ÌÈÃÐÀÖÈß

ÌÈÃÐÀÖÈÈ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÈÒÅ
ÎÒ ÌÀÊÅÄÎÍÈß
ÊÚÌ ÈÇÒÎ×ÍÀ ÁÚËÃÀÐÈß
ÏÐÅÄÈ ÎÑÂÎÁÎÆÄÅÍÈÅÒÎ
(àíàëèç íà áàçàòà íà çàñåëâàíèÿòà
â áèâøàòà Ïåùåðñêà îêîëèÿ)
Ñïàñ Òàøåâ

Ïðè èçó÷àâàíåòî íà çàñåëâàíèÿòà íà áúëãàðè îò Ìàêåäî-

íèÿ â Áúëãàðèÿ ñëåä 1877–1878 ã. áåçñïîðíî ñå óñòàíîâÿâà, ÷å îñíîâíèòå
èìèãðàöèîííè âúëíè ñà â ðåçóëòàò íà ïîëèòè÷åñêè ñúòðåñåíèÿ (ðåâîëþöèîí-
íè àôåðè; Ãîðíîäæóìàéñêî è Èëèíäåíñêî âúñòàíèå; Áàëêàíñêà, Ìåæäóñúþç-
íè÷åñêà è Ïúðâà ñâåòîâíà âîéíà; èçñåëíè÷åñêè ñïîãîäáè) [10]. Àíàëèçúò íà íà-
ëè÷íèòå äîêóìåíòè è ñòàòèñòè÷åñêèòå äàííè ñî÷àò, ÷å ïðåç îñòàíàëîòî âðåìå
ñå íàáëþäàâà ïîñòîÿíåí ïðåñåëíè÷åñêè ïîòîê, ÷èéòî îáåì ïúðâîíà÷àëíî äîñ-
òèãà äî 3000 äóøè ãîäèøíî, à ñëåä òîâà ñå äâèæè îò 1500 äî 2000 [1]. Äî òîçè
ìîìåíò áúëãàðñêàòà íàóêà è íàé-âå÷å èñòîðè÷åñêàòà äåìîãðàôèÿ íå å îòãîâî-
ðèëà íà âúïðîñà äàëè òîçè óìåðåí èìèãðàöèîíåí ïîòîê âúçíèêâà ñëåä Îñâî-
áîæäåíèåòî, èëè íåãîâèòå êîðåíè òðÿáâà äà ñå òúðñÿò â óñòîé÷èâè ìèã-
ðàöèîííè ìîäåëè, îôîðìèëè ñå äåñåòêè è äîðè ñòîòèöè ãîäèíè ïðåäè òîâà.
Çà çíà÷åíèåòî íà òîçè ïðîáëåì ãîâîðè ôàêòúò, ÷å â ìèíàëîòî è äíåñ íà íå-
ãî ñà ïîñâåòåíè ðåäèöà èçñëåäâàíèÿ [5]. Êàòî íàé-ïúëíî è óñïåøíî ïðîó÷âàíå
ñå ïðèåìà ïóáëèêóâàíèÿò ïðåç 1932 ã. òðóä íà Ä. ßðàíîâ „Ïðåñåëíè÷åñêî äâè-
æåíèå íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ è Àëáàíèÿ êúì èçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè
ïðåç XV äî XIX âåê”. Ñàì àâòîðúò ñìÿòà, ÷å „êàòî ïúðâè îïèò â áúëãàðñêàòà
êíèæíèíà â òîâà íàïðàâëåíèå òî ùå äà èìà è òåõíè÷åñêè, è òåîðåòè÷åñêè, è
ôàêòè÷åñêè ãðåøêè” [12]. Íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå ñå ïðàâè ñ öåë èçÿñíÿâàíå íà
ðåäèöà âúïðîñè, êîèòî äî òîçè ìîìåíò ñà îñòàíàëè áåç îòãîâîð. Ñúâðåìåííî-
òî èçó÷àâàíå íà òàçè òåìà ñòàâà âñå ïî-òðóäíî íàé-âå÷å ïîðàäè íåïðåêúñíàòî
íàðàñòâàùàòà îòäàëå÷åíîñò âúâ âðåìåòî íà èíòåðåñóâàùèòå íè ñúáèòèÿ, èçá-
ëåäíÿâàíåòî íà ðîäîâàòà ïàìåò, óâåëè÷àâàíåòî íà íèçõîäÿùèòå ïîòîìöè îò
åäèí çàñåëíèê, òÿõíîòî âòîðè÷íî ðàçñåëâàíå è îòíîñèòåëíî ìàëêèÿ áðîé çàïà-
çåíè äîêóìåíòè. Òåçè îáåêòèâíè ïðè÷èíè îãðàíè÷èõà ìîåòî èçñëåäâàíå ïðå-
äèìíî íà òåðèòîðèÿòà íà áèâøàòà Ïåùåðñêà îêîëèÿ. Èçáðàõ òîçè ïîäõîä, çà-
ùîòî òàì ñå íàáëþäàâà âèñîêà êîíöåíòðàöèÿ íà ñåìåéñòâà íà ïðåñåëíèöè îò
Ìàêåäîíèÿ îò ïðåäè Îñâîáîæäåíèåòî, ðîäåí ñúì â ïîäîáíî ñåìåéñòâî, ñú-
ùåñòâóâàò íÿêîëêî ðîäîâè êîìèòåòà, êîèòî îðãàíèçèðàò ïåðèîäè÷íîòî ïðî-
âåæäàíå íà ðîäîâèòå ñðåùè è ïðîèçòè÷àùîòî îòòóê ñðàâíèòåëíî îáåêòèâíî
ñúõðàíÿâàíå íà ðîäîâàòà ïàìåò, âúçìîæíîñòòà íà áàçàòà íà ëè÷íè ïîçíàíñòâà
÷ðåç àíêåòíî ïðîó÷âàíå äà ñúáåðà èíôîðìàöèÿ îò ïî-ñòàðè ñúñåäè è íå íà ïîñ-

56
ëåäíî ìÿñòî âúçìîæíîñòòà äà ïîëçâàì íÿêîè íåèçâåñòíè êðàåâåä÷åñêè ïðîó÷-
âàíèÿ, ïîâå÷åòî îò êîèòî ñúõðàíÿâàíè â íåîáðàáîòåí âèä è íåïóáëèêóâàíè.
Êàòî àäìèíèñòðàòèâíà åäèíèöà íÿêîãàøíàòà Ïåùåðñêà îêîëèÿ äî ãîëÿ-
ìà ñòåïåí ñå ïðåïîêðèâà ñ äíåøíèòå ñúñåäíè îáùèíè Áðàöèãîâî, Áàòàê, Ïå-
ùåðà, Ðàêèòîâî è Âåëèíãðàä, íàìèðàùè ñå â þæíàòà (ðîäîïñêà) ÷àñò íà Ïà-
çàðäæèøêà îáëàñò.
Êàêòî âå÷å ñïîìåíàõ, åäèíñòâåíîòî öÿëîñòíî ïðîó÷âàíå íà ïðåñåëíè÷åñ-
êèòå äâèæåíèÿ íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ êúì èçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè ïðåç
XV äî XIX âåê å íàïðàâåíî ñðàâíèòåëíî íàáúðçî è êúñíî ñëåä Îñâîáîæäåíè-
åòî. Ïîðàäè òåçè äâå îñíîâíè ïðè÷èíè ìíîãî ôàêòè ñà óáÿãíàëè îò âíèìàíèå-
òî íà èçñëåäîâàòåëèòå è íå ñå å ïîëó÷èëà ïúëíà êàðòèíà íà ìèãðàöèîííèÿ ïðî-
öåñ. Íàïðèìåð íå ñà âçåòè ïîä âíèìàíèå íÿêîè ñúùåñòâóâàùè â ìèíàëîòî ïú-
òèùà, ïî êîèòî ñå å äâèæåë ìèãðàöèîííèÿò ïîòîê. Äîïóñíàòà å è ãðåøêà â õðî-
íîëîãè÷íîòî îòíàñÿíå íà èçòî÷íèöèòå íà èíôîðìàöèÿ. Òàêà íàïðèìåð Ä. ßðà-
íîâ ïèøå, ÷å „ïðúâ ñúîáùè çà îòäàâíà ïðåñåëåíè áúëãàðè îò Çàïàäíà Ìàêåäî-
íèÿ, è òî îò Îõðèäñêî, â Òðàêèÿ (â ãð. Áðàöèãîâî) Àòàíàñ Ìèøåâ íà 1881 ãîäè-
íà”[12:63]. Âúïðîñíîòî ñúîáùåíèå ãëàñè ñëåäíîòî: „Ñïîðåä ïðèêàçâàíèåòî íà
íàøèòå ñòàðè, íàøèòå ïðàäåäè, îñíîâàòåëè íà ñåëîòî (Áðàöèãîâî – á. à.), ñà
èçáðàëè òîâà ìåñòîïîëîæåíèå çà ñâîå æèëèùå îùå êîãàòî ñà äîøëè òóêà îò
Îõðèäñêèé îêðúã, è êîãàòî, ãîíåíè îò òàìîøíèòå, êàêòî è îò òîãàâàøíèòå ìåñ-
òíè òóðöè (ðàçáèðàé ìþñþëìàíè, â ñëó÷àÿ – àëáàíöè, á.à.), òå ñà ñå çàÿã÷èëè â
òîâà ïåùåðíî ìåñòî” [7]. Îò ñàìèÿ öèòàò å âèäíî, ÷å òîçè èçòî÷íèê íà èíôîð-
ìàöèÿ å òâúðäå îáù è íå äàâà êîíêðåòíè ñâåäåíèÿ íèòî çà ãîäèíàòà, íèòî çà
îáåìà íà ïðåñåëíè÷åñêàòà âúëíà.
Îò ïðåãëåäà íà ðàçëè÷íèòå èçñëåäâàíèÿ, ïîñâåòåíè íà ïðåñåëíè÷åñêèòå
äâèæåíèÿ íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ êúì èçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè ïðåç XV äî
XIX âåê, å âèäíî, ÷å èçñëåäîâàòåëèòå íå ñà ïîëçâàëè åäèí èçêëþ÷èòåëíî âàæåí
èçòî÷íèê íà èíôîðìàöèÿ, êàêâàòî å îòïå÷àòàíàòà ïðåç 1870 ã. êíèãà íà Ñòåôàí
Çàõàðèåâ „Ãåîãðàôèêî-èñòîðèêî-ñòàòèñòè÷åñêî îïèñàíèå íà Òàòàð-Ïàçàðä-
æèøêàòà êààçà”, ñâåäåíèÿòà çà íàïèñâàíåòî íà êîÿòî ñà ñúáèðàíè ïðåç ïåðèî-
äà 1845 – 1850 ã. [2]. Òîâà å ïúðâèÿò äî òîçè ìîìåíò èçâåñòåí èçòî÷íèê íà èí-
ôîðìàöèÿ (ìàêàð è íåïúëåí), êîéòî õâúðëÿ ñâåòëèíà ïî èíòåðåñóâàùàòà íè òå-
ìà. Ïîäõîäúò íà àâòîðà ïðè íåãîâîòî ñòàòèñòè÷åñêî îïèñàíèå å ìíîãî ñåðèî-
çåí è îáåêòèâåí äîðè è â ñúâðåìåíåí äåìîãðàôñêè ñìèñúë. Òàêà íàïðèìåð òîé
ïèøå: „Ìíîãî ïîëåçíî ùå áúäå äà ñÿ ââåäúò â ÷åðêîâ(í)èòå êàòàëîçè, â êîèòî
äà ñÿ çàïèñâàò ïðåç âñÿêà ãîäèíà ïîä äåíî-ìåñÿ÷èå, êîëêî äóøè ñÿ ðàæäàò,
êîëêî ñÿ æåíÿò è êîëêî óìèðàò” [2:48].
Êàòî îïèñâà Áðàöèãîâî, Ñò. Çàõàðèåâ ïîä÷åðòàâà, ÷å „æèòåëèòå ñà ïðåñå-
ëåíöè îò Ìàêåäîíèÿ, êàêòî è â ñåëàòà ×úðíèöà (äíåñ ñ. Öðúí÷à – á. à.), Êîçàð-
ñêî è íåêîè â Ïåùåðà, êîèòî îùå ãîâîðÿò ïî ìàêåäîíñêî íàðå÷èå è íîñÿò òà-
ìîøíîòî ðóõî (îáëåêëî). Òîâà ñåëî ïðåäè äà ãî èçãîðÿò õàéòèòå ãþðäæèè, áè-
ëî å ìíîãî ãîëÿìî” [2:31]. Ïî ñúùåñòâî òàçè èíôîðìàöèÿ å ìíîãî ïî-ïúëíà è
öåííà, çàùîòî ìîãàò äà ñå íàïðàâÿò ñëåäíèòå èçâîäè:
1. Ïîñî÷âàò ñå êîíêðåòíî èìåíàòà íà (÷àñò îò) ïðèåìàùèòå ñåëèùà, â êî-
èòî ñå óñòàíîâÿâàò ìèãðàíòèòå.
2. Íà áàçàòà íà âñå îùå çàïàçåíèòå ñðåä âñè÷êè æèòåëè íà ñåëèùåòî ìà-
êåäîíñêè ãîâîðè è íîñèè å ÿñíî, ÷å ìèãðàöèÿòà å îñúùåñòâåíà ïðåç ñðàâíèòåë-
íî êðàòúê èñòîðè÷åñêè ïåðèîä ïðåäè 1850 ã.
3. Îò èíôîðìàöèÿòà, ÷å îïèñàíèòå ñåëèùà ñà ïî÷òè èçöÿëî ïðåñåëíè÷åñ-
êè, íà áàçàòà íà òÿõíîòî íàñåëåíèå êúì 1850 ã. (êîåòî å ïîñî÷åíî â êíèãàòà) ìî-
æå äà ñå àíàëèçèðà îáåìúò íà ïðåñåëíè÷åñêèÿ ïîòîê.

57
 Äðóã öåíåí åëåìåíò íà êíèãàòà å îïèñàíèåòî íà íàëè÷íèòå êúì ìîìåíòà
íà íàïèñâàíåòî £ ïúòèùà, âúç îñíîâà íà êîèòî ìîæå äà ñå àíàëèçèðà ïðèäâèæ-
âàíåòî íà ïðåñåëíè÷åñêèÿ ïîòîê. Òàêà íàïðèìåð êàòî îïèñâà äíåøíèÿ ïðîõîä
Òðàÿíîâè âðàòà, àâòîðúò ïîä÷åðòàâà: „Òîÿ òåñåí ïðîõîä â Ðóäîïà, êîéòî âîäè
â Ìàêåäîíèÿ, îò ïðåäàíèå äîêàçâàò, ÷å âèçàíòèéñêèòå èìïåðàòîðè, çà äà íå
ìèíóâàò ìàêåäîíñêèòå áúëãàðè â Òðàêèÿ, çàãðàäèëè è íàïðàâèëè æåëåçíè âðà-
òà” [2:44].  ñëó÷àÿ íàáëþäàâàìå ïðåïëèòàíå íà ëåãåíäàòà çà æåëÿçíàòà âðàòà
íà èìïåðàòîð Òðàÿí (îñíîâèòå íà êîÿòî ñà çàïàçåíè è äíåñ) è îïèòà çà îáÿñíÿ-
âàíå íà íåéíîòî ñúùåñòâóâàíå ñ ôàêòà íà íàáëþäàâàíèòå ïðåç XV–XIX â. ïðå-
ñåëâàíèÿ íà ìàêåäîíñêè áúëãàðè êúì Òðàêèÿ. Îñâåí ïúòÿ ïðåç Òðàÿíîâè âðàòà,
Ñò. Çàõàðèåâ îïèñâà è íàìèðàùèÿ ñå íà „2 ÷àñà êúì þãîçàïàä îò ñåëîòî (Áàòàê
– á. à.) íà äîñïàòñêèÿ ïúò” [2:46]. Çà íåãîâîòî èíòåíçèâíî èçïîëçâàíå ïðè ìèã-
ðàöèè íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ ãîâîðè ñúîáùåíèåòî, ÷å â êîðèòîòî íà ð. Ìà-
ðèöà „ñÿêà ãîäèíà äîõîæäàò Êðàòîâ÷åíå (ãð. Êðàòîâî, äíåñ â Ð. Ìàêåäîíèÿ –
á. à.) è îò íåâðîêîïñêèòå (äíåñ ãîöåäåë÷åâñêèòå – á. à.) ñåëà ðóäàðå, òà ïðåç
ñè÷êîòî ëÿòî ïðåìèâàò ïÿñúê è ñúáèðàò äîâîëíî çëàòî” [2:46]. Ëþáîïèòåí
ôàêò å, ÷å ðåäèöà èçñëåäîâàòåëè íå àíàëèçèðàò ïðåñåëåíèÿòà ïðåç ïðîõîäà
Þíäîëà êúì ×åïèíñêî êîðèòî, âúïðåêè ÷å òîé å íàíåñåí â ïðèëîæåíàòà êúì
êíèãàòà íà Ñò. Çàõàðèåâ ãåîãðàôñêà êàðòà. Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà âúïðîñíèòå
ïðåñåëåíèÿ íå ñà ñåðèîçíî ïðîó÷âàíè. Òàêà íàïðèìåð ïî âðåìå íà äâåãîäèø-
íèòå ñè ïðîó÷âàíèÿ Ä. ßðàíîâ èçñëåäâà òðè èñòîðè÷åñêè ïúòÿ îò Ìàêåäîíèÿ
êúì Òðàêèÿ, à èìåííî [12:67]:
1. Ãþåøåâî – Äóïíèöà – Êîñòåíåö;
2. Öàðåâî ñåëî (äíåñ ãð. Äåë÷åâî, Ð. Ìàêåäîíèÿ, á.à.) – Ðàçëîã – ßêîðóäà
– Ñåñòðèìî;
3. Ñîëóí – Ïåòðè÷ – Íåâðîêîï (äíåñ ãð. Ãîöå Äåë÷åâ, á. à.) – Ïåùåðà.
Òîâà å åäíà îò ïðè÷èíèòå äà íå ñå äàäå îáÿñíåíèå çà íàëè÷èåòî â Ïåùåð-
ñêà îêîëèÿ íà ïðåñåëíèöè îò Äåáúðñêî (è âòîðè÷íè ïðåñåëíèöè îò Òåòîâî), çà
êîèòî åäèíñòâåíèÿò åñòåñòâåí ïúò å ïðåç Þíäîëà – ×åïèíñêîòî êîðèòî.
Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å èçñëåäîâàòåëèòå íå ñà åäèíîäóøíè ïî îòíîøåíèå
íà ïåðèîäà íà ïðåñåëâàíå. Òàêà íàïðèìåð çà ãîäèíà íà çàñåëâàíåòî íà Áðàöè-
ãîâî ðàçëè÷íèòå àâòîðè, âúç îñíîâà íà ðàçëè÷íè àíêåòèðàíè èçòî÷íèöè íà èí-
ôîðìàöèÿ, ñî÷àò îò 1750 äî 1770.  ñúùîòî âðåìå íà áàçàòà íà ïðåäàíèÿ è îïè-
ñàíèÿ çà ñúùåñòâóâàëà â ìèíàëîòî ÷åøìà ñ âúçïîìåíàòåëåí íàäïèñ ïî ïîâîä
ïðåñåëâàíåòî îò Ìàêåäîíèÿ, ïðåç 2001 ã. â Áðàöèãîâî îòáåëÿçàõà îôèöèàëíî
180 ã. îò çàñåëâàíåòî è ôàêòè÷åñêîòî îñíîâàâàíå (èëè ïîíå îêðóïíÿâàíå) íà ñå-
ëèùåòî. Âíèìàòåëíîòî àíàëèçèðàíå íà èçâîðèòå îáà÷å ñî÷è, ÷å ïî-ñêîðî òðÿá-
âà äà ñå ïðàâÿò èçâîäè çà ïîñòîÿííè ïðîäúëæèòåëíè ïðåñåëåíèÿ, à íå çà åäíîê-
ðàòíè òàêèâà. Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà âúïðîñíèÿò íàäïèñ â Áðàöèãîâî íàèñòèíà
ìîæå äà å ñúùåñòâóâàë, íî òîé îòðàçÿâà ñúäáàòà (â ñëó÷àÿ áëàãîäàðíîñòòà,
îëèöåòâîðåíà ÷ðåç âúçïîìåíàíèå) íà îïðåäåëåí áðîé ñåìåéñòâà, à íå íà âñè÷-
êè æèòåëè íà ñåëèùåòî. Îñíîâàíèå çà ïîäîáíî çàêëþ÷åíèå íàìèðàì â àíàëèçà
íà ðàçâèòèåòî íà ïðåñåëíè÷åñêèÿ ïðîöåñ â Ïåùåðà, êîéòî å òÿñíî ñâúðçàí ñ
òîçè â Áðàöèãîâî (äâåòå ñåëèùà ñà îòäàëå÷åíè ñàìî íà 7 êì. åäíî îò äðóãî è
ñà ñâúðçàíè ñ òåñíè ðîäíèíñêè âðúçêè).
Íà áàçàòà íà ìåñòíèòå ïðåäàíèÿ è èçñëåäâàíèÿ â Ïåùåðà å óñòàíîâåíî, ÷å
îñíîâíîòî ïðåñåëåíèå å îêîëî 1770 ã., êàòî ïðåñåëíèöèòå ñúçäàâàò íîâà ìàõà-
ëà (Ãàáåð ìàõàëà)1. Ïî ïëîùòà íà íîâîóñâîåíèÿ è çàñòðîåí òåðåí, ñúïîñòàâåí

1
Ïî-ïîäðîáíî çà ïðåñåëåíèÿòà â Ïåùåðà âæ.: Ñòðàíèöè èç ìèíàëîòî íà ãðàä Ïåùåðà, Ñîôèÿ
1973, ñ. 78–88 è Ò à ø å â. Ìàêåäîíèÿ â ìèíàëîòî íà ãðàä Ïåùåðà, 1994, ñ. 5–7.

58
ñ ïëîùòà íà äðóãè ìàõàëè, ÷èéòî áðîé íà íàñåëåíèåòî å èçâåñòåí (íàïð. òóðñ-
êàòà ìàõàëà), ìîæå äà ñå ñúäè, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà îêîëî 400–500 äóøè. Êúì
1800 ã. ñå çàñåëâàò 20–30 ñåìåéñòâà (100–150 äóøè), èäâàùè îò Òåòåâåí, íî ñ
ïîòåêëî îò Òåòîâî. Ñúùî òàêà òâúðäî å óñòàíîâåíî, ÷å ïðåç 1820 ã. îò Ìàêåäî-
íèÿ â Ïåùåðà ñå çàñåëâàò 50 ñåìåéñòâà êóöîâëàñè (íàðè÷àùè ñåáå ñè àðìúíè),
êîèòî ñúùî îñíîâàâàò íîâà ìàõàëà (Ïàíå ìàõàëà). Òåçè äàííè ñî÷àò, ÷å çà åäèí
ïåðèîä îò 50 ãîäèíè â Ïåùåðà ñà ñå çàñåëèëè èëè ñà ñå ðîäèëè â ñåìåéñòâàòà
íà ïðåñåëíèöè îêîëî 750–900 äóøè. Òåçè ñòàòèñòè÷åñêè ïðîó÷âàíèÿ ìîãàò äà
ñå ïðèåìàò çà òî÷íè. Ñïîðåä Ñò. Çàõàðèåâ êúì 1850 ã., âúïðåêè íåïðåêúñíàòî-
òî ïîãëúùàíå, áðîÿò íà àðìúíèòå â Ïåùåðà å 200 äóøè [2:27].  ñëó÷àÿ òàçè
êîíêðåòíà ãðóïà íàñåëåíèå äîðè â íàøè äíè íå ñå å íàïúëíî ðàçìèëà è ìîæå
äà èãðàå ðîëÿòà íà ñïåöèôè÷íà ïîäñòðóêòóðà (çíà÷èòåëíî ïî-ëåñíà çà èçó÷à-
âàíå) íà îáùàòà ñòðóêòóðà ïðåñåëíèöè. Àíàëèçúò íà äàííèòå ñî÷è, ÷å ïðåñåëå-
íèÿòà, ìàêàð è íå òàêà ìàñîâè, íå ñïèðàò ñëåä 1820 ã. ×å òîâà å òàêà, ãîâîðè
ïîñòåïåííîòî ñúçäàâàíå è íàðàñòâàíå íà Ñèâàòà ìàõàëà íà äåñíèÿ áðÿã íà Ñòà-
ðà ðåêà, êúäåòî äúëãî âðåìå ñëåä ïîñòðîÿâàíåòî íà öúðêâàòà „Ñâ. Ïåòêà”* íå
å èìàëî õðèñòèÿíñêî íàñåëåíèå (ñìåñåíî íàñåëåíèå îò áúëãàðè è àðìúíè, îò
êîèòî ïúðâèòå ïðåîáëàäàâàùè). Ïðè àíàëèçèðàíåòî íà èçòî÷íèöèòå íà èíôîð-
ìàöèÿ, ðàáîòåùè ñ êàòåãîðèÿòà „ñåìåéñòâî” ïðè ìèãðèðàëèòå ìàêåäîíñêè
áúëãàðè îò òîçè ïåðèîä, íåìñêèÿò èçñëåäîâàòåë Êüîïåí å óñòàíîâèë, ÷å ïðè
êîìïàêòíî çàñåëåíèòå ñåìåéñòâà ñðåäíèÿò áðîé íà ÷ëåíîâåòå èì å 9,7, äîêàòî
ïðè íåêîìïàêòíèòå ïîñåëåíèÿ ñðåäíèÿò áðîé å 5,9 [6].
Îò ïðîó÷âàíèÿòà, êîèòî ñúì ïðàâèë â Ïåùåðñêà îêîëèÿ, ñúì óñòàíîâèë,
÷å ïðåñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ îò ïðåäîñâîáîæäåíñêèÿ ïåðèîä èìà â ñëåäíèòå
ñåëèùà: Áàòàê, Áðàöèãîâî, Êîçàðñêî, Öðúí÷à, Ïàòàëåíèöà, Äåáðàùèöà, Ïåùå-
ðà è äð. Íàëè÷èåòî íà àðìúíñêî íàñåëåíèå â Ðàêèòîâî è Âåëèíãðàä å èíäèêà-
òîð, êîéòî ïîêàçâà, ÷å è â òåçè ñåëèùà å èìàëî çàñåëâàíèÿ, íî òîçè âúïðîñ äî
òîçè ìîìåíò íå å ïðîó÷âàí. Äàííèòå (ðàçðàáîòåíè ïðè çàíèæåíàòà áðîéêà ñðåäíî
îò 5 äóøè â 1 ñåìåéñòâî) ìîãàò äà áúäàò îáîáùåíè â ñëåäíàòà òàáëèöà:
Селище Брой жители/1850 г. Съотношение Брой преселници от
(според Ст. Захариев) местни*/ преселници 1770 до 1850 г.
Брацигово 1450 5 / 95 1380
Козарско 230 5 / 95 220
Пещера 2800 60 / 40 900
Батак 1500 50 / 50 750
Црънча 230 5 / 95 220
Паталеница 550 5 / 95 520
Дебращица 160 5 / 95 150
ОБЩО 6920 --------- 4140

* Êúì êàòåãîðèÿòà „ìåñòíè” ïðè÷èñëÿâàì è çàñåëíèöèòå îò äðóãè ÷àñòè íà áúëãàðñêîòî çåìëèùå,

íî íå è îò Ìàêåäîíèÿ.  ñëó÷àÿ ñòàâà íàé-÷åñòî âúïðîñ çà áåæàíöè îò Ðîäîïèòå, èçáÿãàëè ïî
âðåìå íà ïîìîõàìåäàí÷âàíèÿòà (íàïð. ðîäúò Êúðíàëîâè â Áðàöèãîâî è ïðåñåëåíèÿòà îò
×åïèíñêîòî êîðèòî â Áàòàê).
Ðàçëè÷íèòå èçòî÷íèöè ñî÷àò, ÷å áúëãàðèòå ïðåñåëíèöè èäâàò îò Ñëèìíè-
öà, Îðåøåö, Îìóòñêî è äð. ñåëà â Êîñòóðñêî, îò Õàð÷åã, Êîð÷àíñêî, îò Ðåñåí,
Äåáúð è îáëàñòòà Ðåêà (ãîðíîòî òå÷åíèå íà ð. Ðàäèêà â äíåøíèòå ñåâåðîçàïàä-
íè ÷àñòè íà Ð. Ìàêåäîíèÿ). Ïîòåêëîòî íà àðìúíèòå å îò ñåëàòà Êàñòàíÿ è Íå-
âåñêà (Êîñòóðñêî) è ãð. Ìîñêîïîëå (ðàçðóøåí ïî âðåìå íà áóíòà íà Àëè ïàøà
* Ñïîðåä åäíè èçñëåäâàíèÿ òîâà å ñòàíàëî ïðåç 1730 ã., à ñïîðåä äðóãè – ïî-êúñíî.

59
ßíèíñêè). Ãåîãðàôñêîòî ðàçïîëîæåíèå íà òåçè èçõîäíè ìèãðàöèîííè ðàéîíè
ñî÷è, ÷å òîâà å áúëãàðî-àëáàíñêàòà åòíîãðàôñêà ãðàíèöà â êðàÿ íà XVIII è íà-
÷àëîòî íà XIX â., êîÿòî íåïðåêúñíàòî ñå ïðåìåñòâà íà èçòîê. Îò ñòîòèöèòå
íàïðàâåíè àíêåòè ñòàâà ÿñíî, ÷å áúëãàðèòå ñà ñå ïðåñåëâàëè „ïîðàäè ïîëèòè-
÷åñêè ïðè÷èíè è ïîðàäè àëáàíñêèÿ íàòèñê” [12:92]. Òîé ñå å èçðàçÿâàë â óâåëè-
÷àâàíå íà òÿõíàòà ðàæäàåìîñò óñïîðåäíî ñ ïðèåìàíåòî íà èñëÿìà („ñòàíàëè
èçâúíðåäíî ïëîäîâèòè”), ñ êîåòî óïðàæíÿâàëè äåìîãðàôñêè íàòèñê („àëáàíñ-
êè åòíè÷åí íàòèñê”) [12:93]. Åäèí îò íàé-àâòîðèòåòíèòå ñòàòèñòè÷åñêè èçñëå-
äîâàòåëè íà Ìàêåäîíèÿ – Âàñèë Êúí÷îâ, ñìÿòà, ÷å „àëáàíñêèòå ðàçìèðèöè îò
êðàÿ íà ìèíàëèÿ âåê è íà÷àëîòî íà ñåãàøíèÿ (XVIII è XIX â. – á.à.) ïîäåéñò-
âàõà äà ñå îòìåñòè (ðàçáèðàé – ïðåñåëè – á. à.) áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå îò íÿ-
êîè ñåâåðîçàïàäíè êðàèùà íà ñòðàíàòà” [4]. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å ãîðåîïè-
ñàíèòå ôàêòîðè ñà äåéñòâàëè äî 1877 ã. è ñëåä òîâà, ëîãè÷íî å äà ñå î÷àêâà
ïðîäúëæàâàíå íà îïèñàíèÿ ïðåñåëíè÷åñêè ïðîöåñ*.
Îïèò çà îáÿñíÿâàíå íà ïðåñåëíè÷åñêèòå ïðîöåñè ïðàâè Ä. ßðàíîâ â ñâîÿ
àíàëèç „Ïðåñåëíè÷åñêè äâèæåíèÿ, ïîïóëàöèîíåí êàïàöèòåò è êîåôèöèåíò íà
íàñåëåíîñò” [13]. Íåãîâèòå êîíñòàòàöèè ñà, ÷å ïîñîêàòà è ñèëàòà íà ïðåñåëíè-
÷åñêèòå äâèæåíèÿ, äúëæàùè ñå íà ñòîïàíñêè ïðè÷èíè, ñå îáóñëàâÿò îò âçàèìî-
îòíîøåíèÿòà ìåæäó ïîïóëàöèîííèÿ êàïàöèòåò è êîåôèöèåíòà (ñòåïåíòà) íà
íàñåëåíîñò â çåìèòå, îòêúäåòî òðúãâàò äâèæåíèÿòà (èçïðàùàùèòå ðàéîíè) è â
çåìèòå, êúì êîèòî ñå îòïðàâÿò (ïðèåìàùèòå ðàéîíè). Êàòî èçõîæäà îò ôàêòà,
÷å îñíîâíèÿ èçòî÷íèê çà ñúçäàâàíå íà ìàòåðèàëíè áëàãà ïðåç òîçè ïåðèîä å
ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî, ßðàíîâ êîíñòàòèðà, ÷å ñúùåñòâóâàíåòî íà åäíî ïðåñåë-
íè÷åñêî äâèæåíèå å âúçìîæíî äîòîãàâà, äîêîãàòî ñúùåñòâóâà ðàçëèêà â àò-
ðàêöèîííèòå (ïðèâëè÷àùèòå) ôàêòîðè â èçïðàùàùèòå è ïðèåìàùèòå ðàéîíè.
Òåçè äåìîãðàôñêè ïðèíöèïè íàìèðàò ñâîåòî èçðàæåíèå â ñëåäíèòå äâà ôàêòà:
1. Ïðåç XV–XVIII â. Èçòî÷íà Áúëãàðèÿ (Òðàêèÿ) áèëà åäíà îò íàé-ðÿäêî
íàñåëåíèòå è â ñúùîòî âðåìå ïëîäîðîäíè çåìè íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ, ò.
å. ñ ãîëÿì àòðàêöèîíåí (ïðèâëè÷àù) ôàêòîð.
2. Çàïàäíà Ìàêåäîíèÿ å áèëà ìíîãî ïî-ãúñòî íàñåëåíà, ò.å. ñ ìàëúê àò-
ðàêöèîíåí ôàêòîð.
Ïúðâàòà êîíñòàòàöèÿ å îñîáåíî âàæíà, çàùîòî òÿ íå âàæè ñàìî çà áèâøà-
òà Ïåùåðñêà îêîëèÿ, à çà âñè÷êè èçòî÷íè ÷àñòè íà áúëãàðñêîòî çåìëèùå. Èçó-
÷àâàéêè Ìàêåäîíèÿ, Â. Êúí÷îâ å óñòàíîâèë, ÷å „èçñåëâàíèÿ íà áúëãàðè èç Ìà-
êåäîíèÿ íàâúí áåç äðóãî ñà ñòàâàëè è ïðåç âðåìå íà òóðñêîòî âëàäè÷åñòâî, íî
ïðåñåëíèöè íå ñà ìîãëè äà áÿãàò ïî õðèñòèÿíñêèòå ÷óæäè çåìè, ïîíåæå îáëàñò-
òà íå ñå å äîïèðàëà íèéäå äî ÷óæäà ñâîáîäíà çåìÿ” [4:310]. Ïîðàäè òàçè ïðè-
÷èíà èçñåëâàíèÿòà îò Ìàêåäîíèÿ ïðåäè 1878 ã. òðÿáâà äà ñå ðàçãëåæäàò êàòî
âúòðåøíè ìèãðàöèè â ðàìêèòå íà îáùîòî áúëãàðñêî êóëòóðíî è äóõîâíî ïðîñ-
òðàíñòâî. Ïî âðåìå íà ñâîèòå ïðîó÷àíèÿ Ä. ßðàíîâ îòêðèâà 36 ñåëèùà íà òå-
ðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ (ðàçïîëîæåíè íà ãëàâíè ïúòèùà), â êîèòî èìà ñèãóðíè
ñâåäåíèÿ çà áúëãàðñêè ïðåñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ ïðåäè 1877 ã. è äðóãè 10 ñå-
ëèùà, çà êîèòî èìà äàííè, íî íå íàïúëíî ïîòâúðäåíè. Îòíàñÿíåòî íà äàííèòå
çà 7-òå ñåëèùà îò Ïåùåðñêà îêîëèÿ êúì îñòàíàëèòå 29 êðèå ðèñêîâå ïî îòíî-
øåíèå íà òî÷íîñòòà íà õàðàêòåðèçèðàíå íà îáåìà íà ïðåñåëíè÷åñêèÿ ïîòîê.
Òîâà ñå äúëæè íàé-âå÷å íà ôàêòà, ÷å íà äðóãè ìåñòà íå ñà ïðàâåíè ïîäîáíè êðà-

* Ïðîäúëæåíèå íà òîçè ïðîöåñ ñå íàáëþäàâà è ïî âðåìå íà íàñòîÿùèÿ êîíôëèêò â Ð. Ìàêåäîíèÿ.

Íåãîâà ïîñëåäèöà å ôàêòúò, ÷å ïðåç 2001 ã. ñå óâåëè÷è áðîÿò íà æèòåëèòå íà ãð. Òåòîâî è
îêîëíîñòèòå ìó, êîèòî íà áàçàòà íà äåêëàðèðàí áúëãàðñêè ïðîèçõîä ïîäàäîõà ìîëáè äà ïîëó÷àò
áúëãàðñêî ãðàæäàíñòâî.

60
åâåä÷åñêè èçñëåäâàíèÿ èëè ïúê äîêîëêîòî ãè èìà, íå ñà îáîáùàâàíè çà öÿëàòà
òåðèòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ. Âñå ïàê óñòàíîâåíî å, ÷å è äðóãè áúëãàðñêè ñåëèùà
èìàò ïðåñåëíè÷åñêî íà÷àëî, êàêúâòî å ñëó÷àÿò ñ Òåòåâåí (ñ ïî-ñòàðî èìå Òåòî-
âåíå). Çà íåãî èìà èíôîðìàöèÿ, ÷å „òåòåâåíöèòå – îñíîâàòåëè íà çàñåëèùåòî,
ñà ïðåñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ (Òåòîâî), îòêúäåòî è ïðåíåñëè èìåòî íà íîâîòî
çàñåëèùå” [9:6]. Äî ïîäîáíà êîíñòàòàöèÿ ñòèãàò è Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ è ïðîô. Á.
Öîíåâ, ñïîðåä êîèòî „Òåòåâåí ùå äà å îñíîâàí îò ïðåñåëíèöè èç Ìàêåäîíèÿ –
Òåòîâî, êîèòî ñà ãî íàðåêëè íà èìåòî íà ãðàäà, îò ãäåòî ñà äîøëè” [9:7]. Äðóãè
ñåëèùà ñúñ ñðîäåí ïðîèçõîä ñà Êîïðèâùèöà, Æåðàâíà, Ãðàäåö, Âúðáèöà, Íî-
âî ñåëî (Âèäèíñêî) è äð. [3] Âúç îñíîâà íà ïîäîáíè íåïúëíè äàííè ìîæå äà ñå
íàïðàâè ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå 100 ãîäèíè ïðåäè Îñâîáîæäå-
íèåòî íà Áúëãàðèÿ, â íåÿ ñà ñå çàñåëèëè íàä 21 õèë. ìàêåäîíñêè áúëãàðè. Èìà
ëè èñòîðè÷åñêè äåìîãðàôñêè èçâîðè èëè àíàëèçè, êîèòî ìîãàò äà ïîòâúðäÿò
òîâà ïðåäïîëîæåíèå?
Ñïîìåíàòèÿò íåìñêè ó÷åí Êüîïåí ñìÿòà, ÷å ñúãëàñíî ïðåáðîÿâàíåòî íà
íàñåëåíèåòî â Ðóñêàòà èìïåðèÿ, íà 1 ñåïòåìâðè 1850 ã. â Áåñàðàáèÿ ñà æèâåå-
ëè 20 620 äóøè ïðåñåëåíè ìàêåäîíñêè áúëãàðè, íÿêîè îò êîèòî ñà îñíîâàëè
êîìïàêòíè ñåëèùà [6:251]. Èíôîðìàöèÿ çà îñíîâàíè îò ìàêåäîíñêè áúëãàðè â
Áåñàðàáèÿ êîìïàêòíè ñåëèùà ñðåùàìå è ïðè äðóãè èçñëåäîâàòåëè. Òàêà íàï-
ðèìåð ðóñêèÿò ó÷åí Ñêàëêîâñêè êîíñòàòèðà, ÷å ñ. Èíïóöèòà å „îñíîâàíî... îò
áúëãàðñêè èçñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ” [8]. Ä. ßðàíîâ ïðàâè èçâåñòíà êîðåêöèÿ
íà áðîÿ íà ìàêåäîíñêèòå áúëãàðè. Ñïîðåä íåãî ïðåñåëèëèòå ñå â Áåñàðàáèÿ
áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ êúì òàçè äàòà ñà 18 745 [12]. Êðàéíàòà ïðåöåíêà ïðè ñú-
ïîñòàâÿíåòî ìàêåäîíñêè áúëãàðè â Áúëãàðèÿ – ìàêåäîíñêè áúëãàðè â Áåñà-
ðàáèÿ, çàâèñè è îò ñëåäíèòå òðè ôàêòîðà:
1. Áåñàðàáèÿ å ïî÷òè íåíàñåëåíà è ñ ïî-ãîëÿì àòðàêöèîíåí ôàêòîð îò Èç-
òî÷íà Áúëãàðèÿ.
2. Áåñàðàáèÿ å çíà÷èòåëíî ïî-îòäàëå÷åíà îò Ìàêåäîíèÿ, îòêîëêîòî Èç-
òî÷íà Áúëãàðèÿ.
3. Ìàêåäîíñêèòå áúëãàðè â Áåñàðàáèÿ ñà âòîðè÷íè ïðåñåëíèöè îò åäèí
îãðàíè÷åí ðàéîí (ïðåñåëâàíåòî å ñòàíàëî êúì 1812 ã., ñëåä êàòî âå÷å ñà áèëè
âåäíúæ íàñòàíåíè â Áúëãàðèÿ, îñíîâíî âúâ Âàðíåíñêî).

Êàòî ñå îò÷èòà, ÷å êîíñòàòàöèèòå â ò. 2 è 3 äî ãîëÿìà ñòåïåí êîìïåíñèðàò

çíà÷åíèåòî íà ïî-ñèëíèÿ àòðàêöèîíåí ôàêòîð, ïîñî÷åí â ò. 1, ìîæå äà ñå íàï-
ðàâè èçâîäúò, ÷å áðîéêàòà îò íàä 21 õèë. çàñåëèëè ñå ìàêåäîíñêè áúëãàðè ïðåç
ïîñëåäíèòå 100 ãîäèíè ïðåäè îñâîáîæäåíèåòî íà Áúëãàðèÿ å ðåàëèñòè÷íà è
äîðè çàíèæåíà (îñîáåíî ñ îãëåä íà çàíèæåíèÿ ñðåäåí áðîé ÷ëåíîâå â åäíî ñå-
ìåéñòâî). Ëè÷íîòî ìè âïå÷àòëåíèå å, ÷å áðîÿò íà ïðåñåëíèöèòå â Èçòî÷íà
Áúëãàðèÿ å ïî-ãîëÿì, îòêîëêîòî íà òîçè â Áåñàðàáèÿ. Îñíîâàíèå çà ïîäîáíî
ìíåíèå å çíà÷èòåëíèÿò áðîé çàïàçåíè ïàìåòíèöè íà ìàòåðèàëíàòà è äóõîâíàòà
êóëòóðà íà çàñåëèëèòå ñå â Èçòî÷íà Áúëãàðèÿ ìàêåäîíñêè áúëãàðè (èçãðàäåíè
öúðêâè, ðåçáîâàíè èêîíîñòàñè, íàäãðîáíè ïàìåòíèöè, ïîñòðîåíè ìîñòîâå,
÷åøìè è äð.) è ïî÷òè ëèïñâàùèòå òàêèâà â Áåñàðàáèÿ.
 ñëó÷àÿ å âàæåí ôàêòúò, ÷å âúïðîñíèòå ìàêåäîíñêè áúëãàðè â Áåñàðàáèÿ
ïðåäè 1812 ã. ñà æèâååëè â åäèí ðàéîí íà Áúëãàðèÿ – Âàðíåíñêî, è òÿõíîòî
âòîðè÷íî ïðåñåëâàíå å â ðåçóëòàò íà ïîñëåäèöèòå îò âîäåíàòà ïðåç òîçè ïåðè-
îä ðóñêî-òóðñêà âîéíà. Îñâåí òîâà ñëåä 1878 ã. Áåñàðàáèÿ* ïðåñòàâà äà èãðàå
* Äîðè â íàøè äíè íÿêîè îò áåñàðàáñêèòå áúëãàðè ñìÿòàò, ÷å òå íå ñà ñå çàñåëèëè â ÷óæäà çåìÿ, à
â òåðèòîðèÿòà, êúäåòî ñå å çàðîäèëà Äóíàâñêà Áúëãàðèÿ (Îíãúëà, èçâåñòåí äíåñ â Áåñàðàáèÿ êàòî
Áóäæàê).

61
ðîëÿòà íà ïðèåìàù â ìèãðàöèîííî îòíîøåíèå ðåãèîí, äîðè ñå íàáëþäàâà îá-
ðàòíà (çàâðúùàùà ñå) ìèãðàöèÿ êúì ñâîáîäíèòå ÷àñòè íà áúëãàðñêàòà äúðæà-
âà. Ïî òîçè íà÷èí òåçè èçñåëíèöè îò Ìàêåäîíèÿ, êîèòî áèõà ïðîÿâèëè ñêëîí-
íîñò äà ïðåêîñÿò Äóíàâà, ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî çàïî÷âàò äà ñå óñòàíîâÿâàò â
Áúëãàðèÿ.  ñëó÷àÿ å âàæåí ôàêòúò, ÷å ïðåç ïåðèîäà îò îêîëî åäèí âåê ïðåäè
Îñâîáîæäåíèåòî Ìàêåäîíèÿ å íàïóñíàòà íàé-ìàëêî îò 40 000 ìàêåäîíñêè áúë-
ãàðè, îòïðàâèëè ñå êúì èçòî÷íèòå áúëãàðñêè çåìè. Òàçè öèôðà â íèêàêúâ ñëó-
÷àé íå òðÿáâà äà ñå ïðåíàñÿ àâòîìàòè÷íî êúì äíåøíèòå áúëãàðñêè óñëîâèÿ.
Òàêà íàïðèìåð ñàìî ïîòîìöèòå íà Òúðïîâèÿ ðîä, ïðåñåëèë ñå â íà÷àëîòî
íà XIX âåê â Ïåùåðà, äíåñ ñà íàä 200 äóøè, æèâååùè â Ïåùåðà, Ïàçàðäæèê,
Ïëîâäèâ è Ñîôèÿ. Âúïðîñíîòî êîëè÷åñòâî ïðåñåëíèöè, îòíåñåíî êúì òîãà-
âàøíèÿ îáù áðîé íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ, íå å ìàëêî è îïðåäåëåíî ãîâîðè çà
òðàéíîòî íàëè÷èå íà ìèãðàöèîíåí ïîòîê. Èìåííî òîçè ïîòîê å ïðåäïîñòàâêà
ñëåä 1878 ã. äà íàáëþäàâàìå ìèðíîâðåìåííè çàñåëâàíèÿ îò Ìàêåäîíèÿ â
Áúëãàðèÿ â ðàçìåð íà 1500–3000 äóøè ãîäèøíî.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

1. Á è ò î ñ ê è, Êð. Ìàêåäîíèjà è êíåæåâñòâî Áóãàðèjà (1893 – 1903), Ñêîïjå 1977, ñ. 15. Çà ïåðè-
îäà 1880 – 1888, ïðåñåëíèöèòå îò Ìàêåäîíèÿ ñà ñå óâåëè÷èëè ñ 30 õèë. èëè ñðåäíî íàä 3000
äóøè ãîäèøíî. Ñëåä òîçè ïåðèîä ìèðíîâðåìåííèòå ïðåñåëåíèÿ ñå äâèæàò ïî îêîëî 2 õèë.
äóøè ãîäèøíî (âæ. Ñàðàôîâ, Ì. Ê., Íàñåëåíèåòî â Êíÿæåñòâî Áúëãàðèÿ ïî ïúðâèòå òðè
ïðåáðîÿâàíèÿ, Ïåðèîäè÷åñêî ñïèñàíèå íà Áúëãàðñêîòî êíèæîâíî äðóæåñòâî, ãîä. IX, êí.
XIII, ñ. 28). Èíòåðåñåí ôàêò å, ÷å ïðåç 2001 ã. ãðàæäàíèòå íà Ð. Ìàêåäîíèÿ, æåëàåùè äà ñòà-
íàò áúëãàðñêè ãðàæäàíè èëè äà ïîëó÷àò ðàçðåøåíèå çà ïîñòîÿííî ïðåáèâàâàíå, äîñòèãíà
âúïðîñíèÿ áðîé.
2. Ç à õ à ð è å â, Ñò. Ãåîãðàôèêî-èñòîðèêî-ñòàòèñòè÷åñêî îïèñàíèå íà Òàòàð-Ïàçàðäæèøêàòà êà-
àçà. Âèåíà, 1870, ñ. 80.
3. È ð å ÷ å ê, Ê. Êíÿæåñòâî Áúëãàðèÿ, ò. II, ñ. 355, 718, 726; Èâàíîâ, Ï., Íîâî ñåëî (Âèäèíñêè
îêðúã), Ïåðèîäè÷íî ñïèñàíèå, êí. XXXVI, ñ. 971
4. Ê ú í ÷ î â, Â. Ìàêåäîíèÿ – åòíîãðàôèÿ è ñòàòèñòèêà. Èçáðàíè ïðîèçâåäåíèÿ, ò. II, ñ. 310, Ñî-
ôèÿ 1970.
5. Ì è ë å ò è ÷, Ë. „Àðíàóòèòå” â Ñèëèñòðåíñêî è ñëåäè îò íîñîâêè â òåõíèÿ åçèê. – Ïåðèîäè÷íî
ñïèñàíèå, êí. LXI, 1901, ñ. 629; Ã å î ð ã è å â, Ì., Àðíàóòèòå è ìúðâàöèòå â ñ. Áðàöèãîâî,
Èçâåñòèÿ íà ñåìèíàðà ïî ñëàâÿíñêà ôèëîëîãèÿ, Ñîôèÿ 1905, êí. 1, ñ. 124 – 125; ß ð à í î â,
Ä. Ïðåñåëíè÷åñêî äâèæåíèå íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ è Àëáàíèÿ êúì èçòî÷íèòå áúëãàðñêè
çåìè ïðåç XV äî XIX âåê – Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä, 1932, êí. 2 – 3, 63 – 118; Â å ë ÷ å â à, Í,
Áúëãàðñêè åòíîêóëòóðíè îáùíîñòè. – Íàñåëåíèå, 2000, êí. 2, 33 – 43 è äð.
6. Ì è õ î â, Í. Íàñåëåíèåòî íà Òóðöèÿ è Áúëãàðèÿ ïðåç XVIII è XIX â. Ñ., 1929, 247R252.
7. Ì è ø å â, À. Áîÿò îêîëî Áðàöèãîâî. Ïëîâäèâ, 1881, ñ. 11.
8. Ñ ê à ë ê î â ñ ê è é. Áîëãàðñêèÿ êîëîíèè â Áåñàðàáèè è Íîâîðîññèéñêîì êðàå. Îäåññà, 1848,
ñ. 60.
9. Ñ ò î é ÷ å â, Ä. Òåòåâåí, ìèíàëî è äíåñ. Ñ., 1924, ñ. 6.
10. Ò à ø å â, Ñ. Òðàéíî çàñåëâàíå íà çàäãðàíè÷íè áúëãàðè â Áúëãàðèÿ ïðåç 1878 – 1945 ã. – Íà-
ñåëåíèå, 2000, êí. 1, ñ. 17-31.
11. ß ð à í î â, Ä. Ïðåñåëíè÷åñêî äâèæåíèå íà áúëãàðè îò Ìàêåäîíèÿ è Àëáàíèÿ êúì èçòî÷íèòå
áúëãàðñêè çåìè ïðåç XV äî XIX âåê. – Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä, 1932, êí. 2-3, ñ. 77.
12. ß ð à í î â, Ä. Ïðåñåëíè÷åñêè äâèæåíèÿ, ïîïóëàöèîíåí êàïàöèòåò è êîåôèöèåíò íà íàñåëåíîñò.
– Ñòîïàíñêà ìèñúë, ãîä. III, 1932, êí. I,

62
 MIGRATIONS OF BULGARIANS FROM MACEDONIA
TO EAST BULGARIA BEFORE
THE LIBERATION

Spas Tashev

Summary

The migration movements from Macedonia towards East

Bulgaria during the past 100 years after the Liberation has been discussed. The
settlements in the former Pestersky region which for there enough preserved statistic
data and other resources are underlined in the basis of the analysis.
The main routes of the migration waves of movement are defined. During the
period of research there are located about 4100 people, settled basically in 7
villages. Totally on today’s territory of Bulgaria there are 36 villages in which
immigrants from Macedonia have located. The author suggests that the total
volume of the migration flow be above 20 thousand people, which is a precondition
for the establishment of stable migration models specific for Bulgaria after 1878
year.

ÄÅÌÎÃÐÀÔÑÊÈ ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÑÒÈÊÈ
ÍÀ ÐÎÌÑÊÈÒÅ ÌÈÃÐÀÖÈÈ
 ÁÚËÃÀÐÈß
Àëåêñåé Ïàìïîðîâ

 íàó÷íèòå ñðåäè ñúùåñòâóâàò ðàçíîãëàñèÿ êîãà çà ïðúâ

ïúò ïðåäñòàâèòåëè íà ðîìñêàòà åòíè÷åñêà ãðóïà ñà äîøëè â Åâðîïà. Åäíî íå-
ùî îáà÷å å íåîñïîðèì ôàêò – íàâëèçàíåòî èì å âúâ âèä íà åêñòðàîðäèíàðíà
äèñïåðñèÿ, îñúùåñòâåíà íà ìíîæåñòâî åòàïè. Ïèê â ìèãðàöèèòå ìîæå äà áúäå
îòáåëÿçàí îò êðàÿ íà ÕIV äî íà÷àëîòî íà ÕVI â., êîãàòî íå îñòàâà äúðæàâà â
Åâðîïà, â êîÿòî äà íå ñà ñå ïîÿâèëè öèãàíñêè êàòóíè. Ïîðàäè èçèñêâàíèÿòà çà
ðàçìåðà íà åäíà ñòàòèÿ, òóê íÿìà äà ñå ñïèðàì ïîäðîáíî íà èñòîðè÷åñêèòå
äàííè çà ïðîèçõîäà èì è ïðè÷èíèòå çà ðàçñåëâàíå – òîâà ìîæå äà áúäà íàïðà-
âåíî â íÿêîÿ ñëåäâàùà ïóáëèêàöèÿ. Èñêàì ñàìî äà îòáåëåæà, ÷å â àêàäåìè÷-
íîòî ïðîñòðàíñòâî ñà ïîïóëÿðíè äâå ïðåäïîëîæåíèÿ çà ïðîèçõîäà èì – Èí-
äèÿ èëè Åãèïåò, ñâúðçâàíè âèíàãè ñ âàðâàðñêèòå íàøåñòâèÿ â Áëèçêèÿ èçòîê.
Ñïîðåä ìîÿòà õèïîòåçà åòíîãåíåçèñúò íà ðîìèòå å îñúùåñòâåí â ðàéîíà íà
Èðàíñêîòî ïëàòî, à çà ïúðâàòà âúëíà íà ìèãðàöèÿòà â ïîñîêà çàïàä èìà äâå îñ-
íîâíè ïðè÷èíè: äåïîïóëàöèÿòà â Åâðîïà âñëåäñòâèå íà ×åðíàòà ÷óìà (ÕIII-
ÕIV) â. è çàâðúùàíåòî íà åâðîïåéöèòå â ìåòðîïîëèèòå èì ñëåä ïàäàíåòî íà
êðúñòîíîñíèòå äúðæàâè ïîä àðàáñêà âëàñò.
Çà ïîÿâàòà íà öèãàíèòå â äíåøíèòå áúëãàðñêè çåìè ñà ïîïóëÿðíè íÿêîëêî
ïðåäïîëîæåíèÿ. Åäíîòî å çà ò.íàð. „Àñïàðóõîâè öèãàíè“/“Ñòàðè áúëãàðè“,
ïðèñòèãíàëè ïðåç VII â. ×àñò îò òåçè õîðà ïîíàñòîÿùåì ñà ïîçíàòè êàòî „Ñè-
âè ãúëúáè“ èëè „Äåìèðäæèé“. Íÿêîè îò òÿõ íàïúëíî îòðè÷àò êàêâàòî è äà å
âðúçêà ñ öèãàíèòå, à åìïèðè÷íèòå åêñïåðèìåíòè â ×èðïàí ðåãèñòðèðàõà ñàìî

63