Po trawieniu i wyblyszczaniu opisanym w jednym, z poprzednich numer6w zajmie~ my sie teraz. chemieznymimetodami barwie- nia metali. Jak wykazuje doswiadezenie w praktyce bardzo czesto zachodzi potrzeba nadania powierzchni metali odpowiedniej barwy. Wiagciwie dobrana i wytworzona barwa podnosi walory artystyczne wyrobu metalo- wego a czesto dodatkowo jeszeze, chroni go przed korozjg. Istnieje wiele metod nadawa- nia metalom barwy. Czesto barwienie meta~ lu wreez umodliwia wiasciwa eksploatacie, jak np. czernione elementy optyki itd. Sa to ‘zZ reguty metody chemiczne, polegajace na wytwarzaniu na powierzchni barwionych syinych warstewek tlenkéw, weglanow, siarczandw, octanéw itd. W sto- sunkowo prosty, a wi¢c domowy sposob bar- wié mozemy stal, miedz i jej stopy, eyne, cynk, srebro. Zupelnie natomiast inaczej przedstawia sig chemiczne barwienie aluminium i jego stopow. Barwienie tego metalu musi byé poprzedzone obrobkg elektrochemiczna, po- legajaca na anodowym utlenianiu, Chodzi mianowicie o to, aby na powierzchni alumi- nium wytworzyé mikroporowata warstewke, tlenkowa, ktéra wehtania barwniki niezym tkanina. Obrébka praygotowaweza Przedmioty przeznaczonedo barwienia po wyszlifowaniu i ewentualnym wypolerowa- niu mechanicznym nalezy nastepnie odttus- ci¢ i wytrawié. Odttuszezenie ~ zabieg ten, majacy na eelu usunigcie 2 powierzchni przedmiotéw resztek pasty polerowniczej, smaru, thisz~ c2u, potu z rak, przeprowadzié moZna za pomoca acctonu lub wodorotlenku wapnio- weg (wapno gaszone), zarobionego woda na papke. Odthuszezone powierzchnie przemy- wa sig galgankiem nasyconym rozpuszczal- nikiem lub naciera papka wodorotlenku wa- pniowego, po czym dokladnie plucze w wodzie. Trawienie-—czynnos¢ ta mana celu usu- nigcie powierzchniowej warstewki tlenkéw oraz zaktywowanie powierzchni metalu. Potym zabiegu powierzchnia metalu staje sig podatniejsza do barwienia, a wytwarzana barwa jest réwnomierna. Stal — 10-15% H,SO,, temp. 30°C, czas trawienia ~5 minut. Miedz i jej stopy — trawienie przeprowadza sie dwustopniowo: a) HNO, stez. 1 dm® + HCl stez. 10 em’, temp. pokojowa, czas 2-4 min. b) HNO; stez. 1 dm" + HySO, stez. 1 dm* + 20 cm’ HCI stez, + 10 g sadzy, czas trawienia 2-5 minut, temp. pokojowa. Po wytrawieniu metalowe przedmioty nale- #y dokladnie ophukaé goraca woda i od razu je barwié, Crernienie zelaza i stali Oksydowane lufy broni mysliwskiej, pis- tolety, czarne elementy aparatury pomiaro- we} czy optycanej, albo régne artystyczne wyroby stalowe, jak kraty, popielniczki, sprzet kominkowy, okucia, wykonane 7 Zeli- wa lub stali maja piekna, czarna barwe. Barwe ciemna, do czarnej, nadaje sie wu i stali w spos6b sztuczny przez kapanie w odpowiednich roztworach. Jest to tw. kolorowanie, badz tez barwienie chemiczne, polegajace na wytworzeniu na powierzchni metalu, zabarwionej na ezarno lub granato- wo warstewki tlenkéw. Warstewka ta spel- nia nie tylko role dekoracyjna. Dzigki swe} biernosci chemicznej po dodatkowym nattu- szezeniu chroni ona dosyé skutecznie stal przed korozja. Jakos¢ i wyglad tej warstewki tlenkowej zalezy przede wszystkim od spo- sobu i starannosci przygotowania powierz- chni przedmiotu. Przygotowanie powierzch- ni polega.na szlifowaniu, polerowaniu, od- tluszczaniu i trawieniu. Gay cheemy, by przedmiot po czernieniu byt blyszezacy, wowezas nie wolno opusci¢ polerowania. Przedmioty niepolerowane po czernieniu beda matowe, co jest zresztq na- wet czasem pozadane, np. w elementach aparatury optyczne} Najprostszy sposéb czernienia stali, to tzw. czernignie ogniowe. Oczyszezony przedmiot ogrzewa si¢ w piecu lub nad pa nikiem do temperatury okoto 200°C i naste- pnie naciera szmatka na kiju, umoczong w oleju roslinnym (np. w oleju jadanym). Przy tego rodzaju czemnieniu powstaje duza ilosé bardzo gryzacego i o nieprzyjemne} woni dymu O wiele trwalsze czernienie uzyskamy, ka- pige-przedmiot przez 30 minut w roztworze o skladzie: woda 500 cm’, wodorotlenek sodowy NaOH 400 g, azotyn sodowy, NaNO; 600g. Przed uzyciem kapiel te nalezy ogrzaé do temperatury 140°C. Wowezas dopiero stanie sig ona plynna, gdyz w temperaturze pokojo- wej jest gesta i krupkowata. Praygotowane juz przedmioty, zawieszo- ne na elaznym drucie, zanurza sie w goracej kapieli iczesto poruszajac, trzyma 30 minut. ‘Aby otrzymaé powtoki czarne blyszezace 0 duzej odpornosei korozyjnej, nalezy stoso- waé czemienie dwustopniowe. Sklad ka- pieli: wodorotlenek sodu, NaOH 850 g, azotan potasu, KNO; 25g, woda do objetosei 21 Kapiel umieszczong w deliwnym lub stalo- wym naczyniu, ogrzewa sie do temperatury 140°C i zanusza w niej czernione stalowe wyroby na 10 minut. Aby powloke pogrubié i utrwalié, przed- miot bez plukania nalezy przenies¢ do na- ja z kapiela IL. Skdad kapieli II wodorotlenek sodu, NaOH 1100 g, azotan potasu, KNO; 80 g, woda 950cm*. ‘Temperatura pracy kapieli ; 155°C, czas trwania procesu : 35 minut. Po skoriczonym czernieniu w kapieli IT, przedmioty staran- nie plucze sie woda, Suszy w trocinach, po caym lekko natluszeza oliwa lub wazelina. Dobrze wykonane czernienie nadaje przed- miotom stalowym pigkny, Isniqcy czarny kolor. Z kolei czernienie duzych przedmiotow stalowych modna tez wykonaé nie przez ka- piel, lecz przez nacieranieodpowiednim roz~ tworem. Aby taki roztwor wykonaé, do zlewki odmierza sie 5 em* denaturatu i2.em* kwasu azotowego, HNO;, 7,5 g chlorku zela- zowego, FeClsi 0,5 gsiarczanu miedziowego, 61CuSO, - 5H,0, po czym zwiazki te wsypuje sie do zlewki. Gdy calosé sie juz rozpusci, roztworem tymnalezy nasyci¢ tampon z waty i nacieraé nim raz kolo razu swiezo przygo- towane przedmioty. Przedmiot musi potem ‘hnaé, a nastepnie trayma si¢ go w parze wodnej przez 30 minut, Na koricu zabiegu musi nastapi¢ plukanie w wodzie, suszenie i nathuszezenie. Po tych przepisach szezegdtowych warto jeszeze parg slow poswiecié oginym wiado~ mosciom dotyczacym czernienia stali, Cho- dzi 0 to, aby w zalegosei od gatunku stali umieé dobraé najodpowiedniejszy roztwor i parametry czernienia. Prrygotowanie powierzchni Wyroby stalowe niezbyt nattuszczone i bez produktow korozji na powierzchni modna bezposrednio oksydowaé w_ stedo~ nych roztworach alkalicznych. W przeciw- nym razie stosuje si¢ odttuszczenie w rozpu- szezalnikach organicmych lub w roztwo- rach alkalieznych i trawienie w kwasie siar- kowym lubsolnymz dodatkiem inhibitorow. Oksydowanie Kapiele do chemicznego oksydowania sta- li stanowi stezony roztwor NaOH z dodat- kiem azotanu lub azotynu sodowego, waglednie obydwoch razem. Typowe sktady kapieli: podano w zamieszczonej tablicy 1. W pozycji 3 i 4 podano tam roztwory do podwéjnego oksydowania. Uzyskuje sig wtedy wieksza grubosé powtoki i unika czer- wonych nalotow tlenkowych na powierzchni wyrobow. Temperatufe kapieli nalezy dobieraé wg zawartosci wegla w wyrobach stalowych, co uwidoczniono w tablicy 2. Im wieksza jest zawartosé wegla w wyrobach stalowych, tym wyzsza musi byé temperatura procesu i @uaszy czas ezernienia, Wykonezenie W celu zwiekszenia odpornosei na korozj¢ wyroby oksydowane pokrywa sig dodatko- wo olejami lub woskami. Poniewaz jednak powierzchnia metalu z nalozona powloka tlenkowa jest lepiej zwilzalna woda i wod- nymi roztworami elektrolitow niz olejem, co 62 Tablica 1 . Sklad kapieli do oksydowania Warunki procesu skladni-} lose temperatura | czas kit a c ‘obr6bki wody min. 700-800 | poczatkowa 1 200-250 138-140 | 20.120 50-70 koricowa 142-146 1000-1100 | poczatkowa 150-140, 145-150 kohcowa | 60-90 182-156 Tablicn 2 Zaleénost temperatury i ceasu od zawartosc! wagla w czarnione) stat Zawartosé wegla | Temperatura roztworu % c or 135.137 07-04 138-140 04.0.1 42-145 stal stopowa, th moze powodowaé w takich srodowis! przerwanie warstewki olejowej na powierz- chni wyrobu, nalezy przed wysuszeniem za~ nurzyé go w rozeieficzonym wodnym réz- tworze mydla. Zabieg ten powoduje zwie- kszenie zwilzalnogci powierzchni metalu. Brunirowanie Brunirowanie jest specjalng odmiana czernienia stali, stosowana przede wszyst-kim do wykariczania powierzchni, np. broni mysliwskiej oraz. régnych drogich precyzyi- nych wyrobéw. Proces ten, jak i poprzednio podane, ma za zadanie wytworzenie cienkie) warstewki tlenkow, ktéra nadaje przedmiotowi estety- cany, ciemny kolor, chroni go przy tym przed korozjq. Trzeba jednak pamietac, Ze proces brunirowania jest zmudny, wymaga duzej starannosci i czystosci wykonania, ale daje za to bardzo dobre wyniki. Bardzo starannie wypolerowany, oczysz~ canny, dokladnie odtluszezony i wytrawiony przedmiot plucze sig spirytusem denaturo- wanym, a po wyschnigeiu zwilza tamponem umoczonym w nastepujacym roztworze: woda 950 cm’, kwas solny stezony, HC! 1,5 em’, chlorek zelazowy, FeCly 10g, chlorek Zelazawy, FeCl, 10g, chlorek rteciowy, HgCl>”” 2g. Nalezy unikaé nabierania nadmiaru roz- tworu. Tampon przesuwany po przedmiocie winien go zwilzaé rownomiernie. Przedmiot ciemnieje juz po pierwszym zwilzeniu. Po dokladnym i réwnomiernym zwilzeniu catego przedmiotu, suszy sie go 5-6 godzin ‘w temperaturze 30-35°C, a nastepnie, przez pol godziny w suszarce lub piekarniku, w temperaturze 100-110°C. Dalszym, kolej- nym zabiegiem jest kapiel przedmiotu przez 30 minut we wraacym roztworze taniny, kt6- rej 10 g rozpuszcza sie w 1 dm® wody. Jezeli po wyjeciu z kapieli taninowej i osuszeniu, na powierzchni przedmiotu powstanie nalot, oczyszeza sig go miekka, mosiezna szczotka druciang. Zabieg zwilzania roztworem, suszenie i kapanie w taninie, powtarza sie 3-5 razy, az do uzyskania réwnomiernego, ciemnostalo- wego koloru, Caly czas przedmiot nalezy braé ezystymi szczypeami a nie paleami, aby go nie zattusci Poezerniony juz ostatecznie przedmiot go- tuje sie 10-15 minut woleju Inianyminatym, koriczy sie caty proces brunirowania. Innych koloréw poza granatowym i czar nym w sposéb trwaly na Zelazie sposobami chemicznymi uzyskaé si¢ nie da, O wiele natomiast podatniejsza do barwienia na réz- Uw: gat Chlorck reeciowy jest silna trucizna, a wige trzebo zachowae odpowiednig osteuerase ne kolory jest mieda. Dlatego tez czesto, gdy chcemy stalowemu przedmiotowi nadaé ja- kis inny, jasny kolor, przedmiot ten najpierw miedziujemy. Barwienie miedzi Powierzchniom przedmiotéw miedzia- nych mozna nada¢ koloryt rdzawy, zielono- -niebieski, ciemnoczerwony, fioletowy, pstry ~ mieniacy sie barwami teczy, ciemno- brazowy, czy nawet ezarny. Niestety, wie- kszoSé z tych barw jest raczej nietrwala gdyz zwiazki o tym zabarwieniu wytworzo- ne na powierzchni miedzi, maja charakter przejsciowy i ulegajq réznym przemianom pod wplywem tlenu, wilgoci itp. Sprawia to, 2e kolor pierwotny z biegiem czasuz zasady ciemnieje. Aby temu zapobiec, to znaczy, aby utrwalié dana batwe wytworzong na miedzi, przedmiot pokrywa sig przezroczys- tym lakierem caponowym. Wyjatek stano- wia barwy: czarna, ciemnobrazowa oraz zie- lono-niebieska. Tak zabarwiona miedé jest bardzo trwala i nie wymaga Zadnego zabez~ pieczenia lakierem. Patyna - sztuczna starosé Zielonkawo-niebieski_nalot doskonale zwiazany metalem podtoza, wytwarza si¢ sam pod wptywem dziatania ezynnikéw at- mosferyeznych, Stare przedmioty miedziane lub brazowe, a wiec dachy kosciotow, posagi czy roime ozdoby, np. w muzeach, pokrytesa milym dla oka zielonkawo-niebieskim na~ lotem, zwanym patyna. W powietrzu znajduje sig zawsze troche dwatlenku wegla oraz nieco siarkowodoru. W obecnosci wilgoci atmosferycznej zgaz6w .tych na powierzchni miedzi i brazu tworzy sie niestychanie cienka powloczka zasado- wego weglanu oraz siarczku miedziowego. Na skutek dziatania tlenu atmosferycznego, siarezek miedziowy po wielu latach prze- chodzi wzasadowy siarezan. Zaréwno zasa~ dowy siarczan jak i zasadowy weglan mie- dziowy powstaja bardzo powoli, a dzi¢ki temu pokrywajg oneszczelna warstewka po~ wierzchnig danego przedmiotu. Ponadto po- wolne powstawanie tych zwigzkow zapew- nia tworzenie sig specyficznej, drobnokrys- talicanej ich konstrukeji. Na to jednak, aby wawyklych warunkach na miedzi czy brazie 63wytworzyta si¢ naturalna powtoczka patyny urzeba czekaé co najmniej kilkanascie lat. Sposréd najrézniejszych metod sztuezne- go i szybkiego wytwarzania patyny, stosun- kowo najlepsze wyniki daje nastepujace po- stepowanie. Przedmioty miedziane 0 odpo- wiednio starannie przygotowanej powierz- chni, to znaczy wytrawione i odthuszezone, zwilZa sig 30-40% roztworem kwasu octo- wego. Nastepnie zwilzony przedmiot umie- szeza sie w przestrzeni bogatej w dwutlenek wegla, CO. Zabieg ten wykonaé nalezy w ten sposéb: zwilzone kwasem octowym przedmioty zawiesza sie w szczelnie zamy- kanej drewnianej skrzyni lub duzym sloju szklanym, a na jego dnie stawia sie przedtem gteboki talerz z kreda polang obficie kwa- sem octowym. Pod wplywem dzialania kwa- su octowego na krede, wydzielajg sie stosun- kowo duze ilosci dwutlenku wegla, CO», Kwas octowy i dwutlenek wegla powodujq tworzenie sig na powierzchni miedzi zasado- .wego weglanu miedziowego i octanu mie- dziowego. Mieszanina tych zwigzk6w wy- gladem swym bardzo przypomina naturalna patyne. Przedmioty powinny pozostawa¢ w skrzy- ni lub stoju przez 3-4 dni, Nastepnie wyjmu- je sie je, suszy i ponownie umieszcza w skrzyni, odnowiwszy uprzednio w naczy- niu porcjg kredy z kwasem octowym. Po trzykrotnym powtarzaniu takiego zabiegu, na przedmiotach miedzianych powstaje juz tadna i trwata powtoka sztucznej patyny. O wiele szybcie}, ale za to z gorszym skut- kiem (mniejsza trwatos¢) mogna wytwarzaé na miedzi lub brazie sztuczna patyne, zwil- ac kilkanas przedmioty nastepu- jacym roztworem: woda 100 em’, octan miedziowy Cu(CH;COO). 3g, chlorek amonu (salmiak), NH,Cl_ 3 g, kwas octowy 80%, esencja 3m’; albo: -woda 100 em’, chlorek amonu (salmiak) NH,Cl_ 1,5 g, azotan miedziowy Cu(NOs), 3g Roztworami tymi za pomoca szmatki lub tamponu z waty zwiléa sie réwnomiernie 64 przedmioty, unikajge nadmiaru plynu. Po kazdorazowym zwilzeniu tracba przedmiot calkowicie wysuszyé i dopiero wtedy mozna go zwilzaé ponownie. Zabieg ten powtarza sig 5-6 razy. Jezeli natomiast cheemy, aby nasza paty- na miata zabarwienie turkusowe, a wiec bar- Azie} niebieskie, wowczas stosujemy roztwor o skladzie: woda 100 em*, weglan amonu (NH,);CO, 12g, chlorek amonu, NH,Cl 4g, skrobia (rozpuszezona w wodzie) 05 g. W wypadku wytworzenia sztucznej patyny, polerowanie przedmiotu jest oczywigcie zbedne. Kolor brazowy Brazowe zabarwienie miedzi 0 réanych odcieniach otrzymujemy ‘stosujge roztwor ‘0 nastepujacym sktadzie: woda 100 ci siarczan miedziowy, CuSO,-5H,0 15 g, chloran potasu, KCIOs 6g, nadmanganian potasu, KMn0, 0,3 g. Odpowiednio juz przygotowane przedmioty miedziane zanurza sig w podanym roztworze na przeciag 1 doby. Roztworem tym, ogrze- wanym do 50°C mozna za pomoca szmatki nacieraé barwione przedmioty, unikajge w ten spos6b zanurzenia, Dzi¢ki podwyzsz0- nej temperaturze zabieg ten trwa zaledwie kilkanascie minut Z chwila, gdy cheemy otrzymaé zabarwie- nie miedzi brunatne z lekkim odcieniem zie- lonego, stosuje sig roztwor 0 sktadzie: woda 100 em’, oetan amonu, NH,(CH,COO) 5g, octan miedzi, Cu(CH;COO), 3g, chlorek amonu, NH,Cl 0,3 g. Po rozpuszczeniu sig juz wszystkich sktadni- kéw, do catosci nalezy dodaé 1-2 krople wody amoniakainej i catosé ogrzewaé do wrzenia, Brazowe zabarwienie powierzchni przed- miotéw z miedzi i jej stopow moana uzyskaészybko i tatwo przez ich zanurzenie we wrzacym roztworze 0 nastepujacym skla- dzie: woda 100 cm’, siarczan miedziowy, CuSO, 5H,O 10g, chloran potasu, KC1O, 6x. Czas barwienia w tym wrzacymroztworze trwa tylko kilka minut, potem przedmiot phucze sie dokladnie w zimnej wodzie, a stepnie w goracej i suszy. Suche przedmioty preeszczotkowaé nalezy miekka szczotka inathuseié Kolor ezarny Mieds bardzo Jatwo, tadnie i trwale daje sig barwié na kolor czarny, Nalezy tylko sporzadzié roztwor o skladzie: woda 100 cm’, azotan miedziowy, Cu(NOs)2 20g, azotan srebra, AgNOz 022. Roztwor ten wykonuje sie w taki sposdb: w 80 cm* wody destylowanej rozpuszeza sie azotan miedziowy a osobno w 20 cm' wody destylowanej —azptan srebrowy. Bezposred- nio przed czernieniem oba te roztwory zlewa sig razem, miesza i umoczona w nim szmatka zwilza odpowiednio juz praygotowane przedmioty miedziane. Po zwilzeniu calego przedmiotu, opala si¢ go nad ogniem, np. nad Swiecacym plomieniem gazu. Poczatkowo przedmiot nalezy ogrzewaé powoli, naste- pnic zaé juz silnym plomieniem, Oxrzewaé nalezy tak dlugo, ad utworzone poczatkowo zielone zabarwienie przybierze kolor ezarny. Po ostygnigciu _przedmioty caysci sig migkka szmatka, a jezeli cala ich + vierzchnia nie uzyskata rownomiernego xoloru czarnego, zwiléa sie ja roztworem ponownie i znéw opala. Na zakoriczenie pro- cesu obrobki, po wyszczotkowaniu ,,bez my- cia”, przedmioty nalegy lekko natrzeé oliwa lub wazeling. Stosujac ten przepis musimy pamietaé, iz w sklad roztworu do czernienia wchodzi azotan srebra, Zwiazek ten tworzy na sk6- ze, tkaninach czy drewnie bardzo trudne do usuniecia plamy. Miedz mozna réwniez czerni¢ i przez zwykte nacieranie bez opalania, takim roz- tworem: woda 100 cm’, ezterosiarezek potasu, K.S, 3g, chlorek amonu, NH,Cl 1g. Odpowiednio przygotowane przedmioty na- ciera sig tym roztworem i chwilke czeka. Poczatkowo, natychmiast po zwilzeniu; miedé nabiera barwy ciemnoszarej, ktéra jednak szybko przechodzi w gleboka czern. Zabarwienie ciemnobrazowe, niemal do czarnego, mogemy otrzymaé kapige odpo- wiednio przygotowane miedziane przedmio- ty w roztworze: woda 100 cm’, wielosiarezek potasu, KS, 4g, (tzw. watroba siarezana) kwas solny 05cm", Temperatura roztworu powinna wynosi¢ 30-40°C, zas ézas barwienia zalezy od koloru jaki chcemy uzyskaé. Gdy uzyska sie juz pozadang barwe, przedmiot trzeba doktadnie umyé w zimne), a nastepnie goracej wodzie i wysuszyé. Su- chy przedmiot, aby nadaé mu piekny polysk oraz duza odpornosé na wilgoé, lekko nacie- i¢ ezarnym woskiem szewskim i prze- szezotkownje miekka, wlosiang szezotka, Kolory régne Zabarwienie miedzi na rdzne kolory, po czawszy od 26ttego, poprzez brazowy, ciem- noniebicski, a2 do czarnego, mogna otray- maé, regulujac czas zanurzenia barwionych przedmiotow w mieszaninie dwu roztworow o sktadzie roztwor 1 — woda tiosiarezan sodu, Na,S_03:51,0 15.9; roztwor 2 — woda 100 em’, octan olowiowy, Pb(CH;COO),"5H,O 4g. Oba roztwory zlewa sie 1:1 razem i zanurza barwiony przedmiot: Przedmiot trzeba po- ruszaé w roztworze a co kilkanascie sekund wyimowa¢, aby sprawdzié barwe powierz- chni.Poczatkowo, i to juz po kilkunastu sekun- dach, powierzchnia miedzi stanie si¢ pstra i mienigca wszystkimi kolorami_ teczy. Parominutowa kapiel spowoduje pojawienie sig barwy Z6ltej, dalej brazowej, ciemnonie- bieskiej, a% wreszcie po okolo godzinie, po- wierzchnia miedzi stanie sig ciemnoszara, prawie czarna. Jedynie ta ostatnia barwa jest trwata. Jezeli natomiast chcemy zacho- waé na przedmiotach miedzianych jedna zbarw poprzednich, to przedmiot po wyplu- kaniu w wodzie zimnej, a nastepnie koniecz- nie w goracej, suszy sic i pokrywa bezbarw- nym lakierem caponowym. Barwienie mosiqdzu Z uwagi na zawartosé cynku, roztwory do chemicznego barwienia mosiqdzu musza byé réine od roztwordw, ktorymi sig barwi ezys- 1a miedz. Mosigdz przed barwieniem musi byé wy- polerowany, odthuszezony i wytrawiony, Do trwalegn zabarwienia mosiadzu na ko- lor Z6tto-pomaranczowy wykonuje sig roz- twor o sktadzie: woda 100 em’, siarezan miedziowy, CuSO,°5H,O 1,5 4, chloran potasu, KCIOg, 15g. Roztwor ogrzewa sig do temperatury 50- wnim na pare minut barwio- ne przedmioty mos Barwe czekoladowo-brazowa na mosia- dzu otrzymujemy gotujac przedmioty przez 15 minut w roztworze o sktadzie: woda 100 cm’, octan miedziowy, Cu(CH,;COO), —«6.5g, siarezan miedziowy, CuSO,5H,0 4,5 g siarezan glinowo-potasowy, AIK(SO,):-12H,O 2g. Po skoriczonym barwieniu przedmiot ph sie w zimnej, a nastepnie gorace} wodzi suszy w trocinach i lekko nattusz oliwa. Ze wszystkich rodzajow barwienia mosiq- dau, najwigksze znaczenie praktyezne ma czernienie tego stopu. W ten whasnie spossb wykariczane sq najrézniejsze mosiezne czes- ci aparatow pomiarowyeh, fotograficznych i prayrzadéw optyeznych. Istnieja zasadniczo 2 sposoby barwienia na czarno mosigdzu ~ z polyskiem oraz ma- towe. W pierwszym przypadku, gdy zaledy na polysku, przedmiot musi byé najpierw bardzo starannie wypolerowany. Czernienie z polyskiem przeprowadza sig przez kapanie ww roztworze 0 sktadzie: woda 100 cm’, weglan miedziowy, CuCO; 702, woda amoniakalna, stezona 40.cm*, Roztwor ogrzewa sig do temperatury 40°C i kapie w nim czernione mosi ty przez 10-15 minut. Pode: przedmioty nal Gay natomias ay na tym, aby czernio- ny mosigzny przedmiot nie powodowal odbi- cia Swiatta (np. wewnetrzne czesci aparatu fotografieznego lub powigkszalnika), wow- czas trzeba stosowaé czernienie matowe. Nie polerowane przedmioty (ale oczywiscie od- tluszezone i wytrawione) naciera si¢ gora- cym roztworem o skdadzie: woda 100 em’, azotan miedziowy, Cu(NOy)s 250g, azotan srebra, AgNO, 15g Azotan miedziowy nalezy rozpuscié_w 90 cm® wody a osobno w 10 cm! wody — azo tansrebra. Oba roztwory dopiero przed czer- nieniem zlewa sig razem i ogrzewa do 50°C.W roztworze tym awilza sig tampon z waty i nacieéra nim ezerniony przedmiot. Barwienie srebra Barwa brazowa: Oczyszezone, odtluszezone i wytrawione wyroby srebrne, w celu nadania im barwy brazowej, zanurza sig w kapieli o sktadzie kwas octowy (30%) 100 cm’, rezan miedziowy, CuSO, 100 g, chlorek amonu, NH,C! 100g, woda do objetogei 250 cm’. Po uzyskaniu zadanej barwy, przedmiot sre- brny phucze si¢ bardzo doktadnie, po czym suszy i lekko natluszeza, Barwa szara: W celu nadania srebru barwy szarej zlekkim odcieniem niebieskiego, sporzadza sie dwie kapiele: kapiel T- chlorekdelazowy, FeCl 6 2, woda do objetosci. 100 em’; kapiel II- wodorotleneksodu,NaOH 7g, siarezan olowiowy, PSO, 1 g, woda do objetosei 100 em Przedmiot srebrny zanurza sig na 5 minut w kapieli I, ogrzanej do temperatury 40— 50°C, plucze w wodzie, po ezym zanurza na zuteria i inne artystyczne wyroby srebrne, Po zabarwieniu przedmiot nalezy doktadnie wyplukaé w wodzie zimnej i goracei, naste- pnie starannie wysuszyé i lekko nath Barwa czarna: Oczyseczone, odtluszezone i_wytrawione wyroby srebrne zanurza sie na 2-5 minut do ogrzanej do 40°C kapieli o sktadzie: wielosiarezek potasu, K.S, 3a, weglan amonu, (NH,),CO; 15g woda do objetosci 100 em’, Po wyphukaniu w zimnej i goracej wodzie i wysuszeniu, w celu nadania wyrobom wic- kszej plastycznosci, z powierzchni wypuk- lych Sciera sig mechanieznie zabarwiona po- wloke. W ten sposéb uzyskuje si¢ bardzo estetyezng i efektowna gre pélcieni. Stefan Sckowski TACA DO KRAJANIA PIECZYWA Przedstawiona na fotogratil taca umoziiwia estetyczne podanie do stolu pieczywa, ktore kraje sig podezas posilku. unikajac marnowania wysychajacego pioczywa pokrajanogo w nadmiarze. Taca sklada sie z dwoch cz@sci - doina czgéé zrobiona jast z deseczki iub ostateczniozesklojki o wymiarach 360x210 x 10 mm, zag gérna czes¢ sklejona jest z listewek grubosci 10 mm i szerokosei 20 mm. Wszystkie elomenty tacy sa zrobionez surowego drewna, doktadnie szlifowane i sklejone Wikolem, a ar pd