You are on page 1of 66
HA HUY KHOA! (Téng Chi bién) CUNG THE ANH - TRAN VAN TAN (déng Chu bién) NGUYEN BAT DANG - PHAM HOANG HA - DANG BINH HANH DUONG ANH TUAN - NGUYEN CHU GIA VUONG Chuyén dé hoc tap TOAN NHA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM HUONG DAN SU DUNG SACH 4. M6i bai hoc dau duoc thiét ké theo c&u tric gdm nhding phan sau aay. Thuat ngif: Biém tén cae déi tueng chinh cua bai hoc, Kién there, ki ning: Giup em xac dinh nhéng néi dung kién thtve, kT nang chinh e&n tinh hdi va rén luyén trong bai hoc. Mo dau: Bua ra tinh hudng lam nay sinh nhu cau hoc tap; né c6 thé la mét bai toan thyc 16 dai dién, hay la mét oan dan nhap. Em khéng can tra loi ngay céc cau héi hay yéu cau duoc dat ra & phan nay, ma sé giai quyét ching trong bai hoc, sau khi 44 Iinh héi duoc lugng tri thire va ki nang can thiet. Muc kién thtre: Sau phan mé dau, bai hoc durgc chia thanh cac muc theo tung cht dé. Nhin chung, méi don vi kién thre co cu tric sau day: Hinh thanh kién thite: Em can tich cure tham gia vao céc hoat dong (#9) a8 chim linh tri thie. Cac #9 nay cho em co héi quan sat va trai nghiém, tinh toan va lap luan 48 di toi | khung kién thire | mét cach tu nhién. Vi du: Em c6 thé hoc 6 day phuong phap, cach lap luan va tinh todn, céch trinh bay loi giai bai toan. Luy@n tp: Van dung kién thie 44 hoc, tham khéo vi du tung ung, em hay luyén tap dé cling cé kién thive va rén luyén ki nang Van dung: Trén nén tang kién thre va ki nang 44 duoc hoc, em giai quyét cac bai toan gn voi thu té, két ndi tri thtve voi cdc tinh vurc khac nhau trong hoc tap, khoa hye va cudc séng. Em cé thé bat gap mét_khung che nham hé tro’ hoa binh lu€n,... cho ndi dung tuong ting duge dé c@p 6 bén canh. Ngoai bén thanh phan co ban 6 trén, trong mét don vi kién thtre, em cén cé thé c6 co’ héi tham gia vao Kham pha, Trai nghiém, Thao luén, tra |6i ‘a md rong hiéu biét cng Em co biét?,... Bai tp: Em chil déng thyrc hién ngoai gid trén lop, tuy vay, thay/c6 sé danh thoi Ireng nhat dinh dé cing em diém qua céc bai tap nay. Cac bang tra ctfu va giai thich thuat ngtr (due dat & cudi sach) cung cp dia chi tra curu va giai thich mét s6 khai niém, céng thtre duoc phat biéu trong sach. x Hay bio quan, gitt gin sich gido khoa é danh tang cc em hoc sinh lop sau! LOI NOI DAU Cac em hoc sinh yéu quy! Tap sach nhé nay gém ba chuyén dé: Hé phuong trinh bac nhatba an; Phuong phap quy nap toan hoc. Nhj thirc Newton; Ba duréng conic va ting dung, Cac em da duoc hoc trong sach giao khoa vé hé phurong trinh bac nhat hai &n. Voi chuyén dé “Hé phuong trinh bac nhat ba an” cac em sé duoc lam quen voi nhting kién thire séu hon nhung khéng kho hon, déng thoi biét duroc thém nhiéu ung dung clia hé phurong trinh bac nhat trong thuc tién Chuyén dé "Phuong phép quy nap toan hoc. Nhi there Newton’ trinh bay vé mét phurong phap rét théng dung trong ching minh toan hoc, goi la phurong phap quy nap toan hoc, va mét trong nhétng céng thu'c quan trong nhat cia toan hoc la Nhi thire Newton. Nhi hire Newton ¢6 mat trong hau hét céc linh vue clia tan hoc, tir Ii thuyét dén tng dung. Nam vieng Nhi thirc Newton, cc em cé trong tay chiéc chia khoa 4 mé nhting canh cira mdi cia ton hoe. Cée duéng conic duoc biét aén ter thé ki Ill rude Cong nguyen, trong nhting c6ng trinh cilia nha todn hoc Hy Lap Apollonius. Bén dau thé ki XVII, cdc rong conic duec Ging dung vao mét trong nhéing phat minh quan trong nhét clia nhén logi: Dinh luat Kepler vé chuyén dong cla cac thién thé. Khéng nhiing thé, cac diréng conic c6 mat khép noi quanh ta, tir nhting c6ng trinh kién truc dén nhting chiéc guong phan xa anh sang. NhGng déi turong hinh hoc quan trong dé sé duge gidi thiéu voi céc em trong chuyén 48 “Ba duéng conic va ting dung”. Nhu ching ta dé biét, déi voi méi hoc sinh thi kién thirc rat quan trong, nhung quan trong hon la biét cach ty hoc, ty tim hiéu sau hon van dé va biét van dung kién thtrc vao thuc tién. Hi vong chuyén dé hoc tap nay sé gilip ich cho cac em trén con duéng rén luyén kT nang can thiét do. Chuc cdc em hoc tét! EK Muc LUC CHUYEN DE 1 HE PHUONG TRINH BAC NHAT BA AN Bai 1, Hé phwong trinh bac nhat ba an 5 Wing dung cia hé phuong trinh bac nhat ba an. 45 Bai tap cudi chuyén dé 1 23 Bai 3. Phuong phap quy nap toan hoc 25 Bai tap cudi chuyén a2 2 38 —— CHUYEN DE 3 BA DUONG CONIC VA UNG DUNG Bai 5. Elip 39 Bai 6. Hypebol vaeuAe sine a7 Bai 7. Parabol 54 Bai 8, Sy théng nhat gidia ba dong conic 57 Bai tap cudi chuyén dé 3 61 CHUYEN DE 1 a3 PHUONG el BAC NEW O'l6p 9, cdc em da biét cach giai hé phuong trinh bac nhat hai an va lam quen voi mét vai ting dung cla chung. Trong chuyén B nay, cdc em sé duoc gidi thigu cach giai hé phuong trinh bac nhat ba an bang phurong phap Gauss va bang may tinh cam tay, cling nhu nhimng ting dung phong phi tia chung trong vat Ii, hoa hge, sinh hoc va trong thuc té cuée séng, Kién thifc, ki nang + Hé phuong trinh bac | + Nhan biéthé phuong trinh bac nhat ba dn. nhat baa, + Giai hé phuong trinh bac nhdt ba an bang phurong + Nghiém ca hé phuong phap Gauss. trinh bac nhat ba an Tim nghiém cia hé phuong trinh bac nhat ba 4n bang + Phuong phap Gauss may tinh cém tay. Ong An dau tur 240 trigu déng vao ba quy khac nhau: mét phan trong quy thi truong tién te (la mét loai quy dau tur thi trong, tap trung vao cac san phém tai chinh ngan han nhu tin phiéu kho bac, trai phiéu ngén han, ching chi tién gi 61 tién lai nhan duge la 3% mot nim, mét phan trong trai phiéu chinh phi voi tién Iai nhan duro la 4% mot nam va phan cén lai trong mét ngan hang voi tién lai nhan dug la 7% mot nam. Sé tién ng An dau tu vao ngan hang nhiéu hon vao trai phiéu Chinh phil la 80 triéu déng va tong sé tién lai thu duoc. sau nam dau tién 6 ca ba quy la 13,4 triéu déng. Hoi 6ng An da dau tu bao nhiéu tién vao méi loai quy? | 1. KHAI NIEM HE PHUONG TRINH BAC NHAT BA AN )) #1. Khai niém hé phuong trinh bac nhat ba an vane aan ‘Day [a ba phuong trinh Xét hé phuong trinh voi an la x, y, 2 sau: bec nat ba an. xty+z =2 x+2y+3z= Qx+y+3z=-1 a) Méi phuong trinh cila hé trén c6 bac may aéi voi cac an x,y,z? b) Thtr lai rang bé ba 86 (x; y; z)= (1; 3; -2) thoa man ca Bé ba sé (1; 3; -2) goila ba phuong trinh clia hé. mét nghiém cua hé. c) Bang cach thay tru tiép vao hé, hay kiém tra bd ba sé (1; 1; 2) 66 thoa man hé phurong trinh da cho khéng. + Phuong trinh bac nhat ba an c6 dang ting quat la ax+ by+0z=d, trong do x, y, 21a ba an: a, b, ¢, dla cc hé s6 va a, b, ckh6ng ding thoi bang 0. Mi b6 ba s6 (x; pi Z,) thoa man ax, + by, + ez, = d goi la mét nghiém clia phurong trinh bac nhat ba an Ga cho. Hé phuong trinh bac nhat ba 4n la hé gém mét s6 phuong trinh bac nhat ba an. Méinghiém chung cila cdc phurong trinh 46 duro goi la mét nghiém cia hé phuong trinh 48 cho. + Noiriéng, hé ba phwong trinh bac nhat ba dn 6 dang téng quatla ax+by +0,z=d, a,x +b,y +0,2=d, a,x+byy +0,2=d, trong d6 x, y, z la ba an; cdc chi sé con Iai la cae hé 6, O' day, trong méi phuong trinh, it nhat mét trong cac hé sé a, b,, ¢, (i= 4, 2, 3) phai khac 0. Chu y. Trong sach nay ta chi xét cdc hé phuong trinh co sé phuong trinh bang dung sé an, nén tir nay vé sau ta sé goi tat la hé phyong trinh bac nhat ba an (hay hé bac nhat ba an) thay cho hé ba phuong trinh bac nhat ba an. )) Vidua. He phuong trinh nao duci day 1a hé phuong trinh bac nhat ba an? Kiém tra xem bo ba 86 (1; 2; -3) 06 phai la mot nghiém cila hé phurong trinh bac nhét ba an d6 khong [Ses a) | 4x-2y-3z=3 b) | 5x+y-3z=16 =x42y +42? |xe2y =5. Giai Hé phuong trinh & cau a) khéng phai l& hé phurong trinh bac nhét vi phuong trinh thir ba chtra 2°. Hé phuong trinh 6 cau b) Ia hé phurong trinh bac nhat ba an. Thay x= 1; y= 2; z= -3 vao cdc phurong trinh trong hé ta duoc 3=-3 16=16 5=5. Bo ba s6 (1; 2; -3) nghiém duing ca ba phuong trinh cla hé. Do 46 (1; 2; -3) la mot nghiém cila he. ) Luy2n tp 2. Hé nao durdi day 1a hé phuong trinh bac nhat ba an? Kiém tra xem b6 ba sé (-3; 2; -1) ¢6 phai la nghiém clia hé phuong trinh bac nhat ba an dé khéng x+2y-3z=1 —xX+y+z =4 a) | 2x-3y +7z=15 b) {| 2x+y-3 3x? Ay +2=-3 3x 2. GIAI HE PHUONG TRINH BAC NHAT BA AN BANG PHUONG PHAP GAUSS ‘)} HO2. Hé bac nhat ba dn cé dang tam giac Cho hé phuong trinh Hé phuong trinh dang xay-2 tam gide 6 cach giai r&t yez= don gin. 2z=4 Tu phurong trinh cuéi hay tinh z, sau dé thay vao phuong trinh thr hai 8 tim y, cudi cling thay y va z tim duoc vao phurong trinh dau dé tim x. x 6 giai hé phurong trinh dang tam gidc, tréc hét ta giai tty phurong trinh chia mét an, sau d6 thay gia tri tim duoc ctia An nay vao phuong trinh chtra hai an dé tim gia tri cla n thir hai, cudi cling thay céc gia tri tim dugc vao phuong trinh cén lai dé tim gia tri lia an thir ba )D Vi dy 2. Gidi hé phurong trinh Giai Tir phuong trinh thur ba ta c6 2 =—1. Thay 2 = -1 vao phuong trinh thir hai ta c6 3y -1 hay y= 1. V6i y, 2 tim duoc, thay vao phuong trinh th nhat ta duoc x+1+2=4hay x Vay nghiém cia hé da cho la (x; y;z)= (1; 4; -1). ) Luyén tp 2. Gidi hé phuong trinh [2x =3 jxsy =2 lax-ay+z=-1. D h3. Giai hé phuong trinh bac nhat ba 4n bang phuong phap Gauss Cho hé phuong trinh [ x+y-22=3 {x+y +6z=13 |2x+y-9z=-5. a) Khir an x cla phuong trinh thir hai bang céch cons phuong trinh nay véi phuong trinh thu nhét. Viet Phuong trinh nhan dure (phutong trinh nay khéng cén chtva an x va la phurong trinh ther hai clia hé moi, tuong duong voi hé ban dau). b) Khir an x cla phurong trinh thw ba bang cach nhan phuong trinh thu nh&t véi -2 va céng v6i phuong trinh thi? ba. Viét phuong trinh tht ba mdi nhan duge. Tur 6 viét hé moi nhan durgc sau hai bude trén (aa khib x © hai phuong trinh cudi) c) Lam tuong ty déi voi hé méi nhan duge 6 cub), ty \chann Carl Friedrich Gauss phuong trinh thu hai va thir ba khir an y @ phuong (1777 - 1855), nha toan hoc trinh thir ba. Viét hé dang tam giac nhan duoc. va vat li nguoi Dire, la mét . . 7 trong nhang nha ton hoc vt d) Giai hé dang tam gidc nhan duoc 6 cau c). Tur d6 suy gai nhat trong lich su ra nghiém cia hé da cho. Dé giai mét hé phuong trinh bac nhat ba an, ta dua hé 6 vé mét hé don gian hon (thuong c6 dang tam gidc), bang cach sir dung céc phép bién déi sau day: — Nhan hai vé cita mét phuong trinh ciia hé voi mét sé khac 0; — Béi vi tri hai phuong trinh cia hé; ~ Céng méi vé clia mét phong trinh (sau khi d& nhan voi mét s6 khac 0) voi vé tuong tng clia phurong trinh khac a8 dure phuong trinh méi cé sé An it hon. Tw d6 c6 thé giai hé d& cho. Phuong phap nay duge goi la phurong phap Gauss. )} Vi dw 3. Gidi hé phuong trinh sau bang phuong phap Gauss xt+y+z=2 7x+3y+z=4 ~5x+7y-22 =5 Giai Nhan hai vé cla phuong trinh thir nhat cla hé voi (-7) ri c6éng voi phurong trinh ther hai theo ting vé tuong ting ta diroc hé phuong trinh (da khir &n x 6 phyong trinh ther hai) xtyez =2 -4y-6z =-10 -8x+7y -2z Nhan hai vé cla phuong trinh thir nhat cla hé nay voi 5 réi céng voi phuong trinh thir ba theo tuing vé tong ting ta drgc hé phuong trinh (da khir an x 6 phuong trinh cudi) { x4 yez =2 -4y-6z =-10 | 12y + 3z =15. Nhan hai vé cla phuong trinh ther hai clia hé nay véi 3 réi céng voi phuong trinh thy ba theo tung vé tuong Ung ta du¢c hé phuong trinh tuong duong dang tam giac xty+z =2 —4y-6z =~10 -18z =-15. Tur phuong trinh thir ba ta co z= 1, Thé vao phyong trinh th hai ta dugc y= 1. Cui cling ta co x Vay nghiém cla hé phuong trinh la (x; 4 2-4-1=0 Hé co nghiém duy nhat. (0; 1; 1). 2D Vidy 4. Giai hé phuong trinh (ax+ y- z2=6 dx4 y+ z=3 (5x4 4y +22 =10. Giai Ddi ché phuong trinh thir nhat va phurong trinh th hai ta duc hé phuong trinh [xt ys 2-3 j2x+ y- z= [5x + 4y +22 =10. Nhan hai vé ctta phurong trinh thir nhét cla hé véi (-2) ri céng véi phuong trinh ther hai theo ting vé tong ting ta duc hé phuyong trinh (da khtr an x 6 phuong trinh tht? hai) [5x -+4y +22 =10. Nhan hai vé clia phurong trinh thir nhat cla hé voi (-5) rdi céng voi phuong trinh thir ba theo tung vé tuong tng ta duroc hé phuiong trinh (da khir An x 6 phurong trinh cuéi) Hé v6 nghiém: Tw hai phurong trinh cui, suy ra 1 = 5, digu nay v6 Ii Vay hé ban dau v6 nghiém. 2D Vidu 5. Giai hé phuong trinh sau J 5x+y-4z =2 x-y-z =-1 [sx +3y-227=4. Giai Truéc hét ta d6i ché phuong trinh thir nhat va phurong trinh thir hai: x-y-z =-4 Sx+y-4z 22 3x+3y-22 =4. Nhan hai vé ctia phurong trinh thir nhét clia hé véi (-5) ri cong véi phuong trinh ther hai theo tuing vé tong ting ta duroc hé phuong trinh (4a khir an x 6 phuong trinh tht hai) x-y-z G4 6y+z =7 3x +3y-2: Nhan hai vé cita phuong trinh thir nhdt olla hé véi (-3) r6i cong voi phurong trinh thu ba theo tung vé tuong tng ta dug hé phuong trinh (da khir n x 6 phurong trinh cuéi) xX-y=z=-4 6y+z 6y+z=7. Nhan thay phurong trinh ther hai va thir ba cila hé ging nhau. Nhu vay, ta duoc hé tuong duong dang hinh thang H8 6 v6 sé nghiém. Rat 2 theo y tir phuong trinh thr hai cla hé ta dugc 2 ~ 7 — 6y. Thé vao phuong trinh thir nhat ta dugc x ~ y- 7 + 6y = ~1 hay x = -5y + 6. Vay hé dé cho c6 v6 86 nghiém va tap nghiém clia hé la S = {(-5y +6; y;7-6y) | yeR} Nhan xét. Hé phurong trinh bac nhat ba 4n cé thé co nghiém duy nhat, v6 nghiém hoac co v6 s6 nghiém. )} Luyén tp 3. Giai cac hé phuong trinh sau: [reer sess [oeerese 3 [x+2z--2 a)} x+y+3z=2 b) }ax+y-z=1 c) {2x+y-z=1 |ax-ay+z--t |ox+2y=t lax+y43z= DD Vid 6. Giai tinh hudng mo cu. Gol x, y, z (tigu déng) fn luot la sé tién du ty lia ong An vao ba qug: thi trrong tién 6, trai phigu Chinh phi va mét ngan hang. Khi a6 X+y+Z7~= 240. Vi s6 tién dau tu’ vao quy trong ngan hang nhiéu hon quy trai phiéu Chinh phii la 80 trigu déng nén ta 06 2=y+ 80, hay-y+z=80, Do téng s6 tién lai trong mét nam la 13,4 trigu dng nén ta oO 0,03x + 0,04y-+ 0,072 = 13.4 Tu 6, ta duro hé phuong trinh bac nhatba an f[oox + yuz 4 -y a (0,03x+0,04y+0,07z Ta giai hé bang phuong phap Gauss. Nhén hai vé ctia phurong trinh the nhat cila hé vai (-0,03) r6i c6ng véi phurong trinh thu ba theo tung vé tong mg, ta direc hé phurong trinh xty + 2=240 -y + z=80 O,0ty +0,04z =6.2. Nhan hai vé cua phuong trinh the? hai clia hé v6i 0,01 réi céng vi phurong trinh thir ba theo ting véturong tig, ta direc hé phuong trinh dang tam giae. f* +y+z=240 -y+z=80 | 0,052 =7. Tur phurong trinh thir ba ta 6 2 = 140. Thé vao phurong trinh tht” hai ta dug y= 60. Cudi cing ta.cé x= 240 ~ 140 - 60 Vay s6 tién éng An dau tur vao ba qu: thi tung tién t6, trai phiéu Chinh phil va mét ngan hang lan lugt la 40 triéu déng, 60 trigu dong, 140 triéu déng. )D Van dung 1. Ha mua van phéng pham cho nhém ban cing lp gdm Ha, Lan va Minh hét téng céng 820 nghin déng. Ha quén khéng Iuu hoa don cia méi ban, nhung nho duoc rang $6 tién tra cho Lan it hon mot niza s6 tién tra cho Ha la 5 nghin déng, sé tién tra cho Minh nhiéu hon sé tién tra cho Lan la 210 nghin déng. Héi méi ban Lan va Minh phai tra cho Ha bao nhiéu tién? [ 3. TIM NGHIEM CUA HE PHUONG TRINH BAC NHAT BA AN BANG MAY TINH CAM TAY 04. Dung may tinh cam tay dé tim nghiém cla hé: ~2x-3y+z=5 ‘Si dung may tinh cam tay dé tim nghiém Qx+y+2z=-3 tia cae hé phurong trinh bac nhat ba an mét -x+2y-3z=2. cach dé dang va nhanh chéng! Ta cé thé dling may tinh cm tay a tim nghiém clia hé. Sau khi mo may, ta An lién tiép cac phim sau day. x “4 Tuclax=-4, . Ban sé thay hién ra trén An tiép phim [] ta thay man hinh hién nhu sau: man hinh. i : a us ; "1 Tucla y= ya An tiép phim E] ta thay man hinh hién nhw sau az 7 Tucla 12 7 Vay nghiém cla hé phurong trinh la (x; y;z) = (-0% 2) Ta cé thé ding may tinh cam tay dé giai hé phuong trinh bac nhat ba an. Sau khi mo may, ta lan Iuot thyrc hign céc thao tac sau: + Vao chuong trinh giai phurong trinh, én [MODE] Man hinh may tinh sé hién thi nhu sau: Lianston¥=cn +OX40=1 di asa+0K2 +eK+d=0 + Chon hé phuong trinh bac nhat ba an, an Man hinh may tinh sé hién thi nhur sau + Nhap cac hé sé dé giai hé phurong trinh. 0D View 2. Dung may tinh cam tay tim nghiém cila cc hé saul xty+z=7 x+y+2z=9 a) {3x -2y +22 =5 b) {2x-y+3z=9 4x-y +3z=10 5x +2y+927=36 Giai a) Ta an lién tiép day cae phim BEARS El Thay hién ra trén man hinh déng chér "No-Solution” nhu sau: No-So lution Ture la hé phurong trinh da cho v6 nghiém. b) Ta &n lign tiép day céc phim move] |5}(2)[1||=I{1)|=\/2| =I) [=I IEIEMI= BIEIsI=I (5)[-1[2)}(9|/=\/s6)[=] el ‘Thay hién ra trén man hinh dong cht “Infinite Sol” nhu sau: Infinite Sol Tuc la hé phuong trinh da cho cé v6 s6 nghiém )} luyén tp 4. Siv dung may tinh cam tay tim nghiém otia cac hé phurong trinh trong Vi du 3, Vi du 4, Vi dy 5 va Luyén tap 3. 2D Van dyng 2. Tai mét quéc gia, khoang 400 loai déng vat nam trong danh sach cac loai co nguy co tuyét ching. Cac nhom dong vat c6 vu, chim va ca chiém 5% cac loai c nguy co tuyét ching. Nnom chim chiém nhiéu hon 0,7% so véi nhém c4, nhém cé chiém nhiéu hon 1,5% so voi déng vat co vu. Héi méi nhom déng vat c6 vu, chim va ca chiém bao nhiéu phan tram trong cac loai co nguy co tuyét chling? BAI TAP 1.1, Hé nao dir6i day Ia hé phurong trinh bac nhat ba an? Kiém tra xem bd s6 (2; 0 ;-1) 06 pha la nghiém ctia hé phuong trinh bac nhat ba an d6 khéng x22 -=4 x-2y+3z=7 a)) 2x+y-z b) {2x-y?4+z=2 -3x42y =-6 xe2y = 1.2, Giai cdc hé phuong trinh sau \« -y-3z=20 b) -z=3 [t isez. cdc hé phurong trinh sau bang phuong phap Gauss: 2x-y-z=2 [oy-ze2 x-3y-z=-6 a){ x+y=3 b) {x+2y+z=5 ¢) {2x-y+2z=6 x-ytz=2; | aK y=2 Ax-Ty=-6; x-3y-z=-6 | 3x-y-7z22 2x-3y-47=-2 d) }2x-y+2z7=6 e)) 4x-y+z=11 f) 3 5x-y-2z=3 4x-Ty=3; |-sx—y- 22; 7x-4y-6z=1 Kiém tra lai két qua tim duoc bang cach str dung may tinh cam tay. 41.4, Ba ngudi cling lam viée cho mét céng ty véi vi tri an lurot/a quan Ii kho, quan ti van phong va tai xé xe tai. Téng tién long hang nam ella nguoi quan li kho va ngudi quan li van phong la 164 triéu dong, con clla nguoi quan Ii kho va tal xé xe tai la 156 trigu déng Méinam, ng 61 quan Ii kho Tinh lvong nhiéu hon tai xé xe tai 8 triéu dong. Hai lrong hang nam ctia mdi ngudi la bao nhiéu? 1.5, Nam ngoai, nguoi ta co thé mua ba mau xe 6t6 ca ba hang X. Y, Z voi ting s6 tién 1a 2,8 ti déng. Nam nay, do lam phat, dé mua ba chiéc xe do can 3,018 ti déng. Gia xe 6t6 clia hang X tang 8%, clia hang Y tang 5% va clia hang Z tang 12%. Néu trong nam ngoai gia chiéc xe clla hang Y thap hon 200 trigu déng so véi gia chiée xe cia hang X thi gia cia méi chiéc xe trong nam ngoai la bao nhiéu? 4.6. Cho hé ba phuong trinh bac nhat ba én sau | ax+by+cz=d, a,x + by +6,2=d, la any o,z=d,. a) Gia sir (x, y,; 2,) va (X,Y, Z,) [@ hai nghiém phan biét cla hé phurong trinh trén. Z+z, 2 Yor, 2 2 b) Str dung két qua clia cau a) ching minh rang, néu hé phuong trinh bac nhat ba an co hai nghiém phan biét thi no sé c6 v6 sé nghiém Churng minh rang ( | cting la mét nghiém ctia hé. UNG DUNG cuA a PHUONG TRINH BAC NHAT BA AN KK Thuat ng Kién thi, ki nang + Ham cung + Van dung hé phiong trinh bac nhat ba an vao giai mét © Bamiedu sé bai toan vat li, hoa hoc va sinh hoc. * Van dung hé phurong trinh bac nhat ba an dé giai quyét mot * Can bang cung - cau 6 van d thyc tién cude séng Hé phuong trinh bac nhat ba an duoc van dung dé gidi quyét rat nhiéu bai toan khac nhau. Trong bai nay ta sé gap mét sé vi dy van dung nhu vay trong cac Iinh vuc vat li, hoa hee, sinh hoe, kinh té hoe, ... Chung ta cling sé duc lam quen voi mét sé dang toan giai bang cach lap hé phurong trinh bac nhat ba an. 1. GIAI MOT S6 BAI TOAN VAT Li, HOA HOC VA SINH HOC UNG DUNG TRONG SINH HOC Trong sinh hoc cé nhidu bai toan d&n dn viée giai hé phuong trinh bac nhét nhigu an. Duéi day gi6i thigu hai vi du don gian trong nganh chan nuéi va nganh sinh thai Bai toan sén xuat ga giéng. Trong trang trai san xuat ga gidng, viéc Iva chon ti 1é gitra ga tréng va ga mai rt quan trong. Néu qua nhiéu ga tréng thi khéng higu qua kinh t6, néu it ga tréng qua thi anh hung aén higu qua san xuat ga giéng. Cac nghién ctru chi ra rang ti Ié gitra ga trong va ga mai dé san xuat ga gidng hiu qua nhat la 1:10,5. Mot dan ga tnrdng thanh cé téng sé 3 000 con, trong do filé gira ga trong va ga mai la 5:3. Can chuyén bao nhiéu ga trong cho muc ich nuéi lay thit 48 hiéu qua cao nhat? Trang trai sén xuat ga giéng )D N02. Goi sé ga tréng trong dan ga la x, s6 ga mai trong dan ga la y, sé ga tréng can chuyén sang muc dich nudi lay thit 1a z. a) Bigu kién clia x, yva z 1a gi? b) Tur gia thiét clia bai toan, hay tim ba phurong trinh bac nhat rang bude x, y va z, tlr do c6 mét hé phuong trinh bac nhdt ba An. c) Gidi hé phuong trinh bac nhat thu due. Tw dé dua ra cau tra Idi cho bai toan. ‘Dé giai bai toan bang cach lap hé phuong trinh, ta tién hanh theo ba bude sau: Bude 1. Lap hé phuong trinh: Vige giai nhiéu bai toan am = = trong thue tign dan dén = Chon an va dat diéu kign cho an; Sacataneeatsaie — Biéu dién céc dai luong chuaa biét theo céc an va phurong trinh, Cach lam cae dai long da biét; nhur vay ggi a giai bai toan — Lap cae phurong trinh biéu thi mdi quan hé gitra cac ae Reaniap, be phony inh. Gai long. Buc 2. Giai hé phuong trinh n6i trén Buc 3. Kiém tra xem trong cac nghiém cla hé phurong trinh, nghiém nao thich hop véi bai toan va két luan. )D Vid 2. Mét khu rung ngap man cé dign tich Ia 1 ha. Bang kr thuat vién tham, ngudi ta uéc lurong sinh khéi trén mat dat lia rung nay 1a 87,2 tan/na. Ngtréi ta dém dure trong cac 6 tiéu chun 100 m* cé tng s6 181 céiy, trong 6 $6 cay ban bang 15% tng sé cay mam va cay durée, Khéi rong trung binh clia mét cay ban la 10kg, cay du6c 1a 5 kg va cay mam la 1 kg. Hay tinh sinh khéi ctia tung loai trén 1 ha ring. Giai Déi: 87,2 tan = 87 200 kg; 1 ha = 10 000 m*, Goi x, y, 2 theo thur ty 1a s6 cay ban, cay duréc va caymam —Rtng ngap man 6 Thai Binh trong 1 ha rig ngap man néi trén. 100 m? cé téng s6 161 cay nén 10 000 m’ co sé cay la Sinh khéi (con goi a sinh khéi loai) Ia téng trong 10000 long cia sinh vat son 161-5 = 16 100 mice cee - long sinh vat séng trén Do 46x + y+z= 16 100. mat don vi dién tich S6 cay ban bang 15% ting sé cay nm va cay duéc nén ta co (Theo SGK Sinh hoc 12, Nha xuat ban Gido duc Viet Nam, 2017) 15 x 400” +2) hay 20x -3y -3z=0 Khéi lurong trung binh cay ban la 10 kg, cay durée la 5 kg va cay mam la 1 kg nén ta co 10x + 5y+ 2-87 200, Vay theo bai ra ta cé hé phuong trinh | x+ y+ z=16100 20x-3y -3; {ox +5y-+ Dung may tinh cm tay gidi hé ta duroe x = 2 100, y = 13 050, z = 950. Vay sinh khdi ban la 10x = 21 000 kg/ha = 21 tania; sinh khéi duc la 5y = 65 250 kg/ha 2,25 tan/ha; va sinh khéi mam la z = 950 kg/ha = 0,95 tan/ha. UNG DUNG TRONG HOA HOC Ung dung don gian nhat clia hé phuong trinh bac nhdt trong mén Hod hoc la dé can bang phuong trinh phan ung hoa hoc. Cac hé phuong trinh trong trong hop nay thong c6 v6 6 nghiém va nguéi ta thuong chon nghiém nguyén duong nhé nhat. Dau tién ta xét phan ting gitra khi hydrogen tac dung voi oxygen & nhiét 6 cao dé tao thanh nue. )D Vid 2. Can bing phurong trinh phan tng hod hoc H, +O, “> H,O. Giai Gia str x, y, 2 1 ba sé nguyén duong thoa man can bang phan ung XH, + yO, > 2H,0. Vi s6 nguyén ti hydrogen va oxygen 6 hai vé phai bang nhau nén ta c6 hé [2x =2z lay=z \Vé mat toan hoc, hé nay c6 v6 s6 nghiém, tuy nhién ngudi ta throng chon bé nghiém nguyén duong nhé nhat. Cu thé chon y= 1 ta duoc x = 2 = 2. Tu dé ta duoc phuong trinh can bang 2H; +0, % 240 Ta xét mot phan Ung nia rat quan trong trong hoa sinh la pha Ging quang hop, ttc la qua trinh thu nhan va chuyén hoa nang Iurong anh sang mat troi cilia thure vat tao ra hop chat hvu co (glucose) lm nguén thtre an cho hau hét sinh vat trén Trai Dat. ex=7=2y. ))} Vi dy 3. Can bang phuong trinh phan tng quang hop (dudi diéu kién anh séng va chat diép luc): CO, +H,O = C,H,,0, + 0, Giai Gia sir x, y, z, t la bén sé nguyén duong thoa man can bang phan ung xCO, + yH,O > zC,H,,0, + 10,: Vi sé nguyén tir carbon, hydrogen va oxygen 6 hai vé phai bang nhau nén ta co hé a pe Quang hop [a qua trinh x= 6z tot thu nhan va chuyén hoa 2y =12z eae nang lung anh sang mat creyetexrt ||, © trai ca thye vat, tao va 2X VY g2 42, mét sé vi khuan dé tao ra tt ot hop chat hou co (duéng glucose) phuc vy ban than cting nhur lam nguén thie &n cho hau hat cde sinh vat trén Trai Bat. = a ta dugc hé phurong trinh bac nhat X-62=0 (Theo SGK Sinh hoc 11, Y =6Z hay /Y-6Z=0 Nha xuat ban Gido due 2X +¥ =6Z42 2X + Y-6Z=2. MIGUNeT 2002) EK => Dung may tinh cam tay gidi hé sau cung, ta duoc X= 1, Y= 4, z-4 Tu day suy ra x= Chon z= 1 ta duoc x= y= t= 6. Tu dé ta duroc phurong trinh can bang anh sang 6CO, + 6H,0 ———> C,H,,0, + 60. UNG DUNG TRONG VAT Li Nhigu bai toan tinh dién tro, cu’ong a6 dong dién trong Bién hoc; tinh van téc, gia téc trong Co hee cting dain dén giai hé phuong trinh bac nhat. YD Vi dy 4, (Bai loan tinh curdng dé déng dién) Cho doan mach 1H nhu Hinh 1.4, Biét R, = 250, R,=369, R= 45 Qvahigu éién — --—} R thé gta hai déu Goan mach U= 60 V.Go'l, la curong a6 dong |" RL pI dién cla mach chinh, |, va I,la cudng 46 dong dién mach ré. R Tinh |, 1, Va ly. a oo Giai U Tu so 4d mach dign, ta théy /., /, va J, la nghiém cilia hé Hinh 1.4 phuong trinh h- h- k=0 et, = 0, RJ, +Rily =U hay 4251, +361, =60 Ril, —Ryl, =0 361, 451, = 0. ona ag 2, 4 20 16 Ding may tinh cam tay gia hé, ta duge == A, => Ava I-25 A )} Luyén ep 2. Cn bang phuong trinh phan tng hoa hgc dét chay octane trong oxygen C,H, +0, > CO, +H,0. 2. GIAI BAI TOAN CAN BANG CUNG —/cAU Cac nha kinh té hoc 4a chi ra rng, gia ca cia mét mat hang ban trén thi trvéng phu thude vao ba yéu t6 chinh. Thir nhat, phy thudc vao gia tri cua ban than hang hoa dé. Tht hai, phy thudc vao gia tri déng tién. Thi ba, phy thuéc vao quan hé cung va cau vé mat hang 40. Trong thi truéng nhiéu mat hang, gia ca clla mat hang nay co anh hudng tei gid ca clia mat hang khac va gid cé clia hang hoa cé anh huéng dén long cung va luong cau clia thi truéng. Khi phan tich hoat déng cilia thi truéng hang hod, cae nha kinh t& hoc str dung ham cung va ham cau dé biéu thi su phy thuéc cla Iueng cung va Ivong cau vao gia ca hang hoa. Ngu@i ta thuéng phai giai bai toan can bang gitva cung va cau. Bai toan nay thuéng dan dén viéc giai hé phuong trinh bac nhat nhiéu an. é don gian, ta xét thi trong thurc pham gdm ba loai mat hang [a thit lon, thit bé va thit ga. Khi thit lon dat, thit bo va thit ga ré thi ngu9i tiéu diing co xu huréng giam mua thit Ion, tang mua thit bo va thit ga. } wo2. Ki higu x, y, 7 [an luot la gia cita 1 kg thit lon, 1 kg thit bé va 1kg thit ga, & day x, y,z>0 va don vi la nghin déng. Ki hiéu: Q,, lé lwong thit lon ma nguéi ban chép thuan ban voi gid x Q,, 8 long thit be ma nguoi ban chap thuan ban vor gia y. Q,, la long thit ga ma nguoi ban chap thuan ban voi gia z Q, la lugng thit lon ma nguéi mua chép thun mua voi ,, la long thit bo ma nguoi mua chép thuan mua véi gia y. Q,,, a long thit ga ma ngu6i mua chép thuan mua vei gia z a) Mite gid thit lon x, thit bo y va thit ga z phai thoa man digu kién gi 48 nguoi ban va nguoi mua cng hai léng, tire la mUrc gid hop li nhat? b) Viéthé phuong trinh rang bude gitta x, y, z dé nguoi ban va ngudi mua cling hai long. Trong kinh té hoc nguéi ta gol: ~ Cac ham Q., Q, va Q,, phy thude vao ba bién gia x, y, z la ham cung (supply function); - Cac ham Q@,. Q, va Q, phu thudc vao ba bién gia x, y, z la ham cau (demand function); y Q,, =Q,, = Héphuong trinh }Q, =@,, goi la hé phurong trinh can bang cung - cau. Ham cung Ham cau thit lon la Q, = 190- 3x +y—z Ham cung thit bé Ia Q_ = -200 + 2y Ham cu thitbo la Q,, = 440 + 2x— y—2 Ham cung thit ga la Q, = -210 + 3z Ham cu thit ga la Q, = 260 - x — 2y + 4z aa vere Hay giai hé phurong trinh can bang cung — cau. Giai 120+ 2x =190-3x+y-z Hé phuong trinh can bang cung - cau la |-200+ 2y = 440+ 2x-y—z -210+3z =260- x-2y +4z. 5x-y+z=310 Thu gon ta durgc hé phuong trinh }2x-3y ~z=-640 x+2y-z=470. Ding may tinh cam tay gidi hé, ta duge x = 90, y= 240, z= 100. Vay gid thit lon 90 nghin déng/kg, thit b6 240 nghin déng/kg va thit ga 100 nghin ddngikg la gia ban hop Ii nhat. Chai y. Trong thye 6, thi truong hang hoa rat phitc tap vi cé nhiéu mat hang. Khi 46, hé phuong trinh can bang cung - cau la mét hé phurong trinh nhigu 4n, nhiéu phuong trinh va do dé rat kh6 giai. Ngoai ra, gid ca cla hang hoa con phu thudc vao nhiéu yéu t6 khac ntra, chtr khéng phai chi la quan hé cung ~ cau eK ) Luyn tp 2. Xét thi trong hai san gdm ba mat hang la cua, tom va c4. Ki hiéu x, y, zn luot la gia 1 kg cua, 1 kg tom va 1 kg ca (don vi nghin déng). Ki higu Q,, Q,, va Q,, la long cua, t6m va cé ma ngusi ban bang long ban v6i gia x, y va z. Ki higu@,, Q,, va Q,, turong rng la long cua, tom va cé ma nguoi mua bang long mua véi gid x, yvaz. Cu thé cac ham nay duge cho béi Q,, =-300+x; Q, =1300-3x+4y-z; Qs, =-450 +3y; Q,, =1150+2x-5y-z, Q,, =-400 +2z; Q,, =900-2x~3y +4z. Tim mirc gid cua, tom va cé ma nguéi ban va nguoi mua cling hai long. [ BAI TAP 1.7. Cho ham cung va ham cu ctia ba mat hang nhu sau: Q, =-4+x; Q, =70-x-2y -67; Qy =-3+y; Q,, =76-3x=y—4z; Q,, =-6 +3z; Q,, = 70-2x-3y —22. Hay xc dinh gia can bang cung — cau clia ba mat hang. 1.8. Em Ha so sénh tuéi clia minh voi chi Mai va anh Nam. Tugi cla anh Nam gap ba lan tudi clia em Ha. Céch day bay nam tudi etia chi Mai bang nira sé tudi clla anh Nam. Ba nam néra tudi cla anh Nam bang téng sé tudi clia chi Mai va em Ha. Hoi tudi cia méi ngudi la bao nhiéu? 1.9. Bac Viét c6 330 740 nghin déng, bac chia sé tién nay than ba phan va dem dau tu vao ba hinh thir: Phan tht’ nhat bac dau tur vao cheng khoan voi lai thu duoc 4% mét nam; phan thir hai bac mua vang thu lai 5% mét nm va phan thu ba bac giti tt Kiem voi lai suat 6% mét nam. Sau mét nam, ké ca géc va [ai bac thu duoc ba mon tién bang nhau. Héi ting sé tién ca géc va lai bac thu duoc sau mét nam la bao nhiéu? 1.10. Mét tuyén cp treo 6 ba loai vé sau day: vé di lén gia 250 nghin déng; vé di xuéng gia 200 nghin déng va vé hai chiéu gia 400 nghin déng. Mét ngay nha ga cap treo thu duoc téng sé tién 1 251 triéu déng. Tim sé vé ban ra méi loai, biét rang nhan vién quan Ii cap treo dém durgc 680 lugt ngudi di lén va 520 lot ngudi di xuéng. 4.11. Ba lop 104, 108, 10C clia mét truong trung hoc phé théng gém 128 em cling tham gia lao déng tréng cay, Tinh trung binh, méi em dp 10A trdng duoc 3 cay xoan va 4 cay bach dan; méi em lop 10B tréng durge 2 cay xoan va 5 cay bach dan; méi em lop 10C tréng dugc 6 cay xoan, Ca ba I6p tréng duge téng céng 476 cay xoan va 375 cay bach dan. Héi mai |6p co bao nhigu em? 4.12. Cn bang phuong trinh phan ting hod hgc dét chy methane trong oxygen CH, +0, > CO, +H,0. 4.13. Cho doan mach nhu Hinh 1.2. Goi la cu@ng a6 dong ién cua mach chinh, |, |,va I, la cudng 46 dong dién mach ré. Cho biét R= 6 2, R,= 8.2, 1=3Aval,= 2A. Tinh dién tro R, va hiéu dién thé U gita hai dau doan mach. Hinh 1.2 1.14, Mi giai doan phat trign cila thuc vat cn phan bon véi tiIé N, P, K nhdt dinh, Bac An lam vuron muén bén phan cho mét cay c&nh c6 t11 N:P: K can bang nhau. Bac An 6 ba bao phan bon: Bao 1 c6tiIEN:P:Kla 12:7: 12 Bao 2 c6tiI6N: P: Kla6: 30: 25. Bao 3c6til6N:P:Kla30: 16:11 Héi phai tron ba loai phan bon trén véi f 1é bao nhiéu dé c6 hén hop phan bon véi fil N:P: K la 15:15: 157 Chu y rang trén méi bao phan ngudi ta thuéng viét mét ti lé N : P : K nhdt dinh. Chang han trén bao phan 1 ghi tilé N:P: Kla 12: 7: 12nghfa la ham long dam N (nito) chiém 12%, lan P (ttre la P,O,) chiém 7% va kali K (tire la KO) chiém 12%, con cac loai khac chiém 100% ~ (12% + 7% + 12%) = 69%. Em cé biét? Wassily Leontief (1906 ~ 1999) la nha kinh té hoc ngudi MI, géc Nga. Ong da dong gop mot sé li thuyét sau sac cho kinh té hoc, trong 6 m6 hinh kinh té Leontief dura 6ng dén V6i giai thong Nobel nm 1973. Mo hinh kinh t6 Leontief biéu thi sw phy thudc gitra cdc nganh san xuét trong mét nén kinh té boi mét hé phurong trinh bac nhdt: Xét mét nan kinh té gém mnganh san xuat hang hoa N,, NY, ..., N,. 8 san xuét, méi nganh can tiéu thy hang hoa ctia’ban than nganh minh va cde nganh khac clia nén kinh té d6, Gia sir dé san xuat ramét don vi hang hoa, nganh NV cn tiéu thy a, don vi hang hoa cia nganh N(i, j <{1, 2....,}). Van dé dat ra la tinh sé don vi hang hoa ma méi nganh trén cn san xuat dé sau tiéu thy do sn xuat, nganh N, (ie (1... }) 66 thé xuat ra ngoai nén kinh té ndi i trén b,don vj hang hoa. Wassily Leontief (1906 - 1999) Goi x,...x, twong ting la sé don vi hang hoa ma céc nganh Ny,...,V, can san xuat. Dé san xuat x, don vj hang hoa, nganh N, can tiéu thy a,x, don vi hang hoa cla nganh N, Do 46, sau tiéu thu do san xuat, s6 don vi hang hoa nganh N,cOn laila x, -a,x,--—a,¥, Sau tiéu thy do san xuat, nganh N, cén 6, don vi hang hoa nén ta co hé phuong trinh (VOI A ANIA XX, ): XA Xy — BgXp 0 AqXq = By (aay), — aygXy 1 gy =O, hay la | Xq— Ana — Aoa%, (eX — BnaXe + 1 Bn m=, Trong truéng hop n= 3, hé trén sé tro thanh hé phuong trinh bac nhat ba an. Trong Bai 1, em da durgc hoc phuong phap Gauss 4é giai hé ba phurong trinh bac nhat ba an. Phuong phap Gauss con duoc ap dung cho hé phirong trinh bac. nhat n n, do d6 hé phuong trinh gan véi mé hinh kinh té Leontief la hoan toan c6 thé gidi quyét duge. (Theo sch: Wassily Leontief (1986), Input-output Economics, Oxford University Press) BAI TAP CUO! CHUYEN DE 1 4.15, Giai cac hé phutong trinh sau: x+y+z=6 2x-2y+z=6 a) {x+2y+3z=14 b) {3x+2y+5z=7 3x-2y -z=-4; Tx+3y-6z=% 2x+y-6z=1 ‘8x +2y-7z=6 ©) {3x +2y-5z=5 d) }2x+3y+2z=7 7x4 4y -172z=T7; 9x+8y-3z=1 1.16. Tim cac sé thyc A, B va C thoa man i, A 1.17. Tim parabol y = ax? « bx + ¢ trong méi truéng hop sau: a) Parabol di qua ba diém A(2;-1), B(4: 3) va C(-1; 8); KK b) Parabol nhan duéng thang x 3 lam truc d6i xtmg va di qua hai diém M(1; 0), NS; ~4). 41.18. Trong mat phang toa 46, viét phuong trinh du6ng tron di qua ba aiém A(O; 1), B(2; 3) va C4; 1), 1.19, Mét doan xe che 255 t&n gao tiép t6 cho ddng bao ving bi I lut. Boan xe c6 36 chiée gdm ba loai: xe chd 5 tan, xe cho 7 tén va xe ché 10 tan. Biét rang tong sé hai loai xe cho 5 tn va ché 7 tan nhigu gap ba lan sé xe ché 10 tn. Hoi méi loai xe c6 bao nhiéu chiéc? 1.20. Bac An la chil civa hang kinh doanh ca phé cho nhing nguoi sanh ca phé. Bac cé ba loai ca phé néi ting cua Viet Nam: Arabica, Robusta va Moka voi gid ban lan luot la 320 nghin déng/kg, 280 nghin déng/kg va 260 nghin déng/kg. Bac muén tren ba loai ca phé nay dé duoc mét hon hop ca phé, sau 46 déng thanh cac géi 1 kg, ban voi gia 300 nghin déng/kg va luong ca phé Moka gap d6i luong ca phé Robusta trong méi gol. Héi bac can trén ba loai ca phé nay theo ti 1 nao? 1.21. Bac Viét c6 12 ha dat canh tac 4é tréng ba loai cay: ng6, khoai tay va dau tong. Chi phi trong 1 ha ngo la 4 trigu déng, 1 ha khoai tay la 3 triéu déng va 1 ha dau tuong la 4,5 trigu déng. Do nhu cau thi truéng, bac da trong khoai tay trén phan din tich gap d6i dién tich tréng ngé. Téng chi phi trang ba loai cay trén la 45,25 trigu déng. Hai dién tich tréng méi loai cay la bao nhigu? 1.22. Cén bang phuong trinh phan Ung hoa hoc sau FeS,+O, > Fe,0, + SO, 41.23. Ban Mai c6 ba lo dung dich chtra métloai acid. Dung dich A chira 10%, dung dich B chira 30% va dung dich C chtra 50% acid. Ban Mai lay tir méi lo mét Ivgng dung dich va hoa voi nhau dé c6 50 g hén hop chtra 32% acid nay, va long dung dich loai C ly nhiéu gp d6i dung dich loai A. Tinh luong dung dich méi loai ban Mai dé lay. 1.24, Cho oan mach nhu Hinh 1.3. Biét R, = 36 ©, R,= 45.9, /,= 1,518 cureng a6 dong ién trong mach chinh va hiéu dién thé gitra hai dau doan mach U= 60 V. Goi 1 val, la curéng a6 dng dién mach ré. Tinh J,, J, va, R 4 Ry 4 oo Hinh 1.3 1.25. Giai bai ton dan gian sau: Em di chg phién Anh gtri mét tién Cam, thanh yén, quyt Khéng nhiéu thi it Mua aii mot tram Cam ba déng mot Quyt mét déng nam Thanh yén tuoi tét Nam déng met trai Héi mi tht mua bao nhiéu tri, biét mot tién bang 60 déng? 1.26. Mét con ngura gia 204 ddng (don vi tién 6). Co ba nguoi mudn mua nhung méinguéi khéng dui tién mua. Ngui thu nhat noi t0i dui én mua ngu: Nguoi tht hai néi: “Méi anh cho t6i vay mét phan ba sé tién cla minh, ti sé mua duoc ngura”, 6i hai ngwéi kia: "Méi anh cho téi vay mét niva sé tién cla minh thi Ngui thu ba lai néi: “Chi can méi anh cho téi vay mét phan tu sé tién cia minh thi con ngua sé la clia t6i" Héi méi ngudi co bao nhiéu tin? a bas) Chuyén dé nay giéi thigu phwong phap quy nap toan hoc (mét phuong phap higu qua d& chting minh nhdng ménh 48 toan hoc phy thuéc sé tu nhién n) va céng thirc nhi thirc Newton trong truéng hop téng quat, cling nhu nhmng ting dung phong phd eta chung elem TR aU TOAN HOC Thuat ng * Ménh dé toan hoc Mé ta cac bute chung minh tinh ding dan ctia mét ménh dé toan hoc bang phurong phap quy nap toan hoc. + Phuong phép quy nap toan hoc Chiing minh tinh ding dan etia mét ménh dé toan hoc bang phurong phap quy nap toan hoe. Van dung phurong phap quy nap dé giai quyét mot s6 van dé thy tién. Trong todn hoc ta thyong phai ching minh nhtng ménh 48 phy thude vao sé ty nhién n. Phuong phap quy nap toan hoc la mét trong nhting phuong phap rat higu qua 4 ching minh nhéng ménh a8 nhu vay. Bude 1 Bude 2 E 4. PHUONG PHAP Quy NAP TOAN HOC D e2. Hay quan sat cdc dang thire sau: ‘ae 143=4=2 143+5=9=37 143454 =" 14+3+5+7+9=25 =57 Co nhan xét gi vé cac s6 & vé trai va o vé phai cla cdc dang thie trén? Tur do hay du doan cng thirc tinh téng cia n s6 1é dau tién 14345+...+(2n-1) Sé nguyén t6 Ia sé ty , ent nhién lon hon 1 chi cd hai MABE: Xel da the p(n) ~B +41 use $6 a 1 va chinh no. a) Hay tinh p(t), p(2), p(3), p(4), p(S) va ching 16 rang céc két qua nhan dugc déu la s6 nguyén 6. b) Hay dua ra mét du doan cho p(n) trong trong hop. tong quat Chui y. Khang dinh p(n) la sé nguyén t6 voi moi sé tu nhién n> 1 la mét khang dinh sai. Mac du khng dinh nay dung voi n- 1, 2,.... 40, nhung né Iai sai Khin- 41. That vay, voi n= 41 ta c6 p(41) = 417 la hop sd (vind chia hét cho 41). Nhan xét, B& khang dinh mét ménh a toan hoe phy thude sé ty nhién nla dling, ta can phai chirng minh du da kiém nghiém né voi bao nhiéu gia ti n di nda Dé ching minh tinh dling aan ctia nhting ménh 4é phu thuéc vao sé ty nhién ne N*, " : A iS Z ta khéng thé thir ruc tigp voi moi $6 tu nhién ~ ” 1 ne N*. Tuynhién, ta c6 thé tién hanh nhu sau: i 1 wee het ta em frarangménh dela prong php quy nap toan hee adi khi duge ung Vela. minh hoa mé phéng gan lién voi tac dung 2. Ta ching minh rang: tl gia thiét ménh a8 tuan tu olla hiéu dng domino: Néu dung voi sé ty nhién n = k> 1, suy ran6 cling ding voi n= k+ 1. x . . " = Méi quan domino dé kéo theo quan Nhu thé ménh 48 [a dung voi moi sé tu domino ké tide by 28; nhién ne N* = Quan domino dau tién bi 48; thi tat ca c&c quan domino sé bj dé. Phuong phap lap luan trén day goi la phyong phdp quy nap todn hoc (thung goi tat la phuong phap quy nap). Chung minh mét ménh 48 toan hoc phy thuée n < NN*, dung véi moi n.< N*, bangphuong phap quy nap toan hoc, gém hai buéc sau: Buc 1. Kiém tra rang ménh dé la dling véi n= 1. Buéc 2. Gia thiét ménh 4é dung voi sé tu nhién n= k > 4 (goi la gia thiét quy nap), chung minh rang ménh dé ding voi n= k+ 1. Két luan. )D Vidya. Chiing minh rang véi moi sé ty nhién n> 1, taco Deano 1434547+4--+(2n-1)=n". (1) nap dé chung minh céng thie thu dugc sau dy a doan @HB1. Giai Ta chung minh bang quy nap theo n. Bude 1. Voi n= 1 tacé 1= 12. Nhu vay (1) dling cho trong hop n= 1 Bute 2. Gia sit (1) dling voi n = k, tire la ta co 143454+74--+(2k-1)=k° > Gia thidt quy nap Ta sé ching minh rang (1) cling ding v6i n= k + 1, nghia la ta sé ching minh 1434547 4-4 (2K—1)4[2(k41)—1]=(k #1). That vay, ta c6 14345474...4(2k-1)+[2(k+1)—1] =[1+345474 + (2k-1)]+(2k+1) =k? (2k +1) — Theo gia thiét quy nap =k? +2k +1=(k +19, Vay (1) ding voi moi s6 ty nhién 0 > 4 )D Luyén tGp 2. Ching minh rang voi moi sé ty nhién n> 1, ta co _n(n+4) 2 Cha y. Néu phai chting minh mét ménh dé ding véi moi s6 ty nhién n > p (p la mot sé ty nhién nao 46) thi: + Buse 1. Kiém tra ménh dé la dung voi 142434..40 p. + Bude 2. Gia thiét ménh dé dung voi sé ty nhién n = k 2 pva chung minh ménh dé ding voi n= k+ 1. Kétluan. 2D View 2. Chung minh rang véi moi s6 ty nhién n = 2, ta cd dang thte 1)_n+4 ow) 2° (2) Giai. Ta chtmg minh (2) bang quy nap theo + Voin=2,tac6 1-2-3 =241 Nhu vay (2) dung voi n= 2. Fo 4 2.2 + Gia str (2) ding voi n= k(k =2), ttre la ences Ta sé chting minh rang céng thir trén cing diing v6i n = k + 1, nghia la ta sé cherng minh (Halts (all aep) ar That vay, st dung gia thiét quy nap, ta co ty 1) ( 1) 1 hf ).f1-4]1—, ( ral } Fl mF) _ ket kat (k+1P—-1 Gt ~ Ok ke _ kd (ket-1(ket+1) k+2 Ok” (k+ 1p “ke Vay (2) dling voi moi sé tu nhién n = 2. ))} Luyén t¥p 2. Chung minh rang v6i moi sé tr nhién m = 2, ta c6 dang thirc a? —b” =(a—b)(a™' +a"2b+...+ ab”? +b™) @ Ee — o\o'bs ebb =a (a—b)+b(at —b*). E 2. MOT S6 UNG DUNG KHAC CUA PHUONG PHAP QUY NAP TOAN HOC Trong muc 1 ta da sir dung phuongphap quy nap toan hoc dé:chting minh mot 6 dang there phy thuée sé ty nhién n. Du6i day ta xét mot-s6.tng'dung khac cla phuong phdp quy nap. )) Vidy 3. Chimg minh rang voi moi sé ty nhién n, n(n + 1)(n-+ 2)luén chia hét cho 3 (3) Giai Ta chwng minh (3) bang quy nap theo n. + V6in=Ota co 0-(0+1)-(0+2)=0'3. Vay (3) dung voi n= 0. + Gia sit (3) d& cho dung voi n= k, tue 1a K(k + 1)(k +2)°3, ta cn chting minh (3) dung voi n= k+ 1 Tur gid thiét quy nap ta suy ra k(k +1)(k +2)=3m, voi mla sé tu nhién nao do. => Khi do taco (+A + 2)(k +3) = (k + 3)(K-+ A) k +2) = kk + 1)(k +2) + 3(k + 1k +2) =3m+ 3(k+1(k-+2)=3[m+(k+1(k+2)] 23. Vay (3) diing vai moi sé ty nhién n. Nhan xét. Vi trong hai sé ty nhién lién tiép lu6n co mét s6 chan nén tl két qua cla Vi du 3 suy ra: Tich clla ba sé tu nhién lién tiép ludn chia hét cho 6. )} Vidu 4. Ching minh rang voi moi sé ty nhién n > 3, ta co 2" >an+1. (4) Giai Ta ching minh bat Gang thtre (4) bang quy nap theo n, voi n= 3. + Voin=3tacd 2°>7=2-344 Vay (4) ding voi n= 3. + Gia sir (4) dung voi n= k=3, ttre la ta c6 2 >2k +1 Ta cn ching minh (4) diing voi n= k + 4, tire la chitng minh 2*"> 2(k +1)+1=2k +3. That vay, theo gia thiét quy nap, ta co 2! = 2.2% > 2.(2k +1) =4k +2 =2k + 2(k+1)>2k+3 do k>3. Vay bat dang thire (4) ding vi moi s6 ty nhién n >3. )} Vidws. Sv dung phuong phép quy nap toan hoe, chting minh rang téng céc géc trong cla mét da gide n canh (1 2 3) la (n- 2)180°. Giai. Ta chimng minh khang dinh trén bang quy nap theo n, voi n> 3. + Voi n=3, taco téng ba goc cla mét tam giac bang 180° = (3-2)-180°. Vay khang dinh ding véi n= 3. + Gia sir khang dinh dting voi n ta sé chimng minh no dling voi n= k+ 1. Thatvay, xétda gidc k+1canh AA... AA.» , A, néi hai dinh A, va A, ta duoc da gidc k canh A,A....A,. Theo gia thiét quy nap, tong céc goc cla da giac & canh nay bang A (k-2)-180°, DE thay téng céc géc cla da giae AA, A.A, bang tang cac géc cila da giée . A, An AA....A, cong v6i ting cdc géc cla tam giac A,..A,A,, tire la bang (k~2)-180° + 180° = (k -1)-180° =[(k +1) —2]-180° Vay khang dinh dling véi moi da gide n canh, n= 3. WD Van dyng (Cong thie Iai kép) Lai sudt giti tiét kigm trong ngan hang thuong due tinh theo thé thtte /4i Kép theo dinh ki. Theo thé thurc nay, néu dén ki han nguoi giti khOng rut lai ra thi tién ai durgc tinh vao vén clia ki ké tiép. Gid str mét nguoi giri sé tién A v6i lai sudt rkhéng ddi trong méi ki. a) Tinh téng s6 tin (ca vén lan Iai) T,, T,, T, ma ngudi 46 nhan duoc sau ki thir 1, sau ki thir 2 va sau ki thir 3, b) Dy doan céng thite tinh tng 36 tién (ca vén [an Iai) T, ma ngwoi d6 thu duro sau ki. Hay chung minh céng thire nhan duroc d6 bang quy nap. [ BAI TAP 2.1. Sir dung phuong phap quy nap toan hoc, chtrng minh cae dang thire sau dling voi moi s6 ty nhién n> 1. a) 24+4464...+2n=n(n+1); ene alls N2n +1) 6 2.2, Méi khang dinh sau la ding hay sai? Néu em nghi la né dung, hay chung minh n6. Néu em nghtla no sai, hay dura ra mat phan vi du b) P +2243? +, a) p(n) = n?— n+ 11 [a 86 nguyén té voi moi sé ty nhién n; b) n®>n voi moi sé ty nhién n> 2. 2.3. Chung minh rang n° n+ 3 chia hét cho 3 voi moi s6 tu nhién n> 1. 2.4. Chizng minh rang n?— n+ 41 la 86 1é véi moi s6 nguyén durong n. 2.5. Ching minh rang néu x > -1 thi (1 + x" = 1+ nx voi moi sé ty nhién n. 2.6. Choténg s, = 41 4.4-1— 12° 2:3. 7" n(att) a)Tinh S,, S,. S,. b) Du’ doan céng thirc tinh ting S, va ching minh bang quy nap. 2.7. Sir dung phurong phap quy nap ton hoe, chung minh rang s6 duéng chéo cla mot da gidc n canh (n=4) la a 2.8. Ta sé ‘lap luan” bang quy nap todn hoc dé chi ra rang: “Moi con méo déu cé cling ‘mau’. Ta goi P(n) véi n nguyén durong la ménh dé sau: “Moi con méo trong mét dan gdm n-con déu 06 cling mau’. Buée 1. Voi n= 1 thi ménh dé P(1) la “Moi con méo trong mét dan gém 1 con déu cé cing mau’. Hién nhién ménh dé nay |a ding! Buc 2. Gia sir P(k) diing voi mét s6 nguyén dong k nao dé. Xét mot dan méo gém ks 1 con. Goi chung 1 M,, M,,..., M,.». B6 con méo M, , ra khdi dan, ta nan duge mét dan méo gém k con la M,, M,,..., M,. Theo gia thiét quy nap, céc con méo co cling mau. Bay gid, thay vi bé con méo M, ,, ta bé con méo M, dé c6 dan méo gém k con la M,, M,,..., M,.,. Vn theo gia thiét quy nap thi céc con méo M,, M,,..., M,.,CO cing mau. Cuéi ciing, dura con méo M, tré lai dan dé cé dan meo ban dau. Theo cac lap luan trén: céc. conméo M,, M,, ..., M, 6 cling mau vacac.conméo M,, My, ..-, My. cé cling mau. Tur do suy ra tat ca cdc con méo M,, M,, ..., M,., 4&u c6 cling mau Vay, theo nguyén Ii quy nap thi P(n) ding véi moi sé nguyén duong n. Noi riéng, néu goi N la sé méo hién tai trén Trai Dat thi viée P(N) dung cho théy t&t c& cdc con méo (tren Trai BAt) du c6 cling mau! Tt nhién [a ta c6 thé tim duoc cac con méo khac mau nhau! Theo em thi “lap luan” trén day sai 6 ché nao? Em cé biét? + Phuong phap lap luan bang quy nap khéng phai la mét phat minh clia mot cd nhan tai mét thai diém cé dinh nao. Nguoi ta cho rang cdc nha toan hoc Hy Lap 44 biét t6i nguyén li quy nap, nhung kh6ng that su r6 rang, Lap luan bang quy nap [an dau tién xuat hién mét cach tong minh trong cuén sch Arithmeticorum Libri Duo nam 1575 cla nha toan hoc va thién van hoc nguoi Y Francesco Maurolico (1494 ~ 1575) Nha toan hoc nguoi Anh John Wallis (1616 ~ 1703) durgc coi la nguéi dau tién sir dung thuat ngt quy nap. > TAI“ Kién thi, ki nang + Xae dinh cac hé sé trong khai trién nhi thc Newton thong qua tam gidc Pascal. Thugt ng + Tam gidc Pascal + Hesd + Nhi thre Newton Khai trién nhi thre Newton (a + 6)" bang cach sir dung tam gidc Pascal hodc sir dung céng thirc t6 hop. de dinh hé sé cia x* trong khai trién (ax-+ 6)" thanh da thure. Quan sat céc khai trién nhi thtrc Newton sau’ (a+b) =1 1 (a+b)! =1a +16 a (a+b) =1a? + 2ab+ 1b? (a+b) =1a° + 3a%b + Sab? + 1b? 1 3 3 1 (a+b)* =a" + 4a%b + 6a’b? + 4ab® + 1b* i 6 4 1 (a+b)° =1a° + 5a‘b + 10a°b* + 10a*b* + Sab! + 1b sy 10 10 5 1 Cac hé sé trong khai trién cia (a +b)" tao thanh tam giac nh & hinh trén. Co thé xac dinh duge mét hang bat ki cila tam giac nay va do 6 tinh duoc cac hé sé hay khéng? 1. TAM GIAC PASCAL ‘DOL. Khai trién (a +b)’, n < (1; 2; 3; 4; 5} Trong Bai 25 SGK Toan 10 (bé sach Két ndi tri thiic voi cuéc séng), ta 44 biét (a+b)? =a? +2ab +b? (a+b) =a° +3a’b+3ab? +b* (a+b)! =a" + 4a°b + 6a*b? + dab? +b* (a+b) =a° +5a*b + 10a°b? +10a"b* + 5ab* + b® Voi n € (1; 2:3; 4; 5), trong khai trién cla méi nhi thirc (a+ 6)" a) Co bao nhiéu sé hang? b) Téng sé ma cia a va b trong méi sé hang bang bao nhiéu? c) $6 mdi cla a va b thay déi thé nao khi chuyén tir sé hang nay dén sé hang tigp theo, tinh tir trai sang phai? Trong Khai trién cia (a+ by (voi n= 1,2, 3, 4, 5): 1. Cén+ 186 hang, sé hang dau tién [a a° va sé hang cudi cling [a b” 2. Téng s6 mt cilia a va b trong méi sé hang aéu bang n. 3. S6mQ cia a glam 1 don viva sé mdi cla b tang 1 don vi khi chuyén ttr s6 hang nay én s6 hang tiép theo, tinh tir trai sang phai Tw nhting quan sat nay ta c6 thé dy doan, chang han: (a+b) =a° +?a5b+?a‘b? +?a°b? + 2a*b* + 2ab® + b® O day du “2” dé chi céc hé sé chua biét, é hoan thanh khai trién, ta c&n xac dinh cac hé sé nay. ‘} We2. Tam giac Pascal Viét cac hé sé ctia khai trién (a + 6)" voi mét sé gia tri dau tién clia n, trong bang tam gidc sau day, goi la tam gidc Pascal (a+by 1 “a 1 sb (a+b) oy 2a >1+1= (a+by 4h 31 > 1+#2=3 NWN ZEN (axby 1A By Ay 1 3 143=4,34+3-6 (a+b) 1 5 10 10 5 1 Hang dau quy uéc goi la hang 0. Hang n ting v6i cac hé sé trong khai trién nhi thee (a + 6)". Trong tam gidc Pascal: Moi s6 (khac 1) déu la tng ctia hai s6 6 ngay phia trén nd. Tur tinh chat nay ta co thé tim bat ki hang nao clla tam giac Pascal tur hang 6 ngay phia trén nd. Chang han ta c6 thé tim hang 6 tir hang 5 nhu sau: (a+b) 1 5 (a+b) 16 15 20 15 6 1 +1+5=6,5+ 10=15, 10+ 10=20 “Bd tim céc hang 7:va 8 cita tam gc Pescel. )D Vidw 2. SY dung tam giac Pascal viét khai trién cilia (a+ bf. Giai Khai trién cla (a+6)* co dang (a+ by? =a° +2a°b +? a‘b? +2a°b° +2a7b* + Pab® +b”. Cac hé sé trong khal trién nay la cdc hé sé & hang 6 clia tam gidc Pascal. Do do ta co ngay (a+b) =a° +6a°b + 15a*b? + 20a°b® + 15a*b* + Gab* +b* , )D Vidu 2. Str dung tam giac Pascal viét khai trién cila (3 - 2x) Giai Ta viét khai trién cla (a + b)’ réi sau 46 thay a = 3, b= -2x vao khai trién nhan due. Dya vao hang 5 cilia tam giac Pascal, ta co (a+b) =a° +5a‘b +10a*b? + 10a*b* + Sab‘ + b*. Voi a= 3, b=-2x, ta duge (3-2x) =3° +5 -3*(-2x)+10-3%(-2x)? + 10-3#(-2x)? + 5-3(-2x)* + (-2x)* = 243 -810x + 1080x? ~720x* + 240x* -32x°. )D Luyén tp 2. a) Sir dung tam gide Pascal viét khai trign ctla (a+ by. b) Str dung tam giac Pascal viét khai trién ctia (2x - 1)* Dui day ta sé xay dung céng thie cho phép xac dinh truc tiép hé sé bat ki trong khai trién (a+ by. ‘} m3. Tinh chat cua cac sé Ci a) Quan sat ba dong dau, hoan thanh tiép hai déng cudi theo mau: (a+b)! =a+b=C%a+Clb (a+ by =a? + 2ab +b? = Cla? + Clab + C26? (a+b) =a°+3a%b + 3ab* + b* =Cla + Cja*b + Cjab* +C3b° (a+ by =a" + 4a°b + 6a?b? + 4ab° 4 bf =. (a+b) =a +5a*b + 10a°b? + 10a*b® + Sab* + b® =... Nhan xét rang cac hé sé khai trién cila hai s6 hang cach déu sé hang dau va sé hang cudi luén bang nhau. Hay so sénh, chéing han, C! va C}, C? va C3. Tu dé hay dy oan hé thite gitra Ch va C’* (O 2, taco 2.20, Bat S, = Bt ear sd", 2.23, a) Khai trign (1.4 x)" b) So sanh (1:4)! va 2. 2.24, Tim hé 86 clia x° trong khai trién than da thtte cia (2x 3)". 2.25. Khai trién da thurc (1+ 2x)" thanh dang, Gy +8,X+ ax" 4.44 ayx™. Tim hé sé a, lon nhat. 2.26, Chting minh rang C8, + 02/408 +N 4OR ZCI cs 409 b+ ce. Ap dung: Tim sé nguyén duong n thoa man 1, + C8 He ORS 2048, 2.27. Tim gid tri lon nhat trong cac gid tri Chel, 8. Ap dung: Tim hé sé lon nhat cla khai trién (a + b)’, biét rang tong cac hé sé ctia khai trién bang 4 096. 2.28. Tim s6 hang co gia tri In nhat cia khai trién (p+ gf voi p>0,q>0,p+q=1. CHUYEN : 3 BA DUONG CONIC VA UNG DUNG Ta da biét dinh nghfa va phurong trinh chin tae lia ba duéng conic, Chuyén dé nay sé dura em toi nhirng hidu biét sau hon vé cdc yéu té dae trung, hinh dang va mét sé Ung dung ciia ba durong do. CA « Thuat ng ‘Dinh, dé dai truc Kién. thie, ki-nang Xac dinh cae yéu td dac trung cia elip (ellipse) khi biét Buéng chuan, phuong trinh chinh tac. tam sai Giai quyét mét s6 van dé thu tién gan voi elip. Ban kinh qua tiéu Hinh chi nhat co so Méi hanh tinh trong hé Mat Troi chuyén déng theo mét quy dao hinh elip nhan tam Mat Troi la mot tiéu diém. Khoang céch Ion nhat va nhé nhat tlr Trai Dat dén tam Mat Troi tuong wng khoang 152-10° km va 147-10° km (Theo: nssdo.gsfo.nasa.gov). Liéu co lap duge phuong trinh chinh tac ctia elip la quy dao clia Trai Bat? [ 1. HINH DANG CUA ELIP a ye 3} #OL. Cho elip c6 phuong trinh chinh tac SG (H3.1). a) Tim toa d6 cac giao diém cla elip voi cac truc toa dé. b) Hay giai thich vi sao, néu diém M(x, y,) thude elip thi cac aim c6 toa 46 (x, -Y,). (-X55 Yq). (-x,;-y,) cing thudc elip. c) Voi diém Mix,; y,) thudc elip, hay so sanh OM voi a?, B* 2 Cho elip cé phuong trinh chinh tac Su a + Elip c6 hai truc déi xting la Ox, Oy va tam G6i xing 1a géc toa a6 O. Cac aiém A (-a; 0), A,(a; 0), B,(0; -b), B,(0; b) dure gol la cac dinh. Céc doan thang A, A, 8, B, tong ting dugc goi la truc én, truc nhd. D6 dai truc l6n, trucnhé turong tng la 2a va 2b. b< OM nia aio als Hinh 3.4 )D Luyén tGp 2. (Phép co dung tron). Cho duéng tron c6 phuong trinh x? +? = a va sé k (0

You might also like