özgürlüğü, gerçek veya tüzel kişinin hak veya
menfaatini tehlikeye düşüren ya da ihlal eden uyuşmazlığın
çözümlenmesi için Devlet’ten kanunen belirlenmiş süreler ve
usuller çerçevesinde hukuksal ya da yargısal korunma talep et-
mesiyle başlayan ve idari yargı merciinin vereceği nihai hüküm-
le sonuçlanan yargılama sürecini kapsayan idari davalar yoluyla
kullanılabilir. Bu çerçevede, iptal ve tam yargı davası olmak
üzere iki tür dava bulunmaktadır. İdari rejime sahip ülkelerde,
farklı yargı kolları arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları,
bir nevi hakem statüsünde uyuşmazlık mahkemeleri tarafından
çözülür. Ülkemizde de adli yargı ve idari yargı düzenleri ara-
sındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları Anayasa tarafından bir
yüksek mahkeme biçiminde düzenlenmiş Uyuşmazlık Mahke-
mesi tarafından çözüme bağlanmaktadır.
81
 2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler

Danıştay, bölge idare mahkemesi, idare mahkemesi

2 ve vergi mahkemesinin görevlerini ve idari yargıda
genel ve özel yetki kurallarını açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İdari Yargıda Görev ve Yetki

Danıştay’ın yargıya ilişkin görevleri, 2575 sayılı Danıştay Kanunu ve 2577 sayılı İYUK çerçevesinde beş başlık halinde
sıralanabilir: 1. İlk Derece Mahkemesi Olarak Danıştay: Danıştay Kanunu’nun aşağıda incelenen 24. Maddesindeki
idari işlem ve eylemlere ilişkin açılacak iptal ve tam yargı davalarını ilk ve son derece mahkemesi olarak karara bağlar
(DK Md. 23 ve 24). 2. Temyiz Yeri Olarak Danıştay: Bölge idare mahkemelerinin istinaf yoluyla verdiği kararlar ile ilk
derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz istemlerini inceler ve 3. İdari Yargı
Mercileri Arasındaki Görev ve Yetki Uyuşmazlıklarının Çözüm Yeri Olarak Danıştay: Danıştay, idari yargı düzenindeki
idari yargı mercileri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını giderip karar bağlar (DK Md. 27/2-5 ve 6,52/1-
d ve e, İYUK Md. 43 ve 44). 4. Görev Alanına Giren Bağlantılı Dava İstemleri Hakkında Bağlantı Olup Olmadığı
Yönünde Karar Verme Mercii Olarak Danıştay (İYUK Md. 38, 39, 41 ve 42). 5. İçtihadı Birleştirme Kararları Alma
Mercii Olarak Danıştay: Danıştay kendi dava dairelerinin veya dava daireleri kurullarının kararları arasındaki aykırılık
ve uyuşmazlıkları gidermek veya birleştirilmiş içtihatları değiştirmek için içtihadın birleştirilmesi veya değiştirilmesine
karar verir (DK Md. 39). İdari yargı sistemimizdeki genel görevli tek mahkeme idare mahkemeleridir. Bir yargı yeri-
nin “genel görevli” olması, o yargı düzeni içindeki görevleri tek tek, kalem kalem (tadadi olarak) sayılan “özel görevli”
mahkemelerin bakacağı davalar dışında, tüm ortaya çıkacak hukuki uyuşmazlıklara genel olarak bakma yetkisine sa-
hip olmasını ifade eder. 2576 sayılı BİMİMVMK 5. Maddesi uyarınca, idare mahkemeleri: İdare mahkemeleri, vergi
mahkemelerinin görevine giren davalarla ilk derecede Danıştay’da çözümlenecek olanlar dışındaki: a) İptal davalarını,
b) Tam yargı davalarını, c) Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklardan
hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan idarî sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuş-
mazlıklara ilişkin davaları, d) Diğer kanunlarla verilen işleri, çözümler. Ayrıca idare mahkemeleri, özel Kanunlarda
Danıştay’ın görevli olduğu belirtilen ve İdari Yargılama Usulü Kanunu ile idare mahkemelerinin görevli kılınmış bu-
lunduğu davaları çözümler. Özel görevli idari yargı mercileri olan vergi mahkemelerinin görevleri BİMİMVMK’nun
6. Maddesinde tek tek belirlenmiştir. Buna göre vergi mahkemelerinin bakacağı davalar şunlardır: a) Genel bütçeye,
il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları
ile tarifelere ilişkin davaları, b) (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları, c) Diğer kanunlarla verilen işleri, çözümler. Bölge idare mahkemelerinin
görevleri ise şöyle sayılabilir: a) Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, kararın tebliğinden
itibaren otuz gün içinde yapılan istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak (BİMİVMK, 3/A ve İYUK, 45), b)
Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak
(BİMİVMK, 3/A ve İYUK, 43), c) İdare ve vergi mahkemelerinin yürütmenin durdurulması istemleri hakkında
verdikleri kararlara karşı yedi günde yapılan itirazları inceler ve yine yedi günde kesin olarak karara bağlamak (İYUK,
27/6), d) Yargı çevrelerindeki idare ve vergi mahkemelerinde açılmış olan davaların bağlantılı olup olmadıklarına
karar vermek (İYUK, 38, 40, 41, 42), e) Yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler arasında merci tayini yapmak
(İYUK, 44), f) İdare ve vergi mahkemelerinde reddedilen başkan ve üye sayısının birden çok olması durumunda ret
istemlerini karara bağlamak (İYUK, 57). “Göreve ilişkin hükümler saklı kalmak şartıyla bu Kanunda (İYUK) veya
özel kanunlarda yetkili idare mahkemesinin gösterilmemiş olması halinde, yetkili idare mahkemesi, dava konusu olan
idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. Genel yetki kuralı,
ancak özel ve bağlayıcı yetki kurallarının bulunmadığı hallerde uygulama bulabilir. Çünkü idari yargıda özel yetki
kuralları genel yetki kuralını geçersiz kılar. Bu çerçevede, idari yargıda bir dava ancak bir mahkemede açılabilir ve özel
yetki kuralına tabi bir idari uyuşmazlık bu kuralın öngördüğü yetkili yargı merciine açılabilir. Oysa medeni yargılama
hukukunda bir uyuşmazlık için özel yetki kuralı öngörülse de genel yetkili yargı merciine dava açmak mümkündür.
Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlilerinin yeni veya eski görev
yeri idare mahkemesidir. Kamu görevlilerinin görevlerine son verilmesi, emekli edilmeleri veya görevden uzaklaştırıl-
maları ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlisinin son görev yaptığı yer idare mahkemesidir. İmar, kamu-
laştırma, yıkım, işgal, tahsis, ruhsat ve iskan gibi taşınmaz mallarla ilgili mevzuatın uygulanmasında veya bunlara bağlı
her türlü haklara veya kamu mallarına ilişkin idari davalarda yetkili mahkeme taşınmaz malların bulunduğu yer idare
mahkemesidir. Taşınır mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme, taşınır malın bulunduğu yer idare mahkemesidir.

82
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

İptal davasının biçimsel koşullarını, özelliklerini ve sonuçlarını ve

3 tam yargı davasının biçimsel koşullarını, özelliklerini ve sonuçlarını
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İdari Davalar: İptal ve Tam
Yargı Davası

Hukuk devletini gerçekleştirmenin en önemli araçlarından biri olan ve idari yargıya özgü bir dava türü olan iptal
davasının özellikleri şöyle sıralanabilir: İptal davasının konusu kesin ve yürütülmesi gereken (icrai) idari işlemler-
dir. İptal davasının açılabilmesi için “menfaat ihlali” gerekli ve yeterlidir. İptal davası; idari işlemlerin yetki, şekil,
sebep, konu ve amaç unsurlarından en az birinin hukuka aykırı olmalarından dolayı açılır. İdari yargı mercii,
iptal davasında yalnızca davaya konu olan işlemi hukuka aykırı olmasından dolayı iptal eder, yerindelik denetimi
yapamaz. İptal davası objektif nitelikli bir davadır. İdari yargı düzenimizdeki ikinci dava türü tam yargı davasıdır.
Tam yargı davası, İYUK Md. 2/1-b’de “İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olan-
lar tarafından açılan” dava olarak tanımlanmaktadır. Tazminat davası olarak da nitelendirilebilecek tam yargı
davasında, edim davalarına benzer biçimde ya bir hakkın yerine getirilmesi, ya bir saldırının durdurulması, ya
eski durumun geri getirilmesi, ya haksızlığın giderilmesi ya da uğranılan zararın giderilmesi gibi idarenin ifa,
iade, telafi ya da tazmin çerçevesinde bir şeyi yapması, yapmaması veya vermesi istenir. Yani, idarenin bir işlem,
eylem ya da eylemsizlik şeklindeki tutum ve davranışlarından dolayı, iptal davasından farklı olarak yalnızca
menfaati değil, aynı zamanda sübjektif kişisel bir hakkı ihlal edilen, maddi veya manevi zarar gören davacı, tam
yargı (tazminat) davası açmak suretiyle zararının tazmini ve hakkının iadesi isteminde bulunur. Gerek akademik
literatürde gerekse yargı kararlarında üzerinde bir uzlaşma olmamakla birlikte, genel olarak tam yargı davasının
dört türü bulunmaktadır: 1.Tazminat davaları, 2.İstirdat (geri alma) davaları, 3.Vergi davaları, 4.İdari sözleşme-
lerden doğan davalar.

İdari yargıda dava açma sürelerini, sürelere ilişkin esasları, zımni

4 ret ve üst makamlara başvurma hususlarını açıklayabilme ve dava
açma süresinin kesilmesi ve durmasını ve koşullarını ayırt edebilme

İdari Yargıda Süreler

Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde Danıştay’da ve idare mahkemelerinde
altmış ve vergi mahkemelerinde otuz gündür. Adresleri belli olmayanlara özel kanunlarındaki hükümlere göre
ilan yoluyla bildirim yapılan hallerde, özel kanununda aksine bir hüküm bulunmadıkça süre, son ilan tarihini
izleyen günden itibaren onbeş gün sonra işlemeye başlar. İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi, ilan
tarihini izleyen günden itibaren başlar. Ancak bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililer, düzenleyici işlem veya
uygulanan işlem yahut her ikisi aleyhine birden dava açabilirler. Düzenleyici işlemin iptal edilmemiş olması bu
düzenlemeye dayalı işlemin iptaline engel olmaz. Özel kanunlarda ayrı süre gösterilen durumlarda yukarıda
belirtilen genel dava açma süreleri yerine, söz konusu kanunlarda öngörülen süreler uygulanır. Özel dava süresi
uygulanması öngörülen kanunlardan bazıları şunlardır: 1. 2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu: 10
gün (27/6), 2. 2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu: 10 gün (Md. 23), 3. 2004 tarih ve 5216 sayılı Bü-
yükşehir Belediye Kanunu: 10 gün (Md. 25), 4. 1983 tarih ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu: 30 gün (Md.
14), 5. 1982 tarih ve 2575 sayılı Danıştay Kanunu: 15 gün (Md. 75)

83
 2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler
1 Aşağıdakilerden hangisi idari yargının görev
alanına giren uyuşmazlıklardan biridir?
neler öğrendik?
A. İmar mevzuatına aykırılıktan dolayı verilen
para cezalarından kaynaklanan uyuşmazlıklar
B. İdarenin taşıt araçlarının yaptığı kazalardan
kaynaklanan uyuşmazlıklar
C. İcra ve iflas dairesi görevlilerinin kusurundan
kaynaklanan idarenin sorumluluğuna ilişkin
uyuşmazlıklar
D. Kabahatler Kanunu hükümleri uyarınca verilen
para cezalarından kaynaklanan uyuşmazlıklar
E. Kanun dışı yakalanan veya tutuklanan kimsele-
re tazminat verilmesine ilişkin uyuşmazlıklar
2 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’na göre
aşağıdakilerden hangisi idare mahkemesinin görev
alanına giren uyuşmazlıklardan biridir?
A. Kamulaştırma bedelinin tespiti
B. Kamulaştırma işleminin iptali
C. Kamulaştırılan malın idare adına tescili
D. İdarenin kamulaştırmadan vazgeçmesi halinde
taşınmazın anlaşmayla geri alınması
E. İdarenin kamulaştırmadan tek taraflı vazgeçmesi
3 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesinin Ku-
ruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun’a göre, olumlu
görev uyuşmazlığı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A. Usulüne göre adli veya idari yargı yerlerine açıl-
mış bir dava olmalıdır.
B. Davaya bakan yargı merciine, hukuk mahke-
melerinde en geç birinci oturumda, idari yargı
yerlerinde de dilekçe ve savunma evresi tamam-
lanmadan önce görev itirazında bulunulmalıdır.
C. Davaya bakan mahkeme görev itirazını reddet-
meli ve görevlilik kararı vermelidir.
D. Olumlu görev uyuşmazlık çıkarma isteminde
bulunmaya yetkili makam görev alanı korun-
mak istenen duruma göre Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısı veya Danıştay Başsavcısıdır.
E. Uyuşmazlık Mahkemesi kendisine olumlu gö-
rev uyuşmazlığının yapıldığı günden başlamak
üzere beş ay içinde kararını vermelidir.
84
4 I. Cumhurbaşkanı kararları
II. Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler
Kurulunca verilen kararlar üzerine uygu-
lanan eylem ve işlemler
III. Birden çok idare veya vergi mahkemesi-
nin yetki alanına giren işler
IV. Tahkim yolu öngörülmeyen kamu hiz-
metleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve söz-
leşmelerinden doğan idari davaları
V. Belediyeler ile il özel idarelerinin seçim-
le gelen organlarının organlık sıfatlarını
kaybetmeleri hakkındaki istemler
2575 Danıştay Kanunu’nun 24. maddesine göre,
yukarıdakilerden hangileri Danıştay’ın ilk derece
mahkemesi olarak görevli olduğu davalardandır?
A. I, II ve III
B. I, III ve IV
C. I,III ve V
D. II, III ve IV
E. I, II, III, IV ve V
5 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare
Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu
ve Görevleri Hakkında Kanun’a göre, aşağıdakiler-
den hangisi vergi mahkemelerinin bakacağı dava-
lardan biri değildir?
A. Genel bütçeye ait vergilerden 6183 sayılı
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun kapsamına giren davalar
B. Belediyelerin verdiği idari para cezalarından
doğan davalar
C. Belediyelere ait harçlardan doğan davalar
D. İl özel idarelerine ait resimlerden doğan davalar
E. Belediye ait harçlar kapsamındaki cezalardan
doğan davalar

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
6 Aşağıdakileden hangisi bölge idare mahkemele-
rinin göreverinden biri değildir?
A. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemelerinin
kararlarına karşı, kararın tebliğinden itibaren otuz
gün içinde yapılan istinaf başvurularını inceleyip
karara bağlamak
B. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri ara-
sında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin
karara bağlamak
C. İdare ve vergi mahkemelerinin yürütmenin durdu-
rulması istemleri hakkında verdikleri kararlara karşı
yedi günde yapılan itirazları inceler en geç onbeş
günde kesin olarak karara bağlamak
D. Yargı çevrelerindeki idare ve vergi mahkemelerin-
de açılmış olan davaların bağlantılı olup olmadık-
larına karar vermek
E. Yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler
arasında merci tayini yapmak
7 2577 sayılı İYUK’a göre, idari davalarda yetki ku-
rallarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Kural olarak yetkili idare mahkemesi, dava konusu
olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari
merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.
B. Kamu görevlilerinin görevlerine son verilmesi,
emekli edilmeleri veya görevden uzaklaştırılmaları ile
ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlisinin
son görev yaptığı yer idare mahkemesidir.
C. Taşınır mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme,
taşınır malın bulunduğu yer idare mahkemesidir.
D. Bayındırlık ve ulaştırma gibi bir hizmetten veya
idarenin herhangi bir eyleminden doğmuş zarar-
lardan doğan tam yargı davalarında yetkili mah-
keme, zarara neden olan idari merciin bulunduğu
yerdeki idare mahkemesidir.
E. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Kanunun uygulan-
masında yetkili mahkeme, ödeme emrini düzenleyen
dairenin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesidir.
8 İptal davası ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
si yanlıştır?
A. İptal davası idari işlemlerin yetki, şekil, sebep,
konu ve amaç yönlerinden biri ile hukuka aykırı
olduklarından dolayı açılır.
B. İptal davasının açılabilmesi için menfaat ihlali ge-
rekli ve yeterlidir.
C. İptal davasının konusu kesin ve yürütülmesi gere-
ken idari işlemlerdir.
D. İptal davasında idari yargı yeri davaya konu olan
işlemin yerindeliğinin denetimini yapar.
E. İptal davası objektif nitelikli bir davadır.
2
9 Aşağıdakilerden hangisi ivedi yargılama usulü
ile Millî Eğitim Bakanlığı ve Ölçme, Seçme ve Yer-
leştirme Merkezi tarafından yapılan merkezî ve or-
neler öğrendik?
tak sınavlara karşı açılan davalara ilişkin yargılama
usulünün her ikisinde de ortak olan noktalardan biri
değildir?
A. İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanla-
rın idari dava açmadan önce, bu eylemleri yazılı
bildirim üzerine veya başka suretle öğrendikleri
tarihten itibaren bir yıl ve her halde eylem tari-
hinden itibaren beş yıl içinde ilgili idareye baş-
vurarak haklarının yerine getirilmesini istemeleri
gereklidir.
B. Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi halinde,
bu konudaki işlemin tebliğini izleyen günden iti-
baren veya istek hakkında altmış gün içinde cevap
verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten iti-
baren, dava süresi içinde dava açılabilir.
C. Görevli olmayan adli yargı mercilerine açılan tam
yargı davasının görev yönünden reddi halinde
sonradan idari yargı mercilerine açılacak davalar-
da, dava açmadan önce bir yıl ve her halde eylem
tarihinden itibaren beş yıl içinde ilgili idareye
başvurarak haklarının yerine getirilmesini isteme-
leri gereklidir.
D. İlgililer, haklarını ihlal eden bir idari işlem dolayı-
sıyla Danıştay’a ve idare ve vergi mahkemelerine
doğrudan doğruya tam yargı davası veya iptal ve
tam yargı davalarını birlikte açabilirler.
E. Bir işlemin icrası sebebiyle doğan zararlardan do-
layı icra tarihinden itibaren dava süresi içinde tam
yargı davası açılabilir.
10 İdari yargıda dava açma süreleri ile ilgili aşağı-
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. İlk derece yargı yeri olarak Danıştay vergi dava
dairesine dava açma süresi otuz gündür.
B. İlk derece yargı yeri olarak Danıştay idari dava
dairesine dava açma süresi altmış gündür.
C. Adresleri belli olmayanlara özel kanunlarındaki
hükümlere göre ilan yoluyla bildirim yapılan hal-
lerde, özel kanununda aksine bir hüküm bulunma-
dıkça süre, son ilan tarihini izleyen günden itiba-
ren onbeş gün sonra işlemeye başlar.
D. İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi,
ilan tarihini izleyen günden itibaren başlar.
E. Merkezî ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usu-
lünde dava açma süresi on gündür.
85
 2
İdari Yargıda Görev ve Yetki, İdari Davalar, Süreler

Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargının Görev
1. A
Alanı Dışında Kalan Hukuksal Uyuşmazlık-
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Bölge İdare Mahkeme-
6. C
lerinin Görev Alanı” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargının Görev

2. B 7. D Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargıda Yetki Ku-
Alanı Dışında Kalan Hukuksal Uyuşmazlık-
ralları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Olumlu Görev Uyuş-

3. E 8. D Yanıtınız yanlış ise “İptal Davasının Özellik-
mazlığı Çıkarma” konusunu yeniden gözden
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Danıştay’ın İlk Derece

4. E 9. C Yanıtınız yanlış ise “Tam Yargı Davasının Ko-
Mahkemesi Olarak Görevli Olduğu Dava-
nusu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. B Yanıtınız yanlış ise “Vergi Mahkemelerinin Gö- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” ko-
rev Alanı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Hüküm uyuşmazlığı şu üç koşulun varlığı halinde çıkarılabilir: -İki ayrı yargı

kolunda verilmiş iki ayrı yargı kararı bulunmalıdır. -Kararlar esasa ilişkin ve
kesin veya kesinleşmiş olmalıdır. -Kararların dayandığı davaların konusu, se-
Araştır 1 bebi ve taraflarından en az biri aynı olmalıdır. Hüküm uyuşmazlığının ortaya
çıkabilmesi için iki ayrı yargı düzeninde esastan karara bağlanıp kesinleşmiş
kararların verildiği davaların konusu, sebebi, taraflarından en az birinin aynı
olması gerekli ve yeterlidir.

Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme,

kamu görevlilerinin yeni veya eski görev yeri idare mahkemesidir. Kamu görev-
lilerinin görevlerine son verilmesi, emekli edilmeleri veya görevden uzaklaştırıl-
maları ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlisinin son görev yaptığı
Araştır 2 yer idare mahkemesidir. Kamu görevlilerinin görevle ilişkisinin kesilmesi sonu-
cunu doğurmayan disiplin cezaları ile ilerleme, yükselme, sicil, intibak ve diğer
özlük ve parasal hakları ve mahalli idarelerin organları ile bu organların üyeleri-
nin geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaştırılmalarıyla ilgili davalarda yetkili
mahkeme ilgilinin görevli bulunduğu yer idare mahkemesidir.

86
 2
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Davacının objektif ehliyeti koşullarını taşıması, yani taraf olma ve dava açabilme
ehliyetine sahip olması ve açtığı davada hukuki yararının tespitinden sonra dava
açmanın iptal davasına özgü subjektif koşulu olan “menfaat ihlali” kriterinin bulu-
nup bulunmadığına bakılır. İdari yargı davalarında iptal davasına özgü özel ehliyet
şartını oluşturan “menfaat” kavramı, tam yargı davasının koşulu olan “subjektif
hak ihlalinden” daha geniş bir içeriğe ve kapsama sahiptir. İptal davasının özellik-
Araştır 3 lerini sıralarken “objektif” oluşunda değinildiği gibi, iptal davalarında davacının
işlevi yargı yerlerini harekete geçirerek idarenin hukuka aykırı işlemlerinin kaldı-
rılmasına yol açmak, bu yolla idarenin hukuka uygun hareket etmesinin ve hukuk
devleti ilkesinin egemen kılınmasına aracılık etmektir. İptal davasının bu objektif
niteliğinin yanı sıra, davacı dava yoluyla kişisel olarak uğradığı veya uğrayacağı
kaybın giderilmesini sağlayarak subjektif amacını da gerçekleştirir.

İdare, kendisine yeni bir işlemde bulunması için yapılan başvuruyu altmış gün
suskun kalmak suretiyle zımnen reddedip, sonra yeniden açıkça reddettiğini
bildirmesi durumunda üç seçenek ortaya çıkabilir:
1. İdare altmış günlük zımni retten sonra başlayan dava açma süresi içinde
açık ret cevabını bildirirse, bu cevabın tebliğini izleyen günden itibaren
dava açma süresi yeniden başlar.
Araştır 4 2. İdare zımni ret ve dava açma süresi geçtikten sonra açık ret cevabını bildir-
miş, dava açma süresi içinde de ilgili dava açmamışsa, idarenin bu cevabın
tebliğini izleyen günden itibaren dava açma süresi yeniden başlar.
3. İlgili idarenin zımni reddinden sonra dava açma süresi içinde davasını aç-
mamış, bu süre geçtikten sonra davasını açmış ve dava doğal olarak süre
aşımından reddedilmiş olabilir. İdarenin açık ret cevabı, yargı yerinin da-
vayı süre yönünden reddinden sonra gelmişse, bu cevabın tebliğini izleyen
günden itibaren altmış günlük dava açma süresi tekrar işlemeye başlar.

Kaynakça
Akyılmaz, B. & Sezginer, M. & Kaya, C. (2019). Türk
İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Savaş Yayınevi,
Ankara.
Atay, E. E. (2007). “İptal Davasının Nitelikleri ve İptal
Kararlarının Uygulanması”, Danıştay ve İdarî Yargı
Günü Sempozyumu, Danıştay Yayınları, Ankara.
Çağlayan, R. (2016). İdarî Yargılama Hukuku, Seçkin
Yayınevi, 8.Baskı, Eylül, Ankara.
Giritli, İ. & Bilgen, P. & Akgüner T. (2006). İdare
Hukuku. 2. Baskı. İstanbul: Der Yayınları.
Gözübüyük, A. Ş. (2006). Yönetsel Yargı, 25. Bası,
Turhan Kitabevi, Ankara.
Gözübüyük, A. Ş. & Tan, T. (2008). İdare Hukuku
Cilt 2, İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Turhan
Kitabevi, Ankara.
Gülan, A. (2006). “Kabahatler Kanunu’ndan Sonra
İdari Para Cezalarına Karşı Yargısal Denetim”,
Mess Sicil, Yıl 1, Sayı 1, Mart 2006, ss. 159–171.
Günday, M. (1997). “İdari Yargının Görev Alanının
Anayasal Dayanakları”, Anayasa Yargısı, No:14,
ss: 351-354.
Günday, M. (2000). İdare Hukuku, 1. Baskı, Anadolu
Üniversitesi, Eskişehir.
Kalabalık, H. (2006). İdari Yargılama Usulü Hukuku
Mevzuat ve Soru İlaveli, 2. Baskı, Değişim
Yayınları, İstanbul.
Karavelioğlu, C. (2006). Açıklama ve Son İçtihatlarla
İdari Yargılama Usulü Kanunu, Cilt 1 ve 2,
6. Baskı, Ankara: Karavelioğlu Basın, Yayın,
Dağıtım, Pazarlama, Danışmanlık, İç ve Dış
Ticaret Ltd. Şti..
Nohutçu, A. (2020). İdari Yargı. 20. Baskı, Savaş
Yayınevi, Ankara.
Nohutçu, A. (2020). İdare Hukuku. 26. Baskı, Savaş
Yayınevi, Ankara.

87
 Bölüm 3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara
Bağlanması
Dava Dilekçesi Dava Açmanın Sonuçları
1 Dava dilekçesinin biçimi, koşulları, 2 Derdestlik, zamanaşımının kesilmesi,
öğrenme çıktıları

dilekçenin verileceği yerler ile dilekçeler hüküm verme zorunluluğu, genişletme

1
ve değiştirme yasaklarını tespit edebilme

2
üzerindeki uygulanacak işlemleri
açıklayabilme ve aynı dilekçe ile
dava açılabilecek haller ile davaların
birleştirilmesi ve ayrılmasını ayırt edebilme
ve yürütmenin durdurulmasının hukuki
niteliğini, özelliklerini, şartlarını ve
sonuçlarını açıklayabilme

Yargılama ve Hüküm Aşaması

4 İdari dava sürecinde tebligat ve
cevap verme, dosyaların incelenmesi,
duruşma aşamalarını ve tarafların kişilik
veya niteliğinde değişiklik durumlarını
Dilekçeler Üzerinde İlk İnceleme

3 4
3 Dava dilekçeleri üzerinde ilk inceleme
hususlarını ve bunun üzerine verilecek
kararları sıralayabilme
açıklayabilme ve idari davaların karara
bağlanması ile yargı kararlarına karşı
kanun yolları dışındaki başvuru yollarını
ayırt edebilme

Anahtar Sözcükler: • Dava Dilekçesi • Dava Açmanın Sonuçları • Yürütmenin Durdurulması

• İlk İnceleme • Yargılama Aşaması • Dosyaların İncelenmesi • Duruşma • Hüküm Aşaması
• Açıklama • Yanlışların Düzeltilmesi

88

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Bu bölümde öncelikle, iptal ve tam yargı davası
ayrımı gözetmeksizin idari dava dilekçesinin tanzi-
mi, dilekçelerin kapsamı, içeriği, dilekçelerin veri-
leceği yerler, aynı dilekçe ile dava açılabilecek hâller,
dilekçeler üzerinde idari yargı birimleri tarafından
uygulanacak işlemler, davaların birleştirilmesi ve
ayrılmasını gerektiren durumlar, dava açmanın so-
nuçları anlatılacaktır. Bu kapsamda özellikle dava
açmanın sonuçlarından biri olan, iptal davasına
sıkı sıkıya bağlı ve iptal davasına anlam, içerik ve
etkinlik kazandıran geçici ve istisnai nitelikte bir
çeşit ara karar niteliğindeki yürütmenin durdurul-
ması müessesesi özellikleri, biçimsel ve esasa ilişkin
şartları ve sonuçlarıyla ele alınacaktır.
Sonrasında davaların incelenmesi ve yürütül-
mesi aşamasında, yargılama hukukunun temel
prensiplerinden olan “usul esasa mukaddemdir”
kuralının sonucu olarak dava dilekçelerinin ilk in-
celeme aşaması analiz edilecektir. İptal ve tam yargı
davalarının ön koşullar yönünden incelenmesinde,
idari yargı yerleri davalara konu uyuşmazlıkları esa-
sa girmeden önce usul yönünden bir ilk ya da ön
incelemeye tabi tutarlar. İdari yargıda dava dosya
üzerinden görüldüğü için, davanın esası hakkında
isabetli ve sağlıklı karar verilmesi için ilk inceleme
aşamasında gerekli evrakın tamamlanması, yani
dosyanın tekemmül etmesi zorunlu bir ön koşul-
dur. İlk inceleme aşamasında, İYUK Md. 14/3’te
belirtilen hususlar açısından davayı kabul edilebi-
lirlik yönünden inceleyen yargı yeri, kanunen ön-
görülen koşullara uygun olması halinde davayı ka-
bul edip dinlemeye başlayabileceği gibi, saptadığı
eksiklik ve yanlışlıkların özelliğine göre “dilekçenin
reddine” veya “davanın reddine” karar verebilir.
Davaların ilk inceleme aşamasında kabulü
hâlinde tebligat ve cevap verme safhaları, sonrasın-
da davanın idari yargı makamları tarafından ince-
lenmesi süreci ivedi yargılama usulü gibi istisnai ve
yeni düzenlemeleri de içerecek şekilde anlatılacaktır.
İdari yargılama usulünde yazılılık ve evrak üze-
rinden inceleme esas kural olmakla birlikte İYUK
Md. 17 ila 19 arasında istisnai olarak sözlü bir yar-
gılama usulü olarak duruşma kurumu, duruşmaya
karar verilmesi, duruşmaya ilişkin esaslar ve duruş-
malı işlerde karar verilmesi hususları ele alınacaktır.
Nihayet, yargılama sürecinin özel durumları
olarak nitelenebilecek davacı gerçek kişinin ölmesi
ya da dava yeteneğini kaybetmesi, davacının dava
3
ile ilişkisinin kesilmesi gibi noktaları içeren yargı-
lamanın durması ile yargı kararlarına karşı kanun
yolları dışında başvuru yolları olan “açıklama” ve
“yanlışların düzeltilmesi” konuları ele alınıp açık-
lanacaktır.
DAVA DİLEKÇESİ
İdari davalar, Danıştay, idare mahkemesi ve
vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış
imzalı dilekçelerle açılır.
İYUK’ta idari dava açabilmenin ön koşulu olan
dava dilekçesinin kapsamı, düzenlenmesi, taşıması
gereken hususlar, dilekçenin verileceği yerler, aynı
dilekçe ile dava açılabilecek haller, dilekçeler üze-
rinde uygulanacak işlemler belirtilmiştir. Dava di-
lekçesinin içeriğinde, kanunda gösterilen hususlar-
dan birinin eksikliği, İYUK Md. 15/1-d uyarınca
dilekçenin reddine neden olur. Bu şekilde reddedi-
len bir dava dilekçesindeki eksikler otuz gün içinde
tamamlanarak yeniden başvuruda bulunulabilir.
Dava Dilekçesinin Tanzim Biçimi ve
Kapsamı
Bölge idare mahkemesinin kanunen ilk derece
mahkemesi olarak bakacağı dava olmadığı için hi-
tap yalnızca idare, vergi veya Danıştay başkanlıkla-
rına yönelebilir.
dikkat
İdari yargılama usulünde, yazılılık
ilkesi esas olduğu ve inceleme ev-
raklardan oluşan dosya üzerinde
yapıldığı için davalar, yukarıda da
belirtildiği gibi, uyuşmazlığın görev
ve yetki alanına girdiği idari yargı
mercii (Danıştay, idare mahkemesi
ve vergi mahkemesi) başkanlıkları-
na hitaben yazılmış imzalı dilekçe-
lerle açılmalıdır.
Dava dilekçelerinin her sayfasının davacı tara-
fından, davacı küçük ya da kısıtlıysa veli, vasi veya
temsilcisi tarafından, vekil aracılığıyla açılıyorsa
avukat tarafından, dava tek dilekçeyle birden çok
kişi tarafından açılıyorsa ayrı ayrı tüm davacılar
89
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
veya vekilleri tarafından imzalanmış olması gerek-
lidir. Dava dilekçesi şekil açısından imza ile tekem-
mül ettiği için imza bulunmayan dilekçelerle dava
açılabilme olanağı yoktur.
Dava dilekçesinin tarihinin olmaması, dilekçe-
nin mahkeme dosyasına kayıt tarihi belli olduğu
için, dilekçenin reddine neden olmamaktadır.
Dava Dilekçesinde Gösterilmesi
Gereken Unsurlar
Dava dilekçesinde gösterilmesi zorunlu olan hu-
suslar İYUK Md. 3/2’de teker teker sıralanmıştır:
Buna göre idari dava dilekçelerinde:
a. Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsil-
cilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve
adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cum-
huriyeti kimlik numarası,
b. Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller,
c. Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildi-
rim tarihi,
d. Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler
ve bunların zam ve cezalarına ilişkin dava-
larla tam yargı davalarında uyuşmazlık ko-
nusu miktar,
e. Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu
verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı,
tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numa-
rası ve varsa mükellef hesap numarası,
gösterilir.
Dava dilekçesinde İYUK 3/2’de yukarıda sırala-
nan unsurlar dışında başka unsurların yer alması da
davanın hızlı ve doğru bir biçimde yürütülebilmesi
için yararlı ve zorunlu görünmektedir.
a. Dava dilekçesinin başında davanın türünün
(iptal ya da tam yargı davası), duruşma ya
da iptal davası ise yürütmenin durdurul-
ması isteminin yer alması uygun olur. Dava
dilekçesinin gelişiminde bu istemlerin açık,
net ve anlaşılır olarak istenmesi durumun-
da, dilekçenin başında bunların belirtilme-
mesi dilekçenin reddine neden oluşturmaz.
b. Dilekçenin sonunda yer alan “sonuç ve
talep” (netice-i talep) bölümünde, davacı
neye hükmedilmesini istiyorsa onu arz eder.
Bu bölümde, işlemin iptali, işlemin yürüt-
mesinin durdurulması ve iptali, uğranılan
zararın miktarı ve tazminine hükmedilmesi
90
gibi karar altına alınması istenen hususlar,
davanın önceki bölümlerindeki konu ve se-
beplerle tutarlı biçimde talep edilir. Dava-
cının istem sonucu dava alanını belirlediği
için hem kendini, hem de hâkimi bağlar.
Hâkim istemle bağlı olduğu için istemden
farklı bir karara hükmedemeyeceği gibi, da-
vacı da davayı genişletme yasağından dolayı
istemini sonradan değiştiremez.
c. Dava dilekçeleri terditli olarak açılamaz.
Yani, istem sonucunda hüküm altına alın-
ması istenen hususun mahkemece redde-
dilmesi durumunda onun yerine başka bir
hususun hüküm altına alınması istenemez.
Yani, sonuç bölümünde açık, net ve somut
olarak karara bağlanması gereken husus
belirtilmeli, bunun olmaması durumunda
ikircikli uygulamalara yol açacak istemlerde
bulunulmamalıdır.
Dava Dilekçesine Eklenecek Belgeler
ve Sayısı
Dava konusu kararın ve belgelerin asılları veya
örnekleri dava dilekçesine eklenir. Ayrıca dava di-
lekçesine karşı tarafın (davalı idarenin) sayısı kadar
dava dilekçesi ile ekli evrakın birer örneği de ek-
lenmelidir. Dava dilekçesinin tek nüsha düzenlen-
mesi, ya da davalı idarenin örneğin iki tane olması
durumunda toplam üç nüsha düzenlenmemesi di-
lekçenin İYUK 15/1-d uyarınca reddini doğurur.
2577 sayılı İYUK kabul edilmeden yürürlükte
olan eski 521 sayılı Danıştay Kanunu’na göre, dava
dilekçesine eklenen belgelerin asıl olmayıp fotoko-
pi olması durumunda, bunların noter, avukat veya
belgeyi düzenleyen idari makamca onaylanmış ol-
ması zorunluluğu aranıyordu. İYUK’un yürürlüğe
girmesiyle beraber mahkemeye sunulan belgelerin
idari makamlar veya noter tarafından tasdik edil-
mesi zorunluluğu kalmamıştır.
Dava Dilekçesindeki Hata ve Eksiklik
Durumları
Otuz gün içinde sunulan dava dilekçesinde belirti-
len hataların tekrarlanması veya eksikliklerin tamam-
lanmaması durumunda dava reddedilir (İYUK, 15/5).
Hata ya da eksiklik nedeniyle reddedilen dava
dilekçeleri süresi içinde tamamlanarak yeniden açı-
lırken ayrıca harç alınmaz.
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

dışında ise oradaki Türk Konsolosluğuna

dava dilekçesi verilebilir.
Kanunda belirtilen dilekçenin teslim edilebi-
dikkat leceği makamlar, dilekçeleri en geç üç gün içinde
Dava dilekçelerinin yukarıda İYUK
Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlığı-
Md. 3 kapsamında anlatılan unsur-
na taahhütlü olarak gönderirler (İYUK, 6/3). Bu
lar ve koşullara aykırı olması duru-
makamlar yalnızca dava dilekçesini değil davanın
munda, yargı merciince yapılacak
yürütülmesi sürecinde karşı tarafın savunma yazıla-
ilk incelemede hangi nedenle huku-
rını (İYUK, 16), ara karar cevaplarını (İYUK, 20),
ka aykırı olduğu belirtilir ve yanlış-
sonradan ibraz edilen belgeleri (İYUK, 21), karar-
ların düzeltilip yeniden düzenlen-
lara karşı kanun yollarına başvurma dilekçelerini
mesi ve eksikliklerin tamamlanarak
de en geç üç gün içinde görevli ve yetkili idari yargı
otuz gün içinde tekrar başvurulmak
merciine gönderirler.
üzere dilekçenin reddine karar veri-
lir (İYUK, 15/1-d). Bunun dışındaki yollarla (posta gibi) veya ma-
kamlara (kaymakamlık veya valilik gibi) yapılacak
başvurularda, başvurunun yapıldığı değil, başvu-
runun yukarıda sayılan makamların (idari ve ver-
Dava Dilekçesinin Verileceği Yerler gi mahkemesi veya Danıştay Başkanlığı) defterine
Dilekçeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her işlenen kayıt tarihi dava açma tarihi olarak kabul
türlü evrak, Danıştay veya ait olduğu mahkeme edilir. Diğer bir deyimle, dava dilekçesinin postaya
başkanlıklarına veya bunlara gönderilmek üzere ya da vali veya kaymakamlık idaresine verilmesiyle
idare veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare dava açma süresi kesilmiş olmayacaktır. Dava di-
veya vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde bü- lekçesi görevli yargı yerine ulaşıp harç ve posta gi-
yükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalma- derleri alındıktan sonra deftere kaydedilir ve dava
dığına bakılmaksızın asliye hukuk hâkimliklerine süresi bu tarihte kesilmiş olur.
veya yabancı memleketlerde Türk konsoloslukları- Ayrıca, bir yerde idare veya vergi mahkemesi
na verilebilir. varken asliye hukuk mahkemesine dilekçenin veril-
Dilekçelerin burada belirtilen makamlara teslim mesi de dava süresini durdurmayacaktır.
edilip harç ve posta ücretlerinin alınıp kayıtlarının
yapılarak kayıt tarih ve sayısının dilekçe üzerine ya-
zıldığı tarihte dava açılmış sayılır.
Dava dilekçelerinin hangi durumlarda hangi
makamlara teslim edileceğine ilişkin durumlar şöy-
le sıralanabilir:
1. Davayı görecek görevli ve yetkili idare veya
vergi mahkemesi davacının bulunduğu ilde
ise, dava dilekçesi doğrudan bu mahkeme-
lere verilmek zorundadır.
2. Davayı görecek mahkeme başka bir ilde,
ancak davacının bulunduğu ilde idare veya
vergi mahkemesi bulunuyorsa dava dilek-
çesi görevli ve yetkili mahkemeye iletilmek Resim 3.1 İmza bulunmayan dilekçelerle dava açılamaz.
üzere ildeki idare veya vergi mahkemesine
verilebilir.
Dava Dilekçelerinin Üzerinde
3. Davacının bulunduğu ilde idare veya vergi
Uygulanacak İşlemler
mahkemesi olmaması durumunda, büyük-
şehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kal- Danıştay, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi
madığına bakılmaksızın bulunduğu yerdeki başkanlıklarına veya idari yargı yerlerinin olmadı-
asliye hukuk mahkemesi hâkimliğine, yurt ğı yerlerde, yukarıda anlatıldığı üzere asliye hukuk

91
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
hâkimlikleri ya da Türk konsolosluklarına verilen
dilekçelerin harç ve posta ücretleri alındıktan son-
ra deftere derhal kayıtları yapılarak kayıt tarih ve
sayısı dilekçenin üzerine yazılır. Dava bu kaydın
yapıldığı tarihte açılmış sayılır. İdari yargı yerlerine
verilen dilekçelerin kaydı esas defterine, Asliye Hu-
kuk Hâkimlikleri veya konsolosluklara verilenler
ise muhaberat defterine kaydedilir ve hâkim ya da
konsolos tarafından imzalanır.
Davacılara, Danıştay’da Evrak Müdürlüğünce,
mahkemelerde yazı işleri müdürlüğünce kabul edi-
len dava dilekçesinin kayıt, tarih ve sayısını göste-
ren imzalı ve mühürlü, pulsuz bir “alındı kâğıdı”
verilir. Bu alındı belgesi, davacının davasını ispatı
ve takibi açısından önemlidir.
Dava Açılırken Dava Harcı veya Posta
Ücretinin Verilmemesi veya Eksik
Verilmesi
Herhangi bir sebeple harcı veya posta ücreti ve-
rilmeden veya eksik harç veya posta ücreti ile dava
açılmış olması halinde, otuz gün içinde harcın ve
posta ücretinin verilmesi ve tamamlanması hususu
daire başkanı veya görevlendireceği tetkik hâkimi,
mahkeme başkanı veya hâkim tarafından ilgiliye
tebliğ olunur. Tebligata rağmen gereği yerine ge-
tirilmediği takdirde bildirim aynı şekilde bir daha
tekrarlanır. Harç veya posta ücreti süresi içinde
verilmez veya tamamlanmazsa davanın açılmamış
sayılmasına karar verilir ve davacıya tebliğ olunur.
Burada yargı organlarının yapacağı tebligat re’sen
genel bütçeden yapılır.
Yani, dava açılırken bir nedenle harç veya pos-
ta ücretinin ödenmemiş veya eksik ödenmiş olması
durumunda, otuzar günlük iki bildirimden sonra da
eksiklik tamamlanmadığı takdirde mahkeme davanın
açılmamış sayılmasına karar verir. Davanın açılmamış
sayılması kararına karşı itiraz veya temyiz yolu açıktır.
Dava Açıldıktan Sonra Posta
Ücretinde Tebliğ İşlemlerinin
Yapılmasını Engelleyecek Şekilde
Azalma Olması
Dava açıldıktan sonra posta ücretinde tebliğ
işlemlerinin yapılmasını engelleyecek şekilde azal-
ma olması halinde, otuz gün içinde posta ücretinin
tamamlanması daire başkanı veya görevlendireceği
tetkik hâkimi, mahkeme başkanı veya hâkim tara-
92
fından ilgiliye tebliğ olunur. Tebligata rağmen ge-
reği yerine getirilmediği takdirde bildirim aynı şe-
kilde bir daha tekrarlanır. Posta ücreti süresi içinde
tamamlanmazsa dosyanın işlemden kaldırılmasına
karar verilir. Bu kararın tebliği tarihinden başlaya-
rak üç ay içinde, noksanı tamamlanmak suretiyle
yeniden işleme konulması istenmediği takdirde da-
vanın açılmamış sayılmasına karar verilir ve davacı-
ya tebliğ olunur.
Harç veya posta ücretlerinin hiç olmadığı ya
da ilgiliye tebligat yapılacak kadar bile yeterli bu-
lunmadığı takdirde, ilgiliye bu durumun tebligatı,
davayı gören yargı yerince re’sen genel bütçeden
karşılanması yoluyla yapılır.
Aynı Dilekçe ile Dava Açılabilecek
Durumlar
Kural olarak her idari işleme karşı ayrı ayrı di-
lekçeyle dava açılmakla birlikte bunun istisnaları
da bulunmaktadır. İYUK Md. 5’te bir kişinin bir-
den çok işleme karşı aynı dilekçe ile dava açması ile
birden çok kişinin tek bir işleme karşı aynı dilekçe
ile dava açabileceği durumları düzenlemektedir.
Ayrıca aynı dilekçe ile birden çok dava açılabilecek
üçüncü bir durum İYUK Md. 12’de düzenlenen
iptal ve tam yargı davalarının aynı dava dilekçesi ile
açılabilme durumudur.
Dava açma şekline ilişkin olan aynı dilekçe ile
dava açılabilecek bu durumlar, daha kısa zamanda,
daha az masraf ve emek tüketilerek dava açmayı
kolaylaştırmak ve böylece dava ya da usul ekono-
misini sağlama amacına yönelik olup koşul ve kap-
samları şöyle özetlenebilir:
Davacının Aynı Dilekçe ile Birden Çok
İşleme Karşı Dava Açması
Bu çerçevede dava konusu işlemlerden birinin
diğerinin sonucu veya birinin konusunun diğeri-
nin nedeni olması, bir işlemin diğerine dayanılarak
yapılması, bir işlem hakkında karar verilebilmesi
için diğerinin de değerlendirilmesinin veya ince-
lenmesinin gerekmesi, birinin diğerini etkilemesi
iki işlem arasında “bağlılık” olduğu, dolayısıyla
ikisine karşı aynı dilekçeyle dava açılabileceği anla-
mına gelir. İşlemler arasındaki bağlılığın derecesi ve
niteliği, işlemlerin özelliği ve ilgili hukuk kuralları-
nın bunlara uygulanma usulüne bağlı olarak yargı-
sal içtihatlarla saptanmaktadır.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
dikkat
İYUK Md. 5/1’e göre, aralarında
maddi veya hukuki yönden bağlılık
ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunan
birden fazla işleme karşı bir dilekçe ile
de dava açılabilir.
Birden çok işleme karşı dava açılabilmesi için
maddi bağlılık, hukuki bağlılık ya da sebep-sonuç
ilişkisi (illiyet bağı) bağlılıklarından tek birinin bile
olması yeterlidir:
a. İşlemler arasında maddi bağlılık, işlemlerin
dayandığı hukuki ya da maddi sebebin ya
da olayın aynı olması demektir.
b. İşlemler arasında hukuki bağlılık, işlemlerin
yalnızca aynı yasal metinden kaynaklanması
anlamına gelmemektedir. Hukuki bağlılık,
farklı yasal dayanakları olsa da bir hukuki
durum içinde bulunulmasının diğer hukuki
durum içinde bulunmayı gerektirmesi ve il-
gili idarece farklı temele dayanan işlemlerin
bu nedenle uygulanması ya da uygulanması
gereken hukuki düzenlemelerin aynı olması
durumunda ortaya çıkmaktadır.
c. İki işlem arasındaki sebep-sonuç ilişkisi (il-
liyet bağı) ise, bir işlemin neden ya da ko-
nusunun diğer işlemin sonucunu oluştur-
masıdır.
İşlemler arasındaki maddi veya hukuki bağın
saptanması davanın nitelik ve koşullarına göre yar-
gı mercileri tarafından gerçekleştirilmektedir. Yar-
gı mercileri, uygulamada maddi veya hukuki bağı
saptarken bazı kriterler kullanmaktadırlar:
1. İşlemlerin aynı yargı kolunun ve aynı mah-
kemenin görev alanında bulunması,
2. İşlemler arasında süre yönünden uygunluk
olması,
3. İşlemlerin aynı türden ve aynı yargılama
düzeyinde olması,
4. Davalının aynı olması,
5. Temyiz ve istinaf yerlerinin aynı olması.
3
Birden Çok Kişinin Aynı Dilekçe ile
Tek Bir İşleme Karşı Dava Açması
Burada birden çok kişinin tek dilekçeyle dava
açması için davaya yol açan olay veya hukuki ne-
denlerin aynı olması tek başına yeterli olmayıp aynı
zamanda kişilerin ortak hak veya menfaatlere sahip
olması gerektiğine dikkat edilmelidir.
dikkat
İYUK Md. 5/2’ye göre, birden faz-
la şahsın müşterek dilekçe ile dava
açabilmesi için davacıların hak veya
menfaatlerinde iştirak bulunması ve
davaya yol açan maddi olay veya hu-
kuki sebeplerin aynı olması gerekir.
Kişiler arasındaki hak veya menfaat ortaklığı ile
dava konusu olayın veya işlemin hukuki ve maddi
sebeplerinin aynı olup olmadığını idari yargı mer-
cileri her davanın nitelik ve içeriğine göre belirle-
mektedirler. Bunu saptarken, her bir davacı için ve-
rilecek karardan tüm ilgililerin de yararlanabilmesi
durumunu dikkate almaktadırlar.
Aralarında hak veya menfaat ortaklığı olan
birden çok kişi tek dilekçe ile hem idari işlemlere
hem de idari eylemlere iptal ya da tam yargı dava-
sı açabilmektedirler. İptal davalarında işlemin hu-
kuka aykırılık unsurlarının aynı olması, tam yargı
davalarında ise uğranılan zararın nitelik ve nicelik
yönünden aynı olması ve aynı (kusurlu ya da ku-
sursuz) sorumluluk ilkesine dayanılması şarttır.
Bu şekilde aynı dilekçeyle dava açan kişilerin
ortak adres göstermeleri ve davanın yürütülmesi
esnasında beraber hareket etmeleri şarttır.
İptal ve Tam Yargı Davalarının Birlikte
Aynı Dilekçe ile Açılması
Tam yargı davası işlenirken de görüldüğü üze-
re İYUK Md. 12 uyarınca bir idari işlemin ilgili-
lerin hem hakkını hem de menfaatini ihlal etmesi
durumunda, aynı dava dilekçesinde hem işlemin
iptali hem de uğranılan zararın tazmini istenebilir,
dolayısıyla iptal ve tam yargı davası tek dilekçe ile
birlikte açılabilir. Bu gibi durumlarda açılan davayı
93
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
kabul eden idari yargı yeri her iki davayı da kabul
edeceği gibi, iptal isteminin reddine, tazminat iste-
minin kabulüne de karar verebilir.
Aynı Dilekçe ile Dava Açılması
Durumlarının Yargı Yerlerince
Değerlendirilmesi
Kendisine aynı dilekçe ile birden çok dava açı-
lan veya birden çok kişinin dava açtığı idari yargı
mercii, tek dilekçe ile dava açma koşullarının oluş-
madığı kanaatine varırsa, dava dilekçesini İYUK
Md. 15/1-d uyarınca, otuz gün içinde ayrı ayrı
dava açılmak üzere dilekçenin reddine karar verir.
Otuz gün içerisinde yine tek dilekçeyle dava
açılması durumunda davanın reddine karar verir
(İYUK, 15/5).
Tek dilekçeyle dava açılıp mahkemenin dilek-
çeyi reddetmesi sonucu dava otuz gün içinde ayrı
ayrı dilekçelerle tekrar açılırken yeniden harç alınır.
Bağlantılı Davalar
Bağlantılı davalarda, ilk bakışta İYUK Md. 5’te
düzenlenen aynı dilekçe ile açılacak davaları çağ-
rıştırsa da tek dilekçe ile açılan davada tek bir dava
vardır. Oysa bağlantılı davalarda aynı ya da farklı
mahkemelerde açılmış birden çok dava vardır ve
koşulların uygun olması hâlinde davaların tek bir
davada birleştirilmesi söz konusudur.
Bağlantılı davalar: Aynı maddi veya hu-
kuki sebepten doğan ya da biri hakkında
verilecek hüküm, diğerini etkileyecek ni-
telikte olan davalar.
İdare mahkemesi, vergi mahkemesi veya
Danıştay’a veya birden fazla idare veya vergi mah-
kemelerine açılmış bulunan davalarda bağlantının
varlığına taraflardan birinin isteği üzerine veya
doğrudan doğruya mahkemece karar verilir.
Bağlantılı davalarda, ilk bakışta İYUK Md. 5’te
düzenlenen aynı dilekçe ile açılacak davaları çağ-
rıştırsa da tek dilekçe ile açılan davada tek bir dava
vardır. Oysa bağlantılı davalarda aynı ya da farklı
94
mahkemelerde açılmış birden çok dava vardır ve
koşulların uygun olması halinde davaların tek bir
davada birleştirilmesi söz konusudur.
Bağlantılı Davaların Koşulları
İdari yargı mercilerinde açılmış birden çok da-
vanın “bağlantılı dava” kapsamında tek bir yargı
yeri ve davada birleştirilebilmesi için şu şartların
varlığı gereklidir:
a. Davaların hepsi idari yargı mercilerine (ida-
re veya vergi mahkemesi ya da ilk derece sı-
fatıyla Danıştay) açılan ve görülmekte olan
(derdest) davalar olmalıdırlar.
b. Görülmekte olan davalar aynı maddi veya
hukuki sebepten doğmuş olmalıdırlar.
c. Davalardan biri hakkında verilecek karar,
diğerinin çözümünü etkileyecek mahiyette
olmalıdır. Yani davaların birine ilişkin uyuş-
mazlık çözüldüğünde bağlantılı olduğu di-
ğer dava ya mesnetsiz kalacak ya da kendili-
ğinden çözüme kavuşacaktır.
d. Davaların hiçbiri henüz karara bağlanma-
mış olmalı yani yargılamanın devam ediyor
olması gereklidir.
e. Davaların tümü ilk derece düzeyinde görül-
mekte olan davalar olmalı, yani aynı yargı-
lama düzeyinde (safahatta) bulunmalıdırlar.
Aynı nedene dayansalar hatta sonuçları iti-
bariyle birbirlerini etkileseler de ilk derece
düzeyindeki bir dava ile temyiz aşamasın-
daki bir davanın birleştirilmesi mümkün
değildir. Her ikisi de temyiz düzeyinde olan
davaların da birleştirilmesi söz konusu de-
ğildir. Diğer bir deyimle bağlantılı davalar,
ancak ve ancak ilk derece düzeyindeki dava-
lar için söz konusudur.
Aynı İdari Yargı Merciinde Görülen
Davaların Birleştirilmesi
Aynı idare mahkemesi, vergi mahkemesi veya
ilk derece sıfatıyla aynı Danıştay dava dairesi, ken-
dilerinin bakmakta oldukları birden çok dava ara-
sında, re’sen veya taraflardan birinin isteği üzerine
bağlantı kararı vermeleri durumunda, davaları ilk
açılan dava dosyasında birleştirir ve tek dava olarak
incelemeye devam ederler.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Farklı İdari Yargı Mercilerinde
Görülen Davaların Birleştirilmesi
Farklı idari yargı mercilerinde görülmekte olan
davaların, tarafların istemi veya mahkemece re’sen
birleştirilmesine karar verilmesi durumunda, bir-
leştirme kararı hakkında kesin hüküm verme, bir-
leştirilmesine karar verilmesi durumunda görevli ve
yetkili mahkemeyi belirleme yetkisi duruma göre
Danıştay veya bölge idare mahkemesidir.
Bağlantılı davalardan birinin Danıştay’da bu-
lunması halinde dava dosyası Danıştay’a gönderilir.
Bağlantılı davalar, değişik bölge idare mahke-
mesinin yargı çevrelerindeki mahkemelerde bulun-
duğu takdirde dosyalar Danıştay’a gönderilir.
Bağlantılı davalar aynı bölge idare mahkemesinin
yargı çerçevesindeki mahkemelerde bulunduğu takdir-
de dosyalar o yer bölge idare mahkemesine gönderilir.
Bağlantının Danıştay Tarafından
İncelenmesi
Danıştay’ın dava konusu uyuşmazlığı inceleme-
ye yetkili dairesi, bağlantılı dava dosyalarını önce-
likle ve ivedilikle inceler ve karar verir.
Danıştay bağlantının bulunduğuna karar verdi-
ği takdirde:
a. Davalardan biri Danıştay’da açılmış ve çö-
zümlenmesi Danıştay’ın görevine dâhil
bir uyuşmazlıkla ilgili ise, davaların tümü
Danıştay’da görülür ve durum ilgili mahke-
melere ve taraflara bildirilir.
b. Davaların çözümlenmesi, ayrı bölge idare
mahkemesinin yargı çevresindeki idare veya
vergi mahkemelerinin görevlerine giren uyuş-
mazlıklarla ilgili ise Danıştay’ın ilgili dairesi
yetkili mahkemeyi kararında belirtir ve dosya-
ları bu mahkemeye göndererek diğer mahke-
meye veya mahkemelere durumu bildirir. Yet-
kili mahkeme de durumu ilgililere duyurur.
c. Danıştay’ca verilen karar bağlantı bulun-
madığı yolunda ise, dosyalar ilgili mahke-
melere geri gönderilir.
Bağlantının Bölge İdare Mahkemesi
Tarafından İncelenmesi
Bölge idare mahkemesi bağlantılı dava dosyala-
rını öncelikle ve ivedilikle inceler ve kararını verir.
Bölge idare mahkemesince verilen karar, bağlantı-
3
nın bulunduğu yolunda ise, yetkili mahkeme ka-
rarda belirtilmek suretiyle dosyalar yetkili mahke-
meye gönderilir. Durum ayrıca diğer mahkemeye
de duyurulur. Yetkili kılınan mahkeme durumu
ilgililere bildirir.
Bölge idare mahkemesince verilen karar bağlan-
tı olmadığı yolunda ise, dosyalar ilgili mahkemele-
re geri gönderilir.
Bağlantı İsteminin Davayı Görmekte
Olan Mahkemelerce Kabul
Edilmemesi
Bağlantı iddiasıyla davaların birleştirilmesi is-
temi davaları görmekte olan mahkemelerce kabul
edilmediği takdirde, mahkemelerin bu hususta ver-
dikleri bağlantı istemini reddeden ara kararı tarafla-
ra tebliğ edilir. Bağlantının bulunduğunu savunan
taraf, redde ilişkin ara kararın tebliğ tarihini izleyen
onbeş gün içerisinde, yukarıda anlatıldığı gibi, du-
rumun ortaya çıkış şekline paralel olarak bağlantıyı
inceleyip karara bağlamaya yetkili olan Danıştay
veya bölge idare mahkemesine başvurup bağlantı
konusunun karara bağlanmasını isteyebilirler.
Başvuru üzerine bölge idare mahkemesi veya
Danıştay’ın görevli dairesince durum, yukarıdaki
açıklanan usullere göre incelenerek karara bağlanır.
Davaların birleştirilmesi uygun görülürse birleştiri-
len davaları görmeye devam edecek görevli ve yet-
kili idari yargı mercii belirlenir.
Bağlantılı Davalarla İlgili Diğer
Esaslar
Bağlantının varlığı yolunda idare ve vergi mah-
kemelerince veya bu konuda yapılacak itiraz üzerine
bölge idare mahkemesi veya Danıştay’ca bağlantı hak-
kında karar verilinceye kadar usuli işlemler durur.
Bağlantıya ilişkin işlemler sonuçlandırıldıktan
sonra bu davalara bakmakla yetkili kılınan mahkeme
veya Danıştay, davalara bırakıldığı yerden devam eder.
Bağlantının bulunup bulunmadığı yolundaki böl-
ge idare mahkemesi ve Danıştay kararları kesindir.
Davaların Ayrılması
Davalar yukarıdaki koşul ve usullere uygun ola-
rak birleştirilebileceği gibi, yine yargılamanın ama-
cına daha uygun ve sağlıklı devam edebilmesi için
gereken durumlarda birlikte açılan davaların da
95
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması

ayrılmaları mümkündür. Davaların ayrılmasına (tefrikine) ilişkin 2577 sayılı İYUK’ta bir düzenleme bu-
lunmadığı gibi, Md. 31 kapsamında HMK’ya da yollamada bulunulmamaktadır. Bu nedenle, 6100 sayılı
HMK’nın 167. Maddesinde düzenlenmiş davaların ayrılmasına ilişkin hükümlere bağlı olmaksızın, idari
yargı yerlerinin re’sen ya da tarafların istemi üzerine davaların ayrılmasına karar vermelerinde bir engel bu-
lunmamaktadır.
Davaların ayrılması, yukarıda anlatılan bağlantılı dava kapsamında birleştirilen davaların ayrılmasıyla
ilgili olmayıp İYUK Md. 5 kapsamında birlikte açılmış ya da en azından aynı idari yargı yerinde görülmek-
te olan davanın bölge idare mahkemesi veya Danıştay kararı olmaksızın birleştirilmiş olanlar için geçerlidir.
İdari yargı mercii, ayrılmasına karar verdiği davalar için yeniden dava dilekçesine gerek olmaksızın kendi-
liğinden ayrı ayrı dava dosyaları oluşturur.

Öğrenme Çıktısı
1 Dava dilekçesinin biçimi, koşulları, dilekçenin verileceği yerler ile dilekçeler üzerindeki
uygulanacak işlemleri açıklayabilme ve aynı dilekçe ile dava açılabilecek haller ile davaların
birleştirilmesi ve ayrılmasını ayırt edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İptal ve tam yargı davaları- İdari yargılama usulünde

Bağlantılı dava ile davaların
nın aynı dilekçe ile açılma- aynı dilekçe ile birden çok
birleştirilmesi müessesesini
sını araştırınız. işleme karşı dava açılabil-
ilişkilendiriniz.
mesini anlatınız.

DAVA AÇMANIN SONUÇLARI

Dava açmanın yargılama usulü açısından önemli hukuki sonuçları şunlardır:
• Zamanaşımının kesilmesi,
• Derdestlik,
• Hüküm verme zorunluluğu,
• İddia ve savunmaların sınırlandırılması: genişletilme veya değiştirilme yasağı,
• Yürütmenin durdurulması.
Dava açmanın yukarıda sayılan ilk dört sonucu medeni veya idari yargılama hukuku açısından genel
ve ortak sonuçlar iken yürütmenin durdurulması yalnızca idari yargıya özgü özel bir sonuç ve müessesedir.

Zamanaşımının Kesilmesi
İdari davanın açılmasıyla zamanaşımı süresi kesilir ve dava konusu hakkın zamanaşımına uğrayarak
kaybolması önlenmiş olur. Medeni yargılama usulünde zamanaşımı mahkeme tarafından kendiliğinden
dikkate alınmazken idari yargılamada zamanaşımı kamu düzeninden olduğu için yargılamanın her aşama-
sında, tarafların itirazı üzerine veya mahkemece kendiliğinden dikkate alınır.

96

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Derdestlik
Derdestlik, bir davanın görevli ve yetkili yargı
yerince görülmeye başlamasıdır. Dolayısıyla dava
dilekçesinin mahkemeye sunulup kabul edilmesiy-
le dava konusu uyuşmazlık derdest hâle gelir. Bu-
nun sonucu, tarafları, dayandığı maddi nedenleri
ve konusu aynı olan söz konusu hukuki uyuşmaz-
lığa ilişkin başka bir yargı yerinde tekrar dava açıla-
maz. Tarafları, konusu ve nedenleri aynı olan ve bir
yargı yerinde dava açılmak suretiyle görülmeye baş-
lanmış hukuki uyuşmazlığa karşı ikinci bir davanın
açılması durumunda, taraflardan biri (mantıken
davalı), ikinci davaya bakmakta olan mahkemeye
uyuşmazlığın zaten görülmekte (derdest) olduğu
itirazında bulunur veya mahkeme bunu kendili-
ğinden tespit ederse ikinci açılan davanın açılma-
mış sayılmasına karar verilir.
Hüküm Verme Zorunluluğu
Davanın açılıp kabul edilmesinin sonucu, mah-
kemenin davayı karara bağlama zorunluluğunun
ortaya çıkmasıdır. Mahkemenin davayı karara bağ-
lama zorunluluğu hâkimin davanın esasına girme-
sini gerektirmez. Hâkimin davayı ilk incelemede
eksik gördüğü bir ön koşul yönünden reddetmesi
de hüküm verme işlevinin yerine getirilmesidir.
Hâkimler, hüküm verme zorunluluğu çerçeve-
sinde davacının istemiyle bağlı ve sınırlı olup da-
vayı bu istem sınırları içinde kabul, kısmen kabul,
ret veya kısmen reddederek karara bağlayabilirler.
İptal davasında davacının iptalini istediği bir işlem
dışında başka bir işlemi iptal edemez ya da davacı
talepte bulunmamışsa yürütmenin durdurulması-
na ya da işlemden görülen zarara karşılık tazminat
ödenmesine hükmedemezler.
Kanuni dayanak ve sebepler oluşmadıkça,
hâkimin önüne gelen bir davaya bakmaktan ve
davayı karara bağlamaktan kaçınması, çekinmesi
veya davayı yüzüstü bırakması, eski HUMK Md.
573/6’da düzenlenen “ihkak-ı haktan istinkâf ” ve
yeni 6100 sayılı HMK Md. 46/1-e’deki “hakkın
yerine getirilmesinden kaçınma” veya imtina etme
kapsamında hâkimin sorumluluğunu doğurur.
3
Resim 3.2 Dilekçelerin verilmesinden sonra iddia ve
savunmalar genişletilemez, değiştirilemez.
İddia ve Savunmaların
Sınırlandırılması: Genişletilme veya
Değiştirilme Yasağı
Medeni yargılama usulünde, tarafların ön ince-
leme aşamasının tamamlanıp dilekçelerin karşılıklı
verilmesinden sonra iddia ya da savunmalarını ge-
nişletmeleri (tevsi) veya değiştirmeleri (tebdil) yasak-
lanmıştır (HMK, Md.141). İdari yargıda bu konuda
bir düzenleme olmamakla birlikte, mahkemenin da-
vacının istemiyle sınırlı olması kuralından hareketle,
davacının dava dilekçesini teslim etmesi, davalının
da birinci savunma süresi geçtikten sonra iddialarını
değiştirip genişletemeyecekleri kabul edilmektedir.
Ancak daha sonra gelen “Tebligat ve Cevap Verme”
konusunda değinileceği üzere, 11.4.2013 tarihli ve
6459 sayılı Kanun ile tam yargı davalarında dava di-
lekçesinde belirtilen miktarın bir defaya mahsus olmak
üzere artırılabilmesi yani ıslah müessesesi getirilmiştir.
Bu durum, idari yargıda davaların açılıp görülmeye
başlanmasıyla birlikte artık davanın tebdil veya tevsii
edilemeyeceği kuralının, davacının hak ve menfaati
lehine getirilmiş bir istisnası olarak da kabul edilebilir.
İYUK Md. 16/4’te yer alan taraflar, sürenin geç-
mesinden sonra verecekleri savunmalara veya ikin-
ci dilekçelere dayanarak hak iddia edemeyecekleri
hükmü idari yargıda iddia ve savunmanın sınır-
landırılması kuralının uygulanabileceğini gösterir.
Ancak görev, yetki veya zamanaşımı gibi kamu dü-
zeniyle sıkı sıkıya ilişkili olan konularda iddia ve
savunmanın sınırlandırılması mümkün değildir.
97
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
Yine İYUK Md. 21’de yer alan, dilekçeler ve sa-
vunmalarla birlikte verilmeyen belgelerin, vaktinde
ibraz edilmelerine imkân bulunmadığına mahke-
mece kanaat getirilirse, bunların kabul edilip diğer
tarafa tebliğ edilmesi hükmü de iddia ve savunma-
ların sınırlandırılması yasağının dolaylı ve sınırlı
da olsa istisnalarının olabileceğini gösterir. Ancak
daha önce belirtildiği gibi, idari yargıda geçerli olan
re’sen tahkik ilkesinin (İYUK, 20/1) bir gereği ola-
rak mahkemenin re’sen veya tarafların dilekçelerine
istinaden gerekli gördüğü bilgi, belge veya kanıtı
araştırıp inceletme yetkisi olduğundan dolayı, id-
dia ve savunmaların sınırlandırılması yasağının katı
biçimde uygulanacağı düşünülemez. Ancak re’sen
tahkik ilkesinin kesinlikle istem sonucuna (mah-
kemenin hükmüne) yönelik olmayıp mahkemenin
yapacağı tahkikata ilişkin olabileceğini unutma-
mak gerekir.
Yürütmenin Durdurulması
Dava açmanın yukarıda sıralanan sonuçları yar-
gılama usulü hukukunun genel sonuçları iken yü-
rütmenin durdurulması yalnızca idari yargıya özgü
bir yargılama müessesesidir.
Yürütmenin durdurulması idari yargılama usu-
lü hukukunda iptal davasına sıkı sıkıya bağlı ve
iptal davasına anlam, içerik ve etkinlik kazandıran
geçici ve istisnai nitelikte bir çeşit ara karardır. Yü-
rütmenin durdurulması kararı ile idari işlemlere ait
icrailik (uygulanma), hukukilik karinesi, uyulma zo-
runluluğu ve re’sen icra gibi özellikler en geç dava so-
nuçlanıncaya kadar işlemez olur ya da askıya alınır.
İdari işlemlere karşı iptal davası açmak dava
edilen işlemin yürütülmesini durdurmaz. Bir ida-
ri işlemin idari yargı mercileri tarafından iptali, o
işlemden önceki hukuki durumun sanki işlem hiç
tesis edilmemiş gibi geri gelmesini sağlar. İdare,
iptal edilen işleminden önceki durumun geri gel-
mesini sağlamak, işlemin hukuki ve fiili etki ve so-
nuçlarının giderilmesi için gereken her türlü işlem
ve eylemi yapmakla yükümlüdür. Ancak idarenin
yıkım kararında olduğu gibi belli durumlarda, ka-
rar iptal edildiğinde idarenin eski durumu geri ge-
tirmesi fiilen ve/veya hukuken mümkün olmayabi-
lir. Dolayısıyla böyle bir durumda bir işlemin iptal
edilmesinin anlamı, işlevi ve etkisi olmayacaktır.
98
dikkat
İşte yürütmenin durdurulması kara-
rı, idari işlemin uygulanması halinde
telafisi güç veya imkânsız zararların
doğması ve idari işlemin açıkça hu-
kuka aykırı olması şartlarının birlikte
gerçekleşmesi durumunda, işlemlerin
en geç davanın sonuna kadar geçici
olarak askıya alınması yoluyla iptal
davasına anlam ve işlevsellik kazandı-
rıp bireylerin hak ve özgürlüklerinin
korunmasına yardımcı olarak huku-
kun üstünlüğünü sağlayan bir idari
yargı müessesesidir.
Anayasal Düzenleme
Yürütmenin durdurulması müessesesi ve koşul-
ları önemine binaen, 1980 sonrası hem Anayasa
hem de 2577 sayılı İYUK tarafından düzenlenmiş-
tir. Anayasanın Md. 125/5-6’da ilgili düzenleme
şöyledir:
“İdari işlemin uygulanması hâlinde telafisi güç
veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin
açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte ger-
çekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürüt-
menin durdurulmasına karar verilebilir.
Kanun, olağanüstü hallerde, seferberlik ve savaş
hâlinde ayrıca milli güvenlik, kamu düzeni, genel
sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması ka-
rarı verilmesini sınırlayabilir.”
İYUK Md. 27/2, Anayasaya koşut bir tanım ge-
tirmiş, yalnızca cümlenin başına “Danıştay ve idari
mahkemeler” ibaresi eklenmiştir. Ancak İYUK’ta,
Anayasa’da olan yürütmenin durdurulması kararla-
rının sınırlanabileceği durumlar yer almamaktadır.
Yürütmenin Durdurulmasının Usule
İlişkin (Biçimsel) Şartları
İdari davalarda yürütmenin durdurulması mü-
essesesinin biçimsel şartları ve özellikleri şöyle sıra-
lanabilir:

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
a. Yürütmenin durdurulması istisnai bir du-
rumdur. İptal davası açılması Almanya ve
Avusturya gibi ülkelerde dava konusu işle-
min yürütülmesini kendiliğinden durdu-
rurken, Fransa ve bizim gibi ülkelerde işle-
min icrailiğini etkilemez. Dolayısıyla iptal
davası sonuçlanmadan bir işlemin yürütül-
mesinin askıya alınması istisnai bir önlemdir.
b. Yürütmenin durdurulması geçici bir ön-
lemdir. Yürütmenin durdurulması, idari
işlemin uygulanmasını en geç dava sonuna
kadar askıya alır. Davanın sonuçlanmasıyla
kendiliğinden ortadan kalkar. İptal davası
sonunda dava kabul edilip işlem iptal edil-
mişse yürütmenin durdurulması önemi-
ni yitirir, dava reddedilmişse yürütmenin
durdurulması kendiliğinden kalkarak işlem
tekrar uygulanmaya devam eder.
Yürütmenin durdurulmasına neden olan koşul-
ların dava esnasında ortadan kalkması durumunda,
yargı merci dava sonuçlanmadan yürütmenin dur-
durulması kararını kaldırabilir.
c. Yürütmenin durdurulması idari yargıya
özgü sui generis bir tür ara karardır. Yargı-
lama hukukunda nihai kararlar hâkimin
davadan el çekmesine neden olan, davayı
esasa veya usule ilişkin olarak çözüme ka-
vuşturup sonuçlandıran kararlardır. Oysa
yürütmenin durdurulması davayı sonuç-
landırmayıp işlemin uygulanmasını en geç
dava sonuna kadar askıya alan, hâkimin
şartların değişmesi durumunda geri dönüp
kararını kaldırabileceği ara kararlardır.
Ancak literatürde yaygın olarak yürütmenin
durdurulması kararının, davanın esasına veya ilerle-
mesine etkisi olmayan, diğer ara kararlarda olduğu
gibi davacı yararına kazanılmış hak oluşturmayan
ve mahkeme tarafından resen verilemeyen nitelikte
olduğu için teknik anlamda bir ara karar olmayıp
idari yargıya özgü sui generis bir yargısal karardır.
Ayrıca ara kararlara kararlar kesin olup ancak nihai
kararla birlikte kanun yollarına götürülebilirken
yürütmenin durdurulması kararlarına karşı itiraz
yolu ve usulü düzenlenmiştir.
d. Yürütmenin durdurulması ancak iptal da-
valarında verilebilir.
e. Yürütmenin durdurulması en erken iptal
davası açılırken veya açıldıktan sonra is-
tenebilir. Yürütmenin durdurulması dava
3
açılırken dava dilekçesinde veya dava görü-
lürken müstakil bir dilekçeyle nihai karara
kadar her aşamada istenebilir. Medeni yar-
gılama hukukunda yer alan “ihtiyati tedbir”
kararlarının dava açılmadan istenebilmesi
mümkün olduğu hâlde, yürütmenin dur-
durulması dava açılmadan istenemez.
f. Yürütmenin durdurulması ancak davacının
istemi üzerine verilebilir.
g. Yürütmenin durdurulması kararı bir temi-
nat (güvence) karşılığı verilir. İptal dava-
sında yürütmesinin durdurulması kararı
verilmiş bir idari işlemin uygulanmaması,
idare için kimi zararlara yol açabilir. İşte
yürütmesinin durdurulması kararı verilmiş
bir işlemin dava sonunda iptal edilmemesi
durumunda idarenin zararlarının karşılan-
ması amacıyla İYUK Md. 27/5’te yürüt-
menin durdurulması kararlarının teminat
karşılığında verileceği, ancak durumun
gereklerine göre teminat aranmayabileceği
de hükme bağlanmıştır. Taraflar arasında
teminata ilişkin olarak çıkan anlaşmazlık-
lar, yürütmenin durdurulması hakkında ka-
rar veren Danıştay dairesi, mahkeme veya
hâkim tarafından çözümlenir. İdareden ve
adli yardımdan faydalanan kimselerden te-
minat alınmaz.
h. Yürütmenin durdurulması kararları olumlu
(yürütülmekte olan) işlemlere karşı açılan
iptal davalarında istenebilir.
i. Yürütmenin durdurulması kararı gerekçeli
olarak verilir.
j. Farklı gerekçelerle olmak kaydıyla yürüt-
menin durdurulması isteminde bulunma-
nın sayısı konusunda bir kısıtlama getiril-
memiştir.
k. Yürütmenin durdurulması istemi herhangi
bir dilekçe şekil şartına tabi değildir.
l. Yürütmenin durdurulması istemine ilişkin
yargı harçları peşin olarak ödenir.
m. Yürütmenin durdurulması istemine ilişkin
davalarda özel süreler ve tebligat yöntemi
kullanılabilir.
n. Yürütmenin durdurulması kararının ge-
çerlilik süresi için bir kısıtlama bulunma-
maktadır. 1994 yılında 4001 sayılı Kanun
değişikliği ile yürütmenin durdurulması
99
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
kararlarının daha önce yer alan doksan gün
süreyle verilebileceği hükmü kaldırılmıştır.
Artık mahkeme tarafından kaldırılması ön-
görülmedikçe yürütmenin durdurulması
kararı dava nihai olarak karara bağlanıncaya
kadar geçerliliğini korumaktadır.
o. Yürütmenin durdurulması kararı verilen
dava dosyaları öncelikle incelenir ve karara
bağlanır.
Yürütmenin Durdurulmasının Esasa
İlişkin Şartları
dikkat
Hem Anayasa Md. 125/5 hem de
İYUK Md. 27/2 uyarınca yürütme-
nin durdurulması kararı verilebilmesi
için esasa ilişkin iki şart olan idari işle-
min uygulanması halinde giderilmesi
güç veya imkânsız zararların doğması,
hem de işlemin açıkça hukuka aykırı
olması koşullarının birlikte gerçekleş-
miş olması şarttır.
Bir idari işlem açıkça hukuka aykırı görünmek-
le birlikte uygulanması telafisi güç veya imkânsız
zararlar doğurmuyorsa veya bu tür zararlara neden
olacağı belli olmakla birlikte ilk bakışta açıkça hu-
kuka aykırı değilse söz konusu işlemin yürütülme-
sinin durdurulmasına imkân yoktur.
Şimdi esasa ilişkin bu iki şartı görelim:
İdari İşlemin Uygulanması Halinde
Telafisi Güç veya İmkânsız Zararların
Doğması
İptal davası makabline şamil (geçmişe etkili)
olması hasebiyle dava kabul edilip işlemin iptal
edilmesi durumunda işlem sanki hiç doğmamış
gibi işlemden önceki eski durum geri gelir. İşlemi
iptal edilen idare eski hukuki ve maddi durumun
geri gelmesi için gerekli işlem, eylem ve önlemle-
ri almaya mecburdur. Ancak eski durumun geri
gelmesinin teknik, maddi veya hukuki bakımdan
mümkün olmadığı, doğacak maddi veya manevi
zararın telafisinin çok zor veya imkânsız olduğu
durumlarda iptal hükmünün herhangi bir anlam,
100
etki ya da işlevi olmayacaktır. İşte bu gibi, örneğin
bir binanın yıkım kararı, öğrencilerin sene kaybına
uğrayacakları idari kararlar gibi herkes için objektif
olarak aynı anlama gelen durumlarda hukuka aykı-
rılık şartının da gerçekleşmesi kaydıyla yürütmenin
durdurulması kararı verilir.
İdari İşlemin Açıkça Hukuka Aykırı
Olması
İdari işlemin hukuka aykırı olup olmadığı iptal
davasının sonunda tespit edilebilecek bir durum
olmakla birlikte, yürütmenin durdurulması istenen
işlem ilk bakışta ve dava dilekçesindeki anlatım ve
sunulan bilgi, belge ve kanıtların ilk incelemesin-
de açıkça idari işlemin unsurları açısından huku-
ka aykırı görünüyorsa bu işlemin yürütülmesinin
durdurulması için bir neden oluşturur. Hâkimin
mesleki bilgi, birikim ve tecrübeleriyle bu açık ve
bariz hukuka aykırılığı kolayca gözlemlemesi ve
saptaması yeterlidir.
İdari Yargı Yerlerinin Yürütmenin
Durdurulma İstemine İlişkin Kararları
02.07.2012 tarih ve 6352 sayılı Kanun ile
21.02.2014 tarih ve 6526 sayılı Kanun değişiklik-
leri çerçevesinde, yürütmenin durdurulmasına iliş-
kin gelen önemli yeniliklerle beraber İYUK’un 27.
Maddesinde yürütmeyi durdurma müessesesine
ilişkin hükümler şöyle sıralanabilir:
a. Danıştay’da veya idari mahkemelerde dava
açılması dava edilen idari işlemin yürütül-
mesini durdurmaz.
b. Danıştay veya idari mahkemeler, idari işle-
min uygulanması hâlinde telafisi güç veya
imkânsız zararların doğması ve idari işle-
min açıkça hukuka aykırı olması şartlarının
birlikte gerçekleşmesi durumunda, davalı
idarenin savunması alındıktan veya savun-
ma süresi geçtikten sonra gerekçe göstererek
yürütmenin durdurulmasına karar verebi-
lirler. Uygulanmakla etkisi tükenecek olan
idari işlemlerin yürütülmesi, savunma alın-
dıktan sonra yeniden karar verilmek üzere,
idarenin savunması alınmaksızın da durdu-
rulabilir. Ancak kamu görevlileri hakkında
tesis edilen atama, naklen atama, görev ve
unvan değişikliği, geçici veya sürekli görev-
lendirmelere ilişkin idari işlemler, uygulan-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
makla etkisi tükenecek olan idari işlemler-
den sayılmaz. Yürütmenin durdurulması
kararlarında idari işlemin hangi gerekçelerle
hukuka açıkça aykırı olduğu ve işlemin uy-
gulanması hâlinde doğacak telafisi güç veya
imkânsız zararların neler olduğunun belir-
tilmesi zorunludur. Sadece ilgili kanun veya
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmünün
iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine baş-
vurulduğu gerekçesiyle yürütmenin durdu-
rulması kararı verilemez.
c. Dava dilekçesi ve eklerinden yürütmenin
durdurulması isteminin yerinde olmadığı
anlaşılırsa davalı idarenin savunması alın-
maksızın istem reddedilebilir.
d. Vergi mahkemelerinde, vergi uyuşmazlık-
larından doğan davaların açılması, tarh
edilen vergi, resim ve harçlar ile benzeri
mali yükümlerin ve bunların zam ve ce-
zalarının dava konusu edilen bölümünün
tahsil işlemlerini durdurur. Ancak, davacı-
nın gösterdiği adrese tebligat yapılamaması
halinde, yeni adresin bildirilmesine kadar
işlemden kaldırılan vergi davası dosyaların-
da tahsil işlemi devam eder. Bu şekilde iş-
lemden kaldırılan dosyanın yeniden işleme
konulması ile ihtirazi kayıtla verilen beyan-
nameler üzerine yapılan işlemlerle tahsilat
işlemlerinden dolayı açılan davalar, tahsil
işlemini durdurmaz. Bunlar hakkında yü-
rütmenin durdurulması istenebilir.
e. Yürütmenin durdurulması istemli davalarda
İYUK Md. 16’da yer alan tebligat ve cevap
vermeye ilişkin yazılı süreler kısaltılabilece-
ği gibi, tebliğin memur eliyle yapılmasına
da karar verilebilir.
f. Yürütmenin durdurulması kararları temi-
nat karşılığında verilir. Ancak durumun
gereklerine göre teminat aranmayabilir. Ta-
raflar arasında teminata ilişkin olarak çıkan
anlaşmazlıklar, yürütmenin durdurulması
hakkında karar veren daire, mahkeme veya
hâkim tarafından çözümlenir. İdareden ve
adli yardımdan faydalanan kimselerden te-
minat alınmaz.
g. Yürütmenin durdurulması kararı verilen
dava dosyaları öncelikle incelenir ve karara
bağlanır.
3
h. Yürütmenin durdurulmasına dair verilen ka-
rarlar on beş gün içinde yazılır ve imzalanır.
i. Aynı sebeplere dayanılarak ikinci kez yü-
rütmenin durdurulması isteminde bulunu-
lamaz.
Yürütmenin Durdurulma Kararlarına
Karşı İtiraz
1990 yılındaki 3622 sayılı Kanun değişikliğin-
den önce yürütmenin durdurulma kararlarına karşı
üst idari yargı mercilerine başvuru yolu kapalı olup
yalnızca yürütmeyi durdurma istemini karara bağ-
layan, yani davayı gören mahkemeye davacı veya
davalı tarafından itirazda bulunulabiliyordu. Söz
konusu değişiklikten sonra yürütmenin durdu-
rulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı
eğer istem reddolmuşsa davacı, kabul edilip işlemin
yürütmesi durdurulmuşsa davalı idare itiraz etme
hakkına sahip kılınmıştır.
dikkat
Yürütmenin durdurulması istemleri
hakkında verilen kararlar;
• Danıştay dava dairelerince veril-
mişse konusuna göre İdari veya
Vergi Dava Daireleri Kurullarına,
• bölge idare mahkemesi kararları-
na karşı en yakın bölge idare mah-
kemesine,
• idare ve vergi mahkemeleri ile tek
hâkim tarafından verilen kararla-
ra karşı bölge idare mahkemesine
kararın tebliğini izleyen günden
itibaren yedi gün içinde bir defaya
mahsus olmak üzere itiraz edilebilir.
İtiraz edilen merciler, dosyanın ken-
disine gelişinden itibaren yedi gün
içinde karar vermek zorundadır. İtiraz
üzerine verilen kararlar kesindir.
İvedi yargılama usulü ile merkezî ve ortak sı-
navlara ilişkin yargılama usulüne tabi davalarda
yürütmenin durdurulması talebine ilişkin olarak
verilecek kararlara itiraz edilemez.
101
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
Vergi Uyuşmazlıklarından Doğan
Davalarda Yürütmenin Durdurulması
İdari yargı yerlerine dava açılmasının idari iş-
lemin yürütülmesini durdurmayacağı kuralının
istisnası yukarıda belirtildiği üzere, vergi mahke-
melerinde, vergi uyuşmazlıklarından doğan dava-
ların açılmasının, tarh edilen vergi, resim ve harçlar
ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve
cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil
işlemlerini kendiliğinden durdurmasıdır. Bu kap-
samdaki vergi uyuşmazlıklarına ilişkin dava açıl-
dığında yürütmenin durdurulması istemine gerek
olmaksızın tahsil işlemi kendiliğinden askıya alınır.
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin uyuşmazlıklarda
yukarıdaki kuralın yani dava açılmasıyla isteme ge-
rek olmaksızın kendiliğinden yürütmenin durma-
sının dört istisnası vardır:
a. Davacının gösterdiği adrese tebligat yapı-
lamaması halinde yeni adresin bildirilme-
sine kadar işlemden kaldırılan vergi davası
dosyalarında tahsil işlemine yeniden devam
edilir. Bu dosya için verilmiş yürütmenin
durdurulması kararı kendiliğinden hüküm-
süz kalır (İYUK, 26/3-27/4).
b. İşlemden kaldırılan dosyanın “yeniden iş-
leme konulmasının”, tahsil işlemi üzerinde
herhangi bir etkisi yoktur; tahsil işlemine
devam edilir. Bu gibi durumlarda, tahsil
işlemlerinden dolayı açılan davalar, tah-
sil işlemini durdurmaz. Tahsil işleminin
durdurulabilmesi için, yükümlünün vergi
mahkemesinden yürütmenin durdurulması
kararı alması gerekir (İYUK, 27/4).
c. İhtirazi kayıtla verilen beyannameler üzeri-
ne yapılan işlemlerle tahsilat işlemlerinden
dolayı açılan davalar, tahsil işlemini dur-
durmaz. Tahsil işleminin durdurulması için
vergi mahkemesinden yürütmenin durdu-
rulması istenmelidir (İYUK, 27/4).
d. Vergi ve benzeri mali yükümlülüklere kar-
şı, vergi mahkemelerinde açılan davanın
yürütmeyi durdurması, temyiz veya istinaf
aşamasını kapsamaz. Ancak, bu kararların
teminat karşılığında yürütülmesinin dur-
durulmasına temyiz istemini incelemeye
yetkili Danıştay dava dairesi, kurulu veya
istinaf başvurusunu incelemeye yetkili
bölge idare mahkemesince karar verilebilir
(İYUK, 52/1).
102
Yürütmenin Durdurulması
Kararlarının Sonuçları
Yürütmenin durdurulması kararı, iptal dava-
sının sonucunda olduğu gibi, idari işlemi hukuk
düzeninden tamamıyla ortadan kaldırmamakla
beraber, işlemin icrasını geçici olarak askıya aldı-
ğı için işlemin yapılmasından önceki eski durum
geri gelir, işlem hiç yapılmamış sayılır. Yani, iptal
kararları gibi sonuçları itibariyle makabline şamil-
dir (geçmişe etkilidir). İşlemin yapılmadan önceki
durum ya kendiliğinden, bunun mümkün olma-
ması durumunda idarenin alacağı hukuki veya fiili
önlemlerle geri gelir.
dikkat
İdare, İYUK Md. 28/1’e göre, ida-
ri yargı yerlerinin iptal ve tam yargı
davalarında esasa ilişkin kararlarında
olduğu gibi yürütmenin durdurulma-
sına ilişkin kararlarının da gereğine
göre, gecikmeksizin işlem tesis etmeye
veya eylemde bulunmaya mecburdur.
Bu süre hiçbir şekilde kararın idare-
ye tebliğinden başlayarak otuz günü
geçemez. Bu sürenin bir ruhsat olma-
yıp zaruri durumlar için öngörülmüş
azami süre olduğuna dikkat etmek
gerekir. Normal koşullarda idarenin
yürütmenin durdurması kararlarını
derhal yerine getirmesi gerekir.
İdare, yürütmeyi durdurma kararı verilen işle-
mini henüz uygulamaya başlamamışsa, işlemi uy-
gulamaktan vazgeçer. İşlemi uygulamaya koymuşsa
uygulamayı keserek bu yöndeki işlem ve eylemleri-
ne son verir. Eğer idare işlemin uygulanmasını bi-
tirmişse alacağı hukuki ve fiili düzeltici önlemlerle
işlemin yapılmasından önceki eski durumun geri
gelmesini sağlamak zorundadır.
İdarenin iptal kararını yerine getirme yüküm-
lülüğü, iptal davalarında yargı yerlerince verilen
yürütmeyi durdurma kararları için de aynen geçer-
lidir. Binaenaleyh, iptal ya da tam yargı davalarına
ait nihai hükümlerin yerine getirilmemesinde ol-
duğu gibi, idarenin yürütmenin durdurulması ka-
rarlarının gereğini yerine getirmemesi ağır hizmet
kusuru olup mali sorumluluğunu gerektirir. İşlemi
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

yürürlükten kaldırmayan, geciktirerek uygulayan veya gereği gibi uygulamayan idare aleyhine açılacak da-
vada, tazminat (tam yargı davasını) görecek görevli ve yetkili idari yargı mercii, iptal kararını vermiş olan
mahkemedir.
İdarenin yargı kararını yerine getirmemesi sonucu açılan tazminat davası sonucu tazminat ödemesi, yü-
rütmenin durdurulması kararının gereğini yerine getirme yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Yani idarenin
yargı kararını uygulamak ya da tazminat ödemek gibi bir tercihi ya da takdir yetkisi asla bulunmamaktadır.

Yaşamla İlişkilendir

T.C. D A N I Ş T A Y günlü işlemin iptali istemiyle açılmıştır. İdare

Onikinci Daire
Esas No : 2013/1330
Karar No : 2013/4438
Özeti : Komiser yardımcılığı kursunu 1999
yılında bitiren davacının, yükseköğrenimi bitir-
diği tarihten geçerli olarak (A) grubu polis amiri
statüsünde değerlendirilmesi istemiyle yaptığı
başvurusunun reddine ilişkin işlemin iptali is-
temiyle açtığı davada derdestlik bulunmadığı
hakkında. Temyiz İsteminde Bulunan(Davacı) :
… Vekili : Av. … Karşı Taraf (Davalı) : Emniyet
Genel Müdürlüğü Vekili : Hukuk Müşaviri … İs-
temin Özeti : Tokat İdare Mahkemesince verilen
31/12/2012 tarih ve E:2012/600; K:2012/952
sayılı kararın, dilekçede yazılı nedenlerle 2577
sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 49.
maddesi uyarınca temyizen incelenerek bozulma-
sı istenilmektedir. Savunmanın Özeti : İstemin
reddi gerektiği savunulmaktadır. Danıştay Tetkik
Hâkimi: … Düşüncesi : Kararın bozulması ge-
rektiği düşünülmüştür.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Hüküm veren Danıştay Onikinci Dairesince
dosyanın tekemmül ettiği görüldüğünden yürüt-
menin durdurulması istemi hakkında bir karar
verilmeyerek işin gereği düşünüldü: Dava; komi-
ser yardımcılığı kursunu 30.06.1999 tarihinde
bitiren ve yargı kararı gereği (A) grubu polis amiri
statüsünde değerlendirilen davacının, dört yıllık
yükseköğrenimi bitirdiği 02.06.2003 tarihi itiba-
rıyla (A) grubu polis amiri statüsünde değerlen-
dirilerek kıdem ve terfi geçerlik tarihlerinin buna
göre düzenlenmesi talebiyle yaptığı 20.07.2012
günlü başvurusunun reddine ilişkin 07.08.2012
Mahkemesince, tarafları, konusu ve sebebi aynı
olan bir dava görülmekte iken ikinci davanın esa-
sının derdestlik nedeniyle incelenemeyeceği, da-
vacının bu davayla ulaşmak istediği amacın, dört
yıllık yükseköğrenimi bitirme tarihinin (A) gru-
bu polis amiri sayılma tarihi olarak kabul edilme-
si olduğu, fakat idarece davacının (A) grubu polis
amiri sayılmasında idareye başvuruda bulunduğu
14.04.2008 tarihinin esas alındığı ve bunun da
Çorum İdare Mahkemesinin 16.04.2012 gün-
lü ve E:2012/241, K:2012/362 sayılı kararına
dayandığı, anılan kararın 01.06.2012 tarihinde
temyiz edildiği, dolayısıyla işbu davanın açıldığı
28.08.2012 tarihi itibarıyla davacının hangi ta-
rihten geçerli şekilde (A) grubu polis amiri sayı-
lacağına ilişkin derdest bir davanın bulunduğu,
buna göre konuya ilişkin derdest bir dava varken,
hukuken yeni bir durum ortaya çıkmaksızın,
aynı konuda yapılmış olan ikinci bir başvuru
üzerine açıldığı anlaşılan işbu davanın derdestlik
nedeniyle incelenemeyeceği gerekçesiyle dava in-
celenmeksizin reddedilmiştir. Davacı tarafından,
Mahkeme kararının hukuka aykırı olduğu ileri
sürülerek temyizen incelenip bozulması istenil-
mektedir. 4/2/2011 tarih ve 27836 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan ve 1/10/2011 tarihinde yü-
rürlüğe giren Hukuk Muhakemeleri Kanununun
‘’Dava şartları’’ başlıklı 114. maddesinde, aynı
davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görül-
mekte olmaması ve aynı davanın, daha önceden
kesin hükme bağlanmamış olması dava şartları
arasında sayılmıştır. 2577 sayılı İdari Yargıla-
ma Usulü Kanununda “derdestlik” müessesesi
düzenlenmemiş ve Kanunun 31. maddesinde,
Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve onun

103
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
yerine çıkarılan Hukuk Muhakemeleri Kanunu-
nun derdestlik ile ilgili maddelerine atıfta bulu-
nulmamış olmakla birlikte, tarafları ve konusu
aynı olan iki davanın açılmış olması, daha açık
bir ifadeyle, aynı davanın daha önce aynı veya
başka bir mahkemede açılmış ve görülmekte
olduğunun saptanması halinde, ikinci davanın
derdestlik nedeniyle incelenme olanağı bulun-
madığı tartışmasızdır. Dosyanın incelenmesin-
den, 30.06.1999 tarihinde komiser yardımcılığı
kursunu bitirerek (B) grubu polis amiri olan ve
(A) grubu polis amiri olma şartlarında değişik-
lik yapan 4638 sayılı Yasanın yürürlüğe girdiği
21.04.2001 tarihi itibarıyla devam etmekte oldu-
ğu dört yıllık yükseköğrenimini 02.06.2003 tari-
hinde tamamlayan davacının, 4638 sayılı Yasanın
yürürlüğe girdiği 21.04.2001 tarihinde komiser
yardımcılığı kursuna devam edenlerle ilgili olarak
Anayasa Mahkemesince verilen 07.02.2008 gün-
lü ve E:2005/38, K:2008/53 sayılı iptal kararı
üzerine (A) grubu polis amiri sayılması istemiyle
14.04.2008 tarihinde davalı idareye başvurduğu,
bu başvurusunun reddine ilişkin işlemin iptali
istemiyle açtığı davanın reddine ilişkin Çorum
İdare Mahkemesi kararının Danıştay Onikin-
ci Dairesinin 30.01.2012 gün ve E:2010/5158,
K:2012/657 sayılı kararı ile bozulduğu, anılan
Mahkemece bozma kararına uyularak verilen
16.04.2012 günlü ve E:2012/241, K:2012/362
sayılı kararla “...Anayasa Mahkemesinin
17.03.2011 günlü ve E:2010/106, K:2011/55
sayılı kararı doğrultusunda davacının (A) grubu
polis amiri olarak değerlendirilmesi gerektiği ve
davacının bu statüsünü davalı idareye başvuru
tarihi itibarıyla kazanacağının tartışmasız oldu-
ğu” ifadelerine yer verilerek dava konusu işlemin
iptal edildiği, söz konusu iptal kararının temyiz
edildiği ve bakılan davanın açıldığı tarihte sözü
edilen davanın derdest olduğu, davacının dört
yıllık yükseköğrenimi bitirdiği 02.06.2003 tarihi
itibarıyla (A) grubu polis amiri sayılarak kıdem
ve terfi geçerlik tarihlerinin buna göre düzen-
lenmesi istemiyle 20.07.2012 tarihinde yaptığı
başvurusunun dava konusu işlemle reddedildiği
104
anlaşılmıştır. Her ne kadar İdare Mahkemesince,
davacının hangi tarihten geçerli olacak şekilde
(A) grubu polis amiri sayılacağına ilişkin derdest
bir davanın bulunduğundan ve bu davanın tem-
yiz aşamasında olduğundan bahisle derdestlik ne-
deniyle dava reddedilmiş ise de; söz konusu dava-
nın, davacının (A) grubu polis amiri statüsünde
değerlendirilmesi talebiyle yaptığı başvurusunun
reddine yönelik işleme ilişkin olduğu, bakılan
davanın ise davacının dört yıllık yükseköğreni-
mi tamamladığı tarihten geçerli olarak (A) grubu
polis amiri statüsünde değerlendirilmesi talebiy-
le yaptığı başvurusunun reddine ilişkin işlemin
iptali istemiyle açıldığı, dolayısıyla her iki dava-
nın konularının farklı olduğu görülmüştür. Öte
yandan, davacının (A) grubu polis amiri statü-
sünde değerlendirilmesi talebiyle yaptığı başvu-
rusunun reddine ilişkin işlemin iptali istemiyle
açtığı davada Mahkemece verilen iptal kararında
‘’Davacının (A) grubu polis amiri statüsünü baş-
vuru tarihi itibarıyla kazanacağının tartışmasız
olduğu’’ yolunda bir ifadeye yer verilmiş ise de,
bu ifadenin davacının dört yıllık yükseköğreni-
mi tamamladığı tarihten geçerli olarak (A) grubu
polis amiri statüsünde değerlendirilemeyeceğine
yönelik bir gerekçeye ya da hükme dayanmadı-
ğı, zira söz konusu davada davacının bu yönde
bir talebinin bulunmadığı açıktır. Bu durumda,
derdest olduğu belirtilen dava ile bakılmakta olan
davanın konuları farklı olduğundan işin esasının
incelenmesi gerekirken davanın derdestlik nede-
niyle incelenmeksizin reddedilmesinde hukuki
isabet bulunmamaktadır. Açıklanan nedenlerle,
davacının temyiz isteminin kabulü ile Mahkeme
kararının bozulmasına, yeniden bir karar veril-
mek üzere dosyanın anılan Mahkemeye gönderil-
mesine, 40 TL harç ile 15 TL posta ücretinin is-
temi halinde davacıya iadesine, bu kararın tebliğ
tarihini izleyen 15 (onbeş) gün içerisinde kararın
düzeltilmesi yolu açık olmak üzere 27/05/2013
tarihinde oybirliği ile karar verildi.
Kaynak: https://www.danistay.gov.tr/upload/
guncelkarar/12_06_2014_081643.pdf
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Öğrenme Çıktısı
2 Derdestlik, zamanaşımının kesilmesi, hüküm verme zorunluluğu, genişletme ve değiştirme
yasaklarını tespit edebilme ve yürütmenin durdurulmasının hukuki niteliğini, özelliklerini,
şartlarını ve sonuçlarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yürütmenin durdurulması İdari yargılama usulündeki

İdari yargıda derdestlik kav-
müessesesi ile iptal kararını genişletilme veya değiştiril-
ramını araştırınız.
ilişkilendiriniz. me yasağını anlatınız.

DİLEKÇELER ÜZERİNE İLK
İNCELEME
İptal ve tam yargı davalarının ön koşullar yö-
nünden incelenmesinde, “usul esasa mukaddem-
dir” kuralı mucibince, idari yargı yerleri davalara
konu uyuşmazlıkları esasa girmeden önce usul yö-
nünden bir ilk ya da ön incelemeye tabi tutarlar.
İdari yargıda dava dosya üzerinden görüldüğü için,
davanın esası hakkında isabetli ve sağlıklı karar ve-
rilmesi için ilk inceleme aşamasında gerekli evrakın
tamamlanması, yani dosyanın tekemmül etmesi
zorunlu bir ön koşuldur. İlk inceleme aşamasında,
İYUK Md. 14/3’te belirtilen hususlar açısından da-
vayı kabul edilebilirlik yönünden inceleyen yargı
yeri, kanunen öngörülen koşullara uygun olması
halinde davayı kabul edip dinlemeye başlayabilece-
ği gibi, saptadığı eksiklik ve yanlışlıkların özelliğine
göre “dilekçenin reddine” veya “davanın reddine”
karar verebilir.
İlk inceleme usulü hukukumuza 1931 yılında
kabul edilen 1859 sayılı Kanun ile girip 1938 yı-
lında kaldırılmış, sonra 1959 yılında tekrar kabul
edilerek 521 sayılı eski Danıştay Kanunu ile 1982
tarihli İYUK tarafından yer almaya devam etmiştir.
İlk inceleme usulü, önkoşullar yönünden davala-
rın sürüncemede kalmasını önleyen, basit ve süratli
işleyen bir mekanizmadır. Dava dilekçesindeki bi-
çimsel eksikliklerin giderilmesi bakımından olum-
lu bir yol olan ilk inceleme usulü; görev, süre, ehli-
yet, dava konusunun niteliği, idari merci tecavüzü
gibi diğer önemli ve karışık nedenlerde tarafların
görüşünü almadan yargı yerinin tek taraflı olarak
karar alması nedeniyle karşılıklı tartışma ilkesini
zedelemektedir.
Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme Usulü
ve Hususları
Dilekçeler Danıştay’da Evrak Müdürlüğünce
kaydedilir ve Genel Sekreterlikçe görevli dairelere
havale olunur.
Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde di-
lekçeler, evrak bürosunca kaydedilerek ilgili mahke-
melere havale olunur. Dilekçe sahibine evrakın tarih
ve sayısını gösterir ücretsiz bir alındı kâğıdı verilir.
dikkat
Dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının
görevlendireceği bir tetkik hâkimi, idare ve
vergi mahkemelerinde ise mahkeme başkanı
veya görevlendireceği bir üye tarafından:
a. Görev ve yetki,
b. İdari merci tecavüzü,
c. Ehliyet,
d. İdari davaya konu olacak kesin ve yürü-
tülmesi gereken bir işlem olup olmadığı,
e. Süre aşımı,
f. Husumet,
g. Dava dilekçesinin şekil şartlarını belirleyen
3 ve 5. maddelere uygun olup olmadıkları,
Yönlerinden sırasıyla incelenir.

105
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
Dilekçeler bu yönlerden kanuna aykırı görülür-
se durum; görevli daire veya mahkemeye bir rapor
ile bildirilir. Tek hâkimle çözümlenecek dava dilek-
çeleri için rapor düzenlenmez ve ilk inceleme üze-
rine verilecek kararları içeren 15. madde hükümleri
ilgili hâkim tarafından uygulanır.
İlk incelemeyi yapanlar, bu noktalardan kanuna
aykırılık görmezler veya daire veya mahkeme ta-
rafından ilk inceleme raporu yerinde görülmezse,
tebligat işlemi yapılır.
İlk incelemede kanunda sayılan hususların
araştırılması, bunlarda saptanan kanuna aykırı-
lıkların rapor edilmesi ve kanuna aykırılık görülme-
mesi hâlinde tebligata çıkılması dilekçenin alındığı
tarihten itibaren en geç on beş gün içinde sonuç-
landırılır.
Yukarıda sayılan hususların ilk incelemede de-
ğil de davanın sonraki ilerleyen aşamalarında tespit
edilmesi hâlinde, “ilk inceleme üzerine verilecek
kararların” belirlendiği 15. Madde hükümleri aynı
şekilde uygulanır.
İlk İnceleme Üzerine Verilecek
Kararlar
İptal ve tam yargı davalarının ön koşullar yö-
nünden değerlendirilmesinde, ilk inceleme aşa-
masında göz önüne alınan hususlar genişçe ele
alınmıştı. O nedenle burada, İYUK’un 14 ve 15.
Maddeleri çerçevesinde, Danıştay veya idare ve ver-
gi mahkemelerince yukarıda ilk inceleme aşama-
sında göz önünde bulundurulacak hususlarda rast-
lanacak kanuna aykırılıklar, bunların sonuçları ve
yapılacak işlemler aşağıda kısaca belirtilmektedir.
Görev ve Yetki
İdari yargıya açılan davanın adli yargının görev
alanına girdiği saptanmışsa (dış görev sorunu), gö-
revsizlik kararı verilerek “dava reddedilir”. Bu görev-
sizlik kararına karşı kanun yollarına başvurulabilir.
Dava, idari yargının görev alanına girmekle be-
raber görevli veya yetkili olmayan idari yargı yerine
açılmışsa, görev veya yetki yönünden görevsizlik
kararı verilerek “dava reddedilir” ve dava dosya-
sı görevli veya yetkili mahkemeye gönderilir. Bu
görevsizlik kararına karşı kanun yollarına başvuru
kapalıdır.
106
İdari Merci Tecavüzü
İdari yargı yeri;
a. Kanunun istisnai olarak dava açılmadan
önce idari mercilere başvurulmasını zorun-
lu tuttuğu,
b. Salt idari eylemlerden kaynaklanan tam
yargı davalarında, idareye başvurarak ver-
diği zararı gidermesini istemek suretiyle ön
karar alınmasının zorunlu olduğu,
ancak bu başvuruların yapılmadan dava açılma-
sı durumlarında, “dilekçenin görevli idare merciine
tevdiine” karar verir. İdare merciine tevdi kararın-
dan sonra, idarenin vereceği açık veya zımni ret ka-
rarından sonra davacının idari yargıya tekrar dava
açması gerekir. Görevli idare merciine tevdi kararı-
na karşı kanun yollarına başvurulabilir.
Dilekçelerin görevli mercie tevdii hâlinde,
Danıştay’a veya ilgili mahkemeye başvurma tarihi,
kanunda öngörülmüş idari mercie başvurma tarihi
olarak kabul edilir. İstisnai olarak öngörülen (“a”
bendinde belirtilen) idari mercie zorunlu başvuru
çerçevesinde idari yargı yerleri, dava açma süresin-
den daha kısa tutulan idari başvuru geçtikten sonra
ancak dava açma süresi içinde açılan davaları, süre
aşımı ya da idari merci tecavüzü nedeni ile reddet-
mektedirler. Uyuşmazlığın yargı önüne gelmeden
çözülmesini amaçlayan ve davacıya bir olanak sağ-
layan zorunlu idari başvuru yoluna başvurma sü-
resinin geçirilmesi nedeniyle açılan davaların, dava
açma süresinin geçirilmediği hâlde reddedilmesine
idari yargının varlık nedeni ve genel amaçları düşü-
nüldüğünde katılmak çok zordur.
Ehliyet
Davacının davada taraf olma ya da dava açma
ehliyeti yoksa yani, iptal davalarında subjektif (özel)
dava yeteneği (menfaat bağı) ya da tam yargı dava-
larında ihlal edilmiş hakkı yoksa “davanın reddine”
karar verilir. Davanın ehliyet yönünden reddine iliş-
kin kararlara karşı kanun yoluna başvurulabilir.
Davanın ehliyetli şahsın avukat olmayan vekil ta-
rafından açılması halinde otuz gün içinde davacının
bizzat veya kanunen vekil tayin edeceği avukat tara-
fından açılmak üzere dilekçenin reddine karar verilir.
Avukat olmayan vekil tarafından açılan davalarda di-
lekçenin reddi kararlarına karşı kanun yolu kapalıdır.
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

İdari Davaya Konu Olacak Kesin ve Yürütülmesi Gereken

Bir İşlem Olup Olmadığı
Davaya konu olan işlem kesin ve icrai bir işlem olmayıp hazırlayıcı, yol gösterici, planlayıcı, öneri ve
danışma niteliğinde bir işlem ise “davanın reddine” karar verilir. Bu kararlara karşı kanun yollarına başvu-
rulabilir.

Süre Aşımı
İdari yargıda usul hukukunun parçası olan sürenin kamu düzeninden olması ve hak düşürücü
niteliğe sahip olması yönünden, kanunen öngörülen dava açma süresinin geçmesi durumunda “süre
aşımından davanın reddine” karar verilir. Süre aşımından dolayı davanın reddi kararlarına karşı ka-
nun yolları açıktır.

Husumet
İdari yargıda davalı (hasım) konumunda istisnasız her zaman idare bulunur. Ancak aslında yargılanan
idare değil, idarenin tesis ettiği idari işlemdir. Çünkü esas olan, idarenin işlem, eylem ve sözleşmelerinin
denetlenmesi yoluyla işlemlerindeki hukuka aykırılıkların giderilmesi, böylelikle hukuk devletinin gerçek-
leştirilmesidir.
Binaenaleyh, davanın hasım (davalı) gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması hâlinde, ida-
ri yargı yeri kendiliğinden düzeltimde bulunarak dava dilekçesinin tespit edilecek “gerçek ve doğru hasma
tebliğine” karar verir. İdari yargıda davanın ya da dilekçenin reddedilemeyeceği tek ilk inceleme hususu,
dava dilekçesinde davalı hasımın yanlış gösterilmesi ya da hiç gösterilmemesi hâlidir.
Dilekçenin gerçek hasma tebliği kararlarına karşı kanun yollarına başvurulamaz.

Dava Dilekçesindeki Sakatlıklar

İYUK Md. 3’te belirtilen dava dilekçesinin taşıması gereken unsurlardaki eksiklik ve yanlışlıkların, Md.
5’te öngörülen aynı dilekçe ile birden çok işleme karşı dava açılması veya birden çok kişinin dava açması
koşullarındaki sakatlıkların ortaya çıkması durumunda, otuz gün içinde hataların giderilip yeniden düzen-
lenerek dava açılmak üzere “dilekçelerin reddine” karar verilir. Bu çerçevedeki dilekçenin reddi kararlarına
karşı kanun yollarına başvurulamaz.
Dilekçelerin dava konusu işlemin idarece ilgiliye tebliğ tarihini içermemeleri, davacı veya vekilinin
ad-soyadları, adresleri veya imzalarının bulunmaması gibi İYUK Md. 3’te belirtilen koşulları taşımaması
nedeniyle reddedilmesi üzerine, otuz gün içinde hataların giderilip yeniden düzenlenerek yeni dilekçeyle
dava açılması hâlinde ayrıca harç alınmaz.
Ayrıca dilekçenin reddedilmesi üzerine otuz gün içinde yeniden verilen dilekçelerde, aynı yanlışlıklar
yapıldığı takdirde dava reddedilir.
Buraya kadar anlatılan idari yargı yerlerinin ilk incelemede göz önüne alacağı konuları ve bunlarda
ortaya çıkacak kanuna aykırılık hâllerinde alacağı kararları bir bütün olarak aşağıdaki tabloda görmek
mümkündür.

107
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması

Tablo 3.1 İdari yargı Yerlerinin İlk İncelemede Göz Önünde Bulunduracakları Hususlar ve Verecekleri Kararlar
DAVANIN DİLEKÇENİN KANUN
İLK İNCELEME KONULARI DİĞER
REDDİ REDDİ YOLLARI
Adli Yargının Görev Alanına
DAVANIN
Giren Konularda Görevsizlik AÇIK
REDDİ
Kararı
İdari Yargının Görev Alanına DOSYANIN GÖREVLİ VE
DAVANIN
Giren Konularda Görevsizlik ve YETKİLİ MAHKEMEYE KAPALI
REDDİ
Yetkisizlik Kararı HAVALESİ
DİLEKÇENİN GÖREVLİ
İdari Merci Tecavüzü AÇIK
İDARE MERCİİNE TEVDİİ
DAVANIN
Ehliyet AÇIK
REDDİ
İdari Davaya Konu Olacak
DAVANIN
Kesin ve Yürütülmesi Gereken AÇIK
REDDİ
Bir İşlem Olup Olmadığı
DAVANIN
Süre Aşımı AÇIK
REDDİ
DİLEKÇENİN GERÇEK
Husumet KAPALI
HASMA TEBLİĞİ
İYUK 3. ve 5. Maddelerde
DİLEKÇENİN
Belirtilen Hususlara Uygun KAPALI
REDDİ
Olup Olmadıkları
Avukat Olmayan Vekil DİLEKÇENİN
KAPALI
Tarafından Açılan Dava REDDİ

İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlara Karşı Kanun Yollarına Başvuru

İYUK Md. 15/4’te ilk inceleme üzerine verilecek Danıştay ve mahkeme kararlarına karşı Danıştay’a
kararın düzeltilmesi ve temyiz yoluna, tek hâkim kararlarına karşı BİM’e istinaf yoluna başvurulabilecek ve
başvurulamayacak durumlar belirtilmektedir. Bunları bir tablo ile aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür.

Tablo 3.2 İlk İnceleme Üzerine Verilen Kararlara Karşı Kanun Yollarına Başvurunun Açık ve Kapalı Olduğu Durumlar
Kanun Yolu (İlgisine göre İstinaf veya Temyiz
Yolu) Açık Olan Kararlar
• Adli yargının görev alanına girdiği gerekçesiyle
verilen görevsizlik kararları
• Ehliyet yönünden davanın reddi kararları
• Konu yönünden (kesin ve icrai bir işlem olmadığı
için) davanın reddi kararları
• Süre aşımından davanın reddi kararları
• İlgili idari mercie tevdii kararları
Kanun Yolu (İlgisine göre İstinaf veya Temyiz
Yolu) Kapalı Olan Kararlar
• İdari yargının görevli olduğu konularda
davanın reddedilip dosyanın görevli ve yetkili
yargı yerine gönderilme kararları
• Dava dilekçesinin gerçek hasma tebliğ
kararları
• İYUK Md. 3 ve 5 kapsamındaki dilekçe ret
kararları
• Avukat olmayan vekil tarafından açılan
dilekçenin reddi kararları

108
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Öğrenme Çıktısı
3 Dava dilekçeleri üzerinde ilk inceleme hususlarını ve bunun üzerine verilecek kararları
sıralayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İdari yargıda ehliyet yoklu- Davanın reddi ile dilekçe- İlk inceleme üzerine verilen
ğu halinde verilecek kararı nin reddi durumlarını iliş- kararlara karşı kanun yolla-
araştırınız. kilendiriniz.. rına başvuruyu anlatınız.

YARGILAMA VE HÜKÜM AŞAMASI
İdari davalar açıldıktan sonra, dilekçeler üzerin-
de yapılan ilk incelemede kanuna aykırılık, sakatlık
veya eksiklik saptanmazsa hâkim, mahkeme veya
Danıştay dairesi tarafından işin esasına girilerek
davanın görülmesi ve yargılama aşaması başlar. Bu
bağlamda, öncelikle tebligat ve cevap verme aşa-
ması ile başlayan yargılama süreci, dosyaların ince-
lenmesi ile devam eder. Her ne kadar idari yargıda
evrak üzerinden inceleme ve re’sen tahkik (mahke-
menin aktifliği) ilkesi çerçevesinde Danıştay, bölge
idare mahkemeleri ile idare ve vergi mahkemele-
rinin bakmakta oldukları davalara ait her çeşit in-
celemeleri kendiliklerinden yapmaları esas olsa da,
lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her
türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer
yerlerden isteyebilirler.
Ayrıca idari yargıda yazılılık, dosya ve evrak
üzerinden inceleme esas kural olmakla birlikte da-
vaların görümü aşamasında istisnai olarak sözlü bir
yargılama usulü olarak duruşma kurumuna kulla-
nılabilmektedir. Duruşmanın şartları, usulü, esas-
ları ve duruşmalı işlerde karar verilmesi de İYUK
17-19. maddeleri arasında düzenlenmektedir.
Yargılama aşamasında yine seyrek görülmekle
beraber tarafların kişilik veya niteliğinde değişik-
lik olması durumunda yargılamanın durması ile
gösterilen adrese tebligat yapılmaması durumunda
dosyanın işlemden kaldırılması usulleri ile yargı ka-
rarlarına karşı kanun yolları dışında başvuru yolla-
rından olan “açıklama” ve “yanlışların düzeltilmesi”
bu kısımda ele alınıp açıklanacaktır.
Tebligat ve Cevap Verme
Dilekçeler üzerinde yapılan ilk incelemede ka-
nuna aykırılık, sakatlık veya eksiklik saptanmazsa,
birinci dava dilekçesinin ve eklerinin birer örneği
davalı idareye bildirilir. Dava dilekçesinin tebliğiyle
davalı idarenin cevap verme yükümlülüğü doğar.
Davalı, kendisine tebliğ edilen dava dilekçesine,
otuz gün içinde cevap verir. Davalı idarenin bu ilk
cevabına birinci savunma da denir. Davalının ilk
savunması mahkemece davacıya tebliğ olunur.
Davacı, kendisine tebliğ edilen birinci savun-
manın tebliğini izleyen otuz gün içinde idarenin
savunmasına cevap niteliğindeki ikinci dilekçesini
verir ve bu dilekçe de davalıya tebliğ olunur. Da-
valı idare ikinci dilekçeye karşı otuz günde ikinci
savunmasını hazırlar ve bu da davacıya tebliğ edilir.
İdarenin ikinci savunması davacıya tebliğ edilme-
den dosyanın incelenmesi usule aykırılık oluştu-
rur ve kanun yolunda mahkeme kararını bozma
nedenidir. Bu ikinci savunmaya karşı davacı cevap
veremez. Ancak, davalının ikinci savunmasında,
davacının cevaplandırmasını gerektiren hususlar
bulunduğu, davanın görülmesi sırasında anlaşılırsa
mahkemenin kararıyla davacıya cevap vermesi için
bir süre daha verilebilir.

109
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
dikkat
Taraflar, yapılacak tebliğlere karşı,
tebliğ tarihinden itibaren otuz gün
içinde cevap verebilirler. Bu süre
ancak haklı sebeplerin bulunması
hâlinde, taraflardan birinin isteği üze-
rine görevli mahkeme kararı ile otuz
günü geçmemek ve bir defaya mahsus
olmak üzere uzatılabilir. Sürenin geç-
mesinden sonra yapılan uzatma talep-
leri kabul edilmez.
Ayrıca, yürütmenin durdurulması
istemli davalar (İYUK Md. 27/4) ile
ivedilikle karar verilmesi gereken du-
rumlarda otuz günlük cevap verme
süreleri yargı kararıyla kısaltılabilir.
Taraflar, sürenin geçmesinden sonra verecekleri
savunmalara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak
iddia edemezler.
Ancak, 11.4.2013 tarihli ve 6459 sayılı Kanun
ile bu hususla ilgili şu önemli yenilik getirilmiştir:
Tam yargı davalarında dava dilekçesinde belirtilen
miktar, süre veya diğer usul kuralları gözetilmek-
sizin nihai karar verilinceye kadar, harcı ödenmek
suretiyle bir defaya mahsus olmak üzere artırılabilir
ve miktarın artırılmasına ilişkin dilekçe otuz gün
içinde cevap verilmek üzere karşı tarafa tebliğ edi-
lir. Adli yargıda “ıslah” müessesesinin idari yargıda
uygulanmaya başlaması olarak değerlendirilebile-
cek bu düzenleme, idari yargıda davaların açılıp
görülmeye başlanmasıyla birlikte artık davanın teb-
dil veya tevsii edilemeyeceği kuralının, davacının
hak ve menfaati lehine getirilmiş bir istisnası olarak
da nitelendirilebilir.
Tüm bu aşamaların tamamlanmasıyla sonuçta
dava dosyası tekemmül etmiş olur. Davalara ilişkin
işlem dosyalarının aslı veya onaylı örneği idarenin
savunması ile birlikte, Danıştay veya ilgili mahke-
me başkanlığına gönderilir.
Dosyaların İncelenmesi
İdari yargılama sistemimizde esas olan yazılı
yargılama, dosya ve evrak üzerinden inceleme ve
re’sen tahkik (mahkemenin aktifliği) ilkeleri çerçe-
110
vesinde Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare
ve vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara
ait her türlü incelemeyi kendiliğinden yapar. Mah-
kemeler alacakları ara kararla, belirlenen süre için-
de lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her
türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer
yerlerden isteyebilirler. Bu husustaki kararların, il-
gililerce, süresi içinde yerine getirilmesi mecburi-
dir. Haklı sebeplerin bulunması hâlinde bu süre,
bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir.
Bölge idare mahkemelerindeki istinaf kanun
yolu incelemeleri ile idare ve vergi mahkemelerin-
de heyet halinde görülen davalarda, birinci fıkrada
belirtilen bilgi ve belgelerin istenmesine ve ek süre
verilmesine ilişkin ara kararları daire başkanı, mah-
keme başkanı veya dosyanın havale edildiği üye ta-
rafından da verilebilir.
Taraflardan biri ara kararının icaplarını yerine
getirmediği takdirde, bu durumun verilecek karar
üzerindeki etkisi mahkemece önceden takdir edilir
ve ara kararında bu husus ayrıca belirtilir.
Ancak, istenen bilgi ve belgeler Devletin gü-
venliğine veya yüksek menfaatlerine veya Devletin
güvenliği ve yüksek menfaatleriyle birlikte yabancı
devletlere de ilişkin ise, Cumhurbaşkanı ya da ilgili
Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan, gerekçesi-
ni bildirmek suretiyle, söz konusu bilgi ve belgeleri
vermeyebilir. Verilmeyen bilgi ve belgelere dayanı-
larak ileri sürülen savunmaya göre karar verilemez.
Bu çerçevede, dava dosyalarının incelenme-
sine ilişkin genel hükümler öngören İYUK Md.
20’de10/06/1994 tarihinde 4001/10 sayılı Kanun
ile yapılan iki değişiklikle, savunma eşitliğini sağla-
maya yönelik adım atılmıştır. Buna göre:
a. İYUK Md. 20/3’e, “Verilmeyen bilgi ve bel-
gelere dayanılarak ileri sürülen savunmaya
göre karar verilemez.” cümlesi eklenmiştir.
b. İYUK Md. 20/4 fıkrasını oluşturan “Geti-
rilen veya idarece gönderilen gizli belge ve
dosyalar, taraf ve vekillerine incelettirile-
mez.” cümlesi çıkarılmıştır.
Danıştay’da Dosyaların İncelenmesi
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla
baktığı davalarda dilekçelerin bildirim aşaması
tamamlandıktan sonra dava dosyası daire başkanı
tarafından görüş bildirilmek üzere Danıştay Baş-
savcılığına gönderilir. Başsavcı, dava dosyalarını

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
uygun göreceği görev ayırımına göre dosyayı ince-
lemek ve görüş bildirmek üzere Danıştay savcıla-
rından birine havale eder.
Savcılar, ilk derece mahkemesi sıfatıyla
Danıştay’da görülen dava dosyalarından kendile-
rine havale olunanları Başsavcı adına incelerler ve
esas hakkındaki düşüncelerini, bir ay içinde gerek-
çeli ve yazılı olarak verirler. Bu süreler geçirilirse
durumu sebepleriyle birlikte Başsavcıya bildirirler.
Savcılar, ilgili yerlerden Danıştay Başkanlığı aracı-
lığı ile her türlü bilgileri isteyebilecekleri gibi işlem
dosyalarını da getirtebilirler.
02.07.2012 tarih ve 6352 sayılı Kanun çerçe-
vesindeki yeni düzenleme uyarınca, Danıştay’da ilk
derece mahkemesi sıfatıyla görülen davalarda savcı-
nın esas hakkındaki yazılı düşüncesi taraflara tebliğ
edilir. Taraflar, tebliğden itibaren on gün içinde gö-
rüşlerini yazılı olarak bildirebilirler.
İdare ve Vergi Mahkemelerinde
Dosyaların İncelenmesi
İdare ve vergi mahkemeleriyle bölge idare mah-
kemelerinde savcılık ve tetkik hâkimliği kurumları
yoktur. Dolayısıyla dosyaların incelenip rapor ha-
zırlanması mahkeme başkanının görevlendireceği
bir mahkeme üyesi tarafından gerçekleştirilir.
Davaların İncelenme Sırası
Danıştay, bölge idare, idare ve vergi mahkeme-
lerinde dosyalar, bu Kanun ve diğer kanunlarda be-
lirtilen öncelik veya ivedilik durumları ile Danıştay
için Başkanlar Kurulunca; diğer mahkemeler için
Hâkimler ve Savcılar Kurulunca konu itibariyle
tespit edilip Resmî Gazete’de ilan edilecek öncelikli
işler göz önünde bulundurulmak suretiyle geliş ta-
rihlerine göre incelenir ve tekemmül ettikleri sıra
dâhilinde bir karara bağlanır.
Bunların dışında kalan dosyalar ise tekemmül
ettikleri sıraya göre ve tekemmül tarihinden itiba-
ren en geç altı ay içinde sonuçlandırılır.
İvedi Yargılama Usulü
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun ile idari
yargı sistemimize, altı tane kritik ve işin mahiyeti
gereği daha hızlı yürütülmesi kamu yararı ve kamu
düzeni açısından önem arz eden dava için “ivedi
yargılama usulü” getirilmiştir.
3
dikkat
İvedi yargılama usulü aşağıda sayılan işlem-
lerden doğan uyuşmazlıklar hakkında uygu-
lanır:
a. İhaleden yasaklama kararları hariç ihale
işlemleri.
b. Acele kamulaştırma işlemleri.
c. Özelleştirme Yüksek Kurulu kararları.
d. 12/3/1982 tarihli ve 2634 sayılı Turizmi
Teşvik Kanunu uyarınca yapılan satış,
tahsis ve kiralama işlemleri.
e. 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Ka-
nunu uyarınca, idari yaptırım kararları
hariç çevresel etki değerlendirmesi sonu-
cu alınan kararlar.
f. 16/5/2012 tarihli ve 6306 sayılı Afet Ris-
ki Altındaki Alanların Dönüştürülmesi
Hakkında Kanun uyarınca alınan Cum-
hurbaşkanı kararları.
İvedi yargılama usulünde:
a. Dava açma süresi otuz gündür.
b. İvedi yargılama usulünde, idari dava açıl-
madan önce idari işlemin kaldırılması, geri
alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem
yapılmasının üst makamdan, üst makam
yoksa işlemi yapmış olan makamdan, idari
dava açma süresi içinde istenmesine ve bu
başvurunun işlemeye başlamış olan idari
dava açma süresini durdurmasına ilişkin
İYUK’un “üst makamlara başvurma” baş-
lıklı 11. Maddesinin hükümleri uygulan-
maz.
c. Yedi gün içinde ilk inceleme yapılır ve dava
dilekçesi ile ekleri tebliğe çıkarılır.
d. Savunma süresi dava dilekçesinin tebliğin-
den itibaren on beş gün olup bu süre bir
defaya mahsus olmak üzere en fazla on beş
gün uzatılabilir. Savunmanın verilmesi veya
savunma verme süresinin geçmesiyle dosya
tekemmül etmiş sayılır.
e. Yürütmenin durdurulması talebine ilişkin
olarak verilecek kararlara itiraz edilemez.
f. Bu davalar dosyanın tekemmülünden itiba-
ren en geç bir ay içinde karara bağlanır. Ara
111
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
kararı verilmesi, keşif, bilirkişi incelemesi ya
da duruşma yapılması gibi işlemler ivedilik-
le sonuçlandırılır.
g. İvedi yargılama usulüne göre karara bağlan-
mış davalar için bölge idare mahkemelerine
istinaf yolu öngörülmemiş olup ilk derece
mahkemelerinin nihai kararlara karşı tebliğ
tarihinden itibaren on beş gün içinde tem-
yiz yoluna başvurulabilir.
h. Temyiz dilekçeleri üç gün içinde incelenir
ve tebliğe çıkarılır. Bu çerçevede İYUK’un
“temyiz dilekçesi” başlıklı 48. maddesinin
ivedi yargılama usulü için öngörülen esas ve
usullere aykırı olmayan hükümleri kıyasen
uygulanır.
ı. Temyiz dilekçelerine cevap verme süresi on
beş gündür.
i. Danıştay evrak üzerinde yaptığı inceleme
sonunda, maddi vakıalar hakkında edinilen
bilgiyi yeterli görürse veya temyiz sadece
hukuki noktalara ilişkin ise yahut temyiz
olunan karardaki maddi yanlışlıkların dü-
zeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında
karar verir. Aksi hâlde gerekli inceleme ve
tahkikatı kendisi yaparak esas hakkında ye-
niden karar verir. Ancak, ilk inceleme üze-
rine verilen kararlara karşı yapılan temyizi
haklı bulduğu hâllerde kararı bozmakla bir-
likte dosyayı geri gönderir. Temyiz üzerine
verilen kararlar kesindir.
j. Temyiz istemi en geç iki ay içinde karara
bağlanır. Karar en geç bir ay içinde tebliğe
çıkarılır.
Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin
Yargılama Usulü
İvedi yargılama usulünü” getiren kanun deği-
şikliğinden yaklaşık üç ay sonra, 10.9.2014 tarih ve
6552 sayılı Kanun değişikliği ile İYUK’un “Dos-
yaların İncelenmesi” başlıklı 20. Maddesine, bu
kez “Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama
Usulü” alt başlığıyla, davaların ve yargılama süreci-
nin çok daha ivedi yürütülmesini hükme bağlayan,
özel süreler ve usuller getiren yeni bir özel yargıla-
ma usulü eklenmiştir.
Bu kapsamda, Millî Eğitim Bakanlığı ile Ölç-
me, Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından ya-
pılan merkezî ve ortak sınavlar, bu sınavlara ilişkin
112
iş ve işlemler ile sınav sonuçları hakkında açılan
davalara ilişkin yargılama usulünde:
a. Dava açma süresi on gündür.
b. İYUK’un “üst makamlara başvurma” baş-
lıklı 11. Maddesinin hükümleri uygulan-
maz.
c. Yedi gün içinde ilk inceleme yapılır ve dava
dilekçesi ile ekleri tebliğe çıkarılır.
ç. Savunma süresi dava dilekçesinin tebliğin-
den itibaren üç gün olup, bu süre bir defaya
mahsus olmak üzere en fazla üç gün uzatı-
labilir. Savunmanın verilmesi veya savunma
verme süresinin geçmesiyle dosya tekem-
mül etmiş sayılır.
d. Yürütmenin durdurulması talebine ilişkin
olarak verilecek kararlara itiraz edilemez.
e. Bu davalar dosyanın tekemmülünden itiba-
ren en geç on beş gün içinde karara bağ-
lanır. Ara kararı verilmesi, keşif, bilirkişi
incelemesi ya da duruşma yapılması gibi
işlemler ivedilikle sonuçlandırılır.
f. Verilen nihai kararlara karşı istinafa gidil-
mez, tebliğ tarihinden itibaren beş gün için-
de temyiz yoluna başvurulabilir.
g. Temyiz dilekçeleri üç gün içinde incelenir
ve tebliğe çıkarılır. İYUK’un “temyiz dilek-
çesi” başlıklı 48. maddesinin burada anlatı-
lan “merkezî ve ortak sınavlara ilişkin yargı-
lama usulü” için öngörülen esas ve usullere
aykırı olmayan hükümleri kıyasen uygulanır.
ğ. Temyiz dilekçelerine cevap verme süresi beş
gündür.
h. Danıştay evrak üzerinde yaptığı inceleme
sonunda, maddi vakalar hakkında edinilen
bilgiyi yeterli görürse veya temyiz sadece
hukuki noktalara ilişkin ise yahut temyiz
olunan karardaki maddi yanlışlıkların dü-
zeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında
karar verir. Aksi hâlde gerekli inceleme ve
tahkikatı kendisi yaparak esas hakkında ye-
niden karar verir. Ancak ilk inceleme üze-
rine verilen kararlara karşı yapılan temyizi
haklı bulduğu hâllerde kararı bozmakla bir-
likte dosyayı geri gönderir. Temyiz üzerine
verilen kararlar kesindir.
ı. Temyiz istemi en geç on beş gün içinde ka-
rara bağlanır. Karar en geç yedi gün içinde
tebliğe çıkarılır.
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Millî Eğitim Bakanlığı ile Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından yapılan merkezî ve ortak
sınavlar, bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav sonuçları hakkında açılan davalarda verilen yürütmenin
durdurulması ve iptal kararları, söz konusu sınava katılan kişilerin lehine sonuç doğuracak şekilde uygulanır.

Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulü ile Merkezî ve Ortak

Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünün Karşılaştırılması
İvedi yargılama usulü ile Millî Eğitim Bakanlığı ile Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından
yapılan merkezî ve ortak sınavlar, bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav sonuçları hakkında açılan da-
valara ilişkin yargılama usulünün her ikisinde de ortak noktalar şöyle sıralanabilir:
a. Yedi gün içinde ilk inceleme yapılır.
b. Yürütmenin durdurulması talebine ilişkin olarak verilecek kararlara itiraz edilemez.
c. İYUK’un “üst makamlara başvurma” başlıklı 11. Maddesinin hükümleri uygulanmaz.
ç. Verilen nihai kararlara karşı istinafa gidilmez, sadece Danıştay’a sadece temyize gidilir.
d. Temyiz dilekçeleri 3 gün içinde incelenir ve tebliğe çıkarılır. Bu çerçevede İYUK’un “temyiz dilek-
çesi” başlıklı 48. maddesinin ivedi yargılama usulü ile merkezî ve ortak sınavlar için öngörülen esas
ve usullere aykırı olmayan hükümleri kıyasen uygulanır.
e. Danıştay evrak üzerinde yaptığı inceleme sonunda, maddi vakıalar hakkında edinilen bilgiyi yeterli
görürse veya temyiz sadece hukuki noktalara ilişkin ise yahut temyiz olunan karardaki maddi yanlış-
lıkların düzeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında karar verir. Aksi hâlde gerekli inceleme ve tahki-
katı kendisi yaparak esas hakkında yeniden karar verir. Ancak, ilk inceleme üzerine verilen kararlara
karşı yapılan temyizi haklı bulduğu hâllerde kararı bozmakla birlikte dosyayı geri gönderir.
f. Temyiz üzerine verilen kararlar kesindir.

Tablo 3.3 İdari yargı sistemimizde olağan yargılama usulü, ivedi yargılama usulü ve merkezi ve ortak sınavlara ilişkin
yargılama usulündeki süreler

Merkezi ve Ortak
Olağan İdari Yargılama
İvedi Yargılama Usulü Sınavlara İlişkin
Usulü
Yargılama Usulü
Dava Açma 60 30 10
İlk İnceleme 15 7 7
Savunma 30 15 3
Tekemmül Sonrası
6 ay 1 ay 15 gün
Karar
Temyiz 30 15 5
Temyiz İlk İnceleme - 3 3
Temyiz Dilekçesine
30 15 5
Cevap
Temyizde Nihai Karar - 2 ay 15 gün
Temyiz Kararının
7 gün 1 ay 7 gün
Tebliğe Çıkarılması

113
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
Sonradan İbraz Olunan Belgeler
Dilekçeler ve savunmalarla birlikte verilme-
yen belgeler, bunların vaktinde ibraz edilmelerine
imkân bulunmadığına mahkemece kanaat getirilir-
se, kabul ve diğer tarafa tebliğ edilir. Bu belgeler
duruşmada ibraz edilir ve diğer taraf cevabını he-
men verebileceğini beyan eder veya cevap vermeye
lüzum görmezse ayrıca tebliğ edilmez.
Duruşma
İdari yargılama usulünde yazılılık ve evrak üzerin-
den inceleme esas kural olmakla birlikte İYUK Md.
17 ila 19 arasında istisnai olarak sözlü bir yargılama
usulü olarak duruşma kurumuna da yer verilmek-
tedir. Tarafların dava dilekçesi ve savunmada yazılı
olarak ileri sürdükleri hususlardan vurgulanması ge-
rektiğini düşündükleri ve hâkimin dikkatini çekmek
istedikleri noktaları sözlü olarak açıklayarak psikolojik
olarak tatmin oldukları, maddi olayın daha açık seçik
ortaya konduğu duruşma, belli koşullara dayanan is-
tisnai bir usuldür. Dolayısıyla kural ve koşulları özel
olarak düzenlenmiş “duruşma” usulünü idari yargıda-
ki yazılı yargılama usulünden bir sapma olarak değil,
istisnai bir uygulama olarak görmek gerekir.
Duruşmaya Karar Verilmesi
İlk derece mahkeme sıfatıyla baktığı davalarda
Danıştay ile idare ve vergi mahkemelerinde taraf-
lardan birinin isteği üzerine duruşma yapılmasının
zorunlu olduğu durumlar şunlardır:
1. İptal davaları
2. Tutarı 25.000 Türk Lirasını (2020 yılı itiba-
riyle yeniden değerleme oranları sonucunda
Kanunda 25.000 TL olarak geçen tüm tek
hâkim sınırları 53.000 TL olarak uygulan-
maktadır.) aşan tam yargı davaları
3. Toplamı 25.000 Türk Lirasını aşan tarh
edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri mali
yükümler ve bunların zam ve cezalarına iliş-
kin vergi davalarında.
Toplamı 25.000 Türk Lirasını aşmayan tam
yargı ve vergi davalarında tarafların duruşma is-
temesi durumunda, idari yargı yerleri duruşmaya
karar verip vermemekte serbesttir.
Duruşma yapılmasının zorunlu olduğu durum-
larda, duruşma yapılmadan davanın sonuçlandırıl-
ması temyiz ve istinaf nedenidir.
114
Ayrıca, Danıştay ile idare ve vergi mahkemele-
rinin ilk derece veya kanun yolları aşaması olsun
her türlü davada tarafların istemi olmadan ve her-
hangi bir parasal sınırlamaya veya diğer kayıtlara
bağlı olmadan re’sen yargılamanın her aşamasında
duruşmaya karar verebilmeleri mümkündür.
Temyiz ve istinaflarda, tarafların isteği üzerine
duruşma yapılmasının zorunlu olduğu durum bu-
lunmayıp, duruşma yapılması tarafların istemine
ve Danıştay veya ilgili bölge idare mahkemesinin
takdirine bırakılmıştır.
Yargı yeri davanın her aşamasında duruşmaya
karar verebilecekken, tarafların duruşma istemleri
davanın ancak belli aşamalarında olabilir. Buna göre,
taraflar sadece dava dilekçesi ile cevap ve savunma
aşamasında duruşma isteminde bulunabilir. Dilekçe
ve savunma süreleri geçtikten sonra ek dilekçelerle
duruşma isteminde bulunmaya bir engel olmamak-
la beraber, bu duruşma istemlerin hâkim tarafından
dikkate alınma zorunluluğu bulunmamaktadır.
Duruşma isteminde bulunan tarafın duruşma
yapılıncaya kadar yazılı olarak başvurması halinde
duruşmadan vazgeçilebilir. Duruşma talebinden
vazgeçen tarafın, duruşma hakkının taraflara yalnız
bir kere verilmesinden ötürü tekrar duruşma iste-
minde bulunması mümkün değildir.
Resim 3.3 Davanın her aşamasında duruşma
yapılmasına karar verilebilir.
Duruşmalara İlişkin Esaslar
Duruşma davetiyeleri duruşma gününden en az
otuz gün önce taraflara gönderilir. Buradaki otuz
günlük süre, taraflara tebliğ edilme süresi olmayıp
postaya verilme süresidir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Duruşmalar adli yargıda olduğu gibi, mahke-
melerin tarafsızlık ve dürüstlüğünün bir gösterge-
si olarak açık (aleni) olarak yapılır. Duruşmaların
açık yapılmasının iki istisnası vardır:
1. Genel ahlakın veya
2. Kamu güvenliğinin
gerekli kıldığı hallerde, görevli daire veya mahke-
menin kararı ile, duruşmanın bir kısmı veya tamamı
gizli olarak yapılır. Duruşmanın kapalı yapılması
durumunda, bunun nedeni tutanağa kaydedilir.
Duruşmaları; tek hâkimle görülen davalarda
hâkim, diğer davalarda mahkeme veya daire baş-
kanı yönetir.
Duruşmalarda önce davacıdan başlamak üzere
taraflara ikişer defa söz verilir. Taraflardan yalnız biri
gelirse onun katılımıyla duruşma yapılır ve gelen
tarafın açıklamaları dinlenir; hiç biri gelmezse du-
ruşma açılmaz, inceleme evrak üzerinde yapılır. Mü-
dahilin olduğu davalarda müdahil de dinlenir. Du-
ruşmanın Türkçe yapılması zorunludur. Başkanın
izniyle mahkeme üyeleri taraflara soru sorabilirler.
Danıştay’da görülen davaların duruşmalarında sav-
cının bulunması şarttır. Taraflar dinlendikten sonra sav-
cı yazılı düşüncesini açıklar. Bundan sonra taraflara son
olarak ne diyecekleri sorulur ve duruşmaya son verilir.
Ayrıca Danıştay’da görülen duruşmalı davalarda
savcılar, keşif, bilirkişi incelemesi veya delil tespiti
yapılmasını yahut işlem dosyasının getirtilmesini
istedikleri takdirde, bu istekleri görevli daire veya
kurul tarafından kabul edilmezse, işin esası hakkın-
da ayrıca yazılı olarak düşünce bildirirler.
Duruşmalı İşlerde Karar Verilmesi
Duruşmadan hemen sonra aynı gün ya da en geç
onbeş gün içinde karar verilmesi dosyası tekemmül
etmiş davalar için geçerlidir. Duruşmada ara kararı
alınmış ya da keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmasına
karar verilmişse ara karar cevabından veya söz konusu
incelemelerden sonra dava karara bağlanır. Yani ara ka-
rar verilen durumlarda onbeş günlük süre uygulanmaz.
Duruşmada ara kararı verilen hâllerde, bu kararın yeri-
ne getirilmesi üzerine, dosyalar öncelikle incelenir.
dikkat
Duruşma yapıldıktan sonra en geç
onbeş gün içinde karar verilir.
3
Yargılamanın Durması: Tarafların
Kişilik veya Niteliğinde Değişiklik
İdari davaların görümü sürecinde davanın ta-
raflarının kişilik ve niteliğinde olan değişikliler so-
nucu davanın yürütülmesi durabilir, duruma göre
dava dilekçesi iptal edilebilir, dosya işlemden kaldı-
rılabilir ya da davanın açılmamış sayılmasına karar
verilebilir. Dosyaların işlemden kaldırılmasına ve
davanın açılmamış sayılmasına dair kararlar diğer
tarafa tebliğ edilir.
Davacının ölümü, vasi, kayyım, yasal danışman
atanması yoluyla dava ehliyetini kaybetmesi ya da
sınırlı kullanır hale gelmesi, davalı idarenin tüzel ki-
şiliğini kaybetmesi gibi nedenlerle mahkemenin ala-
cağı kararlar ve yapılması gereken usule ilişkin işlem-
ler İYUK Md. 26’da ayrıntılarıyla düzenlenmiştir.
Davacı Gerçek Kişinin Kişilik veya
Niteliğinde Değişiklik
Davacı Gerçek Kişinin Ölmesi
Davanın görümü sırasında davacı konumunda-
ki gerçek kişinin ölmesiyle davanın türüne ve ölen
kişiyle ilgisine bağlı olarak ya davanın yürütülme-
sinden vazgeçilip dava dilekçesinin iptal edilmesi-
ne ya da dava dosyasının işlemden kaldırılmasına
karar verilir.
1. Dava yalnızca öleni ilgilendiriyor ve da-
vanın konusu kişiye sıkı sıkıya bağlı olup
mirasçıya geçmeyen haklara ilişkin ise dava
konusuz kalır, yürütümünden vazgeçilip
idari yargı mercii tarafından “dava dilekçe-
sinin iptaline” karar verilir. Örneğin pasa-
port işleminin reddi, vatandaşlıktan çıkar-
ma, sınıfta kalma, silah ruhsatı verilmemesi,
basın kartı verilmemesi gibi kararlara ilişkin
açılan davalar doğrudan davacıyı ilgilendir-
diği için davacının ölmesiyle konusuz kalır
ve dava dilekçesi iptal edilir.
2. Dava yalnız öleni ilgilendirmiyor ve miras-
çıların mal varlığını etkileyen haklara ilişkin
ise, dava mirasçıların dilekçeyle mahkemeye
başvurarak davayı yenilemek istemelerine
kadar “dava dosyasının işlemden kaldırıl-
masına” (DİK) karar verilir. Yani mirasçıları
etkileyen haklara ilişkin davalar konusuz
kalmaz. Mirasçılar reddi miras yapmadığı
sürece mahkemeye başvurarak davayı yeni-
115
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
ler ve davanın tarafı olurlar. Örneğin, mi-
rasçıya maddi olanak sağlayacak emeklilik,
sicil, terfii, istiklal madalyası, maddi tazmi-
nat içeren tam yargı davası gibi davalarda
davacının ölümü üzerine, mirasçıları mah-
kemeye başvurmak suretiyle davacı konu-
munu kazanırlar.
İstinaf ve temyiz gibi kanun yolları aşamasında
davacının ölmesi durumunda da, davanın mirasçı-
ların malvarlığını etkileyip etkilememesi durumu-
na göre aynı hüküm (dilekçenin iptali ya da dava
dosyasının işlemden kaldırılması) geçerlidir.
Davacı Gerçek Kişinin Dava Yeteneğini
Kaybetmesi ya da Dava Yeteneğinin
Kısıtlanması
Davacı gerçek kişi, davasını açtıktan sonra Türk
Medeni Kanunu’nun hükümleri uyarınca “vesayet”
(hacir) altına alınır, bir malın idaresi veya bir işin
yapılması için “kayyım” nasbolunur ya da korun-
ması bakımından fiil ehliyetinin sınırlanması ge-
rekli görülen ergin kişiye “kanuni müşavir” (yasal
danışman) tayin olunursa, davanın tarafı değil an-
cak davayı yürüten kişi değişir.
Bu durumun mahkeme tarafından öğrenilme-
sinden sonra vasi, kayyım ya da kanuni müşavirin
sulh hukuk hâkiminden alacakları izinle mahke-
meye başvurmalarına kadar “dava dosyası işlemden
kaldırılarak” (DİK) davanın yürütümü ertelenir. İl-
gili kişilerin başvurusu üzerine dosya tekrar işleme
konarak yargılamaya kaldığı yerden devam edilir.
Mirasçılara geçen haklara ilişkin davalarda da-
vacı gerçek kişinin ölmesi durumunda davanın
taraflarının değiştiğine, davacı gerçek kişinin dava
açma yeteneğinin kısıtlanmasında ise davanın ta-
raflarının aynı kalıp sadece davayı yürüten kişinin
değiştiğine dikkat edilmelidir.
Davacının Dava ile İlişkisinin Kesilmesi
Dava açıldıktan sonra davacının hukuksal bir
işlemle davanın konusu ile menfaat bağı kesilip
aynı konu ile üçüncü kişinin bir menfaat bağı ku-
rulmuşsa, üçüncü kişi davada taraf (davacı) sıfatını
kazanır. Taşınmazıyla ilgili bir dava açmış olan dava-
cının taşınmazını üçüncü kişiye satması durumun-
da, davacının yerini taşınmazın yeni maliki alır ve
davayı takip etmeye kalınan yerden devam eder.
116
Tüzel Kişilerin Kişilik veya Niteliğinde
Değişiklik
Gerek davacı konumundaki özel hukuk tüzelki-
şilerinde (dernekler, vakıflar, ticari şirketler, banka-
lar vb. gibi), gerekse davalı konumundaki idarenin
kamu tüzelkişiliğinde değişiklik olması durumun-
da, bunların davada taraf olma ehliyeti sona ere-
ceğinden davanın tarafları değişir. Bunların yerini
alan yeni özel hukuk veya kamu/devlet tüzelkişisi
davanın tarafı olur.
Dosyanın İşlemden Kaldırılması
Kararı ve Yürütmenin Durdurulması
Kararı
İdari davalarda mahkemelerin kişinin ölümü
veya diğer yukarıda açıklanan nedenlerle davanın
yenilenmesi istemiyle yapılacak başvurulara kadar
dava dosyanın işlemden kaldırılması kararlarında
önceden yürütmenin durdurulması kararı verilmiş
olabilir. Bu durumda, dava dosyasının işlemden kal-
dırılması kararlarından itibaren dört ay içinde davayı
yenileme isteminde bulunulmazsa yürütmenin dur-
durulması kararı kendiliğinden hükümsüz hâle gelir.
Gösterilen Adrese Tebligat
Yapılamaması
Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılama-
ması halinde, yeni adresin mahkemeye bildirilme-
sine kadar “dava dosyası işlemden kaldırılır” (DİK)
ve varsa yürütmenin durdurulması kararı kendili-
ğinden hükümsüz kalır. Oysa, yukarıda açıklandığı
gibi, tarafların kişilik ve niteliğinde değişme olması
durumlarında daha önce verilmiş olan yürütmenin
durdurulması kararlarının dört ay geçerliliği vardı.
Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılamaması
durumunda ise, önceden verilmiş yürütmenin dur-
durulması kararları ise dosyanın işlemden kaldırıl-
ma kararı ile birlikte hükümsüz kalmaktadır.
dikkat
Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılama-
ması üzerine, “dosyanın işlemden kaldırıldığı”
(DİK) tarihten başlayarak 1 yıl içinde yeni
adres bildirilmek suretiyle yeniden işleme ko-
nulması istenmediği takdirde, “davanın açıl-
mamış sayılmasına” (DAS) karar verilir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Dosyaların işlemden kaldırılmasına ve davanın
açılmamış sayılmasına dair kararlar diğer tarafa
tebliğ edilir.
Aynı düzenleme kanun yolları (istinaf, tem-
yiz, yargılamanın yenilenmesi) aşamasında da
geçerlidir. Kanun yoluna başvuru dilekçesinde
gösterilen adrese tebligat yapılamaması durumun-
da önce dava dosyası işlemden kaldırılır. Bir yıl
içinde yeni adres gösterilerek dosyanın tekrar işle-
me konması istenmediği takdirde, “kanun yoluna
başvurulmamış sayılmasına” karar verilir.
Davaların Karara Bağlanması
Davaların karara bağlanması usulü ile ilgili
önemli hususlar aşağıda ayrıntılarıyla ele alınmıştır.
Karara Bağlama Usulü
İdari yargılama usulünde kullanılan “karar”
kavramı, medeni yargılama usulündeki “hüküm”
kavramını da içeren daha geniş kapsamlı bir ifade-
dir. İdari yargı yerleri tekemmül eden ve konuları
aydınlanarak önüne gelen dosyalardaki uyuşmaz-
lıkları sırasıyla görüşerek oylar ve karara bağlar.
Tek hâkimle karara bağlanan davalar dışında
idari yargı yerlerinde kararlar, görüşmeye katılan
üyelerin oylarıyla ve oy çokluğu ile alınır. Dava-
ların karara bağlanabilmesi için 5 kişiyle toplanan
Danıştay dairelerinde en az 3 üyenin, 3 kişi ile top-
lanan idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinde
ise en az 2 üyenin aynı yönde oy kullanması yeter-
lidir. Müzakereye katılan her bir üye ve başkanın
görüşünü bildirmesi zorunludur, çekimser kalmak
mümkün değildir.
Karar verme aşamasında, davaya bakan heyet
üyelerinden birinin İYUK Md. 14’te ilk inceleme-
ye ilişkin hususlardan birinin veya daha çoğunun
15. Maddede gösterildiği şekilde uygulanmasına
veya yargılama usullerine ilişkin bir tereddüt ya
da itirazının olması durumunda, önce bu hususlar
maddedeki sıralamaya uygun olarak görüşülür ve
oylanarak karara bağlanır. Usule ilişkin konulardan
sonra davanın esasına ilişkin hukuki ve maddi un-
surlar görüşülüp oylanarak karara bağlanır. Usule
veya davanın kabul edilebilirliğine ilişkin konular
azınlıkta kalanlar işin esası hakkında da oylarını
kullanırlar. Azınlıkta kalanların görüşleri “karşı oy”
olarak nihai kararın altına yazılır.
3
Azınlıkta kalan üye azınlık oyunu usule ya da
esasa veya her ikisine birden olduğunu belirterek
gerekçesiyle birlikte belirtir.
Tutanaklar
İdari yargı yerlerinde görülmekte olan davalar-
da, davayla ilişkin görüşülen konularla ilgili “gö-
rüşme tutanağı” düzenlenir. Tutanaklarda hem
yargılama usulüne ilişkin gerçekleştirilen işlemler
ve dosyanın tekemmülüne ilişkin ara kararlar hem
de uyuşmazlığın esastan çözümüne ilişkin kararlar
bulunur. Duruşmalı davalarda, ayrıca bir duruşma
tutanağı da düzenlenir.
Her dava dosyası için düzenlenmesi zorunlu
olan tutanaklarda aşağıdaki hususlar bulunur:
• Görüşmelere katılan başkan ve üyelerin ad
ve soyadları,
• Danıştay’da düşünce veren savcının, tetkik
hâkiminin ad ve soyadları,
• Tarafların ad ve soyadları,
• İncelenen dosya numarası,
• Kısaca dava konusu ve verilen kararın neticesi,
• Kararın oylamasında çoğunlukta ve azınlık-
ta bulunanlar üyeler.
Bu tutanaklar görüşmelere katılanlar tarafından
aynı toplantıda imzalanır ve dava dosyalarının içi-
ne konarak saklanır.
Kararlarda Bulunacak Hususlar
İster ilk derece sıfatıyla baktığı davalarda Danış-
tay ile idare ve vergi mahkemelerinin kararlarında, is-
terse bölge idare mahkemelerinin istinaf, Danıştay’ın
temyiz, kararın düzeltilmesi ve yargılamanın yenilen-
mesi kararlarında olsun, tüm idari yargı mercilerinin
kararlarında belirtilmesi gereken 9 husus şunlardır:
a. Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcileri-
nin ad ve soyadları yahut unvanları ve adresleri,
b. Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayan-
dığı hukuki sebeplerin özeti, istem sonucu
ile davalının savunmasının özeti,
c. Danıştay’da görülen davalarda tetkik hâkimi
ve savcının ad ve soyadları ile düşünceleri,
d. Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapıl-
madığı, yapılmış ise hazır bulunan taraflar ve
vekil veya temsilcilerinin ad ve soyadları,
117
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
e. Kararın dayandığı hukuki sebepler ile ge-
rekçesi ve hüküm; tazminat davalarında
hükmedilen tazminatın miktarı,
f. Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği,
g. Kararın tarihi ve oybirliği ile mi, oyçokluğu
ile mi verildiği,
h. Kararı veren mahkeme başkan ve üyelerinin
veya hâkiminin ad ve soyadları ve imzaları
ve varsa karşı oyları,
ı. Kararı veren dairenin veya mahkemenin adı
ve dosyanın esas ve karar numarası.
Yargı kararlarında yukarıda sayılan hususlardan
bir veya birden çoğunun olmaması, yanlış ya da ek-
sik olması, bu durumun türüne ve niteliğine göre
“açıklama” (İYUK Md. 29), “yanlışlığın düzeltil-
mesi” (İYUK. Md. 30) nedeni, hatta kanun yolları
çerçevesinde “temyiz” (İYUK Md. 49) veya “isti-
naf ” (İYUK Md. 45) nedeni olarak ileri sürülebilir.
Örneğin karar yeterince açık değilse veya birbiri-
ne aykırı hüküm fıkraları ihtiva ediyorsa “kararın
açıklanması”; tarafların veya vekillerinin adı, soyadı
ve adreslerinde yanlışlıklar varsa “yanlışlığın düzel-
tilmesi” talep edilebilir. Ayrıca kararlarda yargıla-
ma giderlerinin tutarının ve hangi tarafa yükletile-
ceğinin bulunmaması, duruşma istemli davalarda
duruşmanın yapılmaması, tam yargı davalarında
tazminat miktarının belirtilmemesi ya da mahke-
me heyetinden birinin imzasının olmaması “tem-
yiz” veya “istinaf ” nedeni olabilir.
Kararların Saklanması ve Tebliği
Mahkeme kararları davadaki taraf sayısından
iki fazla olmak üzere yazılıp mahkeme başkanı ve
üyeleri veya hâkimi tarafından imzalı asıllarından
biri, mahkemede bulunan karar dosyasına, diğeri
de dava dosyasına konur. Taraf sayısınca yazılan ka-
rar örnekleri mahkeme mührü ile mühürlendikten
sonra, mahkeme başkanı veya hâkim, Danıştay’da
daire veya kurul başkanı veya görevlendireceği bir
üye tarafından imzalandıktan sonra tasdikli birer
örneği taraflara (ve varsa müdahile) tebliğ edilir.
Yargı Kararlarına Karşı Kanun Yolları
Dışında Başvuru Yolları
“Açıklama” ve “yanlışların düzeltilmesi” ku-
rumları, kanun yolları kapsamında İYUK’un 3.
Bölümünde düzenlenen “Kararlara Karşı Başvuru
Yolları” arasında (istinaf, temyiz, kanun yararına
118
bozma veya yargılamanın yenilenmesi) olmayıp, 1.
Bölümde “Genel Esaslar”da düzenlenmektedir.
“Açıklama” ve “yanlışlıkların düzeltilmesi” me-
kanizmaları ile, davayı karara bağlamış yargı yeri,
“kesin hüküm” ilkesi çerçevesinde nihai kararında-
ki hükmü daraltmadan, genişletmeden ve değiştir-
meden, yeni bir hüküm tesis etmeden hükümdeki
kapalı ve anlaşılmayan hususları, aykırılıkları, yan-
lışlıkları, hükmün uygulanmasındaki duraksama
ve imkânsızlıkları gidererek gerekli açıklama ve
düzeltimlerde bulunur. Bu yollarla kararın anlaşıl-
ması sağlanır, maddi hatalar düzeltilir ve hükmün
uygulanması kolaylaştırılmış olur.
Kanun yollarından farklı olarak “açıklama” ve
“yanlışlıkların düzeltilmesi” başvurusu bir üst yar-
gısal mercie değil, davayı bizzat karara bağlayan
yargı yerine yapılır.
Açıklama
Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve ver-
gi mahkemelerince verilen kararları yeterince açık
değilse, anlaşılmayan belirsiz veya müphem ögeler
içeriyorsa yahut birbirine aykırı hüküm fıkraları ta-
şıyorsa taraflardan her biri (davaya katılanlar hariç)
kararın açıklanmasını veya aykırılığın giderilmesini
isteyebilir. Açıklama ile hükmün yerine getirilmesi-
nin kolaylaştırılması amaçlandığı için, açıklama is-
teminin gerekçe veya diğer kısımlardaki belirsizlik
ve çelişkilere değil, hüküm fıkrasına ilişkin olması
gerekir. Ancak gerekçe ile hüküm fıkrası arasında
bir çelişki olması durumunda, bu çelişkinin gide-
rilmesi istenebilir.
Açıklama hüküm fıkrasına yönelik olmakla
beraber, açıklama ile hüküm fıkrasında daraltma,
genişletme, düzeltme veya bir biçimde bir başka-
laştırma istenemeyeceği unutulmamalıdır. Çünkü
hüküm değişikliğine neden olabilecek istemler
ancak istinaf, temyiz ya da yargılanmanın yenilen-
mesi gibi kanun yolları usulüne başvurulmasıyla
mümkün olur.
Açıklama istemi olan kararın kesinleşmiş olma-
sına gerek yoktur. Açıklama veya aykırılığın kaldı-
rılması, kararın yerine getirilmesine kadar istenebi-
lir. Kararların yerine getirilmemiş olması yeterlidir,
yerine getirilmiş kararlar için açıklama isteminde
bulunulamaz.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Açıklama dilekçeleri karşı taraf sayısından bir
nüsha fazla verilir. Açıklama dilekçeleri konusunda
kanunda bir hüküm bulunmamakla birlikte, İYUK
Md. 3’te dilekçeler için önerilen genel şartlara uy-
gun olması, tarafların adı, soyadı ve adreslerinin
olması, hükmün esas ve karar numarası, hangi ne-
denlerle açıklama isteminde bulunulduğunun be-
lirtilmesi uygun olur. Açıklama istemini içeren di-
lekçede yanlışlıkların düzeltilmesi, yargılanmanın
yenilenmesi gibi başkaca istemlerde bulunulamaz,
bulunulduğu takdirde dilekçe reddedilir.
Kararı vermiş olan daire veya mahkeme işi ince-
ler ve gerek görürse dilekçenin bir örneğini, belirle-
yeceği süre içinde cevap vermek üzere, karşı tarafa
tebliğ eder, cevap iki nüsha olarak verilir. Bunlar-
dan biri, açıklama veya aykırılığın kaldırılmasını is-
teyen tarafa gönderilir. Bu işlemlerin tamamlanma-
sı üzerine istek yargı yeri tarafından değerlendirilir.
Mahkeme inceleme sonrası istemi uygun görüp
kararların açık olmadığını ya da çelişkili olduğu-
nu saptarsa hükmü ve gerekçesini değiştirmeden,
yeni bir işlem tesis etmeden yalnızca hükmü açıklar
veya çelişkileri giderir. Kararın açık olup çelişkili
olmadığı sonucuna varırsa dilekçeyi reddeder. Gö-
revli daire veya mahkemenin bu husustaki kararı,
taraflara tebliğ olunur.
Kararın açıklanması veya çelişkinin giderilmesi
isteğinin reddine ilişkin kararlara karşı temyiz yolu
kapalıdır. Ancak yargı yeri tarafından açıklama ya-
pılırken ilk kararın içeriğinde değişiklik yapılmışsa,
bu kararlara karşı temyize gidilebilir.
Ayrıca kararın açıklanması isteğinin reddine
ilişkin kararın açıklanması istenemez.
Yanlışlıkların Düzeltilmesi
Yargı kararlarının yerine getirilmesindeki (icra-
sındaki) duraksamaları ortadan kaldırmak, yazım
yanlışı veya dikkatsizlikten kaynaklanan tamamen
nesnel nitelikli maddi hataların giderilmesi için ön-
görülen “yanlışlıkların düzeltilmesi” usulü ile hiç-
bir biçimde, davanın hukuki boyutlarının düzeltil-
mesi, hükmün genişletilip daraltılması biçiminde
kararın özünün değiştirilmesi yoluna gidilemez. Bu
tür hukuki değişiklikler ancak son bölümde işlenen
kanun yolları başvurusu ile mümkündür.
3
Kanunda düzeltilmesi istenebilecek yanlışlar üç
adet olarak sayılmıştır.
1. İki tarafın adı ve soyadı ile sıfatına ilişkin
yanlışlıklar. Tarafların ad ve soyadlarının
yanlış yazılması ya da davacı ve davalının
isimlerinin karıştırılarak birbiri yerine ya-
zılması gibi
2. Tarafların iddialarının sonucuna ilişkin yan-
lışlıklar. Tarafların iddia ve savunmalarında
belirttikleri hususların ya da istem sonuçla-
rının maddi olarak yanlış yazılması gibi.
3. Kararın hüküm fıkrasındaki hesap yanlış-
lıkları. Tam yargı davasında maddi zararın
15.000 TL, manevi zararın 5.000 TL ol-
duğu belirtildiği halde, yanlışlıkla toplam
davacıya 15.000 TL ödenmesine karar ve-
rilmesi gibi.
“Yanlışlığın düzeltilmesi” istemlerine ilişkin di-
lekçe ve başvuru usulü, yukarıdaki “açıklama” is-
temine ilişkin düzenlemelerin aynısıdır. Tek fark,
usulle ilgili olarak, başvuruya ilişkin sürededir.
“Açıklama” istemi karar yerine getirilinceye kadar
istenebilecekken “yanlışlıkların düzeltilmesi” iste-
mi süre sınırlamasına tabi olmaksızın her zaman,
karar yerine getirildikten sonra da istenebilir. Çün-
kü yargı kararları başka davalar için kesin hüküm
olabileceği için, maddi her türlü yanlışın düzeltil-
mesi önem arz eder.
Mahkeme düzeltilme istemi üzerine yaptığı in-
celemede, iddia edilen bir ara kararla, daha önce
taraflara tebliğ edilen ilam örneklerini geri ister.
Mahkeme söz konusu ilam örneklerini ve dava
dosyasındaki kararları çıkartarak yanlışları düzel-
tir. Mahkeme yanlışların düzeltildiği yeni bir ilam
hazırlamaz, düzeltme bütün nüshalarda önceki ila-
mın altına yazılır.
Yanlışlığın düzeltilmesi istemi üzerine verilen
düzeltme veya ret kararlarına karşı kanun yolları-
na başvurulamaz. Bunun tek istisnası yanlışlığın
düzeltilmesi istemi sonucu karar ya da hükmün
hukuki içeriğinin değiştirilmesi, düzeltilmesi veya
genişletilmiş olmasıdır. Bu durumda kanun yolla-
rına başvurmak mümkündür.
119
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
Araştırmalarla
İlişkilendir
T.C.
DANIŞTAY
İDARİ DAVA DAİRELERİ KURULU
Esas No : 2015/527
Karar No : 2017/1554
Temyiz Eden (Davalı) :
Karşı Taraf (Davacı) :
İstemin Özeti : İstanbul 6. İdare Mah-
kemesinin 30/09/2014 günlü, E:2014/1658,
K:2014/1617 sayılı ısrar kararının temyizen in-
celenerek bozulması, davalı idare tarafından iste-
nilmektedir.
Savunmanın Özeti : İdare Mahkemesin-
ce verilen ısrar kararının usul ve hukuka uy-
gun bulunduğu ve temyiz dilekçesinde öne
sürülen nedenlerin, kararın bozulmasını ge-
rektirecek nitelikte olmadığı belirtilerek tem-
yiz isteminin reddi gerektiği savunulmaktadır.
Danıştay Tetkik Hakimi Düşüncesi : Temyiz
isteminin reddi ile ısrar kararının onanması ve
uyuşmazlığın esası yönünden temyiz incelemesi
yapılmak üzere dosyanın Dairesine gönderilmesi
gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Hüküm veren Danıştay İdari Dava Daireleri
Kurulunca dosya incelendi, gereği görüşüldü:
Dava, .. İlçesi Seçmen Kütük Bürosu Zabıt
Katibi olarak görev yapan davacının, ortaokul-
da hazırlık sınıfı okuması nedeniyle 657 sayılı
Yasa’nın 36. maddesinin A/6-b bendi uyarın-
ca tarafına bir kademe verilmesi istemiyle yaptığı
başvurunun  reddine ilişkin 07/06/2012 günlü,
1850 sayılı işlemin iptali istemiyle açılmıştır.
İstanbul 6. İdare Mahkemesinin 09/04/2013
günlü, E:2012/1196, K:2013/707 sayılı kararıy-
la; 14/06/2002 tarihinde .. Anadolu İmam-Ha-
tip Lisesinden mezun olan ve ortaokulda hazırlık
sınıfı okuyan davacının, 657 sayılı Yasa’nın 36.
maddesinin A/6-b bendinde aranan koşulları ta-
şıdığından, dava konusu işlemde mevzuata uyar-
120
lık bulunmadığı gerekçesiyle anılan işlemin ipta-
line karar verilmiştir.
Anılan karar, Danıştay Beşinci Dairesi’nin
06/05/2014 günlü, E:2013/9899, K:2014/3895
sayılı kararıyla; davacının göreve başladığı tarih-
te, imam-hatip lisesi mezunu olması dolayısıyla
hakkında kademe ilerlemesi işlemi uygulanma-
dığından, en geç 2009 yılında yapılan üst öğre-
nim intibakı üzerine haberdar olduğunun kabulü
gerektiği, buna göre, davacının 23/05/2012 tari-
hinde yaptığı başvurunun reddine ilişkin işlemin
iptali istemiyle açtığı davanın süresinde olmadığı,
Mahkemece davanın süre aşımı nedeniyle reddi
gerekirken, işin esası incelenmek suretiyle karar
verilmesinde hukuki isabet görülmediği gerekçe-
siyle bozulmuş ise de, İdare Mahkemesince, boz-
ma kararına uyulmayarak ve davacının başvurusu
2577 sayılı Kanunun 10. maddesi kapsamında
kabul edilerek dava konusu işlemin iptali yolun-
daki ilk kararda ısrar edilmiştir.
Davalı idare, İstanbul 6. İdare Mahkemesinin
30/09/2014 günlü, E:2014/1658, K:2014/1617
sayılı ısrar kararının hukuka aykırı olduğunu öne
sürmekte ve temyizen incelenerek bozulmasını
istemektedir.
İdare Mahkemesinin ısrar kararı,  davanın
süresinde açılıp açılmadığına ilişkin olduğundan,
bu hususla sınırlı olarak inceleme yapıldı:
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 7. maddesinde, dava açma süresi-
nin, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen
hallerde Danıştay’da ve idare mahkemelerinde
altmış gün olduğuna işaret edilmiş; 10. madde-
sinde ise, ilgililerin, haklarında idari davaya konu
olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için
idari makamlara başvurabileceği, altmış gün için-
de bir cevap verilmezse isteğin reddedilmiş sa-
yılacağı, ilgililerin altmış günün bittiği tarihten
itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre
Danıştay, idare ve vergi mahkemelerinde dava
açabileceği, altmış günlük süre içinde idarece ve-
rilen cevap kesin değilse ilgilinin bu cevabı, is-
temin reddi sayarak dava açabileceği gibi, kesin
cevabı da bekleyebileceği, bu takdirde dava açma
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

süresinin işlemeyeceği, ancak bekleme süresinin başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemeyeceği, dava
açılmaması veya davanın süre yönünden reddi hallerinde, altmış günlük sürenin bitmesinden sonra
yetkili idari makamlarca cevap verilirse, cevabın tebliğinden itibaren altmış gün içinde dava açılabileceği
hükme bağlanmıştır.
Parasal ve özlük hakları yönünden süregelen etkiler doğuran idari işlemlere karşı yapılan her yeni
başvuru üzerine idarece tesis edilecek işlemler hakkında, 2577 sayılı Yasanın 7. maddesinde öngörülen
süre içerisinde dava açılabilmesi, aynı Yasanın 10. maddesi gereğidir.
Uyuşmazlıkta, davacının ortaokulda hazırlık sınıfı okuduğundan bahisle (1) kademe verilmesi iste-
ğiyle yaptığı başvurunun reddedilmesi üzerine bakılan davanın açıldığı, yeniden intibakının yapılması-
nın, kendisine her ay yapılan ödemeleri etkileyeceği, bu nedenle, davacının, 2577 sayılı Kanunun 10.
maddesi uyarınca yaptığı başvuru üzerine süresinde açtığı davanın esasının incelenmesi suretiyle karar
verilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Öte yandan, Danıştay Başkanlık Kurulunun 29/12/2016 günlü, Karar No: 2016/72 sayılı kararıy-
la; sözü edilen uyuşmazlıklarla ilgili temyiz incelemesi yapmakla, Danıştay Onbirinci Dairesi görevli
kılındığından, dosyanın esasa ilişkin temyiz incelemesi için anılan Daireye gönderilmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle; İstanbul 6. İdare Mahkemesinin 30/09/2014 günlü, E:2014/1658,
K:2014/1617 sayılı kararının ısrara ilişkin kısmının ONANMASINA, esasa ilişkin temyiz inceleme-
sinin yapılması için dosyanın Danıştay Onbirinci Dairesi’ne gönderilmesine, kararın tebliğ tarihini
izleyen 15 (onbeş) gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 05/04/2017 tarihinde oybirliği ile
karar verildi.

Öğrenme Çıktısı
4 İdari dava sürecinde tebligat ve cevap verme, dosyaların incelenmesi, duruşma aşamalarını
ve tarafların kişilik veya niteliğinde değişiklik durumlarını açıklayabilme ve idari davaların
karara bağlanması ile yargı kararlarına karşı kanun yolları dışındaki başvuru yollarını ayırt
edebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Merkezî ve ortak sınavlara

Danıştay’da dosyaların ince-
lenmesi usulünü araştırınız.
Yargı kararlarına karşı ka-
ilişkin yargılama usulü ile
nun yolları dışındaki başvu-
ivedi yargılama usulünü
ru yollarını anlatınız.
ilişkilendiriniz..

121
 3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması

Dava dilekçesinin biçimi, koşulları, dilekçenin verileceği yerler ile dilekçeler

1 üzerindeki uygulanacak işlemleri açıklayabilme ve aynı dilekçe ile dava
açılabilecek haller ile davaların birleştirilmesi ve ayrılmasını ayırt edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dava Dilekçesi

İdari davalar, Danıştay, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış imzalı di-
lekçelerle açılır. Bölge idare mahkemesinin kanunen ilk derece mahkemesi olarak bakacağı dava olmadığı
için, hitap yalnızca idare, vergi veya Danıştay başkanlıklarına yönelebilir. Dava dilekçelerinin her sayfasının
davacı tarafından, davacı küçük ya da kısıtlıysa veli, vasi veya temsilcisi tarafından, vekil aracılığıyla açılıyorsa
avukat tarafından, dava tek dilekçeyle birden çok kişi tarafından açılıyorsa ayrı ayrı tüm davacılar veya ve-
killeri tarafından imzalanmış olması gereklidir. Dava dilekçesi şekil açısından imza ile tekemmül ettiği için,
imza bulunmayan dilekçelerle dava açılabilme olanağı yoktur. Dava dilekçesinde gösterilmesi zorunlu olan
hususlar İYUK Md. 3/2’de teker teker sıralanmıştır: a) Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin
ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, b)
Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller, c) Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi, d)
Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davala-
rında uyuşmazlık konusu miktar, e) Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının
nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarası bulunur. Dilek-
çeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her türlü evrak, Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına
veya bunlara gönderilmek üzere idare veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare veya vergi mahkemesi
bulunmayan yerlerde büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk
hâkimliklerine veya yabancı memleketlerde Türk konsolosluklarına verilebilir. Danıştay, idare mahkemesi
ve vergi mahkemesi başkanlıklarına veya idari yargı yerlerinin olmadığı yerlerde, yukarıda anlatıldığı üzere
asliye hukuk hâkimlikleri ya da Türk konsolosluklarına verilen dilekçelerin harç ve posta ücretleri alındık-
tan sonra deftere derhal kayıtları yapılarak kayıt tarih ve sayısı dilekçenin üzerine yazılır. Dava bu kaydın
yapıldığı tarihte açılmış sayılır. İdari yargı yerlerine verilen dilekçelerin kaydı esas defterine, Asliye Hukuk
Hâkimlikleri veya konsolosluklara verilenler ise muhaberat defterine kaydedilir ve hâkim ya da konsolos
tarafından imzalanır.

122
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Derdestlik, zamanaşımının kesilmesi, hüküm verme zorunluluğu, genişletme

2 ve değiştirme yasaklarını tespit edebilme ve yürütmenin durdurulmasının
hukuki niteliğini, özelliklerini, şartlarını ve sonuçlarını açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dava Açmanın Sonuçları

Dava açmanın yargılama usulü açısından önemli hukuki sonuçları şunlardır: Zamanaşımının kesilmesi,
derdestlik, hüküm verme zorunluluğu, iddia ve savunmaların sınırlandırılması: genişletilme veya değiştiril-
me yasağı, yürütmenin durdurulmasıdır. Derdestlik, bir davanın görevli ve yetkili yargı yerince görülmeye
başlamasıdır. Dolayısıyla dava dilekçesinin mahkemeye sunulup kabul edilmesiyle dava konusu uyuşmazlık
derdest hale gelir. Bunun sonucu, tarafları, dayandığı maddi nedenleri ve konusu aynı olan söz konusu hu-
kuki uyuşmazlığa ilişkin başka bir yargı yerinde tekrar dava açılamaz. Davanın açılıp kabul edilmesinin bir
diğer sonucu, mahkemenin davayı karara bağlama zorunluluğunun ortaya çıkmasıdır. Mahkemenin davayı
karara bağlama zorunluluğu hâkimin davanın esasına girmesini gerektirmez. Hâkimin davayı ilk incelemede
eksik gördüğü bir ön koşul yönünden reddetmesi de hüküm verme işlevinin yerine getirilmesidir. Mede-
ni yargılama usulünde, tarafların ön inceleme aşamasının tamamlanıp dilekçelerin karşılıklı verilmesinden
sonra iddia ya da savunmalarını genişletmeleri (tevsi) veya değiştirmeleri (tebdil) yasaklanmıştır (HMK,
Md.141). İdari yargıda bu konuda bir düzenleme olmamakla birlikte, mahkemenin davacının istemiyle
sınırlı olması kuralından hareketle, davacının dava dilekçesini teslim etmesi, davalının da birinci savunma
süresi geçtikten sonra iddialarını değiştirip genişletemeyecekleri kabul edilmektedir. İYUK Md. 16/4’te yer
alan taraflar, sürenin geçmesinden sonra verecekleri savunmalara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak iddia
edemeyecekleri hükmü idari yargıda iddia ve savunmanın sınırlandırılması kuralının uygulanabileceğini
gösterir. Ancak görev, yetki veya zamanaşımı gibi kamu düzeniyle sıkı sıkıya ilişkili olan konularda iddia
ve savunmanın sınırlandırılması mümkün değildir. Dava açmanın biraz önce sıralanan sonuçları yargılama
usulü hukukunun genel sonuçları iken, yürütmenin durdurulması yalnızca idari yargıya özgü bir yargılama
müessesesidir. Yürütmenin durdurulması idari yargılama usulü hukukunda iptal davasına sıkı sıkıya bağlı ve
iptal davasına anlam, içerik ve etkinlik kazandıran geçici ve istisnai nitelikte bir çeşit ara karardır. Yürütme-
nin durdurulması kararı ile idari işlemlere ait icrailik (uygulanma), hukukilik karinesi, uyulma zorunluluğu
ve re’sen icra gibi özellikler en geç dava sonuçlanıncaya kadar işlemez olur ya da askıya alınır.

123
 3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması

Dava dilekçeleri üzerinde ilk inceleme hususlarını ve bunun üzerine verilecek

3 kararları sıralayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Dilekçeler Üzerinde İlk

İnceleme

Dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi, idare ve vergi mahkemelerinde
ise mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından: a) Görev ve yetki, b) İdari merci tecavüzü,
c) Ehliyet, d) İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı, e) Süre aşımı,
f ) Husumet, g) Dava dilekçesinin şekil şartlarını belirleyen 3. ve 5. maddelere uygun olup olmadıkları,
yönlerinden sırasıyla incelenir. Dilekçeler bu yönlerden kanuna aykırı görülürse durum; görevli daire veya
mahkemeye bir rapor ile bildirilir. Tek hâkimle çözümlenecek dava dilekçeleri için rapor düzenlenmez ve
ilk inceleme üzerine verilecek kararları içeren 15. madde hükümleri ilgili hâkim tarafından uygulanır. İlk
incelemeyi yapanlar, bu noktalardan kanuna aykırılık görmezler veya daire veya mahkeme tarafından ilk
inceleme raporu yerinde görülmezse, tebligat işlemi yapılır. İdari yargıya açılan davanın adli yargının görev
alanına girdiği saptanmışsa (dış görev sorunu), görevsizlik kararı verilerek “dava reddedilir”. Bu görevsizlik
kararına karşı kanun yollarına başvurulabilir. İdari yargı yeri; kanunun istisnai olarak dava açılmadan önce
idari mercilere başvurulmasını zorunlu tuttuğu ve salt idari eylemlerden kaynaklanan tam yargı davalarında,
idareye başvurarak verdiği zararı gidermesini istemek suretiyle ön karar alınmasının zorunlu olduğu, ancak
bu başvuruların yapılmadan dava açılması durumlarında, “dilekçenin görevli idare merciine tevdiine” karar
verir. Davacının davada taraf olma ya da dava açma ehliyeti yoksa yani, iptal davalarında subjektif (özel) dava
yeteneği (menfaat bağı) ya da tam yargı davalarında ihlal edilmiş hakkı yoksa “davanın reddine” karar verilir.
Davaya konu olan işlem kesin ve icrai bir işlem olmayıp hazırlayıcı, yol gösterici, planlayıcı, öneri ve danış-
ma niteliğinde bir işlem ise “davanın reddine” karar verilir. Bu kararlara karşı kanun yollarına başvurulabilir.
İdari yargıda usul hukukunun parçası olan sürenin kamu düzeninden olması ve hak düşürücü niteliğe sahip
olması yönünden, kanunen öngörülen dava açma süresinin geçmesi durumunda “süre aşımından davanın
reddine” karar verilir. Davanın hasım (davalı) gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması hâlinde,
idari yargı yeri kendiliğinden düzeltimde bulunarak dava dilekçesinin tespit edilecek “gerçek ve doğru hasma
tebliğine” karar verir.

124
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

İdari dava sürecinde tebligat ve cevap verme, dosyaların incelenmesi,

duruşma aşamalarını ve tarafların kişilik veya niteliğinde değişiklik
4 durumlarını açıklayabilme ve idari davaların karara bağlanması ile yargı

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

kararlarına karşı kanun yolları dışındaki başvuru yollarını ayırt edebilme

Yargılama ve Hüküm Aşaması

İdari davalar açıldıktan sonra, dilekçeler üzerinde yapılan ilk incelemede kanuna aykırılık, sakatlık veya ek-
siklik saptanmazsa hâkim, mahkeme veya Danıştay dairesi tarafından işin esasına girilerek davanın görülme-
si ve yargılama aşaması başlar. Bu bağlamda, öncelikle tebligat ve cevap verme aşaması ile başlayan yargılama
süreci, dosyaların incelenmesi ile devam eder. Her ne kadar idari yargıda evrak üzerinden inceleme ve re’sen
tahkik (mahkemenin aktifliği) ilkesi çerçevesinde Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare ve vergi mah-
kemelerinin bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri kendiliklerinden yapmaları esas olsa da,
lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerler-
den isteyebilirler. İdari yargılama sistemimizde esas olan yazılı yargılama, dosya ve evrak üzerinden inceleme
ve re’sen tahkik (mahkemenin aktifliği) ilkeleri çerçevesinde Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare ve
vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her türlü incelemeyi kendiliğinden yapar. Mahkemeler
alacakları ara kararla, belirlenen süre içinde lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin
verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler. Bu husustaki kararların, ilgililerce, süresi içinde
yerine getirilmesi mecburidir. Haklı sebeplerin bulunması halinde bu süre, bir defaya mahsus olmak üzere
uzatılabilir. İdare ve vergi mahkemeleriyle bölge idare mahkemelerinde savcılık ve tetkik hâkimliği kurum-
ları yoktur. Dolayısıyla dosyaların incelenip rapor hazırlanması mahkeme başkanının görevlendireceği bir
mahkeme üyesi tarafından gerçekleştirilir. 18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun ile idari yargı sistemimize,
altı tane kritik ve işin mahiyeti gereği daha hızlı yürütülmesi kamu yararı ve kamu düzeni açısından önem
arz eden dava için “ivedi yargılama usulü” getirilmiştir. İvedi yargılama usulünü” getiren kanun değişik-
liğinden yaklaşık üç ay sonra, 10.9.2014 tarih ve 6552 sayılı Kanun değişikliği ile İYUK’un “Dosyaların
İncelenmesi” başlıklı 20. Maddesine, bu kez “Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulü” alt başlı-
ğıyla, davaların ve yargılama sürecinin çok daha ivedi yürütülmesini hükme bağlayan, özel süreler ve usuller
getiren yeni bir özel yargılama usulü eklenmiştir. Medeni yargılama usulünde kullanılan “karar” kavramı,
medeni yargılama usulündeki “hüküm” kavramını da içeren daha geniş kapsamlı bir ifadedir. İdari yargı
yerleri tekemmül eden ve konuları aydınlanarak önüne gelen dosyalardaki uyuşmazlıkları sırasıyla görüşerek
oylar ve karara bağlar. Tek hâkimle karara bağlanan davalar dışında idari yargı yerlerinde kararlar, görüşmeye
katılan üyelerin oylarıyla ve oy çokluğu ile alınır. Davaların karara bağlanabilmesi için 5 kişiyle toplanan Da-
nıştay dairelerinde en az 3 üyenin, 3 kişi ile toplanan idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinde ise en az 2
üyenin aynı yönde oy kullanması yeterlidir. Müzakereye katılan her bir üye ve başkanın görüşünü bildirmesi
zorunludur, çekimser kalmak mümkün değildir.

125
3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması
1 Aşağıdakilerden hangisi İYUK’un 3. madde-
sine göre, dava dilekçesinde bulunması zorunlu
hususlardan biri değildir?
neler öğrendik?
A. Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcileri-
nin ad ve soyadları veya unvanları
B. Gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik
numarası
C. Davalı idarenin adı ve adresi
D. Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller
E. Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim
tarihi
2 2577 sayılı İYUK’a göre, aşağıdakilerden
hangisi dava dilekçesinin verileceği yerlerden biri
değildir?
A. Asliye hukuk hâkimlikleri
B. Kaymakamlıklar
C. Türk konsoloslukları
D. Danıştay
E. Vergi mahkemesi başkanlıkları
3 2577 sayılı İYUK’a göre, dava açıldıktan son-
ra posta ücretinde tebliğ işlemlerinin yapılmasını
engelleyecek şekilde azalma olması haliyle ilgili aşa-
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Otuz gün içinde posta ücretinin tamamlan-
ması daire başkanı veya görevlendireceği tetkik
hâkimi, mahkeme başkanı veya hâkim tarafın-
dan ilgiliye tebliğ olunur.
B. Posta ücretinin tamamlanmasına dair ilk tebli-
gata rağmen gereği yerine getirilmediği takdirde
Otuz gün içinde posta ücretinin tamamlanması
aynı şekilde bir daha tekrarlanır.
C. Posta ücreti iki tebligata rağmen süresi içinde
tamamlanmazsa dosyanın işlemden kaldırılma-
sına karar verilir.
D. Dosyanın işlemden kaldırılmasından başlaya-
rak altı ay içinde noksanı tamamlanmak sure-
tiyle yeniden işleme konulmasının istenmesi
beklenir.
E. Dosyanın işlemden kaldırılmasından sonra
verilen sürede yeniden işleme konulmasının
istenmesi istenmediği takdirde davanın açılma-
mış sayılmasına karar verilir.
126
4 I. İşlemler arasında maddi bağlılık olması
II. İşlemler arasında hukuki bağlılık olması
III. İşlemlerin aynı yargı kolunun ve aynı
mahkemenin görev alanında bulunması
IV. İşlemler arasında süre yönünden uygun-
luk olması
V. İşlemler arasında sebep-sonuç ilişkisi bulunan
2577 sayılı İYUK’un 5. maddesine göre, yukarı-
dakilerden hangileri birden fazla işleme karşı bir
dilekçe ile de dava açılabilmesinin şartlarındandır?
A. I, II, III
B. I, II ve V
C. III ve IV
D. III, IV ve V
E. I, II, III, IV ve V
5 2577 sayılı İYUK’a göre, yürütmenin dur-
durulması kararları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A. Uygulanmakla etkisi tükenecek olan idari iş-
lemlerin yürütülmesi, savunma alındıktan
sonra yeniden karar verilmek üzere, idarenin
savunması alınmaksızın da durdurulabilir.
B. Dava dilekçesi ve eklerinden yürütmenin dur-
durulması isteminin yerinde olmadığı anlaşı-
lırsa, davalı idarenin savunması alınmaksızın
istem reddedilebilir.
C. Vergi mahkemelerinde, vergi uyuşmazlıkların-
dan doğan davaların açılması, tarh edilen vergi,
resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve
bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen
bölümünün tahsil işlemlerini durdurur.
D. Yürütmenin durdurulması kararları teminat
karşılığında verilir; ancak, durumun gerekleri-
ne göre teminat aranmayabilir.
E. Yürütmenin durdurulmasına dair verilen ka-
rarlar yedi gün içinde yazılır ve imzalanır.
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

6 Aşağıdakilerden hangisi 2577 sayılı İYUK’ta 9

Aşağıdakilerden hangisi ivedi yargılama usu-
dilekçeler üzerinde ilk inceleme hususlarından biri lü ile Millî Eğitim Bakanlığı ve Ölçme, Seçme ve
değildir? Yerleştirme Merkezi tarafından yapılan merkezî ve

neler öğrendik?
ortak sınavlara karşı açılan davalara ilişkin yargıla-
A. Görev ve yetki ma usulünün her ikisinde de ortak olan noktalar-
B. Yetki tecavüzü dan biri değildir?
C. Ehliyet
A. Yedi gün içinde ilk inceleme yapılır.
D. İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi
gereken bir işlem olup olmadığı B. Yürütmenin durdurulması talebine ilişkin ola-
rak verilecek kararlara itiraz edilemez.
E. Husumet
C. Verilen nihai kararlara karşı istinafa gidilmez,
sadece Danıştay’a sadece temyize gidilir.
7 2577 sayılı İYUK’a göre, dilekçeler üzerine
D. Temyiz dilekçeleri 3 gün içinde incelenir ve
ilk inceleme neticesinde verilecek kararlar ile ilgili
tebliğe çıkarılır.
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
E. Temyizde nihai karar süresi 2 aydır.
A. İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülme-
si gereken bir işlem olmaması halinde davanın 10 2577 sayılı İYUK’a göre, duruşma ile ilgili
reddine karar verilir. aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
B. Dava açma süresinin geçmesi halinde davanın
reddine karar verilir. A. Duruşma davetiyeleri duruşma gününden en
C. Dava dilekçesinin şekil şartlarını belirleyen 3. ve az otuz gün önce taraflara gönderilir.
5. maddelere aykırılık halinde otuz gün içinde B. Temyiz ve istinaflarda duruşma yapılması ta-
hataların giderilip yeniden düzenlenerek dava rafların istemine ve Danıştay veya ilgili bölge
açılmak üzere davanın reddine karar verilir. idare mahkemesi kararına bağlıdır.
D. Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış ha- C. Danıştay, mahkeme ve hâkim ilk derece veya
sım gösterilerek açılması halinde, dava dilek- temyiz, istinaf gibi kanun yolları aşamaları
çesinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine dâhil her türlü davada tarafların istemi olma-
karar verilir. dan ve herhangi bir parasal sınırlamaya veya
E. Davanın ehliyetli olan şahsın avukat olmayan diğer kayıtlara bağlı olmadan, re’sen yargılama-
vekili tarafından dava açılması halinde otuz gün nın her aşamasında duruşma yapılmasına karar
içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava verebilirler.
açılmak üzere dilekçelerin reddine karar verilir. D. Duruşma yapıldıktan sonra en geç otuz gün
içinde karar verilir.
8 Aşağıdakilerden hangisi 2577 sayılı İYUK’ta E. Danıştay’da görülen davaların duruşmalarında
sayılan ivedi yargılama usulüne tabi işlemlerden savcının bulunması şarttır.
doğan uyuşmazlıklardan biri değildir?
A. Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyo-
nu ve Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Ku-
rulunca itiraz üzerine verilen kararlar
B. İhaleden yasaklama kararları hariç ihale işlemleri
C. Acele kamulaştırma işlemleri
D. Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca yapılan satış,
tahsis ve kiralama işlemleri
E. Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi
Hakkında Kanun uyarınca alınan Cumhurbaş-
kanı kararları

127
 3
İdari Davaların Açılması, Yürütülmesi ve Karara Bağlanması

Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesinde Gös- Yanıtınız yanlış ise “Dilekçeler Üzerine İlk
1. C 6. B
terilmesi Gereken Unsurlar” konusunu yeni- İnceleme Usulü ve Hususları” konusunu ye-
neler öğrendik yanıt anahtarı

den gözden geçiriniz. niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesinin Ve- Yanıtınız yanlış ise “İlk İnceleme Üzerine Ve-
2. B 7. C
rileceği Yerler” konusunu yeniden gözden rilecek Kararlar” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçelerinin

3. D 8. A Yanıtınız yanlış ise “İvedi Yargılama Usulü”
Üzerinde Uygulanacak İşlemler” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Davacının Aynı Dilekçe
4. B
ile Birden Çok İşleme Karşı Dava Açması”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Merkezî ve Ortak Sınavlara
9. E İlişkin Yargılama Usulü ile Merkezî ve Ortak
Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünün Karşılaş-
tırılması” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İdari Yargı Yerlerinin Yü-

5. E 10. D Yanıtınız yanlış ise “Duruşmalara İlişkin
rütmenin Durdurulma İstemine İlişkin Ka-
Esaslar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
rarları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Aynı dava dilekçesinde hem işlemin iptali hem de uğranılan zararın tazmini
istenebilir, dolayısıyla iptal ve tam yargı davası tek dilekçe ile birlikte açılabi-
lir. Bu gibi durumlarda açılan davayı kabul eden idari yargı yeri her iki davayı
da kabul edeceği gibi, iptal isteminin reddine, tazminat isteminin kabulü-
ne de karar verebilir. Kendisine aynı dilekçe ile birden çok dava açılan veya
birden çok kişinin dava açtığı idari yargı mercii, tek dilekçe ile dava açma
Araştır 1 koşullarının oluşmadığı kanaatine varırsa, dava dilekçesini İYUK Md. 15/1-
d uyarınca, otuz gün içinde ayrı ayrı dava açılmak üzere dilekçenin reddine
karar verir. Otuz gün içerisinde yine tek dilekçeyle dava açılması durumunda
davanın reddine karar verir (İYUK, 15/5). Tek dilekçeyle dava açılıp mahke-
menin dilekçeyi reddetmesi sonucu dava otuz gün içinde ayrı ayrı dilekçelerle
tekrar açılırken yeniden harç alınır.

Derdestlik, bir davanın görevli ve yetkili yargı yerince görülmeye başlaması-

dır. Dolayısıyla dava dilekçesinin mahkemeye sunulup kabul edilmesiyle dava
konusu uyuşmazlık derdest hale gelir. Bunun sonucu, tarafları, dayandığı
maddi nedenleri ve konusu aynı olan söz konusu hukuki uyuşmazlığa ilişkin
başka bir yargı yerinde tekrar dava açılamaz. Tarafları, konusu ve nedenleri
Araştır 2 aynı olan ve bir yargı yerinde dava açılmak suretiyle görülmeye başlanmış
hukuki uyuşmazlığa karşı ikinci bir davanın açılması durumunda, taraflardan
biri (mantıken davalı), ikinci davaya bakmakta olan mahkemeye uyuşmaz-
lığın zaten görülmekte (derdest) olduğu itirazında bulunur veya mahkeme
bunu kendiliğinden tespit ederse, ikinci açılan davanın açılmamış sayılmasına
karar verilir.

128
 3
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Davacının davada taraf olma ya da dava açma ehliyeti yoksa yani, iptal davala-
rında subjektif (özel) dava yeteneği (menfaat bağı) ya da tam yargı davaların-
da ihlal edilmiş hakkı yoksa “davanın reddine” karar verilir. Davanın ehliyet
yönünden reddine ilişkin kararlara karşı kanun yoluna başvurulabilir. Dava-
nın ehliyetli şahsın avukat olmayan vekil tarafından açılması halinde otuz gün
içinde davacının bizzat veya kanunen vekil tayin edeceği avukat tarafından
Araştır 3 açılmak üzere dilekçenin reddine karar verilir. Avukat olmayan vekil tarafın-
dan açılan davalarda dilekçenin reddi kararlarına karşı kanun yolu kapalıdır.

Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı davalarda dilekçelerin bil-

dirim aşaması tamamlandıktan sonra dava dosyası daire başkanı tarafından
görüş bildirilmek üzere Danıştay Başsavcılığı’na gönderilir. Başsavcı, dava
dosyalarını uygun göreceği görev ayrımına göre dosyayı incelemek ve görüş
bildirmek üzere Danıştay savcılarından birine havale eder. Savcılar, ilk dere-
ce mahkemesi sıfatıyla Danıştay’da görülen dava dosyalarından kendilerine
havale olunanları Başsavcı adına incelerler ve esas hakkındaki düşüncelerini,
bir ay içinde gerekçeli ve yazılı olarak verirler. Bu süreler geçirilirse durumu
Araştır 4 sebepleriyle birlikte Başsavcıya bildirirler. Savcılar, ilgili yerlerden Danıştay
Başkanlığı aracılığı ile her türlü bilgileri isteyebilecekleri gibi işlem dosyalarını
da getirtebilirler. 02.07.2012 tarih ve 6352 sayılı Kanun çerçevesindeki yeni
düzenleme uyarınca, Danıştay’da ilk derece mahkemesi sıfatıyla görülen dava-
larda savcının esas hakkındaki yazılı düşüncesi taraflara tebliğ edilir. Taraflar,
tebliğden itibaren on gün içinde görüşlerini yazılı olarak bildirebilirler.

Kaynakça
Akyılmaz, B. & Sezginer, M. & Kaya, C. (2019). Türk
İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Savaş Yayınevi,
Ankara.
Aslan, Z. (2009). İdarî Yargıda Yürütmenin
Durdurulması, Alfa Yayınları, 2.Basım, İstanbul.
Avcı, M. (2017). İdarî Yargılama Usûlündeki Son
Yenilikler ve İdarî Yargıda İstinaf Kanun Yolu,
Yetkin Yayınları, Ankara.
Çağlayan, R. (2016). İdarî Yargılama Hukuku, Seçkin
Yayınevi, 8.Baskı, Eylül, Ankara.
Gözübüyük, A. Ş. (2006). Yönetsel Yargı, 25. Bası,
Turhan Kitabevi, Ankara.
Gözübüyük, A. Ş. & Tan, T. (2008). İdare Hukuku
Cilt 2, İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Turhan
Kitabevi, Ankara.
Günday, M. (2000). İdare Hukuku, 1. Baskı, Anadolu
Üniversitesi, Eskişehir.
Kalabalık, H. (2006). İdari Yargılama Usulü Hukuku
Mevzuat ve Soru İlaveli, 2. Baskı, Değişim
Yayınları, İstanbul.
Karavelioğlu, C. (2006). Açıklama ve Son İçtihatlarla
İdari Yargılama Usulü Kanunu, Cilt 1 ve 2,
6. Baskı, Ankara: Karavelioğlu Basın, Yayın,
Dağıtım, Pazarlama, Danışmanlık, İç ve dış
Ticaret Ltd. Şti..
Nohutçu, A. (2020). İdari Yargı. 20. Baskı, Savaş
Yayınevi, Ankara.
Nohutçu, A. (2020). İdare Hukuku. 26. Baskı, Savaş
Yayınevi, Ankara.

129
 Bölüm 4
Kanun Yolları
Kanun Yolları Çeşitleri
2 İdari yargı kanun yollarından temyiz
öğrenme çıktıları

yolunun kapsamını, şartlarını, nedenlerini,

süresini, makamlarını, dilekçesini, temyiz
incelemesi sonucu verilecek kararları ve
temyiz yolunda yürütmenin durdurulmasını
açıklayabilme
3 İdari yargı kararlarına karşı başvuru
yollarından kanun yararına temyiz
yolunun şartlarını, kapsamını ve işleyişini
açıklayabilme
4 İstinaf kanun yoluna tabi yargı kararlarını,
Genel Olarak Kanun Yolları istinaf merciini, süresini, usulünü,
1 İdari yargı kararlarına karşı başvuru istinaf isteminin karara bağlanmasını ve
sonuçlarını açıklayabilme

1
yollarının kapsamı, mantığını, olağan-

2
olağanüstü kanun yollarını açıklayabilme 5 Yargılamanın yenilenmesi kanun yolunun
ve idari yargıda kaldırılarak yeniden tanımını, şartlarını, kapsamını, süresini,
düzenlenen kanun yollarını ayırt edebilme usulünü ve sonuçlarını açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Kanun Yolları • Temyiz • Kanun Yararına Temyiz • İstinaf

• Yargılamanın Yenilenmesi

130

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
İYUK’un 3. Bölümünde “Kararlara Karşı Baş-
vuru Yolları” başlığıyla düzenlenen kanun yolları,
idari yargı mercileri tarafından verilmiş nihai yargı
kararlarının davanın taraflarınca usule ve hukuka
aykırı olarak verildiğinin ileri sürülerek bir üst idari
yargı mercii tarafından yeniden incelenip denetlen-
mesini sağlayan hukuki bir müessesedir.
1982 yılında çıkan 2577 sayılı İYUK hükümle-
rine göre idari yargı düzenimizde iki dereceli (aşa-
malı) bir denetim sistemi öngörülmekteydi.
Ancak 18.06.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun
ile idari yargı sistemimize “istinaf kanun yolu” ka-
bul edilmiş, 20.07.2016 tarihinde de adli yargıyla
birlikte idari yargıda da uygulama başlayarak üç
dereceli bir sisteme geçilmiştir.
Bir hukuksal uyuşmazlık önce ilk derece yargı
mercilerinde (idare ve vergi mahkemesinde) yar-
gılanacak, sonra bölge idare mahkemesinde istinaf
yoluyla hem maddi hem hukuki olarak tekrar göz-
den geçirilerek lüzumu hâlinde tekrar yargılanacak,
nihayet Danıştay’da üçüncü kez hukuki noktalarda
temyiz incelemesine tabi tutulacaktır.
İstinaf yoluyla, ilk olarak, ilk derece mahkeme-
lerinin kararları bir kez daha hem hukuki hem de
maddi olarak gözden geçirilip yeniden yargılama,
denetleme, düzeltme ve iyileştirme sağlanacağı için
yargı kararları daha isabetli, güvenilir ve sağlıklı
olacaktır. Böylelikle kişilerin hak arama özgürlük-
lerini genişletip geliştirerek kişinin hakları idarenin
işlem ve eylemleri karşısında daha çok korunmuş
olacak, idarenin hukuka uygunluğu daha sıkı bi-
çimde ve tekraren denetlenmiş olup yargı kararla-
rına güven artacak, adil yargılanma hakkı ve hak
arama özgürlüğünün sağlandığı hukuk devletine
daha çok yaklaşılacaktır.
İkinci olarak, gerek ilk derece mahkemelerinin,
gerekse ve özellikle de Danıştay’ın iş yükü azaltıla-
caktır. İlk derece mahkemelerinin kararları istinaf
yoluyla bölge idare mahkemelerinde süzülecek, Da-
nıştay daha çok yargı birliğini sağlayıcı, yol gösteri-
ci, idare hukukunun gelişimine katkı sağlayıcı bir
yüksek içtihat mahkemesi niteliğini kazanacaktır.
Nihayet, istinaf yoluyla, yargı yerlerinin iş yükü
hafifleyeceği için daha hızlı, etkin, isabetli, doğru,
tatmin edici, güvenilir ve adil yargılama sağlanmış
olacaktır.
4
GENEL OLARAK KANUN YOLLARI
İdari yargı mercilerinin işlerinin yoğunluğu,
dikkatsizlik, taraflarca bazı belgelerin sunulmama-
sı ya da yanıltıcı sunulması gibi nedenlerle yanlış
karar vermeleri mümkündür. Yargı mercileri, da-
vayı karara bağladıktan sonra verdikleri kararlarda
hukuksal bir hata ve usulsüzlüğün farkına varsa-
lar bile, kendiliklerinden kararlarını değiştiremez,
bozamaz ya da yeni bir karar alamaz. Kural olarak
aleyhine hüküm verilen taraf veya taraflar, ilk dere-
ce yargı kararının hukuka aykırılığı ileri sürerek bir
üst yargı merciine başvurur ve yeniden incelenerek
değiştirilmesini ve düzeltilmesini isterler. Bu usule
kanun yolları adı verilmektedir.
Kanun Yollarının Kapsamı
Kural olarak yargı yerlerinin kesinleşmemiş ni-
hai kararlarına karşı kanun yollarına başvurulabilir.
Nihai kararlar, yargı yerlerinde görülmekte olan
davaları sona erdiren, yargı yerinin sürekli ve kesin
biçimde davadan el çekmesini sağlayan kararlardır.
Bu çerçevede, mahkemenin usule ilişkin ön koşul-
lardaki bir eksiklik veya hata yüzünden (süre aşımı,
ehliyetsizlik veya görevsizlik gibi) el çekmesi ile da-
vayı olumlu veya olumsuz biçimde esastan çözerek el
çekmesi arasında fark yoktur. Yani, kanun yollarına,
mahkemelerin ara kararları değil davayı sonuçlandı-
ran nihai kararları için başvurulabilir. Ara kararlara
(yürütmenin durdurulması, görevsizlik itirazının
reddi, bilirkişi incelemesi, keşif, vb.) karşı tek başına
kanun yollarına başvurmak mümkün değildir.
Kanun yolları, bir taraftan yargısal kararların hu-
kuka aykırılıklarının giderilmesini sağlayarak hukuk
devletine olan güveni pekiştirirken diğer taraftan,
yine kural olarak nihai yargı kararlarının kesinleşme-
sini ertelerler. Çünkü nihai yargı kararları ya kanun
yollarından geçtikten ya da kanun yollarına başvur-
mak için öngörülen süreler geçtikten sonra kesinleşir
ve kesin hüküm hâline gelir. Dolayısıyla bir yargı ye-
rinin nihai kararına karşı kanun yoluna başvuruldu-
ğunda kararın kesinleşmesi, kanun yolu sonucunda
verilecek hükme kadar engellenerek ertelenmiş olur.
İdari yargı sistemimizde temyiz, kanun yararı-
na temyiz, istinaf, yargılamanın yenilenmesi olmak
üzere dört tane kanun yolu bulunmaktadır. Kamu
kurum ve kuruluşlarının mali denetimini yapma-
sı hasebiyle dolaylı olarak idari yargı sayılabilecek
Sayıştay’da da temyiz, karar düzeltme ve yargılama-
nın iadesi olarak üç tür kanun yolu bulunmaktadır.
131
4
Kanun Yolları

Tablo 4.1 Genel İdari Yargı ve Sayıştay’da Kanun Yolları

Genel İdari Yargı Düzeninde Kanun Yolları Sayıştay’da Kanun Yolları

1. Temyiz (30 gün)

1. Temyiz (60 gün)
2. Kanun Yararına Temyiz
2. Karar Düzeltme (15 gün)
3. İstinaf (30 gün)
3. Yargılamanın İadesi (5 yıl)
4. Yargılamanın Yenilenmesi (60 gün, 1 yıl, 10 yıl)

Olağan ve Olağanüstü Kanun Yolları

Kanun yolları, idari yargı literatüründe olağan ve olağanüstü kanun yolları olmak üzere ikiye ayrılmak-
tadır. İYUK’ta böyle ikili bir ayrım yapılmamaktadır. Olağan ve olağanüstü kanun yolu ayrımını belirleyen
kriter yargı kararının kesinleşip kesinleşmemesidir. Yukarıda nihai yargı kararlarına karşı yapılacak kanun
yolu başvurularının kararların kesinleşmesini ertelemesinin kural olduğunu belirtilmişti. İşte, kesinleş-
memiş kararlara karşı yapılan başvurular olağan, bu kuralın istisnası sadedinde, kanun yolundan geçme
veya kanun yoluna başvurma süresini geçirme suretiyle kesinleşmiş kararlara karşı yapılacak başvurularda
olağanüstü kanun yolunu oluşturmaktadır.
Bu çerçevede, olağan kanun yolları iki tanedir:
1. Temyiz
2. İstinaf
Kesinleşmiş yargı kararlarına karşı kanunda tahdidi olarak sayılmış nedenler çerçevesinde önemli usul
hatalarının yapılması durumunda başvurulacak ve kural olarak kararların yerine getirilmesini engelleme-
yen olağanüstü kanun yolu ise bir tanedir: Yargılamanın yenilenmesi.
Kanun yararına temyiz ise, ayrı ve olağanüstü bir kanun yolu olarak sayılabileceği gibi, olağan temyiz
yolunun belli durumlarda uygulanacak bir başka usulü olarak da nitelenebilir.

Kanun Yollarında Güncel Durum

18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun, 2577 sayılı İYUK’un kabul edildiği tarihten beri idari yargıda
olağan kanun yollarından biri olan “karar düzeltme” yolunu ilga etmiştir. Binaenaleyh, artık idari yargı
sistemimizde, “karar düzeltme” biçiminde bir kanun yolu bulunmamaktadır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Anayasa değişikliği refe-
randumu kapsamında aynı tarihte lağvedilen askeri idari yar-
gı düzenimizde tek aşamalı bir sistem öngörüldüğü ve AYİM
Kanunun kendisinin görev alanına dâhil ettiği uyuşmazlıkları dikkat
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun, daha
AYİM ilk ve son derece çözümleyen yüksek mahkeme olduğu
önce idari yargı sistemimizde olağan kanun
için olağan kanun yolu olarak karar düzeltme, olağanüstü ka-
yollarından olan “itiraz” yolunu kaldırmış,
nun yolu olarak ise yargılamanın iadesi (yenilenmesi) olmak
bunun yerine istinaf yolunu” getirmiştir.
üzere iki tane kanun yolu bulunmaktaydı. Yani, AYİM’de da-
irelerin verdiği kararların temyizi mümkün değildi.
Bir önceki bölümün sonunda belirtilen, yargı kararlarına karşı söz konusu kararı vermiş yargı mer-
cilerine hükümlerdeki belirsiz ve birbirine aykırı hususların açıklanması ya da nesnel nitelikteki maddi
hataların düzeltilmesi amacıyla yapılan “açıklama” ve “yanlışların düzeltilmesi” başvurularının bir kanun
yolu olmadığına çok dikkat edilmelidir.

132
 4
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Öğrenme Çıktısı
1 İdari yargı kararlarına karşı başvuru yollarının kapsamı, mantığını, olağan-olağanüstü
kanun yollarını açıklayabilme ve idari yargıda kaldırılarak yeniden düzenlenen kanun
yollarını ayırt edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İstinaf kanun yolunun han-

Olağan kanun yollarının kaç Olağan ve olağanüstü kanun
gi kanun yolunun yerine
tane olduğunu araştırınız. yollarını ilişkilendiriniz.
getirildiğini anlatınız.

KANUN YOLLARI ÇEŞİTLERİ

İYUK’un 45 ila 55. maddelerini kapsayan 3.
Bölümünde “Kararlara Karşı Başvuru Yolları” baş-
lığında olağan ve olağanüstü ayrımı yapılmaksızın
düzenlenen temyiz, kanun yararına temyiz, istinaf,
yargılamanın yenilenmesi olmak üzere dört tane
kanun yolu düzenlenmektedir.
Temyiz
Danıştay’ın temyiz mercii olarak görevi, bir
hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygu-
lanması şeklinde ortaya çıkan hukuka aykırılıkların
denetimini yapmakla sınırlıdır.
Temyizde kural olarak dava konusu uyuşmaz-
lığın yeniden yargılanması yapılmayıp, ilk derece
yargı sıfatıyla, Danıştay dava dairelerinin ve bölge
idare mahkemelerinin İYUK Md. 46’da sayılan 14
davaya ilişkin nihai kararlarının usul ve esas bakı-
mından hukuka uygunluğu denetlenir.
Kararlarına karşı temyize başvurulacak idari
yargı yerleri üç tanedir:
1. Bölge idare mahkemeleri (İstinaf makamı
olarak İYUK Md. 46’da sayılan 14 uyuş-
mazlıkla ilgili verdikleri kararlar)
2. İlk derece yargı yeri sıfatıyla Danıştay dava
daireleri
3. Sadece “İvedi Yargılama Usulü” ile “Merkezî
ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usu-
lüne” tabi uyuşmazlıklar üzerine verdikleri
kararlarda idare mahkemeleri
dikkat
Temyiz, Danıştay dava dairelerinin ilk dere-
ce yargı yeri sıfatıyla verdikleri tüm nihai ka-
rarları ile bölge idare mahkemelerinin İYUK
Md. 46’da 14 bent olarak sayılan nihai ka-
rarlarının, başka kanunlarda aksine hüküm
bulunsa dahi, hukuka aykırılıkları iddiasıyla
Danıştay’a başvurularak incelenip denetlen-
melerini sağlayan hukuksal bir olanaktır.
Temyiz Makamları
Bölge idare mahkemelerinin istinaf makamı sı-
fatıyla verdikleri belirli kararları, idare mahkemele-
rinin ivedi yargılama usulüne tabi olarak verdikleri
kararları ile Danıştay dava dairelerinin ilk derece
mahkemesi olarak verdikleri kararlarının hukuka
aykırı olduğu savıyla yapılan başvurular sonucu
temyiz makamı olarak inceleme ve denetleme ya-
pan yargı yerleri şunlardır:
1. Bölge idare mahkemeleri ve idare mah-
kemelerinin “İvedi Yargılama Usulü” ile
“Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargı-
lama Usulüne” tabi kararlarında Danıştay
Dava Daireleri (Danıştay Başkanlar Ku-
rulunun kararıyla görev alanları değişebil-
mekle beraber 2575 sayılı Danıştay Ka-
nunu hükümleri uyarınca vergi davalarına
ilişkin kararları 3, 4, 7 ve 9. Daireler; idari
davalara ilişkin kararları 2, 5, 6, 8, 10 Dai-
reler inceler.)

133
4
2. Danıştay dava dairelerinin ilk derece mah-
kemesi sıfatıyla baktıkları davalarda kararı
idari dava dairesi vermişse Danıştay İdari
Dava Daireleri Kurulu, vergi dava daire-
si vermişse Danıştay Vergi Dava Daireleri
Kurulu
Temyize Konu Kararlar
Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile
bölge idare mahkemelerinin aşağıda sayılan 14
dava hakkında verdikleri kararlar, başka kanunlar-
da aksine hüküm bulunsa dahi Danıştay’da, kararın
tebliğinden itibaren otuz gün içinde temyiz edile-
bilir:
a. Düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal da-
vaları.
b. Konusu 100.000 Türk lirasını (2020 yılı
itibariyle yeniden değerleme oranları so-
nucunda bu sınır 176.000 TL olarak uygu-
lanmaktadır.) aşan vergi davaları, tam yargı
davaları ve idari işlemler hakkında açılan
davalar.
c. Belli bir meslekten, kamu görevinden veya
öğrencilik statüsünden çıkarılma sonucunu
doğuran işlemlere karşı açılan iptal davaları.
d. Belli bir ticari faaliyetin icrasını süresiz veya
otuz gün yahut daha uzun süreyle engelle-
yen işlemlere karşı açılan iptal davaları.
e. Müşterek kararnameyle yapılan atama,
naklen atama ve görevden alma işlemleri
ile daire başkanı ve daha üst düzey kamu
görevlilerinin atama, naklen atama ve gö-
revden alma işlemleri hakkında açılan iptal
davaları.
f. İmar planları, parselasyon işlemlerinden
kaynaklanan davalar.
g. Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Ko-
misyonu ve Kültür Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulunca itiraz üzerine verilen
kararlar ile 18/11/1983 tarihli ve 2960
sayılı Boğaziçi Kanununun uygulanmasın-
dan doğan davalar.
h. Maden, taşocakları, orman, jeotermal kay-
naklar ve doğal mineralli sular ile ilgili mev-
zuatın uygulanmasına ilişkin işlemlere karşı
açılan davalar.
134
Kanun Yolları
ı. Ülke çapında uygulanan öğrenim ya da bir
meslek veya sanatın icrası veyahut kamu
hizmetine giriş amacıyla yapılan sınavlar
hakkında açılan davalar.
i. Liman, kruvaziyer limanı, yat limanı, mari-
na, iskele, rıhtım, akaryakıt ve sıvılaştırılmış
petrol gazı boru hattı gibi kıyı tesislerine
işletme izni verilmesine ilişkin mevzuatın
uygulanmasından doğan davalar.
j. 8/6/1994 tarihli ve 3996 sayılı Bazı Yatırım
ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli
Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanu-
nun uygulanmasından ve 16/7/1997 tarihli
ve 4283 sayılı Yap-İşlet Modeli ile Elektrik
Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve
İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenme-
si Hakkında Kanunun uygulanmasından
doğan davalar.
k. 6/6/1985 tarihli ve 3218 sayılı Serbest Böl-
geler Kanununun uygulanmasından doğan
davalar.
l. 3/7/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Ko-
ruma ve Arazi Kullanımı Kanununun uy-
gulanmasından doğan davalar.
m. Düzenleyici ve denetleyici kurullar tarafın-
dan görevli oldukları piyasa veya sektörle ilgi-
li olarak alınan kararlara karşı açılan davalar.
Danıştay’ın dava dairelerinin ilk derece yargı
yeri sıfatıyla verdiği kararlardan ön koşullar veya
esas bakımından bir biçimde davayı sonlandıran,
dairenin sürekli ve kesin biçimde davadan elini
çekmesine yol açan nihai kararlar temyize konu
olabilir. Bu bağlamda Danıştay dava dairelerinin
hukuki uyuşmazlığın özünü ya da esasını çözme-
den, ilk inceleme aşamasında görev, ehliyet, süre,
görevli idari mercie tevdii, işlemin kesin ve icrai bir
işlem olmaması gibi nedenlerle davayı reddeden
kararların da nihai karar olup temyize tabi olduğu-
na dikkat etmelidir.
Mamafih, Danıştay dava dairelerinin ilk dere-
ce sıfatıyla baktığı davalarda yargılama sırasında
verdikleri bilirkişi incelemesi, keşif, belge isteme,
yürütmenin durdurulması üzerine verilen kararlar,
görev itirazını ret gibi davayı sonuçlandırmayan
“ara kararlara” karşı temyize başvurmak mümkün
değildir. Bu tür ara kararlar ancak davayı sonuçlan-
dıran nihai kararlarla birlikte temyize konu olabilir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Temyiz Edilemeyecek Kararlar
İYUK Md. 15/4’e göre, ilk inceleme üzerine
Danıştay veya mahkemelerce verilen; bu madde-
nin 1/a bendinde belirtilen idari yargının görevli
olduğu konularda davanın görev ve yetki yönün-
den reddine ilişkin kararlarla, 1/c bendinde yazılı
gerçek hasma tebliğ ve 1/d bendindeki dilekçe ret
kararları dışında, ilgisine göre istinaf ya da temyiz
yoluna başvurulabilir.
Bu çerçevede ilk üçü İYUK Md. 15/4’te belirti-
lenler olmak üzere temyizi mümkün olmayan yargı
kararları şunlardır:
1. Danıştay’ın ilk derece sıfatıyla görev alanı-
na girmekle birlikte görevsiz dava dairesine
açılan davaların görev yönünden reddedile-
rek görevli dava dairesine havale kararları
2. Danıştay’a ilk derece sıfatıyla açılan dava
dilekçesinde hasmın (davalının) yanlış gös-
terilmesi ya da hiç gösterilmemesi duru-
munda gerçek hasma tebliğ kararları
3. Danıştay’a ilk derece sıfatıyla açılan dava
dilekçesinin İYUK Md. 3 ve 5’e uygun
şekilde otuz gün içinde yeniden düzenlen-
mek veya noksanları tamamlanmak veya
ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili
tarafından dava açılmış ise yine otuz gün
içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava
açılmak üzere dilekçelerin reddi kararları
(Ancak dilekçe ret kararı üzerine otuz gün
içinde verilen ikinci dilekçede eksikliklerin
giderilmemesi üzerine verilen dava ret ka-
rarları temyize tabidir.)
4. İdare ve vergi mahkemelerinin “ivedi yargı-
lama usulü” ile “merkezî ve ortak sınavlara”
ilişkin yargılama usulüne tabi olanlar dışın-
daki diğer tüm kararları
5. Bölge idare mahkemelerinin istinaf mahke-
mesi sıfatıyla verdiği İYUK Md. 46’da sayı-
lan 14 dava dışındaki diğer kararları
6. Bölge idare mahkemesinin ilk inceleme
üzerine verilen kararlara karşı yapılan isti-
naf başvurusunu haklı bulduğu, davaya gö-
revsiz veya yetkisiz mahkeme yahut redde-
dilmiş veya yasaklanmış hâkim tarafından
bakılmış olması hâllerinde, istinaf başvu-
rusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi
kararının kaldırılmasına ilişkin kararları
4
7. Kanun yolları dışında olup yargı kararlarına
başvuru yolları olan “açıklama” ve “yanlışla-
rın düzeltilmesi” kararları.
Danıştay’ın İlk İnceleme Üzerine
Verdiği Kararlardan Temyize Konu
Olanlar
Danıştay dava dairelerinin ilk derece mahkeme
sıfatıyla baktığı davalarla idari mahkemelerin “ive-
di yargılama usulü” ile “merkezî ve ortak sınavlara
ilişkin yargılama usulüne” tabi olarak baktıkları
davalarda ilk inceleme üzerine verdikleri aşağıdaki
kararlarının temyizinin mümkün olduğuna, yuka-
rıdaki temyizi mümkün olmayan kararlarla karıştı-
rılmamalıdır:
1. Davanın başka bir yargı kolunun (adli yar-
gının) görev alanına girdiği gerekçesiyle ve-
rilen “görevsizlik” kararları
2. İdari merci tecavüzü nedeniyle davanın
“görevli idari mercie tevdii” kararları
3. Davanın “ehliyet yönünden reddi” kararları
4. Dava konusu işlemin idari davaya konu
olacak “kesin ve yürütülmesi gereken bir
işlem olmadığı” gerekçesiyle davanın reddi
kararları
5. Dava açma süresinin geçmesi nedeniyle “süre
aşımından dolayı davanın reddi” kararları
6. Dava dilekçesinin biçim yönünden İYUK
Md. 3 veya 5 çerçevesindeki sakatlıklar yö-
nünden dilekçenin reddinden sonra otuz
gün içinde yeniden verilen dilekçelerde aynı
yanlışlıkların devam etmesi durumundaki
“davanın reddi” kararları
Bu kararlara karşı temyiz yolu açıktır.
Temyiz Süresi
Otuz günlük temyiz süresinin geçirilmesinden
sonra yapılacak başvurular, işin esasına girilmeden
süre aşımı nedeniyle reddedilir.
Davanın taraflarından birinin temyize gitmesi
durumunda, temyiz dilekçesine otuz gün içinde ce-
vap verecek karşı taraf, temyiz süresini geçirse bile,
cevap dilekçesinde temyiz isteminde bulunabilir.
Temyiz için kanunda özel süre öngörülmesi du-
rumunda söz konusu süre geçerli olacaktır:
135
4
Örneğin, bir önceki bölümde anlatıldığı üzere,
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun değişikliği
uyarınca, İYUK’un 20/A Maddesinin 2. Fıkrasının
“g” bendinde, “ivedi yargılama usulü” çerçevesinde
Danıştay’ın idari dava daireleri veya idare mahke-
melerince verilen nihai kararlara karşı tebliğ tari-
hinden itibaren onbeş gün içinde temyiz yoluna
başvurulabileceği öngörülmüştür.
dikkat
Özel kanunlarda ayrı süre öngörülmeyen
hâllerde, Danıştay dava dairelerinin ilk de-
rece sıfatıyla baktıkları davalardaki nihai ka-
rarları ile bölge idare mahkemelerinin istinaf
mahkemesi sıfatıyla İYUK Md. 46’da sayılan
14 dava hakkında verdikleri kararlar hakkın-
da, tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde
Danıştay’da temyiz yoluna başvurulabilir.
Keza, 10.9.2014 tarih ve 6552 sayılı Kanun
değişikliği ile İYUK’un “Dosyaların İncelenmesi”
başlıklı 20. Maddesine eklenen “Merkezî ve Ortak
Sınavlara İlişkin Yargılama Usulü” çerçevesinde,
Millî Eğitim Bakanlığı ile Ölçme, Seçme ve Yerleş-
tirme Merkezi tarafından yapılan merkezî ve ortak
sınavlar, bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav
sonuçları hakkında açılan davalarda, temyiz süresi
beş gündür.
Temyiz İsteminde Bulunabilecek
Olanlar
Temyiz davanın taraflarının istemine (ihtiya-
rına) bağlı olarak yapılır, üst mercilerin kendili-
ğinden (resen) temyiz incelemesinde bulunmaları
mümkün değildir. Dolayısıyla temyiz isteminde
yalnızca davacı ve davalı bulunabilir.
Danıştay dava dairesinin ilk derece sıfatıyla ver-
diği kararını ya da bölge idare mahkemesinin isti-
naf mahkemesi sıfatıyla İYUK Md.46’da sayılan 14
dava hakkında verdiği kararını temyiz etmek iste-
yen tarafın o kararın bozulmasında ya da değiştiril-
mesinde korunmaya değer hukuki bir yararının ve
menfaatinin olması şarttır. Dava lehine sonuçlanan
ve kararın bozulmasında menfaati olmayan tarafın
temyiz istemi Danıştay tarafından incelenmeksizin
136
Kanun Yolları
reddedilir. Ancak kararın kısmen kabul edilip kıs-
men reddedildiği durumlarda her iki taraf da tem-
yiz isteminde bulunabilir.
İYUK Md. 5/2 uyarınca birden çok kişinin aynı
dilekçeyle dava açtığı durumlarda, her bir davacı
temyize gidebilir.
Müdahil (davaya katılan) tek başına temyiz iste-
minde bulunamaz. Müdahil katıldığı tarafla birlik-
te hareket etmek zorunda olduğundan, ancak ka-
tıldığı tarafla birlikte temyiz isteminde bulunabilir.
Davada taraf olmayanların, davayı kabul eden
idarenin ya da davadan feragat edenlerin de temyiz
isteminde bulunmaları mümkün değildir.
Temyizden Vazgeçme
Danıştay dava dairesi ilk derece sıfatıyla ya da
bölge idare mahkemesi istinaf makamı olarak tem-
yize tabi davalarında nihai karar vermeden, yani
temyiz hakkı doğmadan temyizden vazgeçilemez.
Nihai karar verilip temyiz hakkı doğduktan sonra
temyiz süresi içinde temyizden vazgeçilip kararın bir
an önce kesinleşmesi sağlanabileceği gibi, temyiz yo-
luna başvurduktan sonra temyiz mercii karar verme-
den temyiz isteminden vazgeçmek de mümkündür.
Resim 4.1 Temyizden vazgeçen kararı kabul etmiş
demektir.
Temyiz Dilekçesi
Temyiz istemleri Danıştay Başkanlığına hitaben
yazılmış dilekçeler ile yapılır. Temyiz dilekçeleri
doğrudan temyiz mercii olarak Danıştay’a değil,
ilgisine göre kararı veren bölge idare mahkemesi-
ne, ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı davalarda
Danıştay’a veya kararı veren ilk derece mahkemesi-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
ne göndermek üzere İYUK’un 4. Maddesi uyarınca
idari yargı mercilerinin olmadığı yerlerde asliye hu-
kuk mahkemelerine, yurt dışında ise Türk konso-
losluklarına verilir.
Temyiz dilekçelerinin hitabı, bölge idare mah-
kemelerinin kararlarında “Danıştay Başkanlığı’na
Sunulmak Üzere Sakarya Bölge İdare Mahkemesi
Başkanlığı’na”, Danıştay dava dairelerinin ilk dere-
ce mahkemesi sıfatıyla baktıkları davalarda “Danış-
tay İdari / Vergi Dava Daireleri Kurulu’na Sunul-
mak Üzere Danıştay Başkanlığı’na” biçiminde olur.
Karşı tarafın sayısından bir fazla hazırlanan
temyiz dilekçeleri, İYUK Md. 3’te dava dilekçeleri
için belirlenen usullere uygun olarak düzenlenir.
Bu çerçevede, temyiz dilekçelerinde tarafların ad-
soyadı ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye
Cumhuriyeti kimlik numarası, temyize konu yargı
kararının tarih, numara ve yazılı tebliğ tarihi, kara-
rın özeti, temyiz nedenleri, ihtiyari olarak duruşma
ve/veya yürütmenin durdurulması istemi, “istem
sonucu” ve imza yer alır.
Temyiz dilekçesinin kanunen öngörülen husus-
lara aykırı veya eksik düzenlenmesi durumunda,
kararı veren Danıştay dairesi veya bölge idare mah-
kemesi söz konusu hata ve eksikliklerin on beş gün
içinde tamamlatılmasını ilgiliye tebliğ eder. (Dava
dilekçesindeki eksiklik ve hataların düzeltilmesi
için otuz gün süre verilmekteydi.) Bu on beş gün-
lük sürede eksiklikler tamamlanmazsa temyiz iste-
minde bulunulmamış sayılmasına Danıştay veya
bölge idare mahkemesince karar verilir.
Usulüne göre düzenlenmiş ve kabul edilmiş
temyiz dilekçesi, kararı veren bölge idare mahke-
mesi veya Danıştay dava dairesince karşı tarafa teb-
liğ edilir. Karşı taraf tebliğ tarihini izleyen otuz gün
içinde cevap verebilir. Cevap veren, kararı süresin-
de temyiz etmemiş olsa bile düzenleyeceği dilek-
çesinde, temyiz isteminde bulunabilir. Bu takdirde
bu cevap dilekçesi temyiz dilekçesi yerine geçer.
Karşı tarafın cevap dilekçesinde temyiz isteminde
bulunması durumunda, bu temyiz istemi de bu kez
ilk temyiz isteminde bulunana otuz günlük cevap
hakkı verilmek suretiyle tebliğ edilir.
Temyiz istemi karşısında karşı tarafa tanınan
otuz günlük sürede cevap gelmesiyle ya da bu sü-
renin dolmasıyla temyiz dosyası tekemmül etmiş
olur ve ilgili dosya kararı veren Danıştay dairesi
veya bölge idare mahkemesi tarafından, dizi listesi-
ne bağlı olarak, Danıştay’a veya İdari / Vergi Dava
Daireleri Kurulu’na gönderir.
4
Yürütmenin durdurulması isteği bulunan tem-
yiz dilekçeleri, karşı tarafa tebliğ edilmeden dosya
ile birlikte, yürütmenin durdurulması istemi hak-
kında karar verilmek üzere kararı veren bölge idare
mahkemesince Danıştay Başkanlığı’na, Danıştay’ın
ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda, gö-
revli dairece konusuna göre İdari / Vergi Dava Dai-
releri Kurulu’na gönderilir. Danıştay’da görevli dai-
re veya Kurul tarafından yürütmenin durdurulması
istemi hakkında karar verildikten sonra karşı tarafa
tebligat, bu kez kararı veren yargı yerince değil, yü-
rütmenin durdurulması istemini karara bağlayan
üst mercii olan daire veya kurulca yapılır ve dosya
tekemmül ettirilir.
Temyiz Dilekçesini Tekemmül
Ettiren Yargı Merciin Kararları ve Bu
Kararlara İtiraz
Temyiz dilekçesinin teslim edildiği idari yargı
yeri, yani temyize konu yargı kararını vermiş olan
bölge idare mahkemesi ya da ilk derece yargı yeri
sıfatıyla davayı görmüş olan Danıştay dava daire-
si, temyiz istemini temyiz makamına gönderme-
den aşağıdaki üç husus açısından inceler ve tespit
ettiği hukuki hata veya eksiklikler sonucu şu ka-
rarları verir:
1. Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve
posta giderlerin tamamının ödenmemiş
olması halinde kararı veren; bölge idare
mahkemesi veya Danıştay daire başkanı
tarafından verilecek yedi günlük süre içeri-
sinde eksikliklerin tamamlanması, aksi hal-
de temyizden vazgeçilmiş sayılacağı hususu
temyiz edene yazılı olarak bildirilir. Verilen
süre içinde harç ve giderler tamamlanma-
dığı takdirde, bölge idare mahkemesi ya da
ilk derece mahkemesi olarak davaya bakan
Danıştay dairesi, kararın “temyiz edilmemiş
sayılmasına” karar verir.
2. Temyizin kanuni süre geçtikten sonra yapıl-
ması veya kesin bir karar hakkında olması
halinde kararı veren bölge idare mahkemesi
ya da ilk derece mahkemesi olarak davaya
bakan Danıştay dairesi, “temyiz isteminin
reddine” karar verir.
3. Temyiz dilekçesinin İYUK Md. 3’te öngö-
rülen dilekçe şekil şartlarına aykırı düzen-
lenmesi halinde ise, eksikliklerin onbeş gün
içinde tamamlatılması hususu, kararı veren
137
4
Danıştay veya bölge idare mahkemesince
ilgiliye tebliğ olunur. Bu sürede eksiklikler
tamamlanmazsa, Danıştay dairesi veya böl-
ge idare mahkemesince “temyiz isteminde
bulunulmamış sayılmasına” karar verilir.
Temyize konu kararı veren mahkeme bölge
idare mahkemesi ya da ilk derece yargı yeri olarak
Danıştay dava dairesinin temyiz dilekçesini incele-
meleri sonucu üzerine verdikleri:
a. kararın temyiz edilmemiş sayılması,
b. temyiz isteminin reddi ve
c. temyiz isteminde bulunulmamış sayılması
kararlarına karşı, tebliğ tarihini izleyen günden iti-
baren yedi gün içinde temyiz yoluna başvurulabilir.
Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve gi-
derlerin ödenmemiş olduğu, dilekçenin İYUK Md.
3’te belirlenen esaslara göre düzenlenmediği, temyi-
zin kanuni süre geçtikten sonra yapıldığı veya kesin
bir karar hakkında olduğunun anlaşıldığı husus-
larının dosyanın gönderildiği temyiz makamı olan
Danıştay’ın ilgili dairesi ve kurulunca saptanması
hâllerinde, yukarıda belirtilen kararın temyiz edil-
memiş sayılması, temyiz isteminin reddi ve temyiz
isteminde bulunulmamış sayılması kararları temyiz
makamı sıfatıyla daire ve kurulca kesin olarak verilir.
Binaenaleyh, yukarıda yedi gün içinde temyiz
yoluna başvurulmak suretiyle temyiz makamları
tarafından verilen bu kararlara karşı temyiz yolu
kapalıdır.
Temyiz Nedenleri
Danıştay’ın temyiz mercii olarak görevi, bir
hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygu-
lanması şeklinde ortaya çıkan hukuka aykırılıkların
denetimini yapmakla sınırlıdır.
dikkat
Temyiz makamı olarak Danıştay, bölge idare
mahkemesinin ya da ilk derece yargı yeri sıfatıyla
dava dairesinin kararını, kanunda tahdidi olarak
sayılmış olan şu üç nedeni göz önünde bulundu-
rarak inceler ve bozar:
a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması
b) Hukuka aykırı karar verilmesi
c) Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı et-
kileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin
bulunması
138
Kanun Yolları
Yukarıdaki temyiz nedenlerinden birincisi ve
üçüncüsü yargılamanın bölge idare mahkemesi
ya da ilk derece yargı yeri sıfatıyla Danıştay dava
dairesinin yargılama işleyişi ve usulü ile ikincisi ise
dava konusu idari işlemin konusuyla, yani hukuka
uyarlığı ya da idarenin mali sorumluluğunun bulu-
nup bulunmadığı ile ilgilidir.
Temyiz incelenmesinde, kamu düzeniyle ilgili
hususlar hariç istinaf mahkemesi sıfatıyla bölge ida-
re mahkemesi ya da ilk derece mahkemesi sıfatıyla
Danıştay dava dairesinde ileri sürülmeyen iddia ve
savunmalarda bulunulamayacağı gibi, temyiz ma-
kamı da yukarıda üç maddede sınırlı olarak sayılan
nedenlerden başka nedenlere dayanarak inceleme-
de bulunamaz.
Temyiz nedenlerinin içerik ve kapsamları kısaca
şöyle belirtilebilir:
Görev ve Yetki Dışında Bir İşe Bakılmış
Olması
Daha önceki görev ve yetkiye ilişkin bölümde
de belirtildiği gibi, görev bir yargı yerinin konu ba-
kımından, yetki ise coğrafi yer bakımından davaya
bakabilmesini anlatır. Hem görev hem de yetki ida-
ri yargıda kamu düzenindendir, dolayısıyla hem ilk
derece mahkemesi, hem istinaf başvurusunda bölge
idare mahkemesi, hem de temyiz mercii tarafından
öncelikle ve re’sen dikkate alınır.
Bu çerçevede, ilgili idari yargı merciinin gerek
adli yargı kolunun görev alanına giren bir konuyu
karara bağlaması (dış görev sorunu) gerekse idari yar-
gının görev alanına girmekle birlikte başka bir mah-
kemenin görevine giren konuda karar alması (idare
mahkemesinin vergi mahkemesi ya da Danıştay’ın
dava dairesinin görevli olduğu bir davada karar ver-
mesi ya da tersi gibi) (iç görev sorunu) bir temyiz
nedenidir ve kararın bozulmasına yol açar.
Yine, ilgili idari yargı mercilerinin idari yargı-
nın görev alanına giren ancak kendi yetki alanına
girmeyen bir davayı (örneğin, bir idare mahkeme-
sinin diğer idare mahkemesinin yetkisine giren da-
vayı) karara bağlamaları da temyiz nedenidir.
Hukuka Aykırı Karar Verilmesi
İdari yargı yerinin kararını maddi olarak pozitif
hukuk kurallarını yanlış uygulaması, eksik uygu-
laması ya da hiç uygulamaması bir temyiz nede-
nidir. Binaenaleyh, Danıştay dava dairesinin ilk

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
derece sıfatıyla verdiği kararına veya bölge idare
mahkemesinin istinaf sıfatıyla verdiği kararına esas
ve dayanak olan hukuk kuralını yanlış seçmesi,
doğru seçtiği hâlde yanlış veya eksik yorumlaması,
uyuşmazlığa konu olay ve işlemin nedenini gerçeğe
aykırı nitelendirmesi, uyuşmazlığın konusunu be-
lirlemede hatalı davranması, kusurlu ve kusursuz
sorumluluğun koşullarında yanılması, yetkide ve
usulde paralellik gibi ilkeleri göz ardı etmesi gibi
hukuka aykırılık doğuran nedenler kararın temyiz-
de bozulmasına yol açar.
Bu çerçevede, iptal davalarında iptali istenen
işlemin taşıması gereken yetki, şekil, sebep, konu
ve amaç ögelerindeki hukuka aykırılık ile tam yargı
davalarında kusurlu ve kusursuz sorumluluk hal-
lerinin varlığı temyiz makamının değerlendirmesi-
nin temelini oluşturur.
Usul Hükümlerinin Uygulanmasında
Kararı Etkileyebilecek Nitelikte Hata veya
Eksikliklerin Bulunması
Yargılama sürecinde kullanılan, davanın tarafla-
rı için bir güvence oluşturan, dolayısıyla kamu dü-
zeniyle ilgili olan şekil ve usule ilişkin müessir usul
kurallarına uyulmaması üçüncü temyiz nedenidir.
Usul kurallarının kamu düzeninden olması hase-
biyle, taraflarca ileri sürülmese de temyiz mercii
tarafından kendiliğinden dikkate alınır.
Davacının ikinci dilekçesi veya davalının birinci
veya ikinci savunması alınmadan ya da bu durum-
lara ilişkin süreler dolmadan karar verilmiş olması,
ilgili idari yargı yerlerinin toplanma (idare, vergi ve
bölge idare mahkemelerinin üç, Danıştay dava dai-
relerinin beş kişi ile toplanması) ve karar yeter (ço-
ğunlukla karar alma) nisaplarına uyulmaması, tek
hâkimle alınması gereken bir kararın kurul hâlinde
karara bağlanması, kararlarda gerekçenin olmaması
ya da yeterince olmaması, resen tahkik ilkesinin ge-
rektirdiği yeterli inceleme ve araştırma yapılmadan
hüküm kurulmuş olması, hâkimin davadan çekil-
mesi zorunlu olan durumda çekilmemesi, avukat
olmayan kişinin açtığı davada ehliyetsizlik hâlinin
dikkate alınmaması, duruşma istemli davaların du-
ruşmasız karara bağlanması gibi usul hataları karar-
ların bozulması için bir temyiz nedenidir.
Bu bağlamda, idari yargı yerlerinin İYUK Md.
14 çerçevesinde yedi yönden yaptığı ilk incelemeye
ilişkin hususlar, temyiz merciinin yapacağı incele-
menin temel unsurlarını oluşturur.
4
Temyiz İncelemesi Sonunda Danıştay
Tarafından Verilecek Kararlar
Öncelikle belirtmek gerekir ki, temyize konu
edilen kararı veren ya da karara katılan hâkim aynı
davanın temyiz incelemesinde görev alamaz.
Temyiz incelemesi üzerine Danıştay;
a. Kararı hukuka uygun bulursa onar. Kararın
sonucu hukuka uygun olmakla birlikte gös-
terilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik
bulursa kararı, gerekçesini değiştirerek onar.
b. Kararda yeniden yargılama yapılmasına ih-
tiyaç duyulmayan maddi hatalar ile düzel-
tilmesi mümkün eksiklik veya yanlışlıklar
varsa kararı düzelterek onar.
Kararların kısmen onanması ve kısmen bozul-
ması hâllerinde kesinleşen kısım Danıştay kararın-
da belirtilir.
Binaenaleyh, ister bölge idare mahkemesinin
istinaf sıfatıyla isterse baktığı davalarda, isterse
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı
davalarda temyiz mercii olarak Danıştay, ilk incele-
meden sonra, temyiz istemini esastan inceler ve şu
kararlardan birini verir:
a. Onama
b. Bozma
c. Gerekçesini değiştirerek onama
d. Kısmen bozma, kısmen onama
e. Düzelterek onama
Onama
Yukarıda sayılan üç temyiz nedeninin bulun-
maması durumunda temyiz istemini reddederek,
ilgili yargı merciin (bölge idare mahkemesinin ya
da Danıştay’ın ilk derece sıfatıyla baktığı davalarda
dava dairesinin) kararını onar. Bu durumda kararı
onanan ilgili yargı yerinin yapacağı bir işlem yok-
tur. Kararı kendisine ulaşmasından itibaren yedi
gün içinde taraflara tebliğ eder.
Bozma
Temyiz mercii, temyiz nedenlerinden birinin
veya birden çoğunun varlığı hâlinde temyiz istemini
kabul ederek ilgili idari yargı yerinin kararını bozar.
Kararın bozulması hâlinde dosya, Danıştay ta-
rafından kararı veren Danıştay dava dairesine ya da
bölge idare mahkemesine gönderilir.
139
4
Gerekçesini Değiştirerek Onama
Kararın sonucu hukuka uygun olmakla birlikte
gösterilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik bu-
lursa kararı, gerekçesini değiştirerek onar.
Kısmen Bozma, Kısmen Onama
Kararın bir kısmı hukuka ve usule uygunken
bazı kısımlarının aykırı ve hatalı olması durumun-
da, Danıştay kararı kısmen onayıp kısmen de bo-
zabilir.
Kararların kısmen onaylanması ve kısmen bo-
zulması hâllerinde kesinleşen kısım Danıştay kara-
rında belirtilir.
Düzelterek Onama
Temyiz incelenmesi sonunda kararda yeniden
yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddi
hatalar ile hesap hataları gibi düzeltilmesi müm-
kün eksiklik veya yanlışlıkların saptanması duru-
munda Danıştay, kararın düzeltilerek onanmasına
karar verir.
Temyizen Verilen Karar Üzerine
Yapılacak İşlem
Temyiz incelemesi sonucunda verilen karar,
dosyayla birlikte kararı veren mercie (bölge idare
mahkemesine veya ilk derece yargı yeri sıfatıyla da-
vayı gören Danıştay dairesine) geri gönderilir.
Ancak Danıştay ilgili dairesinin onamaya ilişkin
kararları, dosyayla birlikte kararı veren ilk derece
mahkemesine, kararın bir örneği de bölge idare
mahkemesine gönderilir.
Bu kararlar, dosyanın bölge idare mahkemesi-
ne veya Danıştay dairesine geldiği tarihten itibaren
yedi gün içinde taraflara tebliğ çıkarılır.
Temyiz incelemesi sonucunda verilen bozma
kararı üzerine ilgili merci, dosyayı öncelikle ince-
ler ve varsa gerekli tahkik işlemlerini tamamlayarak
yeniden karar verir.
Burada yeniden karar verme hususunda, kararı
bozulan idari yargı merciin niteliğine göre iki du-
rum söz konusudur:
140
Kanun Yolları
Danıştay’ın İlk Derece Mahkemesi
Sıfatıyla Baktığı Davaların Temyizde
Bozulması
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bak-
tığı davaların İdari veya Vergi Dava Daireleri Ku-
rulları tarafından temyizen incelenerek bozulması
durumunda, Danıştay dava dairelerinin ısrar etme
(direnme) yetkisi yoktur. Dava dairelerinin kuru-
lun bozma kararına uygun olarak aynı doğrultuda
karar vermeleri zorunludur.
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bak-
tığı davaların temyizen incelendiği bu durumda,
İYUK’un “temyiz incelemesi üzerine verilecek ka-
rarlar” başlıklı 49. Madde ile ısrar hariç “temyizen
verilen karar üzerine yapılacak işlem” başlıklı 50.
Madde hükümleri kıyasen uygulanır.
Bölge İdare Mahkemelerinin İstinaf
Yoluyla Baktığı Davaların Temyizde
Bozulması
Temyiz incelemesi sonucunda verilen bozma
kararı üzerine bölge idare mahkemesi yeniden ka-
rar verirken 2 türlü davranabilir:
i. Bölge idare mahkemesi temyiz merciinin bozma
kararına uyarak aynı doğrultuda karar verir.
Bozmaya uyularak verilen yeni kararın
temyiz edilebilmesi mümkündür. Danıştay’ın boz-
ma kararına uyulduğu takdirde, bu kararın tem-
yiz incelemesi, bozma kararına uygunlukla sınırlı
olarak yapılır. Ancak bu durumda temyiz, yine ilk
temyiz istemini bozan Danıştay dava dairesince ya-
pılacağı için, temyiz olunan yeni kararın bozulma
olasılığı zayıftır.
ii. Bölge idare mahkemesi, bozmaya uymayarak
eski kararında ısrar da edebilir (direnebilir).
Bu ısrar kararının da temyiz edilmesi
mümkündür. Israr kararının ilgili tarafından tem-
yizi halinde, talep, artık Danıştay dava dairesince
değil, konusuna göre Danıştay İdari veya Vergi
Dava Daireleri Kurulunca incelenir ve karara bağ-
lanır. Kurul incelemelerine daha önce söz konusu
kararı bozan dava dairesinin üyeleri iştirak etmez-
ler. Kurul, Danıştay’ın ilgili dava dairesinin kararı
uygun görülürse mahkemenin kararı bozulur; uy-
gun görülmezse dava dairesinin kararı bozularak ilk
derece idare ve vergi mahkemesinin kararı onanır.
İdare ve vergi mahkemelerinin Danıştay İdari
ve Vergi Dava Daireleri Kurulları kararlarına uy-
ması zorunludur.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İstinaf yolu gelmeden önce, temyiz makamı
olarak Danıştay’ın dava dairelerinin kararlarına
karşı idare veya vergi mahkemeleri direnebiliyordu.
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun değişikliği
ile gelen istinaf yolundan sonra idare vergi mah-
kemelerinin ivedi yargılama usulüne tabi olanlar
dışındaki tüm kararlarına karşı ancak bölge idare
mahkemesine istinaf yoluyla başvurulabilmektedir.
Bölge idare mahkemelerinin İYUK Md. 46’da sayı-
lan 14 davada verdiği kararlar hariç verdiği kararlar
kesindir. Dolayısıyla idare ve vergi mahkemesinin
ısrar edebilmeleri mümkün olmayıp bu kararlara
uyması zorunludur.
Hülasa, 6545 sayılı Kanun değişikliğinden son-
ra, idare ve vergi mahkemelerinin ısrar (direnme)
yetkileri kaldırılmıştır. Şu an, sadece bölge idare
mahkemeleri temyiz makamı sıfatıyla Danıştay
dava daireleri tarafından verilen bozma kararına
uymayarak kararında ısrar edebilmektedir.
Temyiz veya İstinaf İstemlerinde
Yürütmenin Durdurulması
Danıştay’a temyiz veya bir sonraki başlıkta an-
latılacak olan bölge idare mahkemesine istinaf yo-
luna başvurulmuş olması, hâkim, mahkeme veya
Danıştay kararlarının yürütülmesini durdurmaz.
Ancak bu kararların teminat karşılığında yürütül-
mesinin durdurulmasına, temyiz istemini ince-
lemeye yetkili Danıştay dava dairesi, kurulu veya
istinaf başvurusunu incelemeye yetkili bölge idare
mahkemesince karar verilebilir.
İptal davalarında teminat istenmeyebilir.
Ayrıca, idareden ve adli yardımdan yararlanan-
lardan teminat alınmaz.
Kararın bozulması, kararın yürütülmesini ken-
diliğinden durdurur.
Yürütmenin durdurulması istemli temyizler,
karşı tarafa tebliğ edilmeden doğrudan temyiz
merciine gönderilir. Temyiz merciinin yürütmenin
durdurulması istemine ilişkin kararından sonra
temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilir ve otuz
günlük cevap verme süresi başlar.
Yürütmenin durdurulması istemlerinin içeriği
ve sonuçları davanın kabul ya da reddedilmiş ol-
masına göre değişir:
4
Davanın Kabulüne İlişkin Kararların
Temyizinde Yürütmenin Durdurulması
Davanın kabul edilmesi, yani davacının istemi
doğrultusunda idari işlemin iptal edildiği veya ida-
renin neden olduğu zararı tazmin etmeye mahkûm
edildiği durumlarda idare, yürütmenin durdurul-
ması istemiyle temyiz ya da istinaf başvurusunda
bulunur. Ancak bu başvuru, idarenin yargı kara-
rını uygulama yükümlülüğünü kaldırmaz. Burada,
yürütmenin durdurulması istemi idari işlem için
değil ilk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay dava
dairesinin ya da istinaf mahkemesi sıfatıyla bölge
idare mahkemesinin kararının infazına, yani yerine
getirilmesine ilişkindir.
Kanunda temyiz merciinin hangi hallerde yü-
rütmenin durdurulmasına karar verebileceğine
ilişkin bir düzenleme bulunmamakla beraber, yargı
kararının açıkça hukuka aykırı olduğu ve/veya ka-
rarın yürütülmesinin telafisi güç sonuçlar doğura-
cağı durumlarda yürütmenin durdurulmasına hük-
medilebileceği söylenebilir.
İdare yürütmenin durdurulması isteminde
bulunsa bile, temyiz mercii buna karar verinceye
kadar, ilk derece mahkeme sıfatıyla Danıştay dava
dairesinin ya da bölge idare mahkemesinin kararı
uyarınca iptal edilen işlemini yürürlükten kaldır-
maya ya da mahkûm edildiği tazminat ödemeye
mecburdur. Temyiz merciinin yürütmenin durdu-
rulması kararı vermesi durumunda ise idare, kararı
uygulama yükümlülüğünden temyiz incelenmesi
tamamlanıncaya kadar kurtulur.
Davanın Reddine İlişkin Kararların
Temyizinde Yürütmenin Durdurulması
Davanın reddine ilişkin kararlara karşı davacı
tarafından temyiz ya da istinaf yoluna başvurulma-
sı hâlinde, dava konusu işlem hakkında yürütme-
nin durdurulması kararı verilebilmesi “yürütmenin
durdurulması” başlığında İYUK Md. 27’de ön-
görülen iki koşulun varlığına bağlıdır. Buna göre
temyiz mercii, davaya konu işlemin yürütülmesi-
nin durdurulmasına “idari işlemin uygulanması
hâlinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğ-
ması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması
şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda ge-
rekçe göstererek” karar verebilecektir.
141
4
İYUK Md. 27 ile 52’deki Yürütmenin
Durdurulması Kararları Arasındaki Fark
Sadece “yürütmenin durdurulması” başlıklı
İYUK Md. 27 ile “temyiz veya istinaf istemlerin-
de yürütmenin durdurulması” başlıklı İYUK Md.
52’deki yürütmenin durdurulması kararları arasın-
da 3 fark bulunmaktadır:
1. İYUK Md. 27’deki yürütmenin durdurul-
ması kararlarını ilk derece idari yargı yerleri
(idare veya vergi mahkemesi ya da ilk derece
mahkemesi sıfatıyla Danıştay dava dairesi)
verirken; İYUK Md. 52’deki kararları tem-
yiz ya da istinaf makamları (Danıştay dava
dairesi, Danıştay İdari veya Vergi Dava Da-
ireleri kurulları, bölge idare mahkemesi)
vermektedir.
2. İYUK Md. 27’deki yürütmenin durdurul-
ması kararları dava konusu idari işlemin uy-
gulanmasıyla ilgiliyken; İYUK Md. 52’deki
kararlardan yalnızca davanın reddine ilişkin
kararlar dava konusu işleme, davanın kabu-
lüne ilişkin kararlarsa ilk derece mahkemesi
sıfatıyla Danıştay dava dairesinin ya da isti-
naf mahkemesi sıfatıyla bölge idare mahke-
mesinin kararının infazına ilişkindir.
3. En önemli fark ise, İYUK Md. 27’deki yü-
rütmenin durdurulması kararlarına karşı
yedi gün içinde ve bir defaya mahsus olmak
üzere bir üst mercie itiraz mümkün iken;
İYUK Md. 52’deki temyiz veya istinaf is-
temlerinde yürütmenin durdurulması ka-
rarları kesin olup karşı itiraz yolu bulunma-
maktadır.
dikkat
İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare
mahkemelerinin kesin olarak verdiği karar-
lar ile istinaf veya temyiz incelemesinden
geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan
niteliği bakımından yürürlükteki hukuka
aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakan-
lıkların göstereceği lüzum üzerine veya ken-
diliğinden Danıştay Başsavcısı tarafından
kanun yararına temyiz olunabilir.
142
Kanun Yolları
Kanun Yararına Temyiz
Kesinleşmiş kararlara karşı yapıldığı için olağa-
nüstü kanun yolu olarak da nitelenebilecek kanun
yararına temyiz yolu, kanunda temyiz kadar geniş
düzenlenmemiştir. Kanun yararına temyiz yetkisi,
kesinleşmiş yargı kararından olumsuz biçimde et-
kilenen, dolayısıyla bozulmasında menfaati bulu-
nan ilgili bakanlıkların talebi üzerine veya göreceği
lüzum üzerine kendiliğinden münhasıran Danıştay
Başsavcısına tanınmıştır.
Kanun yararına bozma herhangi bir süreye tabi
tutulmamıştır.
Kanun yararına temyiz istemi, yürürlükteki po-
zitif hukuk düzenine ters düşen kararlar için istene-
bilir. Sonucu etkilemeyen, yalnızca yargılama usul
hükümlerine aykırılıklardan dolayı kanun yararına
temyize gidilemez.
Başsavcı tarafından yapılan temyiz isteği yerinde
görüldüğü takdirde kesinleşmiş yargı kararı, kanun
yararına bozulur. Bu bozma kararı, daha önce ke-
sinleşmiş merciin kararının hukuki sonuçlarını kal-
dırmaz. bozma kararına karşı mahkemenin yeni bir
karar alması ya da direnmesi mümkün değildir. Bu
yolla kararı hukuk düzenine ters düşen mahkeme
uyarılmış ve ilgili kararlar ortadan kaldırılmış olur.
Kanun yararına bozma kararları aleyhine tem-
yiz ya da yargılanmanın yenilenmesi gibi diğer ka-
nun yollarına başvurmak mümkün değildir.
Bozma kararının bir örneği ilgili bakanlığa gön-
derilir ve Resmi Gazete’de yayımlanır.
İstinaf
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
kabul edildiği 1982 yılından itibaren idare ve vergi
mahkemelerinin bazı kararlarına karşı “itiraz” biçi-
minde bir kanun yolu öngörülmekteydi. Buna göre
itiraz, idare ve vergi mahkemelerinin tek hâkimle ve
İYUK Md. 45/1 kapsamında sayılan uyuşmazlık-
larda kurul halinde verdikleri nihai kararların, aley-
hine hüküm verilen taraf veya taraflarca kanunda
öngörülen hukuka aykırılık nedenleri ileri sürülerek
bu mahkemelerin yargı çevresinde bulundukları
bölge idare mahkemeleri tarafından yeniden ince-
lenip denetlenmesini sağlayan bir kanun yoluydu.
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun ile itiraz
yolu kaldırılıp yerine “istinaf kanun yolu” kabul
edilmiş, 20.07.2016 tarihinde de adli yargıyla bir-
likte idari yargıda da yürürlüğe girmiştir.
 4
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

2. Ayrıca, “İvedi Yargılama Usulü” ile “Merkezî

ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usu-
İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına
lüne” tabi olan davalarda da istinaf yoluna
karşı, başka kanunlarda farklı bir kanun
başvurulamaz (İvedi yargılama usulüne tabi
yolu öngörülmüş olsa dahi, mahkemenin
davalarda verilen nihai kararlara karşı teb-
bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare
liğ tarihinden itibaren on beş gün içinde,
mahkemesine yapılan kanun yolu başvu-
merkezî ve ortak sınavlara ilişkin yargıla-
rusuna istinaf yolu denmektedir.
ma usulüne tabi olan davalarda ise tebliğ
tarihinden itibaren beş gün içinde ancak
Danıştay’a temyiz yoluna başvurulabilir.).
20/7/2017 tarihli ve 7035 sayılı Kanunun 6.
maddesiyle 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Ka-
nununun “İstinaf ” yolunu düzenleyen 45. Mad- İstinaf Mercii
desinin birinci fıkrasında yer alan “İdare ve vergi İdare ve vergi mahkemelerinin yukarıda sayılan
mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlar- iki istisna hariç diğer tüm kararlarına karşı istinaf
da aksine hüküm bulunsa dahi, mahkemenin bu- mercii, bu mahkemelerin yargı çevresinde bulun-
lunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkeme- dukları bölge idare mahkemesidir.
sine, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde
istinaf yoluna başvurulabilir.” hükmündeki “aksine İstinaf Süresi
hüküm bulunsa” ibaresinin “farklı bir kanun yolu
öngörülmüş olsa” şeklinde değiştirilme nedeni şu- İdare ve vergi mahkemelerinin nihai kararlarına
dur: Daha önce değişik kanunlarda yerel ilk derece karşı, kararın tebliğ tarihini izleyen günden itiba-
mahkemelerinin bazı kararlarının “kesin” olduk- ren otuz gün içinde bölge idare mahkemesine isti-
larının belirtilmesine rağmen 45. Maddesinde yer naf yoluna başvurulabilir. Bu süre geçtikten sonra
alan “aksine hüküm bulunsa dahi” ibaresinden do- yapılacak itirazlar süre aşımından dolayı reddedilir.
layı bu kararlara karşı istinafa gidilip gidilemeyece-
ği yönünde bir tereddüt yaşanmaktaydı. “Farklı bir İstinaf Usulü
kanun yolu öngörülmüş olsa” ibaresi ile bu tered- İstinaf, temyizin şekil ve usullerine tabidir. İsti-
düt giderilerek mevzuatta “kesin” olan mahkeme naf başvurusuna konu olacak kararlara karşı yapı-
kararlarına karşı kanun yoluna başvurulamayacağı, lan kanun yolu başvurularında dilekçelerdeki hitap
ancak istinaf yolu gelmeden önce çıkan kanunlar- ve istekle bağlı kalınmaksızın dosyalar bölge idare
daki “itiraz ya da temyize gidileceği” yönündeki mahkemesine gönderilir.
hükümlerin artık “istinaf yoluna başvuru” olarak
İstinaf dilekçesi bölge idare mahkemesi başkan-
anlaşılacağı netleşmiştir.
lığına sunulmak üzere kararı veren idare ve vergi
mahkemesine, idari yargı mercilerinin olmadığı
İstinaf Yoluna Tabi Olmayan Yargı yerlerde asliye hukuk hâkimliklerine verilir.
Kararları
İdare ve vergi mahkemelerinin verdikleri karar-
lara karşı istinaf yoluna başvurmanın iki istisnası
bulunmaktadır:
1. Konusu 5.000 Türk lirasını (2020 yılı itiba-
riyle yeniden değerleme oranları sonucunda
bu sınır 7.000 TL olarak uygulanmaktadır.)
geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları
ve idari işlemlere karşı açılan iptal davala-
rı hakkında idare ve vergi mahkemelerince
verilen kararlar kesin olup bunlara karşı is-
tinaf yoluna başvurulamaz.
Resim 4.2 İstinaf dilekçeleri yurt dışında ise Türk
Konsolosluklarına verilir.

143
4
İstinaf dilekçesinin taşıması gereken unsurlar,
istinaf isteminde bulunabilecek kişiler, istinaf usu-
lü, istinaf dilekçesinin otuz gün içinde cevabını
vermesi için karşı tarafa tebliği, duruşma isteminde
bulunma olanağı, istinaf sebepleri ve benzeri gibi
hususlar bakımından temyiz ile istinaf arasında
hiçbir fark bulunmamaktadır.
Aynı şekilde istinaf dilekçesini kabul eden idare
ve vergi mahkemesinin, istinaf istemini bölge idare
mahkemesine göndermeden dilekçe üzerinde yapa-
cağı ilk inceleme ve vereceği karar, bu karara karşı
yapılacak itirazlarda temyizde olduğu gibidir. Yani
idare ve vergi mahkemesince:
a. İdare ve vergi mahkemesince istinaf dilek-
çesinin İYUK Md. 3’teki şekil koşullarına
aykırı olması durumunda düzeltim için on-
beş günlük süre verilir, bu sürede eksiklik-
lerin tamamlanmaması durumunda “istinaf
isteminde bulunulmamış sayılmasına” karar
verilir.
b. Dilekçe verilirken dava harcı ve posta gider-
lerinde eksiklik olması durumunda bunun
tamamlanması için yedi günlük süre verilir,
bu sürede eksikliklerin tamamlanmaması
durumunda karara karşı “istinaf edilmemiş
sayılmasına” karar verilir.
c. İstinaf başvurusunun otuz günlük süre geç-
tikten sonra yapılması veya kesin bir karar
hakkında olması durumunda ise “istinaf is-
teminin reddine” karar verilir.
Temyizde olduğu gibi, ilk derece yargı yerleri-
nin istinaf dilekçesi üzerine verdikleri tüm bu ka-
rarlarına karşı, tebliğinden itibaren yedi gün içinde
bölge idare mahkemesine istinaf başvurusunda bu-
lunulabilir.
İstinaf İsteminin Bölge İdare
Mahkemesi Tarafından İncelenmesi
ve Karara Bağlanması
Bölge idare mahkemesi, istinaf istemi üzerine
yaptığı inceleme sonunda ilk derece mahkemesi
kararını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusu-
nun reddine karar verir.
Karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi
mümkün ise gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı
verir.
Bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi
kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde, istinaf
başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi ka-
144
Kanun Yolları
rarının kaldırılmasına karar verir. Bu hâlde bölge
idare mahkemesi işin esası hakkında yeniden bir
karar verir. İnceleme sırasında ihtiyaç duyulması
hâlinde kararı veren mahkeme veya başka bir yer
idare ya da vergi mahkemesi istinabe olunabilir. İs-
tinabe olunan mahkeme gerekli işlemleri öncelikle
ve ivedilikle yerine getirir.
İstinaf başvurusuna konu edilen kararı veren ya
da karara katılan hâkim, aynı davanın istinaf yo-
luyla bölge idare mahkemesince incelenmesinde
bulunamaz.
Bölge idare mahkemesinin idari dairesi, ida-
re mahkemesi, vergi dairesi ise vergi mahkemesi
tarafından gönderilen istinaf incelemesini evrak
üzerinden yaparlar. Bölge idare mahkemesinin il-
gili daireleri, istinaf incelemesinde re’sen veya taraf-
lardan birinin isteğini uygun görmesi durumunda
duruşmaya karar verebilir.
İstinaf başvurusu bir başkan ve iki üyenin işti-
rakiyle bölge idare mahkemesinin idare veya vergi
dairesince kurul hâlinde incelenir. İstinafa konu
edilen kararı veren ya da karara katılan hâkim, aynı
davanın istinaf yoluyla bölge idare mahkemesince
incelenmesinde bulunamaz.
Bölge idare mahkemesi önce istinaf isteminin
süresi içinde yapılıp yapılmadığı, istinaf hakkının
bulunup bulunmadığı, kararın istinafa konu olup
olmadığı, dilekçenin kanunda belirtilen esaslara
uygunluğu, harç ve posta giderlerinin yatırılıp ya-
tırılmadığı gibi usule ilişkin ön koşullar yönünden
incelemede bulunur.
Sonra istinaf istemini esastan inceleyen bölge
idare mahkemesi, temyiz nedenleri doğrultusunda
istinafı inceler. Yani,
a. Görev ve yetki dışında bir işe bakılıp bakıl-
madığını,
b. Kararların hukuka uygun olup olmadığını,
c. Usul hükümlerinin uygulanıp uygulanma-
dığını
inceler ve ilk derece yargı yerinin kararında bozma-
yı gerektirecek bir neden görmemesi durumunda
istinaf istemini reddeder ve mahkemenin kararını
onar.
Bölge idare mahkemesi, idare veya vergi mahke-
mesinin kararını hukuka aykırı görmesi durumun-
da, kararı bozar ancak temyizden farklı olarak uyuş-
mazlığın tekrar incelenerek yeniden karar verilmesi
için kararı veren mahkemeye göndermez. Temyiz ile
istinaf arasındaki bir fark da bu noktadadır:

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
dikkat
Bölge idare mahkemesi yaptığı istinaf incelemesi so-
nucunda:
a. maddi vakıalar hakkında edinilen bilgiyi yeter gö-
rürse veya
b. itiraz sadece hukuki noktalara ilişkin ise veya
c. itiraz olunan karardaki maddi yanlışlıkların düzel-
tilmesi mümkün ise
işin esası hakkında karar verir.
Bölge idare mahkemesi yaptığı istinaf incelemesi so-
nucunda:
a. Maddi olgular hakkında bilginin yeterli olmaması
veya
b. Dosyadaki bilgi ve belgelere göre karardaki maddi
yanlışların hemen düzeltilme imkânının bulunma-
ması durumunda,
gerekli inceleme ve tahkikatı kendisi yaparak esas hak-
kında yeniden karar verir.
Bu çerçevede temyiz ile istinaf arasındaki en
önemli fark, temyizde temyiz makamının (Da-
nıştay dairesi veya Dava Daireleri Kurulu) temyiz
incelemesi sonucu kararı bozduğunda işin esası
hakkında karar verme yetkisi olmadığı için dosyayı
yeniden karar vermek üzere bölge idare mahkeme-
sine geri göndermesi, istinafta ise bölge idare mah-
kemesinin bozmuş olduğu kararı geri göndermeyip
uyuşmazlığın esası hakkında karar vermesidir.
Bölge İdare Mahkemesinin İstinaf
Başvurusunu Kabul Ettiği Halde
İlk Derece Mahkemesine Geri
Gönderdiği Durumlar
Bölge idare mahkemesi, istinaf başvurusunu
kabul ederek ilk derece mahkemesinin kararının
kaldırılmasına karar vermekle birlikte, sadece şu iki
durumda esas hakkında karar vermeyip dosyayı il-
gili ilk derece mahkemesine geri gönderir:
1. İlk inceleme üzerine verilen kararlara karşı
yapılan istinaf başvurusunu haklı bulması
2. Davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme
yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hâkim
tarafından bakılmış olması
hâllerinde istinaf başvurusunun kabulü ile ilk dere-
ce mahkemesi kararının kaldırılmasına karar vere-
rek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir.
4
Bölge idare mahkemesinin bu iki durumda ver-
diği kararları kesin olup temyize kapalıdır.
İstinaf İstemlerinde Yürütmenin
Durdurulması
Temyiz başlığı altında anlatıldığına benzer bi-
çimde, istinaf yoluna başvurulmuş olması, hâkim
veya mahkeme kararlarının yürütülmesini durdur-
maz. Ancak bu kararların teminat karşılığında yü-
rütülmesinin durdurulmasına istinaf başvurusunu
incelemeye yetkili bölge idare mahkemesince karar
verilebilir.
Davanın reddine ilişkin kararlara karşı istinaf
yoluna başvurulması hâlinde, dava konusu işlem
hakkında yürütmenin durdurulması kararı verile-
bilmesi telafisi güç veya imkânsız zararların doğ-
ması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olma-
sı şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda
mümkündür.
Daha önce temyiz aşamasında yürütmenin
durdurulması isteminde anlatıldığı üzere, istinaf
istemlerinde de yürütmenin durdurulması kararla-
rına karşı itiraz yolu bulunmamaktadır.
dikkat
Temyiz konusu anlatılırken bahsedildiği üze-
re, daha önce temyiz ve istinaf incelemesi sı-
rasında yürütmenin durdurulması istemleri
hakkında verilen kararlar kesindir.
Bölge İdare Mahkemesinin
Kararlarının Niteliği
Bölge idare mahkemelerinin İYUK’un 46.
Maddesinde temyize başvurulabileceği öngörü-
len 14 dava hakkında verdikleri kararlara karşı
Danıştay’a temyize gidilebilir.
Bu 14 dava dışında bölge idare mahkemelerinin
temyize açık olmayan diğer tüm kararları kesindir.
Ancak, bölge idare mahkemelerinin kesin ola-
rak verdiği kararlardan niteliği bakımından yü-
rürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler,
daha önce anlatıldığı gibi, re’sen veya ilgili bakan-
lığın göstereceği lüzum üzerine Danıştay Başsav-
cısı tarafından “kanun yararına temyize” konu
olabilir.
145
4
Bu kararlar, dosyayla birlikte kararı veren ilk de-
rece mahkemesine gönderilir ve bu mahkemelerce
yedi gün içinde tebliğe çıkarılır.
Yargılamanın Yenilenmesi
Yargılamanın yenilenmesi, ilk derece mahke-
mesi olarak Danıştay dava daireleri ile bölge idare,
idare ve vergi mahkemelerinin kesinleşmiş nihai
kararlarına karşı kanunda öngörülen süre içinde ve
yine kanunda tahdidi olarak nedenlere dayanarak
başvurulan ve söz konusu kararların yeniden in-
celenip yeni bir karar verilmesine imkân sağlayan
olağanüstü bir kanun yoludur.
Yargılamanın yenilenmesi yolu ile davanın esas-
tan karara bağlanması sırasında elde olmayan ne-
denler ve imkânsızlıklar nedeniyle haksız duruma
düşen taraf, kararın kesin hüküm halini almasın-
dan sonra ortaya çıkan bir gelişmeden dolayı ger-
çeğe aykırı kararın yeniden incelenmesini sağlamış
olur. Böylelikle sonradan ortaya çıkan yeni durum-
lar nedeniyle hukuka aykırılığı anlaşılan kesinleş-
miş nihai yargı kararının yeni hukuksuzluklara yol
açarak hukuk düzenini sarsması engellenmiş olur.
Yargılamanın Yenilenmesi İstenecek
Merciler
Yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabi-
lecek, dolayısıyla kanunen öngörülen şartlar oluş-
tuğu takdirde daha önce verdikleri kesinleşmiş
nihai kararlarını yeniden inceleyecek ve gerekirse
yeni bir hüküm kuracak yargı mercileri, esas kararı
vermiş olan mahkemelerdir.
dikkat
Yargılamanın yenilenmesi istenebilecek idari
yargı mercileri şunlardır:
1. İlk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay
dava daireleri
2. Bölge idare mahkemeleri
3. İdare mahkemeleri
4. Vergi mahkemeleri
Danıştay dava dairelerinin temyiz merci ola-
rak verdikleri kararlar ile Danıştay İdari veya Vergi
Dava Daireleri Kurullarının kararlarına karşı, bun-
146
Kanun Yolları
ların davayı esastan karara bağlamamalarından ötü-
rü yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunmak
mümkün değildir.
Bilindiği gibi bölge idare mahkemeleri, istinaf
üzerine verdikleri kararlarda işin esasını karara
bağlamaktadırlar. Bu nedenle, bölge idare mahke-
melerinin istinaf üzerine vermiş oldukları kesin-
leşmiş nihai kararları, temyiz kararlarından farklı
olarak yargılamanın yenilenmesine konu olmak-
tadır. Ayrıca bölge idare mahkemelerinin idare ve
vergi mahkemelerinde iki veya daha fazla hâkimin
red veya çekinme istemlerini uygun görüp kabul
etmeleri durumunda ilk derece yargı yeri sıfatıyla
uyuşmazlığı esastan çözen kararları da doğal olarak
yargılamanın yenilenmesine konu olacaktır.
Yargılamanın Yenilenmesine Konu
Yargısal Kararlar
Yargılamanın yenilenmesi, uyuşmazlıkları esas-
tan karara bağlayan yargı yerlerinin davayı sonuçlan-
dıran kesinleşmiş nihai kararlarına karşı istenebilir.
Bir yargı kararının kesinleşmesi ya da kesin hüküm
hâlini alması, kanun yoluna gitmeyip kanun yolu
için öngörülen sürenin geçirilmesi ya da olağan ka-
nun yollarının tüketilmesi ile mümkün olur.
Aşağıdaki kararlar için yargılamanın yenilen-
mesi yoluna gidilemez:
1. Danıştay’ın temyiz yoluyla verdiği onama ve
bozma kararları. Bu kararlar esas karar olma-
yıp esas kararı veren ilk derece mahkemesi-
nin kararının yeniden incelenmesidir. Tem-
yize tabi olmuş kararlara karşı yargılamanın
yenilenmesi, ilk derece sıfatıyla davayı karara
bağlamış mahkemeden istenebilir.
2. İdari yargı mercilerinin yargılama sırasında
verdikleri davayı sonuçlandırmayan ara ka-
rarlar, yürütmenin durdurulması kararları,
dava harcı ve giderlerinin tamamlanmaması
sonucu verilen dosyayı işlemden kaldırma
kararları.
3. Dava dilekçesinin İYUK Md. 3 ve 5’te be-
lirtilen esaslara uygun olmaması veya dava-
nın ehliyetli şahsın avukat olmayan vekili
tarafından açılması dolayısıyla verilen di-
lekçe ret kararları.
4. Tarafların açık iradeleriyle davadan feragat
etmeleri ya da davayı kabul etmeleri hâlinde
verilen kararlar.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
5. Danıştay İdari Dairesi ve İdari İşler Kurulu
tarafından verilen kararlar.
6. Görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin
mercii tayini kararları.
7. Yargılanmanın yenilenmesi istemi üzerine
verilen kararlar.
8. İYUK Ek 2. Madde uyarınca mahalli idare-
lerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatla-
rını kaybetmeleri hakkında verilen kararlar.
Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri
Danıştay ile bölge idare, idare ve vergi mah-
kemelerinden verilen kararlar hakkında, kanunda
tahdidi olarak sayılan aşağıda yazılı nedenler dola-
yısıyla yargılamanın yenilenmesi istenebilir.
1. Zorlayıcı sebepler dolayısıyla veya lehine
karar verilen tarafın eyleminden doğan bir
sebeple elde edilemeyen bir belgenin kararın
verilmesinden sonra ele geçirilmiş olması,
2. Karara esas olarak alınan belgenin, sahteli-
ğine hükmedilmiş veya sahte olduğu mah-
keme veya resmi bir makam huzurunda
ikrar olunmuş veya sahtelik hakkındaki hü-
küm karardan evvel verilmiş olup da, yar-
gılamanın yenilenmesini isteyen kimsenin
karar zamanında bundan haberi bulunma-
mış olması,
3. Karara esas olarak alınan bir ilam hükmü-
nün, kesinleşen bir mahkeme kararıyla bo-
zularak ortadan kalkması,
4. Bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda
bulunduğunun mahkeme kararıyla belir-
lenmesi,
5. Lehine karar verilen tarafın, karara etkisi
olan bir hile kullanmış olması,
6. Vekil veya kanuni temsilci olmayan kim-
seler ile davanın görülüp karara bağlanmış
bulunması,
7. Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya
hâkimin katılmasıyla karar verilmiş olması,
8. Tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir
dava hakkında verilen karara aykırı yeni bir
kararın verilmesine neden olabilecek kanu-
ni bir dayanak yokken, aynı mahkeme ya-
hut başka bir mahkeme tarafından önceki
ilamın hükmüne aykırı bir karar verilmiş
bulunması.
4
9. Hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürri-
yetleri Korumaya Dair Sözleşme’nin veya
eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiği-
nin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi-
nin (AİHM) kesinleşmiş kararıyla tespit
edilmiş olması. (Ek ibare: 25/7/2018 –
7145/4 md.) veya hüküm aleyhine Avru-
pa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan
başvuru hakkında dostane çözüm ya da
tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme
kararı verilmesi.
25.07.2015 Tarih ve 7145 Sayılı Kanun ile yar-
gılamanın yenilenmesi nedenlerinden 9. Bendin
sonuna “veya hüküm aleyhine Avrupa İnsan Hak-
ları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dosta-
ne çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda
düşme kararı verilmesi” ibaresi ilave edilmiştir.
Dolayısıyla İYUK’ta “yargılamanın yenilenme-
si” sebepleri genişletilmiş, idari yargı mercilerinin
kararlarının sadece AİHM’in nihai kararlarında
değil, AİHM’nin yargılama sürecindeki “dostane
çözüm” ya da “tek taraflı beyan sonucu düşme” ka-
rarları üzerine de yargılamanın yenilenmesi yoluna
başvurulma imkânı doğmuştur.
Kanunda yukarıda sınırlı olarak sayılan yargı-
lamanın yenilenmesi nedenleri dışında başka bir
nedene dayanılarak yargılamanın yenilenmesine
gitmek mümkün değildir. Örneğin, nihai kararın
kesin hüküm hâlini almasından sonra yargı yeri-
nin görev ve yetkisi dışında davaya bakmış olması,
süre aşımı nedeniyle reddedilmesi gereken bir da-
vanın esastan karara bağlanmış olması ya da son-
radan kesinleşmiş kararın aksi yönde bir içtihadı
birleştirme kararı alınmış olması gibi nedenlerden
ötürü yargılamanın yenilenmesi yolu isteminde
bulunulamaz.
Yargılamanın Yenilenmesinde Süre
Yargılamanın yenilenmesi istemi kanunda süre-
lere tabi kılınmıştır. Buna göre:
• Yukarıda 8. sırada yazılı neden için 10 yıl,
• 9. sırada yazılı neden için Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği
tarihten itibaren 1 yıl,
• Diğer sebepler için altmış gündür.
Bu süreler, dayanılan sebebin istemde bulunan
yönünden gerçekleştiği tarihi izleyen günden başla-
tılarak hesaplanır.
147
4
Kanun Yolları

Yargılamanın Yenilenmesi Usulü

Yargılamanın yenilenmesi, davanın bu yola başvurmada menfaati olan tarafınca bir dilekçeyle esas ka-
rarı vermiş olan mahkemeden istenir. Taraf olmayanlar yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunamazlar.
Dilekçeler İYUK Md. 3’te belirlenen esaslara uygun olarak tanzim edilir. Dilekçede yargılamanın yenilen-
mesi nedeni, nedenin öğrenildiği, belgenin veya yargı kararının elde edildiği tarih, duruşma isteniyorsa bu
husus yer alır. Duruşma yapılması, görevli daire veya mahkemenin kararına bağlıdır.
Yetkili mercii dilekçeyi karşı tarafa tebliğ eder ve savunmasını aldıktan sonra isteği incelemeye başlar.
İsteğin ilişkin olduğu konu, diğer bir daire veya mahkemenin görevine girmiş ise karar bu daire veya mah-
kemece verilir.
Yargılamanın yenilenmesini inceleyen mercii, istemi önce ön koşullar yönünden inceler. Bu bağlamda,
dilekçenin biçim şartlarına uygunluğunu, istemde bulunan tarafın hukuki menfaatinin bulunup bulun-
madığını, ortada yenilenmeye konu kesinleşmiş nihai bir kararın bulunup bulunmadığını, istemin süresi
içinde yapılıp yapılmadığını inceler. Ön koşullarda bir eksik ya da hata olması durumunda istemi redde-
der, akdi durumda istemi esastan incelemeye başlar.
Yetkili mercii esastan yapacağı inceleme sonucunda yargılamanın yenilenmesi istemi, kanunda yazılı
sebeplere dayanmıyor ise, istemin reddine karar verir. Yargılamanın yenilenmesini gerektiren nedenin veya
nedenlerin varit olduğu sonucuna varırsa vermiş olduğu eski kararını kaldırıp yeniden yargılama yaparak
yeni bir karar verir. Bu yeni karara karşı da temyiz yoluna gidilebilir.
Aynı nedene dayanarak birden çok yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunulamaz. Ancak aynı ke-
sinleşmiş yargı kararına karşı farklı nedenlerle yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunmak mümkündür.

Öğrenme Çıktısı
2 İdari yargı kanun yollarından temyiz yolunun kapsamını, şartlarını, nedenlerini, süresini,
makamlarını, dilekçesini, temyiz incelemesi sonucu verilecek kararları ve temyiz yolunda
yürütmenin durdurulmasını açıklayabilme
3 İdari yargı kararlarına karşı başvuru yollarından kanun yararına temyiz yolunun şartlarını,
kapsamını ve işleyişini açıklayabilme
4 İstinaf kanun yoluna tabi yargı kararlarını, istinaf merciini, süresini, usulünü, istinaf
isteminin karara bağlanmasını ve sonuçlarını açıklayabilme
5 Yargılamanın yenilenmesi kanun yolunun tanımını, şartlarını, kapsamını, süresini, usulünü
ve sonuçlarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Temyiz kanun yolu ile ka-

İstinaf kanun yoluna tabi Yargılanmanın yenilenmesi
nun yararına temyiz kanun
olmayan kararları araştırınız. kanun yolunu anlatınız.
yolunu ilişkilendiriniz.

148
 Tablo 4.2 İdari Yargıda Kanun Yolları

İDARİ YARGIDA KANUN YOLLARI

KANUN BAŞVURU
SÜRE KANUN YOLUNA KONU KARARLAR KANUN YOLU NEDENLERİ AÇIKLAMALAR
YOLLARI MERCİİ
a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olmasın • BİM; ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı
İM ve VM’nin nihai Kararları. 2 istisna hariç:
b) Hukuka aykırı karar verilmesi takdirde istinaf başvurusun kabulü ile ilk derece mahkemesi
1. Miktarı 5.000 TL’nin altında olanlar hariç
İSTİNAF BİM 30 GÜN c) Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı kararının kaldırılmasına karar verir. Bu hâlde BİM işin esası
2. İvedi yargılama usulüne tabi olanlar
etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin hakkında yeniden karar verir.
hariç
bulunması • BİM’in temyize açık olmayan kararları kesindir.

• Danıştay, temyiz istemini inceleyip şu kararlardan birini verir: a.

Onama, b. Bozma, c. Gerekçesini değiştirerek onama, d. Kısmen
• BİM’in istinaf yoluyla verdiği 14 karar a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması
bozma, kısmen onama, e. Düzelterek onama
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

(İYUK, Md. 46) b) Hukuka aykırı karar verilmesi

• BİM, Danıştayca verilen bozma kararına uyabileceği gibi
TEMYİZ DANIŞTAY 30 GÜN • İM’in ivedi yargılama usulüne tabi c) Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı
kararında ısrar da edebilir.
kararları etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin
• BİM’in ısrar kararının temyizi hâlinde, talep, konusuna göre
• DDD (ilk derece sıfatıyla) kararları bulunması
Danıştay İDDK veya VDDK’ca incelenir. İDDK ve VDDK kararları
kesindir.
• İlgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine veya Danıştay
KANUN Temyiz ve istinaf incelemesinden Yürürlükteki hukuka (pozitif hukuk düzenine) aykırı Başsavcısı tarafından resen kanun yararına temyiz olunabilir.
YARARINA DANIŞTAY -------- geçmeden kesinleşmiş İM, VM, BİM ve DDD bir sonuç ifade eden kararlar kanun yararına temyiz • Temyiz isteği yerinde görüldüğü takdirde karar, kanun yararına
TEMYİZ (ilk derece) kararları olunabilir. bozulur. Bu bozma kararı, daha önce kesinleşmiş merciin
kararının hukuki sonuçlarını kaldırmaz.
a) Belgenin kararın verilmesinden sonra ele
geçirilmesi
b) Karara esas olarak alınan belgenin sahteliğinin
ortaya çıkması
c) Karara esas olarak alınan bir ilam hükmünün,
kesinleşen bir mahkeme kararıyla bozularak
ortadan kalkması d) Bilirkişinin kasıtla • Olağanüstü bir kanun yoludur.
gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun mahkeme • Temyiz mercii olarak Danıştay’ın kararlarına karşı gidilemez.
kararıyla belirlenmesi • Yargılamanın yenilenmesi istekleri esas kararı vermiş olan
Esas Kararı
e) Lehine kara verilen tarafın, bir hile kullanması mahkemece karara bağlanır.
Veren
60 GÜN f ) Vekil veya kanuni temsilci olmayan kimseler ile • Süreler, dayanılan sebebin istemde bulunan yönünden
YARGILAMANIN • İM Esas kararı vermiş ilk derece
1 YIL (i) davanın görülüp karara bağlanmış bulunması gerçekleştiği tarihi izleyen günden başlatılarak hesaplanır.
YENİLENMESİ • VM mahkemelerinin kesinleşmiş nihai kararları
10 YIL (h) g) Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya • İsteğin ilişkin olduğu konu, diğer bir daire veya mahkemenin
• BİM
hâkimin katılmasıyla karar verilmiş olması görevine girmiş ise karar bu daire veya mahkemece verilir.
• DDD
h) Önceki ilamın hükmüne aykırı bir mahkeme karar • Karşı tarafın savunması alındıktan sonra istekler incelenir ve
verilmiş bulunması kanunda yazılı sebepler varsa davaya yeniden bakılarak karar
i) Hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri verilir.
Korumaya Dair Sözleşme’nin veya eki
protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin, AİHM’nin
kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya
hüküm aleyhine AİHM’e yapılan başvuru hakkında
dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon
sonucunda düşme kararı verilmesi.

149
4
4
Yaşamla İlişkilendir
İZMİR BÖLGE İDARE MAHKEMESİ
ESAS NO : 2012/4000
KARAR NO : 2012/4285
YARGILANMANIN YENİLENMESİNİ
İSTEYEN (DAVACI) :
KARŞI TARAF (DAVALI) :
İSTEMİN _ ÖZET : İzmir İli, Karşıyaka
İlçesi, Yalı Mahallesinde, tapunun 32029 ada, 4
parselinde kayıtlı taşınmazdaki yapının 2 nolu
dairesinde ruhsat eki projesine aykırı olarak bal-
konun doğrama cam ile kapatılarak kullanıma
katıldığı nedeniyle 3194 sayılı yasanın 42. mad-
desi uyarınca davacıya 5.334,84 TL para cezası
verilmesine ilişkin 25.3.2010 gün ve 580 sayılı
belediye encümen kararının iptali istemiyle açı-
lan davada; gömme balkonun doğrama cam ile
kapatılarak kullanıma katılmasının yapının ta-
şıyıcı sistemini etkilemediği, taban alanı dışın-
da ek kapalı kullanım alanı oluşturmadığı, bu
haliyle ruhsat gerektirmediği gerekçesiyle dava
konusu para cezasını iptal eden İzmir 3. İdare
Mahkemesinin 3.3.2011 tarih ve E.2010/1113,
K.2011/312 sayılı kararına yapılan itirazın reddi
ile Mahkeme kararının onanmasına dair İzmir
Bölge İdare Mahkemesinin 19/10/2011 gün ve
E:2011/2326, K:2011/4560 sayılı kararının,
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
54. maddesi uyarınca düzeltilmesi isteminin ka-
bulü ile aynı imalatın mühürlenmesine dair işle-
min iptali istemiyle İzmir 2. İdare Mahkemesine
açılan dava dosyasında yaptırılan bilirkişi sonucu
düzenlenen rapora göre ruhsat gerektiren tür-
den imalatlardan olduğu anlaşılan ancak davacı
tarafından ruhsatsız yapıldığı tespit edilen uyuş-
mazlık konusu imalat için 3194 sayılı Kanunun
42. maddesi uyarınca para cezası verilmesinde
hukuka aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle mah-
keme kararının bozulması, davanın reddi yo-
lunda verilen İzmir Bölge İdare Mahkemesinin
15/02/2012 gün ve E:2012/1686, K:2012/957
sayılı kararı sonrasında, aynı binanın 1. katın-
daki 1 nolu dairesi için aynı türden imalat do-
layısıyla davalı belediyece verilen para cezasına
karşı İzmir 1. İdare Mahkemesine açılan davada,
150
Kanun Yolları
Mahkemenin 31.12.2010 tarih ve E.2010/1068,
K.2010/1936 sayılı kararıyla para cezasının iptal
edildiği, bu karara yapılan itirazın da Bölge İda-
re Mahkemesince reddedilerek kararın onandığı,
aynı şekilde karar düzeltme isteminin de redde-
dildiği, hal böyle olunca aynı binada yer alan bir
üst kattaki 2 nolu bağımsız bölüm için verilen
para cezasının yerinde bulunmasının eşitliğe ve
hakkaniyete aykırı olduğu iddia edilerek 2577 sa-
yılı Yasa’nın 53. maddesi uyarınca yargılamanın
yenilenmesine ve para cezasının iptaline karar ve-
rilmesi istenilmektedir.
SAVUNMANIN ÖZETİ : Bakılan davada,
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunun 53.
maddesinde sınırlı olarak sayılan yargılamanın
yenilenmesi sebeplerinin, hem usul hem de esas
bakımından bulunmadığı belirtilerek talebin red-
dine karar verilmesi gerektiği savunulmuştur.
TÜRKMİLLETİADINA
Hüküm veren İzmir Bölge İdare
Mahkemesi’nce işin gereği görüşüldü: 2577 sayılı
İdari Yargılama Usulü Kanunun 53. maddesinde,
“Danıştay ile bölge idare, idare ve vergi mahke-
melerinden verilen kararlar hakkında, aşağıda
yazılı sebepler dolayısıyla yargılamanın yenilen-
mesi istenebilir. a) Zorlayıcı sebepler dolayısıy-
la veya lehine karar verilen tarafın eyleminden
doğan bir sebeple elde edilemeyen bir belgenin
kararın verilmesinden sonra ele geçirilmiş olma-
sı, b) Karara esas olarak alınan belgenin, sahteli-
ğine hükmedilmiş veya sahte olduğu mahkeme
veya resmi bir makam huzurunda ikrar olunmuş
veya sahtelik hakkındaki hüküm karardan evvel
verilmiş olup da, yargılamanın yenilenmesini is-
teyen kimsenin karar zamanında bundan haberi
bulunmamış olması, c) Karara esas olarak alınan
bir ilam hükmünün, kesinleşen bir mahkeme
kararıyla bozularak ortadan kalkması, d) Bilirki-
şinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bulunduğu-
nun mahkeme kararıyla belirlenmesi, e) Lehine
karar verilen tarafın, karara etkisi olan bir hile
kullanmış olması, f ) Vekil veya kanuni temsilci
olmayan kimseler ile davanın görülüp karara bağ-
lanmış bulunması, g) Çekinmeye mecbur olan
başkan, üye veya hakimin katılmasıyla karar ve-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
rilmiş olması, h) Tarafları, konusu ve sebebi aynı
olan bir dava hakkında verilen karara aykırı yeni
bir kararın verilmesine neden olabilecek kanuni
bir dayanak yokken, aynı mahkeme yahut başka
bir mahkeme tarafından önceki ilamın hükmüne
aykırı bir karar verilmiş bulunması, ı) Hükmün,
İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya
Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali
suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mah-
kemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş ol-
ması. 2. Yargılamanın yenilenmesi istekleri esas
kararı vermiş olan mahkemece karara bağlanır.
3. Yargılamanın yenilenmesi süresi, (1) numaralı
fıkranın (h) bendinde yazılı sebep için on yıl, (1)
numaralı fıkranın (ı) bendinde yazılı sebep için
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının ke-
sinleştiği tarihten itibaren bir yıl ve diğer sebepler
için altmış gündür. Bu süreler, dayanılan sebebin
istemde bulunan yönünden gerçekleştiği tarihi iz-
leyen günden başlatılarak hesaplanır. “ hükmüne
yer verilmiştir. Dava dosyası ile Mahkememizin
E.2012/1686 sayılı dosyasının ve İzmir 2. İdare
Mahkemesinin E.2010/507 sayılı dosyasının bir-
likte incelenmesinden, davacı tarafından, İzmir
İli, Karşıyaka İlçesi, Yalı Mahallesi, 6329/5 Sokak
No:9 D:2 adresinde, tapunun 32029 ada, 4 par-
selinde kayıtlı taşınmaz üzerinde bulunan mevcut
ruhsatlı yapının ruhsat eki mimari projesine aykı-
rı olarak balkonunun doğrama cam ile kapatılarak
kullanıma katıldığının 9.3.2010 tarihinde tespit
edilerek yapının mühürlendiği ve dava konusu
işlemle davacının imar para cezası ile cezalandı-
rılmasına karar verilmesi üzerine bakılmakta olan
davanın açıldığı, aynı imalatın mühürlenmesine
ilişkin 09.03.2010 tarih ve 36/232 sayılı yapı tatil
zaptının iptali istemiyle İzmir 2. İdare Mahkeme-
sinin E.2010/507 sayılı dosyasında açılan davada,
Mahkemece mahallinde yaptırılan keşif ve bilirki-
şi incelemesi sonucu hazırlanan bilirkişi raporun-
da özetle; uyuşmazlık konusu
balkonun ön cephesinin, PVC doğramalı,
sürgülü camlı, sabit nitelikli camekan ile kapatı-
larak, balkonda kapalı kullanım alanı elde edildi-
ği, salon ile balkonu ayıran duvar ile kapının kal-
dırılmış vaziyete olduğu, gözlemsel olarak yapılan
incelemede, kapatılan balkonun ön cephesinin
sağ ve sol tarafında, mevcut halde kolonlar oldu-
ğunun tespit edildiği, binaya ait 1/50 ölçekli nor-
mal kat projede binanın ön cephesinde, salona
4
bitişik balkonun dış ucunda, girişe göre sol tara-
fında kolon gösterildiği, sağ tarafında ise kolon
gösterilmediği, dava konusu balkonun ön cephe-
sinde, girişe göre sağ ve sol tarafındaki dış uçla-
rında, zemin seviyesinden başlayan, zemin ile ir-
tibatı sağlayan betonarme kolonların mevcut
olduğu, zemin ile irtibatı sağlayan ve balkonun
dış cephesinde yer alan bu iki kolonun, balkonu
halihazırda kapalı çıkma haline getirdiği ancak,
dava dosyasında bulunan normal kat mimari pla-
nında ise balkonun, girişe göre sağ yanındaki dış
uçta zemin ile irtibatı sağlayan kolonun bulun-
madığı, mimari projesinde ise girişe göre sağ ta-
rafta, balkonun dış cephesinden, 130 cm. içeride
bir kolonun bulunduğu, bu kolonun dış yüzeyi-
nin çevrelediği alanın (taban alanının) dışında
kalan kısmın açık çıkma biçiminde olduğu, girişe
göre sağ tarafta imal edilen ve zemin ile irtibatı
sağlayan kolonun, dava konusu balkonu kapalı
çıkma haline getirmekte iken, mimari projeye
göre ise balkonun, girişe göre sağ dış ucunda bal-
kon bulunmadığı, bu uçtan 130 cm. içeride ko-
lon gösterildiği için balkonun açık çıkma haline
geldiği, girişe göre sağ uçta imal edilmiş bulunan
kolon dikkate alındığında kapalı çıkma olan dava
konusu balkonun, ön cephenin kapatılması sure-
tiyle gerçekleştirilen imalatın ruhsat gerektirme-
mesine karşın mimari projede, girişe göre, balko-
nun sağ dış ucundan 130 cm. içeride gösterilen
kolon dikkate alındığında açık çıkma olan balko-
nun ön cephesinin kapatılması suretiyle elde edi-
len kullanım alanının binanın kapalı kullanım
alanını arttırması nedeniyle 3194 sayılı İmar Ka-
nunun 21. maddesine göre ruhsat gerektirdiği
yönünde belirtilen görüş esas alınarak dairenin
ön cephesinde bulunan balkonun sağ tarafındaki
dış ucunda mimari projede gösterilmemiş olma-
sına rağmen, yapılmış olan kolon imalatı dikkate
alındığında balkonun kapalı çıkma niteliğinde
olduğu buna karşın binanın mimari projesinde,
balkonun girişe göre sağ dış ucundan 130 cm.
içeride gösterilen kolon dikkate alındığında ise
balkonun açık çıkma niteliğinde olduğu ve bina-
nın kapalı kullanım alanlarını arttırdığı anlaşıldı-
ğından, dava konusu işlemde hukuka aykırılık
bulunmadığı gerekçesiyle verilen 12/10/2011
günlü, K:2011/1337 sayılı kararla davanın reddi-
ne karar verildiği, söz konusu dava dosyasında
yer alan ve özeti yukarıda verilen bilirkişi raporu-
151
4
nun, işbu davada da verilecek karara esas alınabi-
lecek nitelikte olduğu, buna göre, ruhsat gerekti-
ren türden imalatlardan olduğu anlaşılan ancak
davacı tarafından ruhsatsız yapıldığı tespit edilen
uyuşmazlık konusu imalat için 3194 sayılı Kanu-
nun 42. maddesi uyarınca para cezasında hukuka
aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle Mahkememi-
zin 15.02.2012 günlü E.2012/1686, K.2012/957
sayılı kararı ile karar düzeltme isteminin kabulü-
ne, Mahkeme kararının bozulmasına ve davanın
reddine karar verildiği anlaşılmıştır. Mahkeme-
mizin E.2012/2662 sayılı dosyasının ve İzmir 1.
İdare Mahkemesinin E.2010/721 sayılı dosyası-
nın birlikte incelenmesinden, davacıya ait bağım-
sız bölüm ile aynı binada ve bir alt katta bulunan
Emel PELİK’ e ait bağımsız bölümde de, davacı
tarafından yapılan türden bir imalat yapıldığının
09.03.2010 tarihli yapı tatil zaptı ile tespiti üzeri-
ne, davalı belediye encümeninin 20.04.2010
günlü, 787 sayılı kararı ile sözkonusu imalatın
yıkıma karar verildiği, bu kararın iptali istemiyle
İzmir 1. İdare Mahkemesinin E.2010/721 esası-
na kayden açılan davada, gömme balkonun kapa-
tılması suretiyle taban alanı dışında, yeni ve fazla-
dan bir alan kazanılmadığı, çekme mesafesinin
ihmalinin söz konusu olmadığı, tadilatın taşıyıcı
unsurları etkilemediği, cephe görünümünde
meydana gelen değişikliğin ise ruhsat gerektirme-
diği gerekçesiyle iptal karar verildiği bu kararın
davalı tarafından temyiz edildiği ve halen Danış-
tay’ da olduğu, aynı imalat dolayısıyla 5.334,84
TL para cezası verilmesine ilişkin 25.10.2010
günlü ve 586 sayılı belediye encümeni kararının
iptali istemiyle İzmir 1. İdare Mahkemesinin
E:2010/1068 esasına kayden açılan davada da,
gömme balkonun kapatılması suretiyle taban ala-
nı dışında, yeni ve fazladan bir alan kazanılmadı-
ğı, çekme mesafesinin ihmalinin söz konusu ol-
madığı, tadilatın taşıyıcı unsurları etkilemediği,
cephe görünümünde meydana gelen değişikliğin
ise ruhsat gerektirmediği gerekçesiyle iptal kararı
verildiği, bu karara yapılan itirazın İzmir Bölge
İdare Mahkemesinin 19.10.2011 günlü,
E.2011/1685, K.2011/4561 sayılı kararı ile red-
dedildiği ve Mahkeme kararının onandığı, karar
düzeltme isteminin de İzmir Bölge İdare Mahke-
mesinin 20.03.2012 günlü, E.2012/2662,
K.2012/1348 sayılı kararı ile reddedildiği görül-
mektedir. Davacı tarafından, kendisine ait ba-
152
Kanun Yolları
ğımsız bölümü ile aynı binada bulunan ve alt
katta yer alan dairede, aynı türden yapılan imalat
dolayısıyla komşuya verilen imar para cezasının
nihai olarak verilen yargı kararıyla iptal edilmesi-
ne karşın, kendisine verilen imar para cezasına
karşı açtığı davada yapılan yargılama sonucunda
davanın reddine karar verilmesinin çelişki ve
hakkaniyete aykırı olduğu ileri sürülerek yargıla-
manın yenilenmesi istenmişse de, davacı tarafın-
dan ileri sürülen bu husus 2577 sayılı yasanın
yukarıda verilen 53. maddesinde sınırlı şekilde
sayılan yargılanmanın yenilenmesi sebeplerinden
hiçbirine girmediği gibi, davacı tarafından yapı-
lan imalatın mühürlenmesine ilişkin işleme karşı
açılan davada bilirkişi incelemesi sonucu düzen-
lenen raporda yer alan ve Mahkemenin de katıl-
dığı bilirkişi kanaatine dayalı olarak davanın red-
di yolunda verilen kararın temyiz edilmeyerek
kesinleşmiş olması karşısında, ruhsata tabi oldu-
ğu yargı kararı ile ortaya konulan aynı imalat do-
layısıyla imar kanunun 42. maddesi uyarınca ve-
rilen para cezasına karşı açılan davanın reddine
karar verilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığı
sonucuna varılmıştır. Açıklanan nedenlerle, yar-
gılamanın yenilenmesi isteminin reddine, yargı-
lamanın yenilenmesi aşamasına ait yargılama gi-
derlerinin istemde bulunan üzerinde
bırakılmasına, 30 gün içinde Danıştay’ a temyiz
yolu açık olmak üzere13/06/2012 tarihinde oy-
çokluğuyla karar verildi. AZLIK OYU (X) : İs-
tem, davacıya yapısında imara aykırı tadilat yap-
tığı gerekçesiyle verilen idari para cezasının iptali
istemiyle açılan davada, karar düzeltme aşama-
sında verilen davanın reddine ilişkin mahkeme-
miz kararının yargılamanın yenilenmesi suretiyle
düzeltilmesine ilişkindir. Yargılamanın yenilen-
mesi sebepleri 2577 sayılı yasanın 53. maddesin-
de 9 bend halinde sayma yoluyla belirlenmiştir.
Bu maddenin (h) bendinde ‘’ tarafları konusu ve
sebebi aynı olan bir dava hakkında verilen karara
aykırı yeni bir kararın verilmesine neden olabile-
cek kanuni bir dayanak yokken, aynı mahkeme
yahut başka bir mahkeme tarafından önceki ilam
hükmüne aykırı bir karar verilmiş bulunması’’
yargılanmanın yenilenmesi sebebi olarak belir-
lenmiştir. Öte yandan Anayasanın 90. maddesin-
de de ‘’... usulüne göre yürürlüğe konulmuş te-
mel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası
anlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hü-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
kümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmaz-
lıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas
alınır.’’ hükmü düzenlenmiştir. Nitekim iç huku-
kumuzun bir parçası olan Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesinin adil yargılanma hakkını düzenle-
yen 6. maddesinde; herkesin bağımsız ve tarafsız
bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre
içinde hakkaniyete uygun olarak görülmesini is-
teme hakkına sahip olduğu kuralına yer verilmiş-
tir. Dava dosyasının incelenmesinden, davacının
Karşıyaka, Yalı Mahallesi, 32029 ada, 4 parsel’de
2 nolu dairesinde balkonu kapatıp, salon ile ara-
daki duvarı kaldırdığı, imara aykırı tadilat sebe-
biyle mühürleme ve para cezası işlemi uygulandı-
ğı, mühürleme işlemi ile ilgili davada bilirkişi
incelemesi yapılarak tadilatın ruhsat gerektirdiği
tespiti yapılarak davanın reddedildiği, iş bu para
cezası davasında ise bir başka mahkemecekeşifsiz
olarak davanın reddine karar verildiği, ancak bu
davada mahkememizce karar düzeltme safhasın-
da mühürleme dosyasındaki bilirkişi raporuna
atıf 4 T.C İZMİR BÖLGE İDARE MAHKE-
MESİ ESAS NO : 2012/4000 KARAR NO :
2012/4285 yapılarak davanın reddine karar veril-
diği ve aynı daireye ait iki davanın da aynı şekilde
kesinleştiği ancak davacının iddiasına göre bir alt
kattaki 1 nolu dairede de aynı tadilatın yapıldığı,
anılan kişinin para cezasına karşı açtığı davanın
keşifsiz iptal ile sonuçlandığı ve mahkememizce
bu kararın itiraz ve karar düzeltme safhalarında
onandığı bu durumda aynı tadilatı yaptığı iddia
olunan 1 nolu daire sahibinin cezası iptal edilir-
ken kendi cezasında davanın ret ile sonuçlandığı
bunun hakkaniyete aykırı olduğu gerekçesiyle
yargılamanın yenilenmesinin istenildiği anlaşıl-
maktadır. Konuyla ilgili davacıya ait para cezası
ve mühürlemeye ilişkin iki dosya ile 1 nolu daire-
ye ait para cezasına ilişkin dosyanın incelenme-
sinden; davacının dosyalarında bilirkişi raporuna
göre dava ret kararları verildiği, 1 nolu dairede ise
bilirkişi incelemesi olmaksızın iptal kararı verildi-
ği ve bu kararların kesinleştiği görülmektedir.
Yine davacı; komşu 1 nolu dairede de aynı tadila-
tın yapıldığını iddia etmektedir. Buna göre aynı
nitelikte olduğu iddia edilen iki ayrı davada bir-
4
birine zıt iki karar verildiği görüntüsü oluşmakta-
dır. Bu durumda öncelikle bilirkişi incelemesi
veya ara kararı suretiyle her iki dairede aynı nite-
likte tadilat yapılıp yapılmadığının tespiti gerekir.
Eğer tadilatlar aynı değilse, aynı konuda iki ayrı
karar söz konusu olmayacaktır. Eğer aynı nitelik-
te tadilat tespit edilirse bu durumda işbu davada
sonradan verilen ret kararı 1 nolu daire için veri-
len iptal kararı ile çelişkili olacaktır. Söz konusu
kararlar kesinleşmiş olduğundan bu çelişkiyi gi-
dermenin tek yolu sonradan verilen bu karar için
yargılanmanın yenilenmesi müessesesinin kulla-
nılmasıdır. Yargılamanın yenilenmesi ise yukarı-
da belirtildiği üzere sadece sayılan hallerde ve
koşullarda verilebilir. Nitekim bunlardan (h)
bendinde sayılan durum bu ihtilafa en yakın se-
beptir. Ancak bu bende göre yargılanmanın yeni-
lenmesine karar verilebilmesi için davanın ‘’ ta-
raflarının aynı olması’’ gerekmekte olup bu dava
ile 1 nolu daireye ilişkin davanın tarafları aynı
değildir. Bu sebeple bu madde esas alınarak yargı-
lanmanın yenilenmesine karar verilemez. Ancak
bu durumda da; gerek Anayasanın 36. maddesin-
de gerekse Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin
6. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkı
ihlal edilmiş olur. Nitekim bu gibi hallerde Ana-
yasanın 90. maddesi delaletiyle üst norm olan
AİHS’nin ilgili maddesinin esas alınıp, kısıtlayıcı
nitelikteki kanun maddesinin aşılması gerekir.
Bu bağlamda, bakılan ihtilafta önce bilirkişi ince-
lemesi yapılması, eğer her iki dairedeki tadilatın
aynı olduğu görülürse doğan netice adil yargılan-
ma ilkesinin ihlali sayılacağından 2577 sayılı ya-
sanın 53. maddesinin kısıtlayıcı hükümlerinin
ihmal edilerek Anayasanın 36. ve 90. maddedele-
ri delaletiyle AİHS.’ nin 6. md.’ si uyarınca yargı-
lanmanın yenilenmesine karar verilmesi gerek-
mektedir. Açıklanan nedenlerle, öncelikle 1. nolu
dairede bilikişi incelemesi yapılarak neticeye göre
karar verilmesi gerekirken aksi yönde verilen ço-
ğunluk kararına katılmıyorum.
K aynak:http s : / / i z m i r b i m . ad al e t. gov. tr /
belgeler/kararlar/idare%20kurulu/diger/
Yarg%C4%B1laman%C4%B1n%20Yenilenme-
si.pdf
153
 4
Kanun Yolları

İdari yargı kararlarına karşı başvuru yollarının

1 kapsamı, mantığını, olağan-olağanüstü kanun yollarını

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

açıklayabilme ve idari yargıda kaldırılarak yeniden

düzenlenen kanun yollarını ayırt edebilme

Genel Olarak Kanun Yolları

Kural olarak yargı yerlerinin kesinleşmemiş nihai kararlarına karşı kanun yollarına başvurulabilir. Nihai ka-
rarlar, yargı yerlerinde görülmekte olan davaları sona erdiren, yargı yerinin sürekli ve kesin biçimde davadan
el çekmesini sağlayan kararlardır. Bu çerçevede, mahkemenin usule ilişkin ön koşullardaki bir eksiklik veya
hata yüzünden (süre aşımı, ehliyetsizlik veya görevsizlik gibi) el çekmesi ile davayı olumlu veya olumsuz bi-
çimde esastan çözerek el çekmesi arasında fark yoktur. Kanun yolları, bir taraftan yargısal kararların hukuka
aykırılıklarının giderilmesini sağlayarak hukuk devletine olan güveni pekiştirirken diğer taraftan, yine kural
olarak nihai yargı kararlarının kesinleşmesini ertelerler. Çünkü nihai yargı kararları ya kanun yollarından
geçtikten ya da kanun yollarına başvurmak için öngörülen süreler geçtikten sonra kesinleşir ve kesin hüküm
hâline gelir. İdari yargı sistemimizde temyiz, kanun yararına temyiz, istinaf, yargılamanın yenilenmesi ol-
mak üzere dört tane kanun yolu bulunmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarının mali denetimini yapması
hasebiyle dolaylı olarak idari yargı sayılabilecek Sayıştay’da da temyiz, karar düzeltme ve yargılamanın iadesi
olarak üç tür kanun yolu bulunmaktadır.

154
 4
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

İdari yargı kanun yollarından temyiz yolunun

kapsamını, şartlarını, nedenlerini, süresini,
2

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

makamlarını, dilekçesini, temyiz incelemesi sonucu
verilecek kararları ve temyiz yolunda yürütmenin
durdurulmasını açıklayabilme

İdari yargı kararlarına karşı başvuru yollarından

3 kanun yararına temyiz yolunun şartlarını, kapsamını
ve işleyişini açıklayabilme

İstinaf kanun yoluna tabi yargı kararlarını, istinaf

4 merciini, süresini, usulünü, istinaf isteminin karara
bağlanmasını ve sonuçlarını açıklayabilme

Yargılamanın yenilenmesi kanun yolunun

5 tanımını, şartlarını, kapsamını, süresini, usulünü ve
sonuçlarını açıklayabilme

Kanun Yolları Çeşitleri

Danıştay’ın temyiz mercii olarak görevi, bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması şek-
linde ortaya çıkan hukuka aykırılıkların denetimini yapmakla sınırlıdır. Temyizde kural olarak dava konusu
uyuşmazlığın yeniden yargılanması yapılmayıp, ilk derece yargı sıfatıyla, Danıştay dava dairelerinin ve bölge
idare mahkemelerinin İYUK Md. 46’da sayılan 14 davaya ilişkin nihai kararlarının usul ve esas bakımından
hukuka uygunluğu denetlenir. Kesinleşmiş kararlara karşı yapıldığı için olağanüstü kanun yolu olarak da
nitelenebilecek kanun yararına temyiz yolu, kanunda temyiz kadar geniş düzenlenmemiştir. Kanun yararına
temyiz yetkisi, kesinleşmiş yargı kararından olumsuz biçimde etkilenen, dolayısıyla bozulmasında menfaati
bulunan ilgili bakanlıkların talebi üzerine veya göreceği lüzum üzerine kendiliğinden münhasıran Danıştay
Başsavcısına tanınmıştır. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun kabul edildiği 1982 yılından itiba-
ren idare ve vergi mahkemelerinin bazı kararlarına karşı “itiraz” biçiminde bir kanun yolu öngörülmekteydi.
Buna göre itiraz, idare ve vergi mahkemelerinin tek hâkimle ve İYUK Md. 45/1 kapsamında sayılan uyuş-
mazlıklarda kurul halinde verdikleri nihai kararların, aleyhine hüküm verilen taraf veya taraflarca kanunda
öngörülen hukuka aykırılık nedenleri ileri sürülerek bu mahkemelerin yargı çevresinde bulundukları bölge
idare mahkemeleri tarafından yeniden incelenip denetlenmesini sağlayan bir kanun yoluydu. 18.6.2014
tarih ve 6545 sayılı Kanun ile itiraz yolu kaldırılıp yerine “istinaf kanun yolu” kabul edilmiş, 20.07.2016
tarihinde de adli yargıyla birlikte idari yargıda da yürürlüğe girmiştir. Yargılamanın yenilenmesi, ilk derece
mahkemesi olarak Danıştay dava daireleri ile bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinin kesinleşmiş nihai
kararlarına karşı kanunda öngörülen süre içinde ve yine kanunda tahdidi olarak nedenlere dayanarak baş-
vurulan ve söz konusu kararların yeniden incelenip yeni bir karar verilmesine imkân sağlayan olağanüstü
bir kanun yoludur.

155
 4
1 Aşağıdakilerden hangisi idari yargıda kanun
yollarından biri değildir?
A. İstinaf
neler öğrendik?
B. İtiraz
C. Kanun yararına temyiz
D. Temyiz
E. Yargılamanın yenilenmesi
2 İdari yargıda kanun yollarına başvuru sürele-
riyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Temyiz yoluna başvuru süresi 30 gündür.
B. İstinaf yoluna başvuru süresi 30 gündür.
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının
kesinleştiği tarihten itibaren yargılamanın yeni-
lenmesi isteminde bulunma süresi 1 yıldır.
D. Bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bu-
lunduğunun mahkeme kararıyla belirlenmesin-
den itibaren yargılamanın yenilenmesi istemin-
de bulunma süresi 60 gündür.
E. Kanun yararına temyizde bulunma süresi 10
yıldır.
3 Bölge idare mahkemelerince verilen aşağıdaki
kararlardan hangisi Danıştay’da temyiz edilemez?
A. Özelleştirme Yüksek Kurulu kararlarına karşı
açılan davalar
B. İmar planları, parselasyon işlemlerinden kay-
naklanan davalar
C. Ülke çapında uygulanan öğrenim ya da bir
meslek veya sanatın icrası veyahut kamu hiz-
metine giriş amacıyla yapılan sınavlar hakkında
açılan davalar
D. Düzenleyici ve denetleyici kurullar tarafından
görevli oldukları piyasa veya sektörle ilgili ola-
rak alınan kararlara karşı açılan davalar
E. 3/7/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma
ve Arazi Kullanımı Kanununun uygulanmasın-
dan doğan davalar
156
Kanun Yolları
4 I. Danıştay dava daireleri
II. Danıştay Genel Kurulu
III. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu
IV. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu
V. Danıştay Başkanlık Kurulu
Yukarıdakilerden hangileri temyiz makamlarından
değildir?
A. I ve V
B. II ve V
C. III ve IV
D. I, III ve IV
E. III, IV ve V
5 2577 sayılı İYUK’a göre, aşağıdakilerden
hangisi temyiz nedenlerinden biri değildir?
A. Görev dışında bir işe bakılmış olması
B. Yetki dışında bir işe bakılmış olması
C. Hukuka aykırı karar verilmesi
D. Mahkemenin süresi içinde davayı karara bağla-
maması
E. Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı et-
kileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin
bulunması
6 Temyiz veya istinaf istemlerinde yürütmenin
durdurulması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A. Temyiz veya istinaf yoluna başvurulmuş olması
hâkim, mahkeme veya Danıştay kararlarının
yürütülmesini durdurmaz.
B. Temyiz veya istinaf istemlerinde yürütmenin
durdurulması kararlarını Danıştay dava dairesi,
Danıştay İdari veya Vergi Dava Daireleri kurul-
ları veya bölge idare mahkemesi verir.
C. Temyiz veya istinaf yolunda yürütmenin dur-
durulması istemleri, davanın kabulüne ilişkin
kararlarda, ilk derece mahkemesi sıfatıyla Da-
nıştay dava dairesinin ya da istinaf mahkemesi
sıfatıyla bölge idare mahkemesinin kararının
infazına ilişkindir.
D. Temyiz veya istinaf yolunda yürütmenin dur-
durulması istemleri, davanın reddine ilişkin
kararlarda, dava konusu işleme ilişkindir.
E. Temyiz veya istinaf istemlerinde yürütmenin
durdurulması kararlarına karşı yedi gün içinde
ve bir defaya mahsus olmak üzere bir üst mer-
cie itiraz mümkündür.
 4
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

7 Kanun yararına temyiz yolu ile ilgili aşağıdaki 9 Aşağıdakilerden hangisi yargılamanın yeni-
ifadelerden hangisi yanlıştır? lenmesinin talep edilebileceği mercilerden biri de-
A. İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mah- ğildir?

neler öğrendik?
kemelerinin kesin olarak verdiği kararlar ile A. İdare mahkemeleri
istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden B. Vergi mahkemeleri
kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakı- C. Danıştay İdari veya Vergi Dava Daireleri Ku-
mından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu rulları
ifade edenler, kanun yararına temyiz olunabilir. D. İlk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay dava
B. Danıştay Başsavcısı ilgili bakanlıkların göstere- daireleri
ceği lüzum üzerine veya kendiliğinden kanun E. Bölge idare mahkemeleri
yararına temyize başvurabilir.
C. Danıştay Başsavcısı ilgili bakanlıkların göstere-
ceği lüzum üzerine veya kendiliğinden kanun
10 2577 sayılı İYUK’a göre, aşağıdakilerden
hangisi yargılamanın yenilenmesi nedenlerinden
yararına temyize başvurabilir.
biri değildir?
D. Adalet Bakanı doğrudan kanun yararına temyi-
ze başvurabilir. A. Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya
E. Temyiz isteği yerinde görüldüğü takdirde karar, hâkimin katılmasıyla karar verilmiş olması
kanun yararına bozulur. Bu bozma kararı, daha B. Kararın esasına etkisi olan iddia ve itirazların,
önce kesinleşmiş olan merci kararının hukuki kararda karşılanmamış olması
sonuçlarını kaldırmaz. C. Karara esas olarak alınan bir ilam hükmünün,
kesinleşen bir mahkeme kararıyla bozularak or-
8 İstinaf yolu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden tadan kalkması
hangisi yanlıştır? D. Lehine karar verilen tarafın, karara etkisi olan
bir hile kullanmış olması
A. İvedi yargılama usulüne tabi olan davalarda isti-
E. Vekil veya kanuni temsilci olmayan kimseler ile
naf yoluna başvurma süresi 15 gündür.
davanın görülüp karara bağlanmış bulunması
B. Konusu dört bin Türk lirasını olan bir vergi da-
vasında vergi mahkemelerince verilen kararlar
kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvu-
rulamaz.
C. İstinaf, temyizin şekil ve usullerine tabidir.
D. Bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi
kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde is-
tinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mah-
kemesi kararının kaldırır ve işin esası hakkında
yeniden bir karar verir.
E. Bölge idare mahkemesi, ilk inceleme üzerine
verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusu-
nu haklı bulduğu durumda, istinaf başvurusu-
nun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının
kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mah-
kemeye gönderir.

157
 4
Kanun Yolları

Yanıtınız yanlış ise “Kanun Yollarında Gün- Yanıtınız yanlış ise “Temyiz veya İstinaf İs-
1. B 6. E
cel Durum” konusunu yeniden gözden ge- temlerinde Yürütmenin Durdurulması” ko-
neler öğrendik yanıt anahtarı

çiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. E Yanıtınız yanlış ise “Kanun Yollarının Kapsa- 7. D Yanıtınız yanlış ise “Kanun Yararına Temyiz”
mı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. A Yanıtınız yanlış ise “Temyize Konu Kararlar” 8. A Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeni-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yargılamanın Yenilen-

4. B Yanıtınız yanlış ise “Temyiz Makamları” ko- 9. C
mesi İstenecek Merciler” konusunu yeniden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yargılamanın Yenilen-

5. D Yanıtınız yanlış ise “Temyiz Nedenleri” ko- 10. B
mesi Nedenleri” konusunu yeniden gözden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Kanun yolları, idari yargı literatüründe olağan ve olağanüstü kanun yolları ol-
mak üzere ikiye ayrılmaktadır. İYUK’ta böyle ikili bir ayrım yapılmamaktadır.
Olağan ve olağanüstü kanun yolu ayrımını belirleyen kriter yargı kararının
kesinleşip kesinleşmemesidir. Yukarıda nihai yargı kararlarına karşı yapılacak
Araştır 1 kanun yolu başvurularının kararların kesinleşmesini ertelemesinin kural ol-
duğunu belirtilmişti. İşte, kesinleşmemiş kararlara karşı yapılan başvurular
olağan, bu kuralın istisnası sadedinde, kanun yolundan geçme veya kanun yo-
luna başvurma süresini geçirme suretiyle kesinleşmiş kararlara karşı yapılacak
başvurularda olağanüstü kanun yolunu oluşturmaktadır. Bu çerçevede, olağan
kanun yolları temyiz ve istinaf olmak üzere iki tanedir.

İdare ve vergi mahkemelerinin verdikleri kararlara karşı istinaf yoluna baş-

vurmanın iki istisnası bulunmaktadır. Öncelikle konusu 5.000 Türk lirasını
(2020 yılı itibariyle yeniden değerleme oranları sonucunda bu sınır 7.000 TL
olarak uygulanmaktadır.) geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari
işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında idare ve vergi mahkemelerince
verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz. Yine
Araştır 2 “İvedi Yargılama Usulü” ile “Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama
Usulüne” tabi olan davalarda da istinaf yoluna başvurulamaz (İvedi yargılama
usulüne tabi davalarda verilen nihai kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren
on beş gün içinde, merkezî ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulüne tabi
olan davalarda ise tebliğ tarihinden itibaren beş gün içinde ancak Danıştay’a
temyiz yoluna başvurulabilir.).

158
 4
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Kaynakça
Akyılmaz, B. & Sezginer, M. & Kaya, C. (2019). Türk Kalabalık, H. (2006). İdari Yargılama Usulü Hukuku
İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Savaş Yayınevi, Mevzuat ve Soru İlaveli, 2. Baskı, Değişim
Ankara. Yayınları, İstanbul.
Avcı, M. (2017). İdarî Yargılama Usûlündeki Son Karavelioğlu, C. (2006). Açıklama ve Son İçtihatlarla
Yenilikler ve İdarî Yargıda İstinaf Kanun Yolu, İdari Yargılama Usulü Kanunu, Cilt 1 ve 2,
Yetkin Yayınları, Ankara. 6. Baskı, Ankara: Karavelioğlu Basın, Yayın,
Dağıtım, Pazarlama, Danışmanlık, İç ve dış
Bilgin, H. (2016). 99 Soruda İdarî Yargıda İstinaf
Ticaret Ltd. Şti..
Başvuru Rehberi, Adalet Yayınevi, Ankara.
Nohutçu, A. (2020). İdari Yargı. 20. Baskı, Savaş
Çağlayan, R. (2016). İdarî Yargılama Hukuku, Seçkin
Yayınevi, Ankara.
Yayınevi, 8.Baskı, Eylül, Ankara.
Nohutçu, A. (2020). İdare Hukuku. 26. Baskı, Savaş
Gözübüyük, A. Ş. (2006). Yönetsel Yargı, 25. Bası,
Yayınevi, Ankara.
Turhan Kitabevi, Ankara.
Sancakdar, O. (2013). “İdarî Yargıda İstinaf Sistemi
Gözübüyük, A. Ş. & Tan, T. (2008). İdare Hukuku
Üzerine Düşünceler”, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e
Cilt 2, İdari Yargılama Hukuku, 3. Baskı, Turhan
Armağan, Sayı:8, İzmir.
Kitabevi, Ankara.
Günday, M. (2000). İdare Hukuku, 1. Baskı, Anadolu
Üniversitesi, Eskişehir.

159
 Bölüm 5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Yargı Organları Tarafından Yapılan

Denetim Türleri: Merkezileşmiş (Özel)
öğrenme çıktıları

Anayasa Yargısının Anlamı, Ön Şartları ve -Merkezileşmemiş (Genel) - Karma

Tarihsel Gelişimi 2 Anayasaya uygunluk denetimi yapan

1 2
1 Anayasa yargısı kavramının anlamı, ön organ açısından yapılan tasnifte yargı
şartları ve tarihsel gelişimindeki teorik ve organı tarafından yapılan denetimin
pratik nedenleri tespit edebilme türlerini sıralayabilme

Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu,

Yapısı, İşleyişi, Görevleri ve Çalışma
Usulü
4 Türk Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu,
2010 Anayasa değişikliğinden önce ve
Ülkemizde Anayasa Yargısının Kabul

4
2010 Anayasa değişikliğinden sonra

3
Ediliş Süreci 1982 Anayasası ile kurulan sistem ile
3 Türk Anayasa Yargısının kabul edilişi ve Mahkeme’nin görevleri ve çalışma
tarihsel gelişimini açıklayabilme usulünü değerlendirebilme

Anahtar Sözcükler: • Anayasa Yargısı • Anayasa Mahkemesi • Merkezileşmiş Denetim

• Merkezileşmemiş Denetim • Anayasanın Üstünlüğü • Denetim Organı

160

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Modern toplumlarda demokratik devlet organ-
larının yetki ihlallerini önleyebilmek ve çoğulcu de-
mokrasi uygulamalarını gerçekleştirebilmek fren ve
denge mekanizmalarının varlığını gerekli kılmak-
tadır. Fren ve denge sistemlerinin varlığı toplumun
sosyal barışı için de bir zorunluluktur. Bu yönüyle,
keyfî olmayan devlet iktidarının tesisi, ferdî ve sos-
yal hak-hürriyetler açısından hayati öneme sahiptir
(Vedel, 1960: 49).
Devlet iktidarını teşkil eden üstün organlarının
kuvvet suistimallerini, diğer deyişle keyfî uygula-
malarını önleyebilecek başlıca iki demokratik olu-
şumdan söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki;
demokratik sistemlerin açık rejimler olmalarının
sonucu ortaya çıkan kamuoyu, basın-yayın organ-
ları ve seçmen duyarlılığıdır (Karamustafaoğlu,
1968: 92). Siyasi ve manevi garantiler olarak be-
liren bu güç (Feyzioğlu, 1951: 131), ülkenin de-
mokratikleşme seviyesi ile doğrudan ilgilidir. Ka-
muoyu baskısı, kitle iletişim araçlarının uyarıları ve
seçmenlerin oy tehditleri belirli ölçülerde de olsa,
devlet organlarını hukuka uygun davranmaya zor-
layabilir. Genelde, hukuka uygunluğu sağlamaya
yönelik faaliyetler yürütebilen bu güçler, çok de-
ğişken ve yeterli olmayan bir güvence sağlayacaktır.
Günümüz demokratik ülke anayasalarında
bu yönde düzenlemeler yer almış bulunmaktadır.
1982 tarihli Türk Anayasası’nın Başlangıç kısmı-
nın son fıkrasında, anılan güvenceler şöyle ifade
edilmektedir: “Türk milleti tarafından, demokra-
siye âşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine
emanet ve tevdi olunur.”. Benzer düzenlemelere di-
ğer bazı demokratik devlet anayasalarında da rast-
lanılmaktadır. Örneğin; 23 Mayıs 1949 tarihli Fe-
deral Alman Cumhuriyeti Anayasası’nın Başlangıç
kısmının son fıkrasında; “Alman halkı, bütünüyle
kendi kaderini serbestçe belirleyerek, Almanya’nın
birlik ve hürriyetini gerçekleştirmeye davetlidir.”
denilmektedir (Gürbüz, 1981: 46).
İkincisi ise, yargısal usullerle devlet organlarının
Anayasa’ya (hukuka) uygunluğunu sağlamaya yö-
nelik tedbirlerdir. Hukuki garantiler olarak beyan
edilen bu güvence (Feyzioğlu, 1951: 12), devlet
organlarının Anayasa’ya aykırı tasarruflar ihdasını
önleyen etkin bir teminat meydana getirmektedir.
5
dikkat
Anayasa’ya uygunluğunu sağlamaya yönelik her
türlü yargısal işlem anlamında anayasa yargı-
sı (Balta, 1961: 547; Kıratlı, 1966: 16; Tunç,
1992: 8), en etkin hukuki güvence olarak kabul
edilmektedir.
ANAYASA YARGISININ ANLAMI,
ÖN ŞARTLARI VE TARİHSEL
GELİŞİMİ
Yargısal usullerle devlet iktidarını sınırlayan
bir oluşum olan Anayasa yargısı, kavram olarak,
çeşitli tasniflere tabi tutularak incelenmektedir.
Başlıcaları, dar ve geniş anlamda Anayasa yargısı
veya şekli ve maddi anayasa yargısı ayrımlarıdır
(Armağan, 67: 10).
Anayasa Yargısının Anlamı
Dar anlamda anayasa yargısı, kanunların ve
diğer bazı yasama tasarruflarının Anayasa’ya uy-
gunluğunun yargı organlarınca denetimi anlamına
gelmektedir. Geniş anlamda ise, anayasa hukuku
meselelerinin yargısal usullerle karara bağlanma-
sına yönelik her türlü yargı işlemini ifade etmek-
tedir. Şekli ve maddi açıdan yapılan tasnifte de,
Anayasa’ya uygunluğu denetlemekle görevli orga-
na, yürürlükteki hukukun tanıdığı tüm yargı gö-
revlerine şekli anlamda anayasa yargısı denilmekte-
dir. Maddi anlamda anayasa yargısını tanımlamak
ise oldukça zordur. Bir yazara göre, “maddi anayasa
yargısı, maddi anlamda anayasa problemleri ala-
nındaki yargıdır” (Kıratlı, 1966: 18).
Anayasa yargısı kavramının en yaygın tanımı
ise, “doğrudan doğruya Anayasa’ya riayeti sağ-
layan her türlü yargı işlemi” (Balta, 1961: 547)
şeklinde olanıdır. Bu tanımda, doğrudan doğruya
sözcüğüyle, anayasa yargısı ile idari yargı arasında
bir sınır belirtilmek istenmektedir. İdari tasarruf-
lara karşı koruma sağlamaya yönelik idari yargı-
nın işlemleri, doğrudan doğruya Anayasa’ya riayet
sağlama amaçlı değildir.
161
5
Anayasa yargısının temel amacı, tamamıy-
la Anayasa’ya uygun işlemlerin oluşumunu
sağlamak ve bu alandaki aykırılıkları gider-
mektir. Bu kapsamda odak noktası temel
hak ve hürriyetlerin korunmasıdır. Yargı
insan haklarının bekçisi ise, Anayasa yargı-
sı da insan hakları hazinesinin özel bekçisi
konumundadır (Fendoğlu, 2017: 54).
Anayasa Yargısının Ön Şartları
Hukukun üstünlüğü (hukuk devleti), yakın
zamanlara kadar, kanunilik prensibi ile eş an-
lamda kullanılmıştır. Bu anlayış, zamanla yerini
“Anayasa’nın üstünlüğü” prensibine terk etmiştir.
Üstünlüğün sağlanabilmesi, diğer deyişle anayasa
yargısının hukuk devletinde işlerlik kazanabilmesi,
bazı ön koşulların varlığını gerektirmektedir. Bun-
lardan birincisi yazılı Anayasa’nın mevcudiyeti,
ikincisi Anayasa’nın sertliği, üçüncüsü de anayasa
dışı hukuk normlarının ve hukuki tasarrufların
Anayasa’ya uygunluğunu sağlayacak cihazların sis-
temde var olmasıdır (Cappelletti, 1971: VIII; Bre-
wer, Carias, 1989: 1; Holland, 1991: 7-8) .
Yazılı Anayasa
Anayasalar, iktidarın (gücün) kullanımını ku-
rumlar ve kurallar aracılığı ile düzenleyen, sınırlayan
ve yasaya bağlayan siyasal araçlardır. Yazılı olmaları,
bir ülkede anayasa yargısının yerleşebilmesi açısından
zorunluluktur. Daha açık ifade ile âdeta “olmazsa ol-
maz” tarzında bir gerekliliktir. Örneğin, İngiltere’de
anayasa yargısının bulunmayışının en önemli neden-
lerinden biri, yazılı Anayasa’nın olmayışıdır (Walt-
man, 1991: 34-35; Sterett, 1994: 422-424).
Anayasa’nın üstünlüğü prensibinin bir anlam
ifade edebilmesi, üstünlüğü sağlayacak donanımla-
rın etkinliği ile doğru orantılıdır. Bu donanımların
en üst sıralarında ise, denetim mekanizmasının gel-
diğinde kuşku yoktur. Kelsen’in normlar hiyerar-
şisi anlayışında ifade edilen “piramit”, anayasallık
denetiminin olmadığı ortamlarda fazlaca anlamlı
olmayacaktır (Kaboğlu, 1993: 381).
Kelsen’e göre, hukuk normları hiyerarşik yapı
dâhilinde bir piramit oluştururlar. Piramidin en üs-
tünde anayasa yer almakta, bunu yasalar, cumhur-
başkanlığı kararnameleri, yönetmelikler ile içtihatlar
takip etmektedir. Yine Kelsen’e göre üst norm, (alt
normun) diğerinin geçerlilik sebebidir (Brewer, Ca-
162
Anayasa Yargısının Genel Esasları
rias: 1989: 28-29; Güriz, 1985: 239-241; Keyman,
1970: 43-44). Bunun manası; hukuku uygulayan,
yürürlüğe koyan her düzlemdeki organ, meşru ve
geçerli bir norm yaratmak veya uygulamaya sok-
mak istiyorsa, bir üst norma uygun davranacaktır
(Öktem, 1991: 267-268). Bu bakış açısında, ana-
yasa yargısı için temel ölçüt normlar hiyerarşisidir.
Denetimin yapılabilmesi için de, yazılı Anayasa’nın
varlığı zorunludur. Aksi, anayasallık denetiminin
temel ölçütünü teşkil eden “üst norm” kavramının
mevcudiyetini yok eder. Üst normun bulunmadığı
ortamlarda ise, neyin neye uygunluğunun denetle-
neceği belirsizleşecektir. Dolayısıyla, alt normların
meşruluk ve hukuki geçerlilik kaynağı olan yazılı
Anayasa’nın bulunmadığı ülkelerde, anayasa yargısı
denetimi gerçekleşemeyecektir.
Montesqueiu’nun kuvvetler ayrılığı teorisinde
ifade edilen; devlet kuvvetlerinin birbirini sınırla-
ması ve bu yolla kuvvet suistimallerin önüne geçil-
mesi düşüncesi de anayasa yargısının varlığını ge-
rektirmektedir (Başgil, 1960: 279-293; Anderson,
Weidner, 1953: 197-200; Saye, 1975: 82-83; Vile,
1967: 86-89). Kuvvet sınırlarının belirlendiği yazılı
Anayasa’nın varlığı, anayasallık denetiminin vazge-
çilmez unsurudur. Yazılı Anayasa’nın bulunmadığı
devletlerde kuvvet suistimallerinin önlenebilmesi
oldukça zordur. Kuvvetler arası ihtilaflarda nihai ve
kesin kararı verecek bir mekanizmanın varlığı, re-
jim ahengi açısından da gereklidir. Kuvvetler ayrılı-
ğı düşüncesinin uygulamada iki boyutu söz konu-
sudur. Yatay kuvvetler ayrılığı (horizontal division),
klasik kuvvetler ayrılığı olarak adlandırılan devletin
üstün organları arası (yasama, yürütme ve yargı)
görev ve yetki dağılımını ifade etmektedir. Dikey
kuvvetler ayrılığı (vertical division) ise, devlet yet-
kilerinin değişik seviyelerdeki organlar (bölgesel ve
yerel yönetimler gibi) aracılığıyla kullanılmasıdır.
Anayasa yargısı organı her seviyede oluşabilecek
ihtilafları çözerken, en önemli dayanağı yazılı ana-
yasa normları olacaktır (Brewer, Carias, 1989: 20).
Pratikte de anılan fonksiyonları üstlenebilecek ana-
yasa yargısı organın yetki ve sınırlarının yazılı bir
anayasa ile belirlenmesi gerekmektedir.
dikkat
Yazılı Anayasa’sının bulunmadığı devletlerde
anayasallık denetimin gerçekleştirilememiş ol-
ması gerçeği de gerekliliğin bir başka boyutunu
oluşturmaktadır.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Yine hukuk devleti (rule of law, etat de droit) an-
layışı, anayasa yargısının varlığını gerekli kılmakta-
dır (Çağlar, 1991: 18). Hukuk devleti uygulamaları
da, önemli ölçüde temel hak ve hürriyetleri koru-
yucu cihazlara dayanmaktadır. Bunların öncüllerin-
den olan anayasa yargısı, gerek hak ve hürriyetlerin
belirginleşmesi, gerekse denetimin sağlanabilmesi
için yazılı Anayasa’ya ihtiyaç duymaktadır.
Bilindiği gibi, hukuk devletinde temel kural
hukukun üstünlüğüdür ve tüm devlet organları
hukuka tabidirler. Hukuk devletindeki bu temel
kural kendini iki ayrı biçimde gösterir. Birincisi,
Anayasa’nın devletin bütün eylemleri, özellikle
de kaynağını direkt olarak Anayasa’dan alanlar
üzerinde kesin bir üstünlüğün olmasıdır. İkincisi
ise, devletin eylemlerini düzenleyen ve parlamen-
to tarafından ihdas edilen kanunların üstünlü-
ğünün mevcudiyetidir. Bu nedenle, bir hukuk
devletindeki anayasallaşma sürecinin ilk sonucu,
Anayasa’nın üstünlüğü ilkesinin tanınması ol-
maktadır. Anayasa’nın üstünlüğü ilkesi, yalnızca
Anayasa’daki formel ve yazılı kanun maddelerinin
üstünlüğü demek değildir. Anayasa kavramı bu
yönüyle, hukukun üstünlüğünü benimsemiş (le-
gal) bir toplumdaki temel tüm değerler ile kanun-
lardan (normlardan) kaynaklanan bütün değerleri
kapsamaktadır. Bu bağlamda, anayasa yargısının
Resim 5.1 Yazılı Anayasa’nın varlığı, anayasalık denetiminin ilk ve önemli adımlarındandır.
5
(veya genel anlamda yargının) rolü her zaman
önemli olmuştur.
Anayasa yargısı yalnızca hukuk devletini etkin
ve güçlü kılma yollarından biri değildir. Bundan
daha önemlisi, Anayasa’nın üstünlüğünün gerçek-
leşmesini sağlayan uygulamalardan biridir. Anayasa
politik, ahlaki ve felsefi kaynaklı bir yol gösterici
olmaktan çok yaptırımları olan bir kanundur. Bu
özelliğini ortaya çıkaran uygulamalar ise, genellikle
anayasa yargısı organlarınca gerçekleştirilmektedir.
Modern anayasacılık hareketlerindeki genel
eğilime göre, anayasa kavramı normatif bir reali-
teye sahiptir ve bazı siyasi gruplarca masa başında
oluşturulan bir denge anlaşmasının ifadesi değildir.
Yine anayasalar, dengelerin ortaya koyduğu ve her
değişimle birlikte değişebilecek yazılı metinler de
değildir. Bu açıdan anayasalar, tüm siyasi süreci, ül-
kenin sosyal ve ekonomik hayatını etkisi altına alan
ve bu yönüyle tüm legal (hukuki) sisteme geçerlilik
kazandıran etkili hukuk normlarının bileşimidir.
Sonuçta, eğer anayasa gerçek ve etkili bir normlar
bütünü ise, direkt olarak devlet organlarına ya da
vatandaşlara yönelik uygulanabilir kurallar içerme-
lidir. Yani Anayasa’da varılan siyasi konsensus so-
nucu oluşan metin, yargı organlarının gerektiğinde
direkt olarak uygulayabileceği ve temel hak ve hür-
riyetleri koruyabilen temel kanundur.
163
5
Sert (Katı) Anayasa
Katı anayasa sistemi, Anayasa’nın üstünlüğü
için vazgeçilmez unsurlardandır (Capelletti, 1971:
VIII). Bu üstünlük, maddi bakımdan Anayasa’nın
hukuk kuralları hiyerarşisinin en üstünde yer alması
anlamındadır. Bu ilkenin normal bir sonucu olarak
da kanunlar ve diğer bazı yasama tasarruflarının
Anayasa’ya uygun olmaları gerekliliği ortaya çıkmak-
tadır. Devlet kudretinin sınırlarının belirlenmesi ve
uygulamada iktidar kullanımının anayasallık deneti-
minin gerçekleşebilmesi için de katı anayasalara ihti-
yaç duyulmaktadır. M. Hauriou’nun ifade ettiği gibi;
“Devletin kendi kendini sınırlayabileceğini mantık
kabul etmez, tarih bunu anayasal bir gerçek olarak
tespit etmiştir” (Hocaoğlu, Ocakçıoğlu, 1971: 77).
Katı anayasalar, normal kanunlardan farklı usul ve
esaslara uyularak yapılan ve değiştirilebilen metin-
lerdir. Diğer deyişle bu anayasaların, normal kanun-
larla değiştirilebilmesi mümkün değildir.
Anayasaların katılığı ile üstünlüğü ilkeleri, kar-
şılıklı olarak birbirinin hem nedeni hem de sonu-
cudurlar. Anayasalar, nitelikleri gereği üstün kural-
lar içerdikleri için katılaşırlar ve katılaştıkları için
de üstünlükleri pekişmiş olur (Tanör, 1986a: 163).
Bu nevi anayasaların bulunduğu ülkelerde de
üstünlüğün denetimini yapmakla görevli anayasa
yargısı organlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Çoğun-
lukçu demokrasi ile çoğulcu (oydaşmacı) demokra-
si arasındaki farklardan birini de bu boyutun oluş-
turduğu açıktır. Çoğunlukçu demokrasi modelinde
parlamentonun egemenliği hukuken sınırsız olup,
özellikle yasama tasarruflarından kanunların bir
yargı organınca denetlenmesi söz konusu değildir.
Çoğulcu demokrasi modelinde ise hem parlamen-
tonun iradesi normal kanunlarla değiştirilemeye-
cek “katı anayasa” normlarıyla sınırlandırılmıştır
hem de bunun pratik sonucu olarak kanunların
Anayasa’ya uygunluğunu denetleme görevi bağım-
sız mahkemelere verilmiştir (Özbudun, 1993: 158)
Bağımsız yargı organları kanunların Anayasa’ya
uygunluğunu denetlerken aynı zamanda katı ana-
yasaların üstünlüğünü koruma görevini de üstlen-
miş olmaktadırlar.
dikkat
Katı anayasaların bulunmadığı ülkelerde ise,
anayasa yargısı denetiminin gerçekleşebilmesi
mümkün değildir.
164
Anayasa Yargısının Genel Esasları
Denetim Organı
Parlamento tasarruflarının Anayasa’ya uygun
olup olmadıklarına karar verecek bağımsız bir
organ olmadığı sürece, yazılı ve sert anayasaların
parlamento çoğunluklarını sınırlayabilmesi olduk-
ça zordur. Eğer parlamento kendi tasarruflarının
anayasallığı ile ilgili kararı, herhangi bir denetim
olmaksızın yine kendisi verecek olursa kuvvet su-
istimalini önlemek mümkün olamayabilir (Lijp-
hart, 1988: 128). Devlet organlarının Anayasa’ya
uygun işleyişlerini sağlamak ve gerektiğinde olu-
şacak uyuşmazlıkları çözmek amaçlı bağımsız bir
denetim aracı, anılan keyfîliklerin önüne geçebile-
cektir. Anayasal kurallar tarafından yönetilebilme-
miz için yasa koyucuların kendilerinin anayasalara
uyması veya bağlı olması gerekir. Yasa koyucula-
rın, Anayasa’ya uygun davranmalarını sağlayabile-
cek hukuki savunma araçlarının başında anayasa
yargısı organları gelmektedir. Bağımsız denetim
organlarının bulunmadığı ortamlarda ise anaya-
sallık kontrolünün yapılamayacağı bir gerçektir.
Mosca’nın deyişiyle, hukuki savunma araçlarıyla
korunmalıyız (Sartori, 1993: 354).
Parlamento tasarruflarının Anayasa’ya uygun-
luk yönüyle, parlamento dışı organlarca denetimi-
nin demokrasi açısından bir tehlike oluşturulabile-
ceği ileri sürülmektedir. Bu şekilde bir denetimin,
etkin gücü temsilî organlardan temsili olmayan
organlara aktarabileceği ifade edilmektedir (Shapi-
ro, Stone, 1994: 406). Daha açık deyişle, seçimle
göreve gelmiş bir parlamentonun yaptığı ve Anaya-
sa uygun kabul ettiği bir kanunun, mahkemelerce
denetlenebilmesinin sakıncalı olabileceği belirtil-
mektedir (Lesueur, 1994: 283-284). Bu düşünce
tarzı, norm (kanun) kavramının farklı kabulünden
kaynaklanmaktadır (Hayek, 1994: 125-129; Teziç,
1986: 21-23). Bugün “norm”un, yalnızca yönetici
iradenin ürünü olmadığı, birçok sayıda iradenin
mücadelesi ile üretilerek meşruluk kazandığı bir
gerçektir (Çağlar, 1993: 255-258). Çoğunluk ira-
desinin ifadesi kanun anlayışından, politikanın ira-
desi kanun anlayışına geçiş, yasama tasarruflarının
denetimini gerektirmektedir.
Anayasa yargısı organının meşruiyetini açıkla-
yan teorilerden biri de “yorumun gerçekçi teorisi
(theorie realiste de I’interpretation)”dir (Çağlar,
1991: 30). “Bu teoriye göre genel iradenin ifadesi
olan yasa, birden çok kısmi organca yapılır ve bu
organların ifade ettiği irade genel iradeyi meydana
getirir. Bu kısmi organlardan biri, çok kere bir si-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
yasi blok meydana getiren parlamento ve hükûmet
ikilisidir. Diğer kısmi organ ise Anayasa Mahkeme-
lerine başvurma yetkisine sahip otoriteler ve Ana-
yasa Mahkemesi’nin meydana getirdiği bir bütün-
dür.” (Çağlar, 1991: 30).
Fransız Anayasa Konseyi, 23 Ağustos 1985 tarih
ve 85-87 sayılı kararında; “Yasa, Anayasa’ya uygun
olduğu ölçüde genel iradeyi ifade eder.” sözleriyle,
bu teoriyi formüle etmiştir (Çağlar, 1991: 30).
Kanun artık yalnızca seçilenlerin iradesi ile değil,
denetleyenlerin de iradesinin katılımı ile anayasal
anlamına kavuşmaktadır (Kaboğlu, 1993: 404). Bu
yönüyle, parlamento tasarruflarının anayasallığını
denetlemek, parlamentonun yetkisini üstlenmek
değil, yetkinin genel iradeye uygun olup olmadığını
belirlemektir. Anayasal denetim organları, bu faali-
yetleriyle genel iradenin oluşumunu engelleyici ol-
maktan ziyade, katkıda bulunmaktadırlar. Bağımsız
denetim organlarının bulunmadığı ülkelerde, ana-
yasa yargısının teşekkül etmesi düşünülemez.
Anayasallık denetimi yapmakla görevli
organlar kararlarıyla, parlamento tasarruf-
larının meşruluğunu, hukukiliğini adeta
onaylamaktadırlar (Ünsal, 1980: 28; Yüz-
başıoğlu, 1993: IX-X).
Anayasa Yargısının Tarihsel Gelişimi
Kuvvetler ayrılığı ilkesinden, “Anayasa’nın üs-
tünlüğü” anlayışına geçiş sürecinin teorik ve pratik
nedenleri vardır. Hukuk kuralları arasında hiyerar-
şik bir yapılanma olduğu fikri çok eskilere dayan-
sa da yönetimde güç tekelini sarsan temel düşün-
ce “kuvvetler ayrılığı ilkesi” olmuştur (Feyzioğlu,
1951: 2-3; Tunç, 1992: 3). Bu sebeple, anayasa
yargısının oluşumunu sağlayan teorik ve pratik ne-
denleri ayrı ayrı incelemek mümkündür.
Teorik Nedenler
Düşünsel alanda, monarşik güç tekeline ilk karşı
çıkan düşünür John Locke olmuştur. Locke’a göre,
uygar hükûmet sözleşme (sosyal sözleşme) ile salt
bu dünyaya ilişkin olarak kurulmuştur ve tanrısal
otoriteye dayanmaz. Sosyal sözleşme (social cont-
ract) ile ortaya konan siyasal güç, yasa yapma hakkı
olarak kabul edilmelidir. Yine düşünüre göre, yasa-
5
ma ve yürütme erkleri ayrı tutulmalıdır fakat yasa-
ma üstündür. Hükûmet Üzerine İki Deneme (Two
Treatises of Government) adlı eserinde fikirlerini
ifade eden Locke, yargı erki hakkında düşünce be-
yan etmemiştir (Brewer, Carias, 1989: 10-12; Rus-
sell, 1983: 618-621; Göze, 1982: 178-191).
Locke’u takiben, Montesquieu, Kanunların
Ruhu (De L’Esprit des lois) adlı eserinde kuvvet-
ler ayrılığı ilkesini bugünkü berraklığında ortaya
koymuştur. Yasama, yürütme ve yargı erklerini ayrı
ayrı sayan düşünür, bu üç devlet iktidarının mutla-
ka birbirini frenlemesi gerektiğini belirtmiştir. Yine
düşünüre göre, bu güçlerin tek elde toplanması
özgürlüklerin sonu anlamına gelecektir (Brewer,
Carias, 1989: 12).
Kendinden önceki düşünürlerin fikirlerinden
önemli ölçüde etkilenmiş olan J.J. Rousseau, bu
konuda anılması gereken kişilerdendir. Düşünür,
fikirlerini topladığı Sosyal Sözleşme (Contract So-
cial) adlı eserinde insanların özgürlüğün bilincine
varmaları gerektiğini belirtmiştir. Rousseau, ese-
rinde yasama ve yürütme erklerinden bahsetmiştir
(Brewer, Carias, 1989: 13-14).
Her üç düşünür de devlet yönetiminde keyfi-
liğin değil, kanunların hâkim olması gerektiğini
beyan etmişlerdir (Brewer, Carias, 1989: 14). Anı-
lan fikirler mutlakiyetçi yönetimleri sona erdirerek,
kuvvetler ayrılığı ilkesi ile yönetimde kanuniliğin
hürriyetler açısından bir garanti teşkil ettiğini orta-
ya koymuşlardır.
Bu gelişmeler, zamanla anayasal hareketler-
de de etkisini hissettirmeye başlamıştır. Örneğin,
ABD’nde anayasal hareketlerin henüz başlangıcın-
da Madison; yasama, yürütme ve yargı erklerinin
bir elde toplanmasının “Tiranlık” anlamına gelece-
ğini bildirmiştir. Yine 1780 tarihli “Massachusetts
Anayasası”nın XXX. maddesinde; yasama, yargı ve
yürütme organlarının birbirini denetleyemeyeceği ve
bu yolla kanunların devletinin kurulabileceği, fert-
lerin devletinin önleneceği belirtilmektedir. Benzer
düzenleme, 1776 tarihli “Virginia Anayasası’nın III.
maddesinde yer almıştır (Brewer, Carias, 1989: 15).
Gelişmeler giderek hukuk devleti ve Anayasa’sı-
nın üstünlüğü düşüncesinin doğumuna yol açmış-
tır. Hukuk kuralları arasında bir kademelenme ol-
duğu ve en üstte de Anayasa’nın yer aldığı tarzında
ifade edebileceğimiz normlar hiyerarşisi fikri ise,
kıta Avrupası anayasa mahkemelerinin kuruluşuna
kaynaklık etmiştir.
165
5
Anayasa yargısı organları Anayasa’nın üstünlü-
ğü anlayışını uygulamaya geçirirken dar bir alan-
dan (aykırılık denetimi) işe başlamıştır (Batum,
1993: 142). Tabii hukuk teorisi düşünürleri anılan
sürece olumlu katkı yapmışlardır. Özellikle “Üstün
Hukuk”a (Higher Law) aykırı hukuk kuralı olama-
yacağı düşüncesi, Anayasa’nın üstünlüğü fikrinin
doğuşuna kaynaklık etmiştir diyebiliriz. Bu düşün-
ce teorisyenlerine göre tabii hukuk (natural law),
pozitif hukuk (positive law) tan üstündür. Tabii
hukuka aykırı pozitif hukuk kuralları geçersizdir ve
bağlayıcı olamazlar (Cappelletti, 1989: 117-120).
Rousseau’cu demokrasi anlayışından anayasal
demokrasi anlayışına geçişi ifade eden bu süreç,
anayasa yargısının (norm denetimi olarak) yerleş-
mesini sağlamıştır. Yasamanın üstünlüğü fikri ile
hak ve hürriyetler açısından yasamanın temel te-
minat oluşturduğu kabulü, yerini devletin üstün
organlarının özellikle yasama tasarruflarının yargı
organlarınca denetlenmesi gerektiği düşüncesine
terk etmiştir (Cappelletti, 1989: 117-120). Bu
gelişmeler, aşağıda belirtilen pratik oluşumlara ve
sonuçta günümüz anayasa yargısı sistemlerine fikrî
kaynaklık etmiştir.
Pratik Nedenler
Avrupa’nın en eski; temel haklara önem veren
demokrasisinde, yani İngiltere’de yazılı anayasa sis-
temine geçilmemiş ve “parlamentonun üstünlüğü”
prensibi kesin kabul görmüştür. Anılan düşünce
sonucu, parlamentoca kabul edilerek yürürlük ka-
zanan kanunların anayasa yargısı denetimine konu
edilmeleri mümkün değildir. Diğer deyişle, yasama
tasarruflarını, bizzat yasama organı dışında kimse
denetleyemez.
Her şeye rağmen, yasama organı tasarrufları-
nın Anayasa’ya aykırı olamayacağı, olanların hiçbir
hüküm ifade etmeyeceği ve Anayasa’ya aykırı ka-
nunların mahkemelerce uygulanmayacağına ilişkin
ilk pratik örneği de, yine İngiltere’de görmekteyiz
(McWhinney, 1981: 111).
Hâkim Edward Coke 1610 yılında Dr. Bonham
Vakası (Dr. Bonham’s Case) olarak adlandırılan dava-
da (Abraham, 1980: 321-322), bir kanunun hak ve
mantığa aykırı olduğu zaman, “Common Law” or-
tak hukukla çelişki içerisinde bulunduğunda geçersiz
olacağını belirtmiştir. Coke, “Common Law”u parla-
menter yasaların uyması gereken üstün hukuk (Hig-
her Law) olarak kabul etmiştir (Çağlar, 1987: 137).
166
Anayasa Yargısının Genel Esasları
Coke’a göre; Common Law parlamentonun
uyması gereken temel kanundur ve buna aykırılık
mahkemelerce geçersiz kılınma sebebidir. Coke hu-
kukun üç bölümden oluştuğunu, bunların ortak hu-
kuk (common law), yazılı hukuk (statute law) kural-
ları ile gelenekler (custom) olduğunu bildirmektedir.
Common Law’un bu kuralların tamamını kapsadı-
ğını ve buna aykırı yazılı hukuk kuralı veya gelenek
olamayacağını ifade etmektedir. Common Law’un
üstünlüğünü sağlayacak olanlar ise hâkimlerdir
(Cappelletti, 1971: 38). Hâkimler karar ve yorumla-
rıyla bu teminatı sağlamakla görevlidirler.
dikkat
Parlamentonun, Common Law’a aykırı tasar-
rufta bulunamayacağı düşüncesi, İngiltere’de
1688 tarihli Glorious Revolution ile tamamen
etkisizleştirilmiş ve parlamentonun üstünlüğü
fikri yerleşmiştir.
Coke’un savunduğu tez, yani mahkemelerin
“Common Law”a aykırı bulacakları kanunları hu-
kuki açıdan geçersiz kılmaları gerektiği şeklindeki
görüş ve uygulamaları İngiltere’de kabul görmemiş-
tir (Çağlar, 1987: 137). Coke doktrinini tabii hu-
kuk düşüncesi ile bütünleştirerek Amerika Birleşik
Devletleri’nde anayasa yargısının oluşumunu sağ-
layan gelişmeler, koloni dönemlerine kadar gerilere
giden bir uygulamalar zincirini ifade etmektedir
(Cappelletti, 1971: 25).
Amerika’ya göç eden insanlar, İngiliz Milletler
Topluluğuna bağlı (Commonwealth Countries)
devletçikler kurmuşlardır. Genelde İngiltere’den bu
topraklara geçen insanlar, gelirken ana vatanlarına
ait hukuki ve siyasi düşünce ile sistemlerini de be-
raberlerinde taşıdıklarından, İngiltere’dekine ben-
zer devlet yapıları oluşturmuşlardır (Arsel, 1958:
104). İngiliz Kolonileri, Kraliyet kurallarına bağlı
kalmak zorundadır. Bu sebeple, kolonilerin kendi
yasama ve yürütme organları olsa bile, kanunları
kraliyet kurallarına aykırı olamaz (not contrary to
the laws of the Kingdom of England). Açıkça an-
laşılacağı gibi, anılan yapılanma İngiliz hukuku ve
parlamentosunun üstünlüğünün Koloni devletleri
tarafından da kabulü anlamına gelmektedir. İngiliz
Kraliyet Konseyi (Privy Council of the King), kolo-
ni kanunlarının İngiliz kanunlarına uygunluğunu
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

denetleme yetkisine sahip idi. Bu çerçevede, Krali-
yet Konseyinin 1696 ile 1782 yılları arasında yap-
tığı denetimlerde koloni devletlerine ait 600’den
fazla kanunu geçersiz kıldığı bildirilmektedir (Cap-
pelletti, 1971: 40).
İngiltere Devleti kendi ülkesinde uygulamadığı
Coke doktrinini, yukarıda da belirtildiği gibi, kolo-
nileri üzerinde uygulamıştır. Bu baskı ve tecrübeler
sonrası, bağımsızlığına kavuşan Kuzey Amerika Ko-
lonilerinde Anayasa’nın üstünlüğü düşüncesi kabul
görmüştür. Mc Whinney; İngiltere’nin bu çelişkisini
gören koloni devletlerinin kendi yüksek mahkeme-
lerini kurdukları ve Kraliyet Konseyi Yargı Komi-
tesince (Judicial Committee of the Privy Council)
yapılan denetimleri, kendi yüksek mahkemelerine
yaptırdıklarını bildirmektedir. Koloni devletleri,
İngiltere’ye karşı giriştikleri bağımsızlık mücadelesi
sonrasında, özellikle anayasa yapımı süresince par-
lamentoya karşı duyulan güvensizlik nedeniyle yeni
arayışlara girmişlerdir (Arsel, 1958: 128).
Nihayet, Amerika Birleşik Devletleri’nde Yük-
sek Mahkeme başyargıcı (Chief Justice) Marshall
1803 tarihli “Marbury v. Madison” davasında
verdiği ünlü kararıyla bu gelişmelere son noktayı
koymuştur. Bu tarihî kararda belirtilen görüşler,
birçok ülkede anayasa yargısının doğuşuna kay-
naklık etmiştir. Dolayısıyla kanunların anayasaya
uygunluğunu dünyada ilk kez denetleyen ABD’dir
diyebiliriz. 1787 Anayasası’nda anayasa mahke-
mesi konusunda bir hüküm olmadığı hâlde Mar-
bury v. Madison davasında (1803) Federal Yüksek
Mahkeme kendisini yetkili görmüştür. Mahkeme
başkanı John Marshall’ın bu konudaki gerekçeli
kararı meşhurdur. Bu karara göre kısaca adi bir ka-
nun anayasaya aykırı olamaz. Yasamanın anayasaya
aykırı tasarrufu kanun sayılmamalıdır. Mahkeme
anayasayı dikkate almak zorunda olup, anayasaya
aykırı yasaya göre değil; anayasaya göre hüküm ver-
melidir (Fendoğlu, 2017: 63).

Öğrenme Çıktısı
1 Anayasa yargısı kavramının anlamı, ön şartları ve tarihsel gelişimindeki teorik ve pratik
nedenleri tespit edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasa yargısının hukuk

Anayasa yargısının oluşu-
munu sağlayan teorik ne-
denler nelerdir?
Anayasaların katılığı ve üs-
devletinde işlerlik kazana-
tünlüğü arasında nasıl bir
bilmesi için gereken ön şart-
ilişki vardır?
lar nelerdir?

YARGI ORGANLARI TARAFINDAN YAPILAN DENETİM TÜRLERİ:

MERKEZİLEŞMİŞ (ÖZEL) - MERKEZİLEŞMEMİŞ (GENEL) - KARMA
Yazılı ve katı anayasaların mevcut olduğu siyasi sistemlerde, hukuk normlarının hiyerarşik kademelen-
mesinde en üstte anayasa yer almaktadır. Bu nedenle, diğer tüm hukuk kuralları Anayasa’ya uygun olmak
zorundadır. Bu uygunluğun denetimi ise, genellikle hukuki bir sorundur ve hukuki bir yoldan gerçekleş-
tirilmesi gerekir. Hukuki sorunlarla ilgili olarak, hukukilik denetimi yapmakla görevli organın da yargı
organları olduğu malum bir gerçektir. Bu yüzden de yasama tasarruflarının ve diğer anayasa yargısı dene-
timine tabi tasarrufların, Anayasa’ya uygunluk denetimlerini yargı organları yapmalıdır. Hukuki tasarruf-
ların bizzat bu tasarrufları ihdas eden organların dışında, bağımsız yargı organlarınca denetimi düşüncesi,
karşılaştırmalı hukukta yaygın kabul görmektedir.

167
5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Merkezileşmiş (Özel) Denetim

Kanunların yargısal denetimi yetkisini, özel bir yargı yerinde toplayan merkezîleşmiş (centralized judi-
cial review, concentrated system) anayasa yargısı sistemi önce Avusturya’da, İkinci Dünya Savaşı sonrasında
da kıta Avrupası liberal anayasacılık alanlarında gelişen bir uygulamadır (Çağlar, 1987: 186; Özbudun,
1993: 159; Cappelletti, 1971: 46-51). Bu özel yargı yeri Avusturya’dakine benzer şekilde, ihtisas mahke-
mesi olan “Anayasa Mahkemesi” veya Anayasa’ya uygunluk denetimi yapmakla görevlendirilmiş bir yüksek
mahkeme olabilir. Merkezîleşmiş yargı denetimi, Anayasa’nın yargısal güvencesini kurmaya çaba gösteren
Avusturyalı büyük hukukçu Hans Kelsen’in kuramsal çalışmasının bir ürünüdür (Kaboğlu, 1993: 381).
Anayasa’ya uygunluk denetimi yetkisini bütün yargıçlara veren Amerikan modelini eleştiren Kelsen’e
göre; yürürlükteki normların anayasallık denetimi konusunda, bu alanda uzmanlaşmış tek bir yüksek yargı
organının kurulması ve denetim yetkisinin yalnızca bu yargı organına verilmesi bazı üstünlüklere sahiptir.
İçtihat birliği yoluyla “anayasal hakikatin” ortaya çıkmasını sağlayacak bu tercih, Anayasa’ya aykırı bir
hukuki tasarrufun hukuk düzeninden kesin olarak ayıklanmasına imkân tanıyacaktır (Cappellerri, 1971:
54-56; Kaboğlu, 1993: 381). Yine bu sistemde, Anayasa yargısı organının kararları tüm kişi ve kurumları
bağlayıcı etkiye sahip (erga omnes) kararlar olacaktır. Bu yönüyle, anayasa yargısı organının denetimini
olumsuz yasama (negative legislator) kabul eden Kelsen, Parlamentonunkine olumlu yasama (positive
legislator) demektedir. ABD sisteminde ise, yalnızca Federal Yüksek Mahkeme kararları erga omnes etkiye
sahip olabilmektedir.

1 Ekim 1920 tarihli Avusturya Anayasası’yla öngörülen merkezîleşmiş anayasa yargısı uygulaması,
bu Anayasa ile kurulan Yüksek Anayasa Divanı ile işlerlik kazanmıştır (Cappelletti, 1971: 46; Ka-
boğlu, 1993: 382). Sistem zamanla Almanya, İtalya, Türkiye ve diğer birçok Kıta Avrupası ülkesince
benimsenmiştir (Kaboğlu, 1993: 382). Merkezîleşmiş anayasa yargısı sistemi, eski komünist ülkele-
rin hemen hepsinde demokrasiye geçiş reformlarının temel taşlarından biri olarak kabul edilmiş ve
bu ülkeler komünist dönem sonrası yapılanmalarında öncelikle Anayasa Mahkemelerini kurmuşlar-
dır. Yine, yeni demokrasilerden anayasa yapım çalışmalarını sonuçlandırmış İspanya ve Portekiz de
bu modeli kabul etmişlerdir (Özbudun, 1993: 159). Son otuz senede bu ülkelere ek olarak Belçika,
Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Polonya, Rusya’da da anayasa mahkemeleri kurulmuştur. Latin
Amerika’da ise Şili, Ekvador ve Peru bu denetim şeklini benimsemiştir (Erdoğan, 2017: 109).

Merkezileşmemiş (Genel)
Merkezîleşmemiş (decentralized Judicial review, diffuse system) sistemlerde, ülkedeki tüm mahkeme ve
yargıçların Anayasa’ya uygunluk denetimi yapma yetkileri vardır. Sistemin genel mantığına göre, bir kanunu
uygulama durumunda olan yargıç, öncelikle uygulayacağı normun Anayasa’ya uygun olup olmadığını kont-
rol etmelidir ve uygunsa uygulamalı, değilse uygulanmamalıdır (Brewer, Carias, 1989: 127). Bu sistemde,
Anayasa’ya uygunluk denetimi yapmakla görevli özel bir mahkeme yaratılmış olmayıp, bu yetki tüm mah-
kemelerin doğal görevlerinden kabul edilmiştir. (Brewer, Carias, 1989: 127-128; Özbudun, 1993: 159-160;
Çağlar, 1987: 186; Cappelletti, 1989: 133-136). Bu sisteme aynı zamanda Amerikan sistemi de denmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki anayasacılık hareketi nasıl İngiliz Parlamentosunun egemenliğine
karşı başlamışsa merkezîleşmemiş anayasa yargısı denetimi de başlangıçtaki Amerikan bakış açısıyla, ya-
sama organına ve onun güçlerine karşı oluşturulmuştur. Hâkim William Paterson (Vanhorne’s Lessee v.
Dorrance 1795) davası ile ilgili kararda, konuyu şöyle dile getirmektedir: “Eğer yasama organı anayasal
ilkelere aykırı bir kanun ihdas ederse, açık ve kesin olarak tavrım Anayasa’ya bağlı kalmak ve Anayasa’ya
aykırı kuralı geçersiz kabul etmek olacaktır” (Brewer, Carias, 1989: 127). Çünkü ABD Anayasası’nın
6. maddesinin 2. bendi, yargıçlara bu yetkiyi vermektedir. Üstünlük bendi olarak kabul edilen bu bö-
lüm Anayasa’nın dingil çivisi, yani bütün yapıyı bir arada tutan bölüm olarak adlandırılmaktadır. Bu,
eyalet yasaları ile federal yasalar arasında bir uyuşmazlık olduğunda, federal yasaların üstünlüğünü de
ifade etmektedir. Ayrıca geçerli olabilmesi için bir federal yasanın Anayasa’ya uygun olması gerektiğini

168

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
açıkça ortaya koymaktadır (Peltason, 1987: 42)
Anılan düşünce gereği, devletin bütün organları
gibi, Kongre de Anayasa’ya tabidir ve kongrenin
çıkartacağı Anayasa’ya aykırı her kanun geçersiz
sayılacaktır. Bu anayasal süreçte mahkemelerin
rolü Anayasa’nın üstünlüğünü ve hukuk devleti-
nin yüceliğini, sürekliliğini korumaktır.
Bağımsız organlar olarak mahkemeler, yasama
ve yürütmenin neşrettiği hukuk normlarına karşı
objektif olarak Anayasa’nın kurallarını değerlendi-
ren kurumlardır. Bunun yanı sıra mahkemeler siyasi
açıdan en az tehlikeli ve diğer devlet organları için-
de (üç devlet erki arasında) en zayıf olanıdır. Bu yö-
nüyle mahkemeler (yargı) kendi rolleri kapsamında,
diğer iki devlet organına hükmetmesi en düşük ih-
timale sahip olanıdır. İfade edilen görüşlerin ürünü
olarak ortaya çıkan merkezîleşmemiş anayasallık de-
netim sistemi, bu nedenlerle “Amerikan sistemi”nin
karakteristik özelliklerine uygun bir denetim tarzı
olmaktadır. Bu sistem, eski İngiliz koloni devletle-
rinden olan Kanada, Avustralya ve Hindistan’da da
benimsenmiştir. İlginçtir ki, anılan model, anayasa
yapım sürecinde Amerikan siyasi geleneklerinin et-
kili olduğu Latin Amerika dışında pek kabul gör-
memiştir (Özbudun, 1993: 159). A. De Tocqueville
açıklanan denetim tarzını şu cümlesiyle özetlemek-
tedir: “Görülmüştür ki, eğer Anayasa üstün ve her-
hangi bir normal kanun ile değiştirilemiyorsa bu-
nun mantıki sonucu olarak mahkemeler Anayasa’ya
bağlı kalmalı ve diğer normlara Anayasa’yı tercih
etmelidirler (Cappelletti, 1971: 53).
Karma Sistemler
Yargı organlarınca gerçekleştirilen anayasaya
uygunluk denetimleri, yapılan denetimin yarataca-
ğı hukuki sonuçlara göre de ayrıma tabi tutulabilin-
mektedir. Yargı organı kararları inter partes (olayla
sınırlı) veya erga omnes (herkes için bağlayıcı) et-
kiye sahip olabilmektedir. Bu tanımlamalar, yargı
organının verdiği kararın sadece taraftarları etki-
leyebilmesi veya toplumun tüm üyelerine uygula-
nabilecek genel etkiler doğurabilmesi anlamlarına
5
gelirler. Genellikle merkezileşmemiş sistemlerde
anayasa yargısı organı kararlarından yalnızca yargı-
lanan uyuşmazlığın tarafları etkilenirken merkezi-
leşmiş sistemlerde anayasa yargısı organınca verilen
kararlar tüm kişi ve kurumlar için bağlayıcıdırlar.
Merkezileşmiş anayasallık denetimi sistemi ile
merkezileşmemiş anayasallık denetimi sistemle-
rinin her ikisini de bünyesinde taşıyan karma sis-
temler de vardır. Örneğin 1975 tarihli Yunanistan
Anayasasının 93/4. maddesine göre mahkemeler,
muhtevası anayasaya aykırı olan kanunu uygu-
lamamalıdır. Bu düzenleme, tüm mahkemelere
kanunların anayasaya uygun olup olmadıklarını
denetleme yetkisi verme yönüyle merkezileşme-
miş anayasallık denetimini öngörmektedir. Diğer
yandan Anayasanın 100/1 maddesi anayasallık
denetimlerinin özel bir yüksek mahkeme (Special
Highest Court) tarafından yapılacağını belirtmek-
tedir. Bu hüküm dikkate alındığında, Yunanistan
Anayasasının merkezileşmiş sistemi tercih ettiği
söylenebilir. Yunanistan’da özel yüksek mahkeme,
kanunların anayasaya uygun olup olmadıklarının
denetimi ve Danıştay, Yüksek Mahkeme ya da Sa-
yıştay tarafından verilen kararların çelişik olması
halinde, ilgili kanunun yorumlanmasına ilişkin
anlaşmazlıkların çözümü konularında yetkili kı-
lınmıştır. Bu sürecin başlatılmasını Adalet Bakanı,
Yüksek Mahkeme Başsavcısı, Sayıştay veya Danış-
tay kanun sözcüleri ve bu konuyla hukuki bağı
bulunan herhangi bir kişi talep edebilir. Doktrinde
Yunanistan’daki mevcut anayasa yargısı sisteminin
norm denetimi ile normun gerçekliğinin araştırıl-
masının bir çeşit karışımı olduğu söylenmektedir
(Özbudun, 1993: 160).
Yunanistan’daki genel mahkemeler ve
Özel Yüksek Mahkeme tarafından yapılan
denetimlerin birlikte değerlendirilmesi
halinde de ortaya karma sistem çıkmakta-
dır (Özbudun, 1993: 172).
169
5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Öğrenme Çıktısı
2 Anayasaya uygunluk denetimi yapan organ açısından yapılan tasnifte yargı organı
tarafından yapılan denetimin türlerini sıralayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Merkezileşmemiş denetime Merkezileşmiş denetimde, Merkezileşmiş denetimde

sahip sistemlere neden aynı bağımsız mahkemelerin ana- kanunların anayasaya uy-
zamanda Amerikan sistemi yasaya aykırı normların ayık- gunluğunun denetimi nasıl
de denmektedir? lanmasındaki işlevi nedir? işler?

ÜLKEMİZDE ANAYASA YARGISININ KABUL EDİLİŞ SÜRECİ

Yöneticilerin keyfi idaresine son vermek, devletin yönetim biçimini belirlemek, vatandaşların temel
hak ve hürriyetlerini düzenleyen ilke ve esasları yazılı belgelere dayandırmak gibi amaçlar güden anaya-
sacılık hareketleri, 19. Yüzyıldan itibaren tüm dünyada etkili olmaya başlamıştır. Bu gelişmeler zamanla
yazılı anayasaların doğuşunu ve en nihayetinde anayasa yargısının kurumsallaşmasını sağlamıştır. Anılan
sürecin ülkemizdeki ilk parıltısı ilk yazılı anayasamız olan 1876 tarihli Kanun-ı Esasi’dir.
Sert anayasa niteliğinde olan 1293 (1876) tarihli Anayasa’nın, 115. maddesinde “Kanun-ı Esasi’nin bir
maddesi hiçbir sebep ve bahane ile tatil ve icradan iskat edilemez.” hükmü yer aldığı gibi, 116. maddesinde
de Kanun-ı Esasi’nin katılığı, yani diğer kanunlardan ayrı bir şekilde değiştirilmesi gerektiği belirtilmekte-
dir. Zikredilen maddeler, Anayasa’nın diğer yasalara olan üstünlüğünü belirtmekte, yargısal denetime hiç
temas etmemektedir. Fakat aynı Anayasa’nın 64. Maddesindeki “Heyet-i Ayan, Heyet-i Mebusandan verilen
kavanin … layihalarını tetkik ile eğer bunlar da…ve Kanun-i Esasi ahkâmına…halel verir bir şey görür ise
mütaalasını ilavesile ya kat’iyyen red veyahut tadil ve tashih olunmak üzere Heyet-i Mebusan’a iade …”ifade-
leri ile siyasal denetime imkân tanınmaktadır (Aliefendioğlu, 1984: 6).
Görüldüğü üzere, 1876 Anayasasında, yargısal denetime hiç yer verilmemekte, buna karşılık, ikinci bir
meclise tanınan yetki ile siyasal denetime belirli ölçüde müsaade edilmiş bulunmaktadır.

dikkat
Kuvvetler birliği ve Meclis Hükûmeti sistemini kabul eden 1921 Anayasasında ise, Anayasa yargısı
ile ilgili hiçbir hüküm bulunmamakta idi. Yalnız 17. maddesi ile, Anayasa’nın üstünlüğü prensibi
arasında bir ilgi kurmak mümkün olabilir (Aliefendioğlu, 1984: 6; Feyzioğlu, 1951: 253).

170
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

1924 Anayasasında getirilen düzenlemede, Anayasa yargısı ile ilgili açık bir ifade bulunmamakta idi.
Fakat 103. maddesinde, “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun hiçbir maddesi, hiçbir sebep ve bahane ile ihmal
ve tadil olunamaz.” denmiştir. Diğer bir deyişle, kanunlar Anayasa’ya aykırı olamaz. Lâkin aykırılığı kimin
ne şekilde tespit edeceği belli değildir. Bu durum, doktrin ve içtihatlarda farklı görüşlere yol açmıştır.
Doktrinin önemli bir kesimi, Anayasa’nın üstünlüğü ilkesi ile kanunların Anayasa’ya aykırılığını ve
Anayasa’nın ihmalini yasaklayan Anayasa hükmüne dayanarak; mahkemelerin kanunların Anayasa’ya
uygunluğunu incelemek ve Anayasa’ya aykırı kanunları uygulamaktan kaçınmak yetkisini haiz olduk-
larını, haklı olarak savunmuştur. Buna karşılık, mahkemelerin böyle bir yetkisini reddeden görüşün de
kuvvetli tarafları mevcuttu. Bu görüşün en önemli dayanağı, Anayasa’nın 52. maddesinde belirtilen
tüzüklerle ilgili hüküm idi. Görüş taraftarlarına göre, Meclis, millî egemenliği kullanan tek organdır,
bu sebeple Meclisin yaptığı kanunları, açıkça yetkilendirilmedikçe mahkemeler tetkik edemezler. Yargı
organları bir iki küçük istisna dışında, bu dönemde kanunların Anayasa’ya uygunluğunu incelemeye
pek yanaşmamıştır. Bazı ilk derece mahkemeleri bu yetkiyi kendilerinde görmüşse de, Temyiz Mahke-
mesince kabul görmemiştir. Bu konuda ilk parıltı olarak kabul edebileceğimiz, Akşehir Asliye Hukuk
Mahkemesinin 19.11.1949 tarih, 6206/6039 sayılı Kararı ve 7.4.1952 tarih, 132/216 sayılı ısrar kararı-
nı; Temyiz Hukuk Genel Kurulu, 3.12.1952 tarih, 96/140 sayılı Kararı ile reddetmiştir. Söz konusu ka-
rara yol açan olayda; bir köylü çocuğu velisinin rızası olmaksızın, Teknik Ziraat Okuluna kaydedilmiş,
iki yıl sonra ise kaydı silinmiştir. Öğrenciye yapılan masraflar velisinden talep edildiğinde, veli kaydın
rızası dışında yapıldığı gerekçesi ile ödemeyi kabul etmemiştir. İlk derece mahkemesi, ilgili kanunun
Anayasa’ya aykırı olması gerekçesi ile davayı reddetmiştir. Temyiz incelemesinde, karar bozularak iade
edilmiştir. İlk derece mahkemesinin kararında ısrarı sonucu, olay Hukuk Genel Kurulunda incelenmiş,
Hukuk Genel Kurulu da alt mahkemeyi haksız bulmuştur (Özçelik, 1987: 482; Gür, 1958: 21; Feyzi-
oğlu 1951: 255). Özellikle, temyiz mercilerinin menfi tutumları sebebiyle, var olan birkaç kıvılcım da
alevlenmeden sönmüştür.
Danıştay konuya daha olumlu yaklaşmış bulunmaktadır. Kanunları Anayasa ile bağdaştıran bir yorum
metodu uygulayan idari yargı mercii, bazı işlemler aleyhine yargı yolunu kapayan kanunları, işlemin takdir
unsuruna hasretmek suretiyle manalandırarak ilgili idari merci kararlarını, kanuni şartları eksikliği sebebiy-
le iptal etmiştir (Balta, 1961: 550; Feyzioğlu, 1951: 257).
Gerek doktrin gerekse yargı içtihatlarında çokça tartışılmış olmasına rağmen, 1961 Anayasasına kadar
Türkiye Cumhuriyeti’nde gerçek manada Anayasa yargısı kurulamamıştır. 1961 Anayasasının yapım sü-
recinde Türkiye’de müstakilen bir Anayasa Mahkemesinin kurulup kurulmaması gerektiği tartışılmış ve
nihayet bu anayasa ile Anayasa Mahkemesi kurularak faaliyete geçmiştir.
1961 Anayasası, yasaların Anayasaya uygunluğunun yargısal yolla sağlanması işini genel mahkemeler
yerine, özellikle bu amaçla kurulacak özel bir mahkemeye vermiştir. 1961 Anayasası’nın 151. maddesine
göre genel mahkemeler dahi kimi koşullarla görülmekte olan davada uygulanacak belirli bir kuralın Ana-
yasaya aykırılık savını kendi kanılarına göre çözümleyerek davayı yürütmekle yetkili kılınmıştır. Ancak
bu yetki Mahkemeler tarafından hiç kullanılmamıştır. Çünkü anayasaya göre, Anayasa Mahkemesi’nin
kararı esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse Mahkemeler buna uymak zorundaydılar (Alie-
fendioğlu, 1997: 72).

171
5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Yaşamla İlişkilendir

Anayasa Mahkemesinin ilk kararları 3.10.1962 tarihli

Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Ayrıca İlk toplantı 1.9.1962’de yapılarak, ilk karar
5.9.1962’de verilmiştir. İptal isteminde bulunan İnaç
Tureren adlı kişinin başvurusu üzerine, Anayasa Mahke-
mesi ilk kararını (K.1962/1) vermiştir: “Anayasanın 149
uncu ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama
Usulleri hakkındaki 22/4/1962 gün ve 44 sayılı Kanunun
21 inci maddelerinde iptal dâvası açmaya yetkili olan kişi,
kurul ve makamlar açıkça belirtilmiştir. İstek sahibi ise bu
maddelerde sayılanlardan değildir. Bu sebeple dilekçenin
yetki bakımından reddi gereklidir… Gösterilen sebepten
ötürü dilekçenin reddine, işbu kararın dilekçe sahibine
tebliğine, aynı kanunun 51 inci maddesi uyarınca Resmî
Gazete’de yayınlanmasına 5/9/1962 gününde oybirliğiy-
le karar verildi”. Günümüzde bireysel başvuru (anayasa
şikayeti) olarak adlandırılan bu tür başvurular, 1962 yı-
lında 109, 1963 yılında 168 kez yapılmış; Anayasa Mah-
kemesinin yetkisizlikten red kararları vermesi üzerine
sonraki yıllarda giderek azalmıştır.

Kaynak: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mahkeme/tarihi/1/

Öğrenme Çıktısı
3 Türk Anayasa Yargısının kabul edilişi ve tarihsel gelişimini açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasanın üstünlüğü ile

kanunların anayasaya aykı- Ülkemizde anayasa yargı-
Türkiye’de gerçek anlamda
rılığı arasında nasıl bir iliş- sının kabul ediliş sürecini,
Anayasa Yargısı hangi dö-
ki kurulmuştur? Bu ilişkiyi yürürlükteki anayasaları baz
nemde kurulmuştur?
kabul eden ve reddeden gö- alarak anlatınız.
rüşleri açıklayınız?

172
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN sebep olan faktör, aslında hukuk devleti olgusu-

KURULUŞU, YAPISI, İŞLEYİŞİ,
GÖREVLERİ VE ÇALIŞMA USULÜ
Anayasa Mahkemesinin yapısı ve işleyişini bil-
mek anayasa yargısını anlayabilmek adına önemlidir.
Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu,
Yapısı ve İşleyişi
Anayasa Yargısı, anayasanın mutlaklığı ve bağ-
layıcılığını güvence altına alınması için hukuksal
bir koruma aracı durumundadır. Anayasa Mah-
kemelerine bu nedenle genelde “Anayasanın Bek-
çisi’’ olma fonksiyonu tanınmıştır (İzgi, Gören,
2002: 1274). Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşuna
nun içerisinde yatmaktadır (Sır, 2011). Anayasa
Mahkemesi’ne duyulan ihtiyacın bir başka nede-
ni ise, anayasa hukukunun diğer hukuk dallarına
göre daha soyut kalmasıdır. Özellikle temel haklar
konusunda geniş bir düzenleme alanı mevcuttur.
Bu sebeple de anayasanın hukuksal anlamını be-
lirlemede ayrı bir organa ihtiyaç olduğu aşikârdır.
Anayasa Mahkemesi bu sebeple bir nevi anayasayı
mükemmelleştirme, geliştirme ve en önemlisi de
koruma görevine sahiptir. Kendisine açıkça yorum
yetkisi tanınmasa da, her mahkeme gibi Anayasa
Mahkemesi de önüne gelen uyuşmazlıklarla ilgili
olarak anayasayı uygularken anayasanın yorumunu
yapacaktır (İzgi, Gören, 2002: 1262).

Resim 5.2 Anayasa Mahkemesi uyuşmazlıkları çözüme kavuştururken anayasayı koruma görevine sahiptir.

1961 Anayasası ile Kurulan Sistem

Türkiye’de Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası ile kurulmuştur. Anayasa Mahkemesi’nin kuru-
luşu, görev ve yetkileri, yargılama ve çalışma usulü ile kararlarının niteliği 1961 Anayasası’nın 145 ila 152.
maddelerinde düzenlenmiş, buna bağlı olarak 44 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama
Usulleri Hakkında Kanun, 22/4/1962 tarihinde kabul edilmiştir.
1961 Anayasası’nda Anayasa Mahkemesi’ne kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzükleri’nin
Anayasa’ya “şekil ve esas” bakımından uygunluğunu denetleme görevi verilmiştir. Bu önemli görevin yanı
sıra görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Anayasa’da sayılan kişileri Yüce Divan sıfatıyla yargılamak, siyasi
partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak, siyasi partilerin gelir kaynakları ile giderlerine ilişkin
hesapları incelemek ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirmekle de yetkili kılınmıştır.
1961 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi on beş asıl beş yedek üyeden oluşmaktaydı. Bu on beş üye-
nin dört üyesi, Yargıtay Genel Kurulu tarafından kendi içerisinden gizli oy ve salt çoğunlukla, üç üyesi Da-
nıştay Genel Kurulu tarafından kendi içerisinden gizli oy ve salt çoğunlukla, iki üye TBMM tarafından bir
üye Cumhuriyet Senatosu tarafından TBMM üyeleri dışından gizli oy ve bu meclislerin üye tamsayılarının

173
5
2/3 çoğunluğu ile (bu sağlanamazsa salt çoğunluk
ile), bir üye Millet Meclisi bir üye Cumhuriyet Se-
natosu tarafından ve üniversitelerin hukuk, iktisat
ve siyasal bilimler öğretim üyelerinin birlikte top-
lanarak kendi aralarından veya dışarıdan açık üye-
liklerin üç katı tutarında ve gizli oyla gösterecekleri
adaylar arasından meclis üye tamsayılarının 2/3 ço-
ğunluğu ile (bu sağlanamazsa salt çoğunluk ile), iki
üye ise Cumhurbaşkanı tarafından seçilmekteydi
(Arsel, 1963: 431432).
1961 Anayasası’nda 1971 Anayasası ile yapı-
lan değişiklikle, kanun hükmünde kararnameleri
şekil ve esas bakımından, anayasa değişikliklerini
ise Anayasa’da gösterilen şekil şartları bakımından
denetleme görevi verilerek Anayasa Mahkemesinin
görev alanı belirgin hale getirilmiştir.
2010 Anayasa Değişikliğinden Önce
1982 Anayasası ile Kurulan Sistem
Anayasa Mahkemesi 1982 Anayasası’nın 146
ila 153. maddelerinde düzenlemiştir. 1982 Anaya-
sası döneminde Anayasa Mahkemesine ilişkin ilk
kanuni düzenleme, 10/11/1983 tarih ve 2949 sa-
yılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve Görevleri
Hakkında Kanun ile yapılmıştır.
1982 Anayasası’nda Anayasa Mahkemesi’ne,
kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin
ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün
Anayasa’ya “şekil ve esas” bakımlarından uygunlu-
ğunu denetleme, Anayasa değişikliklerini ise sadece
sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri yönünden inceleme
görevi verilmiştir. Bu önemli görevlerin yanında
ayrıca, Anayasa’da sayılan bazı kişileri görevleriyle
ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargı-
lama ve siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara
bakma görevi de verilmiştir.
1982 Anayasası’nın ilk hâlinde Anayasa Mah-
kemesi, on bir asıl ve dört yedek üyeden oluşa-
cak şekilde kurulmuştur. Mahkeme üyeleri kendi
aralarından dört yıl için bir başkan ve bir başkan
vekili seçiyordu.
1982 Anayasası ile TBMM’nin Anayasa
Mahkemesi’ne üye seçme yetkisi kaldırılmıştı. Bu
doktrinde oldukça eleştirilmişti. Aslında devletin
üç organının da (yasama-yürütme-yargı) anayasa
mahkemesine üye seçmesinin doğru olabileceği
tartışılmış; yedek üyelik kurumunun kaldırılması
ve hukukçu üyelerin çoğunluğu sağlaması gerektiği
belirtilmiştir.
174
Anayasa Yargısının Genel Esasları
Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi Yar-
gıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asıl
üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mah-
kemesi ve Sayıştay Genel Kurulunca kendi Baş-
kan ve üyeleri arasından, üye tam sayılarının salt
çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer
aday içinden; bir asıl üyeyi ise Yükseköğretim Ku-
rulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim ku-
rumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday
arasından; üç asıl ve bir yedek üyeyi ise üst kademe
yöneticileri ile avukatlar arasından seçmekteydi.
Anayasa’ya göre Anayasa Mahkemesi’ne seçilen
üyeler 65 yaşını doldurunca emekli olmaktaydılar.
2010 ve 2017 Anayasa Değişiklikleri
ile Getirilen Sistem
1982 Anayasası’nın 146 ile 149. maddelerin-
de değişiklik getiren 7/5/2010 tarih ve 5982 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Madde-
lerinde Değişiklik yapılması Hakkında Kanun’un
12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halkoylamasıyla
kabul edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin
kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiş-
tir. Bu Anayasa değişikliğinin ardından kabul edi-
len 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahke-
mesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında
Kanun ile de Anayasa Mahkemesinin çalışma usul
ve esasları yeniden belirlenmiştir.
2010 Anayasa değişikliği ile üye sayısı on ye-
diye çıkartılan Anayasa Mahkemesi’nin, iki bölüm
ve genel kurul halinde çalışması benimsenmiş;
Mahkeme’ye mevcut görevlerinin yanı sıra bireysel
başvuruları karara bağlamak ve bireysel başvurula-
rın kabul edilebilirlik incelemesini yapmak üzere
komisyonlar oluşturulmasına imkân tanınmıştır.
dikkat
Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal
ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütü-
lecek yargılamalara Genel Kurulca bakılmakta,
bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlan-
maktadır.
Ayrıca 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan Anayasa
değişikliği ile Anayasa Mahkemesi’ne, Yüce Divan
sıfatıyla, “görevleriyle ilgili suçlardan” dolayı Cum-
hurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay,
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyele-
rini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini,
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay
Başkan ve üyelerini yargılama görevine ilave olarak
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Genelkur-
may Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Ko-
mutanları ve Jandarma Genel Komutanını yargıla-
ma görevi de verilmiştir.
1982 Anayasasının mevcut hâline göre ise
(2017 değişikliği sonrası) Anayasa Mahkemesi, on
beş üyeden oluşur. Türkiye Büyük Millet Meclisi;
iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan
ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri
üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının
serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday
içinden yapacağı gizli oylamayla seçer. Türkiye Bü-
yük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her
boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte
iki ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğun-
luğu aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlana-
mazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için
üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla
oy alan aday üye seçilmiş olur (AY m. 146/1).
Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi
Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve üye-
leri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer
aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç
üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi ol-
mayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat
ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim
üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden;
dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukat-
lar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl
raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportör-
leri arasından seçer (AY m. 146/2).
Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay genel kurulları ile
Yükseköğretim Kurulundan Anayasa Mahkemesi
üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimler-
de, her boş üyelik için, en fazla oy alan üç kişi aday
gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının serbest avu-
katlar arasından gösterecekleri üç aday için yapıla-
cak seçimde en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş
sayılır (AY m. 146/3).
Anayasa Mahkemesi’ne üye seçilebilmek için,
kırk beş yaşını doldurulmuş olması kaydıyla; yük-
seköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör
veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az
yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöne-
5
ticilerinin yükseköğrenim görmüş ve en az yirmi
yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf
hâkim ve savcıların adaylık dahil en az yirmi yıl ça-
lışmış olması şarttır (AY m. 146/4).
1982 Anayasasına göre Anayasa Mahkemesi
üyeleri on iki yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa
Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa
Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını doldurunca
emekliye ayrılırlar. Zorunlu emeklilik yaşından
önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde
çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir. 1961
Anayasası ve 1982 Anayasasının ilk halinde durum
farklı idi. Bu dönemde görev süresi bakımından sı-
nır söz konusu olmayıp, 65 yaş emeklilik haddi ve
görev süresi sınırı olarak kabul edilmiş idi.
Anayasa Mahkemesinin Hukuki
Konumu
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’nin diğer mah-
kemelerden aşağıdaki gerekçelerle farklılaştığı ileri
sürülebilinmektedir.
1. Anayasa Mahkemesi’nin yöntemsel bağım-
sızlığı gereği Mahkeme içtüzüğünü kendisi
yapar ve değiştirir (İçtüzük m. 95).
2. Anayasa Mahkemesi kararları herkesi bağlar
(AY m. 153).
3. Anayasa Mahkemesi kendi üyesinin görevi-
ni yine kendisi sona erdirir (İçtüzük m. 15)
4. Anayasa Mahkemesi’nin kendine ait bütçe-
si mevcuttur (6216 Sayılı Kanun m. 4).
5. Anayasa Mahkemesi’nin soruşturma açması
kendi kararı ile olur (6216 Sayılı Kanun m. 18)
6. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanlığını ve
Başkan Vekilliğini kendi aralarından seçilen
üyeler yapar (6216 Sayılı Kanun m. 3-9).
7. Diğer mahkemelerle ihtilaf çıkması halinde
Anayasa Mahkemesi’nin kararı üstün sayılır.
Anayasa Mahkemesinin Görevleri
Türkiye’de Anayasa Mahkemesinin görevlerini
şu şekilde saymak mümkündür (Özbudun, 2017:
380-381):
1. Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararna-
melerinin ve TBMM İçtüzüğü’nün şekil ve
esas, Anayasa değişikliklerinin ise şekil ba-
kımından anayasaya uygunluğunu denetle-
mek (m. 148/2, 150).
175
5
2. Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yar-
dımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkeme-
si, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini,
Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekili-
ni, Hakimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay
Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı,
Kara, Deniz ve Hava Kuvvet Komutanları-
nı görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce
Divan sıfatıyla yargılamak (m. 148/6).
3. Siyasi partilerin kapatılması davalarına bak-
mak (m. 69/6).
4. Siyasi partilerin mali denetimini yapmak
(m. 69/4).
5. TBMM’nin verdiği yasama dokunulmazlı-
ğının kaldırılması ve milletvekilliğinin dü-
şürülmesi kararlarının iptal istemini karara
bağlamak (m.85).
6. Uyuşmazlık Mahkemesine başkanlık ede-
cek üyeyi kendi üyeleri arasından seçmek
(m. 158/2).
7. 2010 Anayasa Değişikliği ile getirilen birey-
sel başvuruları karara bağlama görevi (m.
148/3).
Bu görevlerden özellikle (1) numaralı anayasaya
uygunluk denetimi ile (7) numaralı bireysel baş-
vuruları karara bağlamak görevleri, anayasa yargısı
sistematiği açısından özel bir önem arz etmektedir.
Keza Yüce Divan görevi de kendine has özellikleri
olan yargısal yetki olduğundan, özel bir yargılama
şeklidir.
Anayasa Mahkemesi’nin Çalışma
Usulü
Günümüzde Anayasa Mahkemesinin çalışma
usulü 1982 Anayasasının 149. maddesinde dü-
zenlenmiştir. Buna göre Anayasa Mahkemesi, iki
bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Bölümler,
176
Anayasa Yargısının Genel Esasları
başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla
toplanır. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya
Başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlı-
ğında en az on üye ile toplanır. Bölümler ve Genel
Kurul, kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel baş-
vuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komis-
yonlar oluşturulabilir.
Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal
ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütü-
lecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır, bireysel
başvurular ise bölümlerce karara bağlanır.
Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin
kapatılmasına ya da Devlet yardımından yoksun
bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya
katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şarttır.
dikkat
Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa
Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, Genel Kurul
ve bölümlerin yargılama usulleri, Başkan, başkan-
vekilleri ve üyelerin disiplin işleri kanunla; Mah-
kemenin çalışma esasları, bölüm ve komisyonların
oluşumu ve işbölümü kendi yapacağı İçtüzükle
düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı
davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler.
Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına
karar verilebilir. Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğü
hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgi-
lileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir
ve siyasî partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapa-
tılması istenen siyasî partinin genel başkanlığının
veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler.
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştırmalarla
İlişkilendir
Araştırma ve İçtihat Birimi (Ar-İç)
Birimin görev ve yetkileri, İçtüzük Birin-
ci Kısım, Birinci Bölüm Madde 3 ve Madde
26’da düzenlenmiş olup ilgili kısımlar aşağıda
belirtilmiştir.
MADDE 3 - (1) Bu İçtüzük uygulamasında;
a. Araştırma ve İçtihat Birimi (Ar-İç): Mahkeme
kararlarını izleyerek içtihadın geliştirilmesi ve ta-
nıtımı için çalışmalar yapmak, içtihat farklılıkla-
rının önlenmesine yönelik önerilerde bulunmak
ve bu amaçlarla istatistik­ler ve araştırma raporları
hazırlamakla görevli birimi ifade eder.
MADDE 26 - (1) Bir başraportörün gözeti-
minde ye­terli sayıda raportör, raportör yardımcısı
ve personelden oluşan Araştırma ve İçtihat Biri-
mi oluşturulur.
(2) Araştırma ve İçtihat Biriminin görevleri
şunlardır:
a. Rapor ve karar taslaklarını, Genel Kurulda
ve Bölümlerde görüşülmesinden önce içtihat
uyumluluğu ve gelişimi ile hukuk dili ve ya-
zım kuralları yönünden inceleyerek gerekli
gördüğünde ilgili rapor ya da karar taslağı ile
birlikte Genel Kurul ya da Bölüme sunulmak
üzere, bunların Birime ulaştırılmasından itiba-
ren bir hafta içinde görüş hazırlamak.
b. Komisyonlar veya Bölümlerce kabul edilen
karar­lar arasında içtihat uyuşmazlığını tespit et-
tiği takdirde durumu, bir rapor ile ilgili Bölüm
Başkanının ve Başkanın dikkatine sunmak.
c. Başkan ya da Başkanvekillerinin talebi üzeri-
ne, rapor ve kararların hazırlanmasına yönelik
araştırma ve inceleme raporları hazırlamak ve
bunları tüm üye, raportör ve raportör yardım-
cılarının yararlanmasına sunmak.
ç. Genel Kurul, Bölümler ve Komisyonlarca ve-
rilen ve içtihat açısından önem arz eden karar-
ları takip ede­rek, bu konuda Mahkeme birim-
lerinde görev yapanla­rın bilgilendirilmesi için
dokümanlar hazırlamak ve ge­rekli çalışmaları
yapmak.
d. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile diğer
ulus­lararası yargı organları ve diğer yüksek
mahkemelerin içtihatlarını takip etmek, Mah-
keme içtihadı açısından önemli görülen konu-
larda bilgi notları hazırlamak.
e. Her yıl yayımlanmak üzere Genel Kurul, Bö-
lümler veya Komisyonlar tarafından verilen ilke-
sel nitelikteki ve önemli kararları tespit etmek.
Kaynak: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mahke-
me/yapisi/arastirma-ve-ictihat-birimi-ar-ic/

Öğrenme Çıktısı
4 Türk Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu, 2010 Anayasa değişikliğinden önce ve 2010
Anayasa değişikliğinden sonra 1982 Anayasası ile kurulan sistem ile Mahkeme’nin görevleri
ve çalışma usulünü değerlendirebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasa Mahkemelerine
1982 Anayasası’na göre Türkiye’de Anayasa
“Anayasa Bekçisi” olma
Anayasa Mahkemesi’nin Mahkemesi’nin çalışma
fonksiyonu verilmesinin
görevlerini araştırınız. usulünü kısaca anlatınız.
nedenleri nelerdir?

177
 5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Anayasa yargısı kavramının anlamı, ön

1 şartları ve tarihsel gelişimindeki teorik
ve pratik nedenleri tespit edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Anayasa Yargısının Anlamı, Ön

Şartları ve Tarihsel Gelişimi

Anayasa yargısı doğrudan doğruya Anayasa’ya riayeti sağlayan her türlü yargı işlemidir. Bu tanım en yaygın
kullanılan tanımdır. Anayasa yargısının temel amacı ise, tamamıyla Anayasa’ya uygun işlemlerin oluşumunu
sağlamak ve bu alandaki aykırılıkları gidermektir.
Hukukun üstünlüğünün, dolayısıyla Anayasanın üstünlüğünün sağlanabilmesi, diğer deyişle anayasa yargısı-
nın hukuk devletinde işlerlik kazanabilmesi, bazı ön koşulların varlığını gerektirmektedir. Bunlardan birincisi
yazılı Anayasa’nın mevcudiyeti, ikincisi Anayasa’nın sertliği, üçüncüsü de anayasa dışı hukuk normlarının ve
hukuki tasarrufların Anayasa’ya uygunluğunu sağlayacak cihazların sistemde var olmasıdır.
Kuvvetler ayrılığı ilkesinden, “Anayasa’nın üstünlüğü” anlayışına geçiş sürecinin teorik ve pratik nedenleri
vardır. Düşünsel alanda Locke, Montesquieu ve Rousseau kendi dönemlerinde devlet yönetiminde keyfiliğin
değil, kanunların hâkim olması gerektiğini beyan etmişlerdir. Anılan fikirler mutlakiyetçi yönetimleri sona
erdirerek, kuvvetler ayrılığı ilkesi ile yönetimde kanuniliğin hürriyetler açısından bir garanti teşkil ettiğini
ortaya koymuşlardır. Uygulamaya bakıldığında ise Avrupa’nın en eski; temel haklara önem veren demokra-
sisinde, yani İngiltere’de yazılı anayasa sistemine geçilmemiş ve “parlamentonun üstünlüğü” prensibi kesin
kabul görmüştür. Anılan düşünce sonucu, parlamentoca kabul edilerek yürürlük kazanan kanunların anayasa
yargısı denetimine konu edilmeleri mümkün değildir. Diğer deyişle, yasama tasarruflarını, bizzat yasama orga-
nı dışında kimse denetleyemez. Her şeye rağmen, yasama organı tasarruflarının Anayasa’ya aykırı olamayacağı,
olanların hiçbir hüküm ifade etmeyeceği ve Anayasa’ya aykırı kanunların mahkemelerce uygulanmayacağına
ilişkin ilk pratik örneği de, yine İngiltere’de görmekteyiz. Nihayet Amerika Birleşik Devletleri’nde Yüksek
Mahkeme başyargıcı (Chief Justice) Marshall 1803 tarihli “Marbury v. Madison” davasında verdiği ünlü ka-
rarıyla İngiltere’de yaşanan gelişmelere son noktayı koymuştur. Bu tarihî kararda belirtilen görüşler, birçok
ülkede anayasa yargısının doğuşuna kaynaklık etmiştir.

178
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Anayasaya uygunluk denetimi yapan organ

2 açısından yapılan tasnifte yargı organı tarafından
yapılan denetimin türlerini sıralayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Yargı Organları Tarafından Yapılan
Denetim Türleri: Merkezileşmiş (Özel)
-Merkezileşmemiş (Genel) - Karma

Yazılı ve katı anayasaların mevcut olduğu siyasi sistemlerde, hukuk normlarının hiyerarşik kademelenmesinde
en üstte anayasa yer almaktadır. Bu nedenle, diğer tüm hukuk kuralları Anayasa’ya uygun olmak zorundadır.
Bu uygunluğun denetimi ise, genellikle hukuki bir sorundur ve hukuki bir yoldan gerçekleştirilmesi gerekir.
Hukuki sorunlarla ilgili olarak, hukukilik denetimi yapmakla görevli organın da yargı organları olduğu ma-
lum bir gerçektir. Bu yüzden de yasama tasarruflarının ve diğer anayasa yargısı denetimine tabi tasarrufların,
Anayasa’ya uygunluk denetimlerini yargı organları yapmalıdır.
Kanunların yargısal denetimi yetkisini, özel bir yargı yerinde toplayan merkezîleşmiş anayasa yargısı sistemi
önce Avusturya’da, İkinci Dünya Savaşı sonrasında da kıta Avrupası liberal anayasacılık alanlarında gelişen bir
uygulamadır. Bu özel yargı yeri Avusturya’dakine benzer şekilde, ihtisas mahkemesi olan “Anayasa Mahkeme-
si” veya Anayasa’ya uygunluk denetimi yapmakla görevlendirilmiş bir yüksek mahkeme olabilir.
Merkezîleşmemiş sistemlerde, ülkedeki tüm mahkeme ve yargıçların Anayasa’ya uygunluk denetimi yapma
yetkileri vardır. Sistemin genel mantığına göre, bir kanunu uygulama durumunda olan yargıç, öncelikle uy-
gulayacağı normun Anayasa’ya uygun olup olmadığını kontrol etmelidir ve uygunsa uygulamalı, değilse uy-
gulanmamalıdır. Bu sistemde, Anayasa’ya uygunluk denetimi yapmakla görevli özel bir mahkeme yaratılmış
olmayıp bu yetki tüm mahkemelerin doğal görevlerinden kabul edilmiştir. Bu sisteme aynı zamanda Ameri-
kan sistemi de denmektedir.
Merkezileşmiş anayasallık denetimi sistemi ile merkezileşmemiş anayasallık denetimi sistemlerinin her ikisini
de bünyesinde taşıyan karma sistemler de vardır. Örneğin 1975 tarihli Yunanistan Anayasasının 93/4. madde-
sine göre mahkemeler, muhtevası anayasaya aykırı olan kanunu uygulamamalıdır. Bu düzenleme, tüm mah-
kemelere kanunların anayasaya uygun olup olmadıklarını denetleme yetkisi verme yönüyle merkezileşmemiş
anayasallık denetimini öngörmektedir. Diğer yandan Anayasanın 100/1 maddesi anayasallık denetimlerinin
özel bir yüksek mahkeme (Special Highest Court) tarafından yapılacağını belirtmektedir. Bu hüküm dikka-
te alındığında, Yunanistan Anayasasının merkezileşmiş sistemi tercih ettiği söylenebilir. Yunanistan’da özel
yüksek mahkeme, kanunların anayasaya uygun olup olmadıklarının denetimi ve Danıştay, Yüksek Mahkeme
ya da Sayıştay tarafından verilen kararların çelişik olması halinde, ilgili kanunun yorumlanmasına ilişkin an-
laşmazlıkların çözümü konularında yetkili kılınmıştır. Bu sürecin başlatılmasını Adalet Bakanı, Yüksek Mah-
keme Başsavcısı, Sayıştay veya Danıştay kanun sözcüleri ve bu konuyla hukuki bağı bulunan herhangi bir
kişi talep edebilir. Doktrinde Yunanistan’daki mevcut anayasa yargısı sisteminin norm denetimi ile normun
gerçekliğinin araştırılmasının bir çeşit karışımı olduğu söylenmektedir.

179
 5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

3 Türk Anayasa Yargısının kabul edilişi

ve tarihsel gelişimini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ülkemizde Anayasa Yargısının

Kabul Ediliş Süreci

1876 tarihli Kanun-i Esasi’nin bazı maddeleri, Anayasa’nın diğer yasalara olan üstünlüğünü belirtmekte, yar-
gısal denetime hiç temas etmemektedir. Ancak bu anayasada siyasi denetime izin veren hükümler mevcuttur.
1921 Anayasası’nda ise, Anayasa yargısı ile ilgili hiçbir hüküm bulunmamakta idi. 1924 Anayasasında getiri-
len düzenlemede kanunların anayasaya aykırı olamayacağı ifade edilmiş fakat aykırılığı kimin ne şekilde tespit
edeceği belli değildir.
Gerek doktrin gerekse yargı içtihatlarında çokça tartışılmış olmasına rağmen, 1961 Anayasasına kadar Tür-
kiye Cumhuriyeti’nde gerçek manada Anayasa yargısı kurulamamıştır. 1961 Anayasasının yapım sürecinde
Türkiye’de müstakilen bir Anayasa Mahkemesinin kurulup kurulmaması gerektiği tartışılmış ve nihayet bu
anayasa ile Anayasa Mahkemesi kurularak faaliyete geçmiştir.

180
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Türk Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu, 2010 Anayasa değişikliğinden

4 önce ve 2010 Anayasa değişikliğinden sonra 1982 Anayasası ile kurulan
sistem ile Mahkeme’nin görevleri ve çalışma usulünü değerlendirebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu,
Yapısı, İşleyişi, Görevleri ve Çalışma
Usulü

Türkiye’de Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası ile kurulmuştur. Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu,
görev ve yetkileri, yargılama ve çalışma usulü ile kararlarının niteliği 1961 Anayasası’nın 145 ila 152. mad-
delerinde düzenlenmiştir. 1961 Anayasası’nda Anayasa Mahkemesi’ne kanunların ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi İçtüzükleri’nin Anayasa’ya “şekil ve esas” bakımından uygunluğunu denetleme görevi verilmiştir. 1961
Anayasası’nda 1971 Anayasası ile yapılan değişiklikle, kanun hükmünde kararnameleri şekil ve esas bakımın-
dan, anayasa değişikliklerini ise Anayasa’da gösterilen şekil şartları bakımından denetleme görevi verilerek
Anayasa Mahkemesinin görev alanı belirgin hale getirilmiştir.
Anayasa Mahkemesi 1982 Anayasası’nın 146 ila 153. maddelerinde düzenlemiştir. 1982 Anayasası’nda Ana-
yasa Mahkemesi’ne, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzü-
ğünün Anayasa’ya “şekil ve esas” bakımlarından uygunluğunu denetleme, Anayasa değişikliklerini ise sadece
sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri yönünden inceleme görevi verilmiştir.
1982 Anayasası’nın ilk hâlinde Anayasa Mahkemesi, on bir asıl ve dört yedek üyeden oluşacak şekilde kurul-
muştur. Ayrıca Anayasa’ya göre Anayasa Mahkemesi’ne seçilen üyeler 65 yaşını doldurunca emekli olmaktay-
dılar.
1982 Anayasası’nın 146 ile 149. maddelerinde değişiklik getiren 7/5/2010 tarih ve 5982 sayılı Türkiye Cum-
huriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik yapılması Hakkında Kanun’un 12 Eylül 2010 tarihinde
yapılan halkoylamasıyla kabul edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeni-
den düzenlenmiştir. 2010 Anayasa değişikliği ile üye sayısı on yediye çıkartılan Anayasa Mahkemesi’nin, iki
bölüm ve genel kurul halinde çalışması benimsenmiş; Mahkeme’ye mevcut görevlerinin yanı sıra bireysel baş-
vuruları karara bağlamak ve bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesini yapmak üzere komisyonlar
oluşturulmasına imkân tanınmıştır.
1982 Anayasasının mevcut haline göre ise Anayasa Mahkemesi, on beş üyeden oluşur; bu üyeler on iki yıl için
seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını
doldurunca emekliye ayrılırlar. 1961 Anayasası ve 1982 Anayasasının ilk halinde durum farklı idi. Bu dönem-
de görev süresi bakımından sınır söz konusu olmayıp, 65 yaş emeklilik haddi ve görev süresi sonu olmuştur.
Anayasa Mahkemesi’nin görevlerinden özellikle kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM
İçtüzüğü’nün şekil ve esas, Anayasa değişikliklerinin ise şekil bakımından anayasaya uygunluğunu denetlemek
anayasaya uygunluk denetimi (m. 148/2, 150) ile 2010 değişiklikleri ile getirilen bireysel başvuruları karara
bağlamak görevleri (m. 148/3), anayasa yargısı sistematiği açısından özel bir önem arz etmektedir. Keza Yüce
Divan görevi de kendine mahsus özellikleri olan yargısal bir görevdir.
Günümüzde Anayasa Mahkemesinin çalışma usulü 1982 Anayasasının 149. maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Anayasa Mahkemesi Yüce Divan
sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşma ya-
pılmasına karar verilebilir.

181
 5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

1 Anayasa yargısı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 5 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden han-
hangisi yanlıştır? gisi Anayasa Mahkemesi tarafından denetime tabi
işlemlerden biri değildir?
neler öğrendik?

A. Anayasa yargısının var olmasının sebebi Anaya-

sa ile kanunlar arasındaki hiyerarşiyi gerçekleş- A. Kanun
tirmiştir. B. Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararna-
B. Bir ülkede anayasa yargısının gelişebilmesi için meleri
o ülkede yazılı ve katı bir anayasa ve denetim C. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararna-
organının varlığı gerekir. meleri
C. Merkezileşmiş denetimde kanunların ana- D. Anayasa Değişiklikleri
yasaya uygunluğunun yargısal denetimi özel E. TBMM İçtüzüğü
olarak görevlendirilmiş bir yüksek mahkeme
tarafından yapılır. 6 1982 Anayasası’na göre, Anayasa
D. Merkezileşmemiş denetimde kanunların anaya- Mahkemesi’nin çalışma usulü ile ilgili aşağıdaki
saya uygunluğunun yargısal denetimi ülkenin ifadelerden hangisi yanlıştır?
genel mahkemeleri tarafından yapılır.
A. Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul
E. Amerika’da kanunların anayasaya uygunluğu-
halinde çalışır.
nun yargısal denetimi Avrupa’ya göre daha geç
ortaya çıkmıştır. B. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya Baş-
kanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlı-
ğında en az on üye ile toplanır.
2 Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu ilk defa C. Bölümler ve Genel Kurul, kararlarını oybirliği
hangi anayasada düzenlemiştir?
ile alır.
A. 1876 Kanun-ı Esasi D. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal
B. 1921 Anayasası ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürü-
C. 1924 Anayasası tülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır,
D. 1961 Anayasası bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağ-
E. 1982 Anayasası lanır.
E. Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla bak-
3 tığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde
1982 Anayasası’na göre, Anayasa
inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşma
Mahkemesi’nin üyeleri aşağıdakilerden hangisi ta-
yapılmasına karar verilebilir.
rafından seçilir?
A. Yargıtay-Danıştay 7 Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerden hangisi-
B. Sayıştay- YÖK ni görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan
C. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu- HSK sıfatıyla yargılayamaz?
D. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu- TBMM A. TBMM Başkanı
Başkanlık Divanı
B. Cumhurbaşkanı
E. TBMM- Cumhurbaşkanı
C. Cumhurbaşkanı yardımcıları
D. HSK Başkanı
4 Aşağıdakilerden hangisi Anayasa
Mahkemesi’nin görev ve yetkilerinden biri değildir? E. Büyükelçiler

A. Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararname-

lerinin ve TBMM İçtüzüğü’nün şekil ve esas,
Anayasa değişikliklerinin ise şekil bakımından
anayasaya uygunluğunu denetlemek
B. Siyasi partilerin kapatılması davalarına bakmak
C. Yüce Divan sıfatı ile yargılama yapmak
D. Uyuşmazlık Mahkemesi üyelerini seçmek
E. Bireysel başvuruları karara bağlamak

182
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

8 1982 Anayasası’na göre, Anayasa 10 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden han-

Mahkemesi’nin yapısı ile ilgili aşağıdaki ifadeler- gisi Anayasa Mahkemesi’ne üye seçiminde Cum-
den hangisi yanlıştır? hurbaşkanına aday gösterir?

neler öğrendik?
A. Anayasa Mahkemesi, on yedi üyeden oluşur. A. HSK
B. Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçi- B. YSK
lirler. C. Sayıştay
C. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi D. YÖK
seçilemez.
E. Türkiye Barolar Birliği
D. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını
doldurunca emekliye ayrılırlar.
E. Anayasa Mahkemesi üyelerini TBMM ve Cum-
hurbaşkanı seçer.

9 Anayasa değişikliklerinin denetimi ile ilgili

aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. 1961 Anayasası döneminde Anayasa Mahkeme-
si anayasa değişikliklerinin Anayasaya uygunlu-
ğunu denetleme yetkisini kendinde görmüş, bu
doğrultuda bazı değişiklikleri Anayasaya aykırı
görerek iptal etmiştir.
B. 1982 Anayasası’na göre Anayasa Mahkemesi
Anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımın-
dan denetler ve inceler.
C. 1982 Anayasası’na göre Anayasa Mahkemesi
Anayasa değişikliklerini şekil ve esas bakımın-
dan denetleyebilir.
D. 1982 Anayasası’na göre Anayasa Mahkemesi
Anayasa değişikliklerini esas bakımından de-
netleyemez.
E. 1982 Anayasası’na göre Anayasa Mahkemesin-
ce Anayasa değişikliklerinin denetimi, teklif ve
oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşüleme-
yeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile
sınırlıdır.

183
 5
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Yargısının Anla-
1. E
mı, Ön Şartları ve Tarihsel Gelişimi” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Anayasa Yar-
2. D
gısının Kabul Ediliş Süreci” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
3. E
Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
4. D Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
Görevleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. C Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
Görevleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
184
Anayasa Yargısının Genel Esasları
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
6. C
Çalışma Usulü” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
7. E Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
Görevleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
8. A
Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
9. C
Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesinin
10. D
Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
 5
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Düşünsel alanda Locke, Montesquieu ve Rousseau kendi dönemlerinde dev-

let yönetiminde keyfiliğin değil, kanunların hâkim olması gerektiğini beyan
etmişlerdir. Anılan fikirler mutlakiyetçi yönetimleri sona erdirerek, kuvvetler
ayrılığı ilkesi ile yönetimde kanuniliğin hürriyetler açısından bir garanti teşkil
ettiğini ortaya koymuşlardır.
Bu gelişmeler, zamanla anayasal hareketlerde de etkisini hissettirmeye başla-
mıştır. Örneğin, ABD’nde anayasal hareketlerin henüz başlangıcında Madi-
son; yasama, yürütme ve yargı erklerinin bir elde toplanmasının “Tiranlık”
anlamına geleceğini bildirmiştir. Gelişmeler giderek hukuk devleti ve Ana-
yasa’sının üstünlüğü düşüncesinin doğumuna yol açmıştır. Hukuk kuralları
arasında bir kademelenme olduğu ve en üstte de Anayasa’nın yer aldığı tar-
zında ifade edebileceğimiz normlar hiyerarşisi fikri ise, kıta Avrupası anayasa
mahkemelerinin kuruluşuna kaynaklık etmiştir.
Araştır 1
Anayasa yargısı organları Anayasa’nın üstünlüğü anlayışını uygulamaya ge-
çirirken dar bir alandan (aykırılık denetimi) işe başlamıştır. Tabii hukuk
teorisi düşünürleri anılan sürece olumlu katkı yapmışlardır. Özellikle “Üs-
tün Hukuk”a (Higher Law) aykırı hukuk kuralı olamayacağı düşüncesi,
Anayasa’nın üstünlüğü fikrinin doğuşuna kaynaklık etmiştir diyebiliriz. Bu
düşünce teorisyenlerine göre tabii hukuk (natural law), pozitif hukuk (posi-
tive law)tan üstündür. Tabii hukuka aykırı pozitif hukuk kuralları geçersizdir
ve bağlayıcı olamazlar.
Rousseau’cu demokrasi anlayışından anayasal demokrasi anlayışına geçişi
ifade eden bu süreç, anayasa yargısının (norm denetimi olarak) yerleşmesini
sağlamıştır. Yasamanın üstünlüğü fikri ile hak ve hürriyetler açısından yasa-
manın temel teminat oluşturduğu kabulü, yerini devletin üstün organlarının
özellikle yasama tasarruflarının yargı organlarınca denetlenmesi gerektiği dü-
şüncesine terk etmiştir.

Merkezîleşmemiş sistemlerde, ülkedeki tüm mahkeme ve yargıçların

Anayasa’ya uygunluk denetimi yapma yetkileri vardır. Sistemin genel mantı-
ğına göre, bir kanunu uygulama durumunda olan yargıç, öncelikle uygulaya-
cağı normun Anayasa’ya uygun olup olmadığını kontrol etmelidir ve uygunsa
uygulamalı, değilse uygulanmamalıdır. Bu sistemde, Anayasa’ya uygunluk de-
netimi yapmakla görevli özel bir mahkeme yaratılmış olmayıp, bu yetki tüm
mahkemelerin doğal görevlerinden kabul edilmiştir. Bu sisteme aynı zamanda
Amerikan sistemi de denilmektedir. Çünkü Amerika Birleşik Devletleri’ndeki
anayasacılık hareketi nasıl İngiliz Parlamentosunun egemenliğine karşı başla-
mışsa, merkezîleşmemiş anayasa yargısı denetimi de başlangıçtaki Amerikan
Araştır 2 bakış açısıyla, yasama organına ve onun güçlerine karşı oluşturulmuştur.
ABD Anayasası’nın 6. maddesinin 2. bendi, yargıçlara bu yetkiyi vermektedir.
Üstünlük bendi olarak kabul edilen bu bölüm Anayasa’nın dingil çivisi, yani
bütün yapıyı bir arada tutan bölüm olarak adlandırılmaktadır. Bu, eyalet ya-
saları ile federal yasalar arasında bir uyuşmazlık olduğunda, federal yasaların
üstünlüğünü de ifade etmektedir. Ayrıca geçerli olabilmesi için bir federal ya-
sanın Anayasa’ya uygun olması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Anılan
düşünce gereği, devletin bütün organları gibi, Kongre de Anayasa’ya tabidir
ve kongrenin çıkartacağı Anayasa’ya aykırı her kanun geçersiz sayılacaktır. Bu
anayasal süreçte mahkemelerin rolü Anayasa’nın üstünlüğünü ve hukuk dev-
letinin yüceliğini, sürekliliğini korumaktır.

185
5
Anayasa Yargısının Genel Esasları

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

1876 tarihli Kanun-ı Esasi’nin bazı maddelerinde Anayasa’nın diğer yasala-

ra olan üstünlüğünü belirtmekte, yargısal denetime hiç temas etmemektedir.
1921 Anayasası’nda ise, Anayasa yargısı ile ilgili hiçbir hüküm bulunmamak-
taydı. 1924 Anayasasında getirilen düzenlemede, Anayasa yargısı ile ilgili yal-
nızca kanunların Anayasaya aykırı olamayacağı düzenlenmiş; fakat bu aykırı-
Araştır 3 lığın kim tarafından ne şekilde tespit edileceği belli değildir.
Gerek doktrin gerekse yargı içtihatlarında çokça tartışılmış olmasına rağmen,
1961 Anayasasına kadar Türkiye Cumhuriyeti’nde gerçek manada Anayasa
yargısı kurulamamıştır. 1961 Anayasasının yapım sürecinde Türkiye’de müs-
takilen bir Anayasa Mahkemesinin kurulup kurulmaması gerektiği tartışılmış
ve nihayet bu anayasa ile Anayasa Mahkemesi kurularak faaliyete geçmiştir.

Türkiye’de Anayasa Mahkemesinin görevlerini şu şekilde saymak mümkündür:

1. Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğü’nün
şekil ve esas, Anayasa değişikliklerinin ise şekil bakımından anayasaya uy-
gunluğunu denetlemek (m. 148/2, 150).
2. Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaş-
kanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay
Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Ha-
kimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay
Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvet Komutanlarını görevleriyle ilgili
Araştır 4 suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak (m. 148/6).
3. Siyasi partilerin kapatılması davalarına bakmak (m. 69/6).
4. Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (m. 69/4).
5. TBMM’nin verdiği yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletve-
killiğinin düşürülmesi kararlarının iptal istemini karara bağlamak (m.85).
6. Uyuşmazlık Mahkemesine başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından
seçmek (m. 158/2).
7. 2010 Anayasa Değişikliği ile getirilen bireysel başvuruları karara bağlama
görevi (m. 148/3).

Kaynakça
Aliefendioğlu, Y. (1984). “Türk Anayasa Yargısında
Denetim Yolu”, Danıştay Dergisi, Y.14.
Anderson, W& W.Weidner, E. (1953). American
Government. Fourth Edition, New York.
Armağan, S. (1967). Anayasa Mahkememizde Kazai
Murakabe Sistemi, İÜHF Yayını: İstanbul.
Arsel, İ. (1958). Amerikan Anayasası ve Federal Yüksek
Mahkeme, AÜHF Yayını: Ankara.
Arsel, İ. (1963). Türk Anayasa Hukuku’nun Umumi
Esasları
Balta, T. B. (1961). “Türkiye’de Anayasa Yargısı 1”,
AÜHFD, Cilt: XVIII, Sayı: 1-4.
Başgil, A: F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku, Türkiye
Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri, Cilt I.
(Fasikül I.), Baha Matbaası: İstanbul
Batum, S. (1993). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve
Türk Anayasal Sistemine Etkileri, İstanbul.
Brewer-Carias, A. R. (1989). Judicial Review in
Comparative Law, Cambridge University Press.
Capelletti, M. (1971). Judicial Review in the
Contemporary World, s. VIII, The Bobbs-Merrill.

186

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Cappeletti, M. (1989). The Judicial Process in
Comparative Perspective, (Ed., P.J. Kollmer-
J.M.Olson), Clarendon Press: Oxford.
Çağlar, B. (1987). “Parlamentolar ve Anayasa
Mahkemeleri, Teori ve Pratikte Anayasa Yargısının
Sınırları Problemi”, Anayasa Yargısı 3, Anayasa
Mahkemesi Yayını:Ankara.
Çağlar, B. (1991). “Anayasa Hukuku ve Anayasa’nın
Yargıcı, Yenilenen Anayasa Kavramı Üzerine
Düşünceler”, Anayasa Yargısı 8, Anayasa
Mahkemesi Yayını: Ankara.
ÇAĞLAR, Bakır, “Hukuk’la Kavranan Demokrasi
ya da Anayasal Demokrasi”, Anayasa Yargısı 10,
Anayasa Mahkemesi Yayını Ankara 1993.
Erdoğan, M. (2017). Anayasal Demokrasi, Siyasal
Kitabevi: Ankara.
Fendoğlu, H. T. (2017). Anayasa Yargısı, Yetkin
Yayıncılık: Ankara.
Feyzioğlu, T. (1951). Kanunların Anayasa’ya
Uygunluğunun Kazai Murakabesi,SBF Yayınları:
Ankara.
Göze, A. (1982). Siyasal Düşünceler Tarihi, İÜHF
Yayını: İstanbul.
Gür, A.R. (1958). Hukuk Devleti Kazai Murakabe,
Çeltüt Matbaası: İstanbul.
Gürbüz, Y. (1981). Anayasalar, Filiz Kitabevi:
İstanbul.
Hayek, F. A. (1994). Kanun, Yasama Faaliyeti ve
Özgürlük (Kurallar ve Düzen), (çev. A. Yayla), No:
331, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
Hocaoğlu, A. Ş.& Ocakcıoğlu, İ. (1971). Anayasa ve
Anayasa Mahkemesi, Ayyıldız Matbaası: Ankara.
Holland, K. M. (1991). “İntroduction”, Judicial
Activism in Comparative Perspective, (Ed.,
K.M.HOLLAND), Macmillan.
İzgi, Ö. & Gören, Z. (2002). Türkiye Cumhuriyeti
Anayasasının Yorumu, C.2, (3.10.2001
değişiklikleri ile), T.B.M.M. Basımevi: Ankara.
Kaboğlu, İ. Ö. (1993). “Kelsen Modeli Sınırlarında
Demokratikleşme Sürecinde Anayasa Yargıçları”,
Anayasa Yargısı 10, Anayasa Mahkemesi Yayını:
Ankara.
Karamustafaoğlu, T. (1968). “Anayasa Yargısının
Temel Sorunları”, AÜHFD, Cilt: XXV, Sayı: 3-4.
Keyman, S. (1981). Hukuka Giriş ve Metodoloji,
Doruk Yayınları: Ankara.
Kıratlı, M. (1966). Anayasa Yargısında Somut Norm
Denetimi, AÜSBF Yayını: Ankara.
LESUEUR, A.P. (1994). “The Judges and the ıntention
of Parliament: Is Judicial Review Undemocratic”,
Parliamentary Affairs, Vol.: 44, No: 3.
5
Lijphart, A. (1988). Çağdaş Demokrasiler, (çev.
E. ÖZBUDUN-E. ONULDURAN), Türk
Demokrasi Vakfı ve Siyasi İlimler Derneği Ortak
Yayını..
McWhinney, E. (1981). Constitution-Making:
Principles, Process, Practice, University of Toronto
Press: Toronto Buffalo London.
Öktem, N. (1991). “Hukuk Felsefesi ve Anayasa
Yargısı”, Anayasa Yargısı 8, Anayasa Mahkemesi
Yayını: Ankara.
Özbudun, E. (1993). Demokrasiye Geçiş Sürecinde
Anayasa Yapımı, Bilgi Yayınevi: İstanbul.
Özbudun, E. (2017). Türk Anayasa Hukuku, 17.
Baskı, Yetkin Yayıncılık: Ankara.
Özçelik, S. (1987). “Mahkeme İçtihatları”, İÜHFM,
c. XXI..
Russel, B. (1983). Batı Felsefesi Tarihi, (çev. M.
Sencer), Say: İstanbul.
Sartori, G. (1993). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş,
(çev. T. KARAMUSTAFAOĞLU -M. TURHAN)
Türk Demokrasi Vakfı Yayını: Ankara.
Saye, A. B. (1975). American Constitutional Law,
Columbus, Ohio.
Shapiro, M. & Stone Sweet, A. (1994). “The New
Constitutional Politics of Europe”, Comparative
Political Studies, Vol.: 26, Num.: 4.
Sır, O. (2011). Hukuk Devleti Açısından Kanunların
Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi,
Adalet Yayınevi: Ankara.
Sterett, S. (1994). “Judicial in Britain”, Comperative
Political Studies, Vol.: 26, Num.: 4.
Tanör, B. (1986). İki Anayasa 1961-1982, Beta Basım
Yayın: İstanbul.
Teziç, E. (1986). “Kanunların Anayasa’ya
Uygunluğunun Esas Açısından Denetimi”,
Anayasa Yargısı 2, Anayasa Mahkemesi Yayını:
Ankara.
Tunç, H. (1992). Türk Anayasa Yargısında İtiraz Yolu,
Atatürk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını:
Erzincan.
Ünsal, A. (1980). Siyaset ve Anayasa Mahkemesi,
AÜSBF Yayını: Ankara.
Vedel, G. (1960). “Teşri ve İcranın Münasebetleri
Problemi”, (Çev.; T. Timur), AÜSBFD, Cilt: XV,
Sayı 3.
Vile, M.J.C. (1967). Constitutionalizm and the
Seperation of Powers, Oxford.
Waltman, J. L. (1991). “Judicial Activism in England”,
Judicial Activism in Comparative Perspective,
(Ed., Kenneth M. HOLLAND), Macmillan.
Yüzbaşıoğlu, N. (1993). Türk Anayasa Yargısında
Anayasallık Bloku, s. IX-X., İÜHF Yayını: İstanbul.
187
 Bölüm 6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
öğrenme çıktıları

Anayasaya Uygunluk Denetiminin

Kapsamı ve Anayasaya Uygunluk
Bakımından Denetim Şekilleri
2 Türk Anayasa Hukuku çerçevesinde,
yasama ve yürütme organı tarafından
Anayasaya Uygunluk Denetimi ve yapılan yasama niteliğindeki hukuki
Konusu

1
düzenlemelerin Anayasa Mahkemesi

2
1 Anayasaya uygunluk denetiminin tanımını tarafından hangi kapsamda ve ne şekilde
yaparak niteliğini ve kapsamını ortaya denetime tabi tutuldukları hakkında ayrıntılı
koyabilme bilgi sahibi olabilme

Anahtar Sözcükler: • Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi • Soyut Norm Denetimi

• Somut Norm Denetimi • Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi • Denetlenemeyecek Normlar

188

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
1982 Anayasası’nda Anayasa Mahkemesi’nin
görev ve yetkileri 148. maddede düzenlenmiştir.
Maddeye göre (1) Anayasa Mahkemesi, kanunların,
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve
esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel
başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini
ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. An-
cak, olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarı-
lan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas
bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa
Mahkemesinde dava açılamaz. (2) Kanunların şekil
bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen
çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişiklikle-
rinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle
görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususla-
rı ile sınırlıdır. Şekil bakımından denetleme, Cum-
hurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun
yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten son-
ra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz;
def ’i yoluyla da ileri sürülemez.”
Anayasa hükmü, yasama ve yürütme organı ta-
rafından çıkarılan ve yasa niteliğini haiz düzenle-
melerin anayasaya uygun olmasını garanti almayı
amaçlamaktadır. Bu çerçevede bu bölümün konusu
ilgili anayasa hükmünü, bireysel başvurular haricin-
de olmak üzere, incelemektir. Bu bakımdan önce-
likle hangi işlemlerin Anayasa Mahkemesi (AYM)
denetimine tabi olduğu incelenmelidir. Kanunlar,
olağanüstü ve olağan Cumhurbaşkanlığı kararna-
meleri (CBK), anayasa değişiklikleri, TBMM içtü-
züğünün değiştirilmesi incelenmiştir. Ayrıca, 2017
değişikliklerinden öncesi dönemde, Cumhurbaş-
kanlığı kararnamelerinin yerine kanun hükmünde
kararnamelerinin olduğu görülmektedir. Kanun
hükmünde kararnamelerin (KHK) hâlen yürürlük-
te oldukları düşünüldüğünde söz konusu düzenle-
melerin denetiminin de hâlen Anayasa Mahkemesi
tarafından gerçekleştirileceği açıktır. Bu nedenle
KHK’ların denetiminin kapsamına da yer veril-
miştir. Akabinde AYM’nin denetiminin kapsamı
ortaya konulmuştur. Bu çerçevede esas bakımından
denetim ve şekil bakımından denetim hususlarına
yer verilmiştir. Son olarak ilgili düzenlemelerin
anayasaya aykırı olduğunun iddia edilmesine iliş-
kin usullerin incelenmesi gerekmektedir. Zira her
bir yasal düzenleme türünün AYM nezdinde ana-
6
yasaya aykırılığının farklı şekillerde ve kapsamlarda
iddia edilebildiği görülmektedir. Bu bakımdan so-
yut norm denetimi ve somut norm denetimi hususları
incelenecektir.
ANAYASAYA UYGUNLUK
DENETİMİ VE KONUSU
Anayasaya uygunluk denetiminin konusu aşa-
ğıda ayrıntılarıyla incelenmiştir.
Genel Olarak Türkiye’de Anayasaya
Uygunluk Denetimi
Anayasaya uygunluk denetimi öteden beri ana-
yasalarımızda önemli bir sorun olarak tartışılmıştır.
Şöyle ki; 1921 Anayasasını bir kenara bırakırsak,
gerek Osmanlı Devleti’nin son zamanına damga-
sını vuran 1876 Anayasasında, gerekse de Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk kapsamlı anayasası olan 1924
Anayasasında bu durum yeterli açıklıkta düzenlen-
memiştir. Özellikle 1924 Anayasasında bu durumun
düzenlenmemesi ve hukuki platformda tartışılan,
mahkemelerin aşağıda geniş bir şekilde değinileceği
üzere Somut Norm Denetimi vasıtası ile kanunların
anayasaya uygunluğunu denetleyeceği fikri, gerekli
hukuki zemine oturtulamadığından uygulanamamış
ve bir boşluk söz konusu olmuştur.
Anayasaya uygunluk denetimi kapsamlı olarak
ilk defa, kendisine, 1961 Anayasasında yer bulmuş-
tur. 1961 Anayasasının esas önemi, Türk Anayasa
tarihinde ilk defa anayasa yargısına ilişkin kurum-
sal bir yapılanmayı 145 vd. maddelerinde başlatmış
olması dolayısıyladır. Yasama organının işlemleri-
nin anayasaya uygunluk açısından yargısal deneti-
me tabi tutan bu kurumsal yapılanma, Türk hukuk
tarihinde bir ilki gerçekleştirmiş olması nedeniyle
ayrı bir öneme sahiptir. Bu kurumsallaşmanın bir
ayağı olarak Anayasa Mahkemesi ilk defa bu ana-
yasamızda kendisine yer bulmuştur. 22.04.1962
günlü 44 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu
ve Yargılama Usullerine ilişkin Yasa ile de Anaya-
sa Mahkemesinin kuruluşu gerçekleşmiştir. Yani
kanunların Anayasaya yargısal yoldan denetlenme
işi kurulan özel mahkemeye bırakılmıştır. Böylece,
anayasa yargısının uygulama aracı olan bu mahke-
me, hukukumuza kazandırılmıştır.
Yukarıda bahsedilen kurumsal yapı 1982 Ana-
yasası ile de korunmuş ancak gerek Anayasa Yar-
gısında gerekse Anayasa Mahkemesinin işleyişi
189
6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

konusunda çeşitli farklılıklar söz konusu olmuş- Anayasaya Uygunluk Denetiminin

tur. 22.04.1962 günlü 44 sayılı Anayasa Mahke-
mesinin Kuruluşu ve Yargılama Usullerine ilişkin
kanun, 10.11.1983 tarihli kanun ile 2949 sayılı
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama
Usulleri Hakkındaki Kanun ile yeniden düzenlen-
miştir. Yukarıda belirtildiği üzere her iki anayasada
da ortak düzenlemeler olmakla beraber, önemli,
çeşitli farklılıklar da mevcuttur. Bu hususlara ile-
riki kısımlarda temas edilmekle beraber, bir kaçını
örnek vermek gerekirse, genel mahkemelere 1961
Anayasası ile tanınan belli durumlarda anayasaya
uygunluk denetimi yapma yetkisi 1982 Anayasası
ile kaldırılmıştır. Yine 1961 Anayasasında öngö-
rülen “organ davası’’, 1982 Anayasası ile hukuku-
muzdan çıkarılmıştır. Ayrıca 1982 Anayasasında
1961 Anayasasına göre iptal davası açabilecekler sı-
nırlandırılmıştır. Son olarak, dava açma sürelerinde
de değişiklik söz konusu olmuştur. Bu genel açık-
lamalardan sonra, anayasaya uygunluk bakımından
denetim usullerini geniş bir şekilde ele almak ge-
rekir. Özellikle aşağıda inceleneceği üzere soyut ve
somut norm denetimleri, Anayasa Yargısının can
damarı durumundadır.
Konusu
1982 Anayasasının 148–152. maddeleri arasın-
da; Anayasa Mahkemesinin, kanunların, Cumhur-
başkanlığı kararnamelerinin ve çeşitli parlamento
kararları ile TBMM içtüzüğünün şekil ve muhteva
açısından denetlenebileceği düzenlenmiştir. 1982
Anayasası ile ilgili maddelerde hem Somut Norm
hem de Soyut Norm Denetimi benimsemiş bulun-
maktadır. 1982 Anayasası, ayrıca 1961 Anayasasın-
dan farklı olarak yapılan anayasa değişikliklerinin
de anayasaya uygunluk bakımından denetiminin
önünü açmıştır. Ancak bu denetim sadece şekil ba-
kımından denetim ile sınırlı olmaktadır.
Anayasal olarak bazı norm ve işlemlerin anayasa-
ya uygunluk denetimine tabi olmadığı açıkça belir-
tilmektedir. Örneğin anayasa değişiklikleri sadece şekil
bakımından denetime tabidir. Yani esas bakımından de-
netime tabi değildir (md. 148). Ayrıca olağanüstü dö-
nem Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin anayasaya
uygunluk denetimine tabi olmadığı da açıkça anayasal
olarak düzenlenmektedir (148). Ayrıca milletlerara-
sı antlaşmaların anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa
Mahkemesine başvurulamamaktadır (md. 90).
Anayasal açıdan Anayasa Mahkemesi’nin dene-
timine tabi olan ve olmayan norm ve işlemler şu
şekilde tablolaştırılabilinir:

Tablo 6.1 1982 Anayasasına Göre Anayasa Mahkemesinin Denetleyebileceği ve Denetleyemeyeceği İşlemler
1982 Anayasasına Göre Anayasa Mahkemesinin Denetleyebileceği ve Denetleyemeyeceği İşlemler
Anayasaya Uygunluk Denetimine Tabi Olan Norm ve Anayasaya Uygunluk Denetimine Tabi
İşlemler Olmayan Norm ve İşlemler
Kanunlar (md. 148)
Anayasa Değişiklikleri (Esas Bakımdan-md. 148)
Olağan dönem Kanun Hükmünde Kararnameler (Geçici 21.
Olağanüstü dönem Kanun Hükmünde
madde)
Kararnameler (Geçici 21. madde)
Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (md. 148)
Olağanüstü dönem Cumhurbaşkanlığı
TBMM İçtüzük değişiklikleri (md. 148)
Kararnameleri (md 148)
Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılmasına ilişkin TBMM
Üç işlem dışındaki Parlamento Kararları
kararı (md. 85)
Milletlerarası antlaşmalar (md. 90)
Milletvekilliğinin Düşürülmesine İlişkin TBMM Kararı (md. 85)
İnkılap Kanunları (md. 174)
Anayasa Değişiklikleri (Şekil Bakımından-md. 148)

Buna karşın Anayasa Mahkemesi, zaman içerisinde geliştirdiği içtihatlar vasıtasıyla denetleyemeyeceği
açıkça anayasal olarak düzenlenen alanları da denetleme imkânı elde etmiştir. Bu çerçevede olağanüstü
dönem kanun hükmünde kararnameler – ve cumhurbaşkanlığı kararnameleri), eylemli içtüzük değişikliği
niteliğindeki parlamento kararlarını denetleyebilmektedir. Bu nedenle anayasa hukuku bakımından öne
çıkan norm ve işlemlerin anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı detaylı bir şekilde incelenecektir.

190

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Kanunların Anayasaya Aykırılığının
Denetimi
Kanunların anayasaya uygunluğunun deneti-
minden bahsedecek olursak; bu denetime gerek
maddi anlamda gerekse şekli anlamda kanunların
girdiği aşikârdır. Ancak 2001 yılına kadar, 1982
Anayasasına göre, iki tür kanunun denetlenmesi
söz konusu değildi. Bunlar, Anayasanın 174.mad-
desinde sayılan İnkılâp Kanunları ile Anayasanın
geçici 15. maddesinde bahsedilen Milli Güvenlik
Konseyi döneminde çıkarılmış kanunlardır. Ancak
2001 yılı anayasa değişikliği ile geçici 15. madde-
nin denetiminin önü açılmış ve denetlenemeyen
kanun olarak sadece İnkılâp Kanunları kalmıştır.
Olağan Dönem Kanun Hükmünde
Kararnamelerin Denetimi
2017 öncesinde olağan dönem kanun hükmün-
de kararnamelerinin (KHK) çerçevesi Anayasa’nın
91. maddesinde çizilmişti. Buna göre olağan dö-
nem KHK’ların çıkarılabilmesi için öncesinde kap-
samını, amacını, süresini ve bu süre içerisinde ne
kadar KHK çıkarılabileceğini düzenleyen bir yetki
kanununa ihtiyaç vardı. KHK’lar da bu yetki ka-
nunun çizdiği sınırlar içerisinde Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılır, Cumhurbaşkanı tarafından
onaylayarak Resmi Gazete’de yayımlanır ve aynı
gün TBMM’ye sunulurdu. KHK’lar yayımlanır
yayımlanmaz yürürlüğe girerdi. Bununla birlikte
TBMM, KHK’ları onaylayabilir, reddedebilir veya
değiştirerek onaylayabilirdi.
dikkat
Değişiklikten önce KHK’lar yürürlüğe girmesinden
itibaren Anayasa Mahkemesi’nin denetimine tabiiydi.
Bu noktada Anayasa Mahkemesi, KHK’ların
hukuki denetimi ile ilgili içtihadını pek çok kara-
rında ortaya koymuştur. AYM’nin konuyla ilgili
kararı (E. 2015/1, K. 2015/91, K.T. 22/10/2015)
şu şekildedir:
“13. Anayasa’nın 91. maddesinde düzenlenen
kanun hükmünde kararnameler, işlevsel yön-
den yasama işlemi niteliğinde olduğundan yar-
gısal denetimlerinin yapılması görev ve yetkisi
6
Anayasa’nın 148. maddesi ile Anayasa Mahkeme-
sine verilmiştir. Yargısal denetimde kanun hük-
münde kararnamenin, öncelikle yetki kanununa
sonra da Anayasa’ya uygunluğu sorunlarının çö-
zümlenmesi gerekir. Her ne kadar, Anayasa’nın
148. maddesinde kanun hükmünde kararname-
lerin yetki kanunlarına uygunluğunun denetlen-
mesinden değil, yalnızca Anayasa’ya biçim ve esas
bakımlarından uygunluğunun denetlenmesinden
söz edilmekte ise de Anayasa’ya uygunluk dene-
timinin içerisine öncelikle kanun hükmünde
kararnamenin yetki kanununa uygunluğunun
denetimi girer. Çünkü Anayasa’da, Bakanlar
Kuruluna ancak yetki kanununda belirtilen sı-
nırlar içerisinde kanun hükmünde kararname çı-
karma yetkisi verilmesi öngörülmüştür. Yetkinin
dışına çıkılması, kanun hükmünde kararnameyi
Anayasa’ya aykırı duruma getirir.
14. Dayanaklarını doğrudan doğruya Anayasa’dan
alan olağanüstü hal kanun hükmünde kararna-
melerinden farklı olarak, olağan dönemlerdeki
kanun hükmünde kararnamelerin bir yetki ka-
nununa dayanması zorunludur. Bu nedenle,
kanun hükmünde kararnameler ile dayandıkları
yetki kanunu arasında çok sıkı bir bağ vardır. Ka-
nun hükmünde kararnamenin yetki kanunu ile
olan bağı, kanun hükmünde kararnameyi aynen
ya da değiştirerek kabul eden kanun ile kesilir.
Kanun hükmünde kararnamenin Anayasa’ya
uygun bir yetki kanununa dayanması, geçer-
liliğinin ön koşuludur. Bir yetki kanununa da-
yanmadan çıkarılan veya dayandığı yetki kanunu
iptal edilen kanun hükmünde kararnamelerin içe-
riği Anayasa’ya aykırılık oluşturmasa bile bunların
Anayasa’ya uygunluğundan söz edilemez.
15. Kanun hükmünde kararnamelerin Anayasa’ya
uygunluk denetimi, kanunların denetiminden fark-
lıdır. Anayasa’nın 11. maddesinde, “Kanunlar Ana-
yasaya aykırı olamaz.” denilmektedir. Bu nedenle
kanunların denetiminde, onların yalnızca
Anayasa kurallarına uygun olup olmadıkla-
rı saptanır. Kanun hükmünde kararnameler
ise konu, amaç, kapsam ve ilkeleri yönünden
hem dayandıkları yetki kanununa hem de
Anayasa’ya uygun olmak zorundadırlar.
16. Anayasa’da kimi konuların kanun hükmün-
de kararnamelerle düzenlenmesi yasaklanmak-
tadır. Anayasa’nın 91. maddesinin birinci
fıkrasında “...sıkıyönetim ve olağanüstü
haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci
kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer
alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile
dördüncü bölümde yer alan siyasî haklar ve
ödevler kanun hükmünde kararnamelerle
191
6
düzenlenemez.” denilmiştir. Bu kural ge-
reğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Ba-
kanlar Kuruluna ancak kanun hükmünde
kararnameyle düzenlenmesi yasaklanmış
alana girmeyen konularda kanun hükmünde
kararname çıkarma yetkisi verebilir.
17. Anayasa’nın herhangi bir maddesinde ka-
nunla düzenleneceği öngörülen bir konunun,
Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasının
açıkça yasakladığı hükümler ile ilgili olmadıkça ya
da Anayasa’nın 163. maddesinde olduğu gibi ka-
nun hükmünde kararname çıkarılamayacağı açık-
ça belirtilmedikçe, kanun hükmünde kararname
ile düzenlenmesi Anayasa’ya aykırılık oluşturmaz.”
Olağanüstü Dönem Kanun
Hükmünde Kararnamelerin Denetimi
1982 Anayasası’nda gerçekleştirilen 2017 de-
ğişiklikleri ile olağanüstü yönetim usulleri ko-
nusunda önemli değişiklikler yapılmıştır. 1982
Anayasasında iki farklı olağanüstü yönetim usulü
(olağanüstü hal ve sıkıyönetim) öngörülmekte idi.
Bunlar “tabiî afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya
ağır ekonomik bunalım hallerinde” ilan edilen ola-
ğanüstü hal yönetimi, “Anayasa ile kurulan hür
demokrasi düzeninin veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketle-
rine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet
olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddî şekilde bo-
zulması” hallerinde ilan edilen olağanüstü hal ilanı
ve “olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerden daha
vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş
hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,
ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyete kar-
şı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin
ve milleti bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye
düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması sebebiyle”
sıkıyönetim ilan edilmesi hâlleri idi. Ayrıca Olağa-
nüstü yönetimin ilan süresi de altı ay olarak belir-
lenmişti. Bu yönetim usullerinin tercih edilmesine
göre yetkili ve görevli organlar da değişmekte idi.
Her iki olağanüstü hal ilanında sivil makam ve
mercilerin yetkileri artırılarak görevlerine devam
etmektedir. Ancak sıkıyönetim ilan edildiğinde,
ilanı gerektiren konulardaki yetki ve görev askeri
makamlara geçmektedir (Turhan, 1992: 17). Fakat
2017 değişiklikleri ile birlikte sıkıyönetim usulü
kaldırılmıştır.
Olağanüstü hal ilanı hukuki biçim olarak bir Ba-
kanlar Kurulu kararıydı. Dolayısıyla diğer bakanlar
192
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
kurulu kararlarında olduğu gibi, Cumhurbaşkanı,
Başbakan ve tüm Bakanlarca imzalanması gerek-
mekte idi. Ancak Cumhurbaşkanı’nın buradaki
iradesi, diğer Bakanlar Kurulu Kararlarında oldu-
ğu gibi sonradan eklenen tamamlayıcı, sembolik,
şeklî değil; kararın oluşumuna katılan kurucu, ya-
pıcı bir irade niteliği gösteriyordu. Karar, Cumhur-
başkanı, Başbakan ve Bakanların aynı anda ortaya
koydukları birlikte iradeleriyle oluşur. Dolayısıyla
Cumhurbaşkanı’nın iradesinin olmadığı bir karar
tekemmül etmemiş değil, aslında hiç oluşmamıştır.
Olağanüstü hal ilanı kararı, organik bakımdan idarî,
konusu bakımından bireysel, şart işlemdir.
Ancak bu durumda, olağanüstü halin gerekli
kıldığı konu hakkında veya olağanüstü hâlin ge-
rekli kıldığı bölgeyle (yerle) ilgili olup olmadığı ile
Anayasa’nın 15. maddesinde düzenlenen sınırları
ihlal edip etmediğini denetleyecek bir merci kal-
mamaktadır. Anayasa Mahkemesi daha önce ver-
diği kararlarında olağanüstü hal kanun hükmünde
kararnameleri bu kapsamda denetleyebileceğine
hükmetmişken, yakın tarihli bir başka kararında
ise önceki kararlarına da atıfta bulunarak aksi yön-
de bir karar vermiştir. Kararın ilgili kısmı şu şekil-
dedir (AYM Kararı, E. 2016/171, K. 2016/164,
K.T. 2.1.2016, 8.11.2016-29882):
“21. Anayasa Mahkemesi, konuya ilişkin olarak
geliştirdiği önceki içtihadında maddi kriteri esas
alarak, bir olağanüstü hâl KHK’sının gerçekten
Anayasa’nın 121. maddesinde öngörülen KHK
olup olmadığını belirlemek için yer, zaman ve
konu bakımından inceleme yapmıştır. Mahke-
me, 10.1.1991 tarihinde oyçokluğuyla vermiş
olduğu E.1990/25, K.1991/1 sayılı kararında
belirttiği ve E.1991/6, K.1991/20, E.1992/30,
K.1992/36 ile E.2003/28, K.2003/42 sayılı ka-
rarlarında sürdürdüğü içtihadında, “olağanüstü
hâl KHK’sı” adı altında yapılan düzenlemelerin
Anayasa’nın öngördüğü ve Anayasa’ya uygun-
luk denetimine bağlı tutmadığı olağanüstü hâl
KHK’sı niteliğinde olup olmadıklarını incelemek
ve bu nitelikte görmediği düzenlemeler yönün-
den de Anayasa’ya uygunluk denetimi yapmak
zorunda olduğunu ifade etmiştir. Olağanüstü
hâl KHK’sından söz edebilmek için yer, zaman
ve konu ölçütlerini ortaya koymuştur. Anayasa
Mahkemesi bu ölçütler çerçevesinde olağanüstü
hâl ilanının gerekli kıldığı konuya ilişkin olma-
yan veya olağanüstü hâlin geçerli olduğu yer ya
da dönem hâricinde yürürlükte olacak düzenle-
meleri, olağanüstü hâl KHK’sı niteliğinde görme-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
yerek bunların olağan dönem KHK’sı olduğunu
değerlendirip yargı denetimine konu yapmış bu-
lunmaktadır.
Anayasa Mahkemesinin, olağanüstü hâl KHK’sı
şeklinde yapılan düzenlemelerin gerçekten olağa-
nüstü hâl KHK’sı niteliğinde olup olmadığını be-
lirlemek için yer, zaman ve konu ölçütlerini esas
alarak yaptığı inceleme, KHK kurallarının içeri-
ğinin değerlendirilmesini gerektirmektedir. Böyle
bir değerlendirme de kuralların, esas bakımından
Anayasa’ya uygunluk denetiminin yapılması so-
nucunu doğuracaktır. Nitekim, 2003 yılında oy-
çokluğuyla verilen kararda, 10.7.1987 tarihli ve
285 sayılı KHK’nın 425 sayılı KHK ile yeniden
düzenlenen 7. maddesinde yer alan “Bu KHK ile
Bölge Valisine tanınan yetkilerin kullanılması ile
ilgili idari işlemler hakkında iptal davası açıla-
maz.” biçimindeki hükmün Anayasa’nın 125.
maddesiyle bağdaşmadığı iddiası ele alınmıştır.
Anayasa Mahkemesi K.1991/1 sayılı kara-
rında söz konusu kuralın olağanüstü hâl
KHK’sı hükmü olduğunu, dolayısıyla yargı
denetimine tabi olmadığını belirterek iptal
talebinin reddine karar vermesine rağmen
2003 yılında verilen K.2003/42 sayılı karar-
da, aynı hükmün Anayasa’nın 125. madde-
sine aykırı olması nedeniyle olağanüstü hâl
KHK’sı değil olağan KHK olduğunu ifade
ederek yargısal denetime tabi tutmuş ve yetki
kanunu olmadığı gerekçesiyle Anayasa’nın
91. maddesine aykırı bularak anılan hük-
mü iptal etmiştir. Bu yaklaşım, Anayasa’nın
148. maddesindeki şekil ve esas bakımından
denetim yasağını tamamen anlamsız ve iş-
levsiz hâle getirmektedir. Zira olağanüstü hâl
KHK’larının yargısal denetimi mümkün olsaydı
Anayasa Mahkemesi, aynı incelemeyi yapacak ve
kuralı Anayasa’nın 125. maddesine aykırı bula-
rak iptal edecekti. Bu tür bir yaklaşımla olağa-
nüstü hâl KHK’sı niteliğinde olan tüm kuralları
bu kapsam dışına çıkarmak mümkündür.”
23. Olağanüstü hâl KHK’larının Anayasa’ya
aykırı düzenlemeler içerdiğinin ileri sürül-
mesi, bunların anayasallık denetimine tabi
tutulmaları için yeterli değildir. Olağanüstü
hâl KHK’larının Anayasa Mahkemesi ta-
rafından denetlenebilmesi için bu yöndeki
bir anayasal yetkinin açıkça tanınması ge-
rekir. Anayasa’nın 148. maddesinin lafzı, Ana-
yasa koyucunun amacı ve ilgili yasama belgeleri
göz önünde bulundurulduğunda, olağanüstü
dönem KHK’larının herhangi bir ad altında
yargısal denetime tabi tutulamayacağı açıktır.
Anılan hükme rağmen yapılacak yargısal dene-
6
tim, Anayasa’nın bağlayıcılığı ve üstünlüğünü
düzenleyen Anayasa’nın 11. maddesiyle ve hiçbir
kimse veya organın kaynağını Anayasa’dan alma-
yan bir Devlet yetkisi kullanamayacağına ilişkin
Anayasa’nın 6. maddesiyle bağdaşmaz.”
Buna karşın Anayasa Mahkemesi, E. 2016/205
ve K. 2019/63 sayılı kararında olağanüstü halin
2017 değişikliğinden önceki anayasal çerçevesine
ilişkin olarak içtihadını geliştirmiştir. İçtihadı şu
şekildedir:
“21/1/2017 tarihli ve 6771 sayılı Türkiye Cum-
huriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun’la yapılan değişiklik öncesinde ola-
ğanüstü hâl sebepleri Anayasa’nın 119. ve 120.
maddelerinde düzenlenmiş ve 119. maddede
“tabiî afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır
ekonomik bunalım halleri”; 120. maddede de
“Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini
veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırma-
ya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddî
belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları se-
bebiyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması
halleri” olağanüstü hâl ilan edilme sebepleri ola-
rak öngörülmüştür. Anayasa’nın 119. maddesin-
de düzenlenen olağanüstü hâl, Cumhurbaşkanı-
nın başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunca
ilan edilebilirken 120. maddesinde düzenlenen
olağanüstü hâl, Cumhurbaşkanının başkanlığın-
da toplanan Bakanlar Kurulunca Millî Güvenlik
Kurulunun da görüşü alındıktan sonra ilan edi-
lebilmektedir.
Anayasa’nın mülga 121. maddesinin üçüncü fık-
rasında “Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaş-
kanının başkanlığında toplanan Bakanlar Ku-
rulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda,
kanun hükmünde kararnameler çıkarabilir. Bu
kararnameler, Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı
gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına su-
nulur; bunların Meclisçe onaylanmasına ilişkin
süre ve usul, İçtüzükte belirlenir” denilmektedir.
Anılan hüküm uyarınca, olağanüstü hâllerde
Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Ba-
kanlar Kurulu, olağanüstü hâlin gerekli kıldığı
konularda kanun hükmünde kararname (KHK)
çıkarma yetkisine sahiptir.
Anayasa’nın mülga 91. maddesinin birinci fık-
rasında, sıkıyönetim ve olağanüstü hâller saklı
kalmak üzere Anayasa’nın ikinci kısmının birin-
ci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar,
kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümün-
de yer alan siyasi haklar ve ödevlerin KHK’larla
193
6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

düzenlenemeyeceği belirtilmekte iken sıkıyönetim kararına dönüşmektedir. Bundan sonra uygulan-

ve olağanüstü hâllerde, söz konusu hak ve ödevler masına devam edilen olağanüstü halin hukuki da-
yönünden de KHK ile düzenleme yapılmasına bir yanağını, TBMM’nin onay kararı oluşturur. Onay
engel bulunmamaktadır. işlemi hukuki niteliği itibariyle bir Meclis Kararı
Anayasa’nın mülga 121. ve 122. maddelerinin olup, TBMM Kararı başlığı ile Resmî Gazete’de
üçüncü fıkralarında da olağanüstü hâl ve sıkı- yayımlanır. Bu sebeple söz konusu kararın yargısal
yönetim hâlinin gerekli kıldığı konularda çıkarı- denetimi de mümkün olmamaktadır.
lan KHK’ların Resmî Gazete’de yayımlandıkları
gün TBMM’nin onayına sunulacağı, bunların
TBMM tarafından onaylanmasına ilişkin süre
ve usulün İçtüzük’te belirleneceği öngörülmüş-
dikkat
tür. TBMM İçtüzüğü’nün 128. maddesinin
Olağanüstü hal, uzatılmaması halinde süresinin dol-
9/10/2018 tarihli ve 1200 sayılı Karar’la de-
ğiştirilmeden önceki hâline göre “Anayasanın masıyla kendiliğinden sona ereceği gibi; onaylanma-
121 ve 122 nci maddeleri gereğince çıkarılan ve dan önce Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan
Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun Bakanlar Kurulu kararıyla, onaylandıktan sonra da
hükmünde kararnameler, Anayasanın ve İçtüzü- TBMM kararıyla sona erdirilebilmekteydi.
ğün kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi için
koyduğu kurallara göre ancak, komisyonlarda ve
Genel Kurulda diğer kanun hükmünde kararna-
Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı
melerle, kanun tasarı ve tekliflerinden önce, ive-
dilikle en geç otuz gün içinde görüşülür ve karara Kararnamelerinin Denetimi
bağlanır./ Komisyonlarda en geç yirmi gün içinde Kararnameler, mevcut sistemdeki gibi Anaya-
görüşmeleri tamamlanmayan kanun hükmünde sa Mahkemesi tarafından esas ve şekil denetimine
kararnameler Meclis Başkanlığınca doğrudan tabidir. Şekil ve esas bakımından Resmî Gazete’de
doğruya Genel Kurul gündemine alınır” Söz ko- yayımlandığı tarihten itibaren 60 günlük süre
nusu maddede, olağanüstü dönem KHK’larının zarfında; Cumhurbaşkanı, TBMM’de en fazla
da olağan dönem KHK’ları gibi komisyonlarda üyeye sahip iki siyasi parti grubu ve TBMM’nin
ve Genel Kurulda öncelikle ve ivedilikle görüşü-
en az beşte biri tutarındaki milletvekili Anayasa
leceği hükme bağlanmakla birlikte olağan dönem
Mahkemesi’ne iptal davası açmaya yetkilidir.
KHK’larından farklı olarak öncelikle ve ivedilik-
le görüşülme hususu, birtakım sürelere bağlana-
rak somutlaştırılmıştır.”

Yine 6771 sayılı Kanun’la Anayasada yapılan

değişiklikten önce, olağanüstü hal kararı, Resmi
Gazetede yayımlanırdı ve hemen TBMM’nin ona-
yına sunulurdu. TBMM tatilde ise derhal toplan-
tıya çağrılırdı. Meclis, olağanüstü hali kaldırabilir,
süresini değiştirebilir ve Bakanlar Kurulunun iste-
mi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere
süreyi uzatabilirdi (m.120). Bu düzenlemeye göre,
Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar
kurulunun aldığı olağanüstü hal kararının Resmî
Gazete’de yayımlanması ile birlikte olağanüstü hal
yürürlüğe girer ve hukuki sonuçlarını doğurmaya
başlardı. Bu kararın TBMM’nin onayına sunulma-
sı daha çok siyasi denetim amaçlıydı. Bu doğrul-
tuda, TBMM, olağanüstü hal kararını kaldırırsa,
ilan edilmiş ve uygulanmakta olan olağanüstü hal
ortadan kalkardı. Aynen ya da süresini değiştirerek Resim 6.1 Kararnameler Anayasa Mahkemesi
onaylarsa, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan denetimine tabidir.
bakanlar kurulunun olağanüstü hal kararı, TBMM

194

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Doktrinde önceki KHK’ların, Bakanlar Kurulu
tarafından yayımlandıktan sonra TBMM onayla-
yana kadar hem Danıştay hem de Anayasa Mahke-
mesi tarafından denetlenebileceği ifade edilmekte-
dir. Gözler, teorik açıdan meseleye yaklaşıldığında,
organik açıdan yürütme organının bir işlemi olan
kararnamelerin Danıştay tarafından denetlenmesi
gerektiğinin düşünülebileceğini ifade etmektedir
(GÖZLER, 2001: 113). 6771 s. Kanun, karar-
namelerin düzenlenebilmesi için TBMM’den yet-
ki kanunu çıkarılmasını öngörmemektedir. Keza
1982 Anayasası’na göre, Cumhurbaşkanlığı ka-
rarnameleri, kanunlarda değişiklik yapamaz veya
kanunların tamamını ya da bazı maddelerini ilga
edemez. Ayrıca bakanların, Cumhurbaşkanı yar-
dımcılarının ve üst kademe kamu görevlilerinin
atanması, birel işlem olarak Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi ile gerçekleştirilecektir. Dolayısıyla bu
düzenleme, hem organik açıdan hem de maddi an-
lamda bir yürütme işlemidir denilebilir. Bu neden-
le de, denetiminin Anayasa’nın mevcut halindeki
gibi Anayasa Mahkemesi tarafından değil Danıştay
tarafından yapılmasının, yürütme işlemlerinin de-
netimi ve hukuk devleti bakımından daha uygun
olacağı ileri sürülebilir.
Bu husus, özellikle Cumhurbaşkanlığı karar-
nameleri ile birel işlemler yapıldığında önemli tar-
tışmalara yol açabilecektir. Bilindiği üzere, 1982
Anayasası’nın mevcut hâlinde, Cumhurbaşkanı’nın
tek başına yaptığı atamalar hariç olmak üzere, Ba-
kanlar Kurulu kararları, Başbakanlık, bakanlıklar
ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının müsteşar-
larıyla ilgili müşterek kararnameler, Bakanlıklar ile
kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğinde-
ki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında
uygulanacak düzenleyici işlemler, 5442 s. Kanunu
md. 24/1-a,b ve c bentleri uyarınca Danıştay ta-
rafından incelenmektedir. Bahse konu kararna-
melerden, özellikle müşterek kararname olarak
adlandırılan, üçlü kararnamelerle ilgili olarak, yeni
sistemde Cumhurbaşkanı kararname çıkarma yet-
kisini haizdir. Bu noktada ise söz konusu birel iş-
lemlerin denetiminin hangi mahkeme tarafından
yapılacağı akla gelmektedir. 6771 s. Kanun md. 16
uyarınca Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine karşı
Anayasa Mahkemesi’ne başvurulabileceği öngörül-
mektedir. Ancak Anayasa Mahkemesi bir norm de-
6
netimi mahkemesidir. Yani normların Anayasa’ya
uygunluğunu denetleme görevini haizdir. Bu tür
kararnamelerin denetiminin de Anayasa Mahke-
mesi tarafından yapılacağını öne sürmek aslen idari
yargıya ait olan bir yetkinin tamamıyla Anayasa
Mahkemesi’ne verilmesi anlamına gelecektir.
Bu noktada tek sorun, mahkemeler arasın-
daki yetki ve görev paylaşımı değildir. Anayasa
Mahkemesi’ne Cumhurbaşkanlığı kararnameleri
için başvurulabilmesi için TBMM’de en fazla san-
dalyeye sahip iki partinin ve TBMM’nin 1/5’inin
Anayasa Mahkemesi’ne başvurması gerekliliği
düzenlenmektedir. Bunun tüm Cumhurbaşkanlı-
ğı kararnamelerinin takibi açısından oldukça zor
olduğu mütalaa edilmektedir. Mevcut sistemde,
böyle bir düzenlemenin yapılış amacı, TBMM’nin
yetki kanununa dayanarak çıkarılan KHK’ların
yine TBMM tarafından denetimidir. Bu nedenle
de AYM’ye dava açma yetkisi TBMM üyelerine bı-
rakılmaktadır. Ancak 6771 s. Kanun’da öngörülen
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, tamamen yürüt-
menin işlemidir. Bu kararnameler, genel düzenle-
yici işlemler olabileceği gibi birel işlemler de ola-
bilecektir. Birel işlem olarak yapılan kararnameler
ile kişisel ve güncel menfaatleri ihlal edilen kişilerin
haklarını arama yolları bu şekilde kapatılmaktadır.
Düzenleyici işlem şeklinde yapılan Cumhurbaşkan-
lığı kararnameleri hakkında bireylerin idari yargıda
açacakları davada ileri sürecekleri anayasaya aykırı-
lık iddiası yoluyla, somut norm denetimini işlete-
bilme ve kararnamelerin anayasaya uygunluğunun
dolaylı yoldan denetimini sağlama imkânları bu-
lunmaktadır. Ancak bu yetki birel işlem olarak çı-
karılan kararnameler için sadece TBMM üyelerine
tanındığında, bu imkan da ortadan kaldırılmakta-
dır. Bu nedenle, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri
ile kişisel ve güncel menfaatleri etkilenen kişilerin,
kararnamenin idare tarafından uygulanarak işlemin
bir şart işlem olduğu durumlarını birbirinden ayır-
makta yarar vardır. Şöyle ki; birel işlem niteliğinde-
ki Cumhurbaşkanı kararnamelerini, CBK’ların uy-
gulanması niteliğinde bir idari işlem kabul ederek,
idari yargı denetimine tabi kılmak en uygun çözüm
yolu olacaktır (İYUK md 2). Değilse en azından
bu gibi konularda, AYM’ne kişilerin de başvurma
imkânının getirilmesi başka bir tercih olabilir.
195
6
Kararnamelerin anayasaya uygunluk denetimi
yürürlüğe girdikten sonra yapılabilmektedir. Ana-
yasa Mahkemesi kararları geriye yürümediği için
de Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı ile Cum-
hurbaşkanlığı kararnamesinin yürürlüğe girdiği ta-
rih arasında geçen sürede meydana gelen hak ihlal-
leri giderilememiş olmaktadır. Bilindiği üzere 1958
Fransa Anayasası’na göre devletin organizasyonu
ile ilgili organik yasaların Anayasa Konseyi’nin de-
netimi sonrasında yürürlüğe gireceği düzenlenmiş-
tir. Böylelikle mevcut bir hukuka aykırılık, daha
ortaya çıkmadan önlenmiş olmaktadır (OYTAN,
1980: 29). Mevcut hali ile değişiklik teklifinde-
ki Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin denetimi
bakımından siyasi ya da hukuki bir denetim me-
kanizması öngörülmemiştir. Fakat bu noktada en
azından bir önleyici denetim mekanizması düzen-
lenerek, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin yü-
rürlüğe girmeden önce Anayasa Mahkemesi’nin
denetimine sunulması ya da TBMM’nin onayını
aldıktan sonra yürürlüğe gireceğinin düzenlenmesi
daha uygun olabilirdi (ESEN, 2016: 57-58). Zira
yukarıda bahsedilen tek taraflı eylem teorisi gereği,
Cumhurbaşkanı, TBMM ile çatıştığı ve lehine ka-
nunların çıkmasını sağlayamadığı durumlarda, is-
tediği alanı kararnameler ile düzenleme yöntemini
tercih edebilir.
dikkat
Her ne kadar Anayasada kararnamelerin sınırı belir-
lenmeye çalışılmışsa da belirtildiği gibi “kanunların
düzenlediği alan” geniş yorumlanarak kararname için
alan oluşturmak mümkün olabilir.
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin anaya-
saya uygunluk denetiminde, bu kararnamelerin
196
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
kapsamı ve mahfuz bir alana sahip olup olmaya-
cakları yine bir sorun olarak karşımıza çıkmakta-
dır. Örneğin cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile
yürütmeye harcama yetkisi verilebilir mi, yoksa bu
husus Anayasa ile yasamaya verilmiş bir görev mi-
dir? Anayasa Mahkemesi, 22.01.2020 tarihli Genel
Kurul’da E.2019/31 sayısı verdiği kararda “1 nu-
maralı” Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde Kültür
ve Turizm Bakanlığı’nın “Türkiye’nin tanıtımına
yönelik yurtdışında yapılacak mal ve hizmet alım-
larında Kültür ve Turizm Bakanı’nın onayı ile yük-
lenme tutarının tamamına kadar yükleniciye bütçe
dışı avans olarak ön ödeme yapılabilmesine” ilişkin
fıkrayı iptal etmiştir. Böylece Mahkeme, bütçe dışı
avans verilebilmesini yalnızca kanun ile mümkün
kılmıştır. Halbuki Anayasaya göre bakanlıklara
ilişkin düzenlemelerin cumhurbaşkanlığı kararna-
mesi ile yapılması öngörülmüştür. Böylece Anayasa
Mahkemesi, bu kararıyla cumhurbaşkanlığı karar-
namesi ile kanuna bırakılan bir alanın düzenlen-
mesini Anayasaya aykırı görmüştür.
Belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesinin
kararı cumhurbaşkanlığı kararnamesinin mahfuz
bir alana sahip olup olmadığı konusunda herhan-
gi bir değerlendirme içermemektedir. Buna karşın
söz konusu karar ile ilk defa bir Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi iptal edilmiş olup, bunun da temel se-
bebi cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılan dü-
zenlemenin yasama organının alanına girmesidir.
Ancak belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi,
söz konusu kararı 8’e karşı 8 oyla almış, Mahkeme
başkanının bulunduğu taraf düzenlemeyi anayasa-
ya aykırı gördüğü için düzenleme iptal edilmiştir.
Bu durumda cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin
mahfuz bir alanının olup olmadığı netleşmediği
gibi, bu kararnamelerin kapsam ve sınırları konu-
sunda Anayasa Mahkemesi içtihadı da henüz istik-
rar kazanmamıştır.
 6
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Tablo 6.2 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türlerine Göre Anayasaya Uygunluk
Denetimlerinin Kapsamı ve Denetim

1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türlerine Göre Anayasaya Uygunluk

Denetimlerinin Kapsamı ve Denetim
İşlemin Hukuki
İşlem türü Sınırlandırma Denetimin Kapsamı Denetim
Niteliği
Bakanlıkların, Milli Güvenlik
Kurulu Genel Sekreterliği,
Devlet Denetleme Kurulu Sınırlandırma Anayasaya uygunluk Anayasa
Münhasır Yetki
ve Üst Kademe Kamu öngörülmemiş Bakımından Mahkemesi
Görevlilerinin atanması rejimi
hakkında işlemler
Genel Anayasaya ve
Kamu Tüzel Kişiliğinin Sınırlandırma Anayasa
Düzenleyici Kanunlara Uygunluk
kurulması öngörülmemiş Mahkemesi
İşlem Bakımından
İlgili fıkrada Genel Anayasa ve
Yürütmeye ilişkin genel Anayasa
sınırlandırma Düzenleyici Kanunlara Uygunluk
kararname çıkarma yetkisi Mahkemesi
öngörülmüş İşlem Bakımından

Olağanüstü Dönem Cumhurbaşkanlığı anayasal uygulaması gereği, TBMM, olağanüstü

Kararnamelerinin Denetimi
1982 Anayasası’na göre, “savaş ve mücbir se-
beplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin topla-
namaması hariç olmak üzere; olağanüstü hal sıra-
sında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri
üç ay içerisinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde
görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü
hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararname-
si kendiliğinden yürürlükten kalkar.” Buna göre
TBMM’nin kararnameleri üç ay içerisinde görüş-
mesi ve karar alması gerekmektedir. Değişiklik,
mevcut sistemle aynı şekilde, olağanüstü hal karar-
namelerini anayasa denetimine tabi kılmamaktadır.
Bu nedenle de söz konusu kararnamelerin Ana-
yasanın ilgili maddesine uygunluğu açısından dene-
timinin nasıl yapılacağı sorunu ortaya çıkmaktadır.
Zira hukuk devletinde asıl olan idarenin yargısal de-
netimidir. Bu denetimin sağlanamadığı durumlarda
idareye açıkça keyfi hareket etme imkânı tanınmış
olacağı kabul edilmelidir. Dolayısıyla, Anayasa
Mahkemesinin önceki yaklaşımı uygun bir çözüm
olabilecektir.
Kararnamelerin yayımlanarak yürürlüğe girdik-
leri aynı gün TBMM’ye sunulmaları en azından
siyasi denetimin muhafaza ediliyor olması açısın-
dan önemlidir. Zira TBMM’nin kararnameleri, de-
ğiştirme, kabul veya ret yetkileri vardır. Ülkemizin
hal kanun hükmündeki kararnamelerini bir parla-
mento kararı ile değil kanun ile kabul etmektedir.
Dolayısıyla da kararname, TBMM’nin kabulünün
Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla birlikte kanun
vasfını almaktadır. Bu andan itibaren de kanunların
tabi olduğu Anayasa’ya uygunluk denetiminin iş-
letilebilmesi mümkün olacaktır (GÖZLER, 2001:
254; ALİEFENDİOĞLU, 1992: 39-40).
TBMM’nin kabul ettiği ve kanunlaştırdığı bir
kararname hakkında, altmış gün içinde Anayasa
Mahkemesi’ne norm denetimi için başvurulması
sonucunda, bu kararnamenin anayasal denetimi
yapılabilecektir.
Anayasa Değişikliklerinin Anayasa
Aykırılığının Denetimi
Anayasa değişikliklerinin yargısal denetimi ise
yukarıda da izah edildiği üzere sadece şekil açısın-
dan olup, Anayasa Mahkemesinin değişikliğin ipta-
line karar verebilmesi için üye tamsayısının üçte iki
çoğunluğu ile karar vermesi zorunludur. Bu düzen-
leme 1961 Anayasasında mevcut değildir. Benzer
şekilde 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş
ve İşleyişi Hakkındaki Kanun’un 36. maddesi şu şe-
kildedir:

197
6
“(1) Şekil bakımından denetim; Anayasa değişik-
liklerinde teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğu-
na ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup
uyulmadığı (…) hususlarıyla sınırlıdır.
2) Anayasa değişikliklerine karşı iptal davaları yal-
nız şekil bakımından aykırılık iddiası ile açılabilir.”
Görüldüğü gibi Anayasa Mahkemesi’nin ana-
yasa değişikliklerini denetleme yetkisi hem anayasa
hem de 6216 sayılı kanun ile teklif ve oylama çoğun-
luğu ve ivedilikle görüşme yasağına uyulup uyulma-
dığı ile sınırlıdır. Buna karşın Anayasa Mahkemesi,
Anayasanın değiştirilemez maddeleri ile bağlantı-
lı olarak “teklif ” ibaresinden ne anladığını ortaya
koymuştur (AYM Kararı, E.2008/16, K.2008/116,
K.t. 05.6.2008, Resmi Gazete, 22.10.2008, Sayı
27032).
“Anayasa’nın 175. maddesine göre Anayasayı de-
ğiştirme yetkisi TBMM’ne tanınmıştır. Kaynağı
Anayasa olan bu yetkinin Anayasa’nın öngördüğü
yöntemlerle ve Anayasaya uygun olarak kullanı-
lacağı kuşkusuzdur. Yasama organı bu yetkisini
175. maddede belirtilen yöntemle kullanırken,
yetkinin her şeyden önce asli kurucu iktidar ta-
rafından kullanılmasına izin verilen bir yetki
olması gerektiği açıktır.
Anayasa’nın 4. maddesinde “Anayasanın 1 inci
maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet ol-
duğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesinde-
ki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi
hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif
edilemez” denilmek suretiyle, 175. maddede be-
lirlenen yetkinin kullanılamayacağı, kullanılsa
dahi hukuken geçerli olamayacağı alanlar açıkça
belirlenmiştir.
Anayasa’nın 148. maddesinde öngörülen teklif
ve oylama çoğunluğuna uyulmaksızın ger-
çekleştirilecek bir Anayasa değişikliği huku-
ken geçerli olamayacağı gibi, değiştirilmesi
teklif edilemeyecek bir Anayasa kuralına
yönelik değişiklik teklifi yasama organının
yetkisi kapsamında bulunmadığından, yet-
kisiz olduğu bir alanda yasama faaliyetine
hukuksal geçerlilik tanımak da mümkün de-
ğildir. (…)
Anayasa’nın 175. maddesine göre kullanılacak
Anayasa’yı değiştirme yetkisinin, hukuksal geçer-
lilik ve etkinlik kazanabilmesi için Anayasa’nın
4. maddesinde teklif edilemez olarak belirlenen
hükümlere ilişkin olmaması, teklif ve oylama ço-
ğunluğuna uyularak ve nihayetinde ivedi görüşme
198
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
yasağı ihlal edilmeden kullanılmış olması gerekir.
Teklif edilebilir olmayan bir Anayasa deği-
şikliğinin 148. maddenin ikinci fıkrasında
öngörülen teklif çoğunluğu koşulunu yerine
getirmiş olması, hukuken geçersiz nitelikteki
bir yasama tasarrufunun sırf sayısal çoklu-
ğun gücüyle etkin kılınmasının gerekçesi ola-
maz. Zira kurulu iktidar olan yasama organının
işlem ve eylemlerinin geçerliliği, asli kurucu ikti-
darın öngördüğü anayasal sınırlar içinde kalması
koşuluna bağlıdır.(…)
Dolayısıyla Anayasanın ilk üç maddesinde
değişiklik öngören veya Anayasa’nın sair
maddelerinde yapılan değişikliklerle doğru-
dan doğruya veya dolaylı olarak aynı sonucu
doğuran herhangi bir yasama tasarrufunun
da hukuksal geçerlilik kazanması mümkün
olmadığından, bu doğrultudaki tekliflerin sa-
yısal yönden Anayasa’ya uygun olması tasarrufun
geçersizliğine engel oluşturmayacaktır.”
Bu yorumu ile birlikte Anayasa Mahkemesi,
Anayasanın değiştirilemez maddelerini açık veya
zımnen değiştirmeye yönelen anayasa değişiklikle-
rinin teklif şartına uygun olmadığını, bu nedenle
denetleyebileceğini ifade etmiştir.
Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 yılında
verdiği bir kararı ile bu yöndeki içtihadından vaz-
geçtiğini söyleyebiliriz. 6216 sayılı kanunun 36.
maddesi, anayasa değişikliklerinin şekil yönünden
denetiminin kapsamını “Anayasa değişikliklerinde
teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğuna ve ivedilik-
le görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı; hu-
suslarıyla sınırlıdır. (1)” ifadeleriyle düzenlemiştir.
Kanunun açık hükmü değerlendirildiğinde, “teklif
şartının” sadece “teklif çoğunluğu” ile sınırlandırıldı-
ğı, bunun dışında herhangi bir hususun göz önün-
de bulundurulamayacağı sonucuna ulaşılacaktır.
Konu Anayasa Mahkemesinin önüne getirilmesine
rağmen, Anayasa Mahkemesi 1/3/2012 tarihli ve
E.: 2011/59, K.: 2012/34 sayılı Kararı ile kanunun
bu hükmünün Anayasa’ya aykırı olmadığına hük-
metmiştir. Kararın ilgili kısmı şu şekildedir:
“Dava dilekçesinde, Anayasa’nın 148. maddesin-
de, Anayasa değişikliği ile ilgili olarak şekil de-
netiminin “teklif ve oylama çoğunluğu” şeklinde
ifade edildiği ancak, Kanun’da bu ifade değiştiri-
lerek, “teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğuna”
şekline dönüştürüldüğü ve teklif de oylama da
“çoğunluğa” bağlandığı, Anayasa Mahkemesinin
Anayasada yer alan “teklif ve oylama çoğunluğu”

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
ifadesini, yorumlayarak “teklif ” ibaresini “teklif
çoğunluğu”ndan farklı ve bağımsız olarak de-
ğerlendirdiği, Anayasa Mahkemesi kararlarının,
yasama, yürütme ve yargı organları ile idare
makamları, gerçek ve tüzelkişileri bağladığı, ka-
nun koyucunun da bu kurala uyması gerektiği,
yasama yetkisi kullanan TBMM’nin de kaynağı-
nı Anayasa’dan almayan Devlet yetkisi kullana-
mayacağı belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 148.
maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Kanun’un 36. maddesinde, şekil bakımından ip-
tal davası ve sınırları düzenlenmiştir. Maddenin
(1) numaralı fıkrasında, Anayasa değişiklikle-
rinde şekil denetimi teklif çoğunluğuna, oylama
çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şar-
tına uyulup uyulmadığı ile sınırlandırılmıştır.
Anayasa değişikliklerinin şekil denetiminin nasıl
yapılacağına ilişkin 36. maddedeki düzenleme
oldukça açık ve yoruma ihtiyaç duymayacak bir
düzenlemedir. Kanun koyucu bu kural ile Anaya-
sa değişikliklerinin şekil denetiminde göz önünde
bulundurulması gereken “teklif ” edilebilme şar-
tına Anayasa’nın 175. maddesindeki gibi sayısal
bir anlam yükleyerek bu maddedeki düzenlemeye
paralel bir kurala yer vermiştir.
… neminde olduğu gibi şekil denetimi yapmaya baş-
Anayasa’nın 148. maddesinin ikinci fıkrasında,
Anayasa değişikliklerinde şekil bakımından de-
netimin “teklif ve oylama çoğunluğuna, ivedilikle
görüşülemeyeceği” şartına uyulup uyulmadığı
hususları ile sınırlı olduğu belirtilmiştir. Fıkrada
ifade edilen “teklif ve oylama çoğunluğu” ibare-
sindeki “çoğunluk” lafzı dil bilgisi kuralları dik-
kate alındığında sadece oylama kavramına mün-
hasır olmayıp aynı zamanda teklif kavramıyla
da ilgilidir. Bu nedenle Anayasa’nın 148. mad-
desinde Anayasa değişikliklerinin esas yönünden
denetimine yer verilmediği gibi bunların biçim
yönünden denetimleri de, teklif çoğunluğuna, oy-
lama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği
şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlı
tutulmuştur.
Ayrıca, dava konusu kuralın yer aldığı 36. mad-
dedeki düzenlemenin Anayasa’nın 148. ve 175.
maddelerindeki düzenlemelerle aynı olduğu ve
bu maddelerde sayma yöntemiyle belirlenen ko-
şullardan eksik veya farklı bir denetim koşuluna
yer verilmediği açıktır.”
6
Parlamento Kararlarının Anayasaya
Aykırılığının Denetimi
Parlamento kararlarının denetimi, 1982 Anaya-
sasına göre, Anayasa Mahkemesinin istisnai yetkisi
olarak gözükmektedir. Bunlar, yasama dokunulmaz-
lığın kaldırılmasına ve T.B.M.M. üyeliğinin düşme-
sine ilişkin kararlardır (KABOĞLU, 2005: 337).
Anayasa Mahkemesi, hukuki anlamda bir par-
lamento kararı olan TBMM İçtüzüğü’nün mad-
delerinin de Anayasaya uygunluk denetimini
yapmaktadır. TBMM İçtüzüğü, değişikliğe ilişkin
teklifi, Anayasa Komisyonu tarafından incelendik-
ten sonra Genel Kurul’da görüşülerek değiştirilir.
Resmî Gazete’ye yayımlanarak yürürlüğe girer.
Buna karşın eylemli iç tüzük değişikliği, İçtüzük’te
öngörülen değiştirilme yöntemlerine uyulmayarak
TBMM işlemleri ile içtüzüğün eylemli olarak değişti-
rilmesidir. (TOPAL, 2010: 36-37)” Hatta Anayasa
Mahkemesi 1991 yılından itibaren eylemli içtüzük
değişikliklerinin dahi denetimini yapmıştır. 1991
yılına kadar dar yorum yöntemiyle çok sınırlı bir
şekil denetimi yapan Anayasa Mahkemesi, 1991
yılında geliştirdiği bir içtihadıyla yeniden 1961 dö-
lamıştır. Bu yorumla, eylemli içtüzük kuralı olarak
adlandırılan uygulamalar içtüzük değişikliği sayıl-
mış ve tıpkı bir içtüzük değişikliği yapılmışçasına
Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenmiştir.
2007 tarihli bir kararında AYM, eylemli içtüzük
değişikliklerinin denetiminin gerekçesini şu şekilde
ortaya koymaktadır:
“Anayasa’nın 85. maddesinde sözü edilen ya-
sama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya
milletvekilliğinin düşmesine ilişkin TBMM ka-
rarları ile Anayasa’nın 148. maddesinde belir-
tilen TBMM İçtüzüğü’nün, hukuki nitelikleri
bakımından birer parlamento kararı oldukla-
rında duraksama bulunmamaktadır. Anayasa’da
sayılarak gösterilen bu kararlar dışında kalan
parlamento kararları kural olarak Anayasa’ya
uygunluk denetimine bağlı tutulamamakta ise
de, Anayasa Mahkemesi’nin bir çok kararında
belirtildiği gibi, iptali istenilen bir yasama tasar-
rufunun Anayasal denetime bağlı tutulabilecek
nitelikte olup olmadığı saptanırken sadece, onun
bu tasarrufta bulunan organ tarafından nasıl ni-
199
6
telendirildiğine ve hangi ismin verildiğine veya
bu işlemin nasıl bir yöntem izlenerek yapıldı-
ğına bakılması yeterli olmayıp, yapılış yöntemi
ve adı ne olursa olsun hukuksal niteliği, etkisi
ve doğurduğu sonuçlar da gözetilmelidir. Yapı-
lacak değerlendirme sonucunda, iptali istenilen
tasarrufun, Anayasa’nın 148. maddesi uyarınca
Anayasa Mahkemesi’nin denetim alanına giren
kanun, KHK veya TBMM İçtüzüğü ile aynı
değer ve etkide bir işlem olduğu kanısına varı-
lırsa bu işlem Anayasa Mahkemesi’nce denetle-
nebilir. Aksi halde, hukuksal nitelikleri, etkileri
ve meydana getirdikleri sonuçlar bakımından,
Anayasa’ya uygunluk denetimine tabi tutulan
kanun, KHK ve TBMM İçtüzüğü ile eşdeğerde
bulunan ve bu nedenle de belirtilen işlemlere
özgü yöntem ve isimlerle tesis edilip, hukuki var-
lık kazanması gereken bazı yasama tasarrufları,
farklı yöntem ve isimlerle hukuk sistemine dâhil
edilerek Anayasa’ya uygunluk denetiminin kap-
samı dışına çıkarılabilir.
Bu durumda adı yeni bir içtüzük düzenlemesi
veya değişikliği olmadığı ve içtüzük yapılması
ve değiştirilmesindeki yöntem uygulanmadığı
halde değer ve etkisi bakımından birer içtüzük
kuralı niteliğinde olan TBMM kararları ana-
yasal denetime bağlı tutulabilir. Değer ve etki-
leri bakımından aralarında fark bulunmayan
yasama tasarruflarının aynı yargısal denetime
bağlı tutulmaları hukuk devleti olmanın da ge-
reğidir. (AYM Kararı, E. 2007/45, K. 2007/54,
1/5/2007)”
Yaşamla İlişkilendir
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı :2018/70
Karar Sayısı : 2019/54
Karar Tarihi : 26/6/2019
R.G. Tarih – Sayı : 24/7/2019 – 30841
İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Danıştay
Altıncı Dairesi
İTİRAZIN KONUSU: 8/6/1994 tarihli
ve 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-
İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması
200
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
Bu içtihat 2008 yılında yeniden değiştirilmiş ve
1982 uygulamasının başlangıcına geri gidilmiştir;
yani günümüzde Anayasa Mahkemesi, İçtüzük ku-
rallarına aykırı bir uygulamanın belli bir süreklilik
arz etmesi durumunda bunu eylemli içtüzük de-
ğişikliği saymaktadır (BAKIRCI, 2014: 258-259).
Kural olarak bütün Cumhurbaşkanlığı karar-
nameleri yürürlüğe girdikleri andan itibaren
anayasaya uygunluk bakımından Anayasa Mah-
kemesinin denetimine tabi tutulmakla beraber,
Anayasanın 148.maddesi gereğince, olağanüstü
hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan
kararnameler denetim dışındadır.
1982 ve 1962 Anayasalarının her ikisinde de
düzenleme alanı bulan özel önemi sebebi ile Mec-
lis İçtüzüğünün denetimi de Anayasa Mahkemesi
tarafından sağlanmaktadır. Yine her iki anayasada
ortak olduğu üzere Milletlerarası Antlaşmalar Ana-
yasa Yargısının denetimi dışındadır.
Son olarak, bir hukuk normunun Anayasa
Mahkemesi tarafından denetlenebilmesi için o
normun yürürlükte olması gerekir. Ayrıca Anayasa
Mahkemesinin yerleşmiş içtihatlarına göre, Ana-
yasa Mahkemesi bir işlemin, anayasaya uygunluk
denetiminin kapsamına giren bir işlem olup olma-
dığının belirlenmesinde işlemi yapan organın nite-
lendirmesi ile bağlı değildir (GÖREN, 2006: 286).
Hakkında Kanun’a 3/4/2013 tarihli ve 6456 sa-
yılı Kanun’un 27. maddesiyle eklenen ek 2. mad-
denin üçüncü fıkrasının “…Sivriada’da yapılacak
olan planlama, imar ve inşaat uygulamaları ile di-
ğer düzenlemeler 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı
Kıyı Kanunu hükümlerine ve diğer mevzuatta yer
alan kısıtlama ve prosedürlere tabi değildir.” bö-
lümünün Anayasa’nın 2., 5., 10., 11., 43., 56.,
63. ve 125. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek
iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına karar
verilmesi talebidir.
OLAY: Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı
plan notu değişikliğinin iptali için açılan davada

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu ka-
nısına varan Mahkeme, iptali için başvurmuştur.
I. İPTALİ İSTENEN KANUN HÜKMÜ
Kanun’un itiraz konusu kuralın da yer aldığı
ek 2. maddesi şöyledir:
“Ek Madde 2- (Ek: 3/4/2013-6456/27 md.)
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yassıada ve
Sivriada’da bu Kanun kapsamında, 4 üncü madde-
nin üçüncü fıkrasındaki düzenlemeye tabi olmak-
sızın, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluş-
larına veya üst kuruluşlarına doğrudan sözleşme
yapma suretiyle kültürel ve turizm amaçlı yatırım
ve hizmetler yaptırabilir.
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşla-
rı veya üst kuruluşları, bu madde kapsamındaki ya-
tırım ve hizmetleri kendileri yapabileceği gibi başka
şirketler vasıtasıyla da yapabilirler. Bu şirketlerin
daha önce yap-işlet-devret projesi üstlenmiş olması
bu madde kapsamında yeni bir proje yüklenilmesi-
ne engel değildir.
Yassıada ve Sivriada’da yapılacak olan plan-
lama, imar ve inşaat uygulamaları ile diğer dü-
zenlemeler 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı
Kanunu hükümlerine ve diğer mevzuatta yer
alan kısıtlama ve prosedürlere tabi değildir.”
II. İLK İNCELEME
1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümle-
ri uyarınca Zühtü ARSLAN, Burhan ÜSTÜN,
Engin YILDIRIM, Serdar ÖZGÜLDÜR, Ser-
ruh KALELİ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Re-
cep KÖMÜRCÜ, Nuri NECİPOĞLU, Hica-
bi DURSUN, M. Emin KUZ, Hasan Tahsin
GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA, Rıdvan GÜLEÇ,
Recai AKYEL ve Yusuf Şevki HAKYEMEZ’in
katılımlarıyla 17/5/2018 tarihinde yapılan ilk in-
celeme toplantısında öncelikle sınırlama sorunu
görüşülmüştür.(...)
III. ESASIN İNCELENMESİ
5. Başvuru kararı ve ekleri, Raportör Cengiz
ERTEN tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin
rapor, itiraz konusu kanun hükmü, dayanılan
Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer
yasama belgeleri okunup incelendikten sonra ge-
reği görüşülüp düşünüldü:
A. Anlam ve Kapsam
6. İtiraz konusu kural uyarınca Sivriada’da
yapılacak olan planlama, imar ve inşaat uygula-
6
maları ile diğer düzenlemelerde başta 3621 sayılı
Kanun hükümleri olmak üzere diğer mevzuatta
yer alan kısıtlama ve prosedürler uygulanmaya-
caktır. Bu durumda 3621 sayılı Kanun’da yer
alan; kıyılarda, sahil şeritleri ile doldurma ve
kurutma yoluyla kazanılan arazilerde yapılaşma
yasağına, yapılabilecek yapı ve tesislerle ilgili ge-
tirilen kısıtlamalara, kıyı ve sahil şeritlerinde kazı
yapılamamasına, atık ve artık dökülememesine,
kıyı ve sahil şeritlerindeki imar planlarının Ka-
nun ve Kanun’a dayanılarak çıkarılacak yönetme-
lik hükümlerine aykırı olamamasına ilişkin kural-
lar Sivriada’da yapılacak planlama, imar ve inşaat
uygulamaları ile diğer düzenlemeler bakımından
uygulanmayacağı gibi getirilen muafiyetlerin bir
sonucu olarak bu kurallara ilişkin uygulamaların
kontrolü ile ceza hükümlerinin uygulanması da
mümkün olmayacaktır.
7. Öte yandan 3/5/1985 tarihli ve 3194 sa-
yılı İmar Kanunu’nun 1. maddesinde Kanun’un
amacı, yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaş-
maların plan, fen, sağlık ve çevre şartlarına uy-
gun teşekkülünü sağlamak olarak belirtilmiştir.
Bunun gerçekleşebilmesi, imar planlarının dü-
zenlemelerde öngörülen yöntem, esas ve sınırla-
malara uyulmak suretiyle hazırlanması, onaylan-
ması ve değiştirilmesi hâlinde mümkün olacaktır.
Sivriada’da ise kural gereği Kanun’daki imar plan-
larının hazırlanması, yapılması, değiştirilmesi ve
onaylanması için gerekli usul ve şekil kuralları
ile diğer kısıtlamalar uygulanmayacaktır. Dola-
yısıyla kural, onay makamının imar planlarının
mevzuata, o yerin ihtiyaçlarına, imar planından
beklenen kamusal amaca hizmet edip etmeyeceği
gibi hususlarda yapılacak denetimi ortadan kal-
dırmaktadır.
B. İtirazın Gerekçesi
8. Başvuru dilekçesinde özetle; Prens Adala-
rının en uzağı olan, 183.875 m2 yüz ölçümüne
sahip tek parselden oluşan ve mülkiyeti Hazine
adına kayıtlı Sivriada’nın Millî Savunma Bakan-
lığı adına yapılan tahsisinin 2012 yılında kaldırı-
larak kültür ve turizm amaçlı kullanılmak üzere
Kültür ve Turizm Bakanlığına tahsisinin yapıldı-
ğı, Prens Adalarının tamamı gibi doğal ve tarihî
sit alanı olan Sivriada’nın 2013 yılında tarihî sit
özelliği taşımadığına karar verildiği, Sivriada’da
kültür ve turizme ilişkin kamu projesinin gerçek-
leştirilmesi amacıyla 3996 sayılı Kanun’un ek 2.
201
6
maddesinin ihdas edildiği, kural dayanak alın-
mak suretiyle hazırlanan plan ve projeler incelen-
diğinde kişilerin Sivriada kıyılarından serbestçe
yararlanma hakkının ortadan kaldırılmasının
kaçınılmaz olduğu, 3621 sayılı Kanun ile sınırlı
yapılabileceği belirtilen yapıların kamu yararına
aykırı olacak şekilde bu sınırlar dikkate alınmak-
sızın inşa edilebileceği, kuralın tarih, kültür ve
tabiat varlıklarının korunması amacıyla anayasal
düzenlemeler çerçevesinde çıkarılan 21/7/1983
tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları-
nı Koruma Kanunu’nun getirdiği kısıtlayıcı dü-
zenlemeleri ve prosedürleri de bertaraf edeceği,
Sivriada’da yapılacak imar düzenlemelerinin imar
mevzuatına uygun olma koşulunun ortadan kal-
dırılması nedeniyle söz konusu düzenlemelerin
mevzuata uygunluğunun idari kurullarca dene-
timinin imkânsız kılınacağı ve bu suretle imar
hukukunda denetimsiz bir alanın oluşmasına
yol açılacağı, bu durumun ise idarenin hukuksal
sınırlar içinde kalıp kalmadığının denetlenmesi-
ni güçleştireceği, devletin bu konudaki gözetim
ve denetim görevini yerine getirmesine engel
oluşturacağı, nitekim yapılan son imar planıy-
la 2863 sayılı Kanun’un korunacak alanlar için
öngördüğü imar uygulamalarının koruma bölge
kurullarınca onaylanması şartının kaldırılması-
nın da bunun açık bir göstergesi olduğu, kuralla
Sivriada’nın 3621 sayılı Kanun ve imar mevzuatı-
nın uygulanması açısından farklı ve ayrıcalıklı bir
hukuki rejime tabi tutulmasının eşitlik ilkesiyle
de bağdaşmadığı belirtilerek kuralın Anayasa’nın
2., 5., 10., 11., 43., 56., 63. ve 125. maddelerine
aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
C. Anayasa’ya Aykırılık Sorunu
9. Anayasa’nın 2. maddesinde belirtilen hu-
kuk devleti; eylem ve işlemleri hukuka uygun,
insan haklarına saygılı, bu hak ve özgürlükleri
koruyup güçlendiren, her alanda adil bir hukuk
düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, hukuki
güvenliği sağlayan, Anayasa’ya aykırı durum ve
tutumlardan kaçınan, hukuk kurallarıyla kendini
bağlı sayan ve yargı denetimine açık olan devlettir.
10. Hukuk devletinin temel unsurlarından
biri de belirlilik ilkesidir. Bu ilkeye göre yasal dü-
zenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden
herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer verme-
yecek şekilde açık, net, anlaşılır, uygulanabilir ve
nesnel olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfî
202
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi
gerekir. Belirlilik ilkesi, hukuksal güvenlikle bağ-
lantılı olup birey, kanundan belirli bir kesinlik
içinde hangi somut eylem ve olguya hangi hu-
kuksal yaptırımın veya sonucun bağlandığını,
bunların idareye hangi müdahale yetkisini verdi-
ğini bilmesini zorunlu kılmaktadır. Birey ancak
bu durumda kendisine düşen yükümlülükleri
öngörebilir ve davranışlarını ayarlayabilir. Huku-
ki güvenlik ilkesi, bireylerin tüm eylem ve işlem-
lerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de
yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu ze-
deleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar.
11. Anayasa’nın 43. maddesinde “Kıyılar,
Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır./ Deniz,
göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını
çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelik-
le kamu yararı gözetilir./Kıyılarla sahil şeritlerinin,
kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu
yerlerden yararlanma imkân ve şartları kanunla
düzenlenir” denilmektedir.
12. Kıyıların devletin hüküm ve tasarrufu
altında olması, buraların özel mülkiyete konu
olamayacağı ve doğasına uygun olarak, genellik,
eşitlik ve serbestlik ilkeleri gereği herkesin ortak
kullanımına açık bulunmaları gerektiği anlamına
gelmektedir.
13. Denizle kıyıların oluşturduğu doğal
ve ayrılamaz ilişki ve bütünlük gözetildiğinde
denizden yararlanmak, ancak kıyının kullanı-
mının herkese açık olması ile sağlanabilecektir.
Anayasa’nın 168. maddesinde tabii servetlerin ve
kaynakların devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunduğu hükme bağlanmıştır. Anayasa kıyının
hukuksal konumunu, genel nitelikte tabii servet
ve kaynaklarla ilgili maddeler dışında bağımsız ve
ayrı bir maddede açıklamıştır. Dolayısıyla kıyılar
Anayasa’da tabii servetler ve kaynaklardan biri
olarak kabul edilmekle birlikte ülkemiz açısından
giderek artan ekonomik ve sosyal değerler gö-
zönünde bulundurularak Anayasa’nın 43. mad-
desinde kıyılardan yararlanmaya ilişkin özel bir
düzenleme getirilmiştir. Bu düzenleme doğal ni-
teliği itibarıyla herkesin serbestçe yararlanmasına
açık ve bu nedenle bir kamu malı olan kıyıların
kendisine tabii servet ve kaynak niteliği kazan-
dıran özelliklerini yitirmemesi ve bu özellikleri
nedeniyle korunması gereğinin bir sonucudur.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
14. Anayasa’nın 56. maddesinin birinci ve
ikinci fıkralarında “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir
çevrede yaşama hakkına sahiptir./ Çevreyi geliştir-
mek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini
önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir” hü-
kümlerine yer verilmiştir.
15. Buna göre çevrenin geliştirilmesi, çevre
sağlığının korunması ve çevre kirlenmesinin ön-
lenmesine yönelik tedbirleri almak devletin temel
ödevlerindendir. Bu amaçla devlet, çevrenin ko-
runmasını sağlamak için etkili bir hukuk düzeni
oluşturmakla yükümlüdür.
16. Anayasa’nın 43. maddesi ile 56. madde-
si arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Çün-
kü denizlerin devamı olan kıyıların ve kıyıları
tamamlayan sahil şeritlerinin dengeli bir çevre
ile yakın ilişkisinin bulunduğu tartışmasızdır.
Üstelik kamuya açık kıyıların ve denizlerin kir-
lenmesinde sahil şeridinin kullanılış biçimi en
büyük etkendir. Sahil şeritleri ve kıyılar, kişilerin
yararlanacağı doğal çevreyi oluşturur. Herkes, bu
çevrede sağlıklı ve dengeli yaşama hakkına sa-
hiptir. Planlama, imar ve inşaat uygulamalarında
herhangi bir kısıtlamanın olmadığı, çevre koşul-
larına ve kamu yararı esasına göre belirlenmemiş
uygulamalar kişileri bu anayasal haktan yoksun
bırakacaktır.
17. Anayasa’nın yukarıda belirtilen 43. ve
56. maddelerinde ifadesini bulan ödevlerin so-
mut tedbirlerle nasıl yerine getirileceği şüphe-
siz kanun koyucunun takdirindedir. Bununla
birlikte söz konusu ödevlerin ne şekilde yerine
getirileceğine ilişkin bir kanuni düzenleme ya-
pılmaksızın idarenin anayasal güvenceleri yaşa-
ma geçirmek amacıyla daha önce kabul edilen
kanunlardaki kısıtlamaların dışında tutulması,
Anayasa’nın sözü edilen maddelerinde öngörülen
koruma ödeviyle bağdaşmaz.
18. 3621 sayılı Kanun kapsamında kıyılar,
sahil şeritleri, doldurma ve kurutma yoluyla ka-
zanılan arazilere ilişkin olarak getirilen yapı ve
yapılaşmaya dair sınırlayıcı hükümler bu alan-
ların doğal ve kültürel özellikleri gözetilerek ta-
bii servet ve kaynak olarak değerlerinin korun-
ması amacına ve bu alanlardan yararlanmada
öncelikle kamu yararının gözetilmesi esasının
gerçekleşebilmesine hizmet etmektedir. Ancak
anılan hususlarda ne şekilde düzenleme yapılaca-
ğı kanun koyucunun takdir yetkisi kapsamında
6
bulunduğundanSivriada’da yapılacak olan planla-
ma, imar ve inşaat uygulamaları ile diğer düzen-
lemeler yönünden mevcut yasal düzenlemeler-
den farklı düzenlemeler getirilebilmesi mümkün
olmakla birlikte söz konusu düzenlemelerin de
Anayasa’nın 43. ve 56. maddelerinde belirtilen
esaslara aykırı olmaması gerekir.
19. Bu kapsamda faaliyetlerinin özelliği gere-
ği kıyıda yapılması zorunlu olan kamuya yararlı
yapı ve tesislerin inşası mümkün olmakla birlikte
söz konusu yapı ve tesislere ilişkin yasal düzen-
lemelerde Anayasa’nın kıyıların ve çevrenin ko-
runmasına ilişkin hükümlerine uyulması zorun-
ludur. Anayasa Mahkemesinin 5/1/2006 tarihli
ve E.2005/98, K.2006/3 sayılı kararında da belir-
tildiği üzere kamu yararı amacıyla faaliyetlerinin
gereği olarak kıyıda yapılması zorunlu olan yapı
ve tesislerin kullanımının bu zorunlulukla sınır-
lı olduğu, dolayısıyla bu yapı ve tesislerin olağan
ihtiyaçlarıyla ilgisi olmayan yapılaşmalara izin ve-
rilemeyeceği açıktır.
20. İtiraz konusu kuralla Sivriada’da yapıla-
cak olan planlama, imar ve inşaat uygulamaları
ile diğer düzenlemelerde başta 3621 sayılı Kanun
hükümleri olmak üzere diğer mevzuatta yer alan
kısıtlama ve prosedürlerin uygulanmayacağı be-
lirtilmekle birlikte söz konusu yerde yapılacak
planlama, imar ve inşaat uygulamaları ile diğer
düzenlemelerde hangi ilkelere, kurallara ve sınır-
lamalara tabi olunacağı düzenlenmemiştir. Bir
başka deyişle söz konusu alanda yapılacak planla-
ma, imar ve inşaat uygulamaları ile diğer düzen-
lemelerde gerek kıyı hukuku rejimi gerekse imar
ve diğer mevzuat rejimi yönünden tabi olunacak
herhangi bir kural bulunmamakta ve bu konuda
denetimsiz bir alan oluşmaktadır. Bu durum ise
Anayasa’nın 43. ve 56. maddeleri ile devlete ve-
rilen çevreyi ve kıyıları koruma görevinin yerine
getirilmesine engel oluşturmaktadır.
21. Devletin gözetim ve denetim görevini
yerine getirmesini sağlayacak kurallara yer ve-
rilmeksizin Sivriada’da yapılacak olan planlama,
imar ve inşaat uygulamaları ile diğer düzenle-
melerin 3621 sayılı Kanun hükümleri ile diğer
mevzuatta yer alan kısıtlama ve prosedürlere tabi
olmadığının belirtilmesi aynı zamanda hukuki
belirsizliğe de yol açmaktadır. Söz konusu belir-
sizliğin ortadan kaldırılması, devletin gözetim ve
denetim yükümlülüğünün yerine getirilebilmesi
203
6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

için kurala konu yere ilişkin Anayasa’da öngö-
rülen ilkelere uygun yasal düzenleme yapılması
zorunludur. Bu zorunluluğun gereğini yerine
getirmeyen kural Anayasa’nın 2. maddesiyle bağ-
daşmamaktadır.
22. Açıklanan nedenlerle kural Anayasa’nın
2., 43. ve 56. maddelerine aykırıdır. İptali gerekir.
Kural Anayasa’nın 2., 43. ve 56. maddele-
rine aykırı görülerek iptal edildiğinden ayrıca
Anayasa’nın 5., 10., 11., 63. ve 125. maddeleri
yönünden incelenmemiştir.
IV. YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI
TALEBİ
23. Başvuru kararında özetle, Anayasa Mah-
kemesince verilecek kararın gecikmesi hâlinde
itiraz konusu kuralın uygulanması nedeniyle hem
kamusal hem de yargısal anlamda telafisi güç
veya imkânsız zararların doğabileceği belirtilerek
yürürlüğünün durdurulması talep edilmiştir.
8/6/1994 tarihli ve 3996 sayılı Bazı Yatırım
ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçeve-
sinde Yaptırılması Hakkında Kanun’a 3/4/2013
tarihli ve 6456 sayılı Kanun’un 27. maddesiyle
eklenen ek 2. maddenin üçüncü fıkrasında yer
alan “…Sivriada’da…” ibaresine yönelik yürür-
lüğün durdurulması talebinin koşulları oluşma-
dığından REDDİNE 26/6/2019 tarihinde OY-
BİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
V. HÜKÜM
8/6/1994 tarihli ve 3996 sayılı Bazı Yatırım
ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçeve-
sinde Yaptırılması Hakkında Kanun’a 3/4/2013
tarihli ve 6456 sayılı Kanun’un 27. maddesiyle
eklenen ek 2. maddenin üçüncü fıkrasında yer
alan “…Sivriada’da…” ibaresinin Anayasa’ya ay-
kırı olduğuna ve İPTALİNE 26/6/2019 tarihin-
de OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

Öğrenme Çıktısı
1 Anayasaya uygunluk denetiminin tanımını yaparak niteliğini ve kapsamını ortaya
koyabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’de Anayasa Mahke-

mesi, anayasa değişiklikleri-
ni yalnızca şekil bakımından
denetleyebilmesine karşın
2008 yılında bu yetkisini ne
şekilde genişletmiştir?
Kanunların anayasaya uy- Kanun hükmünde kararna-
gunluğunun denetimi ile melerin denetimi noktasında
hukukun üstünlüğü arasında Anayasa Mahkemesi’nin dik-
nasıl bir ilişi bulunmaktadır? kat ettiği kriterleri anlatınız.

ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ANAYASAYA

UYGUNLUK BAKIMINDAN DENETİM ŞEKİLLERİ
Anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı iki şekilde belirlenmekte olup bunlar şekil ve esas bakımın-
dan denetimlerdir. Bu husus 1982 Anayasasının 148.maddesinde düzenlenmiştir.

Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

Anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı aşağıdaki şekildedir.

204

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Esas Bakımından Denetim
Eğer bir kanun ya da diğer normların muhte-
vası anayasa ile çatışıyorsa ortada anayasaya aykırı-
lık vardır. Mahkemenin esas bakımından yapacağı
denetim, hukukilik denetimi ile sınırlı olmalıdır.
Ancak Anayasa Mahkemesinin siyaset ile hukukun
kesiştiği bir alanda görev yapan organ olması sebe-
bi ile, hukukilik ve yerindelik denetimi her zaman
kolay bir şekilde ayrılamayabilinir.
Bir kanunun ya da diğer hukuk normlarının
esas bakımından denetimi sırasında anayasaya ay-
kırılığı, çeşitli biçimlerde tezahür etmektedir. Ör-
neğin, anayasanın amir hükmüne göre seçimler an-
cak savaş sebebi ile bir yıl geriye bırakılabilir. Şayet
ortada savaş yokken seçimler bir yıl geriye bırakılır-
sa burada “sebep” yönünden anayasaya aykırılık söz
konusu olur. Yine bilindiği üzere, yasama organı
istediği kadar ayrıntıya girerek bir konuyu, kanun
şeklinde düzenleyebilmektedir. Bu duruma “Ya-
samanın Genelliği” denmektedir. Ancak, yasama
organını sadece bir durum engelleyebilmektedir.
Bu da anayasanın ta kendisidir. Eğer yasama organı
anayasaya aykırı bir kanun çıkarırsa yani yasama
organı takdir yetkisini anayasaya aykırı olarak kul-
lanacak olursa, burada anayasaya aykırılık “konu’’
bakımından söz konusu olur.
dikkat
1982 Anayasası’na göre kanunlar, olağan dönem
cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve kanun hükmün-
de kararnameler ile TBMM içtüzüğü esas bakımın-
dan denetime tabidir.
Şekil Bakımından Denetim
Anayasa Yargısında şekli bakımından denetim
konusunda en güzel tanımı Anayasa Mahkemesinin
kendisi yapmaktadır. Buna göre, “şekil bakımından
denetim, mevzuatın anayasa ve içtüzükle öngörülmüş
bulunan usul ve şekil kurallarına uygun biçimde ya-
pılıp yapılmadıklarının denetimidir.’’ (AYM Kararı,
E.1987/9, k.t. 18.06,1987, AMKD–23, s.285)
Bu denetim şeklinin, esas bakımından dene-
timden önemli bir farkı söz konusudur. Esas ba-
kımından denetim; kanunlar, Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri, parlamento kararları ve içtüzük için
yapılabilmektedir. Oysa şekil bakımından deneti-
6
minde, bunlara ilaveten anayasa değişikliklerinin
yargısal denetimi de söz konusu olmaktadır.
1982 Anayasası’na göre kanunlar, olağan dö-
nem cumhurbaşkanlığı kararnameleri, anayasa de-
ğişiklikleri şekil bakımından denetime tabidir.
Toplanma ve karar yeter sayıları, görüşme sa-
yısı ve süresi, görüşmeler arasında öngörülen za-
man dilimi, oylamanın usule uygun olarak yapılıp
yapılmadığı gibi konular, Anayasa Mahkemesinin
denetim sırasında öncelikle üzerinde durduğu ko-
nulardır (KABOĞLU, 2005: 350).
Anayasa Mahkemesinin
Uygulayacağı Ölçü Normlar
Anayasa Mahkemesinin, anayasaya uygunluk
denetimi sırasında uygulayacağı ilk ve temel ölçüt
anayasanın ta kendisidir. Ayrıca anayasanın başlan-
gıç normları da ölçüt olarak kabul edilmektedir.
Denetimde kullanılan ölçüt normlar anayasanın
kendisi ile sınırlı olmayıp diğer bütün denetim
ölçütlerinin tümüne birden “Anayasa Bloğu” den-
mektedir. Anayasa Bloğunun ne anlama geldiği
doktrinde tartışılsa da genel olarak; hukukun genel
ilkeleri, Atatürk ilke ve inkılâpları ve insan hakla-
rına ilişkin sözleşmeler bu durum için kıstas alın-
maktadır (YÜZBAŞIOĞLU, 1993: 45 vd).
Anayasaya Uygunluk Bakımından
Denetimin Şekilleri
Anayasa Mahkemesi, anayasaya uygunluk de-
netimini iki şekilde yapar. Bunlar Somut Norm ve
Soyut Norm Denetimleridir.
Soyut Norm Denetimi (İptal Davası)
Gerek 1961 (m.149) gerek 1982 (m.150) Ana-
yasalarında “ İptal Davası’’ olarak adlandırılan
soyut norm denetimi, Anayasada belirtilen bazı
organların bir kanun aleyhine Anayasa Mahkeme-
sinde dava açmalarıyla gerçekleştirilen denetimdir.
Kanunun uygulandığı somut bir dava ya da olay
yoktur. Anayasaya aykırılık ve iddiası ve denetimi,
herhangi bir dava ile ilgili olmaksızın, soyut olarak
gerçekleştirildiği için, buna Soyut Norm Denetimi
(iptal davası) denilmektedir.
Bu dava çeşidi, kapsamlı bir denetim sağlar. Bu
yargılamada yasa ve yasanın tek tek kuralları, Ana-
yasanın tüm normlarına uygunlukları bakımından
205
6
denetime tabi tutulur. Ancak bu başvuru yolunu
harekete geçirme hakkı, küçük bir çevreye tanın-
mıştır (GÖREN, 2006: 269).
İptal davasının genel korunma davası ve organ
davası olmak üzere iki çeşidi vardır. Genel korunma
davası, belli bir menfaat şartı aranmaksızın, yetkili
kılınan kişi veya organlarca açılan davadır. Organ
davası ise, belirli organ veya kurumlar tarafından,
kendi varlık ve görevlerini ilgilendiren durumlarda
kanunların anayasaya aykırılığından bahisle açılan
davadır (ATAR, 2002: 328). 1961 Anayasasında
her iki yolda tatbik alanı bulmuşken 1982 Ana-
yasasında organ davası ile ilgili düzenlemelere yer
verilmemiştir.
6771 Sayılı Kanun’un 16/B maddesi ile
Anayasa’nın 148 inci maddesinin birinci fıkrasında
yer alan “kanun hükmünde kararnamelerin” iba-
releri “Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin” şek-
linde değiştirilmiştir. Yine 6771 Sayılı Kanun’un
16/A maddesiyle ise Anayasa’nın 148 inci mad-
desinin birinci fıkrasında yer alan “, sıkıyönetim”
ibaresi madde metninden çıkarılmıştır. Böylece
madde metni şu hale gelmiştir: “Anayasa Mahke-
mesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamele-
rinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün
Anayasa’ya şekil ve esas bakımından uygunluğunu
denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar. An-
cak olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas ba-
kımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa
Mahkemesinde dâva açılamaz.”
Dava Açma Yetkisi
1961 Anayasasının ilk hâline göre dava açma
yetkisi; Cumhurbaşkanına, son milletvekili se-
çimlerinde oyların en az yüzde onunu alan veya
TBMM’de temsilcisi bulunan siyasi partilere ile
yasama meclislerinden birinin üyelerinin altıda bi-
rine aitti. 1971’de yapılan değişiklikle bu sayı azal-
tılmış, mecliste temsilcisi bulunan tüm partiler ye-
rine, yasama meclislerinde siyasi parti gruplarının
ve TBMM’de grubu bulunan siyasi partilerin dava
açabilecekleri kabul olunmuştur.
Ayrıca yine 1961 Anayasası ile “Organ Davası’’
kabul edilmiştir. Organ Davası ise, kendi varlık ve
görev alanlarını ilgilendiren durumlarda belli ku-
rumların kullandığı dava açma yetkisidir. Bu ku-
rumlar; Yüksek Hâkimler Kurulu, Yargıtay, Danış-
tay, Askeri Yargıtay ve üniversiteler idi.
206
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
1982 Anayasasında 2017 yılında yapılan de-
ğişiklikten önce ise durum daha da kısıtlı bir hal
almıştır. Buna göre organ davası tümüyle kaldırı-
lırken, iptal davasını açacak süjelerde de sınırlama
yapılmıştır. İptal davasını; ancak Cumhurbaşkanı,
iktidar ve ana muhalefet partisi meclis grupları ile
TBMM üye tamsayısının beşte biri tutarında mil-
letvekili açabilmektedir. Ayrıca şekil bakımından
denetim yönünden dava açabileceklerin sayısı daha
da sınırlandırılmıştır. Şekil bakımından denetim
davasını açma yetkisi sadece Cumhurbaşkanı ile
meclis üye tamsayısının beşte biri sayısındaki mil-
letvekiline tanınmıştır. Ancak bu sınırlı denetim
sadece kanunlar ve anayasa değişiklikleri ile ilgili-
dir. Başka bir deyişle, kanun hükmünde kararna-
meler ve Meclis İçtüzüğü ile ilgili yapılacak şekli
denetimle ilgili dava açma yetkisi, Cumhurbaşkanı
veya belli sayıda milletvekili ile sınırlı değildir.
6771 Sayılı Kanun’un 16/B. maddesiyle
Anayasa’nın 150. maddesindeki “iktidar ve ana-
muhalefet partisi Meclis grupları ile Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi” ibaresi “Türkiye Büyük Millet
Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti gru-
buna” şeklinde değiştirilmiştir. Böylece sistemde
artık iktidar ve anamuhalefet partileri bulunmadı-
ğından dava açma yetkisi de mecliste en çok üyeye
sahip olan iki siyasi parti grubuna geçmiştir. En
çok üyeye sahip olan iki siyasi parti meclis grupla-
rınca açılacak iptal davası, grup genel kurullarının
üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile alacakları ka-
rar üzerine, grup başkanları veya vekilleri tarafın-
dan açılır.
dikkat
Hemen belirtmek gerekir ki 6771 Sayılı Kanun’un 2.
Maddesiyle Anayasa’nın 75 inci maddesinde yer alan
“beşyüzelli” ibaresi “altıyüz” şeklinde değiştirildiğinden
beşte bir tutarındaki üye artık 120 milletvekili olacaktır.
Dava Açma Süresi
Dava açma süreleri, değerlendirmeye aldığı-
mız iki anayasada farklı olarak düzenlenmiştir.
Buna göre, 1961 Anayasasında dava açma süresi
Resmî Gazete’de yayımdan itibaren doksan gün
iken, 1982 Anayasasında bu süre altmış güne in-
dirilmiştir. Bu düzenlemede amaçlanan, anayasaya
aykırı görülen bir hükmün uzun süre uygulanma-

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
sını önlemektir. Ayrıca yine 1982 Anayasasına göre
şekil ve esas bakımından denetim arasında da süre
bakımından farklılık vardır. Şekil bakımından de-
netim sebebi ile açılacak iptal davası, iptali istenen
kanun ya da anayasa değişikliğinin Resmi Gazete-
de yayınlandığı tarihten itibaren on gündür. Esas
bakımından denetim ve kanun ile anayasa değişik-
likleri hariç şekli bakımından denetim ise yukarıda
belirlenen genel dava açma süresi olan altmış güne
tabidir. Son olarak, Anayasa Mahkemesinin verdiği
bir karar çerçevesince, dava açma süresinin hesap-
lanmasında, Resmi Gazetede yayınlanma gününün
de hesaba dâhil edilmesi gerekmektedir (AYM Ka-
rarı, E. 1964/5, K. 1964/45, 8.12.1966, AMKD.,
S.4, s.274).
Dava Açmada İzlenecek Yol
İptal Davası dilekçesi, Anayasa Mahkemesi Ge-
nel Sekreterliğince kaleme havale edildiği tarihte
iptal davası açılmış sayılır. Genel Sekreterlikçe da-
vayı açana, davanın açıldığına dair bir belge verilir.
Dava açanlar, anayasaya aykırılığını ileri sürdükleri
hükümlerin anayasanın hangi maddelerine aykı-
rı olduğunu dilekçelerinde belirtmek zorundadır.
Mahkeme on gün içerisinde dilekçenin belirtilen
hususları içerip içermediğini inceler ve bir eksik-
lik varsa, dilekçe sahibine, eksikliği gidermesi için
on beş günü geçmeyecek şekilde süre verir. Veri-
len süre içerisinde eksiklikler tamamlanmazsa dava
açılmamış sayılır.
Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu)
Mahkemelerde görülmekte olan bir dava sıra-
sında, taraflardan birinin ya da mahkeme makamı-
nın uyuşmazlığın çözülmesinde uygulanacak kanu-
nun ya da belirli bir hükmünün anayasaya aykırı
olduğunu ileri sürmesi hâlinde işlemeye başlayan
yargısal denetime itiraz yolu denmektedir.
Somut norm denetiminin, soyut norm deneti-
mine göre çeşitli farklılıkları söz konusudur. Ön-
celikle, soyut norm denetiminde herhangi bir ka-
nun hakkında bu yola başvurulurken somut norm
denetimine ancak görülmekte olan bir davada uy-
gulanacak norm için başvurulabilir. Ayrıca soyut
norm denetiminde, bu yola başvuracak kişiler ve
bu kişilerin bu başvuruyu yapacağı süreler kanunda
sınırlı olarak belirlenirken somut norm denetimin-
de ilgili yargılamada taraf olan herkes tarafından ve
her zaman için bu yol kullanılabilinir.
6
Somut norm denetiminin dünyadaki uygula-
malarına baktığımızda, bu denetimin, davaya bak-
makta olan mahkemenin bizzat kendisi tarafından
yapıldığını da görebiliriz. Ancak bu durum, 1982
Anayasamız için söz konusu değildir. Somut norm
denetimi, soyut norm denetimi gibi Anayasa Mah-
kemesi tarafından yapılmaktadır. 1961 Anayasa-
sında ise davayı gören mahkemeye bu hak sınırlı
olarak verilmiş idi.
1982 Anayasasının 152. maddesinin ilk fıkrasına
göre bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulana-
cak bir kanunun ya da Cumhurbaşkanlığı kararna-
melerinin hükümlerini anayasaya aykırı görürse veya
taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının
ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesi-
nin bu konuda vereceği karar kadar davayı geri bı-
rakır. Bu hüküm 1961 Anayasasının 151. maddesi-
nin ilk fıkrası ile hemen hemen aynıdır. Yalnız 1961
metninde sadece kanundan söz edildiği halde, 1982
metninde buna Cumhurbaşkanlığı kararnameleriler
de eklenmiştir. Ancak şüphesiz ki, 1971 Anayasa
değişikliği ile kanun hükmünde kararname mües-
sesi kabul edildikten sonra, bunlara karşı da Somut
norm denetimine başvurulması mümkün olmuştur.
Anayasada 2017 yılında 6771 Sayılı Kanun ile yapı-
lan değişiklikle de kanun hükmünde kararnameler
ortada kalkmış, bu maddedeki kanun hükmünde
kararnameler ibareleri Cumhurbaşkanlığı kararna-
meleri şeklinde değiştirilmiştir. Dolayısıyla Cum-
hurbaşkanlığı kararnamelerine karşı somut norm
denetimi yoluna gitmek mümkün hâle gelmiştir.
Ayrıca Anayasa metninde TBMM İçtüzüğünden söz
edilmemektedir.
Somut norm denetiminin şartları ise; davaya
bakmakta olan mahkeme, bakılmakta olan bir dava
bulunması, uygulanacak norm ve iddianın ciddili-
ğidir. Bunları sırasıyla inceleyelim.
Davaya Bakmakta Olan Mahkeme
Anayasamızın 152. maddesine göre, anayasaya
aykırılık iddiası ancak davaya bakmakta olan mah-
kemede görülmekte olan bir dava nedeniyle ileri
sürülebilmektedir. Somut norm denetimine başvu-
rabilecek olanlar yalnızca mahkemelerdir. Davanın
taraflarının başvurma hakları yoktur.
Anayasa Mahkemesine göre mahkeme, her tür-
lü adli, idari … davalara bakmakta olan, hâkim
niteliğindeki kişilerden kurulu, yargı yetkisine sa-
hip, taraflar arasındaki uyuşmazlığın esasını nihai
207
6
hüküm vermek şartıyla çözümleyen her türlü mer-
ciidir (AYM Kararı, E. 1967/15, KT.30.05.1967,
AMKD., S.5, s.119). Vergi itiraz ve temyiz komis-
yonları, il ve ilçe seçim kurulları, hakemler gibi
görevi uyuşmazlık çözmek olsa bile, bu kişilerin
Anayasa Mahkemesine somut norm denetimi ile
başvuruları söz konusu olmamaktadır. Öte yandan
Anayasa Mahkemesi 1967 tarihli bir kararında yar-
gılama yaptıkları bahsiyle İcra Tetkik Mercilerini,
kendisine bu denetim yolu ile başvurabilecek mah-
kemelerden saymaktadır. Yargıtay’ın temyiz incele-
mesindeki durumu ise farklıdır. Anayasa Mahke-
mesine göre Yargıtay temyiz incelemesi yaparken
152. maddedeki mahkeme statüsündedir.
Resim 6.2 Somut norm denetimine tarafların başvuru
yapabilme imkanı bulunmamaktadır.
Anayasa Mahkemesinin durumu ise biraz karı-
şıktır. Buna göre, Anayasa Mahkemesi kararlarında
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan ve parti kapat-
ma davalarında 152. maddede sayılan mahkeme
konumundayken kanunların, Cumhurbaşkanlığı
kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğünün anayasaya
uygunluk denetimi ile yasama dokunulmazlığının
kaldırılması ile milletvekilliğinin düşürülmesi ka-
rarlarında mahkeme statüsünde değildir.
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Seçim Kurulunu
mahkeme olarak saymamaktadır. Bunun sebebi
ise; Yüksek Seçim Kurulu için kendisinin yaptığı
mahkeme tanımına girmediğidir. Mahkeme, Sa-
yıştay için ise, (Sayıştay her ne kadar anayasada
düzenlenen yargı bölümü içerisinde yer alsa da)
Anayasa Mahkemesi Sayıştay’ı Anayasanın 138. ile
158. maddeleri arasında düzenlenen yargı organ-
larından görmemekteydi. Fakat doktrinde genel
kabul gören görüş, Sayıştay, sorumluların hesap ve
208
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
işlemlerini kesin hükme bağlama faaliyetinde bu-
lunduğundan dolayı Sayıştay’ın anayasanın 152.
maddesi uyarınca “davaya bakmakta olan mahke-
me’’ olması gerektiği yönündeydi, Anayasa Mah-
kemesi, ilk defa 2013 yılında verdiği bir kararla
Sayıştay’ı davaya bakmakta olan Mahkeme olarak
görmüş ve içtihadını değiştirmiştir (AYM Kararı,
E. 2011/21, K. 2013/36, 28.2.2013, R.G. Tarih-
Sayı : 06.03.2014-28933). Böylece artık Sayıştay’da
görülen bir hesap uyuşmazlığında uygulanacak ku-
ralın somut norm denetiminin yapılması mümkün
hâle gelmiştir.
Uyuşmazlık Mahkemesinin ise, anayasanın
152. maddesine göre davaya bakan mahkeme sayı-
lıp sayılamayacağı konusu tartışmalıdır. Buna göre,
Uyuşmazlık Mahkemesi, hüküm uyuşmazlıkların-
da davanın esası hakkında karar verdiği için bu tür
uyuşmazlıklarda davaya bakan mahkeme olarak sa-
yılması gerekmektedir.
Bakılmakta Olan Dava
Somut norm denetiminin olmazsa olmaz ko-
şuludur. Dava sonuçlanmamış ve esas hakkında da
hükmün verilmemiş olması gerekmektedir. Buna
karşılık, itiraz yolu ile Anayasa Mahkemesine baş-
vurulduktan sonra, herhangi bir sebeple davanın
ortadan kalkması durumunda itiraz başvurusu
düşmez. Anayasa Mahkemesi bu gibi durumlarda
önüne gelen normun anayasaya uygunluğunu de-
netlemeye devam eder (ATAR, 2002: 336).
Anayasa Mahkemesi, ayrıca yoğun tartışmala-
ra sebebiyet verdiği üzere meseleyi kendisine in-
tikal ettiren mahkemenin görevli mahkeme olup
olmadığını inceleme yetkisini kendisinde gör-
mektedir. Anayasa Mahkemesi burada, görevin
kamu düzeni ile ilgili olmasından bahisle hareket
etmektedir. Anayasa Mahkemesinin bu yönde bir-
çok kararı mevcuttur (AYM Kararı, E. 1969/46,
KT.06.01.1970, AMKD, S.8, s.170–171).
Uygulanacak Norm
Anayasa Mahkemesi, davada uygulanacak ka-
nunun tayininde meseleyi kendisine intikal etti-
ren dava mahkemesinin görüşü ile bağlı değildir.
Uygulamada da Anayasa Mahkemesi bu denetimi
yapmakta ve itiraz konusu normu, davada uygula-
nacak norm niteliğinde görmediği takdirde davayı
reddetmektedir.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İddianın Ciddiliği
Somut Norm Denetimi, ya mahkemece ya da
taraflardan birinin talebi üzerine mahkeme tarafın-
dan anayasada belirtilen düzenlemelerin anayasaya
aykırı görülmesi durumlarında başvurulan bir de-
netim yoludur. Eğer bu yol mahkeme tarafından
resen kullanılıyorsa mahkeme gerekçesini de gös-
termek zorundadır. Taraflardan birinin isteği halin-
de kullanılıyor ise taraflarla birlikte mahkemenin
de iddianın ciddi olması kanısına varması gerekir.
Zaten bu ciddiliği de takdir edecek makam, mah-
kemenin ta kendisidir.
Mahkemenin iddiayı ciddi bulması, kendisinin
de davada uygulanacak kanunu anayasaya aykırı
gördüğü anlamına gelmez. Mahkeme, sadece iddi-
anın ciddi olup olmadığına karar verir.
dikkat
Anayasa Mahkemesinin kendisine intikal eden itira-
zın ciddi olup olmadığını inceleme yetkisi söz konu-
su değildir.
Somut Norm Denetiminin İşleyişi
1982 Anayasamızın 152. maddesinin 1. fıkrası-
na göre, davaya bakmakta olan mahkeme, uygula-
nacak kanun hükmünün anayasaya aykırı olduğu-
na re’sen kanat getirir veya taraflardan birinin ileri
sürdüğü anayasaya aykırılık iddiasının ciddi oldu-
ğu kanısına varırsa anayasaya aykırılık ön meselesi
oluşur ve mahkeme, Anayasa Mahkemesinin bu
konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır.
Yine 152. maddenin 2. fıkrasına göre Mahkeme
anayasaya aykırılık iddiasını ciddi görmezse bu id-
dia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara
bağlanır. Mahkemenin itirazın ciddi olmadığına
dair vereceği karar, bir ara karardır.
Anayasaya aykırılık ön meselesi oluştuğu takdir-
de, Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden
başlamak üzere beş ay içerisinde kararını verir. Bu
beş ay içerisinde karar verilmezse mahkeme, davayı
6
yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlan-
dırır. Ancak 1982 Anayasasının 152. maddesinin
3. fıkrasına göre, Anayasa Mahkemesi kararı esas
hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mah-
keme buna uymak zorundadır. Bu husus, 1961
Anayasası ile ayrılmaktadır. Buna göre, 1961 Ana-
yasasında bu beş aylık süre altı aylık süre olarak dü-
zenlenmekte idi. Ayrıca bir diğer önemli fark, 1961
Anayasasında düzenlenmiş bulunan dava mahke-
mesinin altı ay içerisinde Anayasa Mahkemesinin
kararı gelmediği takdirde, anayasaya aykırılık iddi-
asını kendi kanısına göre çözerek karar vermesidir.
Bu durum 1982 Anayasamızda mevcut değildir.
Böylece 1961 Anayasasında genel mahkemelere is-
tisnai ve şartlı olarak tanınmış bulunan anayasaya
uygunluk denetimi yapma yetkisi, 1982 Anayasası
ile tamamen kaldırılmıştır.
1961 Anayasası döneminde çıkarılan 44 sayılı
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşuna ve Yargılama
Usulleri Hakkındaki Kanunun 37. maddesine göre
altı aylık yukarıda belirtilen bekleme sürecinin ne
zaman başlayacağına dair bir hüküm söz konusu
değildi. 1982 Anayasası döneminde çıkarılan 2949
sayılı Anayasa Mahkemesi Kuruluş Kanununun
28. maddesi ise bu durumu düzenlemekte ve buna
göre, Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterliği, ev-
rakın kayda girdiğini yazı ile ilgili mahkemeye bil-
direceğini ve Anayasa Mahkemesinin iş kendisine
noksansız olarak gelişinden başlanmak üzere beş ay
içerisinde karar vereceği hüküm altına almıştır.
Yine 1982 Anayasasının 152. maddesine göre,
Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği
ret kararının Resmî Gazete’de yayımının üzerinden
on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün anaya-
saya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulu-
nulamaz. Anayasa Mahkemesinin bir iptal davası
sonunda verdiği bir ret kararından sonra aynı ka-
nun hükmünün itiraz davası yoluyla tekrar Anaya-
sa Mahkemesi önüne getirilmesi mümkündür. Bu
sürenin hayli uzun olduğu çeşitli tartışmalara sebe-
biyet vermiştir. Öncelikle değişen değer yargıları ve
oluşabilecek çeşitli hukuksal farklılıklar buna hak-
lılık payı vermektedir.
209
6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

Öğrenme Çıktısı
2 Türk Anayasa Hukuku çerçevesinde, yasama ve yürütme organı tarafından yapılan
yasama niteliğindeki hukuki düzenlemelerin Anayasa Mahkemesi tarafından hangi
kapsamda ve ne şekilde denetime tabi tutuldukları hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

1924 Anayasası döneminde,

Türk mahkemelerinde gö-
rev yapan hâkimler tarafın-
Amerikan tarzı merkezileş-
dan bir kanun hükmünün
memiş denetim usulü düşü-
anayasaya aykırı olduğu ve
nüldüğünde, Türk anayasa Somut norm denetiminin
söz konusu davada uygula-
hukukundaki anayasa yar- unsurları nelerdir?
namayacağı öne sürülmüş
gısının hangi denetim şekli
müdür? Dönemin mevcut
bu sisteme daha yakındır?
anayasal düzenlemeleri dü-
şünüldüğünde bu iddia na-
sıl karşılık bulmuş olabilir?

210
 6
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Anayasaya uygunluk denetiminin

1 tanımını yaparak niteliğini ve
kapsamını ortaya koyabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Anayasaya Uygunluk Denetimi
ve Konusu

Anayasaya uygunluk denetimi, Anayasa Mahkemesi tarafından, yasama ve yürütme organlarının yasama nite-
liği hâiz işlemlerinin anayasaya uygun olup olmadığının denetlenmesidir. Bu konu, 1982 Anayasası’nın 148.
maddesinde düzenlenmektedir. 148. maddenin birinci fıkrasına göre “Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cum-
hurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımların-
dan uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından
inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin
şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.”
Bu anayasa hükmüne göre şu düzenlemelerin anayasaya uygunluğunun denetimi yapılabilir:
• Kanun
• Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
• TBMM İçtüzüğü
• Anayasa değişiklikleri
Olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin anayasaya aykırılığı iddiasıyla başvurulamayacağı kabul
edilmiş ise de Anayasa Mahkemesi, geliştirdiği içtihatları çerçevesinde, CBK’ların (KHK’ların) olağanüstü
halin gerektirdiği konuda çıkarılıp çıkarılmadığı, ölçülü olup olmadığı ve geçicilik kriterleri çerçevesinde bir
denetim gerçekleştirebilmektedir.

211
 6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

Türk Anayasa Hukuku çerçevesinde, yasama ve yürütme organı

2 tarafından yapılan yasama niteliğindeki hukuki düzenlemelerin

Anayasa Mahkemesi tarafından hangi kapsamda ve ne şekilde
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

denetime tabi tutuldukları hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olabilme

Anayasaya Uygunluk
Denetiminin Kapsamı
ve Anayasaya Uygunluk
Bakımından Denetim Şekilleri

Anayasa Mahkemesi, kapsamına giren konulara ilişkin denetimini iki farklı tarzda yapmaktadır. Bunlar
şekil bakımından denetim ve esas bakımından denetimdir. Şekil bakımından denetim, mevzuatın anayasa ve
içtüzükle öngörülmüş bulunan usul ve şekil kurallarına uygun biçimde yapılıp yapılmadıklarının denetimidir.
Esas bakımından denetim ise eğer bir kanun ya da diğer normların muhtevası anayasa ile çatışıyorsa orta-
da bir anayasaya aykırılık olduğu ön-kabulünden hareketle ortaya çıkar. Yani ilgili normun muhtevasının
anayasanın ön gördüğü esaslar ile çatışmasıdır. Mahkemenin esas bakımından yapacağı denetim, hukukilik
denetimi ile sınırlı olmalıdır.
Anayasa Mahkemesi’nin denetim şekilleri ise soyut norm denetimi ve somut norm denetimidir. Soyut norm
denetimi, Anayasa’nın 150. ve 151. maddesinde yer almaktadır. Anayasa’nın 150. maddesine göre “Kanun-
ların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli
madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğ-
rudan doğruya iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye
sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir.” Anayasa’nın 151.
maddesine göre ise iptal davası açma hakkı, “kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya içtüzüğün Resmî
Gazetede yayımlanmasından başlayarak altmış gün sonra düşer.”
Somut norm denetiminin kapsamı ise Anayasa’nın 152. maddesinde düzenlenmektedir. Somut norm dene-
timinin kapsamı ilgili maddenin birinci fıkrasına göre şu şekildedir: “Bir davaya bakmakta olan mahkeme,
uygulanacak bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse
veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahke-
mesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. Bununla birlikte mahkeme tarafların iddiasını
ciddi görmez ise bu iddia temyiz merciinde esas hükümle birlikte karara bağlanır. Anayasa Mahkemesinin
kararı, mahkemenin anayasaya aykırılığını iddia ettiği hukuk normunun anayasaya uygun olduğu yönünde
gelişirse yani işin esasına girerek ret kararı verirse, bu red kararının Resmî Gazete’de yayımlanmasından sonra
on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz.”

212

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
1 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden han-
gisi Türk Anayasa Mahkemesi’nin esas açısından
anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisine sa-
hip olduğu norm türlerinden biri değildir?
A. Kanun
B. TBMM İçtüzük değişiklikleri
C. Kanun hükmünde kararname
D. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
E. Anayasa değişiklikleri
2 Olağan dönem kanun hükmünde kararna-
melerin anayasaya uygun olabilmesi için aşağıdaki-
lerden hangisi aranmaz?
A. Bir yetki kanununa dayanması
B. Kişi hak ve özgürlükleri ile siyasi hak ve ödevle-
ri düzenlememesi
C. Yetki kanununda belirtilen sürede çıkarılması
D. Yetki kanununda belirtilen sayıda çıkarılması
E. Resmi gazetede yayımlandıktan sonra onay için
TBMM’ye sunulması
3 Anayasa değişikliklerinin, Türk Anayasa
Mahkemesi tarafından denetimi ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi doğrudur?
A. Anayasa değişikliklerinin denetimi, Anayasaya
göre sadece şekil bakımından mümkündür.
B. Anayasa değişiklikleri, anayasaya göre hem şekil
hem de esas denetimine tabi iken Anayasa Mah-
kemesi, esas bakımından denetimi yalnızca ilk
üç maddeye uygunluk ile sınırlandırmaktadır.
C. Anayasaya göre anayasa değişikliklerinin şekil
bakımından denetimi, teklif ve oylama çoğun-
lukları, anayasanın ilk üç maddesine uygunluğu
ile ivedilikle görülme yasağını kapsamaz.
D. Anayasa Mahkemesi, anayasa değişikliklerinin
anayasaya uygunluğunu denetlememektedir.
E. Anayasa değişikliklerinin hem anayasa hem de
Anayasa Mahkemesi’ne göre denetimi müm-
kün değildir.
6
4 Parlamento kararlarının anayasaya uygunlu-
ğu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Kural olarak parlamento kararlarının denetimi
mümkün değildir.
B. Yalnızca TBMM içtüzüğünün değiştirilmesi,
yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması ve
milletvekilliğinin düşürülmesi kararları Anaya-
sa Mahkemesi denetimine tabidir.
C. Yalnızca Resmi Gazete’de yayımlanan parla-
mento kararları, Anayasa Mahkemesi deneti-
mine tabidir.
D. İçtüzük kurallarına aykırı bir uygulamanın bel-
li bir süreklilik arz etmesi, bunun eylemli içtü-
zük değişikliği olarak kabul edilmesi sonucunu
doğurur.
E. Anayasa Mahkemesinin, eylemli içtüzük deği-
şikliği doktrini ile parlamento kararlarını de-
netleme imkânı bulmaktadır.
5 1982 Anayasası’na göre, aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
A. Kanunlar hem esas hem de şekil denetimine
tabidir.
B. Olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararname-
leri sadece esas denetimine tabidir.
C. TBMM içtüzük değişiklikleri hem şekil hem
de esas denetimine tabidir.
D. Olağan dönem Cumhurbaşkanlığı kararname-
leri hem şekil hem de esas açısından anayasaya
uygunluk denetimine tabidir.
E. Olağanüstü kanun hükmünde kararnameler,
anayasaya uygunluk denetimine tabi değildir.
213
6
6 TBMM’de görüşülen bir kanun teklifi, 500
milletvekilinin bulunduğu oturumda 240 kabul,
200 ret oyu elde etmiş, 60 milletvekili ise oy kul-
neler öğrendik?
lanmamıştır. Kanun teklifi, 2.2.2020 tarihinde
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
140 milletvekili, bu kanunun komisyonda görü-
şülmediği için Anayasa’ya aykırı olduğunu düşün-
mektedir. 10.2.2020 tarihinde Anayasa Mahkeme-
sine dava açmıştır.
Buna göre, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan başvu-
ru ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Başvuru iptal davasına ilişkindir.
B. Başvurucular şekil bakımından anayasaya uy-
gunluk talep etmektedir.
C. Bu konuda dava açma yetkisi, yalnızca TBMM
üyelerinin beşte birine verilmiştir.
D. Başvurucular, sayıları itibariyle Anayasa
Mahkemesi’ne başvurmaya yetkilidir.
E. Anayasa Mahkemesi’nin başvuruyu kapsamı
bakımından reddetmesi beklenmektedir.
7 • Görülmekte olan bir dava
• Davaya uygulanacak hüküm
• Hakimin iddiayı ciddi bulması
Yukarıdaki kriterler ile aşağıdaki ikililerden hangisi
uyumludur?
A. Somut norm denetimi-anayasa değişiklikleri-
nin yargısal denetimi
B. Somut norm denetimi-kanunların anayasaya
uygunluğunun yargısal denetimi
C. Soyut norm denetimi-TBMM İçtüzüğü deği-
şikliklerinin yargısal denetimi
D. Somut norm denetimi-TBMM İçtüzüğü deği-
şikliklerinin yargısal denetimi
E. Şekil bakımından denetim-kanunların anayasa-
ya uygunluğunun yargısal denetimi
8 Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerin hangisin-
de kurum olarak düzenlenmiştir?
A. Tanzimat Fermanı
B. 1876 Kanun-ı Esasi
C. 1921 Anayasası
D. 1924 Anayasası
E. 1961 Anayasası
214
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
9 Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin yargı-
sal denetimi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A. Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve
esas bakımından anayasaya uygunluk denetim-
leri yapılabilir.
B. Olağanüstü hâllerde ve savaş hâllerinde çıkarı-
lan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil
ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddi-
asıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
C. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi
öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı karar-
namesi çıkarılamaz.
D. Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin kanuna
uygun olmaması hâlinde Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi anayasaya aykırı bulunarak iptal
edilir.
E. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci
bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hak-
ları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan
siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı ka-
rarnamesiyle düzenlenemez.
10 1982 Anayasası’na göre somut norm deneti-
minin işleyişi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A. Davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak
kanunun anayasaya aykırılığı iddiasını ciddi
görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hü-
kümle birlikte karara bağlanır.
B. Somut norm denetiminde Anayasa Mahkeme-
si, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş
ay içinde kararını verir.
C. Somut norm denetiminde Anayasa Mahkemesi
tarafından 5 ay içinde karar verilmezse mahke-
me davayı yürürlükteki kanun hükümlerine
göre sonuçlandırır.
D. Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki
karar kesinleşinceye kadar gelirse, davaya bak-
makta olan mahkeme buna uymak zorundadır.
E. Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek ver-
diği red kararının Resmî Gazete’de yayınlanma-
sından sonra bir daha aynı kanun hükmünün
Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda
bulunulamaz.
 6
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Yanıtınız yanlış ise “Anayasaya Uygunluk Yanıtınız yanlış ise “Soyut Norm Denetimi
1. E 6. C
Denetiminin Konusu” konusunu yeniden (İptal Davası)” konusunu yeniden gözden
gözden geçiriniz. geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “2. Olağan Dönem Ka- Yanıtınız yanlış ise “Somut Norm Denetimi
2. E 7. B
nun Hükmünde Kararnamelerin Denetimi” (İtiraz Yolu)” ve “Şekil Bakımından Dene-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. tim” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Anayasaya Uygunluk Yanıtınız yanlış ise “Genel Olarak Türkiye’de
3. A 8. E
Denetiminin Kapsamı” konusunu yeniden Anayasaya Uygunluk Denetimi” konusunu
gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Parlamento Kararlarının Yanıtınız yanlış ise “Olağan Dönem Cum-
4. C 9. D
Anayasaya Aykırılığının Denetimi” konusu- hurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi”
nu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Anayasaya Uygunluk Yanıtınız yanlış ise “Somut Norm Deneti-
5. B 10. E
Bakımından Denetimin Şekilleri” konusunu minin İşleyişi” konusunu yeniden gözden
yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

1982 Anayasası’nın 148. maddesine göre Anayasa değişiklerinin AYM tarafın-

dan denetimi ancak şekil bakımından denetlenebilir. Bu denetimin kapsamı
da teklif ve oylama çoğunluğu ile ivedilikle görüşme yasağına riayet edilip edilme-
diği ile sınırlıdır. Ancak AYM’ye göre yasama organı olan TBMM, bir kurul-
muş iktidardır. Kurulmuş iktidarlar ise asli kurucu iktidar tarafından hazırla-
nan anayasaya uygun hareket etmekle mükelleftir. Buna göre Türkiye’de asli
kurucu iktidar 1982 Anayasasını hazırlamıştır. Ayrıca asli kurucu iktidar bazı
hükümlerin değiştirilemez olduğuna hükmederek diğer anayasa hükümleri ile
arasında bir hiyerarşi kurmuştur. Bu hükümler şunlardır: Madde 1 – Türkiye
Devleti bir Cumhuriyettir. Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru,
milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk mil-
liyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik
ve sosyal bir hukuk Devletidir. Madde 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle
bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, be-
yaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.”
Bu hükümlerin doğrudan ya da dolaylı olarak değiştirilmesinin teklif edilmesi, asli
Araştır 1 kurucu iktidarın iradesine aykırılık teşkil eder. Bu nedenle bu yöndeki bir anayasa
değişikliğinin teklif dâhi edilemez olması gerekmektedir. Yani Anayasa’nın 10 ve
42. maddelerinde gerçekleştirilecek olan değişiklik teklifi Anayasa’nın 2. madde-
sinde yer alan “laiklik” prensibini ihlal eder nitelikte ise bu teklif daha en baştan
anayasaya aykırıdır. Bu nedenle AYM, anayasanın herhangi bir hükmü ile ilgili de-
ğişiklik tekliflerinin anayasanın değiştirilemez nitelikteki prensiplerine, yani ilk üç
maddesine, uygun olup olmadığını denetleme yetkisini kendisinde görmekte idi.
Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 yılında verdiği bir kararı ile bu yöndeki
içtihadından vazgeçtiğini söyleyebiliriz. 6216 sayılı kanunun 36. maddesi, anayasa
değişikliklerinin şekil yönünden denetiminin kapsamını “Anayasa değişikliklerinde
teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup
uyulmadığı; hususlarıyla sınırlıdır. (1)” ifadeleriyle düzenlemiştir. Kanunun açık
hükmü değerlendirildiğinde, “teklif şartının” sadece “teklif çoğunluğu” ile sınırlan-
dırıldığı, bunun dışında herhangi bir hususun göz önünde bulundurulamayacağı
sonucuna ulaşılacaktır. Konu Anayasa Mahkemesinin önüne getirilmesine rağ-
men, Anayasa Mahkemesi 1/3/2012 tarihli ve E.: 2011/59, K.: 2012/34 sayılı
Kararı ile kanunun bu hükmünün Anayasa’ya aykırı olmadığına hükmetmiştir.

215
6
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Bu konuda iki örnek verilebilir. Bunlardan ilki İspirto ve Meşrubat-ı Kûuliye

Şirketi davasıdır. Davaya konu olan olaya göre 790 sayılı İspirto ve Meşrubat-ı
Kûuliye İnhisarı hakkında kanuna dayanan söz konusu şirket, bir otele ait
likörü müsadere etmiş ve bu olay yargıya taşınmıştır. İstanbul 4. Hukuk Mah-
kemesi, başvurucu otel sahibini haklı bularak likörün iadesine karar vermiş,
bu kararın temyizi üzerine Yargıtay kararı bozarak iade etmiştir. Buna karşılık
İstanbul Dördüncü Hukuk Mahkemesi, müsadereye izin veren kanun hük-
münün, yargı yetkisinin millet adına bağımsız
mahkemelerde olduğunu düzenleyen Teşkilat’ı Esasiye’nin 8. maddesine aykı-
rı olduğunu ileri sürerek kararında ısrar etmiştir. Ancak ilgili dönem itibarıyla
Anayasada kanunların anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla iptal edilmesini ya
da somut olayda hâkim tarafından ihmal edilmesini öngören bir düzenleme
mevcut değildir. Bu nedenledir ki Yargıtay Genel Kurulu’nun 30 Nisan 1927
tarih ve E. 1930/50, K. 1930/59 sayılı kararıyla tekrar bozduğu görülmekte-
Araştır 2 dir. (Gözler, 2019, s. 1072).
İkinci örnek ise Hazine v. Kurt davasıdır. Davaya konu olayda, bir köylü ço-
cuğu olan Osman Kurt, 4486 Kanunun 3. maddesi gereğince velisinin rızası
olmaksızın Teknik Ziraat Okulu’na kaydedilmiştir. Okul idaresi tarafından
uygunsuz davranışları tespit edilen Osman Kurt okuldan uzaklaştırılmış, ço-
cuğa yapılan masraf ise ailesinden talep edilmiştir. Ailesi bu masrafı ödeme-
miştir. Akşehir Asliye Hukuk Mahkemesi’ne dava olarak taşınan olayda hâkim
davalı aileyi haklı bulmuş ve davayı reddetmiştir. Yargıtay’ın bu kararı bozması
üzerine hâkim, 4486 sayılı Kanunun 3. maddesinin Anayasa ile gözetilen Türk-
lerin Kamu Hakları içerisine giren hak ve hürriyetlerine ve ‘Anayasanın hiçbir
maddesi hiçbir sebep ve bahane ile savsanamaz ve işlerlikten alıkonamaz. Hiçbir
kanun Anayasaya aykırı olamaz’ yazılı hükümlerine aykırı olduğu iddiasını ileri
sürmüştür. Yargıtay ise 3 Aralık 1952 tarih E. 4/209/96 ve L. 140 sayılı kararı
ile ülkemizde kanunların anayasaya uygunluklarının mahkemeler tarafından
denetlenemeyeceği gerekçesiyle bozmuştur. (Gözler, 2019, s. 1072-1074)

216

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Kaynakça
ALİEFENDİOĞLU, Y. (1992). “Anayasa Yargısı
Açısından Olağanüstü Yönetim Usulleri” Amme
İdaresi Dergisi, C. 25, Sa. 2, ss. 25-46.
ATAR, Y. (2002). Türk Anayasa Hukuku, Güncelleştirilmiş
2.baskı, Mimoza Yayınları: Konya.
BAKIRCI, F. (2014). “Anayasa Mahkemesinin Eylemli
İçtüzük Kuralına İlişkin İçtihat Değişikliğinin
Gerekçesi Üzerine”, TBB Dergisi, Sayı. 112.
ESEN, S. (2016). “2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin
Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi.
GÖREN, Z. (2006). Anayasa Hukuku, Seçkin
Yayınları: Ankara.
GÖZLER, K. (2019). Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı,
Ekin Kitabevi: Bursa.
KABOĞLU, İ. (2005). Anayasa Hukuku Dersleri,
2.Baskı, Legal Yayıncılık: İstanbul.
OYTAN, M. (1980). “Fransa’da Anayasa Konseyinin
Kuruluşu Görevleri ve İşleyişi Konusunda Bir
İnceleme”, T.O.D.A.İ.E. Dergisi, C.13, 5.3.
TURHAN, M. (1992). “Olağanüstü Hallerde
Çıkarılabilecek Kanun Hükmünde Kararnameler”,
Amme İdaresi Dergisi, C. 25, Sa. 3.
6
TOPAL, E. (2010). “Eylemli İçtüzük Değişiklikleri”,
Yasama Dergisi, Sa. 16.
YÜZBAŞIOĞLU, N. (1993). Türk Anayasa Yargısında
Anayasallık Bloku, İÜHF Yayını, İstanbul.
AYM Kararları
AYM Kararı, E. 2015/1, K. 2015/91, K.T. 22/10/2015.
AYM Kararı, E. 2016/171, K. 2016/164, K.T. 2.1.2016,
8.11.2016-29882.
AYM Kararı, E.2008/16, K.2008/116, K.t. 05.6.2008,
Resmi Gazete, 22.10.2008, Sayı 27032.
AYM Kararı, E. 2007/45, K. 2007/54, 1/5/2007.
AYM Kararı, E.1987/9, k.t. 18.06,1987, AMKD–23.
AYM Kararı, E. 1964/5, K. 1964/45, 8.12.1966,
AMKD., S.4.
AYM Kararı, E. 1967/15, KT.30.05.1967, AMKD., S.5.
AYM Kararı, E. 2011/21, K. 2013/36, 28.2.2013,
R.G. Tarih-Sayı : 06.03.2014-28933.
AYM Kararı, E. 1969/46, KT.06.01.1970, AMKD., S.8.
217
 Bölüm 7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
öğrenme çıktıları

Bireysel Başvurunun Hukuki Niteliği ve Bireysel Başvuru Usulü (Kabul

1 2
İşlevleri Edilebilirlik Aşaması)
1 Bireysel başvurunun hukuki işlevlerini 2 Bireysel başvurunun kabul edilebilirlik
sıralayabilme koşullarını açıklayabilme

Bireysel Başvuru Usulü (Esas İnceleme

Aşaması)

3
3 Bireysel başvurunun esas yönünden
incelenmesini ve esas incelemesi
sonucunda verilebilecek kararları
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Anayasa Mahkemesi • Bireysel Başvuru • Kabul Edilebilirlik Koşulları

• Esas Yönden İnceleme • Esas İncelemesi Sonunda Verilebilecek Kararlar

218

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Anayasa yargısının ortaya çıkış nedeni, anaya-
sanın üstünlüğü ilkesinin gerçekleştirilmesi, bir
başka deyişle kanunların anayasaya uygunluğu-
nun sağlanmasıdır. Bununla birlikte, temel hak
ve özgürlüklerin korunmasını anayasa yargısının
başka bir temel fonksiyonu olarak kabul etmek
gerekmektedir. Anayasa yargısının temel hakları
koruma fonksiyonu geçmişte ikincil nitelikte gö-
rülse de, temel hak ve özgürlükleri koruma fonk-
siyonu çağdaş anayasa mahkemelerinin ve anayasa
mahkemelerinin görevlerini yerine getiren yüksek
mahkemelerin en ayırt edici özelliğidir. Anayasa
yargısının temel hakları korumada ulaştığı gelişmiş-
lik seviyesinin şimdilik son basamağını ise bireysel
başvuru kurumu teşkil etmektedir. Gerçekten bi-
reysel başvuru, anayasa ile güvence altına alınan
temel hakların korunması sisteminde ulaşılan son
noktadır. Anayasa yargısı, hukuk devletinin/yargı-
nın taçlandırılması, bireysel başvurusu ise, temel
hakların korunmasının taçlandırılması olarak gö-
rülmektedir (Höfling, 2001: 138). Anayasa Mah-
kemelerinin temel görevi, anayasayı, özellikle de
anayasada güvence altına alınmış olan temel hak ve
özgürlükleri korumaktır.
Günümüzde, temel hakların korunması ama-
cıyla bireysel başvuru yolu, pek çok uygar ülkede
anayasa yargısının ayrılmaz bir parçası kabul edil-
mektedir. Bireysel başvuru yolu, kapsamı ülkeden
ülkeye farklılık göstermekle birlikte, başta Federal
Almanya olmak üzere Avusturya, İspanya, İsviçre,
Belçika, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti.
Slovak Cumhuriyeti, Meksika, Brezilya, Arjantin
gibi pek çok ülkede uygulanmaktadır. Doğu Av-
rupa ülkelerinin çoğunda da bireysel başvuru ku-
rumu kabul edilmiş ve işletilmektedir. Anglo-Ame-
rikan hukukunda teknik anlamda bireysel başvuru
kurumu olmasa da bireysel başvuruyla benzer işlev-
lere sahip kanun yolları bulunmaktadır (Thieme,
2000: 37-38).
Anayasa şikâyeti olarak da adlandırılan bireysel
başvuru, kamu gücü tarafından temel hak ve öz-
gürlükleri ihlal edilen bireylerin tüm idari ve yar-
gısal yolları tükettikten sonra gidebilecekleri ikincil
derecede ve istisnai nitelikte bir yargı yoludur. Ana-
yasada güvence altına alınan hak ve özgürlükleri
kamu gücü tarafından ihlal edilen kişilere Anaya-
sa Mahkemesine başvurma hakkı tanıyan bireysel
başvurunun varlık nedeni, temel hak ve özgürlük-
lerin ihlal edilmesini önlemektir.
7
Bireysel başvuru, herkesin Anayasa’da güven-
ce altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya buna ek
Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki
herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildi-
ği iddiasıyla başvurabileceği bir hak arama yoludur.
BİREYSEL BAŞVURUNUN HUKUKİ
NİTELİĞİ VE İŞLEVLERİ
Bireysel başvurunun hukuki niteliği ve işlevleri
aşağıda ayrıntılarıyla incelenmiştir.
Bireysel Başvurunun Hukuki Niteliği
Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlükleri
kamu gücünün işlem, eylem ya da ihmali nede-
niyle ihlal edilen bireylerin diğer başvuru yollarını
tükettikten sonra başvurdukları istisnai ve ikincil
nitelikte bir hak arama yolu olarak tanımlanabilir.
Bireysel başvuru, temel hakları ihlal edilenlere
tanınan özel bir hak arama yolu olup diğer hak ara-
ma yollarına göre yöntemi ve sonuçları itibariyle
farklı yönleri bulunmaktadır. Bireysel başvurunun
varlık nedeni, Anayasada güvence altına alınan te-
mel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesini önlemek;
ihlal gerçekleşmişse ihlali ve sonuçlarını ortadan
kaldırmaktır. Bireysel başvuru kural olarak kamu
gücü işlemleri ne karşı yapılır. Dolayısıyla bireysel
başvuruda kamu gücü karşısında korumasız du-
rumdaki bireyin haklarının garanti altına alınması
temel amaçtır. Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir
kanun yoludur. İnsan hakları ihlallerinin önlenme-
si, öncelikle idari ve yargısal makamların görevidir.
Bireysel başvuru, ek bir istinaf ya da temyiz yolu
da değildir. Kanun yolunda ortaya çıkan her türlü
hukuka aykırılığın giderilmesi değil, ancak AİHS
kapsamındaki anayasal bir hakkın ihlali iddiası, bi-
reysel başvuruya konu olabilmektedir.
Bireysel başvuru, herkesin Anayasa’da
güvence altına alınmış temel hak ve öz-
gürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi veya buna ek Türkiye’nin taraf
olduğu protokoller kapsamındaki her-
hangi birinin kamu gücü tarafından ihlal
edildiği iddiasıyla başvurabileceği bir hak
arama yoludur.
219
7
Bireysel Başvurunun İşlevler
Bilindiği üzere bireysel başvuru Alman-
ya ‘da uzun süreden beri ve kapsamlı bir şekilde
uygulanmaktadır. Alman hukukunda bireysel baş-
vuru sistemi kabul edilirken güdülen temel amaç,
hukuk devletini güçlendirmek ve temel hakları daha
etkin bir şekilde korumaktır. Buna karşılık Türk
hukukunda bireysel başvuru kabul edilirken benzer
gerekçelere dayanılsa da asıl amaç, Türkiye aleyhi-
ne Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak
başvuru sayısını azaltmak ve Türkiye’yi ihlal karar-
ları nedeniyle yüklü miktarda tazminat ödemekten
kurtarmaktır. Anayasa değişikliği teklifinin madde
gerekçesinde bu konuda şöyle denilmektedir:
“Türkiye’nin konumuna baktığımızda, bireysel
başvuru müessesesinin kabul edilmediği, ancak,
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel
başvuru hakkının ve bu Mahkemenin zorunlu
yargılama yetkisinin tanındığı görülmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yoluyla, iç
hukukta halledilemeyen temel hak ihlâllerine iliş-
kin şikâyetlerin, ulusalüstü düzeyde ele alınması
kabul edilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahke-
mesinde her yıl Türkiye’ye karşı çok sayıda dava
açılmakta ve Türkiye pek çok davada tazminata
mahkûm edilmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, iç hukuk
yollarının tüketilmiş olup olmadığını araştırır-
ken, ilgili ülkede bireysel başvuru kurumunun
bulunup bulunmadığını da dikkate almakta ve
bunu hak ihlâllerinin ortadan kaldırılmasında
etkili bir hukuk yolu saymaktadır. Bu neden-
le, bireysel başvuru müessesesinin getirilmesiyle,
hak ihlâllerine maruz kaldığını iddia edenlerin
önemli bir bölümünün bireysel başvuru aşama-
sında, başka bir ifadeyle Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesine gitmeden önce, tatmin edilebilme-
sinin mümkün olabileceği ve böylece Türkiye aley-
hine açılacak dava ve verilecek ihlâl kararlarında
azalma olacağı değerlendirilmektedir. Bu itibar-
la, Türkiye’de de iyi işleyen bir bireysel başvuru
sisteminin kurulması, haklar ve hukukun üstün-
lüğü temelindeki standartları yükseltecektir.”
Asıl amaç bu şekilde belirlendikten sonra ge-
rekçenin devamında bireysel başvurunun ka-
bul edilmesindeki diğer amaçlara yer verilmiştir:
“Türkiye’de bireysel başvuru yolunun kabul edilmesi,
bir yandan bireylerin sahip oldukları temel hak ve
özgürlüklerin daha iyi korunmasını sağlayacak, öte
yandan da kamu organlarını, Anayasaya ve kanun-
220
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
lara daha uygun davranma konusunda zorlayacak-
tır. Bu amaçlarla yapılan değişiklikle, bireysel hak ve
özgürlüklerin korunması ve teminat altına alınması
için, vatandaşlara bireysel başvuru hakkı tanınmakta
ve Anayasa Mahkemesine de bu başvuruları inceleme
ve karara bağlama görevi verilmektedir.”
Alman hukuk literatüründe genel kabul gö-
ren görüşe göre, bireysel başvurunun subjek-
tif ve objektif olmak üzere iki temel işlevi var-
dır (Jarass-Pieroth, 2012: 985; Maurer, 2010:
672). Bununla birlikte doktrinde bireysel başvu-
runun hukuki işlevlerini daha farklı şekilde sırala-
yanlar da bulunmaktadır. Örneğin Gusy, bireysel
başvurunun işlevlerini üç başlık altında toplamak-
tadır: (i) Temel hakların kullanılmasını ve korun-
masını sağlama, (ii) Anayasa hukukunu geliştirme,
(iii) Anayasanın uygulanmasını sağlamak üzere
vatandaşları harekete geçirme (Gusy, 2006: 204-
210). Zuck ise, bireysel başvurunun subjektif ve
objektif işlevi yanında genel eğitici bir etkisinin de
bulunduğunu belirtmektedir (Zuck. 2006: 27-35).
Mellinghof ’a göre, bireysel başvurunun asıl işlevi,
birer sübjektif hak olarak temel hakların korunma-
sı ve hayata geçirilmesidir. Bununla birlikte, birey-
sel başvurunun işlevi, bireysel temel hakların ko-
runmasıyla sınırlı değildir. Bireysel başvurunun bir
diğer işlevi de objektif anayasa hukukunun korun-
masına, yorumlanması ve geliştirilmesine hizmet et-
mektir. Dolayısıyla, bireysel başvuru sadece subjek-
tif temel hakların korunmasına değil, aynı zamanda
objektif anayasa hukukunun korunmasına da hiz-
met eden bir başvuru yoludur. Bireysel başvurunun
objektif hukuk açısından sahip olduğu bu işlevin
yanı sıra, bir diğer işlevi de yurttaşları Anayasa hu-
kukunun etkili biçimde uygulanması yönünde ha-
rekete geçirmektir. Bu şekilde, yurttaşların demok-
ratik düzenin işlerlik kazanmasına aktif katılımı
sağlanmaktadır. Bireysel başvuru, bireylere demok-
ratik düzenin öznesi ve savunucusu olarak Devle-
tin karşısına çıkma bilinç ve imkânını vermektedir.
Son olarak, bireysel başvurunun Devlet organları
üzerinde eğitici ve önleyici bir etkisi vardır (Mel-
linghoff, 2009: 33).
Türk hukuk literatüründe de bireysel başvu-
runun subjektif ve objektif olmak üzere iki temel
işlevinin bulunduğu kabul edilmektedir. Birinci
işlevi, kişilerin subjektif haklarının korunması,
ikinci işlevi ise kararlar aracılığıyla kimi anayasal
sorunlara açıklık getirilmesi, anayasa düzeninin
korunmasına, yorumlanmasına ve geliştirilmesine
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

katkıda bulunulmasıdır (Sabuncu/Esen Arnwine,
2004: 230). Bununla birlikte özellikle Alman öğ-
retisini izleyen yazarlar, bireysel başvurunun işlev-
lerini Alman öğretisine benzer şekilde sıralamakta-
dır. Örneğin Sağlam’a göre, bireysel başvuru, her
şeyden önce temel hak ve özgürlüklerin dolaysız
kullanımını sağlar; “anayasaya uygun yorum” yön-
teminin alanını genişletir; tüm hukuk düzenine
yayılan etkisiyle anayasa düzeyinde yargıda bir-
lik ve bütünlüğü sağlar; eğitici bir etkiye sahiptir;
yurttaşlarda demokrasi bilincinin, “hak sahibi va-
tandaş olma”, hakkını sonuna kadar arama bilin-
cinin yaygınlaşmasını sağlar (Sağlam, 2011: 21).
Göztepe de bireysel başvurunun işlevlerini, tıpkı
Sağlam gibi, dört ana unsurda toplamaktadır: (i)
Hak ve özgürlüklerin dolaysız kullanımını sağ-
lamak ve korumak; (ii) Anayasaya uygun yorum
ilkesinin kapsamını genişletmek; (iii) Yargıda
birliği sağlamak; (iv) Yurttaşların demokratik
bilinçlerinin gelişmesine katkıda bulunmak (Göz-
tepe, 2011: 21).
Bireysel başvurunun işlevleri, yukarıda verilen
örneklerde olduğu gibi, farklı şekillerde sıralansa
da, bireysel başvurunun subjektif ve objektif olmak
üzere iki temel işlevinin bulunduğu herkes tarafın-
dan kabul edilmektedir. Farklılaşmanın sebebine
gelince, bazı yazarlar objektif işlevi alt unsurlara
ayırmadan tek başlık altında incelerken, bazı yazar-
lar ise objektif işlev kapsamında ele alınabilecek un-
surları ayrı ayrı başlıklandırarak incelemektedirler.
Bireysel başvurunun subjektif ve objektif iş-
levinden hangisinin öncelikli olduğu konusunda
Alman öğretisinde bir görüş birliği bulunmamak-
tadır. Bu işlevlerden birine öncelik veren yazarlar
olduğu gibi, her ikisini eşit biçimde değerlendiren-
ler de bulunmaktadır.
Türk Anayasa Mahkemesi de bireysel başvu-
runun objektif ve subjektif olmak üzere iki temel
işlevinin bulunduğunu kabul etmektedir. Bireysel
başvurunun objektif işlevi çerçevesinde Anayasa
Mahkemesine düşen görev Anayasa’nın temel hak
ve özgürlükleri düzenleyen hükümlerini yorumla-
mak ve bunların uygulanmasını gözetmektir. Sub-
jektif işlev bakımından ise, bireysel başvuru yoluyla
önüne gelen somut olayda anılan hükümlerin ihlal
edilip edilmediğini incelemek, gerektiğinde başvu-
rucu lehine tazminata hükmetmektir (F.N.G., B.
No: 2014/11928, 21/6/2017, s. 37). Bireysel baş-
vurunun sübjektif ve objektif işlevinden hangisinin
öncelikli olduğu konusuna gelince, Türk Anayasa
Mahkemesi bu konuda açık ve net bir pozisyon al-
makta ve Mahkemenin Anayasa’yı yorumlama ve
uygulama şeklinde ortaya çıkan objektif işlevinin
subjektif işlevine göre ön planda olduğunu kabul
etmektedir (F. N. G. Başvurusu, s. 38).

Yaşamla İlişkilendir

Yıllara Göre Yapılan ve Sonuçlandırılan Bireysel Başvuru Sayıları

Tablo 7.1 Yıllara Göre Yapılan ve Sonuçlandırılan Bireysel Başvuru Sayıları

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Toplam
Yapılan 1.342 9.897 20.578 20.376 80.756 40.530 38.186 42.971
254.636
Başvuru %1 %4 %8 %8 % 32 % 16 % 15 % 17
Sonuçlandırılan 4 4.924 10.926 15.369 16.089 89.650 35.370 39.469
211.801
Başvuru %0 %2 %5 %7 %8 % 42 % 17 % 19
Yapılan
Başvuruları %0 % 50 % 53 % 75 % 20 % 221 % 93 % 92 % 83,2
Karşılama Oranı
Kaynak: https://www.anayasa.gov.tr/tr/bireysel-basvuru/istatistikler/

221
7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Bireysel Başvurunun Hukuki ruya ilişkin usul ve esasların kanunla düzenlenme-

Temelleri
Ülkemizde bireysel başvuru yolu, 12 Eylül 2010
tarihinde yapılan halkoylamasıyla kabul edilen
5982 sayılı Kanun’un, Anayasa’nın 148. ve 149.
maddelerinde yaptığı değişiklikle hukuk sistemi-
mize girmiştir. Anayasanın 148. maddesinin birin-
ci fıkrasında yapılan değişiklikle, bireysel başvuru-
ları karara bağlama, Anayasa Mahkemesinin görev
ve yetkilerine dâhil edilmiştir. Keza 148. maddeye
bireysel başvuru ile ilgili üç yeni fıkra eklenmiştir.
Eklenen üçüncü fıkraya göre, “Herkes, Anayasada
güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerin-
den, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamın-
daki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal
edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvura-
bilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun
yollarının tüketilmiş olması şarttır.” Eklenen dör-
düncü fıkraya göre, “bireysel başvuruda, kanun
yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme
yapılamaz.” Eklenen beşinci fıkra, bireysel başvu-
sini öngörmektedir.
Bireysel başvuru uygulaması ve usu-
lü 30 Mart 2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa
Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulle-
ri Hakkındaki Kanun’un 45-51. maddeleri ile 12
Temmuz 2012 tarih ve 28351 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün
özellikle 59-84. maddelerinde düzenlenerek somut-
laştırılmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin zaman ba-
kımından yetkisi 23 Eylül 2012 tarihiyle başlamış
olup Anayasa Mahkemesi bu tarihten beri bireysel
başvuruları incelemekte ve kararlar vermektedir.
Anayasa Mahkemesinin zaman bakı-
mından yetkisi: Anayasa Mahkemesi 23
Eylül 2012 tarihinden sonra kesinleşen
nihai işlem ve kararlar aleyhine yapılacak
bireysel başvuruları inceler.

Öğrenme Çıktısı
1 Bireysel başvurunun hukuki işlevlerini sıralayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yasama işlemlerine karşı

Anayasa Mahkemesine göre
doğrudan bireysel başvuru- Bireysel başvurunun insan
bireysel başvurunun hukuki
da bulunulamaması bireysel haklarının korunması açı-
işlevleri nelerdir ve hangi iş-
başvurunun sübjektif işlevi- sından önemi nedir?
lev daha üstündür?
ni zayıflatır mı?

BİREYSEL BAŞVURU USULÜ (KABUL EDİLEBİLİRLİK AŞAMASI)

Bireysel başvurular, Anayasa Mahkemesinin sitesinde yer alan başvuru formunun doldurularak Mah-
kemeye ulaştırılması ile yapılır. İçtüzük ekinde ve Mahkeme İnternet sitesinde yayınlanan bireysel başvuru
formu örneği doldurulmak suretiyle bireysel başvuru yapılması öngörülmüş olup, sözlü şekilde başvuru
yapılmasına olanak tanınmamıştır. Bu nedenle, başvuruların yazılı şekilde yapılması zorunludur. Birey-
sel başvuruda başvuru formunun resmi dilde, yani Türkçe olarak doldurulması gerekir (İçtüzük m. 59).
Formlar, doğrudan Anayasa Mahkemesine teslim edilebileceği gibi, diğer mahkemeler veya yurtdışında
bulunanlar bakımından Türkiye’nin yurtdışı temsilcilikleri vasıtasıyla da yapılabilir (İçtüzük m. 63). Baş-
vuruların başvuruya konu kararı veren mahkemeler vasıtasıyla yapılma zorunluluğu bulunmamaktadır.
Usulünce hazırlanan başvuru formu, harç tahsil makbuzuyla birlikte yukarıda belirtilen yerlere teslim
edildiğinde başvurucu ya da temsilcisine alındı belgesi verilir ve bu tarih, başvurunun yapıldığı tarih olarak
kabul edilir.

222

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Bireysel başvuruda bulunulurken ya da başvu-
runun incelenme sürecinde avukat tutmak zorunlu
değildir. Bireysel başvuru bizzat başvurucu, kanuni
temsilcisi ya da avukatı tarafından yapılabilir. Avu-
kat veya kanuni temsilci aracılığıyla yapılan başvu-
rularda başvurucuyu temsile yetkili olunduğuna
dair mevzuata uygun belgenin başvuru formuna
eklenmesi zorunludur. Başvurucunun avukatı ya
da kanuni temsilcisi varsa onunla yapılan yazışma-
lar ya da ona yapılan tebligatlar başvurucuya yapıl-
mış sayılır (İçtüzük m. 61).
Bir bireysel başvurunun başvurucu açısından
olumlu bir şekilde sonuçlanabilmesi için belli bazı
aşamaların tamamlanması gerekmektedir. Bu aşa-
malar kabul edilebilirlik incelemesi, esas incelemesi
ve karar aşamalarıdır.
Kabul Edilebilirlik Aşaması
Bireysel başvurunun kabul edilebilirlik şartları
aşağıda incelenmiştir.
Kabul Edilebilirliğe İlişkin Şartlar
Bir bireysel başvurunun kabul edilebilirlik aşa-
masını geçebilmesi için bazı şartların yerine getiril-
miş olması gerekir. Bu şartlar şekli ve maddi olmak
üzere ikiye ayrılabilir (Karaman, 2013: 221):
Şekli Şartlar
Bireysel başvurunun şekli şartları, bireysel baş-
vuru formunda doldurulması gereken alanları ve
başvuru formuna eklenmesi gereken belgeleri ifade
etmektedir. Buna göre;
Başvuru formunda başvurucu ve varsa tem-
silcilere ilişkin bilgiler yer almalıdır
Bireysel başvuru hem gerçek hem de tüzel kişi-
ler için tanınmış bir yoldur. Dolayısıyla hem gerçek
kişiler hem de tüzel kişiler başvurucu sıfatına sahip
olabilmektedir. 6216 sayılı Kanun’un 45. maddesi-
ne göre, “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış
temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu pro-
tokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü
tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahke-
mesine başvurabilir.” Bununla birlikte 6216 sayılı
Kanun, başvurucularla ilgili olarak bazı kısıtlama-
lar getirmiştir.
7
Gerçek kişiler bakımından Kanun’un 46/3.
maddesine göre “Yalnızca Türk vatandaşlarına ta-
nınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvu-
ru yapamaz”. Buna göre, bir Anayasa maddesinde
yer alan “vatandaşlar” (örneğin Anayasa m. 67, 68)
veya “her Türk” (örneğin Anayasa m. 67, 70, 72)
gibi ibarelerden o hakkın yalnızca Türk vatandaşla-
rına tanındığı anlaşılıyorsa, ilgili hak açısından bir
yabancının bireysel başvuru yapabilmesi söz konu-
su olamayacaktır.
Tüzel kişiler bakımından ise Kanun’un 46/2.
maddesine göre “Kamu tüzel kişileri bireysel başvu-
ru yapamaz. Özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel ki-
şiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel
başvuruda bulunabilir.” Buna göre, nitelikleri gere-
ği yalnızca kanunla veya kanunun tanıdığı yetkiye
dayanmak suretiyle idari işlemle kurulabilen, kamu
hukuku kurallarına tabi olan, kamu otoritesine sa-
hip olan ve kamu görevi yapan kamu tüzel kişileri
bireysel başvuruda bulunamayacaktır (Şirin, 2013:
227). Anayasa’nın 148. maddesinin 3. fıkrasında
“herkes”in bireysel başvuruda bulunabileceği kabul
edilmiş olmasına rağmen, 6216 sayılı Kanun’un
46/2. maddesinde, “kamu tüzel kişileri bireysel
başvuru yapamaz” hükmüne yer verilmiştir. Bu
hükmün, kamu tüzel kişilerinin bireysel başvuru
haklarını engellediği gerekçesiyle iptali istenmiş
ancak Anayasa Mahkemesi iptal talebini reddet-
miştir. Anayasa Mahkemesinin dayandığı gerekçe
şöyledir:
“Anayasalar genel ve soyut düzenlemeler içeren
metinlerdir. Anayasa’nın 148. maddesinde birey-
sel başvuruda bulunma hakkı herkese tanınmış
bir hak olarak gözükmekle birlikte, Anayasa’da
yer alan “herkes” ibaresinin kapsamında aynı
zamanda kişilerin niteliğinden kaynaklanan ne-
denlerle bazı kısıtlamaları da içinde barındırdı-
ğının, kabulü gerekir.
Anayasa’nın 148. maddesinde yer alan “herkes”
ibaresinin, kamu gücü kullanan kamu tüzel ki-
şilerini de kapsadığı şekilde anlaşılmaya elverişli
olmadığı, bu konuda kanun koyucunun bireysel
başvuruda bulunma ile ilgili hak sahipleri yö-
nünden takdir hakkının bulunduğunun da ka-
bulü gerekir.
Bireysel başvuru yolu, Anayasa’da yer alan bütün
hak ve özgürlüklerin korunması için kabul edil-
miş bir yol olmadığı gibi genel bir hak arama yolu
da değildir. Bu nedenle Anayasa’nın 36. madde-
sinde yer alan hak arama özgürlüğünden de farklı
223
7
bir niteliğe sahiptir. Anayasa’nın 36. maddesinde
yer alan hak arama özgürlüğü genel mahkemele-
rin koruma işlevini düzenlerken, bireysel başvuru
yolu daha özel, istisnai ve ikincil bir hak arama
yolu olarak düzenlenmiştir. Bu nedenle 36. mad-
dede yer alan “herkes” ibaresi ile 148. maddede
yer alan “herkes” ibaresinin her iki maddede dü-
zenlenen hak arama yollarının niteliğine uygun
olarak yorumlanması gerekmektedir.” (AYM,
E.2011/59, K.2012/34, 1/3/ 2012).
Anayasa Mahkemesi uygulamada “Kamu tüzel
kişileri bireysel başvuru yapamaz.” şeklindeki hük-
mün uygulama alanını, sadece lâfzına bağlı olarak
belirleme yoluna gitmiş, bireysel başvurunun ni-
teliğini ve amacını da dikkate alarak amaçsal yo-
rum yoluyla hükmün uygulama alanını genişlet-
memiştir. Anayasa Mahkemesine göre, 6216 sayılı
Kanun’un 46. maddesinin (2) numaralı fıkrasının
birinci cümlesinde, kamu tüzel kişilerinin bireysel
başvuruda bulunamayacakları düzenlenmiş olup,
anılan hükümde, başvuruya konu olayın özel hu-
kuk ilişkisinden ya da kamu gücü kullanılmasın-
dan kaynaklanan bir olay olup olmadığı ayrımı ya-
pılmamıştır. Bu açıdan başvuruda bulunan kamu
tüzel kişisinin içinde bulunduğu hukuki ilişkinin
niteliğinin bir önemi yoktur. Bireysel başvuru,
kamu gücünün kullanılmasından kaynaklanan hak
ihlallerine karşı tanınan bir yol olduğundan kamu
tüzel kişilerine bireysel başvuru hakkı tanınması,
bu anayasal kurumun hukuki niteliği ile bağdaş-
maz (İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, B. No:
2013/1430, 21/11/2013, s. 26-27).
Anayasa Mahkemesi kararlarına bakıldığında;
Bilkent Üniversitesi (B. No: 2013/1430), Doğube-
yazıt Ticaret ve Sanayi Odası (B. No: 2012/743),
Ankara Barosu (B. No: 2015/17941) gibi hizmet
yönünden yerinden yönetim kuruluşları ile Büğ-
düz Köyü Muhtarlığı (B. No: 2012/22) ve Ballı-
dere Belediyesi (B. No: 2012/1327) gibi yer yö-
nünden yerinden yönetim kuruluşlarının yaptığı
bireysel başvuruların, bu başvurucular kamu tüzel
kişisi oldukları için, anılan hükme atıfla ve “kişi
yönünden yetkisizlik” gerekçesiyle reddedildiği gö-
rülmektedir.
Diğer taraftan 6216 sayılı Kanun’un 46. mad-
desinin ikinci fıkrasına göre, “özel hukuk tüzel ki-
şileri, sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edil-
diği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir.” Bu
hükümden iki sonuç çıkmaktadır. Birincisi; tüzel
kişiler, hakkın niteliği uyarınca bizzat sahibi olabil-
224
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
dikleri haklar yönünden başvuru yapabilirler. Bu
nedenle tüzel kişiler, yaşam hakkı, işkence yasağı,
kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, aile yaşamına
saygı hakkı, evlenme hakkı gibi sadece gerçek kişi-
lerin sahip olabileceği haklar yönünden başvuruda
bulunamazlar. İkincisi; özel hukuk tüzel kişileri,
üyeleri adına başvuru yapamazlar. Yani müdahale,
tüzel kişiliğin bizzat sahip olduğu bir hakka yöne-
lik olmadıkça tüzel kişi tarafından bireysel başvu-
ru yapılması mümkün değildir. “Özel hukuk tüzel
kişisi” kavramı, ulusal hukukta Anayasa’da isimleri
anılan dernek, vakıf, kooperatif, siyasi parti ve sen-
dikaların yanı sıra, Ticaret Kanununda düzenlenen
anonim şirket, limited şirket, kollektif şirket, ko-
mandit şirket gibi tüzel kişileri kapsamaktadır.
Yukarıdaki kriterlere uygun şekilde başvurucu
sıfatına sahip olanlar, bireysel başvuru formunda
kimlik ve iletişim bilgilerine eksiksiz bir şekilde
yer vermelidir. Şayet başvurucu bir tüzel kişi ise
Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası,
unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile kanunen yet-
kili olan kimsenin bilgileri yer almalıdır. Bununla
birlikte, başvuru bir avukat veya avukat olmayan
bir kanuni temsilci vasıtasıyla yapılmışsa, avukatın
veya temsilcinin kimlik ve iletişim bilgilerine yer
verilmesi gerekir (İçtüzük m. 59/2).
Başvuru formunda ihlal edildiği ileri sürülen
hakka/haklara ilişkin bilgiler yer almalıdır
Kamu gücü tarafından hangi hakların nasıl ihlal
edildiğine dair açıklamalar ile ihlale sebebiyet ver-
diği iddia edilen işlem, eylem ya da olayların tarih
sırasına göre özetinin belirtilmesi gerekir (İçtüzük
m. 59/2). Bu noktada “hak”, “ihlal” ve “kamu
gücü” kavramlarının özel anlamlara sahip olduğu-
nu belirtmek gerekir.
Bireysel başvuru sisteminde hak, Anayasada
yer alan bütün hakları değil, Anayasadaki belli
bazı hakları ifade eder. 6216 sayılı Kanun’un 45/1.
maddesine göre, “Herkes, Anayasada güvence altına
alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf oldu-
ğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu
gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa
Mahkemesine başvurabilir”. Dolayısıyla ihlal edil-
diği iddia edilen hakkın Anayasada güvence altına
alınmış olmasının yanı sıra Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi veya Türkiye’nin taraf olduğu ek pro-
tokollerin kapsamına da girmesi gerekir. Bir baş-
ka ifadeyle Anayasa ve Sözleşme’nin ortak koruma

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
alanı dışında kalan bir hak ihlali iddiasını içeren başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi
mümkün değildir (İsmail Şahan, B. No: 2016/54509, 28/11/2019, § 97).
Tablo 7.2 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye’nin Taraf Olduğu Ek Protokollerde Yer Alan Hak ve
Özgürlükler
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
Madde 2: Yaşama Hakkı
Madde 3: İşkence Yasağı
Madde 4: Kölelik ve Zorla Çalışma Yasağı
Madde 5: Özgürlük ve Güvenlik Hakkı
Madde 6: Adil Yargılanma Hakkı
Madde 7: Suçta ve Cezada Kanunilik
Madde 9: Din ve Vicdan Özgürlüğü
Madde 10: İfade Özgürlüğü
Madde 11: Toplanma ve Örgütlenme Hakkı
Madde 12: Evlenme Hakkı
Madde 13: Etkili Başvuru Hakkı
Madde 14: Ayrımcılık Yasağı
Başvurucunun ihlal edildiğini ileri sürdüğü
hak, hem Anayasada hem de Sözleşme ya da Tür-
kiye tarafından onaylanmış protokollerde yer alan
bir anayasal hak değilse Anayasa Mahkemesi böyle
bir durumda, konu bakımından yetkisizlik nede-
niyle başvurunun kabul edilemez olduğuna karar
verir. Türkiye’nin tarafı olmadığı protokollerde yer
alan haklar, Anayasada düzenlenen ancak Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesinde düzenlenmemiş olan
hak ve özgürlükler ile Anayasada ve Sözleşmede yer
almayan haklar bireysel başvuruya konu edilemez.
Örneğin, sosyal güvenlik hakkı, Anayasa’nın 60.
maddesinde güvence altına alınmış olmakla birlik-
te, Sözleşme’de düzenlenen bir hak değildir. Dolayı-
sıyla sosyal güvenlik hakkı bağımsız bir hak olarak
Sözleşme ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu pro-
tokoller kapsamında bulunmadığından, bu hakka
yönelik ihlal iddiasının bireysel başvuru konusu ya-
pılabilmesi mümkün değildir (Mehmet Hadi Tunç,
B. No: 2013/1958, 7/7/2015, s. 28). Keza çalışma
özgürlüğü ve çalışma hakkı Anayasa’nın 48. ve 49.
maddelerinde güvence altına alınmış olmakla bir-
likte AİHS’de düzenlenen haklardan değildir. Avru-
pa İnsan Hakları Mahkemesi de kamu hizmetine
girme ya da dilediği kamu görevinde çalışma hakkı-
nın Sözleşme’de ya da protokollerinde korunan bir
hak olmadığını açıkça ifade etmektedir. Bu neden-
le çalışma hakkına yönelik ihlal iddiasının bireysel
başvuru konusu yapılabilmesi mümkün değildir
(Serkan Acar, B. No: 2013/1613, 2/10/2013, s. 25).
7
1 ve 7 Nolu Ek Protokol
EP-1 Madde 1: Mülkiyet Hakkı
EP-1 Madde 2: Eğitim Özgürlüğü
EP-1 Madde 3: Serbest Seçim Hakkı
EP-7 Madde 1: Yabancıların Sınır Dışı Edilmesinde
Usulü Güvence Hakkı
EP-7 Madde 2: Cezai Konularda Temyiz Hakkı
EP-7 Madde 3: Haksız Mahkûmiyet İçin Temyiz Hakkı
EP-7 Madde 4: Aynı Suçtan İki Kez Yargılanmama ve
Cezalandırılmama Hakkı
EP-7 Madde 5: Eşler Arası Eşitlik Hakkı
Anayasa’da yer alan hak ve özgürlüklerden Avru-
pa İnsan Hakları Sözleşmesi veya Türkiye’nin taraf
olduğu Ek Protokoller kapsamında olmayan haklar
bireysel başvuruya konu edilemezler. Bunlar, çalış-
ma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, adaletli bir
ücret edinme hakkı, tarih, kültür ve tabiat varlıkla-
rının korunması hakkı, sosyal güvenlik hakkı, va-
tandaşlık hakkı, dilekçe hakkı gibi haklardır.
Başvuruya konu haklar tespit edilirken Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa metninde kap-
sam itibariyle örtüşen haklar dikkate alınabilecektir.
Ancak Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruları
incelerken yalnız AİHS metni ile yetinmesi müm-
kün olmayıp, Sözleşme’nin yaşayan bir belge olarak
anılmasına neden olan Avrupa İnsan Hakları Mah-
kemesi içtihadını da dikkate alması gerekir.
İhlal, bir temel hak ve hürriyetin koruduğu ala-
na işlem, eylem ya da ihmal yoluyla yapılan hukuka
aykırı müdahaleleri ifade etmektedir. Bu müdahale-
ler, herhangi bir hukuka uygunluk sebebine dayan-
madan veya geçerli olmayan bir sebebe dayanarak
hak sahibinin davranışı üzerinde bir zorlaştırma,
sınırlama meydana getirir. Böylece hak sahibi, öl-
çüsüz ve hukuka aykırı bir yasak, yaptırım ya da
yükümlülükle karşı karşıya kalmış olur (Karaman,
2013: 193). Bireysel başvuru yapılırken bireysel baş-
vuruya konu olabilecek haklardan hangisinin hangi
nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve
delillere ait özlü açıklamalara ayrıntılı bir şekilde yer
verilmesi gerekir. Ayrıca ihlal edildiği iddia edilen
225
7
haklar ve bunlara ilişkin açıklamaların birbirleriyle
ilişkilendirilerek ayrı ayrı belirtilmesi gerekir. Diğer
bir deyişle, ihlal edildiği ileri sürülen haklardan her
biri bakımından, hangi müdahalenin hangi hakkı
ne şekilde ihlal ettiği detaylı bir şekilde açıklanma-
lı ve somut delillerle ortaya konmalıdır. Başvuru
dilekçesinde kamu gücünün ihlale neden oldu-
ğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair
olayların tarih sırasına göre özeti yapılmalı; bireysel
başvuru kapsamındaki haklardan hangisinin hangi
nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve
deliller açıklanmalıdır (İçtüzük m. 59/2).
Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel baş-
vurularda, başvurucuların başvurularını titizlikle
hazırlama ve takip etme yükümlülükleri vardır.
Anayasa Mahkemesi, başvurucunun soyut şekilde
Anayasa hükümlerine atıfta bulunmasının iddia-
ların ispatlandığı anlamına gelmeyeceğini birçok
kez vurgulamıştır. Başvurucu; başvuru formunu
özenle doldurmak, ihlal iddiasının dayanağı olan
tüm olayları göstermek, başvuruyu aydınlatacak ve
hükmün esasını etkileyecek argümanları destek-
leyici tüm belgeleri başvuru dilekçesine eklemek
ve bir bilgi veya belge elde edilememişse bunun
da nedenlerini açıklamak zorundadır. Belirtilen
bu koşullar yerine getirilmediği takdirde Anayasa
Mahkemesi, başvuruyu açıkça dayanaktan yoksun
olduğu gerekçesiyle kabul edilemez bulabilir (Mus-
tafa Akaydın, B. No: 2015/14800, 8/1/2020, s.
22-23).
Kamu gücü ise, hakkın ihlalcisine atıfta bulun-
mak üzere kullanılan bir kavramdır. İnsan hakla-
rı, nitelikleri gereği devlete karşı ileri sürülebilen
haklardır. Bunun anlamı, insan haklarının yalnız-
ca devlet tarafından ihlal edilebilmesidir. Burada-
ki ihlal bizzat devlet görevlileri tarafından yapılan
müdahalelerle doğabileceği gibi, üçüncü kişilerin
müdahalelerine karşı devletin koruma veya ye-
terli giderimi sağlayamaması şeklinde de ortaya
çıkabilir. Her devlet, başta yasama, yürütme ve
yargı organları olmak üzere bütün teşkilatıyla te-
mel hakları ihlal etmeme ve koruma yükümlülüğü
altındadır. Bu durum bireysel başvuru sisteminde
“kamu gücü” kavramı ile ifade edilir. Bu kapsamda
devletin yasama, yürütme veya yargı organlarının
sebebiyet verdiği ihlaller, ilgili hakkın kamu gücü
tarafından ihlal edildiği anlamına gelecektir. Birey-
sel başvuruya konu olan kamu gücü kaynaklı ih-
laller, bir işlem, eylem ya da ihmal şeklinde ortaya
çıkabilir.
226
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
6216 sayılı Kanun’un 45. maddesinin ikin-
ci fıkrası kapsamında başvurunun konusu, kamu
gücünün işlemleri, eylemleri ya da ihmalleridir.
“Kamu gücü”nü kullanan organlar ise başta devlet
tüzel kişiliği içinde yer alan yasama, yürütme ve yar-
gı organları ve bu organlara tabi olan merciler ile
yerinden yönetim kuruluşlarıdır. Bireysel başvuru
kamu gücü kullanan organların icrai ya da ihmali
bir eylemine ya da işlemine karşı yapılabilir. 6216
sayılı Kanun’un 45. maddesinin üçüncü fıkrasında
Anayasa’dan ve bireysel başvurunun niteliğinden
kaynaklanan sebeplere dayanılarak “kamu gücü”
kavramının kapsamı belirginleştirilmiş; yasama
işlemleri ve düzenleyici idari işlemlerin yanı sıra
Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasa’nın yar-
gı denetimi dışında bıraktığı işlemler bireysel baş-
vurunun kapsamı dışında bırakılmıştır (Ali Kemal
Renklioğlu, B. No: 2012/171, 12/2/2013, s. 15-16).
Anayasa Mahkemesinin yer bakımın-
dan yetkisi: Bireysel başvuruya ancak
Türkiye Cumhuriyeti devletinin kamu
gücü kullanan organlarına atfedilebilir şe-
kilde gerçekleşmiş temel hak ve özgürlük
ihlalleri konu olabilir.
İhmal yoluyla ihlalin ortaya çıkması, kamu gü-
cünü kullanan organların yapmaları gereken bir şeyi
yapmamaları hâlinde gündeme gelir. Burada Ana-
yasa veya kanunlar tarafından öngörülen belli şekil-
de davranma, belli bir eylemde bulunma yüküm-
lülüğünün yerine getirilmemesi söz konusudur.
Örneğin yaşama hakkına yönelik bir müdahaleyle
ilgili olarak kamu makamları sorumluların tespiti
ve cezalandırılması konusunda özverili bir araştır-
ma yapmıyor veya sonuca mümkün olan en kısa
zamanda ulaşmak yerine incelemeyi sürüncemede
bırakacak şekilde yavaş davranıyorlarsa, ihmal yo-
luyla ihlalden söz etmek mümkündür.
Diğer taraftan ihlaller kamu gücü kaynaklı ey-
lem ve işlemlerden de doğabilmektedir. Ancak
kamu gücünün her türden eylem ve işlemi birey-
sel başvuruya konu edilemez. Nitekim 6216 sayılı
Kanun’un 45/3. maddesine göre, “yasama işlemleri
ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan birey-
sel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi
kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bırak-
tığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz”.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Buna göre, yasama organı tarafından çıkarılan
bir kanuna karşı doğrudan bireysel başvuruda bu-
lunulamaz. Bu anlamda kanun hükmünün temel
hakkı kendiliğinden ihlal edici nitelikte olup olma-
dığına bakılmaksızın, yalnızca ilgili hükmün uygu-
lanmasından doğan ihlallerle ilgili olarak bireysel
başvuru yoluna gidilebilmektedir. Aynı şekilde
idarenin düzenleyici işlemleri açısından da sadece
bunların uygulanmasından doğan ihlallerle ilgili
olarak bireysel başvuru yapılabilir. İdarenin bireysel
nitelikteki işlemleri ise bunlara karşı ilgili yargı yol-
larına başvurulup sonuç elde edilememesi halinde
bireysel başvuruya konu olabilmektedir.
Yargı organı işlemleri bakımından ise, Anayasa
Mahkemesinin vermiş olduğu kararlar hariç ol-
mak üzere, yargı mercileri tarafından verilen her
türden nihai karara karşı bireysel başvuru yoluna
gidilebilmektedir.
Son olarak Anayasanın yargı denetimi dışında
bıraktığı işlemlere karşı bireysel başvuru yolunun
kapatılmış olduğunu belirtmek gerekir. Şayet Ana-
yasada bir merciin vermiş olduğu kararın kesin
olduğu ve bu karara karşı başka bir mercie başvu-
rulamayacağı özel olarak belirtilmiş ise söz konusu
başvuru yasağı Anayasa Mahkemesine yapılacak
bireysel başvurular bakımından da geçerlidir. Ör-
neğin Anayasanın 79/2. maddesine göre “Yüksek
Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mer-
cie başvurulamaz”. Keza Anayasa’nın “Hâkimler ve
Savcılar Kurulu” kenar başlıklı 159. maddesinin
onuncu fıkrasına göre, “Kurulun meslekten çıkarma
cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı
yargı mercilerine başvurulamaz.”
Başvuru formunda başvuru yollarının tüke-
tilmesine ve sürelere ilişkin bilgiler yer almalıdır
Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun
yollarının tüketilmiş olması şarttır. Kanun yolları-
nın tüketilmesi koşulu, bireysel başvurunun temel
hak ihlallerini önlemek için son ve olağanüstü bir
çare olmasının doğal sonucudur. Temel hak ihlal-
lerini öncelikle derece mahkemelerinin gidermekle
yükümlü olması, kanun yollarının tüketilmesi ko-
şulunu zorunlu kılar. Geniş anlamda kanun yolu,
her türlü kuruma, idareye ve mahkemelere başvuru
yoludur. Dar anlamda ise, mahkemeye başvurma
olanağını ifade eder. 6216 sayılı Kanun’un 45.
Maddesinin ikinci fıkrasında ise açıkça, ihlal iddi-
asının dayanağı olan işlem, eylem ya da ihmal için
kanunda öngörülmüş olan idari ve yargısal başvuru
7
yollarının tamamının tüketilmiş olması koşuluna
yer verilmiştir.
Başvuru formunda başvuru yollarının ne zaman
ve nasıl tüketildiğine ilişkin bilgilerin belirtilmesi
gerekir. Bireysel başvuru usulünün en önemli özel-
liklerinden birisi ikincil nitelikte bir yol olmasıdır.
Bu husus, 6216 sayılı Kanun’un 45/2. maddesinde
“İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da
ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal baş-
vuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılma-
dan önce tüketilmiş olması gerekir.” şeklinde vurgu-
lanmaktadır. Anayasa Mahkemesi de konuyla ilgili
olarak, temel hak ve özgürlüklere saygının devletin
tüm organları tarafından uyulması gereken bir ilke
olduğunu ve bu ilkeye uyulmaması sonucu ortaya
çıkan ihlallere karşı öncelikle yetkili idari mercile-
re ve derece mahkemelerine başvurulması gerekti-
ğini belirtmektedir. Bu anlamda bireysel başvuru,
iddia edilen hak ihlallerinin derece mahkemele-
rince düzeltilmemesi halinde başvurulabilecek
ikincil nitelikte bir kanun yolu olarak kendisini
göstermektedir (Bediha Altun, B. No: 2015/6354,
23/10/2019, s. 45). Buna göre başvurucu, Anayasa
Mahkemesi önüne getirdiği şikayetini öncelikle ve
süresi içerisinde yetkili idari ve yargısal mercilere
usulüne uygun olarak iletmeli, konuyla ilgili olarak
sahip olduğu bilgi ve delilleri süresi içerisinde bu
makamlara sunmalı ve dava ve başvurusunu takip
etmek için gerekli özeni göstermiş olmalıdır (İzzet
Doğan, B. No: 2018/31594, 10/12/2019, s. 23).
İdari ve yargısal başvuru yollarını tü-
ketmek; ihlale neden olduğu ileri sürülen
işlem, eylem ya da ihmal için kanunda
öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yol-
larının tamamının bireysel başvuru yapıl-
madan önce tüketilmesi anlamına gelir.
Başvuru yollarının tüketilip tüketilmediği, ilke
olarak Anayasa Mahkemesine başvurunun yapıl-
dığı tarihteki duruma bakılarak değerlendirilir.
Ancak Anayasa Mahkemesi bazı durumlarda bi-
reysel başvuru yapıldıktan sonra oluşturulan yeni
başvuru yollarının tüketilmesi gerektiğine de karar
verebilir. Özellikle belli bir konudaki yapısal ve
sistemik sorunlara çözüm bulmak amacıyla sonra-
dan oluşturulmuş bir yol söz konusu ise ikincillik
227
7
ilkesi, o konudaki temel hak ve özgürlüklerin ihlali
iddialarının -bu yol vasıtasıyla- öncelikle idari ve
yargısal makamlarca değerlendirilmesine imkân ta-
nınmasını gerekli kılabilir (Remziye Duman, B. No:
2016/25923, 20/7/2017, s. 35).
Diğer taraftan başvurulan hukuki yolun da
iddia edilen ihlali tespit edip sonuçlarını giderme
kabiliyeti bulunan, etkili ve başvurucu açısından
makul bir çabayla ulaşılabilir nitelikte ve sadece
kâğıt üzerinde kalmayıp fiilen de işlerliğe sahip
bir yol olması gerekmektedir (Rasul Kocatürk, B.
No: 2016/8080, 26/12/2019, s. 34). Bu kapsamda
başvurulan makam ihlal iddiasının özünü ele alma
yetkisine sahip olmalı; başvuru yolu da ihlal iddi-
asını önleyebilmeli, devam eden ihlali sonlandıra-
bilmeli veya sona ermiş bir ihlali karara bağlayıp
bunun için uygun bir giderimi sunabilmelidir (Ra-
mazan Baytemir, B. No: 2015/2105, 19/11/2019,
§ 51). Aksi halde Anayasa Mahkemesi, bazı istis-
nai durumlarda ve somut olayın şartlarını dikkate
alarak, başvuru yollarının etkisiz olduğuna kanaat
getirip kanun yollarının tüketilmesi şartını göz ardı
edebilmektedir. Şayet tüketilmesi gereken başvuru
yolları başvurucunun şikayetleri açısından makul
başarı sunabilecek, bir çözüm sağlayabilecek ni-
telikte kullanılabilir ve etkili değilse istisnai nite-
likteki bu incelemeler söz konusu olabilmektedir
(Burcu Özşahin ve Diğerleri, B. No: 2015/3497,
4/7/2019, s. 105).
Bir başvuru yolunun tüketilmesinin gerekli ol-
ması için ulaşılabilir olması, ihlal iddiaları yönün-
den makul bir başarı şansı sunma ve yeterli giderim
sağlama kapasitesini haiz olması gerekir. Belli bir
başvuru yolunun soyut olarak belirtilen nitelikleri
haiz olması yeterli değildir. Bu yolun uygulamada
da anılan nitelikleri haiz olması ya da en azından
haiz olmadığının kanıtlanmamış olması gerekir.
Bununla birlikte soyut olarak makul bir başarı sun-
ma kapasitesi bulunan bir yolun uygulamada başa-
rıya ulaşmayacağına dair şüphe, o başvuru yolunun
tüketilmemesini haklı kılmaz. Özellikle sonradan
oluşturulan ve henüz uygulaması olmayan bir baş-
vuru yolunun bu kapsamda değerlendirilmesi gere-
kir (Remziye Duman, s. 36).
Öte yandan bireysel başvurular belirli süreler
içerisinde yapılabilir. 6216 sayılı Kanun’un 47/5.
maddesine göre, “Bireysel başvurunun, başvuru yol-
larının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülme-
mişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün
içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazereti nedeniyle
228
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı ta-
rihten itibaren onbeş gün içinde ve mazeretlerini bel-
geleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme,
öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp
görülmediğini inceleyerek talebi kabul veya reddeder”.
Buna göre başvurucu, yukarıda açıklanan şekilde
başvuru yollarını tükettikten sonra, herhangi bir
başvuru yolu öngörülmemişse de ihlali öğrenme-
sinden itibaren otuz gün içerisinde bireysel başvu-
rusunu yapmalıdır. Başvuru yolunun tüketildiğin-
den haberdar olmayan bir başvurucunun, haberdar
olmadığı bir konuda yükümlülük altına sokulması
mantıklı değildir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi
söz konusu hükümdeki “başvuru yollarının tüke-
tildiği tarih” ifadesini, “nihai kararın gerekçesinin
öğrenilebildiği tarih” olarak yorumlamış ve bunu
her olayın kendi koşullarına göre somutlaştırmış-
tır. Sürenin hesaplanmasında ilk gün, nihai kararın
gerekçesinin öğrenilebildiği tarih değil, bu günü ta-
kip eden gündür. İlgili kanun, kararın tefhim edil-
mesini düzenlemişse tefhim tarihi, tebliğ edilmesi-
ni öngörmüşse tebliğ tarihi sürenin başlangıcında
dikkate alınacak tarihler olabilir. Sürenin son günü
hafta sonu veya resmi tatile denk gelirse, takip eden
ilk iş gününde sürenin sona erdiği kabul edilir. Bu
süre hak düşürücü süredir. Yani otuz gün içerisinde
yapılmayan başvurular doğrudan reddedilecektir.
Bu durumun tek istisnası, Anayasa Mahkemesi
İçtüzüğü’nün 64. maddesine göre, mücbir sebep
veya ağır hastalık gibi haklı bir mazeretin bulun-
masıdır. Bu takdirde mazeretin kalktığı tarihten
itibaren onbeş gün içinde mazereti belgeleyen de-
lillerle birlikte başvuru yapılabilir. Mazeretin kabul
edilmesi halinde incelemeye devam edilir.
Bireysel başvurunun başvuru yollarının
tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngö-
rülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten
itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir.
Başvuru formuna ilgili belgelerin eklenmiş
olması gerekir
Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kim-
liğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği,
kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen
başvurularda temsilci veya avukatın başvurucuyu
temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun bel-
ge, tüzel kişi adına kanuni temsilcisinin başvurması
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

halinde temsile yetkili olunduğuna dair belge, harcın ödendiğine dair belge, başvuruda ileri sürülen hak
ihlali iddialarını temellendirecek belgeler, tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler,
olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri, başvuru süresinde yapılmamışsa
varsa mazereti ispatlayan belgeler ve adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşıla-
yabilecek durumda olmadığını gösteren mali duruma ilişkin belgeler başvuru foruma eklenmelidir. Bu
belgelerin herhangi bir nedenle sunulamaması halinde, gerekçeleri belirtilerek buna ilişkin bilgi ve belgeler
forma eklenebilir. Bu takdirde Mahkeme, mazereti kabul etmesi halinde ve gerekli gördüğü durumlarda
ilgili bilgi ve belgeleri kendisi toplayabilir (İçtüzük m. 59/3).

Araştırmalarla
İlişkilendir
Bireysel başvuru formu nereden temin edilebilir ve başvuru formu hangi bilgileri içermelidir?
6/11/2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan İçtüzük değişikliğiyle bireysel başvuru formu yeni-
lenmiştir. Başvuru formunun örneği, İçtüzük ekinde (EK-1) bulunmaktadır. Ayrıca Anayasa Mahkeme-
sinin internet sitesinde (www.anayasa.gov.tr) yer almaktadır.
Başvuru formunda aşağıdaki hususlar yer alır:
a. Başvurucunun T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, cinsiyeti, uyru-
ğu, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
b. Başvurucunun tüzel kişi olması hâlinde; Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası, unvanı,
adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı ve T.C. kimlik numarası, MERSİS numarası-
nın bulunmaması hâlinde tüzel kişinin vergi numarası veya kayıtlı olduğu sicil ve numarası ile varsa
telefon numaraları ve kayıtlı elektronik posta adresi.
c. Başvurunun;
1. Avukat vasıtasıyla yapılması hâlinde; avukatın adı, soyadı, kayıtlı olduğu baro ve sicil numarası,
yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
2. Avukat olmayan kanuni temsilci vasıtasıyla yapılması hâlinde; kanuni temsilcinin T.C. kimlik
numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, uyruğu, yazışma adresi, varsa telefon
numaraları ve elektronik posta adresi.
ç. Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih
sırasına göre özeti.
d. Bireysel başvuru kapsamındaki güncel ve kişisel haklardan hangisinin hangi nedenle ihlal edildiği ve
buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait özlü açıklamalar.
e. İhlal edildiği iddia edilen temel haklar ve bunlara ilişkin açıklamaların birbirleriyle ilişkilendirilerek
ayrı ayrı yapılması.
f. Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların tarih sırasına göre yazılması.
g. Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
ğ. Başvuru mazeret nedeniyle süresi içinde yapılamamışsa buna dair açıklamalar.
h. Başvurucunun talepleri.
ı. Başvurucunun Mahkeme önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası.
i. Varsa kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebi ve bunun gerekçeleri.
j. Kısa mesaj (SMS) veya elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılmasını isteyip istemediği.
k. Başvurucunun veya avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzası.
l. Varsa İçtüzük’ün 73. maddesi kapsamında maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik tedbir talebi ve
bunun gerekçeleri.

229
7
Maddi Şartlar
Bireysel başvurunun maddi şartları, başvuru
formunda belirtilen hususların içeriğine ilişkin ola-
rak aranan şartlardır (Karaman, 2013: 221).
Başvurucu mağdur sıfatını taşıyor olmalıdır
Bireysel başvuruda bulunabilmek için yalnız-
ca başvurucu sıfatına sahip olmak yeterli değildir.
Başvurucuların aynı zamanda mağdur sıfatını da
taşımaları gerekir. Mağdur sıfatının kazanılması,
bazı şartların bir arada bulunmasına bağlıdır. 6216
sayılı Kanun’un 46/1. maddesine göre, “Bireysel
başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, ey-
lem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı
doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir.” Ana-
yasa Mahkemesine göre, bir kişinin bireysel başvu-
ruda bulunabilmesi için başvuruya konu edilen ve
ihlale yol açtığı ileri sürülen kamu gücü eylem veya
işleminden ya da ihmalinden dolayı başvurucunun
“güncel bir hakkının ihlal edilmesi”, bu ihlalden
dolayı “kişisel olarak” ve “doğrudan” etkilenmiş ol-
ması ve bunların sonucunda başvurucunun kendi-
sinin mağdur olduğunu ileri sürmesi gerekir (Ömer
Fettahoğlu, B. No: 2016/6803, 28/11/2019, s. 43).
6216 sayılı Kanun’un “Bireysel başvuru hakkına
sahip olanlar” kenar başlıklı 46. maddesinde kimle-
rin bireysel başvuru yapabileceği sayılmıştır. Anılan
maddenin birinci fıkrasına göre bir kişinin Anaya-
sa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilmesi
için üç temel ön koşulun birlikte bulunması ge-
rekmektedir. Bu ön koşullar başvurucunun kamu
gücünün eylem veya işleminden ya da ihmalinden
dolayı güncel bir hakkının ihlal edildiği iddiasın-
da bulunması, iddia edilen ihlalden kişinin kişisel
olarak ve doğrudan etkilenmiş olması ve bunların
sonucunda başvurucunun mağdur olduğunu iddia
etmesidir (Fetih Ahmet Özer, B. No: 2013/6179,
20/3/2014, s. 24).
Güncellik şartı, ihlal iddiasına konu olan eylem,
işlem veya ihmalin bireysel başvuru yapılmadan
önce başvurucuyu etkilemeye başlamış ve başvuru-
nun incelenmesi sırasında da etkilemeye devam edi-
yor olması anlamına gelir. Bireysel başvuru yoluyla
hak ihlali iddialarının incelenmesinde idare ve de-
rece mahkemeleri tarafından başvurucu lehine bir
tedbir ya da kararın alınması suretiyle ihlalin tespit
edildiği, verilen karar ile bu ihlalin uygun ve yeterli
biçimde giderildiğinin anlaşıldığı durumlarda mağ-
dur sıfatının kalktığı kabul edilir (Kemalettin Rıd-
van Yalın, B. No: 2014/6220, 18/7/2019, s. 74).
230
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Kişisel ve doğrudan olma şartı, ihlal iddiasına
konu olan eylem, işlem veya ihmalden dolayı baş-
vurucunun başkaca bir işleme gerek olmadan biz-
zat etkilenmiş olmasını ifade eder. Kural olarak bir
kimse, başka bir kimsenin şikâyetini bireysel baş-
vuru yoluyla Anayasa Mahkemesinin önüne taşıya-
maz. Ancak somut olayın şartlarına ve ihlal edilen
hakkın niteliğine göre doğrudan mağdur ile arasın-
da kişisel ve özel bir bağ bulunan, dolayısıyla da ih-
lalden olumsuz olarak etkilenmiş veya ihlalin sona
ermesinde meşru ve kişisel bir menfaati bulunan
kimseler dolaylı mağdur sıfatıyla bireysel başvuru-
da bulunabilir. Özellikle mağdurun bizzat başvuru
yapmasının mümkün olmadığı ve yakın akrabalık
ilişkisinin bulunduğu kimi durumlarda başvuru-
cuların ihlalden doğrudan etkilenmemiş olmala-
rına rağmen ihlalden dolaylı olarak etkilenmeleri
nedeniyle kendi adlarına başvuru yapabileceklerine
karar verilmiştir (İbrahim Tosun ve Diğerleri, B. No:
2016/7869, 10/12/2019, s. 54-55).
Son olarak mağdurluk sıfatının taşındığının
ileri sürülmüş olması ve ihlale yol açtığı ileri sürü-
len işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve
kişisel bir hakkın doğrudan etkilenildiğinin ortaya
konulması, başka bir ifade ile mağduriyetin var-
lığının ispatlanması gerekir (Şenay Tavuz, B. No:
2014/10777, 16/11/2016, s. 30). Bireysel başvu-
runun kabul edilebilmesi için başvurucunun sade-
ce mağdur olduğunu ileri sürmesi yeterli olmayıp
ihlalden doğrudan etkilendiğini yani mağdur ol-
duğunu göstermesi veya mağdur olduğu konusun-
da Anayasa Mahkemesini ikna etmesi gerekir. Bu
itibarla mağdur olduğu zannı veya şüphesi, mağ-
durluk sıfatının varlığı için yeterli değildir (Sınırlı
Sorumlu Adapazarı Parcar Ekiciler Kooperatifi, B.
No: 2016/15546, 7/11/2019, s. 27).
Başvuru anayasal açıdan önem taşımalı,
önemli bir zararın tespit veya giderilmesi için
yapılmış olmalı ve açıkça dayanaktan yoksun
olmamalıdır
6216 sayılı Kanunun 48/2. maddesine göre
“Mahkeme, Anayasanın uygulanması ve yorumlan-
ması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının
belirlenmesi açısından önem taşımayan ve başvuru-
cunun önemli bir zarara uğramadığı başvurular ile
açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edile-
mezliğine karar verebilir.”
Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrasında
herkesin bireysel başvuru hakkına sahip olduğu be-
lirtilmiştir. Buna karşın yukarıda yer verilen Kanun

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
maddesinde anayasal ve kişisel önemi düşük olan
veya bulunmayan başvuruların esastan incelen-
meksizin reddedilebileceği hüküm altına alınmış-
tır. Anılan düzenlemenin kaynağı, hâkimin küçük/
önemsiz işlerle uğraşmaması gerektiğini ifade eden
kadim De minimis non curat praetor ilkesidir. Bu
ilkenin temelinde yatan düşüncelerden biri mah-
kemelerin asıl işlevlerine odaklanmalarını sağlamak
ve buna engel teşkil edecek olan önem derecesi dü-
şük davaların ve başvuruların iş yükü oluşturmasını
önlemektir (K. V., B. No: 2014/2293, 1/12/2016,
s. 47). Karşılaştırmalı hukukta mahkemeler, fark-
lı hukuk alanlarında ortaya çıkan uyuşmazlıklar
yönünden De minimis non curat praetor ilkesini
öteden beri uygulamaktadır. Anılan ilke, bireysel
başvuruları ya da anayasa şikâyetlerini incelemekle
görevli uluslararası mahkemeler ile anayasa mahke-
melerinin karşılaştıkları ağır iş yükü ve buna bağlı
olarak asıl işlevlerini yerine getirmekte zorlanma-
ları nedenleriyle insan hakları hukuku alanında da
uygulanmaya başlanmıştır. Nitekim Sözleşme’nin
yanı sıra Federal Almanya ve İspanya Anayasa
Mahkemelerinin görev ve yetkilerini düzenleyen
kanunlarda bu yönde düzenlemelere gidilmiştir (F.
N. G., B. No: 2014/11928, 21/6/2017, s. 33).
6216 sayılı Kanun’un 48. maddesinin ikin-
ci fıkrasıyla Anayasa Mahkemesinin asıl işlevle-
rine odaklanmasını sağlamak, buna engel teşkil
edecek olan anayasal ve kişisel önemden yoksun
başvuruların Mahkemenin iş yükünü artırmasını
önlemek amacıyla Mahkemeye, anayasal ve kişisel
önemden yoksun başvuruların kabul edilemezli-
ğine karar verme yetkisi tanınmıştır. Söz konusu
bu hükme göre Anayasa Mahkemesi, Anayasa’nın
uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların
kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından
önem taşımayan, başvurucunun önemli bir zarara
uğramadığı başvuruların kabul edilemezliğine ka-
rar verebilir.
Anılan hükümle anayasal ve kişisel önemden
yoksun başvuruların esastan incelenmemesine
imkân tanıyan ek bir kabul edilebilirlik kriteri ge-
tirilmiştir. Dolayısıyla diğer tüm kabul edilebilirlik
kriterlerini taşısa hatta esas hakkında incelemeye
geçildiğinde ihlal kararı verilebilecek nitelikte olsa
bile Kanun’da belirtilen nitelikteki bir başvuru ka-
bul edilemez bulunabilecektir (K. V., s. 55).
Diğer taraftan temel hak ve özgürlüklerin her-
hangi biri, bu kabul edilebilirlik kriterinin kapsa-
mı dışında bırakılmamıştır. Buna göre temel hak
7
ve özgürlüklerden herhangi birinin ihlal edildiğine
ilişkin başvurunun bu kriter uygulanarak kabul
edilemez bulunması mümkündür. Bununla bir-
likte ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün
niteliğinin anılan kriterin koşullarına ilişkin de-
ğerlendirme yapılırken dikkate alınması gerekir
(K. V., s. 56).
Kanun’ da anayasal ve kişisel önemden yoksun
başvuruların kabul edilemez bulunabilmesi için
iki koşul öngörülmüştür: “Anayasal önem” olarak
adlandırılabilecek olan birinci koşul “başvurunun
Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya te-
mel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi
açısından önem taşımaması”, “kişisel önem” olarak
adlandırılabilecek olan ikinci koşul ise “başvurucu-
nun önemli bir zarara uğramaması”dır. Kanun met-
ninde iki koşul arasında “ve” bağlacının kullanılmış
olması nedeniyle anayasal ve kişisel önemden yok-
sunluk kriteri uygulanarak bir başvurunun kabul
edilemez bulunabilmesi için somut olayda anılan
iki koşulun birlikte bulunması gerekir.
Anayasal önem koşulunun uygulanmasıyla ilgi-
li olarak kanun koyucu “Anayasa’nın uygulanması
açısından önem taşıma”, “Anayasa’nın yorumlan-
ması açısından önem taşıma” ve “temel hakların
kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından
önem taşıma” şeklinde üç unsur belirlemiş olmak-
la birlikte temel hak ve özgürlüklerle ilgili Anaya-
sa hükümlerinin yorumlanması işin doğası gereği
temel hak ve özgürlüklerin kapsamının ve sınırla-
rının belirlenmesini de içermektedir. Bu nedenle
anayasal önemin, temel hak ve özgürlüklere ilişkin
Anayasa hükümlerinin “yorumlanması” ve “uy-
gulanması” açısından önem taşıma şeklinde ifade
edilebilecek iki unsurunun bulunduğunu kabul
etmek gerekir (K. V., s. 61). İşin doğası ve kanun
metni dikkate alındığında bir başvurunun anayasal
öneminin bulunduğu sonucuna varılabilmesi için
onun bu iki unsurdan biri açısından önem taşıma-
sının yeterli olduğu anlaşılmaktadır (K. V., s. 62).
Kişisel önem koşulu, başvurucunun önemli bir
zarara uğramamış olmasını ifade eder. Bu koşul, so-
mut olayın başvurucunun kişisel durumu üzerin-
deki olumsuz etkisinin derecesiyle ilgilidir. Somut
olayda ortaya çıkan kişisel zararın önemli olup ol-
madığını başvurucunun subjektif algısı belirlemez.
Bu husus başvurucunun içinde bulunduğu koşul-
lar da dâhil olmak üzere her olayın kendine özgü
koşulları dikkate alınarak ve objektif verilerden
hareket edilerek Anayasa Mahkemesi tarafından
231
7
değerlendirilir. Zararın parayla ölçüp ölçülememe-
si, onun önemini değerlendirme bakımından belir-
leyici değildir. Parayla ölçülmesi mümkün olmayan
zararlar yönünden de anayasal ve kişisel önemden
yoksun olma kriterinin uygulanması mümkündür.
Öte yandan parayla ölçülebilen zararlar yönünden
her başvurucu yönünden geçerli olacak ve kişisel
önem koşulunun belirlenmesinde esas alınacak bel-
li bir meblağ belirlenmesi mümkün değildir. Belli
bir meblağ, başvurucuların içinde bulundukları
kişisel koşullara göre farklı önem derecesine sahip
olabilir (F. N. G., s. 50-51).
Kabul edilebilirlik açısından aranan bir diğer
şart, başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olma-
masıdır. Bu kapsamda, başvuruculardan, bireysel
başvuru yolunun amacına uygun şekilde hareket
etmeleri ve iddialarını sağlam temellere dayandır-
maları beklenir. Anayasa Mahkemesine göre, her
şeyden önce, bir ihlal iddiası içermeyen veya baş-
vurucunun ihlal iddialarını kanıtlayamadığı başvu-
rular ile bir müdahalenin bulunmadığı veya müda-
halenin meşru olduğunun açık olduğu başvurular
açıkça dayanaktan yoksun kabul edilir. Başvuruya
konu ihlal iddiasıyla ilgili deliller sunarak olaya
dair iddialarını ve hangi Anayasa hükmünün ihlal
edildiğine ilişkin açıklamalarda bulunmak suretiyle
hukuki iddialarını kanıtlama yükümlülüğü baş-
vurucuya aittir. İhlal iddialarının soyut bir şekilde
ileri sürüldüğü ve hakkın nasıl ihlal edildiğine iliş-
kin bir açıklama ve kanıtlamada bulunulmadığının
anlaşıldığı hallerde açıkça dayanaktan yoksunluğa
karar verilecektir (Süleyman Göksel Yerdut, B. No:
2014/788, 16/11/2017, s. 32). İddiaların dayanak-
tan yoksun olmadığı hususunda Mahkemenin ikna
edilmesi, başvurucu tarafından ortaya konulan
somut bilgi ve belgelerin niteliğine bağlıdır. Buna
göre başvurucu, kamu gücünün işlem, eylem ya da
ihmali sebebiyle ihlal edildiğini ileri sürdüğü hak
ve özgürlük ile dayandığı Anayasa hükümlerini,
ihlal gerekçelerini, öne sürdüğü deliller ile ihlale
sebep olduğunu iddia ettiği işlem ya da kararların
aslı ya da örneğini başvuru dilekçesine eklemeli; di-
lekçesinde kamu gücünün ihlale sebep olduğunu
iddia ettiği müdahaleye dair olayların tarih sırasına
göre özetini yapmalıdır. Bu noktada başvurucula-
rın başvurularını titizlikle hazırlama ve takip etme
yükümlülükleri bulunmaktadır (Nail Dertli ve Di-
ğerleri, B. No: 2015/18281, 8/5/2019, s. 25-27).
232
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Bunun dışında, karmaşık ve zorlama başvu-
rular ile kanun yolunda gözetilmesi gereken hu-
suslarla ilgili olarak yapılan başvurular da açıkça
dayanaktan yoksun kabul edilir. Anayasa Mahke-
mesine göre, hukuk kurallarının yorumlanması
ve uygulanması, yargılama sırasında delillerin ka-
bul edilebilirliği ve değerlendirilmesi ile kişisel bir
uyuşmazlığa derece mahkemeleri tarafından getiri-
len çözümün esas yönünden adil olup olmaması,
bireysel başvuru incelemesinde değerlendirmeye
tabi tutulamaz (Birgül Arslan ve Arzu Ülker, B. No:
2016/1819, 15/1/2020, s. 23). Bu kapsamda ilke
olarak mahkemeler önünde dava konusu yapılmış
maddi olay ve olguların kanıtlanması ve delillerin
değerlendirilmesi bireysel başvuru konusu olamaz.
Belirli bir davaya ilişkin olarak delilleri değerlen-
dirme, gösterilmek istenen delilin davayla ilgili
olup olmadığına karar verme, delillerin geçerli olup
olmadığı ile delil sunma ve inceleme yöntemlerinin
kanuna uygun olup olmadığını denetleme yetkisi
derece mahkemelerine aittir (Ünal Dede, B. No:
2015/1293, 6/2/2019, s. 16). Anayasa Mahkeme-
sinin görevi, başvuru konusu yargılamanın bütünü
içinde adil olup olmadığını değerlendirmektir. Bu
değerlendirme ise ancak Anayasada yer alan hak ve
özgürlükler ihlal edilmişse veya derece mahkemele-
rinin delilleri değerlendirme ve hukuk kurallarını
yorumlamada bariz bir takdir hatası yahut açık bir
keyfilik içerisinde bulunması hallerinde söz konusu
olabilmektedir (Mahir Kan, B. No: 2015/20001,
9/1/2020, s. 18).
Başvuru hakkı kötüye kullanılmamış olma-
lıdır
6216 sayılı Kanunun 51. maddesine göre, “Bi-
reysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit
edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin
dışında, ayrıca ikibin Türk Lirasından fazla olma-
mak üzere disiplin para cezasına hükmedilebilir”.
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 83. maddesine
göre de “Başvurucunun istismar edici, yanıltıcı ve
benzeri nitelikteki davranışlarıyla bireysel başvuru
hakkını açıkça kötüye kullandığının tespit edilmesi
hâlinde incelemenin her aşamasında başvuru redde-
dilir ve yargılama giderleri dışında, ilgilinin ikibin
Türk Lirasından fazla olmamak üzere disiplin para
cezasıyla cezalandırılmasına karar verilebilir”.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
İstismar edici, yanıltıcı ve benzeri nitelik-
teki davranışlarda bulunulması hâlinde
başvurucunun bireysel başvuru hakkını
kötüye kullandığı kabul edilir.
Anayasa Mahkemesine göre, bireysel başvuru
usulünün amacına açıkça aykırı olan ve Mahke-
menin başvuruyu gereği gibi değerlendirmesini
engelleyen davranışlar, başvuru hakkının kötüye
kullanılması olarak değerlendirilir. Bu kapsamda;
mahkemeyi yanıltmak amacıyla gerçek olmayan
maddi vakıalara dayanılması veya bu nitelikte bilgi
ve belge sunulması, başvurunun değerlendirilmesi
noktasında esaslı bir unsur hakkında bilgi veril-
memesi, başvurunun değerlendirilmesi sürecinde
vuku bulan ve söz konusu değerlendirmeyi etkile-
yecek nitelikte yeni ve önemli gelişmeler hakkında
Mahkemenin bilgilendirilmemesi suretiyle başvuru
hakkında doğru bir kanaat oluşturulmasının en-
gellenmesi, medeni ve meşru eleştiri sınırları saklı
kalmak kaydıyla bireysel başvurunun amacıyla bağ-
daşmayacak surette hakaret, tehdit veya tahrik edici
bir üslup kullanılması ve söz konusu başvuru yolu
kapsamında ihlalin tespiti ile ihlal ve sonuçlarının
ortadan kaldırılmasına ilişkin amaçla bağdaşma-
yacak surette içeriksiz bir başvuruda bulunulması
hallerinde başvuru hakkının kötüye kullanıldı-
ğı kabul edilir (Kerem Elmas, B. No: 2015/5465,
21/2/2019, s. 18-19).
Kabul Edilebilirlik Şartlarının
İncelenmesi
Kabul edilebilirliğe ilişkin belirtilen şartların
incelenmesi Bireysel Başvuru Bürosu ve Komis-
yonlar tarafından yerine getirilir. Bireysel Başvuru
Bürosu, başvurunun şekli şartlarıyla ilgili olarak ilk
denetimi yapar. Büro’nun yapmış olduğu inceleme,
başvuru formunda yer alan alanların doldurulup
doldurulmadığı ve başvuru formuna eklenmesi ge-
reken belgelerin bulunup bulunmadığını gözetmek
ile sınırlıdır. Başvuru formunda yer verilen bilgi-
lerin ve forma eklenen belgelerin hukuki ve yargı-
sal denetimi Büro’nun görevi değildir. Dolayısıyla
Büro’nun yaptığı inceleme bir kabul edilebilirlik
incelemesi değil, kabul edilebilirlik incelemesi için
hazırlık denetimidir. Büro, gelen başvuruları şekli
eksiklikler bulunup bulunmadığı yönünden ince-
7
ler. Başvuru formunda veya eklerinde herhangi bir
eksiklik tespit edilmesi halinde, bunların tamam-
lattırılması için başvurucuya, varsa avukatına veya
kanuni temsilcisine onbeş günü geçmemek üzere
kesin bir süre verilir. Eksikliklerin tamamlattırıl-
masına dair yazıda başvurucuya geçerli bir maze-
reti olmaksızın verilen kesin sürede eksiklikleri
tamamlamadığı takdirde başvurusunun reddine
karar verileceği bildirilir (İçtüzük m. 66). Başvuru
evrakında bir eksikliğin bulunmadığı veya verilen
sürede eksikliklerin tamamlandığı hâllerde, şekli
şartlar ile ilgili olarak belirtilen hususların hukuki
ve yargısal denetimi, maddi şartların denetimi ile
birlikte yapılır.
Kabul edilebilirliğe ilişkin maddi şartlar ile Bi-
reysel Başvuru Bürosunun idari incelemesinden
geçmiş şekli şartların hukuki ve yargısal denetimi,
“kabul edilebilirlik incelemesi” adı altında Anayasa
Mahkemesi bünyesinde yer alan Komisyonlar tara-
fından yerine getirilir. Mahkemede bireysel başvu-
ruları incelemek üzere iki Bölüm bulunmaktadır.
Her Bölüm bir Başkanvekili ile altı üyeden oluşur
(İçtüzük m. 27). Bu Bölümlere bağlı olarak, bi-
reysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesini
yapmak üzere üçer tane Komisyon yer alır (İçtüzük
m. 32). Komisyonlar iki üyeden oluşmaktadır (İç-
tüzük m. 3/1-p). Ayrıca bireysel başvuruların daha
hızlı bir biçimde sonuçlandırılması amacıyla Ko-
misyonlar tarafından kabul edilebilirlik incelemesi
yapılacak dosyaları tasnif edip karar taslakları ha-
zırlayan ve başraportör gözetiminde yeterli sayıda
raportör, raportör yardımcısı ve personelden olu-
şan Komisyonlar raportörlüğü birimi kurulmuştur.
(İçtüzük m. 34).
Bu kapsamda Komisyonlar Başraportörüne,
bireysel başvurunun süresinde yapılmadığı, şekil
şartlarının yerine getirilmediği ve tespit edilen ek-
sikliklerin verilen kesin sürelerde tamamlanmadığı
hallerde başvuruyu reddetme yetkisi tanındığını
belirtmek gerekir. Başraportör tarafından reddedi-
len başvurulara ilişkin kararlara karşı, bu kararların
başvurucuya tebliğ tarihinden itibaren yedi gün
içerisinde Komisyona itiraz edilebilir. Komisyonun
bu konuda vereceği kararlar ise kesindir (İçtüzük
m. 66). Komisyonlar raportörlüğü aşamasını geçen
başvurular Komisyonlar tarafından ele alınır.
Komisyonlar, raportörlük tarafından hazırlanan
kabul edilebilirlik veya kabul edilemezlik karar tas-
laklarını kesin olarak karara bağlarlar; yani alınan
kararlara karşı başvurulacak bir merci bulunma-
233
7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

maktadır. Bu noktada Komisyonların üç türlü karar alabileceği söylenebilir: başvurunun kabul edilebi-
lirliğine karar vermek, başvurunun kabul edilemezliğine karar vermek ve kabul edilebilirlik hususunu
karara bağlamadan başvuruyu Bölüme göndermek. Bu son ihtimalde Komisyonlar, önlerindeki başvuru-
nun Anayasanın uygulanması veya yorumlanması veya temel hakların kapsam ve sınırlarının belirlenmesi
açısından önem taşıyıp taşımadığı, başvurucunun önemli bir zarara uğrayıp uğramadığı, başvurunun çö-
zümünün bir ilke kararı gerektirmesi ve alınacak kararın Mahkeme tarafından verilmiş başka bir karar ile
çelişebileceği hususunda tereddüte düşmeleri halinde kabul edilebilirlik kararının alınması için başvuruyu
Bölümlere havale ederler. Sayılan kararlardan herhangi birinin alınmış sayılması için oybirliği şarttır. Aksi
halde konu, oybirliği sağlanamadığı belirtilmek suretiyle Bölüme havale edilir (İçtüzük m. 33). Dolayısıyla
kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüme havale edilmesi, Komisyonların oybirliğiyle alacakları bir kararla
olabileceği gibi, oybirliğinin sağlanamamasından dolayı herhangi bir kararın alınamadığı hallerde de söz
konusu olmaktadır. Kabul edilebilirlik incelemesinin havale edildiği hallerde Bölümler, kabul edilebilirlik
ve esas hakkında incelemeyi birlikte yaparlar.

Öğrenme Çıktısı
2 Bireysel başvurunun kabul edilebilirlik koşullarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bireysel başvurunun kabul Bireysel başvuru konusu Bireysel başvuru formu dol-
edilebilirlik koşulları ne- olabilen hak ve özgürlükle- durulurken nelere dikkat
lerdir? rin kapsamını değerlendirin. edilmesi gerekir?

BİREYSEL BAŞVURU USULÜ Hakkında kabul edilebilirlik kararı verilip esas

(ESAS İNCELEME AŞAMASI)
Komisyonlar veya Bölümler tarafından kabul
edilebilirliğine karar verilmiş başvurular bakımın-
dan esas inceleme aşamasına geçilir. Esas inceleme
aşamasında hakkın ihlal edilip edilmediği denetle-
nir. Bir başvurunun kabul edilebilir bulunması, baş-
vuruda ileri sürülen hakkın ihlal edildiği sonucunu
beraberinde getirmez. Hakkın ihlal edilip edilmedi-
ği, esas inceleme adı altında ayrıca incelenir. Kabul
edilebilirlik kararının anlamı, başvurunun esastan
incelemesine geçilebileceğidir. Esas inceleme Bö-
lümler tarafından yerine getirilir. Bölümlerin de
kendilerine bağlı olarak çalışan raportörleri bulun-
maktadır. Bölümler raportörlüğü de tıpkı Komis-
yonlar raportörlüğü gibi başvuruları tasnif eder ve
kabul edilebilirlik ve/veya esasa dair karar taslakları
hazırlayıp Bölümlere sunar (İçtüzük m. 31).
inceleme aşamasına geçilen başvurularla ilgili ola-
rak, öncelikle Bölümler Başraportörü ilgili başvu-
ruya ilişkin görüşünün alınması için Adalet Ba-
kanlığına bildirimde bulunur (İçtüzük m. 37/4).
Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hallerde görüşünü
30 gün içerisinde yazılı olarak Mahkemeye bildirir.
Talep halinde bu süre 30 güne kadar uzatılabilir.
Ancak Bakanlık her bildirim için görüş bildirmek
zorunda olmadığı gibi, Mahkeme de her zaman Ba-
kanlık görüşünü beklemek zorunda değildir. Belir-
tilen sürelerde Adalet Bakanlığından cevap gelmezse
dosyadaki bilgi ve belgelere göre karar verilir. Ayrıca
Mahkeme, içtihadın oluştuğu alanlarda veya ivedi-
likle karar verilmesi gereken durumlarda Bakanlık
cevabını beklemeden başvurunun kabul edilebilir-
lik veya esası hakkında karar verebilir. Şayet Adalet
Bakanlığının cevabı beklenmiş ve bu cevap süresi

234

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
içerisinde verilmişse, Bakanlığın cevabı başvurucu-
ya tebliğ edilir ve bu tarihten itibaren başvurucu
-varsa- karşı beyanlarını 15 gün içinde Mahkemeye
sunar (İçtüzük m. 71).
Bunun dışında Mahkeme, kendisine verilen gö-
revlerin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yasama,
yürütme, yargı organları, kamu idareleri, kamu
görevlileri, bankalar ile diğer gerçek ve tüzel kişi-
lerle doğrudan yazışabilir; bilgi ve belge isteyebilir;
gerekli gördüğü her türlü belge, kayıt ve işlemi in-
celeyebilir; bilgi almak üzere her derece ve sınıftan
kamu görevlileri ile ilgilileri çağırabilir; idare ve
diğer tüzel kişilerden temsilci isteyebilir. Bu yollar-
la elde ettiği bilgi ve belgeleri, yargılamanın gerek-
tirmesi halinde 15 günlük süre içinde görüşlerini
sunabilmeleri için başvurucuya, Adalet Bakanlığı-
na ve varsa diğer ilgililere tebliğ eder. Başvurucu ya
da kamu otoritesinin, istenen bilgi ya da belgeyi
sunmaktan kaçındığı ya da bir delili gizlediği ya-
hut her ne suretle olursa olsun davet edildiği halde
yargılamaya etkin bir şekilde katılmadığı kanaatine
varırsa, bu durumdan gerekli sonuçları çıkararak
kararını verir (İçtüzük m. 70).
Bildirim, talep ve yazışmaların yapılmasından
sonra bireysel başvuru raportörleri ya da raportör
yardımcıları, İçtüzükte belirtilen yazım usulüne
uygun ve raportörün özet görüşünü de içeren karar
taslağını hazırlar. Bölümlere sunulmak üzere hazır-
lanan taslak ayrıca Araştırma ve İçtihat Birimi’ne
gönderilir (İçtüzük m. 76). Raportörler tarafından
hazırlanan karar taslakları Bölümlere sunulduğu
tarihten itibaren 15 gün geçtikten sonra gündeme
alınır (İçtüzük m. 29/5).
Bölümler kural olarak başvuruları dosya üze-
rinden inceler. Ancak re’sen ya da başvurucu veya
Adalet Bakanlığının talebi üzerine duruşma yapıl-
masına karar verebilmektedir. Böyle bir kararın
alınması halinde duruşmanın yeri, günü ve saati
ilgililere bildirilir (İçtüzük m. 74). Ayrıca başvu-
rucunun yaşamına ya da maddi veya manevi bü-
tünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike bulunduğunun
anlaşılması üzerine, resen veya başvurucunun tale-
bi üzerine tedbir kararı verilebilir. Bunun anlamı,
hakka yönelik müdahalenin ihlal oluşturup oluş-
turmadığı ile ilgili bir karar henüz verilmemiş iken,
başvurucunun içerisinde bulunduğu durumun te-
lafisi güç veya mümkün olmayan bir zararla sonuç-
lanmasının önüne geçmektir. Bölümlerce verilen
tedbir kararlarının gerekleri ilgili kişi ve kurumlara
bildirilir. Tedbir kararının verilmesi halinde esas
7
hakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi
gerekir. Tedbirin devamı konusunda yeni bir karar
alınmadığında, başvurucunun hakkının ihlal edil-
mediğine ya da başvurunun düşmesine karar veril-
diği durumlarda tedbir kararı kendiliğinden kalkar
(İçtüzük m. 73).
6216 sayılı Kanun’un 49/6. maddesine göre,
“Bölümlerin, bir mahkeme kararına karşı yapılan bi-
reysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hak-
kın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl orta-
dan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır”. İhlal
kavramı, daha önce de ifade edildiği gibi, bir temel
hak ve hürriyetin koruduğu alana işlem, eylem ya
da ihmal yoluyla yapılan hukuka aykırı müdaha-
leleri ifade etmektedir. Bu müdahaleler, herhangi
bir hukuka uygunluk sebebine dayanmadan veya
geçerli olmayan bir sebebe dayanarak hak sahibinin
davranışı üzerinde bir zorlaştırma, sınırlama mey-
dana getirir. Temel hak ve özgürlüklere getirilecek
sınırlamalar, Anayasanın 13. maddesine uygun şe-
kilde yapılmalıdır. Anayasanın 13. maddesine göre,
“Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın
yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen
sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabi-
lir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna,
demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin
gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.” Bö-
lümler de yapacakları esas hakkında incelemede bu
kriterlere uyulup uyulmadığını denetleyeceklerdir.
Anayasa Mahkemesine göre hak ya da özgürlüğe
bir müdahale söz konusu olduğunda öncelikle tes-
pit edilmesi gereken husus, müdahaleye yetki veren
bir kanun hükmünün, yani müdahalenin hukuki
temelinin bulunup bulunmadığıdır. Müdahalenin
kanuna dayalı olması, öncelikle şekli manada bir
kanunun varlığını zorunlu kılar. Bu da Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi tarafından Anayasada belirtilen
usullere uygun olarak kanun adı altında çıkarılan
düzenleyici yasama işlemlerini ifade etmektedir.
Hakka müdahale edilmesi, ancak yasama organı
tarafından kanun adı altında çıkarılan düzenleyici
işlemlerle müdahaleye imkan tanıyan bir hükmün
bulunması şartına bağlıdır (Ziya Özden, B. No:
2016/67737, 19/11/2019, s. 52). Öte yandan te-
mel hak ve özgürlüklere müdahalenin dayanağını
oluşturan kanunun hukuk devleti ilkesinin gerek-
lerine uygun olması da gerekir. Buna göre kanunla-
rın genel ve soyut olması gerekmektedir. Bireysel ve
sübjektif işlemlerin kanunla yapılması hukuk dev-
leti ilkesini zedeleyebilir (Mehmet Güçlü ve Rama-
235
7
zan Erdem, B. No: 2015/7942, 28/5/2019, s. 50).
Hukuk devleti ilkesi, aynı zamanda, hukuki güven-
lik ve belirlilik ilkelerini de beraberinde getirir. Zira
Anayasa Mahkemesi tarafından kanunun şeklen var
olması yeterli kabul edilmemekte, niteliği de araştı-
rılmakta ve bir sınırlamanın nerede başlayıp nerede
bittiğinin belirlenmiş olması aranmaktadır (Bülent
Kaya, B. No: 2013/2941, 11/5/2016, s. 67).
Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaç-
layan hukuki güvenlik ilkesi, hukuk normlarının
öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve
işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin
de yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu ze-
deleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Bu
anlamda temel hak ve özgürlükler alanında yasama
organının, keyfiliğe izin vermeyen, öngörülebilir
düzenlemeler yapma zorunluluğu bulunmaktadır.
İdareye keyfi uygulamalara sebebiyet verebilecek
çok geniş takdir yetkisinin tanınması Anayasaya
aykırı olabilecektir. Temel hak ve özgürlüklere iliş-
kin bir alanda kanunun emrine dayanarak yürüt-
me organınca alınacak önlemlerin objektif nitelik
taşıması ve idarenin keyfi uygulamalarına meydan
verecek geniş bir takdir yetkisi tanımaması gerekir
(A. İ., B. No: 2017/16005, 11/12/2019, s. 50).
Hukuki belirlilik ilkesi ise yasal düzenlemelerin
hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir
kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşıla-
bilir ve uygulanabilir olmasını ve kamu otoritele-
rinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem
içermesini ifade etmektedir. Bu ilke, hukuki gü-
venlikle bağlantılı olup; bireye, belirli bir kesinlik
içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuki
yaptırımın veya sonucun bağlandığını, bunların
idareye hangi müdahale yetkisini doğurduğunu,
kanundan öğrenebilme imkânını tanımaktadır. Bi-
rey, ancak bu durumda kendisine düşen yükümlü-
lükleri öngörüp davranışlarını düzenleyebilir (Me-
tin Durmaz, B. No: 2013/7764, 25/3/2015, s. 48).
Bu anlamda içeriğinin tespiti idarenin görüşüne
bırakılan bir sınırlamanın kanun ile korunduğun-
dan söz edilemez. Belirlilik ilkesi, kanun ile öngö-
rülen bir yükümlülüğün hem kişiler hem de idare
yönünden belirli ve kesin olmasını; kanun kuralı-
nın, ilgili kişilerin mevcut şartlar altında belirli bir
işlemin ne tür sonuçlar doğurabileceğini makul bir
seviyede öngörmelerini mümkün kılacak şekilde
düzenlenmesini gerektirmektedir (Kaya, s. 67).
236
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Esas inceleme aşamasında Bölümlerin gözetece-
ği bir diğer kriter, sınırlamaların Anayasanın ilgili
maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ya-
pılmış olmasıdır. Anayasada temel hakların düzen-
lendiği birçok maddede sınırlama sebeplerine yer
verilmiştir. Kamu gücünün tezahürü niteliğindeki
eylem ve işlemler hakların sınırlanmasına yöneldi-
ğinde, bu sebeplerden birine dayalı olarak sınırlama
getirmesi gerekmektedir. Aksi halde hakkın ihlal
edildiğinden söz edilecektir. Aynı zamanda sınır-
lamaların Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun ol-
ması da gerekir. Anayasanın sözüne uygunluk, her
şeyden önce bir hak ve özgürlüğe Anayasa ile getiril-
miş ek güvence ölçütlerine aykırı düzenleme, eylem
ve işlem yapılamamasını ifade eder. Örneğin basın
özgürlüğü ile ilgili olarak “basın sansür edilemez”
diyen Anayasanın 28. maddesinin bu emrine aykırı
müdahaleler ihlal oluşturacaktır. Bununla birlikte
Anayasanın sözüne uygunluk, bir temel hakkı dü-
zenleyen maddenin kapsamının daraltılmasına da
izin vermez. Örneğin hak ve özgürlüklerin özneleri
açısından “herkes”, “kimse”, “vatandaşlar” gibi iba-
relere yer verilmesi halinde, bu haklar kendilerine
tanınanlardan daha dar bir zümreye uygulanamaz.
Anayasanın ruhuna uygunluk ise, Anayasanın özü
bakımından belirlenen kurallara uygunluğu gerek-
tirir. Anayasada açık bir hükmün bulunmadığı hal-
lerde dahi kuralların maddenin konulma amacına
ve diğer maddelerle ilişkisine bakılarak tespit edil-
mesine imkân sağlar. Böylece kurallar arasında bir
çelişkiye yer verilmemiş olur ve Anayasanın bütün-
lüğü korunur (İnceoğlu, 2013: 45-46).
Son olarak sınırlamaların demokratik toplum
düzeninin gerekleri ile ölçülülük ilkesine uygun ol-
ması ve hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmaması
gerekir. Anayasa Mahkemesi bu üç kriter arasında
yakın bir alaka görmektedir. Mahkemeye göre, de-
mokratik toplum düzeninin gerekleri ile ölçülülük
ilkesi iki ayrı ölçüt olarak düzenlenmiş olmakla bir-
likte bu iki ölçüt arasında ayrılmaz bir ilişki vardır
(Süveyda Yarkın, B. No: 2017/39967, 11/12/2019,
s. 36). Yine, Mahkemeye göre, çağdaş demokra-
siler, temel hak ve özgürlüklerin en geniş ölçüde
sağlanıp güvence altına alındığı rejimlerdir. Temel
hak ve özgürlüklerin özüne dokunup onları büyük
ölçüde kısıtlayan veya tümüyle kullanılamaz hale
getiren sınırlamaların demokratik toplum düzeni-
nin gerekleriyle bağdaştığı kabul edilemez (Abuzer
Uzun, B. No: 2016/61250, 13/6/2019, s. 40).

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Demokratik toplum düzeninin gerekleri kav-
ramı, öncelikle ilgili hak yönünden getirilen kısıt-
lamaların zorunlu ya da istisnai tedbir niteliğinde,
amaca ulaşmaya elverişli ve başvurulabilecek en
son çare ya da alınabilecek en son tedbir olmasını
gerektirmektedir. Diğer bir ifadeyle, bir sınırlama-
nın demokratik toplumda zorlayıcı bir toplumsal
ihtiyacın karşılanması amacına yönelmesini ifade
etmektedir (İbrahim Aksoy, B. No: 2015/16346,
28/6/2018, s. 42). Derece mahkemelerinin böyle
bir ihtiyacın bulunup bulunmadığını değerlendir-
mede belirli bir takdir yetkisi bulunmaktadır. Ancak
bu yetki Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi-
dir (Ali İhsan Karahasanoğlu, B. No: 2017/21000,
20/11/2019, s. 31). Öte yandan temel hak ve öz-
gürlüklere yönelik sınırlamaların temel haklara en
az müdahaleye imkân veren orantılı sınırlamalar
olması da gerekir. Orantılılık, sınırlamayla ulaşıl-
mak istenen amaç ile başvurulan sınırlama tedbi-
ri arasında aşırı bir dengesizlik bulunmaması an-
lamına gelir. Orantılılık ilkesi, bireyin hakkı ile
kamunun menfaatleri arasında veya müdahalenin
amacı başkalarının haklarını korumak ise bireyin
hakkı ile başkalarının hak ve menfaatleri arasında
adil bir dengenin kurulmasını gerektirir. Dengele-
me sonucunda müdahalede bulunulan hakkın sa-
hibi ile diğerleri veya kamunun menfaati arasında
açıkça bir orantısızlık varsa, hak sahibine orantısız
bir külfet yüklenmişse, orantılılık ilkesi yönünden
bir problem bulunmaktadır (Bilal Bilen, B. No:
2016/14741, 7/11/2019, s. 48). Bu anlamda de-
mokratik toplum düzeninin gerekleri kriteri ile öl-
çülülük kriteri arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır.
Nitekim ölçülülük kriteri, sınırlama için kul-
lanılan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye
uygun olmasını ifade eden elverişlilik, sınırlayıcı
tedbirin sınırlama amacına ulaşmak bakımından
zorunlu olmasını ifade eden gereklilik ve araçla
amacın orantısız bir ölçü içerisinde bulunmaması
ile sınırlamanın ölçüsüz bir yükümlülük getirme-
mesini ifade eden orantılılık unsurlarını içermekte-
dir (İlknur Yüksel, B. No: 2014/7738, 13/7/2016,
s. 45). Kamu gücünü kullanan organlar, bir hakkın
sınırlandırılması sürecinde, sınırlama ölçütünün
seçiminde ve ilgili sınırlama ölçütü çerçevesinde
izlediği meşru amacı gerçekleştirmek üzere yapılan
sınırlamanın gerekliliği hususunda takdir yetki-
sine sahiptir. Ancak bu takdir yetkisinin kullanıl-
ması, ihlal iddiasına konu tedbirin anayasal temel
hak ve özgürlüklerle bağdaşır, yani müdahaleyi
7
meşrulaştırmak üzere kullanılan argümanların el-
verişli, gerekli ve orantılı olmasını gerektirmekte-
dir (Muhammed Ali Bayram, B. No: 2014/4077,
29/6/2016, s. 92).
Öte yandan sınırlamaların temel hak ve hürri-
yetlerin özüne dokunmaması da gerekir. Hakkın
özü, dokunulduğunda söz konusu temel hak ve
özgürlüğü anlamsız kılan asli çekirdeği ifade et-
mekte olup hak açısından kişiye dokunulmaz as-
gari bir alan teminatı sağlamaktadır. Bu çerçevede
hakkın kullanılmasını önemli ölçüde güçleştiren,
hakkı kullanılamaz hale getiren veya ortadan kaldı-
ran sınırlamaların hakkın özüne dokunduğu kabul
edilmektedir (Ahmet Çilgin, B. No: 2014/18849,
11/1/2017, s. 46).
Karar Aşaması
Bireysel başvurulara ilişkin esas inceleme baş-
vuruya konu hak/hakların ihlal edilip edilmediğine
yönelik olmakla birlikte, kimi durumlarda Bölüm-
lere ihlalin bulunduğu veya bulunmadığı dışında
kararlar verme yetkisi de tanınmıştır.
İlk olarak, Bölümlerden birinin görülmekte
olan bir başvuruya ilişkin olarak vereceği karar, Bö-
lümlerin önceden vermiş olduğu bir kararla çelişe-
cekse ya da konunun niteliği itibariyle Genel Kurul
tarafından karara bağlanması gerekli görülürse ilgi-
li Bölüm dosyadan el çekebilir (İçtüzük m. 28/3).
6216 sayılı Kanunun 21. maddesine göre, Genel
Kurul, Mahkemenin onbeş üyesinden oluşur.
Genel Kurul, Başkanın veya belirleyeceği başkan-
vekilinin başkanlığında en az on üye ile toplanır.
Bireysel başvurulara ilişkin olarak Bölümlerin ka-
rarları arasında oluşmuş veya oluşabilecek farklılık-
ları gidermek ve Bölümlerce kendisine sevk edilen
konuları karara bağlamak Genel Kurulun görevleri
arasında bulunmaktadır (İçtüzük m. 25/1-d). Do-
layısıyla Bölümler, belirli şartların oluştuğu kanaa-
tine varmaları hâlinde karar verme işini Genel Ku-
rula havale edebilmektedir.
Bunun dışında Bölümler, bir başvurunun ya-
pısal bir sorundan kaynaklandığını ve bu sorunun
başka başvurulara da yol açtığını tespit etmeleri ya
da bu durumun yeni başvurulara yol açacağını ön-
görmeleri halinde re’sen, Adalet Bakanlığının veya
başvurucunun talebi üzerine pilot karar verebilirler.
Bu kararla birlikte, karara konu yapısal soruna iliş-
kin benzer başvuruların incelenmesi ertelenebilir
ve ilgililer erteleme kararı hakkında bilgilendirilir.
237
7
Ancak Bölüm, gerekli gördüğü takdirde ertelediği
başvuruları gündeme alarak karara da bağlayabilir.
Pilot karar ile tespit edilen yapısal sorun ve bunun
çözümü için alınması gereken tedbirler belirtilir.
Benzeri nitelikteki başvurular idari mercilerce bu
ilkeler çerçevesinde çözümlenir; çözümlenmediği
takdirde Mahkeme tarafından topluca görülerek
karara bağlanır (İçtüzük m. 75).
Ayrıca Bölümler ve Komisyonlar, başvurucu-
nun davadan açıkça feragat etmesi, başvurucunun
davasını takipsiz bıraktığının anlaşılması, ihlalin
ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması veya ken-
dilerince saptanan herhangi bir başka gerekçeden
ötürü başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini
haklı kılan bir neden görülmemesi hallerinde yar-
gılamanın her aşamasında düşme kararı verebilirler.
Ancak belirtilen niteliklerdeki bir başvuru, Anaya-
sanın uygulanması ve yorumlanması veya temel
hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya
da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hallerde
incelenmeye devam edilebilir (İçtüzük m. 80).
6216 sayılı Kanunun 50/1. maddesine göre
“Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ih-
lal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal
kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının orta-
dan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedi-
lir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz, idari eylem
ve işlem niteliğinde karar verilemez”. Bölümlerin
ihlal olmadığına dair verdiği karar kamu gücünün
eylem ve işlemlerinin, diğer bir deyişle hakka ya-
pılan müdahalenin Anayasaya uygun olduğu anla-
mına gelir. Müdahalenin bir ihlale yol açtığı tespit
edilmişse, Bölüm kararında ihlalin ve sonuçlarının
hangi şekilde ortadan kaldırılabileceği hususunda
yapılması gerekenler belirtilir (İçtüzük m. 79/2).
Ancak 6216 sayılı Kanun, yerindelik denetimini
ve idari eylem ve işlem niteliğinde kararları yasak-
lamıştır. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi, ihlale
konu müdahaleyi doğrudan ortadan kaldırmaya-
cak fakat bunu gerçekleştirecek organ ve kurumlara
yapmaları gereken şeyleri emredecektir.
Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından
kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kal-
dırmak için dosya yeniden yargılama yapılmak üze-
re ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama
yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkeme-
sinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını
ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üze-
rinden ivedilikle karar verir (İçtüzük m. 79/1-a).
238
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Bu durumda yargılamanın yenilenmesi sebebi-
nin varlığının kabulü ve önceki kararın kaldırılma-
sı hususunda derece mahkemesinin herhangi bir
takdir yetkisi bulunmamaktadır. Zira ihlal kararı
verilen hallerde yargılamanın yenilenmesinin ge-
rekliliği hususundaki takdir derece mahkemelerine
değil ihlalin varlığını tespit eden Anayasa Mahke-
mesine bırakılmıştır. Derece mahkemesi, Anayasa
Mahkemesinin ihlal kararında belirttiği doğrultu-
da ihlalin sonuçlarını gidermek üzere gerekli iş-
lemleri yapmakla yükümlüdür (Şakir Tekin, B. No:
2016/9531, 27/11/2019, s. 56).
Bu bağlamda derece mahkemesinin öncelikle
yapması gereken şey, temel hak veya özgürlüğü ih-
lal ettiği veya idari makamlar tarafından temel hak
ve özgürlüğe yönelik olarak gerçekleştirilen ihlali
gideremediği tespit edilen önceki kararını kaldır-
maktır. Bundan sonra ise Anayasa Mahkemesi ka-
rarında tespit edilen ihlalin sonuçlarını gidermek
için gereken işlemleri yapmak durumundadır. Bu
çerçevede ihlal, yargılama sırasında gerçekleştirilen
usule ilişkin bir işlemden veya yerine getirilme-
yen usuli bir eksiklikten kaynaklanıyorsa söz ko-
nusu usul işleminin, hak ihlalini giderecek şekilde
yeniden (veya daha önce yapılmamışsa ilk defa)
yapılması icap etmektedir. Buna karşın ihlalin,
idari işlem veya eylemin kendisinden ya da derece
mahkemesi kararının sonucundan kaynaklandığı-
nın Anayasa Mahkemesi tarafından tespit edildiği
hallerde derece mahkemesinin, usule dair herhangi
bir işlem yapmadan doğrudan mümkün olduğunca
dosya üzerinden önceki kararının aksi yönde karar
vererek ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırması ge-
rekir (Engin Karabaşlar ve Esra Karabaşlar, B. No:
2016/4790, 4/7/2019, s. 60).
Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar
bulunmayan hallerde başvurucu lehine uygun bir
tazminata hükmedilebilir (İçtüzük m. 79/1-b).
Bunun için başvurucunun tazminat talebinde bu-
lunmuş olması gerekir. Tazminatın miktarına ve
niteliğine (maddi veya manevi) Anayasa Mahke-
mesi serbestçe karar verir. Maddi tazminata hük-
medilebilmesi için uğranıldığı iddia edilen maddi
zarar ile tazminat talebi arasında illiyet bağı ku-
rulması gerekir (Nezir Depren, B. No: 2015/6547,
9/10/2019, s. 89). Tazminat miktarının tespitinin,
daha ayrıntılı bir incelemeyi gerektirmesi halinde,
Bölüm konuyu kendisi karara bağlamaksızın genel
mahkemelerde dava açılması yolunu gösterebilir
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

(İçtüzük m. 79/1-c). Bu hâlde genel mahkemeler-
de dava açılması başvurucunun takdirindedir, yani
dilerse dava açmayabilir.
Bölümler kararlarını salt çoğunlukla alırlar. Uy-
gun görülmesi ve işin niteliğinin izin vermesi halin-
de elektronik oylama yapılması mümkündür. Açık
oylama yapıldığı durumlarda oylamaya kıdemsiz
üyeden başlanır (İçtüzük m. 72). Kararlarda Mah-
keme önünde izlenen usulün anlatımına, davaya
konu olgulara, tarafların iddia ve savunmalarının
özetine, gerekçeye, hüküm fıkrasına ve yargılama
masrafları hakkındaki karara yer verilir. Heyete ka-
tılan üyelerin birlikte veya ayrı ayrı varsa karşı oy
yazısı veya farklı ya da ek gerekçesini karara ekleme
hakkı vardır (İçtüzük m. 78). Bölümler tarafından
verilen kararlar kesindir. Kararların imzalı suretleri
Mahkeme arşivinde saklanır. Birer örneği başvu-
rucuya, Adalet Bakanlığına ve diğer ilgililere teb-
liğ edilir. Bölüm kararlarının tümü ile Komisyon
kararlarından kabul edilebilirlik açısından ilkesel
önem taşıyanları Mahkemenin internet sitesinde
yayımlanır (İçtüzük m. 81/3-4). 6216 sayılı Ka-
nunun 65/1. maddesine göre Mahkeme kararları
kesin olduğu gibi bağlayıcıdır. Yasama, yürütme ve
yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tü-
zel kişileri bağlar. Dolayısıyla bireysel başvurularla
ilgili olarak Komisyonlar, Bölümler ve Genel Kurul
tarafından verilen kararlara karşı ilgililer tarafından
direnilmesi veya uyulmaması mümkün değildir.
Anayasa Mahkemesince verilen ihlal kararı ni-
hai ve bağlayıcı nitelikte olup, başka bir merci ta-
rafından Anayasa’ya veya kanuna uygunluk yönün-
den denetlenemez. İhlal kararının hukuki sonuç
doğurabilmesi için Resmî Gazete’de yayımlanması
gerekli olmayıp ilgili mercie tebliği veya gönderil-
mesi yeterlidir. Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı
verip bu ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılma-
sına hükmettiği durumlarda ilgili merciler ihlal ka-
rarının niteliğini dikkate alarak ihlali ve sonuçlarını
ortadan kaldıracak şekilde hareket etmek zorunda-
dırlar. Bu bağlamda derece mahkemelerinin görevi,
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerinin kap-
samını değerlendirmek değil, Anayasa Mahkeme-
since tespit edilen ihlali ve sonuçlarını ortadan kal-
dırmaktan ibarettir (Mehmet Hasan Altan (3), B.
No: 2018/2620, 9/1/2020, s. 43).

Öğrenme Çıktısı
3 Bireysel başvurunun esas yönünden incelenmesini ve esas incelemesi sonucunda
verilebilecek kararları açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bireysel başvuru yolunun Anayasa Mahkemesi bireysel

Bireysel başvurunun esas
etkinliği ile bireysel başvuru başvuruda kanun yolunda
incelemesi sonucunda veri-
kararlarının bağlayıcılığını gözetilmesi gereken husus-
lebilecek kararlar nelerdir?
ilişkilendirin. larda inceleme yapabilir mi?

239
 7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Bireysel başvurunun
1 hukuki işlevlerini
sıralayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Bireysel Başvurunun Hukuki

Niteliği ve İşlevleri

Bireysel başvuru, herkesin Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi veya buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu
gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla başvurabileceği bir hak arama yoludur.
Bireysel başvurunun subjektif ve objektif olmak üzere iki temel işlevi vardır. Birinci işlevi, kişilerin subjektif
haklarının korunması, ikinci işlevi ise kararlar aracılığıyla kimi anayasal sorunlara açıklık getirilmesi, anaya-
sa düzeninin korunmasına, yorumlanmasına ve geliştirilmesine katkıda bulunulmasıdır. Bireysel başvuru-
nun objektif işlevinden türetilebilecek iki işlevden daha bahsedilebilir. Bunlar “eğitici etki” ve “meşrulaştırıcı
ve katılımcı etki”dir.
Türk Anayasa Mahkemesi de bireysel başvurunun objektif ve subjektif olmak üzere iki temel işlevinin bu-
lunduğunu kabul etmektedir. Bireysel başvurunun objektif işlevi çerçevesinde Anayasa Mahkemesine düşen
görev Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri düzenleyen hükümlerini yorumlamak ve bunların uygulanma-
sını gözetmektir. Subjektif işlev bakımından ise, bireysel başvuru yoluyla önüne gelen somut olayda anılan
hükümlerin ihlal edilip edilmediğini incelemek, gerektiğinde başvurucu lehine tazminata hükmetmektir.

Bireysel başvurunun kabul

2 edilebilirlik koşullarını
açıklayabilme

Bireysel Başvuru Usulü (Kabul

Edilebilirlik Aşaması)

Bireysel başvurunun esas yönünden incelenebilmesi için kabul edilebilirlik koşullarını taşıması gerekir. Bi-
reysel Başvuru Bürosunca yürütülen idari inceleme aşamasını, Komisyonlar ve bazı durumlarda da Bölüm-
lerce yürütülen kabul edilebilirlik incelemesi aşaması izlemektedir. Bireysel Başvuru Bürosunca yapılan ön
incelemede başvurunun süresinde yapıldığı ve başvuru formu ile eklerinde herhangi bir şekli eksikliğin
tespit edilmediği ya da belirlenen eksikliğin verilen kesin süre içinde giderildiği takdirde bu dosyalar kabul
edilebilirlik incelemeleri yapılmak üzere Komisyonlara aktarılmaktadır.
Bir başvurunun esas yönünden incelenmesinin ön koşulu olan kabul edilebilirlik kriterleri, 6216 sayılı
Kanun’un 45, 46, 47. maddelerinde ve 48. maddenin (2) numaralı fıkrasında düzenlenmiştir.
Kabul edilebilirlik incelemesinde, başvurunun mükerrer olup olmadığı, kişi, yer, zaman ve konu itibarıyla
mahkemenin yetkisine girip girmediği, başvuru yollarının tüketilip tüketilmediği, başvurunun açıkça da-
yanaksız olup olmadığı, başvuru hakkının kötüye kullanılıp kullanılmadığı, önemli bir zararın bulunup
bulunmadığı ve başvurunun anayasal açıdan önem taşıyıp taşımadığı ayrı ayrı değerlendirilir.

240
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Bireysel başvurunun esas yönünden

3 incelenmesini ve esas incelemesi sonucunda
verilebilecek kararları açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Bireysel Başvuru Usulü (Esas
İnceleme Aşaması)

Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi hâlinde, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet
Bakanlığına gönderilir. Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hâllerde görüşünü yazılı olarak Mahkemeye bildi-
rir. Esas hakkındaki incelemede, temel hak ve özgürlüklere başvuruya konu kamu gücü işlemleriyle müda-
hale edilip edilmediği, bir müdahale varsa bu müdahalenin anayasa yargısı açısından anayasal sınırlar içinde
meşru olup olmadığı incelenir. Bu incelemede, bireyin ihlal edildiğini iddia ettiği temel hakkın korunması
yönünden bir denetim yapılmasının yanında (başvurunun subjektif işlevi), iddianın genel bir öneme sahip
olup olmadığı da (başvurunun objektif işlevi) incelenir. Sonuçta bireysel başvurunun yerinde olup olmama-
sına göre başvurunun kabulüne ya da reddine karar verilir.
Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı
verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Ancak
yerindelik denetimi yapılamaz, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez.
Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için
yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hu-
kuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava
açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal
kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.

241
7
1 Anayasa Mahkemesinin bireysel başvurular
sonucunda verebileceği kararlar ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Başvurucunun hakkının ihlal edildiğine veya
edilmediğine karar verebilir.
B. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için
yapılması gerekenlere hükmedebilir.
C. İhlal bir mahkeme kararından kaynaklanmış-
sa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için
yeniden yargılama yapmak üzere dosyayı ilgili
mahkemeye gönderebilir.
D. İhlalin giderilmesi için gerekli görülürse yerin-
delik denetimi yapıp buna uygun karar verebilir.
E. Yeniden yargılamanın hukuki yarar sağlamadığı
durumlarda tazminata hükmedebilir.
2 Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ile
ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Bireysel başvurular harca tabidir.
B. Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüke-
tildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse
ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün
içinde yapılması gerekir.
C. Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulun-
ması hâlinde, Mahkeme başvurunun reddine
karar verir.
D. Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde baş-
vuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itiba-
ren onbeş gün içinde ve mazeretlerini belgele-
yen delillerle birlikte başvurabilirler.
E. Bireysel başvurular, doğrudan ya da mahkemeler
veya yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılabilir.
3 Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda
düşme kararı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A. Sadece Bölümler düşme kararı verebilir.
B. Başvurucunun davadan açıkça feragat etmesi
halinde düşme kararı verilebilir.
C. Başvurucunun davasını takipsiz bıraktığının
anlaşılması halinde düşme kararı verilebilir.
D. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması
halinde düşme kararı verilebilir.
E. Herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvuru-
nun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan
bir neden görülmemesi halinde düşme kararı
verilebilir.
242
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
4 Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ile
ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Bireysel başvurular, Mahkemeye şahsen yapıla-
bileceği gibi diğer mahkemeler ya da yurt dışı
temsilcilikler vasıtasıyla da yapılabilir.
B. Bir mahkeme aracılığıyla yapılan başvuruda,
başvurunun yapıldığı tarih, başvuru dosyasının
Anayasa Mahkemesine ulaştığı tarihtir.
C. Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüke-
tildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği ta-
rihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin
öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde
yapılması gerekir.
D. Başvurucunun kanuni temsilcisine yapılan teb-
ligatlar başvurucuya yapılmış sayılır.
E. Kanuni temsilci aracılığıyla yapılan başvuru-
larda temsile dair yetki belgesinin sunulması
zorunludur.
5 1982 Anayasası ve 6216 sayılı Anayasa Mah-
kemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hak-
kında Kanun’a göre, Anayasa Mahkemesine bi-
reysel başvuru yolu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A. Bireysel başvuruda bulunabilmek için olağan
kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir.
B. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi
gereken hususlarda inceleme yapılamaz.
C. Herkes, Anayasa’da güvence altına alınan te-
mel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin
kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiası ile
Anayasa Mahkemesine başvurabilir.
D. Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler
aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamaz.
E. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz.
6 1982 Anayasası’na göre, Anayasa Mahkeme-
sine bireysel başvuru usulü ile ilgili aşağıdaki ifade-
lerden hangisi yanlıştır?
A. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun
yollarının tüketilmiş olması şarttır.
B. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi
gereken hususlarda inceleme yapılamaz.
C. Bireysel başvurular, Anayasa Mahkemesinde
bölümlerce karara bağlanır.
D. Anayasa Mahkemesi, bireysel başvurularda du-
ruşma yapılmasına karar verebilir.
E. Bireysel başvurunun, ihlalin öğrenildiği tarih-
ten itibaren üç ay içinde yapılması gerekir.
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

7 Aşağıdaki hak ve özgürlüklerden hangisi bi- 10 Bireysel başvuruda verilebilecek kararlar ile
reysel başvuruya konu olabilir? ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Evlenme hakkı A. Başvurucunun yaşamına ya da maddi veya
B. Çalışma hakkı manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike

neler öğrendik?
C. Sosyal güvenlik hakkı bulunduğunun anlaşılması üzerine, Bölümler-
D. Kamu hizmetine girme hakkı ce esas inceleme aşamasında gerekli tedbirlere
E. Adaletli bir ücret edinme hakkı karar verilebilir.
B. Bölümler resen tedbir kararı veremez.
8 Aşağıdakilerden hangisi bireysel başvuruya C. Tedbir kararı verilen başvurunun esası hak-
konu olabilir? kındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi
gerekir.
A. Yasama işlemleri D. Bölümler, resen ya da başvurucu veya Adalet
B. Düzenleyici idari işlemler Bakanlığının talebi üzerine gerekli görmesi
C. Anayasa Mahkemesi kararları hâlinde duruşma yapılmasına karar verebilir.
D. Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı iş- E. Bölümler, bir başvurunun yapısal bir sorundan
lemler kaynaklandığını ve bu sorunun başka başvuru-
E. Yargıtay kararları lara da yol açtığını tespit etmeleri hâlinde, pilot
karar usulünü uygulayabilirler.
9 Bireysel başvuru usulü ile ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangisi yanlıştır?
A. Bireysel başvuru harca tabidir.
B. Bireysel başvuru, bizzat başvurucu, kanuni
temsilcisi ya da avukatı tarafından yapılabilir.
C. Avukat veya kanuni temsilci aracılığıyla yapılan
başvurularda temsile dair yetki belgesinin su-
nulması zorunludur.
D. Mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler vasıta-
sıyla bireysel başvuru yapılamaz.
E. Bireysel başvuru, başvuru formu kullanılarak
resmî dilde yapılır.

243
 7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

1. D 6. E Yanıtınız yanlış ise “Başvuru Formunda Baş-

Yanıtınız yanlış ise “Karar Aşaması” konusu- vuru Yollarının Tüketilmesine ve Sürelere
nu yeniden gözden geçiriniz. İlişkin Bilgiler Yer Almalıdır” konusunu ye-
neler öğrendik yanıt anahtarı

niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Başvuru Formunda İhlal

2. C 7. A
Yanıtınız yanlış ise “Şekli Şartlar” konusunu Edildiği İleri Sürülen Hakka/Haklara İlişkin
yeniden gözden geçiriniz. Bilgiler Yer Almalıdır” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.

8. E Yanıtınız yanlış ise “Başvuru Formunda İhlal

3. A
Yanıtınız yanlış ise “Karar Aşaması” konusu- Edildiği İleri Sürülen Hakka/Haklara İlişkin
nu yeniden gözden geçiriniz. Bilgiler Yer Almalıdır” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.

4. B Yanıtınız yanlış ise “Bireysel Başvuru Usulü” 9. D Yanıtınız yanlış ise “Bireysel Başvuru Usulü”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. C Yanıtınız yanlış ise “Şekli Şartlar” konusunu 10. B Yanıtınız yanlış ise “Karar Aşaması” konusu-
yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

244
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Türk Anayasa Mahkemesi de bireysel başvurunun objektif ve subjektif olmak

üzere iki temel işlevinin bulunduğunu kabul etmekte ve şöyle demektedir:
“Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kapsamında objektif ve subjek-
tif olmak üzere iki temel işlevi bulunmaktadır. Mahkemenin objektif işlevi
Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri düzenleyen hükümlerini yorumlamak
ve bunların uygulanmasını gözetmektir. Subjektif yönü ise bireysel başvuru
yoluyla önüne gelen somut olayda anılan hükümlerin ihlal edilip edilmediğini
incelemek, gerektiğinde başvurucu lehine giderime hükmetmektir.
Araştır 1
Mahkemenin Anayasa’yı yorumlama ve uygulama şeklinde ortaya çıkan ob-
jektif işlevinin subjektif işlevine göre ön planda olduğu kabul edilmelidir.
Zira bireysel başvuru yolunun temel ilkelerinden ikincillik ilkesi ile bunun
yansıması olarak Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrasında yer verilen
bireysel başvuruda bulunmadan önce başvuru yollarının tüketilmesi koşulu
dikkate alındığında temel hak ve özgürlüklerin korunmasında öncelikle kamu
makamları ve derece mahkemelerinin, sonrasında ise Anayasa Mahkemesinin
rolü bulunduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla temel hak ve özgürlüklerin ilk
elden kamu makamları ve derece mahkemeleri tarafından korunması gerekir.”

245
7
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Bir başvurunun esas yönünden incelenmesinin ön koşulu olan kabul edilebi-

lirlik kriterleri, 6216 sayılı Kanun’un 45, 46, 47. maddelerinde ve 48. madde-
nin (2) numaralı fıkrasında düzenlenmiştir.
45. maddeye göre, herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve
özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin
taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafın-
dan, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. İhlale ne-
den olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş
idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan
önce tüketilmiş olması gerekir. Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler
aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi
kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel
başvurunun konusu olamaz.
46. maddeye göre, bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem,
eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler
tarafından yapılabilir. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. Özel hu-
kuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle
bireysel başvuruda bulunabilir. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla
ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz.
47. maddeye göre, bireysel başvurular, bu Kanunda ve İçtüzükte belirtilen
şartlara uygun olarak doğrudan ya da mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler
vasıtasıyla yapılabilir. Başvurunun diğer yollarla kabulüne ilişkin usul ve esas-
Araştır 2 lar İçtüzükle düzenlenir. Bireysel başvurular harca tabidir. Başvuru dilekçe-
sinde başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin, işlem,
eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün
ve dayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının
tüketilmesine ilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu
öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilme-
si gerekir. Başvuru dilekçesine, dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri
sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneğinin ve harcın ödendiğine dair
belgenin eklenmesi şarttır. Başvurucu bir avukat tarafından temsil ediliyorsa,
vekâletnamenin sunulması gerekir. Bireysel başvurunun, başvuru yollarının
tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten
itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazereti nedeniyle süresi
içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren onbeş gün içinde
ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme, ön-
celikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek
talebi kabul veya reddeder. Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulunması
hâlinde, Mahkeme yazı işleri tarafından eksikliğin giderilmesi için başvurucu
veya varsa vekiline onbeş günü geçmemek üzere bir süre verilir ve geçerli bir
mazereti olmaksızın bu sürede eksikliğin tamamlanmaması durumunda baş-
vurunun reddine karar verileceği bildirilir.
48. maddenin ikinci fıkrasına göre, Mahkeme, Anayasanın uygulanması ve
yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi
açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı
başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edilemezliğine
karar verebilir.

246
 7
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edil-

mediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının
ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik
denetimi yapılamaz, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez. Tespit
edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa ihlali ve sonuçlarını or-
Araştır 3 tadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahke-
meye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan
hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde
dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mah-
keme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını
ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.

Kaynakça
İnceoğlu, S. (2013). “Hak ve Özgürlükleri Sınırlama ve Güvence Rejimi”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve
Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, Ed. Sibel İnceoğlu, Beta Basım
Yayım Dağıtım, İstanbul.
Karaman, E. (2013). Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
Karan, U. (2015). Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Rehberi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Koç, M. İ. ve Kaplan R. (2017). Bireysel Başvuru Kabul Edilebilirlik Kriterleri Rehberi, Anayasa Mahkemesi
Yayınları, Ankara.
Hamdemir, B. (2015), Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Seçkin Yayınları, Ankara
Şirin, T. (2013). Türkiye’de Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru): İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya
Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
Şirin, T. (2018). Bireysel Başvuru Usul Hukuku, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-7,
Avrupa Konseyi Yayınları, Ankara.

247
 Bölüm 8
Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile
Yüce Divan Görevi ve Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etki
ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ve Yüce

öğrenme çıktıları

Divan Görevi
1 Siyasi partilerin amaç, faaliyet ve Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etki
örgütlenmelerine ilişkin yasaklamalar ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve
ve sınırlandırmalar, yaptırımlar, usul Yokluk Kararları

1
ve bu davaların sonuçları, Anayasa 2 AYM kararlarının hukuk düzeninde

2
Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı doğurduğu sonuçlar ile yürürlüğü
yargılamalar ile yargılanabilecek kişilerin durdurma ve yokluk kararlarını
cezai sorumluluklarını açıklayabilme açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Siyasi Partilerin Faaliyetlerine İlişkin Yasaklama ve Sınırlamalar

• Siyasi Partilerin Denetimi • Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Cezai Sorumluluğu
• Yüce Divan Yargılaması • Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı

248

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
GİRİŞ
Anayasa Mahkemesi’nin norm denetimi dışın-
da da Anayasanın kendisine vermiş olduğu birta-
kım yetki ve görevleri söz konusudur. Bunlardan
birisi siyasi partileri denetlemektir. Siyasi partiler
demokratik bir devletin vazgeçilmez unsurların-
dan olması sebebiyle kural olarak serbestlik ilke-
sine tabidirler. Ancak bu serbestlik belli sebeplere
dayanılarak anayasal ve yasal bazı kısıtlamalara
tabi tutulabilir. Bu kısıtlamalara uyulup uyulma-
dığının tespitini ve uyulmadığı durumlarda uy-
gulanacak yaptırımı belirlemek görevi Anayasa
Mahkemesi’ne aittir.
Anayasa Mahkemesi ayrıca bazı kamu görevli-
lerini yargılamakla görevlidir. Bu kamu görevlileri
bulundukları konum itibariyle devletin üç temel
erkini ve silahlı kuvvetleri temsilde hiyerarşik açı-
dan en üst sırada yer alan kişilerdir. Yapılan yargı-
lama ilgili kişilerin görevleriyle ilgili cezai sorumlu-
luğuna ilişkin olup bu yargılama sırasında yüksek
mahkeme Yüce Divan sıfatını almaktadır. Bu kişi-
lerin Yüce Divan’a sevk edilmesi ise bazı özel usul
ve esaslara tabi tutulmuştur.
Anayasa Mahkemesi kararları hukuk düzende
yarattığı etki ve sonuçlar açısından ayrıca değerlen-
dirilmeyi gerektirmektedir. Zira yüksek mahkeme-
nin kararları herkes için bağlayıcı ve kesindir. Ayrı-
ca Mahkeme, kanunların ve anayasada sayılan diğer
düzenlemelerin anayasaya uygun olup olmadığını
denetleyerek anayasaya aykırı bulduğu normları
iptal edebilir veya aykırı bulmayarak iptal talebi-
ni reddedebilir. Diğer bir deyişle yetkili organlarca
yürürlüğe konulan hukuk kuralları Mahkemenin
vereceği karara göre hukuk aleminden silinebilir
veya hukuk aleminde kalmaya devam edebilir.
Ancak yüksek mahkemenin norm denetimi so-
nucunda verebileceği iptal ve ret kararları dışında
Anayasada doğrudan yer almayan ancak kendi içti-
hatlarıyla ortaya koyduğu bazı karar türleri de mev-
cuttur. Bunlar yürürlüğü durdurma ve yokluk ka-
rarlarıdır. Anayasada doğrudan düzenlemeyen bu
kararların Mahkeme tarafından verilip verileme-
yeceği öğretide çokça tartışılmış, yüksek mahkeme
kendisi de içtihatlarıyla bu konudaki yaklaşımını
ortaya koymuştur.
8
SİYASİ PARTİLERİN YARGISAL
DENETİMİ VE YÜCE DİVAN GÖREVİ
Siyasi partilerin yargısal denetimi esasları aşağı-
da ayrıntılarıyla incelenmiştir.
Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar
(Yasaklar ve Sınırlandırmalar)
Siyasi partilerin serbestçe faaliyette bulunması
kuraldır. Buna karşın demokratik rejimin gereği
gibi işleyebilmesi için, siyasi partilere birtakım sı-
nırlamalar getirilebilir (Anayasa Mahkemesi’nin,
E.2002/1 -Siyasî Parti Kapatma- K.2008/1 sayı-
lı kararı). Anayasa’nın siyasi partilerin uyacakları
esaslara yönelik 69. maddesinin ilk hali ile 1995 ve
2001 yılında yapılan değişiklikler karşılaştırıldığın-
da çıkan farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:
• Siyasi partilerin parti içi düzenlemeleri ve çalış-
malarının yanı sıra “faaliyet”lerinin de demok-
rasi ilkelerine uygun olması öngörülmüştür.
• Siyasi partilerin dernek, sendika, vakıf, ko-
operatif ve mesleki kuruluşlarla ilişki kurma
ve işbirliği yapma yasağı kaldırılmıştır.
• Siyasi partilerin mali denetimine ilişkin
esaslar daha ayrıntılı olarak yeniden düzen-
lenmiştir.
• Siyasi partilerin kapatılması konusunda
yeni bir düzenleme yapılarak “partinin tü-
züğü ve programının Anayasal hükümlere
aykırı olması” veya “partinin anayasal hü-
kümlere aykırı eylemlerin işlendiği bir odak
haline gelmesi” nedenleriyle kapatılması
şeklinde bir ayrıma yer verilmiştir.
• Eski düzenlemedeki “Temelli kapatılan siyasi
partilerin kurucuları ile her kademedeki yö-
neticileri; yeni bir siyasi partinin kurucusu,
yöneticisi ve denetçisi olamayacakları gibi,
kapatılmış bir siyasi partinin mensuplarının
üye çoğunluğunu teşkil edeceği yeni bir siyasi
parti de kurulamaz.” hükmü “Temelli kapatı-
lan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.”
ve “Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına
beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucuları
dahil üyeleri, … beş yıl süreyle bir başka par-
tinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi
olamazlar.” şeklinde değiştirilmiştir.
249
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
2001 yılında Anayasa’nın 69. maddesindeki
değişikliklerle ek birtakım yenilikler getirilmiştir.
Bunlar şunlardır:
Anayasa’ya aykırı eylemleri nedeniyle partilerin
kapatılması için aranan odak haline gelme kriteri
doğrudan Anayasa ile tanımlanmıştır; partilerin
tüzük, program ya da eylemlerinin Anayasa’ya
aykırılığı nedeniyle kapatılabileceği durumlarda,
kapatma yerine, eylemin ağırlığına göre devlet yar-
dımından kısmen veya tamamen yoksun bırakma
yaptırımının da uygulanabilmesi kabul edilmiştir.
Nihayet Anayasa’da siyasi partilerle ilgili son de-
ğişiklik ise 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Buna
göre, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet
yardımından yoksun bırakılmasına karar verile-
bilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy
çokluğu şartı aranmaktadır (m. 149/3).
Siyasi Partilerin Amaç ve
Faaliyetlerine İlişkin Yasaklar
1982 Anayasası siyasi partilerin amaç ve faa-
liyetlerine ilişkin uyacakları esasları, ilk ve en te-
mel olarak 68/4. maddesinde göstermiştir. Buna
göre, ”Siyasal partilerin tüzük ve programları ve
eylemleri, devletin bağımsızlığına, ülkesi ve mil-
letiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına,
eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine aykırı olamaz;
sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi
bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi
amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez.” (m.
68/4). Bu sınırlamalar siyasal parti faaliyetlerinin
ve amaçlarının sınırlarını çizmektedir. Anayasa’nın
69. maddesinin 1, 2 ve 3. maddesi siyasi partilerin
faaliyetleriyle ilgili şu esaslara yer vermiştir:
Siyasi partilerin faaliyetleri parti içi düzenle-
meleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun
olur, bu ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir;
siyasi partiler ticari faaliyetlere girişemezler; siyasi
partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun ol-
ması gerekir bu kuralın uygulanması kanunla dü-
zenlenir. Denetim Anayasa Mahkemesince yapılır.
Anayasa Mahkemesi bu görevi yerine getirirken
Sayıştay’dan yardım alır. Denetim sonunda verilen
karar kesindir.
Anayasa’nın 68. maddesinin son fıkrası, siyasi
partilere devlet tarafından mali yardım yapılmasını
öngörmüştür. Buna göre, “Siyasi partilere, devlet,
yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Parti-
lere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve
250
bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir.”
2820 sayılı SPK’nin EK 1. maddesi de “Milletvekili
genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden
fazlasını alan siyasi partilere” aldıkları oylarla oran-
tılı olarak devlet yardımının yapılacağını düzenle-
miştir. Bu yardımlar ancak siyasi partinin ihtiyaçla-
rı ve parti çalışmaları için kullanılabilecektir.
Siyasi partilerin gelir ve olağan harcamaları ile
seçim harcamalarının mevzuata uygun olup olma-
dığı yönünden yapılacak denetime mali denetim
denilmektedir. Demokratik toplumlarda siyasal
rekabetin adil olması ve partilerin ekonomik güç
odaklarının baskısından kurtulması açısından
önem arz etmektedir (Anayurt, 2019: 532).
Siyasi partilerin amaç ve faaliyetlerine iliş-
kin yasaklara ait düzenlemeler, Siyasi Par-
tiler Kanunu’nda da yer almaktadır.
Siyasi Partilerin Örgütlenmelerine
İlişkin Yasaklar
Anayasa’da siyasi partilerin amaçlarına ilişkin
yasaklar yer aldığı gibi, siyasal partilerin örgütlen-
me ve çalışmalarına ilişkin yasaklar da yer almıştır.
Buna göre:
Hâkimler ve savcılar Sayıştay dâhil yüksek yargı
organları mensupları kamu kurum ve kuruluşları-
nın memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları
hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer
kamu görevlileri Silahlı Kuvvetler mensupları ile
yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere
üye olamazlar; temelli kapatılan parti bir başka ad
altında kurulamaz; bir siyasi partinin temelli ka-
patılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan
kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin
temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî
Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından baş-
layarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu,
üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar; yabancı
devletlerden uluslararası kuruluşlardan ve Türk uy-
ruğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi
yardım alan siyasi partiler temelli kapatılır.
1995’te yapılan Anayasa değişiklikleri ile siyasi
partilerin örgütlenme ve çalışmalarına ilişkin ya-
saklar oldukça hafifletilmiştir. Bu değişiklikle kal-
dırılan yasaklar şunlardır:

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Siyasi partilerin yurt dışında teşkilatlanıp faali-
yette bulunmaları; kadın, gençlik kolu ve benzeri
yan kuruluşlar meydana getirmeleri; vakıf kurma-
ları; kendi siyasetlerini yürütmek ve güçlendirmek
için dernek, sendika vakıf kooperatif ve kamu ku-
rumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların
üst kuruluşları ile siyasi iş birliği ve ilişki içinde bu-
lunmaları ve bunlardan maddi yardım almalarıdır.
Yasaklara Uymayan Partilere
Uygulanacak Yaptırımlar
1982 Anayasası (Ay. md. 68) siyasi partileri, de-
mokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları ola-
rak saymıştır. Kuruluş için önceden izin alma mec-
buriyetlerinin de olmadığını belirtmiştir. Ancak
siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri
Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü-
ne, insan haklarına, millet egemenliğine, demok-
ratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz,
sınıf veya zümre egemenliğini veya herhangi bir
tür diktatörlüğü savunmayı amaçlayan siyasi par-
tiler kurulamaz.” hükmü gereğince siyasi partile-
rin hangi amaçlara aykırı olarak kurulamayacağını
belirtmiştir. 1982 Anayasasına göre siyasi partile-
rin kapatılması, Cumhuriyet Başsavcılığının aça-
cağı dava üzerine, Anayasa Mahkemesince karara
bağlanır. Siyasi partilere uygulanacak yaptırımlar,
Anayasa’nın 68 ve 69. maddeleri ile Siyasi Partiler
Kanunu’nun “Siyasi Partilerle İlgili Yasaklar” başlı-
ğını taşıyan dördüncü kısmında (78-108. madde-
ler) düzenlenmiştir.
Resim 8.1 Yasaklara uymayan siyasi partilerin kapatma
kararı Anayasa Mahkemesi tarafından verilir.
8
Anayasa’nın 69. Maddesinin 5, 6 ve
10. Fıkrasında Öngörülen Yaptırım:
Siyasi Partinin Kapatılması
1982 Anayasası’nda sayılan parti kapatma ne-
denlerini aşağıdaki gibi sınıflandırılabiliriz. Bunlar-
dan ilki, parti tüzük ve programın yasaklara aykırı
bulunması (AY 68/4); diğeri, partinin yasaklanan
eylemlerin odağı (68/4 hükmüne aykırı) olması
(AY 69/6); bir diğeri de partinin yabancı devlet-
lerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyruk-
luğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi
yardım (AY 69/10) almasıdır. Yani bu hükümler-
den, siyasi partilerin kapatılmasının Anayasa’nın
68/4 hükmüne aykırılık halleri ve yabancılardan
maddi yardım alma şeklinde iki temel sebebe da-
yandığı görülmektedir.
Anayasa’nın 68/4 Hükmüne Aykırılık Hâli
Yukarıda belirtildiği gibi Anayasa’nın 68/4 hük-
mü, madde metninde belirtilen yasağa uyulma-
ması hâlinde uygulanacak yaptırımı Anayasa’nın
69. maddesi 5. ve 6. fıkralarında düzenlemiştir.
Anayasa’nın 69/5 hükmü bir siyasi partinin tü-
züğü ve programının 68/4 hükmüne aykırı olma-
sı hâlinde temelli kapatılacağını belirtmektedir.
Anayasa’nın 69/6 hükmü ise bir siyasi partinin
eylemlerinin 68/4 hükmüne aykırı olması hâlinde
siyasi partinin kapatılması yaptırımını düzenleme
altına almaktadır. Bunların ayrı ayrı ele alınmasın-
da yarar vardır.
-Siyasi Partinin Tüzük ve Programının
Anayasa’nın Madde 68/4 Hükmüne Aykırı Olması
Anayasa 68/4. madde “Siyasi partilerin tüzük ve
programları ile eylemleri… insan haklarına, eşitlik
ve hukuk devleti ilkelerine aykırı olamaz.” hükmü-
nü getirmiş ve yasağa aykırılığa kapatma yaptırımı
bağlamıştır. Siyasi Partiler Kanunu 101/a maddesi
Anayasa’nın bu maddesinin tekrarı niteliğindedir.
Anayasa’nın 69/5 hükmüne göre salt par-
ti tüzüğünün ve programının metninde 68/4
hükmünde belirtilen yasaklara aykırı ifadelerin
bulunması o siyasi partinin temelli kapatılması
sebebi olarak kabul edilir. Bu noktada bir siyasi
partinin kapatılma kararının verilebilmesi için,
siyasi partinin tüzük ve programının ilgili konu-
lara aykırılık teşkil etmesi yeterlidir. Ancak, tüzük
ve programı nedeniyle bir siyasi partinin kapatıl-
251
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
masına, 68. maddede sayılan hukuksal değerlere
temel esasları ile açık bir aykırılığın olması duru-
munda karar verilmelidir. Bu açıklığın ortaya çık-
madığı durumlarda ise, eylemlerde somutlaşma
aramak gerekir (Can, 2005: 94-95).
-Siyasi Partinin Eylemlerinin Anayasa’nın
Madde 68/4 Hükmüne Aykırı Olması
Anayasa, eylemlerinden dolayı siyasi parti-
nin kapatılmasını ayrıntılı şartlara bağlamıştır.
Anayasa’nın 69/6 maddesine göre “Bir siyasi par-
tinin 68. maddenin dördüncü fıkrası hükümleri-
ne aykırı eylemlerinden ötürü temelli kapatılma-
sına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği
bir odak hâline geldiğinin Anayasa Mahkemesin-
ce tespit edilmesi hâlinde karar verilir.” Eylemler-
den dolayı partinin kapatılması için odak olma
şartı Anayasa’da 1995 yılında yapılan değişiklikle
getirilmiştir. Böyle bir koşulun aranması, siyasal
partiler için önemli bir güvence teşkil etmektedir
(Hakyemez, 2000: s. 243). Ancak, bunun gerçek
anlamda bir güvence olarak kabul edilebilmesi
için, “odak hâline gelme” olgusunun açıklığa ka-
vuşturulması gerekmektedir. 2001 yılında yapılan
Anayasa değişikliği ile belirtilen hükme “Bir siyasi
parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince
yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o parti-
nin büyük kongre veya genel başkan veya merkez
karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük
Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup
yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsen-
diği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan par-
ti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde,
söz konusu fiillerin odağı hâline gelmiş sayılır.”
ibaresi eklenmiştir. Örneğin üyeler bir takım ey-
lemler icra ediyor, fakat parti organları bunları
benimsemiyorsa, parti odak haline gelmez. Yine
üyelerin münferit olarak bazı eylemleri işlemesi
de partiyi odak haline getirmez (Atar, 2007: 93).
Başka bir ifadeyle, aykırı eylemleri işleyenlerin
hem sayıca fazla olması hem de eylemlerini sık-
lıkla tekrarlamaları gerekir. Bu durumda bir siyasi
partinin Anayasa’nın 68/4 hükmüne aykırı eylem
(fiil) ler açısından odak hâline gelmesi iki durum-
da söz konusu olabilir: Ya 68/4 hükmüne aykırı
eylem (fiil) ler parti üyelerince yoğun bir şekilde
veya bu eylem(fiiller) doğrudan parti organlarınca
kararlılık içinde işlenecektir.
252
Siyasi Partinin Yabancılardan Yardım
Alması
Anayasa’nın 69/10 hükmüne göre “Yabancı
devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uy-
rukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi
yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır.”
Bu durumda Anayasanın tercihi açıktır. Yabancı
gerçek veya tüzel kişilerden yardım alan siyasi parti
hakkında mutlak surette kapatma kararı verilecek-
tir. Bu durumda partinin devlet yardımından kıs-
men veya tamamen yoksun bırakılması yaptırımı
uygulanması mümkün değildir.
Siyasi Partiler Kanunu’nun 101.
Maddesinde Öngörülen Yaptırım
Anayasa’nın 69. maddesine paralel bir şekilde
düzenlemiştir.
Siyasi Partiler Kanunu’nda 101.
Madde Dışında Öngörülmüş Olan
Yaptırımlar
Siyasi Partiler Kanunu’nun Dördüncü Kısmın-
da 101. madde dışında düzenlenmiş olan yasak-
ların yaptırımının ne olacağı konusunda bir be-
lirsizliğin olduğu söylenebilir. Çünkü Kanun’un
yasaklara aykırılık hâlinde partilerin kapatılması-
nı düzenleyen 101. maddesi üç kapatma sebebi-
ni olabildiğince somutlaştırarak ve Anayasa’nın
69. maddesine paralel bir şekilde saymış ve mad-
de metni içinde verilecek iki alternatif cezayı da
belirlemiştir. Kanun’un 101. maddesinde belirti-
len yasaklar dışında düzenlenmiş olan diğer ya-
saklar ihlal edildiği zaman uygulanacak yaptırım
da Kanun’un 104. maddesinde belirtilmiştir. Bu
maddeye göre 101. madde dışındaki yasakların
ihlal edilmesi durumunda, önce Yargıtay Cumhu-
riyet Başsavcısının Anayasa Mahkemesinden ilgili
partiye ihtarda bulunacağı, ihtardan itibaren altı
ay içinde aykırılık giderilmediği takdirde kapatma
davası açılacağı düzenlenmiştir. 104. maddede dü-
zenlenmiş ihtar müessesesinin ve akabinde uygula-
nacak olan kapatma yaptırımının Anayasa’nın 69.
maddesi ve SPK’nin 101. maddesinde yer alma-
ması dikkat çekicidir. Doktrin, Anayasa’da belirtil-
memiş, Kanun’da belirtilmiş bir sebeple bir siyasi

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
partinin kapatılıp kapatılamayacağını tartışmıştır.
Doktrinde çoğunluk görüşü, siyasi partilerin sade-
ce Anayasa’da sayılan sebeplerle kapatılabileceğini,
bu sebepler dışında diğer sebeplerle siyasi partile-
rin kapatılamayacağını ileri sürmektedir (Sabuncu,
2005: 127). Anayasa Mahkemesinin de bu doğrul-
tuda yukarıda belirtilen doktrin görüşünü kabul
ettiğini söyleyebiliriz (Anayasa Mahkemesi’nin,
E.2003/21 K.2003/13 sayılı kararı).
Anayasa’nın 69/7 Hükmünde
Öngörülmüş Olan Yaptırım (Partinin
Devlet Yardımından Kısmen veya
Tamamen Yoksun Bırakılması)
Anayasa’da 2001 yılında yapılan değişikliklerle,
Anayasa Mahkemesinin, temelli kapatması yerine,
dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî par-
tinin devlet yardımından kısmen veya tamamen
yoksun bırakılmasına karar verebileceği hükmü
getirilmiştir. Devlet yardımından kısmen veya
tamamen yoksun bırakılma yaptırımı, kapatma
yaptırımına göre daha hafif bir yaptırımdır. Yeni
düzenleme, partilerin kapatılmasının ancak istisnai
durumlarda ve son çare olarak düşünülmesi gerek-
tiği konusundaki görüşlerle uyumludur. Yapılan
eylem ile uygulanan yaptırım arasında orantılılı-
ğı sağlamaya da elverişlidir. Bu yaptırımın sadece
devletten yardım alan partiler için uygulanacağı
muhakkaktır. Çünkü bütün partiler devlet yar-
dımından yararlanamamaktadır. Ayrıca, Anayasa
Mahkemesi, devlet yardımından yoksun bırakılma
yaptırımına karar verirse, ilgili partinin bu yardım-
dan kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına
da karar verecektir.
SPK’nin 101. maddesine 2002 yılında 4748 sa-
yılı Kanun’la eklenen hükme göre, Anayasa Mah-
kemesi, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili
siyasi partinin almakta olduğu son yıllık devlet
yardımı miktarının yarısından az olmamak kay-
dıyla, bu yardımdan kısmen veya tamamen yoksun
bırakılmasına, yardımın tamamı ödenmişse aynı
miktarın Hazineye iadesine karar verebilir hükmü
getirilmiştir. Ayrıca getirilen bu hükümle, siyasi
partilerin bir yıl için aldıkları devlet yardımından
yoksun bırakılmalarını Kanun, bir yıl için aldık-
ları devlet yardımının en az yarısı kadar olan bir
kısmından yoksun bırakılma olarak tanımlamıştır
(Öden, 2003: 98).
8
Yaptırımı Düzenlenmemiş Yasakların
Durumu
Anayasa’da birtakım yasaklar öngörülmüş ancak
bu yasaklara ilişkin herhangi bir yaptırım öngörül-
memiştir. Bu yasaklara örnek olarak, siyasi partilere
ilişkin ticari faaliyet yasağını ve temelli kapatılan
partinin bir başka ad altında kurulamayacağına
ilişkin yasağı verebiliriz. Bu durumda, Anayasa
Mahkemesinin yukarıda belirttiğimiz içtihadına
göre kapatma nedenleri sınırlı olarak sayıldığına
göre, bu yasaklar için kapatma yaptırımı uygula-
namaz. Başka bir ifadeyle, Siyasi Partiler Kanunu,
Anayasa’da yer almayan bir kapatma yaptırımı ih-
das edemez.
Parti Kapatma Davalarında Usul
Parti kapatma davalarında usul aşağıda açıklan-
dığı gibidir.
Dava Açma ve Davaya Bakma Yetkisi
2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 100.
maddesinde dava açma yetkisi düzenlenmiştir.
Buna göre “Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı siyasal
parti kapatılması davasını ya re’sen veya Bakanlar
Kurulu kararı üzerine Adalet Bakanının istemiy-
le yahut bir başka siyasal partinin istemi üzerine
açar.” Ancak 6771 Sayılı Kanun’un 17. maddesi ile
Anayasa’ya eklenen Geçici 21/G maddesi uyarın-
ca “Kanunlar ve diğer mevzuat ile Başbakanlık ve
Bakanlar Kuruluna verilen yetkiler, ilgili mevzuatta
değişiklik yapılıncaya kadar Cumhurbaşkanı tara-
fından kullanılır.” Bu sebeple 2017 Anayasa deği-
şikliklerinin hükümet sistemine ilişkin kısımları
yürürlüğe girdiğinden bir siyasi partinin kapatıl-
masını isteyebilecek makam Cumhurbaşkanlığı’dır.
Anayasa’ya göre Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
veya Cumhuriyet Başsavcı vekilinin açacağı dava
üzerine Anayasa Mahkemesince dosya üzerinde
inceleme yapılarak karara bağlanır. Anayasa Mah-
kemesi gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamala-
rı dinler ve konu hakkında bilgisi olanları çağırır.
Siyasi partilerin kapatılması herhangi bir mahke-
meye değil Anayasa’nın üstünlüğünün koruyucusu
ve teminatı olan bir yüksek yargı organına veril-
miştir. Bu hükmü, siyasi partilere güvence sağlayan
bir hüküm olarak kabul etmek gerekir (Özbudun,
2017: 102).
253
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
dikkat
Bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığından
dava açılmasını isteyebilmesi için şu şartları birlikte
taşıması gerekir. Son milletvekili seçimlerine katıl-
mış olmalı, TBMM’de grubu bulunmalı, ilk büyük
kongresini yapmış olmalı, dava açılması partinin
merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısı-
nın salt çoğunluğu ile istenmiş olmalı ve parti genel
başkanı bu isteği Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına
yazılı olarak sunmalı.
Bir siyasi partinin Anayasa 68/4 hükmünde
belirtilen yasakları ihlal etmesi üzerine Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcılığı Adalet Bakanının veya
siyasi partinin isteminde yeterli delil bulunduğu
kanısına varırsa davayı açar. Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısı yeterli delil bulunamadığı kanısına varır-
sa dava açmaz (SPK, mad. 100/3). Dava açmama
kararına karşı Adalet Bakanı veya siyasi parti otuz
gün içinde Siyasi Partilerle İlgili Yasakları İnceleme
Kuruluna itiraz edebilir (SPK, mad. 100/4). Kurul,
itirazı ivedilikle en geç otuz gün içinde inceler. Bu
kurulun vermiş olduğu kararlar kesindir. Bu kurul,
Yargıtay Ceza Daireleri Başkanlarından kurulur.
Kurul üye tamsayısı ile toplanır. Karar yeter sayı-
sı, üye tamsayısının salt çoğunluğudur. İtiraz haklı
görülmezse dava açılmaz; haklı görülürse Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı Anayasa Mahkemesine dava
açmakla yükümlüdür (SPK, mad. 100/5). Ancak
Cumhurbaşkanlığı kararı üzerine Adalet Bakanı ve
bir siyasi parti milletvekili genel seçimi ile bu seçi-
min yenilenmesine veya milletvekili ara seçimlerine
dair verilen kararın Resmî Gazetede yayımlandığı
tarihten başlayarak oy verme gününün ertesi günü-
ne kadar geçecek süre içinde Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısından bir siyasi parti hakkında dava açma
isteğinde bulunamazlar (SPK, mad. 100/6).
dikkat
Hakkında kapatma davası açılan bir siyasi partinin,
kendisi kapanma kararı alarak partinin kapatılma-
sı neticesinde ortaya çıkacak hukuki sonuçlardan
kurtulabileceğini de belirtmek gerekir.
254
Parti Kapatma Davalarının Hukuki
Niteliği
Parti kapatma davalarının hukuki niteliği ko-
nusunda Anayasa Mahkemesinin farklı kararları
bulunmaktadır. Mahkeme Doğru Yol Partisinin
kapatılması istemini incelediği kararında, açık ve
kesin ifadeyle hukuksal olarak kapatma davasının
ceza davası niteliğinde olduğunu kabul etmiştir
(Koçak, 2002: 160).
Oysa Yüksek Mahkeme bir diğer kararında, si-
yasi partilerin kapatılması davalarının sui generis
(kendine özgü) davalar olduğunu ifade etmektedir.
Mahkeme bu kararında yasa koyucunun davanın
niteliğini ceza hukuku ilkelerine daha yakın gör-
mesinin davayı klasik manada bir ceza davasına
dönüştürmeyeceği, fakat durumun temel hak ve
özgürlüklerle alakalı olması nedeniyle, yasaların
yaptırım öngördüğü hâllerde, yasak eylemlerin ve
bunların karşılığı olan cezaların yasalar tarafından
belirlenmesi gibi temel ölçütlerin değerlendirilme-
sinin anayasal bir gereklilik olduğu vurgulamıştır
(Anayasa Mahkemesi’nin, E.1997/1 K.1998/1 sa-
yılı kararı). Anayasa Mahkemesinin bu kararından
sonra parti kapatma davalarının ceza davası niteli-
ğinde olmayan önleyici bir tedbir özelliği gösterdi-
ğini söylemek mümkündür. Belirtmek gerekir ki,
parti kapatma davalarının ceza davası niteliğinde
olmaması bu davalarda ceza hukuku güvencelerinin
uygulanmaması sonucunu doğurmaz. Ceza hukuku
güvenceleri, ancak siyasi parti kapatma davasının
tedbir niteliğini ortadan kaldırma durumunda ve
oranında devre dışı bırakılabilir. Başka bir ifadeyle
siyasi parti davasının tedbir niteliği bir cezai güven-
cenin uygulanmasıyla ortadan kalkacaksa, bu cezai
güvence uygulanmayabilir (Can, 2005: 91).
Parti Kapatma Kararı İçin Aranan
Çoğunluk
2017 değişikliği sonrasında Anayasa Mahke-
mesi 15 üyeli hâle getirilmiştir. Yeni hâliyle 149.
maddenin 3. fıkrası “Anayasa değişikliğinde iptale,
siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardı-
mından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi
için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu
şarttır.” hükmüne yer vermiştir. Genel Kurul’un da
en az on üyeyle toplanacağı göz önüne alındığın-
da şu sonuca ulaşmak mümkündür: parti kapatma

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
ya da devlet yardımından yoksun bırakma kararı
için sabit bir çoğunluk aranmamaktadır. Kapatma
ya da devlet yardımından yoksun bırakma kararı,
Anayasa Mahkemesinin davaya kaç üye ile baktı-
ğına göre değişecektir. Anayasa Mahkemesi 10 üye
ile toplandığı takdirde, 6 oy, 15 üye ile toplandığı
takdirde 10 oy ile kapatma ya da devlet yardımın-
dan yoksun bırakma kararı verebilecektir.
Yukarıda da belirtildiği gibi, dava konusu fiille-
rin ağırlığına göre ilgili siyasi partinin almakta ol-
duğu son yıllık devlet yardımı miktarının yarısın-
dan az olmamak kaydıyla, bu yardımdan kısmen
veya tamamen yoksun bırakılmasına, yardımın ta-
mamı ödenmişse aynı miktarın Hazineye iadesine
karar verebilir.
Parti Kapatma Davalarında Kapatma
Kararının Sonuçları
Kapatma kararı ile birlikte siyasi partinin tüzel
kişiliği sona erer; Anayasa Mahkemesi kararıyla
kapatılan siyasi partinin bütün malları Hazineye
geçer. (SPK. mad. 107); temelli kapatılan bir parti
bir başka ad altında kurulamaz (Any. mad.69/8 ve
SPK mad. 95); bir siyasi partinin temelli kapatıl-
masına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kuru-
cuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli
kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de
gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş
yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yö-
neticisi ve deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9).
SPK 95. madde buna ilave olarak, “Siyasi partiler
bu kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday göstere-
mezler.” hükmüne yer vermiştir. Bu durumda be-
yan ve eylemleri ile partisinin kapatılmasına sebep
olanların, parti listesinden milletvekili adayı olma-
ları mümkün değildir. Ancak bu kişilerin bağımsız
aday olarak seçime girmesini engelleyen herhangi
bir hukuki engel yoktur. Diğer deyişle, bu gibi ki-
şiler bir partiye bağlı olarak değil, bağımsız olarak
siyasi faaliyetlerini sürdürebilirler.
dikkat
2010 değişikliğiyle, Anayasa Mahkemesinin temelli
kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de
gerekçeli olarak yayımlanmasıyla birlikte milletve-
killiğinin düşmesi sonucu ortadan kaldırılmıştır.
8
Yüce Divan Yargılaması
Anayasa Mahkemesi’nin görevlerinden biri de
Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmaktır. Yüce
Divan yargılamasında yalnızca cezai sorumluluğa
ilişkin konularda yargılama yapılır, hukuki sorum-
luluğa ilişkin bir yargılama yapılması söz konusu
olmaz. Anayasa’nın 148. maddesine göre “Anayasa
Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını,
bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay
Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Baş-
savcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ve Sayış-
tay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Genelkurmay
Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutan-
ları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Di-
vanda yargılanırlar.”
Yüce Divan, Anayasa Mahkemesi’nin; maddede
sayılan kişileri görevleri ile ilgili suçlardan (Cum-
hurbaşkanı açısından ise görev veya adi suç ayrımı
yapılmamaktadır.) dolayı yargılarken aldığı isimdir.
Yüce Divan’da savcılık görevini Cumhu-
riyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcı
vekili yapar (Any. Md.148/8). Yüce Divan
kararlarına karşı yeniden inceleme başvu-
rusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden
inceleme sonucunda verdiği kararlar ke-
sindir (Any. Md.148/9).
Cumhurbaşkanı’nın Cezai
Sorumluluğu ve Yüce Divan’a Sevki
Cumhurbaşkanını’nın cezai sorumluluğunun
kapsamı ve Yüce Divan’a sevkedilebilme şartları
aşağıda açıklanmıştır.
Cezai Sorumluluğun Kapsamı
2017 değişiklikleri öncesinde Cumhurbaşkanı’nın
cezai sorumluluğunun kapsamı “görevi ile ilgili olan
suçlar” ve “kişisel suçlar” olarak iki farklı şekilde de-
ğerlendirilmekte idi. Buna göre Cumhurbaşkanının
görevle ilgili olarak sadece vatana ihanetten dolayı
Anayasa’nın 105/3 hükmünde belirtilen şartlarda
suçlandırılmasının mümkün olduğu bunun dışında
Cumhurbaşkanının görev suçlarıyla ilgili olarak so-
255
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
rumsuz olduğu kabul edilmekte idi. Kişisel suçların-
dan dolayı sorumlu olduğu ise anayasada açıkça dü-
zenlenmemesine rağmen literatürde kabul edilmekte
idi. 2017 Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanı’nın
tüm suçlarından dolayı cezai açıdan sorumlu tutula-
bileceği esası getirilerek, Yüce Divan’a sevkini müm-
kün kılan düzenlemeyle bu sorun çözülmüştür. Di-
ğer deyişle görevi ile ilgili olsun ya da olmasın, ceza
hukuku bakımından suç teşkil ettiği düşünülen tüm
eylemleri bakımından Cumhurbaşkanının cezai so-
rumluluğu bulunmaktadır. Ancak bu kez de başka
bir problem ortaya çıkmış olmaktadır (Gülener-Miş,
2017: 14-15). Anayasa değişikliği ile sadece cezai so-
rumluluğunun düzenlenmiş, siyasal açıdan sorum-
luluğunun öngörülmemiş olması doktrinde eleşti-
rilmiştir (Esen, 2016: 64-65). Şu belirtilmelidir ki
Cumhurbaşkanı’nın yasama dokunulmazlığına sa-
hip olup olmadığını konusunu, Cumhurbaşkanı’nın
görevi süresince işlediği iddia edilen suçlar bakı-
mından tartışmaya gerek bulunmamaktadır. Zira
Cumhurbaşkanı’nın görevi süresince işlediği iddia
edilen tüm suçlar bakımından yargılanabilmesi için
de Yüce Divan’a sevk edilmesi gerekmektedir. Öyle
ki Anayasa hükmünde göre, Cumhurbaşkanlığı gö-
revini ifa etmiş bir kişinin bu süre zarfında işlediği
suçlar için, Cumhurbaşkanlığı görevi sona erdikten
sonra bile Yüce Divan’a sevk edilmesi gerekecektir.
Aslında bu durum, yasama dokunulmazlığından
daha geniş bir koruma getirmektedir.
Cumhurbaşkanı’nın “bir suç işlediği iddiası”
Cumhurbaşkanı’nın işlediği iddia edilen suçun
Cumhurbaşkanı olarak seçilmesi öncesinde mi, se-
çilip göreve başladığı süre öncesini mi ya da sadece
Cumhurbaşkanlığı görevine başladığı an ve son-
rasını kapsayıp kapsamadığı Anayasa hükmünden
açıkça anlaşılamamaktadır.
Kanaatimizce Anayasa hükmünde açıkça “Cum-
hurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla”
ifadelerine yer verildiğinden suçun işlendiği tarih
ile Cumhurbaşkanlığı görevinin başlangıç tarihi
arasında bir ayrıma gidilmediği anlaşılmaktadır.
Buna göre seçilmesi öncesinde işlediği iddia edilen
suçlar da bu kapsamda kabul edilmelidir.
Yüce Divan Yargılaması
1982 Anayasası’nın 105. maddesine göre; Cum-
hurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt
çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açıl-
256
ması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay için-
de görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli
oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. Soruş-
turma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki
siyasî partilerin, güçleri oranında komisyona verebi-
lecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri
adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad
çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komis-
yon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, so-
ruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde
Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede
bitirilememesi hâlinde, komisyona bir aylık yeni ve
kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği ta-
rihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından
itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının
üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kara-
rı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içerisinde
tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya
mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargı-
lama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Hakkında
soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı
seçim kararı alamaz. Yüce Divanda seçilmeye engel
bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının göre-
vi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu
sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittik-
ten sonra da bu madde hükmü uygulanır.
Parlamenter hükümet sistemi, yasamanın yü-
rütmeye güven duyması ile yürütmenin görevine
devam edebilmesi temeli üzerine dayanmaktadır.
Bu nedenle de 2017 öncesinde Yüce Divan’a sevk
edilen bir başbakan ya da bakanın parlamentonun
güvenine sahip olmadığı gerekçesiyle görevinin
de sona ereceği kabul edilmekteydi. Ancak yeni
sistemde, TBMM’nin 2/3’ünün oyları ile Yüce
Divan’a gönderilen bir Cumhurbaşkanı’nın görev-
de kalmasını engelleyen bir durum söz konusu de-
ğildir. Bu durum doktrinde eleştirilmektedir; “Bu
durumdaki bir cumhurbaşkanı bir yandan üyeleri-
nin büyük bölümünü atadığı Anayasa Mahkemesin-
de Yüce Divan sıfatıyla yargılanacak, bir yandan da
bütün yetkilerini kullanmayı sürdürecektir. Üstelik
Yüce Divan yargılamasında mahkûm olsa bile, bu
mahkûmiyet seçilmeye engel bir suç değilse görevde
kalmaya devam edecektir. Böyle bir duruma düşmüş
cumhurbaşkanı meşruiyetini yitirecektir. Meşruiye-
tini yitirmiş bir cumhurbaşkanının Meclisin büyük
çoğunluğunun kararına karşın görevde kalmayı sür-
dürmesi, rejim krizi yaratacak bir ortam hazırlaya-
caktır.” (Esen, 2016: 65).

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
dikkat
Anayasamızdaki 2017 sonrası düzenleme gereği,
Yüce Divanda yalnızca seçilmeye engel bir suçtan
mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona
erecektir; mahkûmiyet seçilmeye engel bir suç de-
ğilse görevde kalmaya devam edecektir.
Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve
Bakanların Cezai Sorumluluğu ve
Yüce Divan’a Sevki
2017 Anayasa değişiklikleri öncesindeki hü-
kümler ele alındığında, bakanların TBMM kar-
şısındaki siyasi sorumluluklarının kaldırıldığı gö-
rülmektedir. Yani, TBMM’de herhangi bir bakan
ya da başbakan hakkında 20 milletvekili veya si-
yasi parti grubu gensoru önergesi verebilmekte ve
TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu ile görev-
den alabilmekte idi. Aynı şekilde üye tamsayısının
onda biri ile meclis soruşturması açılabilmesi için
önerge verilebilmekte ve üye tamsayısının salt ço-
ğunluğu ile Yüce Divan’a sevk edilmesine karar
verebilmekte idi. Ancak 2017 Anayasa değişikliği
ile birlikte bakanların siyasal sorumluluğu ortadan
kaldırılmıştır. Cezai sorumlulukları ise Anayasa’nın
106. maddesine göre, soruşturma önergesinin
üye tamsayısının salt çoğunluğu ile verilebilme-
sini öngörmektedir. Akabinde ilgili bakan ya da
Cumhurbaşkanı’nın soruşturması için TBMM’de
komisyon kurulacaktır. Soruşturma süreci ile ilgili
Anayasa hükmü şu şekildedir;
Bu kişilerin cezai sorumluluğu bakımından
Cumhurbaşkanı’nın aksine görev suçu ve adi suç
ayrımı yapılmıştır. Görev suçuyla ilgili yapılacak
yargılamayı başlatan süreç Cumhurbaşkanı’nınki-
nin aksine özel olarak isimlendirilmiştir; Anayasa
98/4. maddesine göre “meclis soruşturmasıdır”
(Anayurt, 2019: 318). 1982 Anayasası’nın 106.
maddesine göre, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve
bakanların cezai sorumlulukları şu şekilde düzen-
lenmektedir;
“Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar
hakkında görevleri ile ilgili suç işledikleri id-
diasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam-
sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle
soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi
en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının
beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına
8
karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar ve-
rilmesi halinde, Meclisteki siyasî partilerin, güçleri
oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının
üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her
siyasî parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kuru-
lacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruş-
turma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu
belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına
sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi ha-
linde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre ve-
rilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on
gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün
içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük
Millet Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin
gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir.
Yüce Divan yargılaması üç ay içerisinde tamamla-
nır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus
olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu
sürede kesin olarak tamamlanır.”
Anlaşılacağı üzere göreve ilişkin suçlarda yargı-
lama süreci Cumhurbaşkanı ile aynıdır.
“Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür
ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla so-
ruşturma açılmasına karar verebilir. Soruşturma
açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasî
partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecek-
leri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri aday-
lar arasından her siyasî parti için ayrı ayrı ad çekme
suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tara-
fından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma
sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis
Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede biti-
rilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve ke-
sin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarih-
ten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından
itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının
üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kara-
rı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içerisinde
tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya
mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargıla-
ma bu sürede kesin olarak tamamlanır.”
106/10. maddeye göre, Cumhurbaşkanı yar-
dımcıları ile bakanların görevleri ile ilgili olma-
yan suçlarından dolayı yasama dokunulmazlığına
ilişkin hükümlere tabidirler. Dolayısıyla, görevleri
ile ilgili olmayan suçlardan dolayı, bakanların ve
Cumhurbaşkanı yardımcılarının yargılanmaları,
TBMM’nin onayına bağlı kılınmaktadır.
257
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa

8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

Öğrenme Çıktısı
1 Siyasi partilerin amaç, faaliyet ve örgütlenmelerine ilişkin yasaklamalar ve sınırlandırmalar,
yaptırımlar, usul ve bu davaların sonuçları, Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla
yaptığı yargılamalar ile yargılanabilecek kişilerin cezai sorumluluklarını açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasa Mahkemesi’nin
parti kapatma davaların-
da temel aldığı demokrasi
anlayışı ile bunun Refah
Partisi’nin kapatılması da-
vasındaki uygulaması ile
2017 Anayasa değişiklikleri
öncesi ve sonrası durumda
Cumhurbaşkanı’nın hukuki
sorumluluğunu araştırınız.
Cumhurbaşkanı’nın Yüce
Divan’a sevkinin görevde
kalmasını engellememesi ile
Cumhurbaşkanı’nın meşru-
iyeti arasında nasıl bir ilişki
vardır?
Cumhurbaşkanı’nın Yüce
Divan’da yargılanabilmesi
için gerekli aşamaları ve sü-
reci anlatınız.

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ ETKİ VE SONUÇLARI İLE

YÜRÜRLÜĞÜ DURDURMA VE YOKLUK KARARLARI
Anayasa mahkemesinin kararlarının doğurduğu etki ve sonuçlara aşağıda ayrıntılarıyla yer verilmiştir.

Kararların Niteliği, Bağlayıcılığı ve Etkisi

1982 ve 1961 Anayasalarına göre Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. Diğer bir deyişle artık ke-
sin hüküm söz konusu olduğundan aynı taraflarca aynı sebebe dayanarak aynı konuya ilişkin uyuşmazlık
çıkarılamaz.
Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesi önüne gelen bir hukuk kuralı Mahkeme tara-
fından anayasaya aykırı bulunmamışsa verilecek karar ret kararıdır. Bu karar o kuralın anayasaya uygun
olduğu anlamına geleceğinden anayasaya uygunluk kararı olarak da isimlendirilebilir. Ret kararları hukuk
düzeninde yenilik doğurucu sonuç meydana getirmeyecektir (Anayurt, 2019: 367).
Bazı durumlarda Anayasa Mahkemesi sonuç kısmında ret kararı vermesine rağmen, gerekçe kısmında
ilgili normu belirli bir şekilde yorumlar ve ancak bu yorumladığı şekliyle algılanıp uygulanırsa anayasaya
uygun olabileceğini ifade eder (Turhan, 2008: 60). Bu tür kararlara “şartlı (yorumlu) ret kararı” denmek-
tedir. Bu karar türü yürürlüğü durdurmaya benzer şekilde anayasada açıkça belirtilmediği halde Anayasa
Mahkemesi içtihatlarıyla oluşturulmuştur. Şartlı (yorumlu) ret kararının verilip verilemeyeceği öğretide
tartışmalı hususlardandır. Bazı yazarlar iptali istenen kuralı iptal ederek yasama organı ile uzlaşmazlığı
daha da artırmak yerine, anayasaya uygun şekilde yorumlanarak halledilmesi sonucu doğacağından bu tür
kararların verilebileceğini ifade etmekte iken bir grup yazar ise pozitif dayanak olmaması, yerindelik dene-
timi yasağına aykırı olacağı ve kararların gerekçelerinin bağlayıcı olmaması düşüncesiyle bu tür kararların
verilemeyeceğini ileri sürmektedir.
Bir hukuk kuralına ilişkin iptal kararı verilmesi o kuralın anayasa aykırı olduğu anlamına gelmektedir.
İptal kararları kuralın bütününe ilişkin olabileceği gibi bir kısmına da ilişkin olabilir. Kısmen iptalin söz
konusu olduğu durumlarda anayasaya uygun bölüm ile iptal edilen aykırı bölüm birbirinden ayrılamıyorsa
bu durumda kuralın bütününün anayasaya aykırılığı sonucuna da karar verilebilir (Anayurt, 2019: 367).

258

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
Ayrıca iptal kararları gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz. Anayasa Mahkemesi kararları Resmî
Gazete’de hemen yayımlanır ve bu tarihten itibaren
yasama, yürütme ve yargı yerleri de dahil herkes
için (erga omnes) bağlayıcı bir hal alır (Any. mad.
153/6). İptal kararının Resmî Gazete’de yayımla-
masıyla o norm hukuk dünyasından silineceğinden
o normun uygulanması hem cezai hem de hukuki
sorumluluk doğurabilir.
İptal kararlarının gerekçelerinin bağlayıcı olup
olmadığı literatürde tartışmalı bir husus olmakla
beraber çoğunluk, gerekçelerin bağlayıcı olmama-
sı gerektiği kanaatindedir. Bunu savunanlara göre
gerekçelerin bağlayıcı olması Mahkemenin bir üst
temyiz mercii olmama özelliğiyle ters düşmekte-
dir. Ayrıca gerekçelerin bağlayıcılığının kabul edil-
mesi yasama etkinliklerini yönlendirme işlevine
dönüşebilecektir (Özbudun, 2018: 412-413). Bu
da Mahkemenin kendisini kanun koyucu yerine
koyması sonucunu doğurabileceğinden kuvvetler
ayrılığı prensibine ters düşecektir. Ancak Anayasa
Mahkemesi “başta yasama organları olmak üzere
tüm organlar kararların yalnızca sonuçları ile de-
ğil, bir bütün olarak gerekçeler ile de bağlıdır.” gö-
rüşündedir. (Anayasa Mahkemesi’nin, E.2000/45
K.2000/27 sayılı kararı).
1961 Anayasasından farklı olarak 1982 Ana-
yasasında Anayasa Mahkemesinin olay ve taraf-
larla sınırlı karar verme yetkisi kaldırılmıştır. Yani
Anayasa Mahkemesinin kararları ister somut norm
denetimi (itiraz yolu) ister soyut norm denetimi
(iptal davası) sonucunda verilmiş olsun herkes için
bağlayıcıdır.
Resim 8.2 Anayasa mahkemesi kararları herkes için
bağlayıcıdır.
8
1961 Anayasasında bulunmayıp da 1982 Ana-
yasasında bulunan bir başka hüküm ise, Anayasa
Mahkemesinin verdiği karardan sonra kendisini
kanun koyucu yerine koyup hüküm tesis edeme-
yeceğidir. Buna yerindelik denetimi yasağı den-
mektedir. Aksinin kabulü hukuk devletinin temel
prensiplerinin başında gelen kuvvetler ayrılığına
ters düşecektir.
Yasama organının iptal edilen kanunla aynı içe-
rik ve nitelikte yeni bir kanun çıkarıp çıkaramaya-
cağı hususu da tartışmalı olmakla beraber; Anaya-
sa Mahkemesi birçok kararında Anayasa’nın 153.
maddesinden yola çıkarak sözcükleri farklı da olsa
aynı doğrultu, içerik ya da nitelikte yeni yasa çıka-
rılmasını Anayasaya aykırı bulmuştur. Ancak bu
yaklaşımın sosyal ihtiyaçların değiştiği gerçeğini göz
ardı ettiği ve toplumun normal evrimini dondura-
cak nitelikte olduğu söylenebilir (Özbudun, 2018:
413). Kaldı ki yeni yapılan kanunun iptal edilmesi
yönünde karar verilmesinin de bir engeli yoktur.
Kararların Yürürlüğe Girmesi
1982 Anayasasının 153. maddesinin 3. fıkrası
ile 1961 Anayasasının 152. maddesinin 2. fıkrası-
na göre; kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri
veya TBMM İçtüzüğü ya da bunların hükümleri,
iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı gün
yürürlükten kalkar.
1982 Anayasasında 1961 Anayasasından farklı
olarak, Anayasa Mahkemesine yürürlükten kaldır-
ma tarihi konusunda bir zaman aralığı belirleme
hakkı tanımaktadır. Buna göre, Anayasa Mahke-
mesi iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir
yıl süre ile erteleyebilir. Ancak bu süre bir yılı geçe-
mez. Mahkeme’ye kararların yürürlüğü girmesini
erteleme yetkisinin verilmesindeki temel neden o
normun hukuk dünyasından silinmesi sonucunda
oluşabilecek hukuk boşluğunun yol açabileceği sa-
kıncaların önüne geçmektir. Böylece yasama orga-
nı da o norm yürürlükten kalktığında oluşabilecek
hukuk boşluğunu giderici gerekli düzenlemeleri
yapabilecektir.
İptal kararının yürürlüğe girmesinin ertelenme-
si durumunda karar yürürlüğe girene kadarki sü-
reçte görülecek davalarda bu iptal edilen normun
uygulanıp uygulanamayacağı üzerinde durulması
gereken sorunlardandır. Zira eğer davaya bakmakta
259
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
olan mahkeme iptal hükmünü nazara alarak iptal
edilen normu önündeki olaya uygulamazsa Anaya-
sa Mahkemesinin verdiği erteleme kararına aykırı
hareket etmiş olacaktır. Diğer taraftan erteleme ka-
rarı dikkate alınarak iptal edilen norm uygulanırsa
da davanın ilgili tarafı açısından haksız bir durum
meydana gelecektir (Özbudun, 2018: 418). Bu
yüzden en makul çözümün davaya bakan mahke-
menin vereceği kararı iptal kararı yürürlüğe girene
kadar ertelemesidir (Azrak, 1984: 165).
Kararların Geriye Yürümezliği
Hem 1961 Anayasasına hem de 1982 Anaya-
sasına göre, Anayasa Mahkemesinin iptal kararları
geriye yürümez. Bunun sebebi hukuk düzeninin is-
tikrarı ve güvenliğidir. İptal kararlarının geriye yü-
rümezliği ilkesinin benimsenmesinin amacı, iptal
kararından önce kazanılmış olan hakların ihlalle-
rinin önlenmesidir. Anayasa’nın 153/5. maddesine
göre, iptal kararlarının geriye yürümezliği kuralı-
nın bir istisnası yoktur. Ancak hukuk güvenliği dü-
şüncesiyle getirilmiş olan bu kuralın katı biçimde
uygulanması bazı durumlarda adalet ilkesine aykırı
sonuçlara yol açabilecektir. Bu nedenle doktrin ve
yargı, Anayasa’nın 153/5. maddesinin istisnaları-
nın olabileceğini tartışmıştır. Nitekim geriye yürü-
me yasağı, doktrinde mutlak olarak anlaşılmamış,
“iptal kararlarının kesin hüküm halini almış yargı
ve idare kararları saklı kalmak koşulu ile geriye yü-
rüdüğü” kabul edilmiştir. Dolayısıyla Anayasa’ya
aykırı yasaya dayanan hukuki durum ve statülerin,
eğer tamamlanarak kesinlik kazanmamış ve henüz
dava konusu edilebilir durumda ise iptal kararın-
dan etkilenecekleri söylenebilir (Teziç, 2013: 263).
Geriye yürümezlik ilkesinin istisnalarını şu şe-
kilde saymak mümkündür:
• Somut norm denetimi yolunda; Anayasa’nın
ilgili maddesinde, görülmekte olan bir dava-
nın taraflarına tanınan Anayasa’ya aykırılık
iddiasında bulunma hakkı, geriye yürümez-
lik sebebi ile Anayasa Mahkemesinin kararı
kendilerine uygulanmayacaksa, faydasız bir
hak olacaktır. Bu bakımdan Anayasa koyu-
cunun, bir dava sırasında taraflardan birine
Anayasa’ya aykırılık iddiasında bulunma
imkânını verirken, bu imkânın sonucu ola-
bilecek iptal kararından yararlanmasını da
tabii saymış olduğunu kabul etmek zorun-
ludur (Kıratlı, 1966: 179).
260
• Ceza hukuku alanında; Anayasa Mah-
kemesinin iptal kararlarının geriye yürü-
mezliği konusunda ceza kanunlarını özel
bir değerlendirmeye tabi tutmak gerekir.
Ceza hukukunda suç ve cezaların geçmi-
şe yürümeyeceği, 1961 Anayasası’nın 33.,
1982 Anayasası’nın 38. maddesiyle açıkça
hükme bağlanmıştır. 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu’nun “Suçta ve cezada kanunilik il-
kesi” başlıklı 2. maddesine göre “Kanunun
açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye
ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygula-
namaz.” Yine 5237 sayılı Kanun’un 7. mad-
desi “İşlendiği zaman yürürlükte bulunan
kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden do-
layı kimseye ceza verilemez ve güvenlik ted-
biri uygulanamaz. İşlendikten sonra yürür-
lüğe giren kanuna göre suç sayılmayan bir
fiilden dolayı da kimse cezalandırılamaz ve
hakkında güvenlik tedbiri uygulanamaz.”
dikkat
Ceza hükmü içeren bir kanunun Anayasa Mahke-
mesince iptal edilmesi durumunda, iptal kararının
geriye yürümemesi, yani mahkûmiyetin sürdürül-
mesi en başta “Kanunsuz suç ve ceza olmaz.” temel
ilkesine aykırı olacaktır.
Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk
Kararları
Yürürlüğü durdurma ve yokluk kararlarının içe-
riğinden aşağıda ayrıntılarıyla bahsedilmiştir.
Yürürlüğü Durdurma Kararları
Anayasa Mahkemesinin önüne gelen bir uyuş-
mazlıkta geçici bir tedbir olarak yürütmeyi dur-
durma kararı verip veremeyeceği ülkemiz mevzu-
atına göre hep tartışma konusu olmuştur. Gerek
1961 Anayasasında gerekse 1982 Anayasasında
bu konu ile ilgili olarak bir düzenleme yapılma-
mıştır. Öğretide bazı yazarlar böyle bir yetkinin
kullanılabilmesi için anayasada açık bir dayanağın
olması gerektiği düşüncesiyle yürürlüğü durdur-
ma kararının verilemeyeceği kanaatindeyken bazı
yazarlar ise böyle bir karar verilebilmesi için açık
bir dayanağa gerek olmadığı zira bu yetkinin yar-
gı yetkisinin doğasından kaynaklandığı, bir kuralı

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
iptal etme yetkisini haiz Mahkemenin evleviyetle
yürürlüğü durdurma kararı da verebileceği dü-
şüncesinden hareketle yürürlüğü durdurma kararı
verilebileceğini ileri sürmektedirler.
Anayasa Mahkemesi bu konu ile ilgili belli
zaman aralıkları ile içtihatlarında farklı kararlar
vermekle beraber, 1993 yılında verdiği bir karar-
da, bu durumu nispeten net bir hukuki zemine
oturtmuştur (Anayasa Mahkemesi’nin E.1993/33
K.1993/40-2 sayılı kararı). Bu karara göre;
“… Oysa, bu uygulamayı durdurma, yargısal
denetimin etkinliğinin özünde var olan bir araç-
tır. … Yürürlüğü durdurma kararının “kamu
yararını” ve “kamu düzenini” kollayıp gözeten
niteliği de, Anayasa Mahkemesi’nin yargılama-
larında gerektiğinde bu önleme başvurmasını
zorunlu kılmaktadır. Anayasa Mahkemesi iptal
kararı verip bu yayımlanıncaya kadar, kural-
lar Anayasa’ya aykırı niteliğiyle yürürlüğünü ve
kamu yararı açısından olumsuz etkisini sürdürür.
Bu durumda, kamu yararını kollamak ve ileride
giderilmesi güç ve olanaksız durumların ortaya
çıkmasını önlemek için yürürlüğü durdurma
yetkisinin kullanılması gerekir. … Giderilmesi
olanaksız bu zarar ya da durumların önlenme-
si için yargıcın “zamanı durdurma” anlamında
“uygulamayı durdurma” yetkisini kullanması
yargı işlevinin doğası gereğidir. … Anayasa yar-
gısı yönünden, yürürlüğün durdurulması kararı,
özellikle uygulanmakla hükmünü yerine getiren
yasalar için bir tür “koruma önlemi (tedbiri)”
olarak düşünülmelidir. Örneğin, ölüm cezala-
rının yerine getirilmesi ya da devletleştirme gibi
konuları düzenleyen yasalar iptal edilseler bile,
uygulandıkları süre içinde doğurdukları sonuçları
sonradan giderme olanağı yoktur. İptal ve yürür-
lüğün durdurulması kararları, yasama işlemini
hukuksal sonuç doğuramaz duruma getirir. Bu
yönüyle durdurma kararı iptal hükmüyle eşde-
ğerde kabûl edilebilir. Ancak, iptal hükmünün,
kuralı ortadan kaldırıcı etkisi gözönüne alınırsa
iptalin daha ağır bir yetki olduğu sonucuna ko-
laylıkla varılır. Bir yasanın Anayasa’ya aykırılığı
nedeniyle iptal edilmesi gibi çok geniş bir yetkiyi
Anayasa Mahkemesi’ne tanıyan Anayasa ve Yasa
koyucunun, daha hafif sonuçlar doğuracak olan
uygulamayı durdurma yetkisini öncelikle tanımış
olduğunun kabulü gerekir. Çoğun içinde tersine
bir hüküm ve neden olmadıkça, az her zaman
vardır. … Anayasa Mahkemesi’nin içtihat yoluy-
la yürürlüğü durdurma kararı vermesi olanaklı-
dır ve anayasal denetim yetkisi kapsamı içindedir.
8
… Esasen iptal kararlarının geriye yürümezliği
kuralı, yürürlüğü durdurma yetkisinin önemini
daha da artırmaktadır. Çünkü, bu kural yüzün-
den Anayasa Mahkemesi kararları etkinliğini yi-
tirmektedir. Yasa kuralı, gerekçeli iptal kararının
yayımlanmasına kadar Anayasa’ya aykırılığına
karşın yürürlükte kalmakta, kimi zaman bu sü-
rede yasaya dayalı işlemler yoğunlaşarak artmak-
tadır. Bu durum, iptalden beklenen sonucun elde
edilmesini engellemektedir. Kararların etkinli-
ğini sağlamak için kimi önlemler gerekmektedir
ki, yürürlüğün durdurulması bu önlemlerden bi-
ridir. Geçmiş uygulamalar bu yetkinin Anayasa
Mahkemesi’nce kullanılması gerektiğini çarpıcı
biçimde ortaya koymuştur. ... ”
Anayasa Mahkemesi bu içtihattan da anlaşıla-
cağı üzere yürürlüğü durdurma kararı verebileceği
düşüncesindedir. Anayasa Mahkemesi’nin yürür-
lüğü durdurma kararı verirken aradığı şartlar idari
yargıda yürütmenin durdurulması kararı verilirken
aranan şartlara benzerdir. Buna göre Anayasa Mah-
kemesi iptali talep edilen kural “açıkça anayasa-
ya aykırı” ve “uygulandığında telafisi güç zararlar
meydana gelecekse” yürürlüğü durdurma kararı ve-
rebilir. Yani anayasa yargısında yürürlüğü durdur-
ma müessesi hukukumuza mevzuatla değil Anayasa
Mahkemesi içtihadıyla girmiştir.
Yine kendisinden önce yürürlüğe girmiş olan
bir kanunu açıkça ilga etmiş olan bir kanunun, her-
hangi bir surette yürürlükten kalkması halinde ilk
ilga edilen kanunun tekrar yürürlüğe girip girme-
yeceği sorunu hukukun genel teorisi bağlamında
tartışılmış bir sorundur. Gözler’e göre; “Bu soruya
hukukun genel teorisinde olumsuz yanıt verilmiştir.
Bir kanunu ilga eden kanun başka bir kanun ile ilga
edilirse ilk kanun tekrar yürürlüğe girmez. Bu kural,
şu özdeyişle ifade edilmiştir: Abrogata lege abrogan-
te non revivescit lex abrogata (İlga eden kanunu ilga
etmek, ilga edilmiş kanuna tekrar hayat vermez.)”
(Gözler, 2000: 147).
Buna göre kendisinden önce yürürlüğe girmiş
olan bir kanunu ilga eden herhangi bir kanun,
kendisi hakkında Anayasa Mahkemesi’nce iptal
kararı verilmiş olsa dahi, Anayasa Mahkemesi’nin
söz konusu iptal kararı, ilk ilga edilen kanunun
kendiliğinden yürürlüğe girmesi sonucunu doğur-
mayacaktır. Nitekim bu durum, kanunların zaman
bakımından uygulanması konusuna ilişkindir. Bu
doğrultuda belirtmek gerekir ki belirli tarihte yü-
rürlüğe giren ve belirli tarihte yürürlükten kalkan
261
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
kurallar olan kanunlar, ancak yürürlükte oldukla-
rı müddetçe uygulanabilirler (Gözler, 2009: 131).
Dolayısıyla herhangi bir kanunun başka bir kanun
tarafından ilga edilmesi halinde, bu kanunu ilga
eden kanun herhangi bir surette yürürlükten kalk-
sa bile ilk ilga edilen kanun artık hukuk dünyasın-
da ortadan kalkmış bir kanun olmaya devam eder.
Bunun da temel sebebi, ilga edilmesiyle birlikte söz
konusu kanunun geçerliliğini yitirmesi, yürürlük-
ten kalkmasıdır.
1961 ve 1982 Anayasalarımızda bu konu dü-
zenlenmemiş ve sadece içtihat yolu ile bir belirlilik
sağlanmaya çalışılmışsa da Anayasa Mahkemesine
böyle bir hakkın tanınması gerekmektedir. Çün-
kü kanunlar ve diğer denetime tabi işlemler ancak
Resmî Gazete’de yayımlandığında iptale konu ola-
bilmekte, hatta 1982 Anayasası ile tanınan yetki
ile Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe
gireceği tarihi bir yıl süre ile de erteleyebilmektedir.
Tüm bu açıklamalar ışığında Türk hukukunda
bir kanunu ilga eden diğer bir kanunun yürürlükten
kalkmasının, ilk ilga edilen kanunun kendiliğinden
yürürlüğe girmesi sonucunu doğurmayacağını te-
reddütsüz bir biçimde ifade etmek mümkündür.
Yokluk Kararı
Hakkında yokluk kararı verilen bir işlem huku-
ka o denli aykırıdır ki yapıldığı andan itibaren hu-
kuk âleminde hiç vücut bulmamış, hüküm ve so-
nuç doğurmamış sayılır. Bu yönüyle bakıldığında
iptal kararlarından çok daha ağır hüküm ve sonuç-
lar doğurmaktadır. Zira iptal edilen bir işlem iptal
edildiği andan itibaren hüküm ve sonuçlarını kay-
bederken yokluk kararı verilen işlem hiçbir zaman
hüküm ve sonuç doğurmamış kabul edilmektedir.
dikkat
Anayasa Mahkemesinin önüne gelen bir uyuşmaz-
lıkta yokluk kararı verip veremeyeceği yürürlüğü
durdurmaya benzer şekilde Ülkemiz mevzuatına
göre hep tartışma konusu olmuştur. Gerek 1961
Anayasasında gerekse 1982 Anayasasında bu konu
ile ilgili olarak bir düzenleme de yapılmamıştır.
262
Böyle bir düzenleme yapılma gereği duyul-
maması yokluk türü işlemlerle anayasa yargısın-
da karşılaşmanın son derece istisnai olmasından
kaynaklanmaktadır denilebilir. Şöyle ki; olağan
bir hukuk devletinde yokluk yaptırımıyla karşıla-
şılabilecek bir işlemin ortaya çıkması anayasal dü-
zenin tersyüz edilmesi anlamına gelecektir (Ana-
yurt, 2019: 367).
Anayasa Mahkemesi ise yokluk kararı verebi-
leceğini belirtmekle beraber şimdiye dek herhangi
bir yokluk kararı vermemiştir. Mahkeme yoklu-
ğu “yokluk, bir normun var olmadığının ifadesidir.
Yasalar bakımından, parlamento iradesinin olma-
ması, Cumhurbaşkanının yayımlama iradesinin
bulunmaması, Resmi Gazetede yayımlanmaması
gibi bir normun varlığının zorunlu koşulları bu-
lunmadığı sürece ‘var’lıktan söz etmek olanaksız-
dır. Ancak, bunun dışındaki sakatlıklar, denetime
tabi oldukları sürece, Anayasal denetimin konusunu
oluşturabilirler. ” şeklinde açıklamıştır (Anayasa
Mahkemesinin E.2008/16 K.2008/116 sayılı ka-
rarı). Ayrıca bir kararında da “anayasa yargısında
yasama işlemlerinin yok sayılabilmesi ancak yetki ve
görev gasbı ya da çok ağır biçim eksikliği durumla-
rında söz konusu olabilir.” görüşünü ifade etmiştir
(Anayasa Mahkemesinin E.1992/26 K.1992/48
sayılı kararı).
Yokluk kararının verilip verilemeyeceği yukarı-
da söylendiği gibi tartışma konusudur. Bazı yazar-
lar anayasada açık dayanak bulunmadığından böy-
le bir kararının verilemeyeceğini, bir grup yazar ise
yokluk kararı verilebilmesini açıkça yasaklayan bir
hüküm olmadığından yokluk kararının verilebile-
ceğini ileri sürmektedir.
Anayasa Mahkemesi iptal kararlarının geçmişe
yürümemesinin nedeni, geçmişte iptal edilen nor-
ma dayanılarak yapılan bireysel işlemlerin geçersiz-
liği sonucunda kamu düzenini bozmamaktır. Bu
nedenle daha ağır bir yaptırım olan yokluk karar-
larıyla normların baştan itibaren yok sayılarak ka-
rarların geçmişe yürütülmesi, evleviyetle mümkün
olmamalıdır (Köküsarı, 2009: 146).
 8
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Yaşamla İlişkilendir

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı : 2010/46
Karar Sayısı : 2011/60
Karar Günü : 30.3.2011
R.G. Tarih-Sayı : 21.10.2011-28091

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu

İTİRAZIN KONUSU: 1- 14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4. madde-
sinin (C) fıkrasının,
2- 10.11.2005 günlü, 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’nun 49. maddesinin ikinci fıkrasının,
Anayasa’nın 2., 7., 13., 17., 48., 49. ve 60. maddelerine aykırılığı savıyla iptalleri ve yürürlüklerinin
durdurulması istemidir.
I- OLAY
Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı’nda 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun
4/C maddesi uyarınca çalışmakta iken hizmet sözleşmesi feshedilen davacının, tarafına iş sonu/kı-
dem tazminatı ödenmesi istemiyle yaptığı başvurunun reddi yolundaki idarenin işlemi ile Hizmet
Sözleşmesi’nde yer alan ‘Sözleşmenin feshinde ihbar, kıdem veya sair adlar altında herhangi bir tazminat
ödenmez.’ hükmünün ve bütün bunlara dayanak alınan 2007/13014 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının
8. maddesinin 3. fıkrasının iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle Danıştay 2. Dairesine açılan
davada verilen yürütmenin durdurulması talebinin reddine ilişkin kararın kaldırılması istemiyle yapılan
başvuruda, itiraz konusu kuralların Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Danıştay İdari Dava Daire-
leri Kurulu, iptalleri ve yürürlüklerinin durdurulması için başvurmuştur.
III- YASA METİNLERİ
A- İtiraz Konusu Yasa Kuralları
1- 14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4. maddesinin iptali istenen (C)
fıkrası şöyledir:
‘C) GEÇİCİ PERSONEL
Bir yıldan az süreli veya mevsimlik hizmet olduğuna Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye
Bakanlığının görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevlerde ve belirtilen
ücret ve adet sınırları içinde sözleşme ile çalıştırılan ve işçi sayılmayan kimselerdir.’
2- 10.11.2005 günlü, 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’nun itiraz konusu kuralı da içeren 49.
maddesi şöyledir:
‘Madde 49- Sayım, araştırma ve veri kalite kontrolü ile inceleme ve denetleme işlerinde kurum
içinden veya dışından bu Kanun gereğince geçici görevle görevlendirilecek olan kişilere başka yerde
görevlendirildikleri süre için verilecek gündelikler, 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca
belirlenecek gündeliklerin birbuçuk katı olarak uygulanır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) fıkrasına göre sözleşmeli
olarak çalıştırılacak geçici personele ödenecek ücretler, Kurum dışından görevlendirileceklere ve-
rilecek zaruri gider karşılıkları ve her çeşit ödenekler ile anket formu başına verilecek ödenekler
ve bunların usûl ve esasları Bakanlar Kurulu kararı ile tespit edilir.

263
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa

8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) fıkrasına göre sözleşmeli olarak
çalıştırılacak geçici personele, bu Kanunun 45 inci maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında verilecek
fazla çalışma ücreti, 15-11 inci dereceden aylık alanlar için tespit edilen tutar kadar ödenir.
Bu Kanun gereğince geçici görevle görevlendirilenlere verilecek yol ve konaklama giderleri ile sürek-
li görevle görevlendirilenlerin harcırahları da 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca ödenir.
Sayım, araştırma, inceleme, denetleme ve veri kalite kontrolü için alanda görevlendirilenler, mahallî
idarelerce işletilen toplu taşım araçlarından geçici görev süresince ücretsiz ve kamu kurum ve kuru-
luşlarının konaklama ve sosyal tesis imkânlarından, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının personeline
uygulanan şartlarla aynen yararlandırılır.’
(....)
V- ESASIN İNCELENMESİ
Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu Yasa kuralları, dayanılan ve ilgili
görülen Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra
gereği görüşülüp düşünüldü (....)
VI- YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİ
1- 14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4. maddesinin (C) fıkrasına,
2- 10.11.2005 günlü, 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’nun 49. maddesinin ikinci fıkrasının ‘657
sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) fıkrasına göre sözleşmeli olarak çalıştırılacak
geçici personele ödenecek ücretler, ...’ bölümüne, yönelik iptal istemleri, 30.3.2011 günlü E. 2010/46, K.
2011/60 sayılı kararla reddedildiğinden, bu fıkra ve bölüme ilişkin YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMA-
SI İSTEMİNİN REDDİNE, 30.3.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir. (...)

Kaynak:https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/2011/60?KelimeAra%5B0%5D=y%C3
%BCr%C3%BCtmenin%20durdurulmas%C4%B1&page=4

Öğrenme Çıktısı
2 AYM kararlarının hukuk düzeninde doğurduğu sonuçlar ile yürürlüğü durdurma ve yokluk
kararlarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasa Mahkemesi iptal

kararlarının geçmişe yü-
rümemesi ilkesinin temel
mantığını ve istisnaları ile
Anayasa Mahkemesi içti-
hatlarına göre kanunlar açı-
sından yokluk kararı verile-
bilecek durumlar nelerdir?
Araştırınız.
Anayasa Mahkemesi’nin
AYM’nin verdiği yürürlüğü
yürürlüğü durdurma kararı
durdurma kararı ile idari
verip veremeyeceğine ilişkin
yargıdaki yürütmenin dur-
farklı görüşleri ve Mahke-
durulması kararları arasın-
menin bu konudaki içtiha-
daki farklar nelerdir?
dını açıklayınız.

264
 8
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Siyasi partilerin amaç, faaliyet ve örgütlenmelerine ilişkin yasaklamalar

1 ve sınırlandırmalar, yaptırımlar, usul ve bu davaların sonuçları,

Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı yargılamalar ile

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

yargılanabilecek kişilerin cezai sorumluluklarını açıklayabilme

Siyasi Partilerin Yargısal

Denetimi ve Yüce Divan Görevi

Anayasa Mahkemesi’nin norm denetimi dışında da anayasanın kendisine vermiş olduğu birtakım yetki ve görev-
leri söz konusudur. Bunlardan birisi siyasi partileri denetlemektir. Siyasi partiler bir takım yasak ve sınırlamalara
uymak zorundadırlar. Bunlar genel itibariyle Anayasamızın 68 ve 69. maddelerinde ve Siyasi Partiler Kanununda
(78-108. maddeler) düzenlenmiştir. 1982 Anayasası’nda sayılan parti kapatma nedenlerini aşağıdaki gibi sınıf-
landırılabiliriz. Parti tüzük ve programın yasaklara aykırı bulunması (AY 68/4); partinin yasaklanan eylemlerin
odağı (68/4 hükmüne aykırı) olması (AY 69/6); partinin yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve
Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım (AY 69/10) almasıdır. Hâkimler ve savcılar
Sayıştay dâhil yüksek yargı organları mensupları kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri
ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri Silahlı Kuvvetler mensupları ile
yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.
Partilerin tüzük, program ya da eylemlerinin Anayasa’ya aykırılığı nedeniyle kapatılabileceği durumlarda, kapat-
ma yerine, eylemin ağırlığına göre devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakma yaptırımının da
uygulanabilmesi kabul edilmiştir. Bu yaptırımlara hükmedilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oyu
gerekmektedir. Parti kapatma davalarını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ya re’sen veya Cumhurbaşkanı kararı
üzerine Adalet Bakanının istemiyle yahut bir başka siyasal partinin istemi üzerine açar.
Kapatma kararı ile birlikte siyasi partinin tüzel kişiliği sona erer; Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi
partinin bütün malları Hazineye geçer. (SPK. mad. 107); temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurula-
maz (Any. mad.69/8 ve SPK mad. 95); bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep
olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete’de
gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve
deneticisi olamazlar (An. mad. 69/9).
Ayrıca siyasi partiler ticari faaliyetlere girişemezler; siyasi partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun olma-
sı gerekir ve bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Denetim Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa
Mahkemesi bu görevi yerine getirirken Sayıştay’dan yardım alır. Denetim sonunda verilen karar kesindir. Bu
denetim türüne mali denetim denmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin norm denetimi dışında anayasanın kendisine verdiği görevlerden bir diğeri de bazı
kamu görevlilerinin görevleriyle ilgili işlediği suçlardan dolayı yargılamasını yapmaktır. Bu kamu görevlileri
“Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Ana-
yasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakim-
ler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyeleri, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri
Komutanları”dır. Bu yargılama sırasında Yüksek Mahkeme Yüce Divan sıfatını almaktadır. Yüce Divan’da sav-
cılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcı vekili yapar (Any. Md.148/8). Yüce Divan
kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği
kararlar kesindir (Any. Md.148/9).
2017 Anayasa değişikliği ile görev suçları ve adi suçlar ayrımı kaldırılarak görevi ile ilgili olsun ya da olmasın,
ceza hukuku bakımından suç teşkil ettiği düşünülen tüm eylemleri bakımından Cumhurbaşkanının cezai so-
rumluluğu bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı’nın yasama dokunulmazlığına sahip olup olmadığını konusunu,
Cumhurbaşkanı’nın görevi süresince işlediği iddia edilen suçlar bakımından tartışmaya gerek bulunmamakta-
dır. Zira yargılanabilmesi için de Yüce Divan’a sevk edilmesi gerekmektedir. Öyle ki Cumhurbaşkanlığı görevini
ifa etmiş bir kişinin bu süre zarfında işlediği suçlar için, Cumhurbaşkanlığı görevi sona erdikten sonra bile Yüce
Divan’a sevk edilmesi gerekecektir. Aslında bu durum, yasama dokunulmazlığından daha geniş bir koruma
getirmektedir.

265
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa

8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

Siyasi partilerin amaç, faaliyet ve örgütlenmelerine ilişkin yasaklamalar

1 ve sınırlandırmalar, yaptırımlar, usul ve bu davaların sonuçları,

Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı yargılamalar ile
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

yargılanabilecek kişilerin cezai sorumluluklarını açıklayabilme

Siyasi Partilerin Yargısal

Denetimi ve Yüce Divan Görevi

1982 Anayasası’nın 105. maddesine göre; Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Bü-
yük Millet Meclisince üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istene-
bilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma
açılmasına karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasî partilerin, güçleri
oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti
için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon,
soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede
bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten
itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük
Millet Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan
yargılaması üç ay içerisinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek
süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cum-
hurbaşkanı seçim kararı alamaz. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının
görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten
sonra da bu madde hükmü uygulanır.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların cezai sorumluluğu bakımından Cumhurbaşkanı’nın aksine görev
suçu ve adi suç ayrımı yapılmıştır. Göreve ilişkin suçlarda Yüce Divan’a sevk ve yargılama süreci Cumhurbaşkanı
ile aynıdır. 2017 Anayasa değişiklikleri öncesindeki hükümler ele alındığında, bakanların TBMM karşısındaki
siyasi sorumluluklarının kaldırıldığı görülmektedir. Yani, TBMM’de herhangi bir bakan ya da başbakan hak-
kında 20 milletvekili veya siyasi parti grubu gensoru önergesi verebilmekte ve TBMM üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile görevden alabilmekte idi. Aynı şekilde üye tamsayısının onda biri ile meclis soruşturması açıla-
bilmesi için önerge verilebilmekte ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile Yüce Divan’a sevk edilmesine karar
verebilmekte idi. Ancak 2017 Anayasa değişikliği ile birlikte bakanların siyasal sorumluluğu ortadan kaldırıl-
mıştır. Cezai sorumlulukları ise Anayasa’nın 106. maddesine göre, soruşturma önergesinin üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile verilebilmesini öngörmektedir. Akabinde ilgili bakan ya da Cumhurbaşkanı’nın soruşturması için
TBMM’de komisyon kurulacaktır. Soruşturma süreci ile ilgili Anayasa hükmü şu şekildedir;
“Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılma-
sına karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasî partilerin, güçleri oranında
komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasî parti için ayrı
ayrı ad çekme suretiyle kurulacak on beş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruş-
turma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirile-
memesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren
on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet
Meclisi üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması
üç ay içerisinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir,
yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.” 106/10. maddeye göre, Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanlar
görevleri ile ilgili olmayan suçlarından dolayı yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlere tabidirler.

266
 8
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

AYM kararlarının hukuk düzeninde

2 doğurduğu sonuçlar ile yürürlüğü durdurma
ve yokluk kararlarını açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Anayasa Mahkemesi
Kararlarının Etki ve Sonuçları
ile Yürürlüğü Durdurma ve
Yokluk Kararları

Anayasa Mahkemesi kararları hukuk düzende yarattığı etki ve sonuçlar açısından ayrıca değerlendirilmeyi
gerektirmektedir. Zira Yüksek Mahkemenin kararları herkes için bağlayıcı ve kesindir. Ayrıca Mahkeme,
kanunların ve anayasada sayılan diğer düzenlemelerin anayasaya uygun olup olmadığını denetleyerek ana-
yasaya aykırı bulduğu normları iptal edebilir veya aykırı bulmayarak iptal talebini reddedebilir. Sonuç kıs-
mında ret kararı vermesine rağmen, gerekçe kısmında ilgili normu belirli bir şekilde yorumlayarak ve ancak
bu yorumladığı şekliyle algılanıp uygulanırsa anayasaya uygun olabileceğini ifade ederse de bu tür kararlara
“şartlı (yorumlu) ret kararı” denmektedir.
İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. İptal kararlarının gerekçelerinin bağlayıcı olup olmadığı lite-
ratürde tartışmalı bir husus olmakla beraber çoğunluk, gerekçelerin bağlayıcı olmaması gerektiği kanaatindedir.
Anayasa Mahkemesi verdiği karardan sonra kendisini kanun koyucu yerine koyup hüküm tesis edemez.
Buna yerindelik denetimi yasağı denmektedir.
Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri veya TBMM İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararının
Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlükten kalkar. Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe gire-
ceği tarihi bir yıl süre ile erteleyebilir. Ancak bu süre bir yılı geçemez. İptal kararının yürürlüğe girmesinin
ertelenmesi durumunda karar yürürlüğe girene kadarki süreçte görülecek davalarda davaya bakan mahkeme
vereceği kararı iptal kararı yürürlüğe girene kadar ertelemelidir.
Anayasa Mahkemesinin iptal kararları geriye yürümez. Bunun sebebi hukuk düzeninin istikrarı ve güven-
liğidir. İptal kararlarının geriye yürümezliği ilkesinin benimsenmesinin amacı, iptal kararından önce kaza-
nılmış olan hakların ihlallerinin önlenmesidir. Anayasa’nın 153/5. maddesine göre, iptal kararlarının geriye
yürümezliği kuralının bir istisnası yoktur. Ancak doktrin ve yargı geriye yürüme yasağını mutlak olarak
anlamlandırmamış, “iptal kararlarının kesin hüküm halini almış yargı ve idare kararları saklı kalmak koşulu
ile geriye yürüdüğü” kabul etmiştir. Ceza hukuku alanında da Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının
geriye yürümezliği konusunda ceza kanunlarını özel bir değerlendirmeye tabi tutmak gerekir. Ceza hükmü
içeren bir kanunun Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi durumunda, iptal kararının geriye yürümemesi,
yani mahkûmiyetin sürdürülmesi “kanunsuz suç ve ceza olmaz” temel ilkesine aykırı olacaktır.
Ancak Yüksek Mahkemenin norm denetimi sonucunda verebileceği iptal ve ret kararları dışında Anayasada
doğrudan yer almayan ancak kendi içtihatlarıyla ortaya koyduğu bazı karar türleri de mevcuttur. Bunlar
yürürlüğü durdurma ve yokluk kararlarıdır. Anayasada doğrudan düzenlemeyen bu kararların Mahkeme
tarafından verilip verilemeyeceği öğretide çokça tartışılmış, Yüksek Mahkeme kendisi de içtihatlarıyla bu ko-
nudaki yaklaşımını ortaya koymuştur. Anayasa Mahkemesi 1993 yılındaki içtihadından itibaren iptali talep
edilen kural “açıkça anayasaya aykırı” ve “uygulandığında telafisi güç zararlar meydana gelecekse” yürürlüğü
durdurma kararı verebileceğini belirtmektedir.
Anayasa Mahkemesinin önüne gelen bir uyuşmazlıkta yokluk kararı verip veremeyeceği yürürlüğü durdur-
maya benzer şekilde ülkemiz mevzuatına göre hep tartışma konusu olmuştur. Gerek 1961 Anayasasında
gerekse 1982 Anayasasında bu konu ile ilgili olarak bir düzenleme de yapılmamıştır. Anayasa Mahkemesi
ise yokluk kararı verebileceğini belirtmekle beraber şimdiye dek herhangi bir yokluk kararı vermemiştir.
Mahkemeye göre, yasalar bakımından parlamento iradesinin olmaması, Cumhurbaşkanının yayımlama
iradesinin bulunmaması, Resmî Gazete’de yayımlanmaması gibi bir normun varlığının zorunlu koşulları
bulunmaması, yetki, görev, fonksiyon gasbı ya da çok ağır biçim eksikliği gibi durumlarda yokluk kararı ve-
rilebilir. Hakkında yokluk kararı verilen bir işlem hukuka o denli aykırıdır ki yapıldığı andan itibaren hukuk
âleminde hiç vücut bulmamış, hüküm ve sonuç doğurmamış sayılır.

267
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa
8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları
1 I. Siyasi partilerin kapatılmasına veya ha-
zine yardımından yoksun bırakılmasına
karar vermek
neler öğrendik?
II. Siyasi partilerin denetimini yapmak
III. Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmak
IV. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin ana-
yasaya uygunluğunu denetlemek
V. Bakanlıkların gelir ve giderlerine ilişkin
mali denetim yapmak
Yukarıdakilerden hangileri Anayasa Mahkemesi’nin
norm denetimi dışında görevli olduğu konulardandır?
A. IV ve V B. I, II ve III
C. I, III ve IV D. I, II, III ve IV
E. I, II, III, IV ve V birliği ve ilişki içinde bulunmaları ve bunlardan
2 I. Bir siyasi partinin tüzüğü ve programının
Anayasal hükümlere aykırı olması siyasi
partilerin kapatılma sebeplerindendir.
II. Bir siyasi partinin Türk vatandaşlarından
maddi yardım alması, bağış toplaması si-
yasi partilerin kapatılma sebeplerindendir.
III. Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına
beyan veya faaliyetleriyle sebep olan ku-
rucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahke-
mesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin
kararının Resmî Gazete’de gerekçeli ola-
rak yayımlanmasından başlayarak on yıl
süreyle bir başka partinin kurucusu, üye-
si, yöneticisi ve deneticisi olamazlar.
IV. Anayasa Mahkemesi tarafından siya-
si partilerin kapatılmasına ya da devlet
yardımından yoksun bırakılmasına karar
verilebilmesi için toplantıya katılan üye-
lerin beşte üç oy çokluğu gerekmektedir.
V. Siyasal parti kapatılması davasını Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı resen veya Cum-
hurbaşkanı kararı üzerine Adalet Bakanı-
nın istemiyle yahut bir başka siyasal par-
tinin istemi üzerine açar.
Siyasi partilerin denetimi ile ilgili yukarıdaki ifade-
lerden hangileri doğrudur?
A. Yalnız I B. I ve V
C. II, III ve IV D. II, III, IV ve V
E. I, II, III, IV ve V
268
3 Siyasi partilerin örgütlenmesi ile ilgili aşağı-
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Hâkimler ve savcılar, Sayıştay dâhil yüksek yar-
gı organları mensupları kamu kurum ve kuru-
luşlarının memur statüsündeki görevlileri siyasi
partilere üye olamazlar.
B. Yükseköğretimde öğrenim gören öğrenciler si-
yasi partilere üye olamazlar.
C. Siyasi partilerin yurt dışında teşkilatlanıp faali-
yette bulunmaları serbesttir.
D. Siyasi partilerin vakıf kurmaları yasak değildir.
E. Siyasi partilerin kendi siyasetlerini yürütmek ve
güçlendirmek için dernek, sendika vakıf koope-
ratif ve kamu kurumu niteliğindeki meslek ku-
ruluşları ve bunların üst kuruluşları ile siyasi iş
maddi yardım almaları yasak değildir.
4 Yüce Divan yargılaması ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Anayasa Mahkemesi Genelkurmay Başkanı,
Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri ve Jandarma Ge-
nel komutanlarını görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
B. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme
başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden
inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.
C. Görevi ile ilgili olsun ya da olmasın, ceza hu-
kuku bakımından suç teşkil ettiği düşünülen
tüm eylemleri bakımından Cumhurbaşkanının
cezai sorumluluğu bulunmaktadır.
D. Cumhurbaşkanı’nın Yüce Divan’a sevki kararı alı-
nabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tam sayısının üçte ikisinin gizli oyu gereklidir.
E. Yüce Divanda Cumhurbaşkanı’nın seçilmeye
engel olmayan bir suçtan mahkûm edilmesi
görevini sürdürmesine engel teşkil etmez.

İdari Yargı ve Anayasa Yargısı
5 Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların
Yüce Divan’a sevki ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi doğrudur?
A. Görev suçuyla ilgili yapılacak yargılamayı başla-
tan sürece meclis araştırması denir.
B. Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanlar gö-
revleri ile ilgili olan suçlarından dolayı yasama
dokunulmazlığına ilişkin hükümlere tabidirler.
C. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantıya katı-
lan üyelerin salt çoğunluğunun vereceği öner-
geyle soruşturma açılması istenebilir.
D. Cezai sorumluluk bakımından Cumhurbaşkanı’nın
aksine görev suçu ve adi suç ayrımı yapılmıştır.
E. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının
üçte ikisinin açık oyuyla Yüce Divana sevk ka-
rarı alabilir.
6 Anayasa Mahkemesi kararlarının etki, nitelik
ve sonuçları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A. İptal kararlarının geriye yürümemesi kuralı
mutlak olarak uygulanır, istisnası yoktur.
B. İptal kararının yürürlüğe gireceği tarih en fazla
bir yıl süre ile ertelenebilir.
C. Anayasa Mahkemesi’nin somut norm denetimi
sonucunda verdiği iptal kararları ilgili taraf ve
olayla sınırlı şekilde de verilebilir.
D. Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri veya
TBMM İçtüzüğü ya da bunların hükümleri,
iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı
günü izleyen 45 gün sonra yürürlükten kalkar.
E. Anayasa Mahkemesinin verdiği karardan sonra
kendisini kanun koyucu yerine koyup hüküm
tesis edememesi hiyerarşik denetim yasağı ola-
rak adlandırılır.
7 Bazı durumlarda Anayasa Mahkemesi, sonuç
kısmında ret kararı vermesine rağmen gerekçe kıs-
mında ilgili normu belirli bir şekilde yorumlar ve
ancak bu yorumladığı şekliyle algılanıp uygulanırsa
anayasaya uygun olabileceğini ifade eder. gi bir yokluk kararı vermemiştir.
Bu karar türü aşağıdakilerden hangisidir?
A. Şartlı (yorumlu) ret kararı doğurduğu hüküm ve sonuçlarını kaybeder.
B. Anayasaya uygun yorum kararı D. Yasalar bakımından parlamento iradesinin olma-
C. Ret kararı ması, Cumhurbaşkanının yayımlama iradesinin
D. İptal Kararı bulunmaması yokluk sebebi olarak kabul edilebilir.
E. Gerekçesi bağlayıcı karar
8
8
I. Yürürlüğü durdurma
II. Yokluk
neler öğrendik?
III. İptal
IV. Siyasi partilerin hazine yardımından yok-
sun bırakılması
Yukarıdaki karar türlerinden hangileri Anayasada
yer almamakla birlikte Anayasa Mahkemesinin iç-
tihatları doğrultusunda hukukumuza girmiştir?
A. Yalnız I B. Yalnız II
C. I ve II D. III ve IV
E. I, II ve IV
9 I. Bu karar türü 1961 Anayasasında yer al-
makla beraber 1982 Anayasasında düzen-
lenmemiştir.
II. Bu karar türü Anayasa Mahkemesinin
kendi içtihatlarıyla hukukumuza girmiştir.
III. İptal talebiyle gelen kuralın açıkça ana-
yasaya aykırı olması veya uygulandığında
telafisi güç zararlar meydana gelmesi şart-
larından birinin gerçekleşmesi yürürlüğü
durdurma kararı verilmesi için yeterlidir.
IV. Yürürlüğü durdurma kararı verilebilmesi
için açıkça anayasaya aykırı olması ve uy-
gulandığında telafisi güç zararlar meyda-
na gelmesi şartı birlikte aranır.
Yürürlüğü durdurma kararı ile ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangileri doğrudur?
A. I ve IV B. II ve IV
C. II ve III D. I, II ve III
E. I, II ve IV
10 Yokluk kararı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A. Bu karar türü Anayasa Mahkemesinin kendi
içtihatlarıyla hukukumuza girmiştir.
B. Anayasa Mahkemesi ise yokluk kararı verebile-
ceğini belirtmekle beraber şimdiye dek herhan-
C. Hakkında yokluk kararı verilen bir işlem kara-
rın Resmi Gazete’de yayınlanmasından itibaren
E. Yokluk yaptırımı iptal yaptırımından daha ağır
bir yaptırımdır.
269
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa

8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Yargısında Siya-
1. B
si Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan
Görevi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesi Ka-
6. B
rarlarının Etki ve Sonuçları” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Siyasi Partilerin Yargı- Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesi Ka-
2. B 7. A
sal Denetimi” konusunu yeniden gözden rarlarının Etki ve Sonuçları” konusunu yeni-
geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Siyasi Partilerin Yargı- Yanıtınız yanlış ise “Yürürlüğü Durdurma ve
3. B 8. C
sal Denetimi” konusunu yeniden gözden Yokluk Kararları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yürürlüğü Durdurma ve

4. A Yanıtınız yanlış ise “Yüce Divan Yargılaması” 9. B
Yokluk Kararları” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yürürlüğü Durdurma ve

5. D Yanıtınız yanlış ise “Yüce Divan Yargılaması” 10. C
Yokluk Kararları” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Türk Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasası’nın benimsediği mücadeleci demok-

rasi anlayışını, yani amacı Anayasadaki hak ve özgürlüklerden yararlanarak öz-
gürlükçü demokrasiyi ve anayasal düzeni ortadan kaldırmak olan akımlara meşru
faaliyet alanını daraltan, dolayısıyla hak ve özgürlüklerden yararlanma imkanla-
rını kısıtlayan demokrasi yaklaşımını benimsemiştir. Mahkeme, Cumhuriyet’in
laik niteliğini ortadan kaldırmaya veya devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez
bütünlüğüne son vermeye yönelik akımlara karşı büyük bir duyarlılık göster-
mektedir. Mahkemenin bazı siyasi partiler hakkında verdiği kapatma kararları
bunun açık göstergesidir. Refah Partisi, 21 Mayıs 1997 tarihinde laiklik ilkesine
aykırı eylemlerin odağı (mihrakı) olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesince
kapatılmıştır. 2017 değişiklikleri öncesinde Anayasa, Cumhurbaşkanı’nın göre-
viyle ilgili işlemlerden dolayı sorumlu olmadığını kabul ederek, görevi ile ilgili
olan ve görevi ile ilgili olmayan durumları açıkça ayırmıştır. Cumhurbaşkanının
göreviyle ilgili olarak karşı imza kuralına göre yaptığı işlemlerden dolayı hu-
Araştır 1 kuki ya da siyasi herhangi bir sorumluluğunun olmadığı kabul edilmektedir.
Bu işlemlerden dolayı olsa olsa ilgili bakan ya da Başbakanın sorumluluğundan
bahsedilebilecektir. Diğer taraftan Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlem-
lerden dolayı da hukuki sorumluluğu yoktur. Çünkü Anayasa açıkça “Cumhur-
başkanının resen imzaladığı kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi
dâhil, yargı mercilerine başvurulamaz.” diyerek bu işlemlerden dolayı herhangi
bir yargı yoluna başvurulamayacağını belirtmiştir. Cumhurbaşkanının kişisel
ilişkilerinden kaynaklanan fiillerinden dolayı hukuki sorumluluğunun ise bu-
lunduğu kabul edilmektedir. Çünkü Anayasa’da buna engel herhangi bir hüküm
yoktur (Atar, 2003: 328). Bu açıdan Cumhurbaşkanının sorumluluğu, herhan-
gi bir gerçek kişinin hukuki sorumluluğundan farksızdır.
2017 Anayasa değişikliğiyle göreviyle ilgili ve ilgili olmayan durumlar ve de
tek başına yaptığı işlemler ayrımı kaldırılmıştır. Anayasanın yeni hali, Başkan-
lık sistemin getirdiği düşünceye uygun bir düzenlemedir. Zira başkanın işlem-
leri, siyasi sorumluluğunu doğurmayacak olsa da hukuki açıdan sorumluluğu-
nu gerektirmektedir. Anayasa’nın 125. maddesi, idarenin her türlü eylem ve
işlemine karşı yargı yolunun açık olduğunu belirtmektedir.

270
 8
İdari Yargı ve Anayasa Yargısı

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

İptal kararlarının geriye yürümezliği ilkesinin benimsenmesinin amacı, iptal

kararından önce kazanılmış olan hakların ihlallerinin önlenmesidir. Geriye
yürümezlik ilkesinin istisnalarını şu şekilde saymak mümkündür:
• Somut norm denetimi yolunda; Anayasa’nın ilgili maddesinde, görülmek-
te olan bir davanın taraflarına tanınan Anayasa’ya aykırılık iddiasında bu-
lunma hakkı, geriye yürümezlik sebebi ile Anayasa Mahkemesinin kararı
kendilerine uygulanmayacaksa, faydasız bir hak olacaktır. Bu bakımdan
Anayasa koyucunun, bir dava sırasında taraflardan birine Anayasa’ya aykı-
rılık iddiasında bulunma imkânını verirken, bu imkânın sonucu olabile-
cek iptal kararından yararlanmasını da tabii saymış olduğunu kabul etmek
zorunludur (Kıratlı, 1966: 179).
• Ceza hukuku alanında; Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının geriye
Araştır 2
yürümezliği konusunda ceza kanunlarını özel bir değerlendirmeye tabi tut-
mak gerekir. Ceza hukukunda suç ve cezaların geçmişe yürümeyeceği, 1961
Anayasası’nın 33, 1982 Anayasası’nın 38. maddesiyle açıkça hükme bağ-
lanmıştır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Suçta ve cezada kanunilik
ilkesi” başlıklı 2. maddesine göre “Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için
kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.” Yine 5237 sayılı
Kanun’un 7. maddesi “İşlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre
suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri
uygulanamaz. İşlendikten sonra yürürlüğe giren kanuna göre suç sayılma-
yan bir fiilden dolayı da kimse cezalandırılamaz ve hakkında güvenlik ted-
biri uygulanamaz.” Yasalar bakımından, parlamento iradesinin olmaması,
Cumhurbaşkanının yayımlama iradesinin bulunmaması, Resmî Gazete’de
yayımlanmaması gibi bir normun varlığının zorunlu koşulları bulunmama-
sı, yetki, görev, fonksiyon gasbı ya da çok ağır biçim eksikliği.

271
 Anayasa Yargısında Siyasi Partilerin Yargısal Denetimi ile Yüce Divan Görevi ve Anayasa

8
Mahkemesi Kararlarının Etki ve Sonuçları ile Yürürlüğü Durdurma ve Yokluk Kararları

Kaynakça
Kitap ve Makaleler Öden, M. (2003). Türk Anayasa Hukukunda Siyasi
Partilerin Anayasa’ya aykırı Eylemleri Nedeniyle
Anayurt, Ö. (2019). Anayasa Hukuku Genel Kısım, 2.
Kapatılmaları, Yetkin Yayınları, Ankara.
Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara.
Özbudun, E. (2017). Türk Anayasa Hukuku, 17.
Anayurt, Ö. (2019). Anayasa Hukuku Temel
Baskı, Yetkin Yayıncılık, Ankara.
Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı,
Seçkin Yayınları, Ankara. Özbudun, E. (2018). Türk Anayasa Hukuku, 18.
Baskı, Yetkin Yayıncılık, Ankara.
Atar, Y. (2007). Türk Anayasa Hukuku,
Güncelleştirilmiş 2.baskı, Mimoza Yayınları: Sabuncu, Y. (2005). Anayasa’ya Giriş, İmaj Yayınevi,
Konya. Ankara.
Azrak, Ü. (1984). “Anayasa Mahkemesi İptal Teziç, E. (2013). Anayasa Hukuku, Beta Yayınları,
Kararlarının Geriye Yürümezliği”, Anayasa Yargısı, İstanbul.
Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara.
Turhan, M. (2008). “Anayasa Yargısının İşlevi
Can, O. (2005). Demokratikleşme Serüveninde Anayasa ve Demokratik Meşruluğu”, Prof. Dr. Ergun
ve Siyasi Partilerin Kapatılması, Seçkin Yayınları, Özbudun’a Armağan, C. II. (Anayasa Hukuku),
Ankara. Yetkin Yayınları, Ankara.
Esen, S. (2016). “2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin
Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi.
Anayasa Mahkemesi Kararları
Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Ekin
Anayasa Mahkemesi’nin E.2002/1 -Siyasî Parti
Kitabevi Yayınları, Bursa.
Kapatma- K.2008/1 sayılı kararı
Gözler, K. (2009). Hukukun Temel Kavramları, Ekin
Anayasa Mahkemesi’nin E.2003/21 K.2003/13 sayılı
Yayınları, Bursa.
kararı
Gülener, S. & MİŞ, N. (2017). Cumhurbaşkanlığı
Anayasa Mahkemesi’nin E.1997/1 K.1998/1 sayılı
Sistemi, SETA, Ankara.
kararı
Hakyemez, Y. Ş. (2000). Militan Demokrasi Anlayışı
Anayasa Mahkemesi’nin E.2000/45 K.2000/27 sayılı
ve 1982 Anayasa’sı, Seçkin Yayınları, Ankara.
kararı
Kıratlı, M. (1966). Anayasa Yargısında Somut Norm
Anayasa Mahkemesi’nin E.1993/33 K.1993/40-2
Denetimi, AÜSBF Yayını, Ankara.
sayılı kararı
Koçak, M. (2002). Siyasal Partiler ve Türkiye’de Parti
Anayasa Mahkemesi’nin E.2008/16 K.2008/116
Yasakları, Ankara.
sayılı kararı
Köküsarı, İ. (2009). Anayasa Mahkemesi Kararlarının
Anayasa Mahkemesi’nin E.1992/26 K.1992/48 sayılı
Türleri ve Nitelikleri, On İki Levha Yayınları,
kararı
Ankara.

272