UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

FAKULTET FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

SEMINARSKI RAD
Tema: PREHRAMBENE POTREBE SPORTISTA

Mentor: Student:
Doc.dr Slavko Dragosavljević Žana
Radovanivić
Helena Teodorović

Pale, decembar 2022. година

PREHRAMBENE POTREBE SPORTISTA

2
Sadržaj

Uvod............................................................................................................................................................4
1. BIOMEHANIKA KAO NAUKA.....................................................................................................................5
2. ISTORIJA BIOMEHANIKE...........................................................................................................................6
2.1. Antičko doba.....................................................................................................................................7
2.2. Srednji vijek....................................................................................................................................10
2.3. 19. i 20. vijek...................................................................................................................................12
2.4. Sistematizacija biomehanike...........................................................................................................13
Zaključak....................................................................................................................................................15

3
Uvod

Prehrana sportista značajna je za postizanje što boljih sportskih rezultata. Naglasak je u

prehrani sportiste stavljen na pažljivo planiranje vrste, kvaliteta te omjera hranjivih i zaštitnih
supstanci. Visok udio ugljikohidrata, te primjeren udio masti i bjelančevina temelj su prehrane
sportiste. Mikronutrijenti, odnosno vitamini i minerali, moraju biti pažljivo balansirani iz
zdravstvenih razloga, ali i zbog adekvatne sportske izvedbe. U slučaju manjka pojedinog
mikronutrijenta nužna je njegova suplementacija.

Prioritet prehrane sportiste je zadovoljavanje energetskih potreba organizma. Preporučen

dnevni unos energije varira od osobe do osobe i zavisi od spola, dobi, visine, mase i tjelesne
aktivnosti tokom dana. Odabir kvalitetnih hranjivih supstanci mora početi već prilikom bavljenja
sportom u dječjoj dobi kako bi se osigurao ispravan rast i razvoj organizma. Omjer unešenih
hranjivih supstanci razlikuje se ovisno o vrsti sporta kojom se sportista bavi, zavisi je li riječ o
sportovima u kojima je ključna izdržljivost ili mišićna snaga. Unos hrane prije treninga dokazano
poboljšava sposobnost obavljanja treninga. Tokom treninga ključna je nadoknada vode i
elektrolita, što se postiže obilnom hidracijom te sportskim pićima sa 6-8% ugljikohidrata. Nakon
treninga sportisti moraju nadoknaditi potrošene glikogenske rezerve, za što je potreban obrok
bogat ugljikohidratima, ali i bjelančevinama ako se želi postići anabolički učinak na mišiće.

Optimalna hidracija važan je dio uspjeha na sportskim takmičenjima. Dehidracijom se smatra

deficit tečnosti u iznosu od 2-3% tjelesne mase. Dehidracija kompromituje izvođenje aerobnih
vježbi i povećava rizik od potencijalno smrtonosnih toplotnih stanja poput toplotnog udara.

4
1. ULOGA I ZNAČAJ PREHRAMBENIH I ZAŠTITNIH SUPSTANCI U
PREHRANI SPORTISTE

1.1. Bjelančevine

Osnovna konstrukcija bjelančevina su aminokiseline povezane peptidnim vezama. Niz

aminokiselina određuje funkciju proteina, a taj niz određuje informacija pohranjena u DNA
ćelijskog jezgra. U prirodi postoji oko 500 aminokiselina, iapk samo njih 20 pojavljuje se u
bjelančevinama hrane i bjelančevinama ljudskog tijela; 20 aminokiselina važnih za čovjeka dijele
se u tri grupe: esencijalne aminokiseline, uslovno esencijalne i neesencijalne.

1.2. Ugljenohidrati

Ugljenohidrati su velike molekule građene od ugljenika, kiseonika i vodonika. Po sastavu dijele

se na jednostavne ugljenohidrate (monosaharide i disaharide), i složene molekule
(polisaharide). U ljudskoj prehrani postoje samo tri važnija izvora ugljenohidrata. To su
disaharid saharoza, poznat kao obični šećer, zatim laktoza, disaharid iz mlijeka te različite vrste
skroba. Skrob je veliki polisaharid koji se nalazi u svim vrstama biljne hrane, pogotovo u
krompiru i žitaricama.
Probava ugljenohidrata započinje već tokom žvakanja hrane.

1.3. Masti

Masti, tj. lipidi čine važan dio zdrave prehrane. Hemijski spojevi koji se ubrajaju u masti su
trigliceridi, fosfolipidi i kolesterol. Osnovni dio fosfolipida i triglicerida su masne kiseline, a to su
jednostavne dugolančane ugljenovodonične organske kiseline. U ljudskom organizmu masti
služe kao izvor energije za brojne metaboličke procese. Dio lipida iskorištava se za izgradnju
ćelijskih membrana te kao podloga za apsorpciju vitamina A, D, E i K.
Kao izvor energije organizmu služe trigliceridi. U trigliceridima ljudskog tijela prisutne su dvije
zasićene masne kiseline, stearinska i palmitinska, te oleinska kiselina, koja je nezasićena.
Gotovo sve masne kiseline iz hrane apsorbiraju se u tankom crijevu. Probavljene masti skladište
se u masnom tkivu i jetri te služe kao energetska rezerva dok ne zatrebaju negdje drugo u tijelu.

1.4. Zaštitne supstance

U zaštitne supstance ubrajaju se vitamini, minerali i antioksidansi. Ove supstance imaju važnu
ulogu u proizvodnji energije, sintezi hemoglobina, održavanju koštane i imunološke funkcije te u

5
odbrani organizma od oksidativnog stresa. Mikronutrijenti pomažu u sintezi i oporavku
mišićnog tkiva nakon treninga. Dugotrajni trening dovodi do biokemijske adaptacije mišića i
time povećava potrebe za vitaminima i mineralima. Svakodnevno vježbanje uzrokuje i gubitak
mikronutrijenata znojem. Kao posljedica povećane potrebe i gubitka, sportistima se savjetuje
dodatan unos vitamina i mineral.

1.4.1. Vitamini

Skupinu vitamina B kompleksa čine tiamin, riboflavin, niacin, vitamin B6, pantotenska kiselina,
biotin, folati i vitamin B12. Vitamini B kompleksa važni su za proizvodnju energije te izgradnju i
oporavak mišićnog tkiva (Woolf & Manore 2006). Vitamini B1-3, B5-7 sudjeluju u metaboličkim
putevima dobivanja energije tijekom treninga. Folna kiselina i vitamin B12 potrebni su za
proizvodnju eritrocita, sintezu proteina, oporavak tkiva i funkcioniranje središnjeg živčanog
sustava. Sportašice, prvenstveno vegetarijanke, znaju imati deficit riboflavina (B2), piridoksina
(B6), folne kiseline i vitamina B12 (Woolf & Manore 2006). Izražen manjak folne kiseline i
vitamina B12 može rezultirati nastankom megaloblastične anemije i znatno smanjiti sposobnost
sportašice za kvalitetan trening.

Vitamin D potreban je za apsorpciju kalcija u probavnom sustavu, regulaciju koncentracije

kalcija i fosfora u krvi i održavanju kvalitetne koštane strukture. Vitamin D također regulira
razvoj i homeostazu živčanog i mišićnog sustava (Nakagawa 2006). Sportaši koji žive na
sjevernim geografskim širinama te oni koji kroz godinu treniraju u zatvorenom prostoru, npr.
gimnastičari, pod većim su rizikom nastanka deficita vitamina D.
Dvije nauke - biologiija i mehanika - udružuju se u posve novu struku koja u biti nije
jednostavna primjena mehanike u biologiji niti biologije u mehanici, nego je sinteza obje nauke.
Pri tome udio pojedine struke zavisi o području ili o konkretnom problemu što se proučava.

Područje biomehanike nije jedinstveno formulisano i nije ga moguće ograničiti. Razlog je

činjenica da se biomehanička istraživanja mogu upotrijebiti u svim granama medicine, budući
da su fizikalne nauke i reakcije duboko utkane u svakome živom tkivu. U eksperimentalnim
istraživanjima i u kliničkoj primjeni udio biomehanike je ograničen uglavnom na kruta tkiva i
lokomotorni pokretački) sastav. Razlog tomu je veća mogućnost primjene fizikalnih nauke i
matematičkog izračunavanja što je u lokomotornom sastavu, posebno njegovim krutim
djelovima, mnogo veća nego u kojim drugim organima.

6
 Danas je biomehanika priznata kao samostalna nauka, ali dok je to konačno postala prešla je
prilično dug put vlastitog razvoja u toku koga je dolazilo postepenog izdvajanja u prvom redu iz
anatomije pa čak i fiziologije gdje su prvi put otkriveni Uzroci živih bića . Teškoća sa kojima je
ovo izdvajanje bilo praćeno a koji su u najvećoj mjeri otežavale razvoj biomehanike kao
samostalne naučne discipline imaju objektivne uzroke u stvarnoj složenosti problema, koji su u
znatnoj mjeri bili zajednički za sve tri naučne discipline. Zajednička osnova svim tim problemima
je u tome što je čovjek i njegovo kretanje biološke prirode.

2. ISTORIJA BIOMEHANIKE

Istoriju biomehanike nije moguće odvojiti od istorijskog razvoja mehanike, te razvoja

biologije i medicine.

Prve empirijske spoznaje o zakonitostima mehanike i o povezanosti mehanike i živih

organizama potieču jamačno iz praistorije. Čovjekovo zanimanje za oblik i proporcije ljudskog i
životinjskoga tijela u mirovanju ili u pokretu staro je koliko i čovjek. Oduvijek su kretanje i
plivanje životinja, let ptica, te oblik i pokretanje čovjekova tjela zanimali ljude - od umjetnika i
filozofa pa doktora, fizičara i tehničara.

Za one prve promatranje oblika i gibanja živih bića vrhunski je estetski doživljaj, a za druge isti oblici
i pokreti savršenstvo funkcionalnosti i ekstremna racionalnost oblika.

Teško je reći je li čovjek prije shvatio u svojoj ruci funkciju poluge ili je izmislio polugu vidjevši
nesavršenost upotrebljivosti ruke. Tijelo normalnoga čovjeka proporcionalno je sačinjeno, a te su
proporcije rezultat biomehaničke funkcijske prilagodbe tokom evolucije. Već i najstariji špiljski crteži
svjedoče o čovjekovoj izvanrednoj sposobnosti zapažanja. Sva oruđa i oružja za lov i rat nastala su,
barem djelimično, kao rezultat biomehaničkih iskustava. Važne podakte za istoriju biomehanike
nalazimo u pisanim spomenicama najstarijih civilizacija.

7
2.1. Antičko doba

Otkrića i spoznaje antičkih filozofa, matematičara, fizičara i prirodnjaka (Aristotel, Arhimed,

Sokrat i mnogi drugi) uticala su na gledišta pojedinih doktora toga doba koji su zakonima
mehanike nastojali protumačiti različite medicinske pojave (Erazistrat i Asklepije) ili primijeniti
zakone mehanike u liječenju iščašenja i lomova kostiju (Hipokrat i Galen).

Još prije 2400 godina grčki filozof Sokrat je u svojim učenjima govorio da ne možemo
spoznati svijet oko sebe dok ne spoznamo sami sebe. Njegov učenik Platon je vjerovao da je
matematika žila kukavica svake nauke I sa takvim stavom je ukazao na značaj matematike.

8
 Slika br.1: Sokrat Slika br.2: Platon
Izvor: www.wikipedia.org Izvor: www.wikipedia.org

Aristotel se smatra prvim biohemičarem, zbog toga sto u svojimradovima “Djela životinja”,
“Kretanje životinja”, “Razvoj životinja” po prvi put opisuje funkciju mišića I geometrijsku analizu
njihovih svojstava.

Aristotel je prvi analizirao i opisao složenu aktivnost hodanja, a takođe se bavio ispitivanjem
funkcije centra za ravnotežu zakonitosti poluge.

9
 Slika br. 3: Aristotel Slika br.4: Arhimed
Izvor: www.wikipedia.org Izvor: www.wikipedia.org

Arhimed je postavio hidrostatičke principe ponašanja tijela potopljenog u vodu koji se i

danas kao takvi primjenjuju. Ti principi imaju svoju svoju primjenu u kineziologiji plivanja a neki
od njih se koriste u ispitivanjima vezanim za putovanje kroz kosmos.

Kasnije kada je problem izučavanja kretanja ljudskog organizma postojao sve aktuelniji kako
u smislu pravilnog razvoja organizma tako i u smislu najboljeg načina sticanja određenih navika
kretanja i poboljšavanja psihomotornih sposobnosti biomehanika se izdvojila kao posebna
naučna disciplina i našla svoje mjesto u okviru fizičke kulture.

Prvi podaci potiču od Galena (313-201), poznatog gladijatorskoj ljekara, koji je utvrdio
da se impulse koji potiču iz mozga prenose živcima na mišiće koji se zbog toga skraćuju I tako
nastaje kretanje u zglobovima.

10
 Slika br. 5: Galen
Izvor: www.daily.jstor.org

2.2. Srednji vijek

U srednjem vijeku je zbog poznatog odnosa crkve prema prirodnim naukama došlo do
zastoja u razvoju anatomije i drugih nauka.

Veliki naučnik i umjetnik Leonardo da Vinči (1452-1512) ponesen silinom ideja da bi možda
mogao da poleti potajno se interesovao za čovječiji aparat za kretanje. Prvi je izašao sa stavom

11
da i ljudsko tijelo spada pod zakone mehanike. Mnogi crteži su ostali do danas kojima je veliki
umjetnik ovjekovječio svoju studiju o anatomiji čovjeka. Naročito je upečatljivo prikazan veliki
grudni mišić koji bi trebao da pokreću vještački konstruktivna krila.

Slika br. 6: Skice Leonarda da Vinčija

Izvor: www.exhibitionologist.wordpress.com

Godine 1696 godine je italijanski ljekar i matematičar Borelli objavio prvo pisano djelo sa
biomehaničkim sadržajem pod nazivom DE MOTU ANIMALUM. Kod Borellija prvi put se sreće
težnja da se odredi težište čovječijeg tijela što Borelli radio primjenom zakona o ravnoteži na
poluzi.

Isak Njutn engleski fizičar i matematičar jedan od najvećih umova u istoriji čovječanstva
utemeljitelj mehanike koncept mase, impulsa sile tri zakona kretanja otkrio zakon gravitacije

12
izumio diferencijalni i integralni račun.On je na osnov kretanja koje je postavio Galileo Galilej
formulisao opšte zakone mehanike. Njih dvojica smatraju se osnivačima klasične fizike. Osim
zakona mehanici Njutn je proučavao i svjetlosne pojave, a uveo i nove u matematici.Zbog toga
se smatra najvećim matematičarem I fizičarem svih.

U drugoj polovini 19 vijeka francuski ljekari (Marey, Demeni), uvode nove metode u
istraživanju kretanja.Oni su prostudirali tehniku marša, istražujući hod. Ova tehnika je bila
primjenjena na kolonijalnim trupama.

Slika br. 7: Isak Njutn

Izvor: www.nova.rs

2.3. 19. i 20. vijek

Prekretnicu u biomehaničkom istraživanju kretanja odigrao je pronalazak fotografije. Tek

poslije epohalnog ootkrića mogao se zabilježiti ne samo svaki položaj nego i cijelo kretanje
predstavljeno nizom snimljenih prelaznih položaja.

13
 Dvadesetih godina 19-og vijeka Nijemci Braune i Fisher su usavršili metod hronofotografije.
Osim toga su došli na ideju da odrede težište tijela pojedinih kompaktnih dijelova tijela i težine
istih. Njihov objavljen rad predstavlja vrlo solidno djelo u oblasti biomehanike.

Prije prvog svjetskog rata više anatoma je dalo radove koji predstavljaju poseban doprinos
razvoju funkcionalne anatomije a koji su prezentovani u njihovim djelima. Između dva svjetska
rata u Sovjetskom savezu je biomehanika kao i ostale naučne discipline uzela snažan zamah u
svom razvoju. Značajni radovi su: kretanje čovječijeg tijela, biomehanika tjelesnih vježbi
ispitivanje biomehanike hodanja,trčanja i skok. Na prostorima bivše Jugoslavije na incijativu
Branka Polića direktora beogradskog Instituta za fiskulturu osnovan kabinet za biomehanička
istraživanja 1950. godine. Dr Pavle Opavski dugogodišnji professor na Faklutetu fizičke kulture u
Beogradu dao je nesunljivo veliki doprinos razvoju biomehanike kao naučno-nastavne discipline
koja je naišla na svoje pravo mjesto u teoriji I praksi fizičke kulture.

2.4. Sistematizacija biomehanike

Na osnovu karaktera, pravca i metode rada, biomehanika se dijeli na unutrašnju i vanjsku, a

uopšte uzevši na opštu i apliciranu.
Unutrašnja biomehanika bavi se objektom-tijelom i njegovim kretnim aparatom, sa gledišta
mehanike i rada mišića, a s obzirom na veličinu, paravac i način korištenja mišićne snage u
kretnom mehanizmu čovječijeg tijela kod određene tjelesne djelatnosti. Unutrašnja

14
biomehanika je bliska biološkim naukama-dinamičkoj(funkcionalnoj) anatomiji, fiziologiji,
psihomotorici i psihologiji čija zapažanja prvenstveno koristi. Što se tiče odnosa organizma i
vanjske sredine u slučajevima kretnih izraza i koordinacije kretanja, unutrašnja biomehanika se
bazira svojim izračunavanjima na učenjima.
I.P.Pavlova o višoj nervnoj djelatnosti živih bića. Unutrašnja biomehanika uglavnom tretira
jednostavna kretanja i elemente kretanja, ali se ponekad miješa i u probleme složenijih
kretanja, složenih kretnih struktura praćenjem veličine i efikasnosti mišićne snage mišićne
djelatnosti sineregista i antagonista i djelatnosti kretnog mehanizma čovječijeg tijela, kao i
obzirom na njihov vremenski tok. Dakle unutrašnja biomehanika je bliža fiziološkoj strani
vježbanja i sportskog treniranja nego tehnici vježbanja.
Vanjska biomehanika se nadovezuje na unutrašnju biomehaniku, ali ona se bavi stranom
kretnog istraživanja pri čemu dolazi do veće primjene fizikalnih a manje primjene bioloških
zakona. Vanjsku biomehaniku u suštini interesuju složenije strukture, biološke uslove kretanja,
tok kretanja i predpostavke čovjeka kao i mehaničke sredine.
Međutim mora se naglasiti da vanjska i unutrašnja biomehanika čine cjelovitu jedinstvenu
cjelinu.
Opšta biomehanika proučava opšte zakonitosti čovječijeg kretanja. Kao mehanika opšta
biomehanika se dijeli na kinematiku, dinamiku i statiku.
Kinematika opisuje istražuje kako kretanje protiče bez obzira na njegove uzroke-sile odnosno
po kakvoj stazi se dešava i odvija i kako se ta staza mijenja u odnosu na vrijeme. Dakle
kinematika operiše samo pojmovima prostor-vrijeme u svim drugim koji iz njih proizilaze.
To je u stvari vlastita nauka o kretanju. Ukoliko istražujemo samo stazu bez obzira na vrijeme
onda je riječ o geometriji kretanja. Kinematika istraživanja kretanja u fizičkom vaspitanju su vrlo
česta.
Dinamika dublje ulazi u probleme kretanja. Ona istražuje uzroke i izučava povezanost između
kretanja i sila koje su mu uzrok, uzimajući u obzir njegovu masu. Dakle mehanika se bavi
problemima kada je ravnoteža između unutrašnjih i vanjskih sila narušena.
Dinamika je dakle nauka o ubrzanom gibanju tijela a ubrzanje postoji uvijek kada se mijenja
brzina. Ta promjena može biti ili po veličini ili po pravcu,odnosno istovremeno po pravcu i
veličini.
Statika je dio mehanike koji istražuje uslove mirovanja u kojima se unutrašnje i vanjske sile
nalaze u ravnoteži.
Dakle statika proučava držanje tijela, promjene njegovih položaja za vrijeme mirovanja i
kretanja, odnosno, istražuje trenutnu situaciju cijelog tijela i njegovih dijelova. Iz ove podjele
proizilazi da statika operira s dužinom i silom, kinematika s dužinom i vremenom, a dinamika s
dužinom, vremenom i masom.

15
Aplikovana biomehanika ima periodičnu podjelu kao i opšta biomehanika ali ona se bavi užim
specijalnim problemima. U njenu oblast uključujemo istraživanja položaja i kretanja tijela i
sprava u toku rada, tjelesnog vježbanja i sporta u praksi i liječenja kretanjem i uopšte u bilo
kojoj izdvojenoj tjelesnoj djelatnosti koja se javlja u čovjekovom režimu života. Prema području
koja izučava dobija i svoj naziv.

Zaključak

Biomehanika proučava artikulacije koštanih i mišićnih sistema, kao da je riječ o mehaničkim

strukturama podređenim različitim silama i kretanjima. To uključuje analizu načina ljudskog
hoda i istraživanje sila koje utiču na deformacije ljudskog tijela prilikom različitih nesreća (na
primjer, saobraćajna nesreća). Biomehanika takođe proučava druge sisteme organizma kao i

16
organe, na primjer, ponašanje krvi kao tečnosti koja je u konstantnom kretanju, mehaniku
disanja i razmjenu energije u ljudskom tijelu.
Multidisciplinaran karakter biomehanike, što zadire u raznovrsna područja biologijskih, fizičkih,
mehaničkih, tehničkih te temeljnih i kliničkih nauka humane i veterinarske medicine, okuplja
istraživače mnogih i različitih struka. Zato je vrlo teško dati sveobuhvatnu i za sveprihvatljivu
definiciju biomehanike. Biomehaniku ipak najsažetije i najjednostavnije možemo odrediti kao
nauku koja zakone mehanike primjenjuje u rješavanju biologijskih problema proučavajući
mehanička svojstva bioloških organizama, sastava, organa ili tkiva.
Na osnovu karaktera, pravca i metode rada, biomehanika se dijeli na unutrašnju i vanjsku, a
uopšte uzevši na opštu i apliciranu.

Literatura
1. Biberović, A. (2007). Biomehanika, „OFF - SET“ Tuzla.
2. Bošković, M. : Anatomija čovjeka, V izdanje, Beograd, 1965.
3. Jarić, S. : Praktikum iz biomehanike, Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Beogradu,
Beograd 1994.

17
4. Jarić, S. (1997). Biomehanika humane lokomocije sa biomehanikom sporta. Beograd: Fakultet
fizičke kulture.
5.Koturović, Lj., D. Jeričević: Korektivna gimnastika, Sportska knjiga, Beograd, 1970.
6. Mikić, B., Bjeković, G. (2004). Biomehanika sportske lokomocije, Fakultetfizičke kulture,
Sokolac.
7.Mikić, B., Hadžić, M. (1997). Biomehanika, Tuzla: Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli.

18