Колдонуучу адабияттар

1. Н.В. Банина, М.В. Мельничук, В.М. Осипова; Финуниверситет, Департамент

языковой подготовки. — Москва: Финуниверситет, 2017

2. Стилистика английского языка :учебник и практикум для

вузов Н. Л. Байдикова, О. В. Слюсарь. — Москва : Издательство Юрайт, 2020

3.Шаховский В.И.,2013 Стилистика английскогоязыка

4.Стилистика англий ского языка=English Stylistics : учебное
пособие :Л. С. Крохалева, Т. Ф. Бурлак, С. Ф. – Минск : РИПО, 2017.
1. Антрушина, Г.Б. English Lexicology. Лексикология английского языка : учебное
пособие для студентов М.: Дрофа, 2000. – 288 с.
2. Арнольд, И.В. The English Word. Лексикология современного английского
языка : учебное пособие для студентов И.В. Арнольд. - 3-е издание (на англ. яз.).
– М., 1986.
3. Бабич, Г.Н. Lexicology: a Current Guide. Лексикология английского языка :
учебное пособие Г.Н. Бабич. – 3-е изд., испр. (на англ. яз.). - М.: Флинта: Наука,
2008 г. – 200 стр.
4. Гвишиани, Н.Б. Modern English Studies: Lexicology. Современный английский
язык: Лексикология : учебное пособие Н.Б. Гвишиани. - М., 2007.– 224 стр
5.S. Mambaeva, B.Ukubaeva «Stylistics of the English Language», Bishkek.,2013

№1 .Т :Стилистика жана лексикологиянын предмети жана милдеттери

Стилистика менен лексикологиянын башка илимдер менен байланышы.
Кутулуучу натыйжалар:
1.Стилистика жан лексикология жонундо тушунук алышат
2.Анг.тилинин стилистикасы жана лексикологиянын тилдеги ээлеген ордун
билишет.
3.Турдуу илимдер менен байланышын уйронушот

Стилистика эң кызыктуу жана байыркы илимдердин бири. Стилдер түшүнүгү

адам тилдик каражаттардын бир эле жыйындысы берилген кырдаалда дайыма
эле ылайыктуу боло бербестигин түшүнгөндөн баштап пайда болгон. Дал ушул
мезгилден тартып адамга кайсы учурларда жана тилдин айрым каражаттарын
туура колдонуу керектигин билүү зарыл болуп калды. Адам дайыма бардыгын
системалаштырууга аракет кылган, анткени системада
башаламандыккакараганда керектүү нерсени табуу оңой . "Өзгөчө тилди
колдонууну" системалаштыруу аракети жана аны колдонуу учурлары
илим-стилистиканын жаралышына негиз са
Стиль деген эмне? Бул белгилүү бир бай ланыш тармагына мүнөздүү болгон
лингвистикалык каражаттардын жый ындысы. Англис тилинин
стилистикасы лингвистикалык формаларды колдонуу жана ай калыштыруу
мый зам ченемдүүлүктөрүн изилдей т. Англис тилинин стилистикасы башка
илим - лексикология менен тыгыз бай ланышта.
Тилдин сөздүк составынын азыркы жана анын мурунку тарыхый өсүш
абалын изилдөөчү тил илиминин бир бөлүгү. Лексикология гректин lexis –

сөз,  logos – окуу деген сөзүнөн алынган.

Ошентип, лексикология термин катары түзмө-түз «сөз жөнүндөгү илим» дегенди
билдирет. Бирок, аталышы лингвистикалык илимдин бул чөйрөсүнүн
максаттары жана предмети жөнүндө жалпы түшүнүктү гана берет, анткени
акыркысынын бардык башка бөлүмдөрүндө да сөз каралат, бирок башка көз
карашта. (Мисалы, фонетика тилдин тыбыштык түзүлүшүн, б.а. фонемалардын
системасын изилдейтжана интонация, сөздүн тышкы үн формасын карайт.

Грамматика,лексикология менен ажырагыс байланышта болгон тилдин

грамматикалык түзүлүшүн изилдөө менен алектенет. Ал сөздөрдүн ортосундагы
грамматикалык мамилелерди туюндуруунун ар кандай жолдорун жана ошол
калыптарды карап көрөт сөздөр сөз айкаштарына жана сүйлөмдөрүнө
айкалышат).
Стилистика — тил илиминин тилдик карым-катнаштын ар кандай
шарттарында адабий тилдин нормаларынын колдонулушун, речтин ар
түрдүү стилдерин жана жазуу өзгөчөлүктөрүнүн түрлөрүн иликтеген илим.
Стилистика тарых менен ажырагыс байланышта. Стилдер англис тилинин
стилистикасын изилдөөнүн предметтеринин бири катары белгилүү тарыхый
окуялардын натыйжасында пайда болгон. Мисалы, гезит стили алгачкы
мезгилдүү басылмалардын пайда болушу менен пайда болгон. Римде Юлий
Цезардын буйругу менен бүткүл шаарга таратылган "Акта Диурна" (күнүмдүк
окуялар) деп аталган биринчи "газета" жарык көргөн. Кыска оозеки
формалардын колдонулушу 19-кылымдын башында башталган, бул көбүнчө
тилди демократиялаштыруу менен шартталган. Илимий стильдин пайда болушу
илимий -техникалык прогресске байланыштуу болгон.
Англис тилинин стилистикасынын негиздерин билүү ар кандай котормолорду
ишке ашыруу үчүн керек. Мисалы, сүйлөшүү учурунда оозеки сөздөр орунсуз. Ал
эми сатуу келишиминдеги "Сатуучу продукцияны өз убагында жеткирүүгө
милдеттенет" дегендин ордуна "Биз товарды убагында жеткирүүгө убада
беребиз" деген сөздөр жумшак айтканда, орунсуз көрүнөт.
Англис тилинин стилистикасынын негиздерин билүү сүйлөө маданиятынын
шарты болуп саналат. Адабий норма стилистиканы изилдөөгө да тиешелүү.
Сөздөрдү туура колдонуу жөндөмү, ошондой эле маанилеринин көлөкөлөрү ар
бир адам үчүн зарыл. Демек, англис тилинин стили өзүн тил илимин изилдөөгө
арнаган адамдарга гана эмес, адам ишмердүүлүгүнүн көптөгөн башка
тармактарына да керек.
№2 Т: Англис тилинин тарыхы жана онугуу жолдору

Кутулуучу натыйжалар:
1.Анг.тилинин лингвогеографиясын уйронушот
2. Англис тилинин вариативдүүлүгүн жана диалектилик болунушторун атай
алышат
3.мезгилдерге болунуу жолдорун классификациялашат
4. Анг тилиндеги орфографиялык нормаларды билишет

Англис тили (өз аталышы — English, the English language) —

индоевропа тил бүлөсүнүн герман бутагындагы батыш тобунун, англо-фриз
топчосунун тили. Англис тили — эң маанилүү эл аралык тил, буга XIX кылымдагы
Британ империясынын колониалдык саясаты жана XX—XXI кылымдардагы Америка
Кошмо Штаттарынын дүйнөлүк таасиринин натыйжасы себеп болгон. Англис
тилинде өтө көп диалекттер жана сүйлөмдөр (говор) бар.
Англис тили англосондор сүйлөгөн англо-саксон тилинин тукуму катары эрте Орто
кылымда жаралган. Ал Улуу Британиянын көпчүлүк калктары үчүн эне тил болуп
калган, ал эми Британ империясынын аймактык өсүүсү менен англис тили Азия,
Африка, Түндүк Америка жана Австралияга тараган. Британ колонияларынын көз
карандысыздыкка жетүүсү менен англис тили калктын көпчүлүгүнө эне тил (АКШ,
Канада, Австралия, Жаңы Зеландия) же официалдуу тилдердин бири (Индия,
Нигерия) болуп калган. Англис тилин көпчүлүк билим берүү мекемелеринде чет
өлкөлүк тил катары окушат.

Лингвогеография

Англис тили — болжолдуу 335 млн адамга эне тил (2003), жана ал тилде
сүйлөгөндөр үчүн Кытай жана Испан тилинен кийин дүйнөдөгү үчүнчү тил (анын
ичинде экинчи тил дегендер үчүн дагы) — 1,3 млрддан ашын адам (2007). БУУнун
официалдуу жана иштиктүү алты тилинин бири.

Англис тили 54 өлкөдө официалдуу тил — Улуу Британияда, АКШда (31 штатта
официалдуу тил), Австрлияда, Ирландиянын официалдуу тилдеринин бири (ирланд
тили менен бирге), Канадада (француз тили менен бирге) жана Мальтада (мальты
тили менен бирге), Жаңы Зеландияда (маори жана жандоо тили менен бирге).
Официалдуу тил катары кээ бир Азия (Индия, Пакистан ж. б.) жана Африка
мамлекеттеринде (негизинен Улуттар шериктештигинин мурдагы Британ
империясынын колониалары) колдонулат, ошону менен бирге бул өлкөлөрдүн
калкынын көпчүлүгү башка тилдердин алып жүрүүчүсү деп эсептелинет. Англис
тилинде сүйлөгөндөрдү лингвистикада англофон деп аташат; бул термин өзгөчө
Канадада көп таралган (анын ичинде саясый контекстте, мында англофондор кээ
бир мамиледе франкофондорго каршы коюлат).
Англис тилинин вариативдүүлүгү
Англис тили көп кылымдык калыптануу, өнүгүү жана аймактык жайылуу тарыхына
ээ, мында ал убакыттын өтүшү менен тилдин үзгүлтүксүз өзгөрүүсү, ошондой эле
географиялык жана социалдык колдонуунун ар түрдүүлүгү менен байланыштуу.
Тилдин Англия ичиндеги калыптануусуна ар түрдүү диалекттер катышкан, ал эми
тилди алып жүрүүчүлөрдүн Англиядан жана Улуу Британиядан тышкары массалык
жайылуусунан улам убакыттын өтүшү менен англис тилинин улуттук варианттары
жөнүндө кеп кылууга мүмкүндүк жаралган (британиялык же америкалык англис
тили ж. б.).

Улуттук варианттар

Англис тили мамлекеттик (официалдуу) статусуна ээ болгон өлкөлөрдөгү тилди

алып жүрүүчүлөр массалары лексикалык, кептин айтылыш жана грамматикалык
өзгөчөлүктөрүн англис тилинин улуттук варианттары түшүнүгүнө бириктиришет.
Баарынан мурда бул, калкы үчүн эне тил болгон өлкөлөр. Буга ылайык
британиялык, америкалык (АКШ), канадалык, австралиялык жана жаңы
зеландиялык анлис тили белгиленет. Бул өлкөлөрдүн (улуттук варианттардын)
алып жүрүүчүлөрдүн сүйлөөсү аймактык жана жергиликтүү варианттар, сүйлөмдөр
(говор), аймактык жана социалдык диалекттер болуп бөлүнүп, фактылык жактан
бир тектүү эмес, бирок, башка өлкөлөрдүн улуттук варианттарынан чоң
айырмачылыктарга ээ болуусу сейрек эмес.

Диалекттер
Англис тили көптөгөн диалекттерге ээ. Ар түрдүүлүгү АКШда XX кылымдын
ортосуна чейин негизги адабий норма орто-атлантикалык (Mid-
Atlantic) диалект болгонуна карабастан, Улуу Британияда АКШга караганда
көбүрөөк. XX кылымдын 50-жылдарынан тарта негизги роль АКШда орто-батыш
(Mid-Western) диалектине өткөн.

Заманбап изилдөөчүлөрдүн эмгектеринде заманбап дүйнөдөгү англис тилинин

кыйла вариативдүүлүгү белгиленип келет. Брадж Качру (Braj Kachru) жана Дэвид
Кристал тилдин жайылуу чекити өлкөлөрүнөн чыккан үч агымды белгилешет.
Биринчи — ички, буга мурдатан англис тилин эне тили деп кабыл алган алып
жүрүүчүлөр көптүк кылган өлкөлөр; экинчи — Британия шериктертик өлкөлөрү,
мында ал көпчүлүк үчүн эне тил болбостон, официалдуулардын бири болгон, жана
үчүнчү — башка өлкөлөргө жайылуучу (чоңоюуучу), мында англис тили мамлекет
аралык баарлашуунун тили болуп келүүдө, анын ичинде илимий баарлашуу дагы
бар. Англис тилинин адам ишмердүүлүгүнүн жаңы аймактарына жана чөйрөлөрүнө
жайылуусу заманбап дүйнөдө көп маанилүү реакцияларды жаратууда.
Англия диаклекти
 Кокни (Cockney) — Лондондун тарыхый диалект аймактары жана көл
өнөрчүлүк цехтеринин термини
 Скауз (Scouse) — Ливерпуль жашоочуларынын диалектиси
 Джорди (Geordie) — Нортумберленд жашоочуларынын диалектиси,
негизинен Ньюкасл на Тайне (Ньюкасл-апон-Тайн)
 Батыш өлкөлүк (West Country)
 Чыгыш Англия (East England)
 Бирмингем (Birmingham [Brummy, Brummie])
 Чешир (Cheshire)
 Корнуолл (Cornwall)
 Камберленд (Cumberland)
 Борбордук Камберленд (Central Cumberland)
 Девоншир (Devonshire)
 Чыгыш Девоншир (East Devonshire)
 Дорсет (Dorset)
 Дарэм (Durham)
 Ланкаширдеги Болтон (Bolton Lancashire)
 Түндүк Ланкашир (North Lancashire)
 Рэдклифф Ланкашир (Radcliffe Lancashire)
 Нортумберленд (Northumberland)
 Норфолк (Norfolk)
 Тайнсайд Нортумберленд (Tyneside Northumberland)
 Сомерсет (Somerset)
 Сассекс (Sussex)
 Уэстморленд (Westmorland)
 Түндүк Уилтшир (North Wiltshire)
 Крейвэн Йоркшир (Craven Yorkshire)
 Түндүк Йоркшир (North Yorkshire)
 Шеффилд Йоркшир (Sheffield Yorkshire)
 Батыш Йоркшир (West Yorkshire)

Шотландия, Уэльс жана Ирландия диалекттери

 Түздүктүү Шотландия (Lowland Scottish) — өзүнчө тил деп дагы саналат
(Lowland Scots).
 Эдинбург (Edinburgh) — Lowland Scots тилинин диалекти катары эсептелинет
 Белфаст (Belfast)
 Түштүк Уэльс (South Wales)
 Йола — өлгөн тил, орто кылымдык англис тилинен бөлүнүп чыккан

Түндүк Америка
 Америкалык англис тили (AmE, AmEng, USEng)
o Социо-маданий диалекттер
 Афроамерикалык англис тили
 Чикано
 Стандарттык америкалык англис тили
o Аймактык диалекттер
 Түндүк-чыгыш диалекттер
 Бостон диалектиси
 Мэн жана Нью-Гэмпшир диалектиси
 Нью-йорк диалектиси, Northern New Jersey Dialect (New York
metropolitan area)
 Род-Айленд штатындагы Провиденс шаарынын диалектиси
 Вермонт
 Филадельфия
 Питтсбург
 Ички материктик түндүк америкалык диалект (Нью-Йорк штатынын
батыш жана борбордук бөлүктөрүн камтыйт)
 Түндүк пенсильвания диалекти (Скрэнтон, Пенсильвания)
 Орто атлантикалык диалекттер
 Вашингтон
 Балтимор
 Тайдуотер
 Виргин тоо этек диалектиси
 Ички континенталдык түндүк диалекттер (Мичигандын ылдыйкы
бөлүгү, түндүк Огайо жана Индиана, Чикаго шаар четтери, жарым-
жартылай Висконсин жана Нью-Йорк штаты)
 Чикаго
 Буффал
 Түндүк борбордук америкалык диалект (негизинен Миннесота,
бирок, ошондой эле, жарым-жартылай Висконсин, Мичигандын
өйдөңкү бөлүгү, жана жарым-жартылай Түндүк Дакота, Түштүк
Дакота жана Айова)
 Юпер (Түндүк борбордук диалекттин бир түрү, Мичигандын
өйдөңкү бөлүгүндө жана кээ бир коңшу облустарда
колдонулат)
 Борбордук америкалык англис тили
 Түндүк борбордук (Небраскадан баштап, Огайого чейин
созулган ичке тилке)
 Сент-Луис
 Түштүк борбордук (Оклахомадан баштап Пенсильванияга
чейин созулган ичке тилке)
 Аппалач англис тили
 Түштүк америкалык (Түндүк американын түштүгү) диалекттер
  Жээктик түштүк-чыгыш (Чарлстон, Түштүк Каролина, Саванна,
Джорджия)
 Каджун (Луизианадагы француздардын тукумдары)
 Харкерс аралынын диалектиси (Түндүк Каролина)
 Озарк платосунун диалектиси
 Тоо этек диалектиси
 Түштүк тоолуу диалект
 Флорида колониалдык диалектиси
 Галла же гичи
 Тамп
 Техас
 Ят (Жаңы Орлеан)
 Батыш диалекттер
 Калифорния
 Юта
 Айдахо
 Бунтлинг
 Гавай
 Тынч океан түндүк-батыштык
 Канада англис тили (CanE, CanEng)
o Ньюфаундленд
o Деңиздин жээк диалекти
 Луненбург
o Батыш жана борбордук канадалык англис тили
 Квебек
 Оттава киңкилдеги
 Тынч океан түндүк-батыштык диалект

Индия
Англис тилинин Индия варианты алып жүрүүчүлөр саны боюнча дүйнөдө эң
ирилердин бири. Ал өз учурунда кийинкидей маанилүү диалекттерге бөлүнөт:

 Стандарттык Индия англис тили (Standard Indian English) — Индиянын

федералдык ММКларында колдонулат, хинглиш менен дээрдик дал келет
 Хинглиш — эне тили хинди болгон адамдар сүйлөгөн диалект
 Пенджаб англис тили
 Ассам англис тили
 Тамиль англис тили
Башка диалекттер
 Австралия варианты
 Жаңы Зеландия
  Бермуд
 Канада
 Лингва-франка сыяктуу англис тили
Жалган диалекттер
Аралаш тилдер:

 Спанглиш
 Рунглиш
 Немглис тили
 Франгле
 Итанглис тили

Тарыхы
Заманбап анлис тилинин теги — байыркы англис тили — жазуу мезгилине чейин
өзүнүн тарыхында герман тилдеринен бөлүнүп, бирок лексикада жана
грамматикалык түзүм жагынан көптөгөн жалпылыктарын сактап калган. Эртерээк
доордо байыркы германдыктар индоиран (индия, иран) жана европа (кельт,
роман, герман, балтика жана славян) тилдеринде сүйлөгөн заманбап элдердин
тектерин камтыган индоевропалык маданий-тилдик жалпылыктан бөлүнүп чыккан.
Герман тилдери мыйзамченемдүү түрдө тарыхый өзгөрүүлөргө кабылып жалпы
индоевропалык лексиканын катмарларын сактап калган, англис тили дагы өз
алдынчалыкка жеткенде ушундай өзгөрүүлөргө чалдыгып келген. Мисалы, жалпы
индоевропалык лексикада салттуу түрдө тектеш жана сандык сан атооч
терминдери таандык.

Сакталып калган жалпы индоевропалык лексиканын мисалдары:

 латындын pater «ата» сөзү [p]нын [f] үнүнө өтүүсүндө герман тилдеринде
немистердин Vater [fater] жана англисче father сөзүнө туура келет; soror
«эже» — Schwester — sister.
 латынча unus «бир же жалгыз» — немисче ein — англисче an / one.

Жалпы герман лексикасынын мисалдары:

 Немисче Haus «үй» — англисче house,

 Немисче Hand «кол» — англисче hand.

Англис тилинин тарыхын кийинкидей мезгилдерге бөлүү кабыл алынган: байыркы

англис тили (450—1066-жж., Англиянын нормандар тарабынан жеңүүсү), орто
англис тили (1066—1500), жаңы англис тили (1500-жылдан баштап биздин убакка
чейин). Кээ бир тил таануучулар «эрте жаңы анлис тил мезгилин» белгилешет (XV
кылымдын аягы — XVII кылымдын ортосу).
Байыркы (англис тил) мезгили
Учурдагы англичандардын түп теги — англдардын, саксондордун жана юттардын
(англдар — герман урууларынын негизгилери) герман уруулары — Британ
аралдарына V кылымдын ортосунда көчүп келген. Бул доордо алардын тили
төмөнкү немец жана фриз тилдерине жакын болгон, бирок, кийинки өзүнүн
өнүгүүсүндө герман тилдеринен алыстап кеткен. Байыркы англис тилинин
мезгилинде англо-саксон тили (көптөгөн изилдөөчүлөр англо-саксон деп байыркы
англис тилин аташат) сөздүгүнүн кеңейүүсүн эске албаганда, герман тилдеринен
чыкпастан, анча-мынча гана өзгөргөн.

Улуу Британияга көчүп келген англосаксондор жергиликтүү жашоочулар —

кельттер менен катуу кармашка түшкөн. Кельттер менен болгон кезигүүлөр
байыркы англис тилинин түзүмүнө да, сөздүгүнө да таасирин тийгизген эмес.
Сексенге жетпеген кельт сөздөрү байыркы англис тилинин эстеликтеринде
сакталып калган. Алардын ичинде:

 ырым-жырымдарга байланыштуу сөздөр: cromlech — кромлех (друиддердин

курулмалары), coronach — байыркы шотланддык көргө коюуу жоктоолору же
кошоктору;
 аскер мүнөзүндөгү сөздөр: javelin — кыска/ыргытуучу найза, pibroch —
аскердик ыр;
 жаныбарлардын аталыштары: hog — чочко.

Бул сөздөрдүн кээ бирлери тилде сакталып, азыркы учурда дагы колдонулат,
мисалы: tory (консервативдик партиянын мүчөсү) — ирландча «каракчы» дегенди
түшүндүргөн, clan — уруу, whisky — виски. Бул сөздөрдүн кээ бирилери болсо эл
аралык энчиге жеткен, мисалы: виски, плед, уруу. Кельт тилинин байыркы англис
тилине мындай алсыз таасир этүүсүн, кельттердин англосаксондор менен
салыштырмалуу маданий жактан чабалдыгы менен түшүндүрүүгө болот. Британия
аймагынын бөлүгүн 400 жыл ээлеген римдиктердин таасири олуттуу. Латын
сөздөрү байыркы англис тилине бир нече баскычта кирген. Биринчиден,
латинизмдердин бөлүгү континенталдык Европанын түндүгүндөгү герман тилдүү
калкы тарабынан, германдыктардын бөлүгү Британ аралдарына көчүп келгенге
чейин кабыл алган. Алардын ичинде:

 street — латынча strata via — түз төшөлмө жол;

 wall — латынча vallum — дубал;
 wine — латынча vinum — вино.

Дагы бир бөлүгү — түздөн-түз англосаксондордун көчүп келүүсүнөн кийин: мисалы,

аймактардын аталыштары кийинкидей:
  Chester, Gloucester, Lancaster — латынча castrum — аскер лагери, же
 Lincoln, Colches — латынча colonia — колония
 Port-Smouth, Devonport — латынча portus — кеме токтоочу жээк, (орусча
гавань).

Келип чыгыш боюнча латын тилинен болгон, көптөгөн тамак-аш жана

кийимдердин түрлөрү да саналат:

 butter — грек-латынча butyrum — май

 cheese — латынча caseus — сыр
 pall — латынча pallium — плащ (суу өткөрбөс узун күрмө);

бир катар маданий же чарбада колдонулган өсүмдүктөр:

 pear — латынча pira — алмурут
 peach — латынча persica — шабдаалы.

Дагы бир латын сөздөрүнүн катмары Британияга христианчылыктын келүү дооруна

таандык. Мындай сөздөр болжолдүү 150дөй. Бул сөздөр тилге терең кирип, түпкү
герман сөздөр менен бир катар анын бөлүгү болуп калган. Андайларга алгач
түздөн-түз чиркөөгө таандык терминдер кирет:

 apostle — грек-латынча apostolus — апостол

 bishop — грек-латынча episcopus — епископ
 cloister — латынча claustrum — монастырь

Викингдердин Британияга чабуулдар доору, андан соң убактылуу жеңип алуусу

(790—1042) байыркы англис тилине скандинавия тектүү жалпы колдонулган кыйла
сөздөрдү алып келген: call — атоо, cast — таштоо, die — өлүү, take — алуу, ugly —
көрксүз, ill — оорукчан. Грамматикалык сөздөрдү өздөштүрүү да мүнөздүү, мисалы:
both — экөө, same — ошол эле, they — алар, their — аларды ж. б. Бул мезгилдин
аягында чоң мааниге ээ болгон процесс — флексиянын жоголуусу акырындык
менен башталат. Даниялыктардын башкаруусунда турган англиянын эки тилдүү
аймактары да өзүнүн таасирин тийгизгенин четке кагууга болбойт: тилдик
жылышуу кадимки натыйжаларга алып келген — грамматикалык түзүмдүн жана
морфологиянын жөнөкөйлүшү. Флексия Британия түндүгүндө эрте жок боло
баштайт, тагыраак айтканда дания укук облусунда.

Орто (англис тил) мезгили

Англис тилинин кийинки өнүгүү мезгили 1066-жылдан 1485-жылга чейинки
убакытты камтыйт. 1066-жылдагы Нормандыктардын жеңиши байыркы англис
тилине норманизм аталган жаңы кубаттуу лексикалык катмарды киргизген —
жеңүүчүлөр сүйлөгөн, эски француз тилинин диалектине кирген норман-француз
сөздөрү. Көп убакыт бою норман-француз тили Англияда чиркөө, башкаруу жана
жогорку класстар тили болуп келген. Бирок, жеңип алуучулар өлкөгө өз тилин
өзгөрүүсүз таңулоо үчүн өтө эле аз санда болгон. Акырындык менен
салыштырмалуу көбүрөөк өлкө эли болгон англосаксондорго таандык болгон орто
жана майда жер ээлөөчүлөр чоң мааниге ээ боло баштайт. Норман-француз
тилинин үстөмдүк кылуусунун ордуна, акырындык менен өзүнчө «тилдик
компромис» калыптана баштайт, а бул, учурда биз англис тили деп атаган тилге
жакын тилдин пайда болушуна себеп болгон. Ошентсе да, башчылык кылган
норман-француз тили артка жай чегинген: 1362-жылы гана англис тили кеме
өндүрүүгө киргизилип, 1385-жылы норман-француз тилинде окутуу токтотулган,
анын ордуна англис тили келген, ал эми, 1483-жылы парламенттик мыйзамдар
дагы англис тилинде чыгарыла баштаган. Англис тилинин негизи герман тили болсо
да, өзүнүн курамына көптөгөн эски француз тилдерин кошуп, аралаш тил болгон.
Эски француз сөздөрүнүн тилге кирүүсү орто анлгис тил мезгилинин аягына чейин
созулуп, жогорку чекитине 1250 жана 1400-жылдар аралыгында жеткен.

Күтүлгөндөй эле, эски француз тилинен келген сөздөрдүн көпчүлүгү (нукура

германча king — корол, queen — ханыша жаба ушул сыяктуулардан башкалары)
мамлекетти башкарууга тийиштүү сөздөр:

 reign — падышалык кылуу, government — өкмөт же башкармалык, crown —

таажы, state — мамлекет ж. б.;

көпчүлүк ак сөөктөр титулдары:

 duke — герцог,
 peer — пэр;

аскер ишмердүүлүгүнө таандык сөздөр:

 army — армия,
 peace — тынчтык,
 battle — кармаш,
 soldier — жоокер,
 general — генерал,
 captain — капитан,
 enemy — душман;

сот терминдери:
 judge — сот,
 court — сотто,
 crime — кылмыш;

чиркөө терминдери:
 service — кызмат (чиркөөлүк),
 parish — келүү.
Соода жана өнөр-жайга таандык сөздөр эски француз, ал эми жөнөкөй кол
өнөрчүлүктөрдүн аталыштары германдык экени өтө көрүнүктүү. Биринчилерге
мисал: commerce — соода, industry — өнөр жай, merchant — көпөс. Вальтер Скот
тарабынан анын «Айвенго» романында белгиленген сөздөрдүн эки катары англис
тили үчүн андан дагы көрүнүктүү:

жаныбарлардын аталыштары — германдыктарча:

 ox — бука,
 cow — уй,
 calf — музоо,
 sheep — кой,
 pig — чочко;

бул жаныбарлардын этинин аталышы болсо эски француз тилинен алынган:

 beef (заманбап французча le bœuf) — уй эти,
 veal (заманбап французча le veau) — музоо, торпок же кунаажын эти,
 mutton (заманбап французча le mouton) — кой эти,
 pork (заманбап французча le porc) — чочко эти ж. б.

Тилдин грамматикалык түзүмү бул мезгилде кийинкидей өзгөрүүлөргө дуушар

болот: атоочтук жана этиштик мүчөлөр, алгач аралашып, алсызданат, андан соң,
мезгилдин аягында дээрлик жоголуп кетет. Сын атоочунда, жөнөкөй салыштыруу
деңгээлдери менен бир катар, сын атоочторго «more» (-раак салыштырма сыны)
жана «most» сөздөрүн кошуу менен жаңы аналитикалык салыштыруулар пайда
болгон. Бул мезгилдин аягы (1400—1483) өлкөдө лондондук диалектин башка
англис тилинин диалектерин жеңүүсүнө таандык. Бул диалект түштүк жана
борбордук диалекттердин биригүүсү жана өнүгүүсүнүн негизинде пайда болгон.
Фонетикада айтылуу Улуу үндүүлөрдүн жылуусу жүрөт.

1169-жылы британиялыктардын бир бөлүгүнүн ирландиялык Уэксфорд графтыгына

миграциясынын натыйжасында XIX кылымдын ортосунда жок болуп кеткен йола
тили өз алдынча өнүгө берген.

Жаңы (англис тил) мезгили

Заманбап Англия тилинин абалына таандык болгон англис тилинин андан аркы
өнүгүү мезгили XV кылымдын аягында башталат. Китеп басуу жана китептердин
массалык жайылуусунун өнүгүүсү менен нормативдик китеп тили бекемделип,
фонетика жана сүйлөшмө тил өзгөрүүсү уланып, акырындык менен сөздүк
нормалардан алыстай баштайт. Англис тилинин өнүгүүсүнүн маанилүү баскычы
катары британиялык колонияларда диаспоралык диалекттердин калыптанышы
болгон.
Жазуу

Байыркы германдыктардын жазуусу рундук болгон; латын алфавитинин негизинде

болсо VII кылымдан бери жашап келет (эрте Орто кылымдарда кошумча тамгалар
колдонулган, бирок алар колдонуудан чыккан). Заманбап англис тили 26 тамганы
камтыйт.

Ал эми тилдин орфографиясы индоевропалыктардын арасында үйрөнүү үчүн эң

татаал деп саналат. Кайра жаралуу мезгилинин салыштырмалуу туура англис
сүйлөөсүн чагылдыруу менен, британдыктардын, америкалыктардын,
австралиялыктардын жана башка тилдин алып жүрүүчүлөрүнүн заманбап оозеки
сүйлөөсүнө таптакыр туура келбейт. Өзүнө жазуу түрүндө, окууда айтууга мүмкүн
болбогон көптөгөн тамгаларды камтыйт, жана тескерисинче, көптөгөн сүйлөөгө
мүмкүн болгон үндөрдүн графикалык эквиваленти жок. Аталган «окуу
эрежелеринин» четтетүүлөрү ушунчалык жогорку пайыз менен чектелип,
тажрыйбалык мааниси жок. Окуучу дээрлик ар бир сөздүн жазылышын жана
окулушун үйрөнүүгө туура келип, буга байланыштуу сөздүктөрдө ар бир сөздүн
транскрипциясын көрсөтүү кабыл алынган. Белгилүү тилчи Макс Мюллер англис
тилинин орфографиясын «улуттук кырсык» деп атаган.

Англис тилинде беш орфографиялык норма бар — британиялык (ошондой эле

«Шериктештик орфографиясы»), британ оксфорддук, америкалык, канадалык жана
австралиялык.

Тилдеги пунктуация (тыныш белгилерди коюуу эрежелери) эң жөнөкөйлөрдүн

бири деп саналат. Британиялык жана америкалык анлгис тилдериндеги
пунктуацияларында бир катар айырмачылыктар бар. Мисалы, Улуу Британияда
сылык формадагы кат жазып кайрылууда Mr, Mrs же Dr дегенден кийин чекит
коюлбайт, АКШда чекит коюшат (мисалы, Mr. Bradly). Тырмакчалардын
формасында дагы айырмачылыктар бар: америкалыктар кош апострофту
пайдаланышат ‘‘…’’, ал эми британиялыктар жалгыз апостроф ‘…’, америкалыкта
сериялык үтүрдү активдүүрөөк колдонуу ж. б. у. с.
№3 Т:Англис тилинин лексикасынын стилистикалык классификациясы

Тилдин 3 негизги катмары бар: адабий, бейтарап жана оозеки. Адабий катмар
ачык китепчилдик менен мүнөздөлөт. Бул катмар салыштырмалуу туруктуу.
Сүйлөө катмары оозеки тилдүүлүк менен мүнөздөлөт жана туруксуз. Адабий
катмарга жергиликтүү же диалектилик түсү жок сөздөр кирет. Сүйлөө
катмарында адамдардын белгилүү бир социалдык же аймактык жамаатына
мүнөздүү сөздөр кездешет. Адабий катмар төмөнкүлөрдү камтыйт:

1. Жалпы адабий сөздөр

2. Терминдер
3 поэтикалык сөз
4.Архаикалык сөздөр
5 варваризм жана чет элдик сөздөр
6.окказионализмдер (китептин жаңы сөздөрү)

ТЕРМИН – атайын түшүнүктөрдү так билдирүү жана атайын предметтерди

белгилөө үчүн түзүлгөн атайын (илимий, техникалык) тилдеги сөз же сөз
айкаштары.

ПОЭТИЗМ - поэтикалык сөз же сөз айкашы Поэтизм теги:bard (poet); perchance

(perhaps); woe (grief) Автордук: : dew drops (шүүдүрүм тамчылары) Латын же
француз тилинен алынган: : garment; matin (morning) (эртең менен)
Диалектизмдер: oft (often); nay (no); yea (yes) Эскирген сөздөр жана
архаизмдер: haply (perhaps); wrought (worker);

АРХАИЗМ – күнүмдүк колдонуудан чыгып кеткен, ошондуктан эскирген катары

кабыл алынган сөз же сөз айкаштары:haply (perhaps); балким (балким); );
wrought (worker)иштетилген (жумушчу); эскирген: thau (сен)(obsolescent): thau
(you) [Thou shalt not borrow my toothbrush] [Сен менин тиш щеткамды карызга
албайсың] Эскирген: жок (жок); ооба (ооба) (obsolescent): thau (you) [Thou shalt
not borrow my toothbrush] архаизмдер: troth (ишеним)
ВАРВАРИЗМ – бөтөн элдин каада-салттарын, турмуш-тиричилик өзгөчөлүктөрүн
жана күнүмдүк тиричиликти сүрөттөөдө колдонулуучу чет тили сөз- chic (stylish);
tete-a-tete.

саркеч (стилдүү); тете-а-тете.

ЧЕТ СӨЗ – бул тилде аздыр-көптүр колдонулган башка тилдеги сөз: au revoir;
ОККАЗИОНАЛИЗМДЕР – автордук неологизмдер.

Сүйлөө катмарына төмөнкүлөр кирет: 1. жалпы оозеки сөздөр 2. сленг 3.

жаргонизмдер 4. профессионализм 5. диалект сөздөр 6. вульгаризмдер 7.
оозеки сөз

НЕОЛОГИЗМ – жаңы нерсени белгилөө үчүн же жаңы түшүнүктү билдирүү үчүн

түзүлгөн сөз же сөз айкаштары: молоткастый, серпастый -балка,
орок.Аффиксация: колтук; экс кол чатырчы;болбогон,armful; ex umbrellaman;
unhappen Формативдик суффикстер: : littler; mucher; sorriest
кичине,кобуроок,эн окунучтуу. Конверсия: : to mother; to my dear; to soldier;
cocknofied (шылдындалган). Сложные слова/телескопия: : a whistler stand;
stepmotherland (ышкырыкчы туруу; өгөй мекен)
Кыскартуулар: aft (afternoon); secs (seconds); pics (pictures)

СЛЕНГ – адабий тилге кирип, өзгөчө эмоционалдык жана экспрессивдүү түскө ээ

болгон тигил же бул кесиптик же социалдык топтун оозеки вариантынын
элементтери. Жаргондон айырмаланып, жаргон которууну талап кылбайт жана
эне тилинде сүйлөгөндөргө оңой түшүнүктүү. to be plastered (drunk); brass
(money); to kick the bucket (to die); numb-brained (stupid).

ЖАРГОН –тура тандалып алынган, өзгөрүлүүчү жана бириккен элементтерден

турган жана өзүнчө социалдык топ тарабынан тилдик обочолонуу, берилген
тилдик жалпылыктын калган бөлүгүнөн ажыратуу максатында колдонулган тил.
Man and wife (knife); manany (lazy sailor)

ПРОФЕССИОНАЛИЗМ – берилген кесипкөй топтун кепине мүнөздүү сөз же

туюнтма: tin can (any naval ship); tin fish (submarine); block-buster (special bomb
destroying blocks of houses)

ДИАЛЕКТИЗМ – сөздүн адабий үлгүсүнөн фонетикалык, морфологиялык жана

семантикалык жактан айырмаланып турган аймактык түрдүүлүгү.
luve (love); zee (see); fain (glad)

ВУЛГАРИЗМ – тааныш же орой сөзгө мүнөздүү сөз же туюнтма: to bash (strike)

КОЛЛОКВИАЛИЗМ – сүйлөө тилине мүнөздүү сөз же туюнтма. Эмоционалдык

түстүү сөздөр
Old chap; Small talk words: You don't say so; Naturally; absolutely-эски болум;
Кичине сүйлөй турган сөздөр: Сиз антип айтпайсыз; табигый; таптакыр
not in the least; definetely; by no means -жок дегенде эмес; анык; эч кандай
lovely; gorgeous; terrific-сүйкүмдүү; сонун; укмуш.

№4 Т: Англис тилинин стандарттык катмары.

Стандарттык англис тилинин учурдагы өнүгүү жана иштешинин деңгээлдуу
көйгөйү салттуу түрдө анын формаларын, функционалдуулугун жана колдонуу
контекстти өзгөртүү көз карашынан коз каранды. Англис тилинин ченемдүүлүгүн
изилдөөгө мүнөздүү болгон өлчөөнүн 3 категориясын карап көрөлү.Англис
тилинин формаларынын салыштырмалуу бирдейлиги: Дүйнөдөгү тилдердин
стандарттуу эмес формаларына n салыштырмалуу стандарттык же жөнгө
салуучу англис тили салыштырмалуу бирдей.
Бирок, бул бирдейликтин бар экендигинин 3 өлчөмдөрүн билүү маанилүү:
аймактык, убакыттык жана стилистикалык. Стандарттык англис тилин
колдонуудагы бирдейликтин аймактык өлчөмү жөнүндө сөз кылып жатып,
айырманы, биринчи кезекте, англис тилинин британ жана америкалык
версияларынын мисалында байкоого болорун белгилей кетүү керек.
Америкалыктар:I’ve gotten a new vest and pants, (Мен жаңы жилет жана шым
алдым) дешсе, анда британдыктар: I’ve got a new waistcoat and trousers.
(Менде жаңы жилет жана шым бар)деп айтышат.

Убакыттын өтүшү менен тил стандарттарынын өзгөрүшү талашсыз, анткени бул

сөзсүз түрдө тилдеги өзгөрүүлөргө алып келет. Мисалы, 1861-жылдагы бир
үзүндүдө мындай дейт: To him this would have been an effort of independent
thought such as he had never known; and he must have made the effort at a moment
when all his energies were turned into the anguish of disappointed faith.(Ал үчүн бул
эч качан билбеген көз карандысыз ой аракети болмок; жана ал бүт күч-кубаты
көңүлү калган ишеним азабына айланган учурда аракет кылса керек.Тилдин
азыркы вариантында:… … and he would have had to make the effort….., (жана ал
аракет кылышы керек болчу… .., )биринчи сүйлөмдүн аягында чекиттүү үтүр жок.
Эки вариант тең лингво-убакыт мейкиндигинде стандарттуу.
Британ лингвисттеринин айтымында, тилдеги 100 жылдан ашык убакыт мурун
болгон өзгөрүүлөр тилдин өнүгүүсүнүн жана иштешинин ушул баскычында
пайда болгон өзгөрүүлөргө караганда «кабыл алуу жана аныктоо оңой». Демек,
мисалы, улуу муундун өкүлдөрү: « You ought to leave soon, oughtn’t you?» (Сен
тезирээк кетишиң керек, туурабы?) дешсе, анда азыркы жаш
британиялыктардын мууну үчүн эң алгылыктуу вариант: « You ought to leave
soon, shouldn’t you? или You ought to leave soon, didn’t you?»(Сен тез арада
кетишиң керек, ушундайбы ? же «тезирээк кетишиң керек, туурабы?)
Кыскартылган форманын болушу улуу муун үчүн стандарттуу эмес форма болуп
саналат, «You wanted to leave soon, didn’t you?»алар тарабынан норма катары
таанылган.

Айтыштын стандартын өлчөөнүн кыйынчылыгы “тил нормасы” түшүнүгүнүн

сүйлөөчүлөрдүн ар кандай муундарынын өкүлдөрүнүн ортосунда дал
келбегендигине байланыштуу. Тилдин убакыттын өтүшү менен өзгөрүп турушу
тилдин жаңы кодификациясынын оозеки кептин грамматикалык түзүлүшүндө
бекемделиши дегенди билдирет, ошондуктан бир канча убакыт өткөндөн кийин
көптөгөн маалымдамалар, окуу, атайын, көркөм адабияттар эскирип калган
варианттын элементтерин камтыйт.
Стандарттык тил – “билимдүү эне тилдүүлөрдүн” тили. Бирок, тиешелүү
билими жок адамдар ченемдик тилде сүйлөбөйт деп айтуу туура эмес.
Практикада адамдардын билимине эмес, сүйлөгөнүнө карап бааланат экен.
Британ окумуштуусу В.Миттинстин айтымында, «билимдүү эне тилинде
сүйлөгөндөр дайыма эле макул боло бербейт, ал тургай кээде тилдин нормасы
деп эсептелген нерсени талашышат. Номиналдуу түрдө бирдей деңгээлдеги
билими бар адамдар талаштуу кеп структураларын колдонуу боюнча ар кандай
көз караштарды ачып беришет. В.Миттинс бир мисал келтирет: : He is in London
but his family are in Bournemouth. -Ал Лондондо, бирок анын үй-бүлөсү
Борнмутта. Ал ошол эле билим деңгээли менен интервью берген "эне тилинде
сүйлөгөндөр" сунуш кылган мүмкүн болуучу варианттардын өтө көп экенин
көрсөтөт.
Стандарттык англис тили расмий баарлашуунун контекстинде гана
колдонулат.Бул билдирүүнүн карама-каршылыгы ачык көрүнүп турат, анткени
бул биринчи кезекте тилдин өзүнүн колдонуу чөйрөсүнүн чектөөлөрүнө
байланыштуу. Албетте, стандарттуу англис тили салттуу расмий контекстте
колдонулат. Бирок сүйлөө тилинин бирдиктеринин олуттуу бөлүгү стандарт
тилдин белгилүү бир бөлүгүн түзөт деген талашсыз көз караш бар.
Д.Кристалл "билимдүү" информаторлор арасында расмий баарлашуу
кырдаалында оозеки сүйлөө үлгүлөрүнүн жол берилиши жөнүндө сурамжылоо
жүргүзгөн жана сурамжылоого катышкандардын 84% колдонуу мүмкүнчүлүгүн
колдойт деген жыйынтыкка келген: The instruments were pretty reliable -
инструменттер абдан ишенимдүү болгон. Британ лингвисттери Л.Андерсон
жана П.Тражил формалдуу эмес жана расмий баарлашуунун тегиздигинде
оозеки стандарттык англис тилин эркин колдонуунун мисалын келтиришет: He’s
bust his collar-bone-Ал сөөгүн сындырып алган
Эгерде жогоруда келтирилген мисалдар жазма кепте сейрек чагылдырылса
(жеке каттарды, күндөлүктөрдү жана башкаларды кошпогондо), анда Оозеки
кепте колдонулушу менен бирге формалдуу жазма кепте да колдонулуучу кеп
сандаган лексикалык жана грамматикалык конструкциялар бар.
They got angry and said they wouldn’t put up with his behaviour.(бритишспеллинг)

They became angry and said they would not tolerate his behaviour.

The reporter photographed the children Chelsea had been speaking to.
Алар ачууланып, анын жүрүм-турумуна чыдабай турганын айтышты.

Алар ачууланып, анын жүрүм-турумуна чыдабай турганын айтышкан.

Кабарчы Челси сүйлөшүп жүргөн балдарды сүрөткө тартып алган.

The reporter photographed the children to whom Chelsea had been speaking-
Формалдуу эмес кырдаалдарда ойду билдирүүнүн расмий формасын колдонуу
бүтүндөй билдирүүгө шаан-шөкөттүү жана шаңдуу маанай
тартуулайт.Нормативдик англис тилинин жогорудагы мүнөздөмөлөрү көбүнчө
формалардын бирдейлиги жетиштүү болгон басма жазуу тилине тиешелүү.
Стандарттык англис тилинде сүйлөгөн учурда, абал бир топ татаал. Британиянын
Улуттук Куррикулуму студенттерден сүйлөө тилинин кабыл алынган
стандарттарын колдонууну талап кылат.

Стандарттык англис тилинин маанилүү өзгөчөлүгү - анын функциялары жана

формалары убакыттын өтүшү менен өзгөрүп турат. Бул биринчи кезекте тилдин
лексикалык катмарына тиешелүү. Мектепке келүү менен, өзгөчө окууга үйрөтүү
процесси башталган учурдан тартып окуучуларга формалдуу оозеки жана жазуу
тилинин үлгүлөрү болгон стандарттуу тилдин ошол лексикалык жана
грамматикалык түзүлүштөрүн катуу колдонуу белгиленет.Тегерегиндеги
чоңдордун ченемдик тилинде баарлашуу тажрыйбасы бар балдар үчүн
Стандарттык англис тилин андан ары үйрөнүү тилдик нормаларды контексттик
колдонуу көндүмдөрүн лингвистикалык байытуу жана андан ары өркүндөтүү
дегенди билдирет.

№5 Т:Англис тилинин адабий жана оозеки лексикасы

Оозеки жана күнүмдүк лексика өзүнүн составында жөнөкөй кепте колдонулган
сөздөрдү айкалыштырат
(анын жазууда колдонулушу көркөм адабияттын жана публицистиканын
стилдери менен гана чектелет, мында ал негизинен көркөм чагылдырууга жетүү
үчүн колдонулат).Оозеки жана күнүмдүк лексика колдонулушу жагынан
гетерогендүү(неоднородный). Ал жалпы оозеки жана күнүмдүк лексиканы,
ошондой эле социалдык жана диалектикалык жактан чектелген сөздөрдү
камтыйт. Жалпы (элдик)лексика – бардык эне тилинде сүйлөгөндөр (жашаган
жерине, кесибине, жашоо образына карабастан) белгилүү жана колдонгон
лексика.
Ал тилдин лексикасынын өзөгүн, анын негизинде адабий тилдин сөздүк курамы
толукталып, байып турган фондун түзөт.Буга бул создорсуз баарлашуу мүмкүн
болбогон сөздөр кирет, анткени алар маанилүү түшүнүктөрдү билдирет. Бул
лексиканын адабий тилдин нормасына карата катышына жараша оозеки адабий
лексика (б.а. адабий колдонуунун нормасын бузбаган лексика) жана элдик тил
лексикасы (б.а. катал(строгий) нормага байланбаган лексика) түзүлөт.Бул сөздөр
нейтралдуу лексикадан спецификалык экспрессивдүү-стилистикалык боегу
менен айырмаланат, анткени бул сөздөрдүн лексикалык маанисинде баалоо
элементи бар, мисалы, нейтралдуу жалган, оозеки адабий- тантыроо, калп,
жана гелжироо)
Социалдык-аймактык диалектилик курамы жагынан англис тилинин лексикасы
стандарттык адабий (Standard), диалектилик (dialectal) болуп бөлүнөт, мында
Лондон диалектиси,кокни (cockney), областтык (provincial), американизмдер
жана сленг (slang) өзгөчө мааниге ээ.
Лексикологиянын азыркы окуу китептеринде англис тилинин лексикасы расмий
жана формалдуу эмес болуп экиге бөлүнөт.
Формалдуу эмес лексика салттуу түрдө 3 түргө бөлүнөт: colloquial – оозеки,slang
and dialect words ,and word-groups.Мисалы: pal [pæl]- жолдош; chum –
табышмактуу дос , оозеки эквиваленти friend ж.б.Адабий оозеки лексика
фамилярдуу оозеки лексика менен вульгардык лексикадан ажыратылышы
керек. Адабий оозеки лексика менен фамилярдуу лексиканын ортосундагы чек
дайыма эле так боло бербейт.Фамилярдуу лексиканы сүйлөгөндөрдүн чөйрөсү
бир топ чектелүү. Бул сөз байлыгы сленг менен тыгыз чектешет. «Сленг»
термининин этимологиясы аныктала элек, же кандай болгон күндө да
талаштуудай көрүнөт. Сленг (жаргон) адабий речте сыналбаган (кабыл
алынбаган) одоно же күлкүлүү эмоционалдык коннотациядагы таза оозеки
сөздөр жана сөз айкаштары деп аталат.
Адабий лексика өзүнүн составында стилистикалык жактан чектелген жана
колдонулушу боюнча туруктуу, адабий кеп стилдерине кирген сөздөрдү
айкалыштырат. Күнүмдүк кеплексикадан айырмаланып, китеп лексикасынын
колдонуу чөйрөсүн катуу стандартташтырылган адабий кеп, публицистикалык
жана илимий эмгектердин стилдери, расмий иш кагаздарынын жана иш
кагаздарынын, көркөм адабияттын тили түзөт.

Оозеки кепте колдонулганда да адабий лексикастилдик боегун жоготпойт.

Адабий лексикага илимий, коомдук-саясий жана техникалык терминдер болгон
сөздөр, абстракттуу лексика, иш кагаздарынын жана расмий иш кагаздарынын
лексикасы, эскирген лексика, поэзия ж.б.кирет
Адабий тил жазма жана оозеки түрдөн тышкары, пикир алышуу актысында
адабий(китеп) жана оозеки кеп түрүндө берилет.

Ар бир форманы ишке ашырууда жазуучу же баяндамачы сөздөрдү, сөздөрдүн

айкалыштарын тандап, өз оюн билдирүү үчүн сүйлөмдөрдү түзөт. Кеп кандай
материалдан куралганына жараша китептик же оозеки мүнөзгө ээ болот.
Мисалы, макалдарды салыштырып көрөлү:
Желание сильнее принуждения жана Охота пуще неволи..Идея бир, бирок ар
кандай жолдор менен рамкаланган. Биринчи учурда кепке китептик(адабий)
мүнөз берип, (каалоо, мажбурлоо) сөздүк зат атоочтор колдонулат.
Экинчисинде – аңчылык- оозеки сөзго боек түшүруп жатат.Биринчи макал
илимий макалада, дипломатиялык диалогдо, ал эми кокус сүйлөшүүдө экинчиси
колдонулат деп болжолдоого болот.
Демек, коммуникация чөйрөсү лингвистикалык материалды тандоону аныктайт,
ал өз кезегинде кептин түрүн түзөт жана аныктайт. Китепче сөз саясий, мыйзам
чыгаруу, илимий байланыш чөйрөсүн (съезддерде, симпозиумдарда,
конференцияларда, чогулуштарда, жыйындарда) кызмат кылат, ал эми оозеки
кеп жарым-жартылай расмий мааракелерде, мааракелерде, достук тойлордо,
жолугушууларда, начальник менен кол алдындагылардын сырдуу
сүйлөшүүлөрүндө колдонулат. , күнүмдүк турмушта, үй-бүлөлүк шартта.
Китепте сөз адабий тилдин нормаларына ылайык түзүлөт, аларды бузууга жол
берилбейт; сүйлөмдөр толук, бири-бири менен логикалык байланышта болушу
керек. Китеп сөзүндө логикалык аягына жеткирилбеген бир ойдон экинчисине
чукул өтүүгө жол берилбейт. Сөздөрдүн арасында абстракттуу, китептик сөздөр,
анын ичинде илимий терминология, расмий бизнес лексикасы бар.
Адабий тилдин нормаларын сактоодо оозеки кеп анчалык катал(строгий) эмес.
Сөздүктөрдө оозеки тил катары квалификацияланган формаларды колдонууга
мүмкүндүк берет. Мындай кептин текстинде жалпы сөз байлыгы басымдуулук
кылат, оозеки; Жөнөкөй сүйлөмгө артыкчылык берилет, мүчө жана тактоочтук
сөз айкаштарынан качышат.

Адабий жана оозеки тил жазуу жана оозеки формага ээ.

Адабий(Китеп )жана оозеки лексика терминдери шарттуу, анткени алар сөздүн
бир гана формасынын идеясы менен байланыштырылбайт. Жазуу кепке
мүнөздүү болгон китеп сөздөрү оозеки кепте (илимий баяндамаларда, эл
алдында сүйлөгөн сөздөрүндө ж. б.), ал эми оозеки сөздөр жазууда (күндөлүктө,
күндөлүк кат алышууда ж.б.) да колдонулушу мүмкүн.
№7 Т:Фонетикалык экспрессивдүү каражаттар (интонация, пауза,
темп, тон)

Фонетика бул - тил илиминин тилдеги тыбыштардын жасалышы, тыбыштык

системасы, тыбыштын өзгөрүүлөрү жөнүндөгү бир тармагы. Гректин "phone" - "үн"
деген сөзүнөн алынган.
Кептеги тыбыштар - өтө татаал кубулуш, анткени кебибиздеги ар бир (кубулуш)
тыбыш бир эле мезгилде акустикалык (физикалык), анатомия-физиологиялык жана
тилдик факт болуп эсептелет. Ошондуктан тыбыштар акустикалык, анатомия-
физиологиялык жана линвистикалык аспектиде изилденет.

Интонация (лат. Shopio – катуу сүйлөө) сүйлөөнүн предметине жана маектешине

болгон мамилесин билдирүүгө мүмкүндүк берген кептин үн чыгаруунун негизги
экспрессивдүү каражаты болуп саналат. Интонация - адамдын үнүндөгү
экспрессивдүү олуттуу өзгөрүүлөрдүн жыйындысы. Интонация сөздүн маанисин
конкреттештирет, анын эмоционалдык мүнөзүн билдирет. Көркөм сөз
окурмандын ички кулагына багытталган бир нече катмарды камтыйт –
фонетикалык, ритмикалык жана интуитивдик-синтаксистик.
Поэтикалык кептин спецификалык интонациясы поэтикалык текстке
«жазылган». Аят(стихотворение) – кептин жазуу түрүндө жазыла турган түрү:
интонация. Интонация - поэзияны прозадан айырмалоочу кеп фактору. М.Л.
Гашпаров поэтикалык интонацияны «жогорулатылган маанидеги интонация»
деп атаган.
Сөз өнөрүндө мындай карама-каршылык жок: поэзия – проза. Болгону:
аят(стихи) – проза. Метрикалык уюшкандыгы жана рифмасы бар көптөгөн
ырларды поэзиянын катарына кошууга болбойт, ал эми жакшы прозаны эң
жогорку поэзияга теңесе болот.
Интонация татаал көрүнүш. Анын компоненттери (тон, үн күчү, кептин
тыныгуусу, кептин темптери жана тембрлери, сөз айкашынын биригүү же
бөлүкчөлөрү ж. б.) бири-бири менен тынымсыз байланышта.
Интонация синтаксис (Синтаксис (грек. syntaxis – түзүлүш, тартип) ― тил
илиминде, сүйлөмдүн түзүлүшүн, сөз айкашын жана сүйлөм мүчөлөрүн
окутуучу грамматиканын бир бөлүмү) .менен катар лексикалык материалга
семантикалык толуктукту берет.( Семантика (грек. semantikos – белгилөөчү,
sema – белги) – илимде (тил, логика ж. б.) маани жана ойду туюнтат.)
«Ритмикалык жактан уюшулган поэтикалык кептин структуралык өзгөчөлүктөрү
терең мааниге ээ, анткени аларда поэтикалык интонациянын оригиналдуулугу
бекемделген».
 «Адабий энциклопедиялык сөздүктө» сөздүн тыбыштырылышынын негизги
экспрессивдүү каражаты болгон интонациянын функциялары ажыратылган.
Тилдин тыбыштык каражаттары агрегаттык (Агрегаттык абал - бир эле заттын ар
кандай түрдө болушу.)  түрдө: а) сөздү маанисине жараша сөз айкаштарына
жана анын маанилүү сегменттерине (Сегмент лат. segmentum - кесинди, тилке)–
синтагмаларга бөлүп(Синта́гма (др.-греч. σύνταγμα, букв. «сопорядок», от σύν
«с» и τάγμα «порядок») — совокупность нескольких слов, объединённых по
принципу семантико-грамматически-фонетической сочетаемости,
единица синтагматики. Объём конкретной синтагмы определяется не только
реальным употреблением слов в связке, но и самой сочетаемостью —
возможностью объединения предметов, признаков и процессов окружающей
действительности.,) фонетикалык жактан уюштурат; б) сөз айкашынын
мүчөлөрүнүн ортосунда семантикалык байланыштарды орнотуу; в) сөз
айкашына баяндоочу, суроолуу, шыктандыруучу, илеп жана башка маанилик
түстөрдү берүү; г) ар кандай сезимдерди билдирүү (интонация салтанаттуу,
интимдик, шылдыңдоо, ачуулануу, кайгылуу)

Пауза – (лат. Pausa грек тилинен pausis – токтоо) ар кандай себептерден улам
келип чыккан жана ар кандай функцияларды аткарган үндүн убактылуу токтоп,
кептин агымын бузуу.
Пауза синтаксистик эмес. Физиологиялык себептерден (тыныгууларда
сүйлөөчүнүн сүйлөөнү улантуу үчүн зарыл болгон абаны жутат), психологиялык
себептерден (сүйлөөчүнүн толкундануусу), ойдун логикалык өнүгүүсүндөгү
тыныгуу жана сүйлөм мүчөлөрүнүн ортосундагы синтаксистик көз
карандылыкты билдирбеген кептеги тыныгуу. . . Стоять я не могу... мои колени
слабеют... душно... душно... Где ключи? Ключи, ключи мои... (Пушкин) Жена
его... впрочем, они были совершенно довольны друг другом (Гоголь).
Кептин ылдамдыгы, б.а. кептин агымынын убакыттагы ылдамдыгы же
жайдыгы жана кеп сегменттеринин ортосундагы тыныгуулар (жай сүйлөө менен
тилди бурмалоону салыштыргыла);

Кептин тембрлери, б.а. кепке белгилүү эмоционалдык-экспрессивдүү

көлөкөлөрдү берүүчү үндүн колорити (тембр «шаңдуу», «ойноок», «көңүлдүү»
ж.б.);
№8 Т: Фонетикалык стилистикалык каражаттар (ономатопея,
аллитерация, ритм, рифма)
Фонетика бул - тил илиминин тилдеги тыбыштардын жасалышы, тыбыштык
системасы, тыбыштын өзгөрүүлөрү жөнүндөгү бир тармагы. Гректин "phone" -
"үн" деген сөзүнөн алынган.
Кептеги тыбыштар - өтө татаал кубулуш, анткени кебибиздеги ар бир (кубулуш)
тыбыш бир эле мезгилде акустикалык (физикалык), анатомия-физиологиялык
жана тилдик факт болуп эсептелет. Ошондуктан тыбыштар акустикалык,
анатомия-физиологиялык жана линвистикалык аспектиде изилденет.

Тыбыштык деңгээлдин негизги бирдиги фонема болуп саналат, анын негизги

милдети тилдин маанилүү бирдиктерин айырмалоо болуп саналат. Тилдин
башка деңгээлдеринин бирдиктеринен айырмаланып, фонемалар бир гана
туюнтуу тегиздигине ээ, б.а. эки жактуу белги эмес, ошондуктан бардык
фонемалар бирдей кызмат аткарат жана айтылыштын тыбыштык жагын
уюштурууда бирдей роль ойнойт.Ушуга байланыштуу бир дагы фонеманы
башкага карата стилистикалык белгилөө мүмкүн эмес, ошонун натыйжасында
фонологиялык деңгээлде экспрессивдүү каражаттар да жок. Англис тилинде
башка тилдердей эле, үн агымын уюштуруунун белгилүү ыкмалары же
моделдери бар, аларды колдонуу белгилүү бир акустикалык эффекттерди
жаратууга алып келет.Башкача айтканда, стилистикалык каражаттар
фонетикалык деңгээлде түзүлүшү мүмкүн, б.а. башка каражаттар менен
айкалышып, ар кандай стилдик эффекттерди пайда кылган тыбыштардын
синтагматикалык ырааттуулугунда өзгөчө айкалыштары жана алмашылышы.
Аллитерация – бир эле (же акустикалык жактан окшош) тыбыштардын же үн
айкалыштарынын атайылап кайталанышы.
Аллитерация – англис поэзиясындагы эң эски стилдик каражаттардын бири.
Белгилүү болгондой, эски англис поэмасы толугу менен аллитеративдик болгон,
б.а. ырдын айрым жерлеринде милдеттүү түрдө кайталанууга негизделген.Төрт
ритмикалык басымы бар аллитеративдик ыр саптарында үнсүз тыбыштын
биринчи жана экинчи жарымдын башында, кээде биринчи жарымдын аягында
кайталанышы милдеттүү деп эсептелген, бирок аллитеративдик үнсүздөрдүн
саны көбүрөөк болушу мүмкүн.
Англис тилинде аллитерация фольлордо, макал-лакаптарда, туруктуу сөз
айкаштарында кеңири колдонулат: with might and main, safe and sound, forget
and forgive,by hook or by crook-күчтүү жана негизги, аман-эсен, унутуп жана
кечирип, кайырмак менен же шылуун менен

Фольклор (анг.— элдик акылмандык; элдик билим) — элдик оозеки

чыгармачылык. Жалпы эле көркөм адабият элдик оозеки чыгармачылыктан
жана жазма адабияттан турат. Мына ошол элдик оозеки чыгармачылык 1847-
жылы англиялык окумуштуу В. Томстун сунушунан кийин фольклор деп аталат.
Бул сөз англис тилинде «элдик билим, акылмандуулук» деген маанини
билдирет. Фольклордо элдин тарыхы, улуттук белгилери, карым-катнаштары,
психологиялары, турмуштук түшүнүктөрү оозеки баяндалган. Мындай
чыгармаларда элдин ушундай болсо деген идеялары, үмүт-тилектери,
кызыгуулары чагылдырылып, элдүүлүк мүнөзү күчтүү өнүккөн. 
Аллитерация көбүнчө поэзияда колдонулат, мында белгилүү бир обондук жана
эмоционалдык эффект жаралат. Айта кетчү нерсе, аллитерация поэзияда гана
эмес, прозада да кездешип, сөздүн мазмундуу уюштуруунун, анын
экспрессивдүүлүгүн жогорулатуунун каражаты катары кызмат кылат.
Ритм -кандайдыр бир элементтердин же учурлардын же кыймылдардын же
үндүн бирдей кезектешиши тезделиши, акырындашы, чыңдалышы,
бошоңдолушу.
Ритм (лингвистика) (грек. rhuthmos – иреттүүлүк, бирдейлик) - структура жана
текст жа-ратуучу, экспрессивдик-эмоциялык функция аткарган окшош жана
бирдей өлчөмдөгү кептик бирдиктердин үзгүлтүксүз кайталануусу. ептик Ритм -
жаратылыштагы фундаменталдуу мыйзам ченемдүүлүктөрдүн бири. Көркөм
тексттин (ыр жана кара сөз түрүндөгү) эстетикалык жактан уюшулушунун негизи
болуп эсептелет. Даанараак ыр түрүндөгү тексттерде байкалат.
Ритмдин бирдиктери болуп кара сөздө ритмикалык топ - синтагма, ырда тыбыш,
муун, ритмикалык топ, сап, строфа эсептелет. Негизги бирдиги - ритмикалык топ,
ал басым түшкөн бир муундан жана анын тегерегиндеги басымсыз муундардан
турат. Эки же андан ашык басымдуу муундардан турган татаал ритмикалык
топтор да кездешет. Ритмикалык топ ыргактуу кыймыл-аракет аркылуу биригет.
Ритмдин жаралышында тилдик бардык каражаттар: тыбыштык, интонациялык,
синтаксистик, лексика-семантикалык ж.б. катышат.
Грек сөзү "rythmos" өлчөнгөн агым дегенди билдирет. Бул термин музыкалык
гана эмес. Биздин жашообузда баары белгилүү бир ритмге баш ийет – жана
мезгилдердин башталышы, күн менен түндүн алмашуусу, жүрөктүн согушу. Бул
түшүнүккө так аныктама берүү абдан кыйын.
Бекеринен Маяковский поэтикалык ыргак жөнүндө мындай деп айткан: “Ритм –
ырдын негизги күчү, негизги энергиясы, аны түшүндүрүүгө болбойт”. Музыкалык
ритм – ар кандай музыкалык узундуктардын жана акценттердин кезектегиси
жана катышы.Ритм – жаркыраган экспрессивдүү каражат. Көп учурда ал
мүнөзүн, ал тургай, музыканын жанрын аныктайт. Ритмдин аркасында биз,
мисалы, маршты вальстан, мазурканы полькадан айырмалай алабыз.
Үн жаздыруу (звукозапись)- баяндын фонетикалык курамынын сүрөттөлгөн
сүрөткө дал келүүсү; көбүнчө бул ыкма аллитерацияны колдонуу менен ишке
ашырылат. Башкача айтканда, үн жаздыруу – бул тигил же бул даражада
табигый үндөрдү туураган үндөрдү жана алардын айкалыштарын атайылап
кайталап колдонуу.

Ономатопея-бул табигый үндөр (мисалы, күн күркүрөөсү, шамал, суу), ар кандай

жансыз нерселер (машиналар, жабдуулар, шаймандар), жаныбарлар жана
адамдар тарабынан пайда болгон үндөрдү тууроо максатында түзүлгөн ун
имитациялоочу сөздөр же сөздөрдүн жыйындысы. Бирок бир тилдеги мындай
ономатопеянын курамы башка тилдеги ономатопеядан кескин түрдө
айырмаланып, түпкү улуттун маданий жана жергиликтүү өзгөчөлүктөрүнө
түздөн-түз көз каранды болушу мүмкүн.Бирок бир тилдеги мындай
ономатопеянын курамы башка тилдеги ономатопеядан кескин түрдө
айырмаланып, түпкү улуттун маданий жана жергиликтүү өзгөчөлүктөрүнө
түздөн-түз көз каранды болушу мүмкүн.Окумуштуулар мындай
айырмачылыктардын көп себептеринин бири болуп төмөнкүлөр саналат деп
эсептешет: кандай гана тыбыш болбосун татаал, көп кырдуу кубулуш жана ар
бир тил үндүн тигил же бул бөлүгүнө, бир кырына үлгү тандайт, анткени
лингвистикалык каражаттар аркылуу анын абсолюттук толук имитацияланышы. ,
тилекке каршы, мүмкүн эмес. Ушунун баары менен мындай тыбыштарды
туюндурган сөздөр, сөз айкаштары адамдын аң-сезиминде дайыма
жаңылбастан кармалып, аларды пайда кылуучу белгилүү бир нерсе же жандык
менен байланышып турат.
Имитация эки түргө бөлүнөт: түз (түз ономатопея) жана кыйыр (кыйыр
ономатопея). Түз ономатопеяга табигый тыбыштарды туураган сөздөр кирет,
мисалы, дин-донг, ызылдап, му, мөө, аркыл ж.б. Мындай сөздөрдүн имитация
сапаты ар кандай деңгээлде болот.
Кыйыр ономатопея - сүйлөмдүн чектеш сөздөрүндөгү тыбыштардын айкалышы,
анын аркасында белгилүү бир үн образы түзүлөт. Бул ыкманы колдонуу менен
автор белгилүү бир маанайды жаратып, ойго салынган сезимтал образды түзө
алат. e.g. Then with enormous, shattering rumble, sludge-puff, sludge-puff, the train
came into the station. (A.Saxton)- (Андан кийин эбегейсиз катуу дүңгүрөтүп, ылай-
тополоң, ылай-тополоң менен поезд станцияга кирип келди.)
Рифма (гр.— өлчөм, уйкаш) — эки же андай артык ыр саптарындагы айрым
тыбыштык үндөштүгү, окшошуулар уйкаштык деп аталат. Уйкаштык ыр түрүндөгү
чыгармаларга мүнөздүү, ал ырдын ритмине, интонациясына, синтаксистик-
лексикалык түзүлүшүнө таасирин тийгизет, ырды кара сөздөн айырмалап, ага
өзүнчө өзгөчөлүк киргизет. Рифма сүйлөөчүнүн сөзүнүн таасирдүүлүгүн,
угумдуулугун күчөтөт жана ырдын же ырдын кабыл алынышын кулакка
жагымдуу кылат.
 I - my, high, try, buy, guy, goodbye, bye, lie, sigh, tie, by, cry, why, Y, fly, fry, pie, defy,
deny, sky, eye, die.
 You – do, to, too, two, blue, true, knew, Sue, zoo, shoe, knew, queue, Ooh.
 Love – (think) of, off, dove, glove, enough, tough, rough.

Ритмдер төмөнкүдөй түрлөргө бөлүнөт:

1.Толук - басымдуу үндүү тыбыштан кийинки тыбыштар бирдей: might – night,
boy – joy.
2.Толук эмес - үндүү же үнсүздөрдүн кайталанышы менен: worth - forth, sale -
rain..
3.Англис тилинде сынык рифма деп аталган кошулмалар - бул учурда тыбыштар
эмес, сөздөрдүн өздөрү рифмалашат: bottom – shot him, passion – with
compassion.
4.Визуалдык, көз рифмалары деп аталган - жазылышы окшош, бирок
тыбыштары башка сөздөр:wood – blood, love – prove, have – grave.
№9 Т:Лексикалык экспрессивдүү тузулуштор(каражаттар) жана стилистикалык
каражаттар.
Stylistic devices and expressive means 
Тил илиминде томонку терминдер абдан көп колдонулат: тилдин корком соз каражаттары,
тилдин экспрессивдүү каражаттары, стилдик каражаттар, стилдик тузулуштор(каражаттар).
Бул терминдер кээде синоним катары колдонулат, кээде аларда ар башка мазмун камтылган.

Тилдин экспрессивдик (экспрессивдүү) каражаттары менен тилдин стилдик каражаттарынын

ортосунда айырмачылыктар болгону менен, алардын ортосунда так чек коюу кыйын.
Тилдин экспрессивдүү каражаттары деп сөздү эмоционалдык же логикалык жактан күчөтүүгө
кызмат кылган тилдин морфологиялык, синтаксистик жана туунду формаларын түшүнөбүз.
Тилдин бул формалары коомдук практикада иштелип чыгып, функционалдык максаты
жагынан түшүнүлүп, грамматикаларда, сөздүктөрдө жазылып калган. Аларды колдонуу
акырындык менен нормалдуу калыбына келет. Тилдин мындай экспрессивдүү каражаттарын
колдонуунун эрежелери иштелип чыккан.
Мисалы, төмөнкү мисалды алалы: Never have I seen such a film. Бул сүйлөмдө never тактоочу
сүйлөмдө биринчи орунга коюлушу менен пайда болгон инверсия грамматикалык норма
болуп саналат. (Never I have seen such a film деген сүйлөм грамматикалык жактан туура эмес.)

Инверсия (лингвистика) (лат. inversio – которуштуруу, орун алмаштыруу)

 Инверсия -сөздөрдүн стилистикалык жактан нейтралдуу (бейтарап) орун тартибинин
бузулушу.
Инверсия поэтикалык кепте, өзгөчө, ырларда муун өлчөмүн, уйкаштыкты, камсыз кылуу үчүн
кеңири колдонулат: Айрым учурларда Инверсия стилистикалык максатты да аркалайт.
Тилдин бардык экспрессивдүү каражаттары (лексика, морфологиялык, синтаксистик,
фонетикалык) лексикология, грамматика жана фонетика, стилистика сыяктуу изилдөөнүн
объектиси болуп саналат. Тил жөнүндөгү илимдин алгачкы үч бөлүмү экспрессивдүү
каражаттарды тилдин фактылары катары карайт, алардын лингвистикалык табиятын тактайт.
Стилистика экспрессивдүү каражаттарды алардын кептин ар кандай стилдеринде
колдонулушу, көп функциялуулугу, стилистикалык каражат катары потенциалдуу
колдонулушу көз карашынан изилдейт.
Стилдик түзүлүш деген эмнени билдирет? Бул суроого жооп берүүдөн мурун, келгиле, бул
түшүнүктүн мүнөздүү белгилерин аныктоого аракет кылалы. Стилистикалык каражат
баарынан мурда өзгөчөлөнүп, ошону менен лингвистикалык фактыны аң-сезимдүү адабий
иштетүү аркылуу экспрессивдүү каражаттарга каршы чыгат.Стилистикалык каражат –
айтылышын/тексттин экспрессивдүүлүгүн күчөтүүчү уюштуруу ыкмасы. Бардык стилдик
каражаттардын жыйындысы стилистика илиминин негизги объектилеринин бирин түзөт.
Экспрессивдүү каражаттар сөздүн экспрессивдүүлүгүн жогорулатуу үчүн колдонулат, алар
сөздүн каймана маанилери менен байланышпайт.
Стилдик каражат – тилдик кубулуштарды, анын ичинде экспрессивдүү каражаттарды
максаттуу пайдалануу.

Сентенция деп аталган стилистикалык каражат бар. Бул ыкманын маңызы элдик макал-
лакаптын мүнөздүү, типтүү белгилерин, атап айтканда, анын структуралык-семантикалык
мүнөздөмөлөрүн кайра жаратуу болуп саналат. Сентенция ритм, рифма, кээде аллитерация
болот; сентенция образдуу жана эпиграмматикалык, башкача айтканда, кандайдыр бир
жалпыланган ойду кыска формада туюндурат.
Сентенция төрт маанилүү өзгөчөлүктөргө ээ болгон бир сөз айкашы болуп саналат:
1.моралдык сезим;
2.кыскалык;
3.акылдуу;
4.мотивациянын элементтери (императивдик маанай, императив).
 №10 Т: Оксиморон, антомазия, зевгманын лингвистикалык табияты
Оксюморон - (грек. oxys - акылмандык, moros - кемпайлык) карама-каршы
маанидеги сөздөрдүн айкашынан пайда болгон синтаксистик ыкма. Б.а., эки
антонимдин айкашып келүү мүмкүнчүлүгү натыйжасында жаралган эң
оригиналдуу кептик фигура.
Оксюморондор, эреже катары, сөз айкаштары аркылуу уюшулат, алардын
табиятын карама - каршы сөздөрдүн айкашы түзөт. Узак мезгилдер ичиндеги
өнүгүүнүн натыйжасында Оксюморондор тилдик норма катары калыптанып
калган. Азыркы мезгилде алар оозеки кепте, көркөм чыгармаларда,
публицистикада көркөм ыкманын ролунда кеңири тарап, колдонулуп келүүдө.
Оксюморондук айкаштардын компоненттеринин бири-бирине карама-каршы
турушу жана алардын кайра биригүүсү, жакындашуусу, сыйышуусу алардын
негизги белгиси, өзгөчөлүгү деп эсептелет. Ошондуктан аларды илимий
анализге алуунун натыйжасында антонимдердин стилдик функциясы гана
ачылып берилбестен, тил менен ойлоонун, тил илими менен логиканын катышы
да терең ачылып такталып берилет.
Сөз айкашы - Оксюморондун негизги модели. Оксюморондук сөз тизмектеринин
түгөйлөрү синтаксистик жактан ыкташуу жана башкаруу байланыштары менен
тутумдашып, ар бир компоненти ар түркүн сөз түркүмдөрүнөн болушу мүмкүн.
Мисалы: Стэнли Кубриктин «Eyes Wide Shut» («кен жабык коздор») Питера
Уирдин «Dead Poets Society» (олук поэттердин коому») же «Back to the
Future» («артка карай келечекке ») .
Китептин аталышы «Up The Down Staircase» («жогору жакка жетелеген
томонку тепкичтер ») Бел Кауфман. 
Оксюморонду лаконизмдин жеткен чеги десек болот. Ал аркылуу берейин деген
ой кыска, эки эсе так, таамай болуп, көркөм сөздүн кудурети артат. Ал көркөм
чыгармада колдонулса, бүтүндөй чыгарманын ажарын ачып, автордун оюнун
өзөгүн түзөт. Оксюморон – эмоционаддык, экспрессивдик, эстетикалык күчтүү
таасири бар тилдик каражат.
 Living Dead ( тируолук) 
 Sweet sorrow (таттуукайгы) 
 Sweet Revenge (шириноч) 
 Anti-Terrorism War (антитеррордуксогуш) 

Зегвма(байыркы грек ζεῦγμα, түзмө-түз "байланыш)

- сөз айкашындагы же сүйлөмдөрдүн ортосундагы синтаксистик байланыштын
же семантикалык макулдашуунун олуттуу бузулушуна арналган стилистикалык
каражат.
М:He lost everything there was to loose: his friend, his purse, his head and finally
his reputation –алжогототурганнерсенинбаарынжоготту– досун, капчыгын,
акылын ,акырында репутацияны.
Зевгма өзгөчө англис юморунда жана сатирасында кеңири таралган.
Тажрый балуу жазуучу сөздүн негизги маанисин ар дай ым жандантып,
турдуу стилистикалык каражаттарды колдонот.
English Joke: Conversation of two friends.

— I have read so many books about smoking and drinking that I have decided to
give up.

— Smoking or drinking?

— Reading.

Зегвма 3 тургоболунот: протозевгма (башында жалпы сөз), мезозевгма

(ортосунда жалпы сөз) жана гипозевгма (аягында жалпы сөз) .
Антономазия (байыркы грек тилинен ἀντονομασία - атын өзгөртүү) - предметтин
кандайдыр бир маанилүү белгисин же анын бир нерсеге болгон мамилесин
көрсөтүү менен аттын же аталыштын алмаштырууда туюнтулган троп.
Shakespeare - "The Bard"
A beautiful, virtuous woman - "Madonna" (the term Madonna is a reference to the
Virgin Mary, which is why there is irony in the use of this name by the popular singer)
A classic beauty - "A Betty" (Betty Davis)
A lover - "Cassanova"
Example 1
Imagine that you have a friend who is a fantastic chef, and you want to say hello.
Normal sentence:
“Oh, look! Sam’s arrived!”
Sentence with Antonomasia:
“Oh, look! The great chef has arrived!”
Here, the use of antonomasia allows you to greet your friend with a nickname which
also reveals something about his character: he’s a great chef.
For a commonly use example of antonomasia, consider two women discussing men:
Normal sentence:
“He’s such a good guy. I enjoy his company so much! I just hope he’s the right guy for
me.”
With the addition of antonomasia, we can emphasize the quality she hopes to find in
this man:
Sentence with Antonomasia:
“He’s such a good guy. I enjoy his company so much! I just hope he’s Mr. Right.“
Giving a man the title “Mr. Right” is an everyday example of antonomasia in
conversation.
 Лексикалык экспрессивдүү тузулуштор (каражаттар) жана
стилистикалык каражаттар
Т: Метафора, метонимия, ирония.
Эки түшүнүктүн белгилеринин окшоштугуна негизделген предметтик-логикалык
маани менен контексттик маанидеги окшош-байланыш метафора деп аталат.
МЕТАФОРА (грекче metaphora - орун которуу дегенден) - адабиятта троптордун
(гипербола, литота, эпитет) бири, кыскарган салыштыруу, башкача айтканда бир
көрүнүштү же кубулушту башка окшош көрүнүшкө же окуяга өтмө мааниде
салыштырып көрсөткөн көркөм сөз каражаты. Мисалы, "от" жүрөк, "темир"
канат. Метафоралар оозеки речте, көркөм адабиятта мазмундун терең
ачылышына, сүрөттөлүп жаткан нерсенин көркөм болушуна жардам берет.
Метафора – өз оюңду тереңирээк жана даана чагылдырууга мүмкүндүк берүүчү
тилдин экспрессивдүү каражаттарынын бири. Метафоралар адамдын жана
элдин тилинин, маданиятынын, кепинин өнүгүшүнүн көрсөткүчү.Англис тили
тереңдиги жана образдуулугу менен таң калтырган метафораларга бай. Бул
ийкемдүү, чыгармачылык жана өзүнүн метафоралык туюнтмаларын түзүү үчүн
көптөгөн мүмкүнчүлүктөр бар.
Метафоралар тилди байытып, тилдин жогорку деңгээлин көрсөтөт. Ошондуктан,
англис тилин үйрөнүүдө күнүмдүк лексика, идиомалар, фразалык этиштер
менен бирге бир нече жалпы кооз метафораларды үйрөнүү пайдалуу болот.
Англисче метафоралар дайыма эле орусчага окшош боло бербейт. Алар өзгөчө
менталитетти, маданий жүктү жана тилдин өзгөчөлүгүн көрсөтөт. Демек,
метафораларды изилдөө англис тилин өнүктүрүү үчүн гана эмес, англис тилдүү
маданиятты жакшыраак түшүнүү үчүн да пайдалуу.
Мисалы, "мен үчүн сен караңгы падышалыктын нурусуң" деген сөз айкашы
типтүү метафора. Адамдын нур боло албасы анык. Бул жерде нурдун касиети
жаркырап, кубаныч жана бакыт тартуулоо үчүн колдонулат. Бул мүлк адамдарга
өткөрүлүп берилет. Бул метафоралардын тамыры – бир кубулуштун же
предметтин касиеттерин экинчисине өткөрүүдө.
Her home was a prison-Анын үйү түрмө болчу. (Түрмөдө жашабаганы көрүнүп
турат, бирок үй түрмөгө окшош экен. Башкача айтканда, жалгыздыкта жана
камакта жашаган).

1. George is a sheep. 
2. His head was spinning with ideas.
3. Her home was a prison.
4. She has a heart of gold.
5. It is raining cats and dogs.
 6. You had better pull your socks up.
7. The noise is music to her ears.
8. You light up my life with your presence.
9. My memory is a little cloudy about that incident.
10.He basted her with flattery to get the job.
1. Джордж — кой.
2. анын башы идеялар менен айланып жатты.
3. Анын үйү түрмө болгон.
4. Анын алтындай жүрөгү бар.
5. Ит-мышык жамгыр жаап жатат.
6. Байпагыңызды өйдө тартсаңыз жакшы болмок.
7. Ызы-чуу анын кулагына музыка.
8. Сен менин жашоомо өзүңдүн катышуусуң менен жарык бересиң.
9. Менин эс тутумум ошол окуя боюнча бир аз булуттанып калды.
10. Ал жумушка орношуу үчүн аны кошоматчылык менен шылдыңдады.

Метонимия (гр.— кайта атоо) — эки түшүнүктүн

ортосундагы логикалык жакындыкка негизделген окшошпогон көчүрмө.
Метафорада бири-бирине окшош предметтер жана алардын белгилери
көчүрүлсө, метонимияда бир-бирине кандайдыр бир алакасы бар, бирок
окшошпогон предметтин белгилери алмашылат.

to drink a glass – бирстаканичуу

to eat a plate – тарелкаже

The hall applauded – Залколчапты.

If you say «I spent the evening reading Shakespeare» Shakespeare serves as

metonymies — “Мен тундуШекспирди окуп өткордум” десең, анда Шекспир –
метонимия.
Ирония (гр.— шылдың, келеке) —
алгачбилиптурупэлебилмексенболупжеөзүойлогон,
билгенчындыккакаршыкыйыр,
жанытматүрүндөмыскылдапсүйлөөманерасытүшүнүлгөн.
Мындайманераинтеллигенттүүугуучуларүчүнтүшүнүктүүболгон.
Ирониянынтөмөнкүдөйтүрлөрүбелгилүү: стилистикада – кыйыр,
жанытматүрүндөгүмыскыл.
Ирониятурмуштуккөрүнүштүжепредметтиатайынапыртыпмактоомененадамдын
кемчиликтеринкүлкүлүүкылыпберет.
Мисалы: «бетиңаппаккөмүрдөй, этиңжумшактемирдей».
Ирониякөпучурдатроптук (өтмө) маанидеболотда, демейдекомедияда,
сатирада, юмордо, тамсилде, эпиграммалардакөппайдаланылат.

Иронияны колдонгон адамда кыраакылык, байкагычтык, “жайлануу”,

“даанышмандыктын касиеттери аталат. Аристотель атүгүл "рухтун улуулугун"
иронияга дакөрсөткөн.

Stoney smiled a sweet smile of an alligator.

· She was a charming old lady with a face like a bucked of mud.
· Brandon liked me as much as Hiroshima liked the atomic bomb.-Стоун
аллигатордун жагымдуу жылмаюусундай күлүп койду.
• Ал ылайга окшоп бети сүйкүмдүү кемпир эле.
• Брэндон мени Хиросимага атомдук бомбаны жактыргандай жактырды.

Мисалы-It must be delightful to find oneself in a foreign country without a penny in

one's pocket. чөнтөктө бир тыйыны жок бөтөн өлкөдө жүргөндү көрүү абдан
жагымдуу болсо керек. сөз контексттен көрүнүп тургандай, негизги предметтик-
логикалык мааниге карама-каршы мааниге ээ. Delightful сөздүн негизги
объективдүү-логикалык маанисинин контексттик мааниде бузулбай, аны менен
бирге жашап, карама-каршылыктын байланышын ачык көрсөтүү стилдик
эффекти жаратат.

Иронияны юмор менен чаташтырбоо керек. Белгилүү болгондой, юмор бул

сөзсүз түрдө күлкүлүү сезимди ойгото турган кыймыл-аракеттин же сүйлөө
сапаты. Юмор психологиялык көрүнүш. Ирония сөзсүз түрдө күлкүгө алып
келбейт. "Кандай акылдуу" сүйлөмүндө бүт сүйлөмдүн интонациясы акылдуу -
карама-каршы маанини берген - келесоо шылдыңдоо сезимин пайда кылбайт.
Тескерисинче, бул жерде кыжырдануу, нааразы болуу,
Т: Англис тилиндеги элементтердин башка тилден келуусу(Заим –карыз алуу)

Заем алуу тил илиминде бир тилде сөздүн, туюнтумдун же башка тилдин
маанисинин ошол бойдон (б.а. котормосуз) ассимиляцияланышы, ошондой эле
бул процесстин натыйжасы кабыл алынган сөздүн өзү болуп саналат.
Заем алуу – бул процесс, анын натыйжасында белгилүү бир чет тилдин
элементи пайда болуп, тилде бекитилет. Бул тилдин иштешинин жана тарыхый
өзгөрүшүнүн ажырагыс бөлүгү, сөз байлыгын толуктоонун негизги
булактарынын бири; ошондой эле тилдин толук кандуу элементи болуп, анын
лексикалык байлыгынын бир бөлүгү болуп, жаңы уңгулардын, сөз жасоочу
элементтердин жана так терминдердин булагы катары кызмат кылат.
Неологизм (байыркы грекче νέος — «жаңы», жана λόγος — «сөз») — сөз, сөздүн
же сөз айкашынын тилде жакында пайда болгон (жаңыдан пайда болгон, мурда
жок) мааниси.

Тилдерде карыз алуу - алардын өнүгүүсүндөгү эң маанилүү факторлордун

бири. Тил ишмердүүлүгүнүн негизин карыз алуу процесси түзөт.

Бир тилдин ичиндеги үн жана формалдуу бирдейлик кээ бир адамдардын башка
бирөөлөрдөн карыз алуусунун натыйжасы; ошол сыяктуу эле бир тилдин
лексикасынын элементтери башка тилге өз сүйлөгөндөрдүн өз ара
аракеттенүүсү аркылуу кабыл алынат.

Тилдердеги заемдук элементтердин үлүшү чоң, бирок тилге кирген чет элдик
элементтердин санынын тынымсыз көбөйүшүнөн да, ассимиляция
(Ассимиляция (тил илиминде) - жанаша турган үнсүз
тыбыштардын артикуляциялык жана акустикалык жактан жасалуу таасири
астында бири бирине окшошуу процесси. Мисалы, сөздөгү баштапкы уяң же
жумшак үнсүздөрдүн таасиринде кийинки каткалаң үнсүздүн жумшарышы же
тескерисинче, каткалаңдатуусу). процессине байланыштуу да алардын санын так
эсептөө мүмкүн эмес.
Артикуляция (латынча articul - бөлүп айтам) сөзгө
катышуучу тыбыштарды жасоодо сүйлөө органдарынын өзгөрүп, ар кандай
кыймыл-аракетке келип туруу абалы; сүйлөөнүн тактык даражасы. 
Акустика - (гр. akustikos - угуу)
Ар бир тилде төмөнкү катмарларды бөлүүгө болот: бир үй-бүлөнүн бардык
тилдерине мүнөздүү сөздөр; тектеш тилдердин тобуна, чакан тобуна жалпы
сөздөр; белгилүү бир тилдин эне сөздөрү.
Мисалы анг.тилинде:
- индоевропалык создор (общие для многих
языков): mother, brother, daughter,wolf, meat, hear, hundred, be, stand;
- германдыксоздор: bear, finger, say, see, white, winter;
- батышгермандыксоздор: age, ask, give, love, south;
- англо-саксондуксоздор: lady, lord, boy, girl;
-:тектештилдерден- knight, low, flat, fellow, sale (байыркыскандинавия), rummer,
napper, fitter ( голландиялык);
-такырбашкатилдер: Soviet, sputnik, steppe, taiga (орустили), judo, samurai,
sumo (японтили), xylophone, epoch, echo (гректили).
Бул англис тилинин лексикасынын жалпы кабыл алынган классификациясы.
Бирок аны так чындык деп айтууга болбойт. Мисалы, индо-европа тили үчүн
алынган сөздөр башка прото-тилдерден алынган болушу мүмкүн, анткени
элдердин ортосундагы соода жана башка мамилелер байыртадан бери эле бар.
Прото... (грекче protos – биринчи) – татаал сөздөрдүн бир бөлүгү; бир нерсенин
биринчи жаралганын, алгачкы негизди.

Эң байыркы мезгилде кабыл алынган жана кабыл алуучу тил тарабынан толугу
менен ассимиляцияланган сөздөр бөтөн тил катары кабыл алынбайт жана
алардын келип чыгышын аныктоо тилчи үчүн да кыйын
Көбүнчө бир топтун же подгруппадан кайсы тил сөздүн булагы экенин аныктоо
кыйынга турат (figure деген сөз түздөн-түз латын figura же француз фигурасынан
келип чыгышы мүмкүн). Дагы бир кыйынчылык – «сөздүн келип чыгышы» жана
«карыз алуу булагы» деген терминдердин ортосундагы айырма.
Көптөгөн сөздөр экинчи же андан көп даражадагы карыздар (мисалы, valley сөзү
англис тилине латын тилинен француз тилинен кирген.
Кээ бир так эместиктерге карабастан, бул классификация феномендин чоңдугун
көрсөтөт: биз англис тилиндеги сөздөрдүн көбүн – мурда же кийинки доордо,
жакын же алыс тил системасынан алынгандыгын көрөбүз.
КАРЫЗ АЛУУНУН СЕБЕПТЕРИ
КАРЫЗ АЛУУНУН СЕБЕПТЕРИ:
интралингвистикалык жана тышкы, экстралингвистикалык. Интралингвистикага
төмөнкүлөр кирет:
1) кабылдагыч тилдин когнитивдик базасында белгиленген кубулуштун
жоктугуна байланыштуу объектти же кубулушту атоо зарылчылыгы. Бул карыз
алуунун негизги жана эң байыркы себеби; эл үчүн жаңы көрүнүш менен бирге
элдин тили анын атын да камтыйт-(bistro, gondola, elephant);
2) бар болгон аталыштын так эместигинен улам предметтин же кубулуштун
аталышынын зарылдыгы. Окшош маанидеги эне жана чет өлкөлүк сөздөр
болгондо, англис сөзү бир кыйла жалпы мааниге ээ, ал эми алынган сөз жалпы
мааниге да, кошумча көлөкөлөргө да ээ (латынча effluvium англис тилиндеги
дем чыгаруу, эманация деген сөздөрдүн маанисин гана билдирбейт" дем
чыгаруу, бөлүп чыгаруу», бирок ошондой эле «жагымсыз жыт менен коштолгон»
коннотациялык мааниси; немис angst тилинен алынган, англис тилиндеги коркуу
«жалпысынан коркуу» деген сөзгө мүнөздүү болбогон «эч кандай айкын
себепсиз коркуу» маанисин билдирет).

Экстралингвистикалык себептер:
1) социалдык-психологиялык: кабыл алуучу тилде тиешелүү бирдикте жок
коннотациялардын туюнтушу; мисалы, "престиж" эффектин түзүү французча
boutique кымбат, көбүнчө адаттан тыш товарларды саткан жана кымбат аймакта
жайгашкан чакан дүкөн" жана латынча emporium "ири соода борбору" деген
нейтралдуу англисче дүкөндү тактоо үчүн гана эмес ,ошондой эле белгилүү бир
соода жеринин кадыр-баркын баса белгилөө үчүн колдонулат
2) эл аралык мамилелердин активдешүүсү, глобалдашуу процесси, көптөгөн
интернационализмдердин - дүйнөнүн көптөгөн тилдери тарабынан кабыл
алынган бир тилдеги сөздөрдүн пайда болушуна алып келет.
Т: Англис тилинин тарыхы: жаралгандан бүгүнкү күнгө чейин

Көптөгөн филологдор жана лингвисттер англис тилинин тарыхын үч мезгилге

бөлүшөт: эски англис, орто англис жана жаңы англис.

Британ аралдарын мекендеген тургундардын байыркы хроникада биринчи жолу

биздин заманга чейинки 800-жылдарга таандык. Бул убакта аралга индоевропа
элинин бир уруусу келттер көчүп келишкен. Келт эли келгенге чейин аралдарда
жашаган ошол уруулар тарыхта эч кандай из калтырган эмес.
Биздин заманга чейинки 800-жылдан баштап британ келттеринин доору
башталат демек, Британияда келт тили башталды. Көптөгөн лингвисттер
"Британия" деген сөз келттик тамыры бар сөздөн келип чыккан деген пикирде -
британ "боёктолгон". Тарыхта кельттер согушка же аңчылыкка баратканда
чындап эле беттерин жана денелерин боёшкондугу жөнүндө айтылат.
Жылнаамаларда Улуу Цезарь Британ аралдарын басып алган учурда британ
кельттери өнүккөн маданиятка ээ болгон деген маалыматтар бар. Урууларда
патриархат өнүккөн. Эркектер 8-10 аял алышкан. Балдар белгилүү бир жашка
чейин аялдардын колунда тарбияланып, андан кийин балдар аңчылыкка, курал
колдонууга үйрөткөн эркектердин көзөмөлүнө өткөн.
(Гай Юлий Цезарь-58-жылдан б.з.ч. д. азыркы Швейцариянын, Франциянын,
Бельгиянын, Германиянын жана Улуу Британиянын территориясында сегиз
жылдан ашык убакыт болуп, Атлантика океанынан Рейнге чейинки эбегейсиз
зор аймакты Рим Республикасына кошуп, таланттуу колбашчы катары атак-
даңкка ээ болгон )

Англис тилинин өнүгүшүнө Рим империясынын таасири

Латын (өз аты - lingua latina), же латын тили, Рим империясында колдонулган
байыркы римдиктердин тили.Бүгүнкү күндө латын тили Ыйык Тактын, Мальта
орденинин жана Ватикан мамлекетинин, ошондой эле кандайдыр бир
деңгээлде Рим-католик чиркөөсүнүн расмий тили болуп саналат.

Цезарь Британ аралдарын басып алгандан бир кылым өткөндөн кийин, 44-ж.
Рим императору Клавдий Британ аралдарына барган, андан кийин БританияРим
провинциясына айланган. Бул мезгилде кельт эли менен римдиктердин
ортосунда тыгыз байланыш бар болчу , бул албетте тилде чагылдырылган.

Ошентип, заманбап англис тилиндеги көптөгөн сөздөрдүн латын тамырлары

бар. Мисалы, castra сөзү (латын тилинен "лагерь"). Бул тамыр заманбап
Британиянын көптөгөн жер аттары кездешет - Lancaster, Manchester, Leicester.
Англис тилинин тарыхында эски англис мезгили (450 - 1066).
Англис элинин жакынкы тукумдары 449-жылы Британиянын аймагына кирген
саксондордун, юттардын, англдардын и фриздердин герман уруулары. Бул
уруулар сан жагынан кельттерден алда канча көп болгондуктан, англо-саксон
диалектиси акырындык менен кельт диалектисин колдонуудан
алмаштырган.Англосаксон урууларынын аркасында англис тилинде
географиялык объектилердин көптөгөн аталыштары пайда болуп, бүгүнкү күнгө
чейин сакталып калган. Ошондой эле, butter, pound, cheese, alum, silk, inch, сhalk,
mile, mint – сыяктуу сөздөр латын тилинен алынган жалпы германдык
тамырларга ээ.
Бул доордо лингвисттердин болжолдуу эсептөөлөрү боюнча, англис тили латын
тилинен 600дөн ашык сөздөрдү заимдашип алган, алардан туундуларды эсепке
албаганда. Негизинен, бул динге, чиркөөгө, ошондой эле өкмөткө байланыштуу
сөздөр.

Англис тилинин тарыхынын орто англис мезгили (1066-1500).

XI кылымдын ортосунда Түндүк Франциянын тургундары Британияны басып
алышкан. Уильям басып алуучу, тубаса норманд, падыша болот. Ошондон бери
элдин тарыхында үч тилдин доору башталат. Француз тили аристократиянын,
соттордун тили болуп, латын тили илимдин тили болуп, карапайым эл
англосаксон тилинде сүйлөй берген. Бул үч тилдин аралашуусу заманбап англис
тилинин пайда болушуна шарт түзгөн.
Заманбап англис тили - аралаш
Тилчилер заманбап англис тилин аралаш тил катары чечмелешет. head - chapter
- Chief. Эмне үчүн мындай болду? Баары үч тилдин аралашуусу менен так
түшүндүрүлөт. Англосаксондук сөздөр конкреттүү объектилерди билдирген,
демек, head-баш деген сөз. Латын тилинен - илим жана билимдин тили,chapter-
бөлүм деген сөз калган. Француз тилинен дворяндардын, chief -начальник
күнүмдүк турмушунда болгон сөз бар .
Англис тилинин тарыхынын бул мезгилинде грамматикалык түзүлүшүндө да
өзгөрүүлөр болот. Көптөгөн этиштин аяктоолору жок. Сын атоочтор кошумча
даражаларды камтыган салыштыруу даражаларына ээ болот (more,most деген
сөздөрдү кошуу менен). Тилдин фонетикасы да олуттуу өзгөрүүлөргө дуушар
болот. 1500-жылдын акырына карата абал боюнча, Лондон диалекти эне
тилинде сүйлөгөндөрдүн 90% сүйлөй баштаган өлкөдө барган сайын көбүрөөк
популярдуулукка ээ болгон.
Уильям Кэкстон 1474-жылы англис тилиндеги биринчи китепти басып
чыгарган Британиядагы биринчи принтер болуп эсептелет. Бул Рауль
Лефебврдин "Троя аңгемелер жыйнагынын" котормосу болгон. Кэкстон тирүү
кезинде 100дөн ашык китеп басып чыгарган, алардын көбү өзүнүн котормолору
болгон. Белгилей кетсек, анын ишмердүүлүгүнүн аркасында көптөгөн англис
сөздөрү акыры өзүнүн даяр формасын тапкан.
Грамматикалык эрежелерге келсек, Кэкстон көбүнчө өзүнүн эрежелерин ойлоп
тапкан, алар жарыялангандан кийин жалпыга маалым болуп, бирден-бир туура
деп эсептелген.