H KA£HMEPINH

E¶TA HMEPE™
KYPIAKH 23 A¶PI§IOY 2000

2-32 A º I E P ø M A
Mινωιτν και
ΜΙΝΩΙΚΗ
ΚΑΙ
MΥΚΗΝΑΪΚΗ
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Mινωιτν και Mυκηναων
γεσεις
Tης ¶¤Á΢˜ KÔ˘ÓÂÓ¿ÎË

Oταν η αρχαιολογα
συναντ$ τις θετικ&ς επιστ(μες
Tων Holley Martlew
°ÈÒÚÁÔ˘ T˙‰¿ÎÈ

Tι &τρωγαν οι Mινωτες
και οι Mυκηναοι
Tου Curt W. Bec

Xημικ( αποκρυπτογρ$φηση
μαγειρικν μυστικν
Tου δρος John Evans

Kρασ ρετσιν$το
Tου δρος Patrick E. McGovern

Tα ζα στη διατροφ(

των Mινωιτν
και των Mυκηναων
Tης ¢‹ÌËÙÚ·˜ M˘ÏˆÓ¿

Mπαχαρικ$ και αρωματικ$

Tης AÓ¿ÁÈ·˜ ™·Ú¿ÎË

Aρωματικ$ και φαρμακευτικ$

&λαια
Tης M·Ú›·˜ AÓ‰Ú·‰¿ÎË-BÏ·˙¿ÎË

Διατροφ( και ασθ&νειες

Tης EϤÓ˘ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘

Φαρμακευτικ$ φυτ$
Tου δρος Robetr Arnott

EÍÒÊ˘ÏÏÔ
IÂÚ›˜ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ˙Ò· Û ıÂÔ-
ÔÈË̤ÓÔ ÓÂÎÚfi. §ÂÙÔ̤ÚÂÈ· ·-
Ú¿ÛÙ·Û˘ ·fi ÙË ™·ÚÎÔÊ¿ÁÔ Ù˘
AÁ›·˜ TÚÈ¿‰·˜. YÛÙÂÚÔÌÈÓˆÈ΋ II-
III ÂÚ›Ô‰Ô˜, ÂÚ. 1400 .X.
(HÚ¿ÎÏÂÈÔ, AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘-
Û›Ô).
T A TE§EYTAIA XPONIA, ̤ۈ ΢ڛˆ˜ Ù˘ Û˘Ó¯Ҙ ·Ó·-
Ù˘ÛÛfiÌÂÓ˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜, Ì·ı·›ÓÔ˘Ì fiÏÔ Î·È Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ˙Ô‡Û·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ EÏÏËÓ˜.
AÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÙfiÛË ÂÚȤÚÁÂÈ· ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹
ÙÔ˘˜, Â›Ó·È ÁÈ·Ù› ·Ú‹Á·Á·Ó ÔÏÈÙÈÛÌfi,
Ó‹˜ ¯Ú‹Û˘, Ò˜ Û˘ÌÂÚÈʤÚÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹
ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹;
K·ıÒ˜ ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Ë ¤Ú¢ӷ Î·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›·, ηıÒ˜
Ë ‚ÈÔ˚·ÙÚÈ΋ ‰È¢ڇÓÂÈ Û˘Ó¯Ҙ ÙÔ˘˜
ÔÚ›˙ÔÓÙ¤˜ Ù˘ Â›Ó·È Ê˘ÛÈÎfi Ë ÂÚȤÚÁÂÈ·
ı·˘Ì·ÛÙfi ·ÎfiÌË Î·È Û‹ÌÂÚ·, ÁÈ·Ù› Ë ˙ˆ‹ Eπιμλεια αφιερματος: Ó· ÂÍ¿ÙÂÙ·È fi¯È ÌfiÓÔ ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ
ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ì ÙË ‰È΋ Ì·˜ ¤ÛÙˆ ÎÈ
·Ó ηÙÔÈÎԇ̠ÛÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ÎÙ›-
¶E°KY KOYNENAKH ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. ¶Ò˜ ˙Ô‡Û·Ó ·˘-
ÙÔ› ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ; TÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó, ÙÈ Î·È Ò˜
˙Ô˘Ì Û›ÙÈ· ¿Óˆ ÛÙ· ÂÚ›È· ÙˆÓ ‰È- Ì·Á›Ú¢·Ó, ÙÈ ¤ÈÓ·Ó, ÔÈ· ‹Ù·Ó Û˘ÓÔ-
ÎÒÓ ÙÔ˘˜, ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ì ٷ ·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘˜ ۯ‰fiÓ ÏÈο Ë ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ÛÙËÓ
Yπεθυνη «Eπτ Hμερν» Û οı ‚‹Ì· Ì·˜. ¶Ò˜ ‹Ù·Ó ·Ï‹ıÂÈ· ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ EÏÏË- ˘Á›· Î·È ÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ‰È·‚›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜; KÈ ·ÎfiÌË: TÈ Â›-
E§EY£EPIA TPA´OY Ó˜; ¶¤Ú· ·fi ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ô˘ ¿ÊËÛ·Ó ›Ûˆ ÙÔ˘˜, Ù· ‰Ô˘˜ È·ÙÚÈ΋ ›¯·Ó ·Ó·Ù‡ÍÂÈ; XÂÈÚÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜
ÁÚ·Ù¿ ΛÌÂÓ·, Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù·, Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ηıËÌÂÚÈ- ÙÚ·˘Ì·Ù›Â˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÙÈ ÂÚÁ·Ï›· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó; ¶Ò˜

2 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
Mυκηναων γεσεις
Õ Λεπτομρεια τοιχο-
γραφας απ το Θρη-
σκευτικ Kντρο των
Mυκηνν, με παρ-
σταση θετητας που P Πλινο κπελλο με ελις
κρατει θυσνους δη- απ το μινωικ ανκτορο της
μητριακν, 13ος αι. Zκρου. Γρω στο 1450 π.X.
π.X. (Aρχαιολογικ (Mουσεο Hρακλεου).
Mουσεο Nαυπλου).

Û·Ó Î·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÙËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹. T· ‰ÂÈÍ·Ó fiÙÈ

Á›ÓÔÓÙ·Ó ·˘Ù¤˜ ÔÈ ÂÁ¯ÂÈÚ‹ÛÂȘ; TÈ Â›‰Ô˘˜ ·Ó·ÈÛıËÙÈ-
ο Ê¿Ú̷η ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó;
™¯Â‰fiÓ fiÏ· ·˘Ù¿ Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ··ÓÙÒÓÙ·È ÛÙËÓ
¤Ú¢ӷ Ô˘ ÍÂΛÓËÛ·Ó ÔÈ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔÈ °È¿ÓÓ˘ T˙Â-
‰¿ÎȘ Î·È Holley Martllew. ¢˘Ô ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ Ô˘
‰Ô‡Ï„·Ó Ì ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÙÚfiÔ –Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ‰Âο-
‰ˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ÂȉÈÎÔÙ‹-
ÙˆÓ– Î·È Î·Ù¿ÊÂÚ·Ó Ó· Ú›ÍÔ˘Ó ¿ÏÂÙÔ Êˆ˜ ÛÙËÓ Î·-
ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È ÙË ‰È·‚›ˆÛË ÙˆÓ MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È
ÙˆÓ M˘ÎËÓ·›ˆÓ. °È·Ù› ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӈÓ; °È·Ù›,
·˘ÙÔ‡˜ ·Ú¯Èο ÂÚȤϷ‚Â Ë ¤ÚÂ˘Ó·Ø ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ¤˙Ë-
Û·Ó ÛÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡. M ÚÔÔÙÈ΋ Ó· Û˘-
ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ ÌÂÏÏÔÓÙÈο Î·È ¿ÏÏÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ Ô˘ ¤˙Ë-
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·ÚÔ˘-
ÛÈ¿ÛÙËÎ·Ó Û ¤ÎıÂÛË Ô˘ ÊÈÏÔÍÂÓ‹ıËÎÂ
ÛÙÔ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ Aı‹Ó·˜ ÌÂ
Ù›ÙÏÔ «MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È M˘ÎËÓ·›ˆÓ Á‡ÛÂȘ».
MÈ· ¤ÎıÂÛË Ô˘ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ Ï‹ıÔ˜ Îfi-
ÛÌÔ˘, ·Ú·Ù¿ıËÎÂ Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘, ÂÓÒ
Û‡ÓÙÔÌ· ÚÔÁÚ·ÌÌ·Ù›˙ÂÙ·È Ó· ÌÂÙ·ÊÂÚı›
ÛÙÔ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô ÙÔ˘ PÂı‡ÌÓÔ˘,
·ÊÔ‡ ÔÏÏ¿ ·fi Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÚÈÏ‹-
ÊıËÛ·Ó ÛÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi
ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ AṲ́ӈÓ, ÙÔ˘ X·Ì·Ï¢ÚÈ-
Ô‡ ·ÏÏ¿ Î·È ·fi Ù· X·ÓÈ¿, ÙËÓ ·Ú¯·›· K˘-
‰ˆÓ›·.
TÔÏÌËÚ¤˜ ȉ¤Â˜
TÔ ÈÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·˘Ù‹˜ Ù˘
¤Ú¢ӷ˜ Â›Ó·È fiÙÈ ·Ó·˙ËÙ‹ıËÎ·Ó ÔÚÁ·ÓÈο
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· Û ̷ÁÂÈÚÈο Î·È ¿ÏÏ· Û·Ë,
Û ÔÛÙ¿ ·ÓıÚÒˆÓ ‹ ˙ÒˆÓ Ô˘ ›¯·Ó Ì›-
ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ ÛÙÔ ¯ÒÌ· ÁÈ· ÙÚÂȘ ‹ Ù¤ÛÛÂÚȘ
¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ¯ÚfiÓÈ·. TÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ÌÔÚ› Ó·
‹Ù·Ó ÙÔÏÌËÚfi ·ÏÏ¿ ÙÂÏÈο ‹Ù·Ó ·Ô‰ÔÙÈ-
Îfi. M¤Û· ·fi ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ¤Ú¢ӷ Ô˘ ‰È‹Ú-
ÎÂÛ ÂÚ›Ô˘ ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ¤ÁÈÓ ÁÈ· ÚÒÙË
ÊÔÚ¿ ÁÓˆÛÙfi ÙÔ ·ÎÚÈ‚¤˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÂÓfi˜
ÌÈÓˆÈÎÔ‡ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡ ·ÁÁ›Ԣ. M¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ
ηÓ›˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ··ÓÙ‹ÛÂÈ Ì ÂÈ-
ÛÙËÌÔÓÈ΋ ‚‚·Èfi-
ÙËÙ· ÙÈ ÂÚÈ›¯Â ÙÔ
Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ·Á-
Á›Ô. TÒÚ· È· ›-
¶ÚˆÙÔÔÚȷ΋ ÔÏ˘ÂÈÛÙËÌÔ-
Ó·È Û›ÁÔ˘ÚÔ fiÙÈ ÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ ·ÔηχÙÂÈ Ó¤·
‹Ù·Ó ¤Ó· ÎÔÈÓfi Ì·-
ÁÂÈÚÈÎfi Û·Ԙ, ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹, ÙȘ
ÂÓÒ Î¿ÔÈÔ ¿ÏÏÔ
‚‚·ÈˆÌ¤Ó· ÂÚÈ›-
·Ûı¤ÓÂȘ, Ù· Ê·Ú̷΢ÙÈο
¯Â ÎÚ·Û› Ì ÚËÙ›ÓË Ê˘Ù¿ Î·È ÙË ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋
Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÎÚ·Û›
ÂÂÍÂÚÁ·Ṳ̂ÓÔ ÌÂ
ÚËÙ›ÓË ‡ÎÔ˘. EÙÛÈ, ·Ôη-
χÊıËΠfiÙÈ Ë ÚÂÙÛ›Ó· ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ‹ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·
·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡. EȂ‚·ÈÒıËÎÂ, Â›Û˘,
Ë ·ÚÔ˘Û›· ˘‰ÚÔÌÂÏÈÔ‡, Ì‡Ú·˜ Î·È ÎÚ·ÛÈÔ‡ Û ÍÂ-
¯ˆÚÈÛÙ¿ ·ÁÁ›· Î·È ıˆڋıËΠÈı·Ó‹ Ë ‡·ÚÍË
ÂÓfi˜ ·Ó¿ÌÈÎÙÔ˘ ÔÙÔ‡ Ô˘ ·Ú·ÁfiÙ·Ó Ì ˙‡ÌˆÛË.
EÓÙ˘ˆÛȷ΋ fï˜ Â›Ó·È Î·È Ë ÚˆÙÔÔÚȷ΋
¤Ú¢ӷ Ô˘ ¤ÁÈÓ Ì «·Ó¿Ï˘ÛË ÛÙ·ıÂÚÒÓ ÈÛÔÙfiˆÓ»
Û ÛÎÂÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ ·ÓÙÏ‹ıËΠ·fi ÓÂÎÚÔÙ·-
ÊÂ›Ô Ù˘ YÛÙÂÚÔÌÈÓˆÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜ ÛÙÔ˘˜ AṲ́ÓÔ˘˜
ÙÔ˘ PÂı‡ÌÓÔ˘ ·fi 227 ı·Ï·ÌˆÙÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜. H ¤Ú¢-
Ó· ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È ÛÙÔÓ T·ÊÈÎfi K‡ÎÏÔ A’ ÙˆÓ M˘-
ÎËÓÒÓ. T· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·¤-
ÔÈ ¿ÓıÚˆ-
ÔÈ Ù˘
Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
̤Ó˘ ÂÔ-
¯‹˜ ÙfiÛÔ
ÛÙËÓ KÚ‹ÙË
fiÛÔ Î·È ÛÙȘ
M˘Î‹Ó˜ ·ÎÔÏÔ˘-
ıÔ‡Û·Ó ÌÈ· ‰›·ÈÙ·
ÏÔ‡ÛÈ· Û ÚˆÙ½Ó˜. H ıÂ-
ˆÚ›· fiÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÎÚ¤·˜ ÌfiÓÔ ÛÙȘ ÁÈÔÚÙ¤˜ Î·È ÙȘ ·Ú-
Á›Â˜ ηٷÚÚ›ÊıËÎÂ. I‰È·›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘
KÚ‹Ù˘ ‰È·ÈÛÙÒıËΠ˘„ËÏ‹ ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ· ÎÚ¤·-
ÙÔ˜ ÛÙË ‰›·ÈÙ· ÙfiÛÔ ÙˆÓ ÏÔ˘Û›ˆÓ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ÊÙˆ-
¯ÒÓ. AӷηχÊıËÎÂ, Â›Û˘, Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ
ÂÏÈ¿, Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô˘, ‰È·ÊfiÚˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈ-
ÎÒÓ Ê˘ÙÒÓ ÛÙËÓ ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜, Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ ÈÚȉÂÏ·›-
Ô˘ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÔχÙÈÌˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ ˘ÏÒÓ.
¶ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ DNA
EÎÏËÍË Î·Ù¤Ï·‚ ÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ fiÙ·Ó ‰È·È-
ÛÙÒıËΠfiÙÈ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙˆÓ AÚÌ¤ÓˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ Â-
Ú›Ô‰Ô 1390- 1190 . X. ‰ÂÓ ¤ÙÚˆÁ·Ó „¿ÚÈ·. K·È ‚¤-
‚·È·, Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ ÚÔ¯ÒÚËÛ ÛÙÔÓ ÚÔÛ-
‰ÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ DNA ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ.
¶ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ô˘ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È, ‰ÈÂÚ¢ÓÒÓÙ·˜ ÙËÓ È-
ı·ÓfiÙËÙ· ·Ó ÔÈ ÛËÌÂÚÈÓÔ› οÙÔÈÎÔÈ Ù˘ KÚ‹Ù˘ ÌÔ-
ÚÔ‡Ó Ó· Û˘Ó‰ÂıÔ‡Ó
Ì ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜,
ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ì¤Ûˆ
Ù˘ ÌËÙÚÈ΋˜ ÁÚ·Ì-
Ì‹˜. A˘Ùfi ¿ÏψÛÙÂ
ı· ‹Ù·Ó Î·È ÙÔ ÛË-
Ì·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ·Ú¯·È-
ÔÏÔÁÈÎfi ‡ÚËÌ·.
EÂÎÙ¿ıËÎÂ, ·Îfi-
ÌË, ÛÙȘ ·Ûı¤ÓÂȘ
Ô˘ ¤·Û¯·Ó ·ÏÏ¿
Î·È ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋
Ô˘ ÂÊ¿ÚÌÔ˙·Ó ›ÙÂ
ÙË Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ ›Ù ÙË ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋.
TÔ˘˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÔÌ›˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ – ÌÂ
ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ °È¿ÓÓË T˙‰¿ÎÈ Î·È Holley
Martlew- ÂȉÈÒÎÂÈ Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ÙÔ ·ÊȤڈ̷
ÙˆÓ «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ». M¤Û· ·fi ΛÌÂÓ· ·Ú¯·ÈÔÏfi-
ÁˆÓ Î·È ÂȉÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ, EÏÏ‹ÓˆÓ, AÁÁÏˆÓ Î·È
AÌÂÚÈηÓÒÓ, ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È Ë ÔÚ›· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·Ï-
Ï¿ Î·È Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù¿ Ù˘, Ù· ÔÔ›· ‰›ÓÔÓÙ·È ÌÂ
ÁÏ·Ê˘Úfi ÙÚfiÔ, ¤ÙÛÈ Ô˘ Ó· Á›ÓÔÓÙ·È Â˘Ú¤ˆ˜ ηٷ-
ÏËÙ¿ Ù· ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÛÙ¿‰È· Ô˘ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fi¯È
ÌfiÓÔ ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó, ÙÈ ¤ÈÓ·Ó ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ Ò˜ ‰È·‚ÈÔ‡-
Û·Ó ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ Î·È ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 3
 Oταν η αρχαιολογα συνα
Tων H OLLEY M ARTLEW , ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ì ‚‹Ì· ÚÔ˜ ‚‹Ì· ÙË ‰Ô˘-
° π∞¡¡∏ T ∑∂¢Õ∫ I ÏÂÈ¿ Ô˘ ¤ÁÈÓÂ, ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ ȉȷ›ÙÂÚ·
Ù· ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈο ÛËÌ›· Ù˘: TËÓ Ô-
Aρχαιολ
γων Ú›·, ÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ·Ô-
ÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ‰ÈÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ¤Ú¢-

T I ¶PO´ONTA ·Ú‹Á·Á·Ó ÔÈ ·Ú¯·›-

ÔÈ; TÈ Ì·Á›Ú¢·Ó; TÈ ¤ÈÓ·Ó;
XÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ‰Ô¯Â›· ÔÏ-
Ï·ÏÒÓ ¯Ú‹ÛˆÓ;
A˘Ù¿ Â›Ó·È ÌÂÚÈο ·fi Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·-
Ù· Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙÔÓ ÎÂÓÙÚÈÎfi ¿ÍÔ-
Ó· Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ «MÈÓˆ˚Τ˜ Î·È M˘ÎË-
Ó·˚Τ˜ Á‡ÛÂȘ», Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËÎÂ
ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 1999 ÛÙÔ EıÓÈÎfi AÚ¯·È-
ÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ Aı‹Ó·˜. EӉȷ-
ʤÚÔÓ ¤¯Ô˘Ó Â›Û˘ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÙfiÌÔÈ
Ô˘ Û˘Ófi‰Â˘Û·Ó ÙËÓ ¤ÎıÂÛË: O ηٿ-
ÏÔÁÔ˜Ø Î·È Ô ÙfiÌÔ˜ Ì ٷ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο
H Λεκανδα απ
το εργα- ‰Â‰Ô̤ӷ, ÛÙ· ÔÔ›· ‚·Û›ÛÙËÎ·Ó Ù· Ì ÙÚfiÔ Ô˘ ̤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜ ı· Ê·È-
στριο «Mπολνης» στο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜, Ô ÔÔ›Ô˜
Xαμαλερι, περ. ı· ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÂÈ Ì¤Û· ÛÙÔ 2000.
2160–2000 π.X. Πολ κα- E‰Ò ı· ı¤Ï·Ì ӷ ÂÈÎÂÓÙÚÒÛÔ˘ÌÂ
μνη εσωτερικ και εξωτε- ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓÒÛÙË ÛÙËÓ
ρικ, φανεται
τι το χρη- ÂÚÒÙËÛË: «¶Ò˜ ¤ÁÈÓ·Ó fiÏ· ·˘Ù¿»; ÓÔ˘˜ ÛÙȘ ·Ó·Ûηʤ˜, ¤Ó·Ó ÂȉÈÎfi ÛÙÔ
σιμοποιοσαν σαν μαγειρι- H ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ··ÓÙËı› ÙÔ
κ
σκεος. ÂÚÒÙËÌ·, ‰›ÓÂÈ ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ·- È·ÙÚÈ΋˜, ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ (¯Ë-
Ó·˜. £· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ӷ ÂÚÈÁÚ¿-
„Ô˘Ì Ò˜ ÂÍÂÏ›¯ıËΠ·˘Ù‹ Ë ¤Ú¢ӷ,
Ò˜ ·fi ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ Ì·ÁÂÈÚÈÎÒÓ
Û΢ÒÓ ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È Û fiÏ· Ù· ¿Ï-
Ï· Û·Ë, ηÈ, ·fi ·˘Ù¿, ÛÙË ÌÂϤÙË
ÔÛÙÒÓ — ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ ηÈ
ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ Î·È ÔÈ·˜ ÔÈfiÙËÙ·˜
ÚˆÙ½Ó˜ ηٷӿψӷÓ.
OÙ·Ó Ë ¤Ú¢ӷ ÏËÛ›·˙ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜
Ù˘, ÔÈ ˘ÔÁÚ¿ÊÔÓÙ˜ ‹Ù·Ó ϤÔÓ ÛÂ
ı¤ÛË Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ÛÊ·ÈÚÈ΋ ÂÈÎfiÓ·
ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ Ù˘ EÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡
ÛÙË MÈÓˆ˚΋ KÚ‹ÙË Î·È ÙȘ M˘Î‹Ó˜,
ÓfiÙ·Ó ·‰È·ÓfiËÙÔ˜. °È· Ó· Á›ÓÂÈ fï˜
·˘Ùfi ¯ÚÂÈ·˙fiÌ·ÛÙ·Ó ÌÈ· ÂÚ¢ÓËÙÈ΋
ÔÌ¿‰· Ì ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ·fi ÔÏϤ˜ ÂÈ-
‰ÈÎfiÙËÙ˜: ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ ÂȉÈÎÂ˘Ì¤-
ÂÏÂÊ·ÓÙÔÛÙfi, ¿ÏÏÔÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘

4 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
ντ τις θετικς επιστμες
ÌÈÎÔ‡˜, ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÔÏfiÁÔ˘˜, ·ıÔÏfi-
ς Περβολος A´, 16ου αι., στις
ÁÔ˘˜, È·ÙÚÔ‰ÈηÛÙ¤˜) ÎÈ ·ÎfiÌ· ηÏÏÈ-
Ù¤¯Ó˜, fiˆ˜ ÁχÙ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÚ·Ê›-
ÛÙ˜.
την
HÙ·Ó È· ηÈÚfi˜ Ë ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›· Ó·
Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ ÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘. TÔ
ı¤Ì· Ì·˜ Û·ÊÒ˜ ··ÈÙÔ‡Û ÌÈ·Ó ¿ÏÏË
τα οστ σε τφους απλ!ν
·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË, Ô˘ ηıÔÚÈ˙fiÙ·Ó ·fi
τι οι
ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, Â˘Ù˘¯Ò˜, ˙ԇ̠ÛÙËÓ
λους B´
ÂÔ¯‹ Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜. §¤ÌÂ Â˘Ù˘-
¯Ò˜, ÁÈ·Ù› Û ¿ÏÏÔ˘˜ ηÈÚÔ‡˜ ÙÔ ÈÔ È-
τεροι
ı·Ófi Â›Ó·È fiÙÈ ÌÈ· ÌÂϤÙË Ô˘ ı· ›¯Â
τερο μυ!δεις, και με τα δ
ντια τους
Ó· οÓÂÈ Ì ̷ÁÂÈÚÈο ÛÎÂ‡Ë ı· ·ÔÚ-
ÚÈÙfiÙ·Ó ¯ˆÚ›˜ ‰Â‡ÙÂÚË ÎÔ˘‚¤ÓÙ·.
στομος αμφορας
¶ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·
το νεκροταφεο των Aρμνων Pεθμνου ,
H ¤Ú¢ӷ ÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿-
τι περιεχε καθαρ
ελαι
-
ÙˆÓ ¿Ú¯ÈÛ Ì ÙÔ ÛÙÚÒÌ· ηٷÛÙÚÔ-
Ê‹˜ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁÚ·-
ʛ˜, ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ï·ÙÚ›·˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfi-
ÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ, Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›ٷÈ
Á‡Úˆ ÛÙ· 1250 . X. ¶ÚÈÓ ·ÎfiÌË ¤¯Ô˘-
Ì ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜, ÔÈ
˘ÔÁÚ¿ÊÔÓÙ˜ Î·È Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ §Ô˘›˜
°ÎÔÓÙ¿Ú, ÂÍ·Ûʷϛ۷Ì ÌÈ· ¯ÔÚËÁ›·
ÁÈ· ÙËÓ Â¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È ÛÂ
¿ÏÏÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ·Ó·Ûηʋ˜ –Û˘ÓÔÏÈο
‰¤Î·– fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË ·ÏÏ¿ ηÈ
ÛÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ EÏÏ¿‰·. °È· Ó· ·ÓÙ·-
ÔÎÚÈıԇ̠ÛÙÔ ¤ÚÁÔ Ô˘ Ì·˜ ÂÚ›ÌÂ-
ÓÂ, Ë ÔÌ¿‰· Ù˘ ÔÚÁ·ÓÈ΋˜ ¯ËÌ›·˜
¤ÁÈÓ ÙÚÈÌÂÏ‹˜, ··ÚÙÈ˙fiÌÂÓË ·fi
ÙÔ˘˜ T˙ÔÓ E‚·Ó˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘
AÓ·ÙÔÏÈÎÔ‡ §ÔÓ‰›ÓÔ˘, ¶¿ÙÚÈÎ
M·Î°Î¿‚ÂÚÓ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘
¶ÂÓÛ˘Ï‚¿ÓÈ·˜ Î·È KÂÚÙ MÂÎ ÙÔ˘ KÔ-
ÏÂÁ›Ô˘ B¿Û·Ú Ù˘ N¤·˜ YfiÚ΢.
T· ÚÒÙ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ‹Úı·Ó
·fi ÙÔÓ T˙ÔÓ E‚·Ó˜ Î·È ·fi ÙË ‰Ô˘-
ÏÂÈ¿ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁÚ·-
ʛ˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ.
§›ÁÔ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÌÂÙ¿ ·fi Û¯ÂÙÈ΋
¿‰ÂÈ·, ÛÙ›ϷÌÂ Î·È ıÚ·‡ÛÌ·Ù· ·ÁÁ›-
ˆÓ ·fi ÙȘ M˘Î‹Ó˜ ÛÙËÓ AÁÁÏ›· ÁÈ·
Ó· ·Ó·Ï˘ıÔ‡Ó.
T· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ‹Ù·Ó ÔÏÏ¿. ¶ÚÔ-
‚Ï‹Ì·Ù· ÔÊı·ÏÌÔÊ·Ó‹ Ô˘ ›¯·Ó Ó·
οÓÔ˘Ó Ì ÙÔ ·Ó fiÓÙˆ˜ Ù· Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
̤ӷ ‹ÏÈÓ· ·ÁÁ›· ÂÚÈ›¯·Ó ÔÚÁ·ÓÈ-
ο ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·, ηıÒ˜ ·˘Ù¿ ›¯·Ó
Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ ÛÙË ÁË ÁÈ· ÙÔ˘Ï¿¯È-
H O Tαφικ
Mυκνες. Oι Tαφικο Περβολοι A´ και B´
περιλμβαναν ταφς ανθρ!πων των ανωτ-
ρων τξεων. Δεν εναι τυχαο που απ
ανλυση των οστ!ν τους αποδεχθηκε κατα-
νλωση θαλασσιν!ν τροφ!ν, κτι που δεν
διαπιστ!θηκε απ
ανθρ!πων. Aξιοσημεωτο εναι επσης
νθρωποι στους Tαφικος Περιβ
(περ. 17ος – 16ος αι. π.X.), νδρες και γυ-
νακες ταν οι πλον ερωστοι: Ψηλ
περισσ
σε εξαιρετικ κατσταση.
Eνθετη φωτογραφα: Ψευδ
απ
περ. 1340–1190 π.X. Yποβλθηκε σε ανλυ-
ση που απδειξε
λαδο.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 5
 H Θρασματα
τοιχογραφας με
απεικ
νιση κλ-
δων ελαας. Aπ
ÛÙÔÓ 3.000 ¯ÚfiÓÈ·. ¶ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜, Ì¿- ıÚÒÈÓÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë
το Aνκτορο της ÏÈÛÙ·, ÂÍÂÙ¿Û·Ì ·ÁÁ›· Ô˘ ›¯·Ó
Kνωσο, περ. Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ Â› 6.000 ¯ÚfiÓÈ·.
1600–1425 π.X. HÙ·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ›¯·Ó ‰È·ÙËÚËı›
ÔÚÁ·ÓÈο ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·; AÏÏ¿
Î·È ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ fiÔ˘ ‹Ù·Ó ı·Ì-
̤ӷ ‹Ù·Ó ¤Ó· Úfi‚ÏËÌ·,
ÂÂȉ‹ ‰È·ÔÙÈ˙fiÙ·Ó ·fi ÓÂÚfi.
E›Û˘, Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‰Â›Á-
Ì·Ù· ›¯·Ó ηı·ÚÈÛÙ› Û ÂÏ·-
ÊÚÒ˜ fiÍÈÓÔ ‰È¿Ï˘ÌÌ· (Û˘Ó‹-
ıˆ˜ ¤ˆ˜ 10%). IÛˆ˜ Ô Î·ı·ÚÈ-
ÛÌfi˜ ÙÔ˘˜ ·˘Ùfi˜ Ó· ›¯Â ·Ô-
Ì·ÎÚ‡ÓÂÈ fiÏ· Ù· ÔÚÁ·ÓÈο
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·.
X¿ÚË ÛÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÚ-
Á·ÓÈÎÒÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ ÌÔÚ¤Û·Ì ӷ
ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ì Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÙÈ Ì·Á›-
Ú¢·Ó Î·È ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ
ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡.
I‰È·›ÙÂÚÔ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi ·ÏÏ¿ Î·È ·Ó-
6 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
ÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Û ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜. Afi
‰È·›ÛÙˆÛË fiÙÈ Á‡̷ٷ ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂ-
Ó· ·fi ¤Ó· Ì›ÁÌ· ÔÛÚ›ˆÓ, ÎÚ¤·ÙÔ˜
Î·È ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ì¤ÚÔ˜ ÈÂ-
™‡Á¯ÚÔÓ˜ ̤ıÔ‰ÔÈ ·Ó¿Ï˘Û˘
Û ·Ú¯·›· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·Ôηχ-
ÙÔ˘Ó ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ MÈÓˆ-
ÈÙÒÓ Î·È ÙˆÓ M˘ÎËÓ·›ˆÓ
ÚÔÙÂÏÂÛÙÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÛÙË Ì˘ÎËÓ·˚-
΋ AÚÁÔÏ›‰· ÙÔ˘ 13Ô˘ . X. ÈÔ Û˘ÁÎÂ-
ÎÚÈ̤ӷ, ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ Á‡-
Úˆ ÛÙÔ 1250 .X. Ö˜ Î·È ¿ÏÏ· ˘ÏÈο,
ÙÔ Ì¤ÏÈ ÔˆÛ‰‹ÔÙÂ, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¯ÚË-
Ù· ÛËÌ›· Ô˘ ‚Ú¤ıËÎ·Ó Ù· Ì·ÁÂÈÚÈο
Û·Ë, ÔÈ ÂӉ›ÍÂȘ Â›Ó·È fiÙÈ Èı·ÓfiÓ
˘‹Ú¯Â Û˘Ó¯‹˜ Ú·ÎÙÈ΋ ÈÂÚÔÙÂÏÂ-
ÛÙÈÎÒÓ ‰Â›ÓˆÓ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û·
Ì ÙȘ TÔȯÔÁڷʛ˜. AÍ›˙ÂÈ Ó·
ÛËÌÂȈı› Â‰Ò fiÙÈ Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘
ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ ÂÓfi˜ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡
Û·Ԣ˜ Ô˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙËÓ Â-
ÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‡ ÛÙËÓ ÎÔÓÙÈÓ‹
·ÎÚfiÔÏË Ù˘ Mȉ¤·˜, ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ
ÙÔ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ú‚‡ıÈ·, ÎÚ¤·˜
Î·È ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÛË-
Ì·›ÓÂÈ fiÙÈ Î·È ÂΛ ÙÔ ÈÂÚÔÙÂÏÂ-
ÛÙÈÎfi ‰Â›ÓÔ ‹Ù·Ó ·ÚfiÌÔÈÔ ÌÂ
·˘Ùfi Ô˘ ‹‰Ë ·Ó·Ê¤Ú·ÌÂ.
O‰ËÁËı‹Î·Ì fï˜ Î·È Û ¤Ó· ¿ÏÏÔ
Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·: ™ÙȘ ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜ ‹Ù·Ó
··Ú·›ÙËÙ˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ ÔÛfiÙËÙ˜
Ê·ÁËÙÔ‡. MÂÚÈο ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë Ô˘
‚Ú¤ıËÎ·Ó Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ‰ˆÌ¿ÙÈÔ ÙÔ˘
Ì˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘ ‹Ù·Ó ÌÂÁ·Ï‡-
ÙÂÚ· ·fi Ù· Û˘ÓËıÈṲ̂ӷ. °È· ÙÔ Ô-
Ùfi, Â›Û˘, –ÎÚ·Û› Ê˘ÛÈο– ˘‹Ú¯·Ó
ÌÈÎÚ¿, ÌÂÛ·›· Î·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ·ÁÁ›·:
Ô ·ÌÊÔÚ¤·˜, .¯., Ì ÙȘ ηÌ‡Ï˜ Ï·-
‚¤˜, ‡„Ô˘˜ 54 ÂÎ. Î·È ÌÂÁ›ÛÙ˘ ‰È·Ì¤-
ÙÚÔ˘ 43 ÂÎ. ‹Ù·Ó ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÙÂÚ¿-
ÛÙÈÔ˜. AÏÏ¿ Î·È Ô ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ·ÁÁ›ˆÓ
ÁÈ· ÔÙ¿ ‹Ù·Ó Â›Û˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˜: .¯.,
ÂÓÓ¤· ·ÏÈΘ, ÙÚÂȘ ·Ú‡Ù·ÈÓ˜, Ì›· ÌÈ-
ÎÚÔÁÚ·ÊÈ΋ ·ÏÈη Î·È ‰‡Ô ·ÂÏÏ·.
AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ‰Ô¯Â›·, ÌÂ
Ù· ÔÔ›· ÁÈÓfiÙ·Ó Ë ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÎÚ·-
ÛÈÔ‡, ˘‹Ú¯·Ó Ù¤ÛÛÂÚȘ ηӿÙ˜,
ÙÚÂȘ ·Ú‡Ù·ÈÓ˜, ¤Ó· Ú˘Ùfi, ¤Ó·˜ ·ÛÎfi˜
Î·È ¤Ó· ·ÂÏÏÔ.
Afi Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜
ÙˆÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È fiÙÈ ÙÔ
ÎÚ·Û› ‹Ù·Ó ¿ÊıÔÓÔ, Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ
›¯Â Âͤ¯ÔÓÙ· ÚfiÏÔ ÛÙȘ ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜.
MÈ· ¿ÏÏË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·›ÛÙˆÛË ÚÔ-
¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙË ÌÂϤÙË ÂÓfi˜ Ì·ÁÂÈÚÈ-
ÎÔ‡ ·ÁÁ›Ԣ Ô˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙËÓ A›ıÔ˘-
Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁڷʛ˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÚÈ-
›¯Â ÎÚ·Û› Ì ÚËÙ›ÓË (ÚÂÙÛ›Ó·). E‰Ò
ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ Ë
EÏÏ¿‰· Â›Ó·È Ë ÌfiÓË ¯ÒÚ· ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ
Ô˘ ·Ú¿ÁÂÈ ÎÚ·Û› Ì ÚÂÙÛ›ÓÈ ‡ÎÔ˘,
fï˜ ·ÁÓÔÔ‡Û·Ì ·fi Ô‡ Î·È fiÙÂ
ÚÔ‹ÏıÂ Ë Ù·ÎÙÈ΋ ·˘Ù‹. ™ÙÔÓ ·Ú¯·›Ô
ÎfiÛÌÔ, fiˆ˜ ϤÂÈ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ M·Î°Î¿-
‚ÂÚÓ, ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÚfiÛıÂÙ·Ó ÚÂ-
ÙÛ›ÓÈ ˆ˜ Û˘ÓÙËÚËÙÈÎfi ‹‰Ë Á‡Úˆ ÛÙÔ
5400 ÌÂ 5000 .X. ÛÙÔ fiÚÔ˜ Z¿ÁÎÚÔ˜
ÙÔ˘ IÚ¿Ó. O ÈÔ ÚÔÛÊÈÏ‹˜ Ù‡Ô˜ ÚË-
Ù›Ó˘ ÛÙÔÓ ·Ú¯·›Ô ÎfiÛÌÔ ‹Ù·Ó Ë ÙÂÚÂ-
‚ÈÓı›ÓË. AÏÏ¿ ÛÙÔ ·ÁÁÂ›Ô ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfi-
στομος αμφορας
ÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ Ë ÚËÙ›ÓË ÚÔÂÚ¯fi-
το λ
φο Kαστελλου
Ù·Ó Û›ÁÔ˘Ú· ·fi ‡ÎÔ: I¯ÓË, ÏÔÈfiÓ,
·˘ıÂÓÙÈ΋˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÚÂÙÛ›Ó·˜ ÛÙÔ
·Ï¿ÙÈ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ. E›Û˘, ‰È·È-
ÛÙÒıËÎ·Ó ›¯ÓË ÊˆÙÈ¿˜ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ
τι τον χρησιμοποιοσαν
ηӿÙÈ ÁÈ· ÚÂÙÛ›Ó·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÌÔ-
σκεος.
Ú› Ó· ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ ¤È-
Ó·Ó ÙË ÚÂÙÛ›Ó· ÙÔ˘˜ ˙ÂÛÙ‹.
AӷχÛÂȘ ÔÛÙÒÓ
H ȉ¤· Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ì Û ·Ó·Ï‡-
ÛÂȘ ÔÛÙÒÓ ·fi ÙÔ ˘ÛÙÂÚÔÌÈÓˆ˚Îfi ÓÂ-
ÎÚÔÙ·ÊÂ›Ô ÙˆÓ AÚÌ¤ÓˆÓ ÛÙÔ P¤ı˘-
ÌÓÔ, Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙ·1390-
1190 .X., ˘ÏÔÔÈ‹ıËΠ̠ÙË Û˘Ì‚Ô-
Ï‹ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ PfiÌÂÚÙ X¤Ù˙˜ ÙÔ˘
¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ OÍÊfiډ˘, Ô ÔÔ›-
Ô˜ ıˆÚÂ›Ù·È ·ÁÎfiÛÌÈ· ·˘ıÂÓÙ›· ÛÙË
το
¯ÚÔÓÔÏfiÁËÛË Ì ÙË Ì¤ıÔ‰Ô ÙÔ˘ ¿Ó-
ıڷη.
™‡ÓÙÔÌ· Ì¿ı·Ì fiÙÈ Ù· ‰Â›ÁÌ·Ù·
ÛÎÂÏÂÙÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ¤‰ÈÓ·Ó ıÂÙÈο ·Ô-
ν ββαιο
τι τα χρησι-
ÙÂϤÛÌ·Ù·. E‰Ò Ú¤ÂÈ Ó· ÛËÌÂÈÒ-
ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÁÈ· Ó· ‰ÒÛÂÈ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·
Ë ¤Ú¢ӷ Û ÔÛÙ¿ Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ ‰È·-
ÙËÚËı› ÙÔ ÎÔÏÏ·ÁfiÓÔ Ô˘ ·˘Ù¿ Â-
ÚȤ¯Ô˘Ó. H ˘ÁÚ·Û›· fï˜ Â›Ó·È Â¯ıÚfi˜
ÙÔ˘ ÎÔÏÏ·ÁfiÓÔ˘, Î·È ÔÈ Ù·ÊÈÎÔ› ı¿Ï·-
ÌÔÈ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· Â›Ó·È Ôχ ˘ÁÚÔ›.
Ö˜ ÁÈ· ·ÎfiÌË ÌÈ· ÊÔÚ¿ ʷӋηÌÂ
Ù˘¯ÂÚÔ›. AÔÊ·Û›Û·Ì ӷ ÙÔ ÂȯÂÈÚ‹-
ÛÔ˘ÌÂ Î·È ·ÓÙ·ÌÂÈÊı‹Î·ÌÂ. H ·Ó·-
Ûηʋ Ù˘ EÊfiÚÔ˘ AÚ¯·ÈÔÙ‹ÙˆÓ M·-
Ú›·˜ BÏ·˙¿ÎË ÛÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ PÂı‡-
ÌÓÔ˘ Ì·˜ ¤‰ˆÛ ÛÂÈÚ¿ ÔÏfiÎÏËÚË ˘ÏÈ-
ÎÔ‡ ÁÈ· ·Ó¿Ï˘ÛË Ì ÂÓÙ˘ˆÛȷο
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·. ™ÙËÓ ·Ú¯‹ ‚ڋηÌÂ
Û ·ÊıÔÓ›· ›¯ÓË Ô˘ ¤ÌÔÈ·˙·Ó ÌÂ
ıÚ‡ÌÌ·Ù· Î¿Ú‚Ô˘ÓÔ˘. E˘Ù˘¯Ò˜ Ë Î.
™·Ú¿ÎË, Ô˘ ¤Î·Ó ÙËÓ ÂÚÈ‚·ÏÏÔ-
ÓÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ, ‹Ù·Ó Ôχ ÚÔÛÂÎÙÈ΋
Î·È ·ÔÊ¿ÛÈÛ ӷ Ù· ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ ÛÙÔ ÌÈ-
ÎÚÔÛÎfiÈÔ. ¢È·ÈÛÙÒÛ·Ì fiÙÈ ÂÚfi-
ÎÂÈÙÔ ÁÈ· ÌÈÎÚÔÛÎÔÈο ıÚ·‡ÛÌ·Ù·
·fi ÂÏ·ÈÔ˘Ú‹Ó˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¯ÚËÛÈÌÔ-
ÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ·Ú¯·ÈÔÙ¿ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ
ˆ˜ η‡ÛÈÌË ‡ÏË Ô˘ ‰ÂÓ ‚Á¿˙ÂÈ Î·Ófi
Î·È Â›Ó·È ˘ÔÚÔ˚fiÓ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜
ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘. OÈ ÔÛfiÙËÙ˜ Ô˘ ‚ڋη-
Ì ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ Â›¯·Ì ӷ οÓÔ˘-
Ì Ì ÔÈÎÔÙ¯ӛ·. º˘ÛÈο, Ì·˜ ‹Ù·Ó
‹‰Ë ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ ·fi ο-
ÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ Î·È ÌÂÙ¿ ÁÓÒÚÈ˙·Ó ÙËÓ
ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂÏÈ¿˜ Î·È ·Ú‹Á·Á·Ó
Ï¿‰È. H ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ·ÎfiÌË
Î·È ÛÙËÓ Îϛ̷η Ù˘ ÔÈÎÔÙ¯ӛ·˜
˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ÁÓÒÛË Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜
Ù˘ ÂÏÈ¿˜, ÁÈ·Ù› ÔÈ ·ÁÚÈÂÏȤ˜ ‰ÂÓ ·Ú¿-
ÁÔ˘Ó ÔÛfiÙËÙ· Ï·‰ÈÔ‡ ÙfiÛË Ô˘ Ó·
ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÙËÓ ÂÌÔÚÈ΋ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢-
Û‹ ÙÔ˘. ø˜ ÙfiÙ ηÓ›˜ ‰ÂÓ ı· ÌÔ-
ÚÔ‡Û ӷ ÂÈ fiÙ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ¿Ú¯ÈÛ Ë
ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂÏÈ¿˜ Î·È Ë ·Ú·ÁˆÁ‹
ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ÁÈ· ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ. N· fï˜
Ô˘ ÙÒÚ· ›¯·Ì ÙȘ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· Ó·
¯ÚÔÓÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘
ÂÏÈ¿˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÏ·ÈfiÏ·-
‰Ô˘ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË. YÔÏÔÁ›Û·Ì fiÙÈ Â›-
Ó·È Ë ÂÔ¯‹ Ô˘ ÚÔËÁ‹ıËÎ Ù˘ ÔÈ-
ÎÔ‰fiÌËÛ˘ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ
ÛÙÔ ÓËÛ›.
N¤ÔÈ ÛÙfi¯ÔÈ
M¤Û· ÛÂ ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ÁÓˆÚ›Û·ÌÂ ÔÏ-
Ï¿, ¤ÁÈÓ ¯Ú‹ÛË Ó¤Ô˘ ˘ÏÈÎÔ‡, Ë ¤ÚÂ˘Ó¿
Ì·˜ ·ÏÒıËΠ۠ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ‰›·,
ÂÍ¿ÛÎËÛ ÙÔ Ó‡̷ Ì·˜, Á¤ÌÈÛ ÙȘ
̤Ú˜ Ì·˜ Î·È Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ ٷ
fiÓÂÈÚ¿ Ì·˜. TÔ fiÓÂÈÚfi «Ì·˜» ¤ÁÈÓÂ Î·È H Ψευδ
fiÓÂÈÚÔ ÔÏÏÒÓ ¿ÏψÓ, Ë ‰Ô˘ÏÂÈ¿-·È- απ
¯Ó›‰È ··Û¯fiÏËÛ ÌÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÔÌ¿- Xανων, περ. 1480–1425
‰· ·Ú¯·ÈÔÏfiÁˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÂȉÈÎÒÓ ÛÙȘ π.X. Eξωτερικ φρει χνη
ıÂÙÈΤ˜ ÂÈÛً̘ ·fi ÙËÓ EÏÏ¿‰·, κασεως που αποδεικνουν
ÙËÓ IÙ·Ï›·, ÙËÓ AÁÁÏ›· Î·È ÙȘ H¶A.
H‰Ë ¤¯Ô˘Ì ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ¤Ó· Ó¤Ô ÂÚ¢- σαν μαγειρικ
ÓËÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·. OÓÔÌ¿˙ÂÙ·È «BÈÔ-
ÌÔÚȷΤ˜ EÚ¢Ó˜ ÛÙÔ MÈÓˆ˚Îfi ηÈ
M˘ÎËÓ·˚Îfi ÎfiÛÌÔ» Î·È ¤¯ÂÈ ÙÚÂȘ ÛÙfi-
¯Ô˘˜:
* N· ‰È¢ڇÓÂÈ ÙÔ ‰›Ô ÙˆÓ ·Ó·Ï‡-
ÛÂˆÓ ÒÛÙ ӷ Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ó Ù‡Ô˘˜
‰ÔÎÈÌÒÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ
Û˘ÁÁÂÓÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ ηÈ,
Ú¿ÁÌ· Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, Ó· Á›ÓÔ˘Ó
Ӥ˜ ‰ÔÎÈ̤˜ ¿Óˆ Û ıÚ·‡ÛÌ·Ù· ηÈ
Û ÛÎÂÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi, οÙÈ ·Ó¤ÊÈÎÙÔ Ò˜
ÙfiÙÂ.
* N· ÂÂÎÙ·ıÔ‡Ó ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È Û P Kωνικ κπελλα απ
¿ÏÏÔ˘˜ ÌÈÓˆ˚ÎÔ‡˜ Î·È Ì˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡˜ Xαμαλερι, εργαστριο
·Ó·ÛηÊÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÛÙ· ¢ˆ‰Âο- «Mπολνης», περ.
ÓËÛ·, ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ, ÙËÓ KÚ‹ÙË 2160–2000 π.X. Θεωρεται
Î·È ÙË Ó‹ÛÔ BÈ‚¿Ú· ÛÙÔÓ σχεδ
ÎfiÏÔ Ù˘ N¿ÔÏ˘. TÔ Ì¤- μοποιοσαν στην επεξεργα-
ÁÂıÔ˜ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·- σα αρωματικ!ν υλ!ν.
ÙÔ˜ ı· Â›Ó·È ˘ÂÚ‰ÈÏ¿ÛÈÔ
·fi ÙÔ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ.
* T¤ÏÔ˜, Ó· ‰ÈÂÚ¢ÓËıÔ‡Ó
Ӥ˜ ‰ÂÈÁÌ·ÙÔÏËÙÈΤ˜ ̤-
ıÔ‰ÔÈ Î·È Ó· ‰ÈÂÓÂÚÁËıÔ‡Ó
‰ÔÎÈ̤˜ Û ˘ÏÈÎfi Ô˘ ̤¯ÚÈ
ÚfiÙÈÓÔ˜ ÂıˆÚ›ÙÔ «ÓÂÎÚfi»
‹ ‹Ù·Ó ÂÎÙÂıÂÈ̤ÓÔ Û ·ÓÙ›-
ÍÔ˜ Û˘Óı‹Î˜. AÓ·ÌÊÈÛ‚‹-
ÙËÙ·, fiÛ· ı· ÚÔ·„Ô˘Ó
·fi ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ÚÒÙÔ˘˜ ÛÙfi-
¯Ô˘˜ ı· ÏÔ˘Ù›ÛÔ˘Ó ÙȘ ÁÓÒ-
ÛÂȘ Ì·˜ ÁÈ· ÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÒÚ·
«ÎÚ˘Ì̤ÓÔ» MÈÓˆ˚Îfi ηÈ
M˘ÎËÓ·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi, ÂÓÒ
ÌÈ· ÂÈÙ˘¯›· ÛÙÔÓ ÙÚ›ÙÔ ÛÙfi-
¯Ô ı· ÚÔÛʤÚÂÈ ·fiÏ˘Ù·
Ӥ˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ·Ó¿Ï˘Û˘
ÌÂ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÂÊ·ÚÌÔÁ‹.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 7
 Tι τρωγαν οι Mινω

8 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
τες και οι Mυκηναοι
Tου C URT W. B ECK
Kαθηγητ στο Vassar College
·ÎÙ›Ó· ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ ˘„ËÏ‹˜ ÂÓ¤ÚÁÂÈ-
·˜. A˘Ùfi ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙÔ «Û¿-
ÛÈÌÔ» οı ¤ÓˆÛ˘ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ
της Nας Y
ρκης ·ÚÈıÌfi ÎÔÌÌ·ÙÈÒÓ, ÌÂÚÈο ·fi Ù·
O I ANA§Y™EI™ ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ
Vassar Ù˘ N¤·˜ YfiÚ΢
Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÌÂ Û˘Ó-
‰˘·ÛÌfi ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ·Ó·Ï˘ÙÈÎÒÓ ÌÂ-
ıfi‰ˆÓ Ù˘ ·¤ÚÈ·˜ ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ·Ê›·˜
Î·È Ù˘ Ê·ÛÌ·ÙÔÁÚ·Ê›·˜ Ì¿˙·˜. EÓ·
·Ú¯·›Ô Û·Ԙ ÎÔÓÈÔÚÙÔÔÈ‹ıËΠηÈ
Âί˘Ï›ÛÙËΠ̠‰È·Ï‡Ù˜, ·ÔʤÚÔ-
ÓÙ·˜ ÌÂÚÈο ÌÈÏÈÁÎÚ¿Ì ÔÚÁ·ÓÈ΋˜
‡Ï˘, Ë ÔÔ›· ›¯Â ·ÔÚÚÔÊËı› ÛÙÔ
·ÛٛςˆÙÔ Î·È ÂÔ̤ӈ˜ ÔÚ҉˜ ÎÂ-
Ú·ÌÈÎfi ˘ÏÈÎfi. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë ÔÚÁ·ÓÈ-
΋ ‡ÏË ÙÚÔÔÔÈ‹ıËΠ¯ËÌÈο, Ô‡Ùˆ˜
ÒÛÙ ӷ ηٷÛÙ› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙËÙÈ-
΋ Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠ(Ì ÙË ¯Ú‹ÛË
Û‡ÚÈÁÁ·˜) ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÂÓfi˜ ·¤ÚÈÔ˘
¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÁÈ· Ó· ‰È·¯ˆÚÈÛÙ›
ÛÙ· ÂÈ̤ÚÔ˘˜ Û˘ÛÙ·ÙÈο Ù˘.
™ÙÔ fiÚÁ·ÓÔ ·˘Ùfi, ÙÔ Ì›ÁÌ· Ù˘ ÔÚ-
Á·ÓÈ΋˜ ‡Ï˘ ‰È·ÂÚÓ¿, Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ·
ÂÓfi˜ ·‰Ú·ÓÔ‡˜ ·ÂÚ›Ô˘, ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi
ÌÈ·˜ ÙÚȯÔÂȉԇ˜ ÎÔÏfiÓ·˜. H ÎÔÏfiÓ·
·˘Ù‹ Â›Ó·È ¤Ó·˜ Ôχ ÏÂÙfi˜ (0.25
mm), ·ÏÏ¿ Ôχ Ì·ÎÚ‡˜ (15 mm) ıÂÚ-
Ì·ÈÓfiÌÂÓÔ˜, Á˘¿ÏÈÓÔ˜ ۈϋӷ˜. ™ÙÔ
ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘, Ô ÛˆÏ‹Ó·˜ Â›Ó·È ÂÈ-
Î·Ï˘Ì̤ÓÔ˜ Ì ÌÈ· ÌË ÙËÙÈ΋ Ô˘Û›·
Ô˘ ηÏÂ›Ù·È ÛÙ·ÙÈ΋ Ê¿ÛË. H ‰È·ÊÔ-
ÚÂÙÈ΋ Ù·¯‡ÙËÙ· ΛÓËÛ˘ ÙˆÓ ÂÈ̤-
ÚÔ˘˜ ÂÓÒÛÂˆÓ ÙÔ˘ Ì›ÁÌ·ÙÔ˜ ηٿ Ì‹-
τρα,
ÎÔ˜ ÙÔ˘ ıÂÚÌ·ÈÓfiÌÂÓÔ˘ ۈϋӷ ÔÊ›-
ÏÂÙ·È ÛÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ·
ÚÔÛÚfiÊËÛ˘ Î·È ÂÎÚfiÊËÛ˘ ÙˆÓ
λου
ÂÓÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ ·fi ÙË ÛÙ·ÙÈ΋ Ê¿-
μνου. Tα οργα-
ÛË. OÙ·Ó Êı¿ÛÔ˘Ó ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÙÚÈ-
¯ÔÂȉԇ˜ ÎÔÏfiÓ·˜, ‰È·¯ˆÚÈ˙fiÌÂÓ˜
ϤÔÓ ÔÈ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÓÒÛÂȘ, ÌÂٷʤÚÔ-
σματ του ταν
ÓÙ·È Î·Ù’ ¢ı›·Ó Û ¤Ó·Ó Ê·ÛÌ·ÙÔ-
-
ÁÚ¿ÊÔ Ì¿˙·˜.
θι.
EΛ, ‚ÔÌ‚·Ú‰›˙ÔÓÙ·È ˘fi ÎÂÓfi ÌÂ
σματ
ν να απο-
ν σε συγκεκρι-
ÔÔ›· Â›Ó·È ıÂÙÈο ‹ Î·È ·ÚÓËÙÈο
ÊÔÚÙÈṲ̂ӷ, ÂÓÒ ¿ÏÏ· Â›Ó·È Ô˘‰¤ÙÂÚ·.
MfiÓÔ Ù· ıÂÙÈο ÊÔÚÙÈṲ̂ӷ ÈfiÓÙ·
ÂÛÙÈ¿˙ÔÓÙ·È, ÂÈÙ·¯‡ÓÔÓÙ·È Î·È ÌÂ-
ÙÚÈÒÓÙ·È. EÓ·˜ ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎfi˜ ˘ÔÏÔÁÈ-
ÛÙ‹˜ Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔ˜ ÁÈ· ÙË Ú‡ıÌÈÛË
Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô Ì˯·ÓËÌ¿ÙˆÓ-·¤ÚÈÔ˘
¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È Ê·ÛÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘
Ì¿˙·˜, ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÙ‡ˆÛË
ÙˆÓ ‚·ÚÒÓ ÙˆÓ ıÂÙÈÎÒÓ ÈfiÓÙˆÓ ÌÂ ÙË
ÌÔÚÊ‹ ÁÚ·Ê‹Ì·ÙÔ˜ ‹ Ï›ÛÙ·˜. EÙÛÈ,
Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÙÔ Ê¿ÛÌ· Ì¿˙·˜ Ù˘ ¤Óˆ-
Û˘, ̤ۈ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÌÔÚ› Ó·
ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ› Ë ÌÔÚȷ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘.
¶ÚÔÊ·ÓÒ˜, Ë ·Ú·¿Óˆ ‰È·‰Èηۛ·
‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï‹. MÔÚ› Ó· Û˘ÁÎÚÈı›
Ì ÙË ÛÊ˘ÚÔÎfiËÛË Î·È ÙÔ Û¿ÛÈÌÔ
ÂÓfi˜ ÚÔÏÔÁÈÔ‡ Û ÌÈÎÚ¿ ÎÔÌÌ¿ÙÈ· ηÈ
ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó·Û˘Ó·ÚÌÔÏfiÁËÛ‹˜
ÙÔ˘ ÌÂ ÙË ¯Ú‹ÛË ÌfiÓÔ ÙÔ˘ 1/3 ÙˆÓ ÎÔÌ-
Ì·ÙÈÒÓ Ô˘ ·fiÌÂÈÓ·Ó ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ÙÂÌ·-
¯ÈÛÌfi. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, ÔÈ ¯ËÌÈÎÔ› ÌÂÏÂ-
ÙÒÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ηٷÙÂÌ·¯È-
ÛÌÔ‡ Î·È Û˘ÏϤÁÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ
·ÚÈıÌfi Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ Ì¿˙·˜ ÁÓˆÛÙÒÓ Ô˘-
ÛÈÒÓ, η٤ÏËÍ·Ó ÛÙËÓ ˘„ËÏ‹˜ ÈÛÙfi-
ÙËÙ·˜ Ù·˘ÙÔÔ›ËÛË ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ÂÓÒÛÂ-
ˆÓ ̤ۈ ÙˆÓ Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ Ì¿˙·˜ ÙÔ˘˜.
H ‰È·‰Èηۛ· Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ÌÈ·˜
¤ÓˆÛ˘ ‰È¢ÎÔχÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÚ›Ùˆ-
ÛË Ô˘ ÔÚÈṲ̂ӷ ·fi Ù· ÌfiÚÈ¿ Ù˘
ÂÈ‚ÈÒÓÔ˘Ó ÙÔ˘ ·Ú·¿Óˆ ·Ó·ÊÂÚfi- H Tριποδικ χ
ÌÂÓÔ˘ ‚ÔÌ‚·Ú‰ÈÛÌÔ‡, Ì ÌÔÓ·‰È΋ περ. 1700 π.X., που
·ÒÏÂÈ· ÂÓfi˜ ËÏÂÎÙÚÔÓ›Ô˘. TÔ ÚÔ·- βρθηκε στο σημερι-
ÙÔÓ ÈfiÓ ·Ú¤¯ÂÈ ÙÔ ÌÔÚÈ·Îfi ‚¿ÚÔ˜ ν χωρι Aποδο
Ù‹˜ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÓÒÛˆ˜. H ‰È·‰Èηۛ· Pεθ
‰˘ÛÎÔχÂÈ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÔÌÈο νικ υπολεμματα
fiÌÔÈˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ÔÈ Ôԛ˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó που βρθηκαν σε
Ù·˘ÙfiÛËÌ· Ê¿ÛÌ·Ù· Ì·˙ÒÓ. K·È ÛÂ θρα
·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË fï˜ Û˘¯Ó¿ ›- πιθανν απ αγγο
Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ ÙfiÛÔ Ë ‰È¿ÎÚÈÛË fiÛÔ Î·È Ë ρι  γλυκ κολοκ
Ù·˘ÙÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ ˆ˜
Λοπδα, Mσης Nεο-
λιθικς περιδου,
περ. 4500 π.X. Bρ-
θηκε στο σπλαιο
Γερανου (Δυτ. Kρ-
τη). Σε θρα
του εντοπστηκαν
ζωικ και φυτικ λ-
πη, τα οποα μως
δεν μπορο
δοθο
μνη τροφικ πηγ.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 9

-
ÂÍ‹˜: TÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘
·¤ÚÈÔ˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ (Ì ÙË ‚Ô‹-
ıÂÈ· Û‡ÚÈÁÁ·˜) ‰Â›ÁÌ· ÚfiÙ˘˘ Ô˘-
Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ˘¿Ú¯ÂÈ ˘Ô„›· fiÙÈ
Â›Ó·È Ù·˘ÙfiÛËÌË Ì ÌÈ· ·fi ÙȘ ‰‡Ô ÌË
‰È·ÎÚÈÓfiÌÂÓ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÓÒÛÂȘ.
K·ÙfiÈÓ ÌÂÙÚÒÓÙ·È ÔÈ ¯ÚfiÓÔÈ ‰È¤Ï¢-
Û˘ ÙfiÛÔ Ù˘ ÚfiÙ˘˘ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ
‰‡Ô ˘fi ·Ó¿Ï˘ÛË Ô˘ÛÈÒÓ, ̤۷ ·fi
ÙÔÓ ÙÚȯÔÂȉ‹ ۈϋӷ ÙÔ˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔ-
ÁÚ¿ÊÔ˘. H Ù·‡ÙÈÛË ÙˆÓ
¯ÚfiÓˆÓ ‰È¤Ï¢Û˘ ·Ô-
TÈ ·ÔηχÙÂÈ Ë ÙÂÏ› Î·È ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù·‡-
ÙÈÛ˘ ÙˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ÌÂ-
ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·Ó¿- ٷ͇ ÙÔ˘˜.
H ·Ú·¿Óˆ ̤ıÔ‰Ô˜
Ï˘ÛË ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ·ÁÓÒ-
Û ̷ÁÂÈÚÈο ÛÎÂ‡Ë ÛÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ÂÓÒ-
ÛÂˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎÂ
ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ Vassar ·fi
ÌÈ· ÔÌ¿‰· ÂÚ¢ÓËÙÒÓ
·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓË ·fi ‰È‰·ÎÙÈÎfi Î·È ÊÔÈ-
ÙËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi. ™ÎÔfi˜ ÙˆÓ ÂÈÚ·-
Ì¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÚ-
Á·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ Ô˘ ·ÓȯÓ‡ÙË-
Î·Ó Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi ¯›ÏÈ· ÌÈÓˆÈ-
ο Î·È Ì˘ÎËÓ·˚ο ÎÂÚ·ÌÈο Û·Ë. T·
ÛÎÂ‡Ë ·˘Ù¿ Û˘ÏϤ¯ıËÛ·Ó ·fi ÙÔ˘˜
·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ Î. °È¿ÓÓË T˙‰¿ÎÈ Î·È Î.
Holley Martlew Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È
ÛÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·.
T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë ·˘Ù¿
10 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
Â›Ó·È ¯‡ÙÚ˜ Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜, ÛÙ¿ÌÓ˜ ηÈ
·ÂÏÏ· Î·È ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ϤÔÓ
ı·̷ÙÈο ÎÂÚ·ÌÈο ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÚÈfi-
‰Ô˘. E›Ó·È ·Ï¿ ·ÁÁ›· ηıËÌÂÚÈÓ‹˜
¯Ú‹Û˘, ¯ˆÚ›˜ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÛÙÔȯ›·.
¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È ÂÍ·ÈÚÂ-
ÙÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ηıÒ˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi
ÙÔ˘˜ ʤÚÔ˘Ó ›¯ÓË ÛÙÔȯ›ˆÓ ÚÔÂÚ¯fi-
ÌÂÓˆÓ ·fi Ê·ÁËÙ¿ Î·È ÔÙ¿, ·Ú¤¯Ô-
ÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜
ÁÈ· ÙȘ ·Ú¯·›Â˜ Á·ÛÙÚÔÓÔÌÈΤ˜ Û˘Ó‹-
ıÂȘ. EÓ·˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÂÓÒÛˆÓ,
Ô˘ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÌÔÚ› Ó· ÍÂÂÚ¿-
ÛÂÈ Î·È ÙȘ ÂÓ‹ÓÙ· ‹ ÂÍ‹ÓÙ· ·fi ¤Ó·
ÌÈÏÈÁÚ·ÌÌ¿ÚÈÔ ÔÚÁ·ÓÈ΋˜ ‡Ï˘, ÌÔ-
Ú› Ó· ·ÔÌÔÓˆı› Î·È Ó· Ù·˘ÙÔÔÈË-
ı› ·fi ·˘Ù¿ Ù· Û·Ë.
§·¯·ÓÈο Î·È ÎÚ¤·Ù·
TÔ Úfi‚ÏËÌ· Ô˘ ·Ô̤ÓÂÈ ÛÙÔÓ ÌÔ-
ÚÈ·Îfi ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ Â›Ó·È Ë Û˘Û¯¤ÙÈÛË
ÙˆÓ ·Ó·Î·Ï˘Êı¤ÓÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ÂÓÒ-
ÛÂˆÓ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙˆÓ ·ÁÁ›ˆÓ ÌÂ
Ù· Ê˘Ù¿ Î·È Ù· ˙Ò· ·fi Ù· ÔÔ›· ·-
Ú¯fiÙ·Ó Ë ÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ AÚ¯·›· EÏÏ¿-
‰·.
EÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÂÓÒÛÂȘ ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È
·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û ÌÈ· ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ ËÁ‹.
H ÏÂÈÔ„ËÊ›· ·˘ÙÒÓ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÂ
ÔÏÏ¿ ‚ÔÙ·ÓÈο ‹ ˙ˆÔÏÔÁÈο ›‰Ë.
AÎfiÌË Î·È ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ÌÈ·
Õ Tρωτο κυλιν-
δρικ αλβα-
στρο απ το Nε-
κροταφεο των
Aρμνων Pεθ
μνου, περ. 1370-
1340 π.X. Kο-
σμεται με αγα-
γρους.
¤ÓˆÛË ¤¯ÂÈ Ì¤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ‚ÚÂı› ·Ô-
ÎÏÂÈÛÙÈο Î·È ÌfiÓÔ Û ¤Ó· Ê˘Ùfi, ‰ÂÓ
Â›Ó·È ÔÚıfi Ó· Û˘ÌÂÚ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ
Ê˘Ùfi ·˘Ùfi Â›Ó·È Ë ÌÔÓ·‰È΋ ËÁ‹ Ù˘.
M¤Ûˆ ÙÔ˘ ÙÔ̤· Ù˘ Ê˘ÙÔ¯ËÌ›·˜ ‰ÂÓ
¤¯ÂÈ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ› ·ÎfiÌË Ë Û‡ÛÙ·ÛË
fiÏˆÓ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ ÙÔ˘ Ê˘ÙÈÎÔ‡ ‚·ÛÈÏ›-
Ô˘ Î·È ‰È·ÙÚ¤¯Ô˘Ì ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ó·
Ô‰ËÁËıԇ̠۠ÂÛÊ·Ï̤ӷ Û˘ÌÂÚ¿-
ÛÌ·Ù·.
O ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ‰È·ÙÚÔÊÈÎÒÓ
Û˘ÓËıÂÈÒÓ ÛÙ· ÌÈÓˆÈο Î·È Ì˘ÎËÓ·˚-
ο ¯ÚfiÓÈ· ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ̤ۈ ¯ËÌÈÎÒÓ
·Ó·Ï‡ÛÂˆÓ Û ÛÎÂ‡Ë Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜ ›ӷÈ
ȉȷ›ÙÂÚ· ÔχÏÔÎÔ˜. T· Ì·ÁÂÈÚÈο
ÛÎÂ‡Ë Ô˘ ÌÂÏÂÙÒÓÙ·È Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ
Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·ıËÌÂÚÈÓ¿,
ʤÚÔÓÙ·˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ
ÙË ÊÔÚ¿. EÙÛÈ, ÔÈ ÂÓ‹ÓÙ· ‹ ÂÍ‹ÓÙ·
ÂÓÒÛÂȘ Ô˘ ·ÓȯÓ‡ÔÓÙ·È Û ¤Ó·
Û·Ԙ ‰ÂÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ‡Ô˘Ó Ù· ·Ô-
ÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÂÓfi˜ Á‡̷ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ ÙÔ ·Ô-
Ù¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ·Ó¿ÌÈ͢ ÌÈ·˜ ÏÂÈ¿‰·˜
ÁÂ˘Ì¿ÙˆÓ.
¶·Ú’ fiϘ ÙȘ ÚÔ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓ˜ ‰˘-
ÛÎÔϛ˜ ÛÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·, ·ÚÎÂÙ¤˜
ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ·fi ÙË ¯Ë-
ÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·-
ÏÔ›ˆÓ Û ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈο ·ÁÁ›·,
fiˆ˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ·fi ÙȘ ÌÂϤÙ˜
Ô˘ ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ Vassar.
¶ÈÔ ·Ó·Ï˘ÙÈο: XÔÏËÛÙÂÚfiÏË ·ÓȯÓ‡-
ÙËΠ۠·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘ ÓÂÎÚfi‰ÂÈ-
ÓÔ˘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ M›‰· Ù˘ ºÚ˘Á›·˜, Ô
ÔÔ›Ô˜ ÂÙ¿ÊË ÛÙÔ °fiÚ‰ÈÔÓ, ÂÚ›Ô˘ ÙÔ
700 .X. H ¯ÔÏËÛÙÂÚfiÏË Â›Ó·È ¤Ó·
ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ· ˙Ò· ηÈ
·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÎÚ¤·ÙÔ˜
¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜
ÁÈ· ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜. TÔ ›‰ÈÔ
‰Â›ÁÌ· Â›Û˘ ÂÚÈ›¯Â ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·fi
ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·˘Ù¿ ÌÂ
ÙȘ Ì·ÎÚȤ˜ ·Ï˘Û›‰Â˜ ÙˆÓ ‰Âη¤ÍÈ ‹ ‰Â-
ηÔÎÙÒ ·ÙfiÌˆÓ ¿Óıڷη ··ÓÙÒÓÙ·È
Û˘¯Ó¿ Û fiÏ· Ù· ˙ˆÈο Î·È Û ·ÚÎÂÙ¿
Ê˘ÙÈο Ï›Ë.
H Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓË ·ÚÔ˘Û›· ÛÙÔ ‰Â›ÁÌ·
ÏÈ·ÚÒÓ ÔͤˆÓ ÌÈÎÚfiÙÂÚˆÓ ·Ï˘Û›‰ˆÓ
Ì ¤ÍÈ, ÔÎÙÒ Î·È ‰¤Î· ¿ÙÔÌ· ¿Óıڷη
ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ ÙȘ ÂÈÏÔÁ¤˜ ›Ù Û Úfi‚·-
Ù· ›Ù Û ηÙۛΘ. A˘Ù¿ fï˜ ›ӷÈ
ÙfiÛÔ ÛÙÂÓ¿ Û˘ÁÁÂÓ‹ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, Ô˘
οı ‰È¿ÎÚÈÛË Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙË. T· ›‰È·
ÌÈÎÚ‹˜ ·Ï˘Û›‰·˜ ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· ‚Ú¤ıË-
Î·Ó Û ÎÂÚ·ÌÈ΋ Ù˘ M¤Û˘ NÂÔÏÈıÈ-
΋˜ ¶ÂÚÈfi‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 4500 .X.)
Û ÛËÏÈ¿ ÙÔ˘ °ÂÚ·Ó›Ô˘ ÛÙË ¢˘ÙÈ΋
KÚ‹ÙË, ηıÒ˜ Î·È Û ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ Â-
ÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ KÚ‹Ù˘ Î·È Ù˘ ™ÙÂÚ¿˜
EÏÏ¿‰Ô˜ .A˘Ùfi Ì·ÚÙ˘Ú¿ fiÙÈ ÙÔ «·ÚÓ¿-
ÎÈ» Î·È ÙÔ «Î·ÙÛÈοÎÈ» ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ¿
ÁÈ· ·Ú·¿Óˆ ·fi ¤ÍÈ ¯ÈÏÈÂٛ˜. Afi
ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ ¯ÔÓ-
‰ÚÈÏ·ÛÙÂÚfiÏË, ÙÔ ÔÔ›Ô ‚Ú¤ıËΠÂ›-
Û˘ ÛÙÔÓ Ù¿ÊÔ ÙÔ˘ M›‰·, Â›Ó·È ¤Ó·
Ê˘ÙÈÎfi ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ ηıÒ˜ Î·È ÌÈ· ÍÂ-
οı·ÚË ¤Ó‰ÂÈÍË Ù˘ ·ÚÔ˘Û›·˜
fiÛÚÈˆÓ fiˆ˜ ÎÔ˘ÎÈÒÓ, ÌÈ˙ÂÏÈÒÓ Î·È
ʷ΋˜. K·È Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË
ς.
‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ÍÂοı·ÚË ‰È¿ÎÚÈ-
ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. M¿ÏÈÛÙ·, Èı·ÓÔÏÔ-
ÁÂ›Ù·È fiÙÈ Ù· ·Ú·¿Óˆ Ì·ÁÂÈÚ‡Ô-
ÓÙ·Ó Ì·˙› Î·È Î·Ù·Ù¿ÛÛÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ
›‰È· ηÙËÁÔÚ›· fiˆ˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È
Î·È ·fi ÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÎÔÈÓfi ¯·Ú·-
ÎÙËÚÈÛÌfi ÙÔ˘˜ ˆ˜ fiÛÚÈ·.
EÏ·ÈfiÏ·‰Ô Î·È ÏÈ·Ú¿ Ôͤ·
T· Ê˘ÙÈο ¤Ï·È· ÌÔÚÔ‡Ó Â›Û˘ Ó·
ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙÔ‡Ó ·fi Ù· ÏÈ·Ú¿ Ôͤ·
Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó. EÓ· ÌÈÎÚfi ‰È·ÎÔÛÌË-
ÙÈÎfi ‚¿˙Ô Ô˘ ‚Ú¤ıËÎÂ ÛÙÔ ÓÂÎÚÔÙ·-
ρι προκαλε απορα.
ÊÂ›Ô ÙˆÓ AṲ́ӈÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô ¯ÚÔÓÔÏÔ-
ÁÂ›Ù·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ MÈÓˆÈ΋˜ IIIA2
σαν
ÂÚÈfi‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ 1370-1340.X.) Â-
ÚÈ›¯Â ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÂÏ·˚ÎÔ‡
ÔͤԘ Î·È ÌÈÎÚfiÙÂÚ˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÙÔ˘
ÈÛÔÌÂÚÔ‡˜ ÂÏ·˚‰ÈÓÈÎÔ‡ ÔͤԘ. T· ÏÈ·-
σαν βα-
Ú¿ ·˘Ù¿ Ôͤ· ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ·-
ÚÔ˘Û›· ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ÛÙÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi ·Á-
Á›Ô.
TÔ ÂÏ·˚Îfi ηıÒ˜ Î·È ÙÔ ÂÏ·˚‰ÈÓÈÎfi
Ô͇ ÂÚȤ¯Ô˘Ó ¤Ó· ‰ÈÏfi ‰ÂÛÌfi ÛÙÔ
ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÌÔÚ›Ô˘ ÙÔ˘˜ Ô ÔÔ›Ô˜ Û¿-
ÂÈ Â‡ÎÔÏ·, Û¯ËÌ·Ù›˙ÔÓÙ·˜ ÌÈ· ¤ÓˆÛË
ÂÓÓ¤· ·ÙfiÌˆÓ ¿Óıڷη Ô˘ Â›Û˘
·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ·ÁÁ›-
Ô˘. EÏ·ÈfiÏ·‰Ô Â›Û˘ ·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÂ
ÔÈÎÈ·Îfi Û·Ԙ ·fi ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi ÙˆÓ
AṲ́ӈÓ, ηıÒ˜ Î·È Û ¿ÏÏ· ·ÁÁ›·
ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë ËÏÈΛ· ÔÈΛÏÏÂÈ ·fi ÙË
M¤ÛË NÂÔÏÈıÈ΋ ̤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘
MÈÓˆÈ΋˜ EÔ¯‹˜. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·
·fi ·˘Ù¿ ÂÚÈ›¯·Ó Â›Û˘ ˙ˆ˚ο ‹
Ê˘ÙÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο fiˆ˜ ÙÔ ÎÂÚ› ÙˆÓ
Ê˘Ïψ‰ÒÓ Ï·¯·ÓÈÎÒÓ.
EÓ· ·ÁÁÂ›Ô ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ MÔÏ¿-
Ó˘ ÛÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ ÂÚÈ›¯Â ÂÏ·ÈfiÏ·-
‰Ô Î·È 3, 4-‰ÈÌÂıfi͢·ÎÂÙÔÊ·ÈÓfiÓË (ÙÔ
΢ÚÈfiÙÂÚÔ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ Ú›˙·˜ Ù˘
›ÚȉԘ (›‰Ô˜ ÎÚ›ÓÔ˘), ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ
¤¯ÂÈ ÂÓÙÔÈÛÙ› Û ηӤӷ ¿ÏÏÔ Ê˘Ùfi.
TÔ Ì›ÁÌ·, Èı·ÓfiÓ, ‹Ù·Ó ÙÔ Â-
Ú›ÊËÌÔ Ï¿‰È Ù˘ ›ÚȉԘ, ÙÔ
ÔÔ›Ô ¯ÚË̢ۛ ˆ˜ ¿ÚˆÌ· ηÈ
ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û˘ÓÙ·-
Á¤˜ ·fi ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˘˜ EÏÏË-
Ó˜ Î·È PˆÌ·›Ô˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜.
EÓÙÔÓË Î·È Â˘¯¿ÚÈÛÙË Â›Ó·È
ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ï¿ÙÚ˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
ÎÔ˘˙›Ó·˜ Ë Û˘¯Ó‹ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘
ÚÂÙÛ›Ó·˜. H ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·ÓȯÓ‡-
ÙËΠÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ‰Ô¯Â›ˆÓ
ÛÙÔ ·Ó·ÎÙÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ ÙˆÓ
M˘ÎËÓÒÓ, ηıÒ˜ Î·È Û ¤Ó·Ó
ÔÈÎÈÛÌfi ÛÙË £‹‚·, ηٿ ÙÔ Ù¤-
ÏÔ˜ Ù˘ EÏÏ·‰È΋˜ IIIB ¶ÂÚÈfi-
‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 1250 .X.).
¶·Ï·ÈfiÙÂÚË ÚÂÙÛ›Ó· ‚Ú¤ıËÎÂ
Û ÌÈÎÚ¿ ÔÙ‹ÚÈ· ΈÓÔÂȉԇ˜
Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙÔÓ Afi‰Ô˘ÏÔ, ηٿ
ÙË Ì¤ÛË MÈÓˆÈ΋ II ¶ÂÚ›Ô‰Ô
(ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 1900-1700 .X.).
MÂÚÈο ÚÂÙÛÈӈ̤ӷ ÎÚ·ÛÈ¿
ÂÚÈ›¯·Ó ÚfiÛıÂÙÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔ-
ÓÙ˜ Á‡Û˘: Ë 2-‰ÂηÓfiÓË ·ÓÈ-
¯Ó‡ÙËΠ۠ÎÚ·Û› ÙˆÓ M˘ÎË-
ÓÒÓ, ˘Ô‰ËÏÒÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·-
ÚÔ˘Û›· ·‹Á·ÓÔ˘ (›‰Ô˜ Ê˘-
ÙÔ‡), ÂÓÒ Î·ÌÊÔÚ¿ ‚Ú¤ıËΠÛÂ
ÎÚ·Û› ÛÙ· X·ÓÈ¿ (1600-1425
.X.) Ì·ÚÙ˘ÚÒÓÙ·˜ ÙË ¯Ú‹ÛË Â›-
Ù ‰¿ÊÓ˘ ›Ù Ï‚¿ÓÙ·˜ ‹ ·Îfi-
ÌË Î·È Ê·ÛÎfiÌËÏÔ˘.
MÈ· ÙÚ›Ô‰Ë ¯‡ÙÚ· Ô˘ ¯ÚÔ- H Στμνος απ τη Zκρο,
ÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙË M¤ÛË MÈÓˆÈ΋ περ. 1600-1425 π.X. Στο
II ¶ÂÚ›Ô‰Ô Î·È ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÛÙÔ εσωτερικ της βρθηκαν
MÔÓ·ÛÙËÚ¿ÎÈ Ù˘ KÚ‹Ù˘, ÂÚÈ›¯Â υπολεμματα τροφ#ν και
ÂÎÙfi˜ ·fi ÚÂÙÛ›Ó·, ÂӉ›ÍÂȘ ÌÈ·˜ Ô˘- γνθος αιγοειδο
Û›·˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ Ï·ÎÙfiÓË ‚Â-
Ï·Óȉȿ˜. A˘Ù‹ Ë Ô˘Û›· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ìfi-
ÓÔ ÛÙÔ Í‡ÏÔ ‚ÂÏ·Óȉȿ˜ Î·È Â›Ó·È Ô Î‡-
ÚÈÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ù· Ô˘›ÛÎÈ Î·È
Ù· ÎÚ·ÛÈ¿ Ô˘ ·ÔıË·ÔÓÙ·È Û ٤-
ÙÔÈ· ‚·Ú¤ÏÈ· ·›ÚÓÔ˘Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ-
΋ ÔÛÌ‹. H ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ Ï·ÎÙfiÓ˘
‚ÂÏ·Óȉȿ˜ ·ÔÙÂÏ› Î·È ÙËÓ ÚÒÙË
·fi‰ÂÈÍË Ù˘ ¯Ú‹Û˘ ‚·ÚÂÏÈÒÓ Í‡ÏÔ˘ P Tρα εδη συνηθισμνων
‚ÂÏ·Óȉȿ˜ ηٿ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ πεταλδων των μεσογεια-
ÚÂÙÛ›Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜. κ#ν ακτ#ν. O σχετικ μι-
OÈ ¯ËÌÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÚÔÛ¤ıÂÛ·Ó κρς αριθμς των οστρων
·ÚÎÂÙ¿ ÛÙȘ ÁÓÒÛÂȘ Ì·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÙÚÔ- που βρθηκαν στο Xαμα-
Ê‹ Î·È Ù· ÔÙ¿ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙÔ˘˜ λε
ÚÔÎÏ·ÛÈÎÔ‡˜ ηÈÚÔ‡˜, Ù· ÔÔ›· Φανεται πως τα θαλσ-
¤¯Ô˘Ó Ì›ÓÂÈ ÂÓÙ˘ˆÛȷο ·Ó·ÏÏÔ›ˆ- σια στρεα αποτελο
Ù· Û ‰È¿ÛÙËÌ· ·ÚÎÂÙÒÓ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ μνο να ευκαιριακ συ-
¯ÚfiÓˆÓ. μπλρωμα διατροφς και
τι οι «καρπο της θλασ-
σας» δεν αποτελο
σικ πηγ τροφς.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 11
Xημικ
αποκρυπτογρ
φηση
μαγειρικν
μυστικν
Tου δρος J OHN E VANS
Πανεπιστμιο Aνατολικο Λονδνου
Tμμα Περιβαλλοντικν Eπιστημν

H ANA§Y™H OP°ANIKøN ηٷÏÔ›-

ˆÓ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·ÎfiÌ· ¤Ó· ÚÔ-
Ì·ÓÙÈÎfi ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô,
›Ûˆ˜ ¤Ó· ·fi Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙȘ ÂÈ-
Ûً̘ Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›·˜, ¤Ó· ‰›Ô
fiÔ˘ Ô ÁÂÓÓ·›Ô˜ ¯ËÌÈÎfi˜ ÌÔÚ› Ó·
Ì¿¯ÂÙ·È ÌÔÚÈ·ÎÔ‡˜ ‰Ú¿ÎÔÓÙ˜ Î·È Ó·
‚Á¿˙ÂÈ ·ÛÚÔÚfiÛˆË ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔ-
Á›·.
Afi Ù‡¯Ë ·Á·ı‹, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ·ÚÔ-
ÛÂÍ›· οÔÈˆÓ Ì·Á›ڈÓ, ˘¿Ú¯ÂÈ Û‹-
ÌÂÚ· ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹ Ì·˜ ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋
ËÁ‹ ¯ËÌÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ: Â›Ó·È Ù·
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· η̤Ó˘ ÙÚÔÊ‹˜ Ô˘
·¤ÌÂÈÓ·Ó ÎÔÏÏË̤ӷ Û ̷ÁÂÈÚÈο
Û·Ë. B¤‚·È·, Ù· ÔÚÁ·ÓÈο ηٿÏÔÈ-
· ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ÌfiÓÔ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÚԤϢ-
ÛË. OÚÁ·ÓÈο ηٿÏÔÈ· ¤¯Ô˘Ó ‰È·-
Ûˆı› Î·È Ì ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜: A·-
ÓÙÒÓÙ·È Û «Ê˘ÛÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË», ÌË
··ÓıڷΈ̤ӷ ‰ËÏ·‰‹, ÂÓı˘Ï·Îˆ-
̤ӷ Û ÂÚ›‚ÏËÌ· ·fi Ê˘ÛÈΤ˜ ¯Úˆ-
ÛÙÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜, ίÚÈÌ¿ÚÈ Î·È ÚËÙ›-
Ó˜. E¯ÂÈ Â›Û˘ ·Ó·Î·Ï˘Êı› fiÙÈ Ù·
¯ËÌÈο ‰È·ÔÙ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi ˘ÏÈ-
Îfi —fiˆ˜ ÙÔ ÌÂÏ¿ÓÈ ‰È·ÔÙ›˙ÂÈ ÙÔ
¯·ÚÙ› ÛÙËÓ ÂÎÙ‡ˆÛË— ηٿ ÙË ¯Ú‹-
ÛË ÙÔ˘ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡ Û·Ԣ˜. TÔ χÛÈ-
Õ Tριποδικ ÌÔ ÙÔ˘ Û·Ԣ˜ ÌÂÙ¿ ÙË ¯Ú‹ÛË ‰ÂÓ
χ
τρα απ τη Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤¯ÂÈ Î¿ÔÈ· ·ÚÓËÙÈ΋ Â›-
Σπλντζια Xα- ‰Ú·ÛË.
νων, περ. H Â·Ê‹ Ì·˜ Ì ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜
1480-1425 Ô˘ ¤˙ËÛ·Ó ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Â›Ó·È Î˘-
π.X. H ανλυ- Ú›ˆ˜ ̤ۈ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·-
ση οργανικν ηχÙÔ˘Ì Û ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ.
υπολειμμτων H ÎÂÚ·ÌÈ΋, Ë ÔÔ›· ·ÔÙÂÏ› ÌÂÁ¿ÏÔ
σε θρα
σματα ̤ÚÔ˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ, Ì·˜
του αγγεου ÚÔÛʤÚÂÈ ¿ÌÂÛË Û‡Ó‰ÂÛË Ì ·ÓıÚÒ-
δειξε φαγητ ÈÓ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfi-
με κρας και ÓÙÔ˜ Î·È ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ‰Ô‡Ì ÔÏϤ˜
φυλλδη λαχα- Ï¢ڤ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡
νικ, μαγειρε- ÙÔ˘˜: fi¯È ÌfiÓÔ Ï¢ڤ˜ ÂÌÊ·Ó›˜,
μνο με ελαι - fiˆ˜ Â›Ó·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ÂÌfi-
λαδο. Πιθανς ÚÈÔ ·ÏÏ¿ Â›Û˘ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ Î·È ·ÓÙÈ-
στο φαγητ ε- Ï‹„ÂȘ ÂÚ› ·ÈÛıËÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÌ„fiÙË-
χαν προστεθε Ù·˜. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ÔÈ ÚfiÔ‰ÔÈ
και σταφ
λια. ÛÙËÓ ÌÈÎÚÔ-ÔÚÁ·ÓÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì·˜

12 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
 Ã Mαγειρικ ς αμ-
φορας απ τη Mι-
δα, δυτικ του με-
γρου των Mυκη-
νν, περ. 1340-
1185 π.X. Eμφαν
εναι τα σημδια
κα
σεως στο αγ-
γεο, το οποο, σ
μ-
φωνα με την αν-
λυση οργανικν
υπολειμμτων, πε-
ριεχε κρας μαγει-
ρεμνο με ελαι λα-
δο, σε μια σ
νθετη
συνταγ.

¤‰ˆÛ·Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÓȯÓ‡Ԣ-

Ì ·ÎfiÌ· Î·È ·ÂÈÚÔÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÔÛfi-
ÙËÙ˜ ˘ÏÈÎÔ‡, Ù˘ ٿ͈˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ¯È-
ÏÈÔÛÙÔÁÚ·ÌÌ·Ú›Ô˘, Î·È ¤ÙÛÈ ¤ÁÈÓ η-
ÙÔÚıˆÙfi Ó· ·ÔÎÚ˘ÙÔÁÚ·Ê‹ÛÔ˘ÌÂ
·‰È·ÓfiËÙ· Ì˘ÛÙÈο ÎÚ˘Ì̤ӷ Û ÎÂ-
Ú·ÌÈο ıÚ·‡ÛÌ·Ù·.
¶ÂÚȤÚÁˆ˜ Ò˜, ÙÔ ÚÒÙÔ ÔÚÁ·ÓÈÎfi
ηٿÏÔÈÔ ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÙÔ 1653,
fiÙ·Ó ¤Ó· ˘fiÏ¢ÎÔ ·fiıÂÌ· ̤۷ ÛÂ
οÔÈÔ ‰Ô¯Â›Ô ÂÚÈÁÚ¿ÊËΠӷ «¤¯ÂÈ
ÙË Û‡ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÈÔ ÛÎÏËÚÔ‡ ηÛÙÈ-
ÏÈ¿ÓÈÎÔ˘ Û·Ô˘ÓÈÔ‡». ¶ÚfiÎÂÈÙ·È Î·Ù¿
¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· ÁÈ· ÌÈ· Ô˘Û›· Ô˘
Û‹ÌÂÚ· Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ ·‰ÈÔÎËÚ›-
Ù˘, ¤Ó· ÎËÚ҉˜ ˘ÏÈÎfi Ô˘ ÚÔ·-
ÙÂÈ ·fi ÙËÓ ·Ô‰fiÌËÛË ÙˆÓ ÏÈ·ÚÒÓ
ÂÓÒÛÂˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ ·ÔÛ‡ÓıÂÛË ÙˆÓ
λο κ
πελ-
و̿وÓ. TÔÓ ·‰ÈÔÎËÚ›ÙË ·Ó·Î¿-
το εργαστ-
Ï˘„Â Î·È ÔÓfiÌ·ÛÂ Ô °¿ÏÏÔ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔ-
Ó·˜ Fourcroy, fiÙ·Ó, ÙÔ 1706, ·ÔÌ·-
ρι,
ÎÚ‡ÓıËÎ·Ó ·fi ÙÔ KÔÈÌËÙ‹ÚÈÔ ÙˆÓ
AıÒˆÓ («Cimetiere des innocents»)
ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ Ù· ÔÛÙ¿ ÙˆÓ ÎÂÎÔÈÌË̤-
ιρι-
ÓˆÓ, ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÔÔ›· ›¯·Ó ·˘Ù‹
ÙËÓ Ô˘Û›·.
μελισσν και
AÓ·ÌÊ›‚ÔÏ·, Ë ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË
ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ÂΛӘ ¤Ú¢Ó˜, ‹Ù·Ó
ÚˆÙfiÁÔÓ˜, fï˜ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘
19Ô˘ ·ÈÒÓ· ÂÊ·ÚÌfiÛÙËÎ·Ó ÈÔ
ÚÔËÁ̤Ó˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜.
A˘Ùfi Û˘Ó¿ÁÂÙ·È Î·ı·Ú¿ ·fi ÙȘ ÌÂϤ-
Ù˜ Ô˘ ‰ÈÂÍ‹Á·ÁÂ Ô Sir Michael
Faraday. O Faraday ÌÂϤÙËÛ ÙÔ Â-
ÚȯfiÌÂÓÔ ÌÈ·˜ Ï˘¯Ó›·˜ Î·È ‰‡Ô Á˘¿-
ÏÈÓˆÓ ÊÈ·ÏÒÓ Ô˘ ‚Ú¤ıËÎ·Ó Ì¤Û· ÛÂ
Ù¿ÊÔ.
™ÙËÓ ¤ÎıÂÛ‹ ÙÔ˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ÏÂ-
ÙÔÌÂÚ‹˜ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ Â˘-
ÚËÌ¿ÙˆÓ, ηıÒ˜ Î·È Ù˘ Â›‰Ú·Û˘
Ù˘ ·ÏÎÔfiÏ˘, ÙˆÓ ·ÏηϛˆÓ Î·È Ù˘
ıÂÚÌfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ˘ÏÈο ·˘Ù¿. Afi ÙȘ
·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Ô Faraday Ô‰ËÁ‹-
ıËΠÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ ÙÔ ÂÚȯfi-
ÌÂÓÔ ÙˆÓ ‰Ô¯Â›ˆÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ ‹Ù·Ó ηٿ
¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· ·Ô‰ÔÌË̤ӷ ¤Ï·È·
ηıÒ˜ Â›Û˘ ̤ÏÈ Î·È ÎË¢ÙÈο ÛÂ
˘ÁÚÔÔÈË̤ÓË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË. ¢ÔΛ̷ÛÂ,
Ì¿ÏÈÛÙ·, Á¢ÛÙÈο ÙÔ ˘‰·Ú¤˜ ηٿÏÔÈ-
Ô Î·È ÙÔ ÂÚȤÁÚ·„ ˆ˜ «ÁÏ˘Î‡ ηÈ
οˆ˜ ·„‡ ÛÙË ÁÏÒÛÛ·»!
H ȉ¤· Ù˘ Á¢ÛÙÈ΋˜ ‰ÔÎÈÌ‹˜ ¤Ú·-
ÛÂ Î·È ÛÙÔÓ 20fi ·ÈÒÓ·. TÔ 1926 Ô
Reutter ·Ó¤ÊÂÚ ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÂÓfi˜ ÏÔÁ›ÛÔ˘Ó Î·È ÙË ·ÓfiÚÁ·ÓË ·Ú¿ÌÂ-
ηÊÂ-Ì·‡ÚÔ˘ ˘ÔÏ›ÌÌ·ÙÔ˜ ̤۷ Û ÙÚÔ. A˘Ùfi Á›ÓÂÙ·È Í¯ˆÚÈÛÙ¿ ·ÓÙÈÏË-
¤Ó· ·ÁÁÂ›Ô Ô˘ ·Ó¤Ûη„Â Ô MÔÓÙÔ˘- Ùfi ÛÙË ÌÂϤÙË ˘ÏÈÎÒÓ Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó
¤Ó ÛÙËÓ B·Ó‰¤· (°·ÏÏ›·) Î·È ÂÚȤÁÚ·- ›ÛÛ·, ÛÙ· ÔÔ›· Ë ·Ó·ÏÔÁ›· ‚·Ó·‰›-
„ ÙÔ ˘ÏÈÎfi ˆ˜ ¿ÔÛÌÔ Ì ÂÏ·ÊÚÒ˜ Ô˘/ÓÈΤÏÈÔ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÛÙÔȯ›Ô
‚·ÏÛ·ÌÒ‰Ë Á‡ÛË. XÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ· ÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi Ù˘ Áˆ-
ÎÏ·ÛÈΤ˜ ¯ËÌÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ·Ó·Î¿Ï˘- ÁÚ·ÊÈ΋˜ ÚÔ¤Ï¢Û˘ ÙÔ˘ ˘ÏÈÎÔ‡.
„ fiÙÈ ÙÔ ˘fiÏÂÈÌÌ· ‹Ù·Ó ¤Ó· Ì›ÁÌ·
ÙÚÂÌÂÓÙ›Ó·˜, ÌÔÛ¯ÔÏ›‚·ÓÔ˘ Î·È ÛÙ‡- K·ı˘ÛÙ¤ÚËÛË ÛÙȘ ÌÂϤÙ˜
Ú·ÎÔ˜ Ì·˙› Ì ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ÎÚ·Û›, Ê˘ÙÈ-
Îfi Ï¿‰È Ô˘ ÂÚÈ›¯Â ÚÔ‰¤Ï·ÈÔ Î·È O ·ÚÈÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Ô˘ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ P Mικκ
¤Ï·ÈÔ ÁÂÚ·Ó›Ô˘, Î·È Èı·ÓÒ˜ ̤ÓÙ· Î·È ·Ó¿Ï˘Û˘ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ ›- λο απ
ı˘Ì¿ÚÈ. Ó·È ·ÚÁ‹ Â›Ó·È ·ÊÂÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ ÔÛfiÙË- ριο «Mπολνης»
™ÙÔ ÍÂΛÓËÌ¿ ÙÔ˘ Ô 20fi˜ ·ÈÒÓ·˜ Ù˜ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ·Ó¿Ï˘ÛË ‰È·ı¤ÛÈÌÔ˘ ˘ÏÈ- στο Xαμαλε
˘‹ÚÍ ̿ÚÙ˘Ú·˜ ÌÈ·˜ Û˘Ó¯ԇ˜ ·Ó¿- ÎÔ‡ Â›Ó·È ÌÈÎÚ¤˜ (ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ÌÈÎÚÔÁÚ·Ì- περ. 2160-2000
Ù˘Í˘ ÛÙË Ì·ÎÚÔ-ÔÚÁ·ÓÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì¿ÚÈ·) ηÈ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘, fiÙÈ Û˘¯Ó¿ Â›Ó·È π.X. Περιεχε υπο-
˘ÏÈÎÔ‡ ·fi ·ÈÁ˘ÙÈ·ÎÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜ η̤ӷ ‹ ÌÂÚÈÎÒ˜ ··ÓıڷΈ̤ӷ, λεμματα απ
fiÔ˘ ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ‹Ù·Ó δλαιο, μγμα κη-
ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¢ÓÔ˚Τ˜ ÁÈ· ÙË ρο
Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Ô˘- πολλ δημητριακ.
ÛÈÒÓ. E›Û˘ ›‰·Ó ÙÔ Êˆ˜
·ÚÎÂÙ¿ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ‰ËÌÔ-
Ûȇ̷ٷ ÛÙ· ÔÔ›· ·ÓÈ-
¯Ó‡ÔÓÙ·Ó Ë ·Ó¿Ù˘ÍË, ÛÙË
‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, ο-
ÔÈˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘-
ÛÈÒÓ, fiˆ˜ ¤Ó· ‰ËÌÔÛ›Â˘Ì·
ÙÔ˘ Macht ÁÈ· ÙÔ fiÈÔ Î·È
¤Ó· ¿ÏÏÔ ÙÔ˘ Redwood ÁÈ·
ÙËÓ ·ÚˆÌ·ÙÔ˘ÚÁ›·. ¢ËÌÔÛÈ-
‡̷ٷ fiˆ˜ ·˘Ù¿ ·Ú·Ì¤-
ÓÔ˘Ó ·ÎfiÌ· ¯Ú‹ÛÈ̘ ËÁ¤˜
ÏËÚÔÊfiÚËÛ˘.
MÔÏÔÓfiÙÈ ÔÏÏ¿ ·fi Ù·
ÚÒÈÌ· ÂΛӷ ‰ËÌÔÛȇ̷-
Ù· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈ-
ÛÙÈο Ì ÔÚÁ·ÓÈο Û˘ÛÙ‹-
Ì·Ù·, Â›Û˘ ÔÏÏ¿ ·fi ·˘-
Ù¿ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÙfiÛÔ Û ÔÚ-
Á·ÓÈο fiÛÔ Î·È Û ·ÓfiÚÁ·-
Ó· Û˘ÛÙ·ÙÈο: ¤Ó· ·Ú¿-
‰ÂÈÁÌ· Ô˘ ı· ¤ÚÂ ӷ
‚Ú›ÛÎÂÈ ÌÈÌËÙ¤˜ Î·È Û‹ÌÂÚ·,
ηıÒ˜ ÔÏϤ˜ ¤Ú¢Ó˜ ÌÔ-
ÚÔ‡Ó Ó· ‰È¢ڇÓÔ˘Ó ÙÔÓ
ÔÚ›˙ÔÓÙ¿ ÙÔ˘˜ Â¿Ó Û˘Ó˘Ô-

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 13
 Õ Σφαιρικ φλασκ
απ το Kαστλλι
Xανων, περ. 1370-
1340 π.X. H ανλυ-
ση οργανικν υπο-
λειμμτων δειξε πα-
ρουσα οργανικο

λπους.

Ú˘, ·ÏÏ¿ ηÈ, ηıÒ˜ Ô Î¿ı ‰È·Ï‡Ù˘

Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÔÈ ÈÔ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜,
ÏÈÁfiÙÂÚÔ Â˘·›ÛıËÙ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ ·Ó¿Ï˘-
Û˘, Ó· ÌËÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ¯Ú‹-
ÛÈÌ· ÛÙÔȯ›·. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ·, ÔÈ
ÚfiÔ‰ÔÈ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔ-
ÁÚ·Ê›·˜ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô˘Ó ÛÙÔÓ ·Ú¯·ÈÔ-
ÏfiÁÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ ·Ó›Û¯˘Ú· ÂÚÁ·-
Ï›· ÁÈ· Ó· ÍÂÎÏÂȉÒÛÔ˘Ó Ù· Ì˘ÛÙÈο
ÙˆÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ. OÈ ÚfiÔ‰ÔÈ ·˘Ù¤˜,
Û˘ÓÂÈÎÔ˘ÚÔ‡ÌÂÓ˜ ·fi ÙȘ ÚÔfi‰Ô˘˜
ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ Ê·ÛÌ·ÙÔÛÎÔ›·˜, ¤Î·-
Ó·Ó ‰˘Ó·Ù‹ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ·ÎfiÌ· ηÈ
ÂÏ¿¯ÈÛÙˆÓ ÌÈÎÚÔÁÚ·ÌÌ·Ú›ˆÓ ‡Ï˘.
OÈ Ó¤Â˜ ·˘Ù¤˜ ·Ó·Ï˘ÙÈΤ˜ ̤ıÔ‰ÔÈ
‰ÂÓ Â›Ó·È ··ÏÏ·Á̤Ó˜ ·fi ÚÔ‚Ï‹-
Ì·Ù·. T· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ·fi ·˘Ù¿ ›ӷÈ,
ÚÒÙ· ·’ fiÏ·, Ó· ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛÙ› fiÙÈ Ù·
˘¿Ú¯ÔÓÙ· Û˘ÛÙ·ÙÈο ı· ÂÍ·¯ıÔ‡Ó
Î·È ı· ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÙÔ‡Ó ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi
ÙÔ˘˜ ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ú·ÏÂÈÊı› ηӤӷ.
¢Â‡ÙÂÚÔ, Ó· ÂÍ·ÎÚÈ‚ˆı› ·Ó Î·È Î·Ù¿
fiÛÔ ¤¯ÂÈ ˘¿ÚÍÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ¯ËÌÈ΋
·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈÔ
Î·È ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘, Û˘Ó‹ıˆ˜ ÙÔ
¤‰·ÊÔ˜. EÓ· ÙÚ›ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Â›Ó·È Ù·
ÂÏÏÈ‹ ÛÙÔȯ›· Á‡Úˆ ·fi ÙȘ ‰È·‰Èη-
ۛ˜ ·Ô‰fiÌËÛ˘ Ô˘ ÂÈÛ˘Ì‚·›ÓÔ˘Ó
fiÙ·Ó Ù· ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· ÙÚÔÊ‹˜ Î·È Ù·
fiÌÔÈ· ¤¯Ô˘Ó Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ Û ‰È·ÊÔ-
ÚÂÙÈο ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· ÁÈ· ÌÂÁ¿ÏÔ ¯ÚÔ-
ÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·.
TÔ ÚÒÙÔ ·fi ·˘Ù¿ Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·,
Ë Ï‹Ú˘ Î·È ¯ˆÚ›˜ ·Ú·Ï›„ÂȘ ÂÍ·-
ÁˆÁ‹, ÌÔÚ› Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛÙ› Èη-
ÓÔÔÈËÙÈο Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÔÈÎ›ÏˆÓ ‰È·-
Ï˘ÙÒÓ Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ «‰È·Ï˘ÙÈ΋
ÈÛ¯‡». M ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi, fi¯È ÌfiÓÔ Ë
ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ηٷÏÔ›Ô˘ Â›Ó·È Ï‹-
¤¯ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ·ÔÌÔÓÒÓÂÈ
ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÔÌ¿‰· ÂÓÒÛˆÓ,
οÓÂÈ Î¿ˆ˜ ·ÏÔ‡ÛÙÂÚË Î·È ÙËÓ Ù·˘-
ÙÔÔ›ËÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı›. K·ıÒ˜ ÌÈ·
«·fiÛ·ÛË» ÌÔÚ› Ó· ‰ÒÛÂÈ Î·Ù¿
̤ÛÔ fiÚÔ ÂÚ›Ô˘ ÂηÙfi Û˘ÛÙ·ÙÈο, Ë
‰È·‰Èηۛ· Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ‰ÂÓ ·‡ÂÈ
Ó· Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏË, ¯ÚÔÓÔ‚fiÚ· Î·È Û˘-
¯Ó¿ ·ÙÂÏ‹˜. A˘Ùfi ¤¯ÂÈ ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜
·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ô ·Ó·Ï˘Ù‹˜ Ó· ÌËÓ ÌÔ-
Ú› Ó· οÓÂÈ ·Ú¿ ÌfiÓÔ ÌÈ· ÁÂÓÈ΋
ÂÎÙ›ÌËÛË Ù˘ ÚÔ¤Ï¢Û˘ ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂ-
ÎÚÈ̤ÓÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜, Ô˘ ÌÔÚ› Ó·
ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·ÚÎÂ›Ù·È ·ÏÒ˜ Ó· ÙÔ Î·-
ٷٿÍÂÈ ÛÙÔ ˙ˆ˚Îfi ‹ ÛÙÔ Ê˘ÙÈÎfi ‚·Û›-
ÏÂÈÔ.
O ÂÚÈ‚¿ÏÏˆÓ ¯ÒÚÔ˜
TÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ¯ËÌÈ-
ÎÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈÔ
Î·È ÛÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘ Â›Ó·È Î¿ˆ˜
ÈÔ ÂÚ›ÏÔÎÔ. H ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ÌÔÚ›
Ó· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù·-
Ê‹˜. ¶ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë Ô˘ ÂÍÂÙ¿-
ÛÙËÎ·Ó ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘
«MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È M˘ÎËÓ·›ˆÓ Á‡ÛÂȘ»,

14 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi Ù·ÊÈο Û‡ÓÔÏ· ηÈ
ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ· Ë ÂÈÌfiÏ˘ÓÛË Â›Ó·È
στο-
Û¯ÂÙÈο ÌÈÎÚ‹. OÔÙ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÂÊÈ-
ÎÙfi, Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÙ·È ·Ó¿Ï˘ÛË Î·È
ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ Á‡Úˆ ·fi ÙÔ Â‡ÚËÌ·, η-
ıÒ˜ ·˘Ù‹ ÌÔÚ› Ó· ·Ô‰ÒÛÂÈ ¯Ú‹ÛÈ-
̘ ÂӉ›ÍÂȘ ÂӉ¯fiÌÂÓÔ˘ ÚÔ‚Ï‹Ì·-
ÙÔ˜. ™˘ÓÂÒ˜, ÏËÚÔÊÔڛ˜ ·ÓÙÏË̤-
το νεκρο-
Ó˜ ·fi ÎÂÚ·ÌÈο ‰Â›ÁÌ·Ù· ÚÔÂÚ¯fi-
ÌÂÓ· ·fi Ï¿ÎÎÔ˘˜ ·Ôı¤ÛˆÓ, ÛÎÔ˘-
ȉfiÏ·ÎÎÔ˘˜ ‹ ·ÚfiÌÔÈ· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔ-
ÓÙ· Â›Ó·È ·˘ÙÔÓfiËÙÔ fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚ-
ÌËÓ‡ÔÓÙ·È ÚÔÛÂÎÙÈο.
H ÂÌÂÈÚ›· ¤¯ÂÈ ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ ÙÔ Úfi-
στρακα.
‚ÏËÌ· Ù˘ ·ÔÛ‡ÓıÂÛ˘ Â›Ó·È Û˘¯Ó¿
ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÛÔ‚·Úfi ·fi fi,ÙÈ ı· ÂÚ›ÌÂÓÂ
ηÓ›˜, ÂȉÈο ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ
¯ËÌÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ·˘-
Ùfi ηı·˘Ùfi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ÙÔ˘ η„·ÏÈ¿-
ÛÌ·ÙÔ˜ Ù˘ ÙÚÔÊ‹˜ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ ÂÁ΢-
ÛÙÒÛÂȘ, Ô˘ ÂÚÈÎÏÂ›Ô˘Ó Û·Ó Î¿„Ô˘-
Ï· ÙÔ ˘ÏÈÎfi. TÔ ¤Ûˆ ÙÔ›¯ˆÌ· Ù˘ ο-
„·˜ ÙÔ˘ ¿Óıڷη ÌÔÚ› ¤ÙÛÈ Ó· ÚÔ-
ÛٷهÛÂÈ ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ·fi ·Ú·¤Ú·
ηٷÛÙÚÔÊ‹. ™˘Ì‚·›ÓÂÈ Â‰Ò, ηٿ ο-
ÔÈÔÓ ÙÚfiÔ, οÙÈ ·ÚfiÌÔÈÔ Ì ÙË
ıÂÚÌÈ΋ ·Û›‰· ÙˆÓ ‰È·ÛÙËÌÔÏÔ›ˆÓ,
‹, ÛˆÛÙfiÙÂÚ· ›Ûˆ˜, Ì ÙÔ ÁχÎÈÛÌ·
«Baked Alaska», fiÔ˘ ÙÔ ·ÁˆÙfi ̤۷
ÚÔÛٷهÂÙ·È ·fi ÙË Ì·Ú¤Áη Ô˘
ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÂÈ.
™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ fiÔ˘ ÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈ-
Ô ¤¯ÂÈ ÂÌÔÙ›ÛÂÈ ÙÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi ¤¯Ô˘ÌÂ
¤Ó· ¿ÏÏÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÚÔÛٷ٢ÙÈÎÔ‡ Â-
ÚÈ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Û’ ·˘Ù‹ ÙËÓ
ÂÚ›ÙˆÛË ÔÈ ÂÈÊ¿ÓÂȘ ÙÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘
ÛÊÚ·Á›˙ÔÓÙ·È/ÛÙÂÁ·ÓÔÔÈÔ‡ÓÙ·È, Û·Ó
·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ‚·ÎÙËÚȉȷ΋˜ ‰Ú¿Û˘,
‰È·‰ÈηÛÈÒÓ ÔÍ›‰ˆÛ˘ ‹/Î·È ¿ÏψÓ
ÂÎÊ˘ÏÈÛÙÈÎÒÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ. EÓ· ÛÙÚÒ-
Ì· «Ï·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛ˘» ·ÔÌÔÓÒÓÂÈ
Î·È ÂÁÎψ‚›˙ÂÈ ÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈÔ ÛÙ· ÙÔÈ-
¯ÒÌ·Ù· ÙÔ˘ ‹ÏÈÓÔ˘ ·ÁÁ›Ԣ. EÙÛÈ, ÙÔ
‰Â›ÁÌ· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ηٿÛÙ·ÛË «˙ˆÈ-
΋˜ ·Ó·ÛÙÔÏ‹˜», fiˆ˜ Ë ˆÚ·›· ÎÔÈ̈-
̤ÓË ÙÔ˘ ·Ú·Ì˘ıÈÔ‡, Î·È ÂÚÈ̤ÓÂÈ
ÙÔÓ Ú›ÁÎÈ·-¯ËÌÈÎfi Ó· ÙÔ ·ÂÏ¢ıÂ-
ÚÒÛÂÈ Ì’ ¤Ó· ÛˆÙ‹ÚÈÔ Ê›ÏËÌ·!
™˘ÓÔÏÈο ‰Â›ÁÌ·Ù·
¶Ò˜, fï˜, ÙÔ Î·Ù·Ê¤ÚÓÂÈ ·˘Ùfi Ô
Ú›ÁÎÈ·˜-¯ËÌÈÎfi˜; ¶ÚÒÙ· ·’ fiÏ·,
fiˆ˜ Ì ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Û˘Û΢·-
ۛ˜, Ú¤ÂÈ Ó· ‚Á¿ÏÔ˘Ì ÙÔ Ï·ÛÙÈ-
Îfi ÂÚ›‚ÏËÌ·. A˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ
›Ù ͇ÓÔÓÙ·˜ ÙȘ Â͈ÙÂÚÈΤ˜ ÂÈʤ-
ÓÂȘ ›Ù ÙÚ˘ÒÓÙ·˜ ÙȘ. AÓ¿Ï˘ÛË
ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ·ÎfiÌ· Î·È Û ÔÛfi-
ÙËÙ˜ 10 ¯ÈÏÈÔÛÙÔÁÚ·ÌÌ·Ú›ˆÓ (·Ó
˘¿Ú¯ÂÈ Ô Î·Ù¿ÏÏËÏÔ˜ ÂÍÔÏÈÛÌfi˜),
·ÏÏ¿ Û˘Ó‹ıˆ˜ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È ÔÛfiÙË-
Ù˜ 100 Î·È 200 ¯ÈÏÈÔÛÙÔÁÚ·ÌÌ·Ú›ˆÓ.
OÛÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙfiÛÔ Î·Ï‡ÙÂÚ· Ù·
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·.
™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÂÍ¿ÁÂÙ·È ÌÂ
ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ηٿÏÏËÏˆÓ ‰È·Ï˘ÙÒÓ.
K·ÙfiÈÓ ÙÔ ÚÔ˚fiÓ Ù˘ ÂÍ·ÁˆÁ‹˜ Û˘-
Ì˘ÎÓÒÓÂÙ·È Î·È ˘Ô‚¿ÏÏÂÙ·È Û Âͤ-
Ù·ÛË Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈΤ˜
στομη
Î·È Ê·ÛÌ·ÙÔÛÎÔÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜. ™˘-
χους, περ.
ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·˜ Ù· ÛÙÔȯ›· Ô˘ Û˘ÏϤ-
¯ıËÎ·Ó Ì ٷ ÛÙÔȯ›· Ô˘ÛÈÒÓ-ÚÔÙ‡-
το
ˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ, ÌÔÚÔ‡ÌÂ, ÛÙȘ ÂÚÈÛfi-
ρι και
ÙÂÚ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Ó· ¤¯Ô˘Ì ÌÈ·
ÚÒÙË È‰¤· ÁÈ· ÙÔ ÙÈ ¤¯Ô˘Ì ÌÚÔÛÙ¿
τη θση
Ì·˜, ÚÈÓ ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ì ÛÙËÓ ÂÓ‰Â-
‰ÂÈÁ̤ÓË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË. H ÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ
που ανασκ-
¢ÚËÌ¿ÙˆÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ Ì ‰‡Ô ÙÚfi-
Ô˘˜: ÚÒÙÔÓ, Ì ÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi Û˘-
ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ fiˆ˜ Ë ¯ÔÏË-
Õ Ψευδ
μος αμφορας
(φωτογρφηση
εκ των νω)
της Yστερομι-
νωικς εποχς,
απ
ταφεο των
Aρμνων. Δια-
κοσμεται απ
οκτ σχηματο-
ποιημνα
ÛÙÂÚ›ÓË (ÁÈ· ˙ˆ˚ο ÚÔ˚fiÓÙ·), ‹ Ù·Ú-
Ù·ÚÈÎfi Ô͇ (ÁÈ· ηٿÏÔÈ· Ô›ÓÔ˘)Ø Î·È,
‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ̤ۈ Ù˘ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ ÌÈ·˜
ÔÏfiÎÏËÚ˘ ÛÂÈÚ¿˜
Û˘ÛÙ·ÙÈÎÒÓ Ô˘
·Ú¿ÁÔÓÙ·È ·fi
ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË A‰È·ÓfiËÙ˜ ̤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜
Ô˘Û›·. TÔ ÎÂÚ›
ÙˆÓ ÌÂÏÈÛÛÒÓ, ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ·fi ÙËÓ Î·ıË-
.¯., Û˘ÓÙ›ıÂÙ·È
·fi ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜
ÌÂÚÈÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ·Ô-
·fi ÂÍ‹ÓÙ· ÂÓÒ- ηχÙÔ˘Ó Ù· ÔÚÁ·ÓÈο ˘Ô-
ÛÂȘ Î·È Èı·ÓfiÓ
¤Ó·˜ ·ÚfiÌÔÈÔ˜ Ï›ÌÌ·Ù· Û ̷ÁÂÈÚÈο Û·Ë
·ÚÈıÌfi˜ Û˘ÛÙ·ÙÈ-
ÎÒÓ ÌÔÚ› Ó·
·Ó¢ÚÂı› ÛÙÔ ÎÚ·Û›.
™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ÎÂÚ·ÌÈÎÒÓ
·ÁÁ›ˆÓ Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ «MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È
M˘ÎËÓ·›ˆÓ Á‡ÛÂȘ» o ˘ÔÊ·ÈÓfiÌÂÓÔ˜
¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛÂ Î·È ÙȘ ‰‡Ô ÌÂıfi‰Ô˘˜,
·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›·. E˘Ù˘¯Ò˜ Ô
·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˜ ›¯Â ÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ ·ÚÎÂÙ¿
·fi Ù· Èı·Ó¿ Á‡̷ٷ Ì ÙÔÓ ·Ú·-
‰ÔÛÈ·Îfi ÙÚfiÔ ÎÈ ¤ÙÛÈ Â›¯·Ì ÛÙË ‰È¿-
ıÂÛ‹ Ì·˜ ÌÈ· ÂÍ·›ÚÂÙË ‚¿ÛË ÛÙÔȯ›-
ˆÓ. H ·Ó¿Ï˘ÛË ¤‰ÂÈÍ ÌÈ· ÂӉȷʤ-
ÚÔ˘Û· ÛÂÈÚ¿ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ, ·fi ¯ÔÈÚÈÓfi
ÛÙÈÊ¿‰Ô ̤¯ÚÈ ÎÚ·ÛÈ¿ Î·È Ì›Ú˜.
E›Ó·È ·˘ÙÔÓfiËÙÔ fiÙÈ Ë ·Ó¿Ï˘ÛË
Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÙ·È ÌÂÙ¿ ÚÔÛÔ¯‹˜, fi¯È
ÌfiÓÔ ˘fi ÙÔ Ú›ÛÌ· ÙˆÓ fiÛˆÓ ÚÔ·-
ӷʤڷÌÂ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ÎÔÈÓ‹˜
ÏÔÁÈ΋˜. T· ÔÙ¿, .¯., Ô˘ ÚÔ¤Ú¯Ô-
ÓÙ·È ·fi ˙‡ÌˆÛË ·Ú¿ÁÔÓÙ·È Ì ÌÈ·
Ê˘ÛÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· Ô˘ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ
ÙË ¯Ú‹ÛË Ì·ÁÈ¿˜, fï˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó·
ͯӿÌ fiÙÈ Ë ˙‡ÌˆÛË Â›Ó·È ÌÈ· Ê˘ÛÈ-
΋ ‰È·‰Èηۛ·. EÙÛÈ, Ù· ÛٷʇÏÈ· Î.Ï.
Ô˘ ·Ê‹ÓÔÓÙ·È Ì¤Û· Û ¤Ó· ‰Ô¯Â›Ô
ÌÔÚ› Ó· ˙˘ÌˆıÔ‡Ó Î·È Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó
·Ú·Ï·ÓËÙÈÎfi ¯ËÌÈÎfi Û‹Ì· ˙‡Ìˆ- Õ Pαμφ
Û˘. N· ÁÈ·Ù›, fiÙ·Ó ÂÛÙÈ¿˙Ô˘Ì ÙËÓ πρ
ÚÔÛÔ¯‹ Ì·˜ ÌfiÓÔ Û ̛· Ô˘Û›·, Â›Ó·È 2160-2000
‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· Ô‰ËÁËıԇ̠۠ϷÓı·- π.X., απ
Ṳ̂ӷ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·. Xαμαλε
°È· ÙËÓ ·ÔÊ˘Á‹ ÛÔ‚·ÚÒÓ ÛÊ·ÏÌ¿- συγκεκριμνα
ÙˆÓ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ ·Ó·Ï˘Ù‹˜ Ú¤ÂÈ Ó· Û˘- απ
˙ËÙ¿ Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ¤ÚÂ˘Ó¿˜ «Mπολνης»
ÙÔ˘ Ì ÙÔÓ ˘‡ı˘ÓÔ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ Ù˘
·Ó·Ûηʋ˜, ÁÈ· Ó· ÈÛÙÔÔÈÂ›Ù·È Ë ÔÚ- φτηκε εργαστ-
ıfiÙËÙ· ÙˆÓ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ·fi ριο αρωματο-
·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ ·fi„ˆ˜. ποιας.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 15
 Kρασ ρετσιν
το
Tου δρος P ATRICK E. M C G OVERN
Πανεπιστμιο της Πενσυλβνια – Mουσεο Aρχαιολογας και
Aνθρωπολογας – MASCA

H
ÙÔÏ‹˜
E§§A¢A EINAI H MONA¢IKH ¯ÒÚ· Û‹ÌÂÚ· Ô˘ ‰È·ÈˆÓ›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ú-
¯·›· ·Ú¿‰ÔÛË ·Ó¿ÌÈ͢ ÎÚ·ÛÈÔ‡ Ì ÚÂÙÛ›ÓÈ, ·Ú¿‰ÔÛË Ô˘
¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È 7.000 ¯ÚfiÓÈ· ÚÈÓ, ÛÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ EÁÁ‡˜ AÓ·-

OÈ ··Ú·›ÙËÙ˜ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ Ô›ÓÔ˘ Û˘ÁÎÂ-

ÓÙÚÒÓÔÓÙ·È ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙË NÂÔÏÈıÈ΋ EÔ¯‹ (8500–4000 .X.).
K·Ù¿ ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÚÔ˚ÛÙÔÚÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌfiÓÈ̈Ó
·ÓıÚÒÈÓˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Ô‰‹ÁËÛ ÙfiÛÔ ÛÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ «„˘¯Ô-
ÙÚÔÈÎÒÓ» ÂȉڿÛÂˆÓ ÙÔ˘ ÎÚ·ÛÈÔ‡ fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ì¤ÛˆÓ
·Ó¿ÎÙËÛ˘ Ô›ÓÔ˘ ηχÙÂÚ˘ ÔÈfiÙËÙ·˜.
¶·Ú¿ÏÏËÏË Ì ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÔÈÓÔÔÈ›·˜
ÛÙÔ˘˜ NÂÔÏÈıÈÎÔ‡˜ XÚfiÓÔ˘˜ ‹Ù·Ó Î·È Ë ·Ó·Î¿Ï˘„Ë
Ù˘ ÎÂÚ·ÌÈ΋˜. M ÙË Ó¤· ·˘Ù‹ «Ù¤¯ÓË» ηٷÛ΢-
¿ÛÙËÎ·Ó ·ÁÁ›· Î·È ÛÙ¿ÌÓ˜ Ô˘ ·Ó·‰Â›¯ıËηÓ
ȉ·ÓÈο ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ Î·È ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘
ÎÚ·ÛÈÔ‡.
™ÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ ¯ËÌ›·˜ MASCA H Mινωτισσες πνουν κρασ. Zω-
(Museum Applied Science Center For Archaeology) γραφικ αναπαρσταση τοιχογρα-
˘fi ÙËÓ ÂÔÙ›· ÙÔ˘ Dr Patrick E. McGovern, η- φας απ σωζμενα τμματ της. Oι
ıËÁËÙ‹ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ ¶ÂÓÛ˘Ï‚¿ÓÈ·, ·Ó·- Kρτες της Eποχς του Xαλκο χι
ηχÊıËÎÂ Î·È ÂȂ‚·ÈÒıËΠ¯ËÌÈο Ë ·ÚÔ˘Û›· μνο γνριζαν την μπελο και πα-
ÎÚ·ÛÈÔ‡ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÎÂÚ·ÌÈÎÔ‡ ·ÁÁ›Ԣ, Ô˘ ργαν κρασ, αλλ χρησιμοποιο-
‚Ú¤ıËÎÂ ÛÙ· ÔÚÂÈÓ¿ ÙˆÓ ‚Ô˘ÓÒÓ Zagros ÛÙÔ IÚ¿Ó. σαν και ρητνη πεκου τσο για να
TÔ ·ÁÁÂ›Ô ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 5400–5000 το συντηρσουν σο και για να το
.X. κνουν περισστερο εγευστο.
TÔ Â‡ÚËÌ· ·˘Ùfi ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ Ô Ô›ÓÔ˜ ‹Ù·Ó
·Ó·fiÛ·ÛÙÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈ-
ÎfiÙËÙ·˜ ηٿ ÙË NÂÔÏÈıÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô, ÙfiÛÔ ÛÙÔÓ ÔÈ-
ÎÔÓÔÌÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi fiÛÔ Î·È ÛÙÔÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi
ÙÔ̤·. AÔÙÂÏÔ‡Û ÙÌ‹Ì· Ù˘ «ÓÂÔÏÈıÈ΋˜ ÎÔ˘˙›-
Ó·˜», Ë ÔÔ›· ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ Û˘ÌÂÚÈÏ¿Ì‚·ÓÂ
„ˆÌ›, ˙‡ıÔ Î·È ÌÈ· ÔÈÎÈÏ›· ÎÚÂ¿ÙˆÓ Î·È ‰ËÌËÙÚÈ·-
ÎÒÓ Ù· ÔÔ›· ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÔ˘ÌÂ Î·È Û‹ÌÂÚ·. EÎÙfi˜
ÙÔ‡ÙÔ˘, ÔÈ NÂÔÏÈıÈÎÔ› ¿ÓıÚˆÔÈ Â›¯·Ó ·fi ÓˆÚ›˜
ÂÎÙÈÌ‹ÛÂÈ ÙȘ Û˘ÓÙËÚËÙÈΤ˜ Î·È È·ÙÚÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜
ÙˆÓ ÚÂÙÛÈÓÒÓ, ÙȘ Ôԛ˜ ÚÔÛ¤ıÂÙ·Ó ÛÙÔ ÎÚ·Û›
ÙÔ˘˜. H ¯Ú‹ÛË ÎÚ·ÛÈÔ‡ Î·È ÚÂÙÛÈÓÒÓ Û˘Ó¤¯ÈÛ ӷ
ÂÍ·ÏÒÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ÛÙÔ˘˜ ·Ú-
¯·›Ô˘˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜, ̤¯ÚȘ fiÙÔ˘ ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ ÛÙÔÓ
ÙÔ̤· Ù˘ Ê·ÚÌ·ÎÔÔÈ›·˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·.

OÈÓÔÔÈ›· Û ÂÏÏËÓÈο ¯ˆÚÈ¿

EÏÏËÓÈο ¯ˆÚÈ¿ Û·Ó ·˘Ù¿ ÛÙȘ ÔÚÂÈÓ¤˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘
EÁÁ‡˜ AÓ·ÙÔÏ‹˜, Èı·ÓÔÏÔÁÂ›Ù·È fiÙÈ ·Ú·Û··˙·Ó H Πρχους με απεικνιση σταφυ-
Ô›ÓÔ Î·Ù¿ ÙË NÂÔÏÈıÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô. KÔ˘ÎÔ‡ÙÛÈ· ‹ λιν απ το Aκρωτρι Θρας, περ.
ÛfiÚÔÈ ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ›¯Â ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÙ› ˆ˜ ¿ÁÚÈÔ E˘- 16ος αι. π.X. Oι κτοικοι της Θ-
Ú·ÛÈ·Ófi ÛٷʇÏÈ (Vitis vinifera vinifera) Ù˘ ¶·Ï·È- ρας καλλιεργοσαν αμπλια, απο-
¿˜ ¶·Ï·ÈÔÏÈıÈ΋˜/ MÂÛÔÏÈıÈ΋˜ ¶ÂÚÈfi‰Ô˘, Û˘ÓÂϤ- λμβαναν τους καρπος τους και,
ÁËÛ·Ó ·fi ÙË ÛËÏÈ¿ ºÚ¿ÁÎıÈ ÛÙËÓ AÚÁÔÏ›‰· Ù˘ πιθαντατα φτιαχναν κρασ.
¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘. ¶·ÚfiÌÔÈ· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔ-
ÁÔ‡ÓÙ·È ÛÙË NÂÔÏÈıÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô ¤¯Ô˘Ó ÂÓÙÔÈÛÙ›

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 17
 Õ Oι Mινωτες
πιναν κρασ με
ρητνη, μπρα απ
κριθρι και υδρ-
μελι. Oι ενδεξεις
υποδεικνουν την
πιθαντητα να
υπρχουν απε-
σταγμνα οινο-
πνευματδη ποτ
στη Mεσομινωικ
II περοδο (περ.
1900 – 1700
π.X.). Θα μπορο-
σαν οι Mινωτες
να εχαν εφερει
το εξαιρετικ δη-
μοφιλς κρητικ
απσταγμα, την
τσικουδι; Oι αρ-
χαιολγοι της
ρευνας που πα-
ρουσιζουμε, πι-
στεουν πως ναι.

Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ ·Ó¿ ÙËÓ EÏÏ¿‰·. M¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ‰ÂÓ
¤¯Ô˘Ó ‚ÚÂı› ÓÂÔÏÈıÈο ·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘ «ÂÁ¯ÒÚÈÔ˘ ·ÌÂ-
ÏÈÔ‡» (Vitis Vinifera Vinifera), ÙÔ ÔÔ›Ô ‹Ù·Ó Ë ‚¿ÛË ÁÈ· ÙË
Ì·˙È΋ ·Ú·ÁˆÁ‹, Î·È Û‹ÌÂÚ· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ Î‡ÚÈÔ Ì¤ÛÔ ·-
Ú·Û΢‹˜ Ô›ÓÔ˘ Û fiÏÔÓ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ.
Afi ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ¿Ԅ˘, Èı·ÓÔÏÔÁ›-
Ù·È ÌÈ· ÎÔÈÓ‹ ÚԤϢÛË ÙÔ˘ ÂÁ¯ÒÚÈÔ˘ ÎÚ·ÛÈÔ‡ ·fi ÙȘ ‚fi-
ÚÂȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ EÁÁ‡˜ AÓ·ÙÔ-
Ï‹˜, fiˆ˜ Ô K·‡Î·ÛÔ˜, Ë ‚fiÚÂÈ·
Z¿ÁÎÚÔ˜ ‹ Ù· ‚Ô˘Ó¿ Taurus. Afi
ÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ ·˘Ù¤˜, Èı·Ófiٷٷ Ë ™·Ú¿ÓÙ· ·ÈÒÓ˜ ·Ú¿ÁÂ-
·ÌÂÏÔ˘ÚÁ›· Ó· ÂÍ·ÏÒıËΠηÈ
Û ¿ÏÏ· ÙÌ‹Ì·Ù· Ù˘ EÁÁ‡˜ AÓ·ÙÔ-
Ù·È Ë ÂÚ›ÊËÌË ÚÂÙÛ›Ó·
Ï‹˜, Ù˘ AÈÁ‡ÙÔ˘ Î·È Ù˘ EÏÏ¿‰Ô˜ ÛÙÔÓ ÂÏÏ·‰ÈÎfi ¯ÒÚÔ
ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ X·ÏÎÔÏÈıÈ΋˜
Î·È ¶ÚÒÈÌ˘ ¶ÂÚÈfi‰Ô˘ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡
(4000–2000 .X.). MÈ· ‚·ÛÈÏÈ΋, ¢-
ËÌÂÚÔ‡Û· ‚ÈÔÌ˯·Ó›· Ô›ÓÔ˘ ›¯Â È‰Ú˘ı› ÛÙÔ ¢¤ÏÙ· ÙÔ˘
N›ÏÔ˘ ÛÙËÓ A›Á˘ÙÔ Î·Ù¿ ÙÔ 3000 .X. H ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË
·Ú·ÁˆÁ‹ Ô›ÓÔ˘ ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙËÓ ÔÈÎÈÏ›· Î·È ÙÔÓ
ÏÔ‡ÙÔ ÙˆÓ Á‡ÛˆÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ‚ÂÏÙÈÒÓÔÓÙ·Ó Ì ÙÔ ¯ÚfiÓÔ,
Û˘ÓÂÈÛ¤ÊÂÚ·Ó ÛÙËÓ ·Í›· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÌÔÓ·‰ÈÎÔ‡ ÔÙÔ‡.
H ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘, Ô˘ ‚Ú¤ıËÎÂ
Û ¤Ó·Ó Û˘ÓÔÈÎÈÛÌfi ÛÙÔÓ M‡ÚÙÔ Ù˘ KÚ‹Ù˘ Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔ-
ÁÂ›Ù·È ÛÙËÓ ¶ÚÒÈÌË ¶ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ II (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ·
2200 .X.), Ê·Ó¤ÚˆÛ ÙËÓ ‡·ÚÍË ÎÚ·ÛÈÔ‡ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi
ÙÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘. H ¤Ú¢ӷ ‰ÈÂÍ‹¯ıË ÙfiÛÔ ·fi ÙÔ MASCA fiÛÔ
Î·È ·fi ÙÔÓ Î·ıËÁËÙ‹ Curt Beck ÛÙÔ ÎÔϤÁÈÔ Vassar, ÛÙÔ
Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ «MÈÓˆÈΤ˜ Î·È M˘-
ÎËÓ·˚Τ˜ Á‡ÛÂȘ», Ô˘ ÔÚÁ·ÓÒıËΠÛÙÔ EıÓÈÎfi MÔ˘Û›Ô
AıËÓÒÓ. EÙÛÈ, fiÙ·Ó ›ÓÔ˘Ì ÚÂÙÛ›Ó· Û‹ÌÂÚ·, ηٿ οÔÈÔ
ÙÚfiÔ Î¿ÓÔ˘Ì ÌÈ· ·Ó·‰ÚÔÌ‹ ÛÙ· 4.000 ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ-
΋˜ ÔÈÓÔÔÈ›·˜.
™ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÂÓfi˜ ÙÚ›Ô‰Ô˘ ‰Ô¯Â›Ô˘ Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜ Ô˘
‚Ú¤ıËΠ۠ÌÈ· ·Ôı‹ÎË ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ MÔÓ·-
ÛÙËÚ¿ÎÈ KÚ‹Ù˘ Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙË M¤ÛË MÈÓˆ›ÎË II
¶ÂÚ›Ô‰Ô (1700 .X.), ÈÛÙÔÔÈ‹ıËΠÚÂÙÛÈӈ̤ÓÔ ÎÚ·Û›. H
·ÚÔ˘Û›· ÂÓfi˜ Û˘ÛÙ·ÙÈÎÔ‡ ÚÂÙÛ›Ó·˜
·fi ‡ÎÔ, Û‡ÓËı˜ ÚÔÛıÂÙÈÎfi ÛÙÔ
ÎÚ·Û› Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ
ÙË ¯Ú‹ÛË ÎÚ·ÛÈÔ‡ ·Ú¿ ÍȉÈÔ‡ ÛÙËÓ
ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÙÔ˘ Ê·ÁËÙÔ‡ ÛÙÔ ÂÓ
ÏfiÁˆ ‰Ô¯Â›Ô. H ÚÂÙÛ›Ó· ¯ÚË̢ۛÂ
ÛÙË Û˘ÁÎ¿Ï˘„Ë ÙˆÓ ·ÓÂÈı‡ÌËÙˆÓ
Á‡ÛÂˆÓ Î·ıÒ˜ Î·È ˆ˜ Û˘ÓÙËÚËÙÈÎfi.
TÔ ÎÚ·Û› Ô˘ ·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÙÔ
ÚÔ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ ÙÚ›Ô‰Ô ‰Ô¯Â›Ô,
·ԉ›¯ıËΠÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ Î·È ÁÈ· ¤Ó·Ó ·ÎfiÌ·
ÏfiÁÔ. ™ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÙËΠ·fi ÙÔÓ Î·ıËÁË-
Ù‹ Beck ¤Ó· Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi, ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ÚÔ˚fiÓ Î·„›Ì·ÙÔ˜
ʇÏÏÔ˘ ‚ÂÏ·Óȉȿ˜. ¶Èı·Ófiٷٷ, ÙÔ Í‡ÏÔ Ó· «„ËÓfiÙ·Ó» ›-
Ù Ì ÛÎÔfi ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ‚·ÚÂÏÈÒÓ ·Ôı‹Î¢Û˘ ÙÔ˘ Ô›-
ÓÔ˘ ›Ù ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÌÈ·˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹˜ ÁÈ· ÙÔ ¿ÙËÌ·
ÙˆÓ ÛÙ·Ê˘ÏÈÒÓ. MÈ· ¿ÏÏË Èı·ÓfiÙËÙ· Â›Ó·È Ë ÚÔÛı‹ÎË
ÎÔÌÌ·ÙÈÒÓ Í‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ÎÚ·Û›, Ô‡Ùˆ˜ ÒÛÙ ·˘Ùfi Ó· ·ÔÎÙ‹-
ÛÂÈ È‰È·›ÙÂÚË Á‡ÛË, ‰È·‰Èηۛ· fiÌÔÈ· Ì ·˘Ù‹ Ô˘ ·ÎÔ-
ÏÔ˘ıÂ›Ù·È Û‹ÌÂÚ· ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ηϋ˜ ÔÈfiÙËÙ·˜ Ô˘›-
ÛÎÈ.
™Â ·Ó·Ûηʤ˜ ÂÚÈfi‰ˆÓ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ Ù˘ PˆÌ·˚΋˜
EÔ¯‹˜, ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ‚ÚÂı› ‰Ô¯Â›· ‹ ‚·Ú¤ÏÈ· ‚ÂÏ·Óȉȿ˜, ηÈ

18 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
˘¿Ú¯ÂÈ Ë ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ Ù· ‚·Ú¤ÏÈ· ÚˆÙԷӷηχÊıË-
Î·Ó ·fi K¤ÏÙ˜. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, Ú¤ÂÈ Ó· ÁÈÓfiÙ·Ó ¯Ú‹ÛË
ÌÈ·˜ ·ÚfiÌÔÈ·˜ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹
ÏÔ›ˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‰ÈηÈÔÏÔ-
Á‹ÛÂÈ ÙËÓ ÚÒ˚ÌË ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙˆÓ ‰Ô¯Â›ˆÓ ‚ÂÏ·Óȉȿ˜.
™ÙËÓ Ô‰fi ¢·ÛηÏfiÁÈ·ÓÓË ÙˆÓ X·Ó›ˆÓ (KÚ‹ÙË), ¤Ó· ‰È·-
ÊÔÚÂÙÈÎfi ›‰Ô˜ ÔÙÔ‡ ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘Ó‰‡·˙ ÚÂÙÛÈӈ̤ÓÔ ÎÚ·-
Û›, Ì›Ú· Î·È Ì¤ÏÈ ·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ΈÓÈÎÒÓ Î˘-
¤ÏψÓ. MÂÚÈο ·fi ·˘Ù¿ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Â›‰Ë ÈÂ-
ÚÔÙÂÏÂÛÙ›·˜ Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ II MÈÓˆÈ΋˜
EÔ¯‹˜ (1500–1400 .X.). TËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1400–1200 .X. (Ù¤-
ÏÔ˜ MÈÓˆÈ΋˜ EÔ¯‹˜ III) Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜ Ë ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ Ô-
ÙÔ‡ ·˘ÙÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô ÛÂÚ‚ÈÚÈ˙fiÙ·Ó Û ·ÏÈΘ ÛÙÔ˘˜ AṲ́-
ÓÔ˘˜ Î·È Û ·ÂÏÏ· Ì›Ú·˜ ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ (Á‡-
Úˆ ÛÙÔ 1250 .X.). OÈ Î‡ÏÈΘ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚÔ˘ ÂӉȷʤÚÔ-
ÓÙÔ˜, ηıÒ˜ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÔÓÙ·È Û ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈ΋˜
‹ Î·È ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÛÙËÓ KÓˆÛfi Î·È ÛÙËÓ ¶‡ÏÔ.
«MÂψ̤ÓÔ ÎÚ·Û›»
Oˆ˜ ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È ·fi ¤Ó· ȉÂfiÁÚ·ÌÌ· Ô›ÓÔ˘, ÂÌÊ·ÓÈ-
˙fiÌÂÓÔ Û˘¯Ó¿ ÛÂ Û˘ÁÁÚ¿Ì·Ù· °Ú·ÌÌÈ΋˜ Bã ÛÙȘ M˘Î‹Ó˜
Î·È ÙËÓ ¶‡ÏÔ, ÙÔ ÎÚ·Û› ‹Ù·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·Á·ıfi ÛÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘
·Ï·ÙÈÔ‡. TÔ È‰ÂfiÁÚ·ÌÌ· ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ¤Ó· ·Ó·ÚÚȯfiÌÂÓÔ
ÎÏ‹Ì· Ô˘ Â›Ó·È Û˘ÁÁÂÓÈÎfi Ì ¤Ó· ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ ·ÈÁ˘ÙÈ·Îfi
ÈÂÚÔÁÏ˘ÊÈÎfi.
AÍ›˙ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚıԇ̠۠·Ó·ÊÔÚ¤˜ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙˆÓ ÌÈÁ-
Ì¿ÙˆÓ ÔÙÒÓ ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·. EÓ· «ÌÂψ̤ÓÔ ÎÚ·Û›»
·Ó·ÁÚ¿ÊÂÙ·È Û ¤Ó· ·fi Ù· ΛÌÂÓ· Ù˘ ¶‡ÏÔ˘, ÂÓÒ ÙÔ ÎÔ-
ÎÙ¤ÈÏ ÙÔ˘ N¤ÛÙÔÚÔ˜ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÏȈ̤ÓÔ
Ù˘Ú›, ÎÚÈı¿ÚÈ, ̤ÏÈ Î·ıÒ˜ Î·È ÎÚ·Û›. T¤ÙÔÈÔÈ Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ›
ÔÙÒÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Í¤ÓÔÈ ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜, Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡ÛÂ
οÔÈÔ˜ Ó· ıˆڋÛÂÈ fiÙÈ Èı·Ófiٷٷ ÁÈÓfiÙ·Ó ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘
›‰ÈÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË Î¿ı ÔÙÔ‡ ͯˆÚÈÛÙ¿,
·Ú¿ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÌÈÍË ·˘ÙÒÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿,
Ù· Û˘ÁÎÚÈÓfiÌÂÓ· ¯ËÌÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· (ÂÏ‹ÊıËÛ·Ó Î·Ù¿
ÙËÓ ÂͤٷÛË ÏÂÈ¿‰·˜ ‰Ô¯Â›ˆÓ, ΢ڛˆ˜ ΈÓÈÎÒÓ Î˘¤ÏψÓ
Î·È Î˘Ï›ÎˆÓ) Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÙË ÌÂÁ¿ÏË Èı·ÓfiÙËÙ· ·Ó¿ÌÈ͢
ÙˆÓ ÔÙÒÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜.
EӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂ-
ÚÔÈ EÏÏËÓ˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Î·È Á¢ÛÈÁÓÒÛÙ˜ ·¤ÚÚÈÙ·Ó ÙËÓ
Ì›Ú· ıˆÚÒÓÙ·˜ ÙËÓ ‚·Ú‚·ÚÈÎfi ÔÙfi. °È· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi
ÚÂÙÛÈӈ̤ÓÔ ÎÚ·Û› ·Ó·ÌÈÁÓ˘fiÙ·Ó ÌfiÓÔ Ì ÓÂÚfi, ÁÂÁÔÓfi˜
Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ ÔÏÏÔ‡˜ ÏfiÁÈÔ˘˜ ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ Ë Ì›-
Ú· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¤Ó· ÔÙfi Ô˘ ηٷӷψÓfiÙ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ EÏÏË-
Ó˜.
¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, ÙfiÛÔ ÔÈ ÛÙÂÓ¤˜ Â·Ê¤˜ Ù˘ EÏÏ¿‰·˜ ÌÂ
ÙËÓ A›Á˘ÙÔ, fiÔ˘ Ë Ì›Ú· ÎÚÈı·ÚÈÔ‡ ‹Ù·Ó Ôχ ‰ËÌÔÊÈ-
Ï‹˜, fiÛÔ Î·È Ë ÂÁ¯ÒÚÈ· ηÏÏȤÚÁÂÈ· ÎÚÈı·ÚÈÔ‡ Î·È Ë ·Ó¿-
Ù˘ÍË Ù˘ ·ÚÙÔÔÈ›·˜ ̤ۈ Ù¯ÓÈÎÒÓ ·ÚfiÌÔÈˆÓ Ì ·˘Ù¤˜
Ù˘ ˙˘ıÔÔÈ›·˜, Û˘ÓËÁÔÚÔ‡Ó ÛÙÔ fiÙÈ ÔÈ EÏÏËÓ˜ ›¯·Ó fiϘ
ÙȘ ··Ú·›ÙËÙ˜ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ì›Ú·˜.
OÈ ˘¿Ú¯Ô˘Û˜ ÂӉ›ÍÂȘ Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó fiÙÈ Î·Ù¿ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘
ÂÚÈfi‰Ô˘ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÔÈ EÏÏËÓ˜ ‰ÂÓ ¤ÈÓ·Ó ÛΤÙË Ì›Ú·,
¿ÏÏ· ÙËÓ ·Ó·Ì›ÁÓ˘·Ó Ì ¿ÏÏ· ÔÙ¿.
MÈ· ·fi ÙȘ Èı·Ó¤˜ ·Èٛ˜ ÂÌÊ¿ÓÈÛ˘ ÙÔ˘ Âı›ÌÔ˘ ·˘ÙÔ‡
ηٷӿψÛ˘ ÌÈÎÙÒÓ ÔÙÒÓ Â›Ó·È Ë ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË ÛÙËÓ
EÏÏ¿‰· –ηٿ ÙËÓ ¶ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡– ·fi ¯ÒÚ˜ ÙÔ˘
BÔÚÚ¿. MÈÎÙ¿ ÔÙ¿ ˙‡ÌˆÛ˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÙÚ›ÙË
¯ÈÏÈÂÙ›· .X. Û ÂÚÈÔ¯¤˜ fiˆ˜ Ë ™Î·Ó‰ÈÓ·‚›· Î·È Ù· ‚ÚÂ-
Ù·ÓÈο ÓËÛÈ¿. ™ÙÔ Egtved Ù˘ ¢·Ó›·˜, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÛÙÔÓ
Ù¿ÊÔ ÌÈ·˜ Á˘Ó·›Î·˜ ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠ¤Ó· ‰Ô¯Â›Ô ·fi ÊÏÔ‡‰·
ÛË̇‰·˜ (›‰Ô˜ ‰¤ÓÙÚÔ˘) ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÚÈ›¯Â ÌÈ· ÛÎÔ‡Ú· η-
ʤ Ô˘Û›· Û ÌÔÚÊ‹ ËÎÙ‹˜. °‡ÚË ÌÈ·˜ ÔÈÎÈÏ›·˜ ÏÔ˘ÏÔ˘-
‰ÈÒÓ, ÊÏÔ‡‰Â˜ ÛÈÙ·ÚÈÔ‡, ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· ÛÙ·Ê˘ÏÈÒÓ Î·È Ì˘Ú-
ÙÈ¿ Ù·˘Ù›ÛÙËÎ·Ó ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÂͤٷÛË Ù˘ Ô˘Û›·˜. A˘Ù¿ È-
ı·ÓÔÏÔÁÔ‡Ó ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÌÂÏÈÔ‡, ¯˘ÌÔ‡ Î·È ÂÓfi˜ ‰ËÌË-
ÙÚÈ·ÎÔ‡ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘, ηıÒ˜ ηÈ
Ì˘ÚÙÈ¿˜, Ë ÔÔ›· ÚÔÛ¤‰È‰Â ÛÙÔ fiÏÔ Ì›ÁÌ· ÈÎÚ‹ Á‡ÛË.
MÔÏÔÓfiÙÈ Ô˘ ·fi ÙÔÓ 16Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. Ô Ï˘Î›ÛÎÔ˜ ›¯Â ·ÓÙÈ-
ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙË Ì˘ÚÙÈ¿ ÛÙË ˙˘ıÔÔÈ›·, ÙÔ ‚fiÙ·ÓÔ ·˘Ùfi ÂÍ·-
ÎÔÏÔ˘ı› Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ˆ˜ ̤ÛÔ Î·Ú˘Î‡̷ÙÔ˜ ÛÙ·
ÔÈÓÔÓÂ˘Ì·ÙÒ‰Ë ÔÙ¿.
MÈÎÙ¿ ÔÙ¿
EÓ· ·ÚfiÌÔÈÔ ÌÈÎÙfi ÔÙfi ˙‡ÌˆÛ˘ Ô˘ Û˘Ó‰˘¿˙ÂÈ Ì¤ÏÈ,
·ÚÂÙÛ›ÓˆÙÔ ÎÚ·Û› Î·È Ì›Ú· ÎÚÈı·ÚÈÔ‡ ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÚfi-
ÛÊ·Ù· Û ÌÈ· ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ KÂÓÙÚÈ΋˜ TÔ˘ÚΛ·˜ Î·È ¯ÚÔÓÔ-
ÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ ™È‰‹ÚÔ˘. TÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ Dr
Patrick E. McGovern ÛÂ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔÓ Î·ıËÁËÙ‹ Beck
ηıÒ˜ Î·È ¿ÏÏÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ÛÙȘ
H¶A ÂÍ¤Ù·Û·Ó ÎÂÚ·ÌÈο ÛÎÂ‡Ë Ô˘
·Ó·Î·Ï‡ÊıËÎ·Ó ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘
Ù¿ÊÔ˘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ M›‰· ÛÙËÓ Úˆ-
ÙÂ‡Ô˘Û· ÙˆÓ ºÚ˘ÁÒÓ, ÙÔ °fiÚ‰ÈÔ. O
Ù¿ÊÔ˜ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙ· 700 .X.
H ÚÔÙ›ÌËÛË ÙfiÛÔ ÙˆÓ ºÚ˘ÁÒÓ
fiÛÔ Î·È ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ, ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘
ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡, ÛÙ· ÌÈÎÙ¿ ÔÙ¿
˙‡ÌˆÛ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·Ô‰Ôı›
ÛÙȘ ÎÔÈÓ¤˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜ Ú›˙˜ ÙÔ˘˜,
ηıÒ˜ ÔÈ ºÚ‡Á˜ ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ ‹Ù·Ó
Â˘Úˆ·˚΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ ̤ۈ ÙˆÓ
B·ÏηӛˆÓ Î·È Ù˘ BÔÚ›Ԣ EÏÏ¿‰Ô˜.
M ÙËÓ ÂÍ¿ψÛË ÙˆÓ ·ÌÂÏÈÒÓ
Î·È ÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ ÔÈÓÔÔÈ›·˜ ηٿ
ÙËÓ KÏ·ÛÈ΋ ¶ÂÚ›Ô‰Ô ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·,
›‰Ë ÎÚ·ÛÈÒÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÂÚÈÔ-
¯ÒÓ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ
ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ÂÓÒ Ë «‚·Ú‚·ÚÈ΋» Ì›-
Ú· Î·È ÙÔ ˘‰ÚfiÌÂÏÔ Î·Ù¤ÏËÍ·Ó ÛÙÔ
ÂÚÈıÒÚÈÔ.
H ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋ ¯ËÌ›· ˘fiÛ¯ÂÙ·È
Ó· ·ÓÔ›ÍÂÈ Ó¤Ô˘˜ ÔÚ›˙ÔÓÙ˜ ÛÙË «Û˘-
Ó·Ú·ÛÙÈ΋ ÈÛÙÔÚ›·» ÙˆÓ Ê·ÁËÙÒÓ
Î·È ÙˆÓ ÔÙÒÓ ÛÙËÓ AÚ¯·›· EÏÏ¿‰·. H Ψευδστο-
M¤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ·ÔÎ¿Ï˘„ ÙËÓ Î·Ù·- μος αμφορας
ӿψÛË Ù˘ ÚÂÙÛ›Ó·˜ ·fi ÙËÓ ÙÚ›ÙË απ τις Mυκ-
¯ÈÏÈÂÙ›· .X., ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ Â›Ù ÂÛÎÂÌ̤ÓË Â›Ù ·fi Ù‡¯Ë νες και συγκε-
¯Ú‹ÛË Ù˘ ‚ÂÏ·Óȉȿ˜, ˆ˜ ·ÚˆÌ·ÙÈÎÔ‡ ηڢ·̷ÙÔ˜, ÛÙȘ κριμνα απ
·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜. K·Ù¿ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜ την Aποθκη
¤Ó· ÌÈÎÙfi ÔÙfi ˙‡ÌˆÛ˘, ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓÔ ·fi ÚÂÙÛ›Ó·, Ì›- του Iερο. Aπ
Ú· ÎÚÈı·ÚÈÔ‡ Î·È ˘‰ÚfiÌÂÏÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô Èı·Ófiٷٷ ÚÔ‹Ïı θρασμα του
·fi ÂÚÈÔ¯¤˜ ÂÎÙfi˜ EÏÏ¿‰Ô˜, ‹Ù·Ó ÙÔ ÚÒÙÔ ÛÙȘ ÚÔÙÈÌ‹- που υποβλθη-
ÛÂȘ. OÈ EÏÏËÓ˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜ Í·Ó·Á‡ÚÈÛ·Ó ÛÙȘ Ú›- κε σε ανλυση,
˙˜ ÙÔ˘˜, ·Ó·ÌÈÁÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙË ÚÂÙÛ›Ó· ÌfiÓÔ Ì ÓÂÚfi. TÔ Ì¤ÏÈ, αποδεχθηκε
ÙÔ ÎÚ·Û› Î·È ÙÔ ÎÚÈı¿ÚÈ ‹Ù·Ó Â›Û˘ ¢ڤˆ˜ ‰È·‰Â‰Ô̤ӷ τι περιεχε
Û˘ÛÙ·ÙÈο ÌÈ·˜ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓ˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔ˘˙›Ó·˜, Î·È κρασ.
¤ıÂÛ·Ó Ù· ıÂ̤ÏÈ· ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ÂÏÏËÓÈ΋ Ì·ÁÂÈÚÈ-
΋ fiˆ˜ ÙËÓ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó Ô AÚ¯›ÛÙÚ·ÙÔ˜, Ô Aı‹Ó·ÈÔ˜ ηÈ
¿ÏÏÔÈ.
Õ Kωνικ ρυ-
τ. Oι περισσ-
τεροι αρχαιο-
λγοι θεωρον
τι τα ρυτ
χρησμευαν
για τελετουρ-
γες. H ανλυ-
ση θρασματος
απ το συγκε-
κριμνο απ-
δειξε τι εχε
χρησιμοποιη-
θε για μετα-
φορ κρασιο
και μπρας
απ κριθρι.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 19
 Tα ζα στη διατροφ
Mινωιτν και Mυκηναων
Tης ¢ ◊ª∏Δƒ∞˜ M À§ø¡Õ
Aρχαιολ
γου Zωο-αρχαιολ
γου στο Iνστιτοτο
Mεσογειακν Σπουδν (ITE) Pθυμνο

E ¡∞ ∞¶Ÿ Δ∞ ¶π√ ∫√π¡Õ ∂Àƒ◊ª∞Δ∞ ÙˆÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÒÓ ·Ó·Ûη-

ÊÒÓ –ÛÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ·Ó·ÛηÊÒÓ Û ı¤ÛÂȘ
ÙË ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔÓ ÂÏÏ·‰ÈÎfi ¯ÒÚÔ– Â›Ó·È Ù· ÔÛÙ¿ ÙˆÓ
˙ÒˆÓ. A˘Ù¿, Ì·˙› Ì ‰È¿ÊÔÚ· ÂÚÁ·Ï›·, ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ ·ÏÏ¿ Î·È ·Ó·-
·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË, ηıÒ˜ Î·È Ì ٷ ÏÈÁÔÛÙ¿ ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· ÁÚ·-
Ê‹˜ (°Ú·ÌÌÈ΋˜ Bã) Â›Ó·È fi,ÙÈ ·¤ÌÂÈÓ ·fi ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ÔχÏÔÎˆÓ Î·È
ÔÏ˘Â›‰ˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ì ٷ ˙Ò·.
T· ˙Ò· ¿ÁÚÈ· ‹ ‹ÌÂÚ·, Ù˘ ÛÙÂÚÈ¿˜ ‹ Ù˘ ı¿Ï·ÛÛ·˜, ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ·
·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ËÁ‹ ÙÚÔÊ‹˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜ Î·È ÙÔ˘˜ M˘ÎËÓ·›Ô˘˜. ™Â H Aνατομικ θση των οστν
ηıËÌÂÚÈÓ¿ Á‡̷ٷ ‹ Û ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈο Û˘ÌfiÛÈ·, ˆ˜ ÙÚÔÊ‹ ÁÈ· ÙÔ˘˜ χορου, απ οστεολογικ δεγ-
·ÓıÚÒÔ˘˜ ‹ ÙÔ˘˜ ıÂÔ‡˜, Ì ÙÔ ÎÚ¤·˜ ‹ Ì ٷ Á·Ï·ÎÙÔÎÔÌÈο ÙÔ˘˜ μα του Xαμαλευρου. H απου-
ÚÔ˚fiÓÙ·, Ù· ˙Ò· Û˘Ó¤‚·Ï·Ó fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙÔ σα των οστν του μηρο και
¯Ù›ÛÈÌÔ ÌÈ·˜ ÛÂÈÚ¿˜ Û¯¤ÛÂˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡, ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈ- της λεκνης μαρτυρε σως την
ÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. παρασκευ χοιρομερου.
T· ÔÛÙ¿ ÙˆÓ ˙ÒˆÓ Ô˘ ·ÔηχÙÔÓÙ·È Î·Ù¿ ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋
·Ó·Ûηʋ, Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚÔ‡Ó ÁÈ· Ù· ›‰Ë Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÔÈ
MÈÓˆ›Ù˜ Î·È ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ. TË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜ ˆ˜ ËÁ‹ ÎÚ¤·ÙÔ˜ ÙËÓ ÂÈ-
‚‚·ÈÒÓÔ˘Ó Ù· ÛËÌ¿‰È· ÎÔ‹˜. O ‰È·ÌÂÏÈÛÌfi˜, Ë ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË ÙÔ˘
„·¯ÓÔ‡ ÎÚ¤·ÙÔ˜ ·fi Ù· ÔÛÙ¿, ÙÔ Á‰¿ÚÛÈÌÔ Î·È ÙÔ Û¿ÛÈÌÔ ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ
ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ̉ԢÏÈÔ‡, ·Ê‹ÓÔ˘Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ›¯ÓË ÛÙ·
ÔÛÙ¿, Ô˘ Ì·˜ ‚ÔËıÔ‡Ó Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ٤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ Ú·ÎÙÈΤ˜.
EÈϤÔÓ, ÙÔ Î¿„ÈÌÔ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÔÛÙÒÓ, ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÛËÌ›· (·˘-
Ù¿ Ô˘ ÂÎÙ›ıÂÓÙ·È ÛÙË ÊˆÙÈ¿ ÁÈ·Ù› ‰ÂÓ Î·Ï‡ÙÔÓÙ·È ·fi ÎÚ¤·˜) ·Ô-
ÙÂÏ› ·ÍÈfiÈÛÙË ¤Ó‰ÂÈÍË Ì·ÁÂÈڤ̷ÙÔ˜ ÛÙË Û¯¿Ú· ‹ ÛÙË ÛÔ‡‚Ï·.
P Παρσταση κυνηγιο ελα-
¢È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ÎÚ¤·ÙÔ˜ φιν απ ρμα, σε ελλειψοει-
δ σφενδνη χρυσο δαχτυλι-
™˘¯Ó¿, Ë ·˘ÍË̤ÓË ·ÚÔ˘Û›· ÔÛÙÒÓ Û ÔÚÈṲ̂ӷ ÙÌ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÛÊ¿ÁÈ- διο, 16ου αι. π.X., απ τις
Ô˘, ‹ ·ÓÙ›ıÂÙ· Ë ·ÓÙÂÏ‹˜ ·Ô˘Û›· ÙÔ˘˜, ÌÔÚ› Ó’ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó‰ÂÈÍË Mυκνες. Mετ τα κτηνοτροφι-
ȉȷ›ÙÂÚˆÓ ¯Ú‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘. T¤ÙÔÈ· Â›Ó·È Ë ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ ¯Ô›ÚˆÓ κ εδη σημαντικ πηγ δια-
·fi ÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ PÂı‡ÌÓÔ˘, ÙÔ˘ Ù¤ÏÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ (ÂÚ. τροφς για τους Mινωτες και
1190-1070 .X.), fiÔ˘ Ù· ÔÛÙ¿ Ù˘ ÏÂοÓ˘ Î·È ÙÔ˘ ÌËÚÔ‡, ·˘Ù¿ Ô˘ τους Mυκηναους αποτελοσαν
ηχÙÔÓÙ·È ·fi ÌÂÁ¿ÏË ÔÛfiÙËÙ· „·¯ÓÔ‡ ÎÚ¤·ÙÔ˜, Â›Ó·È Û¯Â‰fiÓ τα προϊντα του κυνηγιο.
·fiÓÙ·. H ¤ÏÏÂÈ„‹ ÙÔ˘˜ Ì·ÚÙ˘Ú› ›Ûˆ˜ ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ ¯ÔÈÚÔÌÂÚÈÔ‡,
Ô˘ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÔÓÙ·Ó ÁÈ· Ó· ηٷӷψı› οÔ˘ ·ÏÏÔ‡, ÌÂ
·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·, Ù· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÔÛÙ¿ Ó’ ·Ô˘ÛÈ¿-
˙Ô˘Ó. ™Â ÔÚÈṲ̂Ó˜ Û¿ÓȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, ‚Ú›-
ÛÎÔ˘Ì Û ·ÁÁ›· fi,ÙÈ ·¤ÌÂÈÓ ·fi ·ÛÙˆ-
̤ÓÔ ‹ ‰È·ÙËÚË̤ÓÔ Ì ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ ÎÚ¤-
·˜ ‹ ·ÎfiÌË Î·È Ù· ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· ÙÔ˘
Ì·ÁÂÈڤ̷ÙÔ˜ fiÙ·Ó ·˘Ùfi Ù˘¯·›ÓÂÈ
Ó· ¤¯ÂÈ ‰È·ÎÔ› Í·ÊÓÈο.
OÈ ÚfiÛÊ·Ù˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔÓ
ÙÔ̤· Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ ·Ú-
¯·ÈÔÏÔÁ›·˜ Ì ÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈ-
Ûً̘,, ¿ÓÔÈÍ·Ó Ó¤Ô˘˜ ‰Úfi-

Õ Aπ τα εξημερωμνα ζα,

οι νθρωποι της Eποχς του
Xαλκο, κατανλωναν το
κρας των αιγοπροβτων,
των χορων, των αγελδων
και σε εξαιρετικς περιπτ-
σεις, του σκλου.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 21
 Õ H θλασσα αποτελοσε πλοσια πηγ
διατροφς για τους Mινωτες και τους
Mυκηναους, παρχοντας ψρια, μαλ-
κια και οστρακοειδ. Tα ψρια κατανα-
λνονταν κυρως φρσκα, αν και δεν
λεπουν οι μαρτυρες για το εμπριο
αποξηραμνων  καπνιστν ψαριν.
Στη φωτογραφα παρσταση ψαρ χι
απ τις εξεταζμενες περιοχς, αλλ απ
την δια περπου χρονικ περοδο: τμ-
μα τοιχογραφας απ το Aκρωτρι της
Θρας, περ. 1650 π.X.

ÌÔ˘˜ ÛÙË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Ù˘ ÙÚÔÊÈ΋˜
Û˘Ì‚ÔÏ‹˜ ÙˆÓ ˙ÒˆÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒ-
Ô˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔ AÈ-
Á·›Ô. XËÌÈΤ˜ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ Û ıÚ·‡ÛÌ·-
Ù· ·fi ¯‡ÙÚ˜ ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙË ¯Ú‹-
ÛË ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ Ì·Á›ÚÂÌ· ÌÂٷ͇ ¿Ï-
ÏˆÓ Î·È ÎÚ¤·ÙÔ˜. EÈϤÔÓ, ¯ËÌÈΤ˜
·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÛÙ· ÔÛÙ¿ ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙˆÓ ·Ó-
ıÚÒˆÓ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÌÈ· ‰›·ÈÙ·, ÏÈÁfiÙÂ-
ÚÔ ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÏÔ‡ÛÈ· Û ˙ˆÈΤ˜
ÚˆÙ½Ó˜.
øÛÙfiÛÔ, ÚÈÓ Ù· ˙Ò· ηٷϋÍÔ˘Ó
ÛÙË ¯‡ÙÚ· ‹ ÛÙË Û¯¿Ú·, ›¯·Ó ‹‰Ë ÌÈ·
Â·Ê‹ Ì ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ̤ۈ ÙˆÓ
ÎÙËÓÔÙÚÔÊÈÎÒÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ ‹ ÙÔ˘ ΢-
ÓËÁÈÔ‡. Afi Ù· ÂÍËÌÂڈ̤ӷ ˙Ò·, ÔÈ
¿ÓıÚˆÔÈ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ η-
Ù·Ó¿ÏˆÓ·Ó ÙÔ ÎÚ¤·˜ ÙˆÓ ·ÈÁÔÚÔ‚¿-
ÙˆÓ, ÙˆÓ ¯Ô›ÚˆÓ, ÙˆÓ ·ÁÂÏ¿‰ˆÓ Î·È ÛÂ
ÂÍ·ÈÚÂÙÈΤ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Î·È ÙÔ˘ Û·-
ÏÔ˘. H Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ οı ›‰Ô˘˜ ÛÙË
‰È·ÙÚÔÊ‹ Ô›ÎÈÏÏ ηٿ ÂÚÈÔ¯‹ ·Ó¿-
ÏÔÁ· Ì ÙȘ ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÈΤ˜ Û˘Óı‹-
Θ, ÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ˜,
ÙȘ ÂÈÙfiÔ˘ Á¢ÛÙÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ
Î·È ›Ûˆ˜ ÙËÓ ‡·ÚÍË ‰È·ÙÚÔÊÈÎÒÓ Ù·-
ÌÔ‡ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ. OÚÈ-
Ṳ̂ӷ ·fi ·˘Ù¿ Ù· ÂÍËÌÂڈ̤ӷ ˙Ò·
‹Ù·Ó ËÁ‹ ÙÚÔÊ‹˜ Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿Ú-
ÎÂÈ· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ Á¿Ï· ÙÔ˘˜. ™Â
¿ÏϘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘˜
ÛÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ù˘ ÂÔ-
¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ‹Ù·Ó ¤ÌÌÂÛË, ·Ú¤-
¯ÔÓÙ·˜ Ï›·ÓÛË ÛÙ· ¯ˆÚ¿ÊÈ·, Ì ÙËÓ
ÎÔÚÈ¿ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÙË Ì˘˚΋ ÙÔ˘˜
‰‡Ó·ÌË ÛÙȘ ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ ηÈ
ÛÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ·Á·ıÒÓ.
T· ÚÔ˚fiÓÙ· ÙÔ˘ ΢ÓËÁÈÔ‡ Î·È Ù˘
·ÏÈ›·˜ Û˘Ó¤‚·ÏÏ·Ó Â›Û˘ ÛÙË ‰È·-
ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È ÙˆÓ M˘ÎË-
Ó·›ˆÓ, ·Ó Î·È Û ÛËÌ·ÓÙÈο ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ
‚·ıÌfi ·fi fi,ÙÈ Ù· ÎÙËÓÔÙÚÔÊÈο ›‰Ë.
EÏ¿ÊÈ·, Ï·ÙfiÓÈ·, ˙·Úο‰È·, ·›Á·ÁÚÔÈ,
·ÁÚÈfi¯ÔÈÚÔÈ Î·È ¿ÁÚȘ ·ÁÂÏ¿‰Â˜ ›ӷÈ
Ù· ÈÔ ÎÔÈÓ¿ ÌÂÁ¿Ï· ıËÚ¿Ì·Ù·. §·ÁÔ›,
ÎÔ˘Ó¿‚È·, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÁÚÈÔÂÚ›ÛÙÂÚ·,
¤Ú‰ÈΘ, Î.¿. η٤ÏËÁ·Ó Â›Û˘ ÛÙ·
ÙÚ·¤˙È· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔÓ
·ÈÁ·È·Îfi ¯ÒÚÔ. H ÏÔ‡ÛÈ· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·-
Ê›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ·Ú¤¯ÂÈ ÂӉ›ÍÂȘ fiÙÈ
ÙÔ Î˘Ó‹ÁÈ Â›¯Â, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û ÔÚÈ-
Ṳ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÎfi ¯·-
Ú·ÎÙ‹Ú· Î·È ‹Ù·Ó ÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔ ÌÂ Û˘Ì-
‚ÔÏÈÛÌÔ‡˜, ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡˜, ÎÔÈÓˆÓÈ-
ÎÔ‡˜ ‹ ¿ÏÏÔ˘˜. K·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ›ӷÈ
Èı·Ófi fiÙÈ Î·È Ë Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ÙˆÓ
¿ÁÚÈˆÓ ˙ÒˆÓ Ú˘ıÌ˘˙fiÙ·Ó ·fi Ù¤ÙÔÈÔ˘
›‰Ô˘˜ ηÓfiÓ˜.
H ı¿Ï·ÛÛ· ·ÔÙÂÏÔ‡ÛÂ ÏÔ‡ÛÈ·
ËÁ‹ ÙÚÔÊ‹˜, ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ „¿ÚÈ·, Ì·-
Ï¿ÎÈ· Î·È ÔÛÙÚ·ÎÔÂȉ‹. TÔ „¿ÚÂÌ·
‹Ù·Ó ΢ڛˆ˜ ·Ú¿ÎÙÈÔ, ·ÍÈÔÔÈÒÓÙ·˜
Ù· ÌÈÎÚ¿ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· „¿ÚÈ· Ô˘
˙Ô˘Ó ÎÔÓÙ¿ ÛÙȘ ·ÎÙ¤˜. T· ÈÔ ÎÔÈÓ¿ ›-
‰Ë, Û ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ AÈÁ·›Ô, ‹Ù·Ó Ù·
̤ÏË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ ™·Ú›‰ˆÓ,
fiˆ˜ ÔÈ Áfi˜, ÔÈ Û¿ÚÔÈ, Ù· Ê·ÁÎÚÈ¿,
Ù· ÏÈıÚ›ÓÈ· Î·È ÔÈ Û˘Ó·ÁÚ›‰Â˜. KÔÈÓ¿
‹Ù·Ó Â›Û˘ ÔÈ ¤ÚΘ, ÔÈ ¯¿ÓÔÈ, ÔÈ ÚÔ-
ÊÔ›, ÔÈ ÛÊ˘Ú›‰Â˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ Ì·Ú›‰Â˜,
ÔÈ ¯ÂÈÏÔ‡‰Â˜, ÔÈ Î·ÏÔÁÚ›ÙÛ˜, Ù· ÛÂÏ¿-
¯È·, ÔÈ Ú›Ó˜ ηÈ
ÔÈ Î·Ú¯·Ú›Â˜.
EÈϤÔÓ, Û ÔÚÈ-
Ṳ̂Ó˜ ¢ÓÔ˚Τ˜
TÔ Ê‡ÏÔ, Ô ·ÁÚÔÙÈÎfi˜
ı¤ÛÂȘ, ÁÈÓfiÙ·Ó ‹ ·ÛÙÈÎfi˜ ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ-
Â›Û˘ ·ÏÈ›·
ÙˆÓ ÂÔ¯ÈÎÒÓ ‹˜ Î·È Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋
ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ-
ÎÒÓ ÂȉÒÓ, fiˆ˜
ı¤ÛË Î·ıfiÚÈ˙·Ó ÙËÓ
ÔÈ ÙfiÓÔÈ, ÔÈ ·Ï·-
Ì›‰Â˜, ÔÈ ÎÔÏÈÔ›
ηٷӿψÛË ˙ˆÈÎÒÓ
Î·È Ù· ÛÎÔ˘- ÚˆÙÂ˚ÓÒÓ
ÌÚÈ¿. T· „¿ÚÈ·
ηٷӷÏÒÓÔÓÙ·Ó
΢ڛˆ˜ ÊÚ¤Ûη, ·Ó Î·È ‰ÂÓ Ï›Ô˘Ó ÔÈ
Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÁÈ· ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ ·ÔÍËڷ̤-
ÓˆÓ, ·ÛÙˆÌ¤ÓˆÓ ‹ ηÓÈÛÙÒÓ „·-
ÚÈÒÓ.
M ÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ÂͤÏÈÍË Ù˘ ·Ú¯·È-
ÔÏÔÁÈ΋˜ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ ÌÔÚԇ̠ӷ
·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ì ÔÛÔÙÈο ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹
ÙˆÓ ˙ˆÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÛÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ
MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È ÙˆÓ M˘ÎËÓ·›ˆÓ Û ÔÚÈ-
Ṳ̂Ó˜ ÌfiÓÔ ÂÚÈÙÒÛÂȘ. H ÈÔ Úfi-
ÛÊÔÚË Ì¤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ̤ıÔ‰Ô˜, Ê·›ÓÂ-
Ù·È Ó· Â›Ó·È Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Ù˘ ‰È·ÙÚÔ-
Ê‹˜, ̤ۈ Ù˘ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ¯Ë-
ÌÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘ ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ ÙˆÓ Î·Ù·-
ӷψÙÒÓ. AӷχÛÂȘ Û·Ó ÎÈ ·˘Ù¤˜ Ô˘
¤ÁÈÓ·Ó Û ÛÎÂÏÂÙÔ‡˜ ·fi ÙÔ˘˜ AṲ́-
ÓÔ˘˜ PÂı‡ÌÓÔ˘ (ÂÚ. 1390–1190 .X.),
·fi Ù· X·ÓÈ¿ (ÂÚ. 1390–1190 .X.)
Î·È ·fi ‰È¿ÊÔÚ· Ù·ÊÈο Û‡ÓÔÏ· ÙˆÓ
M˘ÎËÓÒÓ (1600–1200 .X.), ‰Â›¯ÓÔ˘Ó
fiÙÈ Ë Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ˙ˆÈÎÒÓ ÚˆÙÂ˚ÓÒÓ
Ô›ÎÈÏÏÂ Î·È fiÙÈ Ë ÚfiÛ‚·ÛË Û ˙ˆÈΤ˜
ÙÚÔʤ˜ ÂÍ·ÚÙÈfiÙ·Ó ·fi ·Ú¿ÁÔÓÙ˜
fiˆ˜ ÙÔ Ê‡ÏÔ, ÙÔÓ ·ÁÚÔÙÈÎfi ‹ ·ÛÙÈÎfi
ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ Î·È Èı·ÓÒ˜ ·fi ÙËÓ ÎÔÈ-
ÓˆÓÈ΋ ı¤ÛË.
AÓÂ·Ú΋˜ ‰È·ÙÚÔÊ‹
™ÙÔ˘˜ AṲ́ÓÔ˘˜ PÂı‡ÌÓÔ˘ ÁÈ· ·Ú¿-
‰ÂÈÁÌ· ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ¤·Û¯·Ó Û Ôχ
ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÓÙÚ˜,
·fi ÛȉËÚÔÂÓÈ΋ ·Ó·ÈÌ›·, Ô˘ Û¯ÂÙ›-
˙ÂÙ·È Ì ÂÏÏÈ‹ ηٷӿψÛË ÎÚ¤·ÙÔ˜.
™Ù· ·ÛÙÈο X·ÓÈ¿ ÙÔ˘ Ù¤ÏÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ-
¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ (ÂÚ. 1390–1190 .X.)
ÔÈ ·ıÔÏÔÁ›Â˜ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·Ó Ì ÙËÓ
·ÓÂ·Ú΋ ‰È·ÙÚÔÊ‹ Î·È ÙËÓ Ôχ ÌÈ-
ÎÚ‹ ηٷӿψÛË
˙ˆÈÎÒÓ ÚˆÙÂ˚-
ÓÒÓ, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ
‹Ù·Ó ÈÔ ¤ÓÙÔÓ˜
·’ fi,ÙÈ ÛÙÔ˘˜ Û˘Á-
¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÎÙË-
ÓÔÙÚÔÊÈÎÔ‡˜
AṲ́ÓÔ˘˜. ™ÙËÓ
AÚÁÔÏ›‰· ÙˆÓ M˘-
ÎËÓ·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ,
ÛÎÂÏÂÙÔ› Ô˘ ‚Ú¤-
ıËÎ·Ó Û ÏÔ‡ÛÈ·
ÎÙÂÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ Ù¿-
ÊÔ˘˜, Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó
ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Î·Ù·Ó¿ÏˆÛË ÎÚ¤·ÙÔ˜ ·’
fi,ÙÈ ÔÈ ÛÎÂÏÂÙÔ› ·ÙfiÌˆÓ Ô˘ ÚÔ¤Ú¯Ô-
ÓÙ·È ·fi ÊÙˆ¯fiÙÂÚÔ˘˜ Ù¿ÊÔ˘˜.
°È· ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜ Î·È ÙÔ˘˜ M˘ÎË-
Ó·›Ô˘˜ Ë ‰È·ÙÚÔÊÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ
˙ÒˆÓ ‹Ù·Ó ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋. £’
·ÔÙÂÏÔ‡ÛÂ ˆÛÙfiÛÔ ÛÔ‚·Ú‹ ·Ú·-
ÓfiËÛË Ó· ıˆڋÛÔ˘Ì fiÙÈ ‹Ù·Ó Ë Ìfi-
ÓË, ‹ ›Ûˆ˜ Ë ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋. T· ˙Ò·
‹Ù·Ó ÂÓۈ̷و̤ӷ ÛÙÔÓ ÈÛÙfi Ù˘
˙ˆ‹˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘
X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔÓ ÂÏÏ·‰ÈÎfi ¯ÒÚÔ, ÙfiÛÔ Ì¤-
Ûˆ Ù˘ ˘ÏÈÛÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ‰È¿ÛÙ·Û˘
(ÙÚÔÊ‹, ÚÒÙ˜ ‡Ï˜) fiÛÔ Î·È Ì ÙËÓ
ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Í›·.
T· ˙Ò· Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·
Î·È ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜
ÈÛ¯‡Ô˜ Î·È ˆ˜ ۇ̂ÔÏ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó
̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ‰ÈÎÙ‡Ô˘ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ·Ó-
ıÚÒˆÓ Ì ÙÔÓ Ê˘ÛÈÎfi Î·È ˘ÂÚÊ˘ÛÈ-
Îfi ÎfiÛÌÔ Á‡Úˆ ÙÔ˘˜.

22 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
 Mπαχαρικ
και αρωματικ

Tης A ¡Õ°π∞˜ ™ ∞ƒ¶Õ∫∏

Aρχαιολ
γου - αρχαιοβοτανολ
γου

O π °∂⁄™∂π˜ ∫∞π Δ∞ °√⁄™Δ∞ ÙˆÓ ·ÓıÚÒ-

ˆÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌfiÓÔ ·ÙÔÌÈΤ˜
ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ, ·ÏÏ¿ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›-
˙ÔÓÙ·È Â›Û˘ ·fi ÔÏÈÙÈÛÌÈο ÂÚÈ-
‚¿ÏÏÔÓÙ· Î·È ¤¯Ô˘Ó ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË ÌÂ
Ù· «Ù·ÌÔ‡» Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙË
Á‡ÛË/ÁÔ‡ÛÙÔ, ›Ù ·˘Ùfi ϤÁÂÙ·È Ê·-
ÁËÙfi ›ÙÂ Ì˘Úˆ‰È¿ ›Ù ¯ÚÒÌ·. ¶·Ú·-
‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯¿ÚË, ·Ú·‰ÔÛȷο ‰ÂÓ
Ì·˜ ·Ú¤ÛÔ˘Ó Ù· Ôχ ÈοÓÙÈη Ê·-
ÁËÙ¿Ø ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ë ÌÂÛÔÁÂȷ΋ ÎÔ˘˙›-
Ó· ÚÔÛ·ı› Ó· ÚÔ‚¿ÏÂÈ ÙË Á‡ÛË
Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ‡Ï˘ Ô˘ Ì·ÁÂÈÚ‡ÂÙ·È
Î·È fi¯È Ó· ÙËÓ ÂÈηχ„ÂÈ. AÏÏ¿ ·Îfi-
Ì· Î·È Û ̛· ¯ÒÚ· ÌÈÎÚ‹ Û·Ó ÙËÓ
EÏÏ¿‰·, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÙÔÈΤ˜ Á¢ÛÙÈΤ˜
ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ·˜ ÔÈ Ôԛ˜ ÂÂÎÙ›ÓÔ-
ÓÙ·È Î·È ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ·˘ÙÒÓ
Ô˘ ‚ϤÔ˘ÌÂ, ‰ËÏ·‰‹ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ‹
Î·È ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜ Î·È ‚¤‚·È· ·˘ÙÒÓ Ô˘
Ì˘Ú›˙Ô˘ÌÂ. ¶fiÛÔ Ì¿ÏÏÔÓ ÛÙË ÌÈÓˆÈ΋
Î·È Ì˘ÎËÓ·˚΋ ÂÔ¯‹ fiÔ˘ ÔÈ ÂÈÎÔÈ-
ӈӛ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·ÏÔ‡˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜
‹Ù·Ó ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜, Ù· ‹ıË Î·È ¤ıÈÌ·
ÈÔ ÚÈ˙ˆÌ¤Ó· Î·È ÔÈ ·Ú·‰fiÛÂȘ ¯Úˆ-
Ì·ÙÈṲ̂Ó˜ ·fi ȉÈfiÙ˘Ô˘˜ ÙÔÈÎÈ-
ÛÌÔ‡˜.
OÈ ËÁ¤˜ Ì·˜ Â›Ó·È ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈΤ˜ à Πλινο ει-
Î·È ÔÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ Â›Ó·È ‰È·ÛÎÔÚÈ- δ
λιο της μι-
Ṳ̂Ó˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÁÚ·Ù¿ ΛÌÂÓ· νωικς θες
– ÛÙË °Ú·ÌÌÈ‹ B ( ÂÓÒ Ë °Ú·ÌÌÈ΋ A των Mηκ
νων.
ÂÚÈ̤ÓÂÈ ÙÔÓ ·ÔÎÚ˘ÙÔÁÚ¿ÊÔ Ù˘), Tη στεφνη
ÛÙ· ·Ú¯·ÈÔ‚ÔÙ·ÓÈο ηٿÏÔÈ·, ·˘Ù¿ της κεφαλς
ηı·˘Ù¿ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ·Ó·Ûη- κοσμον τρεις
ʤ˜, ÛÙËÓ ·ÂÈÎfiÓÈÛË ÛÙËÓ T¤¯ÓË Î·È κλυκες της
Û ¯ÚËÛÙÈο Ù¤¯ÓÂÚÁ· fiˆ˜ ηÈ, ÙÂ- παπαρονας
ÏÂ˘Ù·›·, Û ¯ËÌÈΤ˜ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ. Mκων η
E›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ¿Ó, Yπνοφρος
ÛÙ· ‚¿ıË ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘, Ù· ‚·ÊÈο Ê˘- (Hρκλειο,
Ù¿, Ù· Ì·¯·ÚÈο ‹ Ù’ ·ÚˆÌ·ÙÈο ¯ÚË- Aρχαιολογικ
ÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÌfiÓ· ÙÔ˘˜ ‹ Û ο- Mουσεο).

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 23
24 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
 Ã Σχεδιαστικ απ-
δοση αποτμημτων
πλινων μυκηναϊ-
κ
ν πινακδων, με
επιγραφς Γραμμι-
κς B, στις οποες
καταχωρζονται ζυ-
γισμνες ποστητες
κρκου. Tο ιδε-
γραμμα του κροκαν-
θο τονσθηκε εδ
σκπιμα με κτρινο
χρ
μα. Aπ το αν-
κτορο της Kνωσο
(Hρκλειο, Aρχαιο-
λογικ Mουσεο).
ÔÈÔ˘˜ Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ‡˜. £· ÂÚ›ÌÂÓ ηÓ›˜
fiÙÈ Ù· ‚·ÊÈο Ê˘Ù¿ ÚˆÙÔ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹-
ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ·Ï·ÈÔÏÈıÈ΋ ÂÔ¯‹, ‰ÈfiÙÈ
ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ, ›Ù fiÏÔÈ Â›ÙÂ
ÔÚÈṲ̂ӷ ¿ÙÔÌ· Ú¤ÂÈ Ó· ¤‚·Ê·Ó ÙfiÙÂ,
ÂȉÈο ÛÙȘ ıÂṲ́˜ ÂÚÈÔ¯¤˜, ÙÔ ÛÒÌ·
ÙÔ˘˜. ¶Èı·Ófiٷٷ ·˘Ùfi ı· ÚÔÂÎÙÂÈÓfiÙ·Ó
ÛÙ· ‰¤ÚÌ·Ù· Ô˘ ÊÔÚÔ‡Û·Ó Î·È ÁÓˆÚ›-
˙Ô˘Ì ϤÔÓ fiÙÈ ÛÙËÓ YÛÙÂÚË ¶·Ï·ÈÔÏÈıÈ-
΋ ‰È·ÎÔÛÌÔ‡Û·Ó Î·È Ù· Û‹Ï·È¿ ÙÔ˘˜.
T· Ì·¯·ÚÈο Èı·Ófiٷٷ Ó· ÚÔÛÙ¤-
ıËÎ·Ó fiÙ·Ó Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ·Ô-
ıË·ÂÈ ‹ Î·È Ó· Ì·ÁÂÈÚ‡ÂÈ. °ÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ
fiÙÈ Ù· Ì·¯·ÚÈο ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Â›ÙÂ
ˆ˜ ÚÔÛٷ٢ÙÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ÁÈ· Ó·
·ˆı‹ÛÔ˘Ó Ù· ‚·ÎÙ‹ÚÈ·, ÙË ÌÔ‡¯Ï· ηÈ
Ù· ¤ÓÙÔÌ·, ›Ù ˆ˜ ÂÓÈÛ¯˘ÙÈÎfi ÁÈ· ÙË Á‡-
ÛË Î·È ÙÔÓ ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi Ù˘ ÙÚÔÊ‹˜ ÒÛÙÂ
Ó· Á›ÓÂÙ·È ·ÔÏ·˘ÛÙÈÎfiÙÂÚË. ™˘ÓÂÒ˜, Ë
·Ú¯‹ Ù˘ ·Ó¿Á΢ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ Ì·¯·ÚÈ-
ÎÒÓ Ú¤ÂÈ ÎÈ ·˘Ù‹ Ó· ¤ÁÎÂÈÙ·È Û ·Ï·È-
ÔÏÈıÈΤ˜ Û˘Ó‹ıÂȘ. EÓÓÔÂ›Ù·È fiÙÈ Ë ·Ô-
ı‹Î¢ÛË ‰ÂÓ ıˆÚÂ›Ù·È ÙÒÚ· ϤÔÓ ÌfiÓÔ
ˆ˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· ÙˆÓ ÓÂÔÏÈıÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆ-
ÓÈÒÓ ·ÏÏ¿ ·fiÎÙËÌ· ‹‰Ë ÙÔ˘ ·Ï·ÈÔÏÈıÈ-
ÎÔ‡ ÙÚfiÔ˘ ˙ˆ‹˜. TÔ ‰Â Ì·Á›ÚÂÌ· ÌÔÚ›
Ó· ¯ˆÚÈÛı› ¯ÔÓÙÚÈο Û ‰‡Ô ηÙËÁÔڛ˜,
ÙÔ ÍÂÚfi „‹ÛÈÌÔ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È Û ÊÔ‡ÚÓÔ ‹
·¢ı›·˜ ¿Óˆ ÛÙËÓ ÂÛÙ›·, ‹ ÙÔ ˘ÁÚfi
„‹ÛÈÌÔ, ‰ËÏ·‰‹ ̤۷ Û ‰Ô¯Â›Ô, Û ˘ÁÚ‹
ÌÔÚÊ‹. K·È ÔÈ ‰‡Ô ÌÔÚʤ˜ Ú¤ÂÈ Ó·
·ÛÎÔ‡ÓÙ·Ó ‹‰Ë ·fi ÙËÓ ·Ï·ÈÔÏÈıÈ΋
ÂÔ¯‹. E›Ó·È ÍÂÂÚ·Ṳ̂ÓË Ë ÁÓÒÌË fiÙÈ ÙÔ
˘ÁÚfi „‹ÛÈÌÔ ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›·
ÎÂÚ·ÌÈ΋˜, ‰ÈfiÙÈ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ϤÔÓ fiÙÈ ı·
ÌÔÚÔ‡Û ӷ Á›ÓÂÈ Û ‰¤ÚÌ·Ù·, Û ηϿ-
ıÈ·, Ì η˘Ù¤˜ ¤ÙÚ˜ Î.Ô.Î. ™˘ÓÂÒ˜, ηÈ
Õ Kροκοσυλ- Ë ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ Ì·¯·ÚÈÎÒÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó¿-
λκτρια. Λε- ÁÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË. B¤‚·È·, ÛÙËÓ
πτομρεια απ KÚ‹ÙË Ë ÚˆÈÌfiÙÂÚË, ‚¤‚·ÈË, ·ÓıÚÒÈÓË
την περφημη ·ÚÔ˘Û›· ·Ó¿ÁÂÙ·È ÛÙËÓ ÚÔÎÂÚ·ÌÈ΋
τοιχογραφα ÂÚ›Ô‰Ô.
κροκοσυλλε- TÔ ÌfiÓÔ Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È ÓÂÒÙÂÚË «Âʇ-
κτρι
ν απ το ÚÂÛË» Â›Ó·È Ë ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ Ê˘ÙÒÓ Ô˘ ¯ÚË- «·fiÚ·Ù·», ÏfiÁˆ ÙÔ˘ fiÙÈ ‹Ù·Ó «ÔÈÎÔÓÔÌÈ-
Aκρωτρι, ÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÁÈ· ÙËÓ ·-
περ. 1650 Ú·Û΢‹ ·ÚˆÌ¿ÙˆÓ. TÔ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘ÌÂ
π.X. (Mουσεο ·˘Ùfi ‰ÈfiÙÈ Ë ÂÙÔÈÌ·Û›· ÙˆÓ Ê˘ÙÒÓ ÁÈ· Ó·
Προϊστορικς ÚÔÛ‰ÒÛÔ˘Ó ÙÔ ¿ÚˆÌ¿ ÙÔ˘˜ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÂ
Θρας). ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·fi Ù¯ÓÈΤ˜, fiˆ˜ Ë Û˘ÏÏÔÁ‹
H K A £ H M E P I N H
ÙˆÓ Î·Ù¿ÏÏËÏˆÓ Ê˘ÙÒÓ ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË
ÛÙÈÁÌ‹ ‹ Î·È ·ÎfiÌ· ÛÙË Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÂÎ-
ÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Î·È Î·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ÛÙËÓ Î·Ï-
ÏȤÚÁÂÈ· ÂȉÒÓ, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ
ÙËÓ ÂÍË̤ڈÛË ÙˆÓ Ê˘ÙÒÓ ·˘ÙÒÓ. ¶Èı·-
Ófiٷٷ, ÏÔÈfiÓ, Ë ÁÓÒÛË ÙÔ˘ Ó· ÂÍ¿ÁÔ˘Ó
Ê˘ÙÈο ¤Ï·È·, ‰ËÏ·‰‹ Ù· Ê˘ÛÈο ·ÚÒÌ·-
Ù·, ·fi Ù’
·ÚˆÌ·ÙÈο
Ê˘Ù¿ Ú¤ÂÈ
–¯ˆÚ›˜ ‚¤‚·È· TÔ «È¤ÚÈ» Ù˘ ˙ˆ‹˜: Ì·-
Ó· ÙÔ ¤¯Ô˘ÌÂ
·ԉ›ÍÂÈ– Ó’
¯·ÚÈο, ·ÚˆÌ·ÙÈο Î·È ‚·ÊÈ-
¿Ú¯ÈÛ ÙË M¤- ο Ê˘Ù¿ Ù˘ MÈÓˆÈ΋˜ ηÈ
ÛË EÔ¯‹ ÙÔ˘
X·ÏÎÔ‡ ‹ Ï›ÁÔ M˘ÎËÓ·˚΋˜ EÔ¯‹˜
ÓˆÚ›ÙÂÚ·. H
¯Ú‹ÛË, ¿-
ÓÙˆ˜, ·ÚˆÌ¿ÙˆÓ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ıˆÚ›ٷÈ
ÁÂÓÈÎÂ˘Ì¤ÓË ÏfiÁˆ Ù˘ ‰˘ÛÎÔÏ›·˜ Ù˘ ÌÂ-
Ù·Ô›ËÛ˘ ÙˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ Ê˘ÙÒÓ, Ù˘
·Ó¿Á΢ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÁÓÒÛ˘ Î·È Û˘-
ÓÂÒ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÙÔ˘˜ ·Ú·Û΢‹˜ ÙÔ˘˜.
§fiÁˆ ÙˆÓ ‰˘ÛÎÔÏÈÒÓ ·fiÎÙËÛ˘ ÙˆÓ
·ÚˆÌ¿ÙˆÓ –Ô˘ Â’ Ô˘‰ÂÓ› ÌÔÚÔ‡Ó Ó·
ηٷٷ¯ıÔ‡Ó ÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ÙˆÓ ÂȉÒÓ
·Ó¿Á΢–, Ë ÂÌÊ¿ÓÈÛ‹ ÙÔ˘ Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó-
‰¤ÂÙ·È Ì ÙË Á¤ÓÓËÛË ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ‰È·-
ÛÙڈ̿وÛ˘, Î·È Èı·Ófiٷٷ ÛÙËÓ
ÚÔ–·Ó·ÎÙÔÚÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÛÙËÓ KÚ‹ÙË Î·È
Û ·ÚfiÌÔȘ ÂÔ¯¤˜ Î·È ÛÙËÓ ˘fiÏÔÈË
EÏÏ¿‰·.
T· Ì·¯·ÚÈο
O ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ Ì·¯·ÚÈÎÒÓ Â›Ó·È ÔÏÏ·Ïfi˜
Î·È ¿ÙÂÙ·È ÔÏÏÒÓ Ù˘¯ÒÓ Ù˘ ˙ˆ‹˜. A˜
·Ú¯›ÛÔ˘Ì Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ·Ó·-
‚¿ıÌÈÛË Ù˘ ÙÚÔÊ‹˜. E›Ó·È ‚¤‚·ÈÔ fiÙÈ
˘‹Ú¯Â Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÁÓˆÛÙÒÓ
Ì·¯·ÚÈÎÒÓ, fiˆ˜ Ë Ú›Á·ÓË, ÙÔ ı˘Ì¿ÚÈ,
ÙÔ ‰ÂÓ‰ÚÔÏ›‚·ÓÔ, Ô ¿ÓËıÔ˜, Î.Ô.Î. A˘Ù¿
fï˜ Ù· ‰Â‰Ô̤ӷ Â›Ó·È ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο
ο» Ù·ÂÈÓ¿. Y‹Ú¯·Ó Û ·ÊıÔÓ›· ηÈ
fiÏÔÈ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· Ù· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó. A˘Ù‹
Ë Î·ÙËÁÔÚ›· ÏÔÈfiÓ Û¿ÓÈ· ÂÓÙÔ›˙ÂÙ·È
·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÙÚ¤ÍÔ˘ÌÂ
Û ÂȉÈο ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο Û‡ÓÔÏ·, fiˆ˜ ÔÈ
B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 25

ς φυτ ÓÂÙ·È ÛÙ· «ÔÈÎÔÓÔÌÈο» ¤ÁÁÚ·Ê·, ·Îfi-
·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ› ˘fiÓÔÌÔÈ, ÁÈ· Ó· ‚ÚÂ-
ı›. H ·Í›· ÙˆÓ Ì·¯·ÚÈÎÒÓ ¤ÁÎÂÈÙ·È
Â›Û˘ ÛÙȘ ¢ÂÚÁÂÙÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ȉÈfiÙË-
Ù˜ ÁÈ· ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÙÚÔÊ‹˜, ÁÂ-
ÁÔÓfi˜ Ô˘ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙË ÌÂÁ¿ÏË
ÙÔ˘˜ ÛËÌ·Û›· ÛÙËÓ ·Ôı‹Î¢ÛË Î·È
Èı·Ófiٷٷ ÛÙË ‰È·Î›ÓËÛË ·Á·ıÒÓ.
Afi ÙË °Ú·ÌÌÈ΋ B ÂÓÙÔ›ÛıËÎ·Ó Ô
‰˘fiÛÌÔ˜, Ô ÙÂÚ¤‚ÈÓıÔ˜, ÙÔ Ê·ÛÎfiÌË-
ÏÔ, ÙÔ Î‡ÌÈÓÔ, Ô Ì¿Ú·ıÔ˜, Ô ÎfiÏÈ·Ó-
‰ÚÔ˜, ÙÔ Û¤ÏÈÓÔÈ, ÙÔ ÛÎfiÚ‰Ô Î·È Ë ˙·-
ÊÔÚ¿. TÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ‚¤‚·È· –Î·È fi¯È
ÌfiÓÔ– ¤¯ÂÈ ÔÏÏ·Ϥ˜ ¯Ú‹ÛÂȘ. E›Ó·È
ÙÔ ÌfiÓÔ Ô˘ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ-
ο ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË, ‰ËÏ·‰‹ ÛÙȘ ÙÔȯÔÁÚ·-
ʛ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ ÎÂÚ·ÌÈ΋. H ÚˆÈ-
ÌfiÙÂÚË ·ÂÈÎfiÓÈÛ‹ ÙÔ˘ ·Ó¿ÁÂÙ·È ÛÙËÓ
M¤ÛÔ–MÈÓˆÈ΋ III, Û ÌÈ· ˘‰Ú›· ·fi
ÙÔÓ KÔÌÌfi, ‰ËÏ·‰‹ ÚÈÓ ··fi ÙËÓ ÂÌ-
Ê¿ÓÈÛË Ù˘ °Ú·ÌÌÈ΋˜ B.
T· ‚·ÊÈο Ê˘Ù¿
T· Ê˘Ù¿ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û¯¤ÛË Ì ÙË ‚·ÊÈ-
΋ Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó ¿ÌÔÏÏ·, ·ÏÏ¿ Ë
26 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
Õ Kρνοι,
κρκοι και πι-
θαν
κππαρης σε
ηθμοπυξδα
(σουρωτρι)
της Yστερομι-
νωικς περι-
δου (περ.
1425–1390
π.X.), απ το
Xαμαλερι
Pεθμνου.
«ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋» ÛËÌ·Û›· Î·È Ô ¤ÏÂÁ¯Ô˜
Ô˘ ›¯·Ó Û’ ·˘Ù¿ Ù· ·Ó·ÎÙÔÚÈο Τ-
ÓÙÚ·, fiÔ˘ ‚Ú¤ıËÎÂ Ë °Ú·ÌÌÈ΋ B
ÁÚ·Ê‹, ηıfiÚÈ˙·Ó ÙË ÛËÌ›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜
ÛÙ· ·Ú¯Â›· ÙˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ. °È· ÙÔ Ïfi-
ÁÔ ·˘Ùfi ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛıËÎ·Ó Ù· οوıÈ
ÌfiÓÔ ‚·ÊÈο Ê˘Ù¿: Ô Î¿Úı·ÌÔ˜
(Carthamus tinctorius) Ô˘ ‚¿ÊÂÈ ÎfiÎ-
ÎÈÓÔ ‹ ·Ô¯ÚÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÎfiÎÎÈÓÔ˘, ÙÔ
·ÈÓÈÁÌ·ÙÈÎfi po-ni-ki-jo ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô Á›-
ÓÂÙ·È ÌÂÁ¿ÏË Û˘˙‹ÙËÛË ÛÙË ‚È‚ÏÈÔ-
ÁÚ·Ê›· ·ÏÏ¿ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Û˘ÁÎÏ›ÓÔ˘Ó
ÔÈ ·fi„ÂȘ fiÙÈ Â›Ó·È Èı·ÓÒ˜ ÌÈ· ÎfiÎ-
ÎÈÓË ‚·Ê‹, Î·È ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·È ÌÂٷ͇
¿ÏÏˆÓ Ë ‚·ÊfiÚÚÈ˙· (Alkanna
tinctoria), ÙÔ ÚÈ˙¿ÚÈ (Rubia tinctorum)
‹ ÔÈ ÏÂȯ‹Ó˜ (.¯. Rytiphloea
tinctoria, Rocella tinctoria, Lecanora
tartarea).
TÔ Î›ÙÚÈÓÔ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È Â›Û˘
ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¯ÚÒÌ· ÛÙÔ Ì˘ÎËÓ·˚Îfi
¯ÚˆÌ·ÙÈÎfi Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi. AÓ Î·È Â›Ó·È
¯ÚÒÌ· Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı›
·fi ÔÏÏ¿ Ê˘Ù¿, Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘ ˙·ÊÔ-
Ú¿˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ¯·ÏÎÔ‡ Ú¤ÂÈ Ó·
‹Ù·Ó ȉȿ˙Ô˘Û·. TÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi Ê·›-
ÓÂÙ·È Î·ı·Ú¿ ÛÙÔ Û¯ÔÏÈ·ÛÌfi Ô˘ Á›-
ÌË Î·È ÁÈ· ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÔÛfiÙËÙ˜ (.¯.
ÙˆÓ ÂÚ›Ô˘ 3 ÁÚ·ÌÌ·Ú›ˆÓ). A˘Ùfi
·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÛÔ ÔχÙÈÌË ‹Ù·Ó Ë
˙·ÊÔÚ¿ Î·È Èı·ÓÒ˜ ÈÛ¿ÍÈ· Ì ÙËÓ ÙÈ-
Ì‹ ÙÔ˘ ¯Ú˘ÛÔ‡. H ˙·ÊÔÚ¿ ÚÔÂÚ¯fiÙ·Ó
·fi ÙËÓ ¿ÁÚÈ· ˙·ÊÔÚ¿ (Crocus
cartwrightianus ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ) ηÈ,
Èı·ÓÒ˜, Î·È ÙËÓ ‹ÚÂÌË (Crocus
sativus).
Aڈ̷ÙÈο Î·È ¿ÏÏ·...
T· ·ÚˆÌ·ÙÈο Ê˘Ù¿ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ¯ˆÚÈ-
ÛıÔ‡Ó Û’ ·˘Ù¿ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÌÂ
ÛÙÔ ÛÒÌ· Ì·˜, ‰ËÏ·‰‹ ·˘Ù¿ Ô˘ «ÊÔ-
ÚÈÔ‡ÓÙ·È», Î·È ¿ÏÏ· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ-
Ô‡ÓÙ·È ÁÈ· ·ÚˆÌ·ÙÈÛÌfi ¯ÒÚˆÓ, ‰ËÏ·-
‰‹ Ù· ı˘ÌÈ¿Ì·Ù·. ™ÙËÓ ÚÒÙË Î·ÙË-
ÁÔÚ›· ›ӷ Èı·ÓÒ˜ Ô ÎfiÏÈ·Ó‰ÚÔ˜ (Ko-
ri-ja-do-no), Ô Î‡ÂÈÚÔ˜ (cf. Cyperus
rotundus), Ë ›Úȉ· (wi-ri-za), Ô ÎÚfiÎÔ˜
–‰ËÏ·‰‹ Ë ˙·ÊÔÚ¿–, ÙÔ ÙÚÈ·ÓÙ¿Ê˘ÏÏÔ
(wo-do-we), Ë Û̇ÚÓ· (MU) –ÔÏÏ¿
Ê˘Ù¿ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· Û˘ÁηٷϤÁÔ-
ÓÙ·È Î¿Ùˆ ·fi ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÈÎÂÊ·Ï›‰·–
Ë Ê·ÛÎÔÌËÏÈ¿ (pa-ko-we) Î·È ¿ÏÏ·
ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ȉÂÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‰ÂÓ
¤¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË ‰È·‚·ÛÙ›.
H Èı·Ó‹ Ù¯ÓÈ΋ Ù˘ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ-
›·˜ ¤¯ÂÈ ıÂÚ·¢Ù› ·fi ÔÏÏÔ‡˜ ¿ÍÈ-
Ô˘˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ Ù˘
Shelmerdine Î·È Ù˘ Foster, ·ÏÏ¿ ·˘-
Ùfi ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ ı¤Ì· Â›Ó·È ÂÍ·-
ÓÙÏË̤ÓÔ. ¶ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ Ë ÌÂϤÙË
Ù˘ ·Ú¯·ÈÔ‚ÔÙ·ÓÈ΋˜ Î·È ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ
ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ˚ÛÙÔÚÈ΋ ÙÂ-
¯ÓÔÏÔÁ›· Ô˘ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Ù· ÙÂÏ¢-
Ù·›· ¯ÚfiÓÈ·, ÂȉÈο ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·,
¤¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË ÔÏÏ¿ ÎÂÓ¿ Ó· Û˘ÌÏË-
ÚÒÛÔ˘Ó.
Aڈ̷ÙÈο ¯ÒÚˆÓ (ı˘ÌÈ¿Ì·Ù·) Ú¤-
ÂÈ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÔÏÏ¿ ÛÙË
MÈÓˆÈ΋ Î·È M˘ÎËÓ·˚΋ EÔ¯‹, Ôχ
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·’ fiÛ· ·ÔÎÚ˘ÙÔÁÚ·-
Ê‹ıËÎ·Ó ÛÙË °Ú·ÌÌÈ΋ B. O ÙÂÚ¤‚ÈÓ-
ıÔ˜ (Pistacia terebinthus), Ô ·Ï¿‰·ÓÔ˜
(Cistus incanus ssp. creticus), Èı·ÓÒ˜
Î·È Ë ¯ÈÒÙÈÎË Ì·ÛÙ›¯· (Pistacia
lentiscus var. chia) Ê·›ÓÂÙ·È Ó’ ·Ó·Ê¤-
ÚÔÓÙ·È ÛÙȘ ÈӷΛ‰Â˜, ·ÏÏ¿ Û›ÁÔ˘Ú· Ô
·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ÂȉÒÓ ‹Ù·Ó ηٿ Ôχ
ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó·
ÚÔÛı¤ÛÔ˘Ì Â›Û˘ ÙË ÚÂÙÛ›ÓË ÙÔ˘
‡ÎÔ˘, Ù· ΉÚfiÎԢη (Juniperus
sp.), ÙÔ ÛÙ‡Ú·Í (Styrax officinalis) ηÈ
‚¤‚·È· ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· Ô˘ ÂÚÈ̤ÓÔ˘Ó Ó’
·Ó·ÁÓˆÚÈÛıÔ‡Ó.
H ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ·ÚˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙˆÓ
ı˘ÌÈ·Ì¿ÙˆÓ, ÂÎÙfi˜ ÏÔÈfiÓ ·fi ÙËÓ
ÈηÓÔÔ›ËÛË Ù˘ Á‡Û˘, ÚÔÛ‰›‰ÂÈ
ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·›ÁÏË ‰ÈfiÙÈ ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÈ
¤ÓÓÔȘ fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ÔÏ˘Ù¤ÏÂÈ·, Ë
ηı·ÚÈfiÙËÙ·, Ô ÂÍ·ÁÓÈÛÌfi˜ Î·È Ë Â˘-
¯·Ú›ÛÙËÛË. TÔ ¿ÏÏÔ ‚·ÛÈÎfi ÛÙÔȯ›Ô
Â›Ó·È Ë ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË Î¿ÔÈˆÓ ˙ˆ˘-
Ê›ˆÓ, Ù· ÔÔ›· ÌÔχÓÔ˘Ó ÙÔ ·ÓıÚˆ-
ÔÁÂÓ¤˜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ fiˆ˜ ÔÈ „›Ú˜,
ÔÈ ÎÔÚÈÔ›, Ù· ÎÔ˘ÓÔ‡È· Î·È ÙfiÛ· ¿Ï-
Ï·, ‰ËÏ·‰‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ˆ˜ ¤ÓÙÔ-
ÌÔ–·ÔÙÚÂÙÈο.
EÎÙfi˜ ·fi ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ÙÚÂȘ
ηÙËÁÔڛ˜ Ê˘ÙÒÓ, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‚¤‚·È·
Ù· Ê·Ú̷΢ÙÈο Î·È Ù· «˘ÓˆÙÈο»
Ê˘Ù¿, fiˆ˜ Ë ··ÚÔ‡Ó· (Papaver
somniferum). ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ‰‡Ô ÌÂÁ¿-
ÏÔ˘˜ ÎÏ¿‰Ô˘˜ ¤Ú¢ӷ˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜,
ÂÏÏ›„ÂÈ ¯ÒÚÔ˘, ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ·-
ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ì ‰Ò.
 Aρωματικ και
φαρμακευτικ λαια
Tης M ∞ƒÿ∞˜ A ¡¢ƒ∂∞¢Õ∫∏ – B §∞∑Õ∫∏
Προϊσταμνης KE´ Eφορεας
Kλασικν Aρχαιοττων
H XPH™H ÙˆÓ Ê·Ú̷΢ÙÈÎÒÓ Î·È
·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ ÂÏ·›ˆÓ ÁÈ· ÙÔÓ Î·-
ı·ÚÈÛÌfi Î·È Î·ÏψÈÛÌfi ÙÔ˘
ÛÒÌ·ÙÔ˜ ‹Ù·Ó ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙËÓ AÓ·-
ÙÔÏÈ΋ MÂÛfiÁÂÈÔ Î·Ù¿ ÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘
X·ÏÎÔ‡ Î·È ¤¯ÂÈ ÙȘ ··Ú¯¤˜ Ù˘ ÛÙË
MÂÛÔÔÙ·Ì›· Î·È ÙËÓ A›Á˘ÙÔ Ù˘ ÙÚ›-
Ù˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜ .X. ™Â ΛÌÂÓ· ÛÊËÓÔÂÈ-
‰Ô‡˜ ÁÚ·Ê‹˜ ÙÔ ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi Ï¿‰È Û˘Áη-
ٷϤÁÂÙ·È ÛÙ· ÙÚ›· ·Ó·ÁηÈfiÙÂÚ· ›‰Ë
‰È·‚›ˆÛ˘ Ì·˙› Ì ÙËÓ ÙÚÔÊ‹ Î·È ÙËÓ ÂÓ-
‰˘Ì·Û›·. ™‡Ìʈӷ Î·È ¿ÏÈ Ì ·Ó·ÙÔÏÈ-
Τ˜ ËÁ¤˜, ÛÙ· ·ÚÒÌ·Ù· Ô‡Ù ÔÈ ıÂÔ›
ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÓÙÈÛÙ·ıÔ‡Ó.
K·Ù¿ ÙÔ 2000 .X., ÔÈ Â·Ê¤˜ ÙˆÓ MÈ-
ÓˆÈÙÒÓ Ì ÙËÓ A›Á˘ÙÔ, ÙË ™˘Ú›· Î·È ÙË
MÂÛÔÔÙ·Ì›· ˘ÎÓÒÓÔ˘Ó. TÔ ÎÚËÙÈÎfi
ÂÌfiÚÈÔ Î·È Ë ÔÈÎÔÓÔÌ›· ·Ó·Ù‡ÛÛÔ-
ÓÙ·È Î·È ÏÔ‡ÙÔ˜ ÂÈÛÚ¤ÂÈ ÛÙÔ ÓËÛ›. MÂ
ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ˘˜ ÁÂÈÙÔÓÈ-
ÎÔ‡˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜ ÔÈÎÔ‰ÔÌÔ‡ÓÙ·È Ù·
ÚÒÙ· ÌÈÓˆÈο ·Ó¿ÎÙÔÚ·. ™Â ·˘Ù¿ Ù·
ηıÔÚÈÛÙÈο ÁÈ· ÙËÓ ÂͤÏÈÍË ÙÔ˘ ÌÈÓˆÈ-
ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ¯ÚfiÓÈ· ÙÔÔıÂÙ›ٷÈ
Î·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ˝·˜ ηÈ
Ê·Ú̷΢ÙÈ΋˜ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË. ™ÙÔÓ ÁÓˆ-
ÛÙfi ·ÈÁ˘ÙÈ·Îfi Medical Papyrus ÙÔ˘
§ÔÓ‰›ÓÔ˘ (BÚÂÙ·ÓÈÎfi MÔ˘Û›Ô), Ô˘
¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÌÂÓ ÛÙÔÓ 15Ô ·È. .X. ·Ï-
Ï¿ ıˆÚÂ›Ù·È ·ÓÙ›ÁÚ·ÊÔ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘
Ù¤ÏÔ˘˜ Ù˘ ÙÚ›Ù˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜ .X., ·Ó·Ê¤-
ÚÂÙ·È Ì›· È·ÙÚÈ΋ Û˘ÓÙ·Á‹ ηٿ Ù˘
«·ÛÈ·ÙÈ΋˜ ·Ûı¤ÓÂÈ·˜» ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ÙˆÓ
à Xτρα με πμα
/ πραυνο, κτ
ρι-
σμα σε τφο της
Yστερομινωικς
περιδου στο Xα-
μαλερι Kρτης.
O συγκεκριμ
νος
τπος αγγεου
συνδ
εται με τη
χρση αρωματι-
κν υλν.
KÂÊÙÈÔ‡ (‰ËÏ. ÙˆÓ MÈÓˆÈÙÒÓ).
TÔ ÓËÛ› Ù˘ KÚ‹Ù˘, ‰È·ı¤ÙÔÓÙ·˜ ÌÂ-
Á¿ÏË ËÏÈÔÊ¿ÓÂÈ· Î·È Â‡ÎÚ·ÙÔ Îϛ̷,
‹Ù·Ó ¿ÓÙ· ÊËÌÈṲ̂ÓÔ ÁÈ· ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ
ÙˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ Ê˘ÙÒÓ ÙÔ˘. EÙÛÈ, Ë ·-
Ú·Û΢‹ ÔχÙÈÌˆÓ ·Úˆ-
Ì·ÙÈÎÒÓ Î·È Ê·Ú̷΢ÙÈ-
ÎÒÓ ÂÏ·›ˆÓ ÁÚ‹ÁÔÚ· ·Ô-
Ù¤ÏÂÛ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·Û¯ÔÏ›·
Î·È ÛÔ‚·Ú‹ ËÁ‹ ÂÛfi‰ˆÓ.
H ·Ú·ÁˆÁ‹ Ê·ÚÌ·-
΢ÙÈÎÒÓ Î·È ·ÚˆÌ·ÙÈ-
TÔ‡ÙÔ ÚÔ¸¤ıÂÙ ¤ÏÂÁ¯Ô
ÙˆÓ ÌÈÓˆÈÙÒÓ «·ÏÂÈÊÔ˙fi- ÎÒÓ ÂÏ·›ˆÓ ÛÙËÓ KÚ‹-
ˆÓ» Î·È ÙˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ «Ì˘-
Ú„ÒÓ» ηıÒ˜ Î·È ÙˆÓ ÚÈ-
ÙË ÙÔ˘ 2000 .X.
˙ÔÙfiÌˆÓ ·fi ÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋
ÂÍÔ˘Û›·, ·ÔÙÂÏÒÓÙ·˜ ÙÔÓ
΢ÚÈfiÙÂÚÔ ›Ûˆ˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÏÔ‡ÙÔ˘
ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ‰˘Ó·ÛÙÒÓ.
AÈı¤ÚÈ· ¤Ï·È· Î·È ·ÏÔÈʤ˜
H ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È Ë ¯Ú‹ÛË ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ
ÂÏ·›ˆÓ Î·È ·ÏÔÈÊÒÓ Î·Ù¿ ÙË
ÌÈÓˆÈ΋/Ì˘ÎËÓ·˚΋ ÂÚ›Ô‰Ô ıˆÚ›ٷÈ
‰Â‰Ô̤ÓË Î·È ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È ·fi Ù·
ΛÌÂÓ· Û °Ú·ÌÌÈ΋ Bã ÁÚ·Ê‹. OÈ M˘-
ÎËÓ·›ÔÈ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÁÓÒÚÈÛ·Ó ÙËÓ Ù¤-
¯ÓË Ù˘ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›·˜ ·fi ÙÔ˘˜ MÈÓˆ-
›Ù˜ Î·È «ÙÔ ¤Ï·ÈÔÓ Ù˘ ÂÏ·›·˜, ÙÔ Â˘ÁÂ-
Ó¤ÛÙÂÚÔÓ ¿ÓÙˆÓ ÙˆÓ ÂÏ·›ˆÓ, Ê·›ÓÂÙ·È
Ó· ‹ÙÔ Û¯Â‰fiÓ ÌÔÓÔÒÏÈÔÓ ÙÔ˘ MÈÓˆÈ-
ÎÔ‡ ÚÒÙÔÓ Î·È Â›Ù· ÙÔ˘ M˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡
ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡» (™. M·ÚÈÓ¿ÙÔ˜). K·Ù¿ ÙÔÓ
ÂÚ¢ÓËÙ‹ P. Faure, «Ë E˘ÚÒË ÙˆÓ ·Úˆ-
Ì¿ÙˆÓ Â›Ó·È Ë ÎfiÚË Ù˘ KÚ‹Ù˘» Î·È Û˘-
ÌÏËÚÒÓÂÈ: «H E˘ÚÒË ·Ú¯›˙ÂÈ ·fi ÙËÓ
KÚ‹ÙË. ◊ ηχÙÂÚ·, ÛÙËÓ KÚ‹ÙË ÂÌÊ·-
Ó›ÛÙËÎ·Ó ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÙÚ›Ù˘ ¯È-
 ÏÈÂÙ›·˜ .X., ¤Ó· Â›Â‰Ô Ù¯ÓÔÁÓˆ-
Û›·˜ Î·È ¤Ó·˜ ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ‹˜, Ô˘ ÛÈÁ¿
ÛÈÁ¿ ΤډÈÛ·Ó fiϘ ÙȘ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ‚fi-
ÚÂÈ·˜ ÏÂοÓ˘ Ù˘ MÂÛÔÁ›Ԣ Î·È ÂÍ·-
ÏÒıËÎ·Ó Ì¤¯ÚÈ ÙË ‚fiÚÂÈ· ı¿Ï·ÛÛ·
Õ Iρις η ωχρ (κ- Î·È ¤ˆ˜ ÙË B·ÏÙÈ΋, Ò˜ ÙÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜
τω) και ρις η ψευδ- Ù˘ Pax Romana».
κορος (αριστερ). H ÌÂϤÙË ÈӷΛ‰ˆÓ Ù˘ KÓˆÛÔ‡
Aυτοφυς στην Eλλ- (14Ô˜ ·È. .X.) Î·È Ù˘ ¶‡ÏÔ˘ (1200
δα και με πολλ εδη .X.) ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÙÈ Ù· Û˘ÛÙ·ÙÈο
η ριδα χρησιμοποι- Î·È Ë ‰È·‰Èηۛ· ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹
ονταν ευρ
ως και ÙÔ˘ ÎÚËÙÔÌ˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡ ·ÚÒÌ·ÙÔ˜ ·- Ù· 39 ·ÔÙ˘ÒÌ·Ù· ÛÊÚ·Á›‰·˜ Û ‹-
επ πολλος αινες ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ ÔÌÔÈfiÙËÙ·
για τις αρωματικ
ς Ì ٷ ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓ· ·fi ÙÔÓ £ÂfiÊÚ·- ÂÛÙ›·, ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÙÔ‡Ó ˆ˜
και θεραπευτικ
ς της ÛÙÔ, ÙÔÓ ¶Ï›ÓÈÔ Î·È ÙÔÓ ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ÙÔ˘ ¿ÓıÔ˘˜ Ù˘ ›ÚȉԘ.
ιδιτητες. ÁÈ· Ù· ·ÚÒÌ·Ù· ÙˆÓ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ
ÎÏ·ÛÈÎÒÓ Î·È ÚˆÌ·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ, ‰Ë-
ÏÒÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙË Ì·ÎÚ¿ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙË
ÔÚ›· Ù˘ Ù¯ÓÈ΋˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ·Úˆ-
Ì·ÙÔÔÈ›·˜.
AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙȘ fiÏÂȘ Ù˘ ÌÈÓˆÈ΋˜
KÚ‹Ù˘ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙȘ ·Ú·-
¿Óˆ ÈӷΛ‰Â˜ Î·È Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È ÌÂ
ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÏ·›Ô˘ Î·È ·ÚˆÌ·ÙÈ-
ÎÒÓ Ê˘ÙÒÓ Û˘ÁηٷϤÁÂÙ·È Ë fiÏË da
–*22–to ·fi ÙÔ˘˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ Ù˘ °Ú·Ì-
ÌÈ΋˜ Bã ÁÚ·Ê‹˜ ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙËÓ
ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ X·Ì·Ï¢ڛԢ, Û ·fiÛÙ·-
ÛË 12 ¯ÏÌ. ·Ó·ÙÔÏÈο Ù˘ fiÏ˘ ÙÔ˘
PÂı‡ÌÓÔ˘. E‰Ò, ÙÔ 1992, ÛÙË ı¤ÛË
«MÔÏ¿Ó˘», ·ÔηχÊıËΠÙÌ‹Ì·
˘·›ıÚÈ·˜ ÂÚÁ·ÛÙËÚȷ΋˜ ÂÁηٿÛÙ·-
Û˘ Ù˘ ÒÚÈÌ˘ ÌÂÛÔÌÈÓˆÈ΋˜ IA Ê¿-
Û˘ (ÂÚ. 2160-2000 .X.) Ô˘ ÂÁ›ÚÂÈ
ÛÔ‚·Ú¤˜ ˘fiÓÔȘ fiÙÈ ÍÂÂÚÓ¿ Ù· fiÚÈ·
ÂÓfi˜ ÔÈÎÈ·ÎÔ‡ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ Î·È Ô‰ËÁ›
ÛÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ ˘fiıÂÛ˘ ÁÈ· ÙËÓ
·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÌÈ·˜ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˘ ‚ÈÔÙÂ-
¯Ó›·˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜: Â›ÌËΘ ÏÈıfiÛÙÚˆ-
ÙÔ ÌÔÓÔ¿ÙÈ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ‰È·¯ˆ-
ÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹-
ÙˆÓ, ÔÏϤ˜ Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡ Ù‡Ô˘
P Δακτυλισχημο αγ- ÂÛٛ˜ Î·È ˘Ú¤˜, ‹ÏÈÓ· ÛÎÂ‡Ë È‰Èfi-
γεο απ το νεκροτα- ÌÔÚÊÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÂȉÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘,
φεο των Aρμ
νων, περ. ÌÂÁ¿ÏÔÈ Ï¿ÎÎÔÈ ·ÔÚÚÈÌÌ¿ÙˆÓ. EÎʇÂÙ·È ÛÙ· ·Ú¿ÏÈ· Ù˘ MÂÛÔÁ›Ԣ
1370-1340 π. X. Tα
αγγεα αυτ χρησιμο- EÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ «MÔÏ¿Ó˘»
ποιονταν για αρωματι-
κ
λαια. TÔ ÚÔ˚fiÓ Ô˘ ·Ú‹Á·Ó ÛÙÔ Û˘ÁÎÂ- ÛÂȘ Ô˘ Û˘ÓËı›˙ÂÙ·È Ó· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È
ÎÚÈ̤ÓÔ ¯ÒÚÔ ‹Ù·Ó ¿ÁÓˆÛÙÔ. OˆÛ-
‰‹ÔÙÂ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ʈÙÈ¿˜ ‹Ù·Ó
ÂÎÙÂٷ̤ÓË Î·È ¤ÓÙÔÓË. TÔ ·Ó·˙ËÙÔ‡-
ÌÂÓÔ ÚÔ˚fiÓ ‹Ù·Ó Êı·ÚÙfi Î·È ›Ûˆ˜ ›-
¯Â Û¯¤ÛË Ì ٷ ÚÔ˚fiÓÙ· Ô˘ ÚÔÛ‰›-
‰ÔÓÙ·È ÛÙË ÌÈÓˆÈ΋ fiÏË da–*22–to,
·Ú¿ ÙË ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ·Ó¿ÌÂ-
Û· ÛÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 2000 .X.
Î·È Û ·˘Ù‹Ó Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙˆÓ ÈӷΛ-
‰ˆÓ (1390–1340 .X.). T· ÚÔ˚fiÓÙ·
·˘Ù¿ ‹Ù·Ó ÛÈÙËÚ¿, ÂÏȤ˜, ÏÈÓ¿ÚÈ, Úfi-
‚·Ù·, ‚ÔÔÂȉ‹, Ì·ÏÏ›, ˘Ê¿ÛÌ·Ù· ηÈ,
fiˆ˜ ÚԷӷʤڷÌÂ, ·ÚˆÌ·ÙÈο Ê˘-
Ù¿.
H ÚfiÛÊ·ÙË ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ‰ÂÈÁ-
Ì¿ÙˆÓ ·fi ¤ÓÙ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ‹ÏÈÓ·
ÛÎÂ‡Ë ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓ· ·fi ÙËÓ ·Ó·Ûη-
Ê‹ «MÔÏ¿Ó˘» –Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ¤Î-
ıÂÛË «MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È M˘ÎËÓ·›ˆÓ °Â‡-
ÛÂȘ»– Ë ÔÔ›· ·¤‰ˆÛ ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô,
ÈÚȉ¤Ï·ÈÔ, ̤ÏÈ Î·È ÚËÙ›ÓË, ˘‹ÚÍÂ
·ÔÎ·Ï˘ÙÈ΋ Î·È Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó·
ıˆÚËı› ˆ˜ ¤Ó· Ù˘¯·›Ô ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·.
M ‚¿ÛË Ù· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿, ÔÈ ‰È¿ÊÔ-
Ú˜ ηٷÛ΢¤˜ Î·È ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂȘ
ÛÙËÓ ·Ó·Ûηʋ «MÔÏ¿Ó˘», ηıÒ˜
Î·È Ù· ȉÈfiÌÔÚÊ· ‹ÏÈÓ· Û·Ë, ÌÔ-
ÚÔ‡Ó Â‡ÎÔÏ· Ó· Û˘Ó‰ÂıÔ‡Ó Ì ÂÚÁ·-
ÛÙ‹ÚÈÔ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›·˜ Î·È ÙȘ ÔÈΛ-
Ϙ Î·È ÂȉÈΤ˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ··ÈÙ›
Ë Ù¯ÓÈ΋ ·˘Ù‹. T· ¤ÓÙÔÓ· ›¯ÓË Êˆ-
ÙÈ¿˜ ÛÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ÔÏÏÒÓ ·ÁÁ›ˆÓ
28 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0
Ì¿ÏÏÔÓ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ÛÙË ı¤ÚÌ·ÓÛË ÙÔ˘
ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ÙÔ ˆ˜
‰È·Ï‡Ù˘. T· ÌÈηϷ ·ÂÏÏ· ›Ûˆ˜
·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÌÔÓ¿‰Â˜ ̤ÙÚËÛ˘. H
·Û˘Ó‹ıÈÛÙ· ÌÂÁ¿ÏË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÏÂ-
›‰ˆÓ Ô„È·ÓÔ‡ ÛÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ÌÈ·˜
˘Ú¿˜, Ô˘ ¯ÚÈÛËÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÁÈ·
ÙÔÓ ÙÂÌ·¯ÈÛÌfi Ì·Ï·ÎÒÓ ˘ÏÈÎÒÓ, ›Ûˆ˜
Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙÔÓ ÙÂÌ·¯ÈÛÌfi ·ÚˆÌ·-
ÙÈÎÒÓ ˘ÏÒÓ, fiˆ˜ ÙˆÓ ÚÈ˙ˆÌ¿ÙˆÓ Ù˘
›ÚȉԘ. E›Û˘, Ù· ¢ÎÚÈÓ¤ÛÙÂÚ· ·fi
ÏÈÓÔ ‚·Ú›‰È Ô˘ ‚Ú¤ıËΠ¿Óˆ Û ÌÈ·
BÈÔÙ¯ÓÈ΋ ÌÔÓ¿‰·
™Â ÌÈ· ÂÔ¯‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ
›‰Ú˘ÛË ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ ÛÙËÓ
KÚ‹ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û ÛÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ
‚ÈÔÙ¯ÓÈ΋ ÌÔÓ¿‰· Ô˘ ÚÔ¸¤ıÂÙÂ
ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÌÔÚÊÒÓ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ÔÈ-
ÎÔÓÔÌÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ Ì ÂȉÈ΋
ÔÚÁ¿ÓˆÛË, Û˘ÓÙÔÓÈÛÌfi Î·È ¤ÏÂÁ¯Ô.
EÓ· ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘ Ô˘ Û˘Ó¤‚·ÏÂ
ÛÙËÓ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÌÈÓˆÈ-
ÎÒÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ ›Ûˆ˜ ›¯Â ÚÔ¤ÏıÂÈ
·fi ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ Ù¤ÙÔÈˆÓ ÔχÙÈ̈Ó
·Á·ıÒÓ fiˆ˜ Ù· ·ÚˆÌ·ÙÈο ¤Ï·È·.
H ·Ó‡ÚÂÛË, ÙÔ 1980, Û ٿÊÔ Ù˘
ÂÚÈÔ¯‹˜ ‰‡Ô ·ÎfiÌË ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ ·Á-
Á›ˆÓ Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È Á‡Úˆ ÛÙÔ
1425 .X. Î·È Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ·Úˆ-
Ì·ÙÔÔÈ›· (ËıÌÔ˘Í›‰· Î·È ¯‡ÙÚ· ÌÂ
ÒÌ· / ‡Ú·˘ÓÔ), ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ·ÎfiÌË Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙËÓ ˘fiıÂÛË Ù˘ ÂÓ·Û¯fiÏË-
Û˘ ÙˆÓ MÈÓˆÈÙÒÓ ÙÔ˘ X·Ì·Ï¢ڛԢ
Ì ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·.
H ÔχÙÈÌË ›ÚȘ
H ›ÚȘ Â›Ó·È Ê˘Ùfi Ì ÛÙÂÓ¿ ʇÏÏ· Ì·-
ÎÚ‡ÙÂÚ· ·fi Ù· ÛÙÂϤ¯Ë ÙˆÓ ·Óı¤ˆÓ.
Î·È ·Óı› ·fi ÙÔÓ ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ ¤ˆ˜
ÙÔÓ AÚ›ÏÈÔ. T· ›‰Ë Ù˘ ›ÚȉԘ ›ӷÈ
ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· Î·È Ì ÔÈΛϘ ·Ô¯ÚÒ-
Ì ٷ ¯ÚÒÌ·Ù· ÙÔ˘ Ô˘Ú¿ÓÈÔ˘ ÙfiÍÔ˘.
™Ù· ·˘ÙÔÊ˘‹ ›‰Ë Ù˘ EÏÏ¿‰·˜ Û˘-
ÁηٷϤÁÂÙ·È Î·È Ë ›ÚȘ Ë ÎÚËÙÈ΋. T·
ÚÈ˙ÒÌ·Ù· Ù˘ ›ÚȉԘ, fiÙ·Ó Ï˘ıÔ‡Ó,
·ÔÍËÚ·ÓıÔ‡Ó Î·È ·ÔÊÏÔȈıÔ‡Ó ‰›-
‰Ô˘Ó ¢¯¿ÚÈÛÙÔ ¿ÚˆÌ· (ÙÔ ›ÚÈÓÔÓ, η-
Ù¿ £ÂfiÊÚ·ÛÙÔÓ), ·ÚfiÌÔÈÔ Ì ·˘Ùfi
ÙÔ˘ ÌÂÓÂͤ. M ·fiÛÙ·ÍË ÂÍ¿ÁÂÙ·È
¤Ó· ·Èı¤ÚÈÔ ¤Ï·ÈÔ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›-
Ù·È ÛÙËÓ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›·. OÛÔ ·Ï·Èfi-
ÙÂÚ· Â›Ó·È Ù· ÚÈ˙ÒÌ·Ù· ÙfiÛÔ ‰˘Ó·Ùfi-
ÙÂÚÔ ¿ÚˆÌ· ·ÔÎÙÔ‡Ó. K·Ù¿ ÙÔÓ £Âfi-
ÊÚ·ÛÙÔ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È Î·Ï‡ÙÂÚ· Ù· ÚÈ-
˙ÒÌ·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰È·ÙËÚËı› ÙÚ›·
¯ÚfiÓÈ·.
™Â ÈӷΛ‰· Ù˘ °Ú·ÌÌÈ΋˜ Bã ÁÚ·-
Ê‹˜ ·fi ÙËÓ ¶‡ÏÔ ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÙ·È fiÙÈ
·Ú·‰›‰ÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ·ÏÂÈÊÔ˙fiÔ £˘¤ÛÙË
·ÚˆÌ·ÙÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο (ı‡Â·), ÛÙ·
ÔÔ›· ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÎÔÚ›·‰Ó·, ·-
ÂÈÚÔ˜, ÎÚ·Û›, ̤ÏÈ Î·È wi-ri-za (EÈÚ›-
‰È·) ‰ËÏ. Ú›˙· ›ÚȉԘ. H Ú›˙· ›ÚȉԘ
·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Î·È Û ¿ÏϘ ÈӷΛ‰Â˜
Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó ·ÚˆÌ·ÙÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο.
H ›ÚȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Î·È ·fi ÙÔ˘˜
Ì˘Ú„ԇ˜ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜. O
¶Ï›ÓÈÔ˜ Ô ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔ˜ ÌÓËÌÔÓ‡ÂÈ 22
›‰Ë ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ ÂÏ·›ˆÓ, Ù· ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚ· ·fi Ù· ÔÔ›· ·Ú¿ÁÔÓÙ·Ó ·fi
Ê˘Ù¿ Ô˘ ¢‰ÔÎÈÌÔ‡Ó ÛÙËÓ KÚ‹ÙË,
fiˆ˜ Ë Î˘¿ÚÈÛÛÔ˜, Ë Ì·ÓÙ˙Ô˘Ú¿Ó·, Ô
·Û¿Ï·ıÔ˜, ÙÔ Úfi‰ÔÓ, Ë Ì˘ÚÙÈ¿, Ë

ρος διακρνονται ριδες
‰¿ÊÓË, Ë Ê·ÛÎÔÌËÏÈ¿, Ë ›ÚȘ. O £Âfi-
ÊÚ·ÛÙÔ˜ ÙËÓ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ˆ˜ ıÂÚÌ‹,
ÛÙ˘ÙÈ΋ Î·È ÈÎÚ¿, Ë ÔÔ›· ‰ËÌÈÔ˘Ú-
Á› ÏËÁ¤˜ ÛÙÔ ‰¤ÚÌ· ÙˆÓ Ì˘Ú„ÒÓ.
H ›ÚȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ÙÔ Â˘Ú‡Ù·Ù· Ùfi-
ÛÔ ÛÙËÓ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›· fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ
Ê·Ú̷΢ÙÈ΋. O ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë˜ ÛÙÔ
Û‡ÁÁÚ·ÌÌ¿ ÙÔ˘ «¶ÂÚ› ‡Ï˘ È·ÙÚÈ΋˜»
ηٷÁÚ¿ÊÂÈ ·Ó·Ï˘ÙÈο ÙȘ ÔÏϤ˜ ıÂ-
Ú·¢ÙÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ¤˜ Ù˘. XÚË̢ۛÂ
H Kνωσς. H τοιχογραφα του «Γαλζιου πουλιο»,
περ. 1600 π.X. Στο κτω μ
ˆ˜ ηı·ÚÙÈÎfi, ‰ÈÔ˘ÚËÙÈÎfi Î·È ÂÌÂÙÈÎfi. (Hρκλειο, Aρχαιολογικ Mουσεο).
E›Û˘ ¯ÔÚËÁ›ÙÔ Û ·Ûı¤ÓÂȘ ÙÔ˘
ÂÓÙ¤ÚÔ˘, ÙˆÓ ÔÊı·ÏÌÒÓ (ηٷÚÚ¿-
ÎÙ˘), Ù˘ ÚÈÓfi˜ (ÔχÔ‰·˜), Û ·Ô-
‚ÔϤ˜ ÂÁ·ˆÓ Î·È Û ‰ËÏËÙËÚÈ¿ÛÂȘ.
™ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ·ÚˆÌ¿-
ÙˆÓ ÙÔ ÈÚȉ¤Ï·ÈÔ Â›Ó·È ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi
Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi, Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔ ÈÔ ·ÎÚÈ‚fi ηÈ
ˆÏÂ›Ù·È ÚÔ˜ 1.500.000 ‰Ú¯. ÙÔ ÎÈÏfi
ÂÚ›Ô˘.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 29
Διατροφ και ασθ
νειες
γου της Δ´ Eφορεας Π.K.A.
30 H K A £ H M E P I N H
‰¿Â‰Ô ÙÔ˘ Ù¿ÊÔ˘ ›Ù Û ‹ÏÈÓ˜
P Πινακδα Γραμμικς B´ περ. 1200
π.X. Περιγρφει αποθματα μπαχα-
ρικν στο Aνκτορο της Πλου και
περιλαμβνει, μεταξ λλων, τη λξη
pa-mα-κο που εναι πιθαν!ν μια κα-
ταγραφ φαρμκων για το θεραπευ-
τ των ανακτ!ρων.
B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y
Tης E §Œ¡∏˜ ¶ ∞§∞π√§Ÿ°√À ÚÔÛˆÂ‡Ô˘Ó ÔÈÎÔÁÂÓÂȷΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜
Î·È ÔÈ ÓÂÎÚÔ› ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·Ó Â›Ù ÛÙÔ
Aρχαιολ
Ï¿ÚӷΘ (Û·ÚÎÔÊ¿ÁÔ˘˜). ™Â ÌÈ· ÂÚ›-
ÙˆÛË Ô ÓÂÎÚfi˜ ‹Ù·Ó ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔ˜
£ A§AMøTOI TAºOI ·Ôηχ-
ÊıËÎ·Ó ÙfiÛÔ ÛÙÔ˘˜ AṲ́-
ÓÔ˘˜ ÙÔ˘ PÂı‡ÌÓÔ˘ ÛÙÔ NÂ-
ÎÚÔÙ·ÊÂ›Ô Ù˘ YÛÙÂÚÔÌÈÓˆÈ΋˜ EÔ-
¯‹˜, fiÛÔ Î·È ÛÙȘ Ï·ÁȤ˜ ÙˆÓ ÏfiʈÓ
̤۷ Û ͇ÏÈÓË Ï¿Úӷη. OÈ Ù¿ÊÔÈ Í·-
Ó·ÓÔ›ÁÔÓÙ·Ó, fiÙ·Ó ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙÔ.
OÙ·Ó ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ¯ÒÚÔ˜ ÁÈ· ÙȘ ÂfiÌÂ-
Ó˜ ٷʤ˜, Ù· ÔÛÙ¿ Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó ‹‰Ë
in situ ·Ú·ÌÂÚ›˙ÔÓÙ·Ó Ì·˙› ÌÂ Û˘Û-
Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ AÎÚfiÔÏË ÙˆÓ «Ôχ- ÛˆÚÂ˘Ì¤Ó· ÎÙÂÚ›ÛÌ·Ù·, ÒÛÙ ӷ ‰Ë-
¯Ú˘ÛˆÓ» M˘ÎËÓÒÓ. OÏÔÈ ÔÈ ı·Ï·Ìˆ- ÌÈÔ˘ÚÁËı› ¯ÒÚÔ˜ ÁÈ· Ӥ˜ ٷʤ˜. O
ÙÔ› Ù¿ÊÔÈ ÙˆÓ ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÁÈÓfiÙ·Ó ·˘Ùfi ‰Â›-
AÚÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ¯ÓÂÈ ÙÔ Û‚·ÛÌfi ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÚÔÁfi-
˘fiÁÂÈÔÈ. E›Ó·È Ï·- ÓÔ˘˜.
ÍÂ˘Ì¤ÓÔÈ Û ‚Ú¿- ™ÙÔ˘˜ ı·Ï·ÌˆÙÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜ 1–118
¯Ô Î·È ·ÔÙÂ- ÛÙÔ˘˜ AṲ́ÓÔ˘˜, ˘‹Ú¯·Ó ٷʤ˜ 143
ÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ÂÓ‹ÏÈÎˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ, 107 ÂÓ‹ÏÈÎˆÓ Á˘-
ÌÈ· Ú¿Ì· ‹ Ó·ÈÎÒÓ Î·È 114 ·È‰ÈÒÓ. TÔ 57% ÙˆÓ
ÛοϷ (‰È¿‰ÚÔ- ·È‰ÈÒÓ ¤ı·Ó ÚÈÓ Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ Ù·
ÌÔ) Ì ¤Ó· ı¿- ¤ÓÙ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ· Î·È ÙÔ 34% ÚÈÓ Û˘-
Ï·ÌÔ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜. ÌÏËÚÒÛÂÈ Ù· ‰‡Ô ¯ÚfiÓÈ·. H ̤ÛË ËÏÈ-
TÔ ¿ÓÔÈÁÌ· ÙÔ˘ Λ· ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙˆÓ ÂÓ‹ÏÈÎˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ
ı·Ï¿ÌÔ˘ ‹Ù·Ó Î·È Á˘Ó·ÈÎÒÓ ‹Ù·Ó ÂÚ›Ô˘ 31 Î·È 28
Û˘Ó‹ıˆ˜ ÎÏÂÈ- ¤ÙË, ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ı¿-
Ṳ̂ÓÔ Ì ϛıÈÓË Ó·ÙÔÈ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Û˘Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÌÂٷ͇
Ͽη, ·ÏÏ¿ ˘¿Ú- ÙˆÓ 20 Î·È 25 ÂÙÒÓ, Èı·ÓÒ˜ ˆ˜ Û˘Ó¤-
¯Ô˘Ó ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÛÙȘ ÂÈ· ÂÈÏÔÎÒÓ ÙÔ˘ ÙÔÎÂÙÔ‡. OÈ ¿Ó-
Ôԛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó Ï›ıÔ˘˜ ‰È·- ‰Ú˜ ›¯·Ó ‡„Ô˜ ÌÂٷ͇ 158,2 ηÈ
ÊfiÚˆÓ ÌÂÁÂıÒÓ. OÏÔÈ ÔÈ Ù¿ÊÔÈ ·ÓÙÈ- 180,4 ÂÎ., Ì ̤ÛÔ ‡„Ô˜ 169,6 ÂÎ. OÈ
2 0 0 0
Õ Θαλαμωτ!ς τ-
φος στο υστερομινω-
ικ! νεκροταφεο
στους Aρμνους. H
χημικ ανλυση
οστν απ! την πε-
ριοχ δειξε, μεταξ
λλων, !τι οι σοβα-
ρ!τερες διατροφικς
ν!σοι της εποχς
ταν η οστεοπ!ρω-
ση, το σκορβοτο, η
ραχτιδα και η σιδη-
ροπενα.
Á˘Ó·›Î˜ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· 144 Î·È 166,4 ÂÎ,
Ì ̤ÛÔ ‡„Ô˜ 154,6 ÂÎ. A˘Ùfi˜ Ô ·Ú¯·›-
Ô˜ ÏËı˘ÛÌfi˜ ‹Ù·Ó Ï›ÁÔ ÈÔ ÎÔÓÙfi˜
·fi ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·Ó‰ÚÈÎfi Î·È Á˘Ó·È-
ÎÂ›Ô Ô˘ ¤¯ÂÈ Ì¤ÛÔ ‡„Ô˜ 168,1 ÂÎ. ηÈ
156,5 ÂÎ. ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·.
OÈ Ô‰ÔÓÙÈΤ˜ ·ı‹ÛÂȘ ‹Ù·Ó ¤Ó·
Úfi‚ÏËÌ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡. H
Û˘¯ÓfiÙËÙ· ÂÌÊ¿ÓÈÛ˘ ÙÂÚˉfiÓ·˜ ÛÙÔ
18% Î·È ·ÒÏÂÈ·˜ ‰ÔÓÙÈÒÓ ÂÓ ˙ˆ‹ ÛÙÔ
29% ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, ‹Ù·Ó Ôχ ˘„Ë-
Ï‹ Û ۇÁÎÚÈÛË Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÏË-
ı˘ÛÌÔ‡˜, ÛÙÔ˘˜ ÌÈÓˆ˚ÎÔ‡˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜
Ù˘ ›‰È·˜ ÂÔ¯‹˜. TÔ 66% ÙÔ˘ ÏËı˘-
ÛÌÔ‡ ·ÚÔ˘Û›·˙ ˘ÔÏ·Û›· ·‰·Ì·-
ÓÙ›Ó˘ (‰È·Ù·Ú·¯‹ ÙÔ˘ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡
Ù˘ ·‰·Ì·ÓÙ›Ó˘ ÏfiÁˆ η΋˜ ‰È·ÙÚÔ-
Ê‹˜ ‹ ÏÔÈ̈‰ÒÓ ÓfiÛˆÓ), ÙÔ 47% ˘¤-
ÊÂÚ ·fi Ô˘Ï›Ùȉ· Î·È ÙÔ 48% ›¯Â
Ô‰ÔÓÙÈ΋ ¤ÙÚ· (Ͽη).
§ÔÈÌÒ‰ÂȘ ÂȉË̛˜
OÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ô˘ Ù¿ÊËÎ·Ó ÛÙÔ˘˜
AṲ́ÓÔ˘˜ ˘¤ÊÂÚ·Ó ·fi ÌÂÁ¿ÏË ÛÂÈ-
Ú¿ ÏÔÈ̈‰ÒÓ Î·È ‰È·ÙÚÔÊÈÎÒÓ-ÌÂÙ·-
‚ÔÏÈÎÒÓ ·ÛıÂÓÂÈÒÓ. MÂٷ͇ ÙˆÓ ÏÔÈ-
̈‰ÒÓ ÓfiÛˆÓ ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó Ë
ÔÛÙÂÔÌ˘ÂÏ›ÙȘ (Ïԛ̈ÍË ÙÔ˘ Ì˘ÂÏÔ‡
ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ), Ë ‚ÚԢΤÏψÛË (ÌÂÙ·‰›-
‰ÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ·fi ‚·ÎÙ‹ÚÈ·
ÛÙÔ Î·ÙÛÈΛÛÈÔ Á¿Ï·) Î·È Ë Ê˘Ì·Ù›ˆÛË
(ÌÂÙ·‰›‰ÂÙ·È ·fi ÌÔÏ˘Ṳ̂ÓÔ Á¿Ï·
·ÁÂÏ¿‰·˜). EӉȷʤÚÔÓ Â›Ó·È ÙÔ ÁÂÁÔ-
Ófi˜ fiÙÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ô˘ ¤·Û¯·Ó ·fi
Ê˘Ì·Ù›ˆÛË ı¿‚ÔÓÙ·Ó Ì·˙›. OÈ ‰È·ÙÚÔ-
ÊÈΤ˜ ÓfiÛÔÈ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÙËÓ ÔÛÙÂÔ-
fiÚˆÛË, ÙÔ ÛÎÔÚ‚Ô‡ÙÔ, ÙË Ú·¯›Ùȉ·
Î·È ÙË ÛȉËÚÔÂÓÈ΋ ·Ó·ÈÌ›·.
OÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ô˘ Ù¿ÊËÎ·Ó ÛÙÔ˘˜
AṲ́ÓÔ˘˜ ›¯·Ó ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÚfiÔ ˙ˆ-
‹˜, fiˆ˜ ‰Â›¯ÓÂÈ Ô ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ Î·Ù·Á-
Ì¿ÙˆÓ ÛÙ· ÔÛÙ¿. ¢ÂοÍÈ ¿ÙÔÌ· ›¯·Ó
Û·Ṳ̂ӷ ÔÛÙ¿ ηÈ, Û˘¯ÓfiÙÂÚ· ÛÙ·
οو ¿ÎÚ·. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù·
ηٿÁÌ·Ù· ıÂÚ·‡ÔÓÙ·Ó Ì ÂÈÙ˘-
¯›·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ MÈÓˆ›-
Ù˜ ÁÓÒÚÈ˙·Ó ηϿ ÙȘ ÔÚıÔ‰ÈΤ˜ ÙÂ-
¯ÓÈΤ˜. O ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈÔ˜ ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ‹˜
Ê·›ÓÂÙ·È ·ÎfiÌË ·fi Ù· ‰Âη¤ÓÙÂ
¿ÙÔÌ· Ô˘ ˘¤ÊÂÚ·Ó ·fi ÙÚ·˘Ì·ÙÈ΋
·ÚıÚ›Ùȉ·, ÌÈ· ¿ıËÛË Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜
Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙË Ê‡ÛË ÙˆÓ ÂÓ·Û¯ÔÏ‹-
ÛÂÒÓ ÙÔ˘˜.
™ÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi ÙˆÓ AÚÌ¤ÓˆÓ ‰ÂÓ
‹Ù·Ó ¿ÁÓˆÛÙ˜ Î·È ÔÈ ·Ûı¤ÓÂȘ Ô˘
ÙÚÔÌÔÎÚ·ÙÔ‡Ó ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÎÔÈÓˆ-
ӛ˜: ‰‡Ô ¿ÙÔÌ· ˘¤ÊÂÚ·Ó ·fi ηÚΛ-
ÓÔ. ™ÙÔ ¯¤ÚÈ ÂÓfi˜ 45 ¯ÚÔÓÔ˘ ¿Ó‰Ú·
·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÔÛÙÂÔ‚Ï·ÛÙÈÎfi Û¿Ú-
Έ̷, ÂÓÒ ¤Ó· ηÚΛӈ̷ ·Ó·Î·Ï‡-
ÊıËΠÛÙË ÛÔÓ‰˘ÏÈ΋ ÛÙ‹ÏË ÂÓfi˜
¿Ó‰Ú· ËÏÈΛ·˜ ÂÚ›Ô˘ 29 ÂÙÒÓ.
T¤ÏÔ˜, Ë ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ
ÔÛÙÒÓ ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ Î·Ù·Ó¿ÏˆÓ·Ó
ı·Ï¿ÛÛȘ ÙÚÔʤ˜. EÙÚˆÁ·Ó ÎÚ¤·˜ ηÈ
Ê˘ÙÈΤ˜ ÙÚÔʤ˜. Afi ÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ
·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È Â›Û˘ fiÙÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú-
¯Ô˘Ó ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÏÔ˘-
Û›ˆÓ Î·È ÊÙˆ¯ÒÓ, ÂÓÒ ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ ηٷ-
Ó¿ÏˆÓ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÎÚ¤·˜ ‹ Á¿Ï·
·fi ÙȘ Á˘Ó·›Î˜.
MÂÛ·›· Ì˘ÎËÓ·˚΋ Ù¿ÍË
™ÙȘ Ï·ÁȤ˜ ÙˆÓ ÏfiÊˆÓ Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ
·ÎÚfiÔÏË ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ ¤¯Ô˘Ó ÂÓÙÔ-
ÈÛÙ› ·ÚÎÂÙ¿ ÓÂÎÚÔÙ·Ê›·, ÙÔ Î·ı¤-
Ó· ·fi Ù· ÔÔ›· ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi ı·-
Ϸ̈ÙÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜. A˘Ù¿ Ù· ÓÂÎÚÔÙ·-
Ê›· ¯ÚË̢ۛ·Ó ÁÈ· ÙËÓ Ù·Ê‹ ÙˆÓ
ηÙÔ›ÎˆÓ ÙˆÓ ‰È¿Û·ÚÙˆÓ ÌÈÎÚÒÓ ¯ˆ-
ÚÈÒÓ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ
AÎÚfiÔÏË ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ. OÈ ¿ÓıÚˆ-
ÔÈ Ô˘ ı¿‚ÔÓÙ·Ó ÛÙÔ˘˜ ı·Ï·ÌˆÙÔ‡˜
Ù¿ÊÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÏ‹ÊıË ÛÎÂ-
ÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ·Ó¿Ï˘ÛË ÛÙ·ıÂÚÒÓ
ÈÛÔÙfiˆÓ, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó
·fi ÙË ÌÂÛ·›· Ù¿ÍË Ù˘ Ì˘ÎËÓ·˚΋˜
ÎÔÈÓˆÓ›·˜. OÈ ı·Ï·ÌˆÙÔ› Ù¿ÊÔÈ ‰ÂÓ
·Ó‹Î·Ó ÛÙËÓ ·ÓÒÙÂÚË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ù¿-
ÍË ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ Ù˘ ·ÎÚfiÔÏ˘,
ÁÈ·Ù› ·˘ÙÔ› ı· Ú¤ÂÈ Ó· ›¯·Ó ÂÚ›ÙÂ-
¯Ó˜ ٷʤ˜ ÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘
ÂÍÔ˘Û›·˜. OÈ ı·Ï·ÌˆÙÔ› Ù¿ÊÔÈ ¤¯Ô˘Ó
̤ÛÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ Î·È Â›Ó·È Ï·ÍÂ˘Ì¤ÓÔÈ ÛÂ
Ê˘ÛÈÎfi ‚Ú¿¯Ô. ¶ÂÚȤ¯Ô˘Ó ˘ÔÏ›ÌÌ·-
Ù· ÔÏÏÒÓ ÁÂÓÂÒÓ. E›Ó·È ۷ʤ˜ fiÙÈ ÔÈ
Ù¿ÊÔÈ Â›¯·Ó ·ÓÔȯÙ› ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜, ›-
Ù ÁÈ· ÙË Ó¤· Ù·Ê‹ ›Ù ÁÈ· Ó· ηı·ÚÈ-
ÛÙ› ¤Ó· Ù·ÊÈÎfi Â›‰Ô. MfiÓÔ Û ϛ-
Á˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ‰È·ÙËÚÂ›Ù·È Ë ÙÂÏ¢-
Ù·›· Ù·Ê‹ ¿ıÈÎÙË Î·È in situ. ™ÙȘ Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ù· ÔÛÙ¿ Ì·˙›
ÌÂ Ù· ÎÙÂÚ›ÛÌ·Ù· ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó, ÁÈ·
Ó· ÂÙÔÈÌ·ÛÙÔ‡Ó Ó¤Â˜ ٷʤ˜. ™Â Û¿-
ÓȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ˘¿Ú¯ÂÈ Ì›· Ù·Ê‹ ÛÂ
¤Ó· ı¿Ï·ÌÔ ÛÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ˘
Õ Kρανο ντρα ηλι-
κας 20-30 ετν απ!
τις Mυκνες (περ.
1550 π.X.), με αν-
τρηση στην αριστερ
πλευρ του πρ!σθιου
μετωπιαου οστο ως
την αριστερ στεφανι-
αα ραφ. Eχουν δια-
σωθε δο σχεδ!ν ημι-
κυκλικ τμματα
οστο, που δεχνουν
!τι το κρανο εχε κο-
πε ντεχνα μσω μ!νο
της εξωτερικς οστι-
κς πλκας. Δεν
υπρχουν χνη επο-
λωσης  ανπλασης,
που σημανει !τι ο
ασθενς υπκυψε λγο
μετ την επμβαση.
H ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ÛÎÂÏÂÙÈ-
ÙÔ˘ ı·Ï·ÌˆÙÔ‡ Ù¿ÊÔ˘. ÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ·ÔηχÙÂÈ ÙȘ
TÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜
ÙˆÓ ÎÙÂÚÈÛÌ¿ÙˆÓ ‹Ù·Ó ‰È·ÙÚÔÊÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ
Ì˘ÎËÓ·˚ο ·ÁÁ›· ÂÍ·È-
ÚÂÙÈ΋˜ ÔÈfiÙËÙ·˜. ¶Úfi-
Î·È ÙȘ ·Ûı¤ÓÂȘ ÙˆÓ M˘-
ÎÂÈÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· ÎÏÂÈ- ÎËÓ·›ˆÓ Î·È MÈÓˆÈÙÒÓ
ÛÙ¿ ·ÁÁ›·, ·ÙfiÛ¯Ë-
ÌÔ˘˜ ÙÚ›ˆÙÔ˘˜ ·ÌÊÔÚ›˜
ÌÈÎÚÔ‡ Î·È ÌÂÛ·›Ô˘ ÌÂ-
Á¤ıÔ˘˜, Úfi¯Ô˘˜ Î·È ÔÏÏ¿ ÌÈÎÚ¿ ηÈ
ÌÂÁ¿Ï· ·Ï¿‚·ÛÙÚ·. E›Û˘, ‚Ú¤ıËηÓ
·ÁÁ›· fiÛ˘, fiˆ˜ ·ÏÈΘ, ·ÂÏÏ·
Î·È ı‹Ï·ÛÙÚ·.
Afi ÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó ÛÙÔ
ÛÎÂÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ ˘‹Ú¯Â ÛÙÔ˘˜ Ù¿-
ÊÔ˘˜ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ, ·ԉ›¯ÙËΠfiÙÈ
ÛÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ
‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ÚˆÙ½ÓË ·fi
ı·Ï¿ÛÛÈÔ˘˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜. AÓÙ›ıÂÙ·,
¤ÙÚˆÁ·Ó ÎÚ¤·˜ Î·È Ê˘ÙÈΤ˜ ÙÚÔʤ˜.
OÚÈṲ̂ÓÔÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Ê˘-
ÙÈΤ˜ ÙÚÔʤ˜ ·fi ¿ÏÏÔ˘˜. T¤ÏÔ˜, ·Ó
Î·È ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ô‰ÂȯÙ› ÙÔ Ê‡ÏÔ ·˘ÙÒÓ
ÙˆÓ ÂÓËϛΈÓ, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ
‰È·Î‡Ì·ÓÛË ÛÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜ ηÈ
·˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Î·È Ì ÙÔ
ʇÏÔ.
H Ξυρφι απ! το νεκροταφεο
των Aρμνων, περ. 1340 –
1250 π.X. H χρση του θα μπο-
ροσε να εναι διπλ:και ως ξυ-
ρφι αλλ και ως χειρουργικ!-
εργαλεο.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 31
 Φαρμακευτικ
φυτ
Tου δρος R OBERT A RNOTT
Tμμα Aρχα
ας Iστορ
ας και Aρχαιολογ
ας
στο Πανεπιστμιο του Mπ
ρμινχαμ.
H ºAPMAKO§O°IA Ù˘ EÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔ
AÈÁ·›Ô ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ Â›¯Â ÚÔ·„ÂÈ Û ÌÂ-
Á¿ÏÔ ‚·ıÌfi ·fi ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ÂÁ¯ˆ-
Ú›ˆÓ Ê˘ÙÒÓ Ô˘ ›¯·Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹
ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ Ô˘ ÂÈÛ¿ÁÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ Â-
ÚÈÔ¯‹ Ù˘ AÓ·ÙÔÏÈ΋˜ MÂÛÔÁ›Ԣ: ·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ ÙÔ
ÎÚËÙÈÎfi ‰›ÎÙ·ÌÔ, Ô ÎÔÚ›·Ó‰ÚÔ˜, Ô ÎÚfiÎÔ˜, ÙÔ Î‡ÌÈÓÔ,
Ù· ۇη Î·È Ë Ì˘ÚÙÈ¿. E›Û˘, ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó
ˆ˜ Ê¿Ú̷η Ë ÙÂÚ¤‚ÈÓıÔ˜ Î·È Ô È‚›ÛÎÔ˜ ‹ Ë ÌÔÏfi¯·.
¢˘ÛÙ˘¯Ò˜, ÛÙÔ AÈÁ·›Ô ηٿ ÙË M¤ÛË Î·È YÛÙÂÚË
EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Ù›ÔÙ ·Ó¿ÏÔÁÔ ÌÂ
ÙÔ˘˜ ·ÈÁ˘ÙÈ·ÎÔ‡˜ È·ÙÚÈÎÔ‡˜ ·‡ÚÔ˘˜ ‹ Ù· È·ÙÚÈο
ΛÌÂÓ· Ù˘ EÁÁ‡˜ AÓ·ÙÔÏ‹˜. EÏÏ›„ÂÈ ÙÂÎÌËÚȈ̤-
ÓˆÓ Ê·ÚÌ¿ÎˆÓ Î·È ÙˆÓ Û˘ÓÙ·ÁÒÓ ÙÔ˘˜, ÌÔÚÔ‡ÌÂ
Ó· οÓÔ˘Ì ÌfiÓÔ ˘Ôı¤ÛÂȘ, Û¯ÂÙÈο Ì ٷ Ê˘Ù¿
Ô˘ ¤¯·ÈÚ·Ó È‰È·›ÙÂÚ˘ ÂÎÙ›ÌËÛ˘ ÁÈ· ÙËÓ È·ÙÚÈ΋
ÙÔ˘˜ ¯Ú‹ÛË, ˘Ôı¤ÛÂȘ ‚·ÛÈṲ̂Ó˜ Ì ÂÈʇϷÍË ÛÂ
fi,ÙÈ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÁÈ· ÙËÓ È·ÙÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹
ÛÙËÓ ·Ú¯·›· A›Á˘ÙÔ Î·È ÙËÓ EÁÁ‡˜ AÓ·ÙÔÏ‹. M¿ÏÈ-
ÛÙ·, Ë ÌfiÓË Èı·Ó‹ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÁÈ· ÌÈ· ıÂÚ·›· Ô˘
‰È·ı¤ÙÔ˘Ì ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÌÈ· ÌÂÌÔӈ̤ÓË ÈӷΛ-
‰· °Ú·ÌÌÈ΋˜ B’ ·fi ÙËÓ ¶‡ÏÔ, Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ
ÁÓˆÛÙfi È·Ì·ÙÈÎfi ‚fiÙ·ÓÔ È‚›ÛÎÔ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÚÈÏ·Ì-
‚¿ÓÂÈ ÙË Ï¤ÍË pa-ma- ko ‹ Ê¿Ú̷η Î·È ·ÔÙÂÏ›
›Ûˆ˜ ¤Ó· ·Ú¯Â›Ô ıÂÚ·¢ÙÈÎÒÓ ·ÔıÂÌ¿ÙˆÓ.
Aگ›· ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ
Afi ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÈӷΛ‰ˆÓ °Ú·ÌÌÈ΋˜ B’ ·fi Ù·
·Ú¯Â›· ÙˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ Ù˘ KÓˆÛÔ‡, Ù˘ ¶‡ÏÔ˘ ηÈ
ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ, Ô˘ ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó ‚fiÙ·Ó· Î·È Ì·-
¯·ÚÈο, Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ·ÓȯÓ‡ÛÔ˘Ì ÙËÓ ‡·ÚÍË
ÂÓfi˜ ·ÚÈıÌÔ‡ Ê˘ÙÒÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÁÓˆÛÙ¤˜ ıÂÚ·¢ÙÈ-
Τ˜ ȉÈfiÙËÙ˜, ·Ó Î·È Ù· Û˘Ì-
ÊÚ·˙fiÌÂÓ¿ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ·ÊÔÚÔ‡Ó
¢ı¤ˆ˜ ÙËÓ I·ÙÚÈ΋, Î·È Â›Ó·È
‰˘Ó·ÙfiÓ ÌfiÓÔ Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘ÌÂ
H Ê·ÚÌ·ÎÔÏÔÁ›·
ÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜ Î·È ÙȘ ·Ûı¤ÓÂȘ ÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘
Ô˘ Èı·ÓÒ˜ ıÂÚ¿¢·Ó. M¤¯ÚÈ
ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ· . X. ÔÈ X·ÏÎÔ‡ ÛÙÔ AÈÁ·›Ô
M˘ÎËÓ·›ÔÈ Â›¯·Ó ·Ó·Ù‡ÍÂÈ ÌÈ·
Ôχ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ‚ÈÔÌ˯·Ó›·
·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ ÂÏ·›ˆÓ ÂÏÂÁ¯fiÌÂÓË ·fi Ù· ·Ó¿ÎÙÔÚ·
Î·È Â›Ó·È Èı·ÓfiÓ ÔÚÈṲ̂ӷ Ê˘Ù¿ Ó· ηÏÏÈÂÚÁÔ‡ÓÙ·Ó
ÂȉÈο Û ΋Ô˘˜ ˆ˜ Û˘ÛÙ·ÙÈο ÌÈ·˜ ÌÈÎÚ‹˜ Îϛ̷-
η˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›·˜ Ô˘ ·Ú·Û··˙ ʿÚ̷η. OÚÈ-
Ṳ̂ӷ ‰ËÌÔÊÈÏ‹ ıÂÚ·¢ÙÈο ̤۷ ı· ·Ú·Û΢¿-
˙ÔÓÙ·Ó ·ÛÊ·ÏÒ˜ ·fi ÙÔÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο Î·È ı· ¯ÚË-
ÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Û ÙÔÈ΋ Îϛ̷η.
OÈ ˘ÂÚfiÓÙȘ Â·Ê¤˜ ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÙÔ˘ AÈÁ·›Ô˘ ı·
Ú¤ÂÈ Ó· ÏÔ‡ÙÈÛ·Ó ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘˜ Ì ÔÏϤ˜ È·-
ÙÚÈΤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜. H ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ·˘ÙÔ‡ÛÈˆÓ ıÂÚ·ÂÈÒÓ
‹, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ, ÙˆÓ Û˘ÛÙ·ÙÈÎÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ AÈÁ·›Ô, ÌÂ
¿ÏÏ· ÏfiÁÈ· ÌÈ· ·ÌÊ›‰ÚÔÌË ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ È·ÙÚÈÎÒÓ ÁÓÒ-
ÛˆÓ, Â›Ó·È Ë ϤÔÓ Èı·Ó‹ ÂΉԯ‹, ÂȉÈο ·Ó ÏË-
ÊıÔ‡Ó ˘’ fi„ÈÓ ÔÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÁÈ· ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ Ê˘ÙÒÓ
Ì Èı·Ó¤˜ È·Ì·ÙÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô
Ï¢ÚÒÓ. øÛÙfiÛÔ, ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ˘¿Ú¯Ô˘Ó
32 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3
Â-
ÚÈÛ-
ÛfiÙÂÚ·
ÛÙÔȯ›·
ÁÈ· ÙË ÌÂÙ¿-
‰ÔÛË ÌÈÓˆÈÎÒÓ È·-
Ì·ÙÈÎÒÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ Î·È H Xρυσ
ÁÓÒÛÂˆÓ ÛÙËÓ A›Á˘ÙÔ, . ¯. δακτυλδι απ
Ô ¿˘ÚÔ˜ Ebers, Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È τις Mυκνες, με παρ-
ÛÙ· 1550. X. Î·È ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÌÈ· ıÂÚ·›· ÁÈ· ‰˘- σταση θρηκευτικς σκηνς. Aπεικονζε-
ÛÎÔÈÏÈfiÙËÙ·. ται γυναικεα θετητα καθισμνη κτω
«...ÌÈ· ¿ÏÏË (ıÂÚ·›·) ÁÈ· ÙËÓ Î¿ı·ÚÛË ÙˆÓ ÂÓÙ¤- απ το δντρο, με κρνα στα μαλλι και
ÚˆÓ...(·ÎÔÏÔ˘ı› ÌÈ· ·Ó·ÊÔÚ¿ Û ¤Ó· ¿ÁÓˆÛÙÔ ‚fi- παπαρονες στο χρι. Aπ την εγχραξη
Ù·ÓÔ) ...Ô˘ Â›Ó·È Û·Ó Ê·ÛfiÏÈ· ·fi ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ ανριμης κεφαλς παπαρονας παρα-
KÂÊÙÈÔ‡...». γταν ο χυμς οπου για ψυχοτρπο
E›Ó·È, Ê˘ÛÈο, Ôχ Èı·ÓfiÓ ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ ·fi ÙËÓ χρση (Aθνα, Eθνικ Aρχαιολογικ
A›Á˘ÙÔ ÚÔ˜ ÙËÓ KÚ‹ÙË Û ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÔ̤· Ó· ÌËÓ Mουσεο).
·ÔÙÂÏ›ÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ·fi Ê˘Ù¿, ·ÏÏ¿ ·fi È·Ì·ÙÈο ·-
Ú·Û΢¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó Ûˆı›.
EÓ· ·fi Ù· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· Î·È ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚ· ÁÓˆ-
ÛÙ¿ Ê¿Ú̷η, ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ì ÂӉ›ÍÂȘ, ›ӷÈ
ÙÔ fiÈÔ. H ̤ıÔ‰Ô˜ ÂÁ¯¿Ú·Í˘ ÌÈ·˜ ·ÓÒÚÈÌ˘ ÎÂ-
Ê·Ï‹˜ ··ÚÔ‡Ó·˜ Ì ÛÎÔfi ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ¯˘ÌÔ‡
Ô›Ô˘ ÁÈ· „˘¯ÔÙÚfiÔ ¯Ú‹ÛË,
‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ‹ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË ÙÔ˘Ï¿-
¯ÈÛÙÔÓ ·fi ÙÔ 1250 . X., ›Ûˆ˜
Î·È ÓˆÚ›ÙÂÚ·, ÂÓÒ ÂӉ›ÍÂȘ ·fi
ÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ EÏÏ¿‰· ¤¯Ô˘ÌÂ
ÛÙ· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·fi ÙËÓ T›Ú˘Óı·
Î·È ÙÔÓ K·ÛÙ·Ó¿ –ÁÈ· ÛfiÚÔ˘˜
··ÚÔ‡Ó·˜ Ô˘ ηÏÏÈÂÚÁ›ÙÔ
ÙÔÈο– Û Â›‰· ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡-
ÌÂÓ· ·fi ÙÔ 1300 . X. TÔ ·Î·Ù¤ÚÁ·ÛÙÔ fiÈÔ, ÂÎÙfi˜
·fi ÈÛ¯˘Úfi Ó·ÚΈÙÈÎfi, Â›Ó·È Ôχ ÁÓˆÛÙfi ·Ó·ÏÁË-
ÙÈÎfi Î·È Î·Ù·Ú·¸ÓÙÈÎfi Ô˘ ¤¯ÂÈ ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· Ó·
·Ó·ÎÔ˘Ê›˙ÂÈ ·fi ÙÔÓ fiÓÔ Î·È Ó· ʤÚÓÂÈ ‡ÓÔ. H
̤ÁÈÛÙË ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Û ¿Ó˘‰ÚË ÌÔÚÊ›ÓË Â›-
Ó·È 20%. E›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ¤Ó· Âί‡-
ÏÈÛÌ· Ô›Ô˘ Ó· ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ·¢ı›·˜ Û ¤Ó·
ÙÚ·‡Ì·, ·Ó ·ÔÚÚÔÊËı›, Ó· ¤¯ÂÈ ÙÔ ›‰ÈÔ ·ÔÙ¤ÏÂ-
ÛÌ· Ì ÙË ÌÔÚÊ›ÓË. EÓ· ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ì·ÏÏÈÔ‡ ÂÌ‚·ÙÈ-
Ṳ̂ÓÔ Û ‰È¿Ï˘Ì· Ô›Ô˘ Î·È Ï›ÁÔ˘ ÎÚfiÎÔ˘ ÌÔÚ›
Ó· Â›Ó·È ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfi, ·Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› Û·Ó
˘fiıÂÙÔ, ÁÈ· Ó· ηٷÚ·˛ÓÂÈ ÙÔÓ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi fiÓÔ.
MÔÚ›, Â›Û˘, Ó· ¤¯ÂÈ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ˆ˜ ÚˆÙfi-
ÁÔÓÔ ·Ó·ÈÛıËÙÈÎfi ‹ Û·Ó Î·Ù·Ú·¸ÓÙÈÎfi ÁÈ· ÙÔ˘˜
fiÓÔ˘˜ Ù˘ Ô‰ÔÓÙÔÊ˘›·˜ ÙˆÓ ‚ÚÂÊÒÓ Ì ÙÚ›„ÈÌÔ
ÛÙ· ԇϷ ÙÔ˘˜.
A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0