Zeszyt ćwiczeń do biologii dla klasy siódmej szkoły podstawowej – klucz odpowiedzi (działy I–IV)

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

Numer Poprawna odpowiedź

zadania
1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość
1. tkanka – B, narząd – C, komórka – A
2.
Lp. Rodzaj tkanki Oznaczenie Funkcje
ilustracji
1. Tkanka B Ochronna, np. powierzchni
nabłonkowa ciała, wydzielnicza.
2. Tkanka A Umożliwia ruch i przesuwanie
mięśniowa pokarmu.
3. Tkanka nerwowa C Odbiera informacje,
koordynuje pracę organizmu.
4. Tkanka łączna D Podpora dla narządów,
transport substancji i ochrona
przed chorobami.
3. a) Od lewej: układ oddechowy, układ pokarmowy, układ wydalniczy, układ
krwionośny.
b) A – układ wydalniczy, B – układ oddechowy, C – układ pokarmowy, D – układ
rozrodczy, E – układ nerwowy
4. P, F, P, F
5.
Lp. Rodzaj tkanki Cecha charakterystyczna
1. Tkanka łączna (krew) duża ilość substancji
międzykomórkowej
2. Tkana nerwowa komórki z wypustkami
mającymi różną długość
oraz rozgałęzienia
3. Tkanka nabłonkowa (nabłonek liczne warstwy komórek
wielowarstwowy)
4. Tkanka mięśniowa (mięsień włókienka kurczliwe ułożone w
poprzecznie prążkowany szkieletowy) charakterystyczne prążki

6. 1. Duża ilość substancji międzykomórkowej – rozpuszczanie substancji i ich

transport.
2. Długie wypustki – sprawne przekazywanie impulsów nerwowych.
3. Wiele warstw komórek – skuteczna ochrona narządów.
4. Liczne włókienka kurczliwe – umożliwienie ruchu.
2. Budowa i funkcje skóry
1. A – naskórek
B – skóra właściwa
C – włos
D – gruczoł potowy
2. Przykładowe odpowiedzi:

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 1. Ochronę przed zimnem umożliwia warstwa podskórna zbudowana głównie
z tkanki tłuszczowej.
2. Ochronę przed promieniami UV zapewniają komórki barwnikowe wytwarzające
melaniny obecne w dolnej warstwie naskórka.
3. Ochronę przed naciskiem umożliwiają włókna kolagenowe i elastyczne znajdujące
się w warstwie skóry właściwej.
4. Ochronę przed czynnikami chemicznymi zapewniają komórki naskórka,
w których jest obecna keratyna.
5. Ochronę przed bakteriami zapewnia budowa naskórka (jego komórki ściśle do
siebie przylegają).
3. a) I
b) B, E
4. Od góry: woda, mocznik.
3. Higiena i choroby skóry
1. P, F, P, P
2. a) A 2
b) Zdanie jest prawdziwe, ponieważ trądzik jest w dużym stopniu dziedziczny. /
Zdanie jest prawdziwe, ponieważ na trądzik wpływają czynniki genetyczne.
3. P, F, P
4. Fototyp Agnieszki: II, SPF kremu: 30–50.
5. D
6. Profilaktyka: B.
Leczenie: A, C.
Sprawdź, czy potrafisz
1. A – 1, B – 4, C – 3
2. P, F, P, P
3. A
4. a) Adaptacja
b) Jeżeli bodziec działa przez dłuższy czas, receptor słabiej na niego reaguje.
5. B
6. C

II. Aparat ruchu

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Aparat ruchu. Budowa szkieletu
1. Część bierna: B, C, E.
Część czynna: A, D.
2. a) Kolor niebieski – szkielet osiowy, kolor żółty – szkielet kończyn.
b)
Układ szkieletowy człowieka
szkielet osiowy szkielet kończyn
Czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa. Szkielet kończyny górnej wraz z obręczą
barkową, szkielet kończyny dolnej wraz
z obręczą miedniczną.

3. a) A – kość płaska, B – kość długa, C – kość krótka

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 b) P, P, F, F
c) Od funkcji, które pełnią.
4. A – 3, B – 2, C – 1
2. Budowa kości
1.
Składniki tkanki kostnej Funkcje
Komórki kostne Wytwarzają substancję międzykomórkową.
Substancja związki Nadają kości sztywność i twardość.
międzykomórkowa mineralne
związki Nadają kości elastyczność i odporność na
organiczne zniekształcenia.
2. a) obecność / wielkość chrząstki nasadowej
b) medycyna, archeologia, kryminalistyka
3. a)
okostna
jama szpikowa

trzon

b) Rysunek przedstawia kość dziecka / młodej osoby, ponieważ widoczna jest na nim
chrząstka nasadowa.
4. Tkanka kostna zbita: 1, 2, 5.
Tkanka kostna gąbczasta: 3, 4, 6.
5. W przypadku białaczki dokonuje się przeszczepu czerwonego szpiku kostnego,
ponieważ to w nim powstają elementy morfotyczne krwi.
3. Budowa i rola szkieletu osiowego
1.
Mózgoczaszka Trzewioczaszka
kość czołowa, kość ciemieniowa, kość kość nosowa, szczęka, żuchwa
skroniowa, kość potyliczna, kość klinowa

2. a) kręg szczytowy – D, kręg obrotowy – B

b)

trzon

otwór kręgowy

łuk

c) Dołki żebrowe stanowią miejsce połączenia żeber z kręgosłupem.

3. A – mózg, B – początkowe odcinki układu oddechowego i pokarmowego, C – rdzeń
kręgowy, D – płuca i serce
4. Dane w tabeli wpisane przez ucznia.
5. A2

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 4. Szkielet kończyn
1. Kończyna górna: 1 – kość ramienna, 2 – kość promieniowa, 3 – kość łokciowa,
4 – kości nadgarstka, 5 – kości ręki (kości śródręcza i paliczki).
Kończyna dolna: 1 – kość udowa, 2 – kość piszczelowa, 3 – kość strzałkowa,
4 – kości stępu, 5 – kości stopy (kości śródstopia i paliczki).
2. a) Rysunek I przedstawia miednicę mężczyzny. Rysunek II przedstawia miednicę
kobiety.
b) Miednica kobiety różni się kształtem od miednicy mężczyzny, ponieważ jej
budowa stanowi przystosowanie do porodu.
3. B
4. B, A
5. Budowa i rola mięśni
1. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa – C.
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca – A.
Tkanka mięśniowa gładka – B.
2. a) F, F, P
b) Te mięśnie działają przeciwstawnie, np. mięsień dwugłowy ramienia zgina rękę
w łokciu, a trójgłowy ramienia ją prostuje.
3. F, F, P
4. Podczas intensywnego lub długotrwałego wysiłku fizycznego. Mięśnie nie otrzymują
wówczas wystarczającej ilości tlenu i czerpią energię z oddychania beztlenowego.
5. 1 – B, 2 – A, 4 – C
6. Pozwalają one wyrazić nastrój i emocje bez używania słów.
6. Higiena i choroby aparatu ruchu
1. A – skolioza, B – nadmierna lordoza, C – nadmierna kifoza
2. Potrzebne materiały: dwie kartki formatu A4, farba (ewentualnie woda).
Sposób przeprowadzenia badania: należy pomalować podeszwę stopy farbą,
odcisnąć ślad na papierze, a następnie porównać wynik np. z rysunkiem
w podręczniku (s. 49).
3. A, E
4. a) Czynniki zależne od trybu życia: dieta z małą ilością wapnia, palenie papierosów,
nadużywanie alkoholu.
Czynniki niezależne od trybu życia: płeć żeńska, podeszły wiek, uwarunkowania
genetyczne.
b) Przykładowe odpowiedzi:
1. Stosowanie diety z odpowiednią ilością wapnia.
2. Niepalenie papierosów, nienadużywanie alkoholu.
5. a) zwichnięcie lub skręcenie
b) Należy unieruchomić dwie kości przylegające do stawu. Koleżanki tego nie zrobiły
– zabandażowały tylko staw.
c) Przyczyna kontuzji: Ania ubrała nieodpowiednie obuwie.
Zalecenie: Na wycieczki górskie powinno się zakładać odpowiednie obuwie
zabezpieczające stopę i staw skokowy.
Sprawdź, czy potrafisz
1. A, D, F, H
2. a) P, F, F
b) A
3. A1
4. D

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 5. a) A – brzusiec, B – ścięgno
b)
Element A Element B
1, 3, 6 4, 6, 7

6. C

III. Układ pokarmowy

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Pokarm – budulec i źródło energii
1. a) A – węglowodany, B – białka, C – tłuszcze
b) sole mineralne, woda, witaminy
2. a) Insulinę zaliczamy do białek, ponieważ jest zbudowana z aminokwasów.
b) C
3. a) F, P, F
b) Posiłek A, ponieważ składa się z produktów zawierających więcej błonnika pokarmowego.
c) Ułatwia przesuwanie się treści pokarmowej przez jelita.
Zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych.
4. B, C
5. P, P, F, F
6. a) białka – np. mięso, jaja, mleko; tłuszcze – np. masło, olej, oliwa;
węglowodany – np. owoce, ziarna zbóż, miód
b) Posiłek 2, ponieważ zawiera białka pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
2. Witaminy, sole mineralne, woda
1.
Symbol witaminy Znaczenie Rozpuszczalność W/T
E 4 T
B12 5 W
D3 2 T
C 3 W
K 1 T
2. a) Makroelementy: wapń, magnez, fosfor.
Mikroelementy: jod, fluor, żelazo.
b) Trzy pierwiastki, które wpływają na stan kości, to fosfor, wapń i fluor.
Dwa pierwiastki, których niedobór może zaburzać pracę serca, to wapń i magnez.
Pierwiastek, którego niedobór może być przyczyną anemii, to żelazo.
Pierwiastek wdychany wraz z powietrzem w nadmorskiej miejscowości to jod.
3. Zawiera wysokie stężenie aminokwasów, enzymów i witamin.
4. F, P, P, F
5. Pacjentka ma prawdopodobnie niedobór witaminy: A.
Dobrym źrodłem tej witaminy w diecie są: żółte owoce i warzywa, masło, tran, jaja, sery.
6. a) 1 – napoje, 2 – pokarm, 3 – woda z przemiany materii
b) intensywne pocenie się / wymioty / biegunka
c) C
3. Budowa i rola układu pokarmowego

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 1. a)

przełyk

wątroba

żołądek

trzustka

jelito cienkie

jelito grube

b) wątroba, pęcherzyk żółciowy, trzustka

2.
Oznaczenie Nazwa Liczba Funkcja
na rysunku w uzębieniu
A siekacze 8 odgryzanie kawałków jedzenia
B kieł 4 rozgryzanie kawałków jedzenia
C przedtrzonowce 8 rozcieranie pokarmu
D trzonowce 12 rozcieranie pokarmu

3. Nazwa: przełyk. Funkcja: transport pokarmu z gardła do żołądka.

Nazwa: jelito cienkie. Funkcja: trawienie białek, tłuszczów i cukrów; wchłanianie produktów
trawienia.
Nazwa: żołądek. Funkcja: gromadzenie, mieszanie i nawilżanie pokarmu, niszczenie
drobnoustrojów i wstępne trawienie białka.
Nazwa: jelito grube. Funkcja: wchłanianie wody, soli mineralnych i niektórych witamin,
usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych.
4. Czynność Części przewodu pokarmowego
jama ustna żołądek dwunastnica jelito cienkie
Rozdrabnianie X
mechaniczne pokarmu
Trawienie X X X
węglowodanów
Trawienie białek X X X
Trawienie tłuszczów X X
Wchłanianie produktów X
trawienia

5. P, F, F, P

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 6. A
7. Kiwi należy wkładać do zimnej galaretki, żeby nie zniszczyć struktury enzymów zawartych
w owocach.
8. Enzymy zawarte w kiwi przestają być aktywne po poddaniu ich działaniu wysokiej
temperatury.
4. Higiena i choroby układu pokarmowego
1. Płeć: męska > żeńska.
Wiek: młodzież > starsi ludzie.
Rodzaj pracy: praca umysłowa < praca fizyczna.
Pora roku: zima > lato.
Klimat: cieplejszy < chłodniejszy.
2. a) Tak, pomoże uregulować ciśnienie i zmniejszy obrzęki nóg.
b) Sód jest makroelementem, pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania
organizmu.
3. a) Rozwój bakterii rozkładających cukry w jamie ustnej.
b) 1. Dieta bogata w wapń i ograniczenie spożycia cukrów.
2. Systematyczne mycie zębów.
4. Przykładowe odpowiedzi:
1. Regularne posiłki w niewielkich ilościach.
2. Ograniczenie posiłków zawierających tłuszcze i cukry.
3. Jedzenie pełnoziarnistych pokarmów.

5. A – 1, B – 2, C – 4
6. a) F, P, P
b) 1. Należy wyeliminować lub znacznie ograniczyć spożywanie cukru i soli.
2. Należy przyjmować duże ilości płynów.
3. Wśród spożywanych pokarmów powinny dominować owoce i warzywa.
Sprawdź, czy potrafisz
1. P, F, P
2. Białka Cukry Tłuszcze
A, B, C, D E, F E, F, G, H
3. a) C
b) Probówka 1, ponieważ zawiesina skrobi nie została poddana żadnemu z enzymów.
4. A, D
5. a)
Związki Miejsce Enzymy trawienne Produkt trawienia
odżywcze trawienia
Cukry jama ustna, amylazy: ślinowa i cukry proste ( głównie
jelito cienkie trzustkowa, enzymy glukoza)
jelitowe
Białka żołądek, jelito pepsyna, enzymy aminokwasy
cienkie jelitowe
Tłuszcze jelito cienkie lipazy glicerol i kwasy
tłuszczowe

b) Ślinianki wytwarzają ślinę, która nawilża pokarm, działa bakteriobójczo i zawiera enzymy
trawiące cukry.
Wątroba uczestniczy w trawieniu tłuszczów i unieszkodliwia substancje toksyczne.
Trzustka wydziela enzymy rozkładające białka, cukry i tłuszcze. Wytwarza również hormony.
6. Choroby wywoływane przez pasożytnicze zwierzęta to 3, 4.

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 Choroby wywoływane przez wirusy to 7,8.
Choroby wywoływane przez bakterie to 1, 2.
Zaburzenia odżywiania to 5, 6.
7. Żółć rozbija krople tłuszczu na mniejsze cząsteczki, co umożliwia ich rozkład przez enzymy
trzustki. Zaburzenia w przepływie żółci uniemożliwiają ich rozbijanie, przez co tłuszcze są
gorzej trawione.
8. B1

IV. Układ krążenia

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Budowa i funkcje krwi
1. a)
Element Ma jądro Zawiera czerwony Ma zdolność ruchu
morfotyczny komórkowe barwnik
Erytrocyt – + –
Leukocyt + – +
Płytka krwi – – –

b) Transportuje tlen – erytrocyt.

Niszczy drobnoustroje – leukocyt.
Odpowiada za krzepnięcie krwi – płytka krwi.
2. B, D, A, C, E
3. 1. Badana osoba ma grupę krwi 0.
2. Przed przetoczeniem krwi u badanej osoby powinno się określić jeszcze Rh+.
4. a) C, ponieważ we krwi matki znajdują się przeciwciała przeciwko czynnikowi Rh+ i
mogą one atakować krwinki płodu.
b) Ponieważ podczas pierwszego porodu krew matki miesza się z krwią dziecka
i od tego momentu organizm matki zaczyna produkować przeciwciała.
5. F, P, P
2. Krążenie krwi
1. serce – C – A – B – serce
2. a) tkanki ciała – Y, płuca – X
b)
Oznaczenie Rodzaj naczynia Rodzaj transportowanej
na krwi
schemacie tętnica żyła krew krew
utleniona odtlenowana
A X X
B X X
C X X
D X X
3. występowanie warstwy mięśni gładkich – C, transportowanie krwi – A, niskie ciśnienie
krwi – B, bardzo duża szybkość przepływu – D
4. W przypadku 2.
5. Krew w żyle biegnie tylko w kierunku serca. Zastawki zlokalizowane w żyle zapobiegają
cofaniu się krwi.

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 3. Budowa i działanie serca
1. A – prawa komora, B – lewy przedsionek, C – prawy przedsionek, D – lewa komora
2. a) X: naczynia wieńcowe
Rola: dostarczają tlen oraz potrzebne związki odżywcze do mięśnia sercowego.
b) Dużego, ponieważ mają swój początek w aorcie.
3. A – 3, B – 1, C – 2
4. C
5. F, P, P
6. 1. Podczas diagnostyki chorób serca.
2. Podczas badań pracy serca (np. u sportowców).
7. a)

b) Intensywny wysiłek powoduje wzrost tętna (słabnie ono stopniowo w miarę upływu
czasu od zaprzestania wysiłku fizycznego).
c) Próba kontrolna: pomiar wykonany przed wysiłkiem, podczas spoczynku.
Próby badawcze: pomiary wykonywane po wysiłku.
4. Higiena i choroby układu krążenia
1. P, F, P
2. a) D
b) Krwawienie to powolny wypływ krwi z naczyń włosowatych, a krwotok – szybki
wypływ krwi z przerwanej tętnicy lub żyły.
3. a) Rozrost blaszki miażdżycowej prowadzi do zmniejszenia światła naczynia. Skutkiem
tego może być np. zwiększenie ciśnienia wewnątrz naczyń wieńcowych oraz
niedotlenienie tkanek, co w efekcie może powodować chorobę wieńcową,
niedotlenienie mięśnia sercowego lub zawał serca.
b) Przykładowe odpowiedzi:
1. Niewłaściwa dieta.
2. Brak ruchu.
3. Palenie papierosów.
4. a) anemia
b) 1. wątróbka, 2. szpinak
5. Układ limfatyczny
1. 2 – włosowate naczynia limfatyczne, 3 – główne naczynia limfatyczne,
4 – żyły układu krwionośnego

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 2.
Układ krwionośny
Jest zbudowany z serca i naczyń
krwionośnych.
Jest układem zamkniętym.
W naczyniach krwionośnych
krąży krew.
W niektórych naczyniach układu
występują zastawki.
Układ limfatyczny
Jest zbudowany z naczyń
limfatycznych oraz węzłów
limfatycznych, śledziony, grasicy
i migdałków podniebiennych.
Jest układem otwartym.
W naczyniach krąży limfa.
W naczyniach układu występują
liczne zastawki.

3. Powiększone węzły chłonne mogą świadczyć o infekcji i rozwijającej się chorobie.

6. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego
1. A
2. a) limfocyty B – Y
limfocyty T – X
makrofagi – Z
b) C
3. P, P
4. Limfocyty B: odporność swoista, ponieważ ich reakcja jest skierowana przeciw
konkretnym antygenom.
Limfocyty T: odporność swoista, ponieważ ich reakcja jest skierowana przeciw
konkretnym antygenom.
Makrofagi: odporność nieswoista, ponieważ ich reakcja nie jest skierowana przeciw
konkretnym antygenom.
5. F, P, P
6. 2→1→3
7. Szczepionki zawierają antygeny czynników chorobotwórczych. W kontakcie
z nimi organizm wytwarza komórki pamięci, które produkują przeciwciała
w przypadku ponownego kontaktu z antygenami.
8. Szczepienia: B.
Otrzymanie przeciwciał od matki podczas ciąży: C.
Podanie surowicy odpornościowej: D.
Przebycie choroby: A.
7. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego
1.
Lp. Narząd lub Objawy Alergeny
układ narządów
1. Układ duszności, kaszel pyłki
oddechowy
2. Skóra zaczerwienienie, obrzęki jad owadów, związki
chemiczne
3. Układ biegunki, wysypki składniki pokarmu,
pokarmowy np. orzechy

2. Biorca Z: duża.
Biorca Y: mała.
Im wyższa zgodność tkankowa, tym większa szansa na przyjęcie przeszczepu. Dzieje
się tak dlatego, że układ odpornościowy rozpozna narząd pochodzący
od dawcy jako element organizmu biorcy. W przypadku niskiej zgodności tkankowej

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 układ odpornościowy zacznie zwalczać narząd przeszczepiony
od dawcy.
3. Ania ma niewielkie szanse zarażenia się wirusem HIV. Jeśli nie dojdzie do wymiany
krwi między dziewczynami, wirus nie dostanie się do organizmu Ani.
4. a) 2 – histamina, 5 – pyłki traw, 7 – roztocza kurzu domowego
b) Próby kontrolne stosuje się po to, aby sprawdzić, czy organizm pacjenta
prawidłowo reaguje na substancję obojętną oraz wywołującą reakcję alergiczną.
Sprawdź, czy potrafisz
1. B
2. B3
3. F, F, F, P, F
4. D
5. A – 1, B – 2, C – 3
6. D
7. B3
8. B
9. B, D, F

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

Zeszyt ćwiczeń do biologii dla klasy siódmej szkoły podstawowej – klucz odpowiedzi
(DZIAŁY V-VIII)

V. Układ oddechowy
Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Budowa i rola układu oddechowego
1. a) Elementy, które tworzą powierzchnię wymiany gazowej, przedstawia
rysunek II. Drogi oddechowe przedstawia rysunek I.
b) A – jama nosowa, B – gardło, C – oskrzela
2. gardło – B, tchawica – C, pęcherzyki płucne – A
3. W czasie głośnego mówienia fałdy głosowe drgają, a w czasie szeptania – nie.
4. Głoski dźwięczne: b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j, dz, dź, dż, a, ą, e, ę, i, o, u, y
(trzy z podanych).
Głoski bezdźwięczne: p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch (trzy z podanych).
5. a – U, m – N, ę – N, s – U, e – U
6. język
2. Mechanizm oddychania
1. wentylacja płuc – I, wymiana gazowa – II
2. wdech – A, C, F, wydech – B, D, E
3. Po wysiłku liczba oddechów się zwiększa.
4. Po pociągnięciu za lateksowe dno butelki balonik się powiększa.
5. przepona
6. I – B, II – A, ponieważ w płucach (pęcherzykach płucnych) tlen przenika do krwi,
a w komórkach ciała do krwi przenika dwutlenek węgla transportowany
do płuc.
7. a) mitochondrium
b) B
8. a) energia mechaniczna
b) energia elektryczna
c) energia chemiczna
3. Higiena i choroby układu oddechowego
1. A – 2, B – 3, C – 1, D – 3
2. F, P, P
3. Przykładowe odpowiedzi:
1. Palenie papierosów zmniejsza pojemność płuc, a uprawianie sportu ją
zwiększa.
2. Zdrowy tryb życia (uprawianie sportu, niepalenie papierosów) zwiększa
pojemność płuc.
4. Stan zapalny powoduje, że ściany dróg oddechowych chorego grubieją. Podczas
ataku astmy dochodzi do skurczu mięśni gładkich, uwięzienia powietrza
w pęcherzykach płucnych i utrudnienia przepływu powietrza.
5. Wraz ze wzrostem liczby wypalanych codziennie papierosów wzrasta ryzyko
zachorowania na raka płuc.
6. D, A, C, B

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 Sprawdź, czy potrafisz
1. P, F, P
2. A, 1
3. B
4. C
5. 1, 2, 4

VI. Układ wydalniczy

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Budowa i działanie układu wydalniczego
1. C
2. a) A – gruczoły potowe, B – płuca, C – nerki
b) Produkty wydalania są transportowane do narządów wydalniczych
naczyniami krwionośnymi (przez krew).
3. A – moczowód, B – nerka, C – pęcherz moczowy, D – cewka moczowa
4.
Lp. Cecha nerki Opis
1. kształt podobny do ziaren fasoli
z wgłębieniem z jednej strony
2. barwa brązowoczerwona
3. powierzchnia gładka / szorstka gładka
4. lokalizacja ujścia moczowodu ujścia moczowodu i naczyń
i naczyń krwionośnych krwionośnych we wgłębieniu
z jednej strony nerki
5. A – kora nerki, B – rdzeń nerki, C – miedniczka nerkowa, D – moczowód
6. a) P, P, F
b) Mocz pierwotny zawiera więcej wody niż mocz ostateczny, a także –
glukozę. / Mocz ostateczny zawiera mniej wody niż mocz pierwotny i nie
zawiera glukozy.
7. B<A<C
2. Higiena i choroby układu wydalniczego
1.
Pozytywny wpływ Negatywny wpływ
B, D, F A, C, E

2. a) 1 – B, 2 – A
b) O wymienionych powyżej chorobach może świadczyć obecność w moczu
bakterii, białek i erytrocytów.
3. Przykładowe odpowiedzi:
1. Należy regularnie opróżniać pęcherz.
2. Należy pić odpowiednią ilość płynów.
3. Należy stosować odpowiednią dietę.
4. Należy ograniczyć spożywanie soli.
5. Należy zapobiegać nadwadze poprzez odpowiednią aktywność fizyczną.
4. F, P, P
5. B

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 6. P, P
Sprawdź, czy potrafisz
1. 2, A
2. D
3. 1 – C, 2 – A, 3 – B
4. B
5. F, P

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Budowa i funkcjonowanie układu hormonalnego
1. 1 – tarczyca, 2 – nadnercze, 3 – jądro, 4 – przysadka, 5 – trzustka, 6 – jajnik
2.
Funkcje hormonów Nazwa Nazwy gruczołów
hormonów dokrewnych
Reguluje przemianę materii. tyroksyna tarczyca
Odpowiada za reakcję adrenalina nadnercza
organizmu na stres,
m.in. przyspiesza pracę serca
i podnosi ciśnienie krwi.
Regulują płodność kobiet oraz estrogeny jajniki
odpowiadają za powstanie
żeńskich cech płciowych.
Powoduje uwolnienie glukozy glukagon trzustka
z wątroby do krwi, przez co
podwyższa stężenie tego cukru
we krwi.
Pobudza komórki hormon wzrostu przysadka
do podziałów, a przez to
powoduje wzrost organizmu.
3. P, P, F
4. a) 1 – glukagon, 2 – insulina
b) B, A
2. Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego
1. a) nadczynność gruczołu – B, niedoczynność gruczołu – A
b) Brak równowagi hormonalnej może być przyczyną wielu różnych chorób,
np. cukrzycy, gigantyzmu, karłowatości.
2. a) przysadka
b) Dzieci znajdują się w okresie wzrostu, dlatego nadmiar hormonu powoduje
większy niż normalnie wzrost całego ciała. Natomiast osoby dorosłe mają
skostniały szkielet, dlatego rosną u nich głównie tkanki miękkie i chrząstki.
3. a) tyroksyna
b) ryby morskie
c) Nerwowość, nadmierny apetyt i zakłócenia w pracy serca mogą świadczyć
o nadmiarze / niedoborze hormonu tarczycy.
4. 1 – C, 2 – B, 3 – D, 4 – A

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 5. a) badanie poziomu glukozy we krwi lub w moczu
b) A. Wypicie słodkiego napoju podniesie poziom glukozy we krwi (zastrzyk
z insuliny by go obniżył).
3. Budowa i rola układu nerwowego
1.
Układ nerwowy Układ hormonalny
B, C, F, G A, D, E, H
2. A, C, D, E
3. B, C, D, F, G, H
4. a), b)

5. a) włókna z osłonką mielinową (rys. I)

b) Obecność osłonki mielinowej przyspiesza przewodzenie impulsów (są one
przekazywane skokowo).
6. F, P, F
4. Ośrodkowy układ nerwowy
1.
Części mózgowia
mózg móżdżek pień mózgu
2, 3, 4, 5 8, 10 1, 6, 7, 9

2. a) mózg – B, móżdżek – C, pień mózgu – A

b)

3. a)

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 b) Istota biała – włókna nerwowe. Istota szara – ciała komórek nerwowych.
4. A. Dominująca półkula: lewa.
B. Dominująca półkula: prawa.
5. D
5. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy
1. A, B, D, E, C, F
2. P, F, F, P
3.
Element łuku odruchowego Kolejność Funkcja
Neuron ruchowy 4 E
Receptor 1 D
Neuron pośredniczący 3 B
Efektor 5 A
Neuron czuciowy 2 C

Doświadczenie Problem badawczy: Wpływ żonglowania na rozwój obszarów mózgu

biologiczne odpowiedzialnych za przetwarzanie wrażeń wzrokowych.
Próba kontrolna: Grupa II (grupa, która nie trenowała żonglowania).
Wniosek: Na sprawne żonglowanie pozwalają odruchy warunkowe.
4. W, B, W, B, W
6. Higiena i choroby układu nerwowego
1. a) Przykładowe odpowiedzi:
1. Środowisko pracy lub środowisko szkolne: złe relacje ze współpracownikami,
z kolegami, nadmiar obowiązków.
2. Rodzina: śmierć bliskiej osoby, rozwód, kłótnia z rodzicami.
3. Długotrwałe zmęczenie: zbyt dużo obowiązków, wytężona praca lub nauka,
zbyt mało odpoczynku.
b) Przykładowe odpowiedzi:
1. Rozmowa z bliską osobą.
2. Wysiłek fizyczny (np. bieganie lub jazda na rowerze).
3. Planowanie zajęć.
4. Przewidywanie trudności i zapobieganie im, np. przygotowywanie się
do lekcji.
2.
Objawy stresu krótkotrwałego Objawy stresu długotrwałego
1, 4, 5, 6, 9 2, 3, 7, 8

3. F, P, F, P
4. a) Udar jest nazywany zawałem mózgu, ponieważ zawał to obumarcie narządu
lub jego części spowodowane niedostatecznym dopływem krwi, a przyczyną
udaru mózgu jest nagłe zaburzenie dopływu krwi do tego narządu. Udar
powstaje na przykład w wyniku zamknięcia lub zwężenia naczynia, które
doprowadza krew do różnych części mózgu, spowodowanego miażdżycą.
Z podobnych przyczyn dochodzi do zawału serca, który jest spowodowany
zamknięciem naczyń wieńcowych.
b) Przykładowe odpowiedzi:
1. Stosowanie odpowiedniej diety (np. ograniczenie spożywania tłuszczów
zwierzęcych).
2. Regularne podejmowanie wysiłku fizycznego.
3. Utrzymywanie prawidłowej wagi ciała.

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 4. Unikanie używek.
Sprawdź, czy potrafisz
1. B
2. A, C
3. D
4. F, F, P
5. 1. N, 2. T, 3. T, 4. N
6. a) A 1
b) D
7. C
8. A, D, E, H, I
9. C

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

Zeszyt ćwiczeń do biologii dla klasy siódmej szkoły podstawowej –
klucz odpowiedzi (DZIAŁY VIII-X)
VIII. Narządy zmysłów
Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Budowa i działanie narządu wzroku
1.
Rodzaj bodźca Zmysł Narząd zmysłu
Bodziec świetlny wzrok oko
Bodziec chemiczny smak kubki smakowe
Bodziec chemiczny węch komórki węchowe w jamie nosowej
Bodziec mechaniczny słuch ucho
Bodziec mechaniczny równowaga ucho

2. a)

b) Plamka to miejsce na siatkówce, w którym znajduje się najwięcej czopków.

Jest to miejsce najostrzejszego widzenia.
c) naczyniówka
3. A, D, E, H
4. P, F
5. Przy oglądaniu przedmiotów położonych blisko soczewka się uwypukla (rys. I), a
przy oglądaniu przedmiotów położonych daleko – spłaszcza (rys. II).
2. Ucho – narząd słuchu i równowagi
1.
Ucho zewnętrzne Ucho środkowe Ucho wewnętrzne
małżowina uszna, kosteczki słuchowe, ślimak, kanały
przewód słuchowy trąbka słuchowa półkoliste, przedsionek

2. a) A – kanały półkoliste, B – ślimak

b) W ślimaku znajdują się komórki zmysłowe, które są właściwymi receptorami
słuchu.
c) A
d) Płyn w kanałach półkolistych pod wpływem ruchów głowy się przemieszcza.
Naciska na rzęski i wprawia je w ruch, co powoduje powstawanie impulsów
nerwowych, przez które do mózgu jest przesyłana informacja o zmianie
położenia ciała.

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 3. Dane w tabeli wpisane przez ucznia.
4. A, 2
5. Zdolność do określania źródła dźwięku się pogorszy, ponieważ nie będzie
możliwości porównania głośności dźwięku docierającego do obu uszu (co jest
podstawą jego lokalizacji).
3. Higiena oka i ucha
1. Przykładowe odpowiedzi:
1. Unikanie słuchania głośnej muzyki.
2. Unikanie używania słuchawek przez długi czas.
3. Ograniczanie czasu spędzanego w miejscach, gdzie jest głośno.
2.
Wada wzroku Budowa gałki ocznej Soczewka korekcyjna
Krótkowzroczność A D
Dalekowzroczność B C
3. D
4. a)

b) D

5. F, P, F, F
4. Zmysły powonienia, smaku i dotyku
1. Przykładowe odpowiedzi:
1. Ocena przydatności pożywienia do spożycia.
2. Ostrzeganie przed niebezpieczeństwem, np. przed substancjami trującymi,
pożarem.
2. a) Słodki smak mają węglowodany, które są głównym energetycznym
składnikiem pokarmowym.
b) Gorzki smak może oznaczać substancje trujące, dlatego – aby uniknąć
choroby lub śmierci – konieczne jest jego wykrywanie nawet w niewielkim
natężeniu.
3. A
Doświadczenie Hipoteza: Węch odgrywa rolę w rozpoznawaniu smaków. / Węch nie odgrywa
biologiczne roli w rozpoznawaniu smaków.
Wyniki: Dane w tabeli wpisane przez ucznia.
Wniosek: Węch ułatwia rozpoznawanie smaków.
Sprawdź, czy potrafisz
1. D
2. B
3. 1 – C, 2 – A, 3 – B
4. A, 1
5. C

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 6. Wielkość małżowiny usznej wpływa na odbiór dźwięków. / Im większa
małżowina uszna, tym lepszy odbiór dźwięków.

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Męski układ rozrodczy
1. cewka moczowa – D, jądra – A, nasieniowód – C, najądrze – B
2.
Numer elementu Nazwa (A–C) Funkcja (1–3)
Element I C 2
Element II A 1
Element III B 3

3. a)

b) Testosteron pobudza wszystkie wymienione struktury do produkcji: jądra do

wytwarzania plemników, a gruczoł krokowy i pęcherzyki nasienne – do
wydzielania substancji odżywiających gamety.
4. A – jądro, B – najądrze, C – prącie
2. Żeński układ rozrodczy
1. A, B, D
2. a) jajowód – C, pochwa – D, łechtaczka – A, jajnik – B
b) wytwarzanie gamet żeńskich / komórek jajowych
3. P, P, F, P
4. a) Owulacja (jajeczkowanie) to uwolnienie komórki jajowej z jajnika.
b) B
5.
Narząd Pochwa Jajowód Macica
Charakterystyczne cechy 3 2 1
budowy
Funkcja C A B

3. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

1. C
2. B, 3
3. II i IV
4. a) uwolnienie komórki jajowej – C, krwawienie miesiączkowe – A, tworzenie się
ciałka żółtego – D, dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego – B

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 b) dni płodne – II, dni względnie niepłodne – I, dni niepłodne – III
5. a) 28 dni
b) owulacja – 18 lipca, dni płodne – 14–23 lipca
6. Żelazo jest składnikiem hemoglobiny – białka wchodzącego w skład erytrocytów
odpowiedzialnych za transport tlenu. Utrata krwi – a tym samym utrata żelaza –
może doprowadzić do niedotlenienia. Dlatego należy uzupełniać ten
pierwiastek podczas obfitych krwawień.
7. P, P, F
8. Syntetyczne hormony płciowe to hormony produkowane przez przemysł
farmaceutyczny. Stosuje się je np. w zaburzeniach cyklu miesiączkowego oraz
jako środki zapobiegające ciąży.
4. Rozwój człowieka – od poczęcia do narodzin
1. B, E, C, A, D
2.
Opis Kosmówka Owodnia Omocznia
Bierze udział w tworzeniu naczyń X
krwionośnych pępowiny.
Pośredniczy w wymianie substancji X
pomiędzy matką a dzieckiem.
Tworzy szczelny worek wypełniony X
wodami płodowymi.

3. X – 2, 3; Y – 1, 4
4.
Wiek 3-miesieczny 6-miesieczny Noworodek Nastolatek
płód płód w wieku
13–16 lat
Proporcja 0,5 0,4 0,3 dane
długości głowy wpisane
do wzrostu przez ucznia

5. F, P, P
6. Przykładowe odpowiedzi:
1. W kolejnych miesiącach ciąży u kobiety zwiększa się ilość krwi, osocza
i czerwonych krwinek.
2. W trakcie porodu następuje gwałtowny spadek ilości krwi, osocza
i czerwonych krwinek.
7.

8. a) Schemat I: bliźnięta jednojajowe.

Schemat II: bliźnięta dwujajowe.
b) Niepodobne do siebie mogą być bliźnięta dwujajowe. Bliźnięta jednojajowe
mają zawszę tę samą płeć.

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 5. Rozwój człowieka – od narodzin do starości
1. P, P
2. D – dojrzewanie: zmieniają się rysy twarzy, pojawiają się trzeciorzędowe cechy
płciowe
C – dorosłość: narządy rozrodcze są już w pełni wykształcone
B – przekwitanie: pojawia się coraz więcej zmarszczek, siwe włosy
A – starość: sylwetka staje się przygarbiona, zmarszczki są bardzo dobrze
widoczne
3. B, 1
4. Dojrzałość biologiczna – narządy rozrodcze są w pełni rozwinięte, u kobiet cykl
miesiączkowy zachodzi regularnie.
Dojrzałość psychiczna – samodzielne podejmowanie decyzji i bycie
odpowiedzialnym za siebie i innych.
Dojrzałość społeczna – postępowanie zgodne z zasadami społecznymi.
5. okres dorosłości, przekwitanie
6. Indywidualna odpowiedź ucznia.
6. Higiena i choroby układu rozrodczego
1. C
2. a) Zachorowalność na chlamydiozę, rzeżączkę, opryszczkę narządów rodnych
stale wzrasta, natomiast zachorowalność na zapalenie bakteryjne pochwy
wzrastała do 2008 r., a następnie utrzymywała się na tym samym poziomie.
b) Przykładowe odpowiedzi:
1. Stosowanie prezerwatyw.
2. Dotrzymywanie wierności partnerowi.
3. Unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych.
4. Regularne wizyty u ginekologa.
5. Przestrzeganie higieny narządów płciowych.
3. Do najbardziej skutecznych metod antykoncepcyjnych należą metody
hormonalne.
4. F, F
Sprawdź, czy potrafisz
1. Porównywana cecha Męski układ rozrodczy Żeński układ rozrodczy
Hormony Testosteron – odpowiada Estrogeny i progesteron
produkowane za rozwój męskich cech – wpływają na cykl
przez układ rozrodczy płciowych miesiączkowy
i ich rola
Cechy płciowe Pierwszorzędowe: jądra Pierwszorzędowe:
jajniki
Drugorzędowe: prącie, Drugorzędowe: macica,
nasieniowody, moszna jajowody, pochwa,
zewnętrzne narządy
płciowe
Trzeciorzędowe: zarost, Trzeciorzędowe:
szerokie ramiona, rozwinięte piersi,
wąskie biodra wąskie ramiona,
szerokie biodra

2. Produkowanie gamet – C
Produkowanie płynnych elementów spermy – C

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 Miejsce rozwoju zarodka i płodu – C
Wyprowadzanie gamet – A
3. A, 2
4. a) Owulacja – ok. 3–4 kwietnia; b) od ok. 30 marca do 9 kwietnia
5. D
6. D
7. C
8. A, C

X. Równowaga wewnętrzna organizmu

Numer Poprawna odpowiedź
zadania
1. Równowaga wewnętrzna organizmu – homeostaza
1. D
2. układ oddechowy, układ krwionośny
3. Gospodarka wodna organizmu jest przejawem homeostazy. Odpowiednia ilość
wody w organizmie jest niezbędna dla zapewnienia prawidłowego przebiegu
procesów życiowych.
4. Wzrost poziomu glukozy we krwi oznaczono literą B, ponieważ w jego efekcie
jest aktywowany ośrodek sytości, który sprawia, że przestajemy przyjmować
pokarm.
5.
Lp. Mechanizm ochrony organizmu przed Reakcja na Reakcja na
wychłodzeniem lub przegrzaniem wychłodzenie przegrzanie
1. rozszerzenie naczyń krwionośnych X
w skórze
2. zmniejszenie częstotliwości oddechów X
3. zwiększenie ilości wydzielanego potu X
4. wykonanie mimowolnych skurczów X
mięśni
5. zwiększenie szybkości przemiany X
materii

2. Choroba – zaburzenie homeostazy

1. P, P, P
2. Badania diagnostyczne pozwalają ocenić, w jakim stopniu zaawansowania jest
dana choroba, lub ustalić przyczynę dolegliwości, natomiast badania
profilaktyczne pozwalają wykryć chorobę. / Badania diagnostyczne są
wykonywane, gdy człowiek odczuwa dolegliwości lub choruje. Z kolei badania
profilaktyczne pozwalają na wczesne wykrycie choroby, a tym samym – na
szybkie rozpoczęcie leczenia.
3. zdrowie fizyczne – 3, 5; zdrowie psychiczne – 2, 4; zdrowie społeczne – 1, 6
4. angina – C, borelioza – B, rzeżączka – D, salmonelloza – A
5. Istnieje ryzyko, że nie wszystkie bakterie zostały zniszczone, a te, które przeżyły,
mogły się uodpornić na dany antybiotyk. Jeśli za jakiś czas bakterie te ponownie
wywołają chorobę, to będą trudniejsze do zwalczania.
6. F, P
7. A

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.

 Sprawdź, czy potrafisz
1. B
2. miażdżyca – E, tasiemczyca – A, otyłość – D, malaria – B, salmonelloza – C
3. A
4. A

Copyright by Nowa Era sp. z o.o.