Alsgturma 141.24, (a) 0 = 0 citarmda f(x) = e* cos fonksiyonunun ka- lan terimi ile birlikte P2(x) ikinei Tayler polincmunu yazinuz. (b) Ps(2) polincmurn kullanarak f(0.5) degerine bir yaklagem yapenee, Ayrica |f(0.5) ~ P2(0.5)] fadesi icin bir fst smer hesaplayantz ve buldugunuz bu degeri gercek hata ie harsdagtrimz. (©) (0,1) aralajundaki x dojerieri icin |f(2) ~ Pa(x)|ifadesine ait bar ist serar Delirleyiniz. (d) ff Pa(x)dx dojerini kullanarak [j f(x)de integrali icin bir yaklasem bux unuz, (©) (4) saktanda verilen yaklasimda clusan hata icin bir sist smar belirleyins. 1.2 Yuvarlama Hatalari ve Bilgisayar Aritmetigi Her ne kadar niimerik teknikler analitik gSziime yakin sonuclar verse de bit y ir fark, hata vardir. Teme olarak sayisal hatalar iki Béliim 1.1'de anlatilan ve sayrsal yGnternlerde, mate- {i clan yuvarlama hatalary b sayida haneyle ai’sterchilmesinden kaynaklan. Ornedin birbitini tekrar etme yen sonst sayida ondalik kisim igeten = transandant sayisint ifade etmek icin bu sayin sonia saytda ondahgam igeren bir kastm gz dniine alndiginda yawar= Jama batast yapilms clr. Bunlarm chgnda insann kendisinden kaynaklanan, fiziksel veya matematiksel bir modelin olusturulmasinda, islem yapatken veya program yazarken yapilan veya denklemlerin katsayilarm belirlemek amact ile yapilan deneylerde digiimlerde kullamilan aletlerin hassashina bah clarak ohte éz konusudat. Bu tip hatalar miifredat digidr. 121 i Tabanh Makine Saytlart wrin ifade edilme: yarda tam say! kullanilan del bir yéintom yoktur, tlamasidir. Grnegin 16 bit kullamlarak y 3636 olmaktach. Fer bu 16 bitin bir tanesini mmm tam says degerini ki labilecek en biiyiik says 2° cdilecektit, Eger tam says gisteriminde igaret biti yorsa igaretli tam integer), taller isaretsiz tam says (unsigned integer) isteriminde limitler asnsa tagma (overflow, underflcw) problem ile Karsilagir, 1sS-Siga Reel sayilarm géstorims icin cay1 sistem ° cok kiiciik ve cok biiviik reel saytlarin 2: =! kullamhr. Kayan nokta sayila 0124x109 carpimn gekdinde kullanlan b hi . nokta sayilarmn gésteriminde yaysin clarak kullamilan yéntem IEEE 754 kayan 0,U* (0 nokta aritmetik standardidir, reel sayty1 géstermek icin kullanismn. s ile giisterilen bilo fade eder ve 1 ya da 0 dedorini abr. Burada 1 s ‘kullanulabilir olsa da bilaisayarda if oldugun wi *yi 2 tabaninda yazilan, ¢ ile gésterilen Qe ardindan ise 1/2 tlk kas Kayan nokta sayarda gésterilms hem kesirlerin hem de cok biiviik sayalarn bile clanak tan. Ancak bazi sakincalan vardir. Oregin, sadece sonlu sayida anlamlt basamak Jece yuvarlama hatast crtaya kar, we Grek 3.21. Asiytald weinesayi Ce ain ivosooossii A dob oa {001(f0000000000000000000000000000000000000 grey enmZi9 T4197 0 cldugemdan verilen sayin pozitif oldugu sonucu elde oon) iid ve ondalk olarak Clean), 2 £0.29 4--40-27 41-2 41-29 = 10244241 = 1027 egal elt (a's on e02 + Dolayrsiyla sayin dist kisim 21027-1923 — 24 — 16'dir, Son mantis kasi sayisina olarak 52 bi 1 2 4 5 ‘ 2 wear told 1 1 1 1 L L £ fel (3) 41 (3) 41 (3) 41 (3) 41 (3) 41 (3) seklinde yaathr. Sonuc olarak verilen makine sayts1 tam olarak Cy 04 f) = (1° eee (ie Gita s 040625, ae . Didier taraftan yukanda verilen makine sayssmdan bi ondahic sayrsia o Ieiigik say 6 10000000011 101: 1001000 TANIA ve bir biiyiik say © 10000000011 10111001000100000000009000000000090000000000000000(/") 19flown fa 2th at 929 ay 2ue 24 200 Joo dir. Buna gére bizim orijinal makine sayum sadece 27.56640625 degerini giise termokle kalmayip yukarida verilen kendisinden bir biiviik ve bir kiigik sayin aret etmig cldugu sayilarla sinarh arahkta yer alan tiim sayalart géstermekte- Ba formatta ifade edilebilecek (i) en ktigik povitif sayr: s = 0, e= 1 ve f = 0 igin 2-192 4-0) 5 0.22251 x 10-7, (ii) en biiyiik sayn: s = 0, ¢ = 2046 ve f = ~2°° icin 21028(9 _ 2-82) 17977 x 108° pe ‘oldugundan eger besaplamalar sonucu elde edilen say 2~222(1 +-0)'den biiyiike € agaiitetagma, 2°°9(2 — 2-2) 5 ik ise yukaretagma yaganaca- andan besaplamann bel bir hassashk ile yapmamas durumunda prosedir kesintive ugrayacaktar, Avrica, fir saytt icin iki tit var: povitif safir icin s = ve J =0; negatif sift icin s =1,¢=0ve f=0. 1.2.2 Ondahk Makine Sayilary Bu biliimde, her i= 2,--+ ,f igin 1 < dy < 9 ve 0 < dy < 9 olmak iizere 40.dydp +d x 10 olarak ifade edilen k-diit normalize edilmis ondahk kayan-nokta formun- daki sayalar ile ilgilenccegi Niimerik olarak mal poaiti ede bir tagmaya neden olmayan, normalize edih y=O.didy---dedesideya +> 10" saytst ai Sniine alms, y condahi kismmin sadece fe lirlenmesinde genel olarak iki yéntem takip edilir. Bunlardan ilki kesme denen ve dgyidey2°:* ondabklarmn atilmast ile elde edilen Uy) = Odds --dy x 10" saytchr, Bir digeri ise yuvarlama adi verilen ve 5 x 10") ceklenm: canda kesme yapilmast ile elde edilen fly) = 0.8182 be x 10" clit, Kisaca yuvarlama yaparken dey > 5 se fU(y)'vi ina 1 eKlenirken (yukart yuvatlama), diy < 5 ise bedi yapili (agai yuvarlama). Fier agai yuvarlama yapahyor ise her t= 1,2,--- icin 6, = ¢; olor. Bununla teraber, yukan yuvarlama yapamast dorumda tam asim da dahil olmak iizere tiim ondahk basamaklar deaigebilir. ide etmek igin de ten sonra kesme 20e ¢ “4 ~ 0, Q0A99UE = O1tut Ko 3 5 ler Kenora lee M00LF x10 = Ott KIO sola Be g = S68 7,48 Tx 1. Sami Nommalize Eaiimig Ondahik Form T2000 122% 10 = 01687489 x1 =0.0000845 =0,345 x 10-¢ 0.0027 x 10-> 0.27 x 10-8 687.487 x 10° 0.3087487 x 10! 0.1001 x 10-* 0.1001 x 10-° ~~ 9.26539874 x 10-72 0,926539874 x 10-20 Grek 1.2.2. inrasyonel x sayismn bosdijit (a) kesme ve (hb) yuvarlama degerlerini elde ediniz. Cozi, © = 3.141592654--- geklinde kendini tekrar etmeyen sonsuz. ondaliga sahip 1 saytst normalize edilerck = 03141592654 +. x 107 a= weak, olarak yazlsin, Buna gére (a) b Jkesme yapilarak 7 sayisimn sponte forma JU(w) = 0.81415 x 10" = 3.1415, (b) sayin altinct basamagi 9 okdugundan bepdijit yovarlama yaptlarak x 0.00001) x 10! = 3.1416 ‘fU(or) = (0.8141 0, olarak elde edi sae Jun, Bu darumda |p ~ p*| farkana bagi hata adi verilir. Tanm 1.2.3, p sayisia bir yaklagim p* mutlak hata ye p # 0 olmak jizere =| ranma, Ornek 1.2.4, Agaiida verilen p degerlerine yaptlan p* yaklagtmlannda olugan mmntlak ve baal hatalan hesaplaym (a) p= 0.3000 x 10", p* = 0.3100 x 10!; (b) p= 0.3000 x 10-8, p* = 0.8100 x 10-9; (€) p= 0.3000 x 108, p* = 0.3100 x 104. Céziim. (a) Mutlak hata: |p ~ p"| = 0.3000 x 10! — 0.3100 x 10!| = 0.1 Bagil Hata: eet — (b) Mutlak hata: ip — p" Bagil Hata: aaotiicrr = 0.3333 x 107; 0.3100 x 10-8) = 0.1 x 10-# 3 x 10 = [0.8000 x 10-8 gust 9 an * viral sage ayaa 10 tone (tetlor 1222 .000,0 =0 ttt 1 { 211.000=|222,0 x10 ? = 07rd x10 2, F1CU2FO. Ha 0,2 FI HVPE. KIO a) Gloormpnad ewe FHtalaO LF ur He faele ene qaarem ») ¢ ae ot F8ut ws f{lle OUteurt 0,000001 } x1 = OD Pure < Uri)