PREDMET: NEURONAUKA

TEMA: Spavanje i poremećaj sna

Seminarski rad
 SADRŽAJ Str.
1. UVOD 3
2. SPAVANJE 4
3. POREMEĆAJ SPAVANJA 5
3.1. Insomnija 6
3.2. Parasomnija 8
3.2.1. Noćne more 9
3.2.2. Noćni strah 9
3.2.3. Somnabulizam 9
3.2.4. Smeteno budno stanje 10
3.2.5. Sa spavanjem povezani poremećaj ishrane 10
3.2.6. Bruksizam 10
3.3. Opstruktivna apneja u snu 11
3.4. Narkolepsija 12
3.5. Poremećaji pokreta koji se javljaju u toku spavanja 13
3.6. Poremećaji cirkadijalnog ritma 13
4. ZAKLJUČAK 15
5. LITERATURA 16

2
 1. UVOD

Spavanje je biološka nužnost svih živih bića. Organizam podleže bioritmičkim

osilacijama sa izmenama aktivnosti i mira što je usklađeno sa izmenom dana i noći ili
izmenom prirodnog okruženja dužeg trajanja. Ovaj dnevno - noćni ritam poznat kao i
cirkadijalni ritam ukupno traje oko 24 sata i temeljni je sinhronizator svake biološke
fluktuacije. Čovek je predodređen za aktivnost po danu. Noću, tokom spavanja organizam se
nalazi u relativnom mirovanju i u tom stadijumu moguće su obnove moždanih nervnih ćelija,
tkiva i dopuna istrošenih bioloških rezervi. Kako nema spoljašnjih nadražaja, smanjena je
moždana aktivnost, mozak je u stanju u kome može realizovati sirove informacije koje je
primio tokom dana. Zato se tokom spavanja događaju procesi koji bitno pridonose psihičkom i
fizičkom zdravlju pojedinca.
Spavanje je podeljeno na ortodoksno (nonREM) i paradoksno (REM) spavanje i
pravilan odnos tih faza tokom spavanja ispoljava se na kvalitet spavanja. Ako dođe do
narušavanja ove strukture javljaju se poremećaji spavanja koji mogu imati velike posledice na
sve aspekte čovekovog života. Poremećaji su uglavnom vezani uz sam čin uspavljivanja,
održavanja spavanja ili preteranu pospanost tokom dana. Svi problemi vezani uz spavanje
mogu uzrokovati emocionalne probleme, poteškoće u pamćenju, lošije motoričke sposobnosti,
smanjenu efektivnost na poslu, povećanu učestalost nezgoda u saobraćaju, povećanu
morbidnost od nekih hroničnih bolesti kao što su kardiovaskularne i psihičke bolesti, a i veliki
uticaj imaju na povećanje mortaliteta.[1.]

2. SPAVANJE

Spavanje se definiše kao stanje fizičke neaktivnosti praćeno odsustvom svesti i

značajno smanjenim odgovorom na spoljašnje stimuluse. Dakle, spavanje je ritmički,
periodični prekid budnosti. Definisano je na osnovu ponašanja osobe tokom spavanja i
fizioloških promena koje se događaju sa električnim ritmovima mozga do buđenja. Fiziološki
kriterijum se bazira na nalazima elektroencefalograma (EEG), elektookulograma (EOG),
elektromiograma (EMG), slika br.1.

3
Prema fiziološkim merenjima uz pomoć EEG, EOG, EMG, san je podeljen u dve faze koje su
funkcionalno i kontrolno nezavisne:
1. nonREM (non rapid eye movement) spavanje, i
2. REM (rapid eye movement) spavanje.

Slika broj 1: EEG, EOG i EMG u različitim fazama spavanja

Iako skoro trećinu života čovek provede spavajući, o funkciji sna se zna iznenađujuće malo.
Poznato je da neispavanost loše utiče na raspoloženje, kognitivne funkcije i hormonalni
balans. Takođe je poznato da nakon dužeg perioda nespavanja sledi „odskočni“ period, koji
ukazuje na to da manjak sna vodi njegovom homeostatskom kompenzatornom povećanju.
Većina odraslih spava 6 - 8 sati tokom noći, ali postoje i zdrave osobe koje spavaju 3 - 4 ili 8 -
10 sati svake noći, kao i oni u kojih je spavanje bifazno - noću i posle podne. Zbog različitih
individualnih potreba, teško je govoriti o efikasnosti sna sa aspekta njegovog kvantiteta
(„koliko sna je dovoljno“). Međutim, pored optimalnog trajanja, noćno spavanje podrazumeva
i odgovarajući tok i strukturu koji su određeni elektrofiziološkim indikatorima. Tek uz
subjektivni doživljaj („loš“, „zadovoljavajući“ ili „osvežavajući“ san), ovi indikatori daju
značajne informacije o kvalitetu spavanja. Normalnim se smatra spavanje koje deluje
okrepljujuće i omogućava optimalno izvođenje dnevnih aktivnosti. Normalno spavanje se
odvija kroz niz od nekoliko ciklusa koji se sastoje od nonREM i REM faze, slika br. 2. Prva
faza svakog ciklusa, nonREM spavanje, protiče kroz četiri sukcesivna stadijuma tokom kojih
se postepeno produbljuje san, usporava disanje i rad srca i relaksiraju skeletni mišići. Treći i
četvrti stadijum nonREM faze sna se zbog EEG (elektroencefalografskog) nalaza koji se
odlikuje aktivnostima male frekvencije i velike amplitude (delta talasi) naziva sporotalasno
spavanje.

4
 Slika broj 2: Ciklus spavanja

Nakon pribiližno 90 minuta od uspavljivanja, san ulazi u drugu, REM fazu (paradoksalno
spavanje), koju pored karakteristične aktivnosti mišića oka odlikuje povećana aktivnost mozga
sa sanjanjem, pojačana i varijabilna srčana i disajna funkcija, poikilotermija (temperatura
organizma varira u zavisnosti od spoljašnje temperature), delimična ili potpuna erekcija kod
muškaraca, kao i potpuna inhibicija skeletne muskulature (atonija). Dok prva REM faza traje
manje od 10 minuta, naredne faze paradoksalnog spavanja traju sve duže, i iznose 15 do čak
40 minuta. Otuda, sporotalasno spavanje se javlja uglavnom u prvoj, a paradoksalno spavanje
u poslednjoj trećini sna.[2.]

3. POREMEĆAJ SPAVANJA

Poremećaji spavanja su izuzetno česti u opštoj populaciji: nedovoljno sna ili loš
kvalitet sna u toku nekoliko noći mesečno prijavljuje oko 30% opšte populacije. Uzroci se
najčešće povezuju sa „modernim“, ubrzanim načinom života, povećanim pritiskom na radnom
mestu i psihosocijalnim stresom, slika br. 3. Dok je etiopatologija ovih poremećaja u osnovi
različita, dugoročne posledice hronične neispavanosti su iste:
 nesposobnost adekvatnog obavljanja svakodnevnih aktivnosti,
 precipitacija i pogoršanje već postojećih somatskih oboljenja, kardiovaskularni i
endokrini poremećaji, i
 sniženje praga bola, povećana incidencija saobraćajnih udesa.

5
 Iako se poremećaji spavanja prisutni kod psihičkih
oboljenja tradicionalno smatraju simptomima tih bolesti, pojedina
istraživanja ukazuju na to da je veza imeđu promena u kvalitetu i
količini sna i afektivnih poremećaja složenija i da može
funkcionisati i u suprotnom smeru.
Dijagnostika je kompleksna i podrazumeva interdisciplinarni
pristup, a osnovni ciljevi su utvrđivanje da li je poremećaj akutni
ili hronični, i u kojoj meri psihogeni ili somatogeni faktori
Slika broj 3
učestvuju u etiopatogenezi. Cilj terapije varira zavisno od tipa
poremećaja spavanja, ali uopšte podrazumeva uspostavljanje normalnih navika vezanih za
spavanje, eliminaciju dnevnih sekvela, poboljšanje kvaliteta života, i prevenciju komplikacija i
neželjenih efekata terapije. Činjenica da u procesu održavanja dva stanja, budnosti i spavanja,
i njihovog međusobnog smenjivanja učestvuje veliki broj neurotransmitera, povećava broj
mogućih farmakoloških manipulacija.
Primarnih i sekundarnih poremećaja spavanja ima više od 85, međutim najčešći su:
 nesanica ili insomnija,
 parasomnija,
 apnea kod spavanja,
 narkolepsija,
 sindrom nemirnih nogu i
 poremećaj cirkadijalnog ritma.[3.]

3.1. Insomnija (nesanica)

Nesanica (insomnija) je najčešći poremećaj spavanja. Termin „insomnija“, slika br. 4,

se, zavisno od konteksta, može odnositi na pojedinačni simptom ili na specifični poremećaj. O
poremećaju se govori onoga trenutka kada pacijent, uprkos adekvatnim uslovima za spavanje,
ima problema sa inicijacijom ili održavanjem kontinuiteta spavanja (česta noćna buđenja ili
prerano jutarnje buđenje).

6
Javlja se 3-4 puta tokom nedelje i traje duže od mesec
dana, a povezano je sa smanjenom dnevnom funkcijom
pacijenta što se narednog dana negativno odražava na
obavljanje svakodnevnih aktivnosti i na raspoloženje.
Arbitrarno je utvrđeno da je latencija uspavljivanja kod
insomnije duža od 30 minuta, a efikasnost spavanja,
izražena kao odnos vremena spavanja i ukupnog
vremena provedenog u krevetu, manja od 85%.
Insomnija može da bude:
 prolazna (do jedne nedelje), Slika broj 4: Insomnija

 kratkotrajna (jedna do četiri nedelje) ili

 hronična (nesanica duža od jednog meseca).

Prevalencija hronične insomnije u opštoj populaciji je 10 – 15%, i češće se javlja kod

žena, pacijenata sa somatskim i psihičkim oboljenjima i kod starijih. Prema poznavanju
uzroka, insomnija se deli na:
 primarnu (idiopatsku ili psihofiziološku) i
 sekundarnu.

Kod pacijenata sa idiopatskom insomnijom, poremećaj je obično prisutan još od ranog

detinjstva, i povećan je rizik za razvoj velike depresije i prekomerne upotrebe alkohola ili
lekova za uspavljivanje. Neka istraživanja na polju poremećaja spavanja ukazuju na to da
psihofiziološka insomnija može biti prikrivena forma generalizovanog anksioznog
poremećaja, gde je zabrinutost usmerena na potrebu za snom i pacijent je opterećen
posledicama neadekvatnog sna, više nego uobičajenim temama kao što su finansijska pitanja,
porodica, deca itd. Ova zabrinutost za kvalitet sna vodi do agitiranosti i mišićne tenzije, što
kroz začarani krug dalje pogoršava kvalitet spavanja.
Sekundarna insomnija je čest poremećaj, koji se povezuje sa periodima povećanog
stresa, ili prisustvom nekog somatskog (tiroidni poremaćaji, bolesti respiratornog i
kardiovaskularnog sistema, reumatske i neurološke bolesti) ili psihičkog oboljenja (anksiozni
poremećaji, depresija).

7
Uzimanje određenih lekova (SSRI, MAO inhibitori, pseudoefedrin, antagonisti β-
adrenergičkih receptora, metilksantini, statini, amfetamini) ili sredstava za uživanje (kafa,
alkohol, cigarete, MDMA (ekstazi)) takođe se može povezati sa razvojem sekundarne
insomnije. Insomnija koja se javlja kod demencije i nekih drugih neuroloških poremećaja
uzrokovana je oštećenjem regiona u mozgu zaduženih za regulaciju spavanja, kao što je
suprahijazmatičko jedro hipotalamusa.
Za terapiju insomnije preporučuje se sledeći pristup: isključiti druge poremećaje
spavanja kao moguće uzroke nesanice; tretirati bilo kakav precipitirajući faktor ili primarni
uzrok nesanice; upoznati pacijenta sa problematikom insomnije i edukovati ga o sprovođenju
dobre higijene spavanja i, na kraju, razmotriti primenu hipnotika. Psihološke intervencije u
vidu tehnika kognitivnobihejvioralne terapije (eng. cognitive behavioural therapy, CBT) i
edukacija o dobroj higijeni spavanja predstavljaju tretman prvog izbora. Njihova efikasnost je
potvrđena u terapiji hronične primarne insomnije, kao i insomnija komorbidnih sa hroničnim
bolom, kancerom i depresijom. Mada farmakološka terapija može delovati brže, CBT
obezbeđuje bolji efekat na kvalitet spavanja na duže staze. Sama CBT je efikasnija od CBT
kombinovane sa lekovima, što se objašnjava time da se pacijenti manje posvete učenju i
vežbanju tehnika CBT ako insomniju mogu da kontrolišu lekovima.[4.]

3.2. Parasomnija

Osnovu patogeneze parasomnija čini aktivacija centralnog nervnog sistema i intruzija

budnosti u nonREM ili REM fazu spavanja, što izaziva nevoljne motorne, emocionalne ili
autonomne odgovore. Parasomnije duboke, nonREM faze sna, obuhvataju noćne strahove
(noćni teror), pričanje i hodanje u snu i bruksizam. Tokom nonREM faze sna, tonus skeletnih
mišića je delimično očuvan, a kognitivne funkcije „isključene“, što omogućava manifestaciju
ponašanja dirigovanih iz subkortikalnih struktura i centara anksioznosti. Parasomnije REM
faze sna su noćne more, noćna paraliza i poremećaji ponašanja u REM spavanju; za razliku od
nonREM parasomnija nisu praćene amnezijom. Učestalost većine parasomnija nije poznata.
Noćni strahovi su karakteristični za dečji uzrast, posebno oko 3. godine života, sa tendencijom
postepenog iščezavanja u periodu rane adolescencije. Procenjuje se da je prevalencija u
populaciji odraslih oko 2%.

8
Parasomnije, generalno, prati visoka incidencija komorbidnih psihijatrijskih oboljenja, pre
svega anksioznih poremećaja i depresije, dok se povremene epizode, kod inače zdravih osoba,
povezuju sa periodima povećanog stresa. Terapija, ukoliko je indikovana, u osnovi je
psihološka i kombinuje se sa preporukama o izbegavanju određenih supstanci (npr. kofeina,
alkohola, većine stimulansa CNS) ili merama preodostrožnosti koje smanjuju šansu za
povređivanje pacijenta.

3.2.1. Noćne more, slika br.5

Noćne more su intenzivni, zastrašujući snovi koji

rezultuju naglim buđenjem iz REM faze. Javlja se strah,
sa sećanjem na neugodni i zastrašujući sadržaj sna.
Osoba je odmah po buđenju svesna situacije. Oko 50%
dece ima noćne more u razdoblju od 3 - 5 godina. Sa
godinama se smanjuje učestalost javljanja noćnih mora.

3.2.2. Noćni strah

Slika broj 5: Noćne more

Noćni strah (pavor nocturnus) se javlja tokom
sporotalasnog spavanja, i vrhunac javljanja je između 5 - 7 godina. Velika je porodična
incidencija javljanja noćnih strahova. Epizode su obeležene intenzivnim, ponekad i
ekstremnim, neutešnim strahom sa paničnim ponašanjem, plačom, lupanjem rukama, trčanjem
po sobi, cmizdrenjem. Napad može trajati do 45 minuta.

3.2.3. Somnabulizam, slika br. 6

Hodanje u snu (somnabulism) je uobičajeno za decu uzrasta od 5 do 12 godina, češće

kod dečaka, ređe u odrasloj dobi. Pojavljuje se kao kratkotrajno buđenje iz dubokih REM
spavanja, motorička aktivnost je uključena, ali svest je zamućena. Osoba ustaje, hoda, pravi
nekontrolisane pokrete, vraća se u krevet. Trajanje epizode je manje od 10 minuta.

9
Velika je porodična incidencija pojavljivanja
noćnog hodanja. Moguće su povrede i nasilne
aktivnosti tokom epizode.

3.2.4. Smeteno budno stanje

Smeteno budno stanje (confusional

Slika broj 6: Somnabulizam
arousals) javlja se uglavnom pre 5 godine.
Pacijenti imaju automatsko i neprihvatljivo ponašanje, uključujući i nenormalno seksualno
ponašanje koje se javlja kod odraslih.

3.2.5. Sa spavanjem povezani poremećaji ishrane

Sa spavanjem povezani poremećaji ishrane (sleep-related eating disorders) javljaju se

kod žena između 20 i 30 godina i obeležavaju ih periodične epizode prisilne ishrane i
uzimanja tečnosti tokom spavanja. Ponekad pacijent pokazuje čudno ponašanje ishrane poput
konzumacije toksičnih supstanci, zaleđene pizze, mačje hrane. Napadi uzrokuju poremećaje
spavanja i dobijanje na težini. Stanje može biti idiopatsko ili u sklopu neke druge bolesti.

3.2.6. Bruksizam

Škripanje zubima (bruksizam) se javlja između 10. i 20. godina, ali može perzistirati
tokom celog života i imati negativne posledice na temporomandibularni zglob. Bruksizam je
zabeležen tokom I i II faze nonREM spavanja i REM-a. Napad je obeležen stereotipnim
škripanjem zuba i uzrokovan je anksioznošću, stresom ili bolestima zuba. Lokalna inekcija
botulin toksina u m. masseter može prevenirati komplikacije u temporomandibularnom
zglobu.[5., 6.]

10
 3.3. Opstruktivna apneja u snu

Opstruktivna apneja u snu (eng. obstructive sleep

apnea, OSA), slika br. 7, predstavlja formu poremećaja
disanja tokom spavanja, koju čine epizodne opstrukcije
gornjih disajnih puteva praćene hipoksijom i učestalim
buđenjima. Epizoda apneje obično traje od 10 do 30
sekundi, a frekvencija javljanja i do stotinu puta tokom
noći. Uobičajeni simptomi OSA su glasno hrkanje, gušenje
Slika broj 7: Apneja
- pacijent kao da se bori za vazduh, jutarnje glavobolje,
neispavanost. U nastanku opstrukcije veliku ulogu igra odnos mišićnog i masnog tkiva u
gornjim disajnim putevima, građa donje vilice kao i relativna veličina orofaringealnih
struktura i njihove anatomske anomalije. Poremećaj se javlja u svim uzrastima, češće kod
muškaraca nego kod žena, a u populaciji starijih osoba učestalost je najveća i iznosi do 26%.
OSA je povezana sa sistemskim oboljenjima kao što su hipertenzija (često rezistentna na
terapiju), srčana insuficijencija i moždani udar. Ozbiljnost poremećaja se određuje pomoću
noćne polisomnografije i izražava brojem apneja (potpuni prekid protoka vazduha) i hipopneja
(parcijalna opstrukcija disajnih puteva) po satu. Lečenje je pomoću CPAP (Continuous
Positive Airway Pressure), slika br.8.

Slika broj 8: Lečenje je pomoću CPAP (Continuous Positive Airway Pressure)

11
Metoda je efikasna, ali nedostatak je odbojnost i teško navikavanje pacijenta na masku.
Princip metode je da pacijent pomoću nosne maske udiše sobni vazduh, koji uz pomoć aparata
struji pod pritoskom 6 - 15 milibara.[7.]

3.4. Narkolepsija

Narkolepsija, slika br. 9, je bolest spavanja ili bolest

održavanja budnosti. Glavni simptomi narkolepsije su prekomerna
dnevna pospanost, neželjeni nagli prelasci iz budnosti u spavanje
(napadi spavanja kada mu nije ni vreme ni mesto), česta noćna
buđenja, gubitak mišićnog tonusa (katapleksija) u budnom stanju,
što je inače karakteristično za REM spavanje, kao i
hipnagogne/hipnopompne halucinacije. Katapleksija se definiše
kao iznenadni obostrani gubitak mišićnog tonusa, obično pokrenut
smehom ili nekim drugim jakim emocijama, kao što su bes,
iznenađenje, oduševljenje. Osobe su potpuno svesne tokom
napada koji traju od nekoliko sekundi do nekoliko minuta. Slika broj 9:
Prisustvo katapleksije može samo po sebi biti dovoljno da se Narkolepsija

postavi dijagnoza narkolepsije i katapleksije, dok narkolepsija ne mora da bude praćena

katapleksijom. Hipnagogne, odnosno hipnopompne halucinacije su živopisna i najčešće
zastrašujuća halucinatorna iskustva koja se javljaju pri uspavljivanju, odnosno buđenju iz sna.
Prevalencija narkolepsije u opštoj populaciji SAD i zemalja zapadne Evrope iznosi 0,02 -
0,18%. Smatra se da u etiologiji značajnu ulogu ima propadanje hipokretinskih (oreksinskih)
neurona hipotalamusa, čiji je mehanizam autoimune prirode. Činjenica da se prva epizoda
narkolepsije obično vezuje za period adolescencije, a ne za rođenje, ukazuje na to da razvoju
poremećaja doprinose i faktori spoljašnje sredine. Narkolepsija je hronično, doživotno stanje
sa ozbiljnim posledicama na obrazovanje, rad i društveni život.
Za dijagnozu narkolepsije presudna su polisomnografska snimanja, dnevna i noćna.
Terapija narkolepsije usmerena je na umanjivanje simptoma. Simptom koji se
uglavnom prvi javlja je prekomerna pospanost pa je i on najčešći cilj terapije.

12
Stimulansi su glavni deo terapije koji povećavaju monoaminergičku aktivnost. Izomeri
amfetamina dekstroamfetamin, metamfetamin i metilfenidat su najčećše korišteni.[8.]

3.5. Poremećaji pokreta koji se javljaju tokom spavanja

Često previđeni, poremećaji pokreta povezani sa spavanjem mogu da umanje kvalitet

sna i dovedu do dnevne pospanosti i umora, posebno među starijim pacijentima. Periodični
pokreti nogu se javljaju specifično tokom sna, mogu da budu različitog intenziteta, od blagih
kontrakcija stopala do impresivnog mlataranja nogama i rukama, i otkrivaju se
polisomnografijom. Njihova učestalost raste sa starenjem, i jedno ispitivanje je pokazalo da
čak 45% starijih osoba ima ovo stanje, koje je najčešće asimptomatsko. Sindrom nemirnih
nogu, slika br. 10, se obično javlja u toku uspavljivanja, kada otežava nastup sna. Naime,
pacijente ometa peckanje, neprijatne senzacije u formi grčeva ili čak bola, obično u donjim
ekstremitetima, što se često opisuje kao „osećaj miljenja pod kožom“.
Polisomnografija nije potrebna, i dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkog nalaza.
Ovaj neugodan osećaj nesavladive potrebe za pomeranjem nogu javlja se pri mirovanju i
pogoršava u popodnevnim satima i uveče, a privremeno nestaje tokom fizičke aktivnosti. Dok
se periodični pokreti nogu javljaju sa
sličnom učestalošću u oba pola, sindrom
nemirnih nogu je češći kod žena. Ova dva
poremećaja se mogu javiti zajedno, ali
mnogo češće je sindrom nemirnih nogu
praćen periodičnim pokretima nogu, nego
obrnuto.[9., 10.]
Slika broj 10: Sindrom nemirnih nogu

3.6. Poremećaji cirkadijalnog ritma

Pacijenti sa poremećajima cirkadijalnog ritma, slika br. 11, najčešće se žale da nisu u
stanju da zaspu sve do ranih jutarnjih časova (2 - 6 h), a da se obično bude oko podneva što, u
slučajevima forsiranog konvencionalnog vremena buđenja, ima za rezultat dnevnu pospanost.

13
Učestalost ovog poremećaja
najveća je među adolescentima i
iznosi do 7%, dok je u opštoj
populaciji zastupljen sa 0,17%.
Znatno ređe, pacijenti se žale na
prerani odlazak na spavanje i ranije
vreme buđenja od željenog. U
situacijama kada se zahteva kasniji
odlazak na spavanje (noćne smene,
dežurstva), pacijent se i dalje budi rano i
Slika broj 11: Poremećaj cirkadijalnog ritma
razvija se hronična neispavanost.
Jet lag, slika br.12, je još jedan oblik poremećaja cirkadijalnog ritma, a javlja se usled
brze promene vremenskih zona, čime se remeti uobičajeno vreme izloženosti egzogenim
svetlosnim stimulusima. Ove promene utiču na pojavu prolaznih simptoma otežanog
uspavljivanja u propisano vreme, i dnevne pospanosti. Za minimiziranje posledica jet laga
preporučuju se bihejvioralne strategije, kao što su uredna higijena spavanja, pre putovanja
postepeno prilagođavati vreme spavanja i buđenja vremenskoj zoni u koju putujemo i
izbegavanje izlaganja jakoj svetlosti pre odlaska na spavanje.[11.]

Slika broj 12: Jet lag

14
 4. ZAKLJUČAK

Za zdravlje čoveka nije važan samo dovoljan broj sati sna, jednako važan je i njegov
kvalitet. San ima složenu strukturu i sastoji se od četiri faze koje se u ciklusima ponavljaju
tokom noći. Za vreme određenih faza i razdoblja ciklusa spavanja luči se celi niz hormona i
drugih materija koje pomažu u regulaciji metabolizma i ostalih činioca koji utiču na
zdravstveno stanje. Promena strukture sna može dovesti do osećaja umora i pospanosti, pa čak
i povećati rizik od nastanka celog niza ozbiljnih medicinskih stanja. Potrebno je razlikovati
probleme sa spavanjem, primarne poremećaje sna, te poremećaje sna koji su uzrokovani
nekim medicinskim stanjem. Problemi sa spavanjem često nastaju zbog loše higijene spavanja,
odnosno loših navika. Radi se o navikama i činiocima okoline na koje se može uticati i koje je
moguće kontrolisati. Ovde spadaju pušenje, konzumiranje alkohola ili kofeina, intenzivno
vežbanje ili konzumiranje velikih obroka hrane pre spavanja. Tu su takođe i umor uzrokovan
promenom vremenskih zona prilikom putovanja i psihološki stresovi koji dovode do otežanog
uspavljivanja ili spavanja, poput rokova na poslu, ispita, bračnih konflikata ili poslovnih kriza.
Ove probleme je moguće ublažiti osmišljavanjem i provođenjem dobrog programa higijene
spavanja.
Adekvatan miran san je isto toliko važan kao pravilna ishrana i kretanje ili telesne vežbe.
San omogućava telu da se odmori i obnovi energiju i u isto vreme ima fiziološku i psihološku
funkciju koja omogućava da se čovek dobro oseća i fizički i mentalno.
Zdrav san je onaj posle koga se oseća odmorno i čilo bez obzira kakav mu je bio
kvalitet i koliko je dugo trajao. Većini odraslih je potrebno 8 sati spavanja svake noći, mada je
to veoma individualno. Deci i tinejdžerima je potrebno više od osam sati spavanja s tim što
posle 4 godine života nije neophodno spavanje tokom dana. Većina ljudi ne spava dovoljno i
postaju hronično neispavani, ali za razliku od njih kod ljudi koje pate od poremećaja sna, san
ih ne odmara. Neispavanost vremenom dovodi do fizičkih i mentalnih problema sa zdravljem,
smanjenom energijom, zaboravnosti. Tipične navike spavanja mogu biti narušene spoljašnjim
faktorima, kao što je stres, preopterećenost poslom ili kućnim obavezama, zabrinutost,
anksioznost ili depresija. Važno je što pre započeti sa adekvatnom terapijom koja može biti
farmakološka ili nefarmakološka, u obliku kognitivno - bihevioralne terapije, kako bi se
sprečile negativne posledice koje dugoročno nekvalitetno spavanje može imati na pojedinca.

15
5. LITERATURA

1. Ilanković N. S vest, spavanje, snovi. Institut za psihijtariju Kliničkog centra Srbije.

Beograd, 1999., 207 – 69; 319 – 33.
2. Cirelli C. The genetic and molecular regulation of sleep: from fruit flies to
humans. Nat Rev Neurosci 2009; 10: 549 - 60.
3. American academy of Sleep Medicine. International classification of sleep
disorders. Diagnostic and coding manual. 2005; 2nd ed. Westchester, IL:
American Academy of Sleep Medicine; 2005.
4. Spielman A, Caruso L, Glovinsky P. A behavioral perspective on insomnia
treatment. Psychiatric Clinics of North America 1987; 10: 541- 3.
5. Hublin C, Kaprio J, Partinem M, et al. Daytime Sleepiness in an adult, Finnish
population. Journal of Internal Medicine 1996; 239: 417-23.
6. Frenette E. REM sleep behavior disorder. Med Clin North Am 2010; 94: 593 -
614.
7. Panossian LA, Avidan AY. Review of sleep disorders. Med Clin North Am 2009;
93: 407 - 25.
8. Ohayon MM, Ferini-Strambi L, Plazzi G, Smirne S, Castronovo V. How age
influences the expression of narcolepsy. Journal of Psychosomatic Research 2005;
59: 399 - 405.
9. Roth T; Workshop Participants. Does effective management of sleep disorders
reduce substance dependence? Drugs 2009; 69 Suppl 2: 65 - 75.
10. Riemann D; Workshop Participants. Does effective management of sleep disorders
reduce depressive symptoms and the risk of depression? Drugs 2009; 69 Suppl 2:
43 - 64.
11. Kanathur N, Harrington J, Lee-Chiong T Jr. Circadian rhythm sleep disorders.
Clin Chest Med 2010; 31: 319 - 25.

16