UNIVERSIDAD TECNOLÓGICA INTERCONTINENTAL

Ley 822 del 12/01/96

La Universidad sin Fronteras
GUARANI
Curso: Derecho II.
Turno: Noche
Nombre y Apellido:……………………………………………
Arange: 13 jasyporundy mokôisu mokôipakôi
Mbo´epyrâ: Moñe´êrâ ñeikumby

Ficha nº6
Mbo´epyrâ: Moñe´êrâ opaichagua jehea´yijo

Moñe’ẽrã 1

1.1. Emoñe’ẽmína ko haipy ha upéi eiporavo peteĩva umi ñembohovái

apytégui oho porãvéva ñeporandu rehe:
Cooperativa oheka teko porãve

Opa henda rupi ñahendu oñeñe’ẽramo cooperativa rehe, opa mba’e oje’e hese,
iporãva ha ivaíva, ha katu, tekotevẽ Jahesa’ỹijomi ñande avei mba’épa péva.
Ymaite guive tapicha ombojoaju hembiapo oñondive akãrapu’ãrã; ko’ág̃a rupi
hesakã porãvéntema ohóvo tembiapo joaju rupivémante ikatuha oñesẽ tenonde ha
ojekakuaa hekoitépe. Heta hendáicha ikatu oñemba’apo joaju: sapy’a py’agua,
oñepytyvõ hag̃ua peteĩ tapicha oikotevẽtereívape, térã katu tuichaveháicha. Ko’ã
tembiapo joaju apytépe jajuhu ikatuha oñemboheko cooperativa.

Cooperativa heñoi ñepyrũva’ekue Gran Bretaña-pe, oñemboheko hag̃ua tape

iñambuéva capitalista-gui. Ojehechakuaa tapicha oñeha’ãva
ha’eño’eñorei hasyetereitaha oñakãrapu’ã hag̃ua, ha upéicha avei ombojoajúramo
hembiapo ha oñopytyvõramo iporãveha hekovekuéra.
Ko’ág̃aramo g̃uarã iñasãima hetaiterei tetãpýre ha aremíma oñemboheko avei ñane
retã Paraguáipe.
Oñenohẽ: Lengua y Literatura castellano guarani, 9º, MEC, hogue 267

1.2. Ehaiguy ombohováiva hekopete.

1.2.1. Cooperativa heñoiva’ekue:
a. Iñasãi hag̃ua opa hendápe yvy ape ári.
ã. Opavave tapicha iviru heta hag̃ua.
ch.Omboja’opa hag̃ua
tapichakuérape.
e. Oheka hag̃ua maymavépe teko porãve.

1.2.2. Moñe’ẽrã ohesa’ỹijo:

a. Hasyha oñemba’apo joaju’ỹre.
ã. Mba’étepa hína cooperativa.
ch. Ma’erãpa heñói cooperativa.
e. Teko porãve jehupytyrã.

1.2.3. Cooperativa og̃uahẽ Paraguáipe:

a. Aremína.
ã.Ramoiténte.
ch. Colonia aja.
e. Dictadura aja.

1.2.4. Cooperativa rupi ikatu oñepytyvõ máva oikotevẽtereívape:

a. Añete.
ã. Japu.

1.2.5. Ñane’año’año ñasẽ pya’eve tenonde.

a. Añete.
ã. Japu.
TEMBIAPORÃ 2
Moñe’ẽrã 2
2. Emoñe’ẽ ha emba’apo ko moñe’ẽrã rehe embohováivo ñeporandu
hesegua:
Karai Octubre
Karai Octubre jeko karai karape, isombréro kakuaa, ha oraha ijapére peteĩ
vosa ky’ami. Oikévo octubre, oñepyrũ oikundaha ápe ha pépe, avave
ohecha’ỹre chupe. Pe ivosápe jeko oraha opaichagua mba’evai: mba’asy,
mboriahu, ñembyahýi, ñemano, ha hetave mba’e.
Ha’éjeko péicha oho porãitehágui oike sapy’a óga ahénope, ha oho
derécho kosináme. Ápe ojesareko tembi’úre, kóva ndaipóri térã
michĩetereíramo ndaje ha’e omboguejy ivosa upe ógape ha chugui osẽmbaite
opa mba’e vai iñasãimbáva tapỹi ryepýpe. Péva oikóramo he’isehína pe ro’y
pukukue oĩtaha upe ógape mboriahu, ñembyahýi, mba’asy ha ñemano
hamba’e. Ani hag̃ua Karai Octubre omboguejy, ivosa ñakosina tuichava’erã upe
árape. Ikatu ñambosako’i jopara, térã oimehaichagua tembi’u tuicháma guive.
Ojuhúrõ tembi’ueta ndaje ha’e ojerénte ha osẽjey pe ógagui.
Miguel Verón

2.1. Karai Octubre oike:

a. Óga porãme año.
ã. Taperépe año.
ch. Oimeraẽ
ógape.
e. Oñemboty’ỹhápe óga rokẽ.

2.2. Ani hag̃ua karai Octubre omboguejy ivosa ñande rógape:

a. Ñamoĩ typycha okẽ kupépe.
ã. Ñasẽva’erã ñande rógagui.
ch. Ñakosina tuichava’erã.
e. Ñamboty porã ñande róga.

2.3. Mombe’u karai Octubre heñóineraka’e:

a. Oporomongyhyje hag̃ua octubre aja.
ã. Ojekuaaukávo mba’érepa oĩve vare’a ko jasýpe.
ch. Oporomyangekói hag̃ua octubre oikévo.
e. Oikuaaukávo octubre ipukuetereiha.

2.4. Karai Octubre oraha ivosápe mba’evaieta:

a. Añete.
ã. Japu.

2.5. Karai Octubre oikévo óga ahénope oma’ẽ mba’épa oñekosina:

a. Añete.
ã. Japu.

TEMBIAPORÃ 3
Moñe’ẽrã 3
3. Emoñe’ẽmína ko moñe’ẽrã ha embohovái ñeporandu hesegua:
Táva Arroyos y Esteros
Héra he’ipaitémavoi mba’éichapa pe táva, hese ojere ñu ha ysyry. Ymájeko
oho karai Carlos Antonio López ohechamívo iñangirũ Pa’i Fidel Maíz-pe, ha
og̃uahẽre he’i chupe: "ag̃uahẽ hag̃ua... ahasa ajúvo, “ríos”, “arroyos” ha “esteros",
ha upe guive pe táva ojehero Arroyos y Esteros.
Hese ojere ysyry tuicháva, Pirivevúi ha Manduvirã; ko’ãva ohykuavo y heta
ñu ha ysyry michĩvéva ho’a mboyve ysyry Paraguáipe.
Ifundahare, Mburuvicha Pedro de Melo de Portugal, ohero chupe “Capilla
Duarte”; Carlos Antonio López, 1849-pe, ombohéra “Arroyos y Esteros”.
Ndojekuaái rupi araka’épa oñefunda, ojejapyhy ivy’a guasúramo Pa’i Fidel
Maíz heñói ha omanohague ára, 9 jasyapy.
Arroyos y Esteros hetaitemi ika’avo; ko’ã mba’e porãita oreko hi’y heta rupi.
Oñenohẽ: http://gn.wikipedia.org/wiki/Arroyos_y_Esteros. (Vore oñemyatyrõmbyre)
3.1. Arroyos y Esteros opyta:
a. Mokõi ysyry mbytépe.
ã. Ka’aguy mbytépe.
ch. Ñu guasu
mbytépe.
e. Ysyry Paraguái ykére.

3.2. Arroyos y Esteros vy’a guasu hína 9 jasyapýpe:

a. Upe árape oñefunda rupi ko táva.
ã. Karai Carlos Antonio López ojerurégui.
ch. Pedro Melo de Portugal oipotáre upe
ára.
e. Pa’i Fidel Maíz heñói ha omanóre upe árape.

3.3. Arroyos y Esteros héra péicha:

a. Oheróre chupe Pedro Melo de Portugal.
ã. Carlos A López oheróre chupe upéicha.
ch. Pa’i Fidel Maíz heñói ha omanóre pépe.
e. Ika’avo heta ha iñu porã rupi ko táva.

3.4. Mboy jeýpa oñemoambue ko táva réra:

a. Peteĩ jey.
ã. Mbohapyjey.
ch. Mokõi jey.
e. Irundy jey.

3.5. Arroyos y Esteros ika’avo heta:

a. Oñeñotỹre yvyra upépe.
ã. Ijyvy he’õ porã rupi.
ch. Heta ñu oreko rupi.
e. Ndojeitypái rupi yvyra.

Tembiaporâ 4

4.1. Emoimba ojejeruréva

Moñe´êrâ réra Mba´érepa oñe´ê Kuaarapoite
T1: cooperativa Oipytyvo hagua opava Oñondivepa
oikotevêva ñamba’apórõ pya’eve
ñañakãra pu’ã
T2: karai octubre Omombe’u jasypápe Tuicha
ojejapova’era heta ñañekosinava’erã
tembi’u Jasypa árateîme tuicha
jajapova’erã tembi’u
T3: arroy y esteros Oñe’ê távare Táva ojehero pyahu,
mba’éichapa ojehero Carlos Antonio López
ichupe po rupive
Tembiaporâ 5

5.1.Eguenohê moñe´êrâgui hekopete umi ojejeruréva

Tero jurugua Ysyry -karai

Tero tîgua Angirû-manduvirã
Ñe´êjoajuteî Carlos Antonio López ombohéra Arroyos y
Terotee Carlos-arroyos y esteros
Terorei Karai- táva
Ñe´ê oîva karaiñe´ême
Ñe´êtéva jurugua Ohasa – ohero
Ñe’êtéva tîgua Oguahêvo- reñói