Қазақстан Республикасының Министерство

Білім және ғылым образования и науки

министрлігі Республики Казахстан

Д. Серікбаев атындағы ВКГТУ

ШҚМТУ им. Д. Серикбаева

БЕКІТЕМІН
Гуманитарлық білім беру
және дене шынықтыру
мектебінің деканы
_______С.А.Сарсембаева
_______________ 2020 ж.

МӘДЕНИЕТТАНУ
Барлық мамандықтар бойынша күндізгі бөлімде оқитын студенттерге
семинар сабақтарын және СОӨЖ орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

Методические указания к семинарским занятиям и СРСП

для студентов всех специальностей дневного отделения

Өскемен
Усть-Каменогорск
2020
 Әдістемелік нұсқау «Қазақстан тарихы және әлеуметтік саяси пәндер»
кафедрасының әдістемелік семинарында қаралып, талқыланды.

Гуманитарлық білім беру және дене шынықтыру мектебінің әдістемелік

кеңесімен талқыланып, бекітілді.

Төраға Айдарбаева Р.К.

Кафедра меңгерушісі Айдарбаева Р.К.

____________________ж. №____ хаттама

Аға оқытушы Джаксылыков А.Ф

оқытушы Қасен Н.
 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Д.СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ДЖАКСЫЛЫКОВ А.Ф.
ҚАСЕН Н.

МӘДЕНИЕТТАНУ

Барлық мамандықтар бойынша күндізгі бөлімде оқитын студенттерге

семинар сабақтарын және СОӨЖ орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

Өскемен
Усть-каменогорск
2020
 МАЗМҰНЫ

Кіріспе .................................................................................................................... 4
1. Пәннің мақсаты мен міндеттері және оның оқу үрдісіндегі орны ............... 7
2. Семинар сабақтарының мазмұны және студенттермен оқытушының өздік
жұмыстарының тапсырмалары ......................................................................... .. 8
3. Әдебиеттер тізімі............................................................................................. 27
 КІРІСПЕ

Мәдениет әрқашан қоғамдық дамудың маңызды факторларының

қатарына жатады, әсіресе оның қазіргі адам өміріндегі рөлі зор.
Экономикалық және саяси сипаттағы мәселелерді шешу бүгінгі күні
қоғамның, оның әрбір өкілінің мәдени даму деңгейіне тікелей байланысты.
Егер алдыңғы дәуірде басты қамқорлық тек материалдық әл-ауқатты
қамтамасыз ету болса, онда бүгінгі күні адамгершілік сипат мәселесі өте
маңызды болып отыр.
Студенттер аудиториясына арналған «Мәдениеттану» курсы
мәдениеттанулық білімнің мазмұнына деген қызығушылықты оятып қана
қоймай, ең бастысы – ол жастардың бойында «өз ақыл-ойының жетілуіне»,
өзін мәдени тұлға ретінде қалыптастыруға деген қажеттілігін тәрбиелеуге
бағытталған. Курстың теориялық аспектілерін меңгеру барысында
студенттер мәдениеттің негізгі теориялары, негізгі мектептер, бағыттар,
мәдениеттану концепциялары туралы түсінік алуы тиіс. Генезистің
сипаттамасын және мәдениеттің негізгі тарихи даму кезеңдерін, әсіресе
еуропалық және қазақ мәдениетін зерттеуге ерекше көңіл бөлінеді.
«Мәдениеттану» курсын оқуда студенттерге көмек көрсету мақсатында
осы оқу-әдістемелік құрал дайындалды. Семинар сабақтарының және білім
алушылардың оқытушымен өзіндік жұмысының тапсырмалары мен
жоспарлары, оларға әдістемелік ұсыныстар, негізгі ұғымдар, кестелер, пікір-
таластар, эссе мен рефераттар тізімі, әрбір сабаққа ұсынылатын әдебиеттер
тізімі, негізгі терминдер сөздікке сұрақтар тізімі кіреді. Пәнді оқытудың
мақсаты студенттердің гуманитарлық мәдениеттің негізгі құндылықтарын
қалыптастыру болып табылады. Мәдениеттану тек қана әлеуметтік-
гуманитарлық циклдің іргелі ғылымы ғана емес, ол оқу пәні ретінде жоғары
білім беру және кадрларды даярлау жүйесінде базалық пән болып табылады.
Мәдениеттану әлемдік және ұлттық мәдениеттердің даму заңдылықтары
туралы түсініктерді қалыптастыруға, қазіргі қоғамның мультимәдени
кеңістігіндегі кәсіби қызметке дайындыққа ықпал етеді.
 1 ПӘННІҢ СИПАТТАМАСЫ, ОНЫҢ ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕГІ ОРНЫ

1.1 Зерделенетін пәннің қысқаша мазмұны

Мәдениеттану барысында мәдениет теориясының жалпы мәселелері,

жетекші мәдени концепциялар, мәдениет қалыптастыру мен дамытудың
әмбебап заңдары мен механизмдері, әлемдік және қазақстандық мәдениеттің
қалыптасуы мен дамуындағы негізгі тарихи кезеңдер, олардың ең маңызды
жетістіктері зерттеледі.

1.2 Пәнді зерделеу мақсаты мен міндеттері

Пәндерді оқытудың мақсаты: мәдениеттанудың категориялық аппаратын
меңгеру негізінде студенттерді мәдени ойлау тарихымен таныстыру, әлемдік
және ұлттық мәдениеттің даму заңдылықтары мен ерекшеліктері туралы
идеяларды қалыптастыру, қазіргі заманғы мәдениеттанудың және олкетану
негізгі мәселелерінің мәнін анықтау.
Пәндерді оқудың міндеттері:
- «мәдениет» түсінігін анықтаудың негізгі тәсілдерін білу, қоғам мен
адам өміріндегі рөлін сипаттай білу, мәдениеттің түрлері мен формаларын,
оның функцияларын білу;
- әлемдік мәдениеттің пайда болуының ажырамас бейнесін
қалыптастыру, оның дамуының негізгі кезеңдері мен бағыттары;
- мәдениетті дамытудағы сабақтастық пен үздіксіздіктің қажеттілігін
түсіну;
- әртүрлі ұлттық мәдениеттерді барабар түрде қабылдау қабілетін
дамыту.

1.3 Пәнді зерделеу нәтижелері

Оқу нәтижелері Дублиндік дескрипторлар негізінде тиісті білім деңгейімен

анықталады және құзыреттілік арқылы айқындалады.
Білу және түсіну:
- ұлттық мәдениеттің ерекшелігін, оның әлемдік мәдени кеңістіктегі жүйесіндегі
орнын түсіну үшін мәдениеттердің тарихи түрлерін, негізгі мәдени және
тарихи орталықтарын білу.
Білім мен түсінікті қолдану:
- арнайы және әлеуметтік-гуманитарлық білімін үйлесімді түрде үйлестіре білу,
алған білімдерін практикалық қызметінде қолдану.
Сот шешімдерін қалыптастыру:
- түрлі мәдени іс-шаралар, құбылыстар, процестер туралы өз пікірлерін
қалыптастыру және негіздеу.
Білім мен ұғымды қолдану:
- өткен тарихи оқиғалар мен көріністерді сыни талдау, ретроспективті,
салыстырмалы-тарихи және де басқа да ғылыми зерттеу әдістері негізінде
оларды адамзаттың әлемдік-тарихи дамуымен байланыстыра көрсетуге
дағдылану.
Коммуникативтік қабілеттер:
- біздің заманымыздың әлеуметтік-мәдени ортасының үрдістері мен
үрдістерін талдау дағдыларын дамыту.
Оқу қабілеті немесе оқуға қабілеті:
- Білім беру және ғылыми әдебиеттермен жұмыс істеу, мәдениет әлеміне
бағдарлауға мүмкіндік беретін, оның өзгеретін функцияларын түсінуге
мүмкіндік беретін ақпаратты шығарып, түсіндіру қабілеті.

Мәтінмен жұмыс бойынша ұсыныстар

1. Осы мәтін туралы жалпы түсінігіңізді өзіңіз үшін қалыптастырыңыз

(егер бар болса, тақырыппен, мазмұнмен танысыңыз, мәтінді қараңыз),
семинарға дайындалу үшін мәтіннен қандай материалды пайдалану
қажет екенін анықтаңыз.
2. Мәтінді мұқият оқып шығыңыз, түсініксізді белгілеңіз. Бейтаныс
терминдерді нақтылау үшін сөздіктерді пайдаланыңыз. Бұл жағдайда
оқу туралы ойлану керек. Оқыған туралы ойлану дегеніміз -
семантикалық тұрғыдан ерекшеленетін әр бөліктің негізгі идеясын табу
және түсіну; зерттелетін материалға тәуелсіз көзқараспен қарау,
автордың жалпылама тұжырымдарын шындық фактілерімен
салыстыру.
3. Мәтінді қайта қарап, құрылымдық жоспар құрыңыз. Оның негізінде
тезистерді немесе рефераттарды дайындап, дәптерлерде жазып
қойыңыз, бұл сіз оқығанның мазмұнын жақсы түсінуге және есте
сақтауға көмектеседі.
4. Семинарлық сабақтарда ауызша жауап беру үшін тезистік жазба
формасын қолдануға болады. Тезистердің негізі-жоспар, бірақ оған
қарағанда тезистерде қарастырылатын мәселелердің дәйектілігі ғана
емес, қысқаша формада олардың негізгі мазмұны көрсетіледі.
 2. Семинар сабақтарының мазмұны және студенттермен оқытушының өздік
жұмыстарының тапсырмалары

Мәдениеттың теориясы. «Түркі әлемінің мәдениеті»

2.1 Мәдениет және мәдениеттану пәні

1 Мәдениет, оның адам өмірі мен қызметіндегі орны мен рөлі.

2 Мәдениет ұғымы.
3 Мәдениеттің міндеттері.
4 Мәдениеттану ғылым ретінде: объектісі, пәні, мәселелері.

Бақылау сұрақтары:

1. Мәдениетттану пәні оның міндеті қандай?

2. Мәдениет адам әлемідегенді түсіндір,
3. Қоғамдағы мәдениеттің негізгі қызметі қандай?
4. Мәдениеттің негізгі жүйелері.
5. Материалдық және рухани мәдениет,оның құндылықтар жүйесіндегі орны.
6. Мәдениеттің мұрагерлік,адамды қалыптастыру қызметі қандай?

Сабақтың түрі – пікір талас

Әдістемелік нұсқау: әр студент сұрақтар бойынша ой-пікірлерін А4 қағаз
бетіне түсіріп, қысқаша талдайды. (Әр студентке 3-4 минут). Сөз соңында
барлығы ортақ бір пікірге келіп, жалпы сабақ бойынша тұжырым жасап,
ұсыныстар жасайды. Дұрыс жауаптар бағаланады.

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
ТАҚЫРЫП : Мәдениет типологиясы. ( Мәдениет типінің түсінігі,
мәдениеттің тарихи типологиясы, сызықтық және жергілікті тәсіл.)
Тірек сөздер: мәдениет типі, типология, типологияландыру
мазмұны:
1. Типология мәдениет зерттеу әдісі ретінде.Мәдениет «типі» түсінігі.
2.Мәдени-тарихи типологияның принциптері мен критерийлері
Нұсқау :
Н Данилевский мәдениет типологиясы. Ол локалды « мәдени- тарихи типтер»
ілімін құрастырды. Және бұл типтер өздамуында туындау , гүлдену,
құлдырау және жойылу кезеңдерінен өтеді дейді.Н.Я. Данилевский өзінің
мәениеттер типологиясының негізгі критерийі рптінде қандай да бір
 нақтылы мәдениетке сәйкес мәдени құндылықтардың басымдығын
қамтамасыз ететін әрекет түрлерінң басымдығын алды.
Н.Я. Данилевский төрт түбегейлі әрекет түрлерін атап көрсетеді:
1. діни әрекет
2. мәдени әрекет
3. саяси әрекет
4. экономикалық әрекет
О. Шпенглердің мәдениет типологиясы.
Шпенглерде бірегей жалпы адамзаттық мәдениет бар ма деген
сұраққа теріс жауап береді. Олөзжауабын барлық мәдениеттердің оқшау
екндігін мойындаудан және олардың өзгерісінде тек бір логиканы
мойындаудан іздейді. Шпенглер бойынша, мәдениеттердің өміллік циклі-бұл
кез-келген тірі организмнің өмірлік циклі. Бұл ұстанымда ол өзінің
аяқталуына жеткен , 8 мәдениеттер типін атап көрсетеді., олар: қытайлық,
вавилондық, үнділік, антикалық( грек-римдік), арабтық, батыс-еуропалық,
майялық.
О. Шпенглер тарихи мәдени тип шектерінде мәдениет басқалардан
ештенені қабылдамай, оқшау өмір сүреді, сондықтан мәдени сұхбат мүмкін
емес деп пайымдайды.
Ф. Ницшенің типологиялық моделі.
Кейбір ескертулер мен типологиялық модель сапасында неміс философы
Ф.Ницше ұсынған Дионис-Аполлон типологиясын қарастыруға
болады.Ескерту бұлоның типологиясының тке көркем мәдениетпен қатысты
екендігмен байланысты қарайды. «Трагедияның музыка рухынан тууы»
еңбегіде (1872ж) ол Вагнер драмасын және антикалық трагедияны
аполлондық және дионисийлік түйінделуі ретінде қарастырады.
К. Ясперстің мәдениет – типологиялық моделі.
Ол жалпы адамзаттық мәдениетпен тарих идеясына көңіл бұрады. Ол
мәдениет тарихы тура бағыттық сипатқа ие және мағыналық аяқталуға ие
болады деп пайымдады. К. Ясперс дүниежүзілік тарих пен мәдениеттің
«белдеуін» іздейді.
Осыған сәйкес дүниежүзілік тарих схемасын белгілей келе, К.Ясперс
тарихтың төрт гетерогенді кезеңіне сәйкес келетін төрт тарихи мәдени типті
атап көрсетеді, олар:
І) тарихқа дейінгі алғашқы қауымдықкезең-мәдениеттің прото -тарихи типі;
ІІ) ежелгінің «ұлы мәдениеттері» дәуірі;
ІІІ)адамдық болмыс негіздерінің қаыптасу дәіуірі- өзіндік белдеулік уақыт
пен шектелген тарихты бірегей дүниежүзілік әдени-тарихи процеске
айналдыру негіздері қаланған әмбебап гуманистік мәдениет;
ІУ) белдеуліктен кейінгі , ғылым мен техниканың дамуына негізделген
«империялық дәуір».
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Мәдениеттің идеалистік түріне П.Сорокин қандай сапаларды береді?
2.Шаруашылық мәдени түрдің анықтамасын беріңіз.
3. М. Вебер типологиясының негізіне қандай критериялар алынады?
4.19ғ.Славянофильдік өкілі, орыс әлеуметтанушысы, мәдениеттанудағы
қоғамдық-тарихи бағыттың өкілі.
5. Қай философия мәдениетті талдауға таптық белгілерді негізге алады?
6. Ақпараттың қоғам терминін кім енгізді?
7. Шаруашылық мәдени типология негізіне қандай өлшем алынған?
8. Мәдениет тарихында төрт гетерогендік кезеңдерді: «Прометей», «Ежелгі
дүниенің ғұлама мәдениеті», «Белдеулік уақыт», «Техника дамуын» кім
көрсетті.
9. Мәдениеттің 3 типін :сезімталдық, идеационалдық, идеалистік кім көрсетті?
10. Идеалды тип копценпциясын ұсынған кім?
11.Мәдениет типология негізінде саяси, қоғамдық,экономикалық деп
көрсеткен кім?
12. Мәдениет тарихының 2 түрін: матриархалды және патриархалды
анықтаған кім?
Әдебиеттер:
1.Ғабитов Т.Х., Құлсариева А, Мүтәліпов Ж.Мәдениеттану.А,2004
2.Құлсариева А.Ғарифолла Есім, Ғабитов Т.Х. .Мәдениеттану.А,2006
3.Төкенов Ө. С. Жаңақұлов А. Мәдениеттану негіздері А,1999
4. Ш. Нағымұлы .Мәдениеттану.Астана,2007

Оқушылар орындайды;
Өркениеттің мәдени-тарихи типологиясы №1 таблица
Негізгі Сызықтық Мультисызықтық
критерийлер Г.В.Ф. Маркс К.Ясперс Н.Я. А.Тойн О.Шпен
Гегель концеп Дани би глер
Циясы левский
Өркениет және
мәдениет
түрлерінің
атауы
Олардың
болмыс
уақыты
Олардың ареал
жан
Жақтылығы
Олардың бөлу
негізі
Олардың
зерттеу
әдістерімен
принциптері
Олардың
құнды
лықтар жүйесі

Пайдалану әдебиеттері: 1.Н.Л.Данилевский мәдени-тарихи типтер

концепциясы.
2. П.Сорокин теориясындағы мәдениеттің әлеуметтік типология моделі.
3.Идеалдық типтер туралы М.Вебер ілімі.
4.К.Ясперстің белдеулік уақыт теориясы.
5. О.Шпенглер, А.Тойнбидің мәдени-тарихи типологиясы.
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
Тақырып : С. Хантингтон «Өркениеттер қақтығысы» жұмысының
материалдарындағы салыстырмалы кесте .

2.2 Мәдениеттің морфологиясы мен анатомиясы: олардың

мәдениет конфигурациясын зерттеудегі рөлі

1. Мәдениеттің таңбалы жүйелерінің типологиясы. Табиғи белгілер.

Функционалдық белгілері.
2. Гипотеза Сепира-Уорфа. Әлемнің тілдік бейнесі.
3. Мәдениет нысандары: миф, өнер, саясат, құқық, дін
4. Технологиялық мәдениет. Техниканың мәні.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Қандай белгілер жүйесінің көмегімен адамның сөйлесу, ойлау жүзеге
асады?
2. Тілдің дұрыс анықтамасын беріңіз.
3. Таңбаның дұрыс анықтамасын беріңіз .
4. Рәміздіздің дұрыс анықтамасын беріңіз.
5. Тілдің коммуникативтік маңызы неден көрінеді ?
6. Тілдің номинативтік қызметі неден көрінеді ?
7. Мәдениет феномені ретіндегі тіл қандай құрамды бөліктерден
тұрады ?
8. Сәйлеу мәдениетінің негізгі параметрлерін атаңыз? .
9.Мәдениет субъектісіне анықтама беріңіз.
10. Мәдениетте рәміз ұғымы нені білдіреді?
11. Номадтық өркениеттердің өрістеген аймағы .
12. Мәдениет тілі ұғымына анықтама беріңіз.
Сабақтың түрі – пікір талас
*Әдістемелік нұсқау: әр студент сұрақтар бойынша ой-пікірлерін А4
қағаз бетіне түсіріп, қысқаша талдайды. (Әр студентке 3-4 минут). Сөз
соңында барлығы ортақ бір пікірге келіп, жалпы сабақ бойынша тұжырым
жасап, ұсыныстар жасайды. Дұрыс жауаптар бағаланады
Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы
(СОӨЖ)
Тақырып : Қазақ тілі және оның тұлғаның мәдени-этникалық
бірегейленуіндегі рөлі.
Тірек сөздер: Мәдениет белгілер мен мәндер әлемі ретінде. Мәдениетті
ақпараттықсемиотикалық түсіну. Мәдениет артефактілер әлемі ретінде. Тіл –
қарымқатынас және мәдениетті тарату тәсілі ретінде. Тіл және ойлау. Тілдің
когнитивті қызметтері.
Нүсқау : Қазақ тілінің мәдени кеңістігі. Қазақ тілінің коммуникативтік
қызметтері. Жалпы қабылданған тілдік нормалар. Ұлттың мәдени кодының
сақталуындағы қазақ тілінің рөлі.
Вербалды-белгілік жүйелер – табиғи шынайы тілдер. Тіл –
қарымқатынас және мәдениетті тарату тәсілі ретінде. Тіл және ойлау. Тілдің
когнитивті қызметтері. Сепир-Уорф гипотезасы. Мәдениет тілі түсінігі.
Мәдениет тілі мәдениет болмысының тәсілі ретінде. Әлемнің тілдік бейнесі.
Мәдениет тілі белгілер жүйесі ретінде. Мәдениет тілі семиотикалық жүйе
ретінде. Жасанды тілдер және олардың мәдениет дамуындағы рөлі. Сандық
мәдениет тілі. Тілдердің әлеуметтік-мәдени дифференциациясы (бөлінуі).
Қосымша әдебиет:
1.Петров. М.К Язык, знак, культура. М.,1971
2.Гуревич П.С. Философия культуры
Әдебиеттер:
1.Ғабитов Т.Х., Құлсариева А, Мүтәліпов Ж.Мәдениеттану.А,2004
2.Құлсариева А.Ғарифолла Есім, Ғабитов Т.Х. .Мәдениеттану.А,2006
3.Төкенов Ө. С. Жаңақұлов А. Мәдениеттану негіздері А,1999
4. Ш. Нағымұлы .Мәдениеттану.Астана,2007

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

«Мәдениет нышандары, олардың мәдени коммуникациядағы рөлі мен
маңызы» тақырыбы бойынша жобалық зерттеу.

2.3 Мәдениет және өркениет: өзара байланыс және айырмашылықтар.

1. «Мәдениет» және «өркениет» ұғымдары

2. Мәдениеттің негізгі түрлері
3. Мәдениет белгілері мен белгілері.

Бақылау сұрақтары.
1. Өркениет дегеніміз не?
2. Мәдениет пен Өркениет ұғымдарының айырмашылығы мен
жақындығы неде?
3. Орыстың ұлы философы Н.А.Бердяев мәдениетпен өркениет
мәселелерінің байланысы туралы қандай пікір айтқан?
Сабақтың түрі – пікір талас
 Әдістемелік нұсқау: әр студент сұрақтар бойынша ой-пікірлерін А4
қағаз бетіне түсіріп, қысқаша талдайды. (Әр студентке 3-4 минут). Сөз
соңында барлығы ортақ бір пікірге келіп, жалпы сабақ бойынша
тұжырым жасап, ұсыныстар жасайды. Дұрыс жауаптар бағаланады

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Миф рәміздері.Дін рәміздері. Өнердегі рәміз. Ғылым мен
техниканың негізгі рәміздері.
Тірек сөздер : Конвенционалды белгілер. Мәдениет рәмізі түсінігі.
Мәдениеттің негізгі рәміздері. Мәдениеттің рәміздері мен архетиптері.
Нүсқау : Сақ және скиф мәдениетінің рәміздері. Материалдық
мәдениеттегі ғұндардың рәміздері мен белгілері. Қазақ және түркі
мәдениеттің рәміздері мен архетиптері. Заманауи қазақстандық мәдениет
рәміздері. Миф рәміздері. Антикалық мифтер рәміздері. Шығыс мифтері
рәміздері. Сақ мәдениеті мен мифтері рәміздері. Түркі мифтері рәміздері.
Қазақ мифтері рәміздері. Дін рәміздері. Зороастризм рәміздері. Тәңіршілдік
рәміздері. Буддизм рәміздері. Индуизм рәміздері. Иудаизм рәміздері.
Христиандық рәміздері. Ислам рәміздері. Өнердегі рәміз. Көркем өнер
рәміздері. Сәулет өнеріндегі рәміздер. Музыкадағы рәміздер. Би және балет
рәміздері. Саясаттағы рәміздер. Мемлекеттік-саяси рәміздер. Қазақстан
Республикасының мемлекеттік-саяси рәміздері. Ғылым мен техниканың
негізгі рәміздері.
Өзін өзі бақылау сұрақтары :
Мәдениетте рәміз ұғымы нені білдіреді?
Рәміздіздің дұрыс анықтамасын беріңіз?
Әдебиеттер:
1.Соколова. Мировая история искусств.М,2000
2.Шаповалова. Культурология. М,2004
3.Емохонова. Мировая художественная культура М,2001
4.Борзова.История мировой культуры. М,2004
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
«Мәдениет нышандары, олардың мәдени коммуникациядағы рөлі мен
маңызы» тақырыбы бойынша жобалық зерттеу.

2.4 Мәдениеттің номадтық типтері; мәдени ақпаратты кодтау

түрлері мен тәсілдері.
1. Номадизм мәдениеттің түрі ретінде.
2. Ежелгі Қазақстан аумағындағы архаикалық мәдениет: материалдық
мәдениет ескерткіштері.
3. Еуразиялық кеңістіктегі көшпелілер мәдениетінің негізгі белгілері.
Қазақстан аумағындағы ежелгі тайпалардың мәдениеті: әдет-ғұрып, салт-
дәстүрлер,мәдениет, сенімдер.
4. Қазақстандағы Номад мәдениеті дамуының ғұн кезеңі.
 5. Үйсін және Қаңлы мәдениеті. Мистерия, би өнері, усуней мен канглы
музыкасы. Түріктердің жазба ескерткіштері.

Сабақтың жазбаша эссе жазу және пікір алмастыру

*Әдістемелік нұсқау: әр студент тақырап бойынша ой-пікірлерін А4
қағаз бетіне түсіріп, эссе жазады . (Әр студентке 3-4 минут). Сөз
соңында барлығы ортақ бір пікірге келіп, жалпы сабақ бойынша
тұжырым жасап, ұсыныстар жасайды. Дұрыс жауаптар бағаланады
Тақырып : «Қазақстанның көшпелілік мәдениеті – қазақ халқының
мәдени мұрасының маңызды бөлігі ретінде» тақырыбында сараптамалық эссе.

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырап : Мәдени сценарийлер қызметі. Мәдени сценарийлердің
алуан түрлілігі.
Кіліт сөздер: Мәдениет адамзат әлемінің айнасы.Адам мәдениеттің объекті
және субъектісі ретінде.Адам қызметі мәдениет негізі ретінде. Мәдениет
әлемнің белгісі және мағынасы ретінде.Мәдениеттегі түсінік жағдайы.

Нұсқау : Өнер спецификасы мәдени феномен және оның әлеуметтік-мәдени

мәні ретінде. Өнер дамуының негізгі сатылары және ерекшеліктері.
Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой айтуға болады:
мәдениет – адам әлемі. Мәдениет көріністерінде адамдық парасат, ақыл-ой,
ізгілік пен әдейілік заттандырылып, игіліктер дүниесі құралған. Сонымен
бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі құрал. Әл-Фараби
айтқандай, адам – «хайуани мадани», яғни мәдениетті жан.
Адам-мәдениет субъектісі, яғни оны жасаушы, қозғаушы күш. Адам –
табиғат туындысы, және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік болып
қалады. Мәдениет адамнан табиғатты бөліп алады деген пікір қанша рет
айтылса да, адамның табиғи шығармашылықтың ең жоғары үлгісі екендігіне
күмән жоқ. И. Гердердің тілімен айтқанда, адам – табиғаттың бірінші азаттық
алған пендесі.
ХІХ ғасырдың басында мәдениеттануда тілге деген бетбұрыс байқалды.
Соның нәтижесінде тіл адам болмысының ең негізгі тәсілі екендігі
айқындалады. Тіл – тек денотативті (белгілік, сигналдық) коммуникация
құралығына емес, сонымен бірге коннотативті (белгілі әлеуметтік –мәдени,
идеологиялық мәні бар) құрал. Тілде әр халықтың тарихы, оның өмірі,
тіршілігі, шаруашылығы мен мәдениеті жатыр. Тарихи-әлеуметтік және
мәдени байланыстар жүйесіндегі адамның алатын орны ерекше.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Өркениет ұғымының бастапқы этимологиялық мағынасын атаңыз.

2. Мәдениет феномені ретіндегі тіл қандай құрамды бөліктерден тұрады ?
3. Сәйлеу мәдениетінің негізгі параметрлерін атаңыз Шығармашылыққа
анықтама беріңіз .
4. Шығармашылық тұлғаның қандай сипаттарын бөліп көрсете аласыз?
5. Тілдің ақпараттық қызметінің мәні депсіз ?
6. Тілдің регулятивтік қызметінің мәні депсіз ?
7. Басқа пән туралы ақпарат беретін пән қалай аталады ?
8. Ақпараттарды тіркейтін , сақтайтын және тарататын белгілер жиынтығы
қалай аталады ?
9. Белгілер жүйесі туралы ғылым қалай аталады?

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

«Көшпенділерінің мәдениеті қазақ халқының мәдени мұрасының
маңызды құрамдас бөлігі ретінде»талдау эссе орындау.

2.5 Сақтардың, массагеттердің, үйсіндердің және қаңлы мәдени мұрасы

және олардың түркі халықтарының мәдени мұрасын
қалыптастырудағы рөлі.

1. Архаикалық мәдениет динамикасы және оның негізгі түсінігі.

2. Алғашқы мәдениет генезисі: әртүрлі жолдары және тұжырымдары.
3. Алғашқы қауымдық мәдениеттің материалдық және рухани негізі, оның
ерекшеліктері.
4. Ежелгі Қазақстан аумағындағы архаикалық мәдениет: материалдық
мәдениет ескерткіштері.
5.Сақ тайпаларының әлеуметтік және мемлекеттік құрылысы
6. Ғұн мемлекеттілігі
7. Үйсін мемлекеттілігі
Сабақтың түрі – пікір талас
Әдістемелік нұсқау: әр студент сұрақтар бойынша ой-пікірлерін А4
қағаз бетіне түсіріп, қысқаша талдайды. (Әр студентке 3-4 минут). Сөз
соңында барлығы ортақ бір пікірге келіп, жалпы сабақ бойынша тұжырым
жасап, ұсыныстар жасайды. Дұрыс жауаптар бағаланады

Бақылау сұрақтары :
1.Археология алғашқы қауымдық мәдениетті қандай сипаттарына
байланысты тас, қола, темір ғасырларына бөледі?
2. Архаикалық мәдениетке қандай ерекшеліктер тән?
3. Алғашқы қауымдық діндердің негізгі сипаттарын атаңыз.
4. Алғашқы қауымдық адамның дүниетанымының басты ерекшелігін атаңыз.
5. Алғашқы қауымдық өнердің негізгі сипаттарын атаңыз.
6. Алғашқы қауымдық қоғамның материалдық мәдениетінің басты
сипаттарын атаңыз.
7. Алғашқы қауымдық мифке тән сипаттарды атаңыз.
8. Қазақстан территориясындағы «алтын адам» табылған қорғанды атаңыз.
9. Сақ мәдениетінде қолданылған ою түрлері.
10 Ежелгі түріктердегі уақытты 12-жылдық циклмен есептеу немен
байланысты болды?
11. Ежелгі түріктердің негізгі мәдениетін атаңыз.
12. Ежелгі грек тарихшысын және оның ежелгі сақтар туралы мәлімет
беретін еңбегін атаңыз.
Қосымша әдебиет:
1.Акишев К.И. Искусство и мифология саков. А., 1995
2.Акишев К.И. Мироввозренческий синкретизм казахов. А-А., 1993, 1994
3.Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М.,1984
4.Ладыгина О.М. Культура мифа. М.,2000
5.Лосев А.Ф. Философия, мифология, культура. М.,1991
6.Орынбеков М. Предфилософия протоказахов. А-А., 1994
7.Тайлор Э. Первобытная культура М., 1989
8.Токарев С.А. Ранние формы религии. М., 1990

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Орталық Азия көшпенділерінің негізгі мәдени және техникалық
жетістіктері.

Нұсқау : Көшпелі мәдениет дамуындағы прототүркі кезеңі. Энкида –

прототүркілердің даңқты кейіпкері («Гильгамеш» поэмасы).
Прототүркілердің өмірі мен тұрмысы туралы Аристей Проконнестің
«Аримаспея» поэмасы. Б.д.д. І ғасырдағы прототүркілердің өмірі туралы
Хань-Шижунь үйінен шыққан қытай ханшайымының «Аққудың әні».
Орталық Азия көшпелілері: этнотерриториясы мен мемлекеттілігінің
мәселелері «Орталық Азияның дәстүрлі өркениеттерін зерттейтін»
республикалық ғылыми орталықтың ғылыми-қолданбалы бағдарламасы»
бойынша жарық көріп отырған «Орталық Азиядағы көшпелілер өркениеті»
атты ұжымдық монографияның бірінші томында ерте ортағасырлардан XIX
ғасырларға дейінгі кезеңдегі көшпелілерінің этноаумағының қалыптасуы,
мемлекеттілік эволюциясы, әскери өнерінің мәселелелері қамтылған. Сондай-
ақ, зерттеудің бір бөлігі көщпелілердің Ресей құрамындағы империялық
басқару жүйесіне тартылуын, отарлық басқару жүйесінің қалыптасуы мен
ерекшеліктерін және салдарларын талдауға арналған. Зерттеуде
тарихымыздағы әлі де «ақтандақ» мәселелер көптеген тың мәліметтер
негізінде баяндалған. Ол тарихшыларға, Отан тарихы пәнінің
оқытушыларына, көшпелілер өркениеті мен тарихының күрделі мәселелері
қызықтыратын оқырмандардың қалың тобына арналған.
Орталық Азия көшпелілерінің дәстүрлі мәдениеті: негіздері және
тарихи сабақтары Монографияда көшпелі қоғамдағы кеңістік пен уақытқа
көзқарас, дәстүрлі мәдениеттің өркендеу мәселелері, халықтық наным-
сенімдер мен тиымдар жүйесінің табиғатпен байланысы, отырықшы және
көшпелі тұрғындардың этномәдени және конфессияаралық үдерістері,
көшпелі өркениет жүйесіндегі қалалардың дамуы, тарихнамадағы түркі-
соғдылық байланыс тәрізді концептуалды мәселелері көрініс тапқан.
Зерттеуде көшпелілердің дәстүрлі мәдениетінің тарихы мұрағаттық құжаттар
және этнографиялық далалық экспедиция мәліметтері бойынша негізделген,
сондай-ақ онда мұрағаттық деректер негізінде большевиктердің жер саясаты
мен көшпелілерді отырықшылыққа күштеп көшіру кезіндегі дәстүрлі
шаруашылықтың күйреу мәселелері қамтылған. Монография осы мәселеге
қызығушылық танытқан ғылыми қауым мен көпшілік оқырманға арналған.
Орталық Азия көшпелілеріндегі этно-саяси үдерістер, әулеттік басқару және
жауынгерлік өнер «Орталық Азияның дәстүрлі өркениеттерін зерттеу»
бойынша республикалық ғылыми орталықтың ғылыми-қолданбалы
бағдарламасы» бойынша жарық көріп отырған ұжымдық монографияның
үшінші томы ерте ортағасырлардан бастау алатын көшпелілердің
этнотерриториясының мәселелерін, кейінгі қазақ халқын құраған Алаш
қауымдастығының белді тайпаларының көші-қон үдерістерін, Алтын Орда
аймағындағы көшпелілердің мемлекеттік жүйесін, көшпелілер қоғамындағы
батырлардың ерлік дәстүрлерін талдауға арналған. Зерттеуде көшпелілер
тарихының бұрын ғылыми әдебиетте көтерілмеген тың мәселелері қозғалады.
Зерттеу еңбек тарихшыларға, Отан тарихы пәнінің оқытушыларына,
көшпелілер өркениеті мен тарихының күрделі мәселелері қызықтыратын
оқырмандардың қалың тобына арналған. Орталық Азия көшпелілерінің
дәстүрлі өркениетінің өркендеуі және күйреуі Монографияның 4-томында
Орталық Азия және қазақ жеріндегі адам мен табиғат арасындағы байланыс,
табиғатты пайдалану карекеттері, қазақтар және түркі халықтарының
мифологиялық дүниетанымы, байырғы тайпалардың аңшылық әдістері,
қазақтардың тіршілік қамы жүйесіндегі маңызды фактордың бірі судың адам
өмірінде алатын орны, қазақ халқының құдық қазу, шығар орнатудың
дәстүрлі технологиясын меңгеру ісіндегі тәжірибесі, көшпелі және
отырықшы халықтарының арасындағы этномәдени байланыстар, мәдени
ықпалдастық, дәстүрлі қазақ қоғамындағы дәстүрлі шаруашылықтың ырғағы
мәселелері көрініс тапқан. Сондай-ақ кеңестік күштеу саясаты салдарының
әлеуметтік-демографиялық аспектілері, кеңестік биліктің ауқатты шаруалар
және жекешелер қожалықтарын күйретуі, қазақ даласындағы ұлттық
территориялық межелеу процесінің құқықтық нормалары және жергілікті
саяси элита қызметі, ашаршылықтың қазақ халқына алып келген зардаптары
мен қасіреті мәселелері мұрағаттық деректерге сүйеніп жазылған
тарихнамалық талдаулар мен авторлық көзқарастар берілген.

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

«Көшпенділерінің мәдениеті қазақ халқының мәдени мұрасының маңызды
құрамдас бөлігі ретінде» талдау эссе жазу
 2.6 Сақ-массагет, скиф мәдениетінің антика әлемі мәдениетімен мәдени
өзара әрекеті мен бір-біріне әсері.

1. Сақ-массагет, скиф мәдениетінің антика әлемі мәдениетімен мәдени өзара

әрекеті мен бір-біріне әсері
2. Нақты мысал келтіре отырып, еуразиялық кеңістіктегі ежелгі мәдениеттер,
Қазақстанды мекендегендердің мәдени мұрасы мен жетістіктері туралы
білімді көрсету.

Мақсат : Нақты мысал келтіре отырып, еуразиялық кеңістіктегі ежелгі

мәдениеттер, Қазақстандымекендегендердің мәдени мұрасы мен жетістіктері
туралы білімді көрсету.

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : VI-дан VIII-ші ғасырға дейінгі түркілердің наным-
сенімдері: буддизм, манихейлік, христиандық (несториандық).
Тірек сөз : дін , мифтер,
Нүсқау : Түркілердің аударма қызметі. «Майтрисимат» «Даналықты
жетілдіру» («Праджняпарамита»), «Патшаларға нұсқаулық»
(«Раджвавадака»), «Абхидхармакоша» Васубандху поэмасының қолжазбасы
(«Білім қазынасы» Х ғ.), «Трипитака» буддизмнің негізні каноны буддалық
мәтіндерді түркі тіліне аудару. Бешбалык қаласынан шыққан Шынгко
Шелитутунг – буддалық сутралар «Суварнапрабхасаның» түркілік
аудармашысы (Алтын жылтыр). Чисуй тудун, Пратья-шири, Кики түркі
ақындары. Манихейлік әдебиет. Христиандық діни әдебиет. Кошо-Цайдам
ескерткіштері. Далалық өркениет. Далалық өркениеттің негізні
құндылықтары. Ежелгі түркілік өркениеттер мен жетістіктер. Кеңістік және
уақыт түсінігі. Техника және көшпелілердің ежелгі технологиялары. Түркі
аймағының мәдени-тарихи байлығы – мәдени мұра ретінде. «Мәдени мұра»
бағдарламасы. Мәдени ескерткіштерді, Қазақстанның ежелгі көшпелілерінің
мәдени ареалы мен қалаларын сақтау мен қалпына келтіруге бағытталған
мәдени саясаттың негізгі бағыттары. «Қазақстанның сакральды географиясы»
бағдарламасы.
Ғұндардың көшпелілік мәдениеті. Ғұндардың мифтері мен діни
нанымсенімдері. Қазақстандағы көшпелілік мәдениет дамуының ғұндық
кезеңі. Ғұн жазуы (әліпби, ғұндардың руна жазуы). Ғұн батырлары Еділ
(Атилла). Аттила туралы поэма («Атилланың Галлияға бірінші жорығы»).
Бақылау сұрақтары .
1. Дін ұғымына анықтама беріңіз?
2. «Әлімдік діндер» ұғымына анықтама беріңіз?
3. «Ұлттық діндер» ұғымына анықтама беріңіз?
4. Наным-сенім ұғымына анықтама беріңіз?
5. Діннің негізгі белгілеріне анықтама беріңіз?
6. Ұлттық діннің негізгі белгілерін атаңыз?
Қосымша әдебиет:
1.Арсеньев В.Ф.Звери.Боги. Люди.М.,1991.
2.Боев Ю. Эстетика. М.,1998.
3.Выготский Л.С.Психология искусства. М.,1968.
4.Бахтин М.М.Эстетика словенсного творчества.М.,1979.
5.Васильев Л.С.История религий Востока.М.,1998.
6.Кислюк К.В.,Кучер О.Н.Религиоведение. Ростов-на Дону, 2003.
7.Кимелев Ю.А. Философия религии.М., 1998.
8.Малерб М. Религии человества. Миф, религия, культура//пер.с фр. М.-
СПб.,1997.

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

«Ұлы Жібек жолы халықтарының мәдениаралық қарым-қатынастағы
Қазақстан түріктері» рефератты орындау

2.7 Түрік мәдени мұрасы қазақ мәдениетінің қалыптасуына ықпал

ету факторы ретінде.
1 Түркілердің әлемдік мәдениет пен өркениеттің дамуына қосқан үлесі
мен ортағасырлық Ренессанстың қалыптасуындағы рөлін бағалау.
2 Алдыңғы Азия, Иран, Орталық Азияның әр түрлі халықтарының
исламдық мәдениеттің қалыптасуына қосқан үлесін шынайы түрде бағалау.
3 Түріктердің тұрғын үйлері, ким кешектері , тілі.
4 Орхон-Енсей жазулары , Білге хаған , Тоныкөк , Күлтегін
ескерткіштері.
Бақылау сұрақтары :
1 Түрік халхы қандай жерлерді мекендеген ?
2 Түріктер қандай шаруашылық түрлерімен айналысқан ?
3 М.Қашқаридың «Түркі тілдер сөздігі» қандай маңызы бар?
4 Орхон-Енсей жазулары туралы не білесіз ?

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақрып : Ортағасырлық Қазақстандағы мәдени өмірдің дамуындағы
қалалардың рөлі.
Нұсқау :
1.Қазақтардың материялды мәдениеті: қолөнер және кәсіпкер,үйі, киімі,
азығы.
2.Рухани мәдениет: қазақтардың халық білімі, күнтізбе, дін мейрамдары
(наурыз, соғым, құрбан айт), дәстүрлі салттары.
3.Әдебиеті,халықтың ауыз екі өнері (мақалдар мен мәтелдер,еңбек және салт
өлеңдері, тарихи және жазба әдебиеттері (Қыдырғали Жалайыри, Мұхаммед
Хайдар Дулати).
Отырарда теңге соғылғаны туралы деректер бар. Мұнда ‘’Арыстан баб
кесенесі’’ салынды. 14 – 15 ғасырларда Отырардың орталығында үлкен
мешіт салынып, жұмыс істеген. Отандық археологтар ізденістерінің
нәтижесінде 16 ғ-дың аяғы 17 ғ-дың 80-жылдарындағы Отырар қ-ның
халқына демографиялық есептеулер жүргізілді. Отырар қ-ның 16 – 17
ғасырлардағы аумағы 20 га-ға тең. Оның төрттен бір бөлігін алаңдар,
көшелер, шаруашылық жайлар алып жатқан. Махаллаларда (100 шақты) орта
есеппен 45 – 63 адам тұрған, ал қаладағы барлық тұрғындар саны 4500 – 6300
адам немесе орта есеппен 5500 адам өмір сүрген. Сығанақ (20 га) пен Созақта
(22 га) да тұрғындар саны осындай. Көлемі 35 га болатын Түркістанда 170
махалла болған, оларда 9180 адам тұрған. Көлемі жағынан Сауран
Отырардан екі есе үлкен, онда 11000-дай адам, ал Сайрамда (28 га) 7560-тай
адам болған. Қарасаманда (6 га), Иқанда (6,7 га), Қарнақта (4,5 га),
Қарашоқта (5 га), Сүткентте (6 га), Аркөкте (7 га), Қотанда (7 га), Үзкентте (9
га), Аққорғанда (8 га) 1500-ден 2000-ға дейін тұрғындар тұрып, махаллалар
саны 20-дан 40-қа дейін жеткен.
Жақанкентте, Суриде, Жүнкентте, Құжанда, Қарақұрымда және Раң сияқты
баламасы табылмаған, көлемі 1 – 2 га-ға дейін жететін қалашықтарда 800 –
1000-дай адам тұрған. Жалпы, 16 – 17 ғ-лардың үш ширегі кезеңінде
Қазақстандағы қала халқының саны 70 мыңнан аспаған. 17 – 18 ғ-лардағы
жоңғарлар шапқыншылығы Қазақстан қалаларының экономикасын
құлдыратты. Қазақстандағы орта ғасырлардағы елді мекендер мен қала-лар,
мұнда қалалық мәдениет пен өркениеттің ежелден қалыптасып,
дамығандығын көрсетеді.

Бақылау сұрақтары:
1.Ортағасырлық материалдық және рухани мәдениет үлгілері?
2.Қазақ қоғамының салт-дәстүрлеріне байланысты әдебиеті?
3.Материалдық және рухани мәдениеттің айырмашылығы?

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

Түркі Ренессанс және оның әлемдік мәдениет тарихындағы орны»
талдау эссе орындау

2.8 Орта ғасыр кезеңіндегі Қазақстан түріктерінің мәдениеті және

олардың еуропалық және ислам мәдениетіне әсері.

1.Қазақтардың материялды мәдениеті: қолөнер және кәсіпкер,үйі, киімі,

азығы.
2.Рухани мәдениет: қазақтардың халық білімі, күнтізбе, дін
мейрамдары (наурыз, соғым, құрбан айт), дәстүрлі салттары.
3.Әдебиеті,халықтың ауыз екі өнері (мақалдар мен мәтелдер,еңбек
және салт өлеңдері, тарихи және жазба әдебиеттері (Қыдырғали Жалайыри,
Мұхаммед Хайдар Дулати).

Бақылау сұрақтары:
 1.Ортағасырлық материалдық және рухани мәдениет үлгілері?
2.Қазақ қоғамының салт-дәстүрлеріне байланысты әдебиеті?
3.Материалдық және рухани мәдениеттің айырмашылығы?

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Суфизм Орталық Азиядағы діни қозғалыс ретінде
Кілт сөздер : Суфизм (сопылық) , Тасаууф, сана-сезім, рух мен нәпсі
Нұсқау : Сопылық немесе тасаууф(араб.: ‫تصوف‬,
ّ taṣawwuf) —
зуһд (аскетизм), жақсылықтармен әшекейлену, нәпсіні тазарту
және рухтың дәрежесін көтеру. Тасаууф ғылымы — сопылықты ұстанатын
адамдардың сенімдерінің жинағы және олардың оңаша халінде және
жиындарда ұстанатын әдептері. Сопылық — дүниеден безуге, нәпсіні
есептеуге, тәнге қатысы бар нәрселерден бет бұруға, нәпсіні
тазалауға, Аллаһ тағалаға мағрифатқа немесе хақиқатқа иман келтіру арқылы
қосылу (араб.: ‫ — فناء‬нирвана) дәрежесіне жетуге ұмтылысқа негізделген өмір
салты. Сопылықты ұстанушыны сопы (араб.: ‫صوفي‬, суфий) деп атайды.
Сопылар өздерін Мұхаммед пайғамбар ‫ ﷺ‬Жәбірейіл хадисінде айтқан
ихсанды жүзеге асырушылар санайды.
Классикалық сопы ғалымдар сопылықты «мақсаты жүректі қайтару мен
Аллаһтан басқа заттардан бұру» деп анықтаған. Дарқауи
тариқатының (ағыл.)қазақ. сопылық ұстазы Ахмад ибн
Аджиба (ағыл.)қазақ. сопылық «сол арқылы Құдайдың ішкі болмысының
құзырында қалай саяхаттауды, ластықтан тазалануды, жақсы қасиеттермен
әсемдеуді білуге болатын ғылым» деген.
Классикалық сопылар зікірге құлшыныспен және аскетизммен ерекшеленетін
болған. Сопылықтың ізбасарлары ерте Умәйя халифатының кезіндегі дүниеге
деген құлшынысқа реакция ретінде пайда болған[6]. Сопылық мыңжылдықтар
бойы көптеген мәдениеттердің әсерін басынан өткізіп, бастапқыда араб
тілімен, содан кейін парсы, түрік және басқа да ондаған тілдерде ойларын
білдіреді. Сунниттік немесе шииттік боп
келетін сопылық тариқаттарының түп негізі Мұхаммед пайғамбардың ‫ﷺ‬
күйеу баласы Әли ибн Әбу Талибке дейін жетеді деп саналады.
Тек Нақшбандийа тариқаты ғана өз негізін Әбу Бәкірден бастайды

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

«Түріктердің мәдени мұрасының еуропалық және ислам әлеміне әсері»
тақырыбына салыстырмалы кесте әзірлеу

3.9 «Дәстүрлі қазақ және заманауи қазақ мәдениеті»

 1 Қазақ мәдениетінің бастауларына қысқаша шолу жасаңыз.
2 Қазақтардың XV-XVII ғасырлардағы мәтериалдық мәдениеті.
3 Қазақтың ағарту ерекшеліктері.
4 Ақындардың шығармашылықтарындағы дәстүрлі әлемдік көзқарастың
күйзелісі және оның бейнесі.
5 Қазақстандағы ХVIII-XX ғғ. музыка мәдениеті.
6 ХIX-XX ғасырдың басындағы әдебиетте және қоғамдық ойдағы негізні
бағыттар.

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Қазақ халқының салт-дәстүрлері.
Кілт сөз : салт-дәстүрлер ,

Нұсқау :
1 . Қазақтардың қонақжайлылық қасиеті және өзара көмек жөніндегі әдет-
ғұрыптары
2 . Әдептілік пен сыпайылық әдет-ғұрпы
3 . Жасы үлкендерге құрмет көрсету
4 . Тамырлық әдет-ғұрпы
5 . Қоныс таңдау әдет-ғұрпы
6 . Отбасы және неке саласындағы әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер
7 . Бата беру
8 . Бала тәрбиесі
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
1. Халық поэзиясының түрі: ақындар мен жыраулардың шығармашылықтары.

2.10 Ұлы Жібек жолы халықтарының

мәдениеті
1 Еуропа, Ресей халықтарымен мәдени өзара әрекет формаларын салыстыру
және айқындау: паттерндері мен жетістіктері.
2 Ұлы жібек жолы мәдени феномен ретінде
3 Ұлы Жібек жолының өркениеттер диалогындағы рөлі
4 Шығыс және Батыс өркениеттері арасындағы мәдени диалогтың шектері мен
мүмкіндіктері
5 Ұлы жібек жолының Қазақстан жеріне ықпалы .
6 Ұлы Жібек жолы дәуіріндегі Қазақстан жерінде орналасқан қалалық
мәдениеттер
7 Ұлы Жібек жолы мәдениеті . әлемдік діндер диалогының бастамасы
Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы
(СОӨЖ)
Тақырып : Қазақ зиялыларының негізгі идеялары.
Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Т. Рысқұлов
Сұрақтары:
1.Кеңес дәуіріндегі қазақ мәдениетінің тағдыры.
2.Кеңес дәуіріндегі өнердің, білімнің ғылымның Қазақстанда дамуы.
3.Қазақ Республикасының мәдениеті, мәселері мен болашағы.
Әдістемелік нұсқау: Пікір талас түрінде. 6-7 студенттер аудитория ортасына отырып
мәселені талқылайды. Ал қалған студенттер оқытушымен бірге олардың айналасына
отырып, олардың жауаптарын бағалайды. Пікір талас 20 минутты қамтуы тиіс. Пікір талас
арнайы жоспарға байланысты жүргізіледі. Сабақ соңында студент- бақылаушылар өз
ойларын білдіріп, әр қатысушының пікіріне баға береді.
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
ХХғ. Қазақстанның музыка мәдениетіндегі халықтық дәстүрлер.реферат

2.11 Тарихи өлшемдегі қазақ мәдениеті

1 Қазақстандағы тарихи- мәдени ескерткіштерге сипаттама
2 Археологиялық ескерткіштер
3.Қазақстанның ежелгі қалалары

Бақылау сұрақтары
1.Қазақстандағы маңызды ескерткіштерді атаңыз.
2.Қожа Ахмет Иасауиге арнап кесене тұрғызуды қолға алған кім?
3.Айша бибі кесенесі қайда орналасқан?
Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы
(СОӨЖ)
Тақырып : ХХ ғасырдың кеңестік қазақ мәдениет қайраткерлері
Жоспар:
1.Кеңес одағы кезеңіндегіқазақстандағы музыка өнері
2.Театр өнері
Нұсқау : Қазақстанның музыкалық мәдениеті – көп қырлы құбылыс.
Қазақстан халқы өзінің музыкалық мәдениетінің ерекшелігін ғасырлар бойы
алып келеді. Тек, Кеңес өкіметі жылдарында ғана орыс мәдениетінің игілікті
ықпалының арқасында, бұл әдет-ғұрыптар кәсіби өнердің жаңа, мықты
сабақтарын алды.
Кеңес өкіметі кезінде қазақ музыкасын ғылыми зерттеудің басында
республиканың музыка өнерінің көрнекті қайраткерлерінің бірі, «Қазақ
халқының 1000 өлеңі» (1979), «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» (1931) атты
жинақтарды шығарған белгілі А.В. Затаевич болды. Бұл жинақтар
жұртшылықтың алдында қазақ халқының музыкалық өнерінің сарқылмайтын
байлығы бар екенін ашып көрсетті.
Шығармашылық стилі, халық композиторларының мектебі, әншілер және
аспапшылардың ерекшеліктеріне, олардың жеке орындаушылық
шеберліктерінің көркемдігіне, ұлттық музыканы тереңнен зерделеудің ірі
жетістіктеріне «Мыңжылдық ішек» (1958 ж.) және «Мыңжылдық бұлбұлы»
 (1967 ж.) монографиялық зерттеулер арналды. Олардың авторы А.К.
Жұбанов – Қазақстан музыка өнерінің белгілі қайраткері, ғалым және
композитор, профессор, ҚазКСР ҒА академигі.

Бақылау сұрақтары :

1. Қазақтың музыкалық аспаптарының жасалу жолы.

2. Қай ғасыр қазақ ән өнерінің алтын ғасыры болып саналады?
3. Төкпе күйдің майталман шебері.

2.12 Қазақстан мәдениеті: мәселелері мен болашағы.

Қазақ мәдениетінің бастаулары.

Көшпенділер өркениеті.
Көшпенділердің жол серігі.

Бақылау сұрақтары:

1. Қазақ мәдениетінің бастауларына қысқаша шолу жасаңыз.

2. Көне Хорезм жеріндегі табылған бейнелер?
3. Көшпенділердің негізгі көлігі неге жылқы? Не себепті оны қастерлейді?
Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы
(СОӨЖ)
Тақырып : Қазақстандағы қазіргі бұқаралық мәдениет.
Кілт сөз : бұқаралық мәдениет
Нұсқау : Бұқаралық мәдениет - [лат. massa - кесек, culture - өңдеу,
тәрбиелеу] -
1. әртүрлі тарихи кезеңдерде мәдениеттің әлеуметтік жіктелуі процесі
нәтижесінде азды-көпті көрініс табатын әлеуметтік мәдени құбылыстардың
жиынтығы;
2. нақтылы белгілер мен мінездемелерге жауап беретін
әлеуметтік феномен (жалпыламалыққа түсетін ауыртпалық, орташа
семиотикалық тілдік нормаларға бағытталу, жаңа комуникациялық
технологияларға сүйену, қызмет етудің коммерциялық мазмүны және т.б.;
3. көркем мәдениеттің түрі (стилі) (мәні жағынан поп-мәдениетке,
коммерциялық мәдениетке және әнерге жақын және т.б.), "классикалық",
халықтық мәдениеттен алшақ және әнердің өмірдің аса маңызды салмақты
саласынан ойын-сауық саласына ойысып, "сән сезімін" жоғалту және т.б.;
ықпалдасу процестерінің күшеюі нәтижесінде стандартталған мәдени
формалардың, ережелер мен бейнелердің кең таралуына жағдай жасайтын,
трансұлттық мәдениеттің қалыптасуына себепкер болатын қазіргі
мәдениеттің ерекше қабаты;
4. қарабайыр, күңгірт сананы қалыптастырушы алдап-арбаушы,
бірыңғайландырушы тетіктерді қамтамасыз етуші акпараттық қоғамның
мәдениетінің тілі, ерекше белгілер жүйесі.
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
Тақырып: «ХХ-ХХІ ғғ. Батыс Еуропаның жастар субмәдениеті және
олардың қазақстандық жастардың құндылықтық жүйесіне әсері»
тақырыбына презентация жасау.

2.13 Қазақ ұлтының мәдени коды

1.Жаһандану жағдайындағы қазақ халқының мәдени мұрасын сақтау

мәселесі.
2.Қазақстан мұражайлары және олардың мәдени мұраны сақтаудағы
рөлі.
3.Қазақ халқының мәдени мұрасын таратудағы ҚР мұражайлары.
4.Қазақ халқының мәдени-этникалық жадысын сақтаудағы
мұражайлардың рөлі.
5.«Мәдени мұра» бағдарламасын, мұражай-қорықтар, Қазақстанның
мәдени және табиғи ескерткіштер жобасын жүзеге асыру.

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Жастар субкультурасы және рухани моральдық, эстетикалық
және діни құндылықтардың мәселелері.
Нұсқау : Жастар субмәдениеті және рухани, моральдік, эстетикалық және
діни құндылықтар. Білім культі, прагматизм және бәсекеге қабілеттілік,
мәдени бірегейлік пен ынтымақтастық, қазіргі қазақстандық жастар
арасында Отанға деген ұлтжандылықты қалыптастыру мен тәрбиелеудегі
мәдени институттардың рөлі. Қазіргі қазақстандық жастар арасында оң
қазақстандық руханилық пен құндылықтарды қалыптастыру, жалған және
таңылған (мәдени, діни) бірегейлік формаларын жеңу.

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

Тақырып: «Мәдени мұра» бағдарламасы және оның маңызы» тақырыбы
бойынша жобалық зерттеу, нәтижелерін презентациялау, оларды дәлелдеу
және қорғау. Мұражай, көрмелерге бару. Аймақтық, мәдени ескерткіштер
мен көрнекті орындар бойынша сараптамалық анықтамалар мен
ақпараттық материал дайындау.

3.15 Қазақстандағы саясат мәдениеті және оның қазақ халқының

мәдени бірегейлігін сақтау мәдени стратегиясын қалыптастыруға
тигізетін әсері.
1. Қазақстан Республикасында мәдениет саласын дамытудың жалпы
пайымы
2. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының ұзақ мерзімді
тұжырымдамасының қажеттілігіне негіздеме
3. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының жалпы тәсілдері мен
негізгі қағидаттары
4. Қазақстан Республикасы мәдени саясатының басым бағыттары

Бақылау сұрақтары :
1 Ұлттың мәдени кодын сақтау
2. Мәдениет саласындағы басқару жүйесін жетілдіру
3. Өнер саласының бірыңғай білім беру кеңістігі
4. Халықаралық мәдени кеңістікке ықпалдасу
5. Ақпараттық және инновациялық технологияларды қолдану
6. Қазіргі заманғы мәдени кластерлерді дамыту

Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы

(СОӨЖ)
Тақырып : Жаһандану контекстіндегі білім беру мәселелері.
Нұсқау : Интеллектуалды ұлт жаңа моделін қалыптастыру мәселесі.
Қазіргі Қазақстандағы ғылым мен техника. Компьютерлік сауаттылық және
мәдениет. «Сандық Қазақстан» жобасы. Білімнің толеранттылығы,
ашықтығы мәдениеті. Мәдениетаралық және этникааралық
коммуникацияның жаңа құндылықтары.
Сабақтың түрі – пікір талас
Топтық сабақ. Сабақта басты тақырып етіліп жоғарда сұрақтар алынады. Топ
екіге бөлініп, әр топтан бір студент мини-докладпен шығады. Тақырыптың
мазмұнын ашу. Әр топқа өзекті мәселені шешуе байланысты сұрақ беріледі.
Әр топ сол мәселені шешудің технологиялық әдісін көрсетуі тиіс.

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)

Тақырып: Кейс форматында «Медиа-мәдениет және «Сандық Қазақстан»
моделі: болашақ қазіргі заманның аясында» жағдайды талдау

Әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Назарбаев Н.А. «Взгляд в будущее: модернизация общественного

сознания». – Астана, Ак Орда, 2017 / http://www.akorda.kz/ru
2. «Аль-Фараби социально-этические трактаты». – Алма-Ата, 1972.
3. Баласагуни Ю. «Благодатное знание / пер. С.Н. Иванова». – М., 1983.
4. Барнард Алан. «Антропология тарихы мен теориясы»/пер. на каз.яз. Под
руков. Кульсариева А.Т., Масалимова А.Р. – А., 2017.
5. Ғабитов Т.Х. «Қазақ мәдениетінің тарихы: оқу құралы». – Алматы: Қазақ
университеті, 2016.
6. Габитов Т.Х. «Казахи: Опыт культурологического анализа». – Saarbrücken:
Germany Academic Publishing GmbH & Co. Кg lap lambert. - Heinrich-Böcking-
Str. 6-8, 66121. - KG LAP LAMBERT, ГЕРМАНИЯ, 2012.
7. Габитов Т.Х., Абдигалиева Г.К., Исмагамбетова З.Н. «Философия
культуры»: Учебник для студентов вузов и колледжей. – Алматы: Эверо,
2013
8. Ғабитов Т.Х., Затов Қ. «Қазақ мәдениетінің рухани кеңістігі». - Алматы:
Раритет, 2013.
9. Габитов Т.Х., Муталипов Ж., Кулсариева А. «Культурология». - Алматы,
Раритет, 2008.
10. Tursun Gabitov. «Actual Problems of Kazakh Culture. Kazakh Culture
Challenges». - Саарбрюкен: Ламберт. - Publishing, 2016.
11. Жолдубаева А.К. «Культурология: практикум». - Алматы: Казну им.аль-
Фараби, 2014.
12. Курмангалиева Г.К., Нысанбаев А.Н., Соловьева Г.Г., Сейтахметова Л.Н.
«Наследие аль-Фараби и современная философия взаимопонимания». –
Алматы. 2011.
13. Малов С.Е. «Памятники древнетюркской письменности». – М-Л, 1951.
14. Махмуд аль-Кашгари «Дивани Лугат ат-Турк» / М. Ауэзова. – Алматы,
2005.
15. «Мир ценностей аль-Фараби и аксиология ХХI века». Книга.2. – Алматы,
2006.
16. Молдабеков Ж.Ж. «Қазақтану». - Алматы, 2015.
17. Молтобарова К.И. «Мәдениеттану». - А, 2018.
18. «Наследие аль-Фараби и формирование нового интегрального
мировоззрения.коллективная монография»./ под общей редакцией
З.К.Шаукенова. – Алматы: 2012.
19. Никонов А.Ю. «Алутун билиг. Тенгрианство». – Алматы. 2000.
20. Нуржанов Б.Г., Ержанова А.М. «Культурология». - Алматы, 2011.
21. Раев Д.С. «Влияние тюркской цивилизации на средневековую
европейскую культуру»//Известия Казахского университета международных
отношении и мировых языков имени Абылай хана, No4 (26), 2016. (с.13-21).
22. Раев Д.С. «Тенгрианство как религиозно-духовное мировоззрение
тюрков-кочевников»//«Тенгрянство и наследие народов Евразии: истоки и
современность»: сборник статей ҮІ-й Межд. науч.-прак. конф. (14-16 июня
2017 года, Астана, Казахстан) 1-ое изд., стер. –Астана: ТОО Мастер По, -2017.
-495 с. (323-327 с.).
23. Сарсенбаева З.Н. «Этнос и ценности». – 2-е изд. перераб. и доп. – Алматы:
Институт философии, политологии и религиоведения КНМОНРК, 2018.
24. Старр С.Ф. «Утраченное Просвещение: Золотой век Центральной Азии от
арабского завоевания до времен Тамерлана». – М.: Альпина Паблишер, 2017.