Tu Dong Hoa Va Dieu Khien Thiet Bi Dien Chuong 4 (Cuuduongthancong - Com)

Ch-¬ng 4: Çc phÊn tö trong hÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn
vßng kÝn. (8 tiÕt)

4.1 KhuÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT)
4.1.1. Giíi thiÖu vÒ K§TT
KhuÕch ®¹i thuËt to¸n lµ phÇn tö c¬ b¶n ®Ó x©y dùng m¹ch ®iÒu khiÓn
t-¬ng tù. ThuËt to¸n khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã nghÜa lµ nhê m¹ch khuÕch ®¹i
nµy mµ ta cã thÓ t¹o ®-îc çc thuËt to¸n ®iÒu khiÓn kh¸c nhau
S¬ ®å nguyªn lÝ vµ s¬ ®åthay thÕ cña K§TT giíi thiÖu trªn h×nh 41.1.
K§TT cã hai ®Çu vµo: ®Çu vµo ®¶o (-) tÝn hiÖu ra tr¸i dÊu víi tÝn hiÖu vµo
om
®Çu vµo kh«ng ®¶o (+) tÝn hiÖu ra ®ång dÊu víi tÝn hiÖu vµo, mét ®Çu ra.
+ +
.c
- §Çu ra K §Çu ra
§Çu vµo + §Çu vµoZV
ng
Zr
- co
-
H×nh 4.1 KÝ hiÖu vµ s¬ ®å thay thÕ K§TT
an
4.1.2. Çc th«ng sè c¬ b¶n cña K§TT

th
§iÖn ¸p nguån cÊp 5 18 V (TrÞ sè nµy chØ cho gÇn ®óng cho ®a sè çc
lo¹i K§TT, chi tiÕt ph¶i tra b¶ng th«ng sè K§TT)
ng
Dßng ®iÖn ra IR 3 mA
o
C«ng suÊt tiªu thô P 60 mW

du
Vïng nhiÖt ®é lµm viÖc -55OC 125OC

u
TÇn sè lµm viÖc cùc ®¹i kho¶ng hµng kHz

cu
HÖ sè khuÕch ®¹i K = 105 - 107

§iÖn trë ®Çu vµo ZV 1M
§iÖn trë ®Çu ra ZR 100
§é mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p vµo (OFFSET) 1mV
§é mÊt ®èi xøng dßng ®iÖn vµo (OFFSET) 10-8 A
Dßng ®iÖn tÜnh ®Çu vµo (Biascurrent) 10-7 A
§é tr«i ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn theo nhiÖt ®é 10-8 V/OK, 10-10 A/OK
du
Tèc ®é t¨ng ®iÖn ¸p
dt
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
4.1.3. Hµm truyÒn cña K§TT
1. KhuÕch ®¹i ®¶o dÊu
S¬ ®å khuÕch ®¹i ®¶o ®-îc vÏ trªn h×nh 4.2
Z2 i2
Z1 i iV
1
Z0 i0
uV ZV
u0
it
u1
om
Zt u2
u3 Z3
.c
H×nh 4.2 M¹ch khuÕch ®¹i ®¶o
Tõ s¬ ®å thay thÕ h×nh 41.2 ta cã çc ph-¬ng tr×nh c¬ b¶n nh- sau:
ng
co
i1 + i2 - iV = 0
(4.1)
an
i1 =(u1 - uV - u3)/Z1
i2 =(u2 - uV - u3)/Z2
th
iV = uV /iV
ng
§èi víi ®Çu ra ta cã

o
uo = -A uV
du
i0 = i2 + it
(4.2)
it = u2 / Zt
u
cu
i0 = (u0 - u2)/ ZR
Gi¶i hai ph-¬ng tr×nh (4.1), (4.2) ta cã:
u 2
1 1
.
u1 Z1 1 B 1 Z 1 Z 1
3 3
1 1
Z 2
K Z 2
Z V
Z1 Z V
Z V
1 1 1
Z 2
Z t
Z 0
B
1 1 Z 3
(1 )
Z 0
A .Z 2
Z V
Gi¶ thiÕt gÇn ®óng Z0 = 0, Z0 < Zt, Z0 < Z2 vµ A ta cã:
KK§ = u2/u1 = -Z2/Z1
2. KhuÕch ®¹i kh«ng ®¶o
Z2 i2
Z1 i1 iV
om
Z0 i0
uV
Z3 i
.c
3
it
i4 u2
u1 Zt
ng
Z4 co
an
H×nh 4.3 M¹ch khuÕch ®¹i kh«ng ®¶o
B»ng çch gi¶i t-¬ng tù nh- trªn chóng ta cã:

th
KK§ = u2/u1 = (Z4/(Z3 +Z4)].[(Z1 + Z2)/Z1]

ng
3. KhuÕch ®¹i vi sai

o
S¬ ®å m¹ch khuÕh ®¹i vi sai vÏ trªn h×nh 4.4.

du
Z2 i2
u
Z1 i1 iV
cu
Z0 i0
uV
u1A Z3 i
3
it
i4
u1B Zt u2
Z4
H×nh 4.4 M¹ch khuÕch ®¹i vi sai
TÝn hiÖu ra ®-îc tÝnh:
Z 2
Z1 Z 2
Z 4
u 2
.u 1A . .u 1B
Z1 Z1 Z 3
Z 4
4.1.5. Çc m¹ch c¬ b¶n cña K§TT

- Bé céng tÝn hiÖu.
Trªn h×nh 42.1 giíi thiÖu mét s¬ ®å nguyªn lÝ bé céng tÝn hiÖu
Rht
R1
om
U1
- UR
R2
U2 +
.c
Rn
Un
ng
co
an
H×nh 42.1 S¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch céng tÝn hiÖu

th
§iÖn ¸p ra cña bé c«ng nµy ®-îc tÝnh:

ng
U 1
U 2
U n
o
uR R ht
....
R1 R R
du
2 n
u
NÕu chän R1 = R2 =.... Rn = Rht, ta cã ®iÖn ¸p ra lµ tæng çc ®iÖn ¸p vµo

Rht
cu
U2 = - (U11 + U12 + .....U1n)

R1
U1 -
R2 UR
- M¹ch céng kh«ng ®¶o U2 +
S¬ ®å m¹ch céng kh«ng ®¶o cho trªn R0
Rn
h×nh ck®. §iÖn ¸p ®Çu ra cña bé céng nµy Un
®-îc tÝnh:
R 0
R ht
1 U 1
U 2
U n
uR . . ....
R 1 1 1 R1 R R
0 2 n
....
R1 R 2
R n
NÕu chän R1 = R2 = .....= Rn = R th×
Rht
n
R R
U
0 ht
U R1
R
n .R
i
U1 UR
0 i 1
-
U2 R2
+
- M¹ch trõ R3
S¬ ®å m¹ch trõ ®-îc vÏ trªn h×nh mt
§iÖn ¸p ra ®-îc tÝnh: H×nh mt. S¬ ®å m¹ch trõ
R3 R1 R ht
R ht
U R
U 2
U 1
R1 R 2
R3 R1
om
- M¹ch tÝch ph©n.
.c
M¹ch tÝch ph©n lµ mét m¹ng bèn cùc (h×nh tpa), trong ®ã tÝn hiÖu ra tØ
lÖ víi tÝch ph©n tÝn hiÖu vµo M¹ch
ng
UV UR
t
tÝch ph©n
U U dt
R V
co
0
a)
Ng-êi ta cã thÕ dïng K§TT ®Ó lµm C
an
m¹ch tÝch ph©n nh- trªn h×nh tpb. §iÖn ¸p

UV R
ra trong tr-êng hîp nµy ®-îc tÝnh:
th
- UR
1
t
1
t
+
ng
U R
U V
dt U V
dt
RC 0
T 0
o
Khi muèn céng hoÆc trõ çc tÝch

du
ph©n, ng-êi ta dïng m¹ch tÝch ph©n tæng b)

vµ tÝch ph©n hiÖu nh- trªn h×nh tp2. Çc H×nh tp. M¹ch tÝch ph©n; a. s¬ ®å
u
tÝch ph©n tæng vµ hiÖu cho ta ®Çu ra: khèi; b. m¹ch tÝch ph©n b»ng K§TT
cu
Víi m¹ch tÝch ph©n tæng:

t
U 1
U 2
U n
U R
.... dt
0
R1 R 2
R n
Víi m¹ch tÝch ph©n hiÖu:

t
1
U R
U 2
U 1 dt
RC 0
- M¹ch vi ph©n
M¹ch vi ph©n lµ mét m¹ng bèn cùc (h×nh vp1a), trong ®ã tÝn hiÖu ra tØ lÖ
víi vi ph©n tÝn hiÖu vµo
dU V
U R
k
dt
S¬ ®è m¹ch vi ph©n dïng K§TT ®-îc vÏ trªn h×nh vp1b. TÝn hiÖu ra cña
m¹ch tÝch ph©n ®-îc tÝnh:
dU dU
U R
RC
V
T
V
C
dt dt
UV R
- UR
UV M¹ch UR +
vi ph©n
a)
om
H×nh vp1. M¹ch vi ph©n; a. s¬ ®å b)
.c
khèi; b. m¹ch vi ph©n b»ng K§TT
ng
- M¹ch t¹o xung ch÷ nhËt.
T¹o ®iÖn ¸p d¹ng xung ch÷ nhËt vµ sãng tam gi¸c rÊt th-êng gÆp trong
co
çc m¹ch ®iÒu khiÓn tù ®éng. H×nh xcn1 giíi thiÖu mét sè m¹ch d¹ng nµy.
an
§iÖn ¸p sãng vu«ng vµ tam gi¸c c©n cã thÓ ®-îc t¹o bëi mét dao ®éng
®a hµi b»ng khuÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT) nh- h×nh xcn1 a
th
R R2
ng
R1 R3 C
V- A1
V+ + R
o
V+ +
du
1
A1 -A
_ -
2
C V +
R2
u
cu
a) b)
H×nh xcn1 mét sè m¹ch t¹o xung ch÷ nhËt b»ng K§TT
S¬ ®å dao ®éng ®a hµi b»ng K§TT A cã hai ®-êng håi tiÕp. Håi tiÕp ©m
vÒ V b»ng m¹ch RC, håi tiÕp d-¬ng vÒ V+ b»ng m¹ch chia ¸p R1, R2. Ho¹t
-
®éng cña s¬ ®å h×nh xcn1 a cã thÓ gi¶i thÝch nh- sau:

Gi¶ sö ®iÖn ¸p ra cña A1 ®ang d-¬ng nhê håi tiÕp d-¬ng mµ ®iÖn ¸p ra
b»ng Ucc vµ kh«ng ®æi, lóc ®ã ®iÖn ¸p vµo cæng "+" cã trÞ sè:
R 2
U V
U CC
R 1
R 2
§iÖn ¸p vµo cæng "-" lµ ®iÖn ¸p n¹p tô, ®iÖn ¸p n¹p tô t¨ng dÇn ®Õn khi
V+ = V-, t¹i t1 ®Çu ra lËt tr¹ng th¸i tõ d-¬ng xuèng ©m, ®iÖn ¸p V + ®æi dÊu tõ
d-¬ng xuèng ©m, ®iÖn ¸p trªn tô ®æi chiÒu n¹p tô.
Chu k× dao ®éng cña m¹ch ®-îc x¸c ®Þnh:
2 .R 1
T 2 . R . C . ln 1
R2
TÇn sè xung: 1
f
T
Tr-êng hîp ®Æc biÖt R1 = 2R2 = R ta cã:
om
T = 2.R.C.ln 2 = 2.R.C.0,69
R1 = R2 = R T = 2.R.C.ln 3 = 2.R.C.1,1 = 2,2. R.C
.c
T¹o sãng vu«ng vµ tam gi¸c b»ng tÝch ph©n sãng vu«ng.
ng
M¹ch t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c còng cã thÓ nhËn ®-îc tõ bé tÝch ph©n xung
vu«ng nh- h×nh xcn1b. Xung vu«ng cã thÓ t¹o b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau.
co
TÝch ph©n xung nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh n¹p, x¶ tô. NÕu ®iÖn ¸p vµo kh©u tÝch
ph©n kh«ng ®èi xøng cã thÓ xuÊt hiÖn sai sè ®¸ng kÓ.
an
§iÖn ¸p tùa trªn h×nh xcn1b mang tÝnh phi tuyÕn cao. §iÖn ¸p tùa cã thÓ
th
nhËn ®-îc tuyÕn tÝnh h¬n nÕu sö dông s¬ ®å h×nh xcnb. KhuÕch ®¹i A 1 cã
håi tiÕp d-¬ng b»ng ®iÖn trë R1, ®Çu ra cã trÞ sè ®iÖn ¸p nguån vµ dÊu phô
ng
thuéc hiÖu ®iÖn ¸p hai cæng V+, V-.

§Çu vµo V+ cã hai tÝn hiÖu, mét tÝn hiÖu kh«ng ®æi lÊy tõ ®Çu ra cña A1,
o
mét tÝn hiÖu biÕn thiªn lÊy tõ ®Çu ra cña A2. §iÖn ¸p chuÈn so s¸nh ®Ó quyÕt
du
®Þnh ®æi dÊu ®iÖn ¸p ra cña A1 lµ trung tÝnh vµo V-. Gi¶ sö ®Çu ra cña A1
d-¬ng UA1 > 0, khuÕch ®¹i A2 tÝch ph©n ®¶o dÊu cho ®iÖn ¸p cã s-ên ®i
u
xuèng cña ®iÖn ¸p tùa. §iÖn ¸p vµo V+ lÊy tõ R1 vµ R2, hai ®iÖn ¸p nµy tr¸i
cu
dÊu nhau. §iÖn ¸p vµo qua R2 biÕn thiªn theo ®-êng n¹p tô, cßn ®iÖn ¸p vµo
qua R1 kh«ng ®æi, tíi khi nµo UV+ = 0 ®Çu ra cña A1 ®æi dÊu thµnh ©m. Chu
k× ®iÖn ¸p ra cña A1 cø lu©n phiªn ®æi dÊu nh- vËy cho ta ®iÖn ¸p ra sãng
vu«ng t¹i ®Çu ra A1 vµ tam gi¸c c©n t¹i ®Çu ra A2.
TÇn sè cña ®iÖn ¸p tùa ®-îc tÝnh:
1
f
R2
(2.24)
4 . R 3 .C .
R1
B»ng çch chän çc trÞ sè cña ®iÖn trë vµ tô ®iÖn ta cã ®-îc ®iÖn ¸p tùa cã
tÇn sè nh- mong muèn.
4.1.4. Mét sè s¬ ®å m¹ch phô kh¸c
M¹ch b¶o vÖ
Cã ba lo¹i m¹ch b¶o vÖ th-êng ®-îc m¾c vµo m¹ch K§TT nh- vÏ trªn
h×nh 4.5.
B¶o vÖ ®Çu vµo dïng hai ®ièt m¾c ë hai ®Çu vµo.
B¶o vÖ m¾c sai nguån dïng hai ®ièt m¾c ë hai ®Çu nguån cÊp.
B¶o vÖ qu¸ t¶i nèi ®iÖn trë ®Çu ra.
om
+
.c
ng
H×nh 4.5 M¹ch b¶o vÖ K§TT
co
M¹ch bï ®é mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p
PhÇn lín çc lo¹i K§TT ®-îc cÊp bëi hai nguån ®èi xøng. Tr-êng hîp
an
nguån bÞ mÊt ®èi xøng cã thÓ g©y sai sè trong m¹ch, do ®ã ng-êi ta dïng
th
m¹ch bï ®é mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p h×nh 41.6 nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng sai sãt
kh«ng ®¸ng cã,
ng
M¹ch bï tÇn sè h×nh 41.7

o
du
-
+
u
cu
H×nh 41.7 M¹ch bï mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p
4.2 Çc bé ®iÒu chØnh.

NhiÖm vô çc bé ®iÒu chØnh:
KhuÕch ®¹i tÝn hiÖu sai lÖch nhá.
T¹o hµm ®iÒu khiÓn ®Ó ®¶m b¶o chÊt l-îng tÜnh vµ ®éng.
1. §iÒu chØnh tØ lÖ
U2 = K. U
-
+
U 2
U 2
R 2
F (p ) K
U d
U 1
U R 1
om
2. Hµm chøc n¨ng
I2
.c
Yht(p)
U® I®
Y®(p) IV
ng
-
+
U1 I1
co
Y1(p) U2
an
th
ng
s¬ ®å h×nh 43.2 cã çc quan hÖ:

o
I® + I2 + I1 = IV ~ 0
du
I® = Y® (p).U®
I2 = Yht (p).U2
u
cu
I1 = Y1 (p).U1
Y® (p).U® + Yht (p).U2 + Y1 (p).U1 = 0
Yd p Y1 p
U 2
U d
.U 1
(43.1)
Y ht p Yd p
Hai ®iÖn ¸p U® vµ U1 tr¸i dÊu.

Bé ®iÒu chØnh tÝch ph©n
C
X R U2
- Y
+
Thay vµo biÓu thøc 43.1víi gi¸ trÞ U® = UV; U1 = 0 ta cã:
YV p
U 2
U V
Y ht p
Tõ ®ã ta cã hµm truyÒn
K 1
Y .X ; K
p R .C
om
Hµm truyÒn cña kh©u tÝch ph©n tØ lÖ.
C R2
.c
R1
-
U2
ng
+
UV U2 co t
an
Thay vµo biÓu thøc 43.1 víi

th
1
ng
Y V (p )
R
o
1 C .p
Y ht
du
1 R 2 C .p 1
R 2
C .p
u
ta cã:
cu
U 2
R 2
R 2 C .p 1 Tp 1
. K.
U V
R 1
R 2 C .p Tp
D-íi ®©y giíi thiÖu hµm truyÒn mét sè kh©u hiÖu chØnh ®iÓn h×nh
Hµm truyÒn mét sè kh©u hiÖu chØnh
C
X R
- Y K 1
Y .X ; K
+ p R .C
R
C
R K R 2
X - Y Y .X ; K ; T R 2
.C
1 Tp R 1
+
om
.c
C R
R
K. 1 Tp 1
ng
X - Y Y .X ; K ; T R 1 .C
+ co X R 1 .C
an
th
R
ng
C
X - Y
o
Y K .p .X ; K R .C
+
du
u
cu
R2
R1 C
X - Kp
Y Y .X ; K R 2
.C ; T R 1 .C
+ 1 Tp
R2
X C
- R
Y Y K. 1 Tp . X ; K
2
; T R 1 .C
R1 + R 1
om
.c
C2
R2 1 T 1 .p
ng
Y K .X ;
X C 1 T2p
- Y
co
R1 R
+ K
2
; T R 1 .C 1 ; T 2 R .C
2 2
R 1
an
th
ng
C2
o
R2 1 T 1 .p
du
X R1 C Y K .X ;
1 T1p 1 T2p
- Y
+ K R .C 1 ; T R 1 .C 1 ; T 2 R .C
u
2 2 2
cu
C2
R2
R1 R1 1 T 1 .p
X Y Y K .X ;
-
+ 1 T1p . 1 T2p
C
R 2
R 1 .C 1
K ; T ; T2 R 2
.C 2
2 .R 1
2
C2
R1 R1
X Y K R
- Y .X ; K
2
; T R 1 .C 1 ;
+ 1 T 2 p .p 2 . R 1 .C
C
om
.c
ng
C2
C2 R2
R2
co
R1 K. 1 T 1 .p
X R1 Y K .X ;
- Y
an
1 T2p . 1 T3p
C1 +
R 3
th
K ; T R 1 .C 1 ; T 2 2 . R 1 .C 1 ; T 3 R 3
.C 3
2 .R 1
o ng
du
u
cu
-
+
Hµm truyÒn mét sè kh©u hiÖu chØnh
TT Kh©u S¬ ®å Hµm truyÒn
hiÖu
chØnh
1 C
X R -
Y Y
K
.X ; K
1
+
p R .C
2 R2
om
C Y
K
.X ;
R1 1 Tp
X - Y
.c
+ R 2
K ; T R 2 .C
R1
ng
3 R2
C co K.1 Tp
R1 Y .X ;
X - Y X
+ 1
an
K ; T R 1 .C
R 1 .C
th
4 R
ng
C
X - Y Y K .p .X ; K R .C
o
+
du
u
5 R2
R1 C
cu
X - Kp
Y Y .X ;
+ 1 Tp
K R 2 .C ; T R 1 .C
6 R2
X C
- Y Y K.1 Tp . X ;
R1 + R 2
K ; T R 1 .C
R1
7 C2
R2 1 T 1 .p
Y K .X ;
X C1 1 T2p
- Y
R1 + R 2
K ; T R 1 .C 1 ; T 2 R 2
.C 2
R 1
8 C
2R
X R C 2
1
1
- Y Y K
1 T1 p 1 T2p
.X ;
+
om
K R 2 .R 1 ; T R 1 .C 1 ; T 2 R 2 .C 2
.c
9 C2
R2 Y K
1
.X ;
ng
R1 R1 1 T1 p . 1 T2p
X - Y R R 1 .C 1
+
co
K
2
; T ; T2 R 2 .C 2
C1 2 .R 1 2
an
10 C2
th
K
R1 Y .X ;
X R1 1 T 2 p .p
- Y
ng
+ R 2
C1 K
2 . R 1 .C
; T R 1 .C 1 .
o
du
11 C3 K.1 T1 .p
u
Y K .X ;
C2 R2 R3
cu
1 T2p . 1 T3p
X R1 R1 K
R 3
; T R 1 .C 1 ;
- Y 2 .R 1
+
C1 T2 2 . R 1 .C 1 ; T 3 R 3 .C 3
12
M¹ch PID
S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña çc kh©u hiÖu chØnh PID
UV UV
I
om
.c
D
ng
co
TÝn hiÖu ®Çu ra ®-îc tÝnh
an
dU V
U ra
K p
U V
K I
U V
dt K D
dt
th
Hµm truyÒn ®-îc viÕt:

ng
K I
U ra
p K p
K D
.p U V
p
o
p
du
2
U p K D
p K p
.p K i
ra
u
U V
p p
cu
ViÕt l¹i biÓu thøc hµm truyÒn
2
A 1p A 2
.p 1
W p
p
K D
A 1
K I
K p
A 2
K I
1
K I
S¬ ®å vÝ dô
om
R2
.c
R1
- P R5
+
ng
co
C1 R8
UV R3
R6
an
- I
- Ura
+
th
+
ng
R4
C2
D R7
o
-
du
+
u
cu
4.3. M¹ch phi tuyÕn dïng K§TT

Çc kh©u phi tuyÕn dïng ®Î giíi h¹n vïng t¸c ®éng cña mét sè th«ng sè
trong m¹ch ®iÒu khiÓn tù ®éng rÊt th-êng dïng. VÝ dô cÇn giíi h¹n dßng
®iÖn khi khëi ®éng ®éng c¬. Chóng cã thÓ ®-îc dïng ®Ó t¹o hµm phi tuyÕn.
Nh÷ng hµm phi tuyÕn nµy ®-îc t¹o b»ng viÖc tuyÕn tÝnh hãa tõng ®o¹n ®Æc
tÝnh theo nguyªn t¾c:
n
y y0 ax bi x x 0i (pt - 1)
i 1
Trong ®ã: bi = 0 khi x x0i;
bi = const khi x> x0i.
VÝ dô cã mét ®-êng cong phi tuyÕn trªn h×nh pt1, nã cã thÓ ®-îc tuyÕn
tÝnh hãa thµnh bèn ®o¹n. TÝn hiÖu vËt lÝ x, y ®-îc ®æi thµnh tÝn hiÖu ®iÖn U x,
Uy. Ph-¬ng tr×nh ®-êng cong tuyÕn tÝnh hãa cã thÓ viÕt:
3
U y
U 0
k 0U x
ki U x
U 0i
(pt - 2)
i 1
Trong ®ã: ki = 0 khi Ux Uxi;

ki = ki khi Ux > Uxi
Tõ ph-¬ng tr×nh (pt - 2) thÊy r»ng ®-êng cong lµ tæng cña 5 ®iÖn ¸p. S¬
om
®å m¹ch thùc hiÖn biÓu thøc trªn ®-îc vÏ trªn h×nh pt2. Sè h¹ng thø nhÊt cña
biÓu thøc (pt - 2) lµ U0 cã mét gi¸ trÞ ra U0 khi gi¸ trÞ vµo Ux = 0 vµo. Sè h¹ng
.c
thø hai lµ mét tÝn hiÖu ®iÖn ¸p biÕn thiªn tuyÕn tÝnh, chõng nµo ®iÖn ¸p vµo
cßn nhá h¬n Ux1 ®Çu ra cßn biÕn thiªn tuyÕn tÝnh. Khi ®Çu vµo lín h¬n U x1
®-êng cong thµnh phi tuyÕn, sau khi tuyÕn tÝnh hãa, cã thµnh phÇn lµ sè
ng
h¹ng thø 3, nã tû lÖ víi hiÖu Ux - Ux1 víi hÖ sè khuÕch ®¹i k1. NÕu kh«ng cã
co
sè h¹ng nµy trong ®o¹n Ux1 Ux2 tÝn hiÖu ra biÕn thiªn theo ®-êng th¼ng
nèi dµi nÐt ®øt (h×nh pt1). Khi tÝn hiÖu vµo lín h¬n Ux2 xuÊt hiÖn thªm sè
an
h¹ng thø 4 tû lÖ víi hiÖu Ux Ux2 . TÝn hiÖu vµo tiÕp tôc t¨ng kh©u phi
tuyÕn thø ba ho¹t ®éng tû lÖ víi Ux Ux3.
th
Nh- vËy tæng 5 (h×nh pt2) cã n¨m ®Çu vµo mçi ®Çu vµo ®-îc t¹o hµm
mét ®o¹n ®Æc tÝnh t-¬ng øng víi tÝn hiÖu ®Çu vµo.
o ng
U0
du
1
u
2
cu
5 Uy
Ux
3
H×nh pt1. TuyÕn tÝnh hãa ®-êng cong H×nh pt2. S¬ ®å khèi m¹ch tuyÕn tÝnh
phi tuyÕn hãa ®-êng cong phi tuyÕn
om
D-íi ®©y giíi tiÖu mét sè m¹ch t¹o hµm phi tuyÕn ë trªn.
R1 R0
UV R2
UR UR
.c
VR2 UV -
R2 UR R1 +
Ung
Ung
ng
UV
-UN
VR1 Ung
co
a)
D R
R1 UR
an
UV R
- UR UV
VR2
th
R2 + Ung
Ung
ng
-UN
VR1
b)
o
du
R0 R1 D
UR
UV R0
VR2
u
- R2 U UV
ng UR
cu
+
-UN
VR1
c)
D R UR
R R1
R
R - UR UV
UV - VR2
R2 +
+ Ung
-UN
VR1
d)
H×nh pt3 M¹ch t¹o ®Æc tÝnh phi tuyÕn
M¹ch t¹o ®Æc tÝnh phi tuyÕn h×nh pt3a cho ®Æc tÝnh víi ®iÖn ¸p ra chØ cã
khi ®iÖn ¸p vµo trªn ng-ìng. Th-êng trong m¹ch nµy chän R1 = R2 ®iÖn ¸p ra
sÏ cã khi ®iÖn ¸p anod cña diod D lín h¬n U ng. NÕu UA < Ung diod khãa. §é
ngiªng cña ®Æc tÝnh ra phô thuéc viÖc ®iÒu chØnh biÕn trë VR 2 (hÖ sè ki). §Æc
tÝnh nµy còng cã thÓ ®-îc t¹o bëi m¹ch K§TT (h×nh pt3a). Çc m¹ch h×nh
pt3 cho ta ®Æc tÝnh n»m ë gãc phÇn t- thø nhÊt. Muèn cã çc ®Æc tÝnh n»m ë
çc gãc phÇn t- thø hai, ba t- chØ cÇn thªm çc kh©u ®¶o dÊu vµo hay ra, nh-
chØ ra trªn h×nh pt3b, c, d.
T¹o vïng kh«ng t¸c ®éng
om
§èi víi çc hÖ thèng tù ®éng th-êng ph¶i chØnh ®Þnh nh÷ng vïng kh«ng
t¸c ®éng. H×nh pt4 vÏ m¹ch t¹o vïng kh«ng t¸c ®éng cña tÝn hiÖu vµo. Khi
tÝn hiÖu vµo d-¬ng, D1 sÏ dÉn, ®iÖn ¸p ra cßn b»ng 0 khi ®iÖn ¸p vµo nhá h¬n
.c
®iÖn ¸p anod cña D1 (®-îc chØnh bëi VR1). §é dèc cña ®-êng ®¹c tÝnh phô
ng
R
thuéc hÖ sè khuÕch ®¹i cña K§TT 0
. Diod D2 dÉn theo chiÒu ©m ®iÖn ¸p
R1 co
vµo. S¬ ®å nµy ccho phÐp hiÖu chØnh vïng kh«ng t¸c ®éng ®èi xøng hay
kh«ng ®èi xøng. Tuy nhiªn ®é nghiªng ®Æc tÝnh kh«ng ®æi.
an
-UN
th
R0
VR1 D1 UR
UV R1
ng
D2 - UR UV
+
VR2
o
du
+UN
a) b)
H×nh pt4 T¹o vïng kh«ng ho¹t ®éng
u
cu
T¹o ®Æc tÝnh b·o hßa

§Ó t¹o ®Æc tÝnh b·o hßa dïng s¬ ®å h×nh pt5a, b. Çc biÕn trëVR 1, VR2
®Æt ®iÖn ¸p khãa cho çc diod D1, D2. NÕu ®iÖn ¸p ra cña K§TT cßn nhá h¬n
®iÖn ¸p chØnh ®Þnh cña çc diod s¬ ®å lµm viÖc víi khuÕch ®¹i tuyÕn tÝnh.
NÕu ®iÖn ¸p ra K§TT d-¬ng vµ v-ît qu¸ ng-ìng chØnh cña VR1 diod D1 dÉn,
h×nh thµnh m¹ch nèi t¾t R0. DiÖn ¸p ra gi÷ ®iÖn ¸p b»ng ®iÖn ¸p ®· chØnh cña
VR1. §iÖn ¸p vµo tiÕp tôc t¨ng lªn, ®iÖn ¸p ra gi÷ nguyªn kh«ng ®æi (mh-
hinbhf pt5c). Çch gi¶i thÝch t-¬ng tù cho tr-êng hîp ®iÖn ¸p ra ©m.
Çch t¹o ®Æc tÝnh nh- trªn cã thÓ thùc hiÖn ®-îc b»ng diod æn ¸p nh-
trªn h×nh pt5b.
-UN
DO
VR1
R0 UR
R0 VR2
UV R1 UV
UV R1 +UN - UR
- UR +
+
b) c)
a)
H×nh pt5 T¹o vïng b·o hßa
om
T¹o ®Æc tÝnh r¬le
NÕu t¨ng R0 trong m¹ch h×nh pt5a, b lªn chnhs ta sÏ cã m¹ch t¹o
.c
®Æc tÝnh r¬ le nh- trªn h×nh pt6.
-UN
ng
VR1 co UR
VR2
R1 UV
an
UV +UN
-
th
a) b)
ng
H×nh pt6 T¹o ®Æc tÝnh r¬le

o
du
u
cu
om
4.4. Çc bé c¶m biÕn.
.c
Bé c¶m biÕn lµ linh kiÖn dïng ®Ó ph¸t hiÖn hoÆc ®¸nh gi¸ ®¹i l-îng vËt
lÝ vµ göi ®Õn bé ®iÒu khiÓn ®Ó xö lÝ, khai th¸c tÝn hiÖu ®ã.
ng
4.4.1. C¶m biÕn vÞ trÝ co
1. C«ng t¾c vÞ trÝ
C«ng t¾c vÞ trÝ th-êng ®-îc sö dông çc bé c¶m biÕn c¬ ®iÖn cã chøc
an
n¨ng cung cÊp th«ng tin vÒ ®iÖn (0 hoÆc 1)ë mçi lÇn t¸c ®éng.
th
Cã nhiÒu lo¹i c«ng t¾c vÞ trÝ (h×nh 433.1), tïy theo yªu cÇu ®Æt ra khi sö
dung chóng (kÝch th-íc, nguån gèc chuyÓn ®éng ...) còng nh- ®iÒu kiÖn sö
ng
dông chóng mµ ng-êi ta cã thÓ chän lo¹i nµo cho phï hîp.
o
du
u
§iÒu khiÓn b»ng ®ßn §iÒu khiÓn b»ng ®ßn

cu
§iÒu khiÓn trùc tiÕp bÈy vµ r·nh nghiªng bÈy vµ cam
Nót nhÊn kim lo¹i

TÊm nhùa chÞu nhiÖt Tay ®ßn chiÕu th¼ng ®øng
CÇn g¹t lß xo
2. C¶m biÕn tiÖm cËn
om
Çc bé c¶m biÕn tiÖm cËn rÊt phæ biÕn v× nã cã nhiÒu øng dông, mçi
khi cÇn ph¸t hiÖn mµ kh«ng cÇn tiÕp xóc trùc tiÕp víi ®èi t-îng cÇn ph¸t
hiÖn. Çc bé ph¸t hiÖn tiÖm cËn nµy cho tÝn hiÖu (0 vµ 1) khi ph¸t hiÖn ®èi
.c
t-îng.
ng
C¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn c¶m
Trong vïng kho¶ng çch ng¾n c¶m biÕn tiÖm c¹nn lo¹i ®iÖn c¶m th-êng
co
®-îc dïng. CÊu t¹o cña lo¹i c¶m biÕn nµy bao gåm mét cuén d©y x¸c ®Þnh
®é c¶m øng cña mét bé dao ®éng LC (h×nh ®c1.a). §iÖn tõ tr-êng cña bé dao
an
®éng lan réng mét vïng xung quang nã. Khi mét vËt b»ng kim lo¹i ®Õn gÇn,
n¨ng l-îng cña bé dao ®éng bÞ tiªu hao ®Ó t¹o nªn dßng xo¸y ®-îc c¶m øng
th
(h×nh ®c1.b) bªn trong vËt dÉn ®iÖn nµy. Do ®ã hÖ sè tiªu hao cña cuén d©y
ng
t¨ng lªn, ®Õn mét trÞ sè nµo ®ã bé dao ®éng kh«ng dao ®éng ®-îc n÷a. TÝn
hiÖu nµy ®-îc ghi nhËn nh- trªn h×nh ®c1c.
o
du
§èi t-îng
u
cu
Tõ tr-êng
§iÖn c¶m
M¹ch dao
®éng
a) b)
Trªn h×nh ®c2 giíi thiÖu mét m¹ch ®iÖn cña c¶m biÕn tiÖm cËn lo¹i tù
c¶m OM 286 víi c«ng nghÖ mµng dµy cña c«ng ti Valvo. th«ng sè cña
m¹ch: UCC
om
OM 286 5
R2 R4 R8
R1
.c
D1 T1 R3 T2 6
ng
2 T3
4
co
R9
W1 RX C2 R7
3 D2
an
C1 T4
th
W2 R5 R6
1 7
o ng
H×nh ®c2. S¬ ®å m¹ch ®iÖn c¶m biÕn tiÖm c©n OM 286

du
§iÖn ¸p nguån cÊp: 4,5 - 30 V

u
Dßng t¶i cùc ®¹i 250mA

cu
Dßng t¶i tÜnh 7 mA

TÇn sè ®ãng c¾t: 5 kHz
CÊu tróc cña c¶m biÕn ®iÖn c¶m
1
2
CÊu tróc ®¬n gi¶n cña mét c¶m biÕn ®iÖn c¶m dïng ®Ó tÝnh kho¶ng
çch, ®o gãc lµ mét cuén d©y víi lâi s¾t dÞch chuyÓn (h×nh ®c3). Víi c¶m
biÕn nµy, ®é tù c¶m L lµ ®¹i l-îng ®iÖn cÇn ®o. Nã tØ lÖ víi b×nh ph-¬ng cña
sè vßng d©y vµ tØ lÖ nghÞch víi tõ trë cña cuén d©y.
2
W
L
R m
Trong h×nh ®c3 çc ®-êng søc ®i qua trong ba vïng ®Æc tr-ng b»ng çc
th«ng sè (chiÒu dµi - S, diÖn tÝch - A), trong s¾t (SFe, AFe), trong kh«ng khÝ
bªn trong cuén d©y (S, A) vµ trong vïng bªn ngoµi cuén d©y (Sa, Aa). Tõ trë
cña cuén d©y lóc ®ã ®-îc tÝnh:
om
S Fe S S a
R m
A A A
.c
0 Fe Fe 0 0 a
Trong c«ng thøc trªn ®é tõ thÈm Fe cña s¾t rÊt lín (kho¶ng 103 104)
ng
cho nªn phÇn tõ trë trong s¾t coi nh- kh«ng ®¸ng kÓ. Sè h¹ng thø ba trong
c«ng thøc trªn còng cã thÓ bá qua v× diÖn tÝch Aa ngoµi kh«ng khÝ còng cã
co
thÓ coi lµ rÊt lín. Ng-êi ta cã thÓ bäc cuén d©y b»ng mét vá s¾t mÒm vµ nh-
vËy hÇu nh- tÊt c¶ ®-êng søc ®Òu ch¹y vµo ®ã víi tõ trë coi nh- kh«ng ®¸ng
an
kÓ. Nh- vËy, tõ trë cuén d©y lóc nµy chñ yÕu chØ ®-îc coi lµ cña ®o¹n kh«ng
lâi s¾t:
th
S
R m
ng
0
A
Khi ®ã ®é tù c¶m cã thÓ ®-îc tÝnh:

o
du
2
0
AW k
L
S S
u
Tõ c«ng thøc trªn thÊy r»ng ®é tù c¶m sÏ cµng lín khi lâi s¾t ®-îc cho
cu
n»m cµng s©u bªn trong cuén d©y. Trªn h×nh ®c4 cho ta quan hÖ gi÷a L vµ S
lµ mét ®-êng hyperbol. L tØ lÖ nghÞch víi kho¶ng çch kh«ng lâi s¾t bªn
trong cuén d©y
H×nh ®c4 sù phô thuéc ®é tù c¶m vµo
kho¶ng çch S
C¶m biÕn ®iÖn c¶m víi lâi s¾t ch×m vi sai

C¶m biÕn gåm hai cuén d©y çch biÖt. Métlâi s¾t ®-îc ®Æt n»m bªn
trong hai cuén d©y. Khi lâi s¾t dÞch chuyÓn, tî c¶m cña cuén d©y th-y ®æi
om
(mét cuén gi¶m mét cuén t¨ng). Víi cÊu tróc ®èi xøng ®ång trôc, c¶m biÕn
nµy ®-îc dïng ®Ó ®o kho¶ng çch. Víi cÊu tróc vµnh kh¨n vµ xoay ®-îc nã
.c
®-îc dïng ®Ó ®o gãc.
§Ó ®o ®-îc kho¶ng çch, c¶ hai cuén d©y ®-îc ®Æt trong mét cÇu ®o.
ng
Khi ®ã: co
k k X
X1 L1 ; X 2
L2 i
X 2
S0 S S0 S X
an
0
X 0
§iÖn ¸p trªn cÇu ®o ®o ®-îc

th
k k
U S0 S S0 S U 0 X X1
ng
0 0 2
U d
S
2 k k 2S 0 X 2
X1
o
S0 S S0 S X2 X1
S
du
X 1
X
C¶m biÕn ®iÖn c¶m ®o kho¶ng çch ng¾n
0
S
u
0
cu
Trong h×nh ®c6 giíi thiÖu c¶m biÕn ®iÖn c¶m ®Ó ®o kho¶ng çch ng¾n.
Tõ tr-êng ®-îc khÐp kÝn bëi mét thanh ch÷ I. Çc ®-êng søc tõ tr-êng ®i
qua hai lÇn kho¶ng çch S vµ lâi cuén d©y. Víi A lµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang
cña lâi ta cã tõ trë:
S Fe 2S
R m
0 Fe
A Fe 0
A
Sè h¹ng thö nhÊt cña biÓu thøc cã thÓ coi kh«ng ®¸ng kÓ v× Fe cã trÞ sè
2
W
lín. Víi L lµ tù c¶m cña cuén d©y víi thanh chö I ta cã:
R m
2
0
AW
L
2S
L tØ lÖ nghÞch víi khe hë kh«ng khÝ.

L
1 L
S
om
3
S
.c
H×nh ®c6. Tù c¶m L phôc thuéc kho¶ng
çch S cña thanh n»m ngang. 1 - Ferrit, 2 -
ng
s¾t non, 3 - ®ång
co
Trong thùc tÕ ®-êng biÓu diÔn L(S) chØ lµ gÇn ®óng theo biÓu thøc trªn
do sù ph©n t¸n cña çc ®-êng søc tõ tr-êng qua hai khe hë kh«ng khÝ. Tõ
an
tr-êng thanh ngang kh«ng ph¶i lµ s¾t tõ mµ lµ mét vËt liÖu dÉn ®iÖn (vÝ dô
nh- ®ång) çc dßng ®iÖn xo¸y trong thanh ngang sÏ cho mét tõ tr-êng ®èi
th
nghÞch lµm suy yÕu tõ tr-êng cuén d©y. tù c¶m ®i qua khe hë kh«ng khÝ sÏ
nhá dÇn. Tr-êng hîp thanh ngang lµ Ferrit cã ®é dÉn ®iÖn kÐm vµ ®é tõ thÈm
ng
cao khiÕn cho ®é tù c¶m L t¨ng nhanh khi kho¶ng çch gi¶m.
o
du
C¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn dung

u
Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn dung dùa trªn sù
cu
thay ®æi ®iÖn dung khi kho¶ng çch cña hai b¶n cùc cña tô thay ®æi.
§iÖn dung lµ tÝnh chÊt cña çc chÊt çch ®iÖn cã thÓ tÝch tr÷ ®iÖn tÝch.
Kho¶ng çch gi÷a hai b¶n cùc ¶nh h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng tÝch tr÷ ®iÖn tÝch cña
mét tô ®iÖn. Tõ sù thay ®æi ®iÖn tÝch nµy tr¹ng th¸i ®ãng hay më cña c¶m
biÕn ®-îc x¸c ®Þnh.
Gièng nh- c¶m biÕn ®iÖn c¶m, c¶m biÕn ®iÖn dung còng gåm 4 phÇn:
Sensor (b¶n cùc), m¹ch dao ®éng, m¹ch ghi nh©n tÝn hiÖu, m¹ch ®iÖn ®Çu ra.
Khi vËt ®Õn gÇn, ®iÖn dung cña c¶m biÕn thay ®æi. TÇn sè cña bé dao ®éng
LC hay RC thay ®æi theo. M¹ch ®iÖn cho ta tÝn hiÖu vÒ sù thay ®æi tÇn sè
(tr-êng hîp tÇn sè ®-îc g÷i cè ®Þnh th× biªn ®é tÝn hiÖu sÏ thay ®æi).
Thay ®æi ®iÖn dung b»ng diÖn tÝch b¶n cùc
§iÖn dung cña mét tô ®iÖn ph¼ng tØ lÖ víi h»ng sè ch©n kh«ng 0 h»ng
sè ®iÖn m«i r, diÖn tÝch b¶n cùc ph¼ng A vµ kho¶ng çch b¶n cùc s
0 r
A
C
s
Khi çc ®¹i l-îng r, A vµ s thay ®æi, ®iÖn dông cña tô còng thay ®æi
theo. Cho nªn qua ph-¬ng ph¸p ®o ®iÖn dung chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh, ®o
®¹c ®-îc çc hiÖu øng lµm ¶nh h-ëng mét hay nhiÒu trong ba ®¹i l-îng trªn.
DiÖn tÝch hiÖu dông cña b¶n cùc cã thÓ thay ®æi ®-îc khi hai b¶n cùc
n»m ë vÞ trÝ chªnh nhau (h×nh t®1a). Khi b¶n cùc cã chiÒu dµi l 0, chiÒu réng
om
b0 vµ kho¶ng çch s0 ta cã ®iÖn dung cùc ®¹i cña tô:
b 0l0
.c
0 r
C 0
s0
ng
Khi b¶n cùc chØ phñ lªn nhau mét chiÒu dµi l, ®iÖn dung sÏ gi¶m xuèng
cßn:
co
0 r
b 0l C 0
C l
an
s0 l0
th
Nh- v©y ®iÖn dung tû lÖ víi l vµ ®-îc dïng ®Ó ®o kho¶ng çch.

ng
Çc ph-¬ng ph¸p thay ®æi ®iÖn dung vÏ trªn h×nh t®1 b,c,d
o
du
u
cu
a) b)
®iÖn cùc
çch ®iÖn
chÊt
láng
c)
d)
H×nh t®1. Mét sè lo¹i c¶m biÕn ®iÖn dung
H×nh t®1 d giíi thiÖu mét lo¹i ®iªn cùc ®-îc phñ chÊt çch ®iÖn nhóng
vµo chÊt láng. §iÖn cùc vµ chÊt láng dÉn ®iÖn ®-îc coi nh- mét tô ®iÖn víi
®iÖn m«i lµ ch©t çch ®iÖn trªn bÒ mÆt cña lâi ®iÖn cùc
Thay ®æi ®iÖn dung b»ng thay ®æi ®iÖn m«i
l0
l
a0 a1 r1
a0
a2 r2 r1
om
r2
a) b)
.c
H×nh t®2. C¶m biÕn ®iÖn dung thay ®æi ®iÖn m«i
ng
§iÖn m«i cã thÓ thay ®æi theo çc çch nh- trªn h×nh t®2 a, b. Trong
co
h×nh t®2 a tô ®iÖn cã hai líp ®iÖn m«i r1 vµ r2 cã ®é dµy s1, s2. C¶ hai líp
an
®iÖn m«i lÊp ®Çy kho¶ng trèng gi÷a hai ®iÖn cùc a = a1 + a2. CÊu tróc trªn cã
thÓ coi nh- hai ®iÖn dung C1 vµ C2 m¾c nèi tiÕp nhau. §iÖn dung t-¬ng
th
®-¬ng cña tô ®-îc tÝnh:

ng
0
A
C
s1 s2
o
r1 r2
du
NÕu kho¶ng çch a1 lµ kh«ng khÝ, trÞ sè ®iÖn m«i r1 = 1, ®iÖn dung
®-îc tÝnh:
u
cu
0
A 0
A
C
s2 s2
s1 s0 s2
r2 r2
TrÞ sè ®iÖn dung C tØ lÖ víi h»ng sè thêi gian ®iÖn m«i r1 vµ bÒ dÇy cña
líp ®iÖn m«i s2 . NÕu biÕt mét trong hai trÞ sè cã thÓ tÝnh trÞ sè thø hai tõ viÖc
®o ®iªn dung C. Ph-¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó ®o bÒ dµy mµ kh«ng dïng th-íc.
Çc mµng máng nh- giÊy, nhùa, sîi.... ®-îc kÐo qua hai b¶n cùc cña mét tô
®iÖn, bÒ dÇy cña çc s¶n phÈm nµy ®-îc x¸c ®Þnh khi ta biÕt h»ng sè ®iÖn
m«i cña nã vµ sau khi ®o ®-îc trÞ sè ®iÖn dung.
H×nh t®2 b lµ tr-êng hîp chÊt ®iÖn m«i 2 n»m trong tô ®iÖn víi ®é s©u
kh¸c nhau. Khi ®ã cÊu tróc cña hai tô ®iÖn ®-îc nèi song song víi nhau.
§iÖn dung lóc ®ã ®-îc tÝnh:
0 r1
b 0 l0 l 0 r2
b 0l 0
b0
C r1
l0 l r2
l
s0 s0 s0
NÕu mét chÊt ®iÖn m«i lµ kh«ng khÝ vÝ dô r1 = 1 khi ®ã cã thÓ viÕt
C C C 0 r2
l
l
C 0
C 0
l0
C
Ta cã sù thay ®æi t-¬ng ®èi cña tô tØ lÖ víi chiÒu s©u cña l0 .
om
C 0
Ph-¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó ®o møc vËt liÖu cña chÊt láng kh«ng dÉn ®iÖn.
.c
H»ng sè ®iÖn m«i thay ®æi theo ®é Èm vµ nhiÖn ®é. H»ng sè ®iÖn m«i vÝ
dô cña n-íc s«i b»ng r1 = 86 lµ rÊt lín so víi çc chÊt kh¸c. Do ®ã, h»ng sè
ng
®iÖn m«i cña çc vËt kh«ng dÉn ®iÖn thay ®æi rÊt nhiÒu khi kh«ng khÝ bÞ
thÊm n-íc. Sù kiÖn nµy ®-îc dïng ®Ó ®o hµm l-îng n-íc trong vËt thÓ. Mét
co
sè ®iÖn m«i thay ®æi theo nhiÖt ®é, do ®ã ng-êi ta lîi dông tÝnh chÊt nµy ®Î
lµm c¶m biÕn b¸o ch¸y.
an
C¶m biÕn lo¹i nµy cÊu t¹o ®¬n gi¶n, rÎ tiÒn. Lo¹i c¶m biÕn nµy kh«ng
th
chØ dïng ®Ó c¶m nhËn çc vËt thÓ mµ cßn c¶ møc chÊt láng.
C¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn dung cã çc -u ®iÓm:
ng
Cã thÓ c¶m nhËn vËt thÓ kh«ng dÉn ®iÖn vµg dÉn ®iÖn. TÝnh chÊt
o
tuyÕn tÝnh vµ ®é nhËy kh«ng phô thuéc vµo vËt liÖu cña kim lo¹i.
du
Nã cã thÓ nhËn biÕt nh÷ng vËt thÓ nhÑ hay nhá mµ c«ng t¾c c¬
kh«ng thÓ nhËn biÕt ®-îc.
u
cu
Cã thÓ nhËn biÕt møc chÊt láng qua çc phao kh«ng dÉn ®iÖn (thñy
tinh, nhùa...).
Cã tuæi thä cao vµ æn ®Þnh cao víi nhÞªt ®é.
TÇn sè ho¹t ®éng cao.
Nh-îc ®iÓm cña c¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn dung:
BÞ ¶nh h-ëng bëi ®é Èm vµ s-¬ng, sù thya ®æi cña chÊt ®iÖn m«i. D©y
nèi víi sensor ph¶i ng¾n ®Ó ®iÖn dung cña d©y kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn ®iÓm
céng h-ëng cña bé dao ®éng.
C¶m biÕn quang ®iÖn tö
H×nh cbq m« t¶ cÊu tróc cña mét c¶m biÕn vÞ trÝ quang ®iÖn tö lo¹i S
1352. CÊu tróc cña nã bao gåm: mét líp silic kh«ng pja t¹p n»m gi÷a líp p
silic vµ líp n+ silic. MÆt sau cña líp n+ ®-îc phñ mét líp kiim lo¹i. ë hai ®Çu
cuèi cña líp p cã hai c«ng t¾c A vµ B.
D RA iA S iB RB
om
a b A B
A S B
p i0
.c
silic kh«ng pha t¹p
n+
ng
a) Di Ri Ci
mÆt nh¹y co FG
quang
an
+
b) c)
th
H×nh cbq CÊu t¹o cña c¶m biÕn quang

ng
Khi mét ®iÓm trªn nÆt nhay quang häc ®-îc chiÕu s¸ng (vÝ dô t¹i ®iÓm
o
S) ta cã thÓ coi ®ã nh- mét nguån dßng víi m¹ch ®iÖn thay thÕ nh- h×nh cbq
du
c. Mét diod lÝ t-ëng, mét ®iÖn trë n«i Ri vµ mé ttô ®iÖn cña líp ®iÖn tÝch
kh«ng gian Ci ®-îc nèi song song. V× nh÷ng ®iÓm kh¸c kh«ng ®-îc chiÕu
u
s¸ng, cho nªn ta cã thÓ coi gi÷a ®iÓm chiÕu s¸ng S vµ hai ®iÓm A, B h×nh
cu
thµnh hai ®iÖn trë RA vµ RB. Víi ph-¬ng ph¸p cÊy ion thËt chÝnh x¸c, ng-êi
ta cã thÓ t¹o trªn bÒ mÆt chiÕu s¸ng theo chiÒu dµi D mét trÞ sè ®iÖn trë bÒ
mÆt tuyÕn tÝnh. Do ®ã ®iÖn trë RA vµ RB tØ lÖ víi chiÒu dµi a vµ b. Ta cã:
IA R B
b D a
IB R A
a a
Hay:
IA IB D 2a 2a
1
IA IB D D
Nh- vËy, vÞ trÝ ®iÎm S trªn trôc täa ®é ®-îc x¸c ®Þnh víi hiÖu vµ tæng
cña dßng ®iÖn
H×nh cbq2 vÏ mét m¹ch ®iÖn ®Ó xö lÝ tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn trªn.
C¶m 50p Bé
biÕn
IB 10k 10k R (I -I )= U chia
RG G A B
U
_ _
A1 10k A3
+ +
U/ U
50p 10k
om
IA RG 10k 10k RG(IA+IB)= U U
10k
.c
_ _
A2 A4
+ +
ng
co
an
C¶m biÕn ¸nh s¸ng: C¶m biÕn ®-îc dïng réng r·i cho c«ng viÖc nµy lµ
çc lo¹i c«ng t¾c ¸nh s¸ng. C¶m biÕn nµy cã cÊu t¹o tõ phÇn ph¸t gåm mét
th
®Ìn chiÕu s¸ng th«ng th-êng hay hång ngo¹i

Qu¸ tr×nh che ch¾n tia:
ng
§èi t-îng cÇn ph¸t hiÖn che ch¾n chïm tia ph¸t ra lµm ng¾t qu·ng
o
®-êng ®i cña tia s¸ng. Khi kh«ng cã sù hiÖn diÖn cña ®èi t-îng g-¬ng göi
du
§èi t-îng
chïm tia s¸ng tíit-îng
§èi ®-îc bé thu.
u
Ph¸t tia
G-¬ng
cu
NhËn tia ph¶n x¹

Ph¸t tia
NhËn tia
Qu¸ tr×nh ph¶n chiÕu: §èi t-îng cÇn ph¸t hiÖn ph¶n chiÕu chïm tia
ph¸t ra.
om
4.4.3. C¶m biÕn dßng ®iÖn
.c
C¶m biÕn ®Ó ®-a tÝn hiÖu vµo m¹ch ®iÒu khiÓn th-êng lµ tÝn hiÖu mét
chiÒu ®iÖn ¸p thÊp. Do ®ã, tÝn hiÖu dßng ®iÖn lµ tÝn hiÖu vµo dïng cho m¹ch
ng
®iÒu khiÓn ph¶i lµ tÝn hiÖu mét chiÒu ®iÖn ¸p thÊp. Dßng ®iÖn ®éng lùc cã thÓ
lµ mét hay xoay chiÒu. Çc c¶m biÕn nµy còng ®iÓm kh¸c nhau.
co
1. C¶m biÕn dßng ®iÖn mét chiÒu
an
§èi víi dßng ®iÖn mét chiÒu tÝn hiÖu th-êng ®-îc lÊy th«ng qua ®iÖn ¸p
cña mét ®iÖn trë Shunt U = RS.I. TÝn hiÖu ®iÖn ¸p biÕn thiªn tuyÕn tÝnh víi
th
dßng ®iÖn.
ng
PhÇn lín çc m¹ch ®éng lùc cÇn lÊy tÝn hiÖu dßng ®iÖn cã ®iÖn ¸p cao.
Khi ®-a tíi m¹ch ®iÒu khiÓn cã ®iÖn ¸p thÊp ph¶i ®-îc çch li. Çc m¹ch
o
çch li ®-îc dïng lµ m¹ch çch li b»ng biÕn ¸p hay çc bé ghÐp quang.
du
Nguyªn lÝ çch li b»ng biÕn ¸p giíi

thiÖu trªn s¬ ®å khèi h×nh cbd1. TÝn hiÖu mét BiÕn ChØnh
u
chiÒu vµo ®-îc biÕn ®æi thµnh xoay chiÒu tÇn l-u
cu
theo nguyªn lÝ biÕn tÇn, qua biÕn ¸p biÕn ®æi

ng-îc l¹i thµnh mét chiÒu b»ng chØnh l-u.
Çch li kiÓu nµy muèn cã sai sè Ýt th-êng H×nh cbd1. Çch li tÝn hiÖu mét chiÒu
®-îc thùc hiÖn víi tÇn sè cao, do ®ã biÕn ¸p
cã lâi ferit.
Çc bé ghÐp quang còng ®-îc dïng kh¸ phæ biÕn trong çc bé çch li.
Bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p tÇn sè vµ ng-îc l¹i b¨ng IC 9400 nh- trªn h×nh cbd2
®-îc dïng cho tr-êng 9V
9Vhîp nµy. R4
R9
R3 10K R1 = 1M
R2
33K 2 14 14 2 R2 = 1M
6 R6 R3 = 33K
R4 IC1 IC2 6 Ura R3 = 33K
33K 9400 9400 R4 = 33K
11 R5 = 100K
V/F F/V 12
11 R6 = 10K
10 R7 R8
CuuDuongThanCong.com
12 https://fb.com/tailieudientucntt R7 = 33K
om
IC 9400 lµ bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p sang tÇn sè khi ®-a tÝn hiÖu vµo ch©n 3
.c
vµ lÊy ra ë ch©n 10 (nh- nöa bªn tr¸i cña h×nh cbd2), khi tÝn hiÖu vµo lµ çc
xung ®iÖn ¸p ®-a vµo ch©n 11 lÊy ra ë ch©n 12 (nh- nöa bªn ph¶i h×nh cbd2).
ng
Tõ ®iÖn trë shunt tÝn hiÖu ®iÖn ¸p RS.I tØ lÖ dßng ®iÖn ®-îc ®-a vµo ch©n
3 cña IC1 9400. §Çu ra cña IC1 (ch©n 10) ®-a tíi LED cña bé ghÐp quang
co
tranzitor. Çc xung dßng ®iÖn ch¹y qua LED t¹o nªn xung ®iÖn ¸p cã cïng
tÇn sè ë ch©n 11 cña IC2 9400. Sù thay ®æi ®iÖn ¸p vµo tõ RS.I, thay ®æi tÇn
an
sè xung ®iÖn ¸p trªn bé ghÐp quang lµm thay ®æi ®iÖn ¸p ë ch©n 12 cña IC 2
theo cïng tØ lÖ víi UV.
th
ViÖc çch li ë ®©y kh«ng hoµn toµn triÖt ®Ó, nã chØ thùc hiÖn çch li
ng
®-îc gi÷a m¹ch ®éng lùc víi m¹ch ®iÒu khiÓn chÝnh. IC1 vÉn liªn hÖ ®iÖn víi
nguån ®éng lùc. Do ®ã, nguån cÊp IC1 9400 lµ mét nguån ®éc lËp cÇn ®-îc
o
çch li víi çc nguån cÊp cßn l¹i cña m¹ch ®iÒu khiÓn.
du
2. C¶m biÕn dßng ®iÖn xoay chiÒu

u
Dßng ®iÖn ®éng lùc xoay chiÒu cÇn ®-îc biÕn ®æi thµnh mét chiÒu vµ
cu
çch li gi÷a ®éng lùc vµ ®iÒu khiÓn.

Çch li dßng ®iÖn xoay chiÒu víi m¹ch ®iÒu khiÓn ®-îc thùc hiÖn b»ng
çc biÕn dßng. Dßng ®iÖn thø cÊp cña biÕn dßng ch¹y qua ®iÖn trë t¶i cña
biÕn dßng thµnh tÝn hiÖu ®iÖn ¸p xoay chiÒu qua chØnh l-u cã läc tô ®-îc
biÕn thµnh mét chiÒu. Dßng ®iÖn xoay chiÒu ®Çu vµo biÕn dßng tØ lÖ víi ®iÖn
¸p ®Çu ra cña chØnh l-u.
H×nh cbd2 vÏ mét sè m¹ch lÊy tÝn hiÖu xoay chiÒu.
R0
a)
b) c)
H×nh cbd2a vÏ m¹ch lÊy tÝn hiÖu dßng ®iÖn mét pha. Dßng ®iÖn thø cÊp
biÕn dßng ch¹y qua ®iÖn trë R0 (®iÖn trë nµy dïng ®Ó biÕn ®æi tÝn hiÖu dßng
®iÖn thµnh ®iÖn ¸p Ubd = R0.I vµ b¶o vÖ biÕn dßng khái hë m¹ch) biÕn ®æi
thµnh tÝn hiÖu ®iÖn ¸p xoay chiÒu. §iÖn ¸p xoay chiÒu ®-îc chØnh l-u thµnh
om
mét chiÒu ®Ó ®-a vµo m¹ch ®iÒu khiÓn. TÝn hiÖu ra cña chØnh l-u ®-îc tÝnh:
U d
2 .U bd
2 .R 0 . I
.c
Çc bé nguån ba pha, ®Æc biÖt lµ çc bé chØnh l-u ba pha, tÝn hiÖu dßng
®iÖn t¶i mét chiÒu th-êng ®-îc lÊy tõ çc biÕn dßng nh- h×nh cbd2b, c.
ng
H×nh cbd2b cho ta mét ph-¬ng ¸n lÊy tÝn hiÖu dßng ®iÖn b»ng ba biÕn
co
dßng. §iÖn ¸p tÝn hiÖu ra cña c¶m biÕn:
U 2 . 3 .R 0 .I f
an
d
Cã thÓ dïng hai biÕn dßng ®Ó lÊy tÝn hiÖu dßng ®iÑn ba pha nh- trªn
th
h×nh cbd2c. Bëi v× dßng ®iÖn pha cßn l¹i trong m¹ch ba pha ®-îc tÝnh:
IC = IA + IB (IA + IB + IC = 0)
ng
Sai sè trong m¹ch c¶m biÕn lµ cã thÓ, nÕu nh- ®iÖn trë t¶i qu¸ nhá.
o
§iÖn ¸p c¶m biÕn bÞ sôt ¸p trªn R0 vµ sôt ¸p trªn diod chØnh l-u.
du
Chó ý: kh«ng dïng biÕn cßng cho m¹ch cã tÇn sè thÊp vÝ dô cho dßng
®iÖn rotor ®«ng c¬ kh«ng ®ång bé.
u
cu
C¶m biÕn kh«ng dßng ®iÖn

C¶m biÕn 0 dßng ®iÖn ®Î ®-a mét tÝn hiÖu tíi m¹ch ®iÒu khiÓn th«ng
bµo dßng ®iÖn trong m¹ch ®éng lùc b»ng 0. M¹ch c¶m biÕn kh«ng dßng ®iÖn
bao gåmcuén kh¸ng b·o hoµ CK, d©y dÉn ®«ng lùc ch¹y qua lâi cuén kh¸ng.
S¬ ®å m¹ch c¶m biÕn cã bé chØnh l-u víi t¶i RT ®-îc cÊp nguån xoay chiÒu
nh- giíi thiÖu trªn h×nh cbd3. Cuén kh¸ng b·o hßa ®-îc thiÕt kÕ tõ hai cuén
d©y quÊn trªn lâ Ferit h×nh ch÷ O, chóng ®-îc m¾c ng-îc chiÒu quÊn d©y
nh»m triÖt tiªu nh÷ng thµnh phÇn søc ®iÖn ®éng c¶m øng do thµnh phÇn ®Ëp
m¹ch dßng ®iÖn ®éng lùc g©y nªn.
Nguån cÊp cho c¶m biÕn kh«ng dßng ®iÖn ®-îc lÊy tõ mét ®iÖn ¸p xoay
chiÒu U~ cã trÞ sè kho¶ng (10 - 15)V. Khi dßng ®iÖn m¹ch ®éng lùc b»ng 0,
cuén kh¸ng b·o hßa cã ®iÖn c¶m lín, ®iÖn ¸p cña nguån cÊp U~ cho m¹ch
c¶m biÕn ®-îc ®Æt gÇn nh- toµn bé trªn ®iÖn c¶m nµy, cßn trªn ®Çu ra (trªn
RT) cña bé chØnh l-u cã ®iÖn ¸p gÇn nh- b»ng 0. khi dßng ®iÖn ®éng lùc t¨ng
lªn ®iÖn c¶m cña cuén d©y gi¶m nhanh khi ®ã ®iÖn ¸p nguån l¹i ®Æt chñ yÕu
lªn ®iÖn trë RT.
I§L U CB
RT
UCB U~
I§L
U0
H×nh cbd3 C¶m biÕn kh«ng dßng ®iÖn; a. S¬ ®å;
om
b. ®iÖn ¸p ra cña c¶m biÕn theo dßng ®iÖn ®éng lùc
.c
4.4.4.C¶m biÕn tèc ®é.
ng
C¶m biÕn tèc ®é cho ta tÝn hiÖu ®o lµ tÇn sè. Trong h×nh 43.1 giíi thiÖu
nguyªn t¾c çc çch ®o vËn tèc quay. co
Th«ng th-êng trªn trôc quay ®-îc ®¸nh mét hay nhiÒu dÊu vµ mét c¶m
biÕn ë phÇn kh«ng chuyÓn ®éng sÏ ghi nhËn sù chuyÓn ®éng cña çc dÊu
an
nµy. TÇn sè ®o ®-îc tØ lÖ víi vßng quay n vµ sè dÊu k

th
f = n.k
C¶m biÕn tèc ®é quay b»ng tù c¶m
ng
Trªn trôc quay ®-îc g¾n mét nam ch©m vÜnh cöu (h×nh 43.1a). Nam
o
d
ch©m nµy lµm thay ®æi tõ th«ng qua cu«n d©y cè ®Þnh vµ do vËy cho ra
du
dt
mét xung ®iÖn tù c¶m.
u
C-êng ®é cña xung tù c¶m thay ®æi theo vËn tèc quay. Do ®ã lo¹i c¶m
cu
biÕn nµy kh«ng thÝch hîp víi tèc ®é quay qu¸ nhá. Ngoµi ra, do lùc hót gi÷a
nam ch©m vµ lâi s¾t cña cuén d©y kh¸ m¹nh, do ®ã lo¹i c¶m biÕn nµy kh«ng
thÝch hîp cho çc trô quay cã m«men quay bÐ.
C¶m biÕn tèc ®é quay b»ng c¶m øng
Trong c¶m biÕn lo¹i nµy cã mét cuén d©y víi lâi s¾t cè ®Þnh (h×nh
43.1c). Çc r¨ng g¾n trªn trôc quay lµm thay ®æi tõ trë vµ do ®ã ®é tù c¶m
còng thay ®æi trÞ sè ®iÖn c¶m L. Víi mét m¹ch cÇu ta ®-îc çc xung ®iÖn
mµ c-êng ®é tïy theo vËn tèc vßng quay.
Ngoµi ra cßn cã çc lo¹i c¶m biÕn ®o tèc ®é quay theo nguyªn t¾c tõ
tr-êng kh¸c. C¶m biÕn gåm hai cuén d©y h×nh thµnh mét m¹ch dao ®éng.
Mét ®Üa r¨ng kim lo¹i g¾n trªn trôc quay (h×nh 43.1c), khi mét phiÕn r¨ng
kim lo¹i ®i qua khe kh«ng khÝ, çc dßng ®iÖn xo¸y ®-îc h×nh thµnh lµm
gi¶m sù kÕt nèi gi÷a hai cuén d©y, dao ®éng trong m¹ch bÞ ngõng. Sù ngõng
dao ®éng nµy cho ra mét xung ®iÖn. Tèc ®é quay cã thÓ ®o b»ng ph-¬ng
ph¸p quang (h×nh 43.1d).
a)
b)
om
.c
ng
c) d)
H×nh 43.1 Mét sè lo¹i c¶m biÕn tèc ®é quay
co
§o tèc ®é quay b»ng m¸y ph¸t tèc
an
M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu (h×nh fta) (th-êng kÝch tõ lµ lo¹i nam ch©m
th
vÜnh cöu) ®-îc g¾n trªn trôc c¬ cÊu quay. Khi phÇn øng m¸y ph¸t quay trªn
hai ®Çu ra cña phÇn øng xuÊt hiÖn mét ®iÖn ¸p t-¬ng øng søc ®iÖn ®éng tØ lÖ
ng
tèc ®é quay EFT = k. .

o
du
u
cu
Nh-îcH×nh
®iÓm cña ph¸t
ft M¸y m¸ytèc®iÖn
dïngmét
lµmchiÒu lµ tèc
c¶m biÕn cã ®é
cæ gãp (cæ gãp th-êng hay
ph¶i b¶o d-ìng). §Ó tr¸nh nh-îc ®iÓm nµy m¸y ph¸t tèc lµ m¸y ph¸t ®ång
bé mét pha ®-îc sö dông. Khi sö dông m¸y ph¸t tèc lµ lo¹i m¸y xoay chiÒu
tÝn hiÖu lÊy ra th-êng qua bé chØnh l-u (h×nh ftb).
§o tèc ®é b»ng quang ®iÖn tö
H×nh q®t1a lµ s¬ ®å sö dông bé c¶m biÕn quang tèc ®é. §Üa m· hãa
®-îc g¾n trªn trôc ®éng c¬ quay gåm çc lç. §Üa ®Æt gi÷a nguån tia hång
ngo¹i d« diod ph¸t quang LED cung cÊp vµ ®Çu thu lµ tranzitor quang (h×nh
q®t1b). Khi ®Üa quay tranzitor quang chØ chuyÓn m¹ch nÕu vÞ trÝ LED, lç,
tranzitor quang th¼ng hµng. Khi ®ã tranzitor dÉn, ®iÖn ¸p raö¬ møc thÊp. Khi
®Üa ng¨n ¸nh s¸ng th× tranzitor bÞ khãa, ®iÖn ¸p ra ë møc cao.
KÕt qu¶ lµ khi ®Üa m· hãa quay, øng víi h×nh q®ta ë ®Çu ra cã çc xung
vu«ng. TÇn sè xung phô thuéc tèc ®é cña ®Üa.
§Üa m· hãa +5V
Trôc c¬
LED Tranzitor
quang
om
a) b)
H×nh q®t1. C¶m biÕn quang tèc ®é
.c
§Ó x¸c ®Þnh chiÒu quay (thuËn, ng-îc) cÇn sö dông bé c¶m biÕn kÐp
gåm cã hai LED vµ hai tranzitor, hai ®Üa m· hãa (h×nh q®t2). Khi ®Üa quay ta
ng
nhËnu ®-îc hai xung ch÷ nhËt lÖch nhau 900. ChiÒu quay ®-îc x¸c ®Þnh b»ng
vÞ trÝ t-¬ng ®èi cña hai tÝn hiÖu ra. co
A
an
B
900
th
A
ng
B
o
du
A
u
B
cu
Khi trôc bé m· hãa quay mét vßng, tia s¸ng bÞ ng¾t n lÇn vµ göi tÝn hiÖu
ch÷ nhËt (A vµ B) vu«ng gãc nhau. Sù lÖch pha 900 ®iÖn cña tÝn hiÖu A vµ B
cho phÐp x¸c ®Þnh chiÒu quay:
Theo chiÒu s-ên t¨ng cña tÝn hiÖu A tÝn hiÖu B b»ng 0
Theo chiÒu kia ë s-ên t¨ng cña tÝn hiÖu A tÝn hiÖu B b»ng 1.
4.4.5. Çc lo¹i c¶m biÕn kh¸c.
1. C¶m biÕn nhiÖt ®é
a. NhiÖt ®iÖn trë
§iÖn të kim lo¹i t¨ng khi nhiÖt ®é t¨ng. §Ó hiÖu øng nµy cã thÓ sö dông
tèt ®-îc trong viÖc ®o nhiÑt ®é th× vËt liÖu lµm c¶m biÕn nhiÖt ®iÖn trë ph¶i
cã hÖ sè nhiÖt ®é lín. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®iÖn trë thay ®æi kh¸ lín theo
nhiÖt ®é. Ngo¹i ra çc tÝnh chÊt cña kim lo¹i kh«ng ®-îc thay ®æi nhiÒu sau
mét thêi gian dµi lµm viÖc. HÖ sè nhiÖt ®é kh«ng thay ®æi theo nhiÖt ®é, ¸p
suÊt vµ kh«ng bÞ ¶nh h-ëng bëi çc hãa chÊt. §iÖn trë R thay ®æi theo nhiÖt
®é T theo biÓu thøc:
R(T) = R0(1 + A. T + B. T2 + C.T3 +....)
Çc vËt liÖu lµm nhiÖt ®iÖn trë.
Platin lµ vËt liÖu lµm c¶m biÕn nhiÖt ®iÖn trë ®-îc sö dông réng r·i
om
nhÊt. Çc tÝnh chÊt cña lo¹i nhiÖt ®iÖn trë nµy ®-îc quy ®Þnh theo tiªu chuÈn
quèc tÕ DIN IEC 751. Theo tiªu chuÈn nµy d¶i ®o nhiÖt ®é cña nhiÖt ®iÖn
trëplatin tõ -2000C ®Õn 8500C.
.c
Mét sè lo¹i nhiÖt ®iÖn trë Platin: Pt - 100 cã ®iÖn trë ë 00C lµ 100 , Pt
ng
- 300 cã ®iÖn trë ë 00C lµ 300 , Pt - 500 cã ®iÖn trë ë 00C lµ 500 , Pt - 1000
cã ®iÖn trë ë 00C lµ 1000 , nh÷ng lo¹i cã ®iÖn trë lín cã ®é nh¹y cao h¬n.
co
400
an
350
Pt 100
th
300
ng
250
o
200
du
150
u
0
C
cu
100
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900
H×nh pt. §Æc tÝnh cña Pt 100
§iÖn trë cña nhiÖt ®iÖn trë Pt 100 ®-îc vÏ trªn h×nh pt.
NhiÖt ®iÖn trë Niken so víi platin rÎ tiÒn h¬n vµ cã hÖ sè nhiÖt ®iÖn trë
cao h¬n. Tuy nhiªn d¶i ®o chØ tõ -600 ®Õn 2500C. Trªn 3500C niken cã dù
thay ®æi vÒ pha. §Æc tr-ng kÜ thuËt cña nhiÖt ®iÖn trë niken ®-îc x¸c ®Þnh
theo tiªu chÈn DIN 43760. §Æc tÝnh cña c¶m biÕn niken ®-îc vÏ trªn h×nh
n®2.
b. C¶m biÕn nhiÖt ®é víi vËt liÖu silic
NhiÖt ®iÖn trë silic dùa trªn nguyªn t¾c "§iÖn trë ph©n tr¶i" b¾t nguån
tõ çch ®o ®iÖn trë suÊt cña çc phiÕn b¸n dÉn theo "ph-¬ng ph¸p kim". §iÖn
trë R ®-îc x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc:
R .d
Trong ®ã: R - ®iÖn trë cña c¶m biÕn nhiÖt.

- ®iÖn trë suÊt cña silic
d - ®-êng kÝnh cña kim ®o.
Trong biÓu thøc nµy ®iÖn trë su¸t cña silic phô thuéc nhiÖt ®é. Bëi v×,
om
®iÖn dÉn suÊt cña chÊt b¸n dÉnphôn thuéc vµo nång ®é (n vµ n), ®é linh
®éng ( p vµ n) cña electron vµ lç trèng.
.c
= 1/ = q( p. p+ n .n)
Nång ®é vµ ®é linh ®éng ®Òu phô thuéc vµo nhiÖt ®é.
ng
§Æc tÝnh kÜ thuËt cña mét c¶m biÕn nhiÖt ®é víi vËt liÖu silic lo¹i KTY
co
81 cña c«ng ti Philips ®-îc vÏ trªn h×nh n®4. Riªng lo¹i KTY 84 ®-îc chÕ
tao ®Æc biÖt nªn cã thÓ lµm viÖc tíi 3000C.
an
2,4
R
th
k
ng
1,6
o
du
0,8
u
cu
T
0
-100 -50 0 50 100 150 200
H×nh n®4. §Æc tÝnh kÜ thuËt cña KTY 81
NhiÖt ®é cao nhÊt cña hÇu hÕt çc lo¹i c¶m biÕn silic do h·ng Philips
chÕ t¹o bÞ giíi h¹n 1500C, lÝ do lµ ch©n nèi vµo chip kh«ng æn ®Þnh víi nhiÖt
®é cao vµ khi qu¸ 1500C sù dÉn ®iÖn cña t¶i thuÇn trë b¾t ®Çu ho¹t ®éng.
Trong b¶ng n®1 giíi thiÖu mét sè lo¹i c¶m biÕn do h·ng Philips chÕ t¹o
R25( ) R T0
KTY 81-1 1000 1% 5% -55 150
KTY 81-2 2000 1% 5% -55 150
KTY 82-1 1000 1% 5% -55 150
KTY 82-2 2000 1% 5% -55 150
KTY 83-1 1000 1% 5% -55 175
KTY 84-1 1000 (R100) 3% 5% -40 300
om
KTY 85-1 1000 1% 5% -40 125
+12V
.c
UCC
R1
R5 R7 R2
ng
IC1 R1 R3 R6
R2 R10
+ - IC2
VR2
co
- + VR1 R5
Ura -
R3
an
R8 +
DO
KTY 81 R2 R4 Ura
th
VR1
KTY 81 VR2
o ng
CÆp nhiÖt ngÉu

du
HiÖu øng nhiÖt - ®iÖn

Ng-êi ta biÕt r»ng hai kim lo¹i kh¸c nhau hµn nèi víi nhau vµ kÝn
u
cu
m¹ch, nÕu ®iÓm tiÕp xóc cña hai kim lo¹i nµy cã nhiÖt ®é kh¸c nhau sÏ xuÊt
hiÖn mét søc ®iÖn ®éng (s®® nhiÖt)
B¶n chÊt cña hiÖn t-îng nµy lµ n¨ng l-îng cña çc ®iÖn tö tù do cã kh¶
n¨ng sinh dßng ®iÖn trong çc kim lo¹i kh¸c nhau thay ®æi kh«ng gièng
nhau khi nhiÖt ®é thay ®æi. H×nh cnn lµ mét thanh ®ång ®-îc ®èt nãng ë mét
®Çu cßn ®Çu kia gi÷ ë nhiÖt ®é m«i tr-êng. Víi n¨ng l-îng nhiÖt kh¸ lín, çc
ion ®ång bÞ rung ®éng rÊt m¹nh. §Ðn nhiÖt ®é 1084,50C cÊu tróc m¹ng tinh
thÓ ®ång bÞ ph¸ vì, ®ång ®¹t ®Õn nhiÖt ®é nãng ch¶y. ë nhiÖt ®é thÊp h¬n
nhiÖt ®é nãng ch¶y çc electron tù do trong ®ång cã vËn tèc lín h¬n ë nhiÖt
®é m«i tr-êng. chØ cã mét sè electron ë l¹i vïng nhiÖt ®é cao, ®a sè dån vÒ
phÇn nguéi h¬n cña d©y ®ång. Nh- vËy, víi hiÖu øng nhiÖt ®iÖn, m¹t ®é
electron ë phÇn nãng cña d©y ®ång bÞ lµm nghÌo ®i vµ phÇn l¹nh mËt ®é
electron ®-îc gia t¨ng. Do ®ã phÇn nßng cña d©y ®ång cã ®iÖn tÝch d-¬ng vµ
phÇn l¹nh mang ®iÖn tÝch ©m.
a)
B NiCr
C
om
.c
D
ng
NiAl
b)
co
H×nh cnn. HiÖn t-îng nhiÖt - ®iÖn a. cña d©y
an
®ång; b. cña NiAl vµ NiCr

th
ng
Hai kim lo¹i kh¸c nhau (NiAl - d©y niken chØ pha 1,3% Al ®Ó chÞu nhiÖt
o
tèt h¬n, NiCr)®-îc nèi chung víi nhau mét ®Çu. §Çu nèi chung ®-îc nung
du
tíi nhiÖt ®é cao vµ hai ®Çu kia ®-îc gi÷ ë nhiÖt ®é m«i tr-êng. HiÖu qu¶ cña
hiÖn t-îng nµy còng nh- trªn lµ ®Çu cã nhiÖt ®é cao cã ®iÖn tö tÝch tô Ýt h¬n
u
®Çu cã nhiÖt ®é m«i tr-êng. MÆt kh¸c ®Çu nguéi cña d©y NiAl cã mËt ®é
cu
®iÖn tö cao h¬n d©y NiCr v× çc ®iÖn tö trong d©y NiAl dÞch chuyÓn dÔ gÊp 4
lÇn so víi ®iÖn tö trong NiCr. Do ®ã gi÷a hai ®Çu d©y C, D cã ®iÖn ¸p.
CÆp nhiÖt ngÉu
S§ § nhiÖt EAB cña hai kim lo¹i b»ng tæng cña s®® cña çc tiÕp ®iÓm vµ
phô thuéc nhiÖt ®é cña çc tiÕp ®iÓm nµy (h×nh cnn1a)
EAB(T,T0) = eAB(T) + eBA(T0) = eAB(T) - eAB(T0) (cnn-1)
Nh- vËy s®® nhiÖt cã ë hai ®Çu cña nh÷ng kim lo¹i kh¸c nhau b»ng hiÖu
s®® trªn çc ®Çu cña chóng. Tõ (cnn-1) thÊy r»ng nÕu nhiÖt ®é trªn çc ®Çu
nèi cña cÆp nhiÖt ngÉu nh- nhau th× s®® b»ng 0. s®® nµy kh«ng phô thuéc
çch nèi d©y ®o. D©y ®o cã thÓ nãi tíi hai ®Çu cßn l¹i cña çc kim lo¹i (h×nh
cnn1b) hay c¾t ®«i mét kim lo¹i (h×nh cnn1c), çc çch nèi nµy kh«ng lµm
¶nh h-ëng tíi s®® nhiÖt, mÆc dï nhiÖt ®é t¹i çc ®iÓm 1,2 hay 3, 4 cã b»ng
nhau
mV
T0
1 2 B
3 mV
A B A A
B 4
B
T
om
H×nh cnn1 S¬ ®ß nèi cÆp nhiÖt ngÉu tõ çc kim lo¹i kh¸c nhau
NÕu ®iÖn trë cña m¹ch cÆp nhiÖt ngÉu gi÷ kh«ng ®æi, th× dßng ®iÖn ch¹y
.c
qua m¹ch ®o tØ lÖ víi s®®, nghÜa lµ tØ lÖ víi ®é chªnh nhiÖt cña ®iÓm ®o víi
nhiÖt ®é m«i tr-êng.
ng
Çc h·ng chÕ t¹o hiÖn nay chÕ t¹o mét sè lo¹i cÆp nhiÖt ngÉu:
co
B»ng hîp chÊt Platin ru®i - platin, trong ®ã cùc d-¬ng lµ hîp chÊt Platin
an
ru®i (Platin 90%, Ru®i 10%) cùc ©m lµ Platin. Lo¹i cÆp nhiÖt ngÉu nµy ®-îc
th
phÐp lµm viÖc ®Õn 13000C khi lµm viÖc dµi h¹n vµ ®Õn 16000C khi lµm viÖc
ng¾n h¹n.
ng
CÆp nhiÖt b»ng Crom - nh«m, cùc d-¬ng lµ Cr«m cßn cùc ©m lµ nh«m.
Lo¹i cÆp nhiÖt nµy nÕu lµm viÖc dµi h¹n ®-îc dïng tíi 10000C, cßn ng¾n h¹n
o
tíi 13000C.
du
CÆp nhiÖt b»ng Crom - Coban, víi cùc d-¬ng lµ Crom vµ cùc ©m lµ
u
Coban. Lo¹i cÆp nhiÖt nµy lµm viÖc dµi h¹n tíi 6000C vµ ng¾n h¹n tíi 8000C.
cu
CÆp nhiÖt ®-îc chÕ t¹o b»ng s¾t - coban cã çc ®Æc tÝnh lµm viÖc nh-
lo¹i crom - coban.
ë nhiÖt ®é thÊp ng-êi ta dïng lo¹i cÆp nhiÖt ®ång - coban
Nh÷ng lo¹i cÆp nhiÖt lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao®-îc chÕ t¹o tõ hîp chÊt
platin - ru®i, trong ®ã cùc d-¬ng lµ lo¹i hîp chÊt cã 13% ru®i vµ cùc ©m
cïng lo¹i hîp chÊt nµy nh-ng chØ cã 6% ru®i nã cho lµm viÖc ®Õn 18000C.
CÆp nhiÖt víi cùc d-¬ng b»ng cacbon s¹ch lo¹i C2 hay C3 cùc ©m b»ng
titan, cho phÐp lµm viÖc trong kho¶ng (800 - 2500)0C
CÊu tróc cña cÆp nhiÖt
8
a)
4
1 - vá b¶o vÖ, 2- mèi hµn, 3 - ®iÖn
om
cùc, 4 - sø çch ®iÖn, 5- èc cè
®Þnh, 6 - phÝch cøm, 7 - èc nèi, 8 - 3
hép ®Çu nèi
.c
2
ng
1
co
b)
an
H×nh cnn3 lµ cÊu tróc cña cÆp nhiÖt. d©y dÉn ®iÖn cùc 3 ®-îc nèi b»ng
mèi nèi 2 (mèi nèi nµy cÇn tiÕp xóc tèt nªn nã ®-îc gia c«ng b»ng çch hµn
th
h¬i ®Æt trong vá bäc 1 b»ng kim lo¹i, b»ng sø hay b»ng vËt liÖu kh¸c. Çc
®iÖn cùc ®-îc ®Þnh vÞ trong chuâi sø çch ®iÖn 4. KÕt nèi víi m¹ch ngoµi
ng
b»ng phÝch c¾m 6 vµ vÝt 7 n»m trong hép nèi d©y. ChiÒu dµi cÆp nhiÖt ngÉu
tïy thuéc ®èi t-îng cÇn ®o.
o
du
§Æc tÝnh kÜ thuËt cña çc cÆp nhiÖt ngÉu th«ng dông
CÆp nhiÖt ngÉu D¶i nhiÖt ®é Søc ®iÖn ®éng §é chÝnh x¸c
u
lµm viÖc 0C mV
cu
§ång / Constantan -270 370 -6,258 19,027 (-1000C 400C): 2%

= 1,63 mm
(-400C 1000C): 0,8%
(1000C 3500C): 0,75%
S¾t / Constantan -210 800 -8,095 45,498 (00C 4000C): 3%
= 3,25 mm
(4000C 8000C): 0,75%
Crom / Nh«m -270 1250 -5,354 50,633 (00C 4000C): 3%
= 3,25 mm
(4000C 12500C): 0,75%
Crom / Constantan -276 870 -9,835 66,473 (00C 4000C): 3%
= 3,25 mm
(4000C 12500C): 0,75%
Platin-Ru®i (10%)/ -50 1500 -0,236 15,576 (00C 6000C): 2,5%
Platin
= 3,25 mm (6000C 15000C): 0,4%
Platin-Ru®i (13%)/ -50 1500 -0,226 17,445 (00C 5380C): 1,4%

Platin
= 3,25 mm (5380C 15000C): 0,25%
Platin-Ru®i (30%)/ 0 1700 0 12,426 (8700C 17000C): 0,5%

Platin
= 3,25 mm
Vonfram-Reni
(5%)/ Vonfram- 0 2700 0 38,45
om
Reni (26%)
IC c¶m biÕn nhiÕt ®é
.c
NhiÒu h·ng lín trªn thÕ giíi ®· chÕ t¹o IC b¸n dÉn ®Ó ®o vµ ®iÒu chØnh
nhiÖt ®é rÊt tiÖn lîi. Trong m¹ch tor hîp, c¶m biÕn nhiÖt th-êng lµ ®iÖn ¸p
ng
cña líp chuyÓn tiÕp pn trong mét tranzitor l-ìng cùc. Texas Instruments cã
STP 35A/B/C; National Semiconductor cã LM 35......
co 5V
+(5....30)V
3,9
an
DO
4,7 +in
LM 35
th
I=4 mA 00C
AD 0804
-in CLOCK
I=20 mA +1000C
1,28V
ng
10
LM 35 LM 317L CS
o
100
du
62,5 LM 35
1% 1
u
10
50
cu
10
16 150p
CLK
+in Interrup
LM 35
AD 0804
1 -in CS
10 + RD
0,64V
WR
-
1 2
4.5. Bé biÕn ®æi sè - t-¬ng tù (D/A)
4.5.1. ChuyÓn ®æi sè - t-¬ng tù
M¹ch chuyÓn ®æi sè sang t-¬ng tù (DA) lµ mét m¹ch dïng ®Ó chuyÓn
®æi çc tÝn hiÖu sè thµnh tÝn hiÖu t-¬ng tù. M¹ch DA cµn ph¶i biÕn ®æi çc
nhãm xung kh¸c nhau thµnh mét møc ®é ®iÖn ¸p hay mét c-êng ®é dßng
®iÖn t-¬ng øng nµo ®ã.
Ng-êi ta sö dông ba ph-¬ng ph¸p chÝnh trong m¹ch DA lµ:
om
Ph-¬ng ph¸p t¹o ra ®iÖn ¸p.
Ph-¬ng ph¸p t¹o ra dßng ®iÖn.
.c
Ph-¬ng ph¸p nh©n.
I. DA theo ph-¬ng ph¸p ®iÖn ¸p
ng
Cã hai lo¹i m¹ch DA theo ph-¬ng ph¸p ®iÖn ¸p
co
D¹ng m¹ch víi ®iÖn trë cã träng sè kh¸c nhau.
D¹ng m¹ch víi ®iÖn trë h×nh thang.
an
1. M¹ch víi ®iÖn trë cã träng sè kh¸c nhau

th
H×nh da1 vÏ mét m¹ch DA d¹ng nµy. M¹ch gåm mét nguån ®iÖn ¸p
ng
R R R
chuÈn, çc chuyÓn m¹ch, çc ®iÖn trë cã gi¸ trÞ lÇn l-ît lµ: R, , ......, n 1
2 4 2
o
vµ mét K§TT. Khi mét c«ng t¾c nµo ®ã ®ãng th× ®Çu vµo cña K§TT ®-îc
du
cÊp mét dßng ®iÖn. Nh- vËy ®iÖn ¸p ra phô thuéc c«ng t¾c nµo ®-îc ®ãng,
tøc lµ phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña bit t-¬ng øng trong tÝn hiÖu sè ®-îc ®-a vµo
u
m¹ch chuyÓn ®æi.

cu
-
+
§iÖn ¸p ®Çu ra cã thÓ ®-îc viÕt
R
U ra
U n
ht
(2
n 1
B
n 1
2
n 2
B
n 2
.........
1
2 B
1 0
2 B )
0
(da - 1)
R
R
Tõ biÓu thøc (da-1) thÊy r»ng: thµnh phÇn U n
ht
lµ mét h»ng sè cho
R
nªn ®iÖn ¸p ra tØ lÖ víi biÓu thøc trong ngoÆc ®¬n.
VÝ dô ®-a vµo m¹ch chuyÓn ®æi tÝn hiÖu sè lµ 1011, çc c«ng t¾c thø
nhÊt, hai vµ t- ®ãngvµ ®iÖn ¸p ra sÏ lµ;
R ht 3 1 0 R ht
U ra
U ch
2 2 2 U ch
. 11
R R
Trong tr-êng hîp nÕu sö dông tÝn hiÖu sè d-íi d¹ng m· BCD th× çc
om
®iÖn trë hîp thµnh tõng nhãm bèn ®iÖn trë mét, mçi nhãm cã gi¸ trÞ gÊp 10
lÇnnhãm kÕ cËn. Trªn h×nh da 2 vÏ s¬ ®å m¹ch
Rht víi hai sè h¹ng BCD lµ hµng
.c
®¬n vj vµ hµng chôc
R
ng
- Ura
R/2
+
co
®¬n vÞ R/4
R/8
an
th
R/10
R/20
ng
chôc R/40
o
R/80
du
u
H×nh da2. M¹ch DA víi tÝn hiÖu vµo lµ m· BCD

cu
2. D¹ng m¹ch víi ®iÖn trë h×nh thang.

Trªn h×nh da3 vÏ mét m¹ch DA víi ®iÖn trë h×nh thang. M¹ch gåm hai
®iÖn trë cã trÞ sè R vµ 2R m¾c theo h×nh thang víi nhiÒu c«ng t¾c ®iÖn (mçi
c«ng t¾c mét bit) vµ mét ®iÖn ¸p chuÈn Uch. §iÖn ¸p ra cña m¹ch ®-îc tÝnh:
R
U ra
U n n
ht
(2
n 1
B
n 1
2
n 2
B
n 2
......... 2 B
1 1 0
2 B )
0
(da - 2)
2 R
Trong ®ã B0 ®Õn Bn-1 lµ çc gi¸ trÞ bit 0 vµ 1.

VÝ dô mét m¹ch DA 5 bit, tÝn hiÖu vµo lµ 10101 hÖ 2. Tõ c«ng thøc trªn
ta cã:
R R . 21
U ra
U n 5
ht
(2
4
2
2
2 )
0
U n
ht
(da - 3)
2 R R . 32
Rht
R R
-
2R 2R 2R 2R +
20 21
2n-1
Uch
om
H×nh da3. M¹ch DA víi ®iÖn trë h×nh thang
.c
Rht
ng
R R R
-
co
+
2R 2R 2R 2R 2R
an
th
10R
ng
10R 10R
o
2R 2R 2R 2R 2R
du
u
cu
H×nh da3. M¹ch DA víi ®iÖn trë h×nh thang cã ®Çu vµo m· BCD
Trong tr-êng hîp muèn dïng lo¹i m¹ch nµy cho çc tÝn hiÖu ®Çu vµo
d¹ng m· BCD 8421 ta m¾c s¬ ®å nh- h×nh da3. Víi s¬ ®å nµy, phÇn chÝnh
cña m¹ch kh«ng thay ®æi nh-ng cÇn cã thªm çc ®iÖn trë 9R vµ 99R ®Ó lµm
gi¶m dßng ®iÖn theo tû lÖ cÇn thiÕt.
Çc bé biÕn ®æi ë trªn ®Çu vµo cã thÓ dïng bé chuyÓn m¹ch h×nh. §©y
lµ mét chuyÓn m¹ch, hoÆc nèi víi UchuÈn hay víi 0V. Do chuyÓn m¹ch cÇn
lµm viÖc víi tÇn sè cao nªn tranzitor ®-îc chän lµm phÇn tö ®ãng çt nh-
trªn h×nh da4
Tïy theo ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn mµ tranzitor npn hay pnp sÏ b·o hßa vµ nèi
®Çu ra lªn ®iÖn ¸p chuÈn hay xuèng 0V. M¹ch cã -u ®iÓm lµ ho¹t ®éng gièng
nh- mét khãa lÝ t-ëngv× ®iÖn trë trong cña tranzitor ë tr¹ng thÝa b·o hßa thÊp
vf cã gi¸ trÞ ®èi xøng cho c¶ hai vÞ trÝ.
§iÒu TÝn
khiÓn hiÖu
vµo ra
H×nh da4. ChuyÓn m¹ch dïng tranzitor
om
3. M¹ch DA chÕ t¹o theo ph-¬ng ph¸p dßng ®iÖn
M¹ch DA ®· nãi ë trªn ®-îc chÕ t¹o trªn c¬4 së cña K§TT, chóng bÞ
.c
giíi h¹n bíi ®Æc tÝnh cña K§TT, vÝ dô tÇn sè lµm viÖc kh«ng cao, trong
nhiÒu øng dông cÇn t¹o mét dßng ®iÖn ®Çu ra cã c-êng ®é tØ lÖ víi tÝn hiÖu
ng
sè ë ®Çu vµo m¹ch dïng K§TT khã thùc hiÑn ®-îc.
M¹ch h×nh da5 lµ s¬ ®å ®¬n gi¶n cña DA chÕ t¹o theo ph-¬ng ph¸p
co
dßng ®iÖn. Mçi tranzitor vµ ®iÖn trë emitor lµ mét nguån dßng. C-êng ®é
cña nguån dßng nµy thay ®æi theo gi¸ trÞ bit ®-a vµo. Mçi nguån ®-îc ®iÒu
an
khiÓn bëi bÝt t-¬ng øng. NÕu bit cã gi¸ trÞ lµ 1 diod khãa nguån dßng ho¹t
th
®éng vµ cung cÊp mét dßng ®iÖn ra t¶i. NÕu bit vµo b»ng 0 diod dÉn lµm cho
tranzitor khãa.
ng
Nh- v©y bit nµo b»ng 1 sÏ cung cÊp mét nguån dßng t-¬ng øng cho
mm¹ch t¶i. TÝn hiÖu cã thÓ lµ dßng ®iÖn It¶i hay ®iÖn ¸p.
o
du
R 2R 2n-1 R
u
BLN BNN
cu
It¶i
Rt¶i
Hing da5. M¹ch DA t¹o ra dßng ®iÖn
4.6. Bé biÕn ®æi t-¬ng tù - sè (A/D)
M¹ch chuyÓn ®æi ng-îc l¹i cña chuyÓn ®æi sè t-¬ng tù lµ chuyÓn ®æi
t-¬ng tù - sè gäi t¾c lµ m¹ch AD (hay ADC - Analog Digital Converter).
CãnhiÒu ph-¬ng ph¸p thÓ hiÖn m¹ch AD. ë ®©y chØ giíi thiÖu mét sè m¹ch
c¬ b¶n.
1. M¹ch AD kiÓu so s¸nh song song
Trªn h×nh ad1 lµ s¬ ®å m¹ch AD kiÓu so s¸nh song song. Mét m¹ch AD
n bit nh- thÕ nµy cÇn 2n-1 bé so s¸nh (kÝ hiÖu tõ C1 ®Õn C2n-1 vµ 2n ®iÖn trë),
®Çu ra cña bé so s¸nh ®-îc d-a tíi bé m· hãa
Uref U1n
om
R2n
U2n-1 - C2n-1
.c
MSB
+
R2n-1
ng
U2 n-2
- C2n-2
co
+ Bé
m·
hãa
an
U2 C2
th
-
+
ng
R2
U1 - LSB
C1
o
R1 +
du
H×nh ad1. M¹ch AD kiÓu so s¸nh song song

u
cu
§Ó minh häa ho¹t ®éng cña m¹ch nµy, ta xÐt vÝ dô mét m¹ch AD 3 bit
trªn h×nh ad2. §iÖn ¸p vµo thay ®æi tõ 0 ®Õn U 0 . §Çu vµo ®-îc chia thµnh 8
U
d¶i ®iÖn ¸p. S¸u trong t¸m d¶i cã g¸i trÞ lµ U = 0
hai d¶i hai ®Çu cã gi¸ trÞ
7
U U
U= 0
. Khi ®Çu vµo cã gi¸ trÞ nhá h¬n 0
th× ®Çu ra sÏ lµ 000, Khi ®iÖn
14 14
U 3 .U
¸p vµo cã gi¸ trÞ tõ 0
®Õn 0
®Çu ra t-¬ng øng 001. T-¬ng tù nh- vËy cã
14 14
thÓ x¸c ®Þnh ®-îc ®Çu ra víi bÊt k× gi¸ trÞ ®Çu vµo nµo.
U0
UV
(13/14)UD
-
D
+
(11/14)UD R
-
D
+
(9/14)UD R
-
D
+
(7/14)UD R MSB
-
D
om
(5/14)UD R +
- LSB
.c
D
+
(3/14)UD R
ng
-
D
+
co
(1/14)UD R
-
an
D
+
R/2
th
Clock
ng
Bé so s¸nh Bé ®Öm Bé gi¶i m·

o
H×nh ad2 M¹ch AD 3bit kiÓu so s¸nh song song

du
u
2. M¹ch AD kiÓu ®Õm

cu
Trªn h×nh ad3 vÏ m¹ch AD kiÓu ®Õm. M¹ch gåm çc phÇn töt: mét so
s¸nh, mét tig¬ FF RS, mét cæng AND ®Ó ®ãng më xung nhÞp C P tõ bé dao
®éng chuÈn, mét m¹ch ®Õm n bit vµ mét m¹ch DA n bit.
Ban ®Çu m¹ch ®Õm vµ FF ®-îc RESET, nªn ®iÖn ¸p ra UDA b»ng 0V vµ
cæng AND më cho xung nhÞp vµo m¹ch ®Õm. Khi ®iÖn ¸p vµo U V lín h¬n
UDA nªn USS ë møc thÊp. UDA t¨ng dÇn theo h×nh bËc thang, cho ®Õn khi UDA
võa ®ñ lín h¬n UV ®Ó USS chuyÓn lªn møc cao lµm cho Q = 0 khãa AND l¹i.
Lóc nµy tÝn hiÖu trong m¹ch ®Õm lµ tÝn hiÖu sè n bit t-¬ng øng cña tÝn hiÖu
t-¬ng tù vµo UV.
CP
UV - USS
+ S
R Q
RESET
UDA m¹ch
DA ®Õm
TÝn hiÖu ra sè
om
H×nh ad3 M¹ch AD kiÓu ®Õm
Vi m¹ch chuyÓn ®æi t-¬ng tù - sè, sè - t-¬ng tù
.c
4.7. Bµi tËp.
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu

Tu Dong Hoa Va Dieu Khien Thiet Bi Dien Chuong 4 (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tu Dong Hoa Va Dieu Khien Thiet Bi Dien Chuong 4 (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch-¬ng 4: C¸c phÊn tö trong hÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn

vßng kÝn. (8 tiÕt)

4.1.2. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña K§TT

C«ng suÊt tiªu thô P 60 mW

Vïng nhiÖt ®é lµm viÖc -55OC 125OC

TÇn sè lµm viÖc cùc ®¹i kho¶ng hµng kHz

HÖ sè khuÕch ®¹i K = 105 - 107

§èi víi ®Çu ra ta cã

H×nh 4.3 M¹ch khuÕch ®¹i kh«ng ®¶o

B»ng c¸ch gi¶i t-¬ng tù nh- trªn chóng ta cã:

KK§ = u2/u1 = (Z4/(Z3 +Z4)].[(Z1 + Z2)/Z1]

3. KhuÕch ®¹i vi sai

S¬ ®å m¹ch khuÕh ®¹i vi sai vÏ trªn h×nh 4.4.

H×nh 4.4 M¹ch khuÕch ®¹i vi sai

TÝn hiÖu ra ®-îc tÝnh:

4.1.5. C¸c m¹ch c¬ b¶n cña K§TT

H×nh 42.1 S¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch céng tÝn hiÖu

§iÖn ¸p ra cña bé c«ng nµy ®-îc tÝnh:

NÕu chän R1 = R2 =.... Rn = Rht, ta cã ®iÖn ¸p ra lµ tæng c¸c ®iÖn ¸p vµo

U2 = - (U11 + U12 + .....U1n)

NÕu chän R1 = R2 = .....= Rn = R th×

m¹ch tÝch ph©n nh- trªn h×nh tpb. §iÖn ¸p

Khi muèn céng hoÆc trõ c¸c tÝch

ph©n, ng-êi ta dïng m¹ch tÝch ph©n tæng b)

Víi m¹ch tÝch ph©n tæng:

Víi m¹ch tÝch ph©n hiÖu:

®éng cña s¬ ®å h×nh xcn1 a cã thÓ gi¶i thÝch nh- sau:

Tr-êng hîp ®Æc biÖt R1 = 2R2 = R ta cã:

thuéc hiÖu ®iÖn ¸p hai cæng V+, V-.

M¹ch bï tÇn sè h×nh 41.7

H×nh 41.7 M¹ch bï mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p

4.2 C¸c bé ®iÒu chØnh.

s¬ ®å h×nh 43.2 cã c¸c quan hÖ:

Hai ®iÖn ¸p U® vµ U1 tr¸i dÊu.

Thay vµo biÓu thøc 43.1 víi

Hµm truyÒn ®-îc viÕt:

ViÕt l¹i biÓu thøc hµm truyÒn

4.3. M¹ch phi tuyÕn dïng K§TT

Trong ®ã: bi = 0 khi x x0i;

Trong ®ã: ki = 0 khi Ux Uxi;

T¹o ®Æc tÝnh b·o hßa

H×nh pt6 T¹o ®Æc tÝnh r¬le

§iÒu khiÓn b»ng ®ßn §iÒu khiÓn b»ng ®ßn

§iÒu khiÓn trùc tiÕp bÈy vµ r·nh nghiªng bÈy vµ cam

Nót nhÊn kim lo¹i

2. C¶m biÕn tiÖm cËn

H×nh ®c2. S¬ ®å m¹ch ®iÖn c¶m biÕn tiÖm c©n OM 286

§iÖn ¸p nguån cÊp: 4,5 - 30 V

Dßng t¶i cùc ®¹i 250mA

Dßng t¶i tÜnh 7 mA

Khi ®ã ®é tù c¶m cã thÓ ®-îc tÝnh:

C¶m biÕn ®iÖn c¶m víi lâi s¾t ch×m vi sai

§iÖn ¸p trªn cÇu ®o ®o ®-îc

L tØ lÖ nghÞch víi khe hë kh«ng khÝ.

C¶m biÕn tiÖm cËn ®iÖn dung

Nh- v©y ®iÖn dung tû lÖ víi l vµ ®-îc dïng ®Ó ®o kho¶ng c¸ch.

®-¬ng cña tô ®-îc tÝnh:

H×nh cbq CÊu t¹o cña c¶m biÕn quang

®Ìn chiÕu s¸ng th«ng th-êng hay hång ngo¹i

NhËn tia ph¶n x¹

Nguyªn lÝ c¸ch li b»ng biÕn ¸p giíi

theo nguyªn lÝ biÕn tÇn, qua biÕn ¸p biÕn ®æi

2. C¶m biÕn dßng ®iÖn xoay chiÒu