Studia - Theologica - Varsaviensia r1966 t4 n2 s11 45

Wincenty Urban
Powody i okoliczności przyjęcia

chrztu przez Mieszka I
Studia Theologica Varsaviensia 4/2, 11-45
1966
B P W IN C E N T Y U R B A N
POW ODY I OKOLICZNOŚCI PRZYJĘCIA CHRZTU PRZEZ

M IESZK A I
T r e ś ć : W stęp. 1. O gólne tło S łow ia ń szczy zn y. 2. P ierw sze w p ły w y

chrześcijań sk ie. 3. P o lity czn a sytu a cja w o k resie chrztu. 4. R ola M ieszka
i D ob raw y w p rzy g o to w a n iu chrztu. 4. S posób przep row ad zen ia chrztu
P o lsk i
Wstęp
Zaczątki państw ow ości polskiej istn iały o w iele wcześniej

przed oficjalnym przyjęciem ch rztu w 966 roku. N ależy ich
szukać w głębi stuleci znacznie w yprzedzających d ru g ą połowę
X w ieku Z ary sy życia państw ow ego w Polsce dają się zau
w ażyć już w drugiej połowie IX w ieku, o czym świadczyć mogą
W iślanie, Polanie. O statecznie w ykształcają się one dopiero
w połowie X w ieku.
U chw ytne jed n ak dzieje początkow e daw nej Polski są bardzo
ubogie w źródła pisane. W praw dzie wzbogacił je w ostatnich
czasach obfity zasób z archeologicznych w ykopalisk, ale odczu
w am y m im o to n ad al w iele piętrzących się trudności w k reśle
niu obrazu „zbratania się Polski z C h ry stu sem ” w akcie chrztu
św iętego w 966 roku. Z konieczności m usim y obracać się nie
jedn o k ro tn ie w sferze hipotez m niej lub w ięcej praw dopodob
nych.
S tąd słusznie sta ją przed oczyma każdem u badaczow i śledzą
cem u okoliczności przyjęcia chrześcijaństw a w Polsce w 966 roku
1 L a b u d a G.: O rganizacje p a ń stw o w e S ło w ia n zachodnich w o k re

sie k szta łto w a n ia się p ań stw a p o lsk ieg o (od V I do p ołow y X w iek u ). W:
P o c zą tk i p a ń s t w a polskiego. P ozn ań 196.1, I, s. 43, 69.
12 B P W IN C E N T Y U R B A N [2 ]
jako przestroga słow a profesora Józefa W i d a j e w i c z a 2:

„ lite ra tu ry , zm ierzającej do rozw ikłania kw estii, przybyw a
z każdym rokiem , nie m ożna m im o to powiedzieć, jakoby ba
dania najnow sze ro zjaśniały zagadnienie istotne. W łaściw ie
gm atw ają je tylko i zaciem niają coraz bardziej, poszczególnym
badaczom , któ ry ch poglądy poznam y jeszcze, nie w aham się
postaw ić zarzutu, iż sw ym i śm iałym i a nieuzasadnionym i
pom ysłam i zawiłość problem u uczynili bardziej tajem niczą, niż
jest w rzeczyw istości”. Z drugiej znow u stro n y słuszna jest
uw aga, k tó ra dodaje otuchy badaczow i in teresu jącem n się po
czątkam i chrześcijaństw a w Polsce, że h istoria ich „jest nie
w ątpliw ie h isto rią powolnego zbliżania się do p raw d y histo
rycznej p rzy system atycznym , choć nie szybkim , elim inow a
niu poglądów n iesłusznych” 3. P ro b lem aty k a badań nad
„chrztem P olsk i” jest szeroka 4.
P rzyjęcie ch rztu św iętego przez M ieszka I w 966 ro k u było
niew ątpliw ie w dziejach n a ro d u polskiego w ydarzeniem p rze
łom ow ym . G all A nonim zaznaczył tra fn ie w ty m względzie,
gdy M ieszko „ p rzy jął w iarę, n aród polski u rato w an y został od
śm ierci w pogaństw ie” 5. Znaczenie przyjętego c h rztu wówczas
było niezm iernie doniosłe dla P o ls k i8. Doniosłość ch rztu M iesz
! W i d a j e w i c z J.: P ierw sze b isk u p stw o w P olsce. „Polonia Sacra”

V, 1952, z. 1— 2, s. 134.
3 W o j c i e c h o w s k i Z.: P o czą tk i ch rześcija ń stw a w P o lsce na tle
sto su n k ów n iem ie ck o -w ie leck ic h . „ Z y cie i M y ś l’’ 3— i , 1950, s. 211.
a S u ł ó w s k i Z.: O k oliczn ości chrztu M ieszka. „ T y g o d n ik P o w
sz e c h n y ” X X , 1966, N r 8 (891), s. 1—2, jako ok oliczn ości podaje: tło
ogólne, rozw ój sp ołeczn o-gosp od arczy, p olity czn y, k u ltu ra ln y i r elig ijn y
ziem p olsk ich do p o ło w y X w iek u ; bardziej b ezp ośred n ie p rzyczyn y
i o k o liczn o ści d ecy zji M ieszka i jej sk u tk i; proces p rzen ik an ia n ow ej
r e lig ii do św iad om ości P ola k ó w . D o w i a t J.: M etryka chrztu M iesz
ka I i jej gen eza, W arszaw a 1961, s. 19, na tem a t ok oliczn ości chrztu
M ieszka zaznacza, że od n ośn ie ich „orien tacja n asza nie w ie le p ostąp iła
naprzód od czasów p ierw szej zap isk i ro czn ik a rsk iej”.
5 G a l i i A n on ym i C ronica e t gęsta ducum siv e p rincipum P o lo -
norum . M o n u m e n ta P oloniae Historica. N ov a S eries — T om us II, ed id it
C. M aleczyń ski, K rak ów 1952, s. 14. A nonim tzw . G all K ronika polska,
przełoży ł r. G ródecki, W rocław 1965, s. 18.
6 S i l n i c k i T.: M illen iu m . „ Z ycie i M y ś l” Ί— 9, 1952, s. 219; „chrzest
[3 ] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H H Z T U M IE S Z K A I 13
ka I podkreśla ogół historyków , aczkolw iek uw zględnia różne

jego aspekty, pow ody i okoliczności. N iezależnie od ujęcia po
czątków rozw oju państw a polskiego stw ierdzono słusznie, że
chrzest św ięty „w prow adził Polskę w E uropę” 7. Dzięki przy
jęciu ch rz tu św iętego w 966 roku w Polsce została zapocząt
kow ana „now a e ra ” 8, n astał „w ażny etap w chrystianizacji
P o lsk i” 9 i „m om ent zw rotny w całym procesie jej c h ry stia n i
zacji” 10. P rzyjęcie chrześcijaństw a przynosiło „najdonioślejszą
ew olucję w duchow ym życiu n aro d u polskiego” u . Z chw ilą
ch rztu św iętego Polska w eszła „w now ą erę sw ych dziejów pod
w zględem relig ijn y m i m oralnym , k u ltu ra ln y m i cyw iliza
cyjnym , społecznym , p raw no-ustrojow ym i politycznym ” 12.
F a k t przyjęcia chrztu przez Polskę z Czech, a nie z Niem iec,
stanow ił „posunięcie m istrzow skie”, k tó re w płynęło na zm ianę
biegu w ypadków na w schodzie słow iańskim i zadało cios śm ier
te ln y planom cesarza O ttona 1 13. Polska przez przyjęcie „chrze
ścijaństw a od Kościoła rzym skiego” spraw iła, że n aród nasz
sta ł się „częścią św iata k u ltu ry łaciń sk iej” 14.
W ielką i doniosłą rolę ch rztu św iętego podkreślano słusz
nie i w życiu in n y ch krajów , sąsiadujących z Polską. P rz y k ła
dem najlepszym może posłużyć R uś 13.
P o lsk i jest z p u n ktu w id zen ia m ap y św ia ta ch rześcijań sk iego zdarzeniem

bardzo d o n io sły m ”.
7 S i l n i c k i : M illen iu m , s. 241.
8 W i d a j e w i c z : P ierw sze b isk u p stw o w P olsce, s. 132.
’ D o w i a t J.: M etryka chrztu M ieszka I i jej geneza, s. 5.
M S u l o w s k i J.: C hrzest P o lsk i. „ Z e s z y t y n a u k o w e K a to lic k ie g o
U n i w e r s y t e t u L u b e ls k ie g o ” IX , 1966, N r 1—2 (33— 34), s. 8.
11 P a r c z e w s k i A.: P o czą tk i ch rystian izm u w P o lsce i m isja
irlandzka. „R o czn ik i T o w a r z y s t w a P r z y j a c ió ł N a u k ”. T. 29, P ozn ań 1902,
s. 195.
12 N o w a c k i J.: D zieje A rch id iece zji P ozn ań sk iej, P oznań 1959,
I, 11.
13 D v o r n i k F.: T he m ak in g of C entral and E astern E urope, L o n
don 1949. W i d a j e w i c z J.: C hrzest P o lsk i. „ Z ycie i M y ś l” II, 1951,
Nr 11— 12, s. 45,7.
14 B o g d a n o w i c z P.: C hrzest P o lsk i. „N asza P r ze s zło ś ć ” X X III,
1966, s. 7.
15 G r e k ó w B,: Ruś k ijow sk a , W arszaw a 1955, s. 496.
Pow ody i okoliczności przyjęcia ch rztu przez M ieszka I

w 966 roku są różne, przew ażają jednak w śród nich w zględy
religijne, kościelne, polityczne. P o staram y się je przedstaw ić,
oczywiście w zw ięzłej syntezie.
I.
M ówiąc o okolicznościach ch rztu św iętego z 966 roku, należy

uw zględnić na początku o g ó l n e t ł o s ł o w i a ń s z c z y z
n y , z w ł a s z c z a r e l i g i j n e , w praw dzie znane, ale ko
nieczne, na k tó ry m form ow ało się państw o polskie. Słow ianie,
przodkow ie plem ion polskich, byli niew ątpliw ie w ierzący,
w praw dzie błędnie, ale idea relig ijn a o zw iązaniu jestestw a
ludzkiego, duszy, życia pozagrobow ego i innych spraw z istotą
wyższą była im bliska i droga. Religia pogańskich plem ion
słow iańskich była szczepowa. O dstąpienie od bóstw a było
odstąpieniem od szczepu; w życiu słow iańskim było do pew
nego stopnia uspraw iedliw ione odstąpienie, ale dla bóstw a
silniejszego. Badacze przeszłości i k u ltu ry słow iańskiej stw ie r
dzili, że „w iara staro ży tn y ch Słow ian była zasadniczo m ono
teisty czn a” le. Św iadom ość i przeżyw anie tej p raw d y spraw iały
do pew nego stopnia oczywiście ułatw ian ie dróg słow iańskiej
duszy pogańskiej na przyjęcie chrześcijaństw a, k tó re staw ało
się dla „Słow ianina w chw ili ch rz tu religią o jednym w szech
m ocnym Bogu, P a n u nieba i ziemi, Stw órcy św iata i czło
w iek a” 17.
C hrześcijaństw o sw oją u n i w e r s a l n ą koncepcją św ia
topoglądow ą i zw artą jednością nauki, życia sakram entalnego
18 S u ł o w s k i Z.: C h rystian izacja S ło w ia n . „ Z e s z y t y N a u k o w e K a

tolickiego U n i w e r s y t e t u L u b e ls k ie g o ” V II, 1964, Nr 3(27), s. 26. W V I w ie
ku stw ierd za się w śród S ło w ia n „w yraźn y m o n oteizm ”, w czasach p óź
n iejszych d a je się zau w ażyć „coraz w ięk sz y w zrost zn aczen ia b ó stw
p le m ien n y ch ”, a le bez za tra ty „p am ięci o n a jw y ższy m b ogu ”. Por. też
B o b r o w s k i Fr.: P ogań sk a dusza sło w ia ń sk a a e w a n g elia . „ A te n e u m
K a p ła ń s k ie ” 51, 1959, T. 58, z. 1— 2, s. 197— 232; tu taj zebrana jest bogata
literatura przedm iotu.
U r b a ń c z y k St.: R elig ia p ogań sk ich słow ian , K rak ów 1947.
17 B o b r o w s k i : P ogań sk a dusza sło w ia ń sk a , t. 211.
[5 ] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H R Z T U M IE S Z K A I 15
i k u ltu przyczyniło się niew ątpliw ie do ujednolicenia i k rzep

nięcia w całość stosunków w ów czesnym społeczeństw ie i p ań
stw ie. Tego asp ek tu brakow ało religiom pogańskim , w k tó ry ch
plem iona czciły w łasne bóstw a.
„P roblem pochodzenia i praojczyzny Słow ian” uznano w n a
uce za „bardzo sp o rn y ” 18. W dzisiejszej nauce historycznej
p rzy jm u je się pogląd, że S ł o w i a n i e w yodrębnili się około
1300 la t przed C hrystu sem spośród całości indoeuropejskiej.
W ujęciu św iata archeologicznego odpow iednikiem ich m a być
„ k u ltu ra łu ży ck a” . Słow ianie zajm ow ali wówczas dorzecze
dw óch głów nych rzek środkow o-europejskich — O dry i W isły
i z tego te re n u w n astęp n y m tysiącleciu sięgali na W schodzie
aż po środkow y D niepr.
W pierw szym tysiącleciu po C hrystusie Słow ianie wzięli
udział w końcowej fazie w ielkiej w ędrów ki ludów i przesunęli
się w swej najw iększej m asie na południe, przekroczyli góry,
w VI w ieku do tarli do D unaju, a w V II zasiedlili znaczną część
P ółw yspu B ałkańskiego, spotykając się też w ted y z koczowni
czym i A w aram i. W ty m też czasie Słow ianie zajęli, częściowo
ponow nie, te re n y rozścielające się na Zachód od O dry i dalej
za Łabę, k tó rę d y w poprzednich stuleciach przesunęli się G er
m anie 19. Z dorzecza O dry i W isły plem iona słow iańskie prze
n ik ają na południe w okresie w ędrów ek ludów w ślad za ple
m ionam i germ ańskim i przenoszącym i się w stro n ę południa
i zachodu w zw iązku „z upadkiem i rozpadem im perium rzym
skiego” oraz z „reak cją łańcuchow ą” w y n ik ającą z najazdu
H unów na państw o Gotów nad m orzem C zarnym i parciu ich
na Zachód. Z końcem IV w ieku oraz w w iekach V i VI po
C hrystusie Słow ianie przeciskają się przez przełęcze górskie
z ziem na północ od Sudetów i K a rp a t na Ziem ie zajm ow ane
uprzednio przez lu d y ilirskie, trackie, celtyckie, germ ańskie
i obejm ują dzisiejszą Czechosłow ację, W ęgry, część R um unii
18 S u ł o w s k i : C h rystian izacja S łow ia n , s. 25. S u ł o w s к i: C hrzest

P o lsk i s. 8: „obszar n a jczy stszy top o o n o m a sty k i sło w ia ń sk iej zn ajd u je się
w dorzeczach W isły i O dry”.
19 S u ł o w s k i : C h rystian izacja S łow ia n , s. 25; C hrzest P o lsk i, s. 9 nn.
oraz połacie k rajó w b a łk a ń s k ic h 20. O kres w ędrów ek przyniósł

też w h istorii i życiu Słow ian podstaw ę „do rozpadu całości
słow iańskiej na trz y w ielkie części: zachodnią, w schodnią i po
łudniow ą”, w śród k tó ry ch w ytw orzyły się później „poszcze
gólne państw a, języki i n a ro d y ” 21.
Dzieje Słow ian w pierw szym tysiącleciu po C hrystusie po
dzielono na trz y o k r e s y , m ianow icie na: 1) okres w enecki,
obejm ujący w iek I— IV, ch arak tery zu jący się w zględną s ta
bilizacją osadnictw a słow iańskiego w dorzeczu O dry, W isły
i D niepru, źródłow ym i śladam i u stro ju plem iennego oraz
przejściow ą p e n e trac ją germ ańską na Ziem ie słow iańskie;
2) okres w ęd ró w ek ludów (V—VIII) odznacza się „dalekosiężną
m ig ra cją ” Słow ian w zw iązku z sąsiednim i ludam i b a łty c
kim i, fińskim i, irańskim i, turskim i, germ ańskim i oraz w yod
rębnieniem z zespołu Słow ian g ru p y plem ion lechickich:
3) okres lechicki (VII—X w.) przynosi uform ow anie się państw a
polskiego z przew ażnej części plem ion lechickich 22.
Na obszarze Polski w e w czesnym średniow ieczu uczeni w y
różniają n astęp u jące plem iona: P o l a n i e m ieszkający w do
rzeczu środkow ej i dolnej W arty; P o m o r z a n i e um iejseo-
21 K o s t r z e w s k i J., C h m i e l e w s k i W. , J a ż d ż e w s k i Κ.:
P rad zieje P o lsk i, W rocław 1965. s. 284—5. T y m i e n i e c k i Κ.: P o ło
żen ie S ło w ia n w śród lu d ó w E uropy albo tzw . p ierw sze m illen iu m .
Z m iany w sy tu a cji m ięd zyn arod ow ej przed p o w sta n iem p ań stw a p o l
sk iego. „P oczątki p ań stw a p o lsk iego. K sięg a T ysią clecia . Tom p ie r w
szy organ izacja p o lity czn a ”, P oznań 1962, s. 30, zaznacza, że „przełom
w m igracjach sło w ia ń sk ich n a stą p ił jed n ak dopiero w IV w iek u , na co
w d otych czasow ej litera tu rze n ied o sta teczn ie zw racan o u w a g ę”. Por.
też T y m i e n i e c k i Κ.: Z iem ie p o lsk ie w starożytn ości. L u d y i k u l
tu ry n ajd a w n iejsze, P ozn ań 1951. T y m i e n i e c k i Κ.: P o lsk a w śred
n io w ieczu , W arszaw a 1961.
21 S u ł o w s k i : C hrzest P o lsk i, s. 9. Por. też U m i e ń s k i J.: ks.
H istoria K ościoła. Tom I. P rzy g o to w a ł do druku i u zu p ełn ił ks. W in
cen ty U r b a n , O pole 1959, s. 177. W o j c i e c h o w s k i Z.: P o lsk a —
N iem cy. D ziesięć w ie k ó w zm agania, Poznań 1945, s. 7.
K a c z m a r c z y k Z.: K olon izacja n iem ieck a na W schód od Odry.
Poznań 1945, s. 18.
!! Ł o w m i a ń s k i H.: P o czą tk i P olski. Z d ziejó w S ło w ia n w I t y
sią cleciu n. e. W arszaw a 1963, s. 28— 29.
w ieni na północ od siedzib polańsldch; w śród nich w yróżnili się

W o l i n i a n i e i P y r z y c z a n i e . K u jaw y zam ieszkiw ali
Goplanie, Dziadoszanie, Bobrzanie, Slązanie
objęli D olny Śląsk; O p o l a n i e i G o ł ę ż y c y G órny Śląsk.
N ad G órną W isłą rozbili swe pielesze W i ś l a n i e , a nad
Środkow ą M a z o w s z a n i e 23.
Na tle tego u k ład u stosunków słow iańskich należy podkre
ślić jeden w ażki m om ent, że św iat sta ro ż y tn y i średniow ieczny
nie pozostaw ał w całkow itej izolacji. N ie da się też zam knąć
w jego w a ru n k ach chrześcijaństw a, now ej p raw d y religijnej,
prężnej i zdobywczej i odciąć jej od społeczeństw a sztyw nym i
granicam i. T rzeba się więc liczyć z ty m przejaw em , że Słow ia
nie poddani byli niezaw odnie dość w cześnie w pływ om chrze
ścijańskim , ew entualnie kontaktom z chrześcijanam i, głównie
dzięki w aru n k o m handlow ym i m ilitarn y m . W V w ieku o trzy
m u jem y dość p rze jrz y sty obraz geograficznego zasięgu chrze
ścijaństw a w zw iązku z zasięgiem obszaru ówczesnego państw a
2 3 K o s t r z e w s k i J., C h m i e l e w s k i W. , J a ż d ż e w s k i Κ.:
P rad zieje P olsk i, s. 317— 318. In teresu je n as tu g łó w n ie n azw a P olan,
która p o ja w ia się przez p ierw szy na p rzeło m ie X —X I. P a ń stw o p o lsk ie
jako ta k ie b y ło już od d aw na znane. Por. T r a w k o w s k i St.: Jak
p o w sta ła P o lsk a , W arszaw a 1966, s. 124.
Z ak onn ik K orb ejsk i, W i d u k i n d , S as z pochodzenia, ży ją cy w p o
ło w ie X w iek u , w sp o m n ia ł o M ieszku jak o w ła d cy L u cik a w ik ó w : „M i-
sacam regem , cu iu s p o testa tes erant S la v i qui dicu n tu r L u cica v ik i”.
Z W idukinda D ziejó w S ask ich . M on u m en ta P o lo n ia e H istorica, I, s. 140.
O koło p o ło w y IX w ie k u p ew ien zakonnik fra n k ijsk i, zm arły w R a-
ty sb on ie, sporząd ził sp is p lem io n sło w ia ń sk ich i in n y ch za m ieszk u
jących te r en y na półn oc od D unaju. A u tora teg o sp isu uczen i n azw ali
G eografem b aw arsk im , gdyż m iał on p ozostaw ać w B aw arii. A utor p o
dał n a zw y m ieszk a ń có w (G lopeani, Z w irean i, B u san i, S ittic i, S tad ici,
P rissan i, V elunzani) i in., w k tórych u czen i u p atrują G oplan, B użan,
P y rzyczan i in n ych .
Cesarz b iza n ty ń sk i K on sta n ty n P o rfiro g sta w d ziele „De ad m in i-
strando im p erio ” z p o ło w y X w iek u , n a p isa n y m dla sw eg o syn a, w p ro
w ad zającym go w ta jn ik i dyp lom atyczn e, podał, że L ęd zian ie, ży jęcy
m ięd zy śred nią W isłą i W ieprzem , zależn i b y li od R usi K ijo w sk iej.
Por. też A rnold St., Ż ych ow sk i M., Z arys h isto rii P o lsk i, K rak ów 1962,
s. 6— 7; — L abuda G., F ra g m en ty z d ziejó w sło w ia ń szczy zn y Z achodniej,
P oznań 1964.
2 — S tu d ia T h e o lo g ic a
rzym skiego, którego granica, jeśli idzie o m ożliwość sąsiedz

kiego zbliżania Słow ian rozciągała się w zdłuż D u n aju i R enu ы.
W śród Słow ian południow ych w idzim y najw cześniejsze ze
tknięcie się z chrześcijaństw em . N iezm iernie w ażnym połącze
niem Ziem polskich z tere n am i Im perium Rzym skiego były
„tzw. drogi bu rszty n o w e”, zm ierzające na południe 25.
II.
C hrzest Polski był niew ątpliw ie w y n i k i e m l o g i k i
n a s t ę p s t w ó w c z e s n e g o św iata, k tó ry kształtow ał się
powoli pod w pływ em „zaczynu ew angelicznego” 26. C hrześci
jaństw o na Z iem iach polskich przed rokiem 966 było raczej
czym ś sporadycznym , ale nie było obcym. W ieści o nim na-
pew no docierały do świadom ości słow iańskich m ieszkańców
ty ch Ziem. C hrześcijaństw o jako religia uniw ersalna, nowa,
zdobywcza duchowo, s ta ra ła się pozyskiw ać now ych zw olen
ników w m yśl słów C h ry stu sa P a n a polecającego obejm ować
tchnieniem ew angelii „w szystkie n a ro d y ” (Mat. 28).
P rz y splocie przeróżnych czynników przyjęcia ch rz tu św ię
tego przez Polskę w 966 ro k u nie w olno zapom nieć o p raw
dzie naczelnej, że dokonało się ono niew ątpliw ie pod w pływ em
łaski Bożej. Bóg posługuje się w swoim czasie ludźm i różnie
celem zrealizow ania zbaw czych planów . M ieszko i D obraw a
sta li się rów nież narzędziam i w planach Bożych, aby p rzy
prow adzić plem iona lechickie do źródeł zbaw ienia. Słusznie
zaznaczył w spółczesny a u to r 27, chociaż nieco w in n y m k o n tek
24 Por. F. va n der M e e r — C hristin e M o h r m a n n ; A tlas de

l’an tiq u é ch rétien n e, P aris — B r u x elles 1960.
25 G a r d a w s k i A l., G ą s s o w s k i J.: P o lsk a starożytn a i w c z e s
n ośred n iow ieczn a , W arszaw a 1961, s. 92.
26 D o w i a t : M etryk a chrztu M ieszka I, s. 14, „chrzest P o lsk i” tr a k
tu je jako „fragm en t p rocesu ch rystia n iza cji sło w ia ń szczy zn y , a n a w et
p rocesu ch ry stian iza cji całej E uropy n ie w ch od zącej w sk ład S ta ro ży t
nego Im p eriu m R om anum ”.
!7 D a n i e l o u J.: B óg i m y, K rak ów 1965, s. 35 (tłum . A n ie la U r
banow icz). D obrze u ją ł te n p rob lem h isto rii k ościoła, że ona „die G e
sch ich te d ie se s G ö ttlich en a u f E rden d a r stellt”. L o r t z J., G esch ich te
der K irch e, M ünster 1962, I, s. VI.
ście, że: „naw rócenie się do Boga obejm uje zawsze całego'
człowieka. A poniew aż porządek, w k tó ry m historycznie rzecz
biorąc, się znajdujem y, jest porządkiem łaski i grzechu, przeto
rzeczyw iste poczynania człow ieka nie są nigdy poczynaniam i
czystego ro zu m u ”. B iskup D y t m a r z M erseburga, stosun
kowo dość bliski czasów ch rztu 966 roku, podkreślił w yraźnie
w sw ej K ronice o ty m w pływ ie łaski Bożej w naw róceniu
M ieszka: „Jego nieskończona łaska spraw iła, iż ten, k tó ry Go
ta k srogo prześladow ał, pokajał się ... chrztem św iętym zm yw a
jąc plam ę grzechu p ierw o ro d n eg o 28. W yrażenia K ro n iki nie
należy uw ażać jedynie za ogólnikow y w zrost reto ry czn y czy
opisowy, ale trzeba uznać je za potw ierdzenie czy przejaw’ głęb
szego przeżycia, jak im było przyjęcie ch rztu świętego. G a 1 Ι
Α η o n i m p rzy ch arak tery sty ce św iętego W ojciecha i jego za
pału apostolskiego zaznaczył o pew nym u tw ierdzeniu się już
chrześcijaństw a w Polsce. Skoro św ięty W ojciech spostrzegł,
że „już nieco rozkrzew iła się w Polsce w iara i w zrósł Kościół
św ięty, bez trw ogi udał się do P ru s ” 29.
Zanim przejdziem y do u ch w y tn y ch źródeł pisanych, św iad
czących o pew nych w pływ ach czy k o n tak ta ch chrześcijańskich
na ziem iach polskich przed oficjalnym chrztem M ieszka
w 966 roku, prag n iem y jeszcze zwrócić n ajp ierw spojrzenie
na jed en szczegół podnoszony przez archeologów , m ianow icie
„przeżyw anie obrzędu ciałopalnego” 30 w e w czesnym średnio
w ieczu w społeczeństw ie W iślan. M ożna przypuszczać, że roz
w ijające się chrześcijaństw o od południa w śród W iślan w p ły
nęło powoli na zanikanie obrzędu palenia ciał, a w prow adzenie
grzebania zm arłych.
28 K ronik a T hietm ara z tek stu ła ciń sk ieg o p rzetłu m aczył, w stęp em
poprzedził i kom entarzem op atrzył M arian Z ygm u n t J e d l i c k i , P o z
nań 1953, s. 220.
29 G a l i i A n on ym i, C ronica s. 17 „aliq u an tu lu m iam in P o lo n ia
fid em p u llu la sse et sanctam ecclesia m e x c r e v isse co n sp e x it”.
30 К o s t r z e w s к i J., C h m i e l e w s k i W. , J a ż d ż e w s k i К.г
P ra d zieje P o lsk i, s. 318. S u ł o w s k i : C h rystian izacja S ło w ia n , s. 37,
W Polslce w X w ie k u zanika p a len ie zw łok , a p rzyjm u ją się grob y
szk ieletow e.
20 B P W IN C E N T Y U R B A N [10]
TDo siedzib P olan dochodziły niew ątpliw ie w pływ y chrześci

jańskie od w ie k ó w 31. Do ziem polskich m ieli docierać m isjo
narze iroszkoccy. Do nich m ieli się zaliczać praw dopodobnie
dw aj pielgrzym i, k tó rz y baw ili w dom u P i a s t a w czasie
postrzyżyn jego syna, Z i e m o w i t a . Je śli p rzy jm u je m y fak t,
że w w iekach V i VI po C hrystusie Słow ianie napływ ali do
krajó w południow ych E uropy, zwłaszcza ziem bałkańskich, to
m usieli się oni tam zetknąć niew ątpliw ie z rozw ijającym się
chrześcijaństw em , k tó re z czasem zbliżało się rów nież k u zie
m iom polskim . Na podstaw ie badań archeologicznych uczeni
u p a tru ją pierw sze ślady chrześcijaństw a na ziem iach sąsied
nich z Polską, m ianow icie na M oraw ach, już przy końcu
V III w ieku. N asuw ają się przypuszczenia, że usiłow ali tu ta j
zaszczepić ziarna chrześcijańskie m isjonarze iry jscy czy anglo
sascy 32, k tó rzy na w łasną rękę prag n ęli zdobyw ać w yznaw
ców dla C hrystusa. M oraw y w IX w ieku sta ły się naw et te re
nem ostrego k o n flik tu dw óch M isji chrześcijańskich zam ierza
jących zdobyć w pływ i możność trw ałego oddziaływ ania na
m iejscow ych w iernych.
Z drugiej połow y IX w ieku czerpiem y też pierw sze w iado
mości o chrześcijaństw ie na tere n ac h ziem polskich, ściśle w po
łudniow o-zachodniej M ałopolsce, w państw ie W iślan, którego
organizacja w ybiła się dość w cześnie 33 na tle ów czesnych sto
sunków jako „dość silny, w czesnopaństw ow y organizm w iślań-
sk i” 3i. R ozw ijająca się akcja m isyjna św. M etodego na M ora
w ach nie ograniczała się w yłącznie do k rajó w pozostających
w zależności od w ładcy w ielkom oraw skiego, ale s ta ra ła się
sięgać d a le j 35. P rzypuszczalnie i Śląsk, w chodzący w skład
31 A b r a h a m W ł.: O rganizacja K ościo ła w P o lsce do p ołow y w ie

ku X II, P oznań 1962, s. 96 „N ie obce w ię c b yć m u siało ch rześcija ń stw o
w P olsce przed p rzy jęciem chrztu przez M ieszka I”.
32 S u ł o w s k i : C h rystian izacja S ło w ia n , s. 28.
ss S u ł o w s k i : Z arys d ziejó w zachodniej gran icy P olsk i. „ Z e s z y t y
N a u k o w e K a to lic k ie g o U n i w e r s y t e t u L u b e ls k ie g o ” IV, 1931, Nr 1. (13) s. 4.
34 T r a w k o w s k i St.: Jak p o w sta ła P o lsk a , W arszaw a, 1966, s. 114.
33 S z c z ę ś n i a k W ł.: O brządek sło w ia ń sk i w P o lsce p ierw o tn ej
rozw ażon y w św ie tle d ziejo p isa rstw a p olsk ieg o , W arszaw a 1904, s. 62,
[11] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H R Z T U M IE S Z K A I 21
p ań stw a w ielkom oraw skiego pod koniec IX w ieku, zetknął

się z chrześcijaństw em 36.
„Żyw ot M etodego” p ióra nieznanego autora, praw dopodobnie
św iadka działalności św. M etodego na M oraw ach, napisanego
„nie później, jak w pierw szej połowie X w ie k u ” 37, podaje w ia
domość, że „książę pogański, silny bardzo, siedzący na W iśle,
u rąg ał w iele chrześcijanom i krzy w d y im w y rząd zał”. Sw. Me
tody radził m u p rzez posłów, aby się ochrzcił „na w łasnej zie
m i” i nie m usiał tego a k tu dokonać pod przym usem i „na ziemi
cu dzej”. Nie znam y im ienia tegoż księcia W iślan.
K siążę ten, p a n u ją c y w śród W iślan, niezależny od W ielkich
M oraw i potęgi księcia Św iętopełka, nie posłuchał proroczych
ostrzeżeń św. M etodego, został przypuszczalnie podbity przez
księcia w ielkom oraw skiego i p rzy ją ł chrzest św ięty w nie
woli 38. K siążę W iślan m iał być pokonany przez M oraw y około
roku 880, a w następstw ie tego zm uszony do przyjęcia ch rztu
św iętego 39. W ty m przym usow ym chrzcie księcia W iślan dopa
try w an o się jakiegoś celu politycznego 40.
pisze, że p o selstw o M etodego do k sięcia W iślan n ie n o siło „charak

teru m isji a p o sto lsk ie j”.
36 S i l n i c k i T.: D zieje i ustrój K o ścio ła na Ś lą sk u do końca w X IV ,
K rak ów 1939, s. 8— 9.
37 L e h r - S p ł a w i ń s k i T.: M isja sło w ia ń sk a św . M etodego a P o l
ska. „C ollectan ea T h eolo gica ” X III, 1932, f. 1— 2, s. 4. P ierw szy chrzest
P olsk i. W: „Od p iętn a stu w ie k ó w ”, W arszaw a 1961, s. 75.
38 Ż yw ot S. M etodego. M o n u m e n ta Poloniae H isto rica e d id it A u gu st
B ielo w sk i, W arszaw a 1960, T om us I, s. 107, p odaje tek st: „P ogań sk i
k siążę bardzo p otężn y sied ząc w W iślicy u rągał ch rześcijan om i zb ytk i
im r o b ił”. Ż y w o ty K on sta n ty n a i M etodego (obszerne). P rzek ład p olsk i
ze w stę p e m i ob ja śn ien ia m i oraz z d od atk iem zrek o n stru o w a n y ch te k
stów sta ro -ce rk ie w n o -sło w ia ń sk ic h sporząd ził T adeusz L ehr — S p ła -
w iń sk i, P ozn ań 1959, s. 114, m a „sied zący na W iśle”. A b r a h a m :
O rganizacja, s. 97, „k sięcia W iślic y ”.
39 S u ł o w s k i : Zarys d ziejów zachodniej gran icy P o lsk i, s. 4. L e h r -
S p ł a w i ń s k i : M isja s. 4.
40 T r a w k o w s k i : Jak p o w sta ła P olsk a, s. 118, 153. A utor ten je st
zdania, że około p o ło w y X stu lecia w K ra k ow ie i W rocław iu w zn iesio n o
p ierw sze k ościoły. M ałop olsk ę zachodnią i Ś lą sk p raw d op od obn ie „o fi
cja ln ie sch ry stia n izo w a n o ”, ziem ie te b y ły ściślej u zależn ion e od czes
kich w ład ców .
Z tej źródłow ej w zm ianki, aczkolw iek „w w ysokim stopniu

ogólnikow ej i n iew y ra ź n e j” 41, szereg badaczy w yciąga w niosek
0 zaszczepieniu litu rg ii słow iańskiej w Ziem i K rakow skiej,
k tó ra przez jakiś czas należała do państw a w ielkom oraw skiego,
a później czeskiego aż do ro k u 990, kiedy to M ieszko I p rzy łą
czył ją do całości swego państw a. Z drugiej stro n y zauważono
też, że dane „ Z yw o tu M etodego” nie d a ją „dostatecznej pod
sta w y do tw ierdzenia, jakoby litu rg ia słow iańska m iała w tym
czasie zapuścić jakieś głębsze korzenie w Ziem i W iślan” 42.
T ekst „ Z yw o tu M etodego” m ów i o pokonaniu księcia W iślan
1 o jego chrzcie. Nie daje on podstaw y do tw ierdzenia, że z pod
bojem ziem i w iślańskiej dokonyw ała się tam chrystianizacja,
zwłaszcza w obrządku sło w ia ń sk im 43. Tekst m a potw ierdzać
istnienie chrześcijan w k ręg u W iślan, ale grono ich m ogli tw o
rzyć przybysze łacińscy lub też mogło chodzić o k o n tak ty
z nim i 44.
41 S z c z ę ś n i a k : O brządek, s. 59.
42 L e h r - S p ł a w i ń s k i : Ż y w o ty K o n sta n ty n a i M etodego, s. X X .
T r a w k o w s k i : Jak p o w sta ła P o lsk a , s. 118 „M isja ch rześcijań sk a nie
zo sta w iła żadnych w y ra źn iejszy ch śla d ó w na ter e n ie w iśla ń sk im ”.
43 L e h r - S p ł a w i ń s k i : Ż yw oty, s. X X . S z c z ę ś n i a k : Obrządek,
s. 55. A utor ten n ie zaprzecza istn ie n ia ch rześcija ń stw a w P o lsce przed
M ieszk iem I, ale raczej w śród „ów czesn ych p lem ion w sc h o d n io -lec h ic -
k ich ”. Istn ien ie zaś obrządku sło w ia ń sk ieg o w P o lsce uznał on za „ zw y
czajną baśń h isto ry czn ą ” (s. 207). L e h r - S p ł a w i ń s k i : M isja sło
w iań sk a, s. 11, p isze, że „fala w p ły w u m eto d ia ń sk ieg o do P o lsk i nie
dotarła”. T enże autor w p racy pt. „D okoła obrządku sło w ia ń sk ieg o
w d aw nej P o lsc e ”. W: K sięg a p a m iątk ow a ku czci S ta n isła w a P ig o
nia, K rak ów 1961, s. 127— .132, w y ja śn ia , że d alek i je st od n egow an ia
m ożliw ości istn ie n ia litu rg ii sło w ia ń sk iej w P o lsce, ale trzeb a zn aleźć
d la niej dane, dow od y n ie b u d zące żadnych zastrzeżeń.
44 S z y m a ń s k i J.: Czy w P o lsce istn ia ł obrządek rzy m sk o -sło w ia ń -
sk i? „ Z e s z y t y N a u k o w e K a to lic k ie g o U n iw e r s y t e tu L u b e ls k ie g o ” V I, 1963,
Nr 2(22), s. 42. A utor jest zdania, że k sią żę W iślan m iał czy n ić ch rze
ścijan w przyszłości i d latego św . M etody w e zw a ł go do upam iętania.
T ek st jednak w ed łu g n iego nie m oże u p ow żan iać do sn u cia w n io sk ó w
o d ziałaln ości m isji św . M etodego w K raju W iślan i stw o rzen ia tu ia j
h ierarchii z litu rgią sło w ia ń sk ą . A utor opow ada się za istn ien iem w P o l
sce litu rg ii sło w ia ń sk iej bez w łasn ej h ierarchii. W i d a j e w i c z J.:
P rohor i P rok u lf n a jd a w n iejsi b isk u p i k rak ow scy. „N asza P r ze s zło ś ć ”
[1 3 ] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H R Z T U M IE S Z K A I 23
Na podstaw ie ty ch danych jedno m ożna p rzy jąć z w ielkim

praw dopodobieństw em , że n au k a C h ry stu sa b y ła szerzona
w śród W iślan już około 880 roku 45. Za „dom niem aną siedzibę”
księcia W iślan, którego m ieli ochrzcić uczniow ie św. M etodego
uw ażano W iślicę 46.
Z naszkicow anego tła widać, że p raw d y chrześcijańskie nie
były całkiem obce na polskiej Ziem i przed chrztem M ieszko
w ym .
III.
W to k u przedstaw ienia całości nie w olno nam też pom inąć
wpływu ważnych okoliczności politycznych,
w spraw ie „bezpieczeństw a i rów noupraw nienia m iędzynaro
dowego p ań stw a polskiego”, łączących się z przyjęciem ch rztu
św iętego przez M ieszka I, k tó ry zdecydow ał się na te n w ielki
a k t 47, ale nie będących w yłącznym i, ja k to się niekiedy p rz y j
m uje.
W nauce historycznej X IX w ieku patrzono n a decyzję p rzy
jęcia c h rz tu przez M ieszka I jako n a w y n ik uznania przez niego
zw ierzchnictw a cesarza O ttona I.
Ulegano w ty m w ypadku zbytnio sugestii bpa D ytm ara
z M erseburga. Zaznaczono też słusznie, że „Polska zjaw iła się
w histo rii w to k u bojów ze zw iązkiem W ieleckim ” 4S.
1948, IV , s. 17— 32, w y k ła d a , że w rok u 880 w śród W iślan działał

bp W iching z r am ien ia Ś w ięto p ełk a . Po śm ierci św . M etodego (885 r.)
W ich in g w r ó cił do kraju, a po nim b y ł b isk u p Prohor, obrządku sło
w iań sk iego, oraz bp P ro k u lf, łaciń sk iego.
45 W i d a j e w i с z: P ie r w sz e b isk u p stw o w P o lsce, s. 149. L e h r -
S p ł a w i ń s k i : M isja, s. II, pisał: „nic n ie up ow ażn ia nas do p rzy
puszczenia, ż e d ziałaln ość m isy jn a św . M etodego jako arcyb isku p a M o
raw ob jęła tak że P olsk ę, p rzyn ajm n iej p o łu d n io w ą ”. B o g d a n o w i c z :
C hrzest P olsk i, s. 32, ch ociaż n ie da się u d ow od nić m isji „ła ciń sk iej”
na te re n ie W iślan ... to „istn iał n ie w ą tp liw ie jak iś p o siew ch rześcija ń
stw a w śród e lity sp o łeczeń stw a w p a ń stw ie P ia stó w ”.
41 J ó z e f o w i c z ó w n a Κ.: R ecen zja badań w y k o p a lisk o w y ch
w k oleg ia cie w iślic k ie j W: „ K o le g ia ta W iślic k a ”, K ielce 1965, s. 75.
47 T r a w k o w s k i : Jak p o w sta ła P o lsk a , s. 164, jest zdania, że
chrzest M ieszka b y ł „rękojm ią u k ła d ó w p o lity c z n y ch ”.
48 W i d a j e w i c z : C hrzst, s. 449.
24 B P W IN C E N T Y U R B A N [1 4 ]
Dziejopis O ttona I, W i d u к i n d, przekazał nam , że m a r

grabia G eron odesłał g rafa W ichm ana, swego krew niaka, do
plem ienia W ieleckich R edarów , z k tó ry m i dokonał później n a
padu na M ieszka 49. Bp D y tm ar z M erseburga w swej K ronice 50
m ów i znow u o podporządkow aniu „zw ierzchnictw u cesarza”
przez m argrabiego G erona Ł użyczan, S łupian i M ieszka w raz
z jego poddanym i. Ze stro n y nau k i polskiej postaw iono bisk u
pow i D ytm arow i zarzut, że „popełnił św iadom ie zapew ne nie
ścisłość, dając podstaw y do sugestii, jak o b y chrzest Polski był
konsekw encją klęski zadanej M ieszkowi I przez m argrabiego
G erona” 51. Słusznie też polscy uczeni skierow ali przeciw tem u
stanow isku stanow cze sprzeciw y 52, aczkolw iek pogląd te n zdo
łał znaleźć początkow o m iejsce w lite ra tu rz e historycznej, po
niew aż przytoczony tek st W idukinda nie przynosi żadnej re la
cji o w ojnie prow adzonej m iędzy G eronem a M ieszkiem. G raf
W ichm an w ty m czasie był poróżniony z cesarzem O ttonem I.
M argrabia G ero nie chciał go trzym ać na swoim dw orze 53.
W śród różnych prób w y jaśn ian ia te j spraw y profesor Zyg
m u n t W o j c i e c h o w s k i 54 w y su n ął „form ułę kom prom i
sową , że to w łaśnie G eron m ógł być in sp irato rem u d erze
nia R edarów na M ieszka I, chcąc m ieć w w ypraw ie na Łużyce
spokój z ich strony.
49 Z W idukinda D ziejó w S ask ich . M on Pol. Hist. I, s. 140: „Gero

igitu r com es non im m em or iu ra m en ti, cum W ichm annum acu sari v id is-
sset reu m q u e cogn ovisset, barbaris, a q uibus eu m assu m p sit, r e stitu it”.
Por. W ojciech ow sk i Z.: P oczątk i ch rześcija ń stw a w P o lsce, s. 212. Z W i
d u kin d a D ziejó w Sask ich , I, 140: M isacam ... duabus v icib u s su p eravit
fraterm q u e ip siu s in terfecit, p raed am m agnam ab eo ex tr o sit”.
50 K ronika T hietm ara, s. 58.
51 W o j c i e c h o w s k i ; P o czą tk i ch rześcija ń stw a w P o lsce, s. 212.
52 Z a k r z e w s k i St.: M ieszko I jako b u d o w n iczy p a ń stw a p o l
sk iego. „ B ib lio te k a S k ła d n i c y ’’ I. W arszaw a, 1920, s. 61— 63; W o jciech o w
ski: P oczątk i, s. 212.
53 Z W idukinda D ziejów S ask ich , Mon. Pol. Hist. I, 140, „cum W ich
m an num accusari v id iset reu m q u e co g n o v isse t”. W ojciech ow sk i, P o
czątki, s. 212.
54 W o j c i e c h o w s k i : P oczątk i, s. 212— 213; P o lsk a nad W isłą
i Odrą w X w ., K a to w ice 1939, s. 48— 49.
[15] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H H Z T U M IE S Z K A I 25
P ró b a w yjaśnienia tej spraw y „w istocie rzeczy odsłaniała

ku lisy polityczne przyjęcia c h rztu przez P o lsk ę” 55, k tó re sta
rano się tłum aczyć w różny sposób.
W edług zdania jed n y ch M ieszko I nie przyjm ow ał ch rztu
św iętego w 966 ro k u dla obrony przeciw N iem co m 56. Inni
byli zdania, że „przyjęcie c h rztu za pośrednictw em Czech”
stanow iło „rodzaj asek ù racji przeciw ko N iem com ” 57, lub też
podkreślali „k onflikt w ielecko-polski” 58, którego w ynikiem
m iał być chrzest Polski. T en o statni pogląd znajd u je coraz
więcej p raw a obyw atelstw a w nauce.
Plem iona W ieleckie rozpościerały się m niej w ięcej m iędzy
rzek ą S prew ą a M orzem B ałtyckim z jednej oraz m iędzy dolną
W arnaw ą i Eldą a rzek ą Rędow ą i dolną O drą z d rugiej strony.
P ierw otnie nazyw ano te plem iona zbiorow ą nazw ą: W ieleci,
później pojaw iła się też nazw a — L ucicy. W X w ieku zw iązek
Wielecki p rzy ją ł u stró j republikański, w k tó ry m p ry m wiedli
kapłani św iątyni Sw arożyca w Redgoszczy, naczelnym gro
dzie plem ienia R edarów , z g ru p y północnej zw iązku Wielec
kiego 59.
P aństw o P olan krzepło w W ielkopolsce z głów nym ośrod
kiem w G nieźnie, gdzie około połow y IX w ieku um ocnili w ła
dzę książęcą Piastow ie. W okresie przełom ow ej decyzji chrztu
Mieszko I panow ał w W ielkopolsce, na M azowszu, w w iększo
ści Pom orza, praw dopodobnie w Sandom ierskim .
W m iędzyczasie na fo ru m ogólniejszym politycznym i w są
siedztw ie p ań stw a P o lan dokonyw ały się decydujące w yda
rzenia. W ro k u 929 król H en ry k I P taszn ik zaw ojow ał Cze
chy, a później Słow ian połabskich. W ęgrzy ponieśli n ad rzeką
53 W o j c i e c h o w s k i : P oczątk i, s. 213. T r a w k o w s k i : Jak p o w

stała P olsk a , s. 164, p isze, że M ieszko I p o ślu b ił D obraw ę „jed yn ie z w y
ra ch ow a n ia p o lity czn eg o ”.
50 Z a k r z e w s k i : M ieszko I, s. 68.
57 W o j c i e c h o w s k i : P o lsk a nad W isłą w X w ., s. 99— 100; P o
czątki ch rześcijań stw a , s. 213.
58 L a b u d a G.: S tu d ia nad początk am i p a ń stw a p o lsk iego, P o z
nań 1946,
59 L a b u d a : Organizacje·, s. 61— 62, 64.
26 B P W IN C E N T Y U R B A N [1 6 ]
Lech druzgocącą klęskę od O ttona I i oręża niem ieckiego

w 955 roku. Uległo m u nad B ałtykiem państw o O bodrzy-
ców i W ieletów , k tó rz y później naw et p rzy rzek li płacić Sa
som należny try b u t. Rok 962 nazw ano „k ulm inacyjnym p u n k
tem p o lityki w łoskiej O ttona I ”, kiedy to w e W łoszech o trzy
m ał on koronę cesarską. Od tej chw ili cesarstw o walczy
0 w pływ y i w ładzę w e W łoszech, a rów nocześnie rozw ija eks-
p anzję niem iecką na W schód, k tó ra zaw ażyła na k ształto w a
n iu się p ań stw a polskiego 60. W 963 ro k u w spom niany już m a r
grabia saski G ero zaw ojow ał Łużyczan. W ładca czeski, Bole
sław Srogi, lennik cesarza O ttona I, um acniał się n a Śląsku
1 w M ałopolsce. K siężna Olga z K ijow a zw róciła się k u N iem
com.
M ieszko I sta n ą ł w obliczu dw óch możliwości: „albo poro
zum ieć się z chrześcijańskim i N iem cam i przeciw W ieletom na
płaszczyźnie przyjęcia chrześcijaństw a, albo pod hasłem k u ltu
Sw arożyca uderzyć razem z W ieletam i na N iem ców ” 6ł. Ta
d ru g a konsekw encja sprow adzała konieczność podporządkow a
nia się W ieletom i pow olnej likw idacji przez Niemców, k tó rzy
pod pozorem szerzenia chrześcijaństw a w yznaczali k res dla
słow iańskiego św iata pogańskiego.
M ieszko I m ając realn e w idoki rozw oju państw a i w opar
ciu o chrześcijaństw o pow ziął decyzję sam odzielną. W ybrał on
św iat zachodni z papiestw em i potężniejącym od ro k u 962 ce
sarzem O ttonem I, nie opow iedział się za W schodem z cesarzem
i p a tria rc h ą bizantyńskim , aczkolw iek m ogli k u niem u ciążyć
chrześcijanie „litu rg ii słow iańskiej” na ziem iach polskich.
P aństw o P olan i jego książę nie m ogli pozostaw ać w od
osobnieniu.
Z nany fa k t historyczny z dziejów M ieszka I pochodzi z oko
ło 963 roku, kiedy to aż d w ukrotnie doznał on klęski ze stro
60 W o j c i e c h o w s k i : P o lsk a — N iem cy, s. 8.

61 W o j c i e c h o w s k i : P o czą tk i, 215. W id ajew icz: C hrzest P o lsk i,
s. 45,1, jest zdania, że w m o m en cie w y jścia P o lsk i n a w id o w n ię h isto
ryczn ą „w sp ółp raca z W ieletam i okazała się n iem ożliw a, p ozostał już
ty lk o soju sz i p rzyjaźń chrztu z N iem ca m i”. K on ieczn ość p rzyjęcia
ch rztu w tak im u k ład zie n a leża ła do n aczeln ych zadań.
[1 7 ] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H R Z T U M IE S Z K A I 27
n y W ieletów pod kierow nictw em grafa saskiego W ichm ana,

m szczących się za zdobycie Szczecina przez Polan.
W ówczas M ieszko I w szedł w sojusz z księciem czeskim,
Bolesław em I Srogim , i zaw arł m ałżeństw o z D obraw ą. W ro
k u 967 książę polski przy pom ocy konnicy czeskiej zdołał
pobić W ichm ana z W olinianam i i W ieletam i, obsadzić W olin
i zdobyć całe Pom orze.
IV.
Z kolei należy bliżej przy p atrzy ć się m otyw om personalis-

tycznym , m ianow icie r o l i M i e s z k a i D o b r a w y n a
d r o d z e d o c h r z t u w 966 roku. D ogm atyka katolicka
uczy o sa k ra m en ta ch św iętych, że są one „dostrzegalnym i
i ustalonym i nieom ylnie znakam i spotkania z Bogiem ” 82.
S a k ram e n ty stanow ią pom ocnicze środki dojścia do Boga przez
miłość. W podanym ujęciu w ażnym w spółczynnikiem jest
rola człow ieka dającego odpowiedź na zew łaski Bożej. W kon
k re tn y m naszym p rzy p ad k u chrystianizacji, budzi zaciekaw ie
nie osobiste ustosunkow anie się najb ard ziej zainteresow anych
postaci, m ianow icie M ieszka I i D obraw y. W nauce historycz
nej nie zawsze chce się doceniać tę rolę.
W opisie okoliczności osobistej decyzji, aczkolw iek w y ja ś
nienie ich stanow i „znaczenie bodaj najw ażniejsze” 63, nau k a
nasza dysponuje niezm iernie m ałą ilością źródeł.
O dacie ch rz tu M ieszka I m ów ią najdaw niejsze roczniki pol
skie niem al lakonicznie.
„Rocznik Ś w ię to k rzy sk i d a w n y ” podał o przybyciu D obraw ki
i o chrzcie M ieszka dw a k ró tk ie zdania <14. Podobnie czytam y
w „R o czniku k a p itu ln y m K ra k o w sk im ”, 'źródle stosunkow o
62 G r a n a t W.: D ogm atyk a k atolick a, L u b lin 1964, s. 359.

ts W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, „ Z ycie i M y ś l” 1951, N r 11— 12,
s. 446. B ogd an ow icz P.. C hrzest P o lsk i. „N asza P r ze s zło ś ć ” X X III, 1966,
s. 12. P rzy jęcie chrztu przez M ieszka I „pozostaje w zw iązk u z osobą
żony jego, D o b ra w y ”. W yn ik a to z przytoczon ych tek stó w źród ło
w ych .
64 M o n u m e n ta P oloniae H istorica, II, s. 773: „966 D ubraw ka v e n it ad
M isk onem ”, „967 M ysko d u x b a p tisa tu r’·.
dość odległym od opisyw anych w ydarzeń ®5, ale z różnicą je d

nego ro k u w datow aniu. „Rocznik k a p itu ln y K ra k o w sk i” p rzy
bycie D obraw ki do P olski um ieszcza w ro k u 965, chrzest
M ieszka w 966, n atom iast „Rocznik Ś w ię to k rzy sk i” przesuw a
te d a ty o jeden rok, w edług niego przybycie księżnej czes
kiej nastąpiło w 966 roku, a chrzest w 967. N auka polska w y
jaśn iła te różnice zw yczajem w pisyw ania n o tatek przed pow
staniem roczników w łaściw ych do tablic paschalnych i m y l
nym przeniesieniem później zapisów do roczników e6.
Odnośnie osobistych danych odnoszących się do M ieszka
i D obraw ki posiadam y d w a przekazy kronikarskie, ale
n ieste ty rów nież późniejsze od opisyw anych faktów , m iano
wicie K ronikę D y tm ara z M erseburga, piszącego w latach
1012— 1018 oraz G alla A nonim a, oddalonego jeszcze bardziej,
bo praw ie półtora w ieku od zapoczątkow anej w Polsce ch ry
stianizacji.
Bp D y tm ar z M erseburga, om aw iając czasy „znakom itego
e5 M o n u m e n ta P olon iae Historica, II, s. 792: 965 „D ubrouka ad M es-

conem v e n it”, 966 „M esco d u x P olo n ia e b ap tisatu r”. D alsze źródła
o chrzcie M ieszka I, są n astęp u jące:
R ocznik W ielk op olsk i. Mon. Pol. Hist. II, 792; R oczn ik K rótki. Mon.
Pol. Hist. II, 792; R ocznik P ozn ań sk i, Mon. Pol. Hist. V, 878; S p om in k i
gn ieźn ień sk ie. M on Pol. Hist. III, 42; A n n ales B o h em ien ses. S la visch e
B ib lio th ek . II, 301; A n n a les P rag en ses. F on tes R e r u m B o h em ica ru m ,
P raga 1873, II, 380; R ocznik m iech o w sk i. Mon Pol. Hist. II, 882; K ro
n ik a T hietm ara, P ozn ań 1953, s. 218— 220, 222; G alii A n on ym i C ronica
et gęsta ducum siv e prin cip u m P olon oru m , ad. C. M aleczyń sk i. Mon
Pol. Hist. N o v a Series. II, 14— 16; R oczn ik k a m ien ieck i. Mon. Pol. Hist.
II, 776—777; R oczn ik cy stersó w h en ry k o w sk ich , Mon. Pol. Hist. III, 700;
R oczn iki M ałop olsk ie (R ocznik T raski. M . P . H . II. 828; R ocznik M ało
p o lsk i w e d łu g K od ek su K u rop atn ick iego. M. P. H. II, 822; R oczn ik S ę
dziw oja. M. P. H. II. 872); M istrza W in cen tego K ron ik a P olsk a, M. P.
H. II. 257); K ron ik a M ierzw y. M . P . H . II. 188; K ron ik a P o lsk a , M . P . H .
III, 616; K ronik a k siążąt p olsk ich . M . P . H . III, 437—438; K ronika W iel
k op olska B og u ch w a ła i G od ysław a P asca. M . P . H . II, 482; D ługosz J.:
A n n a les seu C ronicae in c liti R egn i P olo n iae, W arszaw a 1961, s. 244—
— 251. Por. B ogd an ow icz; C hrzest P o lsk i, s. 8— 18.
06 Por. W o j c i e c h o w s k i Т.: O roczn ik ach p olsk ich X —XV' w iek u ,
K rak ów 1880, s. 213. 218.
67 K r o n ik a T h ie tm a ra , s. 218.
księcia P olan M ieszka” 87, podał, że w Czechach „pojął on za

żonę szlachetną siostrę Bolesław a S tarszego” Dobrawę, k tó ra
„okazała się w rzeczyw istością ta k ą jak brzm iało jej im ię”.
D obraw a jako „w yznaw czyni C hrystusa, widząc swego m ał
żonka pogrążonego w w ielkich błędach pogańskich, zastana
w iała się usilnie nad tym , w jak i sposób m ogłaby go pozy
skać dla sw ojej w ia ry ”. A czyniła to usilnie i s ta ra ła się „go
zjednać n a w szelkie sposoby” 68. To pierw szy ak t roli Do-
braw y.
W dalszym opisie zabiegów D obraw y o chrzest swego m ęża
badacze d o p a tru ją się n aw et użycie przez nią podstępu 89. Oto
tek st K roniki D y tm ara w ty m względzie: „U m yślnie postę
pow ała ona przez jakiś czas zdrożnie, aby później móc długo
działać dobrze. K iedy m ianow icie po zaw arciu w spom nianego
m ałżeństw a nadszedł okres w ielkiego postu i D obraw a sta ra ła
się złożyć Bogu dobrow olną ofiarę przez w strzym yw anie się
od m ięsa i u m artw ienie swego ciała, jej m ałżonek nam aw iał
ją słodkim i obietnicam i do złam ania postanow ienia. O na zaś
zgodziła się na to w ty m celu, by z kolei m óc ty m łatw iej uzy
skać u niego posłuch w innych spraw ach. Je d n i tw ierdzą, iż
jad ła ona m ięso w okresie jednego w ielkiego postu, inni zaś,
że w trz e ch tak ich okresach. Dow iedziałeś się przed chw ilą,
czytelniku, o jej przew inie, zważ teraz, jak i owoc w y dała jej
zbożna intencja. P racow ała więc nad naw róceniem swego m ał
68 K r o n i k a T h ietm a ra , s. 220. Por. W i d a j e w i c z : C hrzest P olsk i,

s. 447. O pow iadanie D ytm ara uzn aje za „p rzesiąk n ięte to n em m oraliza
to rsk im ”. K ronika W ielkopolska, W arszaw a 1965, s. 70, podaje b łęd n e
d aty o chrzcie, a D obraw ę n azyw a „siostrą św . W acław a”, zaznacza
jednak, że w rok po p rzyb yciu D ob raw y do P o lsk i M ieszko „za n a
m ow ą żon y i pod tch n ien iem ła sk i b osk iej p rzy ją ł ch rzest z całym
lu d em lech ick im , czy li p o lsk im ”. L a b u d a J.: S tu d ia nad początkam i
p ań stw a p olsk iego, P ozn ań 1946, s. 65 nn, p rzyp isu je „głów n ą ro lę ”
D obraw ie w n aw rócen iu M ieszka I. G r a b s k i A . E.: B o le sła w C hro
bry, W arszaw a, 1964, s. 26, u w aża p rzy p isyw a n ie zasłu g i D ob raw ie
w ch ry stian izacji M ieszka za „sztuczną k o n cep cję”. W ydaje się nam , że
w p ły w u D obraw y w te n sposób lek cew a ży ć n ie m ożna.
60 W i d a j e w i c z : C hrzest P olsk i, s. 447.
30 3 P W IN C E N T Y U R B A N [20]
żonka i w ysłuchał jej m iłosierny Stw órca. Jego nieskończona

łaska spraw iła, iż ten, k tó ry Go tak srogo prześladow ał, poka
ja ł się i pozbył na ustaw iczne nam ow y sw ej ukochanej m ał
żonki jad u przyrodzonego pogaństw a, chrztem św iętym zm y
w ając plam ę grzechu pierw orodnego. I naty ch m iast w ślad za
głow ą i sw oim um iłow anym w ładcą poszły ułom ne dotąd
członki spośród lu d u i w szatę godową przyodziane, w poczet
synów C hrystusow ych zostały zaliczone. Ich pierw szy biskup
J o rd a n ciężką m iał z nim i pracę, zanim niezm ordow any w w y
siłkach, n akłonił ich słow em i czynem do u praw iania w innicy
P a ń sk ie j” 70.
W edług w ięc K ro n iki D y tm ara w pływ D obraw y na chrzest
M ieszka I był bardzo w y d a tn y 71.
Jeszcze w yraźniejsza, aczkolw iek późniejsza, w ty m w zglę
dzie jest relacja G a l l a A n o n i m a : „P rim us ig itu r Polo-
n o ru m d u x M escho p e r fidelem uxorem ad baptism i g ratiam
p e rv e n it” 72. M ieszko, m ający niew ątpliw ie zasługi dla chrze
ścijaństw a w Polsce 73, pogrążony był w błędzie, żył „zw ycza
jem sw oim ” z siedm iu nałożnicam i, s ta ra ł się usilnie o poślu
bienie D o b ra w y 74. W obliczu postaw ionej propozycji D obraw a
70 K ronika T hietm ara, s. 220— 222.

71 B a c h m a n n A.: G esch ich te B öh m en s, G otha 1899, I, 161, w n a
w ró cen iu P o lsk i docenia rolę D ob raw y: „w ofü r der H erzogin D aubraw ka
ein b eson d eres V erd ien st zu k a m ”.
72 G a l i i A n n on y m i C ronica e t g esta ducum siv e p rin cip u m P o lo
norum ed id it, p raefa tio n e n o tisq u e in str u x it C arolus M aleczyń sk i. „Mo
n u m e n tu P olon lae Historica. N o v a Series". T om us II. K rak ów 1952,
s. 16. W y su n ięto też h ip otezę, że in icjatorem chrztu M ieszk a I b y ł a rcy
b isk up W ilhelm z M oguncji [Por. B a r a n o w s k i W ł.: Z apom niany
ap ostoł P o lsk i W ilh elm arcyb isk u p m ogu n ck i (95,4— 968), W rocław 1963,
m aszyn op is]. B y ł on sy n em k róla O ttona i „branki sło w ia ń sk iej, sz la
ch etn ego jednak rod u”. K ron ik a T hietm ara, s. 98.
73 D ł u g o s z J.: H isto ria e P o lo n ica e lib ri X II. L ip sia e 1711, t. I,
s. 41 „sub quo prim um P o lo n i a D iis gen tiu m ad ch ristia n ita tis iu ra
con v ersi su n t”.
74 G alii A n o n y m i C ronica, s. 15 „unam ch ristia n issim a m d e B oh em ia
D ubroucam n om ine in m atrim on iu m r e q u isiv it”. D ł u g o s z J.: B o cz
n ik i czyli K ron ik i S ła w n eg o K ró lestw a P o lsk ieg o , W arszaw a 1961, s. 241.
M ieszko I przez sw a tó w p ro sił o ręk ę D ob raw y „na jed y n ą i p raw o
nie zgodziła się poślubić M ieszka, staw iając jako w a ru n e k za

rzucenie „zdrożnego zw yczaju” (wielożeństwa) i przyjęcie
chrześcijaństw a 75. M ieszko w yraził zgodę na postaw ione w a
ru n k i 76. D opiero w ted y D obraw a „przybyła do Polski z w iel
kim przepychem św ieckiej i kościelnej okazałości, ale nie p ie r
w ej podzieliła z nim łoże m ałżeńskie, aż ów powoli a pilnie
zaznajam iając się z obyczajem chrześcijańskim i obrzędam i
kościelnym i, w y rzekł się błędów pogaństw a i zjednoczył się
z m atką-kościołem ” 77.
W opisie K ro n iki D y tm ara i G alla A nonim a jest „różnica
w jed n y m w ażnym szczególe” 78. W edług rela cji D y tm ara
w itą żon ę”. D ł u g o s z : H isto ria e P o lo n ica e lib ri X II, L ip sia e 171, I,
s. 41, sch arak tery zo w a ł D ob raw ę jako „virgin em n ob ilem e t h o n esta m ”.
W en ceslai H agek a L iboczan, A n n a les B oh em oru m , Praga© 1772,
IV, s. 145 „D oubraw ka, et form a sua, et g en eris n o b ilita te e t cogn ation e
g en tis in sig n is, sp on sa M iesk on i p etitu r ”. C o s m a s : C ronica, s. 15,
zaznaczył, że D obraw a b y ła „iam m u lier p rovectae a eta tis cum n u p sisset
P o lo n ien si D u ci” i uw ażał, że n a ło żen ie przez nią w d niu ślu b u „ p u ella -
rem coronam ” było „m agna d em en tia m u lie r is”. W oparciu o ten p rze
kaz G r a b s k i : B o lesła w C hrobry, s. 26, p rzed sta w ił D ob raw ę jako
„ leciw ą p an ię, w d odatku o n ie n a jlep szej rep u tacji. Z gorszen iem dla
n ie w ia st stało się n a ło żen ie przez n ią zam iast czepku n ie w ie śc ie g o w ia
n u szk a d ziew częceg o , gd y w y ch o d ziła za m ąż za k sięcia p olsk iego.
75 G alii A n o n ym i C ronica, s. 15: „seseq u e fie r i ch ristian u m p ro m it-
ta t”. D ł u g o s z : R oczn ik i, s. 241. O d p ow ied ź D ob raw y, że „nie p rzy sto i
jej, ch rześcijan ce p o ślu b ić b a łw o ch w a lc ę ”, „gdy M ieszko p orzu cił szp etn e
bożyszcza i odrodzi się w o d ą chrztu, n ie od m ów i p ójścia za n iegośś.
76 G alii A n o n y m i C ronica, s. 15: „Eo igitu r co lla u d a n te se u su m illiu s
p agan ism i dim issu ru m e t fid e i ch ristia n a e sacram en ta su scep tu ru m ”.
J. D u b r a v i i O lom u cen sis E piscopi, H isto ria B oh em ica, H an oviae
1602, s. 36 „filiam su am n om in e D om b raw am , d esp on d ere P rin cip i
P olon ia e M eschoni, a lia con d ition e n o lu erit, n isi ut an te sp o n sa lia e iu -
rata v e teri su p erstitio n e, ritu C hristiano ille tin g e r e tu r ”.
77 G alii A n o n ym i C ronica, s. 15: „errorem g en tili um a b n eg a v it”.
D ł u g o s z ; R ocznik i, s. 242— 243, zb yt p rzy śp ieszy ł fa k t chrztu po p rzy
b yciu D o b ra w y do G niezna, a le nie w y k lu c z y ł w p ły w u pouczenia: „Po
n ie w ie lu dn iach ksią żę M ieczy sła w , p ou czon y d o sta teczn ie o artyk u łach
p ra w d ziw ej w ia r y i jej obrządku p rzez m ężów pob ożn ych i w iod ących
p u steln icze ż y c ie w jego kraju ... p rzy ją ł w G n ieźn ie chrzest ś w ię ty ”
i „w ed łu g ob rządku k a to lick ieg o p o ślu b ił d ziew icę D ob raw ę”.
M ieszko poślubił D obraw ę jako poganin i żył z nią po m ał-

żeńsku. G all A nonim relacjo n u je o m ałżeństw ie księcia M iesz
ka z D obraw ą dopiero po w yrzeczeniu się przez niego błędów
pogańskich. Opowieść G alla A nonim a jest już bardziej w y
idealizow ana. B iskup D y tm ar z M erseburga jako bliższy cza
sów ch rz tu M ieszka budzi „większe zau fan ie” 79. Jego relacja
harm onizuje też z przekazam i najstarszy ch polskich roczni
ków podających przybycie D obraw ki do Polski w 965, a chrzest
M ieszka w 966 ro k u 80. Czyli przez jed en rok należało czekać
na decyzję księcia polskiego od czasu przybycia jego żony.
W św ietle przytoczonych uw ag, aczkolw iek nie b rak głosów
przeciw nych, należy raczej skłonić się do zajęcia stanow iska,
że D obraw a m a zasadniczą rolę w n ak łan ian iu do c h rztu M iesz
ka, a przez to i jego poddanych 81. W yrażenie G alla A nonim a,
że Mieszko „per fidelem uxorem ad baptism i g ratiam p e rv e n it”,
nie jest pozbaw ione uzasadnionego fu ndam entu.
Jedno jest jasne i pew ne, że książę polski, decydując się na
chrzest „p otrafił iść z duchem czasu” 82 i w prow adził siebie
i poddanych w now y św iat chrześcijański, tchnienie ew ange
liczne i w łączenie się w m istyczne Ciało C hrystusa. Mieszko I
zrozum iał, że religia chrześcijańska staw ała się „elem entem
konsolidującym p aństw o” 83. Mieszko I zdecydow ał się przyjąć
w iarę chrześcijańską w prześw iadczeniu o jej praw dziw ości.
Zrodziła się decyzja c h rztu w M ieszku I, którego w praw dzie
posądzano, że pod w zględem relig ijn y m był raczej obojętny 84,
79 W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 447.

80 W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 448. N ie godzi się na w p ły w
D ob raw y na chrzest M ieszka I D ą b r o w s k i J.: S tu d ia nad p ocząt
k am i p ań stw a p o lsk ieg o , K rak ów 1958, s. 55. nn. D o w i a t : M etryka
s. 76 nn.
81 W i d a j e w i c z : C hrzest, s. 448. L abuda, S tu d ia, s. 65 nn.
83 L a b u d a J.: O rganizacje, s. 58.
84 W i d a j e w i c z : P ierw sze b isk u p stw o , s. 146. D z i e w u l s k i W ł.:
P o stęp y ch ry stian iza cji i proces lik w id a cji p o ga ń stw a w P o lsce w c z es-
n o feu d a ln ej, W rocław 1963, s. 14, jest zdania, że M ieszko I p o stan o w ił
zerw a ć z p og a ń stw em jeszcze „przed p oślu b ien iem ch rześcijań sk iej k się ż
n iczk i D o b raw y ”.
ale opow iedział się za now ą religią świadom ie, w m yśli, jak
m ów i nauka, „w o luntaryzm u k o n w e rsji”.
D obraw a, m ająca w pływ niew ątpliw ie na decyzję M ieszka I,
w yszła ze środow iska religijnego, aczkolw iek nie pozbawionego
gw ałtow nych w strząsów i tra g e d ii85. Ojciec jej, książę Boles
ław I Srogi, m iał na sw ym sum ieniu bratobójstw o św. W acła
wa; m atk ę określiła K ronika К o s m a s a jako „m ałżonkę zna
m ie n itą ” 86; um iała ona z m iłości swego serca zaszczepiać
w swe dzieci ż ar religijnego ducha, chociaż ojciec ich nie
zawsze zradzał w sw ym postępow aniu m iłość ideałów chrze
ścijańskich. Do w spółrodzeństw a D obraw y należał B olesław II
następca tro n u czeskiego, obdarzony przydom kiem Pobożny;
S trach k w as (Straszliw e Gody — te rrib ile convivium ), nazw any
tak, poniew aż urodził się poprzedniej nocy przed dokonaniem
zabójstw a św. W acława, później zakonnik w klasztorze św. Em -
m eram a w R atysbonie, m ający im ię C hrystian, następca
św. W ojciecha jako biskup P ragi, ale bez św ięceń biskupich 87.
S iostrą D obraw y była M lada, zakonnica im ieniem M aria, nie
w iasta w y k sz ta łc o n a 88, założycielka i przeorysza pierw szego
żeńskiego k laszto ru b e n e d y k ty n ek n a ziem i czeskiej, w P r a
85 W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 451 nn. Im ię D ob raw a m iało

zdrobniałą fo rm ę D ob raw sk a, zg o d n ie z tra d y cy jn y m w y ra żen iem u ż y
w an o D ąbrów ka.
88 С o s m a e P ra g en sis C hronicae B oh em oru m lib ri III, H an oviae
1607, s. 12 „n ascitu r p roles e x im ia D u cis B o le sla i e x con iu ge eg reg ia ”.
87 M onum enta P o lo n ia e H istorica, I, s. 202 („Ż yw ot św . W ojciech a”
au torstw a św . B runon a z K w erfu rtu , m ó w i o bracie k sięcia B o le sła
w a II, m n ich u C hrystian ie: „frater carnis dom ino terre fu it — C hri-
stian u m m onachum v iru m elo q u en tem ”. J. D u b r a v i i O lom u cen sis
E piscopi, H isto ria B oh em ica, H a n o v ia e 1602 s, 36: „Strachyquatem ... im -
b uend um b on is artibus e t relig io sis d iscip lin is, R atisp on am ... m isit”.
C osm ae C h r o n i c a e , s. 12 u ży w a n azw y: „Ztrabquaz: quod n om en
son at terrib ile co n v iv iu m ”. F r i n d A n ton , D ie K irch en g esch ich te
B öh m en s im A llg em ein e n , P rag 1864, I, s. 20, pisze, że S tra ch k w a s ż y
ciem sw oim w klasztorze „d ie S ch u ld des u n g lü ck lich en V aters sü h n en
h e lfe ”.
88 C o s m a s : s. 14, M lada „virgo D eo d evota, sacris litte r is eru d ita,
ch ristia n a e relig io n i dedita, h u m ilita te p rea d ita ”.
3 — S tu d ia T h e o lo g ic a
dze, przy kościele św. J e rz e g o 89. U dała się ona do R zym u

(965— 967), aby w yjednać dla P ra g i biskupstw o niezależne od
diecezji R atysbony, podległej m etropolii w Salzburgu, do k tó
re j Czechy w ów czas należały. Być może, że tem uż biskupstw u
zam ierzano poddać Polskę. P la n y te się nie pow iadły, głównie
z pow odu stanow iska R atysbony, nie godzącej się na uszczup
lenie jej stanu. O na to m iała w yjednać biskupa dla Polski.
Papież J a n X III m iał udzielić licencji bpowi Jordanow i dla
p rac y w Polsce w 967 roku. D obraw a po przybyciu do Polski
w 965 ro k u zam ieszkała praw dopodobnie w Poznaniu, ówczes
nej stolicy państw a. T u taj zapew ne w zniesiono dla niej i jej
dw oru kaplicę zam kow ą, k tó rą stanow ił kościół N ajśw iętszej
M aryi P a n n y na poznańskim O strow iu. M ieszko I w zniósł też
w G nieźnie bazylikę pod w pływ em sw ej żony, D obraw y, jak
u trzy m y w ała tr a d y c ja 90.
D y tm ar z M erseburga w sw ej K ronice nazw ał D obraw ę nie
w iastą „C hristo fid elis” (w yznaw czyni C h ry s tu s a )91, a Gall
A nonim określił ją jako „christianissim a’ 92. W idocznie m iała
bogatszy zasób duchow ej k u ltu ry , ta k że m ogła prom ieniow ać
na otoczenie.
Zw ażyw szy środow isko i pochodzenie D obraw y powiedziano
o niej słusznie, że „posiadała pełne kw alifikacje po tem u, by
stać się m isjo n ark ą w k ra ju swego m ęża” 93.
89 С o s m a s : C ronica, s. 14. M lada p ozn aw ała w R zym ie ż y c ie za

konne „m on asticis sat d iscip lin is im b u itu r .
90 P assio S a n cti A d a lb erti m artiris. Mon. Pol. Hist. I. 156 „basilica,
quam M isica, bonae v ir m em oriae, dom ino fa b ro ca v era t”. R oczn ik S ę
dziw oja z C zechia, z p ierw szej p o ło w y X IV w iek u , „970 fu n d a ta e st
e c c le sia G n esn en sis m etro p o lita n a in honorem s. T rin ita tis e t s. V iti ...
ord in an te h ec om n ia c h ristia n issim a p rin cip e D obrachna” M on. P ol. M ist.
II, s. 872, przypis.
91 K ron ika T h ietm ara, s. 220— 221; — D ł u g o s z : H istoriae, I, s. 105.
D ob raw a fa em in a relig io sa et d ev o ta ”. R oczn ik i, s. 260 ..kobieta r e li
gijn a i p ob ożna”.
92 G alii A n on y m i C ronica, s. 15. 92.
93 W i d a j e w i с z: s. 456.
V.
P ozostaje nam jeszcze do rozw ażenia stadium z a k tu 966 ro
ku, m ianow icie s p o s ó b p r z e p r o w a d z e n i a c h r z t u
P o l s k i . Odnośnie tej sp raw y jesteśm y w sy tu acji niem al roz
paczliw ej, poniew aż nie dysponujem y żadnym przekazem źród
łow ym w ty m w zględzie i m usim y poprzestać na w nioskach
i porów naniach.
P ew n ą pom ocą w uchw yceniu w ą tk u rzeczyw istości służy
nam K ronika D ytm ara z M erseburga, z k tó re j m ożna przyjąć,
że n ajp ierw otrzy m ał chrzest św ięty sam Mieszko i jego ro
dzina, za jego przy kładem „w arstw y przedniejsze, a w końcu —
szerokie m asy lu d u ” 94. W prow adzona now a w iara nie n ap o ty
kała ty m razem na specjalne opory ze stro n y ludu pogańskie
go 9S.
Zachodzi te ra z zasadnicze p y tan ie o ośrodki, z k tó ry c h p rzy
chodzili m isjonarze i duszpasterze n a polskie ziem ie celem
nauczania i um acniania w wierze.
N auka historyczna w ysuw ała w ty m względzie różne spo
soby i p róby rozw iązania. Jed n i z historyków podaw ali jako
ośrodek dostarczania m isjonarzy do Polski i szerzenia chrze
ścijaństw a Czechy, inni k lasztor w Nowej K orbei w Saksonii 96,
inni F u ld ę 87, Leodium , R a ty sb o n ę 93, Solnogród, Passaw ę " ,
94 W i d a j e w i c z : C hrzest P olsk i, s. 457. B o g d a n o w i c z P.: G e
n eza p o w sta n ia m etro p o lii gn ieźn ień sk i. „ T y g o d n ik P o w s z e c h n y ” X X .
1966. N r 18 (901), s. 2. pisze: za sw o im w ła d cą p o szła n iezw ło czn ie ro
dzina p an u jąca i cały ó w czesn y a k ty w sp ołeczn y, P o lsk a jako państwo·
w eszła w skład zesp ołu p a ń stw e u ro p ejsk ich ”.
95 K r o n i k a T hietm ara, s. 221: „I n a ty ch m iast w ślad za głow ą
i sw oim u m iło w an y m w ład cą p o szły u łom n e dotąd człon ki spośród ludu
i w szatę godow ą p rzyod zian e, w poczet sy n ó w C h rystu sow ych zostały
za liczon e”.
06 W o j c i e c h o w s k i Т.: O roczn ik ach , s. 207 nn. 219.
97 A b r a h a m W ł.: O rganizacja, s. 111. W id ajew icz, C hrzest 458, za
znacza, że au torytet prof. W ł. A braham a b y ł ta k w ie lk i, iż „opinia
jego p rzyjęła się u nas ogó ln ie i d w ie gen eracje h istory k ów w ied zę
sw oją o początkach ch rześcija ń stw a w P o lsce na jego w ła śn ie op ierały
p og ląd zie”.
98 D o w i a t : M etryk a chrztu M ieszka I, s. 76. W i d a j e w i c z :
C hrzest P olsk i, s. 468— 469. A u tor jako w y n ik sw ych badań p od kreśla
„uznanie R atysb on y za ośrodek, który p rzy d zisiejszej n aszej w ied zy —
36 BP w in c e n îy u r b a n [26]
południow e N iem cy 10°, pogranicze n iem ie c k o -fra n cu sk ie 101.

W większości więc staran o się przyznać palm ę pierw szeń
stw a w dziele chrystianizacji Polski klasztorom niem ieckim 102,
w brew jasnym przekazom K ro n iki D y tm ara z M erseburga.
K ronikarz te n podał w yraźnie, że D obraw a „zastanaw iała się
u silnie nad tym , w jak i sposób m ogła by go pozyskać dla
św iętej w ia ry ” 103. Zabiegi swoje w ty m k ie ru n k u czyniła b a r
dzo gorliw ie: „ sta rała się go zjednać na w szelkie sposoby”,
pracow ała „nad naw róceniem swego m ałżonka” 104.
Ź ródła podały datę ch rztu 966. Jak o szafarz ch rz tu M iesz
ka I b ra n y był pod uw agę kap łan czeski, Bohowid. Został je d
n ak przez n au k ę odrzucony. P ostać ta k a nie znana jest źród
łom. Okoliczności m iejsca próbow ano rozw iązać różnie. R ocz
n ik Sędziw oja z XV w ieku u p a try w a ł chrzest M ieszka I w P r a
dze 105. W ysunięto na tem a t ch rztu M ieszka szereg koncepcji,
jed n a z nich tw ie rd z i106, że M ieszko I p rzy ją ł chrzest św ięty
w Kolonii na Boże N arodzenie 965 ro k u n a dw orze cesarskim ,
dokąd się udał. W edług ówczesnego sposobu liczenia czasu te r -
posiad a n a jw ięcej szans, b y uch od zić za in sty tu cję, która najbardziej

p rzyczy n iła się do ch ry stia n iza cji P o lsk i”.
99 S t a s i e w s k i B.: D ie e rste n S p u ren des C h risten stu m s in P olen.
„Z e its c h r ift fü r oste u ro p ä is c h e G esc h ich te” V III, 1934, s. 257— 260.
100 K e h r P.: D as E rzbistum M agdeburg und die erste O rganisa
tio n der ch ristlich en K irch e in P o len , B erlin 1920. s. 5. W idajew icz,
C hrzest, s. 463.
юг W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 459. B o g d a n o w i c z : C hrzest
P o lsk i, s. 22, słu sz n ie p od k reśla: „W szystk ie te su g e stie p rzyzn ające
N iem co m ” ... u dział d ecy d u ją cy w dziele ch ry stia n iza cji P o lsk i M iesz
ka I '— są n ie do p rzy jęcia ”.
юз K r o n i k a T hietm ara, s. 220.
104 K r o n i k a T hietm ara, s. 220.
105 Mon. Pol. Hist. II, s. 872: „M esca cecus n atu s fu it e t P ragę b a p ti-
sa tu s”. J est to w iad om ość niep raw d op od ob n a będ ąca w y m y słe m autora.
Por. N o w a c k i : D zieje A rch id iece zji P ozn ań sk iej, I, 11.
100 T r a w к o w s к i: Jak p o w sta ła P olsk a, s. 169. A utor ten w toku
sw y ch w y w o d ó w sądzi, że M ieszko I, p rzyjął ch rzest „raczej na o b sza
rze N iem iec”, b yć m oże, że w R a ty sb o n ie lu b w B a w a rii po drodze do
cesarza, którem u książę p o lsk i m ia ł zap rzysiąc w iern ość.
m in te n stanow ił pierw szy dzień nowego roku 966. D ruga k o n

cepcja 107, op arta o sposoby ówczesne udzielania ch rztu neofi
tom, u p a tru je m iejsce ch rz tu M ieszka I w stolicy diecezji,
w R atysbonie, do k tó re j w ów czas n ależały Czechy, i odbył się
on zgodnie ze zw yczajem w W ielką Sobotę, 14 kw ietn ia
966 roku, szafarzem m iałby być bp M ichał. K siąże polski o trz y
m ał na chrzcie im ię M iszki (Mieszko, zdrobniałe od M ichał),
urobione n a sposób słow iański od im ienia M ichał, a p ierw o t
nie nosił im ię D z ig o m a 10S. P rzy jęcie ch rz tu św iętego przezp
M ieszka I w R atysbonie m ogłoby naprow adzać na szukanie
oparcia u książąt B aw arii d la przeciw w agi cesarzow i O tto
now i I. T rzecią grupę prób w y jaśn ien ia m iejsca chrztu M iesz
k a I stanow ią ujęcia tra d y c y jn e 109, że chrzest księcia polskiego
odbył się w k ra ju , w Gnieźnie, lub najpraw dopodobniej w Poz
n a n iu 110, a szafarzem jego m iał być biskup Jordan, k apelan
107 D o w i a t : M etryk a chrztu M ieszka I, s. 55— 86, 138. A utor ten p i

sze (str. 83) „ u zysk aliśm y w ten sposób bardzo w y so k i stop ień p ra w d o
p o d ob ień stw a, b lisk i ca łk o w itej p ew n ości, że chrztu u d zielił M ieszk ow i I
ó w czesn y b isk u p raty sb o ń sk i M ich ał”.
108 G r a b s k i : B o le sła w Chrobry, s. 29, w id zi w w y w o d a ch D o w iata
„hip otezę fa sc y n u ją cą ”, ale tylk o jak o „ d om ysł”.
109 D ł u g o s z : H isto ria e, I, s. 94: pod rok iem 965 podał, że M ieszko I
„sacrum in G n esn a su scip it B a p tism a ”. Por. R o czn ik i, s. 245.
110 K ron ik a P olsk a. Mon. Pol. hist., III, s. 617. A u tor z X IV w iek u ,
ale w oparciu o in n ą k ron ik ę d a w n iejszą, w sp o m in a o P ozn an iu jako
m iejscu chrztu P olsk i: „A lias sic d icitu r, et le g i in a lia cronica, quod
P olon ia in P ozn a n ia prim o fid em recep it, un d e dicitur P o zn an ”. Od p rzy
jęc ia poznan ia w ia ry ch rześcija ń sk iej m ia sto P oznań m a w y w o d z ić sw oją
nazw ę. W r z e czy w isto ści n azw a m ia sta p ochodzi od „im ien ia osobow ego
P ozn ań ”. Por. N o w a c k i J.: D zieje A rch id iecezji P ozn ań sk iej, I, s. 1.
A b r a h a m : O rganizacja, K ościoła s. 112 nn., szafarzem chrztu M iesz
ka I b y ł bp Jordan. D o w i a t : M etryk a ch rztu M ieszka I, s. 54, odrzuca
hip otezę, w ed łu g której Jordan m ia ł b y b y ć szafarzem chrztu M ieszka I,
p o n iew a ż w 966 roku n ie b y ło go w P olsce. B o g d a n o w i c z : C hrzest
P olsk i, s. 56 nn, opow iad a się za P ozn an iem jak o m iejscem chrztu M iesz
ka I. C hrzest m ia ł się odbyć „w W ielk ą S ob otę, w godzinach w ieczo r
n y ch w d niu 14 k w ietn ia 966 ro k u ”. (Tam że, s. 60). O jcem chrzestnym
M ieszka I m óg ł b y ć B o lesła w I, a B o lesła w a C hrobrego m ógł trzym ać
B o le sła w II, czesk i (s. 61). Por. też D ow ia t, M etryk a, 156.
B o g d a n o w i c z : C hrzest, s. 54, słu szn ie p od k reśla o od b yciu się
księżnej D obraw y. Ta koncepcja w ydaje się być n a jtra fn ie j

szą.
Mieszko I m iał otrzym ać im ię chrzestne D agobert m , (świę
ty k ról z d y n astii M erowingów). In n i tw ierdzą, że im ieniem
chrzestnym M ieszka I było L a m b e r t112.
Po chrzcie M ieszko naw iązał stosunki z cesarzem . Mógł to
uczynić osobiście, lub przez posłów. Pow iadom ił o p rzy ję ty m
chrzcie i zaw arł układ przeciw W ieletom . Są przypuszczenia
historyków , że M ieszko zobowiązał się w tedy uiszczać try b u t
z Pom orza Zachodniego lub Ziem i L ubuskiej. Chociaż chrzest
Polski odbył się bez udziału Niem iec, to M ieszko popadł
,,w pew ną zależność od O ttona i zobowiązaw szy się do płacenia
daniny, zdołał p rzynajm niej kościół polski od zależności ochro
n ić” ш .
M ieszko I w ysłał poselstw o do R zym u z prośbą o m isjona
rzy. Poselstw o skierow ało swe kroki do papieża Ja n a X III
i uzyskało nom inację papieską na prace m isyjne w Polsce dla
bpa Jo rd an a. D rugie poselstw o polskie do R zym u m iało się
odbyć w lecie 968 roku, przekazać cesarzow i zbroję poległego
W ichm ana, i sprow adzić m isjonarzy z biskupem Jordanem .
Rezydow ał on w Poznaniu, ale nie pozostaw ał w żadnym
zw iązku z m etropolią w M agdeburgu.
S tosunki z Sasam i w n e t uległy pogorszeniu. W 972 roku
m arg rab ia Hodon najech ał na Zachodnie Pom orze. Po śm ierci
chrztu M ieszka I w k raju ze w zg lęd u „w izu a ln o -p ro p a g a n d o w eg o ”
i „p ed a g ogiczn o -a p o sto lsk ieg o ”, bo „chrzest w ła d c y p a ń stw a m u sia ł p rze
cież odbyć się ta k uro czy ście i im p on u jąco, by za ch ęcić w sz y stk ich do
p ójścia tą d rogą”.
111 T r a w k o w s k i : Jak p o w sta ła P olsk a, s. 168, p isze, że h ip oteza,
iż D ago to im ię p o gań skie, a M ieszko ch rześcija ń sk ie, n ie zy sk a ła u zn a
nia. W edług tegoż autora M ieszko w 966 roku otrzym ał na chrzcie im ię
D ago, k tóre jest skrótem im ie n ia D agobert. K s. J. N o w a c k i : D zieje
A rch id iece zji P o zn a ń sk iej, I, s. 10— 11, p isze o chrzcie M ieszk a I: „W y
d aje się rzeczą n iem a l p ew n ą, że p rzyjął go w P oznaniu, w sw oim
grodzie p rzy k o ście le N a jśw . M aryi P an n y, z rąk b isk u p a Jordana”.
иг w i d a j e w i с z: C hrzest, 465. K ę t r z y ń s k i St.: O im ion ach
p iasto w sk ich do k ońca X I w iek u . „Z ycie i M y ś l” 1951, s. 706— 707, 715,
jest; zdania, że bp Jordan ro zp o w szech n ił cześć św . L am berta w P olsce.
113 B o g d a n o w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 23— 24.
cesarza O ttona I (973) i jego syna O ttona II (983), popierał

na tro n niem iecki księcia baw arskiego H en ry k a K łótnika.
Sąsiedztw o polsko-saskie zlikw idow ali W ieleci, zw ani L uci-
cami, w 983 roku — k tó rzy w y p a rli Niem ców za Łabę. M iesz
ko I w znow ił stosunki z rządzącym dw orem w im ieniu m ało
letniego O ttona III. U sunął Czechów około $90 roku z połud
niow ych ziem polskich, Śląska, K rakow a. N aw iązał stosunki
z papiestw em , dow odem tego jest Dagome iudex. P rzybycie
księżnej D obraw y na dw ór polski do Poznania czy G niezna
m a w ażki w p ły w na dalszy rozw ój w ypadków w dziele ch ry
stianizacji polskiego narodu. M ieszko I m iał bliską m ożność
p rzy jrzen ia się i poznania w ia ry chrześcijańskiej, aczkolw iek
dotychczas nie zdradzał specjalnych zainteresow ań re lig ij
nych. N astąpiło też bliższe naw iązanie kontaktów z zachodem
i kościołem . Nie obojętny jest i ten fak t, że cesarz O tto I dążył
zdecydow anie do założenia arcybiskupstw a w M agdeburgu,
przeznaczonego dla podbitych Słow ian, a w szczególności dla
dalszych zdobyczy a usiłow ania sw oje uw ieńczył skutkiem
w 968 roku. Nowe arcybiskupstw o w M agdeburgu sięgało
do p ań stw a M ieszka I. M ieszko dążył do tego, aby kościół
w Polsce był niezależny, kierow ał więc poselstw a, pragnąc
zagw arantow ać niezależność kościelnej organizacji w Polsce.
Mieszko I, p rzy jm u ją c chrzest św ięty w 966 roku, uznał nad
sobą „im perium C h risti”, przek reślił dla swego państw a zada
nia m isyjne k ró la F ranków , O ttona I. Zm uszał go do tra k to
w ania chrześcijańskiego księcia w te n sam sposób, ja k tr a k
tu je in n y ch książąt Rzeszy. Zauw ażono słusznie, że „M ieszko I
zachow ał ty lk o dlatego niezależność Polski od Kościoła 'nie
m ieckiego’, poniew aż działając bardzo ostrożnie i dyplom atycz
nie, sk ru p u la tn ie om inął ta k państw ow ą, ja k i kościelną h ie
rarc h ię w schodnio-frankońską” 1U.
A rcybiskupstw o m agdeburskie, pow stałe z k lasztoru m isy j
nego, założonego w 937 roku, nie objęło polskiego biskupstw a.
O dbyty synod w R avennie w ro k u 967 nie oddał Poznania
i Polski pod w ładzę ju ry sd y k c y jn ą M agdeburga, a papież
44 W i d a j e w i c z : P ierw sze b isk u p stw o , s. 143.

40 Б Р W IN C E N T Y U R B A N [30]
J a n X III, idąc po linii założeń m isy jn y ch M ikołaja I w ziął

Polskę pod bezpośrednią ju ry sd y k cję Stolicy A p o sto lsk ie jllä.
B iskupstw o w P oznaniu pow stało dla celów m isyjnych bez
jakiegokolw iek w spółudziału cesarza O ttona I praw dopodob
nie w 968 roku 116, niezależne od m etropolii w M agdeburgu 117;
w brew tw ierdzeniom K ro n iki D y tm ara z M erseburga 118, pod
legało w prost papieżowi. P ierw szy biskup Jo rd an , ,,to zapew ne
jeszcze biskup m isyjny, ale nie ordynariusz reg u larn ej diecezji
po lsk iej” m ógł rezydow ać w P o z n a n iu 119. K iedy otrzym ał
konsekrację, nie w iem y, być może, że w 966 roku, in n i są za
us p or_ M a n t h e y J.: G en eza b isk u p stw a w ro cła w sk ieg o. „D u szpa

s t e r z p o ls k i zag ran icą ” 2, 1951, N r 3(7), s. 308— 314.
116 O dm ienne zap a try w a n ie k s. J. U m i ń s k i e g o : P o w sta n ie b is
k u p stw a poznań sk iego i zależn ego odeń a rch id iak on atu czersk iego, W roc
ła w 1952. A u tor p rzesu w a czas erek cji b isk u p stw a p ozn ań sk iego na około
1050 rok.
117 К e h e r P.: D as E rzbistum M agdeburg und die erste O rgan isa
tion der ch ristlich en K irch e in P o len , B erlin 1920.
118 K ronika T hietm ara, s. 74. B o g d a n o w i c z : C hrzest P o lsk i,
s. 40 nn. P o lsk a m iała jak o „p ierw szego b isk u p a w ła sn eg o , b isk u p a m i
sy jn eg o ”, którego k reo w a ł papież; M ieszko I u m iał om in ąć w p ły w y
n iem ie ck ie i w R zym ie w y jed n a ć bpa Jordana, k tóry jako b isk u p m i
sy jn y p o d legał w p ro st S to lic y A p o sto lsk iej. B ogd an ow icz, C hrzest,
s. 48 nn. op ow iad a się za czasem er ek cji b isk u p stw a p ozn ań sk iego za in
n y m i u czon ym i na la ta 999— 1000'.
119 S z y m a ń s k i : S tru k tu ra organ izacyjn a b isk u p stw p olsk ich
w w iek a ch średnich . „ Z n ak ” X V II, 1965, (11— 12) 137— 138, s. 1409.
M a n t h e y Fr., P o ln isch e K irch en g esch ich te, H ild esh ein 1965, s. 25
„w ar der er ste B isch o f von P o sen , Jordan, e in D eu tsch er”. B a c h
m a n n A d olf, G esch ich te B öh m en s, G otha 1899, I, s. 161, je st zdania,
że „schon 969 erfah ren w ir v o n der E in setzu n g ein es B isch o fs fü r M es-
kos G eb iet, des D eu tsch en Jordan, der sein en S itz in P o sen erh ie lt und
unter dem n eu en E rzb isch of A d alb ert vo n M agdeburg als M etrop oliten
sta n d ”. D o w i a t , M etryk a chrztu, s. 54, n ie godzi się na erek cję b is
k u p stw a w P ozn an iu w 968 roku, a Jordana u w aża za m isjon arza ze
św ię cen ia m i b isk u p im i. Jordan w la ta ch 963— 968 m ia ł się zjaw ić
w R zym ie w celu p rzed sta w ien ia się p a p ieżo w i (s. 49). A b r a h a m :
O rganizacja, s. 116 nn. N o w a c k i : D zieje A rch id iece zji P ozn ań sk iej,
I, 21 broni sta n o w isk a , że w 968 roku p o w sta ło w P o zn a n iu sta łe b is
k u p stw o, e ry g o w a n e przez pap ieża Jana X III. B o g d a n o w i c z :
C hrzest, s. 50 nn, jest zdania, że przy org a n izo w a n iu w la ta ch 999/1000
rokiem 968. Mógł pracow ać w Polsce przed rokiem 968 jako

biskup lub kapłan-m isjonarz. R ocznik po znański (A nnales
Posnanienses) przekazał z początkow ych dziejów biskupstw a
poznańskiego zapisek w tej form ie: „A nno Dom ini 968 Jo rd a -
nus prim us episcopus Posnaniensis o rd in atu s est 12°.
Bp D y tm ar w ym ienił też im ię m isjonarza Polaków w cza
sach D obraw y, aczkolw iek bez podania przynależności narodo
wej, był nim „ich pierw szy biskup J o rd a n ” 121, k tó ry „ciężką
m iał z nim i pracę zanim niezm ordow any w w ysiłkach nakło
n ił ich słow em i czynem do u p raw iania w innicy P a ń sk ie j”.
„W Jo rd an ie up atry w ać należy w łaściw ego apostoła P o lsk i” 122.
Do Polski p rzy b y ł on najpraw dopodobniej w otoczeniu Do
b raw y 123.
Osoba biskupa Jo rd an a, aczkolw iek budziła zaciekaw ienie
badaczy od daw na, nie została należycie w yczerpująco w y ja ś
niona i pozostaje w dalszym ciągu o tw a rty m problem em .
Pierw szego naszego biskupa Jo rd a n a pochodzącego „z po
granicza germ ańsko-rom ańskiego”, z F ra n cji lub W łoch łą
czono z Zakonem b e n e d y k ty ń s k im m . Szereg innych badaczy
p olsk iej hierarchii k o ścieln ej prócz arcy b isk u p stw a gn ieźn ień sk iego
utw orzon o cztery d iecezje (K ołobrzeg, P ozn ań , W rocław , K raków ) z tym ,
że d iecezja p oznań sk a p o została poza obrębem m etrop olii w G n ieźn ie
i b y ła p odporządkow ana b ezp ośred n io S to licy A p o stolsk iej. T enże autor
(C hrzest, s. 44) sądzi, że teza ks. J. N o w a ck ieg o „o istn ien iu za czasów
M ieszka I kan on iczn ie eryg o w a n ego b isk u p stw a w P ozn a n iu n ie m a ...
n ależyteg o oparcia źró d ło w eg o”.
120 M on. P ol. H ist. V. 878. Por. też w tej sp raw ie in n e przekazy.
Mon. Pol. Hist. III. 42.
121 K ron ik a T h ietm ara, s. 222. W o j c i e c h o w s k i : P oczątk i ch rze
ścija ń stw a w P o lsce, s. 212, bp Jordan „rezydując w P ozn an iu „był
bisk u p em d la cały ch ziem p o lsk ich ’ .
122 W i d a j e w i с z: C hrzest P o lsk i, s. 464. G r ó d e c k i R.: D zieje
P o lsk i śred n io w ieczn ej, K rak ów 1926, s. 45. T r a w k o w s k i : Jak p o w
sta ła P olsk a , s. 170, p isze, ż© w roku 968 rozpoczęła się w P o lsce m isja
ch rześcija ń sk a, na jej czele sta n ą ł b isk u p „ n iezależn y od m etrop o lity
n iem ie c k ieg o ”.
123 G r ó d e c k i : D zieje P o lsk i, s. 45. B o g d a n o w i c z : C hrzest,
s 51, u ch y la ten pogląd.
124 A b r a h a m : O rganizacja, s. 112 nn.
42 B P W IN C 3 N T Y U R B A N [32]
u p a try w a ł w nim Niem ca, a n aw et „biskupa czeskiego” 125.

Łączono też pochodzenie bpa Jo rd a n a z diecezją leodyską,
B elgią (Dolną L o ta ry n g ią )12β, a n aw et z D alm acją. Bp Jo rd a n
„dom niem any L o ta ry ń c z y k ”, m ógł być „m nichem w klasztorze
św. E m m erana w R atysbonie, po p ro stu m ógł kolegow ać ze
Strachkw asem i być przezeń polecony D obraw ie 127.
W zw iązku z osobą bpa Jo rd a n a w ysunięto w nauce polskiej
pogląd, że od M ieszka I skierow ano do cesarza O ttona I po
selstw o z prośbą o przysłanie m isjonarza, a cesarz m iał poru -
czyć to zaszczytne zadanie w łaśnie bpjDwi J o rd a n o w i12S. P o
selstw o to m iało się odbyć w 965 roku 129 lub n aw et w 964.
W okresie Św iąt Bożego N arodzenia m iało się odbyć spotka
nie z cesarzem w Kolonii, gdzie baw ił w ów czas E w erachar,
biskup leodyjski, razem z biskupem Jo rd a n e m i on to skie
row ał go do Polski 13°.
P rzeciw koncepcji poselstw a z Polski do cesarza w ysunięto
stanow czo sprzeciw y ze stro n y nau k i polskiej, poniew aż b rak
na to dowodów, a n aw et poszlaku 1S1.
W końcu dodać należy, że M ieszko I jako su w eren n y w ładca
125 L u d a t H.: D ie A n fä n g e d es p oln isch en S taa tes, K rak ów 1942,

s. 40—41.
126 F r i e d e b e r g H.: K u ltu ra p olsk a a n iem ieck a, P oznań, 1946,
II, s. 36; — Ł o w m i a ń s k i H.: Im ię ch rzestn e M ieszka I, „S lavia
o cc id e n ta lis”, P oznań 1948, T. 19, s. 281— 282; S ło w n ik starożytn ości
sło w ia ń sk ich , W rocław —W arszaw a—K rak ów 1965, II, s. 340 podaje:
„ w ięk szo ść uczonych u znała, że rezy d en cją Jordana b y ł P oznań, a t e
ren em d ziałan ia cała P olsk a.
N o w a c k i J.: D zieje A rch id iecezji p ozn ań sk iej, I, s. 4— 5, su geru je,
że klasztor b en ed y k ty ń sk i w Zara, w D alm acji, m ó g łb y uchodzić za ośro
dek m isji w P o lsc e i m iejsce p rzy b y cia b isk u p a Jordana.
128 A b r a h a m : O rganizacja, s. 114 nn.
129 Ł o w m i a ń s к i: Im ię, s. 290—291. D o w i a t : M etryka chrztu
M ieszk a I, s. 37— 38, u w aża rok 963 za „ n a jw cześn iejszą m ożliw ą datę
rozpoczęcia zab iegów o m isję dla P o lsk i”.
130 Ł o w m i a ń s к i: Im ię, s. 290— 291. W id ajew icz: C hrzest P o lsk i,
s. 466.
131 D o w i a t: M etryka, s. 47.
swego p ań stw a około 990 ro k u oddał się pod opiekę Stolicy

A postolskiej.
T ym sposobem z b ra tała się P olska z C hrystusem i jego K o
ściołem, zbliżyła się do ożyw czych m ocy sa k ram en taln y ch
i przez tysiąc la t odbyw ała swój, ja k się nam w ydaje, tw ó r
czy i błogosław iony pochód.
Bibliografia
W zw iązk u z m ille n iu m ch rztu P o lsk i (966— 1966) ukazał się w p o lsk iej
nauce h istoryczn ej szereg prac p ośw ięco n y ch tem u fa k to w i. N a czele
um ieszczam y p racę Jerzego D ow iata. M etryk a ch rztu M ieszka I i jej
geneza, W arszaw a 1961, która stan ow i „w artościo w ą m on ografię z lat
963— 968” (Por. S u ło w sk i Z., M onografia chrztu M ieszk a I. „ Z e s z y t y
N a u k o w e K a to l ic k i e g o U n i w e r s y t e t u L u b elsk ieg o , L u b lin 1962, V Nr 4
(20) s. 124). Jerzy D o w i at jest też au torem p racy pt. „C hrzest P o lsk i”,
W arszaw a 1958. D ru gim autorem k tó ry p isa ł na ten tem a t je st B o g
danowicz P iotr, C hrzest P o lsk i. „ N a sza P r ze s zło ś ć X X III, 1966
s. 7— 64. O d n ośn ie in teresu ją ceg o n as tem a tu bardzo w n ik liw e stu d iu m
dał nam ks. p rofesor M ich ał W y s z y ń s k i pt. C hrzest P o lsk i w ś w ie tle
w y ty cz n y c h m isy jn y ch dla S ło w ia n . „ P r a w o k an o n ic z n e” IX , 1966,
N r 1— 2, s. 3—49.
Oprócz ty ch au torów na tem a t chrztu P o lsk i n ap isa li p ow ażn e i w n i
k liw e stud ia: W i d a j e w i c z Józef, P ierw sze b isk u p stw o w P olsce.
„Polo n ia Sacra" V, 1952, z. 2, s. 132— 152. T en że autor n a p isa ł rozp raw ę
pt. C hrzest P o lsk i, „ Z ycie i M y ś l” 1— 12, 1951, s. 443— 469. S p raw ą chrztu
P o lsk i za ją ł s ię też S u ło w s к i Z ygm u n t w rozp raw ie pt. C hrzest P o l
ski. „ Z e s z y t y N a u k o w e K a to lic k ie g o U n i w e r s y t e t u L u b e ls k ie g o ” IX , 1966,
N r 1— 2, s. 7— 27. T enże autor n a p isa ł „C h rystian izacja S ło w ia n ” „Ze
s z y t y N a u k o w e K a to lic k ie g o U n i w e r s y t e t u L u b e ls k ie g o ” V II, 1964,
Nr 3(27), s. 25— 38. W o j c i e c h o w s k i Z ygm u n t dał n am rozp raw ę
pt. P o czą tk i ch rześcija ń stw a w P o lsc e n a tle sto su n k ó w n ie m ieck o -
-w ie le c k ic h „ Z y cie i M y ś l” 3— 4. 1950, s. 209— 230. B ardzo p ow ażn e p rzy
czyn k i o g ło sił S i 1 n i с к i T adeusz, P o czą tk i organ izacji K ościoła w P o l
sce za M ieszk a I B o lesła w a C hrobrego. W: P o c z ą tk i p a ń s t w a p olskiego.
K sięg a ty sią clecia . Tom I. O rganizacja p olity czn a, P ozn ań 1962, s. 319—
— 361; M illen iu m . „ Ż ycie i M y ś l” 7—9, 1952, s. 217— 241; P o czą tk i ch rze
ścija ń stw a i organ izacja k o ścio ła na P om orzu. „ Z ycie i M y ś l” 5Ö6, 1951,
s. 586— 624.
N iezm iern ie bogatą p racę o g ło sił ks. J ó zef N o w a c k i pt. D zieje
A rch id iece zji P ozn ań sk iej, P ozn ań , 19-59.
L eon K o c z y o g ło sił pracę pt. „C hrzest P o lsk i” w R zym ie 1954 roku
w „S a c ru m P o lo n iae M ille n iu m ”.
W iele cen nego m a teria łu zw iązan ego z p oczątk am i ch rześcijań stw a

w P o lsce daje n am T ad eu sz L e h r — S p ła w iń sk i w liczn ych pracach
zebranych pod jed n y m ty tu łem „Od p iętn a stu w ie k ó w szk ice z p ra
d ziejó w i d ziejó w k u ltu ry p o lsk ie j”, W arszaw a 1961.
Z d aw n iejszych prac w y m ie n ia m y na czele W ład ysła w a A b r a
h a m a , O rganizacja K o ścio ła w P olsce do p o ło w y w ie k u X II, P o z
nań 1962.
P race te p o słu żyły za g łó w n y w ą te k do n in iejszej p relek cji, w y g ło
szonej 24 m aja 1966 roku w ram ach u roczystości m illen ijn y ch A kadem ii
T eologii K atolick iej w W arszaw ie.
Summarium
DE C A U SIS C IR C U M ST A N T IISQ U E B A P T IS M I M IE C ISL A I I D U C IS

PO LO N IA E IN 966 A NN O
In itia S tatu s P o lo n ic i sin e d u b io ex iste ru n t a n te o fficia lem a ccep ta -

tio n em b ap tism i in 966 anno eaq u e iam in secu n d a m ed ieta te IX sa ecu li
post C hristum in v estig a n d a su n t. D e in itiis S ta tu s P olon ici et ch ri-
stia n ism i apud P olon os, u ti e t in a liis gen tib u s, non m u ltae fo n tes
scrip tae testifica n t. In u ltim is vero tem p orib u s p ost dua b ella m un d iana
m u ltae exp lo ra tio n es a rch aeologicae nobis testim o n ia argu m en taqu e de
h is rebus praeben t. M u lta e t e v id e n tia argu m en ta praestat n ob is etiam
eth n og ra p h ia e x e th n ica lib u s tem p orib u s S lavoru m de a ction e, v ita cu l-
tu raqu e relig iosa , m oribus ad nostram d isp o sitio n em scien tificam .
A ccep tatio b a p tism i in 966 anno per du cem P olon iae, M iecislau m I,
sin e dubio m agn i m o m en ti era t pro v ita relig io sa p rogressuq u e S tatu s.
P o lo n ia per actum b ap tism i in aciem o ccid en talis et la tin a e cultu rae
in g ressa est e t sub e iu s in flu x u suum m illen iu m ecclesiasticu m , r e li-
giosu m et p o liticu m quam o p tim e, ut sp eram u s, ex ercu it. D octrin a C hri
sti pro e c c lesia in P olon ia, sta tu p op u loq u e sem p er fe lic e m valorem et
ad iu toriu m praebuit.
In ter causas accep ta tio n is b a p tism i per du cem M iecislau m I in 966 an
no enum erare lic e t m o tiv a relig io sa , eccle sia stica et p olitica. A uctor in
suo articu lo con sid érât in b rev i sy n th esi h aec m o tiv a in lu ce h o d ier-
nae literatu ra e h isto rica e fo n tiu m q u e de hac p raeteritate ex isten tiu m .
N otandum est iam an im am gen tiu m S lavon icaru m , in ter ea s etia m
P olon oru m , in tem p orib u s p aga n ism i aliquo m odo ad su scep tio n em id eae
de vero D eo praeparatam fu isse, nam S la v i m o n o th eistice creden tes,
e tia m si erronee e t eth n ic a li m odo, eran t. U n iv ersa lita s et veracita s d o-
ctrin ae C hristi iis roborem d ed it in v ita relig io sa , p o litica e t progressu
Status. A d terras P olonorum aliaru m q u e gen tiu m S lavon icaru m , p raeci-
pue supra flu m in a O derae et V istu la e v iv en tiu m , in flu x u s ch ristian itatis
e t ev a n g elica e doctrin ae p er con atu s m ission arioru m p erv en eru n t iam
Γ35] P O W O D Y I O K O L IC Z N O Ś C I C H R Z T U M IE S Z K A I 45
an te 966 annum . E x „V ita s. M eth o d ii” p ossu m u s h au rire a rgu m en ta de

p rogressu ch ristia n ism i iu m ad fin em IX sa ecu li in Terra C racoviensi.
D u x M iecislau s I e le g it in anno 966 per su scep tio n em b a p tism i m u n -
dum occid en ta lem cum p ap atu R om ano eiu sq u e p rotection e et caesaris
O tton is I, ut statu m suum fe lic ite r firm are, p rop agare et sta b ilire possit.
M iecislau s I fe c it hanc elec tio n em in a ccep tation e b ap tism i to ta liter
v o lu n ta rie, secundu m , ut dicant, „volu n tarism u m co n v ersio n is”, sed
m agn um in flu x u m in eiu s co n v ersio n e et adiutorium e x p arte eius
u xoris, D obravae, ch ristian ae d u cissa e e x B oem ia oriundae, con stat. In
C hronica G alli A n o n y m i ex p re sse de hac re legitu r: „P rim us igitu r
P olon oru m D u x M escho per fid e le m u xorem ad b ap tism i gratiam p er-
v e n it”.
D u x M iecisla u s I bap tism u m suum in anno 966 v e r isim iliter P o sn a -
niae su scep it, non in terra a lién a, ut n o n n u lli auctores probare p rae-
sum ant.
A ccep tan d u m etiam est prim um ep iscop u m in P o lo n ia pro m issio -
n ibus Jordanum fu isse, sed to ta liter in d ep en d en tem a M agdeburgica
m etrop oli.
W in c e n ty U rban

Studia - Theologica - Varsaviensia r1966 t4 n2 s11 45

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Studia - Theologica - Varsaviensia r1966 t4 n2 s11 45

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wincenty Urban

Powody i okoliczności przyjęcia

POW ODY I OKOLICZNOŚCI PRZYJĘCIA CHRZTU PRZEZ

T r e ś ć : W stęp. 1. O gólne tło S łow ia ń szczy zn y. 2. P ierw sze w p ły w y

Zaczątki państw ow ości polskiej istn iały o w iele wcześniej

1 L a b u d a G.: O rganizacje p a ń stw o w e S ło w ia n zachodnich w o k re­

jako przestroga słow a profesora Józefa W i d a j e w i c z a 2:

! W i d a j e w i c z J.: P ierw sze b isk u p stw o w P olsce. „Polonia Sacra”

ka I podkreśla ogół historyków , aczkolw iek uw zględnia różne

P o lsk i jest z p u n ktu w id zen ia m ap y św ia ta ch rześcijań sk iego zdarzeniem

Pow ody i okoliczności przyjęcia ch rztu przez M ieszka I

M ówiąc o okolicznościach ch rztu św iętego z 966 roku, należy

18 S u ł o w s k i Z.: C h rystian izacja S ło w ia n . „ Z e s z y t y N a u k o w e K a ­

i k u ltu przyczyniło się niew ątpliw ie do ujednolicenia i k rzep ­

18 S u ł o w s k i : C h rystian izacja S łow ia n , s. 25. S u ł o w s к i: C hrzest

oraz połacie k rajó w b a łk a ń s k ic h 20. O kres w ędrów ek przyniósł

w ieni na północ od siedzib polańsldch; w śród nich w yróżnili się

rzym skiego, którego granica, jeśli idzie o m ożliwość sąsiedz­

24 Por. F. va n der M e e r — C hristin e M o h r m a n n ; A tlas de

TDo siedzib P olan dochodziły niew ątpliw ie w pływ y chrześci­

31 A b r a h a m W ł.: O rganizacja K ościo ła w P o lsce do p ołow y w ie ­

p ań stw a w ielkom oraw skiego pod koniec IX w ieku, zetknął

pisze, że p o selstw o M etodego do k sięcia W iślan n ie n o siło „charak­

Z tej źródłow ej w zm ianki, aczkolw iek „w w ysokim stopniu

Na podstaw ie ty ch danych jedno m ożna p rzy jąć z w ielkim

1948, IV , s. 17— 32, w y k ła d a , że w rok u 880 w śród W iślan działał

Dziejopis O ttona I, W i d u к i n d, przekazał nam , że m a r­

49 Z W idukinda D ziejó w S ask ich . M on Pol. Hist. I, s. 140: „Gero

P ró b a w yjaśnienia tej spraw y „w istocie rzeczy odsłaniała

53 W o j c i e c h o w s k i : P oczątk i, s. 213. T r a w k o w s k i : Jak p o w ­

Lech druzgocącą klęskę od O ttona I i oręża niem ieckiego

60 W o j c i e c h o w s k i : P o lsk a — N iem cy, s. 8.

n y W ieletów pod kierow nictw em grafa saskiego W ichm ana,

Z kolei należy bliżej przy p atrzy ć się m otyw om personalis-

62 G r a n a t W.: D ogm atyk a k atolick a, L u b lin 1964, s. 359.

dość odległym od opisyw anych w ydarzeń ®5, ale z różnicą je d ­

e5 M o n u m e n ta P olon iae Historica, II, s. 792: 965 „D ubrouka ad M es-

księcia P olan M ieszka” 87, podał, że w Czechach „pojął on za

68 K r o n i k a T h ietm a ra , s. 220. Por. W i d a j e w i c z : C hrzest P olsk i,

żonka i w ysłuchał jej m iłosierny Stw órca. Jego nieskończona

70 K ronika T hietm ara, s. 220— 222.

nie zgodziła się poślubić M ieszka, staw iając jako w a ru n e k za­

M ieszko poślubił D obraw ę jako poganin i żył z nią po m ał-

79 W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 447.

85 W i d a j e w i c z : C hrzest P o lsk i, s. 451 nn. Im ię D ob raw a m iało

dze, przy kościele św. J e rz e g o 89. U dała się ona do R zym u

89 С o s m a s : C ronica, s. 14. M lada p ozn aw ała w R zym ie ż y c ie za ­

południow e N iem cy 10°, pogranicze n iem ie c k o -fra n cu sk ie 101.

posiad a n a jw ięcej szans, b y uch od zić za in sty tu cję, która najbardziej

m in te n stanow ił pierw szy dzień nowego roku 966. D ruga k o n ­

107 D o w i a t : M etryk a chrztu M ieszka I, s. 55— 86, 138. A utor ten p i­

księżnej D obraw y. Ta koncepcja w ydaje się być n a jtra fn ie j­

cesarza O ttona I (973) i jego syna O ttona II (983), popierał

44 W i d a j e w i c z : P ierw sze b isk u p stw o , s. 143.

J a n X III, idąc po linii założeń m isy jn y ch M ikołaja I w ziął

us p or_ M a n t h e y J.: G en eza b isk u p stw a w ro cła w sk ieg o. „D u szpa ­

rokiem 968. Mógł pracow ać w Polsce przed rokiem 968 jako

u p a try w a ł w nim Niem ca, a n aw et „biskupa czeskiego” 125.

125 L u d a t H.: D ie A n fä n g e d es p oln isch en S taa tes, K rak ów 1942,

swego p ań stw a około 990 ro k u oddał się pod opiekę Stolicy

W iele cen nego m a teria łu zw iązan ego z p oczątk am i ch rześcijań stw a

DE C A U SIS C IR C U M ST A N T IISQ U E B A P T IS M I M IE C ISL A I I D U C IS

In itia S tatu s P o lo n ic i sin e d u b io ex iste ru n t a n te o fficia lem a ccep ta -

1 L a b u d a G.: O rganizacje p a ń stw o w e S ło w ia n zachodnich w o k re

18 S u ł o w s k i Z.: C h rystian izacja S ło w ia n . „ Z e s z y t y N a u k o w e K a

i k u ltu przyczyniło się niew ątpliw ie do ujednolicenia i k rzep

rzym skiego, którego granica, jeśli idzie o m ożliwość sąsiedz

TDo siedzib P olan dochodziły niew ątpliw ie w pływ y chrześci

31 A b r a h a m W ł.: O rganizacja K ościo ła w P o lsce do p ołow y w ie

pisze, że p o selstw o M etodego do k sięcia W iślan n ie n o siło „charak

Dziejopis O ttona I, W i d u к i n d, przekazał nam , że m a r

53 W o j c i e c h o w s k i : P oczątk i, s. 213. T r a w k o w s k i : Jak p o w

dość odległym od opisyw anych w ydarzeń ®5, ale z różnicą je d

nie zgodziła się poślubić M ieszka, staw iając jako w a ru n e k za

89 С o s m a s : C ronica, s. 14. M lada p ozn aw ała w R zym ie ż y c ie za

m in te n stanow ił pierw szy dzień nowego roku 966. D ruga k o n

107 D o w i a t : M etryk a chrztu M ieszka I, s. 55— 86, 138. A utor ten p i

księżnej D obraw y. Ta koncepcja w ydaje się być n a jtra fn ie j

us p or_ M a n t h e y J.: G en eza b isk u p stw a w ro cła w sk ieg o. „D u szpa