«Green Campus» жобасы аясында

«Табиғатты қорғау – болашақты ойлау!»

Орындағандар: 1 курс, Кадастр тобы

Оқытушы: Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының аға-оқытушысы Шанбаева Арайлым
 «Green Campus» жобасы
Табиғатты қорғауғ экологиялық
жағдай қалыптастырмау
мәселесін бір жақты етуде еліміз
де шет қалып отырған жоқ. Осы
негізде «Шеврон»
компаниясының әлеуметтік
жобаларының ішінде экология
мәселесін шешу басты рөлге ие.
Компания Нұр-Сұлтан
қаласындағы «Назарбаев»
университетімен бірлесіп,
«Green Campus», яғни
«Біздің жасыл кампус»
бағдарламасын іске
асыруда.
 «Біздің жасыл кампус» жобасы шеңберінде 2019 жылдың мамыр және қыркүйек айларында
іріктеу ұйымдастырылған. Ұсынылған 40 жобаның оны таңдалып, жүзеге асырылуда.

Жобаны іске асыруға 50-ге жуық студент, 15 профессор-оқытушы қатысуда. Барлық жобалар
өзін қамтамасыз етеді. Солардың ішінде 80 пайызының коммерциялық әлеуеті бар.

Green Campus», яғни «Біздің жасыл кампус» жобасын іске асырушылар университет
қауымдастығының ой-өрісін өзгерте отырып, кампустың экологиялық көрсеткіштерін
жақсартуға мән береді.

Жобада тиімді жылыжайды іске асыру көзделуде. Кампуста жас,

органикалық, қалдықсыз көкөністер өндіріледі.

«Сонымен қатар, басқа мекемелермен өз тәжірибелерін

бөлісуді көздейді.

Бір қуантарлығы, жоба толық іске асырылса жасыл желекті елдер

қатарына қосылуға толық негіз бар.
 Бұл жобада төмендегідей мәселелер қамтылған:
«Green Campus» – «Назарбаев» Студенттер мен оқытушылар «жасыл» зерттеулер мен
университетінің тарапынан қолға 01 инновациялық жобаларды жүзеге асырады.
алынған жоба. Негізгі бағыттары:
көміртегі ізін азайту, қалдықтарды
«Топырақ» деген атауға ие жобада кампустағы тамақ
игеру жұмысын жетілдіру.
02 қалдықтары мәселесін жақсартуға бағытталған өзін-өзі
қамтамасыз ететін шешімдер қалыптасқан

Кампустағы дизельдік отынмен жұмыс істейтін

03 көліктердің көміртегісін азайту арқылы экологияны
жақсарту оң шешімдердің бірі болып отыр.

Пластиктерді кәдеге асыруда да ілкімді жобалар бар.

04 Кампуста айына 100 кг-ден астам пластик қалдықтар
өңделеді.

Далалық және жартылай шөлді аймақтардағы

05 жас ағаштарды сақтауға көмектесу
 Табиғатты қорғау
Табиғат - адам баласының тіршілік тынысы әрі таусылмас қазынасы. Адам табиғаттың
туындысы ретінде біте қайнасып, өміріне қажетті азық қорын алады. Биологиялық түр ретінде
алғашқы адамдар табиғат ресурстарын тұрпайы күйінде пайдаланып келді.

Табиғат қорғау дегеніміз 1997 жылы қоршаған

табиғат ресурстарын пайдалану
ортаны қорғау туралы заң
барысында оның тиімді жолдарын
қабылданды. Заңның негізгі
іздеу, қайта түлету, бүліну, ластану
мақсаты - еліміздің
жолдарынан сақтау және қорғауды
табиғатын қорғау мен оның
жүзеге асыру. Табиғат қорғауға
байлығын халық қазынасы
ғылыми тұрғыда бағытталған
ретінде болашақ
халықаралық, мемлекеттік және
ұрпақтардың салтанатты
қоғамдық ауқымдағы іс-шаралар
өмір сүруі үшін сақтау.
жатады.
Табиғатты қорғаудың бірнеше ұстанымдарын айта кетсек:
Табиғат байлықтарын пайдалануды
тұтынушылардың мақсатын ескере отырып жүзеге
асыру. Мысалы: орман тек қана құрылыс материалы ретінде
емес, ол ауа райын реттеуші, ылғал көзі, дәрі-дәрмек, аң мен
құстың мекені, топырақты қорғаушы және адам үшін
денсаулық кепілі екенін ескеру қажет.

Табиғат байлықтарын пайдалану барысында оның

жергілікті жер үшін маңызы мен қорын қатаң есепке
алу. Бұл әсіресе орман, су қоры үшін қажет. Мысалы:
Әмудария мен Сырдарияның өзендерін ауыл щаруашылығы
барынша пайдаланып, оның Арал теңізі үшін маңызы
ескерілмеді.

Табиғат қорларын пайдаланғанда олардың бір-

бірімен байланысты екендігін есте сақтау керек.
Яғни, табиғаттың тарихи-табиғи байланысын, тепе-
теңдік процесін бұзбау деген сөз. Мысалы: Семей
өңірінің Шыңғыстау ормандарының құрылыс үшін кесілуі - осы
өңірді аң-құсы мен шұрайлы жайылымынан айырды.
 Көгалдандыру
КӨГАЛДАНДЫРУ– қала, ауыл, тағы басқа елді мекендерде ауаны тазарту, көлеңкелеу
үшін ағаш, бұта, гүл, көгал өсіру. Көгалдандыру жұмыстарын жүргізгенде міндетті түрде
көгалдандырылатын алқаптың ауа райы, топырақ құрамы, жер бедері сияқты ерекшеліктері
ескеріледі, суаруға қажетті су көздері қарастырылады.

Көгалдандыру жұмыстары
мекенжайларға әсем көрініс береді, Ғылыми деректер бойынша белгілі бір
шудан, күннен, шаңнан, тағы басқа аймақтың
қорғайды, санитарлық-гигиеналық рөл
атқарады. шаң-тозаңның мөлшері 20%-ға
15%-ы көгалдандырылса
кемиді

35%-ға өсімдік өсірілсе шаң 50%-ға азаяды

65%-ға өсірілсе шаң 95%-ға кемиді.

 Көгалдандыру
Жол жағалауларына отырғызылған ағаш пен бұталар, гүлдер мен көгал ауадағы көмірқышқыл
газын сіңіріп, ауаны оттегімен байытады, шуды азайтып, мекенжайды желден, күннен және
шаңнан қорғайды.
Көгалдандыру жұмыстарын жүргізгенде төмендегі
мәселелерді ескеру керек:
1. Жергілікті жердің табиғи климат жағдайы .
2. Жердің географиялық орны .
3. Топырақ құнарлығы.
4. Өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері.
5. Өсімдіктердің экологиялық ерекшеліктері.
6. Өсімдіктердің үйлесімділігі.
7. Жергілікті жердің экологиялық жағдайы.
8. Көгалдандырудың эстетикалық жағдайы. (аспектісі)
 ҚАЛАНЫ Жалпы халық тұтынатын ағаштарға
Қаланы көгалдандыру үшін парктер, бақтар, скверлер, бульварлар мен
КӨГАЛДАНДЫРУДЫҢ пайдаланатын ағаштар олардың көшелердегі жасыл желектер жатады.
НЕГІЗГІ ЖҮЙЕЛЕРІ негізгі қасиеттеріне және Олардың әрқайсысының өзіндік
көгалдандырудағы мақсатқа орай функциональдық ерекшелігі бар және елді
МЕН ТАЛАПТАРЫ таңдалып алынуы шарт. мекендерді көркейтудегі маңызы зор. Бұл
ағаштарды халықтың тығыздығына қарай
пайдалануға тиімді етіп отырғызу қажет.

Қала халқының белгілі бір бөлігі ғана

пайдаланатын өсімдіктерге оқу
орындарының, ғылыми— зерттеу
институттарының, балалар мен
емдеу— сауықтыру мекемелерінің,
өнеркәсіп орындарының төңірегіне
және тұрғын аудандардың ішіне
отырғызылатын ағаш— бұталар,
гүлдер жатады.
Бұлардың түрлерін таңдап алу
кезінде олардың
функциональдық ерекшеліктерін
есте мықтап ұстау қажет. Себебі,
белгілі бір мақсатқа орай
отырғызылатын өсімдік түрлері
де әртүрлі болмақ.

Мәселен, мектеп маңына егілетіндерінің түрлік

құрамы табиғаттану мақсатына орай барынша бай
болуы тиісті. Ал емдеу— сауықтыру және балалар
мекемелері үшін санитарлық— гигиеналық
қасиеттері басым өсімдіктер қажет болса, басқа бір
Қандай мақсатта отырғызылатына қарай, әрі орындарға сәндік өсімдіктерді отырғызған тиімді.
биологиялық ерекшеліктеріне байланысты Өнеркәсіптік мекемелер еңбекшілерінің жұмыс
істеуіне, дем алуына қолайлы орындар жасауға
ағаш— бұталар таңдап алынады. қажет өсімдік түрлерін таңдап ала білу шарт.
Қаланы көгалдандыру жұмыстарын оның алдын ала ойластырылған бас
схемасына сәйкес жргізу керек. Сонда ағаштарды кездейсоқ отырғызу
әрекеттеріне жол берілмейді, оны ғылыми негізде және жоспарлы жүргізуге,
сондай— ақ санитарлы— гигиеналық тұрғыдан атқаруға мүмкіндік туады.
Тұрғын кварталдардың ортасына ойластырылып салынған сквер қалаға көрік
қана қосып қоймай, ауадағы шаңды және басқа да қоспаны бойына тартады.

Әрқашанда қала— селоларды көгалдандыру жұмыстарына қойылатын негізгі

талаптардың біріне жердің рельефіне, топырақ жағдайларына сәйкес келетін
сәндік өсімдіктердің түрлерін таңдап ала білу жатады. Жер жағдайы
өсімдіктің биологиялық қасиеттеріне неғұрлым сәйкес болса, онда
отырғызылған ағаштар оңай жерсінеді және олардың сәндік қасиетінің
ашылуы соншалықты жоғары болмақ.

❖ 1.Экзотикалық (ландшафты архитектура, жолдардың

жағалауларын, демалу орындарын түрлендірут.б.)
❖ 2.Қалаларды көркейту.
❖ 3.Қаланы қорғау (шаңнан, газдан, шудан, күннен)
❖ 4.Санитарлық— гигиеналық.
 Қорықтар бұл табиғат обьектілерін
қорғаудың ең жоғары формасы.
Қорық аумағы шаруашылық
кешендерінен босатылып, онда кен
өндіру, құрылыс салу, аң-құс ату,
балық аулау, шөп шабу, мал жаю
жәнне ағаш дайындау сияқты табиғат
байлықтарына нұқсан келтіретін
әрекеттерге тыйым салынады.
Қорықтағы экологиялық
процесстердің барлығы адамның
араласуынсыз табиғи жағдайда
өтеді. Адам оның бақылаушысы
және зерттеушісі ғана.
Қорықтар тек саны азайып, жойылып
кетуге жақын тұрған жануарлар мен
аса бағалы өсімдіктер ғана
қамқорлыққа алынып қоймай,
сонымен қатар өлкеміздің көрікті
ландшафтары-табиғат кешендері сол
қалпында сақталады.
Шындығында да кең байтақ
республикамызда қорықтардың аздығы кімді
болса да ойландырмай қоймайды.
Қазақстанда ұйымдастырылған Ақсу-
Жабағлы , Алматы , Наурызым , Барсе келмес ,
Қорғалжын , Маркакөл , Үстірт , Батыс Алтай ,
Алакөл қорықтары табиғат байлықтарын
қорғау ісіне орасан зор үлес қосып отыр.
 STEP 1
01
Жекеленген өндіріс орындары мен өнеркәсіптерді,
агроэкологиялық кешендерді игеруде қазіргі заманғы
ғылым мен техника жаңалықтарын пайдалану

STEP 2
02
Экологиялық заңдардың орындалуын үнемі қадағалау;

STEP 3
03
Ірі құрылыстарды, өнеркәсіп кешендерін т.б. обьектерді
салуда экологиялық сараптама жасау;

STEP 4
04
Табиғатты қорғау мәселелерін шешу жолдары, оның барысы
туралы үнемі үгіт насихат және ақпарат жүйесін
ұйымдастыру.
 Табиғатты қорғаудың болашаққа әсері
• Орташа алғанда, адам күніне 1 кг қоқыс шығарады, ал жыл
сайын планетада 2 миллиард тоннаға дейін қоқыс
шығарылады. Барлық қалдықтардың үштен бірін өмір сүру
деңгейі жоғары елдерден келетін халықтың 16% құрайды.
Болжамдарға сәйкес әлемдегі жыл сайынғы қалдықтардың
мөлшері тағы 70% өседі.
✓ ақпараттық технологиялардың арқасында
адамзаттың ғаламдық мәселелері қазіргі
қоғамның назарын аударды, әмбебап сипатқа ие
болды.
✓ егер планетада өмір сүретін әрбір адам табиғат
біздің ортақ үйіміз, тіршілік көзі екенін
ұмытпаса, оны сақтау керек, оны ластанудан
және жойылудан сақтау керек, сонда табиғат
жауап береді.
• қоршаған ортаны қорғаудың халықаралық
ұйымдары - жануарлар мен өсімдіктердің сирек
кездесетін түрлерін қорғаумен айналысатын
«Қызыл кітапты» жүргізетін Халықаралық
табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау одағы
(IUCN).
✓ Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған ортаны қорғау
бағдарламасы (ЮНЕП), қызметінің негізгі бағыттары
- адам денсаулығын сақтау, жер шарының мұхиттары
мен топырақ ресурстарын қорғау; 100-ден астам
мемлекетті қамтитын экологиялық бағдарламаларды
басқару болып табылатын ЮНЕСКО әлемдегі
экологиялық білімнің таралуына ықпал етеді
✓ Айналаңыздағы әлемге деген көзқарасыңызды
өзгерте отырып, балаларыңызға табиғатқа деген
адамгершілік қатынасты қалыптастыра отырып,
экологиялық апат пен техногендік ықпалдың қаупі
азаяды
Тұрақты 01
био сфераның сиымдылығы бұзылмай
адамның тіршілік жағдайы жақсаратын
қоғамның дамуы.

даму 02
Экологиялық мәселелердің алдын алу үшін адам ретсіз дамудан,
тиімді, реттелген, табиғат пен қоғамның даму заңдарына
негізделген дамуға өтуі тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат
қоғамының дамуы үздіксіз, ұзақ уақыттық, бірқалыпты жағдайда,
табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды

Атмосфераны қорғау, шөлденумен және құрғақшылықпен

күрес, Мұхиттарды қорғау мен тиімді пайдалану, тұщы суды
03 қорғау мен тиімді пайдалану, улы химиялық заттарды
қолданудың қауіпсіздігін арттыру, жер ресурстарын тиімді
пайдалану, ормандарды жоюмен күрес
Экономиканы, өндірісті экологияландыру. Қазақстан үшін бұл ел
экономикасының дамуындағы басымдықтардың алмасуын
білдіреді. Білім дамуының осы замаңғы деңгейінде қаншалықты
04 мүмкін болғанынша, басымдық шаруашылықтың табиғи және
ресурс үнемдейтін салаларын және «экологиялық таза»
технологияларды дамытуға берілуі тиіс.
Келесі принцип – табиғат пайдалануды саралау. Көбіне өндіруші
05 өнеркәсіптің дамуына сыңаржақ бағдарлану табиғи ортаның жай-
күйіне де, сондай-ақ денсаулығына да келеңсіз әсерін тигізіп, әрі
экономиканың орнықтылығын төмендетеді.
 Табиғатты қорғау шаралары
Адам әр кезде де табиғатпен
тығыз байланыста өмір сүреді,
оның байлықтарын пайдаланады
Табиғатты қорғау шараларына
және өз қызметі арқылы
жыл сайын жаңартулар еніп
табиғатқа әсер етеді. Адамның
отыруы міндетті. Себебі, әлем
табиғатқа әсері зиянды салдар
экономикасы қалай дамыса,
тудыруы мүмкін. Мемлекет
табиғатты қорғау шараларында
әрқашанда табиғи ортаны
сол қалыпта күшейте түсу керек.
осындай зиянды әрекеттерден
қорғау үшін белгілі бір
құқықтық ережелер шығарады.
Табиғатты қорғау Адамның салауатты және қолайлы қоршаған табиғи
шараларының 01 ортаға құқығын нығайту;
басты бағыттары:
Азаматтардың кейбір экологиялық негізгі құқықтары
02 мен міндеттерін арттыру;

Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптерін

03 жаңартып отыру;

04 Экологиялық құқықтың негізгі қайнар көздерін сақтау;

05 Қоршаған ортамызды ластануына жол бермеу

 Қазақстан экономикасын қалай
«жасылдандыруға» болады?

Коронавирус індеті әртүрлі өндірістердің Бұл болашақ «жасыл» технологияларда

қоршаған ортаны ластайтынын айқын екенін тағы да дәлелдей түсті.
көрсетті: оларды карантин кезінде Қазақстан экономикасын қалай
тоқтатып еді, қалаларда ауа әлдеқайда «жасылдандыра» түсуге болатыны
таза болды. туралы пікір алмасайық.
 Біздің республикамыздың Үкіметі Алайда, тек жел генераторлары мен
«жасыл» энергетика саласындағы күн батареялары жаңа
алғашқыларды қолдайтынын атап өткім индустрияның құрылуын
келеді, бірақ қолдаусыз-ақ бәсекеге қамтамасыз ете алмайды.
қабілетті кейбір жобалар бар.

Қазақстан экономикасын
«жасылдандыру» ету үшін,
Атап айтқанда, 2019 жылдың қараша бірінші кезекте экспорттық
айында аукционда Түркістан облысы экономикадан бас тарту,
Шәуілдір ауылындағы жел электр экологияға тиісті көңіл бөлмейтін
станциясының жобасы жеңіске жетті. және республикаға ондаған
жылдар бойы табиғи рента
төлемейтін Батыс және Қытай
Нысан киловатт үшін 12,5 теңге тариф компанияларымен жер қойнауын
алды. Салыстырсақ, Екібастұз ГРЭС- пайдалану жөніндегі
інің көмір энергиясы киловатты 5,6 келісімшарттарды қайта қарау
теңге тұрады. қажет.

Оның үстіне «жасыл экономика» жолында алға басу болып табылатын Алматы облысында атом электр
станциясын салу қажет, өйткені нақ осы атом энергетикасы ең таза және көмірмен жұмыс істейтін, одан
әрі жаңғырту перспективалары жоқ көптеген жылу электр орталықтарының шығарындыларын азайтады.
Мұндай тәсіл жаңа өңдеуші салаларды қалыптастырудың жаңа сатысы және оның негізі болар еді.
 ҚАЗҰУ ҚАЛАШЫҒЫНДА АҒАШТАР
АЛЛЕЯСЫ АШЫЛДЫ!
Наурыз мерекесі және ҚР Тәуелсіздігінің 30 жылдығына
орай, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
«Ағаш отырғызу» қайырымдылық акциясына қолдау
білдіріп, 160-тан астам қырым қарағайы мен алтай
шыршасын отырғызды.

Игілікті шара Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығын
мерекелеуге дайындық жөніндегі мемлекеттік комиссияның
бірінші отырысындағы: «Мен Ұлыстың ұлы күнін жаңаша атап
өтуді ұсындым. Бабаларымыз Әз Наурыз келгенде бұлақтың көзін
ашып, ағаш отырғызған. Осы тамаша дәстүрді жаңа қарқынмен
жалғастырайық. Табиғатты тазалап, қоршаған ортаны
көгалдандыруды қолға алайық. Мұндай шараларды барлық
аймақта ұйымдастыруымыз қажет. Бұл – ата салтымыз және
ұрпаққа экологиялық тәрбие берудің ең тиімді жолы», – деген
тапсырмасына сай жүзеге асты.
Сонымен қатар Қазақстан Президенті Қасым-
Жомар Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты
бағдарламалық мақаласында «Наурыз мейрамын
атап өту тұжырымдамасын жасап, көктем
мерекесінің мазмұнын байыта түскен жөн. Бүкіл
қоғамды ұйыстыратын құндылықтар неғұрлым
көп болса, бірлігіміз де соғұрлым бекем болады.
Ынтымағы жарасқан жұрттың қашанда ұпайы
түгел», – деп атап өтіп, әз Наурызға жаңаша
көзқарас қажеттігін жеткізген болатын.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың басқарма

төрағасы- ректор Жансейіт Түймебаев өз сөзінде
алдағы уақытта да кампустағы жатақхана
корпустарының жанындағы бос орындардарға
ағаштар отырғызып, айналаны жасыл желекке
айналдыру керектігін атап өтті. Сондай-ақ алыс
Жапония еліне сакураның гүлденуін көру үшін
аттанбай-ақ, табиғаты әсем ҚазҰУ қалашығында
студент жастарымыз үшін арнайы шие және алма
ағаштарының аллеясын бөлек ашуды ұсынды.
Бұл жоба іске асырылса, жеміс ағаштары аллеясы
студенттердің, қонақтар мен қала тұрғындарының
сүйікті орындарының біріне айналмақ.
 Қорытынды
Қазіргі кезде адамның қоршаған
ортамен қарым-қатынасы ерекше
маңызға ие болып отыр. Жер
шарындағы халық санының жедел
өсуі мен көптеген елдердің
индустриалды дамуы табиғи
ресурстарды пайдалануды еселеп
арттырып, адамның табиғатқа
әсерінің көлемін өсіруде.
Гүлдеп тұрған алаңқайдың сасық
қоқысы, әдемі көлдің шіріген
батпаққа, шырайлы жайылымдардың
жарамсыз жерге айналуының жеке
адам немесе адамдар тобының
әрекеті екені түсінікті. Табиғатты
жақсартқысы келетін адам
басқалардың қашан әрекет ететінін
күтпей, өзінен бастау керек.
“Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,
табиғаттың оны айтар тілі жоқ”.

Сондықтан да, бүгінгі таңда білімді, денсаулығы мықты,

жасыл желек ортасында өмір сүріп, еліміздің ертеңіне жауап
берер ұрпақ болғандықтан табиғатты аялауды үйренейік!