02 - Matika-Vitakkatika - Dassana-Hetu - Sahetu

Daw Thidar Tun - University Of Abhidhamma
မာတိကာ
သင္ခန္းစာ - ၁
၀ိတကၠတက
ိ ္
၁။ ရည္ရြယ္ခ်က္
* ၀ိတကၠတက
ိ က
္ ို ေလ့လာျခင္းအားျဖင့္ စ်ာန္စတ
ိ ္ (၅) ပါး၊ ခြဲျခားသတ္မွတပ
္ ုံ
* ၄င္းတုိ႔ႏွင့္ ယွဥ္ေသာေစတသိက္၊ မယွဥႏ

္ ုိင္ေသာ ေစတသိက္မ်ား၊
* အဆင့္ျမင့္ေသာ စ်ာန္စတ
ိ ္မ်ားကုိ ပြားမ်ားသည့္အခါ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ စသည့္အၾကမ္းစား
ေစတသိက္မ်ားကုိ မည္သိ႔ပ
ု ယ္ေဖ်ာက္သြားပုံကို သိရွိေစရန္။
၂။ အေၾကာင္းအရာ
သံကိလ႒
ိ တိက္ေဟာေတာ္မူသည္၏ အျခားမဲ၌
့ ၀ိတကၠတက
ိ က
္ ို ေဟာေတာ္မူ၏။
ထုိ၀ိတကၠတက
ိ ္၌လည္း ပထမပဒ၊ ဒုတယ
ိ ပဒ၊ တတိယပဒအားျဖင့္ (၃)ပါးအျပားရွိ၏။ ထုိ (၃)ပါးတုိ႔
တြင္ ပထမပဒကုိ ေရွးဦးစြာေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား-'သ၀ိတကၠသ၀ိစာရာဓမၼာ' ဟူသည္တည္း။
ထုိ႔ေနာင္ ဒုတယ
ိ ပဒကုိ ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား- 'အ၀ိတကၠ ၀ိစာရမတၱာဓမၼာ' ဟူသည္တည္း။
ထုိ႔ေနာင္ တတိယပဒကုိ ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား- `အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာဓမၼာ' ဟူသည္တည္း။
`အနက္´
သ၀ိတကၠသ၀ိစာရာ၊ ၀ိတက္ႏွင့္လည္းတကြ ၀ိစာရႏွင့္လည္းတကြ ျဖစ္ကန

ု ္ေသာ၊ ဓမၼာ၊
နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတ္ကုနေ
္ သာ သေဘာတရားတုိ႔သည္၊ သံ၀ိဇၨႏၲိ၊
ရွိကုန္၏။
အ၀ိတကၠ၀ိစာရမတၱာ၊ ၀ိတက္ကားမရွိ ၀ိစာရမွ်သာ ရွက

ိ ုန္ေသာ။ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊
သတၱလည္း မဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက
္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္ ။ သံ၀ိဇၨႏၲိ၊ ရွက
ိ ုန္၏။
အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာ၊ ၀ိတက္လည္းမရွိ ၀ိစာရလည္းမရွိကုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊

သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက
္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္။ သံ၀ဇ
ိ ၨႏၲိ၊ ရွက
ိ ုန္၏။
1
`၀ိတကၠတက
ိ တ
္ ြင္ အေျခခံသရုပခ
္ ြဲပ´
ုံ
၀ိတက္ယဥ
ွ ္ေသာစိတ္ (၅၅)ပါး
၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ (၁၀) ပါးၾကဥ္ ကာမစိတ္ = ၄၄ ပါး
၂။ ပထမစ်ာန္စတ
ိ ္ = ၁၁ ပါး
ေပါင္း = ၅၅ ပါး
`၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး'
၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ = ၁၀ ပါး
၂။ ဒုတယ
ိ စ်ာန္ = ၁၁ ပါး
၃။ တတိယစ်ာန္ = ၁၁ ပါး
၄။ စတုတၳစ်ာန္ = ၁၁ ပါး
၅။ ပဥၥမစ်ာန္ = ၂၃ ပါး
ေပါင္း = ၆၆ ပါး
`၀ိစာရယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆) ပါး´
၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀ ပါးၾကဥ္ ကာမစိတ္ = ၄၄ ပါး
၂။ ပထမစ်ာန္စတ
ိ ္ = ၁၁ ပါး
၃။ ဒုတယ
ိ စ်ာန္စတ
ိ ္ = ၁၁ ပါး
ေပါင္း = ၆၆ ပါး
'၀ိစာရမယွဥေ
္ သာစိတ္ (၅၅) ပါး'
၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ = ၁၀ ပါး
၂။ တတိယစ်ာန္ = ၁၁ ပါး
၃။ စတုတၳစ်ာန္ = ၁၁ ပါး
၄။ ပဥၥမစ်ာန္ = ၂၃ ပါး
ေပါင္း = ၅၅ ပါး
2
ဤ၀ိတက္တက
ိ ၌
္ (၁) သ၀ိတကၠတရား (၀ိတက္ယဥ
ွ ္ေသာတရား)
(၂) အ၀ိတကၠတရား (၀ိတက္မယွဥ္ေသာတရား)
(၃) သ၀ိစာရတရား (၀ိစာရယွဥ္ေသာတရား)
(၄) အ၀ိစာရတရား (၀ိစာရမယွဥေ

္ သာတရား)
ဤတရား ၄-မ်ဳိးကုိ နားလည္ရမည္။
သ၀ိတကၠတရား - ၀ိတက္သည္ ၀ိတက္ယွဥေ

္ သာစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁)ပါး
ႏွင့္ယွဥ၏
္ ။
အ၀ိတကၠတရား - ၀ိတက္သည္ ၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၃၇)ပါး၊

သ၀ိတကၠစိတ္ (၅၅)ခု၌ ရွိေသာ ၀ိတက္ေစ (၅၅)ခု၊ ရုပ္ (၂၈) ပါး၊ နိဗၺာန္တိ႔ႏ
ု ွင့္ မယွဥ။္
သ၀ိစာရတရား - ၀ိစာရသည္ ၀ိစာရႏွင့္ ယွဥေ

္ သာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္
(၅၁) ပါးႏွင့္ ယွဥ္၏။
အ၀ိစာရတရား - ၀ိစာရသည္ ၀ိစာရမယွဥ္ေသာစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာ

ေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ သ၀ိစာရစိတ္ (၆၆)ခု၌ ရွိေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၆၆)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈) ပါး၊ နိဗၺာန္တိ႔ႏ
ု ွင့္
မယွဥ္။
Contents (Mātikā)
Lecture 1 – Applied Thought Triplet (Vittakka Tika)
After completion of the exposition of the corrupt Triplet (Saṃkiliṭṭha Tika), Lord Buddha
deals with the Applied Thought Triplet (Vittakka Tika), This Applied Thought Triplet consists
of three teams.
Out of these three terms, the Lord deals first with the first team. He designates:
“States associated with the Applied Thought and Sustained Thought”. He then deals with the
second term. He designates: “States unassociated with the Applied Thought but associated
3
with the Sustained Thought”. He then deals with the third term. He designates: “States
unassociated with the Applied Thought and Sustained Thought”.
Meaning: the first term denotes states that are dissociated with applied thought and also
sustained thought. These states are totally devoid of self or soul.
The second term denotes states that are unassociated with applied thought and
associated with sustained thought. These states are also totally devoid of self or soul.
The third team denotes states that are dissociated with applied thought and also sustained
thought. These states are totally devoid of self or soul.
(၁) `သ၀ိတကၠသ၀ိစာရာဓမၼာ´ဟူေသာ ပထမပုဒ္၏အရကား။ ။သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)

ပါး၊ ၀ိတက္၀ိစာရၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၅၀) ပါးရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄) ပါး၊
အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါး၊ ဓာတ္အားျဖင့္ (၃) ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါး ျဖစ္ကန
ု ္၏။
ခႏၶာအားျဖင့္(၄)ပါး ဟူေသာ္ကား- ေစတသိက္ (၅၀)ပါးတုိ႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။

သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ (၄၈) ပါးသည္
သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရ စိတ္ (၅၅) ပါးသည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာ မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္
ခႏၶာအားျဖင့္ (၄) ပါး ျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား- သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅) ပါးတုိ႔သည္

မနာယတနမည္၏။ ေစတသိက္ (၅၀) ပါးသည္ ဓမၼာယတန မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္
အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါးျဖစ္သတည္း။
ဓါတ္အားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား- ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြးသည္ မေနာဓါတ္မည္၏။
ၾကြင္းေသာ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၂) ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ေစတသိက္ (၅၀)

ပါးသည္ ဓမၼဓါတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ဓါတ္အားျဖင့္ (၃) ပါးျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား- ေလာကီသ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၄၇)ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ
ေစတသိက္ (၄၉) ပါးသည္ ဒုကၡသစၥာ မည္၏။ ေလာဘသည္ သမုဒယသစၥာ မည္၏။
မဂ္သ၀ိတကၠ သ၀ိစာရစိတ္ (၄) ပါး၌ ရွိေသာ သမၼာဒိ႒၊ိ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀၊
သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ ဟုဆအ

ို ပ္ေသာ ေသာတာပတၱမ
ိ ဂ္ (၇)ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္
(၇)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၇) ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၇) ပါးသည္ မဂၢသစၥာမည္၏။
ၾကြင္းေသာ မဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၂၈) ပါး၊ ဖုိလ္စိတဳၱ ပၸါဒ္ (၃၅) ပါးသည္ သစၥာဟူေသာ အေရ
အတြက္မွ လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးျဖစ္သတည္း။
4
သရုပခ
္ ြဲပုံ ရွငး္ လင္းခ်က္
၁။ ပထမပဒအရ
- ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ ႏွစ္ပါးစုံမည္ေသာတရားမွာ- သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္
ေသာ ေစတသိက္ (၅၀)ပါး ရ၏။
- သ၀ိတကၠတရား - ၀ိတက္ယဥ
ွ ္ေသာစိတ္ (၅၅) ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁) ပါးႏွင့္
သ၀ိစာရတရား - ၀ိစာရယွဥေ
္ သာစိတ္ (၆၆) ပါး၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁) ပါးတုိ႔၏
ႏွစ္ပါးစုံရေသာ တရားကုိ ေကာက္ရသည္။
ပထမပဒ - သဝိတကၠသဝိစာရာဓမၼာ (၄၊ ၂၊ ၃၊ ၃)
ခႏၶာ ၁။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာေစတသိက္)

၂။ သညာကၡႏၶာ (သညာေစတသိက္)
၃။ သခၤါရကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာ သညာမွ ႂကြင္းေသာေစတသိက္ ၄၈ ပါး)
၄။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (သဝိတကၠသဝိစာရစိတ္ ၅၅ ပါး)
အာယတန ၁။ မနာယတန (သဝိတကၠသဝိစာရစိတ္ ၅၅ ပါး)
၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၅၀ ပါး)
ဓာတ္ ၁။ မေနာဓာတ္ (ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြ)
၂။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (ႂကြင္းစိတ္ ၅၂ ပါး)
၃။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၅၀ ပါး)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီသဝိသစာစိတ္ ၄၇ ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေစ ၄၉ ပါး)
၂။ သမုဒယသစၥာ (ေလာဘ)
၃။ မဂၢသစၥာ ( မဂ္စတ
ိ ္ ၄ ပါး၌ရွိေသာ မဂၢင္တရားကိုယ္ ၇ ပါး)
သစၥဝိမုတ္ ၁။ မဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ ၂၈ ခု
၂။ ဖိလ
ု ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ ၃၅ ခု
5
သ၀ိတကၠ သ၀ိစာရ ဓမၼာ
၀ိတက္ယဥ
ွ ္ေသာစိတ္ (၅၅) ၀ိစာရယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)
၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁) ၀ိစာရၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁)
ႏွစ္ဘက္အရတရားမွာ
သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅) ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေစ (၅၀)
မေနာဓါတ္ (၃) မေနာ၀ိညာဏဓါတ္ (၅၂) -၁ ေလာဘ
၄၉
သမုဒယသစၥာ
ေလာကီ (၄၇) ေလာကုတ္ (၈) ဒုကၡသစၥာ
ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ (၁၀)ၾကဥ္ + ေလာကီ(ပ) စ်ာန္ (၃) ေလာကုတ္ (ပ) စ်ာန္ (၈)
ကာမစိတ္ (၄၄)
ေလာကီ (၄၇) (ပ) စ်ာန္ (၁၁) မဂ္ (၄) ဖုိလ္ (၄)
ဒုကၡသစၥာ ၃၆ - ေစယွဥ္ - ၃၆
-၂ (၀ိတက္၊၀ိစာရ)ၾကဥ္ - ၂
၃၄ ၃၄
သမၼာသကၤပၸၾကဥ္မဂ္ကိယ
ု ္ - ၇ (မဂၢသစၥာ) + ၁ ဖုိလ္စတ
ိ ္
၂၇ ၃၅
+ ၁ မဂ္စတ
ိ ္
၂၈ မဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ ဖုိလ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္
6
၀ိတက္သည္ ၀ိတက္ႏွင့္မယွဥ္၊ ၀ိစာရသည္၀ိစာရႏွင့္ မယွဥ္ေသာေၾကာင့္ ၀ိတက္၀ိစာရကုိ ၾကဥ္ရသည္။
- မဂၢင္တရားကုိယ္ (၈) ပါးရွရ

ိ ာတြင္ (၇) ပါးသာရရွိပုံ - သမၼာဒိ႒ိစေသာ မဂၢငတ
္ ရားကုိယ္ (၈) ပါးရွိရာ
သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္အား မဂၢသစၥာဖြဲ႕ရာတြင္ ၀ိတက္ (သမၼာသကၤပၸ) အား ဤပဒ၌ ၾကဥ္ထားသျဖင့္
မဂၢင္တရားကုိယ္ (၇) ပါးသာရျခင္းျဖစ္ပါသည္။
Analytical Commentary
The first term
The first term “States associated with the Applied Thought and Sustained Thought”
includes: 55 consciousnesses associated the applied thought and sustained
thought and 50 mental factors, excluding applied thought and sustained
thought. These states can be classified into 4 aggregates, 2 bases, 3 elements
and 3 truths.
4 Aggregates: Feeling from among 50 mental factors constitutes the feeling

aggregate. Conception constitutes the conception aggregate. The remaining
48 mental factors constitute the mental factor formation aggregate. 55
consciousnesses associated with applied thought and sustained thought
constitute the consciousnesses aggregate. In this way, three appear 4
aggregates.
2 Bases: 55 consciousnesses associated with the applied thought and the sustained
thought constitute the mind base; 50 mental factors constitute nature object
base. In this way, there appear 2 bases.
3 Elements: Five sense-door-adverting consciousnesses, two receiving

consciousnesses constitute the mind element; the remaining 52
consciousnesses associated with the applied thought and the sustained
thought constitute the mind consciousnesses element; 50 mental factors
constitute nature object element. In this way, there appear 3 elements.
7
3 Truths: 47 mundane consciousnesses associated with the applied thought and the
sustained thought and 49 mental factors excluding greed constitute Suffering
Truth; greed constitutes Origin Truth; 7 Sotāpatti Magga constituents of the
First Path consciousnesses, i.e, right view, right speed, right action, right
livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration occurring in
the First Jhāna-First-Path consciousness 7 Sakadāgāmi Magga constituents of
the Second Path consciousness occurring in First Jhāna-Second-Path
consciousnesses, 7 Anāgāmi Magga constituents of the Third Path
consciousness occurring in First Jhāna-Third-Path consciousnesses, 7 Arahatta
Magga constituents of the Fourth Path consciousness occurring in First Jhāna-
Fourth-Path consciousnesses constitute the Path Truth.
The remaining 28 entities (- applied thought) in Jhāna-Path consciousnesses

and 35 entities (- applied thought) in Jhāna-Fruition consciousnesses fall
outside the scope of the classification of the 4 Noble Truths. In this way,
there appear 3 Truths.
Analytical States
. 55 Consciousnesses associated with applied thought and sustained thought;
. 50 mental factors, excluding applied thought and sustained thought
Aggregates 1. Feeling aggregate from among 50 mental factors

2. Conception aggregate
3. Mental factor formation aggregate (The remaining 48 m. f)
4. Consciousness aggregate (55 consciousness)
Bases 1. Mind base (55 consciousnesses)
2. Nature objects base (50 mental factors)
Elements 1.Mind element (five sense-door adverting consciousness and two
receiving consciousnesses)
2. Mind consciousness element (remaining 52 consciousnesses)
3. Nature objects element (50 mental factors)
1.Suffering Truth (47 mundane consciousnesses & 49 mental factors,
Excluding greed)
2. Origin Truth (greed)
3.Path Truth (7 Sotāpatti Magga constituents of the First Path
consciousnesses, i.e, right view, right speed, right action, right
8
livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration

occurring in the First Jhāna-First-Path consciousness 7
Sakadāgāmi Magga constituents of the Second Path
consciousness occurring in First Jhāna-Second-Path
consciousnesses, 7 Anāgāmi Magga constituents of the Third
Path consciousness occurring in First Jhāna-Third-Path
consciousnesses, 7 Arahatta Magga constituents of the Fourth
Path consciousness occurring in First Jhāna-Fourth-Path
consciousnesses
Outside the 1.28 mental phenomena, occurring in Jhāna-Path consciousnesses

Scope of truths 2. 35 mental phenomena, occurring in Jhāna-Fruition consciousnesses
ဒုတယ
ိ ပဒ
အ၀ိတကၠ၀စ
ိ ာရမတၱာဓမၼာဟူေသာ ဒုတယ
ိ ပုဒ၏
္ အရကား။ ။ဒုတယ
ိ ္(၁၁)ပါး၊
၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္ေစတသိက္
(၅၅) ခုရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ (၂)ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ (၂)ပါး
သစၥာအားျဖင့္ (၂)ပါး ျဖစ္ကန

ု ္၏။
- အ၀ိတကၠတရား-၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ ေစတသိက္ (၃၇)ပါး၊
သ၀ိတကၠစိတ္ (၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္ ေစတသိက္ (၅၅)ခု၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္ႏွင့္
- သ၀ိစာရတရား-၀ိစာရႏွင့္ ယွဥ္ရာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၅၁)ပါး တုိ႔၏
ဝိတက္ႏွင့္မယွဥ္ ဝိစာရႏွင့ယ
္ ွဥ္ေသာ တရားကုိ ေကာက္ရ၏။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေစတသိက္ (၃၆)ပါးတုိ႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္
ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြငး္ ေသာ ေစတသိက္ (၃၄)
ပါး၊ ၀ိတက္ ေစတသိက္ (၅၅) ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ ဒုတိယစ်ာန္စိတ္ (၁၁) ပါးသည္
၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄) ပါးျဖစ္သတည္း။
9
အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ဒုတယ

ိ စ်ာန္စိတ္ (၁၁) ပါးသည္ မနာယတန
မည္၏။ ေစတသိက္ (၃၆) ပါးႏွင့္ ၀ိတက္ေစတသိက္ (၅၅) ပါးတုိ႔သည္ ဓမၼာယတနမည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္
အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါးျဖစ္သတည္း။
ဓာတ္အားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ဒုတယ

ိ စ်ာန္စိတ္ (၁၁)ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္
မည္၏။ ေစတသိက္ (၃၆)ပါးႏွင့္ ၀ိတက္ေစတသိက္ (၅၅)ပါးတုိ႔သည္ ဓမၼဓာတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္
ဓာတ္အားျဖင့္ (၂) ပါးျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေလာကီဒတ

ု ယ
ိ ္ (၃) ပါး၊ ၀ိရတီ (၃)ပါး
ၾကဥ္ေစတသိက္ (၃၃)ပါးႏွင့္ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါး၌ရွေ

ိ သာ ေလာကီ၀တ
ိ က္ေစတသိက္ (၄၇)ပါး
တုိ႔သည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ မဂ္ဒတ ိ စ်ာန္စိတ္ (၄) ပါး၌ရွိေသာ သမၼာဒိ႒၊ိ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊

ု ယ
သမၼာအာဇီ၀၊ သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ ဟုဆိအ

ု ပ္ေသာ ေသာတပတၱိမဂ္ (၇)ပါး၊
သကဒါဂါမိမဂ္ (၇)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၇)ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၇)ပါးတုိ႔သည္၄င္း၊ မဂ္ပထမစ်ာန္စတ

ိ ္
(၄)ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္ေစတသိကတ
္ ည္းဟူေသာ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ဟဆ
ု ိအ
ု ပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္
(၁)ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ (၁)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၁)ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၁)ပါး သည္လည္းေကာင္း
မဂၢသစၥာမည္၏။
ၾကြင္းေသာ မဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၂၈) ခု၊ ဖုိလ္စိတၱဳပၸါဒ္ (၃၅)ခု၊ ဖုိလ္ပထမစ်ာန္စတ
ိ ္ (၄)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္
ေစတသိက္ (၄)ခုတိ႔သ
ု ည္ သစၥာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၂)ပါး
ျဖစ္သတည္း။
ရွငး္ လင္းခ်က္
၀ိတက္ကားမရွိ ၀ိစာရမွ်သာရွိေသာ တရားမွာ- ဒုတယ

ိ ္ (၁၁)ပါး၊ ၀ိတက္၀ိစာရၾကဥ္ေစတသိက္
(၃၆)ပါး၊ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္ေစတသိက္ (၅၅) ပါးျဖစ္၏။ ပထမပဒမွ
ၾကဥ္ေသာ ၀ိတက္ေစတသိက္ (၅၅)ခုသည္ ၀ိတက္ႏွင့္မယွဥ္ ၀ိစာရႏွင့္ယွဥေ

္ သာေၾကာင့္ ဒုတိယပဒ၌
ေကာက္ရသည္။
10
ဒုတယ
ိ ပဒ အ၀ိတကၠ၀စ
ိ ာရမတၱာဓမၼာ (၄၊ ၂၊ ၂၊ ၂)
၃။ သခၤါရခႏၶာ (ေ၀ဒနာ သညာမွႂကြငး္ ေသာ ေစတသိက္ ၃၄ ပါး။
ဝိတက္ေစတသိက္ ၅၅ ပါး)
၄။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (ဒုတိယဈာန္စိတ္ ၁၁ ပါး)
အာယတန ၁။ မနာယတန (ဒုတယ

ိ ဈာန္စိတ္ ၁၁ ပါး)
၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၃၆ ပါး၊ ဝိတက္ေစတသိက္ ၅၅ ပါး)
ဓာတ္ ၁။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (ဒုတယ

ိ ဈာန္စတ
ိ ္ ၁၁ ပါး)
၂။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၃၆ ပါး၊ ဝိတက္ေစတသိက္ ၅၅ ပါး)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီဒုဈာန္စိတ္ ၃ပါး၊ ေစတသိက္ ၃၃ ပါး ႏွင့္
ေလာကီဝတ
ိ က္ေစတသိက္ ၄၇ ပါး)
၂။ မဂၢသစၥာ (မဂ္ဒတ
ု ယ
ိ ဈာန္စိတ္ ၄ ပါး၌ရွိေသာ မဂၢင္တရားကိယ
ု ္ ၇ ပါး၊
မဂ္ပထမစ်ာန္စတ
ိ ္ (၄)ပါး၌ရွေ
ိ သာ ၀ိတက္ေစတသိကတ
္ ည္းဟူေသာ
သမၼာသကၤပၸမဂၢင္)
၂။ ဖိလ
ု ္စတ
၃။ ဖိလ
ု ္ပထမဈာန္စတ
ိ ္ ၄ ပါး၌ရွိေသာ ဝိတက္ေစတသိက္ ၄ ပါး
အ၀ိတကၠ ၀ိစာရမတၱာ
(၀ိတက္မရွိ) (၀ိစာရမွ်သာရွိ)
၀ိတက္ေစတသိက္ (၅၅) ဒုတယ

ိ စ်ာန္ (၁၁) ၀ိတက္၀စ
ိ ာရၾကဥ္ေစ (၃၆)
11
ဒုစ်ာန္ (၁၁)၊ ၀ိတက္၀ိစာရၾကဥ္ေစ-၃၆၊ သ၀ိသစာစိတ္ (၅၅) ရွိ ၀ိတက္ေစ (၅၅)
ေလာကီ (၃) ကုတ္ (၈)
ေလာကုတ္ (၈)
၃၄ ေစယွဥ္
- ၁ (၀ိတက္) မဂ္ (၄) ဖုိလ္ (၄)
၃၃ ၃၅-ေစယွဥ္ - ၃၅
ဒုစ်ာန္၌ ကီ ကုတ္ - ၁ ၀ိစာရ - ၁
အညသမန္း ၁၁ ၁၁ ၃၄ ၃၄
(၀ိတက္၀ိစာရၾကဥ္) မဂ္တရားကုိယ္ -၇ ဖုိလ္စတ

ိ ္ +၁
၂၇ ၃၅ ဖုိလ္စတ
၀ိရတီ (၃)ၾကဥ္ ၂၂ ၂၃ အပၸမညာၾကဥ္ မဂ္စိတ္ +၁
၂၈
ကုေစ ေပါင္း ၃၃ ၃၄ မဂၢသစၥာ
ေလာကီဒုစ်ာန္ ၃ - ေစတသိက္ ၃၃ ပါး = ဒုကၡသစၥာ
သ၀ိသစာစိတ္ ၅၅-၌ရွိေသာ ၀ိတက္ေစတသိက္
၅၅ ပါး
ေလာကီ (၄၇) ေလာကုတ္ (၈)
ပစ်ာန္ ပစ်ာန္
ဒုကၡသစၥာ မဂ္စိတ္ (၄)ခုရွိ ဖုိလ္စတ

ိ ္ ၄ခုရွိ
၀ိတက္ေစ - ၄ ၀ိတက္ေစ - ၄
မဂၢသစၥာ သစၥာ၀ိမုတ္
သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ ေသာတာပတၱိမဂ္ ၁ပါး
သကဒါဂါမိမဂ္ ၁ ပါး
အနာဂါမိမဂ္ ၁ ပါး
အရဟတၱမဂ္ ၁ ပါး
12
The second term
The second term “States dissociated with Applied Thought but associated with
Sustained Thought” includes:
11 Second Jhāna consciousnesses, 36 mental factors, excluding applied thought and
sustained thought and applied thought mental factors occurring in 55
consciousnesses associated with applied thought and sustained thought. These
states can be classified into 4 aggregates, 2 bases, 2 elements and 2 Truths.
aggregate. Conception constitutes the conception aggregate. The remaining 34
mental factors and 55 applied thoughts constitutes the mental factors formation
aggregate. 11 Second Jhāna consciousnesses constitute the aggregate of
consciousness. In this way, there appear 4 aggregates.
2 Bases: 11 Second Jhāna consciousnesses constitute the mind base; 36 mental and
55 applied thought mental factors constitute nature objects base. In this way, there
appear 2 bases.
2 Elements: 11 Second Jhāna consciousnesses constitute the mind consciousness
element; 36 mental and 55 applied thought mental factors constitute nature objects
element. In this way, there appear 2 elements.
2 Truths: 3 second mundane Jhāna consciousnesses, 33 mental factors and 47
mundane applied thought mental factors constitute Suffering Truth; 7 Sotāpatti
Magga constituents of the First Path consciousness; i.e., right view, right speed,
right action, right livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration,
occurring in Second Jhāna-First-Path consciousness, 7 Sakadāgāmi Magga
13
constituents of the Second Path consciousness occurring in Second Jhāna-Second-
Path consciousness, 7 Anāgāmi Magga constituents of the Third Path consciousness
occurring in Second Jhāna-Third-Path consciousness, 7 Arahatta Magga constituents
of the Fourth Path consciousness occurring in Second Jhāna-Fourth-Path
consciousness and 1 constituent (right thinking) occurring in the First Jhāna-First-
Path consciousness, 1 constituent occurring in the First Jhāna-Second-Path
consciousness, 1 constituent occurring in the First Jhāna-Third-Path consciousness, 1
constituent occurring in the First Jhāna-Fourth-Path consciousness constitute the
Path Truth.
The remaining 28 entities in Jhāna-Path consciousness and 35 entities in Jhāna-
Fruition consciousnesses and 4 applied thought mental factors occurring in the 4
First Jhāna-Fruition consciousnesses fall outside the scope of the classification of the
4 Noble Truths. In this way, there appear 2 Truths.
Analytical States
1. 11 Second Jhāna consciousnesses
2. 36 mental factors, excluding applied thought and sustained thought
3. 55 applied thought mental factors, occurring in 55 consciousnesses
(associated with applied thought and sustained thought)
Aggregates 1.Feeling aggregate from among 36 mental factors
2.Conception aggregate
3.Mental factor formation aggregate (The remaining 34 mental
factors & 55 applied thought mental factors)
4.Consciousness aggregate (11 Second Jhāna consciousnesses)
Bases 1.Mind base (11 Second Jhāna consciousnesses)
14
2.Nature objects base (36 mental factors & 55 applied thought)
Elements 1. Mind consciousness element (11 Second Jhāna consciousnesses)
2.Nature objects element (36 mental factors & 55 applied thought)
Paths 1.Suffering Truth (3 second mundane Jhāna consciousnesses, 33
mental factors and 47 mundane applied thought mental factors)
2.Path Truth (7 Sotāpatti Magga constituents of the First Path
consciousness; i.e., right view, right speed, right action, right
livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration,
occurring in Second Jhāna-First-Path consciousness, 7 Sakadāgāmi
Magga constituents of the Second Path consciousness occurring in
Second Jhāna-Second-Path consciousness, 7 Anāgāmi Magga
constituents of the Third Path consciousness occurring in Second
Jhāna-Third-Path consciousness, 7 Arahatta Magga constituents of
the Fourth Path consciousness occurring in Second Jhāna-Fourth-
Path consciousness and 1 constituent (right thinking) occurring in
the First Jhāna-First-Path consciousness, 1 constituent occurring in
the First Jhāna-Second-Path consciousness, 1 constituent occurring
in the First Jhāna-Third-Path consciousness, 1 constituent occurring
in the First Jhāna-Fourth-Path consciousness.
Outside the scope 1. 28 mental phenomena, occurring in Jhāna-Path consciousness
of Truths 2. 35 mental phenomenal, occurring in Jhāna-Fruition consciousness
3. 4 applied thought, occurring in the 4 First Jhāna-Fruition consc.
15
တတိယပဒ
အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာဓမၼာ။ ။ အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာဓမၼာဟူေသာ တတိယပုဒ၏

္ အရကား။ ။
အ၀ိတကၠအ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ ဒုတယ

ိ စ်ာန္စိတ္ (၁၁)ပါး၌ရွိ
ေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၁၁)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္ရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါး၊ အာယ
တန အားျဖင့္ (၁၂)ပါး၊ ဓာတ္အားျဖင့္ (၁၇)ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါးျဖစ္ကုန္၏။
အ၀ိတကၠတရား-၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ ေစတသိက္ (၃၇)ပါး၊ သ၀ိတကၠစတ

ိ ္
(၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္ (၅၅)ခု၊ ရုပ္-(၂၈) ပါး၊ နိဗၺာန္တိ႔ႏ

ု ွင့္ မယွဥ္။
အ၀ိစာရတရား-၀ိစာရမယွဥေ
္ သာစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊၀ိစာရၾကဥ္ ေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ သ၀ိစာရစိတ္
(၆၆)ခု၌ရွိေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၆၆)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္တိ႔ႏ

ု ွင့္ မယွဥ္။
ႏွစပ
္ ါးစုမ
ံ ယွဥေ
္ သာ တရားမွာ-၀ိတက္ႏွင့္လည္းမယွဥ္၊ ၀ိစာရႏွင့လ
္ ည္းမယွဥ္ေသာ တရား (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊
၀ိစာရၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ ဒုတယ

ိ ္ (၁၁)ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၁၁)ပါး၊ ရုပ္
(၂၈) ပါး၊ နိဗၺာန္ ေကာက္ရသည္။ ဒုတယ

ိ ပဒမွၾကဥ္ေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ ၁၁ခုသည္ အ၀ိတကၠ
အ၀ိစာရတရား ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တတိယပဒ၌ အရေကာက္၏။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါး တုိ႔သည္ ရႈပကၡႏၶာမည္၏။ ေစတသိက္
(၃၆)ပါးတုိ႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာသညာမွ
ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ (၃၄)ပါး၊ ၀ိစာရေစတသိက္ ၁၁-ပါးတုိ႔သည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။
အ၀ိတကၠအ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါး သည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာအေရအတြက္မွ
လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါး ျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ (၁၂)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္
စကၡာယတနမည္၏။ ေသာတပသာဒသည္ ေသာတာယတနမည္၏။ ဃာနပသာဒသည္
ဃာနာယတနမည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္ ဇိ၀ါွ ယတနမည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယာယတနမည္၏။
ရူပါရုသ
ံ ည္ ရူပါယတနမည္၏။ သဒၵါရုံသည္ သဒၵါယတနမည္၏။ ဂႏၶာရုံသည္ ဂႏၶာယတနမည္၏။
ရသာရုသ
ံ ည္ ရသာယတနမည္၏။ ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟုဆိအ
ု ပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံသည္
ေဖာ႒ဗၺာယတနမည္၏။ အ၀ိတကၠအ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါးတုိ႔သည္ မနာယတနမည္၏။ ၀ိတက္၀ိစာရ
ၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၃၆-ပါး၊ ၀ိစာရေစတသိက္ (၁၁)ပါး၊ အာေပါ၊ ဣတၳိေျႏၵ၊ ပုရိသိေျႏၵ၊ ဟဒယရုပ္၊
16
ဇီ၀ိတရုပ၊္ အာဟာရရုပ၊္ ပရိေစၧဒရုပ၊္ ကာယ၀ိညတ္၊ ၀စီ၀ိညတ္ ရူပႆလဟုတာ၊ မုဒတ

ု ာ၊ ကမၼညတာ၊
ဥပစယ၊ သႏၲတ၊ိ ဇရတာ၊ အနိစၥတာအားျဖင့္ သုခုမရုပ္ (၁၆)ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼာယတနမည္၏။
ဤသုိ႕လွ်င္ အာယတနအားျဖင့္ (၁၂)ပါးျဖစ္သတည္း။
ဓာတ္အားျဖင့္ (၁၇)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡဳဓာတ္မည္၏။
ေသာတ ပသာဒသည္ ေသာတဓာတ္မည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနဓါတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္ ဇိ၀ါွ
ဓာတ္မည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယဓာတ္မည္၏။ ရူပါရုသ

ံ ည္ ရူပဓာတ္မည္၏။ သဒၵါရုံသည္သဒၵဓာတ္
မည္၏။ ဂႏၶာရုံသည္ ဂႏၶဓာတ္မည္၏။ ရသာရုသ

ံ ည္ ရသဓာတ္မည္၏။ ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု
ဆုိအပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံသည္ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္မည္၏။ စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြးသည္ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။
ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြးသည္ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြးသည္ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္
မည္၏။ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏ္ေဒြးသည္ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြးသည္ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္
မည္၏။ ၾကြင္းေသာစိတ္ (၄၅)ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ေစတသိက္(၃၆)ပါး၊ ၀ိစာရေစတသိက္
(၁၁)ပါး၊ အာေပါ၊ ဣတၳေ

ိ ျႏၵ၊ ပုရသ
ိ ိေျႏၵ၊ ဟဒယရုပ္၊ ဇီ၀ိတရုပ၊္ အာဟာရရုပ၊္ ပရိေစၧဒရုပ္၊ ကာယ၀ိညတ္၊
၀စီ၀ိညတ္၊ ရူပႆလဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမၼညတာ၊ ဥပစယ၊ သႏၱတိ၊ ဇရတာ၊ အနိစၥတာအားျဖင့္ သုခုမရုပ္
(၁၆)ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼဓာတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ဓာတ္အားျဖင့္ (၁၇)ပါး ျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။ ေလာကီ အ၀ိတကၠအ၀ိစာရစိတ္ (၃၁)ပါး၊ ေစတသိက္
(၃၃)ပါး၊ ေလာကီ ၀ိစာရေစတသိက္ (၃)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔သည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ မဂ္အ၀ိတကၠ
အ၀ိစာရစိတ္ (၁၂)ပါး၌ရွိေသာ သမၼာဒိ႒ိ၊ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀၊ သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊
သမၼာသမာဓိ ဟုဆိအ
ု ပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ (၇)ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ (၇)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၇)ပါး၊
အရဟတၱမဂ္ (၇)ပါးတုိ႔သည္ မဂၢသစၥာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။
ၾကြင္းေသာမဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၂၈) ခု၊ ဖုိလ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၃၅)ခု၊ ဒုတယ
ိ စ်ာန္ ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈ခု၌ရွိေသာ
၀ိစာရေစတသိက္ (၈) ပါးသည္ သစၥာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ၏

္ ။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ ၃-ပါး
ရွငး္ လင္းခ်က္
ဒုတယ
ိ ပဒရွိ ဒုတယ
ိ ္ (၁၁) ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၁၁) ပါးသည္ ၀ိစာရႏွင့္
အခ်င္းခ်င္း မယွဥသ
္ ျဖင့္ ဒုတယ
ိ ပဒ၌ မယွဥ္ပါ။ တတိယပဒျဖစ္ေသာ အ၀ိတကၠအ၀ိစာရဓမၼာ၌သာ
၀ိစာရမပါေသာေၾကာင့္ ယွဥႏ
္ ုိင္သည္။
17
အ၀ိအစာစိတ္ ၅၅ ပါး
ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ - ၁၀ ကီ ကုတ္
(တ) စ်ာန္ - ၁၁ ၃ + ၈
(စ) စ်ာန္ - ၁၁ ၃ + ၈
(ပဥၥမ) စ်ာန္ - ၂၃ ၁၅ + ၈
၅၅ ၂၁ + ၂၄
ေလာကီ = ၃၁
ေလာကုတ္ = ၂၄
တတိယပဒ အဝိတကၠ အဝိစာရာဓမၼာ (၅၊ ၁၂၊ ၁၇၊ ၃)
ခႏၶာ ၁။ ႐ူပကၡႏၶာ (႐ုပ္ ၂၈ ပါး)
၂။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာေစတသိက္)
၃။ သညာကၡႏၶာ (သညာေစတသိက္)
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာ သညာႂကြငး္ ေသာ ေစတသိက္ ၃၄ ပါး၊ ဒုတယ

ိ ဈာန္စတ
ိ ္
၁၁ပါး၌ရွိေသာ ဝိစာရေစတသိက္ ၁၁ ပါး)
၅။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (အဝိတကၠအဝိစာရစိတ္ ၅၅ ပါး)
ခႏၶဝိမုတ္ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ္၏။
အာယတန ၁။ စကၡာယတန (စကၡဳပသာဒ)
၂။ ေသာတာယတန (ေသာတပသာဒ)
၃။ ဃာနာယတန (ဃာနပသာဒ)
၄။ ဇိ၀ွါယတန (ဇိ၀ွါပသာဒ)
၅။ ကာယာယတန (ကာယပသာဒ)
၆။ ႐ူပါယတန (႐ူပါရံု)
၇။ သဒၵါယတန (သဒၵါရံု)
၈။ ဂႏၶာယတန (ဂႏၶာရံု)
18
၉။ ရသာယတန (ရသာရံု)
၁၀။ ေဖာ႒ဗၺာယတန (ပထဝီ ေတေဇာ ဝါေယာဟု ဆိအ

ု ပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရံု)
၁၁။ မနာယတန (အ၀ိတကၠအ၀ိစာရစိတ္ ၅၅ ပါး)
၁၂။ ဓမၼာယတန (၀ိတက္၀ိစာရ ၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၃၆-ပါး၊ ၀ိစာရေစတသိက္
(၁၁) ပါး၊ အာေပါ စေသာ သုခုမရုပ္ (၁၆) ပါး၊ နိဗၺာန္)
ဓာတ္ ၁။ စကၡဳဓာတ္ (စကၡဳပသာဒ)
၂။ ေသာတဓာတ္ (ေသာတပသာဒ)
၃။ ဃာနဓါတ္ (ဃာနပသာဒ)
၄။ ဇိ၀ွါဓာတ္ (ဇိ၀ွါပသာဒ)
၅။ ကာယဓာတ္ (ကာယပသာဒ)
၆။ ရူပဓာတ္ (ရူပါရုံ)
၇။ သဒၵဓာတ္ (သဒၵါရုံ)
၈။ ဂႏၶဓာတ္ (ဂႏၶာရုံ)
၉။ ရသဓာတ္ (ရသာရုံ)
၁၀။ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္ (ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု ဆုိအပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံ)
၁၁။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္ (စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြး)
၁၂။ ေသာတဝိညာဏဓာတ္ (ေသာတဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၃။ ဃာနဝိညာဏဓာတ္ (ဃာနဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၄။ ဇိ၀ွါဝိညာဏဓာတ္ (ဇိ၀ွာဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၅။ ကာယဝိညာဏဓာတ္ (ကာယဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၆။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (ႂကြင္းစိတ္ ၄၅ ပါး)
၁၇။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၃၆ပါး၊ ဝိစာရေစတသိက္ ၁၁ပါး၊ သုခုမ႐ုပ္ ၁၆ပါး၊ နိဗၺာန္)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီစတ

ိ ္ ၃၁၊ ေစတသိက္၃၃၊ ေလာကီဝိစာရေစ ၃ပါး၊ ႐ုပ္ ၂၈ ပါး။
၂။ မဂၢသစၥာ (မဂ္အဝိတကၠအဝိစာရစိတ္ ၁၂ ပါး၌ရွိေသာ မဂၢင္တရားကိယ

ု ္ ၇ပါး)
၃။ နိေရာဓသစၥာ (နိဗၺာန္)
19
၂။ ဖိလ
ု ္စတ
၃။ ေလာကုတရ
ၱ ာဒုတယ
ိ ဈာန္စိတ္ ၈ ခု၌ရွိေသာ ဝိစာရေစတသိက္ ၈ ပါး
ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ (၁၀) + မေနာ၀ိညာဏ (၄၅)၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေစ ၃၆-ပါး
အ၀ိအစာစိတ္ ၅၅ ပါး
ေလာကီ (၃၁) ေလာကုတ္ (၂၄)
ဒုကၡသစၥာ
ေစ - ၃၃ ယွဥ္ မဂ္ (၁၂) ဖုိလ္ (၁၂)
၃၄ - ေစယွဥ္ - ၃၄
မဂၢင္တရားကုိယ္ -၇ မဂၢသစၥာ - +၁ ဖုိလ္စတ

ိ ္
၂၇ ၃၅ ဖုိလ္စိတဳၱ ပၸါဒ္
+၁ မဂ္စတ
ိ ္
၂၈ မဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ သစၥာ၀ိမုတ္
ဒုစ်ာန္ရွိ ၀ိစာရေစတသိက္ ၁၁ ပါး
ရုပ္ ၂၈ ပါး၊ နိဗၺာန္
ေလာကီ၀ိစာရေစ (၃) ဒုစ်ာန္ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ ၀ိစာရေစ (၈)
ဒုကၡသစၥာ နိေရာဓသစၥာ
ဒုကၡသစၥာ သစၥာ၀ိမုတ္
ထုိတိကသ
္ ည္ အစ၌တည္ေသာ ၀ိတကၠသဒၵါျဖင့္ ၀ိတကၠတိကဟ
္ ၍
ူ ရအပ္ေသာ အမည္ရသ
ွိ ည္၏အျဖစ္
ေၾကာင့္ အာဒိလဒၶနာမတိကမ
္ ည္၏။
20
ထုိတိကသ
္ ည္ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိစာရေစတသိက္ (၅၅)ခုဟု ဆုိအပ္ေသာ
ၾကြင္းေသာ ပရမတၳတရားရိွသည္၏ အျဖစ္ေၾကာင့္ သပၸေဒသတိက္မည္၏။
The third term
The third term “States unassociated with applied thought and sustained
thought” include:
55 consciousnesses dissociated with applied thought and sustained thought, 36
mental factors excluding applied thought and sustained thought, 11 sustained
thought mental factors, occurring in 11 Second Jhāna consciousnesses, 28 types of
matter and Nibbāna. These states can be classified into 5 aggregates,12 bases, 17
elements and 3 Truths.
5 Aggregates: 28 types of matter constitute the matter aggregate. Feeling form
among 36 mental factors constitutes the feeling aggregate. Conception constitutes
the conception aggregate. The 34 mental factors excluding feeling and conception,
11 sustained thoughts constitute the mental factors formation aggregate. 55
consciousnesses dissociated with applied thought and sustained thought constitute
the consciousness aggregate. Nibbāna fall outside the scope of the classification of
aggregate. In this way, there appear 5 aggregates.
12 Bases: Out of 28 types of matter, eye constitutes the eye base; ear constitutes
the ear base; nose constitutes the nose base; tongue constitutes the tongue base;
body constitutes the body base; sight constitutes the sight base; sound constitutes
the sound base; smell constitutes the smell base; taste constitutes the taste base;
tangible object (comprising element of mass, element of heat and element of energy)
21
constitute the tangible base; 55 consciousnesses dissociated with applied thought
and sustained thought constitute the mind base; 36 mental factors excluding applied
thought and sustained thought, 11 sustained thought mental factors, 16 types of
subtle matter (i.e., element of density ,faculty of femininity, faculty of masculinity,
material base for mental phenomena, material vitality, material nutriment, element of
space, bodily intimation, verbal intimation, physical agility, physical flexibility, physical
adaptability, arising of matter, developing of matter, decaying of matter, passing
away of matter) and Nibbāna constitute the nature objects base. In this way, there
appear 12 bases.
17 Elements: Out of 28 types of matter, eye constitutes the eye element; ear
constitutes the ear element; nose constitutes the nose element; tongue constitutes
the tongue element; body constitutes the body element; sight constitutes the sight
element; sound constitutes the sound element; smell constitutes the smell element;
taste constitutes the taste element; tangible object (comprising element of mass,
element of heat and element of energy) constitute the tangible element; 2 eye
consciousnesses constitute eye consciousness element; 2 ear consciousnesses
constitute ear consciousness element; 2 nose consciousnesses constitute nose
consciousness element; 2 tongue consciousnesses constitute tongue consciousness
element; 2 body consciousnesses constitute body consciousness element; the
remaining 45 consciousnesses constitute the mind consciousness element; 36 mental
factors, 11 sustained thought mental factors, 16 types of subtle matter (i.e., element
of density ,faculty of femininity, faculty of masculinity, material base for mental
phenomena, material vitality, material nutriment, element of space, bodily intimation,
verbal intimation, physical agility, physical flexibility, physical adaptability, arising of
22
matter, developing of matter, decaying of matter, passing away of matter) and
Nibbāna constitute the nature objects element. In this way, there appear 17
elements.
3 Truths: 31 mundane consciousnesses unassociated with applied thought and
sustained thought, 33 mental factors, 3 mundane sustained thought mental factors
and 28 types of matter constitute Suffering Truth. 7 Sotāpatti Magga constituents of
the first Path consciousness, i.e., right view, right speed, right action, right livelihood,
right effort, right mindfulness and right concentration, occurring in the Third, Fourth,
Fifth Jhāna-First-Path consciousness, 7 Sakadāgāmi Magga constituents of the
Second Path consciousness occurring in the Third, Fourth, Fifth Jhāna-second-Path
consciousness, 7 Anāgāmi Magga constituents of the Third Path consciousness
occurring in the Third, Fourth, Fifth Jhāna-Third-Path consciousness, 7 Arahatta
Magga constituents of the Fourth Path consciousness occurring in the Third, Fourth,
Fifth Jhāna-Fourth-Path consciousness constitute the Path Truth. Nibbāna constitutes
the Cessation Truth.
The remaining 28 entities in Jhāna-Path consciousnesses, 35 entities in the
Jhāna-Fruition consciousnesses and 8 sustained thought mental factors occurring in 8
Second Jhāna-Fruition consciousnesses fall outside the scope of the classification of
the 4 Noble Truths. In this way, there appear 3 Truths.
Analytical States
1. 55 consciousnesses dissociated with applied thought and sustained thought
2. 36 mental factors, excluding applied thought and sustained thought
3. 11 sustained thought mental factors occurring in 11 Second Jhāna
consciousnesses
23
4. 28 types of matter; and
5. Nibbāna
Aggregates 1.Matter aggregate (28 types of matter)
2.Feeling aggregate from among 36 mental factors
4.Mental factor formation aggregate (The remaining 34 mental
factors and 11 sustained thought)
5.Consciousness aggregate (55 consciousnesses)
Outside the scope *Nibbāna falls outside the scope of the classification of aggregates
of aggregates
Bases 1.Eye base (eye)
2.Ear base (ear)
3.Nose base (nose)
4.Tongue base (tongue)
5.Body base (body)
6.Sight base (sight)
7.Sound base (sound)
8.smell base (smell)
9.Taste base (taste)
10.Tangible base (element of mass, element of heat and element
of energy)
11.Mind base (55 consciousnesses)
12.Nature objects base (36 mental factors,11 sustained thoughts
and 16 types of subtle matter and Nibbāna)
Elements 1.Eye element (eye)
24
2.Ear element (ear)
3.Nose element (nose)
4.Tongue element (tongue)
5.Body element (body)
6.Sight element (sight)
7.Sound element (sound)
8.smell element (smell)
9.Taste element (taste)
10.Tangible element (element of mass, element of heat and
element of energy)
11.Eye consciousness element (2 eye consciousness)
12. Ear consciousness element (2 ear consciousness)
13. Nose consciousness element (2 nose consciousness)
14. Tongue consciousness element (2 tongue consciousness)
15. Body consciousness element (2 body consciousness)
16.Mind consciousness element (remaining 45 consciousnesses)
17.Nature objects element (36 mental factors, 11 sustained
thoughts, 16 types of subtle matter and Nibbāna)
Truths 1.Suffering Truth (31 mundane consciousnesses,33 mental factors,
3 mundane sustained thoughts and 28 types of matter)
2.Path Truth (7 Sottāpati Magga constituents of the First Path
consciousness, i.e., right view, right speech, right action, right
livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration,
occurring in the Third, Fouth, Fifth Jhāna-First-Path consciousness,
7 Sakadāgāmi Magga constituents of the Second Path occurring in
25
the Third, Fouth, Fifth Jhāna-Second-Path consciousnesses, 7
Anāgāmi Magga constituents of the Third-Path consciousness
occurring in the Third, Fouth, Fifth Jhāna-Third Path
consciousnesses, 7 Arahatta Magga constituents of the Fourth-Path
consciousness occurring in the Third, Fouth, Fifth Jhāna-Fourth-
Path consciousnesses)
3.Cessation Truth (Nibbāna)
၀ိတက္တက
ိ ္
ပဒ အရေကာက္ ခ အ ဓ သ
ပ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ ၅၅၊ ေစ ၅၀ ၄ ၂ ၃ ၃
ဒု ဒုစ်ာန္ ၁၁၊ ေစ ၃၆၊ ၀ိတက္ ေစ ၅၅ ၄ ၂ ၂ ၂
တ အ၀ိအစာစိတ္ ၅၅၊ ေစ-၃၆၊ ၀ိစာရေစ ၁၁၊ ရုပ္-၂၈၊ နိဗၺာန္ ၅ ၁၂ ၁၇ ၃
မ သ၀ိသစာစိတ္ ၅၅ရွိ ၀ိစာရေစ - ၅၅ ၁ ၁ ၁ ၁
၀ိတကၠတက
ိ ္၏ အရတရားေပါင္းခ်ဳပ္ဇယား
စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ နိဗၺာန္

ပထမပဒ သ၀ိသစာစိတ္-၅၅ပါး ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေစတသိက္-၅၀
ဒုတယ
ိ ပဒ ဒုတယ
ိ စ်ာန္ ၁၁-ပါး ၀ိတက္၀ိစာရၾကဥ္ ေစတသိက္-၃၆
သ၀ိသစာစိတ္ ၅၅-ပါး၌ရွိေသာ
၀ိတက္ေစ-၅၅ခု
တတိယပဒ အ၀ိအစာစိတ္ ၅၅-ပါး ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ ေစ-၃၆ ၂၈ နိဗၺာန္
ဒုတယ
ိ ပဒ၌ၾကဥ္ ၀ိစာရေစ-၁၁ ခု
စုစုေပါင္း ၁၂၁-ပါး ၅၂ ပါး ၂၈ နိဗၺာန္
တိက္မုတ္ သ၀ိသစာစိတ္ ၅၅ ရွိ ၀ိစာရေစ-၅၅
26
Cross section of realities in the 3 terms
Terms Realities Aggre Base Ele Truth
First 55 consciousnesses, 50 mental factors 4 2 3 3
Second 11 second Jhāna consciousnesses, 36 mental 4 2 2 2
factors, 55 applied thoughts
Third 55 consciousnesses, 36 mental factors, 11 5 12 17 3
sustained thoughts, 28 types of matter and
Nibbāna
Outside the 55 sustained thought mental factors, occurring 1 1 1 1
scope of Triplet in 55 consciousnesses included in the 1 term
Because realities are divided into 3 groups; namely with Applied Thought and
Sustained Thought, States without Applied Thought but with Sustained Thought and States
without Applied Thought and Sustained Thought, this division is named triplet (Tika). By way
of choosing the title for the triplet, there are two categories of triplets: triplet bearing the
name of the first term and triplet bearing the name occurring in all terms. Applied Thought
Triplet is the triplet in the first category, i.e. the triplet bearing the name of the first term
(Ᾱdiladdha Nāma Tika). In terms of the coverage. Because there are remnant states, i.e. 55
sustained thought mental factors occurring in 55 consciousnesses dissociated with applied
thought and sustained thought, falling outside its scope, Applied Thought Triplet is the triplet
of the first category. (Sappadesa Tika)
27
သင္ခန္းစာ - ၂
ဒႆနတိက္
၁။ ရည္ရယ
ြ ္ခ်က္
- မဂ္ေလးပါးရွရ
ိ ာတြင္ ဦးစြာေသာတာပတၱိမဂ္သည္ ပယ္အပ္ကုန္ေသာ တရားမ်ားကိ၎
ု ၊
- သကဒါဂါမိမဂ္၊ အနာဂါမိမဂ္၊ အရဟတၱမဂ္သည္ ပယ္အပ္ကုန္ေသာ တရားမ်ားကို၎၊ သိရွိေစရန္
ရည္ရြယ္ပါသည္။
ျမတ္စြာဘုရားသည္ ပီတတ
ိ က
ိ က
္ ို ေဟာေတာ္မူသည္၏ အျခားမဲ့၌ ဒႆနတိက္ကို ေဟာေတာ္မူ၏။
ထိုဒႆနတိက၌
္ လည္း ပထမပဒ၊ ဒုတယ
ိ ပဒ၊ တတိယပဒအားျဖင့္ ၃ပါး အျပားရွိ၏။ ထို၃ပါးတိ႔တ
ု ြင္ ပထမ
ပဒကို ေရွးဦးစြာ ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား- ဒႆေနန ပဟာတဗၺာ ဟူသည္တည္း။
ထိ႔ေ
ု နာင္ ဒုတယ
ိ ပဒကို ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား- ဘာ၀နာယ ပဟာတဗၺာ ဟူသည္တည္း။
ထိ႔ေ
ု နာင္ တတိယပဒကို ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား- ေန၀ဒႆေနန နဘာ၀နာယ ပဟာတဗၺာ ဟူသည္တည္း။
ဒႆေနန ပဟာတဗၺာ၊ ေသာတာပတၱိမဂ္သည္ ပယ္အပ္ကန

ု ္ေသာ။ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊
သတၱလည္းမဟုတ၊္ ဇီ၀လည္းမဟုတက
္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတိ႔သ
ု ည္။ သံ၀ဇၨ ႏၱိ၊ ရွက
ိ ုန္၏။
ဘာ၀နာယ ပဟာတဗၺာ၊ အထက္မဂ္သုးံ ခုသည္ ပယ္အပ္ကုန္ေသာ။ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနဇ

ိ ၨီ၀သဘာ၀ါ၊
ိ ုန္၏။
ေန၀ဒႆေနန နဘာ၀နာယ ပဟာတဗၺာ၊ ေသာတာပတၱမ

ိ ဂ္သည္ ပယ္အပ္ကုနသ
္ ည္လည္းမဟုတ္၊အထက္
မဂ္သုးံ ခုသည္ ပယ္အပ္ကန

ု သ
္ ည္လည္းမဟုတ္ကန
ု ္ေသာ။ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနဇ
ိ ၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ၊္
ဇီ၀လည္းမဟုတက
ိ ုန္၏။
ဒႆနတိက္ အေျခခံသရုပခ
္ ြဲပုံ
၁။ ဒိ႒ိဂတသမၸယတ
ု ္စတ
ိ ္ ၄-ပါး၊ ၀ိစိကစ
ိ ၦာသဟဂုတ္စတ
ိ ္ ၁-ပါး
၂။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စတ
ိ ္ ၄-ပါး၊ ေဒါသမူစတ
ိ ္ ၂-ပါး
၃။ ဥဒၶစၥသဟဂုတ္စတ
ိ ္ ၁-ပါး
28
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စိတ္ ၄-ပါး၊ ေဒါသမူေဒြကို ေလးမ်ိဳးခြဲပါ။
- အပါယဂါမနီယျဖစ္ေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စတ
ိ ္ေလးခု၊ ေဒါသမူေဒြ၊
- ရုန္႔ရင္းေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စတ
ိ ္ေလးခု၊ ေဒါသမူေဒြ၊
- ကာမရာဂႏွင့္ သမၸယတ
ု ္ျဖစ္ေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စတ
ိ ေ
္ လးခု၊ ေဒါသမူေဒြ၊
- ရူပရာဂ၊ အရူပရာဂႏွင့္ သမၸယတ

ု ္ျဖစ္ေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စိတေ
္ လးခု၊
သရုပ္ခြဲပုဇ
ံ ယား
စိတ္ ေစ ပယ္ပုံ ေသာ သက အနာ အရ
မဂ္ မဂ္ မဂ္ မဂ္
ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄၊၀ိစက
ိ ိစၦာ ၂၂ အၾကြင္းမရွေ
ိ သာ ။
အပါယဂါမနိယ ဒိ-၀ိ-၄၊ ေဒါေဒြ ၂၅ တနုကရ ။
ရုန္႔ရင္းေသာ ဒိ-၀ိ-၄၊ ေဒါေဒြ ၂၅ တနုကရ ။
ကာမရာဂ ဒိ၀ိ ၄၊ ေဒါေဒြ ၂၅ အၾကြင္းမရွေ

ိ သာ ။
ရူပရာဂ၊ အရူပရာဂ ဒိ-၀ိ ၄ ။
ဥဒၶစၥသဟဂုတ္စတ
ိ ္ ၁ ပါး ၂၁ အၾကြင္းမရွေ
ိ သာ
မွတခ
္ ်က္ ။ ။ မာနသည္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စိတ္ ၄ပါး၌သာယွဥ၏
္ ။ ေဒါသ၊ ဣႆာ၊ မစၦရိယ၊
ကုကၠဳစၥတ႔သ
ို ည္ ေဒါသမူစတ
ိ ္၌သာယွဥ္၏။ ဒိ႒ိသည္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စတ
ိ ္၌သာယွဥ္၏။ ၀ိစက
ိ ိစၦာသည္
၀ိစိကိစၦာသဟဂုတစ
္ ိတ၌
္ သာ ယွဥ၏
္ ။
Lecture 2
Triplet of States Eradicated by the First Path (Dassana Tika)
After completion of the exposition of the Rapture Triplet (Pīti Tika), Lord
Buddha deals with the Triplet of States Eradicated by the First Path (Dassana Tika).
This Triplet consists of three terms.
Out of these three terms, Lord Buddha first deals with the first term. He
designates “States eradicated by the First Path”. He then deals with the second term.
29
He designates: “States eradicated by the 3 Higher Paths”. He then deals with the
third term. He designates: “States not eradicated by the First Path and the 3 Higher
Paths”.
Meaning the first term denotes states that are eradicated by the First Path.
These states are totally devoid of self or soul.
The second term denotes states that are lessened or eradicated by the 3
Higher Paths, as the case may be. These states are also totally devoid of self or soul.
The third term means states that are neither eradicated by the First Path nor
the 3 Higher Paths. These states are also totally devoid of self or soul.
ဒႆေနန ပဟာတဗၺာဓမၼာဟူေသာ ပထမပုဒ၏

္ အရကား - ေသာတာပတၱိမဂ္သည္ အၾကြင္းမရွိေသာ အား
ျဖင္႔ ပယ္အပ္ေသာ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတစ

္ ိတေ
္ လးခု၊ ၀ိစက
ိ ိစၦာသဟဂုတ္စတ
ိ ္ တစ္ခ၊ု မာန၊ ေဒါသ၊ဣႆာ၊
မစၦရိယ၊ ကုကၠဳစၥၾကဥ္ေသာေစတသိက္ ၂၂-ခု၊ ေသာတာပတၱိမဂ္သည္ တနုကရအားျဖင့္ပယ္ေသာ
အပါယဂါမနီယျဖစ္ေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စတ
ိ ္ေလးခု၊ ေဒါသမူေဒြ၊ ဒိ႒ိ ၀ိစိကိစၦာၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ -
၂၅ ရ၏။ထိတ
ု ရားတိ႔သ
ု ည္ ခႏၶာအားျဖင့္ ၄-ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ ၂-ပါး၊
သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါးရ၏။
ခႏၶာအားျဖင့္ ၄-ပါးဟူေသာ္ကား-
ေစတသိက္၂၇-ပါးတိ႔တ
ု ြင္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။
ေ၀ဒနာ သညာမွၾကြငး္ ေသာေစတသိက္ ၂၅-ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ အကုသလ

ို ္စိတ္ ၁၁-ပါးသည္
၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ ခႏၶာအားျဖင္႔ ၄-ပါး ျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား-
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၁၁-ပါးသည္ မနာယတနမည္၏။ ေစတသိက္ ၂၇-ပါးသည္ ဓမၼာယတန မည္၏။
ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
ဓါတ္အားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား-
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၁၁-ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ေစတသိက္ ၂၇-ပါးသည္ ဓမၼဓာတ္
မည္၏။ ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ ဓာတ္အားျဖင့္ ၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
30
သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား-
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၁၁-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၆-ပါးသည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။
ေလာဘသည္ သမုဒယသစၥာမည္၏။ ဤသိ႔လ

ု ွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
ေသာတာပတၱမ
ိ ဂ္ အၾကြငး္ မဲပ
့ ယ္ေသာတရားမ်ား
- ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စတ
ိ ္ ၄-ပါး
- ေမာဟမူေဒြ၌ရွိေသာ ၀ိစက
ိ စ
ိ ၦာသဟဂုတစ
္ ိတ္ ၁-ပါး
- မာန၊ ေဒါသ၊ ဣႆာ၊ မစၦရိယ၊ကုကၠဳစၥၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၂-ပါး
ေသာတာပတၱမ
ိ ဂ္ တနုကရပယ္ေသာတရားမ်ား
- ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စိတ္ ၄-ပါး
- ေဒါသမူေဒြ
- ဒိ႒ိ ၀ိစိကိစၦာၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၅-ပါး
ခႏၶာ၊ အာယတန၊ ဓာတ္၊ သစၥာဖြဲ႔ပုံ
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၁၁ - ပါး ေစတသိက္ - ၂၇ ပါး
ေ၀ သဥ္ ၾကြင္းေစ-၂၅
ခႏၶာ ၄ပါး ၀ိ-ခႏၶာ ေ၀ခႏၶာ သဥ္ခႏၶာ သင္ခႏၶာ
အာယတန ၂ ပါး မနာယတန ဓမၼာယတန
ဓာတ္ ၂ ပါး မေနာ၀ိညာဏဓာတ္ ဓမၼဓာတ္
သစၥာ ၂ ပါး အကုသလ

ို ္စတ
ိ ္ ၁၁ပါး ေလာဘၾကဥ္ေစ ၂၆ ပါး ေလာဘေစတသိက္
ဒုကၡသစၥာ သမုဒယသစၥာ
ခႏၶာ ၁။ ေ၀ဒနာခႏၶာ
၂။ သညာကၡႏၶာ
၃။ သခၤါရကၡႏၶာ(ေ၀ဒနာ၊ သညာမွၾကြငး္ ေသာေစတသိက္ - ၂၅ ပါး)
၄။ ၀ိညာဏကၡႏၶာ (အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ - ၁၁ ပါး)
31
အာယတန ၁။ မနာယတန (အကုသလ

ို စ
္ ိတ္ - ၁၁ ပါး)
၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ - ၂၇ ပါး)
ဓာတ္ ၁။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္ (အကုသိုလ္စတ

ိ ္ - ၁၁ ပါး)
၂။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ - ၂၇ ပါး)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (အကုသလ

ို ္ - ၁၁ ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေစတသိက္ - ၂၆ ပါး)
၂။ သမုဒယသစၥာ (ေလာဘေစတသိက္)
Analytical Commentray
The first term
The first term “States eradicated by the First Path” includes:
(1) 4 greed-rooted consciousnesses associated with wrong view, 1 delusion-
rooted consciousness, associated with doubt and 22 mental factors excluding
conceit, hatred, jealousy, envy and remorse that are eradicated by the First
Path,
(2) 4 greed-rooted consciousnesses unassociated with wrong view, 2 hatred-
rooted consciousnesses and 25 mental factors excluding wrong view and
doubt that are lessened or reduced by the First Path. These states can be
classified into 4 aggregates, 2 bases, 2 elements and 2 Truths. (Please note
that the total number of mental factors become 27)
mental factors constitute the aggregate of mental factors formation. 11 immoral
consciousnesses constitute the aggregate of consciousness. In this way, there
appear 4 aggregates.
32
2 Bases: 11 immoral consciousnesses constitute the mind base; 27 mental factors
constitute nature objects base. In this way, there appear 2 bases.
2 elements: 11 immoral consciousnesses constitute the mind consciousness
element; 27 mental factors constitute nature objects element. In this way, there
appear 2 elements.
2 Truths: 11 immoral consciousnesses and 26 mental factors excluding greed
constitute Suffering Truth; greed constitutes Origin Truth. In this way, there
appear 2 Truths.
A. First term: States eradicated by the First Path
• 4 greed-rooted consciousnesses associated with wrong view 1 delusion
consciousness, associated with doubt and 22 mental factors excluding conceit,
hatred, jealousy, envy and remorse that are eradicated by the First Path
• 4 greed-rooted consciousnesses unassociated with wrong view 2 hatred-
rooted consciousnesses 25 mental factors excluding wrong view and doubt
that are lessened or reduced by the First Path.
Aggregates 1.Feeling aggregate from 27 mental factors
3.Mental factors formation aggregate (remaining 25 mental factors)
4. Consciousness aggregate (11 immoral consciousnesses)
Bases 1.Mind base (11 immoral consciousnesses)
2. Nature objects base (27 mental factors)
33
Elements 1.Mind consciousness element (11 immoral consciousnesses)
2.Nature objects element (27 mental factors)
Truths 1.Suffering Truth (11 immoral consciousnesses and 26 mental
factors excluding greed)
2.Origin Truth (greed)
ဘာ၀နာယပဟာတဗၺာဓမၼာဟူေသာ ဒုတယ
ိ ပုဒ၏
္ အရကား။ ။
(က)သကဒါဂါမိမဂ္သည္ တနုကရအားျဖင့္ ပယ္အပ္ကုနေ

္ သာ ရုန႔ရ
္ င္းေသာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္ စိတ္ ၄-ပါး၊
ေဒါသမူေဒြ၊ ဒိ႒ိ၊ ၀ိစိကစ

ိ ၦာၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၅-ပါး။
(ခ) အနာဂါမိမဂ္သည္ အၾကြင္းမဲပ

့ ယ္ေသာ ကာမရာဂႏွင့္ သမၸယတ

(ဂ) အရဟတၱမဂ္သည္ အၾကြင္းမဲပ

့ ယ္ေသာ ရူပ၊ အရူပရာဂႏွင့္ သမၸယုတ္ျဖစ္ေသာ ဒိ႒ိဂတ ၀ိပၸယတ
ု ္စိတ္
၄-ပါး၊ ဥဒၶစၥ၊ ဒိ႒ိ၊ ေဒါသ၊ ဣႆာ၊ မစၦရိယ၊ ကုကၠဳစၥ၊ ၀ိစက

ိ ိစၦာၾကဥ္ေသာ
ေစတသိက္ ၂၁-ပါး (စုစေ

ု ပါင္း ေစတသိက္ ၂၅-ပါး) ရ၏။
ထိတ
ု ရားတိ႔သ
ု ည္ ခႏၶာအားျဖင့္ ၄-ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါး၊ ဓာတ္အားျဖင့္ ၂-ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါး
ခႏၶာအားျဖင့္၄-ပါး ဟူေသာ္ကား
ေစတသိက္ ၂၅-ပါးတိ႔တ
ု ြင္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။
ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြငး္ ေသာ ေစတသိက္ ၂၃-ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ အကုသလ

ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါးသည္
၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ ခႏၶာအားျဖင့္ ၄-ပါး ျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါးသည္ မနာယတနမည္၏။ ေစတသိက္ ၂၇-ပါးသည္ ဓမၼာယတနမည္၏။ ဤသိ႔လ
ု ွ်င္
အာယတနအားျဖင့္ ၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
34
ဓာတ္အားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္ မည္၏။ ေစတသိက္ ၂၇-ပါးသည္ ဓမၼဓာတ္မည္၏။
ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ ဓာတ္အားျဖင့္ ၂-ပါးျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါးဟူေသာ္ကား
အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၄-ပါးသည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ ေလာဘသည္
သမုဒယသစၥာမည္၏။ ဤသိ႔လ
ု ွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ ၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
ဒုတယ
ိ ပဒ၊ ဘာ၀နာယပဟာတဗၺာဓမၼာ
သကဒါဂါမိမဂ္ တနုကရအားျဖင့္ ပယ္အပ္ကန

ု ္ေသာ တရားမ်ားမွာ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ

အနာဂါမိမဂ္သည္ အၾကြင္းမဲအ
့ ားျဖင့္ ပယ္အပ္ကန
ု ္ေသာ ကာမရာဂႏွင့္ သမၸယတ
ု ္
စိတ္ ၄-ပါး၊ ေဒါသမူေဒြ၊ ဒိ႒ိ၊ ၀ိစိကိစၦာၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၂၅-ပါး။
အရဟတၱမဂ္သည္ အၾကြင္းမဲ့အားျဖင့္ ပယ္အပ္ကုနေ

္ သာ ရူပ၊ အရူပရာဂႏွင့္ သမၸယတ
ု ္ျဖစ္ေသာ
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယတ
ု ္စိတ္ ၄-ပါး၊ ဥဒၶစၥ၊ ဒိ႒ိ၊ ေဒါသ၊ ဣႆာ၊ မစၦရိယ၊ ကုကၠဳစၥ၊ ၀ိစက
ိ ိစၦာၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္
၂၁-ပါး။
ခႏၶာ ၁။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ
၂။ သညာကၡႏၶာ
၃။ သခၤါရကၡႏၶာ (ၾကြငး္ ေစတသိက္ ၂၃-ပါး)
၄။ ၀ိညာဏကၡႏၶာ (အကုသလ
ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါး)
အာယတန ၁။ မနာယတန (အကုသလ

ို စ
္ ိတ္ ၇-ပါး)
၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၂၅-ပါး)
ဓာတ္ ၁။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္ (အကုသိုလ္စတ

ိ ္ ၇-ပါး)
၂။ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၂၅-ပါး)
35
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (အကုသလ

ို ္စတ
ိ ္ ၇-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေစတသိက္ ၂၄-ပါး)
၂။ သမုဒယသစၥာ (ေလာဘေစတသိက္)
The second term
The second term ‘States eradicated by the 3 Higher Paths’ includes:
(1) 4 greed-rooted consciousnesses unassociated with wrong view, 2 hatred-rooted
consciousnesses that are lessened or reduced by the second Path;
(2) 4 greed-rooted consciousnesses, unassociated with wrong view but associated
with craving for sexual pleasure, 2 hatred-rooted consciousnesses and 25 mental
factors excluding wrong view and doubt that are eradicated by the Third Path; and
(3) 4 greed-rooted consciousnesses associated with craving for pleasure in Fine
Material world and Immaterial world, 1 delusion-rooted consciousness associated
with distraction and 21 mental factors excluding wrong view, hatred, jealousy, envy,
doubt and remorse that are eradicated (totally removed) by the Fourth Path. (Total
number mental factors is 25).
These states can be classified into 4 aggregates, 2 bases, 2 elements and 2 Truths.
mental factors constitute the mental factors formation aggregate. 7 immoral
consciousnesses constitute the aggregate of consciousness. In this way, there appear
4 aggregates.
2 Bases: 7 immoral consciousnesses constitute the mind base. 25 mental factors
constitute nature objects base. In this way, there appear 2 bases.
36
2 Elements: 7 immoral consciousnesses constitute the mind consciousness element;
25 mental factors constitute the nature objects element. In this way, there appear 2
elements.
2 Truths: 7 immoral consciousnesses and 24 mental factors excluding greed
constitute Suffering Truth; greed constitutes Origin Truth. In this way, there appear
2 Truths.
B. Second term states eradicated by the 3 Higher Paths
Analytical States
- 4 greed-rooted consciousnesses unassociated with wrong view
2 hatred-rooted consciousnesses that are lessened or reduced by the Second
Path
- 4 greed-rooted consciousnesses, unassociated with wrong view but associated
with wrong view but associated with craving for sexual pleasure, 2 hatred-
rooted consciousnesses and 25 mental factors excluding wrong view and
doubt that are eradicated by the Third Path
- 4 greed-rooted consciousnesses associated with craving for pleasure in Fine
Material world and Immaterial world,
1 delusion-rooted consciousness associated with distraction and
21 mental factors excluding wrong view, hatred, jealously, envy, doubt and
remorse that are eradicated by the Fourth Path.
37
Aggregates 1.Feeling aggregate form among 25 mental factors.
2.Conception aggregate.
3.Mental factors formation aggregate (remaining 23 mental
factors)
4.Consciousness aggregate (7 immoral consciousnesses)
Bases 1.Mind base (7 immoral consciousnesses)
2.Nature objects base (25 mental factors)
Elements 1.Mind consciousness element (7 immoral consciousnesses)
Truths 1.Suffering Truth (7 immoral consciousnesses and 24 mental
factors excluding greed)
(၃) ‘ေန၀ဒႆေနန နဘာ၀နာယပဟာတဗၺာဓမၼာ’ ဟူေသာ တတိယပုဒ၏

္ အရကား ။ ။
ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀-ပါး၊ ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊ ရုပ္ ၂၈-
ပါး၊ နိဗၺာန္ရ၏။ ဤတရားတို႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ ၅-ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ ၁၂-ပါး၊ ဓာတ္အားျဖင့္
၁၈-ပါး၊သစၥာအားျဖင့္ ၃-ပါး ျဖစ္သတည္း။
ခႏၶာအားျဖင့္ ၅-ပါး ဟူေသာ္ကား ။ ။
ရုပ္ ၂၈-ပါးတို႔သည္ ရူပကၡႏၶာမည္၏။ ေစတသိက္ ၃၈-ငါးတို႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္
ေ၀ဒနာကၡႏၶာ မည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာ မည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွၾကြင္းေသာ ေစတသိက္
၃၆-ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာ မည္၏။ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀-
ပါးတို႔သည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာ မည္၏။ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ္၏။ ဤသို႔လွ်င္
ခႏၶာအားျဖင့္ ၅-ပါး ျဖစ္သတည္း။
38
အာယတနအားျဖင့္ ၁၂-ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။
ရုပ္ ၂၈-ပါးတို႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡာယတနမည္၏။ ေသာတပသာဒသည္ ေသာတာ
ယတန မည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနာယတနမည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္ ဇိ၀ွါယတနမည္၏။
ကာယပသာဒသည္ ကာယာယတနမည္၏။ ရူပါရံုသည္ ရူပါယတနမည္၏။ သဒၵါရံုသည္ သဒၵါ
ယတန မည္၏။ ဂႏၶာရံုသည္ ဂႏၶာယတနမည္၏။ ရသာရံုသည္ ရသာယတနမည္၏။ ပထ၀ီ၊
ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု ဆိုအပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရံုသည္ ေဖာ႒ဗၺာယတန မည္၏။ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၊
၀ိပါက္စိတ္ ၃၆-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀-ပါးတို႔သည္ မနာယတနမည္၏။ ေစတသိက္ ၃၆-ပါး၊ အာေပါ၊
ဣတၳိေျႏၵ၊ ပုရိသိေျႏၵ၊ ဟဒယရုပ္၊ ဇီ၀ိတရုပ္၊ အာဟာရရုပ္၊ ပရိေစၦဒရုပ္၊ ကာယ၀ိညတ္၊ ၀စီ၀ိညတ္၊
ရူပႆလဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမၼညတာ၊ ဥပစယ၊ သႏၱတိ၊ ဇရတာ၊ အနိစၥတာအားျဖင့္ သုခုမရုပ္ ၁၆-
ပါး၊ နိဗၺာန္ သည္ ဓမၼာယတနမည္၏။ ဤသို႔လွ်င္ အာယတနအားျဖင့္ ၁၂-ပါး ျဖစ္သတည္း။
ဓာတ္အားျဖင့္ ၁၈-ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။
ရုပ္ ၂၈-ပါးတို႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡဴဓာတ္မည္၏။ ေသာတပသာဒသည္ ေသာတ
ဓာတ္မည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနဓာတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္ ဇိ၀ွါဓာတ္မည္၏။
ကာယပသာဒသည္ ကာယဓာတ္မည္၏။ ရူပါရံုသည္ ရူပဓာတ္မည္၏။ သဒၵါရံုသည္ သဒၵဓာတ္
မည္၏။ ဂႏၶာရံုသည္ ဂႏၶဓာတ္မည္၏။ ရသာရံုသည္ ရသဓာတ္မည္၏။ ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု
ဆိုအပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရံုသည္ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္ မည္၏။ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေဒြးသည္ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္
မည္၏။ ေသာတ၀ိညာဥ္ေဒြးသည္ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္ မည္၏။ ဇိ၀ွါ၀ိညာဥ္ေဒြးသည္
ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓာတ္ မည္၏။ ကာယ၀ိညာဥ္ေဒြးသည္ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊
သံပဋိစဳၦိ င္းေဒြးသည္ မေနာဓာတ္မည္၏။ ၾကြင္းေသာ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၂၄-ပါး၊
ၾကိယာစိတ္ ၁၉-ပါးတို႔သည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊ အာေပါ အစရွိေသာ
သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼဓာတ္မည္၏။ ဤသို႔လွ်င္ ဓာတ္အားျဖင့္ ၁၈-ပါး ျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ ၃-ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။
ေလာကီကုသိုလ္ ၁၇-ပါး၊ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀-ပါး၊ ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊
ရုပ္ ၂၈-ပါးတို႔သည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ မဂ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ သမၼာဒိ႒ိ၊ သမၼာ သကၤပၸ၊ သမၼာ၀ါစာ၊
39
သမၼာကမၼ ႏၱ၊ သမၼာ အာဇီ၀၊ သမၼာ ၀ါယမ၊ သမၼာ သတိ၊ သမၼာ သမာဓိ ဟုဆိုအပ္ေသာ
ေသာတာပတၱိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊ အရဟတၱမဂ္
၈-ပါး ၇-ပါး တို႔သည္ မဂၢသစၥာ မည္၏။ နိဗၺာန္သည္ နိေရာဓသစၥာ မည္၏။
ၾကြင္းေသာ မဂ္စိတၱဳပၸါဒ္ ၂၉ခု၊ ဖိုလ္စိတၱဳပၸါဒ္ ၃၇ခုတို႔သည္ သစၥာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ္၏။
ဤသို႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ ၃-ပါး ျဖစ္သတည္း။
တတိယပဒ၊ ေန၀ဒႆေနန နဘာ၀နာယ ပဟာတဗၺာဓမၼာ အရတရားမ်ား
- ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀-ပါး
- ေစတသိက္ ၃၈-ပါး
- ရုပ္ ၂၈-ပါး၊ နိဗၺာန္
ခႏၶာ ၁။ ရူပကၡႏၶာ (ရုပ္ ၂၈-ပါး)
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ (ၾကြင္းေစတသိက္ ၃၆-ပါး)
၅။ ၀ိညာဏကၡႏၶာ (ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀)
ခႏၶာ၀ိမုတ္ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြက္မွ လြတ္၏
၄။ ဇိ၀ွာယတန (ဇိ၀ွာပသာဒ)
၆။ ရူပါယတန (ရူပါရံု)
40
၁၀။ ေဖာ႒ဗၺာယတန (ေဖာ႒ဗၺာရံု)
၁၁။ မနာယတန (ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆၊ ၾကိယာစိတ္ ၂၀)
၁၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္)
၃။ ဃာနဓာတ္ (ဃာနပသာဒ)
၄။ ဇိ၀ွာဓာတ္ (ဇိ၀ွာပသာဒ)
၆။ ရူပဓာတ္ (ရူပါရံု)
၇။ သဒၵဓာတ္ (သဒၵါရံု)
၈။ ဂႏၶဓာတ္ (ဂႏၶာရံု)
၉။ ရသဓာတ္ (ရသာရံု)
၁၀။ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္ (ေဖာ႒ဗၺာရံု)
၁၁။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္ (စကၡဳ၀ိညာဥ္ေဒြး)
၁၂။ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္ (ေသာတ၀ိညာဥ္ေဒြး)
၁၃။ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္ (ဃာန၀ိညာဥ္ေဒြး)
၁၄။ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓာတ္ (ဇိ၀ွါ၀ိညာဥ္ေဒြး)
၁၅။ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္ (ကာယ၀ိညာဥ္ေဒြး)
၁၆။ မေနာဓာတ္ (ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိ စၦိဳင္းေဒြး)
၁၇။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္ (ကုသိုလ္စိတ္၂၁၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၂၄၊ ၾကိယာစိတ္ ၁၉)
41
၁၈။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီကုသိုလ္ ၁၇-ပါး၊ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါး၊ ၾကိယာစိတ္
၂၀-ပါး၊ ေစတသိက္ ၃၈-ပါး၊ ရုပ္ ၂၈-ပါး)
၂။ မဂၢသစၥာ (မဂ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ သမၼာဒိ႒ိ၊ သမၼာ သကၤပၸ၊ သမၼာ၀ါစာ၊
သမၼာကမၼ ႏၱ၊ သမၼာ အာဇီ၀၊ သမၼာ ၀ါယမ၊ သမၼာ သတိ၊ သမၼာ သမာဓိ
ဟုဆိုအပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊
အနာဂါမိမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ ၈-ပါး ၇-ပါး တို႔သည္ မဂၢသစၥာ
မည္၏။)
သစၥာ၀ိမုတ္ မဂ္စိတၱဳပၸါဒ္ ၂၉-ပါး၊ ဖိုလ္စိတၱဳပၸါဒ္ ၃၇-ပါး
The third term
The third term ‘States not eradicated by the First Path and the 3 Higher Paths”
includes:
21 Great moral consciousnesses, 36 resultant consciousnesses, 20 mere
functioning consciousnesses, 38 mental factors, 28 types of matter and Nibbāna.
These states can be classified into 5 aggregates, 12 bases, 18 elements and 3
Truths.
5 Aggregates: 28 types of matter constitute the matter aggregate. Feeling from
among 38 mental factors constitutes the feeling aggregate. Conception constitutes
the conception aggregate. The 36 mental factors excluding feeling and conception
constitute the aggregate of mental factors formation. 21 moral consciousnesses, 36
resultant consciousnesses, 20 mere functioning consciousnesses constitute the
42
aggregate of consciousness. Nibbāna falls outside the scope of the classification of
aggregates. In this way, there appear 5 aggregates.
12 Bases: Out of 28 types of matter, eye constitutes the eye base; ear constitutes
the ear base; nose constitutes the nose base; tongue constitutes the tongue base;
body constitutes the body base; sight constitutes the sight base; sound constitutes
the sound base; smell constitutes the smell base; taste constitutes the taste base;
tangible (comprising element of mass, element of heat and element of energy)
constitute the tangible base; 21 moral consciousnesses, 36 resultant
consciousnesses, 20 mere functioning consciousnesses constitute the mind base; 38
mental factors, 16 types of subtle matter (i.e. element of density, faculty of
femininity, faculty of masculinity, material base for mental phenomena, material
vitality, material nutriment, element of space, bodily intimation, verbal intimation,
physical agility, physical flexibility, physical adaptability, arising of matter, developing
of matter, decaying of matter, passing away of matter) and Nibbāna constitutes the
nature objects base. In this way, there appear 12 bases.
18 Elements: Out of 28 types of matter, eye constitutes the eye element; ear
constitutes the ear element; nose constitutes the nose element; tongue constitutes
the tongue element; body constitutes the body element; sight constitutes the sight
element; sound constitutes the sound element; smell constitutes the smell element;
taste constitutes the taste element; tangible (comprising element of mass, element of
heat and element of energy) constitute the tangible element; 2 eye consciousnesses
constitute eye consciousness element; 2 ear consciousnesses constitute ear
consciousness element; 2 nose consciousnesses constitute nose consciousness
element; 2 tongue consciousnesses constitute tongue consciousness element; 2 body
43
consciousnesses constitute body consciousness element; five door adverting
consciousnesses and 2 receiving consciousnesses constitute the mind element; the
remaining 21 moral consciousnesses, 24 resultant consciousnesses, 19 mere
functioning consciousnesses constitute the mind consciousness element; 38 mental
factors, 16 types of subtle matter (i.e. element of density, faculty of femininity,
faculty of masculinity, material base for mental phenomena, material vitality, material
nutriment, element of space, bodily intimation, verbal intimation, physical agility,
physical flexibility, physical adaptability, arising of matter, developing of matter,
decaying of matter, passing away of matter) and Nibbāna constitutes the nature
objects element. In this way, there appear 18 elements.
3 Truths: 17 mundane moral consciousnesses, 32 mundane resultant
consciousnesses, 20 mere functioning consciousnesses, 38 mental factors, 28 types
of matter constitute suffering Truth; 8 or 7 constituents of the Path, i.e. right view,
right thinking, right speed, right action, right livelihood, right effort, right
mindfulness, right concentration, occurring in the Jhāna-First-Path consciousness, 8
or 7 constituents occurring in the Jhāna-Second-Path consciousness, 8 or 7
constituents occurring in the Jhāna-Third-Path consciousness and 8 or 7 constituents
occurring in the Jhāna-Fourth-Path consciousness constitute the Path Truth. Nibbāna
constitute the Cessation Truth.
The remaining 29 entities in Jhāna Path Consciousnesses and 37 entities in the
Jhāna Fruition Consciousnesses fall outside the scope of the classification of the 4
Noble Truths. In this way, there appear 3 Truths.
44
C. Third term: States not eradicated by the First Path and 3 Higher Paths
Analytical States
- 21 Great moral consciousnesses, 36 resultant consciousnesses, 20 mere
functioning consciousnesses
- 38 mental factors
- 28 types of matter
- Nibbāna
factors)
5.Consciousness aggregate (21 Great moral consciousnesses, 36
resultant consciousnesses, 20 mere functioning consciousnesses)
Outside the scope Nibbāna falls outside the scope of the classification of aggregates
of aggregates
Bases 1.Eye base (eye)
2. Ear base (ear)
3.Nose base(nose)
4.Tongue base(tongue)
5.Body base (body)
8.Smell base (smell)
45
10.Tangible base (tangible-comprising element of mass, element of
heat and element of energy)
11.Mind base (21 moral consciousnesses, 36 resultant
consciousnesses, 20 mere functioning consciousnesses)
12.Nature objects base (38 mental factors, 16 types of subtle
matter and Nibbāna)
Elements 1.Eye element (eye)
2. Ear element (ear)
3.Nose element(nose)
4.Tongue element(tongue)
8.Smell element (smell)
10.Tangible element (tangible-comprising element of mass,
element of heat and element of energy)
11.Eye consciousness element (2 eye consciousness)
12.Ear consciousness element (2 ear consciousness)
13. Nose consciousness element (2 nose consciousness)
14.Tongue consciousness element (2 tongue consciousness)
15. Body consciousness element (2 body consciousness)
16.Mind element (Five door adverting consciousness and 2
17. Mind consciousness element (remaining 21 moral
46
consciousnesses, 24 resultant consciousnesses, 19 mere
functioning consciousnesses)
18.Nature objects element (38 mental factors, 16 types of subtle
Truths 1.Suffering Truth (17 mundane moral consciousnesses, 32
mundane resultant consciousnesses, 20 mere functioning
consciousnesses, 38 mental factors, 28 types of matter)
2.Path Truth (8 or 7 constituents of the Path, i.e. right view, right
thinking, right speed, right action, right livelihood, right effort,
right mindfulness, right concentration, occurring in the Jhāna-First-
Path consciousness, 8 or 7 constituents occurring in the Jhāna-
Second-Path consciousness, 8 or 7 constituents occurring in the
Jhāna-Third-Path consciousness and 8 or 7 constituents occurring
in the Jhāna-Fourth-Path consciousness)
Outside the scope 29 entities in Jhāna-Path Consciousness
of Truths 37 entities in Jhāna-Fruition Consciousness
Because realities are divided into 3 groups: namely, States eradicated by the
First Path. States eradicated by the 3 Higher Paths and States not eradicated by the
First Path and the 3 Higher Paths, this division is named triplet (Tika). By way of
choosing the title for the triplet, there are two categories of triplets: triplet bearing
the name of the first term and triplet bearing the name occurring in all terms.
Dassana Tika is the triplet in the second category, i.e. the triplet bearing the name of
the first term (Ᾱdiladdha Nāma Tika). In terms of the coverage of the triplet, there
47
are two types of triplets: triplet with partial coverage and triplet with full coverage.
Because there are no remnant states falling outside its scope, Triplet of State
eradicated by the First Path is the triplet of the second category. (Nippadesa Tika)
သင္ခန္းစာ - ၃
ဒုကမာတိကာ
ေဟတုဒက
ု
၁။ ရည္ရြယ္ခ်က္
ပရမတၳတရားေလးပါးတုိ႔တြင္ ဟိတ္ (၆) ပါးႏွင့္ ယွဥက

္ ုန္ေသာတရား မယွဥ္ေသာတရားတုိ႔ကို
သိရွိေစရန္ ရည္ရယ
ြ ္ပါသည္။
ျမတ္စြာဘုရားသည္ တိကမာတိကာကုိ ေဟာေတာ္မူသည္၏ အျခားမဲ၌

့ ဒုကမာတိကာကုိ
ေဟာေတာ္မူ၏။ ထုိဒုကမာတိကာ၌လည္း-
၁။ ေဟတုေဂါစၧက
၂။ စူဠႏၲရဒုက္
၃။ အာသ၀ေဂါစၧက
၄။ သေညာဇနေဂါစၧက
၅။ ဂႏၴေဂါစၧက
၆။ ၾသဃေဂါစၧက
၇။ ေယာဂေဂါစၧက
၈။ နီ၀ရဏေဂါစၧက
၉။ ပရာမာသေဂါစၧက
၁၀။ မဟႏၲရဒုက္
၁၁။ ဥပါဒါနေဂါစၧက
၁၂။ ကိေလသေဂါစၧက
48
၁၃။ ပိ႒ိဒက
ု ္အားျဖင့္ ၁၃-ပါး အျပားရွိ၏။
ထုိ ၁၃-ပါးတုိ႔တြင္ ေဟတုေဂါစၧက ကုိေရွးဦးစြာေဟာေတာ္မူ၏။
Couplets (Duka)
After completion of the exposition of the contents of triplets, Lord Buddha
then deals with the contents of couplets. There are 13 clusters of couplets.
1. Cluster of Root-related Couplets (Hetugocchaka)
2. Shorter Collection of Discrete Coupletes (Cῡḷantara Duka)
3. Cluster of Maladies-related Couplets (Ᾱsavagocchaka)
4. Cluster of fetter-related Couplets (SaññoJanagocchaka)
5. Cluster of Bondage-related Couplets (Ganthagocchaka)
6. Cluster of Maelstrom-related Couplets (Oghagocchaka)
7. Cluster of Ties-related Couplets (Yogagocchaka)
8. Cluster of Hindrances-related Couplets (Nīvaranagocchaka)
9. Cluster of Wrong View-related Couplets (Parāmāsagocchaka)
10. Longer Collections of Discrete Couplets (Mahantara Duka)
11. Cluster of Clinging-related Couplets (Upādānagocchaka)
12. Cluster of Defilements-related Couplets (Kilesagocchaka)
13. Final Collection of Discrete Couplets (Piṭṭhi Duka)
ထုိေဟတုေဂါစၧက၌လည္း
၁။ ေဟတုဒက
ု ္
၂။ သေဟတုကဒုက္
၃။ ေဟတုသမၸယုတဒ
ၱ ုက္
၄။ ေဟတုသေဟတုကဒုက္
49
၅။ ေဟတုေဟတုသမၸယတ
ု ၱဒက
ု ္
၆။ နေဟတု သေဟတုကဒုက္ အားျဖင့္ ၆-ပါး အျပားရွ၏

ိ ။
ထုိ ၆-ပါးတုိ႔တြင္ ေဟတုဒက

ု က
္ ို ေရွးဦးစြာ ေဟာေတာ္မူ၏။ ထုိေဟတုဒက
ု ၌
္ လည္း ပထမပဒ၊ ဒုတယ
ိ ပဒ
အားျဖင့္ ၂-ပါးအျပားရွိ၏။ ထုိ ၂-ပါးတုိ႔တြင္ ပထမပဒကုိ ေရွးဦးစြာ ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား - ေဟတူဓမၼာ ဟူသည္တည္း။
ထုိ႔ေနာင္ ဒုတယ
ိ ပဒကုိ ေဟာေတာ္မူ၏။
ေဟာဟန္ကား-နေဟတူဓမၼာ ဟူသည္တည္း။
၁။ ေဟတုဒက
ု ္
(က) ေဟတူ - ဟိတ္မည္ကုန္ေသာ၊ ဓမၼာ-နိႆတၱနိဇၨ၀

ီ သဘာ၀ါ-သတၱလည္းမဟုတ၊္ ဇီ၀လည္းမဟုတ္
ကုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္၊ သံ၀ဇ

ိ ၨႏၲိ၊ ရွိကန
ု ္၏။
(ခ) နေဟတူ - ဟိတ္မမည္ကုန္ေသာ၊ ၀ါ-ဟိတ္မတ

ွ စ္ပါးကုန္ေသာ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ-
္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္၊ သ၀ိဇၨႏၲိ-ရွိကုန္၏။
၂။ သေဟတုကဒုက္
(က) သေဟတုကာ၊ သမၸယတ

ု ္ဟတ
ိ ္ရက
ွိ ုန္ေသာ၊ ဓမၼာ-နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္၊
္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္၊ သံ၀ဇ
ို ုန္၏။
(ခ) အေဟတုကာ၊ သမၸယုတဟ

္ တ
ိ ္မရွက
ိ ုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္၊
ိ ုန္၏။
၃။ ေဟတုသမၸယုတဒ
ၱ ုက္
(က) ေဟတုသမၸယုတၱာ၊ ဟိတ္ႏွင့္ယွဥက

္ ုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္၊
ိ ုန္၏။
(ခ) ေဟတု၀ိပၸယတ
ု ၱာ၊ ဟိတ္ႏွင့္မယွဥက
္ ုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္
ု ည္၊ သံ၀ဇ
ိ ုန္၏။
50
၄။ ေဟတုသေဟတုကဒုက္
(က) ေဟတုေစ၀၊ ဟိတလ

္ ည္းမည္ကုန္ေသာ၊ သေဟတုကာစ၊ သမၸယုတဟ
္ တ
ိ လ
္ ည္းရွက
ိ ုန္ေသာ၊
ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ သတၱလည္းမဟုတ၊္ ဇီ၀လည္းမဟုတက

္ ုန္ေသာ သေဘာ
တရားတုိ႔သည္၊ သံ၀ိဇၨႏၲိ၊ ရွက

ိ ုန္၏။
(ခ) သေဟတုကာေစ၀၊ သမၸယုတဟ

္ ိတလ
္ ည္းရွိကန
ု ္ေသာ၊ နစေဟတု၊ ဟိတလ
္ ည္းမမည္ကုန္ေသာ၊
ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက

္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတိ႔ု
သည္၊ သံ၀ဇ
ိ ၨႏၲိ၊ ရွိကန
ု ္၏။
၅။ ေဟတုေဟတူသမၸယတ
ု ၱဒက
ု ္
(က) ေဟတုေစ၀၊ ဟိတလ

္ ည္းမည္ကုန္ေသာ၊ ေဟတုသမၸယတ
ု ၱာစ၊ ဟိတ္ႏွင့လ
္ ည္းယွဥက
္ ုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊
နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္၊ ဇီ၀လည္းမဟုတက

္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔သည္၊
သံ၀ိဇၨႏၲိ၊ ရွက
ိ ုန္၏။
(ခ) ေဟတုသမၸယုတၱာေစ၀၊ ဟိတ္ႏွင့္လည္းယွဥက

္ ုန္ေသာ၊ နစေဟတု၊ ဟိတလ
္ ည္းမမည္ကုန္ေသာ၊
ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက

္ ုန္ေသာ သေဘာတရားတုိ႔
သည္ သံ၀ိဇၨႏၲိ၊ ရွိကုန၏

္ ။
၆။ နေဟတု သေဟတုကဒုက္
(က) နေဟတုေခါပန၊ ဟိတ္မမည္ကုန္ေသာ၊ သေဟတုကာပိ၊ သမၸယုတဟ

္ တ
ိ လ
္ ည္းရွက
ိ ုနေ
္ သာ၊ ဓမၼာ၊
နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက

ိ ုန္၏။
(ခ) နေဟတုေခါပန၊ ဟိတ္မမည္ကုန္ေသာ၊ အေဟတုကာပိ၊ သမၸယုတဟ

္ တ
ိ လ
္ ည္းမရွိကန
ု ္ေသာ၊ ဓမၼာ၊
နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊ သတၱလည္းမဟုတ္ ဇီ၀လည္းမဟုတက

ိ ုန္၏။
51
Cluster of Root-related Couplets (Hetugocchaka Duka)
Root couplet (Hetu Duka)
There are 13 clusters of couplets: Hetugocchaka, Culantara Duka etc. Out of
these 13 clusters of couplets, Lord Buddha deals first with the Cluster of Root-related
Couplets. This Cluster of Root-related Couplets consist of 6 couplets, namely,
1. Root Couplet (Hetu Duka);
2. Rooted states Couplet (Sahetuka Duka);
3. Couplet of States Associated with Roots (Hetusampayutta duka);
4. Couplet of Roots that have Roots (Hetu sahetuka Duka);
5. Couplet of Roots Associated with Roots (Hetu hetusampayutta Duka);
6. Couplet of Non-Roots that have Roots (Na hetu Sahetuka Duka)
Out of these 6 clusters, Lord Buddha deals first with the first couplet ‘Root
Couplet’. These couplet consists of 2 terms. Out of these 2 terms, the Lord deals
first with the first term. He designates: ‘Roots (Hetῡ dhammā)’. He then deals
with the second term. He designates: States that are not roots (Na hetῡ
dhamma)’.
Meaning: “Hetῡ Dhammā” means roots that can engender moral, immoral and
merely functioning deeds. These states are totally devoid of self or soul.
“Na hetu dhamma” means states that are not roots. These states that are not roots.
These states are also totally devoid of self and soul.
52
ေဟတုဒက
ု ္
ပထမပဒ `ေဟတူဓမၼာ´
ေဟတူဓမၼာဟူေသာ ပထမပုဒ၏
္ အရကား။ ။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊
အေမာဟ ဟူေသာ ဟိတ္ (၆) ပါးရ၏။ ထုိဟိတ္ (၆) ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာ၊ ဓမၼာယတန၊ ဓမၼဓါတ္၊
သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါး ျဖစ္ကန

ု ္၏။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၁) ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
ဟူေသာ ဟိတ္ (၆) ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာ မည္၏။
အာယတနအားျဖင့္ (၁) ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။ ။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊
အေမာဟ ဟူေသာ ဟိတ္ (၆) ပါးသည္ ဓမၼာယတနမည္၏။
ဓာတ္အားျဖင့္ (၁) ပါးဟူေသာ္ကား ။ ။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
ဟူေသာ ဟိတ္ (၆) ပါးသည္ ဓမၼဓာတ္မည္၏။
သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေလာကီသဟိတ္စတ

ိ ္ ၆၃-ခု၌ရွိေသာ ေလာဘၾကဥ္ေသာဟိတ္
(၅) ပါးသည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ ေလာဘသည္ သမုဒယသစၥာမည္၏။ မဂ္စတ

ိ ္ ၄ခု၌ရွိေသာ အေမာဟ
ေစတသိက္တည္းဟူေသာ သမၼာဒိ႒ိမဂၢငဟ
္ ု ဆိအ
ု ပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ (၁) ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ (၁) ပါး၊
အနာဂါမိမဂ္ (၁) ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၁) ပါးသည္ မဂၢသစၥာမည္၏။ မဂ္စတ

ိ ္ ၄ခု၌ရွိေသာ အေလာဘ၊
အေဒါသ၊ ဖုိလ္စတ
ိ ္ ၄ခု၌ရွိေသာ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟသည္ သစၥာဟူေသာ
အေရအတြက္မလ
ွ တ
ြ ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးျဖစ္သတည္း။
ပထမပဒ ေဟတူဓမၼာ (၁၊ ၁၊ ၁၊ ၃)
ခႏၶာ ၁။ သခၤါရကၡႏၶာ (ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ)
အာယတန ၂။ ဓမၼာယတန (ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ)
ဓာတ္ ၃။ ဓမၼဓာတ္ (ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီသဟိတ္စိတ္ ၆၃-ခု၌ရွိေသာ ေလာဘၾကဥ္ေသာဟိတ္ (၅)
ပါး)
၃။ မဂၢသစၥာ (မဂ္စတ
ိ ္ ၄ခု၌ရွေ
ိ သာ အေမာဟ ေစတသိကတ
္ ည္းဟူေသာ
53
သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္)
ိ သာ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊
၂။ ဖုိလ္စတ
ိ ္ ၄ခု၌ရွိေသာ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
`ရွင္းလင္းခ်က္´ ပထမပဒ သစၥာဖြဲ႕ပုံ
သဟိတ္စတ
ိ ္ (၇၁)၌ရွေ
ိ သာ ဟိတ္ (၆) ပါး
ေလာကီသဟိတ္ (၆၃) ရွိ ေလာကုတ္ (၈) ရွိ
ေလာဘၾကဥ္ဟိတ္ (၅) ပါး ဟိတ္ (၃) ပါး
ဒုကၡသစၥာ မဂ္ ၄ရွိ ဟိတ(္ ၃) ဖုိလ္ ၄ရွိ ဟိတ္ (၃)
ၾကဥ္ေသာေလာဘ အေမာဟ အေလာဘ အေလာဘ
(သမၼာဒိ႒ိ) အေဒါသ အေဒါသ
သမုဒယသစၥာ အေမာဟ
မဂၢသစၥာ မဂ္စိတဳၱ ပၸါဒ္ ဖုိလ္စတ

Analytical commentary
The first term
The first term “ States that are roots (Hetῡ Dhammā) ” includes: greed, hatred,
delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion. These states can be classified into
1 aggregate, 1 base, 1 element and 3 Truths.
54
1 aggregate: Greed, hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion
constitute the aggregate of the mental factors formation. In this way, there appear 1
aggregate.
1 base: Greed, hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion constitute
nature objects base. In this way, there appear 1 base.
1 element: Greed, hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion
constitute nature objects element. In this way, there appear 1 element.
3 Truths: Hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion, associated with
63 mundane-rooted (lokī sahetuka) consciousnesses, excluding greed, constitute
Suffering Truth. Greed constitutes Origin Truth. 1 constituent (anti-delusion)
occurring in the Jhāna-First-Path consciousness, 1 constituent occurring in the Jhāna-
Second-Path consciousness, 1 constituent occurring in the Jhāna-Third-Path
consciousness, 1 constituent occurring in the Jhāna-Fourth-Path consciousness
constitute the Path Truth.
Anti-greed and anti-hatred in 4 Jhāna-Path consciousness and anti-greed, anti-
hatred and anti-delusion (right view) in 4 Jhāna-Fruition Consciousnesses fall outside
the scope of classification of the 4 Noble Truths. In this way, there appear 3 Truths.
A. First Term “States that are roots“
Analytical States
• 6 roots: greed, hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and anti-delusion.
Aggregates 1.Mental factors formation aggregate (greed, hatred, delusion,
anti-greed, anti-hatred and anti-delusion)
55
Bases 1.Nature objects base (greed, hatred, delusion, anti-greed,
anti-hatred and anti-delusion)
Elements 1. Nature objects element (greed, hatred, delusion, anti-greed,
anti-hatred and anti-delusion)
Truths 1.Suffering Truth (hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred and
anti-delusion, associated with 63 mundane-rooted
consciousnesses)
3.Path Truth (1 constituent (anti-delusion) occurring in the
Jhāna-First-Path consciousness, 1 constituent occurring in the
Jhāna-Second-Path consciousness, 1 constituent occurring in
the Jhāna-Third-Path consciousness, 1 constituent occurring in
the Jhāna-Fourth-Path consciousness)
Outside the 1.Anti-greed and anti-hatred in 4 Jhāna-Path Consciousness
scope of Truths 2. Anti-greed, anti-hatred and anti-delusion (right view) in 4
Jhāna-Fruition Consciousnesses
ဒုတယ
ိ ပဒ `နေဟတူဓမၼာ´
နေဟတုဓမၼာဟူေသာ ဒုတယ
ိ ပုဒ၏
္ အရကား။ ။ စိတတ
္ စ္ခု ယုတက
္ ိးု ဆယ္ (စိတ္ ၈၉) ပါး၊ ဟိတ္ (၆)ပါး
ၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၄၆)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္ရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါး၊
အာယတန အားျဖင့္ (၁၂)ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ (၁၈)ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါး ျဖစ္ကုန၏

္ ။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးသည္ ရူပကၡႏၶာမည္၏။ ေစတသိက္ (၄၆)ပါးတုိ႔တြင္
56
ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြင္းေသာ ေစတ
သိက္ (၄၄)ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ စိတ္ (၈၉)ပါးသည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာ
ဟူေသာ အေရအတြကမ
္ ွ လြတ၏
္ ။ ဤသုိ႔လွ်င္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါးျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ (၁၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡာယတန
မည္၏။ ေသာတပသာဒသည္ ေသာတာယတနမည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနာယတနမည္၏။ ဇိ၀ွါ
ပသာဒသည္ ဇိ၀ွါယတနမည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယာယတနမည္။ ရူပါရုသ

ံ ည္ ရူပါယတနမည္၏။
သဒၵါရုံသည္ သဒၵါယတနမည္၏။ ဂႏၶာရုသ

ံ ည္ ဂႏၶာယတနမည္၏။ ရသာရုံသည္ ရသာယတနမည္၏။ ပထ၀ီ၊
ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟုဆိအ
ု ပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံသည္ ေဖာ႒ဗၺာယတနမည္၏။ စိတ္ ၈၉ပါးသည္
မနာယတနမည္၏။ ေစတသိက္ (၄၆)ပါး၊ သုခုမရုပ္ (၁၆)ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼာယတနမည္၏။
ဤသုိ႔လွ်င္ အာယတနအားျဖင့္ (၁၂)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ဓါတ္အားျဖင့္ (၁၈)ပါး ဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡဳဓါတ္မည္၏။
ေသာတ ပသာဒသည္ ေသာတဓါတ္မည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနဓါတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္
ဇိ၀ွါဓါတ္ မည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယဓါတ္မည္၏။ ရူပါရုသ

ံ ည္ ရူပဓါတ္မည္၏။ သဒၵါရုံသည္သဒၵဓါတ္
မည္၏။ ဂႏၶာရုံသည္ ဂႏၶဓါတ္မည္၏။ ရသာရုံသည္ ရသဓါတ္မည္၏။ ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု
ဆုိအပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံသည္ ေဖာ႒ဗၺဓါတ္မည္၏။ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေဒြသည္ စကၡဳ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ေသာတ
၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ေသာတ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ဃာန၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ဃာန၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါ
၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ကာယ၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ကာယ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ပဥၥ
ဒြါရာ၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြသည္ မေနာဓါတ္မည္၏။ ၾကြင္းေသာစိတ္ (၇၆)ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏ
ဓါတ္မည္၏။ ေစတသိက္ (၄၆)ပါး၊ သုခုမရုပ္ (၁၆)ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼဓါတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ဓါတ္အားျဖင့္
(၁၈)ပါးျဖစ္ သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေလာကီစိတ္ (၈၁)ပါး၊ ေစတသိက္ (၄၆)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔သည္
ဒုကၡသစၥာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။ မဂ္စိတ္ ၄ခု၌ရွိေသာ သမၼာသကၤပၸ၊ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာ
ကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀၊ သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ ဟုဆိုအပ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ ၇ပါး၊
(၆)ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ (၇)ပါး (၆)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၇)ပါး (၆)ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၇)ပါး (၆)ပါးသည္ မဂၢသစၥာ
မည္၏။
57
ၾကြင္းေသာမဂ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၂၇)ပါး၊ ဖုိလ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၃၄)ခုသည္ သစၥာဟူေသာ အေရအတြက္မွ
လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါးျဖစ္သတည္း။
ဒုတယ
ိ ပဒ နေဟတူဓမၼာ (၅၊ ၁၂၊ ၁၈၊ ၃)
ခႏၶာ ၁။ ႐ူပကၡႏၶာ (႐ုပ္၂၈ပါး)
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာ သညာမွႂကြငး္ ေသာ ေစတသိက္ ၄၄ ပါး)
၅။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (စိတ္ ၈၉ ပါး)
ခႏၶဝိမုတ္ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြက္မွလတ

ြ ္၏။
၁၁။ မနာယတန (စိတ္ ၈၉ ပါး)
၁၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၄၆-ပါး၊ သုခမ

ု ရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္)
58
၁၁။ စကၡဳဝိညာဏဓာတ္ (စကၡဳဝိညာဏဓာတ္)
၁၄။ ဇိ၀ွါဝိညာဏဓာတ္ (ဇိ၀ွါဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၆။ မေနာဓာတ္ (ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြး)
၁၇။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (ႂကြင္းစိတ္ ၇၆ပါး )
၁၈။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္ ၄၆ ပါး၊ သုခုမ႐ုပ္ ၁၆ ပါး၊ နိဗၺာန္)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီစတ

ိ ္ (၈၁)ပါး၊ ေစတသိက္ (၄၆)ပါး၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး)
၂။ မဂၢသစၥာ (မဂ္စတ
ိ သာ မဂၢင္တရားကိယ
ု ္ ၇ ပါး ၆ ပါး)
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၂၇)ခု
၂။ ဖုိလ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ (၃၄)ခု
59
`ဒုတယ
ိ ပဒသစၥာဖြဲ႕ပု´
ံ
စိတ္ ၈၉ ေစ ၄၆ ရုပ္ (၂၈) နိဗၺာန္
ဒုကၡသစၥာ
ေလာကီ ၈၁ ေလာကုတ္ ၈ ၾသ၁၀ သုခုမ ၁၆ နိေရာဓသစၥာ
မဂ္ ၄ ဖုိလ္ ၄ ဒုကၡသစၥာ
၃၆ ေစယွဥ္ ၃၆
-၃ -၃
၃၃ ၃၃
အေမာဟၾကဥ္ ၇ မဂ္ကိယ
ု ္ +၁ ဖုိလ္စတ
ိ ္
၂၆ ၃၄
မဂ္စိတ္ +၁ မဂၢသစၥာ
၂၇ ဖိုလ္စတ
မဂ္စိတဳၱ ပၸါဒ္
ပရမတၳတရားကုိ ႏွစ္စုျပဳ၍ ေဟာရာေဟာေၾကာင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဒုက္မည္၏။ အစ၌တည္ေသာ ေဟတု
သဒၵါျဖင့္ ေဟတုဒက
ု ဟ
္ ူ၍ ရအပ္ေသာ အမည္ရသ
ွိ ည္၏အျဖစ္ေၾကာင့္ အာဒိလဒၶနာမဒုက္မည္၏။
ၾကြင္းေသာပရမတၳတရားမရွသ
ိ ည္၏အျဖစ္ေၾကာင့္ နိပၸေဒသဒုက္မည္၏။
The second term
The second term ‘States that are not roots (Nahetῡ dhamma)’ includes: 89
Consciousnesses, 46 mental factors, excluding greed, hatred, delusion, anti-greed,
anti-hatred and anti-delusion, 28 types of matter and Nibbāna. These states can be
classified into 5 aggregates, 12 bases, 18 elements and 3 Truths.
5 aggregates: 28 types of matter constitute material aggregate. Feeling from among
46 mental factors constitutes feeling aggregate. Conception constitutes conception
60
aggregate. The remaining 44 mental factors constitute mental factor formation
aggregate. 89 consciousnesses constitute consciousness aggregate.
Nibbāna falls outside the scope of the classification of aggregates. In this way,
there appear 5 aggregates.
12 bases: Out of 28 types of matter, eye constitutes eye base; ear constitutes ear
base; nose constitutes nose base; tongue constitutes tongue base; body constitutes
body base; sight constitutes sight base; sound constitutes sound base; smell
constitutes smell base; taste constitutes taste base; sense of touch comprising
element of mass, element of heat and element energy constitutes tangible base; 89
Consciousnesses constitute mind base; 46 mental factors, 16 subtle matters, i.e.
element of density, faculty of femininity, faculty of masculinity, material base for
mental phenomena, material vitality, material nutriment, element of space, bodily
intimation, verbal intimation, physical agility, physical flexibility, physical adaptability,
arising of matter, developing of matter, decaying of matter, passing away of matter)
and Nibbāna constitute the nature objects base. In this way, there appear 12 bases.
18 elements: Out of 28 types of matter, eye constitutes eye element; ear constitutes
ear element; nose constitutes nose element; tongue constitutes tongue element;
body constitutes body element; sight constitutes sight element; sound constitutes
sound element; smell constitutes smell element; taste constitutes taste element;
sense of touch comprising element of mass, element of heat and element energy
constitutes tangible element ; 2 eye consciousnesses constitute eye consciousness
element; 2 ear consciousnesses constitute ear consciousness element; 2 nose
consciousnesses constitute nose consciousness element; 2 tongue consciousnesses
constitute tongue consciousness element; 2 body consciousnesses constitute body
61
consciousness element; Five door adverting consciousness and 2 receiving
consciousnesses constitute mind element; the remaining 76 consciousnesses
constitute mind consciousness element; 46 mental factor, 16 subtle matter and
Nibbāna constitute nature objects element. In this way, there appear 18 elements.
3 Truths: 81 mundane consciousnesses, 46 mental factors, 28 types of matter
constitute Suffering Truth. The element of Nibbāna is Cessation Truth. 7 or 6
constituentof the First Path consciousness, i.e. right thinking, right speech, right
action, right livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration,
occurring in the Jhāna-First-Path consciousness , 7 or 6 constituents of the Second
Path consciousness, occurring in the Jhāna-Second-Path consciousness, 7 or 6
constituents of the Third Path consciousness, occurring in the Jhāna-Third-Path
consciousness and 7 or 6 constituents of the Fourth Path consciousness, occurring in
the Jhāna-Fourth-Path consciousness constitute the Path Truth.
The remaining 27 Jhāna Path mental phenomena and 34 Jhāna Fruition mental
phenomena fall outside the scope of the classification of 4 Noble Truths. In this way,
there appear 3 Truths.
B. Second Term “States that are not roots”
Analytical States
• 89 Consciousnesses
• 46 mental factors, excluding greed, hatred, delusion, anti-greed, anti-hatred
and anti-delusion
• 28 types of matter
• Nibbāna
62
factors)
Outside the scope *Nibbāna falls outside the scope of the classification of
of aggregates aggregates
bases 1.Eye base (eye)
2.Ear base (ear)
3.Nose base (nose)
5.Body base (body)
10.Tangible base (Tangible object-comprising element of
mass, element of heat and element energy)
11.Mind base (89 Consciousnesses)
12.Nature objects base (46 mental factors, 16 subtle
matters and Nibbāna)
Elements 1. Eye element (eye)
63
2.Ear element (ear)
4.Tongue element (tongue)
10.Tangible element (Tangible object-comprising element of
mass, element of heat and element energy)
11.Eye consciousness element (2 eye consciousnesses)
12.Ear consciousness element (2 ear consciousnesses)
13.Nose consciousness element (2 nose consciousnesses)
14.Tongue consciousness element (2 tongue consciousness)
15.Body consciousness element (2 body consciousnesses)
16.Mind element (Five doors adverting consciousness and 2
17.Mind consciousness element (76 consciousnesses)
18.Nature objects element (46 mental factor, 16 subtle
Truths 1.Suffering Truth (81 mundane consciousnesses, 46 mental
factors and 28 types of matter)
2.Path Truth (7 or 6 constituents of the First Path
64
Consciousness, i.e. right thinking, right speech, right action,
right livelihood, right effort, right mindfulness and right
concentration, occurring in the Jhāna-First-Path
consciousness, 7 or 6 constituents of the Second Path
constituents, occurring in the Jhāna-Second_Path
consciousness, 7 or 6 constituents of the Third Path
consciousness, occurring in the Jhāna-Third_Path
consciousness and 7 or 6 constituents of the Fourth Path
consciousness, occurring in the Jhāna-Fourth_Path
consciousness )
3. Cessation Truth (Nibbāna)
Outside the scope 1. 27 entities in Jhāna Path consciousnesses
of Truths 2. 34 entities in Jhāna-Fruition consciousnesses
ေဟတုဒက
ု ္အရတရား
အရ ခ အ ဓ သ
ပ-ဒုက္ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ ၁ ၁ ၁ ၃
ဟူေသာ ဟိတ္ ၆-ပါး
ဒု-ဒုက္ စိတ္ ၈၉၊ ဟိတ္ ၆-ပါး ၾကဥ္ေစ ၄၆၊ ရုပ္ ၂၈၊ နိဗၺာန္ ၅ ၁၂ ၁၈ ၃
ဒုက္မတ
ု ္ အၾကြင္းမရွပ
ိ ါ
65
ေဟတုဒက
ု တ
္ ရားေပါင္းခ်ဳပ္
စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ နိဗၺာန္
ပ (ပဒ) ပ (ပဒ) ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
ဟိတ္ ၆-ပါး
ဒု (ပဒ) စိတ္ ၈၉ ဟိတ္ ၆ ပါးၾကဥ္ ေစတသိက္ ၄၆-ပါး ရုပ္ ၂၈ နိဗၺာန္
စုစုေပါင္း ၈၉ ေစတသိက္ - ၅၂ ရုပ္ ၂၈ နိဗၺာန္
ဒုက္မတ
ု အ
္ ၾကြင္းမရွပ
ိ ါ
Cross-section of realities in the 2 terms
Outside the scope of the
Couplets
First term Second term
Greed, hatred, delusion, 89 consciousnesses, 46 Nil
anti-greed, anti-hatred, mental factors, 28 types of
anti-delusion matter and Nibbāna
Because realities are divided into groups: namely that are roots (hetῡ dhamma) and
States that are not roots (na hetῡ dhamma), this division is aptly named couplet (Duka). By
way of choosing the title for the couplet, there are two categories of couplets: couplet
bearing the name of the first term and couplet bearing the name occurring in all terms. Root
Couplet is the couplet in the first category i.e. the couplet bearing the name of the first term
(Ᾱdiladdha Nāma Duka). In term of the coverage of the couplet, there are two types of
couplet: couplet with partial coverage and couplet with full coverage. Because there are no
remnant states falling outside its scope. Root Couplet is the couplet of the second category
(Nippadesa Duka).
66
`သေဟတုကဒုက´
္
ပထမပဒ။ ။ သေဟတုကာဓမၼာဟူေသာ ပထမပုဒ၏

္ အရကား။ ။ သဟိတစ
္ ိတ္ (၇၁)ပါး၊
ေမာဟမူေဒြ၌ ေမာဟၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၂)ပါး ရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါး၊ အာယတန
အားျဖင့္ (၂)ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ (၂)ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေစတသိက္ (၅၂)ပါးတုိ႔တင

ြ ္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။
သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ (၅၀)ပါးသည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္
ိ ္ (၇၁)ပါးသည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါး ျဖစ္သတည္း။

၏။ သဟိတ္စတ
အာယတန အားျဖင့္ (၂)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ သဟိတ္စတ

ိ ္ (၇၁)ပါးသည္ မနာယတန မည္၏။ ေစတ
သိက္ (၅၂)ပါးသည္ ဓမၼာယတနမည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ အာယတနအားျဖင့္ (၂)ပါးျဖစ္သတည္း။
ဓါတ္အားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ သဟိတ္စတ

ိ ္ (၇၁)ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။
ေစတသိက္ (၅၂)ပါးသည္ ဓမၼဓါတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ဓါတ္အားျဖင့္ (၂)ပါးျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေလာကီသဟိတစ

္ ိတ္ (၆၃)ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာေစတသိက္
(၅၁)ပါး သည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ ေလာဘသည္ သမုဒယသစၥာမည္၏။ မဂ္စတ

ိ ္ (၄)ပါး၌ရွိေသာ သမၼာဒိ႒ိ၊
သမၼာသကၤပၸ၊ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀၊ သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိဟု ဆုိအပ္
ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ (၈)ပါး (၇)ပါး၊ သကဒါဂါမိမဂ္ (၈)ပါး (၇)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၈)ပါး (၇)ပါး၊ အရဟတၱ
မဂ္ (၈)ပါး (၇)ပါးတုိ႔သည္ မဂၢသစၥာမည္၏။ ၾကြင္းေသာမဂ္စိတဳၱ ပၸါဒ္ (၂၉)ပါး၊ ဖုိလ္စတ

ိ ၱဳပၸါဒ္ (၃၇)ပါးသည္
သစၥာ ဟူေသာအေရအတြကမ
္ ွ လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၃)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ပထမပဒ သေဟတုကာဓမၼာ (၄။ ၂၊ ၂၊ ၃)
၃။ သခၤါရကၡႏၶာ (ႂကြငး္ ေစတသိက္ ၅၀)
၄။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (သဟိတစ
္ ိတ္ ၇၁ ပါး)
အာယတန ၁။ မနာယတန (သဟိတစ

္ တ
ိ ္ ၇၁ ပါး)
၂။ ဓမၼာယတန (ေစတသိက္ ၅၂ ပါး)
67
ဓာတ္ ၁။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (သဟိတ္စိတ္ ၇၁ ပါး)
၂။ ဓမၼဓာတ္ (ေစတသိက္၅၂ ပါး)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (ေလာကီသဟိတ္စိတ္ (၆၃)ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာေစတသိက္
(၅၁)ပါး)
၃။ မဂၢသစၥာ (မဂ္စတ
ိ ္ (၄)ပါး၌ရွိေသာ မဂၢင္တရားကိုယ္ ၈ ပါး ၇ ပါး)
ိ ၱဳပၸါဒ္ ၂၉ ခု
၂။ ဖိလ
ု ္စတ
ိ ၱဳပၸါဒ္ ၃၇ ခု
Rooted States Couplet (Sahetuka Duka)
After the completion of exposition of the Roots Couplet Lord Buddha deals
with “root Couplet”, Lord Buddha deals then with the second couplet in the Cluster of
Root-related Couplet. This couplet consists of 2 terms. Out of these 2 terms, the Lord
deals first with the first term. He designates: “Rooted States (Sahetukā Dhammā)”.
He then deals with the second term. He designates: “ Rootless States (Ahetukā
Dhammā)”.
Meaning “Rooted States (Sahetukā Dhammā)” means states that are rooted or
have roots which can engender moral, immoral and merely functioning deeds. These
states are totally devoid of self or soul.
“Rootless States (Ahetukā Dhammā)” means states that have no roots. These
states are also totally devoid of self or soul.
68
Analytical commentary
The first term
The first term “Rooted States (Sahetukā Dhammā)” includes: 71 consciousnesses
associated with roots. 52 mental factors, excluding delusion mental factors occurring
in 2 delusion-rooted consciousness. These states can be classified into 4 aggregates.
2 bases, 2 elements and 3 Truths.
4 aggregates: Feeling from among 52 mental factors constitute the feeling aggregate
Conception constitutes the conception aggregate. The 50 mental factors excluding
feeling and conception constitute the mental factors formation aggregate. 71
Consciousnesses associated with root constitute the aggregate of consciousness. In
this way, there appear 4 aggregates.
2 bases: 71 consciousnesses associated with root constitute the mind base; 52
mental factors constitute nature object base. In this way, there appear 2 bases.
2 elements: 71 consciousnesses associated with root constitute the mind
consciousness element; 52 mental factors constitute nature objects element. In this
way, there appear 2 elements.
3 Truths: 63 mundane-rooted (lokī sahetuka) consciousnesseses, 51 mental factors,
excluding greed constitute Suffering Truth. Greed constitute Origin Truth. 8 or 7
constituents of the Path, i.e. right view, right thinking, right speech, right action,
right livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration, occurring in
the Jhāna-First-Path Consciousness. 8 or 7 constituents occurring in the Jhāna-
second-Path Consciousness. 8 or 7 constituents occurring in the Jhāna-Third-Path
69
Consciousness. 8 or 7 constituents occurring in the Jhāna-Fourth-Path Consciousness
constitute the Path Truth.
Remaining 29 entities in Jhāna Path Consciousnesses and 37 entities in the
Jhāna Fruition Consciousnesses fall outside the scope of the classification of the 4
Noble Truths. In this way, there appear 3 Truths.
A. First Term “Rooted States (Sahetukā Dhammā)
Analytical States
• 71 consciousnesses associated with root
• 52 mental factors, excluding delusion mental factors occurring in 2 delusion
rooted consciousnesses
Aggregates 1.Feeling aggregate from among 52 mental factors
3.Mental factors formation aggregate (remaining 50
mental factors)
Bases 1.Mind base (71 consciousnesses)
2.Nature objects base (52 mental factors)
Elements 1.Mind element (71 consciousnesses)
Truths 1.Suffering Truth (63 mundane-rooted consciousnesses,
51 mental factors excluding greed)
3. Path Truths (8 or 7 constituents of the Path, i.e right
70
view, right thinking, right speech, right action, right
livelihood, right effort, right mindfulness and right
concentration, occurring in the Jhāna-First-Path
Consciousness. 8 or 7 constituents occurring in the Jhāna-
second-Path Consciousness. 8 or 7 constituents occurring
in the Jhāna-Third-Path Consciousness. 8 or 7
constituents occurring in the Jhāna-Fourth-Path
Consciousness
Outside the scope 1.29 entities in Jhāna-Path Consciousnesses
of Truths 2.37 entities in Jhāna-Fruition Consciousnesses
ဒုတယ
ိ ပဒ။ ။ အေဟတုကာဓမၼာဟူေသာ ဒုတယ
ိ ပုဒ၏
္ အရကား။ ။ အဟိတစ
္ ိတ္ (၁၈)ပါး၊
ဆႏၵၾကဥ္အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြ၌ရွိေသာ ေမာဟ၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္ရ၏။
ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၅)ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ (၁၂)ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ (၁၈)ပါး၊ သစၥာအားျဖင့္
(၂)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ခႏၶာအားျဖင့္ (၅) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးသည္ ရူပကၡႏၶာမည္၏။ ေစတသိက္ (၁၂)ပါးတိ႔တ

ု ြင္
ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။ သညာသည္ သညာကၡႏၶာမည္၏။ ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြင္းေသာ အည
သမာန္းေစတသိက္ (၁၀)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြး၌ရွိေသာ ေမာဟတုိ႔သည္ သခၤါရကၡႏၶာမည္၏။ အဟိတ္စတ

ိ ္
(၁၈)ပါး သည္ ၀ိညာဏကၡႏၶာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြကမ

္ ွ လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ခႏၶာ
အားျဖင့္ (၅)ပါးျဖစ္သတည္း။
အာယတနအားျဖင့္ (၁၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡာယတန
မည္၏။ ေသာတပသာဒသည္ ေသာတာယတနမည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနာယတနမည္၏။ ဇိ၀ွါ
ပသာဒ သည္ ဇိ၀ွါယတနမည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယာယတနမည္၏။ ရူပါရုံသည္ ရူပါယတနမည္
၏။ သဒၵါရုံသည္ သဒၵါယတနမည္၏။ ဂႏၶာရုံသည္ ဂႏၶာယတနမည္၏။ ရသာရုသ

ံ ည္ ရသာယတန မည္၏။
71
ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာဟု ဆိအ

ု ပ္ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုသ
ံ ည္ ေဖာ႒ဗၺာယတနမည္၏။ အဟိတ္စိတ္(၁၈)ပါး
သည္ မနာယတနမည္၏။ အညသမာန္း ေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြး၌ရွိေသာ ေမာဟ၊ အာေပါ၊
ဣတၳိေျႏၵဟု ဆိုအပ္ေသာ သုခုမရုပ္ (၁၆)ပါး၊ နိဗၺာန္သည္ ဓမၼာယတန မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္
အာယတနအားျဖင့္ (၁၂)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ဓါတ္အားျဖင့္ (၁၈) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔တြင္ စကၡဳပသာဒသည္ စကၡဳဓါတ္မည္၏။
ေသာတ ပသာဒသည္ ေသာတဓါတ္မည္၏။ ဃာနပသာဒသည္ ဃာနဓါတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါပသာဒသည္ ဇိ၀ါွ
ဓာတ္မည္၏။ ကာယပသာဒသည္ ကာယဓာတ္မည္၏။ ရူပါရုသ

ံ ည္ ရူပဓာတ္မည္၏။ သဒၵါရုံသည္ သဒၵဓာတ္
မည္၏။ ဂႏၶာရုံသည္ ဂႏၶဓာတ္မည္၏။ ရသာရုသ

ံ ည္ ရသဓာတ္မည္၏။ ပထ၀ီ၊ ေတဇာ၊၀ါေယာဟု ဆိုအပ္
ေသာ ေဖာ႒ဗၺာရုံသည္ ေဖာ႒ဗၺဓါတ္မည္၏။ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေဒြသည္ စကၡဳ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ေသာတ
၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ေသာတ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ဃာန၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ဇိ၀ွါ
၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ကာယ၀ိညာဥ္ေဒြသည္ ကာယ၀ိညာဏဓါတ္မည္၏။ ပဥၥဒြါရာ
၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြးသည္ မေနာဓါတ္မည္၏။ ၾကြင္းေသာ အဟိတ္စတ

ိ ္ (၅)ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏ
ဓါတ္မည္၏။ အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြရွိ ေမာဟေစတသိက္၊ သုခမ

ု ရုပ္ (၁၆)ပါး၊
နိဗၺာန္ သည္ ဓမၼဓါတ္မည္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ ဓါတ္အားျဖင့္ (၁၈)ပါးျဖစ္သတည္း။
သစၥာအားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ အဟိတ္စတ

ိ ္ (၁၈)ပါး၊ အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊
ေမာဟမူေဒြ၌ရွိေသာ ေမာဟ၊ ရုပ္ (၂၈)ပါးတုိ႔သည္ ဒုကၡသစၥာမည္၏။ နိဗၺာန္သည္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။
ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၂)ပါး ျဖစ္သတည္း။
ပရမတၳတရားကုိ ႏွစ္စုျပဳ၍ ေဟာရာေဟာေၾကာင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဒုက္မည္၏။ ထုိဒုကသ

္ ည္အစ၌
တည္ေသာ သေဟတုကသဒၵါျဖင့္ သေဟတုကဒုကဟ

္ ၍
ူ ရအပ္ေသာ အမည္ရသ
ွိ ည္၏ အျဖစ္ေၾကာင့္ အာဒိ
လဒၶနာမဒုက္မည္၏။ ၾကြင္းေသာပရမတၳတရား မရွသ

ိ ည္၏အျဖစ္ေၾကာင့္ နိပၸေဒသဒုက္မည္၏။
ဒုတယ
ိ ပဒ အေဟတုကာဓမၼာ (၅၊ ၁၂၊ ၁၈၊ ၂)
ခႏၶာ ၁။ ႐ူပကၡႏၶာ (႐ုပ္ ၂၈ ပါး)
72
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာ၊ သညာမွ ၾကြင္းေသာ အည သမာန္းေစတသိက္
(၁၀)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြး၌ရွေ
ိ သာ ေမာဟ)
၅။ ဝိညာဏကၡႏၶာ (အဟိတစ
္ ိတ္ (၁၈)ပါး)
ခႏၶဝိမုတ္ နိဗၺာန္သည္ ခႏၶာဟူေသာ အေရအတြက္မွလတ

ြ ္၏။
၁၁။ မနာယတန (အဟိတ္စတ

ိ ္ ၁၈ ပါး)
၁၂။ ဓမၼာယတန (အညသမာန္း ေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြး၌ရွိေသာ
ေမာဟ၊ အာေပါ၊ စေသာ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္)
73
၁၁။ စကၡဳဝိညာဏဓာတ္ (စကၡဳဝိညာဏဓာတ္)
၁၄။ ဇိ၀ွါဝိညာဏဓာတ္ (ဇိ၀ွါဝိညာဏ္ေဒြး)
၁၆။ မေနာဓာတ္ (ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြး)
၁၇။ မေနာဝိညာဏဓာတ္ (ၾကြင္းေသာ အဟိတ္စတ

ိ ္ (၅)ပါး )
၁၈။ ဓမၼဓာတ္ (အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊ ေမာဟမူေဒြရွိ
ေမာဟေစတသိက္၊ သုခုမ႐ုပ္ ၁၆ ပါး၊ နိဗၺာန္)
သစၥာ ၁။ ဒုကၡသစၥာ (အဟိတစ

္ ိတ္ (၁၈)ပါး၊ အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၂)ပါး၊
ေမာဟမူေဒြ၌ရွိေသာ ေမာဟ၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး)
၂။ နိေရာဓသစၥာ (နိဗၺာန္)
သေဟတုကဒုကအ
္ ရတရား
အရတရား ခ အ ဓ သ
ပ-ဒုက္ သဟိတ္စတ
ိ ္ ၇၁၊ ေမာေဒြ၌ ေမာဟၾကဥ္ေစ ၅၂၊ ၄ ၂ ၂ ၃
ဒု-ဒုက္ အဟိတ္ ၁၈၊ ဆႏၵၾကဥ္ အညသမာန္း ၁၂၊ ေမာေဒြရွိ ၅ ၁၂ ၁၈ ၃
ေမာဟ၊ ရုပ္ ၂၈၊ နိဗၺာန္
ဒုက္မတ
ိ ါ
74
The second term
The second term “ Rootless States (Ahetukā Dhammā) “ includes: 18 Rootless
Consciousnesses, 12 common mental factors, excluding desire, Delusion mental
factor occurring in 2 Delusion-rooted consciousnesses, 28 types of matter and
Nibbāna. These states can be classified into 5 aggregates, 12 bases, 18 elements and
2 Truths.
5 aggregates: 28 types of matter constitute material aggregate. Feeling from among
12 Common mental factors & delusion mental factor constitutes feeling aggregate.
Conception constitutes conception aggregate. The remaining 10 Common mental
factors & delusion mental factor constitute mental factor formation aggregate. 18
Rootless Constitute consciousness aggregate.
Nibbāna falls outside the scope of the classification of aggregates. In this way,
there appear 5 aggregates.
12 bases: Out of 28 types of matter, eye constitutes eye base; ear constitutes ear
base; nose constitutes nose base; tongue constitutes tongue base; body constitutes
body base; sight constitutes sight base; sound constitutes sound base; smell
constitutes smell base; taste constitutes taste base; sense of touch comprising
element of mass, element of heat, element of energy constitutes tangible base; 18
rootless consciousnesses mind base, 12 common mental factors, delusion mental
factor, 16 subtle matters, i.e. element of density, faculty of femininity, faculty of
masculinity, material base for mental phenomena, material vitality, material
nutriment, element of space, bodily intimation, verbal intimation, physical agility,
75
physical flexibility, physical adaptability, physical arising, developing decay, cessation
and Nibbāna constitute nature objects base. In this way, there appear 12 bases.
18 elements: Out of 28 types of matter, eye constitutes eye element; ear constitutes
ear element; nose constitutes nose element; tongue constitutes tongue element;
body constitutes body element; sight constitutes sight element; sound constitutes
sound element; smell constitutes smell element; taste constitutes taste element;
sense of touch comprising element of mass, element of heat, element of energy
constitutes tangible element; 2 eye-consciousnesses constitute eye consciousness
element; 2 ear-consciousnesses constitute ear consciousness element; 2 nose-
consciousnesses constitute nose consciousness element; 2 tongue-consciousnesses
constitute tongue consciousness element; 2 body-consciousnesses constitute body
consciousness element. Five door adverting consciousness and 2 receiving
consciousnesses constitute mind element; the remaining 5 rootless consciousnesses
constitute mind consciousness element; 12 common mental factors, Delusion mental
factor, 16 subtle matters and Nibbāna constitute nature objects element. In this way,
there appear 18 elements.
2 Truths: 18 rootless consciousnesses, 12 common mental factors, Delusion mental
factor occurring in delusion-rooted consciousnesses, 28 types of matter constitute
suffering Truth. Nibbāna is Cessation Truth. In this way, there appear 2 Truths.
B. Second Term “States that are not roots”
Analytical States
• 18 Rootless Consciousnesses
• 12 common mental factors, excluding desire,
76
• Delusion mental factor occurring in Delusion-rooted consciousnesses,
• 28 types of matter
• Nibbāna
2.Feeling aggregate from among 12 common mental
factors
4.Mental factor formation aggregate (remaining 10 mental
factors and delusion mental factors)
5.Consciousness aggregate (18 rootless consciousnesses)
Outside the scope • Nibbāna falls outside the scope of the classification
of aggregate of aggregte.
Bases 1.Eye base (out of 28 types of matter, eye)
2.Ear base (ear)
3.Nose base (nose)
10.Tangible base (Tangible object-comprising element of
77
mass, element of heat and element of energy)
11.Mind base (18 rootless consciousnesses)
12.Nature objects base (12 common mental factors,
delusion mental factor, 16 types of subtle matter and
Nibbāna)
Elements 1.Eye element (out of 28 types of matter, eye)
2.Ear element (ear)
4.Tongue element(tongue)
10.Tangible element (Tangible object-comprising element
of mass, element of heat and element of energy)
11.Eye consciousness element (2 eye-consciousnesses)
12. Ear consciousness element (2 ear-consciousnesses)
13. Nose consciousness element (2 nose-consciousnesses)
14.Tongue consciousness element (2 tongue-
consciousnesses)
15. Body consciousness element (2 body-consciousnesses)
16.Mind element (five door adverting consciousness and 2
78
17.Mind consciousness element (5 rootless
consciousnesses)
18.Nature objects element (12 mental factors, delusion
mental factor, 16 types of subtle matter and Nibbāna)
Truths 1.Suffering Truth (18 rootless consciousnesses, 12 mental
factors, delusion mental factor and 28 types of matter)
Cross-section of realities in the 2 terms
Outside the scope
of the Couplet
First term Second term
71 consciousnesses associated 18 rootless consc, 12 Nil
with roots, 52 mental factors mental factors, delusion
excluding delusion mental mental factor, 28 types of
factor occurring in 2 delusion matter and Nibbāna
rooted consciousness
`ရွငး္ လင္းခ်က္´
`စိတႏ
္ ွင့္ ဟိတ္ တြဲစပ္ပ´
ုံ
စိတ္ ယွဥေ
္ သာဟိတ္
ေလာဘမူစတ
ိ ္-၈ ေလာဘ၊ ေမာဟ
ေဒါသမူစတ
ိ ္ -၂ ေဒါသ၊ ေမာဟ
ေမာဟမူစိတ္ -၂ ေမာဟ
79
ဥာဏ၀ိပၸယုတ္စတ
ိ ္ - ၁၂ အေလာဘ၊ အေဒါသ
ဥာဏသမၸယတ
ု ္စတ
ိ ္ - ၁၂ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
မဟဂၢဳတ္ေလာကုတၱရာစိတ္ - ၃၅ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
ဟိတ္ (၆)ပါးသည္ သဟိတစ

္ ိတ္ (၇၁)ပါး၊ ေစတသိက္ (၅၂)ပါးႏွင့္ ယွဥ္၏။
ဇယားတြင္ေဖာ္ျပထားသည့္အတိင
ု ္း စိတ္ႏွင့ဟ
္ ိတက
္ ို တြစ
ဲ ပ္ရာ
ေလာဘမူစတ
ိ ္၌ ေလာဘဟိတ္၊ ေမာဟဟိတ္ႏွစ္ပါးႏွင့္ ယွဥ္ျခင္းေၾကာင့္ ေလာဘဟိတသ
္ ည္ ေမာဟႏွင့္၄င္း
ေမာဟသည္ ေလာဘဟိတႏ
္ ွင့္၄င္း အျပန္အလွနယ
္ ွဥ္၏။ ေဒါသမူေဒြ၌ ေဒါသဟိတ၊္ ေမာဟဟိတ္ႏွစ္ပါးႏွင့္
ယွဥ္ျခင္းေၾကာင့္ ေဒါသသည္ ေမာဟဟိတ္ႏွင့္၄င္း၊ ေမာဟသည္ ေဒါသဟိတ္ႏွင့္၄င္း အျပန္အလွနယ

္ ွဥ္၏။
ေမာဟမူေဒြ၌ ေမာဟဟိတတ
္ စ္ပါးသာ ယွဥ္၏။ ထုိေမာဟသည္ ေမာဟမူယွဥ္ခိက
ု ္ အျခားယွဥ္ေဖာ္ယွဥ္ဖက္
မရွိျခင္းေၾကာင့္ အေဟတုကဓမၼမည္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေမာဟမူစတ

ိ ္၌ ယွဥ္ေသာ ေမာဟကုိ အေဟတုကာဓမၼာ
အရတြငထ
္ ည့္ေကာက္ရမည္။ သေဟတုကာဓမၼာအရကုိ ေကာက္ရာ၌ ထုိေမာဟမူစိတ၌
္ ယွဥ္ေသာ
ေမာဟကုိ ထည့္သြင္းမေကာက္ရ၊ ေမာဟမူေဒြ၌ ေမာဟၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၅၂) ပါးရ၏ဟု အရ
ေကာက္ရမည္။ ေမာဟမူေဒြ၌ရွိေသာ ေမာဟကုိအထူးဂရုျပဳအရေကာက္ပါ။
80
သေဟတုကဒုကအ
္ ရတရား
အရတရား ခ အ ဓ သ
ပ-ဒုက္ သဟိတ္စတ
ိ ္ ၇၁၊ ေမာေဒြ၌ ေမာဟၾကဥ္ေစ ၅၂၊ ၄ ၂ ၂ ၃
ဒု-ဒုက္ အဟိတ္ ၁၈၊ ဆႏၵၾကဥ္ အညသမာန္း ၁၂၊ ေမာေဒြရွိ ၅ ၁၂ ၁၈ ၃
ေမာဟ၊ ရုပ္ ၂၈၊ နိဗၺာန္
ဒုက္မတ
ိ ါ
သေဟတုကဒုက္ အရတရားေပါင္းခ်ဳပ္
စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ နိဗာၺ န္
ပ (ပဒ) သဟိတ္စတ
ိ ္ ၇၁ ပါး ၅၂ - ပါး (ေမာေဒြရွိ ေမာဟၾကဥ္)
ဒု (ပဒ) အဟိတ္စတ
ိ ္ ၁၈ ပါး အညသမာန္း ေစတသိက္ ၁၂-ပါး၊ ေမာေဒြရွိ ေမာဟ ၂၈ နိဗၺာန္
စုစုေပါင္း ၈၉ ၅၂ ၂၈ နိဗၺာန္
ဒုက္မတ
ု အ
္ ၾကြင္းမရွပ
ိ ါ
Because realities are divided into 2 groups: namely, Rooted States 9Sahetukā
dhamma) and Rootless States (Ahetukā dhamma), this division is aptly named couplet
(Duka). By way of choosing the title for the couplet, there are two categories of couplets:
couplet bearing the name of the first term and couplet bearing the name occurring in all
terms. Rooted States Couplet is the couplet in the first category i.e the couplet bearing the
name of the first term (Ᾱdiladdha Nāma duka). In terms of the coverage of the couplet,
there are two types of couplet: couplet with partial coverage and couplet with full coverage.
Because there are no remnant states falling outside its scope, Rooted States Couplet is the
couplet of the second category. (Nippadesa Duka)
81

02 - Matika-Vitakkatika - Dassana-Hetu - Sahetu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

02 - Matika-Vitakkatika - Dassana-Hetu - Sahetu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Daw Thidar Tun - University Of Abhidhamma

* ၄င္းတုိ႔ႏွင့္ ယွဥ္ေသာေစတသိက္၊ မယွဥႏ

ေဟာဟန္ကား- 'အ၀ိတကၠ ၀ိစာရမတၱာဓမၼာ' ဟူသည္တည္း။

ထုိ႔ေနာင္ တတိယပဒကုိ ေဟာေတာ္မူ၏။

ေဟာဟန္ကား- `အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာဓမၼာ' ဟူသည္တည္း။

သ၀ိတကၠသ၀ိစာရာ၊ ၀ိတက္ႏွင့္လည္းတကြ ၀ိစာရႏွင့္လည္းတကြ ျဖစ္ကန

အ၀ိတကၠ၀ိစာရမတၱာ၊ ၀ိတက္ကားမရွိ ၀ိစာရမွ်သာ ရွက

အ၀ိတကၠအ၀ိစာရာ၊ ၀ိတက္လည္းမရွိ ၀ိစာရလည္းမရွိကုန္ေသာ၊ ဓမၼာ၊ နိႆတၱနိဇၨီ၀သဘာ၀ါ၊

၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ (၁၀) ပါးၾကဥ္ ကာမစိတ္ = ၄၄ ပါး

`၀ိစာရယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆) ပါး´

၁။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀ ပါးၾကဥ္ ကာမစိတ္ = ၄၄ ပါး

(၂) အ၀ိတကၠတရား (၀ိတက္မယွဥ္ေသာတရား)

(၃) သ၀ိစာရတရား (၀ိစာရယွဥ္ေသာတရား)

(၄) အ၀ိစာရတရား (၀ိစာရမယွဥေ

ဤတရား ၄-မ်ဳိးကုိ နားလည္ရမည္။

သ၀ိတကၠတရား - ၀ိတက္သည္ ၀ိတက္ယွဥေ

အ၀ိတကၠတရား - ၀ိတက္သည္ ၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၃၇)ပါး၊

သ၀ိစာရတရား - ၀ိစာရသည္ ၀ိစာရႏွင့္ ယွဥေ

အ၀ိစာရတရား - ၀ိစာရသည္ ၀ိစာရမယွဥ္ေသာစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာ

Lecture 1 – Applied Thought Triplet (Vittakka Tika)

(၁) `သ၀ိတကၠသ၀ိစာရာဓမၼာ´ဟူေသာ ပထမပုဒ္၏အရကား။ ။သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)

ခႏၶာအားျဖင့္(၄)ပါး ဟူေသာ္ကား- ေစတသိက္ (၅၀)ပါးတုိ႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္ ေ၀ဒနာကၡႏၶာမည္၏။

အာယတနအားျဖင့္ (၂) ပါးဟူေသာ္ကား- သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅) ပါးတုိ႔သည္

ဓါတ္အားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား- ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ သမၸဋိစၧိဳင္းေဒြးသည္ မေနာဓါတ္မည္၏။

ၾကြင္းေသာ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၂) ပါးသည္ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္မည္၏။ ေစတသိက္ (၅၀)

သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးဟူေသာ္ကား- ေလာကီသ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၄၇)ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ

ေစတသိက္ (၄၉) ပါးသည္ ဒုကၡသစၥာ မည္၏။ ေလာဘသည္ သမုဒယသစၥာ မည္၏။

မဂ္သ၀ိတကၠ သ၀ိစာရစိတ္ (၄) ပါး၌ ရွိေသာ သမၼာဒိ႒၊ိ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀၊

သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ ဟုဆအ

(၇)ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္ (၇) ပါး၊ အရဟတၱမဂ္ (၇) ပါးသည္ မဂၢသစၥာမည္၏။

အတြက္မွ လြတ္၏။ ဤသုိ႔လွ်င္ သစၥာအားျဖင့္ (၃) ပါးျဖစ္သတည္း။

- ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ ႏွစ္ပါးစုံမည္ေသာတရားမွာ- သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ပါး၊ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္

ေသာ ေစတသိက္ (၅၀)ပါး ရ၏။

ႏွစ္ပါးစုံရေသာ တရားကုိ ေကာက္ရသည္။

ပထမပဒ - သဝိတကၠသဝိစာရာဓမၼာ (၄၊ ၂၊ ၃၊ ၃)

ခႏၶာ ၁။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ (ေ၀ဒနာေစတသိက္)

သ၀ိတကၠ သ၀ိစာရ ဓမၼာ

၀ိတက္ၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁) ၀ိစာရၾကဥ္ေစတသိက္ (၅၁)

သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅) ၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေစ (၅၀)

မေနာဓါတ္ (၃) မေနာ၀ိညာဏဓါတ္ (၅၂) -၁ ေလာဘ

ေလာကီ (၄၇) ေလာကုတ္ (၈) ဒုကၡသစၥာ

ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ (၁၀)ၾကဥ္ + ေလာကီ(ပ) စ်ာန္ (၃) ေလာကုတ္ (ပ) စ်ာန္ (၈)

ေလာကီ (၄၇) (ပ) စ်ာန္ (၁၁) မဂ္ (၄) ဖုိလ္ (၄)

၀ိတက္သည္ ၀ိတက္ႏွင့္မယွဥ္၊ ၀ိစာရသည္၀ိစာရႏွင့္ မယွဥ္ေသာေၾကာင့္ ၀ိတက္၀ိစာရကုိ ၾကဥ္ရသည္။

- မဂၢင္တရားကုိယ္ (၈) ပါးရွရ

သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္အား မဂၢသစၥာဖြဲ႕ရာတြင္ ၀ိတက္ (သမၼာသကၤပၸ) အား ဤပဒ၌ ၾကဥ္ထားသျဖင့္

မဂၢင္တရားကုိယ္ (၇) ပါးသာရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

The first term

4 Aggregates: Feeling from among 50 mental factors constitutes the feeling

3 Elements: Five sense-door-adverting consciousnesses, two receiving

The remaining 28 entities (- applied thought) in Jhāna-Path consciousnesses

. 55 Consciousnesses associated with applied thought and sustained thought;

. 50 mental factors, excluding applied thought and sustained thought

Aggregates 1. Feeling aggregate from among 50 mental factors

livelihood, right effort, right mindfulness and right concentration

Outside the 1.28 mental phenomena, occurring in Jhāna-Path consciousnesses

၀ိတက္၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာေစတသိက္ (၃၆)ပါး၊ သ၀ိတကၠသ၀ိစာရစိတ္ (၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္ေစတသိက္

(၅၅) ခုရ၏။ ထုိတရားတုိ႔သည္ ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါး၊ အာယတနအားျဖင့္ (၂)ပါး၊ ဓါတ္အားျဖင့္ (၂)ပါး

သစၥာအားျဖင့္ (၂)ပါး ျဖစ္ကန

- အ၀ိတကၠတရား-၀ိတက္မယွဥ္ေသာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိတက္ၾကဥ္ ေစတသိက္ (၃၇)ပါး၊

သ၀ိတကၠစိတ္ (၅၅)ခု၌ရွိေသာ ၀ိတက္ ေစတသိက္ (၅၅)ခု၊ ရုပ္ (၂၈)ပါး၊ နိဗၺာန္ႏွင့္

- သ၀ိစာရတရား-၀ိစာရႏွင့္ ယွဥ္ရာစိတ္ (၆၆)ပါး၊ ၀ိစာရၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ (၅၁)ပါး တုိ႔၏

ခႏၶာအားျဖင့္ (၄)ပါးဟူေသာ္ကား။ ။ ေစတသိက္ (၃၆)ပါးတုိ႔တြင္ ေ၀ဒနာသည္