Univerzitet u Tuzli

Mašinski fakultet
Energetika i termofluidni inženjering

Seminarski rad iz Obnovljivih izvora energije

Tema: Energija Sunca

Ime i prezime: Munever Okić

Broj indeksa: I-6/16

Energetika i termofluidni inženjering
Odsjek:

Datum: 30.09.2022
Sadržaj:
1. UVOD.................................................................................................................................................5
2.ENERGIJA SUNCA...............................................................................................................................7
2.1. Korištenje i dostupnost enegergije sunca......................................................................................7
2.2. Akumulacija toplotne nergije Sunca.............................................................................................8
3.SOLARNI KOLEKTORI......................................................................................................................9
3.1. Pločasti sunčev kolektor.................................................................................................................9
4.FOTONAPOSKE ĆELIJE..................................................................................................................13
5.SOLARNI FOTONAPOSKI SISTEMI..............................................................................................17
5.1. Podjela fotonaponskih sistema.....................................................................................................17
5.2. Off-grid sistemi.............................................................................................................................17
5.3. On-grid sistemi..............................................................................................................................18
5.4. Hibridni sistemi.............................................................................................................................18
6. SOLARNE TE ELEKTRANE............................................................................................................20
6.1. Fotonaponske elektrane...............................................................................................................20
6.2. Parabolična protočna solarna termoelektrana...........................................................................21
6.3. Solarna elektrana sa solarnim tornjem.......................................................................................21
7. PRORAČUN SOLARNE ELEKTRANE...........................................................................................23
8.ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................28

2
Popis slika:
Slika 2.1. Efekt staklenika
[6].............................................................................................................................6
Slika 2.2. Izvori akumulacije topline u građevinskim elementima
[7]..............................................................7
Slika 3.1. Pločasti sunčev kolektor
[9]...............................................................................................................7
Slika 3.2. Pločasti sunčev kolektor sa direktnim toplinskim spremnikom
[11]................................................9
Slika 3.3. Vakumski sunčev kolektor sa direktnim toplinskim spremnikom
[13]...........................................10
Slika 4.1. Dijagram koji prikazuje fotonaponski efekat
[17]...........................................................................12
Slika 4.2. Organske PV, ili OPV, ćelija
[18].......................................................................................................14
Slika 4.3. Dijagram koji prikazuje izradu solarne ćeliju kvantnih tačaka
[18].................................................14
Slika 4.3. Dijagram koji prikazuje koncentracionu PV ćeliju
[17] ...................................................................15
Slika 5.1. Dijagram koji prikazuje off-grid sistem
[20].....................................................................................16
Slika 5.2. On−grid fotonaponski sistem
[21]...................................................................................................17
Slika 5.3. Hibridni fotonaponski sistem
[22]...................................................................................................18
Slika 6.1. Energetski park Lauingen snage 25,7 MW u Bavarskoj Švabi, Njemačka
[19]...............................19
Slika 6.2. Paraboličnih kolektora
[24]..............................................................................................................20
Slika 6.3. Solarni tornjevi PS10 i PS20; Sevilla, Španjolska.
[25].....................................................................21
Slika 7.1. Visina Sunca i minimalni razmak modula.
[27]................................................................................22
Slika 7.2. h-s dijagram rada parnoturbinskog
dijela........................................................................................23

3
Popis tabela:
Tabela 7.1 Izračun otkupnih cijena električne energije iz solarnih elektrana prije usvajanja Zakona o
korištenju OIEiEK
[15]......................................................................................................................................27

4
 1. UVOD

Obnovljivi izvori energije (energija vjetra, solarna energija, hidroenergija, energija oceana, geotermalna
energija, biomasa i biogoriva) zamjena su za fosilna goriva i doprinose smanjenju emisija stakleničkih
plinova, diversifikaciji opskrbe energijom te smanjenju ovisnosti o nepouzdanim i nestabilnim tržištima
fosilnih goriva, posebno nafte i plina.[1]
Održiva energija ili zelena energija je energetski učinkovit način proizvodnje i korištenja energije koji
ima što manje štetnog utjecaja na okoliš. Održivi razvoj je onaj razvoj koji zadovoljava današnje potrebe,
bez ugrožavanja mogućnosti da i buduće generacije ostvare svoje potrebe.
Održiva gradnja je svakako jedan od značajnijih dijelova održivog razvoja, a uključuje upotrebu
građevinskih materijala koji nisu štetni po okoliš, energetsku učinkovitost zgrada i gospodarenje otpadom
koji je nastao pri gradnji i rušenju građevina. U vezi s održivim razvojem, održiva gradnja mora osigurati
trajnost, kvalitetu oblikovanja i konstrukciju uz financijsku, ekonomsku i ekološku prihvatljivost.
Održiva energija obuhvaća korištenje obnovljive energije (hidroenergija, energija vjetra, sunčeva
energija, energija valova, geotermalna energija, energija biomase, energija plime i oseke, te vodikova
ekonomija) i energetsku učinkovitost kod njenog korištenja. [2]

 Evergija vjetra

Energija vjetra se pretvara je u korisni oblik energije, električnu energiju, pomoću vjetroelektrana. U
klasičnim vjetrenjačama energiju vjetra pretvaramo u mehaničku, te je kao takvu direktno koristimo za
mljevenje žitarica ili pumpanje vode. Krajem 2007. instalirana snaga vjetroelektrana u svijetu bila je 94,1
GW. Trenutno vjetroelektrane pokrivaju tek 1% svjetskih potreba za električnom energijom, dok u
Danskoj ta brojka iznosi 19%, Španjolskoj i Portugalu 9%, Njemačkoj i Irskoj 6% (podaci za 2007.).
Električnom energijom iz vjetra vjetroelektrane snabdijevaju elektro energetsku mrežu kao što i
pojedinačni vjetroagregati napajaju izolirana mjesta. Vjetar je bogat, obnovljiv, lako dostupan i čist izvor
energije. Nedostatak vjetra rijetko uzrokuje nesavladive probleme kada u malom udjelu sudjeluje u
opskrbi električnom energijom, ali pri većem oslanjanju na vjetar dovodi do većih gubitaka. [2]

 Energija biomase

Biomasa je najstariji izvor energije koji je čovjek koristio i predstavlja skupni pojam za brojne,
najrazličitije proizvode biljnog i životinjskog svijeta.
Biomasa se može podijeliti na energetske biljke i ostatke ili otpad. Energetske biljke mogu biti
brzorastuće drveće, višegodišnje trave ili alge, dok ostaci uključuju poljoprivredni, šumski i industrijski
otpad koji se koristi za proizvodnju toplinske i električne energije te prerađuje u bioplin i tekuća
biogoriva. Biorazgradiva frakcija komunalnog otpada, također se smatra biomasom. Biomasa je
obnovljivi izvor energije koji uključuje ogrjevno drvo, grane i drvni otpad iz šumarstva, te piljevinu, koru
i drvni ostatak iz drvne industrije kao i slamu, kukuruzovinu, stabljike suncokreta, ostatke pri rezidbi
vinove loze i maslina, koštice višanja i kore od jabuka iz poljoprivrede, životinjski izmet i ostaci iz
stočarstva, komunalni i industrijski otpad. [3]

 Energija vode

Energija vode (hidroenergija) je najznačajnivi obnovljivi izvor energije, a ujedno i jedini koji je
ekonomski konkurentan fosilnim gorivima i nuklearnoj energiji. U poslednjih tridesetak godina
proizvodnja energije u hidroelektranama je utrostručena, ali je time udeo hidroenergije uvećan za samo
50% (sa 2,2% na 3,3%). U nuklearnim elektranama, u istom razdoblju, proizvodnja je povećanja gotovo
100 puta, a udeo 80 puta. Razlog ovome je što korišćenje hidroenergije ima svoja ograničenja. Ona se ne

5
može koristiti svuda, jer je poželjno da postoji dosta brzotekuće vode, a poželjno je i da je ima tokom cele
godine. Da bi se poništio uticaj oscilacije u nivou vode grade se brane i akumulaciona jezera.
To naravno uvećava cenu izgradnje hidroelektrane, a i podiže se nivo podzemnih voda u okolini
akumulacije.
Nivo podzemnih voda ima dosta uticaja na biljni i životinjski svet, pa hiroenergija nije sasvim bezopasna
za okolinu. Veliki problem kod akumuliranja vode je i zaštita od potresa. [4]

 Geotermalna energija

Geotermalna energija postoji otkad je stvorena Zemlja. Nastaje polaganim prirodnim raspadanjem
radioaktivnih elemenata koji se nalaze u zemljinoj unutrašnjosti. Duboko ispod površine voda ponekad
dospije do vruće stijene i pretvori se u kipuću vodu ili paru. Kipuća voda može dosegnuti temperaturu od
preko 150 ºC, a da se ne pretvori u paru jer je pod visokim tlakom. Kad ta vruća voda dospije do površine
kroz pukotinu u zemljinoj kori, zovemo je vrući izvor. Ako izlazi pod tlakom, u obliku eksplozije, zove se
gejzir. Vrući izvori se širom svijeta koriste kao toplice, u zdravstvene i rekreacijske svrhe. Vrućom
vodom iz dubine Zemlje mogu se grijati staklenici i zgrade. Na Islandu, koji je poznat po gejzirima i
aktivnim vulkanima, mnoge zgrade i bazeni griju se geotermalnom vrućom vodom. [2]

 Energija sunca

Sunčeva svetlost predstavlja izvor energije koji je zaslužan za povoljne klimatske uslove i postojanje
ekosistema na našoj planeti. Većina energije koja je dostupna na Zemlji dolazi nam od Sunca, a čak i
energija koju crpimo iz vetra, vode, biomase i svih fosilnih goriva zapravo potiče iz ovog izvora.
Odgovarajućom tehnologijom možemo iskoristiti ovaj besplatan, ekološki i vječan izvor energije.
Solarna tehnologija već se koristi za unapređenje životnog standarda. Ona pre svega predstavlja logičan
izbor u objektima na udaljenim područjima gde je mogućnost priključenja na elektrodistributivnu mrežu
bilo samo otežana ili pak uopšte ne postoji.
Ali to nije jedini razlog njene primene. Solarna tehnologija omogućava takođe i energetsku nezavisnost
od elektrodistributivne mreže u objektima sa već postojećim priključkom. [5]

6
2.ENERGIJA SUNCA

2.1. Korištenje i dostupnost enegergije sunca

Smatra se da ljudi aktivno koriste sunčevu energiju od 7. stoljeća prije nove ere, kada su koristili za
potpalu vatre. Današnje tehnologije uporabe sunčeve energije uključuju najrazličitije primjene, od solarne
vrtne rasvjete do automobila na solarni pogon. Suvremeno društvo prepoznalo je brojne prednosti
uporabe sunčeve energije: smanjenje ovisnosti o fosilnim gorivima, poboljšanje kakvoće zraka i
smanjenje emisija stakleničkih plinova, dok proizvodnja i ugradnja solarnih sustava potiče otvaranje
novih radnih mjesta i razvoj gospodarstva.
Energija sunčevog zračenja koje dopire do vanjskog ruba Zemlje ovisi o udaljenosti Zemlje od Sunca te
iznosi 1307-1399 W/m2 na plohu koja je okomita na smjer zračenja.
Srednja vrijednost Sunčeva zračenja na okomitu površinu naziva se solarna konstanta te iznosi :
W
Edos =1367.7 2
m
Prosječna mjesečna ili godišnja energija Sunčeva zračenja u nekom mjesecu dobiva se kao aritmetička
sredina dnevnih energija za sve dane u promatranom mjesecu/godini.

Prolaskom kroz atmosferu dolazi do gubitka energije izravnog Sunčevog zračenja koje ovisi o:
 atmosferskim prilikama (oblačno, poluoblačno, vedro)
 zagađenosti atmosfere i nadmorskoj visini.
Maksimalni dotok energije koja dopire do Zemljine površine iznosi u prosjeku dnevno 920W/m 2 na plohu
okomitu na smjer zračenja. Energija sunčevog zračenja zbog rotacije Zemlje raspoređuje se po površini,
pa svega 230 W/m2 dolazi do same površine. To nam daje oko 5.52 kWh/m 2 energije ovisno o trajanju
insolacije (zemljopisna širina, godišnje doba), te naoblaci i zagađenosti atmosfere. Površina Zemlje iznosi
510.1*106 km2 što daje godišnju energiju sunčevog zračenja od oko 109 TWh/godišnje! [5]

Slika 2.1. Efekt staklenika [6]

Osnovni principi direktnog iskorištavanja energije Sunca su:
 Solarni kolektori
 Fotonaponske ćelije
 Solarne TE elektrane

7
2.2. Akumulacija toplotne nergije Sunca

Općenito, akumulacija topline je svojstvo grañevinskih materijala da mogu prihvatiti dovedenu im

toplinu, u sebi je akumulirati (sačuvati) i kod hlañenja okoline ponovo je predavati okolini. Ova
karakteristika vrlo je bitna u zgradama tijekom zimskog perioda kada grijanje ne radi kontinuirano cijeli
dan, već se u pravilu prekida preko noći. Akumulirana toplinska energija omogućuje da se temperatura u
prostorijama bitno ne smanji tijekom noći. Količina toplinske energije koja se akumulira u grañevinskom
elementu ovisi najviše o razlici temperatura elementa i okolnog zraka, te o specifičnom toplinskom
kapacitetu i masi elementa. Koeficijent akumulacije topline (W) je količina topline koju grañevinski
element akumulira po jedinici površine, za jediničnu razliku temperatura unutarnjeg i vanjskog zraka,
kada je postignuto stacionarno stanje.
Da bi se ostvarili što bolji preduvjeti za akumulaciju topline u građevinskim elementima, potrebno je
materijale s većom specifičnom težinom u višeslojnim pregradama postaviti s unutrašnje, tople strane. To
znači da toplinsku izolaciju obodnih konstrukcija uvijek treba postavljati s vanjske strane. Ovaj način
postave toplinske izolacije u zgradama nužno je ostvariti, jer nepostojanje akumulirane topline u obodnim
konstrukcijama loše se odražava na ostvarivanje toplinskog komfora i racionalnu potrošnju energije. [7]

Slika 2.2. Izvori akumulacije topline u građevinskim elementima [7]

Sunčevo zračenje koje pada na jedinicu površine nekog građevinskog elementa razlaže se u nekoliko
dijelova. Omjer tih dijelova ovisi o koeficijentu apsorpcije, refleksije i transparentnosti površine
građevinskog elementa na koji pada Sunčevo zračenje. Količina apsorbiranog kratkovalnog Sunčevog
zračenja ovisi najviše o boji površine građevinskog elementa. Svijetle boje više reflektiraju Sunčevo
zračenje, a tamne površine puno više apsorbiraju Sunčevu energiju. Koeficijent apsorpcije za bijelu boju
je 20-30 %, a za crnu 90-100 %.

8
3.SOLARNI KOLEKTORI

Sunčev toplovodni kolektor ili solarni kolektor je dio sunčevog toplovodnog sustava, koji direktno
pretvara sunčevu energiju u toplinsku energiju vode ili neke druge radne tvari. Sustavi za sunčevo grijanje
mogu biti otvoreni, u kojima voda koja se zagrijava prolazi direktno kroz kolektor na krovu (termosifon)
ili zatvoreni u kojima su kolektori popunjeni tekućinom, koja se ne smrzava (glikol, antifriz) i mogu se
koristiti kod vanjskih temperatura ispod 0 ºC. Tijekom sunčanog dana, voda može biti grijana samo u
kolektorima, a ako vrijeme nije lijepo, kolektori pomažu u dogrijavanju i time štede potrošnju električne
struje. Sunčevi kolektori su vrlo korisni izvori toplinske energije kod bazenske tehnike, gdje je
temperatura vode u pravilu uporabno niža, te se optimalna temperatura bazena održava nekoliko tjedana
više u godini nego bez sunčevog toplovodnog sustava za grijanje vode. U Europskoj uniji znatno se
povećava količina ugrađenih sunčevog sustava za grijanje potrošne vode i prostorija. Tijekom 2000.
instalirano je 1 046 140 m2 novih sunčevih kolektora. I pri ovoj su tehnologiji sunčevog grijanja
Njemačka i Austrija europski voditelji. Tako je u odnosu na cijelu Europu u Njemačkoj te godine
instalirano više od 60% sunčevih toplovodnih sustava. Plan je Europske unije bio ugraditi oko 100
milijuna m2 do 2010., no trenutni su pokazatelji oko 80 milijuna m2. [8]

Sunčevi toplovodni kolektori mogu biti:

 Nekoncetrirani
 Koncentrirani

3.1. Pločasti sunčev kolektor

Pločasti sunčev kolektor ima stupanj iskoristljivosti sunčeve energije 50-80%, te je osnovni dio sunčevog
toplovodnog sustava. Kolektor je prekriven sunčevim staklom, te je otporan na tuču i lom. Cijevi
kolektora se laserski spajaju na bakreni lim kolektora. Kolektor se može postavljati na kosi krov, ravni
krov ili se može uklopiti u krovište. Kolektori se mogu postavljati položeni na krov, pa do kuta od 60° u
odnosu na tlo. Apsorberi su premazani selektivnim premazom visoke učinkovitosti. Okvir kolektora je
napravljen od crnog anodiziranog aluminija. Preporuka je da se dimenzioniraju za ljetne toplovodne
sustave i kutove postavljanja 20 - 30°.
Sam kolektor je u stvari toplinski izolirana kutija s jednom prozirnom stranicom, u kojoj se nalaze cijevi
kroz koje prolazi voda. Na cijevima se nalaze limena krilca koja su obojana u crnu boju. Na taj način
sunčevo svjetlo ulazi kroz prozirnu stranicu i udara o crnu limenu površinu, te se pretvara u toplinsku
energiju. Pritom se lim zagrijava, a kako je fizički spojen s cijevima, zagrijavaju se i same cijevi, grijući
tako vodu koja prolazi kroz njih. Zagrijana voda se zatim odvodi u sunčev spremnik topline, gdje se
energija akumulira. Ako se sunčev sustav nalazi u podneblju gdje zimi temperature padaju ispod 0 ºC,
umjesto vode kroz kolektore prolazi mješavina sa sredstvom protiv smrzavanja. Zatim se ta mješavina
odvodi u spremnik, gdje pomoću izmjenjivača topline predaje energiju vodi unutar spremnika. Ohlađena
mješavina se pumpa nazad u kolektor gdje se ponovo zagrijava.
Za potrebe jednog kućanstva dostatan je manji sunčev toplovodni sustav, koji se sastoji od 2 do 4 m2
površine kolektora i spremnika za vodu od oko 200 do 300 litara. Međutim isplati se ugraditi i veći sustav
od npr. 10 do 12 m2 površine kolektora sa spremnikom od 750 do 1000 litara. Takav sustav može i zimi
akumulirati dovoljno energije da se može spojiti na centralno grijanje, te na taj način smanjiti račun za
grijanje.

Ovakav način grijanja zovemo aktivnim sunčevim grijanjem.

9
 Slika 3.1. Pločasti sunčev kolektor [9]

Zbog bolje iskoristivosti preporuka je ugrađivati kolektore s tinox premazom koji omogućuje višu razinu
apsorbcije. Pločasti kolektori se mogu ugrađivati na kose ili ravne krovove s podkonstrukcijom, a za
ugradnju se mogu koristiti ili tvornički konstruirani nosači, ili nosači napravljeni u kućnoj radinosti.
Pločasti kolektori su najčešće korištena vrsta kolektora, a odlikuje ih prihvatljiva cijena, odnosno
optimalan omjer uloženo - dobiveno. Najviše Sunčeve energije, gledano kroz godišnji prosijek, može se
dobiti ako je nagib kolektora u odnosu na horizontalnu površinu jednak kutu zemljopisne širine mjesta,
što za Hrvatsku iznosi 40 - 45 stupnjava. Ovisno o traženim zahtjevima i primjeni kolektori se mogu
postaviti i pod nekim drugim kutevima. Ako se želi dobiti više Sunčeve energije u zimskim mjesecima
nagib kolektora trabao bi iznosti 50-60 stupnja. Više energije u ljetnim mjesecima postiže se manjim
kutevima, 25 - 35 stupnjeva. Najbolja orijentacija kolektora je u smjeru juga. [10]

Slika 3.2. Pločasti sunčev kolektor sa direktnim toplinskim spremnikom [11]

10
3.2. Vakuumski sunčev kolektor

Glavna prednost vakuumskih solarnih kolektora naspram pločastih je da imaju znatno bolju iskoristivost u
jesenjem i zimskom periodu, što omogućuje dulju iskoristivost cijelog solarnog sustava kroz godinu.
Vakuumski kolektori su posebno pogodni za integraciju u sustave sa centralnim grijanjem, sustave sa
podnim i zidnim grijanjem i hlađenjem, te sustave gdje je potrebna velika količina potrošne tople vode.

U vakuumskim cijevima ne teče voda, već specijalna tekućina (glikol), čime se spriječava smrzavanje
cijevi u zimskom periodu, odnosno pretjerano zagrijavanje ljeti. Ukoliko se pojedina cijev ošteti ili pukne,
to ne utječe na rad cijelog kolektora, a cijev se mijenja. Svaka oštećena cijev može se zasebno zamijeniti
što smanjuje troškove održavanja na minimum. Vakuumski cijevni kolektori su jednostavni za montažu
na krov ili na nosače, i mogu se lako integrirati sa postojećim sustavima grijanja i hlađenja. Patentirane
vakuumske cijevi posjeduju specijalne upijajuće premaze sa moći absorpcije sunčevog zračenja od 94% -
96%, te stupanj vakuuma u cijevi od 5x10-4 Pa, što garantira minimalno 15 godina rada bez većih gubitka
u efikasnosti. [12]

Slika 3.3. Vakumski sunčev kolektor sa direktnim toplinskim spremnikom [13]

Termosifonski vakumski kolektori-sistem se sastoji od:

- Glavni rezervoar
Glavni rezervoar je bez pritiska i služi kao rezervoar za vodu i cirkulaciju. Vakumske cijevi solarnih
kolektora ulaze u u rezervoar blizu dna, pod uglom, omogućavajući da voda ulazi u vakuum cijevi, a
izlazi u spremnik. Glavni rezervoar ima mogućnost ugradnje električnog grijača u slučaju kada je
potrebno brzo povećati temperaturu vode.
- Pomoćni rezervoar
Instaliran je na vrhu glavnog rezervoara bez pritiska. Zagrijana voda je manje gustine u odnosu na
hladniju vodu, odnosno, toplijoj vodi je potreban veći skladišni prostor. Dodatni volumen
potreban za toplu vodu obezbeđuje se sa pomoćnim rezervoarom.Ovaj pomoćni rezervoar kontroliše
protok vode iz vodovodne mreže u glavni rezervoar.
- Zaštita od smrzavanja
Solarni vakumski kolektori su sistem niskog pritiska otporni na mraz, kada su ispravno instalirani.
Adekvatni termo izolacioni materijali moraju se koristiti kao sredstvo za izoliranje vodova-cijevi. [14]

11
Vakumski solarni kolektori kombinuju visoke performanse vakumskih cevi sa kapacitetom brzog prenosa
toplote grejnih cevi, kako bi obezbedili kolektor koji može efikasno da radi u svim klimatskim uslovima i
obezbedjuje dovoljne količine vode.

1. Vakumski cevni kolektori deluju bolje u hladnijim klimama od ravnih pločastih ploča. Ravni pločasti
kolektori podložniji su gubitku toplote u okolini jer tečnost koja se zagreva ima značajno vreme
zadržavanja u ravnom kolektoru ploče dok putuje kroz kolektor. Tečnost u vakumskom cevnom sistemu
teče samo kroz manifold(sabirnik), minimizirajući vreme zadržavanja. Vakumski cevni kolektor je takođe
vrlo dobro izolovan sa 3 ”izolacijom kamene vune sa svih strana. Ravni pločasti kolektori obično imaju 1
”izolaciju na stranama i na dnu.

2. Solarni sistem nagnut prema gore kako bi uhvatio zimsko sunce poboljšaće zimsku solarnu energiju uz
samo malo smanjenje letnje solarne energije. Međutim, ravne ploče su čvrsta konstrukcija koja će uhvatiti
vetar ako se nagne na krov što daje rezultat potencijalnom opasnošću od vetrova i oluja. Vakumske cevi
imaju znatno manje povlačenja zbog razmaka između cevi koje propušta vetar. Mogućnost postavljanja
vakumskih kolektora na krov pod strmim uglom glavna je prednost jer solarni sistem može da obezbedi
toplinu tokom cele godine.

3. Sunce obilazi nebo od istoka ka zapadu. Cevasti dizajn vakumskih cevnih kolektora znači da, sve dok
su u roku od 40 stepeni prema jugu, oni su uvek okrenuti suncu i automatski apsorbuju maksimalnu
solarnu energiju. Ravni pločasti kolektori apsorbuju maksimalnu solarnu energiju samo u solarno podne.
Ovaj faktor je poznat kao „modifikacija ugla incidencije“ i treba ga prilagoditi za procenu sistema solarne
energije.

4. Matematički model s obzirom na površinu, nagib i orijentaciju ploče, zajedno sa parametrima

efikasnosti kolektora (optičke energije, koeficijent gubitka toplote i podešavanje ugla) pokazuje da su
vakumski kolektori efikasniji u severnim uslovima. Modeli takođe pokazuju prednosti visokih uglova
nagiba, na primer 65 stepeni, u poređenju sa krovom, na primer 22,6 stepeni na krovu od 5:12. U
uslovima u Pančevu, očekuje se da će pločasti kolektor biti oko 55% efikasan u pretvaranju solarne
energije u toplotnu energiju a vakumski kolektor oko 75%.[13]

12
4.FOTONAPOSKE ĆELIJE

Solarna ćelija, ili fotonaponska ćelija, je elektronski uređaj koji pretvara energiju svjetlosti direktno u
električnu pomoću fotonaponskog efekta, što je fizički i kemijski fenomen. To je oblik fotoelektrične ćelije,
definiran kao uređaj čije električne karakteristike, kao što su struja, napon ili otpor, variraju kada su
izložene svjetlosti. Individualni uređaji sa solarnim ćelijama često su električni gradivni blokovi
fotonaponskih modula, poznatih kao solarni paneli. Uobičajena jednospojna silikonska solarna ćelija
može proizvesti maksimalni napon otvorenog kola od približno 0,5 volti do 0,6 volti. [15]
Kada je poluvodič izložen svjetlosti, on apsorbira energiju svjetlosti i prenosi je na negativno nabijene
čestice u materijalu koji se nazivaju elektroni. Ova dodatna energija omogućava elektronima da teku kroz
materijal kao električna struja. Ova struja se izvlači kroz provodljive metalne kontakte - mrežne linije na
solarnim ćelijama - i onda se može koristiti za napajanje vašeg doma i ostatka električne mreže.
Efikasnost PV ćelije je jednostavno količina električne energije koja izlazi iz ćelije u poređenju sa
energijom svetlosti koja sija na nju, što pokazuje koliko je ćelija efikasna u pretvaranju energije iz jednog
oblika u drugi. Količina električne energije proizvedene iz PV ćelija zavisi od karakteristika (kao što su
intenzitet i talasne dužine) dostupnog svetla i višestrukih atributa performansi ćelije. Važna osobina
fotonaponskih poluprovodnika je pojasni razmak, koji pokazuje koje valne dužine svjetlosti materijal
može apsorbirati i pretvoriti u električnu energiju. Ako se razmak poluvodiča poklapa s valnim dužinama
svjetlosti koja sija na PV ćeliju, tada ta ćelija može efikasno iskoristiti svu dostupnu energiju. [16]

Slika 4.1. Dijagram koji prikazuje fotonaponski efekat [17]

Vrste fotonaponskih ćelija:

Fotonaponske ćelije mogu se proizvesti na različite načine i od mnogo različitih materijala. Najčešći
materijal za komercijalnu konstrukciju solarnih ćelija je silicijum (Si), ali drugi uključuju galijum arsenid
(GaAs), kadmijum telurid (CdTe) i bakar indijum galijum selenid (CIGS). Solarne ćelije se mogu

13
konstruisati od krhkih kristalnih struktura (Si, GaAs) ili kao fleksibilne ćelije tankog filma (Si, CdTe,
CIGS). Kristalne solarne ćelije mogu se dalje klasificirati u dvije kategorije – monokristalne i
polikristalne, kao što je prikazano na slici 4. Kao što nazivi sugeriraju, monokristalne PV ćelije se sastoje
od ujednačene ili monokristalne rešetke, dok polikristalne ćelije sadrže različite ili različite kristalne
strukture. Solarne ćelije se također mogu klasificirati prema broju slojeva ili "p-n spojeva". Većina
komercijalnih fotonaponskih ćelija su samo jednospojne, ali su razvijene i fotonaponske ćelije sa više
spojeva koje pružaju veću efikasnost uz veću cijenu. [17]
SILICON
Silicijum je daleko najčešći poluprovodnički materijal koji se koristi u solarnim ćelijama, koji predstavlja
približno 95% modula koji se danas prodaju. Takođe je drugi najzastupljeniji materijal na Zemlji (posle
kiseonika) i najčešći poluprovodnik koji se koristi u kompjuterskim čipovima. Ćelije kristalnog silicija su
napravljene od atoma silicijuma povezanih jedan s drugim kako bi formirali kristalnu rešetku. Ova rešetka
pruža organizovanu strukturu koja čini konverziju svetlosti u električnu energiju efikasnijom.
Solarne ćelije napravljene od silicijuma trenutno pružaju kombinaciju visoke efikasnosti, niske cijene i
dugog vijeka trajanja. Očekuje se da će moduli trajati 25 godina ili više, i dalje proizvoditi više od 80%
svoje izvorne snage nakon tog vremena.
THIN-FILM PHOTOVOLTAICS 
Tankoslojna solarna ćelija se pravi nanošenjem jednog ili više tankih slojeva fotonaponskog materijala na
noseći materijal kao što je staklo, plastika ili metal. Postoje dva glavna tipa tankoslojnih fotonaponskih
poluprovodnika na tržištu danas: kadmijum telurid (CdTe) i bakar indijum galijum diselenid (CIGS). Oba
materijala se mogu nanijeti direktno na prednju ili stražnju stranu modula.
CdTe je drugi najčešći fotonaponski materijal nakon silicija, a CdTe ćelije se mogu napraviti korištenjem
jeftinih proizvodnih procesa. Iako ih to čini isplativom alternativom, njihova efikasnost još uvijek nije
tako visoka kao silicijum. CIGS ćelije imaju optimalna svojstva za fotonaponski materijal i visoku
efikasnost u laboratoriji, ali složenost uključena u kombinovanje četiri elementa čini prelazak iz
laboratorije u proizvodnju izazovnijim. I CdTe i CIGS zahtijevaju više zaštite od silikona kako bi
omogućili dugotrajan rad na otvorenom.
PEROVSKITE PHOTOVOLTAICS
Perovskitne solarne ćelije su vrsta tankoslojnih ćelija i dobile su ime po svojoj karakterističnoj kristalnoj
strukturi. Perovskitne ćelije su izgrađene od slojeva materijala koji su odštampani, premazani ili naneseni
vakuumom na sloj ispod, poznat kao supstrat. Obično ih je lako sastaviti i mogu postići efikasnost sličnu
kristalnom silicijumu. U laboratoriji, efikasnost perovskitnih solarnih ćelija se poboljšala brže od bilo
kojeg drugog fotonaponskog materijala, sa 3% u 2009. na preko 25% u 2020. Da bi bile komercijalno
održive, perovskit fotonaponske ćelije moraju postati dovoljno stabilne da prežive 20 godina na
otvorenom, tako da istraživači rade na tome da ih učine trajnijima i razvijaju velike, jeftine proizvodne
tehnike.
ORGANIC PHOTOVOLTAICS 
Organske PV, ili OPV, ćelije se sastoje od (organskih) spojeva bogatih ugljikom i mogu se prilagoditi da
poboljšaju specifičnu funkciju PV ćelije, kao što su razmak, transparentnost ili boja. OPV ćelije su
trenutno samo upola efikasnije od kristalnih silicijumskih ćelija i imaju kraći radni vek, ali bi mogle biti

14
jeftinije za proizvodnju u velikim količinama. Mogu se primijeniti i na razne potporne materijale, kao što
je fleksibilna plastika, čineći OPV sposobnim za široku upotrebu.

Slika 4.2. Organske PV, ili OPV, ćelija [18]

QUANTUM DOTS

Solarne ćelije kvantnih tačaka provode električnu energiju kroz sitne čestice različitih poluvodičkih materijala široke
samo nekoliko nanometara, koje se nazivaju kvantne tačke. Kvantne tačke pružaju novi način obrade poluvodičkih
materijala, ali je teško stvoriti električnu vezu između njih, tako da trenutno nisu baš efikasne. Međutim, lako ih je
napraviti u solarne ćelije. Mogu se nanijeti na podlogu pomoću metode centrifugiranja, spreja ili roll-to-roll
štampača poput onih koji se koriste za štampanje novina.
Kvantne tačke dolaze u različitim veličinama i njihov pojas je prilagodljiv, omogućavajući im da prikupe svjetlost
koju je teško uhvatiti i da budu uparene s drugim poluvodičima, poput perovskita, kako bi optimizirali performanse
višespojnih solarnih ćelija (više o njima u nastavku).

Slika 4.3. Dijagram koji prikazuje izradu solarne ćeliju kvantnih tačaka [18]

MULTIJUNCTION PHOTOVOLTAICS

15
Druga strategija za poboljšanje efikasnosti fotonaponskih ćelija je nanošenje više poluprovodnika kako bi
se napravile višespojne solarne ćelije. Ove ćelije su u suštini hrpe različitih poluvodičkih materijala, za
razliku od ćelija sa jednim spojem, koje imaju samo jedan poluvodič. Svaki sloj ima različit razmak, tako
da svaki apsorbuje drugačiji dio sunčevog spektra, koristeći više sunčeve svjetlosti nego ćelije sa jednim
spojem. Višespojne solarne ćelije mogu dostići rekordne nivoe efikasnosti jer svetlost koju ne apsorbuje
prvi poluprovodnički sloj hvata sloj ispod njega.
Dok su sve solarne ćelije sa više od jednog pojasnog razmaka višespojne solarne ćelije, solarna ćelija sa
tačno dva razmaka naziva se tandemska solarna ćelija. Višespojne solarne ćelije koje kombinuju
poluprovodnike iz kolona III i V periodnog sistema nazivaju se višespojne solarne ćelije III-V.
Solarne ćelije sa više spojeva pokazale su efikasnost veću od 45%, ali su skupe i teške za proizvodnju, pa
su rezervisane za istraživanje svemira. Vojska koristi III-V solarne ćelije u bespilotnim letelicama, a
istraživači istražuju druge upotrebe za njih gde je visoka efikasnost ključna. [18]

CONCENTRATION PHOTOVOLTAICS
Koncentracioni PV, takođe poznat kao CPV, fokusira sunčevu svetlost na solarnu ćeliju pomoću ogledala
ili sočiva. Fokusiranjem sunčeve svjetlosti na malu površinu, potrebno je manje PV materijala. PV
materijali postaju efikasniji kako svjetlost postaje koncentrisanija, tako da se najveća ukupna efikasnost
postiže sa CPV ćelijama i modulima. Međutim, potrebni su skuplji materijali, proizvodne tehnike i
sposobnost praćenja kretanja sunca, tako da je demonstriranje neophodne prednosti u pogledu troškova u
odnosu na današnje silikonske module velike zapremine postalo izazovno.

Slika 4.3. Dijagram koji prikazuje koncentracionu PV ćeliju [17]

16
5.SOLARNI FOTONAPOSKI SISTEMI
5.1. Podjela fotonaponskih sistema

Snabdijevanje električnom energijom nezavisno od javne distributivne mreže postaje interesantno za

objekte koji su udaljeni po strani kao što su vikendice, planinske kuće, kamp kuće, mjerne i radio-stanice,
usamljeni objekti na autioutevima, tuneli itd.
Fotonaposki sistem mogu biti instalirani u distributivnoj mreži ili raditi samostalno, pa u odnosu na to
razlikujemo dva režima rada:

 Rad nezavisan od javne distributivne mreže – off-grid sistemi

 Rad u javnoj distributivnoj mreži – on-grid sistemi.
5.2. Off-grid sistemi

Off-the-grid ili off-grid je karakteristika zgrada i životnog stila dizajniranih na nezavisan način bez
oslanjanja na jedno ili više javnih komunalnih usluga. Termin "van mreže" tradicionalno se odnosi na
nepovezanost sa električnom mrežom, ali može uključivati i druge komunalne usluge kao što su sistemi
vode, plina i kanalizacije, i može se proširiti od stambenih kuća do malih zajednica. Život van mreže
omogućava zgradama i ljudima da budu samodovoljni, što je povoljno na izoliranim lokacijama do kojih
normalne komunalije ne mogu doći i privlačno je onima koji žele smanjiti utjecaj na okoliš i troškove
života. Uopšteno govoreći, zgrada van mreže mora biti sposobna da sama snabdijeva energiju i vodu za
piće, kao i da upravlja hranom, otpadom i otpadnim vodama.

Slika 5.1. Dijagram koji prikazuje off-grid sistem [20]

Problem bi moglo predstavljati preopterećenje, rezultat kojeg je neželjeno isključenje struje. To

se neće događati ako je dobiveni energetski prihod poklapa sa energetskim potrebama ili je
prihod malo veći, što poskupljuje sistem. Osim navedenog treba voditi računa da su priključeni

17
električni uređaji i trošila podešena na istosmjerne naponske novoe iz solarnog panela i
akumulatora (istosmjerni napon od 12, 24 ili 48 V). Ako želimo koristiti potrošače koji rade na
220 V, potreban je i izmjenični pretvarač (invertor) sa 12 V istosmjernog na 220 V, 50 Hz
izmjeničnog napona. Naravno, moguć je i kombinirani rad kod kojeg se istosmjerni potrošači
snabdijevaju direktno sa regulatora punjenja, a izmjenični potrošači sa pretvarača − invertora od
220 V. [20]

5.3. On-grid sistemi

Fotonaponski sistemi za povezivanje sa mrežom su spojeni na javnu distributivnu mrežu preko

izmjeničnog pretvarača (invertora). Podešavanje energetskog bilansa sa energetskim potrebama
operatera elektroenergetskog sistema (pogledaj Zakon o električnoj energiji u FBiH, Službene
novine FBiH" br.66/13) nije potrebno. Veličina postrojenja zavisi samo od korisne površine i
finansijskih resursa kojima raspolažemo. Po pravilu se sva proizvedena električna energija šalje u
javnu mrežu, a razlog tome je garantovana otkupnih cijena električne energije iz OiE. Naknada za
fotonaponske elektrane, kako je već rečeno, kreće se u opesegu 0,01811 do 0,39320 KM/kWh, a to
je razlog da se nakon nekoliko godina investicija u solarni sistem može refinansirati.

Slika 5.2. On−grid fotonaponski sistem [21]

5.4. Hibridni sistemi

Za korištenje samostalnih sistema tokom cijele godine potrebno je instalirati i dodatni izvor
energije, npr. vjetroelektranu (vjetrogenerator) i/ili opciono rezervni agregat. Solarni paneli
(fotonaponski paneli) u kombinaciji sa vjetro−generatorima mogu dati dovoljnu sigurnost
napajanja električnom energijom na mjestima koja nemaju mogućnost napajanja iz javne mreže.
Potrebno je, prije svega, znatno umanjujemo instalisanu snagu u npr. domaćinstvu, da bismo se
uspješno mogli snadbijevati električnom energijom iz ovih sistema. Na tzv. dobrim lokacijama
investicija je isplativa relativno brzo, ali takve lokacije su rijetke. Na slici 3.10 je prikazana
jedna od dobrih lokacija, koja koristi hibridni sistem napajanja.
Pored navedenog mogu se koristiti sistemi sa dodatnim generatorima, pogonjenim motorom sa
unutrašnjim sagorijevanjem.
Za veće snage na tržištu se nalaze komponenete za tzv. modularno povezivanje sistema

18
izmjenične energije. Svi se izvori energije povezuju na AC strani pa se može izgraditi
fleksibilana sistem koji omogućava korištenje svih obnovljivih izvora energije (sunce, vjetar,
voda, biomasa).

Slika 5.3. Hibridni fotonaponski sistem [22]

19
6. SOLARNE TE ELEKTRANE
6.1. Fotonaponske elektrane

Fotonaponska elektrana, poznata i kao solarni park, solarna farma ili solarna elektrana, je veliki
fotonaponski sistem (PV sistem) povezan na mrežu, dizajniran za opskrbu trgovačkom energijom.
Razlikuju se od većine ugrađenih u zgrade i druge decentralizirane solarne energije jer opskrbljuju
energijom na nivou komunalnih usluga, a ne lokalnog korisnika ili korisnika. Generički izraz solarna
energija se ponekad koristi za opisivanje ove vrste projekta.
Solarni izvor energije je preko solarnih panela koji pretvaraju svjetlost direktno u električnu energiju.
Međutim, ovo se razlikuje od, i ne treba se miješati sa koncentriranom solarnom energijom, drugom
velikom tehnologijom solarne proizvodnje, koja koristi toplinu za pogon raznih konvencionalnih sistema
generatora. Oba pristupa imaju svoje prednosti i nedostatke, ali do danas, iz raznih razloga, fotonaponska
tehnologija je našla mnogo širu primjenu u ovoj oblasti. Od 2019. godine, koncentratorski sistemi su
predstavljali oko 3% kapaciteta solarne energije u komunalnom sektoru.
U nekim zemljama, nazivni kapacitet fotonaponskih elektrana je ocijenjen u megavat-peak (MWp), što se
odnosi na teoretsku maksimalnu izlaznu snagu jednosmjerne struje solarnog niza. U drugim zemljama
proizvođač daje površinu i efikasnost. Međutim, Kanada, Japan, Španija i Sjedinjene Američke Države
često navode korištenje konvertovane niže nominalne izlazne snage u MWAC, mjeru koja je direktno
uporediva s drugim oblicima proizvodnje energije. Većina solarnih parkova razvijena je na razini od
najmanje 1 MWp. Od 2018. godine najveće fotonaponske elektrane na svijetu koje rade premašuju 1
gigavat. Na kraju 2019. godine, oko 9.000 elektrana s kombinovanim kapacitetom od preko 220 GWAC
bile su solarne farme veće od 4 MWAC (utility scale).
Većina postojećih velikih fotonaponskih elektrana u vlasništvu je i kojima upravljaju nezavisni
proizvođači električne energije, ali je uključenost projekata u vlasništvu zajednice i komunalnih
preduzeća sve veća. Ranije su skoro sve bile podržane barem djelimično regulatornim podsticajima kao
što su fid-in tarife ili poreski krediti, ali kako su nivelisani troškovi značajno pali 2010-ih i paritet mreže
je postignut na većini tržišta, eksterni podsticaji obično nisu potrebni. [19]

Slika 6.1. Energetski park Lauingen snage 25,7 MW u Bavarskoj Švabi, Njemačka [19]

20
6.2. Parabolična protočna solarna termoelektrana

Parabolični kolektor ili PTC (engl. Parabolic Trough Collector) je vrsta sunčevog kolektora koja se koristi
kod sunčevih termoelektrana. On je konstruiran kao parabolično zrcalo (obično prevučeno srebrom ili
poliranim aluminijem), u čijem se žarištu nalazi Dewarova cijev ili vakumirano staklo, čime je moguće
spriječiti toplinske gubitke kondukcijom i konvekcijom. Sunčeva svjetlost se odbija od paraboličnog
zrcala, nakon čega se koncentrira u žarištu i radno sredstvo (sintetičko ulje, rastopljena sol ili para pod
tlakom) unutar vakuumirane staklene cijevi se grije i do 400 °C.
Iako su parabolični kolektori namijenjeni prije svega za proizvodnju električne energije, uspješno se
koriste i za:
o Pripremu toplote vode,
o Zagrijavanje i hlađenje objekata,
o Postupak desalinizacije,
o Industrijske postupke

Prosječna vrijednost stupnja toplinskog iskorištenja, kod ovog tipa sunčevih elektrana, je oko 15 %.
Tijekom ljetnih mjeseci, kada su i vrijednosti insolacije najveće, stupanj iskorištenja iznosi 24 %
(maksimalno 30 %). [24]

Slika 6.2. Paraboličnih kolektora [24]

6.3. Solarna elektrana sa solarnim tornjem

Ove elektrane imaju veliki broj zrcala postavljenih oko središnjeg mjesta gdje se nalazi toranj. Zrcala su
upravljana računalima te pomoću njih pronalaze najbolji kut za reflektiranje prema solarnom tornju.
Ovisno o radnoj tvari možemo postići vrlo visoke temperature. Osim ranije spomenutih rastopljenih soli i
sintetičkih ulja, možemo koristiti i plinove kako bi postigli temperature iznad 800 °C. Trenutno
najisplativije je koristiti rastopljenu sol pri 565 °C, iako se smatra da će se kroz par godina prijeći na
plinove pri visokim temperaturama. Trenutno je u izgradnji najveća elektrana Ivanpah (California) koja

21
će za generiranje 370 MW koristiti vodenu paru pri 565 °C uz učinkovitost od 29 %. Nedostatak ove
tehnologije je što zahtijeva relativno ravnu površinu, naime cijela radna površina (polje zrcala) dopušta
maksimalno odstupanje od svega 1 % na ravninu. [25]
Zrcala koja su raspoređena na prostoru oko tornja nalaze se na mehaniziranim nosačima koji se još
nazivaju i heliostati. U nosače su ugrađeni motori koji rotiraju zrcala oko dvije osi. Ovakav sustav za
pozicioniranje je potreban jer kolektor može iskoristiti samo svjetlost koja na njega pada okomito, što
znači da ako sunčeva zraka padne na kolektorsku površinu pod kutom, jedino komponenta zrake okomita
na površinu kolektora biva iskorištena. Heliostati su računalno upravljani tako da svakodnevno prate
promjenu položaja sunca od istoka do zapada, ali i da anuliraju promjene kuta sunčeve svjetlosti koje se
zbivaju tokom godine, odnosno izmjene godišnjih doba.

Slika 6.3. Solarni tornjevi PS10 i PS20; Sevilla, Španjolska. [25]

22
7. PRORAČUN SOLARNE ELEKTRANE

Izvršiti proračun instalisane snage i moguće godišnje proizvodnje električne energije za jednu solarnu
fotonaponsku elektanu, smještenu u Bihać. Kolektori su postavljeni pod uglom 30° na krovu objekta
maksimalne površine 175 m2.
360
Ugao deklinacije: δ = 23,45*sin [ ∙(n-1)] 7.1
365
Za proračun uzimamo datum 30.09., te slijedi da je broj dana n=92

δ=23,45 ∙ sin ∙
[ 360
365 ]
∙ ( n−1 ) =¿ δ =13,4480 °

Fiksni FN moduli mogu se ugraditi bilo da se radi o krovu ili fasadi, paralelno s tom površinom ili pod
nekim uglom. Ako se ugrađuju pod nekim uglom, potrebno je voditi računa o minimalnom razmaku
između modula (slika 7.1.), zbog toga da prethodni modul ne pravi sjenu na sljedeći i tako mu uskraćuje
efikasnost.

Slika 7.1. Visina Sunca i minimalni razmak modula. [27]

Razmak između modula možemo izračunati pomoću sljedeće formule:

Lmin =a ∙ ( sinω
tana
+cosω ) 7.2

Gdje je:
o a – dužina modula
o ω – ugao nagiba modula
o α - ugao upada sunčevog zračenja
Ugao elevacije : β N =90 °−L+ δ 7.3
Gdje je:
L- geografska širina lokacije sa koje se posmatra Sunce, u ovom slučaju Bihać sa geografskom širinom
od 44°48′49.7 (44,4879°)

β N =90 °−44,4879 °+13,4480 °=58,9601 °

Najpovoljniji nagib modula, u odnosu na geografsku širinu je:

23
- od 25°do 50° množi se L sa 0,76 te se dodaje još 3,1°
58,9601° ∙ 0,76+3,1=47,9096 °
Odakle vidimo da nagiba ovog modula od 30 ° neće imati najveću proizvodnju energije tokom godine.

Ukupna sanga pogona:

Za primjer proračuna uzeta je solarna elektrana sa kolektorima koja sadrži solarni i parnoturbinski krug,
budući da je to najčešći slučaj u praksi zbog najbolje efikasnosti.

Slika 7.2. h-s dijagram rada parnoturbinskog dijela

Za proračun su usvojeni sledeći podaci:
p1=60 ¯¿ – pritisak pare u parogeneratoru
t 1=400 ° C - temperatura pare u parogeneratoru
t k =30 ° C - temperatura u kondenzatoru
ηu =0,65-unutrašnji stepen iskorište
kg
D p=13 - produkcija pare
s
β=0,5 - koeficijent raspoloživosti postrojenja
Iz zablica za pregrijanu vodenu paru slijedi za p1 i t1
kJ kJ
h1 =3174 ; s =6,535
kg 1 kgK
Iz tablica za veličine stanja ključale vode i suhe pare
’ kJ ’’ kJ ’’ kJ ’ kJ
t k =t 2=t 3=¿ h =137,6 ; h =2561 ; s =8,393 ; s =0,4761
kg kg kgK kgK
s 2−s’ 6,0589
s2=s + x 2 ( s −s ) =¿ x 2=
’ ’’ ’
= =0,7653;
’’
s −s ’
7,9169
x 2 – stepen suhoće pare 7.4

24
 kJ
h2 =h’ + x 2 ( h’’ −h ’ ) =1992,22 7.5
kg
kg
Pturb =ṁ∙ ( h1−h2 )=10 ∙ ( 3174−1992,22 ) 7.6
h
Pturb =11817,71W

Gdje su:
ṁ- maseni protok pare u parnoturbinskom krugu
ℎ1,ℎ2− entalpije u tačkama 1 i 2.

Električna snaga:

Pel =Pturb ∙η elmeh ∙ η gp ∙ ηturb 7.7

Pel =11817,71∙ 0,7 ∙ 0,8∙ 0,7=4632,546 W

Gdje su:

𝜂𝑒𝑙𝑚𝑒ℎ− elektromehanička iskoristivost;

𝜂𝑔𝑝− iskoristivost generatora pare;
𝜂𝑡𝑢𝑟𝑏− iskoristivost turbine.

Termodinamički stepen iskorištenja parnoturbinskog dijela:

Pturb 1181,71
ηT = = =0,192 7.8
Qdov 6130

Qdov =ṁ∙ ( h 1−h3 ) =10∙ ( 3174−2561 )=6130 J

7.9
Gdje je: 3− entalpija u tački 3. (h2’ = h3)
Ukupna snaga solarnog kruga
učinkovitost pri prelazu toplote ili snage iz solarnog kruga u generator pare kod
parnotrubinskog kruga i u standardu iznosi oko 90%.
Pus=Q dov ∙ η p =6130∙ 0,9=5517 W 7.10
Snaga Kolektora
− stepen iskorištenja solarnog toplotnog kruga i iznosi od oko 70%.

Pk =P us ∙ ηus=5517 ∙ 0,7=3861,9 W 7.11

25
Potrebna snaga sunčevog zračenja

Pk 3861,9
Ps = = =4827,375 W
ηk 0,8

7.12

Snaga pogona

P=D p ∙ ¿ 7.13

Potrebna površina reflektora:

Q13 ∙ z D p ∙ ( h 1−h3 ) ∙ z
Q god = = =34,90 ∙ 106 kW
3600 3600
7.14

Q god 34904220 2
A= = =55403,52 m
qd ∙ η p ∙η R 1500∙ 0,6 ∙ 0,7

7.15

a=√ A= √ 55403,52=235,379 m 7.16

Sprecifična provršina reflektora Aspec:

MWh
3
24,353 ∙ 10
E god kWh
Aspec= = =439,56 2
A 55403,52m
2
m
Godišnja proizvodnja električne energije
3 MWh
E=P∙ Z=5,5601 MW ∙ 4380=24,353 ∙10
god
Z=365 d ∙ 24 h ∙ β=4,380 h
7.17

β- koeficijent raspoloživosti postrojenja, usvajeno 0,5

Ps
A= =¿ P s= A ∙G b=1 40 ∙1500=210000 kW 7.18
Gb
Gb vrijednost insolacije očitana je za uslov da su kolektori postavljeni pod uglom od 30°, na osnovu izvor
[28].
Za čiščenje krova ostavljeno je 20% od ukupne površine, dok je ostala prvršina prekrivena kolektorima.
2
A=A kr −0.2 ∙ A kr =0.8 ∙175=140 m 7.19

26
Učinak elektrane
Pel 4632,546
ηuk = = =4 % 7.20
P s 4827,375

Iz tabele očitana je garantovana cijena i specifična investicija.

Tabela 7.1 Izračun otkupnih cijena električne energije iz solarnih elektrana prije usvajanja
Zakona o korištenju OIEiEK [15]

Solarne elektrane Referentna cijena Tarifni koeficijent Zagarantovana cijena

(Rc) (KM/kWh) Gc=Rc∙C (KM/kWh)
Do 10kW 0.1226 7.5 0.9195
Od 10kW do 30kW 0.1226 6.6 0.8092
Od 30kW do 150kW 0.1226 6 0.7356
Od 150kW do 1MW 0.1226 4.2 0.5149
Od 1MW do 10MW 0.1226 3.8 0.4659
Preko 10MW 0.1226 3 0.3678

Zarada=𝐸 ∙ 𝐺𝑐=24353285 ∙ 0.4659 7.21

Zarada=11 346 195,48 KM
Investicijski troškovi:
I=𝑃𝑒𝑙 ∙ 𝐼𝑠𝑝𝑒𝑐 = 4632,546 ∙ 3000 = 13 897 638 KM 7.22

27
8.ZAKLJUČAK

Proizvodnjom električne energije iz fotonaponskih sistema smanjuje se uticaj na okoliš, a posebno se

smanjuje emisija CO2. Što je još jedan od razloga za korištenje fotonaponskih sistema .Kada bih vršili
usporedbu BiH sa drugim zemljama evrope koji imaju značajan potencijal, onda se može reći da je solarni
potencijal BiH značajan, ali je trenutno nedovoljno iskorišten.
Pravilnim projektovanjem fotonaposkim sistemima, uzimajući u obzir vaću zakonsku regulativu koja
mjeri subvencioniranje proizvodnje energije iz OIE moguća, moguće je energetske torškove na godišnjem
nivou u periodu otplate instalirane tehnologije značajno umanjiti, dok nakon perioda moguće je
zadovoljenje energetskih potraba ostvariti gotovo bez ikakvih dodatnih troškova.

28
Popis literature:
[1]https://www.europarl.europa.eu/factsheets/hr/sheet/70/energija-iz-obnovljivih-izvora
[2]https://hr.wikipedia.org/wiki/Obnovljivi_izvori_energije
[3]https://www.fkit.unizg.hr/_download/repository/2_OIE_Jukic_biomasa%5B1%5D.pdf
[4]https://sites.google.com/site/tehskolamojaucionica/home/obnovljivi-izvori-energije/energija-vode
[5]https://eko.zagreb.hr/energija-sunca/85
[7]https://hrcak.srce.hr/file/94763
[8]https://hr.wikipedia.org/wiki/Sun%C4%8Dev_toplovodni_kolektor
[9]https://www.sf-klime.hr/od-cega-se-sastoji-solarni-sustav-1-dio/
[10]https://termometal.hr/solarni-kolektori-solimpeks-grupa-557/
[11]https://nationalgeographic.rs/zuti-okvir-2021/a27929/Razlika-izmedju-solarnih-panela-i-solarnih-
kolektora.html
[12]https://ecos.ba/hr/shop/proizvod/rocco-kolektor-solarni-vakuumski-581800-mm-heat-pipe-rocco/
9468
[13]https://www.parenasunce.com/solarni-kolektori/
[14]https://www.elektro-test.ba/solarni-kolektori-za-grijanje-sistemi-za-grijanje/vakumski-solarni-
kolektori-direktnog-pritiska/
[15]https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_cell
[16]https://www.energy.gov/eere/solar/solar-photovoltaic-cell-basics
[17]https://energyeducation.ca/encyclopedia/Photovoltaic_cell
[18]https://www.energy.gov/eere/solar/solar-photovoltaic-cell-basics
[19]https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_power
[20]https://www.solarwala.pk/advantages-and-disadvantages-of-off-grid-solar-system/
[21]http://www.solarniprojekti.hr/fotonaponski-sustavi.html?locale=hr
[22]https://www.akta.ba/Tender/solarni-kolektori-hibridni-sistemi/121378
[23]https://hr.wikipedia.org/wiki/Paraboli%C4%8Dni_kolektor
[24]https://eko.zagreb.hr/fokusiranje-sunceve-energije/88
[25]https://hr.wikipedia.org/wiki/Solarne_termalne_elektrane
[27]Diplomski rad - “Analiza isplativosti ugradnje fotonaponskih sustava na obiteljske kuće u RH”, Filip
Pintarić, Varaždin, 2019
[28]https://www.pveducation.org/pvcdrom/properties-of-sunlight/calculation-of-solar-insolation

29