Ауыз

қуысының жасқа
байланысты өзгерісі
Орындаған:Асанұлы Жандос
Қабылдаған:Есиркепов Асылбек
Топ:СТ17-002
• Эмаль. Тістердің қартаюының сыртқы белгілерінің бірі-эмаль түсінің
өзгеруі. Ол қараңғы болады және әртүрлі қарқындылықта сарғыш-
қоңыр реңкке ие болуы мүмкін.Тістердің қараюы қайталама дентиннің
едәуір мөлшерінің пайда болуымен, целлюлозаның өзгеруімен,
липохромдардың шөгінділерімен және эмаль кутикуласының
кератинизациясымен түсіндіріледі. Тістердің бояуы сонымен қатар
сілекей мен тағамнан оларды сіңіретін эмальдың органикалық
заттарына бояғыш элементтердің ену дәрежесіне байланысты. Кейбір
жағдайларда түстің өзгеруі кәсіби қызметпен, темекі шегумен
байланысты. Қою қоңыр түс ауыр металдардың созылмалы
интоксикациясының белгісі болуы мүмкін. Темекі шегушілерде қара
қоңыр, қоңыр және тіпті қара түсті эмаль бар. Тістердің күрт қараюы
фронтальды аймақта көрінеді (М.Л. Заксон, 1969). Бұл эмальдың көп
тозуына және мөлдірліктің жоғарылауына байланысты (айқын
қызару).
• Жасы ұлғайған сайын эмаль минералды тұздардың жиналуына
байланысты қатаяды (Костаче, 1963; М.Л. Заксон, 1969).
Қарттардың тістерінде призмалардың беттері толығымен
жойылады, тек кристалдардың орналасуы олардың шекараларын
көрсетеді. Жасқа байланысты өзгерістердің белгісі-алдыңғы
тістердің ерін беттеріндегі эмальдың жарылуы. Олар өте
кішкентай апатиттер мен минералданған, тіс тасына ұқсас
бактерияларды анықтайды (Katterbuch, 1965) амелобласттардың
атрофиясы пайда болады және эмаль организмде болып жатқан
процестерге жауап беруді тоқтатады (и.Г. Бегельман, 1963; М. Я.
Берри, 1963; и. Б. Виллер, 1967).
• Дентин. Терең қартайғанға дейін жалғасатын физиологиялық тозу
целлюлоза мүйізінде және тәждің кесу жиегіне жақын жерде
қайталама дентиннің шөгуімен бірге жүреді, бұл тіс қуысының
төмендеуіне әкеледі.Егде жастағы адамдардың тістерінің қайталама
дентині "остео-дентин"деп аталады. Ол көбінесе мүлдем жоқ дентин
түтікшелерінің азаюынан тұрады (Okban, 1953). Кариес және басқа
патологиялық процестерде қайталама дентин пайда болады, онда
түтікшелері бар аймақтармен бірге олардан айырылған аймақтар бар.
Олар тек коллаген талшықтары дұрыс орналаспаған, тұрақты емес
дентин түзетін негізгі заттан тұрады. Егде жастағы Дентин кейде сары
түске боялады. Ол аз сезімтал және біртекті құрылымның мөлдір
массасына айналуы мүмкін (мөлдір дентин).
• Тіс ұлпасы. Тіс ұлпасында талшықты талшықтардың саны артады. Бұл
ұлпаның склерозына және оның тығыз талшықты тінге айналуына
әкеледі. Жасуша элементтерінің саны азаяды, ферменттер жойылады.
Одонтобласттар пішінін өзгертеді-алмұрт тәрізді, олар колбаға
айналады, олардың орналасуы бұзылады. Вакуольді дистрофия
байқалады. Ұлпану тітіркену шегі 8-11 мА дейін көтеріледі.
Одонтобласт қабаты жасушалардың саны мен мөлшерін азайту
арқылы жұқарады, целлюлоза камерасының көлемі азаяды. Әр түрлі
ені бар тұрақты емес дентин қабаты пайда болады, бұл организмнің
экзо - және эндогендік тітіркендіргіштердің әсеріне реактивтілігімен
түсіндіріледі. Егде жастағы адамдарда тіс целлюлозасында әртүрлі
мөлшердегі петрификаттар көп, варикозды тамырлар, флебит пайда
болады, атеросклероз дамиды, кейде тамырлардың толық
облитерациясына дейін қаңырап бос қалады. Целлюлоза нервтерінде
олардың функцияларының жоғалуына әкелетін қартаю өзгерістері де
кездеседі.
• Цемент. Тамыр цементі қартайған сайын қалыңдайды, егде
жастағы адамдарда жас адамдарға қарағанда қалыңдығы 3 есе
көп болады. Кейде гаверс арналары пайда болады. Қартайған
кезде цемент тістің жоғарғы жағындағы тесік арқылы тамыр
каналына енеді. Осылайша, синдесма тәрізді тіркемені
Жоғалтатын тістердің үздіксіз "ұзаруы" өтеледі. Цемент сүйек
тінінің бір түрі болғанымен, одан айырмашылығы, ол дененің
қартаюымен атрофияланбайды және резорбцияланбайды.
Керісінше, цементтің қалыңдауы қабаттасу және тұздармен
байыту арқылы жүреді
• Минералды құрамы. Тістердің кальцинациясы жоғарылайды,
мүмкін ылғал мен органикалық заттардың азаюына байланысты.
Фторидтердің мөлшері 2-3 есе артып, 84 жасында қатты тіс
тіндерінің салмағы 283 мг/кг жетеді (Г.Д. Овруцкий, 1962). Тістер
минералсыздандыратын агенттерге төзімді болады.
• Қызыл иек. Қызыл иекті дәнекер тіні тығыздалады,
жасушааралық сұйықтық мөлшері азаяды, икемділігі жоғалады,
талшықтар дөрекі болады және фибробласттар саны азаяды.
Эпителий қабаты кератинденбейтін эпителийі бар жерлерде
жұқарады және керісінше, кератинденген эпителийі бар
жерлерде гиперплазия байқалады. Жасы ұлғайған сайын шеткі
эпителийдің өзгеруі байқалады, оның апикальды бөлігінде әр
онжылдықта 1-7 мм қабынбайтын құлдырау болады. Бұл
сағыздың рецессиясына және клиникалық тәждің ұзаруына,
тамыр цементінің ашылуына әкеледі.
• Периодонтальды байлам. Коллаген талшықтарының төмендеуі
және серпімділіктің жоғарылауы, митоздық белсенділіктің
төмендеуі және мукополисахаридтер саны байқалады,
атеросклеротикалық өзгерістер орын алады.Жасы ұлғайған сайын
жоғары функционалды жүктемелермен байланысты пародонт
байламының қалыңдауы байқалуы мүмкін.
• Тістерді қажалуы-қартаю белгілерінің бірі. 60-70 жаста
адамдардың 62% — 7 тістері тозған, 70-80 жаста — 83%, 90-100
жаста-100% (м.л. Заксон, 1969).Эмаль мен дентиннің тозуы
нәтижесінде тістердің шайнау бетінің рельефі өзгереді. Кейде
целлюлозаға жететін айтарлықтай өшіру болуы мүмкін. Тозған
беті қарқынды сары-қоңыр түске ие болады.Өшіру процесінде
тағамның табиғаты мен шайнау функциясы маңызды рөл
атқарады. Жасы ұлғайған сайын эмальдың тозуы тек
туберкулезде ғана емес, сонымен қатар жанасатын тістердің
бүйір беттерінде де болады. Тозу бетінің проксимальды
байланыстары пайда болады.
• Остеопороз-қартаю процесіне байланысты сүйек тінінің азаюы, көлем
бірлігіндегі сүйек заттарының мөлшері азаяды және оның сандық
құрамының өзгеруі — органикалық және минералды компоненттердің
қатынасы. Остеоциттердің некрозы пайда болады, ақуыз-
мукополисахарид пен минералды алмасудың терең бұзылыстары
дамиды, сүйек арқалықтарының тинкториалды қасиеттері өзгереді,
сүйек құрылымдары арасындағы байланыстар әлсірейді. Жеке
пластиналар сүйектен бөлініп, остеоколлаген талшықтары ериді және
минералдану бұзылады.Қартайған кезде төменгі жақ пен альвеолярлы
процестің губка тәрізді бөренелері жұқа және кеуекті болады, үлкен
жасушалардың пайда болуымен сүйек-ми қуыстарының кеңеюі, сүйек
кемігінің майлы тінге айналуы, кортикальды қабаттың іштен сыртқа
қарай резорбциясы байқалады.Остеопорозды диагностикалау үшін екі
фотонды абсорбциометрия, ультрадыбыстық остеометрия және
жоғарғы аяқтың денситометриясы қолданылады.ДДСҰ мәліметтері
бойынша, остеопороздық өзгерістер 55 жастан асқан адамдардың 15-
50% -. анықталады, олардың 30% - у сынықтардың себебі болуы
мүмкін (Лютвак, 1971).
• Ауыз қуысының архитектоникасы. Дененің қартаю процесінде
төменгі жақ, тіл, сондай-ақ төменгі жақ сілекей бездері арасындағы
байланыс өзгереді. Жақ сүйектерінің атрофиялық өзгерістерінде
(әсіресе тістер болмаған кезде) тіл ұзартылған, летаргиялық және
тегістелген болып көрінеді. Бұл тіл мен таңдай пердесінің түсуіне
байланысты, тілдің шынайы ұлғаюы емес, "тартылуы"
байқалады.Тістердің жоғалуы кезінде төменгі жақтың атрофиясы
пайда болады, жақтың ішкі қабырғасының атрофиялық процестері
сыртқы жаққа қарағанда едәуір қарқынды көрінеді. Төменгі жақ
альвеолярлы доғасы жақ сүйегінен үлкен болады, бұл кәрілік
прогенияға әкеледі. Тістердің ішінара немесе толық жоғалуы кезінде
байқалатын шағудың төмендеуі де осыған ықпал етеді.
• Қартайған кезде төменгі жақ сілекей бездері төменгі жақтың үстінде ілулі
болады. Жоғарғы жақтың атрофиялық өзгерістері сыртқы компам қабаттан
басталады, көбінесе асимметриялы, бұл тістердің жоғалуына байланысты. 40
жастан кейін альвеолярлы процестің атрофиясын жоғарғы жақ синусының
түбі альвеолярлы процестің деңгейінде болатындай етіп көрсетуге болады.
Ол таңдайдың шырышты қабығынан тек жұқа сүйек тақтасымен бөлінген.
Бұл жағдайда инфекцияның тіс тамырларынан синустың шырышты
қабығына тез енуіне жағдай жасалады.Тістердің жоғалуына немесе олардың
тозуына байланысты буын бастары барған сайын артқа қарай жылжиды,
буын беті қалыңдайды; буын дискісінде, бастарында және байламдарында
қайта құру байқалады. Рентгенологиялық зерттеуде буын саңылауының
шамалы тарылуы, буын басының саңырауқұлақ тәрізді деформациясы, онда
буын капсуласының сүйекке жабысатын жерлерін әктеу нәтижесінде
узуралар мен тұмсық тәрізді түзілімдердің пайда болуы байқалады.
• Қартаю белгілерінің бірі-бұлшықет тінінің кебуіне байланысты
дене салмағының төмендеуі. Қартаю кезінде бұлшықеттің іші
икемділігін жоғалтады, бұлшықеттің өзі азаяды, ал оның сіңірі
ұлғаяды және дәнекер тінінің мөлшері артады.
• АҚШҚ өзгерістері. 60 жастан кейін атрофиялық өзгерістер щек
пен еріннің шырышты қабығының эпителийінде байқалады:
эпителий қабаты жұқарады, жасушалар азаяды, эпителий
қабыршақтары тегістеледі.Ауыз қуысының шырышты қабаты көп
қабатты жалпақ эпителийдің кератинденуіне байланысты сұр-ақ
түске ие болады, серпімді талшықтардың саны азаяды, коллаген
талшықтарында гиалинизация пайда болады. Бұл шырышты
қабықтың қозғалмайтындығына әкеледі.Қатты таңдайдың
шырышты қабаты қалыңдайды, бос болады, астындағы сүйекпен
байланыспайды. Субмукозальды қабат жақсы дамыған, оның
құрамында шырышты бездердің едәуір мөлшері және борпылдақ
майлы талшық бар.
• Тіл. Көптеген авторлар қарттардың 70% – слад тәттіге, ал 40% -
кисл қышқыл мен ащы дәмге сезімталдық төмендейтінін атап
өтті.Дәм сезгіштігінің болмауы егде жастағы адамдардың 14% -.,
Қарт адамдардың 20% - у және жүзжылдықтардың 37% -.
байқалады.60 жастан кейін шырышты қабықтың эпителийінің
қалыңдығы төмендейді: ерінде 500-ден 300 мкм - ге дейін; щекте
— 7000 — нан 400 мкм-ге дейін; тілде-800-ден 600 мкм-ге дейін.
Тіл рецепторларының едәуір бөлігі бұзылады. Қартаю белгілеріне
тілдің депиляциясы және шырышты қабықтың кератозы
жатады.50% жағдайда папиллярлық атрофия бар, сондықтан
тілдің беті тегіс болады. Тілдің қатпарлары немесе ойықтары
көптеген егде жастағы және қарт адамдарда байқалады, олар
геронтологиялық белгілерге жатады.Ауыз қуысының жасқа
байланысты төмендеуі, тістердің болмауы, артикуляцияның
әлсіреуі дыбыстардың пайда болуына әкеледі.
• Ксеростомия (құрғақ ауыз) - сілекей бездерінің гипофункциясымен
және стимуляцияланбаған сілекей секрециясының төмендеуімен бірге
жүретін құрғақ ауыздың субъективті сезімі.Әдетте 0,3 мл/мин
ынталандырылмаған сілекей және 1-2 мл/мин ынталандырылады. 16
сағат ішінде шамамен 300 мл сілекей бөлінеді. Ұйқы кезінде бөлінетін
сілекей мөлшері 0,1 мл / мин дейін азаяды; 7 сағ Ұйқыда 40 мл-ден аз
сілекей бөлінеді. Күніне орташа тамақтану уақыты-54 мин. зерттеулер
көрсеткендей, тамақтану кезінде сілекейдің бөліну жылдамдығы 4
мл/мин.осылайша, тамақтану кезінде күніне 200 мл сілекей бөлінеді.
Күніне шығарылатын сілекейдің орташа мөлшері 500-600 мл / 24 сағ
құрайды, бұл бұрын ойлағаннан әлдеқайда аз — 1500 мл-ге дейін.
• Қартайған кезде ауыз қуысының құрғауы дамиды деген пікір кең
таралған. Мәйіт материалын зерттеу қартайған сайын сілекей
бездерінің паренхимасы біртіндеп маймен, дәнекер тінмен және
онкоциттермен алмастырылатынын көрсетті. Бірақ өмір бойы,
функционалды жұмыс жас бұл бездердің сілекей шығару қабілетінің
төмендеуіне әкелмейтінін көрсетеді. Сонымен қатар, көптеген
органдар тіндердің өзгеруін өтей алады. Кейбір зерттеулер дені сау
адамдарда сілекейдің жалпы мөлшерінің төмендеуі мүмкін екенін
көрсетті. Дегенмен, егде жастағы адамдар дәрі-дәрмектерді көбірек
пайдаланады және жастармен салыстырғанда көптеген аурулардан
зардап шегеді. Сондықтан, қартайған кезде байқалатын ауыз
қуысының құрғауы жасқа байланысты өзгерістерге қарағанда дәрі-
дәрмектермен байланысты екені түсінікті.
• Шайнау функциясының төмендеуі сілекей бездерінің
атрофиясына ықпал етеді, бұл секрецияның төмендеуімен және
сілекейдің бөлінуімен бірге жүруі мүмкін. Бұл әдетте тістердің
ішінара немесе толық жоғалуы, буын функциясының бұзылуы,
жалпы кариестің болуы, периодонт ауруы, ауырсыну және
шайнау функциясының төмендеуіне және соның салдарынан
құрғақ ауыз қуысына әкелуі мүмкін басқа жағдайлар.
• Кәрілік остеопороз. Альвеолярлы сүйек бүкіл қаңқа
сүйектеріндегі жасқа байланысты өзгерістерге тән өзгерістерге
ұшырайды. Бұл, ең алдымен, остеопороз, васкуляризацияның
төмендеуі, митоздық белсенділіктің және құрылыс әлеуетінің
төмендеуі, бұл жаңа сүйектің түзілуінің төмендеуіне және оның
атрофиясына әкеледі. Альвеолярлы процестің Кәрілік атрофиясы
сүйек атрофиясының үлгісі болып табылады. Бастапқыда
белоктардың түрленуі, қайталама декальцинация жүреді. Сенил
остеопорозын ауру ретінде емес, сүйектегі жасқа байланысты
өзгерістердің көрінісі ретінде қарастырған жөн. Ол ақуыз және
минералды метаболизмнің бұзылуына негізделген, ақуыздың
жетіспеушілігі басты рөл атқарады. Сондықтан денені
кальциймен қанықтыру кезінде сүйек тінінің резорбциясын
болдырмауға болмайды.