You are on page 1of 34

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½

gkWLihVyps MkWDVj dMwu


gyxjthi.kkeqGs dsysY;k ‘kL=fdz;s ckcr
uqdlku HkjikbZph uksVhl
¼vkj ih , Mh us jokuk½
fnukad
----------------------
izfr]
Jh- -----------------------
------------------------
---------------------gkWfLiVy
--------------------
egksn;]
vkeps vf’ky Jh -----------------jk- ------------------- ;kauh
fnysY;k ekfgrh o vf/kdkjko:u rqEgkal uksVhl ns.ksr ;srs rh
[kkyhyizek.ks&
1- fnukad --------------- P;k njE;ku rqEgh --------- ;sFkhy
------------- gkWfLiVye/;s --------------- vf/k{kd gksrkr- rlsp
rqEgh lnj gkWfLiVyP;k ‘kY; fdz;k foHkkxkps izeq[k
gksrkr-
2- Jh-------------------- gs fnukad ----------------- jksth lnj
------------------ gkWfLiVye/;s eq=k’k;krhy [kMs
dk<.;klkBhP;k ‘kL=fdz;slkBh rqeP;k ns[kjs[kh[kkyh nk[ky
>kys gksrs vkf.k fn ----------------- jksth Jh-
------------------ ;kaph ‘kL=fdz;k dj.;kps Bjys gksrs-
3- tsOgk Jh- ----------------- ;kaph ‘kL=fdz;k pkyw gksrh
rsOgk rqEgh Lor% ‘kL=fdz;sP;k [kksyhr dfu”B
lgdk&;kcjkscj ‘kL=fdz;k dj.kslkBh gtj gksrkr-
4- eq=k’k;krhy [kMs dk<Y;kuarj Vkds ?kkyrkuk rqEgh ;ksX;
rh dkGth u ?ksrk gkyxthZi.kkus rlsp eqÌkegwu dkilkpk ,d
eksBk rqdMk vkeps vf’kykaps ‘kfjjkr Bsoykr- R;keqGs]
vkeps vf’kykauk eq=k’k;kP;k tkxh izpaM osnuk gksow
ykxY;k- R;klkBh rqEgh osGksosGh dkgh izfrtSfods ?
ks.;kckcr lqpfoys-
5- tsOgk vkeP;k vf’kykaP;k osnusoj dkghp mipkj >kyk ukgh
rsOgk R;kauh ------------------ ;sFkhy ------------------
lqJq”kk x`gkrhy ----------------- MkWDVj ;kapk lYyk ?
ksryk vlrk R;akuh eq=k’k;kP;k Hkksorh ckgsjph oLrq
vlY;kps lkafxrys- R;klkBh ------------ lqJq”kk x`gkr fnukad
----------- jksth vkeP;k vf’kykaph ‘kL=fdz;k gksowu lnjpk
dkilkpk rqdMk ‘kfjjkckgsj dk<.ksr vkyk vkf.k R;kaurj lnj
dkiwl dk<Y;kuarj vkeps vf’kykauk nq[k.;kiklwu vkjke
okVw ykxyk-
6- vkeps vf’ky Jh ------------------- ;kauk rqeP;k
gyxthZi.kkeqGs o pqdheqGs vfr’k; eksB;k ‘kkjhjhd o
ekufld =klkyk lkeksj tkos ykxys- rlsp] mipkjklkBh cjkp
iSlkgh [kpZ >kyk] gs lxGs rqEgh eq=k’k;krhy [kMs ckgsj
dk<.;kph ‘kL=fdz;k djrkuk vkre/;s jkghysY;k dkilkP;k
rqdM;keqGs >kysys vkgs-
7- rjh Jh -------------- ;kaph rqeP;kdMs ‘kkjhfjd o ekufld
=klkiksVh : --------------- @& ‘kL=fdz;k o mipkjkiksVh :
------------ @& okgrqd o gkWVsy o brj [kpZ :-
------------------ v’kh ,dw.k ------------------ ekx.kh vkgs-
rjh] eh rqEgkyk v’kh uksVhl nsrks] dh gh uksVhl feGkys
iklwu ,d efgU;kps vkr rqEgh ojhyizek.ks jDde u fnY;kl
[kpkZps o uqdlkuHkjikbZ iksVh :Ik;s ---------- olwyhlkBh
nkok nk[ky djkok ykxsy o R;kps [kpkZl o ifj.kkekl loZLoh
rqEgh tckcnkj jgky-
;k uksVhlhph LFkGizr vkepsdMs nk[kw ugh uksVhl
rqEgkal vkeps vf’kykaps orhus vkj ih , Mh us ikBowu
fnyh-
LFkG
fnukad
vf’kyk rQsZ
vWMOgksdsV

lgh
vf’kykph lgh

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


jsYosdMwu >kysY;k =klkckcr uqdlku
HkjikbZ ekx.kslkBh uksVhl
vcd
vWMOgksds
V
fnukad---------
-
izfr]
----------------- eWustj
------------------- jsYos
fnok.kh vkpkj lfgrsP;k dye 80 izek.ks uksVhl
‘kgjkps uko
egksn;]
vkeps vf’ky Jh- ------------------- jk ---------- ;kauh fnysY;k
ekfgrh o vf/kdkjko:u rqEgkal uksVhl ns.ksr ;srs rh
[kkyhyizek.ks&
fnukad --------------- jksth vkeps vf’kykauh vkj{k.k
vkWfQl ;sFkwu --------------- rs ------------------ flVh LVs’kuyk
tk.kslkBh QLVDykl ,-lh- ps pkj cFkZl~ps vkj{k.k gksrs vkf.k
R;kauk uacjps iDds @ dUQeZ frfdV ns.ksr vkys-
izoklkP;k fno’kh fnukad ------------------ jksth vkeps vkf’ky
--------------- ;sFks xsys vlrk- R;kauh vkjf{kr dsysY;k tkxsoj
nqljs dks.khrjh fnlys] vkeps vf’kykauh R;kckcr lnj izok’kkauk
fopkjys vlrk] R;kauh lkafxrys dh] vk/khps lnj cFkZps vkj{k.k jÌ
d:u lnj tkxsoj uohu -------------------- lkBh vkj{k.k dsysys vkgs-
R;kuarj vkeps vf’kykauh LVs’ku ekLVj vkf.k VªsuP;k
xkMZyk ;kckcr dGfoys- ijarq R;kauhgh ;kckcr dkgh n[ky ?ksryh
ukgh- lcc vkeps vf’ky o R;kaP;k dqVqafc;kal fnukad jksth lnj
Vªsuus izokl djrk vkyk ukgh-
vkeps vf’kykauk ;sFks egRokps dkSVqfcad dk;Zdzekl gtj
jgo;kps vlY;kus vkeps vf’ky o R;kaps dqVaqfc;kal bafM;u ,vj
ykbZuP;k foekukus ;sFks o ,vjiksVZ iklwu VWDlhus ;sFks tkos
ykxys- ;k loZ izdkjkr vkeps vf’kykal jsYosdMwu ;s.ks vlysY;k
jdesis{kk : ------------------ tkLr HkqnZaM iMyk- rlsp] ;kr Hkj
Eg.kwu vkeps vf’kykal R;kaps fu;ksftr fBdk.kh iksgp.kslkBh
jsYosLVs’ku o ,vjiksVZ ojhy ,dk vf/kdk&;kdMwu nql&;k
vf/kdk&;kdMs iGkiG djkoh ykxY;kus izpaM ekufld =kl o NG
lgu djkok ykxyk vkgs- R;klkBh vkeps vf’kykal :Ik;s
--------------------- uqdlku HkjikbZ Eg.kwu ns.;kl hsYos tckcnkj
vkgs- rjh ;k uksVhlhus eh rqEgkal dGforks dh] gh uksVhl
feGkysiklwu nksu efgU;kaps vkr rqEgh vkeps vf’kykal :Ik;s
&jsYosps frfdV o izR;{kkr djkok ykxysyk [kpZ ;krhy
Qjdkps :Ik;s ------------ rlsp] ekufld =klkiksVh : -----------------
vls ,dw.k :Ik;s vk.kwu |kosr- vU;Fkk] vki.k rls u dsY;kl vkeps
vf’kykal jsYos fo:/n lnj iSls O;ktklg olwy dj.kslkBh dk;ns’khj
dkjokbZ djkoh ykxsy o R;kps gks.kk&;k [kpkZl o ifj.kkekl
loZLoh jsYos tckcnkj jkghy-
;k uksVhlhpk [kpZ : ---------------@& rqepsoj Bsowu o
uksVhlhph LFkGizr jk[kwu uksVhl fnyh- lkscr fu;ksftr nkok
tksMyk vkgs-
LFkG
fnukad
vf’kykarQsZ
vWMOgksdsV
vf’ky

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


xzkgd dksVkZP;k fudkykuarj ns; jDde
ekx.ksph uksVhl
¼vkj ih , Mh us jokuk½
izfr]
1- lkS---------------
2- Jh- -----------------------
nks?ks jk- --------------
;kalh]
vkeps vf’ky Jh- -------------------] jk ------------- ;kauh
fnysY;k ekfgrh o vf/kdkjko:u rqEgkal ;k uksVhlhus
dGfo.;kr ;srs rs [kkyhyizek.ks&
vkeps vf’kykauh rqeps fo:/n es- ftYgk xzkgd rdzkj fuokj.k eap
------------------- ;kaps dksVkZr rdzkj vtZ ua ------------------@&
nk[ky dsyk gksrk- lnj vtkZpk fudky fnukad ---------------- jksth
ykxyk- R;k fudkykOnkjs es- eap ;kauh rqeps fo:/n vlk vkns’k
fnyk gksrk dh] rqEgh vkeps vf’kykauk jDde :Ik;s ----------------
@& R;kojhy n-lk-n-‘ks O;ktklghr o ekufld =kliksVh
uqdlkuHkjikbZ Eg.kwu j-: -----------------@& o vtkZP;k
[kpkZiksVh j-: ----------------- |kosr- ;k jdekaiSdh rqEgh vkeps
vf’kykauk [kkyhyizek.ks jDde : -----------@& fnyhr] R;kpk
ri’khy [kkyhyizek.ks &
v-ua ri’khy jDde :Ik;s
1- fnukad -----jksth jks[k @&
2- fnukad---------- jksth psd ua -----------@&
3- -----------------
----------------------
vls ,dq.k :Ik;s
----------------------------
rqEgh vkeps vf’kykauk ojhy dksVkZ fu.kZ;kizek.ks
[kkyhyizek.ks jDde ns; vkgkr& v-ek-U;k;k/kh’kkps
vkns’kkizek.ks O;kt -------------------- %izek.ks
v- ua- ri’khy jDde :Ik;s
1- ------------------------
2- ,dw.k O;kt -----------
c ekufld =klkiksVh jDde :Ik;s
-----------------@&
d vtkZps [kpkZiksVh jDde :Ik;s
--------------@&
,dw.k ;s.ks ckdh
--------------------
rqEgh ojhy izek.ks vkeps vf’kykauk j-:-
-----------------------@& ns; vkgkr- rqEgh es- dksVkZP;k
vkns’kkps iw.kZi.ks ikyu dsysys ulY;kus rqEgh es- dksVZ
gwdwekpk tk.kwu cqtqu voeku dsysyk vkgs- rqEgh
gIR;kae/;s o oj uewn dsY;kizek.ks vkeps vf’kykauk jDde
nsr jkfgY;kus vkeps vf’kykauh vkt Ik;Zar rqeps fo:/n jDde
olwyh o dksVZ voekukcÌy dksVkZr nkn ekfxryh ukgh-
rjh] ;k uksVhlhus rqEgkal dGfo.ksr ;srs dh] gh uksVhl
feGkysiklwu vkB fnolkaps vkr rqEgh vkeps vf’kykauk
j-:--------------------@& ns.ksph O;OkLFkk djkoh o R;kph
ikorh ?ksÅu tkoh- lnj jDde ns.;ke/;s rqEgh dlwj dsY;kl
vkeps i{kdkj rqeps fo:/n ;ksX; rh dk;ns’khj dkjokbZ djrhy-
ex R;kP;k gks.kk&;k [kpkZl o ifj.kkekl rqEghp tckcnkj
jgky- dksVZ voekukcÌy rqEgkal rq:axokl o naM ;k f’k{kk
gksow ‘kdrkr-
;k uksVhlhph LFkGizr vkepsdMs jk[kwu gh uksVhl
rqEgkal vkeps vf’kykaps orhus vkj ih , Mh us ikBowu
fnyh-
LFkG
fnukad ------------------
vf’kykarQsZ
vWMOgksdsV

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


nwj/ouh ¼VsyhQksu ykbu½ lnks”kfjR;k
[kaMhr dsYlkckcr dk;ns’khj uksVhl
vcd
vWMOgksds
V
iRrk%&
fnukad
vkj- ih- ,- Mhus jokuk
izfr]
----------------- dk;Zdkjh vfHk;ay
,;-,u-eqacbZ
iRrk%&-------
egksn;]
vkeps vf’ky Jh- ------------------- jk ---------- ;kauh fnysY;k
ekfgrh o vf/kdkjko:u rqEgkal uksVhl ns.ksr ;srs rh
[kkyhyizek.ks&
1- vkeps vf’ky MkWDVj ---------------- gs rqeP;k nwj/ouh
dsanzkps ----------------- lkykiklwu -------------- nqj/ouh
dzekadkps xzkgd vkgsr-
2- vkeps vf’ky R;kauk vkysyh nwj/ouhph fcys osGsr Hkjrkr-
fnukad --------------- njE;ku vkeps vf’kykaP;k ck;dksus
nwj/ouh dsanze/kwu vkysyk Qksu ?ksryk vlrk R;kauk vls
dGfo.;kr vkys dh] :Ik;s ----------------- ps fcy R;kauh
Hkjysys ulwu iq<hy 2 fnolkr lnjps fcy u HkjY;kl lnjpk
nwj/ouh can dj.;kr ;sbZy-
3- R;k uarj vkeps vf’kykauh yxspp R;kaP;k jsdkWMZoj
vlysyh loZ Hkjysyh fcys riklwu ikfgyh vkf.k lgk¸;d nq¸;e
vf/kdkjh --------------- vkf.k vdkaÅVl~ vf/kdkjh
------------------ ;kauk lnjps fcy Hkjys ckcr nwj/ouh o:u
dGfoys- R;kpcjkscj vkeps vf’kyhauh lnj lgk¸;d nq¸;e
vf/kdkjh -------------------- vkf.k vdkaÅVl~ vf/kdkjh
---------- ;kauk nwj/ouhps fcy osGsr Hkjysys vlwu lnjpk
nwj/ouh can dj.;kr ;sow u;s v’kh fouarh dj.kkjs i=] osGsr
HkjysY;k nwj/ouh fcykph izr lkscr tksMwu ikBfoys- rlsp]
lnj i=kkr gsns[khy uewn dsys gksrs dh] lnjpk nwj/ouh
vkeps vf’kkykal R;kaps O;olk;kP;k n`f”Vus vfr’k; vko’;d
vlwu lnjpk nwj/ouh can dsY;kl vkeps vf’kykaps izpaM
uqdlku gks.kkj vkgs-
4- lnjps nwj/ouh fcy osGsr Hk:ugh rlsp loZ vf/kdk&;kauk
dGowu ns[khy vkeps vf’kykapk nwj/ouh dzekad
fn------------------ jksth vkeps vf’kykal dqByhgh uksVhl o
lwpuk u nsrk vpkud can dj.;kr vkyk-
5- vkeps vf’kykauh fnukad ------------------- jksth lgk¸;d nq¸;e
vf/kdkjh ----------------- ;kaps’kh laidZ lk/kyk vlrk lnj lgk¸;d
nq¸;e vf/kdkjh ;kauh vkeps vf’kykauk dGfoys dh] lnj
nwj/ouh pwdhewGs can dj.;kr vkyk vlwu yodjp rks ijr
tksMwu fnyk tkbZy- R;kuarj lnjpk nwj/ouh fn --------------
rs fn ----------- Ik;Zar iapohl fnol can voLFksr iMwu
jkghyk o R;kuarj fn --------------- jksth rks ijr tksM.;kr
vkyk-
6- vkeps vf’kykal ------------------- ;kaps fu”dkGthi.kkeqGs
iapohl fnolkar nwj/ouhlkBh oafpr jgkos ykxys R;keqGs
vkeps vf’kykaps O;olk;koj cjkp eksBk ifj.kke >kyk vlwu
R;kauk ekufld =kl o Ngo.kwdhl lkeksjs tkos ykxys- rjh
R;klkBh --------------- gs vkeps vf’kykal uqdlku HkjikbZ
ns.;kl tckcnkj vkgsr-
7- rjh] eh rqEgkal dGforks dh] jDde ---------------@& ¼lnjpk
nwj/ouh can jkfgY;kus >kysyk O;olk;krhy rksVk Eg.kwu
izR;sd fno’kh :Ik;s--------------- vls ,dw.k 25
fnolkps :---------------] ekufld =kliksVh :Ik;s ------------- ;k
uksVhlhP;k[kpkZiksVh :Ik;s ----------------½ gh uksVhl
feGkysiklwu 20 fnolkaps vkr vk.kwu n;kosr vU;Fkk vi.k rls
u dsY;kl ftYgk xzkgd U;k;ky;kr -------------------- ;kaps
fo:/n uqdlku HkjikbZ olwy dj.kslkBh vkeps vf’kykal rdzkj
nk[ky djkoh ykxsy o R;kps gks.kk&;k [kpkZl o ifj.kkekal
loZLoh rqEghp tckcnkj jgky-
dGkos]
;k uksVhl [kpZ : --------------@& rqepsoj Bsowu o
uksVhlhph LFkGizr jk[kwu uksVhl fnyh-
LFkG
fnukad ------------------
vf’kykarQsZ
vWMOgksdsV

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


psdps iSls Fkkacfo.;kckcr fnysY;k lwpukaps
mYya?ku dsY;kus uqdlku HkjikbZ
ekx.kslkBh cWdsl dk;ns’khj uksVhl

vcd
vWMOgksds
V
fnukad
vkj- ih- ,- Mhus jokuk

izfr]
‘kk[kk vf/kdkjh-]
------------------- cWd fy-
-------------------‘kk[k
iRrk%& ------------------
egksn;]
vkeps vf’ky esllZ- ------------------- jk ---------- ;kauh
fnysY;k ekfgrh o vf/kdkjko:u rqEgkal uksVhl ns.;kr ;srs rh
[kkyhyizek.ks&
1- vkeps vf’kykaps fnukad ----------------- iklwu rqeps
cWdsP;k ‘kk[kse/;s cpr [kkrs ua ------------- vkgs-
2- vkeps vf’kykauh fnukad ----------------- jksth i= ikBowu
esllZ ------------- ;kaps ukos fnukad -------- jksth jDde iSls
--------------- pk fnysyk psd ua ----------- ps iSls
Fkkacfo.ksckcr dGfors gksrs lnjps i= rqeP;k ‘kk[ksps
lgk¸;d vf/kdkjh Jh ---------- ;kauh ;ksX;fjrhus fLodkjysys
vkgs-
3- vkeps vf’kykauh tsOgk fn ----------------- jksth R;kaps
iklcqd ekaMwu ?ksrys rsOgk R;akuk R;kauh T;k psdps iSls
Fkkacfo.;kckcr cWdsl lqpuk fnysY;k gksR;k R;k
lwpusuqlkj vkeps vf’kykapk : ------------- pk fn-------------
jksth fnysyk psd ua ------------- ps iSls vkeps vf’kykaP;k
[kkR;krwu otk >kY;kckcr ekfgrh letyh-
4- lnj psdps fnysys iSls rqeP;k ‘kk[ksus fu”dkGthi.kkeqGs
fnysys vlwu R;keqGs vkeps vf’kykal :--------------- pk
eksBk rksVk lgu djkok ykxyk vkgs- rjh lnjph jDde rqEgh
vkeps vf’kykal ijr ns.;kl o lnjph jDde olwy gksbZi;Zar
R;koj izfr efguk 2 VDds O;ktnjkus ijr ns.;kl rqEgh tckcnkj
vkgkr-
5- rjh ;k uksVhlhus eh rqEgkal dGforks dh] lnjph jDde :
-------------- rqEgh vkeps vf’kykaps [kkR;krwu fnY;kiklwu
izfr efguk 2 VDds O;ktnjkus vkeps vf’kykal ijr n;kohr
vU;Fkk vki.k rls u dsY;kl rqEgh rqeP;k lsose/;s =qVh
BsoY;kckcr o lnjph olwy dj.ksckcr vkeps vf’kykal rdzkj
nk[ky djkoh ykxsy o R;kps gks.kk&;k [kpkZl o ifj.kkekal
loZLoh rqEghp tckcnkj jgky-
;k uksVhlhpk [kpZ : ---------- @& rqepsoj Bsowu o
uksVhlhph LFGizr jk[kwu uksVhl fnyh-
LFkG
fnukad ------------------
vf’kykarQsZ
vWMOgksdsV

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


lnks”k --------------- ef’ku fodY;kckcr uqdlku
HkjikbZ ekx.kslkBh daiuhl
dk;ns’khj uksVhl
fn -----------------
izfr]
1- ------------- Mk;jsDVj]
--------------fy-
2- esllZ ---------------
----------------------
egksn;]
eh rqEgkal uksVhl nsrks rh [kkyhyizek.ks&
eh fnukad ------------- jksth eWfMy ua ------------ flfj;y ua
-------------- ps daiuhus r;kj dsysys -------------- ef’ku
------------------ ;sFkhy forjd esllZ ------------ ;kaps dMwu
buOgkWbl ua ---------------- us :-----;kal [kjsnh dsys-
lnjps e’khu fodrkuk esllZ --------------;kauh eyk fn -------- rs
fn ------------- ,o<h nksu o”kkZauh okWjaVh fnysyh gksrh- rlsp
lnj okWjaVh dkyko/khr e’khu mRre izdkjs pkysy o rls u >kY;kl
dkgh fc?kM >kY;kl ok fufeZrhe/;sp dkgh =qVh vk<GY;kl
fuekZrh daiuh lnjph =qVh nq:Lr d:u nsbZy o =aqVh nq:Lr
gks.;ktksxh ulY;kl [kjsnhnkjkdMwu dqBykgh ekscnyk u ?ksrk
uohu -------------- e’khu ns.;kr ;sbZy] vls lkax.;kr vkys gksrs-
vk’p;kZph xks”V Eg.kts lnjps e’khu ?ksrY;koj ifgY;k
fnolkiklwup =kl ns.;kl lq:okr >kyh fn- -------------- jksth eh
daiuhP;k forjdkauk dGowu o R;kaP;k lOghaZl LVs’ku
baftfuvjuka lnj e’khue/;s dkgh fc?kkM =qVh vlY;kl nq:Lr
dj.;kckcr dGfo.;kl lkafxrys-
R;kuarj ------------------- daiuhrQsZ LFkkfud
lOghaZllsaVjyk lyaXu lOghZl baftfuvj Jh- -------------- ;kauh lnj
e’khu e/khy fc?kkM nq:Lr dj.;kpk iz;Ru dsyk ijarq R;krhy
laiw.kZ fc?kkM nq:Lr u >kY;kus tkrkuk rs lkaxw xsys dh
nql&;kfno’kh rs Lor% fdaok nqljs lOghZl baftfuvj nq:Lr
lkBh ;srhy-
fn ------------------ jksth lnj lOghZl baftfuvj Jh------------ gs
iqUgk nq:Lr lkBh vkys o lnj ------------------ e/khy fc?kkM nq:Lr
d:u xsys- R;kuarj iqUgk fn -------- jksth lnj ---------- e’khu can
iMys o lOghZl lsaVjus dGfoys izek.ks fn ----------------------
jksth lOghZl baftfuvj lnj -------------- e’khu nq:Lr dj.klkBh vkys
vlrk R;kauh lnjps ---------- e’khu lnks”K vlwu rs cnywu ?;kos
vU;Fkk lnj ------------ e’khu dk;e =kl nsr jkghy vls lqpfoys-
R;keqGs fn-------------------- jksth eh lnj e’khups forjd esllZ
-------------- ;kla lnjps e’khu fodr ?ksrY;k iklwu lek/kkudkjd
lksok nsr ulY;kus nqljs e’khu cnywu n;kos v’kh fouarh dsyh- lnj
esllZ ---------- ;kauh eyk vko’;d rh dkjokbZ dj.;kps opu fnys
ijarq R;k ckcrhr iq<s dkghp ?kMys ukgh R;kuarj iqUgk fn
------------- jksth ----------- e’khu can iMys vlrk lOghZl lsaVjyk
okjaokj dGowugh dks.khgh lOghZl baftfuvj lnj e’khu nq:Lr
dj.kslkBh vkys ukgh-
Rjh eh ;k uksVhlhus rqEgkal nks?kkl dGforks dh] lnjph
uksVhl feGkysiklwu -------------- fnolkps vkr eyk fn
--------------- jksth fodysys ----------- e’khu cnywu uohu pkaxys
e’khu n;kos vU;Fkk rqeP;klsos e?khy r`Vh ckcr ftYgk xzkgd
eapkleksj rdzkj nk[ky djkoh ykxsy o R;kps gks.kkjs [kpkZl o
ifj.kkekal loZLoh rqEgh tckcnkj jgky-
;k uksVhlhpk [kpZ : ---------@& rqepsoj Bsowu o
uksVhlhph LFkGizr jk[kwu uksVhl fnyh-
LFkG
fnukad &
vf’kykarQsZ
vWMOgksdsV

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


rdzkjnkjkP;k [kkR;krwu [kksVk ¼cukoV½ psd eatqj
dsY;kckcr ftYgk xzkgd U;k;ky;kr cWds fo:/n rdzkj
--------------- ;sFkhy es ftYgk xzkgd U;k;eap lks ;kaps
dksVkZr
xzkgd rdzkj vtZ ua -------------
@------------------

Jh@Jherh -------------------
o;-------------o”ksZ] /kank---------
jk------------------ &rdzkj
fo:/n
----------------- cWd
rQsZ] ‘kk[kkf/kdkjh
--------------‘kk[kk
cWdspk iRrk %& --------------- &
lkeusokys
lnjhy fQ;kZnh @ rdkjnkj es- dksVkZr fouarhiwoZd dGforkr rs
[kkyhyizek.ks &
1- rdzkjnkj gs lkeusokys cWd ;kaps xzkgd vlwu lkeusokyh
-------------cWd fy-gh 1956 P;k daiuh dk;ns;kuqlkj
laLFkkfir dsysyh cWfdax daiuh vkgs- lnj cWdsps jftLVMZ
vkWfQl ---------------;sFks vlwu R;kaph ‘kk[kk
--------------- ;sFks vkgs cWfdax jsX;wys’ku vWDV 1949
P;k rjrqnhuqlkj lkeusokys gs R;kapk cWfdax O;olk;
pkyforkr-
2- rdzkjnkj ;kaps lkeusokys cWdsr cpr@ pkyw [kkrs fn
----------------- iklwu vlwu rdzkjnkj gs lnj [kkR;kr fu;feri.ks
O;ogkj djrkr-
3- fn- ------------------ jksth lkeusokys cWdsr rdzkjnkj ;kal
R;kps [kkR;kr psd us O;ogkj dj.ks lks;hps tkos Eg.kwu
rdzkjnkjP;k ekx.khuqlkj psd cqd fnysys gksrs lnj psd
cqde/;s psd ua ----------- rs psd ua --------- v’kk ,dw.k
-------- brD;k psDlpk lekos’k gksrk-
4- lkeusokys cWdsP;k vko’;drsuqlkj rdzkjnkj R;kaps iklcqd
fu;feri.ks lnj cWdsdMwu ekaMwu ?ksr vlrkr-
5- fn --------- jksth rdzkjnkj ;kauh R;kaps cpr [kkR;kps iklcqd
ekaMwu ?ksrys vlrk R;kaps [kkR;krwu fn -------------------
jksth jDde :Ik;s ---------@& pk Jh ----------- ;kaps ukos
dk<ysyk cukoV pasd ua ------------ [kphZ ?kkrY;kps
rdzkjnkj ;kauk letys okLrfod ikgrk lnjpk psd rdzkjnkj ;kauh
ojhy O;fDrl ;kiwohZ dsOgkgh fnysyk uOgrk rlsp lnj
O;Drha’kh vtZnkj ;kpk dks.krkgh O;ogkj >kyk ulY;kus
R;kl psd ns.;kpk iz’u mn~Hkor ukgh- R;keqGs
vtZnkj ;kaus ‘kk[kkvf/kdkjh ;kaph HksV ?ksowu lnj psdP;k
ri’khykckcr pkSd’kh dsyh-
6- cWdsP;k ‘kk[kkf/kdkjh ;kauh lnjpk psd rdzkjnkj ;kauk
nk[kfoyk vlrk lnjpk psd c?kwu rdzkjnkj ;kauh lnjpk psd
cukoV vlwu rdzkjnkj ;kauh fnysyk ulY;kps lkeusokys
cWdsl rdzkjnkj ;kal fnysy;k psd cqde/khy uOgrk- lnj psd
cf?kryk vlrk R;kojhy psd ns.kk&;kph lgh rdzkjnkj ;kaP;k
lgh’kh tqG.kkjh uOgrh- lkeusokys cWdsP;k vf/kdkjh ;kauh
lnjpk psd dkGthiwoZd ikfgyk vlrk R;kaukgh psdP;k
cukokckcr dGwu vkys vlrs-
7- rdzkjnkj ;kauh lkeusokys cWdsl R;kaP;k [kkR;krwu
csdk;ns’khj fjR;k o vukf/kdkjkus th jDde :--------------
R;kaps [kkR;krwu [kphZ Vkdyh gksrh rh tek dj.ksckcr
fouarh dsyh-
8- lkeusokys cWdsus lnjph jDde :Ik;s --------------
rdzkjnkj ;kaps [kkR;kr tek u dsY;kus rdzkjnkj ;kauh fn
----------- jksth R;kaps odhy Jh ------------- ;kaps ekQZr
uksVhl ikBfoyh ijarq lkeusokys ;kauh lnj uksVhlhl mrrj
fnys ukgh- jDde :Ik;s ---------@& rdzkjnkj ;kaps [kkR;kr
tek dsys ukgh-
9- lkeusokys ;kaps fu’dkGthi.kkeqGs rdzkjnkj ;kal jDde :Ik;s
----------- pk iksVk lgu djkok ykxyk vkgs- lkeusokys ;kaps
lnjps d`R; xzkgd laj{k.k dk;nk dye 2¼1½ ¼th½ P;k
rjrqnhizek.ks lsose/;s =qVh dj.kkjs vkgs-
10- lnj rdzkj nk[ky dj.ksl dkj.k fn ----------- jksth tsOgk
cukoV psdps IkSls -------------@& rdzkjnkj ;kaps
[kkR;krwu [kphZ Vkdys R;kosGh ?kMys-
11- rdzkjnkj ;kauk lkeusokys ;kaP;k lsosrhy =qVheqGs
jDde iSls ------------ @& pk rksVk lgu djkok ykxyk vkgs-
rlsp] rdzkjnkj ;kauk lnj psdps iSls R;kaps [kkR;ke/kwu
[kphZ VkdY;keqGs izpaM ekufld =kl lgu djkok ykxyk
vkgs- rjh rdzkjnkj gs lkeusokys ;kpasdMwu jDde :Ik;s
-------------- ¼ rdzkjnkj ;kpas [kkR;ke/kwu [kphZ Vkdysyh
psdph jDde :Ik;s ------------- @& $ ekufld =kl o NGkiksVh
uqdlku HkjikbZ Eg.kwu jDde :Ik;s ------------------@& $
dk;ns’khj dkjokbZ o i= O;ogkjkiksVh jDde :Ik;s ----------
@&½ olwy dj.ksl ik= vkgs-
12- rdzkjnkj ;kaph ekx.kh [kkyhyizek.ks &
v-ua ri’khy jDde
¼v½ rdzkjnkj ;kaps [kkR;krwu vukf/kdkjkus
[kphZ VkdysY;k jdeseqGs >kysyk rksVk
-------------
¼c½ ekufld =kl o NGo.kwdhiksVh uqdlku HkjikbZ
-------------
¼d½ i= O;ogkj] dk;ns’khj dkjokbZ o brj [kpZ
-------------
13- ;k es- dksVkZl lnjph rdzkj pkyfo.ksps iw.kZ vf/kdkj
vkgsr-
14- lnjph rdzkj eqnrhr vlwu lnjph rdzkj nk[ky dj.ksl ?
kMysY;k dkj.kkiklwu 2 o”kksZps vkr nk[ky dj.;kr ;sr vkgs-
15- rjh rdzkjnkj ;kaph fouarh dh]
¼v½ lkeusokys cWdsl rdzkjnkj ;kal jDde :Ik;s --------@&
rdzkjnkj ;kal >kysY;k rksVk o uqdlku HkjikbZiksVh
ns.;kps vkns’k Ogkosr-
¼c½ lnjph jDde :Ik;s ----------------@& olwy gksbZIk;Zar
rdzkj nk[ky rkj[ksiklwu --------------- O;ktnjkus olwy
gksÅu feGkoh-
¼d½ brj U;k;kps ;ksX; rs gwdwe Ogkosr-
LFkG
fnukad vtZnkj

lR;kiu
eh Jh ----------------- o; %& ---o”ksZ jk- -------] lR;izfrKsoj
dFku djrks dh] oj vtkZ e/khj ueqqn dsysyk loZ etdwj ek>s mRre
ekfgrh o letwrhizek.ks [kjk o cjkscj vlwu R;ksp lR;srslkBh eh
[kkyh lgh dsysyh vkgs-
LFkG
fnukad vtZnkj

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


ojhy rdzkj vtkZe/;s cWdsrQsZ nk[ky dj.;kps ¼dSfQ;r½
--------------- ;sFkhy es ftYgk xzkgd U;k;eap lks ;kaps
dksVkZr-
xzkgd rdzkj vtZ ua -------------
@------------------
Jh ------------------- rdzkjnkj
fo:/n
------- cWd fy- lkeusokyk
lnj dkekrhy lkeusokyk ;kaps rQsZ Eg.k.ks [kkyhyizek.ks-
1- rdzkjnkj ;kaps vtkZrhy dye 1 rs 4 e/khy etdwj ekU; vkgs-
2- vtZ dye 5 e/khy fnukad --------------- jksthpk :Ik;s
------------- pk Jh ------------- ;kaps ukos dk<ysyk psd ua
------------ rdzkjnkj ;kauh fnysyk uOgrk gk etdwj [kjk
ukgh- lkeusokjysps vls Eg.k.ks vkgs dh] lnjpk psd
rdzkjnkj ;kauh Lor%p fnysyk vlwu psd ua ------------ gk
rdzkjnkj ;kauk fn--------------- jksth brj ------ psd cjkscj
fnysyk gksrk- rdzkjnkj ;kauh lnj psd cqdkrhy brj -----------
psd ;kiwohZl okijys o R;kuarj uohu psdcqd fn ---------------
jksth ekx.kh d:u ?ksrys vkf.k tqU;k psd cqdkrhy ----------
oknkrhy psd vkrk fnysyk vkgs-
3- vtkZrhy dye 6 e/khy etdwjkckcr lkeusokyk ;kauk gs ekU;
vkgs dh] rdzkjnkj gs lkeusokyk cWdsP;k eWustj ;kal
fnukad -------------- jksth : ---------------- pk psd c?k.;kckcr
HksVys o ‘kk[kk vf/kdkjh ;kauh R;kauk lnjpk psd nk[koyk-
lnj dyekrhy moZfjr dFkus lkeusokyk ;kal ekU; o dcwy
ukghr-
4- vtkZrhy dye 8 e/khy] rdzkjnkj ;kauh vWM
Jh---------------- ;kaps ekQZr fn- --------------- jksth uksVhl
ikBfoyh ,o<kp etdwj ekU; vkgs- lnj uksVhlhph
lkeusokyk ;kauh mRrj ikBfoys ukgh gk etdwj [kksVk o
pwdhP;k vlwu lkeusokyk ;kal ekU; o dcwy ukgh- lnj
uksVhlhl cWdsps vWMOgksdsV Jh
--------------------- ;kaps ekQZr ikBfoysY;k uksVhl
mRrjkph izr ;k dSfQ;rh lkscr ifjf’k”B v u snk[ky dsyh
vkgs-
5- - rdzkj vtkZrhy dye 1 e/khy laiw.kZ etdwj lkeusokyk ;kal
ekU; o dcwy ukgh- lkeusokyk cWdsus R;kaP;k lsose/;s
dks.kkrhgh =qVh Bsoysyh ukgh- rdzkjnkj ;kaP;k cWdsdMs
jsdkWMZyk vlysyk uewuk lák lnj fnukad --------------
jksth------------- ;kauk fnysY;k jDde : -------------- P;k psd
ua ----------- ojhy lgh’kh iMrkGwu @ rqyuk d:u ikfgY;k
gksR;k o lnj lgh feGrh tqGrh vlY;kps fun’kZukl vkys
gksrs- lcc cWdsdMwu dqBykgh fu”dkGthi.kk >kysyk
ukgh- rlsp lkeusokyk cWdsP;k lsosrhy =qVheqGsp
rdzkjnkj ;kauk jDde : ------------ pk rksVk lgu djkok ykxyk
vkgs- gs ns[khy ekU; o dcwy ukgh-
6- rdzkj vtZ dye 10 e/khy vtkZl dkj.k [kksVs o cukoV vlwu
vls dks.krsgh dkj.k lkeusokyk cWdsfo:/n vtZ nk[ky dj.ksl ?
kMysys ukgh
7- rdzkjvtZ dye 11 e/khy loZ etdwj lkQ [kksVk o pqdhpk
vlwu lkeusokyk ekU; o dcwy ukgh- rdzkjnkj gs lkeusokyk
dks.krhgh uqdlku HkjikbZ ekxw ‘kdr ukghr- lnjpk rdzkj
vtZ [kksVk] cukoV o rkink;d vlwu lkeusokyk cWdsl =kl
ns.ksP;k gsrwus nk[ky dsysyk vkgs- rdzkjnkjpk lnjpk vtZ
dk;|kus pkyw ‘kdr ukgh rjh rks [kpkZlg jn~n dj.ksl ;kok-
8- rdzkj vtZ dye 12 e/khy loZ etdwj lkQ [kksVk o pqdhpk
vlwu lkeusokyk ;kal ewGhp ekU; o dcwy ukgh- lkeusokyk
dMwu uqdlku HkjikbZ rdzkjnkj ekxw ‘kdr ukghr-
rdzkjnkjus dsysyh ekx.kh lkeusokyk ;kal ewGhp ekU; ukgh
lkeusokykps vls Eg.k.ks vkgs dh] rdzkjnkjpk vtZ varLFk
gsrwus dsysyk vlY;kus rks [kpkZlg jn~n dj.ksr ;kok-
9- rdzkj vtZ dye 12 e/khy loZ etdwj lkQ [kksVk o pqdhpk
vlwu vtZ nk[ky dj.ksl dks.krsgh dkj.k ?kMysys ukgh-
R;keqGs lkeusokyk fo:/n ;k es- dksVkZl vtZ pkyfo.ksps
vf/kdkj {ks= ukgh-
10- vtZ dye 14 e/khy nkok nk[ky dj.ksl ?kMysys dkj.k
[kksVs o pqdhps vlwu vls dks.krsgh dkj.k ?kMysys ukgh
R;keqGs nkok fyfeVs’kue/;s nk[ky dststk vkgs] gk etdwj
ns[khy pwdhpk vkgs-
11- vtZ dye 15 e/;s dsysyh ex.kh [kksVh o vokLro
lkeusokyk fo:/n rdzkjnkj dks.krhgh ekx.kh ekxw ‘kdr ukghr
rjh lkeusokykph fouarh dh] lnjpk rdzkjvtZ [kpkZlg jn~n
dj.ksr ;kok-
LFkG %&
fnukad ---------
lkeusokyk cWdsrQsZ
vf/kdkjizkIr ble

lkeusokyk rQsZ
vWMOgksdsV

lR;kiu
eh Jh ----------------- ‘kk[kkvf/kdkjh --------------- cWd fy
‘kk[kk -------------o; %& ---o”ksZ jk- -------] lR;izfrKsoj dFku
djrks dh] oj dSfQ;rhe/khy ueqn dsysyk loZ etdwj ek>s mRre
ekfgrh o letwrhizek.ks [kjk o cjkscj vlwu R;ksp lR;srslkBh eh
[kkyh lgh dsysyh vkgs-
LFkG
fnukad cWdsrQsZ
vf/kdkjizkIr ble

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


Hkkjr lapkj fuxe fy- fo:/n lsosrhy =qVhckcr rdzkj vtZ
--------------- ;sFkhy es ftYgk xzkgd U;k;eap lks ;kaps
dksVkZr-
xzkgd rdzkj vtZ ua -------------
@------------------
Jh- -------------------
o;-------------o”ksZ] /kank---------
jk------------------
&rdzkjnkj
fo:/n
-------------------
nwjlapkj foHkkx
-------------------- & lkeusokys
VsfyQksu lsok can dsY;koj fMikWftV ,dw.k ijr dj.;kar
vtZ
xzkgd laj{k.k dk;|kizek.ks
lnjhy vtZnkj es- dksVkZr uezrkiwoZd dGforks rks
[kkyhyizek.ks&
1- rdzkjnkj gs lkeusokyk nwjlapkj ¼VsyhQksu½ foHkkx
¼ch ,l ,u ,y½ ;k laLFksps xzkgd vlwu rdzkjnkj ;kauh ;k
lkeusokyk laLFksdMwu lu ----------- lkyh tsOgk nwj/ouh
dusD’ku ?ksrys R;kosGh fnysyh bso ¼fMikW>hV½
lkeusokys nwj/ouh dusD’ku rdzkjnkjP;k laerhus
dk<Y;kuarj ns.;kr dsysyh dlwj gk ;k rdzkjhpk okn fo”k;
vkgs- lnj rdzkjnkj rdzkjhl dkj.k ?kMys R;kosGh lkeusokyk
laLFkspk xzkgd vlyseqGs o lnjhy laLFksus rdzkjnkjkl lsok
ns.;kr =qVh dsY;keqGs lnj rdzkjnkjkl ;k es- eapkiq<s rdzkj
dj.;kpk vf/kdkj vkgs-
2- lnj rdzkjnkj gk twu ----------- Ik;Zar ¶yWV ua --------------]
------------ vikVZesaV]----------- ¼’kgj ½ ;k fBdk.k dk;e
okLrO;kl gksrk- rdzkjnkj ;kus fnukad --------------- jksth
lkeusokyk laLFkse/;s nwj/ouh feGd.kslkBh vtZ dsyk gksrk-
R;k lanHkkZr lkeusokyk laLFksus rdzkjnkjph ekx.kh ekU;
d:u R;kauk ys[kh dGfoys gksrs- R;k i=kph eqGizr lnjdkeh
tksMr vkgs- lnj rdzkjnkjkph ekx.kh ekU; >kY;kuarj
nwj/ouh tksMwu ns.;kP;k cnY;kr vkxkÅ Bso Eg.kwu jDde
:Ik;s ----------------- Hkj.;kl lkafxrys- R;kizek.ks rdzkjnkjus
lnj jDde fnukad ---------------@&jksth Hkjyh- lnj jDde gh
Bso ¼fMikW>hV½ ;k Lo:ikr gksrh o rlk Li”V ‘kasjk
lkeusokyk laLFksP;k iSls HkjY;kP;k ikorhoj ¼fjlhVoj½
uewn vkgs- lnj iSls HkjY;kph ikorh ewGizrhr rdzkjnkjus
rdzkjhlkscr gtj dsyh vkgs- lnj iSls HkjY;kuarj rdzkjnkj ;kl
-------------- ;k uacjpk nqj/ouh ns.;kr vkyk-
3- fnukad ------------- jksth rdzkjnkjus lkeusokyk laLFksl vtZ
d:u rdzkjnkj gk dk;e ------ ;sFks okLrO;kl xsY;keqGs lnj
nwj/ouh can dj.;klkBh vtZ dsyk- lnj vtkZph lkeusokyk
laLFksdMwuph iksgksp vlysyh izr rdzkjhlkscr vtZnkjkus
gtj dsyh vkgs- lnj vtkZizek.ks rdzkjnkjpk nwj/ouh
lkeusokykus can dsyk- lnj nwj/ouh can dj.ksP;k vtkZoj
Fkdckdh jDde -----------@& : o Bso jDde -------------
@& :Ik;s vlk ‘ksjk lkeusokyk laLFksus ekjyk-
4- rdzkjnkjus lkeusokyk laLFksl R;kus Bso Eg.kwu fnysyh
jDde :Ik;s -------------------@& lnj nwj/ouh can dsY;kuarj
R;kauk ekfxryh- ijarq] R;kauk lkeusokyk laLFksP;k fnukad
----------- P;k fjQaM vkWQ vekÅaV ;k eFkG;k[kkyh fnY;k
xsysY;k i=kkus QDr jDde :Ik;s ----------------@& ,o<hp
rdzkjnkj ;kauk psdus ns.;kr vkyh-FkdysY;k fcykph
jDde :Ik;a -------------------@& o lkeusokyk laLFksus ijr
dsysyh jDde :Ik;s -------------- v’kh ,dw.k jDde :Ik;s
-------------- @& otk tkrk jDde :Ik;s ------------@& gh
rdzkjnkj ;kauk ;s.ks v|kih ckdh vkgs-
5- lnj jdesph lkeusokyk laLFksdMs rdzkjnkj ;kus osGksosGh
ekx.kh dsyh vlrk R;kauk mMokmMohph mrrjs feGkyh-
okLrfod] Bso Eg.kwu fnysyh jDde gh iw.kZ i.ks ijr
feG.kspk rdzkjnkj ;kauk gDd vkgs- rdzkjnkj ;kauh izR;sd
efgU;kps nwj/ouhps chy vnk dsysys vkgs- R;keqGs ] v’kh
Bso Eg.kwu fnysY;k jdese/;s dks.krhgh dkVNkV dj.;kpk
gDd lkeusokyk laLFksl ukgh- vls ;k rdzkjnkjps uezi.ks
dFku vkgs-
6- lnj jDde :Ik;s --------@& gh rdzkjnkjkl ;s.ks vlysyh jDde
lkeusokyk gs csdk;ns’khjfjR;k ns.;kps ukdkjhr vlY;keqGs
lnjph rdzkj ;k xzkgdeapkiq<s lnjhy rdznkjkl dj.ks Hkkx
iMys vkgs- v’kkizdkjs lkeusokyk laLFksus frP;k xzkgdkl
lsok ns.;kr =qVh dsyh vkgs o R;kpk rdzkjnkj ;kl ukgd =kl
>kysyk vkgs-
7- lnjhy rdzkjhl dkj.k gs fnukad ------------- jksth tsOgk
lkeusokyk laLFksus i= nsowu jdesiSdh QDr jDde :Ik;s
------------------@& gh psdus rdzknkj ;kl fnyh] tsOgk o
rsFkwuiw<s rdzkjnkjus ojhy ns; jdesph osGksosGh ekx.kh
dsyh rsOgkiklwu ?kMr vkysys vkgs- lnj rdzkjhl dkj.k ;k
dksVkZP;k vf/kdkj LFkGflesr ?kMys vlwu lnj rdzkj
pkyfo.ksP;k esa- eapkl vf/kdkj vkgs-
lcc rdzkjnkjph fouarh dh]
1- lkeusokyk laLFksus rdzkjnkj ;kl R;kaus Bso Eg.kwu
fnysY;k jdesiSdh ns; jDde :Ik;s --------------@& brdh jDde
ns.;kpk gwdwe Ogkok-
2- ekufld =kliksVh jDde :Ik;s ---------------brdh jDde
tkcnkj ;kapsdMwu rdzkjnkj ;kauk ns.kspk gqdwe Ogkok-
3- ;k vtkZps [kpZiksVh jDde :Ik;s ----------------- brdh jDde
lkeusokykl ns.kspk gqdwe Ogkok-
4- Tk:j rj vtZ nq:Lrhl ijokuxh feGkoh
5- brj U;k;kps gqdwe osGksosGh Ogkosr-
LFkG %&
fnukad %& rdzkjnkj
rdzkjnkjkrQsZ vWMOgksdsV

izfrKkys[k
eh Jh ----------------- -o; %& ---o”ksZ] O;olk; ----------------
jk- -------] lR;izfrKsoj dFku djrks dh] ojhy vtkZe/khy loZ etdwj
[kjk o cjkscj vlwu R;ksp lR;srslkBh eh------------------- eqDdkeh
lgh dsysyh vkgs-
LFkG
fnukad rdzkjnkj

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


rdzkjnkP;k vtkZoj ch-,l-,u-,y- rQsZ Eg.k.ks
----------------- ;sFkhy es- ftYgk xzkgd eap lks] ;kaps
dksVkZr
rdzkj vtZ uacj -------------@&
Jh---------------]
&rdzkjnkj
fo:/n
----------------- O;LFkkid]
&lkeusokyk
Lknjdkeh lkeusokyk &Hkkjr lapkj fuxe
fyfeVsM ;kapsrQsZ rdzkjnkj ;kaps rdzkj vtkZl ys[kh
Eg.k.ks [kkyhyizek.ks &
1- Rkdzkjnkj ;kaps vtkZrhy loZ etdwj o T;k T;k rdzkjh ;k
lkeusokyk ;kaps fo:/n dsysY;k vkgsr] R;k R;k
lkeusokyk ;kauk ekU; o dcwy ulwu] R;k [kksV;k rdzkjh
vkgsr-
2- lnj lkeusokyk gs rdzkjnkj ;kauh vtkZr uewn dsY;kizek.ks
jDde :Ik;s --------------- ns.ks ykxr ukghr-
3- lnjps rdzkjnkj ;kauh T;kosGh vks-ok;-Vh ¼vksu ;qoj
VsfyQksu½ ;k fLde[kkyh VsfyQksu dusD’ku ?ks.;kps
osGh R;kauk vls lkafxrys gksrs dh] fMikW>hV jdesP;k
1@20 Eg.kts njo”khZ :Ik;s ---------------@& izek.ks
fjcsV dikr gksbZy- ,d o”ksZ vxj rn~uarj iq<hy o”kkZrhy
dkgh efgus VsfyQksupk okij >kyk vlsy rj R;kyk iw.kZ
o”kZ Eg.kwu x.kU;kr ;sbZy- lnjP;k vks-ok;-Vh fLde
varxZrps loZ fu;e] VsfyQksu fMldusDV dj.;kfo”k;hps
loZ fu;e] rlsp fjcsV lanHkkZrhy loZ fu;e VsfyQksu
dusD’ku ?ks.;kiwohZ rdzkjnkj ;kauk letkowu lkafxrys
gksrs vkf.k rdzkjnkj ;kauk rs ekU; >kY;kuarj R;kauh
vks-ok;-Vh fLde[kkyh VsfyQksu dusD’ku feG.;klkBh
jDde :Ik;s -------------------@& fMikW>hV dsyh-
4- rdzkjnkj ;kauh VsfyQksu dusD’ku vks-ok;-Vh-
fMikW>hV Eg.kwu jDde iSls --------------@& fnukad
---------------- jksth ;k lkeusokyk ;kapsdMs Hkjys- lnj
lkeusokyk ;kauh rdzkjnkj ;kaP;k ekx.khizek.ks R;kapk
VsfyQksu uacj ----------------- gk fnukad ------------ jksth
fMldusDV dsyk vkf.k VsfyQksu dusD’ku can dsys-
fu;ekuqlkj fg’kksc Qqy vW.M Qk;uy iw.kZ dsyk
vlY;kus rs ;k lkeusokykps xzkgd ukghr-
5- fu;ekizek.ks tj ,[kk|k VsfyQKsu /kkjdkus vks-ok;-Vh-
fLDe[kkyh VsfyQksu clfoY;kiklwu ---------------
o”ksZps vkr can dsyk rj bfuf’k;y fMikW>hVP;k 1@20
jDde njo”khZ fMMDV dsyh tkrs- lnj rdzkjnkj ;kauh
----------- o”ksZ lnjP;k VsfyQksupk okij dsysyk vkgs]
R;keqGs njok”khZ :Ik;s---------------- ;k izek.ks
rdzkjnkj ;kauk fjcsV fnysys vkgs- rlsp Add: Rent Rebate for
intrupted service (credited) :Ik;s ------------@& vWM dsysys
vkgsr- rdzkjnkj ;kaph fnukad ----------------] vkf.k fnukad
---------------jksthph fcys :Ik;s ---------------@&
vfk.k :Ik;s ----------------------@& ;k
lkeusokyk ;kauk ;s.ks ckdh gksrh] rh otk tkrk
rdzkjnkj ;kauk jDde :Ik;s ----------------@& gh ns; gksrs
vkf.k lnjph jDde gh ;k lkeusokyk ;kauh rdzkjnkj ;kauk
fnukad ---------------- jksth fnysyh vkgs- ;k
lkeusokyk ;kaP;k fnukad --------------- jksthP;k i=kkr
ojhy loZ ekfgrhpk ri’khy vkf.k ns; jDde [kkyhyizek.ks
vkgs-
R;keqGs ojhy loZ ckchapk fopkj djrk rdzkjnkj ;kauh
ekx.kh dsysyh jDde :Ik;s -------------@& gh pqdhph vlwu
R;kauk ns; vl.kkjh jDde :Ik;s -----------------@& gh ;k
lkeusokyk ;kauh fnukad ---------- jksthpk fnysyh vkgs-
lnjph jdde gh fu;ekizek.ks fnysyh vlY;keqGs lnjps
lkeusokyk gs rdzkjnkj ;kauk vkrk dks.krhgh jDde ns.ks
ykxr ukghr-
Rkdzkjnkj gs lkeusokyk ps xzkgd ukghr- R;keqGs]
lkeusokyk fo:/n dks.khgh nkn ekxw ‘kdr ukghr-
6- rdzkjnkj ;kaps vtkZrhy etdwj Eg.kts rdzkjnkj ;kauh
fnukad ------------- uarj mjysY;k jdeslkBh
lkeusokyk ;kaP;kdMs okjaokj ekx.kh dsyh gs Eg.k.ks
[kksVs vlwu rs ;k lkeusokyk ;kauk ekU; ukgh-
7- lkeusokyk ;kauh rdzkjnkj ;kauk lsok ns.;ke/;s dlY;kgh
izdkjph derjrk ¼Deficiency in Service½dsysyh ukgh
8- rdzkjnkj ;kauh egRokph oLrqfLFkrh ¼Supperssion of
Material½gh yioysyh vkgs vkf.k rs ;k es- eapkleksj LoPN
gkrkus vkysys ukghr-
9- rdzkjnkj ;kaph lnjph rdzkj gh fu[kkyl [kksVh vlY;kus
rdzkjnkj ;kaP;kdMwu lnj lkeusokyk ;kauk] xzkgd laj{k.k
dk;nk dye 26 uqlkj :Ik;s -------- ns.;kpk vkns’k
dj.;kr ;kok-
10- lkeusokyk ;kauk lnjps ys[kh Eg.k.;kr t:j rj nq:Lrh dj.;kl
vxj tknk Eg.k.ks ns.;kl ijokxh vlkoh-
11- lkeusokyk ;kauh Lora= ;knhus dkxni=s nk[ky dsysyh
vkgsr-
12- lkeusokyk ;kauh lnjps ys[kh Eg.k.;kps i`”BFkZ
izfrKkys[k lkscr fnysyk vkgs-
13- rjh] ojhy loZ ckchapk fopkj d:u rdzkjnkj ;kauh
lkeusokyk ;kaps fo:/n nk[ky dsysyh lnjph rdzkj gh jÌ
dj.;kr ;koh-
LFkG---------------
fnukad lkeusokyk

izfrKkys[k
eh Jh ----------------- -o; %& ---o”ksZ] O;olk; ---------------- jk-
-------] lR;izfrKsoj dFku djrks dh] ;k ys[kh Eg.k.;ke/khy loZ
etdwj ek>s ekfgrhizek.ks [kjk o cjkscj vlwu R;kaps lR;srslkBh
vkt jksth------------------- eqDdkeh lgh dsysyh vkgs-
LFkG
fnukad
lkeusokyk

xzkgd rdzkj ¼Consumer Complaint½


Bso ikorhph jDde u fnY;kckcr irlaLFksfo:/n
rdzkj vtZ
----------------- ;sFkhy es- ftYgk xzkgd U;k;eap lks] ;kaps
dksVkZr
rdzkj vtZ uacj -------------@&
Jh---------------]
o;] ------------ o”ksZ]
O;olk;-----------
jk-- -----------------------] &vtZnkj
fo:/n
------------------ O;olkf;d ukxjh lgdkjh irlaLFkk
rQsZ
1½psvjeu]
Jh--------------
o;] ------------ o”ksZ]
O;olk;-----------
&lkeusokyk
Xkzkgd laj{k.k dk;|kizek.ks
lnjhy vtZnkj es- dksVkZl uezrkiwoZd dGforks rs
[kkyhyizek.ks&
1- vtZnkj gs lkeusokyk laLFksps Bsohnkj o [kkrsnkj vlwu lnj
Bso BsoY;kcÌy lkeusokyk laLFkk R;kauk O;kt nsrs
R;keqGs vtZnkj gs lkeusokyk laLFksps xzkgd vkgsr- o rs
xzkgd laj{k.k dk;|kps rjrwnhuqlkj xzkgd ;k d{ksr eksMrkr-
2- lkeusokyk gh ukxjh irlaLFkk vlwu rh lgdkjh dk;|k[kkyh
uksanhr >kysyh laLFkk vkgs- lnj laLFksph ‘kk[kk
--------------- ;sFks vkgs- vtZnkj ;kP;k ,dw.k j-:--------------
@& P;k osxosxG;k eqnr BsoikoR;kaph eqnr laiY;kuarjgh
lkeusokyh laLFkk jDde ijr dj.ksl djhr vlysyh VkGVkG
gk ;k rdzkjhpk okn fo”k; vkgs-
3- lnjhy vtZnkj ;kauh lkeusokyh irlaLFkk ;kapsdMs
osxosxG;k rkj[kkauk osxosxG;k dkyko/khalkBh eqnr Bso
ikoR;k BsoY;k gksR;k R;kpk ri’khy [kkyhyizek.ks&
v -vdkmaV eqnrBso eqnrBso jDde dkyko/kh
O;kt
ua- uacj fnukad laiY;kph :Ik;s ¼fnol½
rkjh[k
1- ------------- ---------------- ---------------------
---------------------
2- ------------- ------------- -----------------------
---------------------3- --------------- -------------------
---------------- ------------------- ------------------------
ojhy izek.ks o.kZu vlysY;k Bso ikoR;kaP;k jDdek o
R;kojhy ns; vlysys O;kt eqnr myVwu xsY;kuarjgh
osGksosGh ekx.kh d:u lq/nk lkeusokyh irlaLFksdMwu ijr
ns.ksr vkysY;k ukghr-
3- ojhy izek.ks dsysY;k 3 Bso ikoR;kaph jdde o R;kojhy ns;
O;kt ijr feG.kslkBh izLrqr rdzkjnkj ;kauh lkeusokyh
irlaLFkk ;kaps O;oLFkkid] psvjeu ;kaP;k okjaokj le{k
HksVh ?ksrY;k vkgsr- o ;kckcr i=O;ogkj ns[khy dsyk
vkgs- lnj i=kP;k izfr rdzkjnkj vtkZlkscr tksMR vlwu R;k
loZ i=kaoj iksgksp ?ksrysyh vkgs-
ojhy loZ ifjfLFkrho:u lkeusokyh irlaLFkspk eqnrBso jdek
cGdko.;kpk okbZV mÌs’k ;k d`rhrwu fnlwu ;sr vkgs-
lkeusokyk laLFksP;k ojhy lsosrhy =qVheqGs vtZnkjkl
izpaM ekufld =kl >kyk vlwu R;kuak eqnr BsohP;k jdek
vko’;d vlrkuk osGhp feGkY;k ukghr- vtZnkj ;kaph
vkfFkZd ifjfLFkrh csrkph vlwu R;kauh vkiY;k toGph loZ
jDde lnj lkeusokyk laLFksoj fo’okl Bsowu laLFksr cpr
BsohP;k :ikr Bsoysyh vkgs- v’kk izdkjs lkeusokyk
laLFksus vtZnkjkl lnks”k lsok rlsp derjrk Bsowu xzkgd
rdzkj dj.ksl Hkkx ikMys vkgs- ;kl loZLoh lkeusokyk
laLFkk gh tckcnkj vkgs-
4- vtkZl dkj.k & tsOgk ---------------- e/;s osGksosGh
vtZnkjkus lkeusokyk irlaLFksps eWustj ;kaph HkssV ?
ksrY;kuarj R;kauh vtZnkj ;kl lnj jDde ijr ns.ksp vk’oklu
fnys rsOgkiklwu vkt v[ksj ?kMr vkysys vkgs-
5- vko’;d rs dksVZ Qh LVWEi vktkZ lkscr tksMys vkgsr-
6- vko’;d rs dkxn izrhalghr dkxn;knhus nk[ky dsys vkgsr-
7- lcc] vtZnkjkph fouarh dh]
¼v½ lkeusokyk laLFksus vtZnkjkl R;kP;k Bsohph
jDde :Ik;s ---------------@& ijr dj.ksckcr es- dksVkZu
svkns’k |kosr-
¼c½ ojhy BsoikOkR;kaP;k jdekaoj lnj olwy gksbZIk;Zar
Bso ikorhe/;s uewn vlysY;k O;ktnjkizek.ks O;kt ns.kspk
vkns’k lkeusokyk fo:/n djkok-
¼d½ ;k izdj.kkeqGs vtZnkj ;kl tks ekufld =kl >kyk vkgs
R;k cn~ny lkeusokykus vtZnkj ;kl jDde :Ik;s --------
ns.ksspk gqdwe es- dksVkZus djkok-
¼M½ ;k rdzkj vtkZpk [kpZ jDde :Ik;s -----------------@&
lkeusokykus vtZnkj ;kl ns.kspk vkns’k Ogkok-
¼b½ t:j rj vtZ nq:Lrhl ijokuxh feGkoh-
LFkG--------------
fnukad ---------- vtZnkj

vtZnkjrQsZ vWMOgksdsV

izfrKkys[k
eh Jh ----------------- -o; %& ---o”ksZ] O;olk; ---------------- jk-
-------] lR;izfrKsoj dFku djrks dh] ;k lnj vtkZe/khy uewn loZ
etdwj ek>s mRre ekfgrh o letwrhizek.ks [kjk o cjkscj vlwu
R;kaps lR;srslkBh eh ek>kh lgh ;k [kkyh ----------------eqDdkeh
dsyh vkgs-
LFkG
fnukad vtZnkj

You might also like