UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZ W POZNANIU. Lidia Cierpiatkowska ALKOHOLIZM PRZYCZYNY - LECZENIE - PROFILAKTYKA (is) wrampacrro nano POZNAN 2000Spis tresci wsTer caRsel GENEZA I PRZEJAWY UZALEZNIENIA OD ALKOHOLU I WSPOR- UZALEZNIENIA eee . 1 Alkohol~ upojente zwykle 111. Alkohol ego wplyw na organizm extveeks 11, Rzologia alkohola~ wehlaniane, metabolzm wydalanie 1.12. Wplyoralkohohi na oérodkowey uktad nerivowy 13. Fasy upicia awyhlego 12. Upicia nietypowe 2. Symptomy i prasbieg vzaleénienia od alkoholu - 21. Alkoholizm jako choroba 22. Alkaholizm jako 2espst waleenienia 23. Typologie alkoholizmu 24 Migdzynarodowe KasyflacieICD 101 DSM IV 2.41. Inne zaburzeniaspowodowane alkaholem {3 Geneza imechaniam uzalednienia od alkohol 3.1. Model biologiezny i psychospolecrny usaleénienia od alkohol 32. Biologicene uwarunkovronia~dziedziczenie 321 Madani nadie dain adopovany 822, Badanianad osobami wysokiego ryzyka 33, Alkohol jako srodek uzaleznsjacy 331. Badania nad zwieretami~ mode fizjologiceny 5332. Model procescw prescwstawnych Salomona 34, Kancepee psjchologiezne 5.1, Koncepepsychoanaltyeznetneopsychoanabityene 342. Teoria spoleeznego uczenia sie 5 3,43. Perspektywafenomenclogiczno-egzystencaina 35, Epidemiologia ~czyrevk spoleczno-kulturowe =. . = 4. Geneza i praejawy wspétuzaletalenia . 441, Wopdtuzalezienie~ status i dfinige pojcia 42. Symptomy wepeluzaleznienia 43. Wpétuzaletnienie w eSénych kencepejachi modelach 431, Mode biologiceny 4132. WopOluzaleznienie jako zaburzenieoscbouvs RELSSSRAISTRALSHBVSS VERRY433. Wopetuzaleznienie oko weoresezachowanit 48, Koncepce wspéluzalenienia w Swietiewynikbw badan 5, Matdedstwa ltodziny z problememalkahalowym 531. Fankcjonowanie matzstw alkcholikw ~koncepefelineare terakeyjne S11, Koncepge peyctioanalityczne 5:12 Interakgjemal2efekiew podeéciu behawioralaym 5113. Transaksjet gry matzefshie 52, Fankcjonowanie cdzin we koncepdsch systemowo-rozwojowyeh 5521, Mode histori 2yca system alkoholow yeh” 522. Reguiy irolerodzinne 533, Rodziny lkoholowe w podejéciu wansgeneracynyin casen LECZENIE ~JEDNOSTKII RODZINY | (6, Cele psychoterapiii peaces edrowlenia 61, Roncep trait proces 2drowieria 62. Keyzys alkobolika~ kryays syste rodzinnego 621 Kryzys ifaza projdiowa v alkohol 622. Kryays i fza presiéiona a Zon alkaholikGw 623. Kryzys.ystemu alkoholowego + 63, Wezesnafaza powrots do 2drowi. 6331. Wezeany okres adrowieniaalkoholkSw 632. Weeesna fza zdrowienla 2on alkohol 633. Malzestiro i rodina we weneing fase nlrowienia 464. Ustawieeny proces 2drowieniajednosti | rodziny 6441, Proces zdrowiena alkcholia imalzonki 642. Zdrowienie r-zw6)rodziny 45. Grapy Anonimowych Alkonolikéw i ALARon 71, Grupy wesjenng| pomocy 72. Cele terapeutycene warunki zmian w grupath Anorimowych Alkohoikw 721, Samopomoc w ramach 12 Krokow AA 722. Pomex terapestOw 0 podobnych problemach 173, Cole terapeutyeane czynrikizmian w grupach rodzinnyh Al-Anon. 73:1. Samopomoe W ramach 12 Krokdw 732. Pomc terpeutsw o podobnych problemach Ikoholik6w ich rodzin (Czi$ UM (opracowala Agnieszka Rosiriska) PSYCHOPROFILAKTYKA ALKOHOLIZMU 5. Pray atkhoiama zsiqanyezsin problems 81. Idea data profilktycanych 12. Model koneegieteoretyemew proflakiyee uzaleinie 83. Profilaktyka w rodzinie 84, Profiakiyka w Srodowisku sakalaymn 8.41. Program proflaktycone elizawane w polskich stkolach 842, Praca :navezyeielami 843, Wepélpraca szkaly 2 rodaicaml 44, Duilalnale profilaktyeana poradnl psychologiczno-pedagogicanych, dred, Svietlc Mubow profilaktycenych 02 105 15, 105 7 no ne 16 1B 12 213 23 23 27 25 229 a om 85, Réwiesnicze doradtwo 5, Profaktyka w écodowishlokalaym 86. Urogulowania prawne i ich znaczenie w profilaktye problemsw alkoholo- vwych BA. Preeay prawne 862, Regulaga dosteprosa! 863, Reklama i media 6.4. Paradoks prewencyjny w proflakiye probleméw slkoholowych 5, Dalalalnoté proflaktyezna Koseiola 91. Zaryshistort diallnadci Koéciola na rece treetwosei 9.2. Daaiacze treetwodciowi Kasciols~ uniedzy presalodcn a teradniejzodcig 913, Daszpasterstwo tzefwoée ~ wspélezemne idee proilaktycene w Kofciele PODSUMOWANIE ‘ZAEACZNIK 1: MICHIGAN ALCOHOLISM SCREENING TEST. ZALACZNIK 2: THE ALCOHOL USE DISORDERS IDENTIFICATION TEST ‘ZALACZNIK3:DWANASCIE KROKOW AA. ‘ZALACZNIK 4: DWANASCIE TRADYCJI AA WAZNIEJSZEPOZYCJE BIBLIOGRAFICZNE 234 25Wstep Alkohol ~ na przestrzeni dziejéw Iudzkich — byt i jest najbardzie| rozpo- wszechniona, w réénych spolecenosciach, substancja psychoaktywna. Nad- u2ywanie oraz uzaleznienie od alkoholu jest obecnie zasadniczym proble- ‘mem zdrowotnym w wielu krajach, take w Polsce. Jest to problem tym powadniejszy, de wieksz0s¢ os6b naduzywajacych ezy uzaleznionych nie le- ‘cay sig, a wielu sposr6d nich nie 2daje sobie Sprawy z tego, 2e juz dawno przekroczylo prog nieszkodliwego uzywania te) substancji, Wynika to ogéing| tendencji do zaprzeczania, jaka wystepuje wéréd osbb naduzywaja- cych alkoholu, tendengji wspierane) jeszcze przez ciche przyzwolenie spote- czesistwa cay niektérych subkultur spotecenych na uzywanie srodk6w uza- letniajacych W ostatnich dziesiecioleciach obserwuje sie znaczny warost produkeji { spozycia napojéw alkoholowych, np. w Polsce w 1950 roku spozycie byio dwa razy wigksze ni przed wojna, a w latach 80. stwierdzono wzrost spotycia 2 3 do 84 lita 100% etanolu per capita rocznie. Meliibruda (1933), opisujac zakres i nasilenie polskich problem6w alkoholowych stwierdzit, ‘28 wyniszezajacy sposdb picia alkoholu dotyczy 1 1,2 min os6b, natomiast uszkodzenie 2drowia w zwiazku z naduzywaniem alkohol wystepuje u2~3:min os6b dorestych, Jeli prayimiamy, 2e wiekszosé tych os6b to me- zowie-ojcowie badz dony-matki, w6wezas skala sckodliwego oddzialywania bedzie jeszcze wieksza. Pozostali czionkowie rodzin z problemem alkoholo- wym sa bowiem szezegélnie podatni na rééne schorzenia piychosomatyc2- ne, zaburzenia osobowosciowe i emocjonaine, spowodowane koniecznoscia 2ycia w stalym, kumulujacym sie stresie. Naduzywanie alkohol prowadzi nie tylko de povaznych probleméw spolecanych czy zdrowotnych w Zyciu jednosthi, ale powoduje szkodliwe nastepstwa natury emocjonalne, spolecz- 1no-ekonomicznej na poziomie rodziny i spoleczeristwa, Praca sktada sie 2 trzech czesci, w kt6rych przedstawione sa wybrane za- sgadnienia dotyczqce isloty i symptoméw wzaleznienia od alkoholt i wspat- 9uzaleznienia, genezy i mechanizmu ksztaltowania sie tych zespol6w, funk- tjonowania rodzin z problemem alkoholowyr leczenia alkoholika i rodziny oraz szeroko rozumianych zagadnies profilaktyki naduzywania alkoholu. ‘Pierwsza czesé skryptu-zatytulowana ,Geneza i preejawy wzalednienia od alkoholu i wspdbuzaleznienia” zawiera cztery rozdzialy. Po przedstawie- niu w pierwszym rozdziale, zatytulowanym ,Alkohol - upojenie proste”, ‘zagadnien zwiazany ch 2 preebiegiem i postaciami jednorazowego weycia al- Koholu, pozostate poswiecone zastaly oméwieniu problematyki uzaleznie~ ria od alkoholu i wspéluzaleznienia. Rozdzial drugi koncentruje sie na przedstawieniu istoty i symptoméw alkoholizmu oraz. réznych jego ujeé w podejsciu medycznym ~ od koncepejialkoholizm jako choroby Jelinka a po wspdlczesna klasyfikacje dwéch typow tzaleznienia Cloningera. Doko- nano fez oméwienia, obowiazujacych we wspdkczesne} medycynie, mi dzynarodowych Klasyfikagji ICD-10 i DSM-IV zaburzent zwiazanych 2 uzy- waniem i naduzywaniem alkoholu. Wazne micjsce w tej czesci skrypty Zajmuje rozdzial, w ktérym oméwiono wspdlezesne koncepce i wyniki ba- dari empirycznych wyjasniajacych geneze i mechanizm ks2taltowania sie 2e- spolu uzaleznienia od alkoholu. Poniewa2 obserwacje i badania klinicane Tiskazuje, 2e wraz 2 przebiegiem procesu uzaleznienia zachodzi podobny proces natogowego uzaleznienia u partneréw pozostajacych w zwiazkach zalkoholikiem —koleiny rozdzial pt. ,Symptomy i istota wspéluzaleznienia” poswigcony zostat oméwieniu réznych Koncepcji wyjasniajacych geneze, ‘mechanizm i objawy wsptuzalezniesa. Cae6é pierwsza koticzy sie rozdzialem ,Matzefstwa i rodziny z proble- mem alkoholowym”, kt6ry zawiera przeglad licznych koncepaj i wynikéw ada opisujacych i wyjasniajacych sposoby funkcjonowania rodzin z me- Zem-ojcem uzalemnionym od alkoholu. W ramach podejscia prayeaynowo- “skutkowego i interakcyjnego przedstawiono koncepcje psychoanalityczne, poznawezo-behawioralne i transakeyjne.O ile w koncepcjach interakcyjnych ‘wyjasnia sie przycayny i mechanizmy ksztaitowania sie wewnatrzrodzin- nych relagji komplementarnych czy symetrycznych, to w podejsciu struktu~ ralno-rozwojowym wieksze znaczenie przypisuje sie wyjasnienit znaczenia alkoholizmu dla ksztattowania sie regut i r61 rodzinnych stabilizujacych funkcjpnowanie systemu. Szczegdina uwage poswigcono oméwieni r61 s0- dzinnych podejmowanych przez. dazieci, z zaznaczeniem ograniczajacego ‘wplyw tych rl na roz6j potencjalnych motliwosci jednostki Coesé druga zatytutowana ,Leczenie jednostkt i rodziny” poswigcona zostala oméwieniu zagadnien\ zwiazanych 2 przebiegiem procesu leczenia osoby uzaleznionej od alkohol, wspétuzaleznione| i rodziny. Rozdziat pt |_Proces 2drowienia alkoholikéw lich rodzin” koncentruje sig z jednej strony tha przedstawieniu ewolucji programéw leczenia alkoholizmu, z drugiej na ‘wskazaniu istoty i celdw oddzialy wax leczniczych wobec alkoholika i rodzi- 10 ny-na poseczegélnych etapach leczenia. Dominujace wspétczesnie koncepge leczenia wska2uia, ze proces ten powinien prowadzi¢ do zmian w tych sfe- rach funkejonowania jednostki i rodziny, kt6re stanowia bezposrednia i po- srednia konsekwengje uzaleznienia, ale réwnoczesnie doswiadezenie tego stan traktuja tez jako zjawisko o potencjale pozytywnym. W wyniku odpo- wiednie) psychoterapii, uswiadomienie sobie przez osaby mechanizméw 1 konsekwengji uzaleznienia i wspéluzaleznienia mote spr2yjaé dazeniom — jednostki i rodziny ~ do dalszego rozwoju. Takie przedstawienie zagadrie ‘zwiazanych 2 leczeniem stu2y poznaniu ogéinych, waznych ide i przesta- rok zawartych w réénych koncepcjach i programach terapeutycanych ofaz réinych zjawisk wystepujacych na poszczeg6lnych etapach zdrowienia. Skrypt ten nie stanowi natomiast podrecznika do prowadzenia terapii W tej cogici skeyptu, osobny rozdziat pt: ,Grupy samopomocy Anoni- mowych Alkoholik6w i Al-Anon” poswigcono przedstawieniu czynnik6w leczacych i warunkéw powodujacych zmiany w grupach samopomocy ru- chu anonimowych alkoholik6w. Ruch ten, na calym Swiecie, odgrywa zna- czaea role w leczeniu x6¢mych Uzaleénier i stanowi podstawe wielu profe- sjonalnych programéw leczenia. Wyniki wywiad6w wskazuja, 2e a2 70% alkoholik6w i 38% zon alkoholikéw najoardziejistotna role w powrocie do zdrowia przypisuje wiasnie grapom AA i Al-Anon (por. Cermak 1989, Brown 1990). Zas badania naukowe udokumentowaly, ze oddzialywania grup samopomocy sa skuteceniejsze od profesjonalnego leczenia w zakresie utrzymywania przez alkoholik6w catkowite) abstynengji (Emrick, Lassen i Edwards 1987). W Polsce grupy AA i Al-Anon maja znaczacy, nie do prze- cenienia wklad w powrocie do zdrowia niezliczonej r2eszy alkoholik6w i cztonkow ich rodzin, Niektére rozdzialy skryptu, szczegélnie te poSwigcone funkcjonowaniu rodzin 2 problemem alkofolowym oraz. procesowi leczenia alkoholikow ‘ich rodzin, przedstawiaja w szerszym ujeciu zagadnienia omawiane W nie- dawno wydane) ksiadce pt. Alkoholizm. Matieristua w procesie zdrowienia, ‘Wyd. Nauk. UAM, Poznari 1997. ‘Ostatnia czesé podrecznika ,.Psychoprofilaktyka alkoholizmu” poswigco- na jest zagadnieniom szeroko rozumiane| profilaktyki utywania i naduzy- wania alkoholu oraz niektérym problemom polityki paristwa wobec alkoho- lu. W Swietle wspéiczesne| wiedzy promocja zdrowia i profilaktyka spoteczna zajmuje seczegélne miejsce w przeciwdzialaniu naduzywania al- Koholu, a w konsekwenc}i w przeciwdzialaniu wielu osobistym i spolecz- nym problemom czlowieka stad wynikajacych. Liezba pojawiajacych sie ostatnio programéw profilaktycznych dla dzieci i mlodzie2y, stosowanych ww r6inych instytucjach opiekusiczo-profilaktycenych jest 2askakujaco wyso- ka, W tej czesci pracy zostaly przedstawione nie tylko podstawowe zaloze- nia wybranych programéw profilaktycznych (szczeg6lnie tych, Kt6rych sku- utecznosé zostala, przynajmris) ve pewnym stopniu, zweryfikowana), ale wiele uwagi poswigcono tez sformulowaniu bardzic, ogSlne} koncepc}i pro- filaktyki uzywania inaduzywania alkoholu przez dzieci i mlodzie?. Omawiane obszary to: rodzina, szkola, Srodowisko lokalne i sfera uregu- lowat prawnych stworzonych w ciagu ostatsich kilku lat. Najszerzej scha- rakteryzowano profilaktyke prowadzona w szkolach i ich otoczeniu, ze wagledu na duza rozmaitesé podejmowanych dzialan krypt Alkoholizm, Prayczyny leczenie~profilaktyka proeznaczony jest dla shident6w psychologii, pedagogiki i wszelkich nauk spolecenych zajmuja~ teyeh sie zagadnieniami alkoholizmu, jego leczenia i szeroko rozumianej pro- flakiyki Ostateczny ksztalt uzyskal dzighi wniklive) recenzji Ks. Prof. dr hab. Czestawa Cekiery, ktéremu autorki skladaja podziekowania za cenne tuwagi koncepcyjneimerytorycane. CzESs¢ I Geneza i przejawy uzaleznienia od alkoholu i wspéfuzaleznienia 1, ALKOHOL - UPOJENIE ZWYKLE 1.1. Alkohol i jego wptyw na organizm cziowieka Destylowany spirytus odkryty zostat w X wieku przez arabskiego leka- za imieniem Phazes, ktOry poszukiwal sposobu na uwolnienie ,ducha wi- na. Pr2ez kilka wiekéw wokét alkoholu tworzono aure tajemnicy méwiae 0 nim krynica mtodosci, eat-de-vie, aqua vitae. Rozpowszechnicnie spozywania’ alkoholi destylowanych nastapito w XVI wieku praer Niemcéw i Flaman- déw, Natomiast pierwsze powaane badania dotyczace nawykowego upija- nia sie (tak okreslano problemy zwiazane z piciem) zaczeto prowadzié wXVIIL XIX w. (Kinney; Leaton 1996). Alkohol etylowy (etanol) jest organicznym zwiazkiem chemicenym charakteryzujacym sie dbemoscia w czasteczce grupy wodorotlenowej -OH), Do najbardzie} znanyeh alkoholi, obok etanolu, nalezy silnie toksycany me- tanol oraz tzw. alkohole wy2sze: propanol, butanol i inne. Alkohol etylowy jest ciecza bezbarwna i przejtzysta, Hzejsza od wody, 0 dose niskiej temperaturze parowania. Charakteryzuje sie taczej prayjemna ‘wonia, ale ostrym, piekacym smakiem. Latwo rozpuszcza sie w wodzie ista- row take makamity rozpuszczalnik wielu orgenicenych 2wiazk6w chemicz- nych. Szeroko stosowany jest w premysle farmaceutycanym, spazywczym, perfumeryjnym, w chemii organicznej. Najszerze) zajduje zastosowanie w posiaci napojéw alkoholowych: wédek, wina, piwa. ‘Alkohol etylowy, jak zaden inny zwiazek redukujacy, wystepuje jako produkt endogenny (produkt zwyklej przemiany w organizmie) u ludzi t in- Bnych ssak6w. Isthieja indywidualne réznice poziomu alkoholu endogennego ‘we krwi,ale utrzymuje sig on najczeéciej w granicach od 0,00035 do 0,0055%, Poniewaz. ten rodzaj alkoholu jest produktem jednego z ogniw wewnatrz- ustrojowych procesow metabolicenych, przypuszczano, ze w saczegélnych, r6zniacych sie od normalnych warunkack pezebiegu tych proces6w, poziom alkoholu we krwi bedzie ulegal zmianom, Badania wskazujg jednak, Ze na- wet po spoiyciu wyjatkowo duzych dawek weglowodandw (ap. owocOw) czy po bardzo intensywnej pracy fizyczne iloSé alkoholu endogennego Ww oxganizmie nie przekracza wspomniane} granicy. Nelezy w tym miejscu podkreslié, Ze w polskim orzecznictwie sadowo-lekarskim prog dla endo- ennego alkcholu wynosi 0,20% , a wiec niemodliwe jest jego przekroczenie, nawet w warunkach stosowania saczegélng} diety czy pracy fzycanej, bez spozycia alkohotu. Stan po jednorazowym uzyciu alkoholu z réwnoczesnym jego doraznym zialaniem na organizm ludzki bywa najczeécie) nazywany: ostrym zatrue ciem lub intoksykacja alkoholowa, upojeniem zwyklym lub prostym, czasa~ mi ostrym upojeniem alkoholowym. LLLEIZJOLOGIA ALKOHOLU- WCHLANIANIE, METABOLIZM, WYDALANIE Alkohol jest biologicznie aktywna substancja, ktdra wywoluje w kazdym organizmie specyficzne i preewidywalne efekty figiologicane, Po wprowadzeniu alkoholu do organizmu nastepuje prawie natychmiast jego wchtanianie (resorp- ‘nosé migdzy doswiadczaniem ulgi i faktem picia. Spozywanie alkoholu, w tym okresie, nie prowadzi zwykle do stanu ‘znacznego upicia sie, ale pijacy — wskutek dzialania alkoholu — uzyskaje oczekiwany rodzaj odprezenia emogonalnego ezy wrecz blogostanu. W fa- zie te nastepuje proces obnizania sie tolerangji na znoszenie réénych napiee psychicanych oraz radzenie sobie z nimi w inny sposdb niz spozywanie al- koholu. Wszelkie napigcia i trudnosci znoszone sa poptzez picie, co zwrot- nie powoduje wygaszanie innych sposobéw radzenia sobie ze stresem. Po- czatkowo pijacy poszukuje ulgi okazjonalnie, ale wraz z postepujacym procesem zmaiejszania se tolerangi na napleciapsychicane, zaczyna piéco- PaW tym okresie nastepuje wzrost tolerangji na alkohol (jednostka musi \wypijaé coraz wieksze dawki alkoholu, aby uzyskaé stan odprezenia i blogo- stanu) i pierwsze amnezje spowodowane naduzyciem alkoholu (ammnezje wynikajace z preedawkowania czyli zatrucia ofrodkowego ukledte nerwo- Wego) ‘Okres wystepowania tego spasobu pica jest dase zxGénicowany, choé najezesciej trwa od kilku miesiecy do dwéch lat, w zaleznoSci od pewnych ekolicenosci. Stadium to autor nazywa preedalkoholicmym i dzieli je na diva okresy: okazjonalne picie w celu doznania ulgi i stale picie w celu do- znania ulgi Stadium wstepne (prodromalne). Rozpoczyna sig, wedlug autora, w momencie pojawienia sie pierwszych palimpsestdw alkoholowych /1/° (stany niepamieci zdarzes, wykonywanych czynnosi, zachowan wlasnych i in- rych ludzi, itp.) Ich specyfika, w odréznieniu od amnezjialkoholowe, pole- {ga na tym, Ze po niewielkig iloéci alkoholu (okolo 50-60 g czystego spirytu- su) ~ nie zaburzajace) w istotny sposdb funkcjonowania orodkowego ‘ukladu nerwowego jednostki (mowy i sprawnosci ruchowe)) ~ wystepuje stan niepamigci bad pamie¢ jedynie mato istotnych szczeg6l6w dla calosci wydarzer z okresu upicia’ Pojawienie sie palimpsestéw alkoholowych wspdlwystepuje z pewnymi za- chowaniami awiqzanymi z wywaniem alkoholu, Kt6re zaczynaja wskazy- ‘waé pijacemu, ze jego picie jest w pewien sposdb inne nizu normalnych li- dai, Alkohol preestaje byé jednym 2 napojéw, stae sie narkotykiem, ktGrego con ,potrzebuje”, ‘W fazie tej Kolejno pojawia sie: potajemne pice /2/ — w réénych sytu- acjach osoba stara sie wypic kilka kielszk6w, tak aby inni tego nie zauwazy- Ii; ciagle mysienie o alkoholu /3/ ~ obawy czy na spotkaniach bedzie wy- starczajaca iloSé alkoholu; ,chciwose", laperywos picia alkokotu /4/ pierwsze kieliszki wypijane sa szybko w krétkich odstepach czasu, w celu jak najszybszego uzyskania statu odprezenia. Kiedy pijacy zaczyna uswia- damiaé sobie, 2e jego uzywanie alkoholu przestaje byé czymé normalnym ;pojawvia sie poczucie winy i wyrauty sumienia /5/ orsz unikanie, 2 najliz- sszymi osobami z otoczenia, wazelkich rozmw na temat alkoholu /6/. W tym okresie pijacy zaczyna ,maskowa¢ sig”, poniewaz dla uzyskania stanu odprezenia i ulgi musi wypié znacanie wigce|alkoholu nix to jest zwy- > Cyfry w nawiasach odpowiadsja kolejoéei wystapienia objaww w preebiegu natogu alkoholowego (por. Jelinek 1952). “elinek (1952) uy trina paipsesty 2a Bonholferem ktéry dla okreslenia ame wy stepujacych w preypadku naduaywania alkohol, ale nie zvigzanyeh 2 vrata pezytomross, nazwal ,palimpsestami alkshotowymn" przez analogie do reymskich rekopiséw pisanych na niedoKladnie zeskrobanym pergatinie. 28 czajowo przyjete pije tez inaczej (ukradkiem i szybko), doswiadeza poczu- cia winy, co prowadzi czesto do racjonalizagi nowych zachowai zwiaza- nychz piciem oraz izolacji spoleczne} Faza awiastunéw moze trwa¢ od pél roku do czterech, pieciu lat, w za- lemosci od fizycznych i psychicznych predyspozyqji pijacego, jego sytua rodzinne, zawodowe| czy zainteresowar. Znacznie wzrasta tolerancja na al- ohol oraz potrzeba jego uzywania. Koriczy sie, gdy palimpsesty pojawiaja sie coraz czeéciej/7/. Zapowiadaja one bowiem rozw6j nalogu alkoholovrego. Stadium ostre. Objawem wskazujacym na wystapienie, w Scistym tego slowa znaczeniu, narkomanii alkoholowej jest pojawienie sie utraty kontroli 78/ tj-niepohamowanego glodu alkohol (loss of control), ktOry pojawia si, 'w tej fazie, u pijacego po wypiciu pierwszego kieliszka, niezaleznie od dlu- _gos abstynengji poprzedzajacej obecne picie. jawisko utraty kontroll wraz Z konsekwencjami mona obserwowaé dopiero po rozpoczeciu picia, nato- ‘miast nie ma zadnego wplywu na fakt rozpoczecia picia. Pijacy utracit bo- ‘wie Kontrole nad iloscia wypijanego alkoholu, ma jednak nadal kontrole nad tym czy rozpoceaé picie, czy nie, w takich czy innych okolicznosciach. Dowodzi tego fakt, 2e pijacy moze zachowaé w pewnych okresach narzuuco- na sobie (dobrowolnie czy pod przymusem) abstynencje, chociaz utraci juz kontrole nad piciem. Alkoholik zaprzecza wystapieni tego objawu, przekonuje siebie i in- yeh, podajac coraz to nowe uzasadnienia i rozbudowulac system ragjonali- zagjina temat tego, ze nie traci Kontrol, a jedynie waéne powady zmuszaja 0 do takiego naduzywania alkoholu. Formuluje charakterystyezny dia nar- Komanii alkoholowe) ,system alibi”, w ktdrym wzasadnia, w coraz bardziej nieracjonalny sposéb, swoje zachowania podczas picia /9/. Utrata kontroli oraz fowarzyszace je zaburzenia zachowania powoduja zWiekszajacy sie na- cisk spoleczay /10/ do zaprzestania picia, co z kolei wywoluje w alkoholika twworzenie sie nowego systemu obrony. Osoba, tracac coraz bardziej szacu- rok do siebie i poczucie wlasnej wartosct formutuje, na zasadzie kompensa- iisnastawienia i zachowania wielkosciowe /11/. System racjonalizaci i nastawienia wielkasciowe w nieunikniony spossb prowadza alkoholika do wniosku, 2e wine za niekontrolowane picie pono- 2a inni, co powoduije unikanie dotychczasowego towarzystwa, a takze 0s6b 2 najblizszego otoczenia. Sygnatem takiej postawy sa wyraéne zachowania agresywne /'12/, ktore poglebiaja proces wyobcowania osoby ze érodowiska spolecznego. RownoczeSnie nasiaja sie wyrzuty sumienia /13/, a wynikajace stad dodatkowe trudnosc i napigcia wemagaja motywacje do dalszego picia. W tym czasie, najceescie) pod wplywem coraz silniejszych i wyradniej- szych nacisk6w zewnetranych, alkoholik narzuca sobie okresowo bez- Wrgledna abstynencje /14/. Moga sie tez pojawiaé rozlicene préby zmiany dotychczasowego sposobu picia /15/ w celu udowodnienia, sobie i innym, 29zachowania motliwosd kantrolowanego spazycia alkoholu. Zmienia w zwiazku z tym rodzaje spozywanych alkoholi, miejse, czas cay okolicrnasci picia, Ponoszony przez alkoholika wysilek zwiazany 2 utrzymaniem okresowe} abstynengj czy zachowaniem kontroli (na skutek zmiany sposob6w picia), a seczegélnie niepowodzenia z tym zwiazane, powoduja narastajaca wrogasé wobec otoczenia, unikanie dotychczasowych przyjacidt /16/, zaniedbywa- nie badé porzucanie pracy /17/, poniewaz to wszystko przeszkadza mu w piciu. Zachowania alkoholika coraz bardziej koncentruja sie wylacznie na spra- wach zwiazanych z piciem /18/, nastepuie vlrata zainteresowar Swiatem zewnetranym, wszystkim, co nie jest zwigzane z alkoholem iz nim samym /19/. Nastepuje dalsza reinterpretacja relaciz ludémi /20/, kt6re) towarzy- szy werastajaca tendencja do litowania sie nad soba i swoim zyciem, caestoz dojmujacym poczuciem bycia ofiara /21/. Pocaucie izolagji oraz racjonaliza- «ja je| Powodw wamaga sie tak znacenie, 2 alkoholik rozwaza moZiwose lub rzeczywiscie ucieka 2 dotychezasowego miejsca iSrodowiska /22/. ‘Warastajaca Koncentracja alkoholika jedynie na organizowaniu i spozy- waniu alkoholu powoduje zmiany w zasadach funkcjonowania rodziny 723], tora corax bardzie} unika 2 nim kontaktéw. Rodzina probaje 2acko- waé swoje dobre relacje z otoczeniem, podtrzymujjac swoje dotychezasowe kontakty towarzyskie poza domem, co 2 kolei prowadzi u alkoholika do nie- uuzasadnionych pretensjii Zalow wobec Zony i dziect /24/. Nasilajace sie ,2zapotrzebowanie” na alkohol powoduje, Ze osoba groma- dei i ukrywa zapasy alkoholu /25/ w réznych, najdziwniejseych miejscach. Skutki picia duzych ilosci alkoholu dodatkowo nasilone sa niewlasciwym odzywianiem /26/, co prowadzi do pierwszej hospitalizacji /27/ z powedu réinych dolegliwosci somatycanych bad# psychicenych. W tym czasie bo~ wie dochodzi tez do obnizenia popedu seksualnego /28/ oraz poglebiaja- xj sig wrogoscl wobec Zomy. Racjanalizacie tego stanui prowadza do poja- wienia sie podejrzeri o niewiernosé Zony i je| seksuatnych zwiazkach pozamalzeriskich, co z kolei wywoluje charakterystyezna zazdrosé na tle al- koholizmu /29/, ktéra moze przybrae postaé ,obledu zazcrosci”. Stadium ostre koriezy sie wraz.z pojawieniem sig regularnego picia po- ranacgo /30/, ktére dotychezas 2darzalo sie rzadko, Nasilone zachowania agresywne i pretensje wobec otoczenia, wyrzuty sumienia, walka mi¢dzy potrzebami narzuconymi przez alkohol a obowiazkami, cbnizenie poczucia wlasnej wartosci, falszywa pewnost siebie izachowania wielkosciowe na ty- Je dezoxganizuja alkoholika, 2 nie jest on w stanie rozpoczaé kolejnego dnia zanim nie odzyska réwnowagi za pomoca alkohol. Stadium to Jelinek (1952) okresla jako okres dramatycznej walki nalo- gowca o zachowanie wystarczajaco poprawnych stosunk6w otoczeniem. Choe wieczome picie i stan znacanego zamroczenia alkoholem powoduje 30 | | nasilone korflikty i nieporozumienia maléeriskie oraz rodzinne, osoba jest jeszcze czesto w stanie ~ przynajmnicj na pewnym poziomie - wykonywaé Swoja prace zawodowa, Musi jedaak podeimowaé coraz wickszy wysilek, aby nie upic sie w ciagu dnia. W miare jak choroba alkoholowa pesiepuje, coraz bardzie) slabna motywacje spoleczne (tzw. kontrola sytuacyjna) zacho- wania abstyrencji, w konsekwencji czego ,pierwszy poranny Kieliszek” sta- novi powazne zagrozenie dla pracy zawodowe), poniewaz wymaga wzmo- ‘zonej walki z pozornym lub rzeceywistym ,fizycenym zapotrzebowaniem” alkoholika na alkohol Stadium przewlekte, Utrata kantroli pojawiajaca sie w poprzednie)fazie choroby alkoholowej powoduje wystapienie biednego kola nalogu, ktére w tyin stadium jest obserwowane w postaci dlugotrwalych standw zatrucia al- Kholer /31/, zwanych tez ciagami picia (w jezylan potocznym ,pijati- stwem?). Dhugotrwale, powtarzajace sie stany zatrucia alkoholem powoduja dege- neracje moralna /32/ oraz obnizenieé sprawnosci funkcji intelektualnych 733/, kt6re nie maja charakteru trwalego i sa odwracalne. Typowe psychozy alkoholowe /34/ w tym okresie wystepuja u okolo 10% populacji alkoholi- kw. ‘Alkoholik zaczyna praebywat i pié z ludémi ze znacenie nizseych warstw spotecznych /35/, byé moze po to, aby caue sie kims lepszym, bar- dz wartosciowym. Ktopoty finansowe powoduija, Ze sigga po alkohole nie- konsumpcyjne /36/, taw. wynalazki, jak np. plyn Borygo, perfurny czy spi- rytus salicylowy. W tym czasie dochodzi do obnizenia sie tolerancji na alkohol /37/ ~ stan stuporu moze pojawia€ sie po wypiciu o polowe mnicj- szej dawki alkoholu niz poprzednio, W wiekszym nasileniu niz w poprzedni¢j fazie wystepuja nieokreslone Ieki /38/, réinego typu dréaccki /39/ czy zahamowania psychoruchowe /40/. Kiedy tylko zabraknie alkoholu w organizmie stany te znacznie nasi- laja sie, nie pozwalajac osobie wykonaé nawet prostych czynnosci motoryc2- nychy jak np. zapigcie guzik6w czy nakrecenie zegarka, Natogowiec nie do- uszcza do ich wystapienia w ten spos6b, 2e utrzymuje pezez caly czas ‘odpowiedni poziom alkoholu w organizmie, w Konsekwengi czego jego pi- ie przybiera charakter obsesyjny /41/ W tym czasie zwykle slabnie system racjonalizacji i zaprzeczett (podob- nie zachowania wielkosciowe) iu okoto 60% alkoholikéw budza sig nieokre- Sone praggienia natury religiine} /42/. Wreszcie w trakcie praedhuzajacych sie standw zatrucia i zamroczenia alkoholowego, konfrontagji 2 rzeczywisto- Sia zewnetrma i wlasnym samopocauciem caly system racjonalizacji zata- ‘mje sig /43/ i alkoholik uznaje sie 2a pokonanego, Wéweeas czasami spon- tanicenie poddaje sie leczeniu badé kontynuuje absesyjne picie, poniewaz nie widzi innego wyjscia z choroby. 31Jelinek (1960), analizujac geneze i symptomy alkoholizmu, stwierdza, ze nie istrigje »typowa osobowose alkoholika”. Obserwowane przgjawy sa je- dynie weémymi zachowaniami, nakladajacyzi sie na bard20 rééme typy ‘sabowosei 0 pewnych cechach wspélnych, np. niskiej zdolnosci do radze- hia sobie 2 napigciami, Nie znaczy to jednak, Ze mozna wyréénié pewien Ezczegolny typ osobowosci cay wlasciwosé fizycana, ktéra nieuchronnie prowadzilby do nadmiemego picia objawowego. Obok psychicznych, a byé moze rownieé fizycanych sklonnosci musi wystepowa¢ odpowiedni ukiad czynnikSw spotecznych i ekonomicanych, kt6re spr2yjaja rozwojowi nalogo- ‘wego intienalogowego alkoholizmu u podatnych jednostek. Fellinek (1960), Kontynuujgc swoje badania nad alkoholizmem, odkryt znacane r6iice miedzy pijacymi w réenych krajach, kt6re nie dawaly sie wwyjasnié stopniem zaawansowania choroby, cyli faza nalogu. Prayczyny Stwietdzonyeh odmiennosci upatrywal raczej w innym typie niz stopniu luzaleinienia. W konsekwengji wyrdznit pie€ typ6w alkoholizmu, oznaczo- rnych kolejnymi literami greckiego alfabet Me Allie alfa, Zale od alah ma charater zysto psycho- logiceny. Nie wystepuje w jego przebiegu utrata kontsolinad ilogcia wypija- nego alkoholu ~ pice jest kontrolowane i raczej uiarkowane. Spozywanie flkoholu jest zawsze motywowane psychologicznie i sluzy uzyskaniu ulgi fod bolu fzycenego lub preykrego naplecia psychicznego. Alkoholizm tego ypu moze staé sie przyczyna probleméw w relacjach interpersonalnych, wr placy i rodzinie. Nie ma jednak charabtera postepujacego, a ini alkoholo- zy nazywaja ten rodza alkoholizmu problemiem pici. °. Aikoholizm beta. W tym typie nie ma rownied objawéw uzaleznienia paychicenego, ani uzaleznienia fizycznego. Wystepuja jednak powiklania ‘2drowotne bedace konsekwencja picia, take jak: marskosé watroby, zapale- nie blony sluzowej 2oladka czy alkoholowe zapalenia wielonerwowe. Ten rodzaj picia wystepuje u ved pachodzacych z kultur, gdzie rozpowszech- nione jest spozywanie znacanych ilosci alkoholu przy réwnoczesnym nie- ‘wlascinym odzywianiu. 3. Alkohotizm gamma. W tym przypadk amy do ceynieniazchoraba alkoholowa, Wystepuje utrata kontroli nad rozpoczetym piciem, nabyta, Wwemodona tolerancja na alkohol oraz. zmiany fizjologicane prowadzace do wystapienia zespoka abstynencyjnego z glodem alkoholu, Zaznaczona jest zatem progresja od uzaleznienia psychicanego do fizycznego, Ki6re} towa- rzysza zmiany osobowosci przejawiajace sie w znych zaburzeniach zacho- wania alkoholika® Fen rosa alkoholizms by! praedmiotem bada Jlinka, a rezltaty th badas 2ostaly opisane w Foncepaf alkohelizm jako choroby, w Ke) zostaly wyrbinione caer fay ror wroju nlogu (por wy). Mlullcy gamma stanova njwieksza grape uzalednionych oraz calonkw AA. 32 —_—a7 4, Alkoholizm delta. Ten rodzaj alkoholizmu ablizomy jest takée pod wagledem symptomatologii do choroby alkoholowe), Wystepuje uzaleznie- nie psychiczne i fzyczne, ale nie jest zaznaczona utrats kontroli nad iloscia spozywanego alkoholu po rozpoczeciu picia. Stad alkoholik moze przerwat picie w kazdym momencie, ale przerwanie picia prowadzi do deswiadcze- ‘ia bacdzo wyraénych i uciazliwych objaw6v zespoty odstawienia. W wielu przypadkach ten rodzaj alkoholizmu powoduje staa niemesinosé powstezy- mania sie od picia 5. Alkoholizm epsilon. Ten rodzaj alkoholizmu, choé nie zostal dogieb- nie zbadany przez Jellinka, wydawal sie rézny od pozostalych. Autor nazwat gp opilstwem ofxecouym (w davmnym. ujgciu tz. cipsomania) Przejawia sie viielodniowym pijastwem z oka2ji przyjeé towarzyskich, imprez czy za baw. ‘Wydaje sie, ze beta alkoholizm jest czestym zjawiskiem w krajach polu- dniowych (winorodnych), natomiast gamma i delta sa bardziej znamienne dla krajéw, w kiGrych spotywa sie wysokoprocentowe alkohole, ednorazo- ‘wo w duzych ilosciach. 2.2, Alkoholizm jako zespot wzaleznienia Na poceatku lat siedemdziesiatych, Portnow i Piatnickaja (1973, 1977), dokonali rovmie wszechstronng, opartej na wynikach badaf i wspélczesne} wiedzy klinicanej, analizy przebiegu i dynamiki alkoholizmu jako przewle- Klego schorzenia, Uwzgledniajac kryteria WHO z. 1954 roku alkoholizm zde- finiowali jako chorobe stanowiaca zespét narkomanicznego uzale¢ienia od alkoholu, w przebiegu ktérego wystepuja specyficzne zaburzenia interni- stycane i nerwowo-psychiczne oraz zaburzenia w funkcjonowaniu spotecz- nym jednostki. Autorzy podkreslaja, ze stwierdzenie obecnosci alkoholowe- g0 zespolu narkomanicznego i ocena jego dynamiki rozwoju pozwala na r6énicowanie miedzy pijatstwem obyczajawym 2 alkoholizmem, nawet je- 2eli w jego przebiegu nie wystapily internistyczne i neurologicane powikla- nia (op.ctt, 8. 18). Decydujace znaczenie diagnostyczne przypisuja nieswoistym, Klinicz~ rym symptomom zespotu narkomanicznego, tj. objawomt uzaleznienia psy- chicznego i fizycznego, przejawiajacym sie popedem do alkcholu, utrata 32~ mokortroli i zespolern abstynencyjnym. Mnicjsze znaczenie preypisuja zespotowi zmienionej reaktywmosci, KiOry tworza tzw. symptomy swoiste, charakterystyezne dla danego typu narkomanii. Podstawowe objawy zespo- tu zmienionej reaktywnosci to: zmiana tolerangi na alkohol, zmiana formy spozycia, zmiana obrazu upojenia oraz. utrata obronnego odruchu wymiot- nego. 33W przebiegu alkoholowego zespolu narkomanicznego autorzy stwierdzi- |i wystapienia charakterystyeznych zaburzen internistycznych, neurologicz- nych i psychicanych, Wszystkie z nich zostaly sklasyfikowane w obrebie traech grup zaburzef: zespole zmienione|reaktywnosci psychicand) zespole zubotenia osobowosci oraz zespole zaburzen neurologicznych, Portnow i Piatnickaja (1977) najwieksza uwage koncentruja na charakte- rystyce niespecyficenych objaw6w uzaleénienia, takich jak: poped do alko- holu, wtrata kontroli oraz zesp6t odstawienia zwany rowniez zespotem abs- encyjnym. pope, porzeba alkohol, Objawem poychicenego i izyeanegouzaled- nienia od alkoholu jest pojawienie sie popedu do alkoholu. Pojecie to w lite- raturze traktujacej 0 alkoholizmie ma wiele alternatywnych okreslef, jak: g6d, pozadanie alkoholu (craving for aieakol), niepohamowane pragnienie (rresistible desire), potrzeba (need), preymus, preyzwyczajenie, itp. Wszystkie te pojecia okresiaja, generalnie rzecz ujmujac, psychicane i/lub fizyeane uza- ledniente jednostki od alkoholu, Poped do alkoholu, wedlug wielu autor6w, jest pierwotnym objawem al- Koholizmu. Od dawna przypisywano mu tak duze znaczenie, Ze pierwsze definige majace na celu réznicowanie miedzy pijaistwem a alkoholizmem, ‘wskazuja wlaSnie na ten objaw jako najbardziej charakterystyceny i réénicu- jacy (Rush 1790 za: Meyer 1988, Bonhoffer 1906, za: James, iin. 1972, Kanto- rowicz, Ossowski 1983, za: Kantorowicz 1967). Analiza dynamiki rozwoju symptoméw uzaleénienia od alkoholu po- 2wala na wyrGznienie nastepujacych typ6w popedu czy potrzeby* alkohol, ww zale2nosci od momentu pojawvienia si¢ w rozwoju choroby, jak i udzialu czynnikow psychologicanych i fizjologicznych (biochemicanych) w mecha- nizmie ich wystepowania: + potrzeba powstajaca w okresie remisji i stanowigca czesto przyezyne roxpoczecia kolejnego pica; ta postaé popedu wystepuie jeszcze przed po- vwstaniem peinego zespolu uzaleinienia (faza zwiastundw), w okresie picia kontrolowanego; ‘* poped uaktywniajacy sie w chwili rozpoczecia picia i powodujacy dal- sze uzywanie alkoholu ~ stanowi prawdopodobnie prayczyne utraty kontro- linad iloscia wypijanego alkoholu; * poped rozwijajacy sie w przebiegu zespotu abstynencyjnego ora, we- dug niektorych autoréw, w zespole péénego, rzekomego zespotu abstynen- cyjnego. Generaini ujmujpc, okresenie ptr altahlu u2ywane est w opisieprajawéw i me- hanizma Kctaltowania se peychicne zale2noi od alkohol (por. Bratus 1974, Obuchowski 1982, Mont in, 1994), natomiast do okredleniszaleznosc faye) ced udywane jst ‘okcetenie ppd do aio (Cer, Appley 1972, ortnow, Patricks 177), a if , Pierwszy rodzaj potrzeby to ten, ktGry tworzy sie w trakcie systematycz- nego naduzywania alkoholu prowadzae do powstania uzaleznienia, a w okresie rozwinietego juz alkoholizmu uaktywnia sie w czasie abstynenci, stanowiac czesto przycayne kolejnego picia. Mechanizm ksztaltowania sie potrzeby alkoholu, z perspektywy koncep- ji intrapsychicanych mechanizmnéw regulacji, przeprowadza w swoich pra- cach Bratus (1974), Cofer i Appley (1972), Obuchowski (1982). Natomiast w koncepgjach behawiorystycznych zachowania bedace przgawem potrze- by alkoholu rozpatruje sie jako, wyuczony w procesie wzmocnie\ spotecz- nych, zesp6l blednych nawykéw jednostki (Johnson 1967, Miller 1984, Mon- ti, Abrams, Kadden, Conney 1994). Waikliwa analiza powstania pottzeby alkoholu, na podstawie koncepcji Leontiewa, zostala przeprowadzona przez Bratusia (1974). Autor twiertzi, ze w wyniku systematycznego naduzywania alkoholu dochodzi do uksztal- towania sie nowe), samoistne) potraeby, kt6rej przedmiotem jest alkohol. Pierwsze kontakty jednostki z alkoholem wynikaja 2 rSénych, czesto osobo- ‘wosciowych i sytuacyjnych przyczyn (zwanych przyczynami pierwotnymi), tére poczatkowo pelnia funkcje aktywizujaca i ukierunkowujaca zachowa- nie na alkohol. W miare coraz bard2iej systematycznego picia, w zuigzku iedzy innymi z doswiadczanym stanem ulgi i odprezenia pod wplywem alkoholu, moze dojéé do powstania potrzeby z uswiadomieniern sobie je} przedmiotu. Wéwczas pierwotna przyczyna uZywania alkoholu schodzi na plan dalszy, a funkcle aktywizujaca i ukierunkowujaca zachowanie czlowie- ka zaczyna pelnié potrzeba alkoholu. Zastuga autora byto stwierdzenie, 2e w miare systematycznego uzywania alkoholu zachodzi nie tylko zmiana tre- Sci potrzeby, ale dalsze naduzywanie prowedzi do wzrosta sily i dynamiki jg) dzialania, §. osoby przezywaja coraz silniejsze stany napicia przy nieza- spokojenit tej potrzeby i coraz wieksza koniecznosé natychmiastowego je) zaspokojenia (op. ct, s. 73). Powstaje w ten sposdb psychiczna zale#nosé Od alkoholu, ktdra w okresach abstyneneji powoduje poczucie dyskomiorta psychicznego, ktéry moze byé zniesiony przez alkohol lub érodki 0 podob- rym dziataniu farmiakodynamicanym, Oczywiscie, nie wszyscy alkoholodzy zgadzaja sie z psychologicznymi koncepsjami genezy i mechanizmu powstania potrzeby alkoholu, szczegl- nie za$ zwolennicy biologiczno-konstytucjonaltych teorii powstania alkeho- lizmu, Niemniej kazda teoria biologiczna, zakladajaca istnienie okreslonych czynnik6w patofizjologicznych, prowadzacych (od samego poczathu) u nie- Korych jednostek do wiekszego niz.przecigtne spozywanie alkohol, musia- laby dowiesé, Ze taki wlaénie spos6b picia jest spowodowany uczuciem glo- du w kategoriach fizjologicenych (por. Keller 1987). ‘Utrata kontrol. Poped fizyczny do alkoholu uaktywnia sie w momencie rozpoczecia picia i prowadzi do utraty kontrol nad iloscia wypijanego alko- 35holt. Pojecie utraty kontrol (loss of contro!) wprowadzit Jellinek (1941, 2a: Jel- linek. 1952) w swe| fundamentalnej pracy na temat alkoholizmu jako choroby prvewlekte} i smiertelnej, w ktorej twierdzi, Ze ten rodza} popedu wystepue tu alkoholikéw nawet po spozyciu minimalng ilosci alkoholu. Spodycie bo- wiem niewielkiejilosci alkoholu (przekroczenie taw. indywidualne) dawki kxytyezne)) powoduje niezdolnosé alkokolik6w do zaprzestania picia, Ktére _zmuszeri sa kontynuawaé czesto nawet whrew wlastej woli (op. cit, s.50). ‘Wielkosé dawki krytyczne) alkoholu, uruchamiajace) ten rodzaj popedu, waha sie w populagi alkoholik6w dosé znacznie, a nawet u te samej osoby jest ona r6ana w zalednosci od towarzyszacej piciu Konstelagi czynnik6w psychologicznych, somatycznych, a nawet spolecznych (Baljakin 1962, Clo: nninger, Reich, i in. 1988). Poped ten ma charakter trwaly, to enaczy raz uksztaltowany nie podlega wygaszeniu czy wyleczeniu i pomito wielolet- niej abstynenj alkoholika ulega uaktywnieniu w przypadku spozycia okre- Slonej dawki alkoholu. "W kdinice alkoholizmu wyrdinia sie dwa rodzaje kontrol: ilasciowa i sy tuacyjna, Podobnie jak w preypadku utraty kontrol nad iloscia wypijanego alkoholu, przyezyny pojawienia sie braku mozliwoSci wyboru miejsca i cza~ su spozycia alkoholu sa stosunkowo malo poznane. Wspétczesnie utrate Kontroli ilosciowe} wyjasnia sie najczesciej wystapieniem patologicznych zmian o charakterze biochernicanym w oSrodkowym ukladzie nerwowym alkoholika (Wallace 1989, Meyer 1988), natomiast utrate kontrolisytuacyjne} powstaniem okreslonych nawyk6w uksztaltowanych pod wplywem wapél- ziatania czynnikéw psychologicanych i spolecenych (Marlatt 1974, Sobell, Sobell 1973, Monti, Abrams, Kadden, Cooney 1994). Zespot odstawienia (abstynencyjny). Fizyczny poped do alkcholu prae- jawia sie w zespole abstynencyjnym oraz pézsiym, rzekomym zespole absty rencyjnym. Kryterfum wyodrebnienia tych dwoch zespot6w to czas ich swystapienia po odstawieniu alkoholu przez pijacego. Szczegélowe opraco~ ‘wania Kliniczne na ternal zespols abstynencyjnego znalesé mozna w prekur- sorskich pracach Brull-Kramera (za: Swininnikow 1963), a takze w opraco- ‘waniach Udicewoj-Popowe (1963) i Swininnikowa (1963). Natomiast zespot reekomoabstynencyjny opisany zostal po raz pierwszy przez Flaherty’ego, MeQQuire’a i Gatskiego (1955), a potem Libicha (1963) oraz Portnowa i Piat- nicka (1977). “Zespét abstynencyjay wystepuje po kilku godzinach od zaprzestania pi- cia lub znacznego 2mniejszenia iloSci spozywanego alkohotu ~ nie pojawia ‘ikabaladzy, sezegbinie o orentej bchavvoralno-pomaweze nie podzilat poglaiu ‘o wystepowania sespolu symptoméw o podioza Rzjlogicmym i w konstwenc Hie wana), ‘wyodrebnionego cespotu odstawienia (abstynencyinego) | pSlnego,rzakomego 2epolu abst: neneyinego (Keller 1987), 6 sig on dopéty, dopoki utraymuje sie wystarczajacy stopien obecnosci alko- holu we krwi (mézgu). Udincewa-Popowa (1963) wysdinia duva zespoly ob- jawéw w praebiegu zespotu abstynencyjnego, ktérym towarzyszy nasilony poped do alkoholu. Na pierwsza grupe objawow skadaja sie wszelikie zak reenia wegetatywne i naczynioruchowe, §. bole glowy, astabienie, béle i dréenia miesniowe, nudnasci, wymioty i bole pochodzace z przewodu po- karmoviego, Kolatanie i éiskanie w okolicy serca, itp. Druga grupe objawéw stanowia zabarzenia pychiczne i zaburzenia snu. Obserwuje sie nastgjIe- kowo-depresyjny, czasem gniewny lub dysforyczny oraz nastawienia ksob- no-preesladowecze. Wystapié moga epizody ze zludzeniami, urojeniami lub omamami, charakterystycznymi dla grupy psychoz alkoholowych. Sen jest splycony, przerywany, a marzenia senne nasycone sq wysokim poziomem, Ieku i niepokoju. W tym stanie moga pojawic sie napady drgawkowe (pa- daczka alkcholowa) i psychozy alkoholowe (op. cits. 98) Péény zesp6t abstyrencyjny wystepuie po kilkutygodniowe), kilkumie~ sigczne) a casem i dlussz¢jabstynengj. Charakteryzuje sie nasileniem pope- du do alkoholu oraz podobnymi zaburzeniami wegetatywnymi i emocjonal- nymi, jak zespét abstynencyjny (pr2y zmniejszonym nasilenia syrmptomét charakterystyeznych dla 2espohu abstynencyjnego). W wielu przypadkach stanowi powaine zagrozenie dla utrzymywane) przez alkoholika abstynen- gil mote sta€ sie powodem do rozpoczecia kolejnego picia. (Portnow, Piat- ‘ickaja 1977, Gosski, Mller 1995). Wykorzystujac wiedze o pravidlowosciach rozwoju kazdego swoistego i nieswoistego objawu uzaleznienia Portnow i Platnickaja (op. cit, s. 14-126) zastosowali do opisu rozwoju alkoholizmu schemat pr2ebiegu kadde|choro- by, wyrGéniajac faze poczatkowa, szcaytowa izesciowa, Granice okresu po- ceatkowego stanowi zarik obrormego odruchu wymiatnego i wystapienie zespotunarkomanicznego. ‘Zeodinie z tym schematem w rozwoju alkoholizmu wyr62niono nastepu- jace okresy i zespoly symptoméw: T= poceatkowy, ezyli neurasteniczny, w ktérym na alkcholowy zespot narkomanicany skladaja sie nastepujace objawy. A. Paychicane uzaleznienie od alkohol pod postacia obsesyjnego pope- du do alkoholu, Kt6ry na razie powoduje ostabienie kontrol ilosciowej (na tym etapie nie wystepujefizyczne uzaleénienie od alkohotu). 'B. Zmieniona reaktywness na alkohol przejawiajaca sie: + wzrostem tlerangj a alkohol, ‘+ zmiana postaci upojenia (palimpsesty alkoholowe), + zmiana 2wykle) formy ueywania ~ przejscie od picia epizodycznego do barcze) systematyeznego. Nastepstiwem alkcholizmu w pierwszym vkresie choraby jest wystepo- ‘wanie zespolu zaburzeso charakterze neurastenicznym i pierwsze objawy 7wegetatywne - szczegélnie zaburzenia snu i apetytu. Te powiklania nie za- vhsze wytepu Bowie najstotijze dla tego Oks sa eechy 2espo na komanicznego! uzaleznienie psychicane i zmiany teaktywnosci. Tl - Srodkowy, czyli narkomaniczny, w ktSrym na alkoholowy zespét narkomaniceny skladaja sie nastepujace objawy: A Psychicene wzaleénienie od alkoholu w formie: « obsesyjnego popedu do alkoholu (brak kontrol ilosciowej), «+ potrzeba Kornfortu psychicznego. B. Fizyczne uzale#nienie od alkoholu w formie: « Kompulsywnego popedu do alkoholu, Ktéry w znacznym stopnitt warunkyje utrate kontroliilosciowe), + zespolu abstynencyjnego, « polrzeby komifortu fizyczneg0. €. Zmieniona reaktywnose na alkohol polegajaca na: « utrwalonej maksymalnejtoleranci, ‘+ zmianie postaci upojenia, wystepowanie amnezji i znieksztalceniu fizjologicanego dzialania alkoholu (dominacja dziatania ukladu adrenergicanego), « systematycanym wzywaniu alkoholu ~ w przypadku trudnogci na- tury soalne)-~ pod postacia ciagw rzekomych. Portnow i Piatnickaja (op cit) stwierdzaja, Ze w fazie te| wystepuje zmia na reaktywnosei charakterologicane} oraz. zesp6t zubozenia osobowosci, torych skutkiem jest oslabienie Kontrol sytuacyjnej uzywania alkohol. Po- jawia sie takze wiele zaburzeri neurologicanych, np. zaburzenia funkcjono- ‘wart ultadu wegetatywnego, alkoholowe zaburzenia wielonerwowe, itp. II - zejéciowy, czyli encefalopatycuny, w czasie kt6rego wystepuje uza- leznienie psychiczne i fizyczne 0 najbardziej , w stosunku do popraednich, faz, ujednolicone| symptomatologii: ‘A. Psychiczne uzale#nienie od alkoholu polega na: « oslabionym popedizie obsesyjnym w stosunkst do I fazy, przy réw- noczesnym braku kontroli ilosciowe) i sytuacyjnej w zwiazku z do- minujacym popedem kompulsywnym, « poirzebie Komfortu psychicanego. B, Fizycene uzalemienie od alkoholu polega na: + Kompulsywnym popedzie do alkoholu, ‘ zespole abstynencyjnym 2 nasilonymi objawami somatowegeta- tywmymi i wysokim prawdopodobieristwem wystapienia zaburzen padaczkopodobnych, + potrzebie komfortu fizycznego. C. Zmiana reaktywnoéci na alkohol w tyrn okresie polega na: « obnizeniu stopnia tolerancji, 38 + zmianie postaci upojenia (symptomatyka adrenergicana, systema- tyczne wystepowanie amnezji), + naduzywaniu alkohola pod postacia ciagow prawdziwych lub nad- uwzywaniu systematycanym 2 niska folerancja na alkohol Nastepstwem alkonolizmw, w trzecim okresie uzalemienia, jst poglebia- jace sie zubozenie osobowosc, kiGre niweluje indywichalne cachy osobowasei przedchorobowej, a nawet cechy nabyte pracz jednostke w przebiegu nad ‘uzywania alkoholu. Zmiany te czynia wigc chorych niezmiernie podobnych Go siebie, tak jak w przypadku zaburzes\ spowodowanych rozlanym, ofga- nicznym uszkodzeniem osrodkowego ukladu nerwowego. W okresie tym moze dojéé do poglebienia sie zaburzesi psychicenych 1 neurologicznych (wymienionych uprzednio) niezaleémie od faktu, czy picie jest czy nie jest ontynuowane (op it, s. 123-125). Portnow i Piatnickaja przebieg i konsekwencje uzaleznienia dla psychicz- nego funkcfonowania jednostki rezpatruja glownie w Kontekécie funkcjonal- nych (Laza), a przede wszystkim strukturalnych zmian osrodkowego ukia- du nerwowego (II i IN faza). W gwietle wapétczesnych wynik6w badati, pprowadzonych na réwnie duzych grupach porownawezych, wskaxuje sie na fakt, 2e zmiany w osrodkowym ukladzie nerwowym, w pierwszych dwéch fazach, maja raczej charakter funkejonalny i juz po trzech miesiacach absty- engi zaobserwowano progresywne zmiany w zakresie réznych funk intelektualno-poznawezych, 23. Typologie alkoholizmu ‘Typologie uzaleznienia od alkoholu tworzone sa w ramach dwoch r63- rnych podejsé metodalogicenych: 1) teoretyeznego, w ktérym kryteria klasy- fikacji alkoholizmu wyprowadza sie z istnejacych juz koncepcji zespol6w uzaleénienia od alkoholu; 2) empiryczno-statystycenego, w Ktdrym posz kuje sie cech wspéinych i rSénych u alkoholikéw w celu wyodrebnienia grup homogenicznych (najczesciej metoda analizy skupies). Przedstawiane przez alkoholog6w, w ostatnim 20-lecii, Klasyfikacje al- koholizmu dokonywane na podstawie analizy rézmych konstrukt6w teore- tyeenych maja najezesciej charakter dwuikategoriainy (podzialy dychotomicz- ne) i uwzgledniaja zazwyczaj takic kryteria, jak: pleé, cechy osobowosci, spos6b picia, wlasciwosci psychopatologiczne oraz obciazenia rodzinne pro- blemami alkoholowynii * Hause (1996) kone doktadag charakterystykitychdwdch pode do Kes ikaw racy Anal tpalgicea melcyen wzaledninych of alo, PetWst} Spas oka Masyi Kecjmi dokonanymi metoda« prior, drugi metoda a poster 39Podziat o56b uzaleénionych od alkoholu wedlug pici wykazat wiele istot- ych r6énic w obrazie Klinicenym zespolu uzaleénienia w grupie mezczyzn 1 Robi. Wyniki badas, prowadzone pod koniec lat sze6¢dziesiatych, zdawa- ly sie wskazywaé, Ze kobiety charakteryzuja sie pOdniejszym wiekiem po- czatku uzaleznienia, gwaitowniejsza dynamika pojawiania sie symptoméw alkoholizmu oraz caestszym wystepowaniem zaburzefi psychicznych, w_ szezegbinosei chorob afektywnych (zespol6w depresyjnych i maniakalno- “depresyjnych) Schuckit 1969). Cloninger wraz z zespotem (1987) stwierdzit jednak, Ze takze w populaci mezczyzn alkoholikw ~ jesli zastosuje sie do- Gatkowe kryterium podzialu ,uwarunkowania srodowiskowe vs genetyczne ‘uzaleznienia” ~ mozna wyodrebié grupe o50b 0 pééniejszym okresie poczat- ku choroby i czestszym wystepowaniu zaburzes psychicanych. Tomsovic (1974), peeyjmujac jako kryterium podziatu spos6b picia, wy- odrebnit dwie grupy os6b uzaleénionych, f,pijacych okresowo i systematyez- nie. Wyniki badai wskazywaly na istotne r6énice w przebiegu choroby w wyréznionych grupach, Osoby charakteryzujace sie okresowym sposobem picia, w odt6znieni od os6b pijacych systematycznie, cechowaly sie wezes- rym wiekiem poczathe choroby, znacznie czestszymi hospitalizagami, za~ burzeniam psychicenymi (majaczenie drZenne, neuropatia) oraz znacznic)- szymi zaburzeniami w funkcjonowaniu spolecznym. Autor nie stwierd jednak, na podstawie badas katamnestycznych wykonanych po rok, istot- nych roan w efektach leczenia c2yli dlugosci utrzymywane abstynencji. ‘Scczegéine zainteresowanie poswieca sie problematyce wspdlwystepo- wania uzalednienia od alkoholu i innych zaburzeri psychicanych. Choé pro- by tworzenia klasyfikacji na podstawie tego kryterium maja cals historie w literaturze przedmioty to wspélezesnie preyjmuje sie, Ze zwiazki miedzy uzaleznieniem a chorobami psychieznymi maja charakter zlozony i wielo- aspektowy. Hielzer i Pryzbeck. (1988) proponuia wyjasnienie owych zaleznosci ‘wskazujacna nastepujace mechanizmy, ktdre nazwane zostaly modelami: 1) model wimego uzaleznienia od alkoholu wobec pierwotnie wyste- pujacych zaburzer paychicenych - # tym przypadku alkoholizowanie sie jest proba samoleczenia cierpienia wspélwystepujacego w zaburzeniach chicanyehy psychicanych ~ w tych przypadkach zaburzenia zwiazane z piciem alkohol wplywaja na rozv6j innych zaburzet psychicanych, takich jak: depresja, neuropatie,zepoly paranoidalne; ‘) modal wopdnego cys w tym podejeiu zaklda sie, 2 alkoho- lizm i zaburzenia psychiczne zaleene sa od innego czynnika, np. predyspo- zy genetycanych, ktSry wplywa na rozw6j obu zaburzet; 44) model dwwukierunkowy ~ niezaleznie od tego, kt6re zaburzenie poja- ia sie wezesniej, pierwsze moze zaostrzy¢ objawy drugiego zaburzenia. 40 Modele te wskazuja, jak zlozone i dynamicane moga byé zaleénosci po- ‘miedzy alkoholizmem i innymi zaburzeniami psychicenymi. W konsekwen- Gj, zwiazek miedzy depresja, poziomem Ieku czy osobowoscia antyspolecz~ 1a, a Waleznieniem od alkohol magna praedstawié postagulac sie rbznymi modelami. Praykladowo wystapienie depresji moze doprowadzi¢ do nad- uzywania alkoholu, ale naduzywanie moze spowodowaé wystapienie obja- ‘ww depresyjnych (Puzyriski 1988, Brown 1990). Jednoczesnie wskazuje sie, Ze wspélwystepowanie uzaleénienia i depresji moze, na zasadzie taw. bled nego Kota, spowodowaé znacme nasilenie obu zaburzet (Bean 1981). Po- dobne wyniki badat, uzasadniajace zastosowanie ~ w indywidualnych przypadkach ~ réémych modeli do wyjasnienia wspélzaleénosci, uzyskuje sie analizujac zsviazek miedzy wystepowaniem osobowoéei antyspoleczne} czy zaburzes\ o charakterze Iekowym a alkoholizmem (szerzej por. Hauser 1988). ‘Uwzgledniajac zaleznoSei miedzy dynamika przebiegu, obrazem klinicz- nym uzalemienia oraz zaburzeniami psychicenymi Zucker (1979) przedsta- wil tw. rozwojowy model typologicany alkoholizmu, Wyodrebnit c2tery ty- py alkoholizmu: 1) typ 1 ~ antyspoleczny, charakteryzujacy’ sie wezesnym poczatkiem uzalezrienia, cigikim przebiegiem choroby oraz wystepowa- niem obciazes rodzinnych; 2) typ 2 — tew. kumulacyjny, w ktérym uzale2- nienie od alkoholu jest pierwotne, a inne zaburzenia psychiczne pojawiaja sie jako wt6me do nadusywania alkoholu; 3) typ 3 - wystepujacy czesciej u kobiet niz mezcayzn, w ktérym picie alkoholu jest forma leczenia pierwotnie vwystepujacych zaburzen afektywnych; 4) typ 4— tew. rozwojowo uwarun- kowany, kidry charakteryzuje sie bardzo intensywnym piciem w okresie adolescencji, ktére lagodnieje wraz z wiekiem, bez powasniejszych zaburzert w funkcjonowaniu spotecznym. W drugim podejsciu typologicanym ~ zwanym statystyczno-empirycz- yim czy a posteriori ~ prébowano wyr6inié homogeniczne erupy osdb tuza- leznionych od alkoholu stosujac metode analizy skupieri, Metoda ta znalazia bardzo szerokie zastosowanie, poniewa?, umozliwiala badaczom réwnoczes- ne kontrolowanie wielu réznych czynnik6w. Moéna odniesé wrazenie, Ze metoda analizy skupiesi zakoriczyla ere podzial6w dychotomicanych na 2ecz typologii bardzie} zrbznicowanych. Morey i Skinner (1986) na podstawie analizy skupieft wyodrebnili trzy gtupy uzale%nionych od alkoholu: 1) grupe A stanowily osoby 0 krdtkim okresie choroby, Kt6re nie wykazywaly powazniejszych zaburzex psychic2- nych i spotecznych zwiazanych z piciem alkoholu; 2) geupe B konstytuowa- Jy osoby o umiarkowanym stopniu zaawansowania choroby, pijacy syste- matycznie, zwykle w towarzystwie; 3) grupa C obejmowata dsoby gleboko uzaleznine, pijace okresowo, wyizolowane ze srodowiska rodzinnego i 2a- wodowego. auNajbardziej poprawne pod wagledem metodologicznym badania zostaly -przeprowadzane przez Cloningera wraz.z zespotem (1981)°. Autor wyod- rebnil dwa podstawowe typy alkoholizmts * typ 1 ~ swarsnkowany Srodowiskowo ~charakteryzowal sie p6¢nym wie- kiem poczatku choroby, fj, po 25 roku Zycia i rzadkim wystepowaniem alko- holizmu w rodzinie; ta forma wystepowala r6wniez u kobiet, u ktorych ob- serwowano rwnoczeénie szybkie praechotzenie od stama nadmiernego picia do picia uzaletnionego oraz wyraéne tendencje do picia okresowego 2 dlugimi okresami trzedwosci, w tym typie alkoholizmu dochodzi czesto do powiklait, takich jak majaczenie drzenne czy tet choroby somatyczne; * typ 2 ~ wwnninkowany genetycenie ~ wystepuje czesciej u mezczyzn, Ktérych poczatek choroby zarysowywal sie uz w okresie adolescencj, osoby nalezace do tej grupy pija systematycznie bez wiekszych praerw i rzadko ‘wystepuja u nich ré2ne powiklania psychiczne i somatyczne. Druga wspélezesnie uznana Klasyfikacja alkoholizmu jest typologia Ba- bora i wsp. (1988), Kt6ra uwzglednia znaczenie c-ynnikw genetyemych w sgenezie wzalezrtienia, poziom uzalemienia oraz. konsekwenge 2drowotne ‘wynikajace z picia. Postugujac sie metoda analizy Sciezek autor wyodrebnit typ A i yp B alkoholizmu, Osoby tworzace typ A charakteryzuja sie potnymn porzatkiem choroby, mniejseymi obciazeniami rodzinnymi proble- mami alkoholowymi oraz readszym wystepowaniem zaburzett psychicz- nych. Typ B to osoby charakteryzujace sie wezesnym wiekiem poczatku wralesnienia, gwaltowna dynamika pojawiania sie rSanych objawow, WwspOlwystepowaniem licanych zaburzeri psychicanych oraz. gorszym ni, typ A rokowaniem co do efektow leczenia. Typologia Babora jest w duzym stopniu 2godna z Klasyfikacja Cloningera i wepélpracownik6w. Typ A two- 12a pacjenci o podobne| Konstelagj cech co pacjenci typu 1- uwarunkowane- g0 srodowiskowo, natomiast typ B tworza osaby o cechach podobnych do typu 2 — wwarunkowanego genetycznie. Réénica dotyczy kryterium wspél- wystepowania innyeh zaburzett psychicanych. Wieksze nasilenie zaburzeh psychicznych w klasyfikacjiClonigera wystepuje w typie 1, natomiast w kla- syfikacii Babora w typie B. Lesh wraz z zespolem badawczym (1988 za: Hauser 1996) zaproponowat typologie uwzgledniajaca nastepujace kayteria: obeiazenia rodzinne proble- mami alkoholowymi, obraz Kliniceny objaw6w uzaleznienia oraz wspél- ‘wystepowanie zaburzen rozwojowych. Wyniki badatt pozwolily na wyod- rebnienie c2terech typ6w osdb uzaleznionych od alkohol: = typ 1 - wlasciny ~ wworzyly osoby, u ktdrych nie stwierdzono obciazen rodziniymi problemami alkoholowymi, charakteryzujacymi sie wezeénie * Zalodenia, prebieg oraz analiza tatystycono Kinicena bad Cloningerazostala proed: stawiona w rozdzisle 3 sleypts Geneon i mectanizm waénieia par. 32.1. Badan nad bidnetami dzicems toptowanyra. 2 pojaviajacymi sie objawami wzaleénienia fizycanego, tj. tolerancji na alko- hol, objawami abstynencyjnymi oraz. powiktaniami w postaci psychoz alko- ‘rolawyeh; '» typ 2—newrolyczny ~ obejmowal grupe os6b z pierwotnymi zaburzeniami, osobowosci, ktére prawdopodobnie picie alkoholu traktowaly jako spos6b na obnienie réenych napice i trudnasciw funkcjonowanit spolecenym; ** typ 3~ poychotyceny ~ stanowili alkoholicy rodzinnie obciazeni réeny- mi zaburzeniami psychicenymi, takimi jak: depresje, psychorzy, niedorozwo- je umyslowe; picie alkoholu w tej grupie os6b shuzy prawdopodobnie radze- nits Sobie 2 objawami psychopatologicanymi; + typ 4 - organicany ~ stanowity osoby, u ktérych we wezesnym okresie dziectistwa stwierdzona abjawy uszkodzenia oérodkowego uktadu nerwo- wego ze wspélwystepujacymi zaburzeniami emocjonalnymi. Waznym uzasadnieniem dla tworzenia coraz to innych typologii jest za- lotenie, ze alkoholicy, charakteryzujacy sie r6znym obrazem Klinicenym uzaleénienia, odmiennym znaczeniem czynnikow genetycenych i srodowi- skowych w genezie choroby oraz réznymi wspélwystepujacymnd zaburzenia mi psychicznymi, powinni podlegaé specyficanym oddzialywaniom leczni- czym. Praedstawione typologie stanowity podstawe forrmulowania licenych programéw terapeutycznych oraz badari nad ich efektywnoscia. Jednak ‘wiekszose tych badait nie spetnia podstawowych wymagan metodologica- nych, stad uzyskane wyniki i interpretacje nalezy traktowaé z duza ostroz- noscia, Og6nie mona powiedzieé, ze w chili obecnej brak przekonywaja- cych danych wskazujacych na wieksza skutecanos¢ okreslone| formy terapii ‘w wyraninych grupach typologicenych (Finney, Moss 1979, Tucker, Vuchi- nich, Gladsjo 1994). 2.4. Miedzynarodowe klasyfikacje ICD - 10 i DSM-IV Kayteria réanicujace natogowego alkoholika od nienalogowego alkoholi- ka (zwanego pljakiem), pomimo niezaprzeczalnego wkladu Jellinka (1960) oraz Portnowa i Piatnickigj (1977) w naukowa systematyke alkoholizin, okazywaly sie ciagle niewystarczajace w postepowaniu klinicano-diagno- stycanym. Na zlecenie amerykariskiej Rady Narodowej doSpraw Alkohoizan (National Council on Alcoholism) w 1972 ukazalo sie opracowanie bedace rezultatem pracy zespohu klinicystow zatytulowane Kryteriarozpoznania alko- iolizmu, Ktére mialo ulatwié trafne i zetelne rozpoznanie alkoholizmu na podstawie nastepujacych objawow: + zaleznosé fizyczna, + tolerancja:stezenie alkoholu 15 promila bez cech upojeria, 3,0 promile \jakims momencie lub 1,0 w ezasie wizyty lekarskie, 4a« zapach alkoholu z ust przy okazjibadas\lekarskich, « picie pomimo istnienia siinych preeciwwskazari medyemych, znanych pagentowi, « picie pomimo probleméw spolecerych, « skargi pagenta dotyczace kontrol, + powlarzajqce sie proby utrzymania abstynencji, 5 hie wyjasniona zmiana w relacjach rodzinnych, spolecenych lub zawo- dowych, * zaniepokojenie piciem dane} osoby 22 strony partnera (za: Kinney, Leaton 1996, 5.73). Karyteria Rady Narodowej do Spraw Alkoholizmu byty wprawdzie bar- die) udytecene dla klinicyst6w niz opis Jellinka, ale ciagle niewystarczajace Rownoczesnie podeimowane proby Klasyfikaci zaburzes\ psychicanych w kolejnych wydaniach Podrecanika Diagnostyczno-Statystycenego Zaburzert Psy- chicenych (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ~ DSM) pray akceplagii i wspdludziale Amerykariskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (ATP) doprowadzily do wyodrebnienia grupy zaburzen zwiazanych 2 Nad- éyciami substancji paychoaktyronyck, do ktorych zaliczono naduzywanie alko- rola ialkoholizm, 'W DSMAll (1980) oraz IX Wersfi Miedzynarodowe| Klasyfikacji Chor6b { Preyezyn Zgon6w (CD-9) zrezygnowano z termina ,alkoholizm”, ponie- ‘waz wznano go za malo precyzyny i posiadajacy spotecznie utrwalona pejo- ratywna konotacja. Alkoholizm, w medycznym tego slowa znaczeniu, 2ostal zastapiony okresleniem zespdt uzaleénienia od alkoholu (syn.: uzaleznicnie ‘badd zale2nosé od alkoholu), a alkoholizm w sensie szerszym - problemam spowodowanymi alicholem (syn. problemy alkoholowe) lub niesprawnasciamé Spowodowanymi alkoholen (ang. disabilities). Terminy te mialy trafnie] odda- wwaé istote wyréenionych 2aburzen i zmniejszaé ryzyko jatrogennych skut- éw etykietowania. Okazato sie jednak, 2e 0 ile termin ,uzaleanienie od al- Koholu” uzywane jest obecnie dosé czesto i adekwatnie, to okreslenie niesprawnosi zwiazane z alkoholem’” nie znalazlo, z wielu wzgled6w, akeep- {agi w polskim pismiennictwie. Utnvalilo sie natomiast okresienie ,problemy slkoholowe”, Ktore jest czesto naduzywane wbrew pierwotnym intencjom Swiatowe} Organizagi Zalrowia, zalecajace) wzywanie go dla stwierdzonych iesprawnosc samatycznych i psychicanych (por. Habrat 1996). ‘Obowiazujaca w Polsce, najnowsza X Wersja Miedzynarodowe) Klasyfi- kacji Chordb i Przyezyn Zgonéw (ICD-10, 1992) nie zavviera juz m.in. termni- néw ,problemy aikoholowe" i ,nlesprawnesei zwiazane z alkoholem” i dla opisu stan6w Klinieznych zaburzett psychicenych spowodowanych alkaho- Tem stosuje bardziej szczegotowa klasyfikacje. Wszystkie zaburzenia psy- chicane, zwiazane z przyjmowaniem substangi psychoaktywnych, otrzyma- ly oznaczenia Fix a zaburzenia Zwiazane z alkoholem ~F10.x (por. tab. 1). “ ‘Tabet 1 Zaburzeiapoychicenezaburzenia zchowariaspowodowanealkoholem wICD-10 (0992) Naw irino Ostezatruceakoholens logo + niepowiklane loo > powiktane urazem lub wsckodzeiem cola loa = Ziym powiklaniam medycenyms ras > zespiaczka ree J+ zdrgawiamt lrcor > upicie patologicme lo Piclesskodliore 02 Uzalezienieod alkohol 1020 | Aldualni teeymywanve aston i021 ‘Akwonlnie urayiyorandeebstench ale Wspejlsechroniacym drodowiskt F103 ‘Utrammyranie abetynenszpowodu otzymywania lezen aweryinegD (Gila ub blokacegDreceptory(raltrekson) raze Auayome uzaledniene (tate pi alkohol) Fi02s Stan claglego pcs alicholu lr026 |Gneszore pce alkohol (lpsomania) rey Zespétabsrynencyiny 1030 + iepowriktany 031 > powilany 2 Agawam loa irio40 rot I edigawkas 05 Pewee pychoryalkoholowe lost Parangjaatkonolowe tose Praewieidaalucynozaalbohalowe riass [Deprsjalkoolowa Pia. Paychors Konakewrs Gespél amnesty) ria Praewlekte aburzenia spowodowane alkohol Fio7t Eneeflopatnalkohalowa \Orepeniealzohelowe Ogéiny podzial zaburzes zwigzanych 2 piciem alkoholu na wzaleznienie i picie szkodliwe nie wyczerpuje, wediug niekt6rych alkohologéw, wszyst- kich zjawisk szkodliwego u2ywania alkoholu, Ieh istotaym uzupelnieniem, jak stwierdza Habrat (op.cit, s. 20, jest niemedyczna kategoria picie ryzy- owne. Obejmuje ona take pici, Ktdre jest potencjalnie zwigzane z powsta- niem szk6d zdrowotnych, np. prowadzenie samochodu, praca na wysoko- 4, obstugiwanie réznych urzadzex mechanicenych czy elektsycanych pod ‘wplywem alkoholu. Inna, bardziej krytykowana definicja picia ryzykowne- 450 charakteryzuje ten typ picia poprzez.okreslenie wielkosci spozywanego alkoholu. Stwierdzono, na podstawie analizy zaleénosci miedzy srednim daiennym spodyciem alkoholu, a znacenym ryzykiem wystapienia szkéd zdrowotnych, Ze picie ryzykowne to spozycie dwiich (kabiety) do czte- 45rech (mezczyéni) porgj alkoholu deiennie (tzw. standardowa porda zawiera 10g caystego alkohol)”. Picie szkodliwe (naduzywanie alkoholu w Klasyfikacji DSM-IV) to taki weorzec picia, Ktdry powoduje sekody 2drowotne natury somatyczne (np. zapalenie lub marskosé watroby, polineuropatia alkoholowa, uszkodzenia ciala pod wpywem alkoholu) lub psychicznej (np. depresja alkcholowa). Ze s2kodami 2drowotnymi czesto wspdlwystepuja Zaburzenia funkcjonowania spolecznego, np. nie wywiazywanie sie z pelnionych 161 spoleczrych, 2a w0- dowych czy rodzinnych, aresztowania spowodowane dokonaniem prze- stepstw pod wplywem alkoholu, Jednak dla rozpoznania picia szkodliwego nie wystarczy wystepowanie negatywnych spolecznych skutkéw uzywania alkoholu ~ musza zostaé stwierdzone, przedstawione wy2ej, szkody 2dro- ‘wotne spowrodowane nieprawidlowym wzorcem picia, ktéry wystapit przy- ‘najmniej przez miesiac w ciagu ostatniego roku uzywania alkohol W DSM-IV (1994, s. 108) wyrG2nia Sie zasadniczo dwvie kategorie zabu- reef zwigzanych 2 uzywaniem substangji psychoaktywnyck: Zaburzenia Uzywania Substangji (¥, zespét walednienia i naduzywania substangji) oraz Zaburzenia Wywolane Substandja (intoksykacja, zesp6t abstynencyjny, deli- rium, itd) Naduéywanie alkoholu (DSM-IV, 1994, s. 112, kod: 30500) zostato zdefi- siowane jako: ‘A. Nieprawidlowy wzorzee picia prowadzacy do Klinicenie znaczacych sekéd somatycznych lub zaburzefi psychicanyeh, manifestojacych sie przy- najmnie) jednym z ponizszych objawow wystepujacych w okresie ostatnich 1 miesiecy: 1) powtarzajace sie picie alkoholu prowadzace do zaniedbania w wyko- ywaniu waznych obowiazk6w w pracy, szkole albo domu (np. powtarzaja- ce sie nieobecnosci lub mniej wydajna praca z powodu picia, absencja 2wia- zana 2 piciem, zawieszenie w prawach uczmia lub wydalenie ze szkoty, zaniedbywanie dzieci lib obowiazkivr domowych), 2) powtarzajace sie picie alkoholu w sytuacjach, ktdre groza urazami fi aycanymi (np. prowadzenie pojazdéw lub obstuga maszyn w_stanie nietrzezwym), 3) powtarzajace sig Konflikty z prawem w stanie nietrzedwym (np. are- s2towania z powodu zachowas pod wplywem alkoholu), 4) kontynuowanie picia pomimo preewleklych lub nawracajacych spo- ‘ecanych i interpersonainych probleméw spowodowanych bad# nasilonych przez picie (np. Klotnie z matzonkiem o konsekwencje picia, 6a), B. Objawy nie spetniaja kryteriGw uzalednienia od alkohol. ® Nnijszy poriomn spodycia alkohol ni eyzykowny nie cmacca pozioms berplecanege, ‘Wiadomo tet, 2 isinica grupy, ktdrych bezpleczny poziom spotycia nie dotyezy np waled- sieni badé piacy sekodllwie, blscy krewmi wealemionych, chorzy payehcane, dees, rl ie, oblety w ead, itp, 46 Kryteria diagnostyczne szkodliwego picia (kod: F10.1) wg Swiatowej Or- ganizagjiZdrowia (IDC-10) sa nastepujace: ‘A, Pewnosé, Ze picie alkoholu jest przyczyna albo zmaczacq wspélprzy- czyna szk6d somatycznych lub psychicanyeh, w tym uposledzonego kryty- cyzmu Iub zaburzonego zachowania, kt6re moga prowadzié do niesprawno- Scialbo mieé negatywny wplyw na stosunki migdzyludzkie. B. Rodzaj szkody powinien byé jasno zdefiniowany w kategoriach me- dycznych lub psychologicanych. C. Nieprawidtowy wzorzec picia powinien wystepowaé przex przynai- ‘mnie miesiac w ciagu roku. D. Niespelnienie kryterigw innych zaburzer psychicanych lub zaburzes\ za- chowania zwiazanych z przyjmowaniem innych substangji psychoaktywnych. Uzaleinienie od alkoholu (DSM-IV, 1994, 5.108, kod: 303.90) edefiniowa- no jako nieprawidtowy wzorzec picia prowadzacy do Klinicanie zmaczacych uszkodzett somatycznych lub zaburzeri psychicznych, ktére manifestuje sie przynajmniej trzema z ponizszych objaviéw wystepujacych w okresie ostat- nich 12 miesiecy: 1, Werost tolerangj definiowany w dwojaki sposéb: a) potrzeba znaczaco wyészych dawek alkoholu do wywolania intoksy- agi lub innego oczekiwanego efektu alkoholu, agp aénie zmijezone efelty disana alkoholu prey pitt same} 2. Zespth abstynencyjny manifestujacy sie w jeden 2 dwéch modliwych sposob6w: a) wystepowante charakterystycznego zespolu abstynencyjnego po prze- rwaniu picia lub zredukowaniu intensywnego i dlugotrwalego picia; zespot rozwija sig w kilka godzin lub dai i manifestuje sie co najmniej dwoma typo- wymi objawami, takimi jak: hiperaktywnosé ukladu wegetatywnego (np. wzmozona potliwosé, tachykardia), nasilone drzenie rak, nudnosci lub wy- minty, podniecenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, 2wiewne omamy lub zludzenia wzrokowe, dotykowe lub stuchowe, napady drgawkowe {grand raal, lek; powoduja one klinicznie znaczace zaburzenia funkgonowa- nia psychicenego, spolecznego, zawodowego lub innych waznych sfer zycia; objawy te nie sa wynikiem ogdlnie zlego stanu somatycanego i nie sa zwia- zane zadnym innym zaburzeniem psychicanym, ») picie alkoholu lub przyjmowanie lek6w (np. barbituranéw, benzodia- zepin) lub innych substangji o dzialaniu podobnym do alkoholu (ap. eteru) wceluzlagodzenia objawéw tub uniknigcia zespotu abstyneneyjnego. 3. Czeste picie alkoholu w wigkszych ilosciach i dluzej niz. zakladano Przed rozpoczeciem picia 4. Uporczywe proby Iub nieudane postanowienia przerwania picia lub ograniczenia ilosci wypijanego alkoholu, "75, Praeznaczanie znaczngj iloSci czasu na zdobywanie alkoholu lub do- chodizenie do siebie po wypicit. i ‘6. Znacze zredukowanie aktywnosei spoleczne), zawodowej i rekreacy}- nj z powodu picia alkohol. 7. Kontynuowanie picia alkoholu pomimo wiedzy, Ze nawracajace lub przewlekle problemy zdrowotne lub psychiczne sa spowodowane lub za- strzone przez pice alkohott (np. picie pomimo wiedzy, ze alkohol zaosirza chorobe wrzodowa). . Uzaleznienie od alkoholu (kod: F10.2) wg Swiatowej Organizacii Zdro- wia to zespol objaw6w somatycenych, behawioralnych i poznawezych, w kiorych picie akobolu sta sie priorytetowe nad innymi poprzednio wazny- mi zachowaniami. Do rozpoznania uzaleznienia konieczne jest stwierdzenie ‘wystapienia, w czasie ostatniego roku, przynamnie) trzech z ponizszych ob- Sila potrzeba (gl6) pciaalbo kompulsywne pciealkobolu, | B. Trudnosci w kontrolowania zachowat zwiazanych z piciem w sensie Lupostedzenia: 1) kontrolowania'rozpoczecia picia (np. powstrrymywanie sie od picia przed poludniem); 2) dlugosei trwania picia (np. ograniczenia picia do jednego dnia);3)ilosci alkoholu (koniecznosé picia ,do dn”). C.Stanabstynencyjay spowodowany przerwaniem picia lub zredukowa- niem dawki alkoholu, pracjawiajacy sie: 1) charakterystycanym zespolesn abstynencyjnym, badd: 2) piciem alkoholu lub przyjmowaniem substangi podobnym dzialaniu (np. barbiturany, eter) % zamiarem zlagodzenia lub Uuniknigcia objawéw abstynencyjnych. D. Wystepowanie toleranci polegajace} na potrzebie spozywania wiek- szych dawek do wywolania efektu powodowanego poprzednio mniejszymi dawkami (6a one nieraz tak duze, Ze asoba niewzaleiiona, pod ich wply- wem, moglaby ponies smier¢). . Postepuiace zaniedbywanie altematywnych przyjemnosci lub zainte- resowari z powodu picia, zwiekszenie ilosei czasu potraebnego na zdcbycie alkohol lub powrécenie do normy po wypicit. F Picie alkohol pomimo wiedzy o jego szkodliwosci, np. uszkodzeni watroby, stanach depresyjnych, padaczce alkoholowe ‘Keyteria uzalesnienia od alkoholu we Klasyfikacji DSM-IV oraz ICD-10 sa bardzo do siebie zblizone. Stosowanie metod Klinicznych i kwestionariuszowych w postepowaniu diagnostycenym, celem stwierdzenia wystepowania zespolt uzaleénienia od alkoholu, wystepuje wlasciwie jedynie w badsniach naukowych' W praktyce klinicznej najczesciej stosuje sie rozmowe, na podstawie Ktére) ~~ Zatacnik 112 zara najpopulamigjze metody kwestonasluszowe i klinicane do bac ania objaw zespolu uzaezniena. 48 zarGwno lekarz (czy terapeuta), jak i alkoholik moga dokonaé diagnozy dy- ramiki przebiegu choroby oraz objawow wzaleénienia. Postepowanie diag- nostyczne o charakterze interakcyjnym wymaga odpowiedniego przygoto~ wania merytorycznego prowadzacego rozmowe oraz cdpowiedric} rmotywacfize strony osoby Zaszajace sie po pomoc. 2.4.1. INNE ZABURZENIA SPOWODOWANE ALKOHOLEM Posréd innych zaburzes psychicznych, spowodowanych naduzywaniem badé towarzyszacych poglebiajacemu sie uzalemieniu od alkoholu, na suczegéina uwage zashiguja te, ktére sa omawiane w ramach Klasyfikagi ICD-10 oraz DSM-IV. Przedstawione ted. zostana wadniejsze dystunikcje 50- matyczne, spowodowanenaduzywaniem alkohol. Majaczenie alkoholowe. NajezeSciej pojawia sie w kilka godzin hub dni po zaprzestaniu picia lub zmniejszenia jego intensywnosdi (rzadko rozwija sie w czasie taw. ciagu picia). Jest to, trwvajaca od killa godzin do killa dni, ostra psychoza (zaburzenie Swiadomosi, zaburzenie postrzegania ~ iluzje, ‘omamy, podniecenie psychoruchowe, lek), kt6rej towarzysza potencjalnie zagrazajace zyciu zaburzenia somatycene. ‘Keyteria diagnastyczne majaczenia alkoholowego wg ICD-10 A, Stivierdzenie zwiazku pryczynowego i czasowego miedzy przerwa- smi w piciu lub znacznym zredukowaniem dawki alkoholu, a wystapieniem zaburzet. B, Stwierdzenie alkoholowych objawéw abstynencyjaych oraz. objaw6w typowych dla majaczenia alkoholowego: 1. Zaburzenia Swiadomosci (dezorientacja w czasie i miejscu). 2, Omamy i ztudzenta (ituzje), gl6wnie werokowe, dotykowe i stuchowe. 3.Silne dréenia miesniowe. 4, Urojenia (daiania sie) praesladoweze. 5,Podniecenie psychoruchowe. 6. Trudnosci z 2asnieciem lub odwrécony rytm snu icauwania. 7, Nadaktywnosé ukladu autonomicznego (np. tachykardia, nadcisnienie tetnicze, rozszerzenie Zrenic). C. Stwierdzenie, 2e objav’y nie sa spowodowane odstawieniem inne) sub stangj psychoaktywnej lub inna choroba somatyczna lub psychiczna, Pierwsze trzy objawy - zaburzenia swiadomosci, omamy { zhudzenia oraz silne dréenia miesniowe ~ naleza do klasycene] triady warunkujace| rozpoznanie majaczenia {pozostate catery moga, ale nie musza Wystepo- wat). Niektérzy psychiatyzy praktyey praywiazuja wage do stwierdzenia ‘wzmozong potliwosei (por. Habrat 1997) 49Powainym zagrozeniem dla zycia tych chorych jest zazwyeza) ich zy stan somatycany. Wystepuja: zaburzenia gospodarki wodne-elektrolitove, czesta jest hipokaliemia i hipomagnezemia, znaczne niedobory witaminowe (gtwnie witaminy B), zaburzenia rytmu serca i nadcignienie tetnicze, infek~ ja i ostre stany zapalne (gléwnie drég oddechowych i moczowych), prze- wlekle stany zapalne (alkoholowe zapalenie watroby, zapalenie traustki) oraz objawy réznych uraz6w fizycenych (pobicia, upadki). Majaczenie alkoholowe w wielu przypadkach ustepuje samoistnie, ale ‘umieralnogé w jego przebiegu jest stosunkowo wysoka. Przewlekte psychozy allcoholowe. Wsr6d przewleklych psychoz.alkoho- owych, kt6re wystepuja znacznie rzadzie) ale kiedy sie rozwina trwaja mie- siacami, a nawet latami wyrGinia sie: paranoje alkoholowe i praewlekty halucy- nozpakoholowe. Paranoja alkoholowa (alkoholowy obled zazdrosci, alkoholowy zespél Ctella) (F10.52) to przewiekla psychoza spowodowana wieloletnim inten- sywaym piciem alkohobu, w obrazie ktdre} dominujacym objawem sa uroje- nia niewiary malzeriskicj (nier2adko absurdalne) i zachowania agresywne zwigzane 2 tymi urojeniami. rata an eestoror sew os8 ju uprodnio wykaanjcych nine oznaki podejzliwosci i zazdrosci. Oskarzenia i zarzuty niewiemosci mal- ‘eviskie} sa charakterystycene dla o:6b pijacych nadmierie i uzaleznionych, stad rozpoznanie paranoi moze byé postawione, gdy spelnione sa dodatko- we kryteria wskazujace na charakter psychotyceny owych zarzut6w. Czyli, sgdy 8a wysuwane 2 maio istotmych przestanek, 0 absurdalnej tresci lub/i za podejrzeniami nievriemosi ida zachowania sprawdzajace czy kontrolujace oraz zachowania agresywne, majace na celu wymuszenie zerwania, przy- znania sie do winy bad# ukarania. rzewlekta kalucynoza alkoholowa (F 10.52) to psychoza spowodowana wie- Joletnim piciem alkoholu, kt6rej glownym objawem jest wystepowanie oma- méw sluchowych. ,Glosy” te najczesiej rozmawiaja 0 pacjencie w osobie trzeciej: osadzaja go stawiajac zaréwno zarzuty, jak i formutujac odpowied- nia obrone. Efektem halucynowania sa urojenia przesladowcze. Depresje alkoholowe. U os6b pijacych nadmiernie i uzaleznionych z3- burzenia nastroju w postaci depresji alkoholowej (F 10.54) sa dos¢ czesto spotykanym zaburzeniem. Niektérzy alkoholodzy twierdza, 2 u ponad 90% przypadkéw stwierdza sie depresje, ktbra trwa nie dhuze} nit. dwa tygo- Gnie, chociaz moze sie przediuéad i wOwczas swoim obrazem przypomina depresje typu endogennego. Koicydencja alkoholizanu i zaburzes\ afektyw- rnych jest bardzo zlozona, bowiem naduzywanie alkohol moze byé poprze- dzone depresjami (w6wczas alkohol czesto mial pierwotnie pelnié role od powiedniego lekarstwa) i odwrotnie: w przebiegt alkoholizmu nastepuje uuaktywnienie depresj 50 Depresje u os6b naduzywajacych alkoholu bad# uzaleénionych, ze wgledu na wspdhwystepujace ryzyko samobdjstwa stanowia powazny problem Kliniczny. Wykazano, 2e owo ryzyko jest wieksze, niz. wynikaloby 2 prostego sumowania sie ryzyka zwigzanego 2 piciem alkohol iz depresj. Psychoza Korsakowa (alkoholowy zespot amnestyczny). Psychoza ta to sglebokie, najczesciejo charakterze nieodwracalnym, organiczne uszkodzenie mozgu, spowodowane alkoholem, ktére manifestuje sie uposledzeniem zapamigtywania oraz wypelnianiem luk pamieciowych konfabulacjami Kryteria rorpoznaweze: ‘A. Uposledzenie pamieci przejawiajace sie: 1) niesprawnoscia pamigci swiezej (uposledzenie uczenia sie nowego materialu) w stopniu utrudniaja- cym codzienne funkonowanie; 2) zmniejszona zdolnoscia do przypomina nia sobie dawnych doswiadczer. B. Rownoczesnie nalezy wykluczyé: 1) defekt pamigci bezposredniej; 2) zaburzenia Swiadomoset i zaburzenia koncentracji uwagi; 3) globalne ote- ienie. Pre genezic i patomechanizmie wana role odgrywa spowodowany alko- holem przewlekly niedobér witaminy Bi zmniejszenie powinowactwa enzymu transketolazy do tiaminy. Neuropatologicmie stwierdza sie zapalno-2wy- rodnieniowo-krwotoczne zmiany 0.u.n. w obwodach Papeza, odpowiedzial- nych za procesy zapamietywania (Habrat, op.cit, s. 46) Encefalopatia alkoholowa. Jest to zaburzenie osobowosei | zaburzentie zachowania spowodowane wieloletnim piciem, Dla rozpoznania encefalo- patil Koniecane jest stwierdzenie, Ze wystepujace zmiany osobowosci, takie jak: rozwleklosé wypowiedzi i tendencje do popadania w dygresje 2 zagu- bieniem watku, impulsywnost, trudnosei z kontrolowaniem emocj, spi¢- trzenie i kumulowanie afektu, sklonnosé do nierespektowania obowiazuja- cych norm, niewywiazywanie sie z rl spolecnych, jest spowodowane naduzywaniem alkoholu. Jest to zwykle dosé trudne, poniewa2-osoby te juz przed naduzywaniem alkoholu charakteryzuja sie nieprawidlowa osobowo- Scia. W okresie picia dochodzi tet, czesto do urazow czaszki, zatrué roznymi substancjami toksycznymi, co moze mieé znaczenie dla powstania encefalo- ati. Otepienie alkoholowe. Jest to obnizenie poziomu funkcjonowania inte- lektualnego, spowodowane dlugotrwalym piciem alkoholu. Odr6inienie otepienia alkoholowego od innego otepienia jest trudine, poniewad brak jest specyficznych cech psychopatologicanych oraz patomorfologicznych tych dwéch zaburzes\. W badaniach patomorfologicenych mézg6w os6b uzalez- nionych od alkoholu i dementywnych stwierdzono niespecyficene zmiany zanikowe i degeneracyjne, ktére wystepuja u oséb starzejacych sie, nie naduzywajacych alkoholu. Zjawisko to nazwano przyspieszonym starze- niem sie mézgu (por. Habrat, op. cit, . 48). 51Szkodliwe dzialanie alkoholu dotyczy praktycznie wszystkich narzadow ji ukladéw, a wéréd nich preede wszystkim: ukladu pokarmowego, nerwo- ‘wego, krazenia i oddechowego. Ostatnie lata badar\ klinicanych praynosza fez coraz wiece) wynik6w na temat wplywu alkohol na dziatanie ukladu odpornasciowego. (Oto ogéina charakterystyka dzialania alkoholu na funkcjonowanie i naj- czescie| wystepujace schorzenia poszczeg6inych narzad6w i uklad6w: = uklad pokarmowy ~ drazniace dzialanie alkoholu zwicksza ryzyko za- chorowania na nowotwory gardia, jamy ustvej i przelyku; wywoluje stany niezytowe i zapalne shuz6wki zoladka ijelita grubege Gw konsekwencji 2 zespét zlego wchlaniania); uszkodzenia watroby i traustki; = uklad krazenia — alkohol jest istotaym czynnikiem patogennym nadcis- nienia tetniczego; wplywa na metabolizm migsnia sercowego, zwiekszajac zapotrzebowanie na substance odiyweze | przyczyniajac sie do powstania toksyn, a efektem tego jest np. zmniejszenie pojemnosci wyrzutowej serca; powoduje prawdopodobnie znaczna czeéé naglych zgondw sercowych 0 nicjasne|przycaynie; allel nerwowy —naszkodiivy wplyw alkoholu na oss. skdadaia se przede wszystkim: toksyczne dzialanie etanolu, jego metabolitéw i innych ssubstancjialkoholowych; powodowanie nieprawidiowych reakcji adaptacy} nych blon komérkowych; toksyczne dzialanie substanci powstatych na sku- tek uposledzonego przez alkohol metabolizmu (np. encefalopatia watrobo- wa); zmiany aktywnosci ukladéw neuroprzekatnikowych; niedobory 2ywieniowe, gléwnie hipowitaminoza B1 i niedobory bialkowe; —uklad oddechowy ~ osoby pijace duze ilosci alkoholu 2apadaja czescie} na infekcje gémych drog oddechowych, natomiast wielokrotne zakazenia wiru- sowe oraz, zmnigjszona odpomosé przyczyniaja sie do wzrostu ryzyka zachoro- ania na nowotwory jamy ustng i nosogardziei (por. Habrat, op. cit, s. 56). 3. GENEZA I MECHANIZM UZALEZNIENIA OD ALKOHOLU 3.1. Model biologiczny i psychospoteczny uzaleznienia od alkoholu Okazjonalne czy sporadycene waycie alkoholu kojarzone jest najczesciej Z wysmienita zabawa, doswiadceaniem prayjemnosi, odprezenia i relakst Jeli nie dochodzi do preekroczenia pewne) ~ zr6znicowane, indywidualnie — dawki alkoholu, to na nastepny dzief osoba funkejonuje normalnie, pode}- mujac standardowe dziatania Zycia codziennego. Jesli dawka 2ostata prze- kroczona i doszio do znacznego zatrucia osrodkowego ukladu nerwowego 82 wystepuje many powszechnie star nazywany kacem,na kt6ry sklada sie ze- spot fizycznych i psychicenych dolegliwosci z odczuwaniem wstretu do po- rnownego tuzycia alkoholu. Stan ten dosé szybko mija i osoba moze powsocié do odpowiedniego dla niej poziomu fumkcjonowania. Sytuacja diametrainie sie zmienia, gdy okazjonalne uzywanie alkoholu przechodzi w stan naduzy- wania czy uzaleénienia od alkohol. Stan taki zawsze— jak przedstawiono Ww poprzednim rozdziale ~ wiaze sig z wieloma problemami natury fizyeznej, psychicznej i spolecanej. Jak to sig dzieje i dlaczego pewien procent os6b przechodzi od stanu okazjonalnego uzywania alkoholu do naduzywania i/lub alkoholizmu. Odpowied# na to pytanie jest ogromnie wazna zarowno ze wzgledu na planowanie odpowiednich dzialax profilaktycanych, jak i za~ stosowanie skutecznych strategiileczenia, ‘WspOtezesne koncepcje i wyniki badasi potwierdzaja hipoteze, 2e nad- ‘utywanie i uzaleznienie od alkoholu jest zaburzeniem 0 podiozu biologicz- no-psychologiczno spolecenym. Niemniej predykatywnosé kazdego z tych czynnikéw w ksztaitowaniu sie alkoholizmu budzi gorace dyskusje i kontro- ‘wersje, a badania nad ich waaiemnym wplywem, w przebiegu procest nad- uzywania, sa nieliczne i w dodatku krytykowane przez metodologow. Ana~ liza literatury pozwala stwierdzié, ze wysilki teoretyk6w i badaczy podejmujacych proby wyjasnienia genezy imechanizms tych zaburzen kon- centruja sie obeenie na dwéch grupach zagadniet: 1) wyréznierin fizyczne} i/lub psychicznej specyfiki jedrostki podatnej na uzaleznienie od alkohol, z uwzglednieniem modyfikujacego wplywu Srodowiska spotecznego; 2) wskazaniu na takie famakologiczne wiaéciwosci alkohol, kt6re w inter- ake 2 onganizmam: zywymi prowadza do psychicenego i/lubfizyezego zaleznienia. Koncepcje na temat genezy i mechanizmu uzaleénienia formulowane saw ramach nauk medycznych, psychologii (szezeg6lnie psychologii osobo- ‘wosti i Kliniczne)) oraz socjologii, Kazda z tych dziedzin proponuje inny model uzaleznienia, choé niektore z nich maja, w ograniczonym stopniu, charakter interdyscyplinamny. Preedstawiony ponize) praeglad koncepgi i wynikéw badant pokaze jak bardzo zlozone i trudne jest sformutowanie ‘wyczerpujace| odpowiedzi na pytanie o geneze i mechanizm ksztaltowania sie psychicznej i fzycane) zalezosci od alkohol. 3.2. Biologiczne uwarunkowania- dziedziczenie Przekonanie, ze allcoholizm jest praekazywany 2 pokolenia na pokolenie, 2 ojca na syna funkcjonowal w literaturze piekne} i psychistrii od bardzo dawna. Badania nad dziedzicznoscia alkoholizmu prowadzono juz w latach c2terdziestych. W tym czasie bowie w powtarzanych wielokrotnie ekspe- 53