Жинақ белгілі бір логикамен байланысты екі бөліктен тұрады.

Біріншісінде әлеуметтік ғылымдардағы ұлтты ұғыну, ал екіншісінде -

ұлтшылдықтың сыни теориясы тұрғысынан империяны зерттеу туралы
айтылады. Жинақты құрастырушылар үшін ұлтшылдық дискурсты талдау
өздігінен емес, «империя» ұғымын жаңа түсіну үдерісіндегі бірінші саты
ретінде маңызды. Қазіргі заманғы зерттеулер «империя» мен «ұлттық
мемлекет» арасындағы нақты шекара туралы бұрынғы түсініктерді бұзады.
Егер бұрын оларды түрлі тарихи дәуірлермен қатаң байланыстыратын болса,
содан кейін олардың белгілі синхрондылығына жол бере отырып,
«империяны» архаикалық білім ретінде түсіндірсе, бүгінде олар мемлекеттік
ұйымның тең құқықты үлгілері сияқты көрінеді. Сонымен қатар, Джейн
Бурбанк пен Фредерик Купердің мақаласында ұлт-мемлекеттің ұзаққа
созылмауы мүмкін екендігі және бұл - прогрессивті саяси модель емес деген
пікір айтылады.
«Империялық жағдайды» империялардан да, ұлттық мемлекеттерден
де табуға болады. Бұл мәселе Бурбанк пен Купердің мақаласында егжей-
тегжейлі түсіндіріледі, «империя» ұғымының мағынасы да, империяның
тарихтағы рөлі мен орны да қайта қаралады. Мұндай жағдайда «империялық
ұлт» термині оксюморон болып көрінбейді, керісінше дербес талдауға лайық
болып табылады.
Шын мәнінде әңгіме ұлтшылдық пен империя туралы емес, оларды
сипаттау тілі туралы болып отыр. Өткеннің империясын зерттеуші еріксіз
«бөтен тілді» игеруі керек қой, бұл оның алдына «түсіну» мен «аударманың»
күтпеген проблемаларын қояды. Жинақты құрастырушыларға Брубейкердің
ұлтшылдардың өздері, «ұлттық саясат» немесе империяның белсенді
қайраткерлері ұсынған терминдердегі ұлтшылдық пен империя. Басқаша
айтқанда, өзіндік сипаттау тілінен саналы түрде бас тарту және ғалымға
«саясат тілі мен күнделікті өмірден» алшақтап, сол арқылы «мифтер мен
жаңылыстырулардан» айырылып қалуға мүмкіндік беретін жаңа тілді әзірлеу
туралы сөз болып отыр.
Кез келген жағдайда «ұлтшылдық» пен «империя» жинақты
құрастырушылар өзін-өзі сипаттау тілінен өзгеше жаңа талдамалық тілді
қажет ететін өріс ретінде қарастырады. Бұл орайда олар Брубейкерді
ұстануға шақырады. Алайда, соңғысы «ұлт», «ұлттық жұмылдыру», «ұлттық
қақтығыстар», «ұлтшыл саясат» сияқты ұғымдардан мүлдем бас тартпады,
тек «ұлттық фактордың» рөлі мен орнын дұрыс түсіну туралы айтты. Тек
радикалды ұлтшылдарға ғана бұл фактор адамдардың мінез-құлқында басты
фактор болып көрінеді. Іс жүзінде сурет анағұрлым күрделі, вариативті және
ситуативті болып табылады. Сондықтан «мәселе ұғымдарды пайдалану
фактісінен емес, оны қалай пайдаланатынынан тұрады». Ашкрофт кітапта:
"қаншалықты кең және оны кім пайдаланады» - деп айтады.
 Бір қарағанда, бұл басылым, әрине, Ресейге қаратылып, соңғы он жыл
ішінде Ресейдің шын мәнінде не болып табылатыны немесе не болғысы
келетіні туралы дау қайтадан өшіп қалды; мұндай жағдайда ұлт және
империя делінгендердің астында нені түсінуіміз керек; «либералдық
империя» мүмкін бе; «көпұлтты» (дәлірек айтқанда - полиэтностық)
көтермелеу керек пе, әлде даму векторы гомогенизациямен байланысты
болуы керек пе; және, ең соңында, саяси (біртұтас азаматтық және жалпы
құқықтық нормалар) ретінде мәдени-саяси бірлік мәдени гомогенизацияға
әкеп соқтыруы тиіс пе, әлде ол мәдени әртүрліліктің қандай да бір дәрежесіне
жол беруі тиіс пе. Бұл пікірталас мәнмәтінінде саяси-құқықтық (егер
этикалық болмаса) мәселе де пайда болады: империя «заңды» (Бурбанк және
Купер) немесе «заңсыз» (Бейссингер) басқару нысаны болып табылады ма?
Деген сұрақтарды туындатады.
Марк Бейссингер көрсетіп отырғандай, «империя» ұғымы бүгінде
бұрынғыдан өзгеше мағынаға ие. Алайда, «ұлттық мемлекет» ұғымына да
солай жататыны анық, оның үстіне кейбір авторлар «ұлттық» саяси
азаматтық мәртебемен шектесе, басқалары оған «тарихи-мәдени» өлшем
қосады, ал үшіншілері «ұлтты» «этноспен» ұқсастырады. Осылайша,
«ұлтшылдық» және «империя» терминдері нақты саяси мағынамен
жүктелген және саяси белсенділікті соншалықты қарқынды тудырып
отырғаны байқалады. Бейссингердің айтуынша, қандай да бір ұғымды
қолдану тек саяси шындықпен ғана емес, «тарихи жадтың» жүгімен де
анықталады. Бұл - қазіргі заманғы ғылымның басты назарында тұрған тағы
бір маңызды мәселе.
Қалай болғанда да, қарастырылып отырған жинақ идеяларға бай, онда
түрлі тәсілдер ұсынылған, ол ойлануға көп тамақ береді. Онда жоқ нәрсе -
бәрін бір үстем теорияға («сыни» немесе «сын емес») жеткізуге ұмтылу.
Зерттеулер жемісті жалғасуда және жаңа материалды қосу (жаңа өңірлер,
өмір салалары немесе тарихи кезеңдер туралы) белгілі тақырыпты зерттеуде
жаңа тәсілдер мен күтпеген бұрылыстардың пайда болуына үміт артуға
мүмкіндік береді. Ұсынылған жинақ осындай үміт үшін жақсы негіз болады.
Кітаптың қалың оқырманның қызығушылығын тудыруы екіталай деп
есептеймін, бірақ ұлтшылдық пен ұлттық болмыс мәселелерін зерттеу үшін
шығарманың үлкен қызығушылық тудырары сөзсіз. Ұлтшылдық пен
империя мәселелеріне қызығушылық танытатындар үшін тамаша және
өзінше ерекше жинақ. Жинақта бірқатар шетелдік авторлардың осы
проблемаларға арналған шығармаларының аудармалары бар, бұл оның
құндылығын арттырады. Шетелдік ғылымда ұлтшылдықтың, әсіресе,
империялардың тақырыптары көбірек дамыған.
 ҚР ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
ДҮНИЕЖҮЗІ ТАРИХЫ, ТАРИХНАМА ЖӘНЕ ДЕРЕКТАНУ
КАФЕДРАСЫ

МӨЖ

АННОТАЦИЯ:
Тақырыбы: Мифы и заблуждения в изучении империи и
национализма

ОРЫНДАҒАН: КУЛТАНОВ М. М
 ТЕКСЕРГЕН: ЖАРКЫНБАЕВА Р. С

АЛМАТЫ - 2023