Filološko-umetnički fakultet Univerziteta u Kragujevcu

Seminarski rad iz predmeta Uvod u istoriju umetnosti

Tema: Gotička arhitektura u Nemačkoj

mentor: Dr Sanja Pajić student: Nevena Bajić , 070185

studijska grupa: 56

U Kragujevcu, novembra 2008.

2
 Gotička umetnost

Vreme i prostor, tako su

nas učili, zavisni su jedno od
drugog. Međutim, skloni smo da
na istoriju gledamo kao na
razvoj događaja u vremenu, ne
uvek dovoljno svesni njihovog
razvoja u prostoru – mi je
zamišljamo kao naslage slojeva
ili perioda, pri čemu svaki sloj
ima svoju specifičnu debljinu
Slika1:Tabla u boji(1423), Poklonjenje mudraca; koja odgovara njegovom
Gentile da Fabriano; galerija Uffizi, Firenca trajanju. Za udaljenu prošlost, za koju
su naši izvori obaveštenja oskudni, ova jednostavna slika potpuno odgovara. Ona postaje sve
manje pogodna što se više približavamo sadašnjosti i što naše znanje postaje preciznije. Tako ne
možemo da definišemo gotičku eru samog vremena; moramo da razmotrimo ne samo dubinu već
i promenu površinske oblasti sloja.
Na početku, oko 1150. godine, ova oblast je bila zaista mala. Obuhvatala je samo
pokrajinu poznatu kao Ile-de-France1, teritoriju pod vlašću francuskih vladara. Sto godina
kasnije, najveći deo Evrope postao je “gotički”, od Sicilije do
Islanda sa samo nekoliko zaostalih romaničkih oaza tu i tamo;
krstaši su čak preneli i na Bliski istok. Oko 1450. godine, gotička
oblast počela je da se smanjuje – više nije obuhvatala Italiju. A
oko 1550. godine bila je skoro sasvim iščezla. Gotički sloj, dakle,
ima prilično složen oblik a njegova dubina kreće se od skoro
četiri stotine godina na nekim mestima, do minimuma od sto
pedeset na drugim Slika 2: Deambulatorijum,

St-Denis ,Pariz (1140-44).

1
Ile-de-France - Pariz sa okolinom
3
 Štaviše ne javlja se podjednakom jasnoćom u svim likovnim
umetnostima. Izraz “gotički” bio je skovan za arhitekturu, i u
arhitekturi ovog stila najlakše i raspoznaju.
Tek u toku poslednjih sto godina navikli smo da govorimo o
gotičkom slikarstvu i vajarstvu. Međutim, čak i danas postoji
neizvesnost u pogledu tačnih granica gotičkog stila u ovim
oblastima. Evolucija našeg shvatanja gotičke umetnosti ukazuje
na način kako se novi stil stvarno širio: počeo je arhitekturom i za
oko sto godina – od oko 1150. do 1250. godine, u razdoblju
građenja velikih katedrala – arhitektura je zadržala vodeću ulogu.
Slika 3: Statue na dovratniku,
zapadni portal, katedrala u Šartru

Gotička arhitektura

Ni za jedan raniji stil ne može se tako tačno

odrediti mesto i vreme postanka kao za gotički. On je
rođen između 1137. i 1144. godine, kada je opat Suger
prezidavao kraljevsku opatijsku
crkvu St-Denis u neposrednoj
blizini Pariza. Ako treba da
shvatimo kojim slučajem je
gotička arhitektura došla na svet
na ovoj određenoj tački moramo
se prethodno upoznati s posebnim vezama koje su postojale između St-
Denisa, Sugera i francuske monarhije. Međutim, razvoj francuske
gotičke arhitekture sada moramo da zanemarimo da bismo pomenuli
Slika 5: Osnova opatijske gotičku arhitekturu Engleske i, naročito za ovaj seminarski rad bitne,
crkve Sen-Deni, Pariz Nemačke.

4
 Nešto što nas zaista začuđuje u vezi sa gotičkim stilom jeste oduševljen odziv na koji
je ovaj “kraljevski francuski stil pariske oblasti” naišao van zemlje. Još je znamenitija njegova
sposobnost da se prilagodi raznolikim mesnim uslovima – u stvari tako dobro da su gotički
spomenici Engleske i Nemačke postali objekti kojima se nacija danas veoma ponosi, dok su
kritičari u obe zemlje proglasili gotiku za poseban “domaći” stil.

Gotička arhitektura u Nemačkoj

Tek kasno i s oklevanjem Nemačka prihvata gotiku iz

Francuske. Romanski građevinski stil tako odgovara
nemačkom osećanju, a romanska tradicija se tako
učvrstila, da se prelaz vrši polako i obazrivo. Oko
1220. godine počinje da se u jugozapadnoj Nemačkoj
gradi u rano gotskim formama. Podsticaji za to došli
su iz Burgundije. Deo jednog poprečnog broda,
nekoliko
polja u
glavnom
brodu grade
Slika 6: Osnova Kelnske katedrale se gotski.
Vrlo često se dešava se da gotika upotpunjava i dekoriše
romanske građevine. Petnaest godina posle ovih
pokušaja nastaju u Marburgu i Triru prve čisto gotske
crkve.
One se ne mogu uporediti sa francuskom gotikom
tog vremena. Mnogo su škrtije i strože građene; spolja
bez ukrasa, a u unutrašnjem prostoru sa mirnim
formama koje nisu prekinute dekorom figura. Slika 7: Katedrala u Kelnu

Ove crkve svedoče o sasvim samostalnom građevinskom karakteru. Tek oko sredine 13.
veka, dakle preko sto godina posle početka građenja prve francusko-gotske katedrale u Sen-
Deniju, nastaju u Nemačkoj crkve koje su građene potpuno po francuskom uzoru. Kelnska

5
katedrala otvara taj niz; njen model je Amjen. Dve godine kasnije u Strazburu počinje da se
glavni brod gradi gotski i sada brzo slede crkve u Frajburgu, Ulmu, Regensburgu i Vroclavu.

U Kelnu se nalazila jedna otonska građevina. Ona se sada zamenjuje gotskom, za koju je
polaganje kamena temeljca izvršeno 1248. godine. U sledećih sto godina samo hor je potpuno
završen, onda je građevina stolećima morovala i završena tek u 19. veku. prvi graditelj
katedrale učio je u Amjenu, stoga je razumljivo što sad katedrala nastaje sasvim u duhu
francuske gotike. Hor se, što je moguće više, diže u
visinu, a zidovi se raspoređuju sve do nužnog zidnog
kostura . Staklene zidove podupire tanak, raščlanjen
kameni skelet koji stremi u visinu. Spoljašnjost je
utonula u noseću konstrukciju i dekorativne forme koje
kao velom pokrivaju garđevinsko postrojenje .
Slika 8: Katedrala u Ulmu

U Nemačkoj se uskoro daje prednost jednoj raspoređenoj i dekorom preplavljenoj gotici.

Kubeta2 tornja postaju, kao u Frajburgu, Ulmu i Beču, filigranski rad od kamena. Kube tornja u
Frajburgu, prebogato otvorima, postaje uzor za mnoge gotske tornjeve.

Pored veštine da se kamenu naizgled što je moguće više

oduzme težina i da se ovaj
učini lebdećim, kod mnogih
nemačkih crkava razvijene gotike
značajno je još jedno obeležje:
sklonost za dvoransku crkvu.
Početak predstavlja Crkva Svete
Elizabete u Marburgu. Zid
srednjeg broda je takoreći isčezao. Slika 9: Ulmska katedrala
Stubovi koji na tom mestu podupiru svod imaju na sve
strane ispred sebe stubiće, i dižu se poput spona stubića, do
visine gde počinje svod.
Slika 10: Crkva Sv. Lorenca u Nirnbergu

2
kube – svod, kupola
6
 Kod ove dvoranske crkve su, dakle na samo sva tri broda jednako visoka, nego oni
takođe nisu više odvojeni zidom srednjeg broda. Katedrala u Paderbornu, crkva Vizen u Sostu,
Katedrala sv. Stefana u Beču i mnogi drugi hramovi nikli su iz ove građevinske misli. Cisterciti
kao i redovi kaluđera prosjaka prenose ovaj tip crkve u istočne oblasti. On je u Nemačkoj
veoma omiljen i potpuno odgovara poznogotskim željama za jedinstom prostora.
Tako pozna gotika vodi ka pojednostavljenim osnovama; često se odustaje od poprečnog
broda i ne odvaja hor od glavnog broda, nego pušta da on punom širinom pređe u njega, kao
kod dvoranskog hora Crkve sv. Lorenca u Nirnbergu. Ovi jasni osnovni oblici poznogotskih
crkvenih prostra, koji se u spoljašnjoj izgradnji mogu prepoznati po jednostavnosti I
zatvorenosti, imaju u unutrašnjosti plemenitu, nenametljivu, ali bogatu raščlanjenost.
Severna Nemačka I celi prostor Baltičkog mora grade opekom, stvarajući takozvanu
gotiku građenja opekom. Cisterciti su veoma rasprostranili ovaj građevinski stil. Njihovom
zaslugom nastale su opatije Lenin I Korin. Nemački viteški red je opeku upotrebljavao kao
građevinski materijal I za svoje odbrambene tvrđave, kao što je Marijenburg. Crkve gotike
opeke većinom su parohijske crkve, dakle, građevine građanstva, I u najvećem broju su građene
kao dvoranske crkve. Marijina crkva u Aibeku, koja je planirana kao dvoranska crkva, inače
slava po muzičkim večerima Bukstehudea I po poseti Johana Sebastijana Baha, koji je, da bi
čuo Bukstehudea, put do nje prešao peške, preinačena je po francuskom uzoru u baziliku I tako
postala odlučujuća za građenje crkava u prostoru Baltičkog mora.
Opeka se ne da preraditi u komplikovane ukrasne oblike, te
tako sve crkve od opeke imaju mirne zidove, zatvorene forme i
malo raščlanjenosti. Umesto toga opeka svojim nijansama boja
sama po sebi deluje kao element raščlanjavanja, te su moguće i
mnogobrojne varijacije u smenjivanju raznobojnih glazura.
Slika 11: Unutrašnjost crkve Unutrašnjost crkve je često dekorisana naročito lepim zvezdastim
Sv. Lorenca svodom.
Gotika osvaja i profanu arhitekturu. Nastaju lepe građanske kuće, kao što je Overštolhauz
u Kelnu, Grajfenhauz u Vroclavu, opštinske zgrade u Minsteru i Anbeku. Čak i magacini, kao u
Majncu, i bolnice, na primer bolnica svetog Duha u Libeku, podižu se u gotskom stilu.
Građevinarima, sve do vremena gotike, moramo smatrati sve članove građevinarske
radionice; umetnici i radnici obrazuju celinu. Sada nekoliko porodica počinje da stiče ime. One
postaju slavne i često ih pozivaju u druga mesta. Najzad to više nisu porodice neimara, nego
pojedinačne umetničke ličnosti koje se ističu u zajednici građevinske radionice. Kao znak svog

7
stvaranja ostavljaju ponekad u građevinama umesto potisa svoj portret: u Katedrali sv. Vida u
Pragu nalazimo bistu-autoportret arhitekte katedrale Petra Parlera, a u Crkvi sv. Lorenca u
Nirnbergu graditelja darohranilnice kao auto-portret u njenom podnožju. Najčuvenija i daleko
najaktivnija porodica arhitekata jeste porodica Parler. Prvi neimar iz porodice Parler je majstor
Hajnrih u Švebiš-Gmindu. Njegov sin Hans gradi hor frajburške katedrale; drugi članovi
porodice podižu sprat između zapadnih tornjeva u Strazburu. Petar Parler, Hajnrihov sin i
Hansov brat, gradi na praškoj katedrali i podiže odbrambene i mostovne kule, drugi članovi
porodice grade katedralu u Ulmu.

Kelnska Katedrala

Slika 12: Pokusaj da Kelnska katedrala stane u kadar

Kelnska katedrala 3je rimokatolička crkva u Kelnu koja je ujedno katedrala Kelnske
nadbiskupije. Sveci zaštitnici ove katedrale su Simon Petar i Marija. Sa 157,38 metara visine,
Kelnska katedrala je , posle katedrale u Ulmu, druga po visini katedrala u Evropi, i treća na
svetu. Po površini je treća gotička katedrala Evrope (posle Sevilje i Milana).
Nalazi se na oko 250 metara od Rajne. Primer
je izuzetne harmonije postignute u srednjevekovno-gotičkoj arhitekturi. Projektovana je u oliku
latinskog krsta. Njena gradnja počela je 1248. godine, a trajala je do 1880. godine. Duga je
144,5 metara, a široka 86,5 metara, dok su joj tornjevi visoki 157 metara.

3
Katedrala Sv. Petra i Marije
8
 Značaj ovoj velelepnoj katedrali ne daju samo njene gigantske proporcije, već i lepota stila
gotičke arhitekture i skulpture. Njeni visoki tornjevi izazivaju strahopoštovanje kod turista i
prolaznika. Iako je završena tek u 19. veku, zahteva veliku pažnju i održavanje. Može se reći da
to i zaslužuje, to jest, to zaslužuju arhitekte i radnici koji su je
gradili.
Iako je Keln sravnjen u savezničkom bombardovanju u
Drugom svetskom ratu, katedrala se održala, iako oštećena.
Oštećenja su popravljena posle rata, ali ona i danas zahteva stalne
popravke. Godine 2007. u njoj je postavljeno 113 kvadratnih
Slika 13: Velelepna metara vitraža .Od 1966. godine Kelnska katedrala je na UNESKO
Kelnska katedrala listi svetske baštine. To je najposećenija turistička atrakcija Nemačke
koju je 2004. godine posetilo šest miliona turista.

Rezime

Gotička umetnost, a posebno gotička arhitektura, je i tek kako bitan otisak u celokupnoj
umetnosti. Za gotski stil, koji je iz Francuske prenet u Nemačku, može se reći da je afirmacija
misli i osećanja nemačkog građanstva. Građevine, koje stremeći u visinu naizgled gube svoju
telesnost, svedoče o stanju svesti nemačkog građanskog društva. Vrhunac gotičke arhitekture u
nemačkoj krije se u unutrašnjosti same katedrale. Dimenzije, kao jedan od najbitnijih faktora
koji karakterišu ovaj stil, čine ga jedinstvenim. Jednom rečju, gotska arhitektura samo je jedan
od pokazatelja da je germanski narod i kroz arhitekturu večito težio kulturnoj emancipaciji.

Literatura: Istorija umetnosti, H.W. Janson, šesto prošireno i dopunjeno izdanje, 1982;
Opšta istorija umrtnosti – grupe autora, Narodna knjiga Alfa

9
Istorija umetnosti – Marija Karla Prete i Alfonso de Đorđis
http://sr.wikipedia.org

10