Amonyumsulfat Uretim Tesisi Tasarimi

www.KimyaMuhendisi.
com
T.C.
CUMHURĠYET ÜNĠVERSĠTESĠ
MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ
KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ
KMÜ - 402 KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ TASARIMI - II
AMONYUM SÜLFAT ÜRETĠM TESĠSĠ TASARIMI
DERS SORUMLUSU
Yrd. Doç. Dr. Ünsal AÇIKEL
Tolgahan S. ATEġ
2004116020
1
www.KimyaMuhendisi.com
MAYIS–2008
SĠVAS
Cumhuriyet Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünde tasarım çalıĢmam

boyunca benden bilgi ve katkılarını esirgemeyen hocam Yrd. Doç. Dr. Ünsal
AÇIKEL‟ e, Kardemir Karabük Demir Çelik Fabrikası Yan Ürün Tesisleri
BaĢmühendisi Cüneyt USLU‟ ya ve tüm öğrenim hayatım boyunca bana her
konuda destek olan anne ve babama sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Tolgahan S. ATEġ
Mayıs-2008
2
Ġçindekiler……………………………………………………………………….i
ġekiller Dizini ………………………………………………………………….ii
Tablolar Dizini………………………………………………………………… iii
Grafikler Dizini………………………………………………………………....iv
Simge ve Kısaltmalar…………………………………………………………....v
Özet……………………………………………………………………………....1
1.Genel Bilgiler………………………………………………………………….2
2.Amonyumsülfat Üretim Prosesi……………………………………………….3
3.Kütle Denklikleri……………………………………………………………....6
3.1.Kurutucu………………………………………………………………....6
3.2.Santrifüj………………………………………………………………….8
3.3.Reaktör…………………………………………………………………10
3.4.Asit Tutucu……………………………………………………………..15
3.5.TaĢma Kapları ve Devir-Daim Çözeltisi……………………………….17
3.5.1.Alt Seviye Kabı……………………………………………………..18
3.5.2.Üst Seviye Kabı……………………………………………………..19
4.Enerji Denklikleri ……………………………………………………………21
4.1.Püskürtücü- Asit Tutucu ……………………………………………….22
4.2.Alt Seviye Kabı ………………………………………………………..24
4.3.Reaktör ………………………………………………………………...26
4.4.Üst Seviye Kabı ………………………………………………………..28
4.5.Isı DeğiĢtirici …………………………………………………………..31
4.6.Buhar Kazanı …………………………………………………………..34
4.7.Kurutucu ……………………………………………………………….39
5.Ekipman Seçimi ……………………………………………………………..49
5.1.Reaktör ………………………………………………………………...50
5.2.Asit Tutucu………………………………..……………………………52
5.3.Alt ve Üst Seviye Kabları ……………………………………………...53
5.4.Isı DeğiĢtirici …………………………………………………………..55
5.5.Buhar Kazanı ……………………………………………………….….55
5.6.Kurutucu …………………………………………………………….…56
5.7.Paketleme ……………………………………………………………...57
5.8.Su Tankı ………………………………………………………………..57
5.9.Ait Tankı ……………………………………………………………….57
5.10.Motor …………………………………………………………………58
5.11.TaĢıyıcı Bantlar ………………………………………………………58
5.12.Pompa ve Borular …………………………………………………….59
6.AMS Üretiminde ĠĢletme Gelir ve Giderlerinin Hesaplanması …………......67
7.Kaynaklar…………………………………………………………………….70
3
ġekiller Dizini
ġekil.2.1.Amonyum sülfat üretimi ana akım Ģeması ………………………………………….3

ġekil.2.2.Amonyum sülfat üretimi akım Ģeması ……………………………………………...5
ġekil.3.1.1.Kurutucu Ģematik gösterimi ……………………………………………………....7
ġekil.3.2.1.Santrifüj Ģematik gösterimi ……………………………………………………….9
ġekil.3.3.1.Su tankı ve püskürtücü Ģematik gösterimi ……………………………………….12
ġekil.3.3.2.Reaktör Ģematik gösterimi ……………………………………………………….13
ġekil.3.3.4.Ürün alımı ve dağıtıcının Ģematik olarak gösterimi ……………………………..14
ġekil.3.4.1.Asit tutucu Ģematik gösterimi ……………………………………………………15
ġekil.3.5.1. Alt seviye kabı giriĢ çıkıĢ akımları Ģematik gösterimi ………………………….18
ġekil.3.5.2. Üst seviye kabı giriĢ çıkıĢ akımları Ģematik gösterimi ………………………….19
ġekil.3.5.3.Reaktör ve alt ,üst seviye kablarının Ģematik görünümü ………………………..20
ġekil.4.1.Reaktör ve seviye kabları çevresindeki akımların Ģematik gösterimi ……………..21
ġekil.4.1.1.Püskürtücü- asit tutucu çevresindeki akımların Ģematik gösterimi ……………...22
ġekil.4.2.1.Alt seviye kabı çevresindeki akımların Ģematik gösterimi ………………………24
ġekil.4.3.1.Reaktör çevresindeki akımların Ģematik gösterimi ………………………………26
ġekil.4.4.1. Üst seviye kabı çevresindeki akımların Ģematik gösterimi ……………………...29
ġekil.4.5.1.Isı değiĢtirici Ģematik gösterimi ………………………………………………….31
ġekil.4.6.1.Buhar kazanı Ģematik görünümü ………………………………………………...35
ġekil.4.7.1.Kurutucu akım Ģeması …………………………………………………………...40
ġekil.4.7.2.Pnömatik kurutucu ……………………………………………………………….41
ġekil.A.1.Amonyum sülfat üretim tesisi akım Ģeması …………...…………………………..47
ġekil.A.2.Amonyum sülfat üretim tesisi akım Ģeması ……………………………………….48
ġekil.5.1.1.Reaktör tasarım boyutları Ģematik gösterimi …………………………………….50
ġekil.5.1.2.Reaktör ölçüleri Ģematik gösterimi ………………………………………………51
ġekil.5.2.1.Asit tutucu ölçüleri Ģematik gösterimi …………………………………………...52
ġekil.5.3.1.Alt seviye kabı ölçüleri Ģematik gösterimi ………………………………………53
ġekil.5.3.2.Üst seviye kabı ölçüleri Ģematik gösterimi ………………………………………54
ġekil.5.4.1.Isı DeğiĢtirici ölçüleri Ģematik gösterimi …………………………….…………..55
ġekil.5.5.1.Buhar kazanı ……………………………………………………………………..55
ġekil.5.6.1.Pnömatik kurutucu ……………………………………………………………….56
ġekil.5.9.1.Asit ve su tanklarının Ģematik görünümü ………………………………………..58
ġekil.5.10.1.Motor görünümü ………………………………………………………………..58
ġekil.5.11.1.TaĢıyıcı bant Ģematik görünümü ……………………………………………….59
4
Tablolar Dizini
Tablo.3.1.1.Kurutucu giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri ………………………………………7

Tablo.3.2.1.Santrifüj giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri ……………………………………….9
Tablo.3.4.1.Asit tutucuya giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri ………………………………...16
Tablo.3.5.1.Reaktöre giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri ……………………………………...20
Tablo.5.1.Ana Ekipmanlar ve fiyatları ……………………………………………………….65
Tablo.5.2.Tesiste kullanılan motorlar ve fiyatları …………………………………………...66
Tablo.5.3.Tesiste kullanılan taĢıyıcı bantlar ve fiyatları ……………………………………..66
Tablo.5.4.Boru ve pompa ekipmanları ve fiyatları …………………………………………..66
Tablo.6.1.AMS üretiminde saatte gerçekleĢen iĢletme maliyeti ……………………………..68
5
Grafikler Dizini
Grafik.3.3.1.Amonyum sülfat üretiminde asit yüzdesinin reaksiyon verimine etkisi ………..10

Grafik.4.7.1.ÇeĢitli malzemelerin havanın nemine göre denge nemi içerikleri ……………...39
6
Simge ve Kısaltmalar
AMS : Amonyumsülfat
H : Entalpi
∆H : Entalpi farkı
T :Sıcaklık
∆T :Sıcaklık farkı
m :Kütlesel debi
Cp :Molal ısı kapasitesi
Q :Isıl enerji
μ : Viskozite
Re :Reynold sayısı
D : Boru çapı
U : Çizgisel hız
g :Yoğunluk
Pr : Prandtl sayısı
Nu : Nurselt sayısı
h :Konvektif ısı aktarım katsayısı
U :Toplam ısı aktarım katsayısı
L :Boru uzunluğu
P : Basınç
X : Buhar kalitesi
d :Boru çapı
W : Güç
∆P : Basınç düĢüĢü
q :Hacimsel debi
7
ÖZET
Kok üretim tesislerinde ana ürün kok dıĢında elde edilen diğer önemli ürün kok gazıdır.
Elde edilen bu ham kok gazı, kok bataryalarına ait yakma kamaralarında kullanılır. Ancak
kok gazı fırınlardan ilk çıktığı anda düĢük ısıl enerji kapasitesine sahip olduğundan yapısında
bulunan amonyak, naftalin, katran gibi bileĢenlerden arındırılmalıdır. Böylece çeĢitli
ayrıĢtırma iĢlemlerinden geçirilen kok gazı endüstriyel amaçlı kullanılabilir bundan dolayı da
endüstriyel kok gazı olarak adlandırılır. Yüksek ısıl değere ulaĢtırılan kok gazı yakma
kamaralarına beslenir.
Kok fabrikalarında bu amaçla yan ürün tesisleri kurulmakta ve ham kok gazından
ayrıĢtırılması istenen bileĢenlerden yan ürünler elde edilerek pazarlanmaktadır. Amonyakta
ham kok gazının ısıl değerini düĢüren önemli bileĢenlerden biridir ve ham kok gazından
ayrıĢtırılması gerekenlerin baĢında gelir.
Kok gazındaki amonyaktan üretilebilecek en karlı ürün amonyumsülfattır. Amonyumsülfat

tesisi iĢletimi kolaydır ve karlı bir prosestir. Ancak proseste sülfürik asit kullanıldığından
yüksek miktarda korozyon gerçekleĢmekte ve tesis oldukça sık bakıma alınmaktadır.
Hazırlanan bu çalıĢmada kok gazında bulunan amonyak ile sülfürik asitten amonyum
sülfat üretimi tesisi tasarımı gerçekleĢtirilmiĢtir. Tesis saatte 10 000 kg amonyumsülfat
üretimi gerçekleĢtirecek Ģekilde tasarlanmıĢtır. Elde edilen amonyum sülfatın oldukça düĢük
nem içeriğine sahip olması ( XH2O < 0,01 kg H2O / kg AMS ) istenmektedir. Bunun için
tesiste kurutma iĢlemleri büyük önem arz etmektedir.
Proses ana ekipmanları kok gazı daldırmalı bir reaktör, reaktör içi sıcaklığı istenen değerler
arasında tutabilmek için bir ısıtma sistemi ve elde edilen ürünün kurutulduğu mekanik ve ısıl
kurutucular oluĢturulmaktadır. Bunlar yanında ısıtma sistemine ve sistemdeki geri döngü
ile taze beslemeleri sisteme dahil edebilmek için yardımcı olan alt ve üst seviye kabları,
asit tutucu, ısıtma sistemi için buhar kazanı ve paketleme ünitesi gibi yardımcı ekipmanlarda
bulunmaktadır. Prosesteki ana ve yan ekipmanların kapasiteleri ve tasarım boyutları yanında
tesisteki tüm boru, pompa ve motor hesaplamaları yapılarak tesisin tasarım maliyeti
çıkarılmıĢtır. Tesisin aylık iĢletme giderleri ile satıĢ gelirleri de hesaplanarak baĢa baĢ noktası
analizi yapılmıĢtır.
8
1. GENEL BĠLGĠLER
Bitkinin büyümesi, organik maddelerini yapması ve hayat olaylarının düzenli ve sürekli

olması için gerekli olan maddelerin tümüne bitki besinleri denir.
Bitki bu ihtiyaçlarını topraktan karĢılayamadığı durumda, tohumun çimlenmesinden,
olgunlaĢmasına kadar geliĢmenin herhangi bir döneminde bitki tarafından alındıktan sonra
bitkinin geliĢmesini teĢvik eden ve sonunda ürünün niteliğini geliĢtiren ve miktarını arttıran
maddeye, bitki besini ve besinlerini taĢıyan bileĢiklere gübre denir. Gübre ayrıca ürün
verimini sabitlemektedir.
Gübre aynı zamanda ürün kalitesini de etkiler. Toprağa gübre vermekle mahsulün niĢasta,
Ģeker, protein ve yağ içeriği arttırılır. Ayrıca pamuk, yün, kendir gibi ürünlerin dayanıklılığını
arttırırken bitkiyi hastalık ve kuraklığa karĢı kuvvetlendirir.
Suni gübreler, tüm kimya endüstrisi içerisinde önemli bir sektörü oluĢturur. Üretim ilk
olarak ABD'de 1849'da baĢlamıĢ ve 1940'dan bugüne kadar büyük oranda artmıĢ ve
endüstride önemli bir yere sahip olmuĢtur.
Suni gübreler, azotlu, fosfatlı, potasyumlu ve karıĢık gübreler olarak çeĢitli Ģekillerde
üretilmektedir.
Azotlu Gübreler
Çoğu azotlu gübreler için NO3¯ ve NO4 + iyonları azot taĢıyıcılarıdır. KarıĢık ve kompoze
gübreler için de durum aynıdır. Tarla koĢullarında NH4+ iyonu kısmen toprak kolloidlerince
absorbe edilir. NO3¯iyonuna oranla bitkiler tarafından alınma hızı da genelde düĢüktür.
Bundan dolayı çoğu bitkiler nitratlı gübrelemelere oranla amonyumlu gübrelere daha çok
tepki göstermektedir. Nitratlı gübreler bitkide çabuk etki gösterirler. Amonyumlu veya nitratlı
azotlu gübrelerin hangisinin uygulanacağı sorunu toprağın özel koĢullarına bağlıdır.
Fosforlu Gübreler
Fosforlu gübreler fosforu genellikle fosfat biçiminde içerirler. Fosforun çözünürlüğüne ve

bitkilere yararına göre üç gruba ayrılırlar.Bunlar;
a) Suda çözünebilir fosfat miktarı fazla olan, süper fosfat, triple süper fosfat gibi.
b) Sitrik asit veya amonyum nitratla, çözünebilir fosfor miktarı yüksek olan fosforlu gübreler,
Renonic (%23-26 P2O5) gibi.
c) Suda nitrik asitte ve amonyum nitratta çözünmeyen fosforlu gübreler, kaya fosfat gibi.
Potasyumlu Gübreler
Potasyum;
a) Toz - su oranını ayarlar
b) Enzim aktivitesini artırır yada ayarlar.
c) Hücre ve çekirdek için temeldir,
9
d) Enerji depolama ve arttırılması için kullanılır.

2.AMONYUM SÜLFAT ÜRETĠM PROSESĠ
KoklaĢma proseslerinde üretilen kok gazı, yapısında bulundurduğu amonyaktan (NH3)

arındırılmadan koklaĢma prosesindeki yanma beklerine verilemez. Aksi halde kok gazı yeteri
ısıl değere ulaĢamaz ve proseste sorunlara yol açar.
Amonyum Sülfat Üretim Türleri;
Azot kaynağı temel alındığında;
1.Amonyaktan:
2 NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4
2.Amonyum karbonattan:
(NH4)2CO3 + CaSO4.2H2O → CaCO3 + 2H2O + (NH4)2SO4
KoklaĢma ünitesinde amonyak kaynağından üretim istendiğinden 1. üretim tekniği

kullanılacaktır. 1. üretim tekniği için reaksiyon koĢulları ;
Reaksiyon ġartları;
1.Reaksiyon sıcaklığı: 55 oC
2.Reaksiyon koĢulu : % 3 lük H2SO4 çözeltisi
Prosesin gerektirdiği ana akım Ģeması;
10
ġekil.2.1.Amonyum sülfat üretimi ana akım Ģeması.

Proses Ģartları;
●Kok gazı üretimi yapan proseslerde elde edilen ham kok gazı %5 NH3 içermektedir.
●Posesden ayrılan kok gazı ise yapısında maksimum % 0,5 NH3 içermelidir.
●Reaktöre beslemesi yapılan kok gazı yaklaĢık 40 oC ve yoğunluğu 0,506 kg/m 3 tür.
Proses aksaklıkları ve giderilme yöntemleri ;
● Reaktörden çıkan kok gazı yapısında bir miktar da asit sürükleyebilir. Bunun için kok gazı
çıkıĢ borusu ucuna ani geniĢleme sistemi tasarlanarak yapısına aldığı asitten arındırılabilir.
Elde edilen asitte sistem içine geri döngü yapılabilir.Bu Ģekilde asit kaybı önlenebilir.
●Reaktörden ürün alımında basınçlı hava kullanılacaktır. Böylece reaktör dibinden daha az
sıvı içeren AMS kristalleri sürükleme vasıtasıyla alınacaktır
●Reaktör içi sıcaklığı 55 oC de sabit tutulması gerekmektedir. Ancak sisteme yapılan kok gazı
beslemesi yaklaĢık olarak 40 oC olması, reaktöre asit ve su tanklarından yapılacak oda
sıcaklığındaki beslemeler ve reaktör içi sıcaklık altında gerçekleĢebilecek geri döngüler
reaktör içi sıcaklığı düĢüreceğinden dolayı reaktörün ısıtılması gerekmektedir. Bunun için 2
yöntem vardır. Birincisi reaktör içine ısıtıcı yerleĢtirmek ikincisi ise reaktör içindeki çözeltiyi
devir-daim ettirmek ve bu sırada devir –daim ettirilen çözeltiyi bir ısıtıcı ile ısıtmaktır.Reaktör
dibinde ürün katı kristaller Ģeklinde çökeceğinden ısıtıcı yoluyla ısıtma yapmak reaktörün iç
sıcaklığının homojen olmasını zorlaĢtıracağından ikinci yöntem daha kullanıĢlıdır.Hem bu
Ģekilde sisteme yapılan geri döngü ve asit beslemesi devir- daim yaptırılan çözeltiyle reaktör
içine gönderilerek reaktörde meydana gelebilecek ısı değiĢimleri minimuma indirilebilir.
●Sisteme yapılacak su beslemesi direk reaktöre veya devir- daim sıvısı yoluyla siteme dahil
edilebilir. Ancak reaktörden çıkıĢ yapan kok gazına besleme yapılacak su sprey Ģeklinde
püskürtülürse hem gazın soğuması hem de asit tutucuda asidin çok yüksek verimle edesi
gerçekleĢir. Suda asitle birlikte yoğuĢarak sisteme gönderilmiĢ olur.
●Sistemde yapılacak devir –daim sırasında reaktördeki AMS kristalleride asit çözeltisiyle
alınabilir. Bu sistemde tıkanmalara sebep olacağından devir-daim sıvısı önce bir kaba
gönderilip burada AMS kristallerinin çökmesi ağlanmalıdır.Kabdan taĢan berrak sıvı ise
ısıtıcıya bu Ģekilde gönderilebilir.
Sistemde yapılan bu düzeltmeler sonrası prosesin son Ģekli Ģu hali almıĢtır;
11
ġekil.2.2.Amonyum sülfat üretimi akım Ģeması

12
3.KÜTLE DENKLĠKLERĠ
Temel: 10 000 kg/h (NH4)2SO4 (AMS) üretimi.
3.1.KURUTUCU
Kurutucuya AMS % 95 lik deriĢimle girer ve kurutucu ile maddedeki nemin tamamı
alınabilir. Prosesin diğer birimlerindeki tüm özetliler sisteme geri döngülenirken kurutucu ile
alınan nem(%3 lük H2SO4 ) sıcak gaz akımına karıĢarak sistemden uzaklaĢır. Yani burada
ayrılan asit ve su sistemde kayıp olarak gösterilir.
Kurutucuya giren madde miktarı: (10 000 kg/h). (100/95) = 10526 kg/h
Kurutucuya giren AMS miktarı: (10526 kg/h).(95/100) = 10 000 kg/h
Kurutucuya giren çözelti miktarı: (10526 kg/h).(5/100) = 526 kg/h
Kurutucuya giren H2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(3/100) = 15,78 kg/h
Kurutucuya giren H2O miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(97/100) = 510,22 kg/h
Kurutucudan ayrılan % 3 lük H2SO4 çözeltisi miktarı: 10526 – 10000 = 526 kg/h
Kurutucudan ayrılan H2SO4 miktarı: = 15,78 kg/h

KAYIP
Kurutucudan ayrılan H2O miktarı: 510,22 kg/h
13
526 kg/h
(%3 H2SO4)
%95 AMS
10526 kg/h KURUTUCU 10 000 kg/m3 AMS
ġekil.3.1.1.Kurutucu Ģematik gösterimi
Tablo.3.1.1.Kurutucu giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri
Akım Besleme / kg/h ÇıkıĢ I / kg/h ÇıkıĢ II / kg/h

BileĢen (Kurutucu GiriĢ) (Kayıp Akımı) (Ürün Akımı)
(NH4)2SO4 10 000 10 000
H2SO4 15,78 15,78
H2O 510,22 510,22
TOPLAM 10526 10 000 526
Besleme = (ÇıkıĢ I) + (ÇıkıĢ II)
Besleme =10 000 + 526 = 10526 kg/h

Sonuç uyumludur.
14
3.2.SANTRĠFÜJ
Reaktörden alınan ürün %70 oranında AMS içerir geri kalan kısım ise %3 lük asit
çözeltisidir. Santrifüj vasıtasıyla %70 lik karıĢım %95 e kadar deriĢiklendirilmesi
gerekmektedir bu kadar yüksek bir orana deriĢiklendirme için iki adet santrifüj birbirine
paralel olarak bağlanıp iĢletimi gerçekleĢtirilmelidir böylece santrifüj baĢına düĢen madde
miktarı azalacağından istenen deriĢime ulaĢılabilir.
Santrifüje giren madde miktarı = 10526.(95/ 100).(100/70) = 14286 kg/h
Santrifüje giren (NH4)2SO4 miktarı = (14286 kg/h ).(70/100) = 10 000 kg/h
Santrifüje giren H2SO4 miktarı = (14286 kg/h ).(70/100) .(3/100) = 112,8 kg/h
Santrifüje giren H2O miktarı = (14286 kg/h ).(70/100) .(3/100) = 3647,2 kg/h
Santrifüjden çıkan madde miktarı: (10 000 kg/h). (100/95) = 10526 kg/h
Santrifüjden çıkan (NH4)2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(95/100) = 10 000 kg/h
Santrifüjden çıkan çözelti miktarı: (10526 kg/h).(5/100) = 526 kg/h
Santrifüjden çıkan H2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(3/100) = 15,78 kg/h
Santrifüjden çıkan H2O miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(97/100) = 510,22 kg/h
Santrifüjden geri döngülenen madde miktarı = 14286 – 10526 = 3760 kg/h
Santrifüjden geri döngülenen H2SO4 miktarı = 3760 .(3/100) = 112,8 kg/h
Santrifüjden geri döngülenen H2O miktarı = 3760.(97/100) = 3647,2 kg/h
15
Tablo.3.2.1.Santrifüj giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri
Akım Besleme / kg/h ÇıkıĢ / kg/h

BileĢen (Kurutucu GiriĢ) Geri Döngü/kg/h (Ürün Akımı)
(NH4)2SO4 10 000 10 000
H2SO4 112,8 112,8 15,78
H2O 3647,2 3647,2 510,22
TOPLAM 14286 3760 10526
T=55 %70 AMS %95 AMS

SANTRİFÜJ
14286 kg/h 10526 kg/h
%3 lük H2SO4 Sisteme

3760 kg/h Geri döngü
ġekil.3.2.1.Santrifüj Ģematik gösterimi
Besleme = (Geri Döngü) + (ÇıkıĢ)
Besleme =10526+ 3760 = 14286 kg/h
Sonuç uyumludur
16
3. 3. REAKTÖR
Amonyum sülfat reaktörü daldırmalı tür reaktör olarak seçilmiĢtir.Reaktöre beslene kok
gazı asit çözeltisi içine daldırılarak amonyağının yaklaĢık % ını bırakır ve reaktörden ayrılır.
Reaktör içi sıcaklığı 55 oC tutmak önemlidir çünkü sıcaklık düĢüĢ ve artıĢları reaksiyon
verimini düĢürmektedir. Amonyum sülfat üretiminin asit deriĢimine bağlılığı Grafik 3.1 de
verilmiĢtir.
% Verim
% H2SO4
Grafik.3.3.1.Amonyum sülfat üretiminde asit yüzdesinin reaksiyon verimine etkisi
Grafik.3.1 de görüldüğü üzere rektör içinde bulunan çözeltinin asit deriĢiminin yaklaĢık
%3 olması reaksiyonun verimi ve maliyet açısından optimum koĢuldur ve önemlidir. Bundan
dolayı rektör içi çözelti deriĢiminin bu değerde tutulması önemlidir.
Reaktörde gerçekleĢen ana reaksiyon;
2 NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4 ∆H = -51450 kcal / kmol
Reaktörde birim zamanda reaksiyona giren madde miktarı;
(10000 kg AMS/h).(1kmol AMS/132 kg AMS).(2 kmol NH3 /1 kmol AMS).( 17 kg NH3/1 kmol NH3 )
= 2575,8 kg NH3 / h
17
Reaktöre birim zamanda beslenmesi gereken kok gazı miktarının hesaplanması;
→Reaktöre birim zamanda gönderilen amonyaksız kok gazı miktarı = X olsun.
(reaktöre giriĢ ) – (rektörden çıkıĢ) = (reaksiyonda harcanan NH3 )
X.(5/95) – X.(0,5/ 99,5) = 2575,8 kg/h NH3
X = 210 000 kg/h
Reaktöre beslenen kok gazı miktarı (kütlece)= 210 000 kg/h .(100/95) = 220 000 kg/h
Reaktöre beslenen kok gazı miktarı (hacimce)= 210 000 kg/h.(m3/ 0,506 kg) =437 000 m3/ h
Reaktöre beslenen NH3 miktarı = 220 000 - 210 000 = 10 000 kg/h
Reaktörde birim zamanda reaksiyona giren H2SO4 miktarı =
(10000 kg AMS/h).(1kmol AMS/132 kg AMS).(1 kmol H2SO4 /1 kmol AMS).( 98 kg H2SO4 /1kmol
H2SO4 )
= 7424 kg / h H2SO4
Tesise beslenmesi gereken H2SO4 miktarı = ( Reaksiyona giren H2SO4 ) + ( Kurutucuda kayıp
olan H2SO4 )
= (7424 kg/h) + ( 15,78 kg/h)
=7439,78 kg H2SO4 /h
Tesise birim zamanda asit tankından beslenen çözelti miktarı(%98‟lik)=
=7439,78 kg H2SO4 /h .(100 kg H2SO4 çözeltisi / 98 kg H2SO4 )
=7591,62 kg/h
Tesise H2SO4 çözeltisiyle giren H2O miktarı;
7591,62 .(2/100) = 151,83 kg/h
Tesise beslenmesi gereken H2O miktarı; (Reaktördeki çözeltinin %3 lük kalması için)
= (Kurutucuda kayıp olan H2O) – ( H2SO4 çözeltisiyle giren H2O )
=510,22 – 151,83
=358,89 kg/h
18
Tesise beslenmesi gereken suyu, reaktörden çıkan kok gazı üzerine püskürterek gazın
soğuması sağlanır ve asit tutucuda H2SO4 daha iyi ayrıĢtırılır.
ġekil.3.3.1.Su tankı ve püskürtücü Ģematik gösterimi
Reaktörde GerçekleĢen % DönüĢüm ;
[ 220 000.( 5/100 ) - 210 000.(0,5/99,5) ] / [ 220 000.(5/100) ] .100 = 90
(%90 DönüĢüm vardır.)
Grafik 3.1 incelendiğinde % 3 lük asit deriĢimine sahip çözeltide verim % 92 olarak
görülmektedir.Bulunan sonuç yada istenen sonuca göre bulunan verim değeri kullanılan asit
için uygundur.Çünkü elde edilmesi istenen verim %90 dan düĢük olsaydı asit deriĢiminin
değiĢtirilmesi gerekebilirdi.
Tesisten çıkan kok gazı miktarı = 210 000. (100 /99,5) = 211055,28 kg/h
Tesisten çıkan kok gazında bulunan NH3 miktarı = 211055,28.(0,5 /100 ) = 1055,27
Reaktörden çıkan kok gazı miktarı; ( asitle birlikte ) (% 1 H2SO4 )
211055,28 .(100/99) = 213187,15 kg/h
Reaktörden çıkan ürün akımı = 10 000 .(100 /70 ) = 14 286 kg/h
Reaktörden çıkan H2SO4 akımı = 10 000 .(100 /70 ).(3/100) =112,8 kg/h
Reaktörden çıkan H2Oakımı = 10 000 .(100 /70 ).(97/100) = 3647,2 kg/h
Reaktörün Ģematik görünümü aĢağıda verilmektedir;
19
ġekil.3.3.2.Reaktör Ģematik gösterimi
20
Reaktördeki Ürünün Alımı
Asit çözeltisine daldırılan kok gazı içindeki amonyak ile sülfürik asidin reaksiyonu sonucu
oluĢan amonyum sülfat kristalleri çözelti içinde dibe çöker. Ürün alımlı ise popa ile değil
vakum ile yapılmalıdır. Ayrıca asit çözeltisinde bulunan amonyum sülfat kristallerinin daha
kolay çökmesi için (benzer yüzeylerin teması ile) dipde bulunan AMS kristalleri basınçlı
hava yardımıyla çözelti içinde dağıtılması gerekmektedir.Bunun için basınçlı hava
gereksinimi vardır.Ayrıca kullanılacak basınçlı hava ürünün reaktörden alımında da
kullanılır.Basınçlı hava ürünün çekileceği boru içine kadar sokularak sürükleme vasıtasıyla
reaktör içinden alınır.
ġekil.3.3.4.Ürün alımı ve dağıtıcının Ģematik olarak gösterimi
21
3.4.ASĠT TUTUCU
Kok gazı reaktörden çıkıĢıyla birlikte kendisiyle birlikte çözeltide bulunan asidide
kendisiyle birlikte sürükler . Reaktörden çıkan kok gazının yaklaĢık % 1 asit olarak kabul
edilebilir. Asit tutucu genel itibariyle geniĢleyen bir boğaz Ģeklindedir. ġematik gösterimi Ģu
Ģekildedir;
ġekil.3.4.1.Asit tutucu Ģematik gösterimi.
Kok gazı asit tutucuya girmeden önce üzerine sistemin gereksinimini aĢmayacak miktarda
(aksi halde devir – daim ettirilecek çözeltinin ve dolayısıyla da reaktördeki asit çözeltisinin
deriĢimi düĢer ) su püskürtülerek bir miktar soğuması sağlanır. Reaktörden gelen kok gazı
boru vasıtasıyla ani geniĢleme boğazının dip kısmına kadar indirilir ve burada boğaza
bırakılır. Ani genleĢme sonucu ise kok gazının yapısına karıĢan su ve asit burada yoğuĢur.
Kok gazının çıkıĢ noktası ise boğazın üst kısmına yapılarak gazın çeperlerle de temas ederek
ilerlemesi böylece maksimum bir düzeyde su ve asit yoğuĢmasının gerçekleĢmesi
amaçlanmıĢtır
22
Asit tutucuya giren madde miktarı = [ Kok gazı (asitli) ] + [ Püskürtülen su ]
= (213187,15) + ( 358,39)
= 213545,54 kg/h
Asit tutucuda ayrıĢtırılan H2SO4 miktarı = 211055,28 .(1/99) = 2131,87 kg/h
Asit tutucuda ayrıĢtırılan H2O miktarı (Kok gazına püskürtülen su miktarı) = 358,39 kg/h
Asit tutucuda ayrıĢtırılan topla madde miktarı = 2131,87 kg/h + 358,39 kg/h = 2490,26 kg/h
Asit tutucuda ayrıĢtırılan topla madde miktarının asitçe % bileĢimi =
=( 2131,87 / 2490,26 ).100 = 85,6 (%85,6 H2SO4 içermektedir)
Tablo.3.4.1.Asit tutucuya giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri
Akım
GiriĢ Akımları /kg/h ÇıkıĢ Akımları /kg/h
BileĢen
Besleme / kg/h Kok GazıÇıkıĢı
(Kurutucu GiriĢ) Su GiriĢi/kg/h Geri / kg/h
Döngü/kg/h (Ürün Akımı)
H2SO4 2131,87 2131,87
H2O 358,39 358,39
NH3 1055,28 1055,28
Kok Gazı 210000 210000

(NH3süz)
TOPLAM 213187,15 358,39 2490,26 211055,28
213545,54 213545,54
TOPLAM
GiriĢ çıkıĢ akımları birbirine uygundur.
23
3.5. TAġMA KAPLARI (ALT VE ÜST SEVĠYE KAPLARI) VE DEVĠR-DAĠM

ÇÖZELTĠSĠ
Devir –daim ettirilen çözelti sayesinde reaktör içi sıcaklık 55oC tutulacaktır. Reaktör içi
sıcaklığı bu seviyede tutmak için;
( i ) Devir –daim ettirilecek çözeltinin debisi yükseltilebilir
( ii ) Devir –daim ettirilecek çözeltinin ısı değiĢtiricide sıcaklığı daha yüksek değerlere
ulaĢtırılabilir
Ancak geri döngülenecek akıma, asit tankından gönderilen çözelti, asit tutucudan gelen
akım ve santrifüjden gelen akım eklenerek reaktöre girdiğinden reaktörden çıkan akımın 2
katı kadar bir akımın reaktöre beslenecek olması yeterlidir. Daha fazla bir akım iĢletme
maliyetini arttıracaktır.
→ TaĢan madde miktarı = X
→ Giren madde miktarı = (alt seviye kabından çıkan madde miktarı ) + (santrifüjden gelen
madde miktarı ) + ( asit tankından gönderilen asit (% 98) )
= ( X - 0,1.X + 2490,26 ) + ( 3760 ) + ( 7591,62 )

= 0,9. X + 13841,8
2 .( TaĢan madde miktarı ) = (Giren madde miktarı)
2.( X ) = (0,9. X + 13841,88 )
X= 12 500 kg/h
24
3.5.1.ALT SEVĠYE KABI:
%100 AMS
ġekil.3.5.1. Alt seviye kabı giriĢ çıkıĢ akımları Ģematik gösterimi.
Devir-Daim çözeltisi reaktörden çıkıĢ miktarı = 12 500 kg/h
Devir-Daim çözeltisi reaktörden çıkıĢ akımı AMS miktarı = 12 500.(10/100) = 1250 kg/h
Devir-Daim çözeltisi reaktörden çıkıĢ akımı H2SO4 miktarı = 12 500.(90/100).(3/100) =
337,5 kg/h
Devir-Daim çözeltisi reaktörden çıkıĢ akımı H2O miktarı = 12 500.(90/100).(97/100) =
10912,5 kg/h
Alt seviye kabından çıkan çözelti miktarı ve deriĢimi=
= (12500 - 12500.0,1 ) + (2490,26 )
= 13740,26 kg/h
Alt seviye kabından çıkan H2SO4 miktarı = (12500.0,9.0,03) + ( 2490,26 .0,856) =2469,37
kg/h
%BileĢim( H2SO4 „ce) = [2469,37/ 13740,26 ] .100
= 17,97 ( %17,89 H2SO4 içermektedir )
25
3.5.2.ÜST SEVĠYE KABI:
ġekil.3.5.2. Üst seviye kabı giriĢ çıkıĢ akımları Ģematik gösterimi
Üst seviye kabından çıkan çözelti miktarı ve deriĢimi=
= 14865,26 + 7591,62 + 3760
= 26216,88 kg/h
Üst seviye kabından çıkan H2SO4 miktarı =
[(14865,26.0,1684) + ( 7591,62.0,98) + (3760.0,03)] = 10056,8 kg/h
%BileĢim( H2SO4 „ce) = [ [(14865,26.0,1684) + ( 7591,62.0,98) + (3760.0,03) /

26216,88].100
= 38,36 ( %38,36 H2SO4 içermektedir )
Alt ve üst seviye kabları ile reaktör sisteminin görünümü ġekil.3.5.3 teki gibidir;
26
ġekil.3.5.3.Reaktör ve alt ,üst seviye kablarının Ģematik görünümü
Tablo.3.5.1.Reaktöre giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri
Akım GiriĢ Akımları /kg/h ÇıkıĢ Akımları /kg/h

BileĢen
Alt Seviye
Ham Kok Devir –daim Kabından Kok Gazı Devir –daim Ürün
Gazı Çöz. Geri Çöz. Alım
(GĠRĠġ) Döngü (ÇIKIġ) Akımı
(NH4)2SO4 1250 1250 10 000
H2SO4 10056,8 2131,87 337,5 112,8
H2O 16160,08 10912,5 3647,2
NH3 10 000 1055,28
Kok Gazı 210 000 210 000

(NH3 süz)
Toplam 220 000 26216,88 1250 213187,15 12500 14 286
27
GiriĢ Akımları = ÇıkıĢ Akımları
220 000 + 26216,88 + 1250 = 213187 ,15 + 12500 + 14286
247466,88 = 246973,15
Sonuçlar birbirine yeterli yakınlıktadır.
4.ENERJĠ DENKLĠKLERĠ
Bu proses için yapılması gereken en önemli enerji hesabı reaktörde geri döngülenecek
devir daim çözeltisinin sıcaklığının ne olacağıdır. Yukarıda anlatıldığı üzere reaktör içi
sıcaklığının 55oC de sabit tutulması için reaktörden bir kısım sıvı alınıp, prosese beslenecek
diğer akımlarda yapısına katılarak bir ısı değiĢtirici vasıtasıyla istenen sıcaklığa ısıtılıp
reaktöre geri beslenecektir. ĠĢte burada önemli olan nokta devir ettirilecek çözeltinin hangi
sıcaklığa ulaĢtırılması gerektiğidir. Reaktör ve bağlantılı olduğu yapılar arasındaki iliĢkiye
aĢağıda verilen akım Ģeması üzerinde bakıp bir çözüm yöntemi oluĢturalım.
ġekil.4.1.Reaktör ve seviye kabları çevresindeki akımların Ģematik gösterimi.
28
Bilinen sıcaklıklar reaktöre giriĢ yapan kok gazı ile reaktörden ayrılan ürün akımı,
amonyakça fakirleĢmiĢ kok gazı akımı ve sisteme geri döngülenmek üzere çıkan devir-daim
akımı sıcaklıklarıdır. Bunlardan kok gazı akımı dıĢındakiler reaktör içi ile aynı sıcaklığa
sahiptirler.Ancak kok gazı çıkıĢ akımı reaktörde yeterince bekleyemediğinden sıcaklığında
ufak bir değiĢim gerçekleĢerek (40O C - > 42O C ) reaktörden ayrılmıĢtır.
Reaktöre geri döngülenecek çözeltinin hangi sıcaklığa kadar ısıtmamız gerektiğini reaktör
etrafında yapılacak bir enerji denkliğiyle belirleyebiliriz. Ancak daha önce sırasıyla;
● Püskürtücü – asit tutucu
● Alt seviye kabı
için enerji denklikleri kurularak bilinmeyen sıcaklıklar saptanmalıdır.
4.1.PÜSKÜRTÜCÜ- ASĠT TUTUCU
Reaktörden çıkan kok gazı yaklaĢık 42o C de bulunmaktadır ve üzerine püskürtülen su ile
bir miktar soğuyan gaz akımı asit tutucuya girmektedir. Burada genleĢmeden dolayı bir
sıcaklık değiĢimi olacaktır fakat gazın debisi oldukça yüksek olduğundan bu ihmal edilebilir
düzeydedir. Bunun için gaz üzerine yapılan püskürtme sonrası elde edilen sıcaklık değeri, asit
tutucudan ayrılan kok gazının ve asit- su karıĢımının sıcaklığına eĢittir.
ġekil.4.1.1.Püskürtücü- asit tutucu çevresindeki akımların Ģematik gösterimi.
29
Püskürtücü etrafında enerji denkliği;
Q GİREN = Q ÇIKAN
m.HNH3 + mHH2SO4 + mHKok + mHH2O = mH Kok + mHH2O + mH H2SO4 + mH NH3
m.∆H NH3 + m.∆H H2SO4 + m.∆H Kok = m.∆H H2O
[m.Cp.( Tg – Tç )] NH3 + [m.Cp.( Tg – Tç )] H2SO4 + [ m.Cp.( Tg – Tç )] Kok = [m.Cp.( Tg – Tç )] H2O
(1055,28 /17). 35,53. (315 – T ) + (2131,87 /98).189,1.(315 –T ) + (210000). 0,85.(315 – T ) = (358,39 /18).85,291.(T – 291)
58712213,5 = 186517,37 . T
T = 314,78 K
T = 41,78O C
30
Yapılan hesaplama sonucu püskürtücüden ve asit tutucudan çıkan kok gazı ve yine asit
tutucudan çıkan asit çözeltisi sıcaklığı 41,78O C olarak hesaplanmıĢtır.
4.2.ALT SEVĠYE KABI
Alt seviye kabına reaktörden gelen akım sıcaklığı 55 OC, asit tutucudan gelen çözelti 41,78 OC
olarak belirlenmiĢtir. Alt seviye kabından çıkan akımların sıcaklıkları ise birbirine eĢittir ve
aĢağıda yapılan enerji denkliği vasıtasıyla bulunabilir.
ġekil.4.2.1.Alt seviye kabı çevresindeki akımların Ģematik gösterimi.
31
Alt seviye kabı etrafında enerji denkliği;

Q GİREN = Q ÇIKAN
(m1.HAMS )55 C+ ( m2.H H2SO4 ) 55 C + (m3.H H2SO4 ) 41,78 C+(m4.HH2O) 55 C + (m5 .HH2O) 41,78C = (m1.HAMS) T + ((m2+ m3). H H2SO4) T + ((m4+ m5).HH2O) T
55 C 55 C 55 C T T
m1.∆H AMS + m2.∆H H2SO4 + m4.∆H H2O = m3 .∆H H2SO4 + m5. ∆H H2O
T T T 41,78 C 41,78 C
m1 = 12500.0,1 = 1250 kg/h

m2 = 12500. 0,9.0,97 = 10912,5 kg/h
m3 = 12500.0,9.0,03 = 337,5 kg/h
m4 = 358,89 kg/h
m5 = 2131,87 kg/h
(1250/132).(84,1).(328-T) + (10912,5/18).(85,291).(328-T) + (337,5/98).(189,1).(328-T)
= (358,39/189.(85,291).(T- 314,78) + (2131,87/989).(189,1).(T-314,78)
58967,15. T = 19264388,77
T = 326,7 K
T= 53,7 OC
32
Yapılan hesaplamalar sonucu reaktöre giren ve çıkan akımların sıcaklıkları bulunmuĢtur

(devir - daim giriĢ hariç). ġimdi asıl bulmamız gereken sıcaklık değeri olan devir - daim giriĢ
sıcaklık değeri bulmak için reaktör etrafında enerji denkliği kuralım.
4.3.REAKTÖR
ġekil.4.3.1.Reaktör çevresindeki akımların Ģematik gösterimi.
33
Reaktör etrafında enerji denkliği;

Q GİREN = Q ÇIKAN - Q OLUġAN (REAKSİYON ISISI)
Geri
Ham Kok+44 Devir-Daim Döngülenen Çıkan Kok Kok ile Ürün ÜrünleÇıkan Devir-Daim Reaksiyon
Gazı GiriĢ + GiriĢ +
AMS
= Gazı + Çıkan Asit + (AMS) + Çözelti + ÇıkıĢ - ısısı
210000.HKOK + 10056,8. H H2SO + 16160. HH2O +1250.H AMS =
=210000.HKOK +2131,87.H H2SO4 +10000.HAMS +4286.H(%3ÇÖZ.) +12500.0,9.H(%3ÇÖZ.) + 1250.HAMS -[( 215061/132).10000]
466,08. H H2SO4 + 15069,92. HH2O
10056,8. H H2SO -466,08. H H2SO4 - 2131,87.H H2SO4 + 16160. HH2O -15069,92. HH2O
T 55 C
T 55 C 42 C
42 C 55 C
=210000.∆HKOK +10000.HAMS +1250. ∆HAMS -[( 215061/132).10000]

40 C 55 C 53,7 C
34
(10056,8/98).103.[-813,99 + (139,1.10-3(T-25) +15,59.10-5.(T 2-25 2)/2 ] - (466,08/98).103.[-813,99 + (139,1.10-3(55-25) +15,59.10-5.(55 2-25 2)/2 ]
- (2131,87/98).103.[-813,99 + (139,1.10-3(42-25) +15,59.10-5.(42 2-25 2)/2 ] + (16160/18).103.[-285,83 + (75,3.10-3(T-25) +0,688.10-5.(T 2-25 2)/2 ]
- (15069,92/18).103.[-285,83 + (75,3.10-3(55-25) +0,688.10-5.(55 2-25 2)/2 ] = 210000.1,5.(42-40) + (10000/132) . 103.(-305,14 + 37,61.(55-25)
+(1250/132).(84,1). 10-3.(55-54,9) -[( 215061/132).10000]
11,9.T2 + 81877,2.T -5647466,7
T=280 oC
35
Yapılan hesaplamalar sonucu reaktöre geri döngülenen devir-daim çözeltisinin sıcaklığı

68,3 OC olmalıdır ki reaktör içi sıcaklık 55 OC de sabit kalabilsin.Bunun için devir-daim
çözeltisinin üst seviye kabından çıkıĢ sıcaklığı bulunduktan sonra gerekli sıcaklık farkını
sağlayacak bir ısı değiĢtirici prosese dahil edilmelidir.
4.4.ÜST SEVĠYE KABI
Üst seviye kabının akım Ģeması aĢağıda verilmektedir.Buna göre bir enerji denkliği
kurularak seviye kabından çıkan çözeltinin sıcaklığı bulunacaktır.
ġekil.4.4.1. Üst seviye kabı çevresindeki akımların Ģematik gösterimi.
36
Üst seviye kabında enerji denkliği;
mH2O.H H2O +m.H H2SO4 + m.H H2SO4 + m. H H2O + m. H H2O + m.H H2SO4 = m5. H H2O + m.H H2SO4
53,7 C 53,7 C 18 C 18 C 55 C 55 C T T
53,7 C 53,7 C 55 C 55 C T T
m.∆H H2O + m2.∆H H2SO4 + m.∆H H2O + m2.∆H H2SO4 = m.∆H H2SO4 +m. ∆H H2O
T T T T 18 C 18 C
(3740,26.(0,8203)/18).(326,7-T) +( 13740,26 . 0,1797 /98).189,1.(326.7-T) +(3760 . 0,97 /18).85,291.(328 –T)
+(376,26.0,03/98).189,1.(328-T) =( 7591,62.0,02/18).(85,291).(T-291) + (7591,62.0,98/98).189,1.(T-291)
29201131,04 =90746,1.T
T=321,78 K
T=48,8 OC
37
4.5.ISI DEĞĠġTĠRĠCĠ
Isı değiĢtirici yardımıyla üst seviye kabından 48,8 OC de çıkan çözelti 280 oC ye kadar
ısıtılmalıdır.
ġekil.4.5.1.Isı değiĢtirici Ģematik gösterimi.
QALINAN = QVERĠLEN
(m.Cp. .∆T) H2SO4 + (m.Cp. .∆T) H2O = (m.Cp. .∆T)buhar
(0,667.0,3836/98).189,1.(280-T) + (0,667.0,6164/18).85,29.(280-48,8) =m.(1,5).(300-100)
m buhar = 1,88 kg/s
Çözelti için;
Tortalama = (280+48,8)/2 =165 OC ve %38 lik H2SO4 çözeltisi için;
● μ = 0,81 cP =0,81. 10-3 N.s/ m2
● k =0,485 W /m.K
38
Re = Dug/μ =4.G / ∏.Di. μ = (4.0,667 kg/s) / (∏.(0,0254).(0,81 .10-3 )
Re= 4194 (Türbülen akım )
Pr (Prandtl) = Cp .μ/k = 450.0,81. 10-3 /0,485 = 0,752
● NuD = h.D / k = 0,023.(Re)0,8 . (Pr)0,4 (Türbülen akım için)
NuD = h.0,25 / 0,485 =0,023. (4194 )0,8.( 0,752)0,4
Buradan;
hi= 309,9 W/m2.K
Buhar için;
Tortalama = (300 + 100) / 2 = 200 O C için;
● μ = 0,025 cP =0,025. 10-3 N.s/ m2
● k =0,0286 W /m.K
Re = Dug/μ =4.G / ∏.Di. μ = (4.18,8 kg/s) / (∏.(1+0,25).(2,5 .10-5 )
Re= 76637 (Türbülen akım )
Pr (Prandtl) = Cp .μ/k =33,75.0,025. 10-3 /0,0286 = 0,0295
● NuD = h.D / k = 0,023.(Re)0,8 . (Pr)0,3 (Türbülen akım için)
NuD = h.1,0 / 0,0286 =0,023. (76637 )0,8.( 0,0295 )0,4
Buradan;
hi= 1,85 W/m2.K
U = 1 /(1/ho + 1/ hi )
U =1/ [(1/309,9 )+(1/1,85)
U= 1,84 W/m2.K
39
Q=1,88.1,5.200 = 564 W
∆T1 = 300-280 =20 OC
∆T2 =100-48,8 = 51,2 OC
Buradan;
∆TLM = 33,19 OC
olarak bulunur.
Q = U.A.∆T LM A= Q/ U. ∆T LM
A = (564 J/s) /[ (1,84 W/m2.K ).(33,19 + 273,15 K) ]
A = 9,235 m3
Isı aktarımının gerçekleĢtiği toplam yüzey alanı 9,235 m3 tür. Buradan ısı değiĢtirici için
gerekli uzunluğu bulalım ;
A = 2.∏.(.D / 2).L = 9,235 m3
∏.(0,025).L =9,235 m3
Buradan;
L = 11,37 m
olarak alınabilir.
40
4.6.BUHAR KAZANI
Isı değiĢtirici için gerekli buhar, buhar kazanı vasıtasıyla elde edilip ısı değiĢtiriciye
beslenecektir. Buhar kazanı doğalgaz ile çalıĢmaktadır.O halde gereken enerji ve bu enerjiyi
sağlayacak doğalgaz miktarını hesaplayalım.
Isı değiĢtiricide kullanılan buharın giriĢ özellikleri;
● Buhar sıcaklığı ; T buhar = 300 oC
● Buhar basıncı ; Pbuhar = 1 bar
● Buhar miktarı (birim zamanda) ; m buhar = 1,88 kg/s
● Buhar kalitesi ;
→ Kimya Mühendisliği el kitabından;
1 bar da suyun doygunluk sıcaklığı 99,60 0C olduğuna göre buharın kalitesi ;
X buhar > 1
dir. Yani kullanılan buhar (280 0C ) 1 bar basınçta “KIZGIN” buhardır.
GiriĢ ve çıkıĢ akımlarının termodinamik özellikleri ise;
● 1 bar basınç ve 18 0C sıcaklıkta suyun özellikleri;
g = 998,62 kg/m3
μ = 1,0 .10-3 N.s/m2
h = 101,0 kj/kg
● 1 bar basınç ve 280 0C sıcaklıkta suyun özellikleri;
g = 0,393 kg/m3
μ = 0,0189.10-3
h = 3035,0 kj/kg
41
ġekil.4.6.1.Buhar kazanı Ģematik görünümü
Buhar kazanı için yapılacak enerji denkliğinde suyun çizgisel hızı kullanılacağından önce
su tankı ile buhar kazanı ve buhar kazanı ile ısı değiĢtirici arsındaki boru hatları için uygun
boru çaplarını hesaplayalım.
Su tankından buhar kazanına gönderilecek su için uygun boru ve boru çapının

belirlenmesi;
Su tankından buhar kazanına suyun taĢınmasında karbon çelik boru kullanılacaktır. Bu sistem
için uygun boru çapı aĢağıda verilen eĢitlik uyarınca bulunacaktır;
d optimum = 226.m 0,5 . g -0,35 ……………………(E.1)
d ; Boru çapı ( mm)
m; Suyun kütlesel akısı (kg/s )
g; Suyun yoğunluğu (kg/m3 )
Buradan;
d optimum = 226.(1,88) 0,5.(998,62) -0,35
d optimum = 27,63 mm = 1,088 in

Boru çapı 1 in alınabilir.
42
2
Boru kesit alanı; A= ∏D /4 =∏(0,0254m)2/4 = 5,06.10-4 m2
● Suyun çizgisel akıĢ hızı; u = m/g.A = (1,88) / (998,62 . 5,06.10-4) = 3,72 m/s
Suyun Akım Türünü Bulalım;
Re=D.u.g/μ = (0,0254).(3,72).(998,62) / (0,001) = 94287,5 (Türbülen Akım)
Pompalama için gerekli güç;
WS = q . ∆P …………………..(E.2)
WS ; güç ( j/s )
q ; Hacimsel akıĢ hızı (m3/s )
∆P ; Basınç düĢüĢü ( N/m2 )
Basınç düĢüĢünün hesaplanması;
∆P/L = 4,07 . 1010. m 1,84. μ 0,16. g -1. d -4,84 ………………….(E.3)
∆P/L = Birim Boru Boyunca Basınç düĢüĢü ( kPa/m )
m = kütlesel akısı ( kg/s )
μ = Viskozite ( N.s /m2 )
g = Yoğunluk ( kg/m3 )
d = Boru çapı ( mm)
Buradan ;
∆P = 4,07 . 1010. (1,88) 1,84. (1.10-3) 0,16. (998,62) -1. (25,4) -4,84
∆P = 6,84 kPa /m
43
Tank ile buhar kazanı arsındaki boru uzunluğu yaklaĢık 5 m alınırsa ;
Toplam basınç düĢüĢü ;
∆P = 6,84 . 5 = 34,2 kPa
∆P = 34200 N/ m2
Pompalama için gerekli güç E.2 den;
WS = q . ∆P = (m/g). ∆P
WS = (1,88 / 998,62 ) . (34200)
WS = 64,38 W
*Pompa Verimi; ἠ = 0,65 ise;
Wp = Ws / ἠ
Gerekli pompa gücü;
Wp = 1 kW
Buhar kazanından ısı değiĢtiriciye gönderilecek su için uygun boru ve boru çapının
belirlenmesi;
Su tankından buhar kazanına suyun taĢınmasında karbon çelik boru kullanılacaktır. Bu sistem
için uygun boru çapı E.1 eĢitliği uyarınca bulunacaktır;
d optimum = 226.m 0,5 . g -0,35
d optimum = 226.(1,88) 0,5.(0,393) -0,35
d optimum = 429,68 mm = 16,92 in

Boru çapı 17 in alınabilir.
2
Boru kesit alanı; A= ∏D /4 =∏( (17. 0,0254)m )2/4 = 0,146 m2
44
● Suyun çizgisel akıĢ hızı; u = m/g.A = (1,88) / (0,393 . 0,146 ) = 32,68 m/s
Suyun Akım Türünü Bulalım;
Re=D.u.g/μ = (0,0254.17).(32,68).(0,393) / (188,7.10-7 ) = 39389 (Türbülen Akım)
Buhar kazanı etrafında enerji denkliği kurulursa;
Enerji Denkliği;
0 0 0 q 0 0
d/ dt [m(u +x2/2 +z.g)] = mg(h +z.g + x2/2)g - mç(h + z.g + x2/2)ç + Q + Ws +Wv
q = (hç –hg ) + (xç2 /2 - xg2 /2)
q = (3035,0 -101,0) +(32,682 /2 - 3,722 /2).10-3
q = 2934,53 kj/kg
Q=(2934,53 kj/kg ).(1,88 kg/s)
Q=5516,91 kj/s= 5517 kW
*Bilgi=
DOĞALGAZ Serbest Tüketici
h=33440 kj/m3
Buna göre;
qyakıt = (5516,91 kj/s)/(33440 kj/m3)
qyakıt = 0,165 m 3/s
qyakıt = 594 m 3/h
45
4.7.KURUTUCU
Kullanılacak havanın (%45 bağıl nemli) bağıl nemi vasıtasıyla % Bağıl Nem – Denge Nemi
Ġçeriği grafiğinden denge nemi 0,007 olarak belirlenmiĢtir. Yani AMS gübresi kurutma iĢlemi
yoluyla minimum % 0,7 neme kadar kurutulabilir. Prosesin tasarımında nemin tamamının
giderileceği belirtilmiĢti ki bu değerde ihmal edilebilecek büyüklüktedir.
Grafik.4.7.1.ÇeĢitli malzemelerin havanın nemine göre denge nemi içerikleri.
46
ġekil.4.7.1.Kurutucu akım Ģeması.
47
ġekil.4.7.2.Pnömatik kurutucu.
AMS gübresinin kurutulması için tipik veriler aĢağıda verilmiĢtir;
Gaz akıĢ hızı = 20 m/s
Hava giriĢ sıcaklığı = 450 K
Hava çıkıĢ sıcaklığı = 350 K
BuharlaĢma Hızı = 3 kg/s
QALINAN = QVERĠLEN
(m.Cp. .∆T) H2SO4 + (m.Cp. .∆T) H2O+ (m.Cp. .∆T) AMS = (m.Cp. .∆T)hava
(10526. 0,05. 0,03/98).189,1.(350-328) + (10526.0,05.0,97/18).85,29.(350-328) +
(10526.0,95).84,1.(350-328) = m.(10,0).(450-350)
m hava = 18555,33 kg/h
48
Hava ortalama sıcaklığı : (450 + 350)2 = 400 oC
Havanın yoğunluğu:
g hava= P.MA / R.T
g hava= 1. 29 / 0,082.(400 +273) = 0,525 g/dm 3 (kg/m3)
q hava = m hava/g hava
q hava =(18555,33 kg/h)/( 0,525kg/m3)
q hava = 35343,5 m3 /h
q hava =9,82 m3 /s
Gaz akıĢ hızının kurutucu için verilen tipik değerlere uygun olması için gerekli boru çapını
belirleyelim;
Gaz akıĢ hızı 20 m/s olmalı,o halde;
u hava = q hava / A boru

dir.
Gazın çizgisel hızı ifadesinde yedirici ile kurutucu arasındaki boruya ait çapı bulalım;
2
20 m/s = (9,82 m3 /s).( ∏D /4 )
D= 0,8 m
49
BuharlaĢma için gerekli kurutma alanı aĢağıda verilen denklik vasıtasıyla belirlenir.
Q: Isı aktarım hızı( kcal/h )
hy : Toplam ısı aktarım film katsayısı (kcal/ m2.h. K)
v : Kurutma alanı ( m3)
∆t : Gaz GiriĢ ÇıkıĢ sıcaklık farkı (K)
Dm : Max. Tanecik çapı (m)
Ds : Tanecik çapı (Dm/3)
qt : Gaz yoğunluğu (kg/m3)
qs : Sıvı yoğunluğu (kg/m3)
Sırayla istenenleri hesaplayalım;
Q = (m.Cp. .∆T)hava
Q = 18555330 kj/h = 4439074 kcal/h
Katının kurutma kabininde havayla teması dik kabul edilirse toplam ısı aktarım katsayısı Ģu
formülle hesaplanabilir;
hy = 5,773.(G)0,8
hy: cal / m2.s. oC

G: Kütlesel akı (kg/ m2.s )
50
G = (20 m/s).( 0,525kg/m3)
G= 10,5 kg/ m2.s
hy =5,773.( 10,5)0,8
hy =37,88 cal / m2.s. oC

Hesaplamada kullanılacak birim cinsinden;
hy =245,4 kcal / m2.h. K

Gaz GiriĢ ÇıkıĢ sıcaklık farkı;
∆t =450-350 = 100 oC = 373 K
Max. Tanecik çapı (m)

Dm = 100 μm = 1.10-6 m
Tanecik çapı (Dm/3)

Ds = 3,3.10-7 m
Hava yoğunluğu (kg/m3)

qt = 0,525 kg/m3
Sıvı yoğunluğu (kg/m3)
qs =998,62 kg/m3
Elde edilen tüm veriler formülde yerine konursa kurutucu kap hacmi ;
v = 0,1016 m3
olarak bulunur.
Buda çapı ve uzunluğu 0,5 m olan bir silindire denk gelmektedir.
51
Kurutucu için yapılacak besleme helezonik yapıda olsun.
Helezon için tasarım parametreleri;
m0=(ni / n0 ).m00 ...………………………………..(I)
m = m0 (Di / D0 )3 ……………………………..….. (II)
Sabitler;
m00=1290 kg/h
n0=80 devir/dk
D0=100 mm
Motor Gücü = 1000 kg/h madde aktarım hızı için 1,36 kW gücünde motor gereklidir.
Denklemlerin Kullanımı;
- Tasarım için bir devir sayısı belirlenir (ni )

- I nolu denklemden m0 değeri elde edilir.
- Bulunan m0 değeri II nolu denklemde kullanılır.
- Ġletimi sağlanacak maddenin kütlesel akıĢ hızı da II nolu denklemde yerine konulur.
- Buradan tasarımı yapılacak helezon için helezon çapı (Di ) saptaır.
Helezon Tasarımı için;
m =10526 kg/h
Denklem I den
m0 =(80/80).(1290)=1290 kg/h
52
Denklem II den
10526=1290.(Di /100)3 Di =402 mm
Motor Gücü = (10526/1000).1,36 =14,3 kW
53
ġekil.A.1Amonyum sülfat üretim tesisi akım Ģeması
54
ġekil.A.2.Amonyum sülfat üretim tesisi akım Ģeması.(Devam)
55
5.EKĠPMAN SEÇĠMĠ
1.Ana Ekipmanlar;
-Reaktör
-Alt ve üst seviye kabları
-Isı değiĢtirici
-Buhar kazanı
-Kurutucu
-Santrifüj (2 Adet )
-Asit tutucu
-Püskürtücü
-Paketleme Ünitesi
2.Depo;
-Su deposu
-Asit deposu
3.Pompa;
-Alt seviye kabı Reaktör

- Alt seviye kabı Isı değiĢtirici
-Santrifüj Üst seviye kabı
-Asit tankı Üst seviye kabı
-Su tankı Buhar kazanı
4.Motor;
-Kurutucu helezon motoru
5.Taşıyıcı bant;
-Paketleme ünitesi
-Santrifüj kurutucu
6.Boru;
-Kok gazı giriĢ

-Kok gazı çıkıĢ
-Asit tutucu alt seviye kabı
-Alt seviye kabı ısı değiĢtirici
-Isı değiĢtirici Üst seviye kabı
-Üst seviye kabı Reaktör
- Reaktör Alt seviye kabı
-Su deposu Buhar kazanı
-Buhar kazanı Isı değiĢtirici
-Santrifüj Üst seviye kabı
-Reaktör Santrifüj
5.1.Reaktör
56
Tasarımlarda reaktörler kab içinde kurulacak kütle denkliği vasıtasıyla bulunabilmektedir.

Yapılan hesaplama sonucu yaklaĢık 200 m3 hacminde bir reaktör gereksinimi olduğu
görülmüĢtür. Ancak iĢletimi yapılacak proseste reaktöre yüksek debili bir gaz beslemesi
yapılmakta ayrıca reaktör çöktürme iĢleminin gerçekleĢtirilmesinde de görev almaktadır.
Gaz akımı daldırmalı reaktörlerde gaz akımının reaktöre girdiği boru çapı göz önünde
bulundurulmaktadır ve buna göre reaktör boyutları belirlenmektedir. ġekilde görüldüğü gibi
reaktör çapı gaz akımının beslendiği boru çapının 1/3 – 1/7 katı olarak verilmektedir.
ġekil.5.1.1.Reaktör tasarım boyutları Ģematik gösterimi.
Reaktöre beslenen kok gazı yoğunluğu düĢük olduğundan dolayı D2 / D1 oranını 1/3 olarak
alabiliriz. Ayrıca reaktör çapı ile reaktör dolu hacmi arasında da L/ D = 1 oranının olması
uygundur. Reaktörde çökme iĢlemi gerçekleĢtirileceğinden ve madde alımının küçük bir
bölgeden yapılması daha kolay olacağından reaktör konik tasarlanacaktır. Ancak daha önce
reaktöre gaz beslemesi yapacak borunun çapının belirlenmesi gerekmektedir.
Kok Gazı Nakil Boruları (GiriĢ ve ÇıkıĢ Hattı)
Boru malzemesi olarak paslanmaz çelik boru kullanılacaktır. Paslanmaz çelik boru için
optimum boru çapı eĢitlik 1 de verilmiĢti. Buna göre;
d optimum = 226.(210000kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.(0,506kg/ m3) -0,35
d optimum = 2190 mm = 2,2 m
O halde rektör çapı ve dolu kısım uzunluğu;
L = D = 2,2 . 3 = 6,6 m
57
olmalıdır.
ġekil.5.1.2.Reaktör ölçüleri Ģematik gösterimi.
Reaktör dolu hacmi = [( ∏.(6,6)2/4 ).(9,9)]/3 – [( ∏.(2,2)2/4 ).(3,3)]/3

= 108,7 m3
Reaktör boĢ hacmi = [( ∏.(6,6)2/4 ).(6,6)] = 225,7 m3
Toplam Reaktör Hacmi = 108,7 + 225,7 = 334,4 m3
Görüldüğü gibi kütle denkliği yoluyla bulunan hacimden daha fazla miktarda hacim
bulunmuĢtur.
Reaktör maliyeti ;
Yaklaşık 335 m3 lük reaktör fiyatı 250.000 $ dır.
5.2.Asit Tutucu
Asit tutucuda ani genleĢme sağlanacağından kok gazı nakil borusunun 2 katı çapında yani
yaklaĢık 8 katı hacminde bir silindirik yapı tasarlayabiliriz.
58
O halde çapı ve boyu birbirine eĢit ve 4,4 m dir.
ġekil.5.2.1.Asit tutucu ölçüleri Ģematik gösterimi.
Asit tutucu hacmi = [( ∏.(4,4)2/4 ).(4,4)] + [( ∏.(4,4)2/4 ).3,81]/3 = 86,17 m3
Asit tutucu maliyeti ;
Yaklaşık 86 m3 lük Asit tutucu fiyatı 86.000 $ dır.
5.3.Alt ve Üst Seviye Kabları
Reaktörden devir- daim edecek çözeltide %10 AMS içerdiğinden reaktördeki çözelti
hacminin ( reaktör dolu hacminin) % 10 „ u büyüklükte bir kab tasarlayabiliriz.
O halde alt ve üst seviye kabı hacimleri ;
59
V = 108,7. (10/100) = 10,87 m3
olmalıdır.
Alt seviye kabı yüksekliği , reaktörün dolu hacminin yüksekliği kadarken üst seviye kabı
yüksekliği reaktörün toplam boyu uzunluğundadır.Buna göre alt seviye kabı boyu 6,6 m
olduğuna göre toplam hacimden kab çapı;
(∏.D2/4).L = 10,87 m3
(∏.D2/4).(6,6) = 10,87 m3
D=1,5 m
ġekil.5.3.1.Alt seviye kabı ölçüleri Ģematik gösterimi.
Üst seviye kabı boyu 13,2 m olduğuna göre toplam hacimden kab çapını bulalım;
(∏.D2/4).L = 10,87 m3
(∏.D2/4).(13,2) = 10,87 m3
D=1m
60
ġekil.5.3.2.Üst seviye kabı ölçüleri Ģematik gösterimi.
Her bir seviye kabının maliyeti ;
Yaklaşık 11 m3 lük kab fiyatı 45.000 $ dır.
Toplam iki kab fiyatı, 90.000 $ dır.
5.4.Isı DeğiĢtirici
Isı değiĢtirici için tasarım boyutları , enerji denkliği kısmında yapılmıĢtır.Isı aktarım alanı
yaklaĢık 9,3 m3 iken ısı değiĢtirici boyu 11,37 m dir.
61
ġekil.5.4.1.Isı DeğiĢtirici ölçüleri Ģematik gösterimi.
Isı DeğiĢtirici maliyeti ;
Yaklaşık 9,3 m3 lük ısı aktarım alanı için (basınç faktörü :1,3) fiyatı= 1,2.103.1,3= 1.560 $
dır.
5.5.Buhar Kazanı
Buhar kazanı için yapılan enerji hesaplamalarında buhar kazanı için gerekli enerji miktarı,
Q=5516,91 kj/s= 5517 kW
olarak saptanmıĢtır.Buna göre buhar kazanı maliyeti;
Fiyat: 1,8.105 $ = 180.000 $
olarak belirlenmiĢtir.
ġekil.5.5.1.Buhar kazanı.
5.6.Kurutucu
Kurutucu yapılan hesaplamalarda kurutma alanı 0,1016 m3 olarak belirlenmiĢti.Buna göre

kurutucu fiyatı;
Fiyat: 5.103= 5.000 $

62
olarak saptanır.
ġekil.5.6.1.Pnömatik kurutucu.
5.7. Paketleme
50 kg lık paketler halinde tam otomatik bir paketleme ünitesi yaklaĢık 15.000 $ dır.
63
5.8.Su Tankı
Su tankı günlük su ihtiyacını karĢılayacak Ģekilde tasarlanacaktır.Tesiste birim zamanda

tüketilen su miktarı;
m= 358,39 kg/h + 1,88 kg/s.(3600 s/ 1h ) = 7126,39 kg/h
Vtank = (7126,39 kg/h ).(m3/998,62 kg).(24h/1 gün)= 170,4 m3
%10 daha büyük bir tank için gerekli tank hacmi;
Vtank = 190 m3
190 m3 lük su tankı için ;(304- paslanmaz çelik)
Fiyat: 70.000 $ dır.
5.9.Asit Tankı
Asit tankı haftalık asit ihtiyacını karĢılayacak Ģekilde tasarlanacaktır. Tesiste birim
zamanda tüketilen asit miktarı;
m= 7591,62 kg/h
gasit=1670 kg/ m3
Vtank = [(7591,62 kg/h)/(1670 kg/ m3)].(24h/1 gün).(7 gün/ 1 hafta ) = 763,7 m3
763,7 m3 lük asit tankı için ;(316- paslanmaz çelik)
Fiyat: 105.000 $ dır.
ġekil.5.9.1.Asit ve su tanklarının Ģematik görünümü.
5.10.Motor
64
Kurutucu helezon motoru;
Yapılan hesaplama sonucu helezona ait motor gücü 143 W olarak hesaplanmıĢtır.
Fiyat;9.103 = 9000 $
ġekil.5.10.1.Motor görünümü.
5.11.TaĢıyıcı Bantlar
Paketleme Ünitesi;
Uzunluk : 5 m
m: 2,8 kg/s
GeniĢlik: 0,40 m
Motor gücü:370 W
Fiyat; 1300 $
Santrifüj- Kurutucu Bağlantısı;
Uzunluk : 5 m
m: 2,8 kg/s
GeniĢlik: 0,40 m
Motor gücü:370 W
Fiyat; 1300 $
ġekil.5.11.1.TaĢıyıcı bant Ģematik görünümü.
65
5.12.Pompa ve Boru Hesaplamaları
5.12.1.Kok Gazı Reaktöre GiriĢ ve ÇıkıĢ
Yukarıda kok gazı giriĢ ve çıkıĢ boru hattı hesaplaması yapılmıĢtı.Boru çapı 2,2 m toplam
boru uzunluğu 15 m idi.
Fiyat: 2000 $/m .(15 m) = 30 000 $
5.12.2.Asit Tutucu - Alt Seviye Kabı
Boru uzunluğu; 2 m
Boru çapı hesaplaması;
d optimum = 226.(2490,26 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.(1600 kg/ m3) -0,35
d optimum = 14,2 mm = 14 mm
Fiyat: 40 $/m .(2 m) = 80 $
5.12.3. Alt Seviye Kabı - Reaktör
Boru uzunluğu; 2 m
d optimum = 226.(1250 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.(800 kg/ m3) -0,35
Fiyat: 35 $/m .(2 m) = 70 $
5.12.4. Reaktör - Alt Seviye Kabı
Boru uzunluğu; 1 m

66
g= (1000.0,97 )+(1650.0,03) = 1020,5 kg/m3
d optimum = 226.(12500 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.(1020,5 kg/ m3) -0,35
Fiyat: 80 $/m .(2 m) = 80 $
5.12.5. Alt Seviye Kabı - Isı DeğiĢtirici
g= (1000.0,8316)+(1650.0,1684) = 1109,46 kg/m3

μ=0,01.( 1109,46 kg/m3)0,5= 0,33 cP = 0,00033 N.s/m2
d optimum = 226.(14865,28 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.(1109,46 kg/ m3) -0,35
∆P/L = 4,07 . 1010. m 1,84. μ 0,16. g -1. d -4,84
∆P/L = 4,07 . 1010. (14865,28 kg/h. 1 h/3600 s) 1,84. (3,3.10-4) 0,16. (1109,46) -1. (40) -4,84
∆P/L = 2,43 kPa /m

Boru uzunluğu; 15+(30.0,04) = 16,2 m
∆P= (2,43 kPa /m).( 16,2 m)=39,37 kPa
WS = q . ∆P = (m/g). ∆P
WS = (14865,28 kg/h. 1 h/3600 s / 998,62 ) . (39370)
WS = 150 W
Wp = Ws / ἠ
67
Wp = 230 W
Pompa Fiyatı: 250 $
Boru Fiyat: 81 $/m .(16,2 m) = 1312,2 $
5.12.6. Isı DeğiĢtirici - Üst Seviye Kabı
Boru uzunluğu; 1 m
Alt Seviye Kabı - Isı DeğiĢtirici bağlantısıyla aynı özelliktedir.
Fiyat: 81 $/m .(1 m) = 81 $
5.12.7.Üst Seviye Kabı - Reaktör
Boru uzunluğu; 1 m
Alt Seviye Kabı - Isı DeğiĢtirici bağlantısıyla aynı özelliktedir.
Fiyat: 81 $/m .(1 m) = 81 $
5.12.8. Su Deposu- Buhar Kazanı
Daha önce hesaplaması yapılmıĢtı.Boru çapı 28 mm boru boyu ise 4 m dir.
68
Pompalama için gerekli güç

WS = 64,38 W
Wp = Ws / ἠ
Wp = 100 W

Boru Fiyat: 50 $/m .(4 m) = 200 $
5.12.9. Buhar Kazanı - Isı DeğiĢtirici
Boru uzunluğu; 2 m
d optimum = 226.(1,88 kg/s) 0,5.(0,393 kg/ m3) -0,35
d optimum = 430 mm
Fiyat: 500 $/m .(2 m) = 1000$
5.12.10. Santrifüj - Üst Seviye Kabı
Boru uzunluğu: 5 m
m: 3760 kg/h (% 3 lük )

69
g= 1020,5 kg/m3
μ=0,01.( 1020,5 kg/m3)0,5= 0,32 cP = 0,00032 N.s/m2
d optimum = 226.( 3760 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.( 1020,5 kg/ m3) -0,35
∆P/L = 4,07 . 1010. m 1,84. μ 0,16. g -1. d -4,84
∆P/L = 4,07 . 1010. (3760 kg/h. 1 h/3600 s) 1,84. (3,2.10-4) 0,16. (1020,5) -1. (21) -4,84
∆P/L = 4,75 kPa /m

Boru uzunluğu; 5m
∆P= (4,75 kPa /m).( 5 m) = 23,76 kPa
WS = q . ∆P = (m/g). ∆P
WS = (3760kg/h. 1 h/3600 s /) . (23760)
WS = 24,30 W
Wp = Ws / ἠ
Wp = 38 W
Boru Fiyat: 45 $/m .(5 m) = 225 $
5.12.11.Reaktör - Santrifüj
Boru uzunluğu: 5 m
m: 14286 kg/h
70
g= (800.0,7)+(1020,9.0,3) = 866,27 kg/m3

μ=0,01.( 866,27 kg/m3)0,5= 0,294 cP = 0,000294 N.s/m2
d optimum = 226.(14286 kg/h. 1 h/3600 s) 0,5.( 866,27 kg/ m3) -0,35
d optimum = 50 mm
∆P/L = 4,07 . 1010. m 1,84. μ 0,16. g -1. d -4,84
∆P/L = 4,07 . 1010. (14286 kg/h. 1 h/3600 s) 1,84. (2,94.10-4) 0,16. (866,27 ) -1. (50) -4,84
∆P/L = 0,97 kPa /m
Boru uzunluğu; 5m
∆P= (0,97 kPa /m).( 5 m) = 4,83 kPa
WS = q . ∆P = (m/g). ∆P
WS = (14286 kg/h. 1 h/3600 s /) . (4830)
WS = 22 W
Wp = Ws / ἠ
Wp = 34 W
Boru Fiyat: 100 $/m .(5 m) = 500 $
Tablo.5.1.Ana Ekipmanlar ve fiyatları
ANA EKİPMAN Fiyat
Reaktör 250.000 $
Asit Tutucu 86.000 $
71
Alt Seviye Kab 45.000 $
Alt Üst Seviye Kabı 45.000 $
Isı Değiştirici 1.560 $
Buhar Kazanı 180.000 $
Kurutucu 5.000 $
Paketleme 15.000 $
Su Tankı 70.000 $
Asit Tankı 105.000 $
Santrifüj x 2 20.000$
Tablo.5.2.Tesiste kullanılan motorlar ve fiyatları
Motor Fiyat
Kurutucu helezon motoru 9000 $
Tablo.5.3.Tesiste kullanılan taĢıyıcı bantlar ve fiyatları
Taşıyıcı Bant Fiyat
Paketleme Ünitesi 1300 $
Santrifüj- Kurutucu Bağlantısı 1300 $
Tablo.5.4.Boru ve pompa ekipmanları ve fiyatları
Boru Ve Pompa Pompa Fiyat Boru Fiyat
Kok Gazı Reaktöre Giriş ve Çıkış 30 000 $
Asit Tutucu - Alt Seviye Kabı

80 $
Alt Seviye Kabı - Reaktör 70 $
Reaktör - Alt Seviye Kabı 80 $
Alt Seviye Kabı - Isı Değiştirici 1312,2 $

250 $
72
Isı Değiştirici -Üst Seviye Kabı 81 $
Üst Seviye Kabı - Reaktör 81 $
Su Deposu- Buhar Kazanı 400 $ 200 $
Buhar Kazanı - Isı Değiştirici 1000$
Santrifüj - Üst Seviye Kabı 100 $ 225 $
Reaktör - Santrifüj 100 $ 500 $
TOPLAM TASARIM MALİYETİ = 868.640 $

Tahmini Tasarım Maliyeti = 868.640 $
Katı-Sıvı İşleyen Prosesler için Lang Faktörü = 3,63
Toplam Sermaye Maliyeti = (868.640 $)x(3,63) = 3.153.163 $
6.AMS Üretiminde ĠĢletme Gelir ve Giderlerinin Hesaplanması
AMS Üretiminde Aylık İşletme Giderlerinin Hesaplanması
GiriĢ kısmında anlatıldığı gibi bu tesisin kuruluĢ amacı kok gazındaki amonyağın
uzaklaĢtırılması ve kok gazının ısıl değerinin yükseltilmesidir. Bunun yanında kar sağlanması
da prosese ek bir gelir sağlar. Bundan dolayı bu üretim tesisi için sağlanan amonyak için bir
maliyetten söz edilemez. O halde iĢletme için diğer madde ve enerji ihtiyaçlarını saptayarak
prosesin aylık bazda maliyetini hesaplayalım.
Toplam elektrik sarfiyatı için yukarıda hesaplanan değerlerden birim zamanda harcanan enerji
miktarını bulalım;
-4 adet pompa
-1 adet motor(kurutucu)
-1 adet buhar kazanı motoru
-2 adet santrifüj
-Paketleme ünitesi
-2 adet taĢıyıcı bant motoru
-
73
WTOPLAM = 5,285 kW
Tablo.6.1.AMS üretiminde saatte gerçekleĢen iĢletme maliyeti
CĠNSĠ MĠKTAR BĠRĠM FĠYAT TUTAR/ YTL/ h
H2SO4 7591,62 kg /h 0,8 YTL/kg 6073.30
H2O 7,126 m3 /h 0,820 YTL /m3 5,84
Elektrik 5285 kW 0,110 YTL / kWh 581,35
Doğalgaz 594 m3/h 0,650 YTL /m3 386,10
TOPLAM 7046,59
AMS üretiminde aylık iĢletme giderleri: ( 7046,59 YTL/ h ).(24 h/1 gün).(30 gün/ 1ay )
: 5.073.544,8 YTL / 1 ay
AMS Üretiminde Aylık İşletme Gelirlerinin Hesaplanması
74
Ayda üretilen AMS miktarı : (10 000 kg/h).(24 h/1 gün).(30 gün/ 1ay ) = 7200 ton / 1ay
AMS birim kütle fiyatı : 800 YTL /ton
AMS Üretimi Aylık ĠĢletme Gelirleri: ( 800 YTL /ton ). (7200 ton / 1ay )
: 5.760.000 YTL/ 1 ay
AMS SatıĢından Elde Edilen Aylık Net Gelirin Hesaplanması
Net Gelir = Gelirler - Giderler
Net Gelir = = 5.760.000 - 5.073.544,8
= 686.455,2 YTL/ ay
= (686.455,2 YTL/ ay ).($ / 1,2560 YTL)
= 546.540,76 $ / ay
Amorti etme süresi = (3.153.163 $) / ( 546.540,76 $ / ay ) = 6 ay
75
KAYNAKLAR
1. Perry.H.R. and D.Green , Chemical Engineering‟s Handbook, 7.th Ed.

Mc Graw Hill , N.Y. , 2004
2. Peters M.S., Timmerhaus K.D., West R.E., Plant Design and Economics
for Chemical Engineers, Fifth Edition, 2003
3. McCabe W.L., Smith J.C., Harriott P.,Unit Operations of Chemical

Engineering, Seventh Edition, McGraw Hill Kogakusha Ltd., 2005
4. Sinnott R.K., Coulson & Richardson‟s Chemical Engineering Design,

Volume 6, Fourth Edition, 2005
5. Terem H.N., Kimya Mühendisliği, 3. Baskı, Ġstanbul, 1971
6. ARIN G., Kimya Mühendisliğinde Ayırma Teknikleri, Cumhuriyet

Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü, Sivas,
2006
7. BeĢel E.,Kardemir Karabük Amonyum Sülfat Fabrikası ĠĢletme Talimatı
8. www.kurutma.net
76

Amonyumsulfat Uretim Tesisi Tasarimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Amonyumsulfat Uretim Tesisi Tasarimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.KimyaMuhendisi.

AMONYUM SÜLFAT ÜRETĠM TESĠSĠ TASARIMI

Cumhuriyet Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünde tasarım çalıĢmam

ġekil.2.1.Amonyum sülfat üretimi ana akım Ģeması ………………………………………….3

Tablo.3.1.1.Kurutucu giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri ………………………………………7

Grafik.3.3.1.Amonyum sülfat üretiminde asit yüzdesinin reaksiyon verimine etkisi ………..10

Kok gazındaki amonyaktan üretilebilecek en karlı ürün amonyumsülfattır. Amonyumsülfat

Bitkinin büyümesi, organik maddelerini yapması ve hayat olaylarının düzenli ve sürekli

Fosforlu gübreler fosforu genellikle fosfat biçiminde içerirler. Fosforun çözünürlüğüne ve

a) Toz - su oranını ayarlar

b) Enzim aktivitesini artırır yada ayarlar.

c) Hücre ve çekirdek için temeldir,

d) Enerji depolama ve arttırılması için kullanılır.

KoklaĢma proseslerinde üretilen kok gazı, yapısında bulundurduğu amonyaktan (NH3)

Amonyum Sülfat Üretim Türleri;

Azot kaynağı temel alındığında;

2 NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4

(NH4)2CO3 + CaSO4.2H2O → CaCO3 + 2H2O + (NH4)2SO4

KoklaĢma ünitesinde amonyak kaynağından üretim istendiğinden 1. üretim tekniği

2.Reaksiyon koĢulu : % 3 lük H2SO4 çözeltisi

Prosesin gerektirdiği ana akım Ģeması;

ġekil.2.1.Amonyum sülfat üretimi ana akım Ģeması.

Proses aksaklıkları ve giderilme yöntemleri ;

Sistemde yapılan bu düzeltmeler sonrası prosesin son Ģekli Ģu hali almıĢtır;

ġekil.2.2.Amonyum sülfat üretimi akım Ģeması

Temel: 10 000 kg/h (NH4)2SO4 (AMS) üretimi.

Kurutucuya giren AMS miktarı: (10526 kg/h).(95/100) = 10 000 kg/h

Kurutucuya giren çözelti miktarı: (10526 kg/h).(5/100) = 526 kg/h

Kurutucuya giren H2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(3/100) = 15,78 kg/h

Kurutucuya giren H2O miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(97/100) = 510,22 kg/h

Kurutucudan ayrılan H2SO4 miktarı: = 15,78 kg/h

10526 kg/h KURUTUCU 10 000 kg/m3 AMS

ġekil.3.1.1.Kurutucu Ģematik gösterimi

Tablo.3.1.1.Kurutucu giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri

Akım Besleme / kg/h ÇıkıĢ I / kg/h ÇıkıĢ II / kg/h

(NH4)2SO4 10 000 10 000

H2SO4 15,78 15,78

H2O 510,22 510,22

TOPLAM 10526 10 000 526

Besleme = (ÇıkıĢ I) + (ÇıkıĢ II)

Besleme =10 000 + 526 = 10526 kg/h

Santrifüje giren madde miktarı = 10526.(95/ 100).(100/70) = 14286 kg/h

Santrifüje giren (NH4)2SO4 miktarı = (14286 kg/h ).(70/100) = 10 000 kg/h

Santrifüjden çıkan (NH4)2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(95/100) = 10 000 kg/h

Santrifüjden çıkan çözelti miktarı: (10526 kg/h).(5/100) = 526 kg/h

Santrifüjden çıkan H2SO4 miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(3/100) = 15,78 kg/h

Santrifüjden çıkan H2O miktarı: (10526 kg/h).(5/100).(97/100) = 510,22 kg/h

Santrifüjden geri döngülenen madde miktarı = 14286 – 10526 = 3760 kg/h

Santrifüjden geri döngülenen H2SO4 miktarı = 3760 .(3/100) = 112,8 kg/h

Santrifüjden geri döngülenen H2O miktarı = 3760.(97/100) = 3647,2 kg/h

Tablo.3.2.1.Santrifüj giriĢ çıkıĢ akımları ve bileĢenleri

Akım Besleme / kg/h ÇıkıĢ / kg/h

(NH4)2SO4 10 000 10 000

H2SO4 112,8 112,8 15,78

H2O 3647,2 3647,2 510,22

TOPLAM 14286 3760 10526

T=55 %70 AMS %95 AMS

%3 lük H2SO4 Sisteme

ġekil.3.2.1.Santrifüj Ģematik gösterimi

Besleme = (Geri Döngü) + (ÇıkıĢ)

Besleme =10526+ 3760 = 14286 kg/h

Grafik.3.3.1.Amonyum sülfat üretiminde asit yüzdesinin reaksiyon verimine etkisi

Reaktörde gerçekleĢen ana reaksiyon;