VIOSOKA MEDICINSKA ŠKOLA ZDRAVSTVA

Fizioterapija i radna terapija

UTICAJ FIZIKALNE TERAPIJE KOD PACIJENATA

OBOLJELIH OD REUMATOIDNOG ARTRITISA

Diplomski rad

Student: Zorana Stojanović F7/18 Mentor: Doc. dr Milena Todorović

Doboj, decembar 2022.

 BIBILIOGRAFSKA KARTICA
Naziv predmeta iz kojeg se radi: Fizioterapija u gerijatriji
Naziv ustanove u kojoj je rad izrađen: Visoka medicinska škola zdravstva Doboj
Naziv studijskog smjera: Fizioterapija i radna terapija
Ime i prezime mentora: Doc.dr Milena Todorović
Članovi komisije:
Datum odbrane rada: 26.12.2022.
SADRŽAJ:
SAŽETAK..................................................................................................................................1
SUMMARY................................................................................................................................2
Popis korisnih skraćenica............................................................................................................3
1. UVOD..................................................................................................................................4
1.1. Epidemiologija reumatoidnog artritisa.........................................................................5
1.2. Etiologija i patogeneza.................................................................................................5
1.3. Klinička slika................................................................................................................6
1.3.1 Zahvaćeni zglobovi u reumatoidnom artritisu...............................................................7
1.3.2 Vanzglobne manifestacije reumatoidnog artritisa.........................................................9
1.4. Dijagnoza...................................................................................................................10
1.4.1 Laboratorijski nalazi.....................................................................................................11
1.4.2 Medicinska dijagnostika...............................................................................................12
1.5. Medikamentozno liječenje reumatoidnog artitisa......................................................13
1.6. Ishrana kod oboljelih od reumatoidnog artritisa........................................................13
1.7. Fizikalna terapija........................................................................................................14
1.7.1 Toplota.........................................................................................................................14
1.7.1.Krioterapija...................................................................................................................15
1.7.2.Elektroterapija..............................................................................................................15
1.7.3.Hidroterapija.................................................................................................................17
1.7.4.Kineziterapija...............................................................................................................18
1.8. Balneološko liječenje.................................................................................................22
2. CILJEVI I HIPOTEZE......................................................................................................23
3. MATERIJAL I METODE....................................................................................................24
4. REZULTATI RADA.........................................................................................................25
5. DISKUSIJA.......................................................................................................................32
6. ZAKLJUČAK....................................................................................................................34
7. LITERATURA..................................................................................................................35
8. PRILOZI RADA..................................................................................................................36
SAŽETAK

Reumatoidni artritis (RA) je hronična, inflamacijska, sistemska bolest koja najčešće zahvata
ženski pol i to 2-3 puta češće nego muški pol. Najčešća je pojava RA između četvrte i šeste
decenije života. Uobičajeni početak bolesti je postepen, prvo se javlja bol, ukočenost i otok
malih zglobova šaka i stopala. Ponekad prvi simptomi bolesti nisu lokalizovani u
zglobovima. U vremenu izbijanja bolesti mogu da se jave simptomi poput umora,
malaksalosti, gubitka tjelesne mase, subfebrilnosti, jutarnje ukočesnosti i depresije uz
odsustvo drugih objektivnih znakova bolesti, koji mogu pogrešno da navode ljekara na
dijagnozu funkcionalne, neorganske bolesti.

Ova bolest je nepoznate etiologije. Smatra se da je RA rezultat istovremenog uticaja

genetskih faktora rizika, spoljašnjih činilaca i somatskih promjena u muskulo-skeletnom
sistemu koje se sreću u poznijim godinama.

Liječenje RA je složeno i dugotrajno, često doživotno, te zahtjeva timski rad kako ljekara
različitih profila, tako i pacijenta, te njegove porodice i radnog okruženja. Svrha liječenja je
usporiti ili zaustaviti upalnu aktivnost, ublažiti bol, sačuvati maksimalnu funkciju zglobova,
omogućiti što dužu radnu sposobnost i dati psihološku podršku pacijentu. Rehabilitacija ovih
bolesnika obuhvata konzervativne i operativne metode. Od konzervativnih metoda liječenja
najbitnija je fizioterapija čiji je osnovni vid kineziterapija i to svakodnevna, sem u aktivnoj
fazi kada se preporučuje mirovanje i pozicioniranje zahvaćenih zglobova.

Ključne riječi: reumatoidni artritis, zglob, ukočenost, fizioterapija, ljekar.

1
SUMMARY

Rheumatoid arthritis (RA) is a chronic, inflammatory, systemic disease that most often affects
women, 2-3 times more often than men. The most common onset of RA is between the fourth
and sixth decade of life. The usual onset of the disease is gradual, first there is pain, stiffness
and swelling of the small joints of the hands and feet. Sometimes the first symptoms of the
disease are not localized in the joints. During the outbreak of the disease, symptoms such as
fatigue, malaise, loss of body mass, subfebrile, morning stiffness and depression may appear
with the absence of other objective signs of the disease, which may mislead the doctor to
diagnose a functional, non-organic disease.

This disease is of unknown etiology. It is believed that RA is the result of the simultaneous
influence of genetic risk factors, external factors and somatic changes in the musculoskeletal
system that occur in later years.

The treatment of RA is complex and long-term, often lifelong, and requires the teamwork of
both doctors of different profiles, as well as the patient, his family and work environment. The
purpose of the treatment is to slow down or stop the inflammatory activity, relieve pain,
preserve the maximum function of the joints, enable the ability to work as long as possible
and provide psychological support to the patient. Rehabilitation of these patients includes
conservative and operative methods. Of the conservative methods of treatment, the most
important is physiotherapy, the basic form of which is kinesitherapy, and that is daily, except
in the active phase when it is recommended to rest and position the affected joints.

Keywords: Rheumatoid arthritis, joint, stiffness, physiotherapy, doctor

2
Popis korisnih skraćenica

RA - reumatoidni artritis

PIP - proksimalni interfalangealni zglobovi

DIP - distalni interfalangealni zglobovi

MCP - metakarpofalangealni zglobovi

MTP - metatarzofalangealni zglob

MMT - manuelni mišićni test

3
 1. UVOD

Reumatoidni artritis je najučestaliji među artitisima i među najvećim je uzrocima invalidnosti.

Može nastati u djetinjstvu, ali se najčešće javlja u 4. i 6. deceniji života. Postotak mortaliteta
je veoma nizak, a ukoliko i dođe do smrti, onda je ona nastala usljed komplikacije sa još
nekom bolešću. Dakle, ovo oboljelnje donosi visok stepen invalidnosti u relativno mladom
životnom dobu [1].

Uzroci ove bolesti su nepoznati, pa je tako i liječnje nespecifično. Poznato je da na razvitak

bolesti utiču genetski faktori (ne postojanje inkriminisanih zajedničkih molekula humanih
leukocitnih antigena-HLA) i faktori okoline. Pod faktorima okoline podrazumijevamo način
žiota, zanimanje, ishranu (gojaznost je dobro poznati faktor rizika za težinu bolesti),
korišćenje duhanskih proizvoda, alkohola, te bavljenje fizičkom aktivnosti .

Kod osoba koje imaju genetsku predispoziciju kao što su HLA-DR4 i HLA-DR1 antigen,
kada su dugo vremena izložene vanjskim uslovima, dolazi do modifikacije u njihovim
antigenima. S tim u vezi, te osobe bi trebale da izbjegavaju poslove koji zahtjevaju duži
boravak u vanjskim uslovima, kao i da smanje uticaj ostalih faktora koji utiču na razvoj
bolesti [1,2].

Incidencija RA raste sa godinama i žene oboljevaju češće od muškaraca, mada je primjećeno

da korišćenje oralnih hormonskih kontraceptiva (samo u periodu korišćenja) i trudnoća imaju
zaštitni efekat za razvoj RA. Sa druge strane, dojenje podstiče razvoj RA, moguće dijelom
zbog efekta prolaktina, poznatog proinflamatornog faktora, koji se vezuje za T ćelijski
receptor i stimuliše T ćelijsku aktvnost. Istraživanjima je zapaženo da je povećan nastanak
RA u prva 3 mjeseca nakon poroda. [1,3, 4].

Kod ovog oboljenja razlikujemo dva oblika, a to su:

1. seropozitivan RA ima destruktivno dejstvo na zglobove i okolna tkiva, negativno

utiče na membranu unutrašnjih organa i izaziva nepravilnosti u funkcionisanju
sistema za cirkulaciju. Za ovaj oblik bolesti karakteristična je prisutnost
reumatoidnog faktora u krvi-određene vrste proteina u krvi. Ovi pacijenti na
početku bolesti mogu dugo živjeti bez simptoma, pa seropozitivan RA uzrokuje
veoma ozbiljna i trajna oštećenja na zglobovima.

4
 2. seronegativan RA-ovaj oblik počinje veoma oštro i sa izraženim simptomima što
se najčešće odnosi na povišenu tjelesnu temperaturu u večernjim satima i
normalnu tjelesnu temperaturu ujutru, otoke u blizini limfnih čvorova, značajno
smanjenje tjelesne težine i atrofiju mišića nogu. Takođe ovaj blik nema
rematoidnih faktora u krvnom testu [5, 6].

Postoji još jedna vrsta reumatoidnog artritisa, a to je Juvenilni idiopatski reumatizam. Ovaj
RA zahvata djecu do 16.godina. Prvi simptomi ove bolesti su upala i otečenost zglobova koji
traju duže od 6 sedmica. Uz ove simptome javlja se i umor, febrilno stanje i osip koji je
najčešći na trupu i gornjim ekstremitetima [1].

1.1. Epidemiologija reumatoidnog artritisa

Ova bolest zahvata sve rasne grupe svijeta, sreće se u svim klimatskim uslovima, u ruralnim i
urbanim sredinama. U svim razvijenim zemljama procenat zahvaćenosti je djelimično
izjednačen u prosjeku 0,8%, dok kod nekih američkih Indijanaca imamo ekstremnu
zahvaćenost u procentu oko 5%, sa druge strane kod populacije zapadne Nigerije ova bolest
nije pronađena. Uzrok tome je nepoznat, moguće da je genetske prirode. Iz nepoznatih
razloga RA nije uobičajen za druge sisare, sem par primjera kod pasa.

Incidencija ove bolesti raste sa godinama do 7.decenije, a najčešće se javlja između 4. i

6.decenije života. Bolest češće zahvata ženski pol, dok je muški pol manje zahvaćen. Studija
Linosa iz 1980.godine je pokazala smanjenje incidencije sa 9,2 % na 4% za žene, ali ne i za
muškarce, te se smatra da je to zbog upotrebe oralnih kontraceptiva.

Mortalitet ove bolesti je povećan u odnosu na opštu populaciju. Prema nekim istraživanjima
smatra se da je dužina života kod muškaraca smanjena za oko 7 godina, a kod žena za 3
godine. Povećani mortalitet je uglavnom izazvan infekcijom, renalnim oboljenjima,
respiratornim oboljenjima i samim reumatoidnim artritisom [1, 7].

1.2. Etiologija i patogeneza

Reumatoidni artritis je bolest čiji je uzrok još uvijek nepoznat. Dosadašnjim istraživanjima
dokazano je da više faktora utiče na bolest, ali ni jedan nije prisutan kod svih bolesnika. Nema
sigurne epidemiološke povezanaosti RA sa nekim patogenim mikroorganizmom i nema
određenih antitijela za ovo oboljenje. Ono što se za sada smatra tačnim za ovo oboljenje jeste

5
to da je RA rezultat istovremenog uticaja genetskih faktora rizika, spoljašnjih faktora i
slučajnih, somatskih promjena u muskulo-skeletnom i imunološkom sistemu koji se sreću u
poznijim godinama. U patogenezi RA pretpostavljena je hipoteza da je to hronično
imunološko-inflamacijsko oboljenje u kom početak i održavanje procesa zavisi od T ćelijskog
odgovora na nepoznati antigen, čime se pokreće čitav niz daljih događaja. Razaranje zglobnih
površina započinje na mjestu prelaza sinovijalne membrane na kost.

U sinoviji je povećan broj krvnih sudova u kojima je nađena okluzija lumena i otok
endotelnih ćelija. Kod oboljelih od RA sinovijalna membrana postaje tvrđa i upaljena, što
dovodi do oštećenja hrskavice i kosti. Pored ovih problema kod pacijenata u drugom
stadijumu bolesti dolazi do deformacije zglobnih površina, pa sve do ozljeda poput
subluksacije i luksacije. Osim zglobnih tijela bolest zahvata i tetive, ovojnice, ligamente,
burze, te se smanjuje pokretljivost i tako dolazi do atrofije mišića [1].

1.3. Klinička slika

Tipičan početak bolesti odlikuje se postepenim javljanjem bolova, ukočenosti, otoka malih
zglobova šake i stopala. Jedan od mogućih načina početka bolesti jeste palindromski
reumatizam koji se javlja u oko 10% slučajeva. On prethodi mjesecima ili godinama početku
hroničnog oboljenja. Specifično za njega je to što se javljaju nagli bolovi u zglobovima, ali
kada prođu nema oštećenja, zglobovi izgledaju ''normalno'' i bezbolni su između napada. U
početnoj akutnoj fazi u toku nekoliko dana moguć je poliartikularni početak, dok je
monoartikularni artritis kao početna faza veoma rijedak. Kako bolest odmiče tako se javlja i
simetrično oboljenje zglobova, međutim u početnim fazama to nije slučaj, te najčešće prvo
oboljevaju zglobovi na prstima šake, stopala, ramena i ručja, dok su koljena prva zahvaćena
samo u vrlo malom broju slučajeva. Drugi način pojave bolesti jeste javljanje opštih
simptoma poput malaksalosti, umora, povišene tjelesne temperature, gubitak tjelesne mase i
sl. i oni mogu trajati mjesecima, pa dovesti i ljekara do pogrešne dijagnoze.

Jutarnja ukočenost je takođe bitan simptom koji ne treba zanemarivati. Tačnije ukočenost
zavisi od dužine imobilizacije, a ne od doba dana. Ona traje i duže od 2 sata, te se uključuje u
dijagnostičke kriterijume. Pri pregledu se manifestuje ograničenjem pokreta koji variraju u
toku dana, za razliku od trajne ukočenosti zbog promjene zglobnih površina ili kontraktura
nastalih oštećenjem mekog tkiva oko zgloba. Ukočenost je rezultat edema sinovije i
periartikulnih struktura, a djelimično i redistribucije intersticijkse tečnosti tokom spavanja.

6
Ovo je vrlo neugodan simptom jer pacijentima uskraćuje kretanje i obavljanje svakodnevnih
aktivnosti. Jake ukočenosti šake se poboljšavaju toplom vodom i vježbanjem. Aktivne vježbe
otklanjaju trenutno ukočenost, ali ne sprečavaju ponovno javljanje ukočenosti [1, 3, 4, 5].

1.3.1 Zahvaćeni zglobovi u reumatoidnom artritisu

Poznato je da RA u najvećem broju slučajeva zahvata zglobove gornjih ekstremiteta, a čak

kod 80% pacijenata zahvaćeni su mali zglobovi šake (kombinacija hiperekstenzije PIP
zglobova i fleksije DIP zglobova ili obrnuto, ulnarna devijacija ručnog zglob...), dalje u
procentima je često zahvaćeno i stopalo (20%), rame (20%), a koljena su prva zahvaćena tek
u 3% slučajeva. Oštećenje hrskavice se može procijeniti pomoću radiološkog snimka, kojim
se vidi da li je došlo do potpunog gubitka zglobnog prostora [1].

Na zglobovima šake se dešavaju razne promjene u zglobovima tipične za RA. Tipični rani
znakovi bolesti su bolni, vretenasti i simetrični otoci PIP, MCP zglobova, podlaktice i glavice
ulne, a DIP zglobovi su obično pošteđeni. Uz otečenost javlja se i toplota zglobova, kao i
jutarnja ukočenost i nemogućnost izvođenja pokreta. Kada bolest uznapreduje javljaju se i
brojni deformiteti zglobova kao što su ''Z'' deformacije. Tu dolazi do rupture tetiva u

sinovitisu, najčešće u kratkom ekstenzoru zgloba palca ( slika 1).

Slika 1. ''Z'' deformacija palca

Kod deformacije ''labudov vrat'' (slika 2.) dolazi do hiperekstenzije proksimalnih i fleksije
distalnih interfalangijalnih zglobova, a kod deformacije ''rupice za dugme'' je obrnut
poremećaj-fleksija proksimalnih, a hiperekstenzija distalnih interfalangijalnih zglobova [6].

7
 Slika 2. Deformitet ''labudov vrat''

Tipičan je i deformitet pod nazivom ''znak klavirkse dirke'', gdje dolazi do kompletnog
oštećenja distalnog radioulnarnog zgloba sa dorzalnom protruzijom glavice ulne koja je
vidljiva kao izbočenje ispod kože i može se u početku potisnuti nadole, ali se vraća kao tipka
na klaviru. Posljedice ovih deformiteta su velike, jer su pacijenti bez sposobnosti normalnog
obavljanja svakodnevnih životnih aktivnosti u manjem ili većem obimu u zavisnosti od težine
deformiteta.

U vratnoj kičmi je najčešće zahvaćeni vertebralni segment u toku reumatoidnog artritisa. Kod
40-70% bolnički liječenih pacijenata su pronađene promjene na ovom dijelu kičme. Prvi
simptomi su ukočenost vrata i ograničenje pokreta, a glavni simptom je bol koja se širi
okcipitalno i pogoršava prilikom pokreta. Najčešća nestabilnost se dešava na nivou C1-C2
koja je izazvana tendosinovitisom poprečnog ligamenta atlasa koji stabilizuje odontoidni
nastavak epistrofeusa. Stalna upala može dovesti do erozije cervikalnih pršljenova naročito u
atlanto-okcipitalnom zglobu i u atlanto-aksijalnom zglobu. Rani simptomi uključuju
paresteziju u šaci, dok ozbiljniji simptomi uključuju motorne deficite.

Fizičkim pregledom je moguće otkiriti patološke reflekse i hiperaktivnost dubokih tetivnih

refleksa. Potrebno je uraditi i neurološke pretrage, na kojima se mogu uočiti blage promjene,
ali i potpuna tetraplegija. Atlantoaksijalna luksacija se može uočiti radiografskom snimkom.

Za ove bolesnike trauma je vrlo opasna, naročito oblici naglog trzanja poput onih u
saobraćajnim nesrećama. Prilikom hirurške manipulacije i uvođenja u anesteziju najveća
pažnja se mora pridati vratnom dijelu. Najčešće je moguće konzervativno liječenje sa
Šancovim okovratnikom i edukacijom pacijenata.

8
Artritis metatarzofalangealnih zglobova stopala nastaje rano u toku bolesti. Prvi simptomi se
ispoljavaju upravo na MTP zglobovima i najčešće prvo na petom MTP zglobu. Sinovitis ovih
zglobova izaziva bol u prednjem dijelu stopala koji postaje jači pri hodu i palpaciji. Svi
zglobovi na stopalu mogu biti zahvaćeni posebno. Vremenom se formiraju tipične
deformacije: lateralna devijacija prstiju, ''kandžasti'' ili ''čekićasti'' prsti, valgus deformacija
skočnih zglobova, česti su burzitisi, tendinitisi i stvaranje žuljeva (Slika 3. i 4.) .

Slika 3. Žuljevi Slika 4. Devijacija prstiju

Tarzusni kanal je smješten posteroinferiorno od medijalnog maleolusa i kroz njega prolazi

zadnji tibijalni nerv. Kompresija ovog nerva sinovitisom izaziva paresteziju u tabanima koja
se pogoršava tokom hodanja i stajanja. Sve ove deformacije uslovljene su velikim tegobama i
funkcionalnim oštećenjima, jer se radi o nosećim strukturama [1,6].

1.3.2 Vanzglobne manifestacije reumatoidnog artritisa

Vanzglobne manifestacije RA se mogu podijeliti u tri grupe. U prvoj grupi su vaskulitis,

serozitis i reumatoidni čvorići. Nastaju rano u toku bolesti, a ponekad čak i prije pojave
artritisa. Reumatoidni čvorići se sreću na mjestima lokalnog pritiska ili traume, kako
potkožno (lakat, glava, sakrum, peta, spinalni nastavci pršljenova), tako i unutrašnjosti
(tetivne ovojnice, perikard, plućni parenhim). Lezije kožnog vaskulitisa se češće sreću na
mjestu lokalne traume (rub nokatne ploče) ili na mjestima promjene krvnog pritiska. Sinovitis
se primarno sreće kao sinovitis zglobova i tetivnih ovojnica, a rjeđe kao subklinički

9
zahvaćene seroze pleure i perikarda. U drugu grupu spadaju promjene nespecifične za RA,
česte su u drugim autoimunim bolestima. Ove promjene su rezultat postojeće imunološke

stimulacije i njihova težina održava aktivnost reumatoidnog inflamacijskog procesa.

Slika 5. Reumatoidni čvorići

Treća grupa je dio sistemskih manifestacija RA, sreće se u drugim vezivnotkivnim

oboljenjima, ali i kao samostalno oboljenje. Ove bolesti se lokalizuju na mjestima interakcije
sa vanjskim antigenima (sluzokoža oka, usta, nosa), pa je moguće da se radi o odgovoru na
neki egzogeni antigen zajednički za autoimune bolesti [1, 4].

1.4. Dijagnoza

Dijagnoza reumatoidnog artritisa se temelji na dijagnostičkim pretragama, anamnezi,

rengenskim i laboratorijskim pretragama. Za uspostavljanje dijagnoze postoje dijagnostički
kriterijumi (tabela 1) koji u ranoj fazi daju mogućnost dijagnostikovanja ovog oboljenja.

10
Tabela 1. Dijagnostički kriterijumi

1. Jutarnja ukočenost
2. Bol pri pokretima u jednom ili više zglobova
3. Otok jednog zgloba
4. Otok više zglobova
5. Simetrična afekcija zglobova
6. Karakteristične patohistološke promjene pri sinovijalnoj biopsiji
7. Potkožni čvorići
8. Histološka potvrda RA
9. Karakteristične promjene na radiogramu
10. Prisutnost reumatoidnih faktora
11. Pozitivan nalaz Ra faktora u zglobnom izlivu

Prema broju pozitivnih znakova imamo četiri kategorije:

1. Klasični reumatoidni artritis 7 kriterijuma

2. Sigurni RA 5 kriterijuma
3. Vjerovatni RA 3 kriterijuma
4. Mogući RA 1 kriterijum

Na reumatoidni artritis mogu ličiti mnoge bolesti, zbog toga je potrebno uraditi i druge analize
kao što su laboratorijski nalazi i medicinska dijagnostika [1].

1.4.1 Laboratorijski nalazi

Većina laboratorijskih testova služi za otkrivanje reaktanata akutne faze, i dijele se na:

a) Analize koje ukazuju na prisustvo zapaljenskog procesa

b) Analize koje ukazuju na imunološka i druga zbivanja u toku razvoja RA

11
Rade se pretrage kompletne krvne slike, kontrola urina, sedimentacija eritrocita, određivanje
serumskih proteina. Ove pretrage ukazuju na dodatne komplikacije ili neočekivane promjene
[1, 4].

1.4.2 Medicinska dijagnostika

Za uspostavljanje tačne dijagnoze rade se i druge metode pregleda, kao što su RTG,
scintigrafija, ultrazvuk, MRI i radiografija.

Radiološke pretrage muskuloskeletnog sistema pomažu kod otkivanja stanja nakon traume,
upalnih i degenerativnih bolesti zglobova, osteoporoze, pomaže u praćenju stvaranja kalusa i
srašćivanja kosti itd. RTG prikazuje sve deformacije u zglobu koje golim okom nisu
primjetne, moguće je vidjeti i najmanje promjene kostiju i stepen osteoporoze.

Slika 6. Reumatoidna šaka na RTG snimci

Ultrazvuk se upotrebljava pri upalnim i degenerativnim promjenama mekih tkiva (mišića,

tetiva, tetivne ovojnice).

Scintigrafija se primjenjuje kao metoda izbora za utvrđivanje rane destrukcije kosti zbog
metastaza ili upale. Ta destrukcija može izazvati jaku bol i patološku frakturu. Scintigrafiji se,
u slučaju metastaza, može dodati i određivanje alkalne fosfataze. Ona može biti od pomoći za
dijagnostiku osteomijelitisa i Pagetove bolesti. Fina rezolucija u različitim projekcijama
prikazuje najbolju dijagnostiku bolesti intervertebralnog diska i njegova pomaka prema
spinalnom korijenu koji uvijek uzrokuje njegovu leziju.

12
Magnetna rezonancija utvrđuje i postojanje spinalne stenoze te osteofita koji se širi prema
foramen intervertebrale. Osim toga, njome se može dokazati i disrupcija diska.
MRI i ultrazvučni pregled koriste se kako bi detektovali hidrops i kapsularni edem, koji
predstavljaju jasne znakove upale u zglobovima i periartikularnim strukturama [1].

1.5. Medikamentozno liječenje reumatoidnog artitisa

Liječenje reumatoidnih bolesnika je dugotrajan proces, u većem broju slučajeva i doživotan.

U ovom procesu je potreban timski rad, kako ljekara različite prakse, tako je neophodna i
edukacija pacijenata i njegove porodice, da bi se došlo do najboljih rezultata, a to je
zaustavljanje progresije bolesti i ireverzibilnih oštećenja zglobova, sprečavanje invalidnosti i
što duze odrzavanje radne sposobnosti. Kod medikamentoznog liječenja imamo simptomatske
lijekove, a to su nesteroidni antiinflamacijski lijekovi (NSAIL), koji se daju svim pacijentima
od početka bolova i inflamacije u zglobovima i koriste se periodično ili kontinuirano duži
vremenski period. Ova terapija inhibicijom sinteze prostaglandina vrši kontrolu dijela
inflamacijskog lanca i utiče na smanjenje bolova, otoka, ukočenosti zglobova, ali ne
zaustavlja inflamaciju i oštećenja zglobova. Druga vrsta lijekova za RA je ona koja mijenja
tok bolesti. Ovu grupu lijekova čine lijekovi iz raznih klasa, koji se razlikuju po određenim
strukturama. Da bi se lijek nazivao modifikujućim lijekom (BML), on mora da mijenja tok
bolesti najmanje tokom jedne godine [1].

1.6. Ishrana kod oboljelih od reumatoidnog artritisa

Kao i kod većine bolesti, tako i kod RA ishrana, jednim dijelom, utiče na nastanak i/ili tok
bolesti. Kod nekih pacijenata je dokazano da bjelančevine, neke specifične aminokiseline i
pojedini proteini utiču na pogoršavanje toka bolesti. Smatra se da bjelančevine mogu
pokrenuti neke imunološke reakcije, što kao posljedicu dovodi do upalnih promjena na
zglobovima. Uočeno je da gluten kod nekih pacijenata pogoršava njihovo stanje, dok se pak
kod drugih pogoršavanje bolesti javljalo usljed obilnog konzumiranja mlijeka i mliječnih
proizvoda. Kod nekih se pak bolest rasplamsala usljed uzimanja mesa i suhomesnatih
proizvoda. Konzervansi koji su sadržani u polutrajnim namirnicama mogu izazvati alergijsku
artritičnu reakciju, pa se ovakvi proizvodi ne preporučuju oboljelim od reumatoidnog artritisa.

13
Njima se preporučuje uzimanje biljnih proteina, izuzev glutena, sadržanog u pšenici, ječmu i
raži.

Vegeterijanska i mediteranska ishrana su preporučljive za ove pacijente, jer sadrže visok unos
voća, povrća, ribe i maslinovog ulja. Mononezasićene masti iz maslinovog ulja imaju
protuupalne učinke, ublažavajući „napade“ imunološkog sistema na zglobove. Plava riba je
bogata omega-3 masnim kiselinama koje djeluju na odbrambeni mehanizam. Povrće treba
jesti ono koje je bogato željezom, a to su brokula, kelj, karfiol, grašak itd. Harvardsko
sveučilište je dokazalo da konzumiranje povrća u 2-3 obroka u danu smanjuje rizik od RA za
čak 60%. Veoma je teško napraviti dijetu za ove pacijente, jer pojedine namirnice nekima
odgovraju, nekima ne, pa je zbog toga najbolje da svaki pacijent testira šta mu od namirnica
poboljšava tok bolesti ili pak šta mu utiče na pogoršavanje simptoma [8].

1.7. Fizikalna terapija

Fizikalna terapija predstavlja obavezni dio liječenja svakog reumatskog bolesnika i sprovodi
se od samog početka bolesti, paralelno sa ostalim oblicima liječenja. Obzirom da se radi o
hroničnoj bolesti, fizikalno liječenje i rehabilitacija traju čitav život. Najvažnije je edukovati
pacijente o značaju fizikalne terapije i motivisati ih da redovno obavljaju terapijski program.
Osnovni ciljevi terapije su:

o Smanjenje bolova
o Jačanje mišića oko zahvaćenog zgloba
o Odrzavanje normalnog raspona pokreta zahvaćenih zglobova
o Sprečavanje razvoja kontraktura zglobova

Fizikalna terapija mora biti svakodnevna i to sa aktivnim pokretima, sem u aktivnoj fazi kada
je potrebno mirovanje i pozicioniranje zahvaćenih zglobova. Osim kineziterapije mogu se
primjenjivati i druge fizikalne procedure: peloidna pakovanja, termoterapija, ultrazvuk, laser,
magnetoterapija, elektroterapija, hidroterapija. Najprihvaćeniji fizički agens u liječenju je
toplota. Krioterapija se koristi u akutnoj fazi bolesti, a u hroničnoj fazi se koriste svi
modaliteti toplote [4].

1.7.1 Toplota

14
Toplota poboljšava lokalnu cirkulaciju i ima analgetsko dejstvo. Najčešće se primjenjuju
parafin, kratkotalasna dijatermija, vlažna toplota i tople kupke. Ovom terapijom se površinska
tempratura širi nekoliko milimetara u dubinu tkiva, a druge metode kao što su ultrazvučna
dijatermija i visokofrekventne struje djeluju dublje u tikivo, te se zbog toga povećava
intraartikularna temperatura što moze prouzrokovati oštećenje hrskavice i povećanje edema,
pa se duboka temperatura ne preporučije kod pacijenata oboljelih od RA. Ova metoda se
koristi samo u hroničnoj fazi bolesti.

1.7.1. Krioterapija

Hladna pakovanja se preporučuju pacijentima u akutnoj fazi bolesti. Ova metoda smanjuje
zapaljenske reakcije i otok zahvaćenih zglobova, a takođe izaziva i bolju analgeziju i
sekundarnu vazodilataciju od toplote.

Najlakša metoda za izvođenje ove terapije jeste da uzmemo plastičnu čašu, naspemo vodu u
nju i stavimo štapić, te je zaledimo. Kada se voda zaledi, izvadimo led iz čaše te kružnim
pokretima tretiramo dio tijela. Terapije traje od 3-10 minuta u zavisnosti od veličine tretiranog
dijela tijela. Tretman prestaje kada nastupi analgezija. Druge metode krioterapije su:
kriooblog i kriokupka [3].

Indikacije za krioterapiju su:

 Akutne upale
 Akutne ozljede - iščašenja, istegnuća, uganuća
 Lokalizovani edemi, hematomi i krvarenja
 Opekotine
 Mialgije i neuralgije
 Spazam i rigidnost muskulature.

Kontraindikacije za krioterapiju su oštećenje senzibiliteta i alergija na hladnoću.

1.7.2. Elektroterapija

Prema nekim tvrdnjama dokazano je da od elektroterapije samo TENS i interferentne struje

imaju povoljno dejstvo, dok je za efekte ostalih terapija potrebno dalje ispitivanje.

15
TENS

Transkutana električna nervna stimulacija (TENS) ima analgetski efekat tako što izaziva
blokiranje tankih, nemijeliziranih C vlakana za prenos bola na zadnje korjenove medule
spinalis. Upotrebljava se frekvencija od 1-50 Hz, intenzitet struje je od 0-6 mA. Na elektrode
se stavlja konduktivni gel, a elektrode se postavljaju tako da jedna bude na bolnom mjestu ili
na zivcu koji vodi do bolnog mjesta, a druga na odgovarajućem segmentu kičmene moždine.

TENS se dozira prema subjektivnom osjećaju pacijenta, te pacijent treba osjećati mravinjanje
i vibracije, a nikako bol i neugodu. Tretman traje od 30-60 minuta [3, 5].

Indikacije za TENS su:

 Postoperativni bol
 Glavobolje
 Frakture
 Artritisi
 Artroze
 Poremećaj cirkulacije
 Akutni bolovi i oštećenja
 Hronični bolovi

TENS je kontraindikovan kod bolesnika sa pace-makerom.

Kod reumatoidnog artritisa TENS se najčešće primjenjuje na oba koljena te na volarnu i

dorzalnu stranu ručnog zgloba. U gotovo svim slučajevima dolazi do velikog smanjenja boli.

16
 Slika 7. Primjena TENS-a u terapiji

Interferentne struje

Interferentne struje su modularne struje niske frekvencije, sinusoidnog oblika koje nastaju
endogeno u tkivu interferencijom srednje frekventnih struja iz dva samostalna strujna kola
čija razlika u frekvencije iznosi od 0-100Hz. Za primjenu interferentne struje koristimo četiri
plocaste elektorde (dvije anode i dvije katode). Elektrode postavljamo tako da se ukrštaju, te
struja djeluje u središtu ukrštanja na bolnom mjestu. Osim pločastih postoje i vakuumske

17
elektrode koje se spajaju sa uređajem za usisivanje zraka i tako izvlače negativan pritisak
između elektroda i kože. Primjenom vakuumskih elektroda učinak interferentnih struja je
djelotvorniji. Primjena interferentnih struja može trajati od 10 do 30 minuta. Zbog svog
analgetskog, antiinflamacijskog i spazmolitičkog dejstva upotrebljavaju se u svim fazama RA
Indikacije za interferentne struje su povrede kostiju i zglobova, povrede mišića i tetiva, upalne
reumatske bolesti, poremećaj periferne cirkulacije, degenerativne bolesti zglobova, bolna
stanja kičme i stresna inkontinencija.

Kontraindikacije za primjenu interferentnih struja su zarazne bolesti, trudnoća, srčani

stimulator, odsutnost kožnog osjećaja, bolesti krvnih žila, spastična oduzetost, maligne bolesti
i akutni i subakutni trombfelitis.

1.7.3. Hidroterapija

Hidroterapija, posebno sa termomineralnim vodama ima poseban značaj u liječenju

reumatskih pacijenata. Kupanje u vodi indiferentne temperature između (32 i 38°C) izaziva
perifernu vazodilataciju i opuštanje mišićnog spazma što se pokazalo vrlo efikasno u liječenju
degenerativnih oboljenja perifernih zglobova i kičmenog stuba i čini ovu proceduru idealnom
za pripremu pacijenta za kinezitrapiju.

Habardova kada

Hidroterapija u Habardovoj kadi se upotrebljava radi potapanja zglobova šaka i stopala

naročito kod pacijenata sa jutarnjom ukočenošću. Efekat se može pojačati podvodnom
masažom (hidromasažom) ili puštanjem različitih gasova (mineralne kupke).

Hidromasaže se izvode pod pritiskom od 0,5 do 2 bara. Ovisno o uglu pod kojim se usmjeri
mlaz, djelovanje može biti površinsko ili dubinsko, to jest djelovanje na potkožno ili mišićno
tkivo. Udaljenost od površine tijela u početku liječenja iznosi oko 20 cm, te se postepeno
smanjuje. Podvodna masaža traje od 10 do 20 minuta. Kada se nakon svakog pacijenta
isprazni, ispere i dezinfikuje, te se ponovno napuni vodom za slijedećeg pacijenta [3, 4]

17
Pacijenti mogu i kod kuće da primjenjuju ovu metodu, potapanjem zglobova ili tuširanjem
toplom vodom što će im takođe omogućiti isti spazmolitički i analgetički efekat.

Slika 8. Habardova kada

1.7.4. Kineziterapija

Kineziterapija se javlja još u doba starih Grka, kao i u starom Rimu, pa još otuda je i naziv
kineziterapija što znači na grčkom kinein-kretati se, a kinezis-pokret. To je terapija koja se
bavi primjenom pokreta u svrhu što boljeg funkcionisanja lokomotornog sistema. Aktivanim
pokretom se omogućava da latentne sposobnosti pacijenata ponovo oživimo i da toj osobi
omogućimo pun povratak u aktivnosti svakodnevnog života ili pak u životnu sredinu sa
punopravnim povlasticama za obavljanje svih aktivnosti kao zdrava osoba. Kao što sam naziv
kaže, kineziterapija je liječenje pokretom. Kineziterapija ima za cilj:

 Povećanje obima mišićne snage

 Poboljšanje pokreta i funkcije zglobova
 Rastezanje skraćenih mišića
 Održavanje pravilnog pokreta tijela

18
Kod bolesnika sa reumatoidnim artritisom postoji dilema da li trebaju vježbati ili ne, jer u
inflamatornoj fazi se vježbanjem može izazvati jos veća bol kao i ostali simptomi, pa se zbog
toga smatra da je kombinacija vježbanja i odmora najbolja za ove pacijente. Sa druge strane
kod degenerativnog reumatizma je jasan pozitivan uticaj kineziterapije, jer se vježbama
postiže povećanje obima pokreta, jačanje muskulature i dodatna stabilnost zahvaćenog zgloba
[3, 4].

Kineziterapija se može podijeliti na tri vrste vježbi, a to su pasivne, potpomognute i aktivne.

Pasivne vježbe

Ove vježbe se izvode kada je mišićna snaga pacijenta toliko mala da nije u mogućnosti
samostano izvesti vježbu (manuelni mišićni test ocjena od 0 do 1).

Tada fizioterapeut ili aparat rade vježbu umjesto pacijenta, tj.bez aktivacije mišića. Ove
vježbe se posebno koriste poslije operacije zglobova i spriječavanju kontraktura.

Slika 9. Pasivne vježbe

19
Potpomognute vježbe

Kada je snaga mišića kod pacijenata vrlo slaba i nedovoljna za obavljanje pravilne vježbe
(manuelni mišićni test ocjena 2) onda mu terapeut ili aparat pomažu da izvede pun obim
pokreta. Potpomognute vježbe se rade sve dok se ne postigne ocjena 4 na manulenom
mišićnom testu.

Slika 10.Potpomognute vježbe

Aktivne vjezbe

Aktivne vježbe podrazumijevaju normalnu kontrakciju mišića, te je pacijent u mogućnosti

voljno obaviti vježbu. Cilj aktivnih vježbi je povećati obim mišića i poboljšati postojeće
funkcije. Imamo i aktivne vježbe sa otporom, one se rade kada je mišić u mogućnosti da sa
lakoćom savlada silu zemljine teže i neki otpor (manuelni mišićni test ocjena 4) [1].

20
 Slika 11. Aktivne vježbe pacijenata sa RA

Vrste aktivnih vježbi:

 Izometrične (statičke) vježbe

To su vježbe u kojima dolazi do kontrakcije mišića bez pokteranja zgloba, te dužina mišića
ostaje nepromijenjena. Ove vježbe su dobre za poštedu zglobova, pa se obično rade u
početnoj fazi medicinske rehabilitacije. Njima se može održati snaga mišića, ali se ne može
povećati izdržljivost. Izomerične vježbe se temelje na maksimalnoj kontakciji mišića u
trajanju od 5-15 sekundi, te poslije toga duplo duži odmor, zatim ponovo kontrakcija. Ove
vježbe se izvode u seriji od 5-7 ponavljanja (broj ponavljanja svakako treba prilagoditi
pacijentu i fazi bolesti).

21
Najveća prednost ovih vježbi je što se mogu primjenjivati vrlo rano u rehabilitaciji, dovode do
povećanja izometrične mišićne snage, usporavaju mišićnu atrofiju, te zahtijevaju malo
opreme. Korištenje gumenih traka dobijamo jeftin rekvizit za vježbanje kod kuće.

Glavni nedostatak ovih vježbi je što se povećava mišićna snaga samo u određenom položaju,
pa je potrebno izvoditi vježbe u različitim položajima zgloba. Ove vježbe većini pacijenata ne
drže pažnju, pa je i to jedna od mana. Prilikom izvođenja ovih vježbi može doći do povećanja
krvnog pritiska, pa je potrebno obratiti pažnju na pacijente sa kardiovaskularnim bolestima
naročito prilikom vježbanja većih skupina mišića.

 Izotonične (dinamičke) vježbe

To su kontrakcije mišića sa pomijeranjem zglobova. Ove vježbe se lako izvode i u otvorenom

i u zatvorenom kinetičkom lancu, te zbog stalnog napredovanjima pacijentima su zanimljive i
drže im pažnju [3, 6].

Za razliku od izometričnih vježbi, izotonične vježbe se ne mogu izvoditi na početku

rehabilitacije. Neke od „mana“ ovih vježbi su i to što je za njih potrebna oprema, postoji
opasnost od povreda, najčešće vježba samo jedna mišićna skupina i potrebna je dobra
kontrola pacijenta tokom izvodjenja ovih vježbi.

 Izokinetičke (aktivne) vježbe

Ove vježbe se izvode tako što mišić izvodi vježbu protiv otpora, pa se izvodi maksimalni
pokret. Glavne prednosti ovih vježbi su to što se može podešavati brzina i otpor tokom
vježbanja, a i sam rast mišićne snage se stvara brže nego kod prethodne dvije vrste vježbi.

Neki od nedostataka ovih vježbi su cijena rekvizita za vježbanje, potreba za edukovanim

osobljem i činjenica da se najviše vježba u otvorenom kinetičkom lancu [3].

1.8. Balneološko liječenje

Balneološko liječenje predstavlja primjenu prirodnih ljekovitih faktora što su najčešće

nadmorska visina, temperatura, dejstvo sunčevih zraka, termomineralne vode (uključujući i
more), zemne gasove i peloide. Balneologija (lat. Balneum-kupka) je najstarii metod liječenja.
Kada govorimo o reumatskim bolesnicima, balneološko liječenje ima za cilj da poboljša
efekat osnovnih terapijskih mjera u liječenju RA. Pored svih fizičkih blagodati koje pruža

22
balneološko liječenje korisno je i to što pruža izdvajanje bolesnika iz svakodnevne sredine i
obaveza.

Termomineralne vode i peloidi imaju tri osnovna dejstva koja su korisna za reumatske
bolesnike, a to su: mehaničko, toplotno i hemijsko. Mehaničko dejstvo se ispoljava dodirom
koji ispoljava gas, a to poboljšava cirkulaciju i opušta mišiće. Toplotno dejstvo vode dovodi
do analgezije, a hemijsko dejstvo se ispoljava preko mineralnih sastojaka koje voda sadrži.

Dejstvo peloida tj.blata ima opšte efekte u vidu regulacije neurovegetativnih sistema, što ima
opšti dobar efekat i poboljšava dejstvo raznih medikamenata. Razna su druga dejsta peloida
koja učestvuju u održavanju zglobnih struktura i usporavanju degenerativnih procesa u zglobu
[5, 6].

2. CILJEVI I HIPOTEZE

Ciljevi ovog istraživanja su:

1. Utvrditi učestalost obolijevanja od reumatoidnog artritisa prema starosnoj strukturi.

2. Utvrditi učestalost obolijevanja od reumatoidnog artritisa prema polnoj strukturi.
3. Utvrditi koji model rehabilitacije najbolje odgovara osobama oboljelim od
reumatoidnog artritisa.

Hipoteze:

1. Najviše oboljelih od reumatoidnog artritisa je u najstarijoj dobnoj skupini.

2. Obolijevanje od reumatoidnog artritisa više je zastupljeno kod osoba ženskog pola.
3. Oboljelim od reumatoidnog artritisa najviše odgovara banjsko liječenje.

23
3. MATERIJAL I METODE

Istraživanje je rađeno kao studija presjeka u periodu od maja do septembra 2022. godine. U
anketiranje su uključeni samo oni ispitanici koji su dobrovoljno prihvatili učešće u
istraživanju.

Ispitanici: Istraživanjem su obuhvaćene 52 osobe oba pola, starosti od 40 do 80≥ godina koji
su dolazili na liječenje kod specijaliste fizikalne medicine i rehabilitacije. Anketiranje je
vršeno u JZU „ Dom zdravlja“ u Centru za fizikalnu rehabilitaciju u zajednici u Doboju.

Upitnik: Kao istrument istraživanja korišten je upitnik dizajniran za ovo istraživanje. Upitnik
se sastoji od 10 pitanja koja se odnose na:

 Simptome reumatoidnog artritisa.

 Dužinu trajanja bolesti i karakteristike bola.
 Porodičnu anamnezu
 Informacije o korišćenju fizikalne terapije kao i fizikalnih procedura
 Poboljšanja poslije primjene fizikalnih procedura tokom banjskog liječenja.

24
Statistička obrada podataka u skladu sa postavljenim ciljevima vršena je primjenom
deskriptivne statistike.

4. REZULTATI RADA

Podaci ispitivanja, u okiru ovog istraživanja, biće prikazani grafički i pomoću tabela.

45

40 38.4

35
30.7
30 26.9
Ispitanici %

25

20

15

10

5 3.8

0
40-49,9 50-59,9 60-69,9 70≥
Ispitanici-godine

Grafikon 1. Ispitanici oboljeli od reumatoidnog artritisa

25
 Iz grafikona se vidi da je među oboljelim od reumatoidnog artritisa najviše ispitanika
starosti od 70≥ godina (38,4%), nešto manje u grupi ispitanika starosti od 60-69,9 godina
(30,7%) i starosti od 50-59,9 godina (26,9%), dok je najmanje oboljelih u grupi ispitanika
satrosti od 40-49,9 godina (3,85%). Može se zaključiti da je najviše oboljelih od
reumatoidnog artritisa među najstarijim ispitanicima, što je u direktnoj vezi sa procesom
starenja.

60.00%
52.50%
50.00%
45.20%

40.00%
Ispitanici %

30.00%

20.00%

10.00%

0.00% 2.30%
2-5 godina 6-10 godina 11 godina i više
RA (vrijeme trajanja)-godine

Grafikon 2. Vrijeme trajanja bolesti (RA)

Najviše ispitanika, njih 52,5% boluju 11 godina i više od reumatoidnog artritisa, a njih 45,2%
boluje od 6-10 godina, dok je samo 2,3% se izjasnilo da boluje od 2-5 godina. Prosječno
trajanje bolesti je 14±0,3 godina.

26
 0.45
0.4 38.46%
0.35
30.76%
0.3 26.92%
Ispitanici %

0.25
0.2
0.15
0.1
0.05 3.84%
0
Zglobovi šake i stopala Rame Koljeno Kicmeni stub
RA (bolna mjesta)

Grafikon 3. Mjesto javljanja bola kod oboljelih od reumatoidnog artritisa

Kod većine ispitanika, u okviru ovog istraživanja, bol prouzrokovan reumatoidnim artritisom
se najčešće prvo javlja u sitnim zglobovima šake i stopala (38,46%). Bol se u najvećem broju
slučajeva dalje širi u velike zglobove, kao što su rame (30,76%) i koljeno (26,92%), a rijetko
kada zahvata i kičmeni stub (3,84%).

1.00%

10.54%

Oštar bol
Tup bol
Probadajući bol

88.46%

Grafikon 4. Opis bola kod istitanika oboljelih od reumatoidnog artritisa

27
Najviše anketiranih ispitanika 88,46% opisali su bol kod reumatoidnog artritisa kao tupi bol,
kao oštar bol opisalo je 10,54% ispitanika, a najmanje ispitanika 1% opisalo je kao
probadajući bol.

5%

Pozitivna porodična
anamneza
Negativna porodična
anamneza

95%

Grafikon 5. Porodična anamneza oboljelih ispitanika od reumatoidnog artritisa

Od ukunog broja anketiranih ispitanika najveći broj je istakao da ima negativnu porodičnu
anamnezu (95%), dok je njih nekolicina reklo da ima pozitivnu porodičnu anamnezu (5%).

28
 40% Seronegativni
RA
Seropozitivni
60% RA

Grafikon 6. Oblici reumatoidnog artritisa

Najveći postotak ispitanih pacijenata ima seropozitivan oblik reumatoidnog artritisa, čak njih
60%, a seronegativan reumatoidni artritis ima 40% ispitanika.

100.00%
88.60%
90.00%
80.00%
70.00%
60.00%
Ispitanici %

50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
11.40%
10.00%
0.00%
Polna struktura ispitanika

Muškarci Žene

Grafikon 7. Polna struktura ispitanika oboljelih od reumatoidnog artritisa

Od ukupnog broja ispitanika (52), bolest se javlja češće kod osoba ženskog pola 88,4% (46
ispitanika) u odnosu na muški pol 11,54% (6 ispitanika).

29
 70.00%
61.54%
60.00%

50.00%

40.00%
Ispitanici %

30.00%

19.23%
20.00%

9.62%
10.00% 5.76%

0.00%
Elektroterapija Magnetoterapija Kineziterapija Ultrazvučna terapija
Tip fizikalne terapije (RA)

Grafikon 8. Tip fizikalne terapije primjenjivan kod oboljelih od reumatoidnog artritisa

Iz ove ankete dobijeni su podaci da je najčešća kombinacija elektoroterapije (61,54%) i

magnetoterapije (19,23%), dok je kineziterapija bila manje zastupljena (5,76%) kao i
ultrazvučna terapija (9,62%).

Tabela 2. Tipovi elektroterapije primjenjivani kod oboljelih od reumatoidnog artritisa

ELEKTROTERAPIJE

DDS-dijadinamska struja 32,69%

TENS-transkutana električna nervna 17,31%
stimulacija
IFS-interferentne struje 11,54%

Broj ispitanika koji su primali elektroterapije, njih 32,69% koristili su dijadinamsku struju,
transkutanu električnu nervnu (TENS) primjenjivalo je 17,31%, a 11,54% koristilo je
interferentnu struju.

30
 46%
54% DA
NE

Grafikon 9. Korištenje banjskog liječenja

Broj ispitanika koji su koristili banjsko liječenje je 54%, a 46% ispitanika je reklo da nije
koristilo ovaj oblik liječenja.

5%
10%

Banja Slatina
Banja Kulaši
Banja Mlječanica
85%

Grafikon 10. Balneološko liječenje reumatoidnog artritisa

85% pacijenata koji su koristili banjsko liječenje su bili u Banji Slatina, a nešto manji
procenat otpada na Banju Kulaši (10%) i na Mlječanicu (5%).

31
Takodje, u razgovoru sa pacijentima utvrdili smo da balneološko liječenje značajno utiče na
poboljšanje zdravlja ovih pacijenata u smislu smanjenja bolova, lakše pokretljivosti, manje
otečenosti zglobova itd.

5. DISKUSIJA

Istraživanje je rađeno na uzorku od 52 osobe oba pola koji su oboljeli od reumatoidnog

artritisa. Iste ispitanike smo anketirali i utvrdili vrijeme trajanja bolesti, kao i uticaj fizikalne
terapije na ovu bolest. Ispitanici su bili starosti od 40 godina do 70≥ godina. Najviše oboljelih
bilo je u dobnoj skupini od 70≥ godina (38,4%), što se vidi iz grafikona broj 1. Iz istog
grafikona se vidi da je manje (30,7%) oboljelih od 60-69,9 godina, nešto manje (26,9%) je
starosti od 50-59,9 godina, a samo 3,8% je starosti od 40-49,9 godina, čime je potvrđena naša
hipoteza, da je najviše oboljelih u najstarijoj dobnoj skupini.

Reumatoidni artritis kod najviše oboljelih, (52,5%) otkriven je prije 11 godina, kod nešto
manje ispitanika (45,2%) otkriven je prije 6-10 godina, dok je kod najmanje ispitanika (2,3%)
otkriven u periodu od 2-5 godina. Svi ispitanici su se izjasnili kako im pomaže fizikalna
terapija i utiče na smanjenje bola. Istraživanje slično našem rađeno je u Hrvatskoj na
Poliklinici Medikol gdje je utvrđeno prosječno vrijeme trajanja bolesti od 12±1,42 godina,
dok je kod naših ispitanika prosječno vrijeme trajanja bolesti 14±0,3 godina, a kod najviše
ispitanika (52,5%) vrijeme trajanja bolesti je 11 godina. Kada govorimo o mjestu javljanja
bola (grafikon br.3), najčešće se javlja u zglobovima šake i stopala (38,46%), u ramenu

32
(30,76%), nešto manje u koljenu (26,92%) i u kičmenom stubu je najmanji postotak javljanja
bola (3,84%). U Hrvatskom istraživanju dobijeni rezultati mjesta najčešćeg javljanja bola u
zglobovima šake i ručnim zglobovima (86%), u koljenu (60%), ramenu (39%) i kičmenom
stubu (33%), su znatno više vrijednosti nego kod naših ispitanika [9].

Od ukupnog broja ispitanika najviše njih (88%) opisalo je bol kao tupu, 11% je reklo da je
bol oštra, a samo 1% da je ta bol probadajuća, što se može vidjeti u grafikonu broj 4. Na
osnovu dobijenih podatka možemo vidjeti da je doživljena bol veoma kompleksna, da na
pacijente utiče i fizički i psihički u smislu iscrpljivanja, umora, nervoze, ometanja u
obavljanju svakodnevnih fizičkih aktivnosti. Na postavljeno pitanje „ Da li boluje ili je
bolovao još neko u porodici od RA?“ samo 5% pacijenata je odgovorilo sa „Da“, dok je njih
čak 95% odgovorilo sa „Ne“, ali nastavljajući odgovor sa riječima kako su njihovi
roditelji/roditelj imali iskrivljene ili otečene zglobove, ali da nikada nisu imali postavljenu
dijagnozu RA. Reumatoidni artritis može biti posljedica genetskih faktora i na to se, na žalost,
ne može uticati, ali na faktore spoljašnje okoline se može uticati. Dakle, za prevenciju bolesti
potrebno je modifikovati način života, tj.smanjiti gojaznost, izbaciti upotrebu duvanskih
proizvoda i alkohola, povećati fizičku aktivnost, a takođe i određena zanimanja nisu
preporučljiva za ovu bolest. Veliku ulogu u prevenciji ima i znanje o RA, pa smo kroz našu
anketu u ovom istraživanju uočili da je ono veoma malo, te da većina pacijenata nije ni znala
da ima ovo oboljenje sve do trenutka pojave ozbiljnih simptoma.

Kroz literaturu nalazimo podatke da je seropozitivan reumatoidni artritis veoma češće

zastupljen u odnosu na seronegativan reumatoidni artritis, što se i potvrdilo anketiranjem
oboljelih od navedene bolesti na odjelu fizikalne medicine u JZU „Dom zdravlja“ u Doboju.
Od ukupnog broja ispitanika (52 osobe), čak 59,61% tačnije 31 osoba ima seropozitivan RA,
dok je kod 40,39% tj. kod 21 osobe utvrđen seronegativan reumatoidni artritis, što smo i
prikazali u grafikonu broj 6.

Reumatoidni artritis zahvata i ženski (88,60%) i muški pol (11,40%), s tim da je procenat
obolijevanja žena značajno veći. U istraživanju koje je rađeno u Zavodu za fizikalnu medicinu
i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ u Banja Luci na uzorku od 82 osobe čak je 67 žena
(81,71%) i samo 15 muškaraca (18,29%), što je u korelaciji i sa našim istraživanjem [10].

Elektroterapija je potvrđena je kao najznačajnija procedura u liječenju anketiranih pacijenata

(61,54%), zatim magnetoterapija (19,23%), a nešto manje upotrebljavane metode su
ultrazvučna terapija (9,625) i kineziterapija (5,76%). Važno je napomenuti da ni jedan od

33
navedenih oblika terapije nije dovoljno efikasan u liječenju ukoliko se samostalno
primjenjuje, prema tome veoma je bitno kombinovati terapije što kod pacijenta može zavisiti
od mjesta javljanja bola, jačine bola, tipa bola i slično. Iz ove ankete dobijeni su podaci da je
najčešća kombinacija elektoroterapije i magnetoterapije, koja se pokazala kao najefikasnija u
smanjenju bolova tokom liječenja oboljelih od reumatoidnog artritisa.

Takođe, obzirom na cilj liječenja (smanjenje otoka, ublažavanje bola, poboljšanje cirkulacije,
stimulacija mišića itd), fizijatar prepisuje vrstu elektroterapije. Terapija se ne mora, nužno,
odnositi na jedan od navedenih oblika, nego to može biti i kombinacija istih.

Banjsko liječenje ima veliki značaj kod ovih pacijenata, subjektivno poboljšava simptome
bola, ali i u mentalnom smislu pozitivno djeluje na pacijente, smanjuje aknsioznost i
depresiju, te utiče na kvalitetniji život pacijenata. Od ukupnog broja anketiranih pacijenata
(52 osobe) njih 54% je koristilo banjsko liječenje, a 46% je reklo da nije, što smo i prikazali u
grafikonu broj 9.

U Banji Slatina je bilo njih 85%, Banja Kulaši je nešto manje zastupljena samo 10%, dok je u
Banju Mlječanicu poslano samo 5% pacijenata.

6. ZAKLJUČAK

1. Na osnovu dobijenih rezultata najveći procenat oboljelih je u grupi najstarijih

ispitanika (70≥ godina).
2. Češće obolijevaju osobe ženskog pola, a najčešće se bolest kod naših ispitanika
javljala u zglobovima šake i ručnim zglobovima (38,4%), intenzitet bola je bio tupi
(88,6%), sa negativnom porodičnom anamnezom kod 95% ispitanika i
seropozitivan kod 60% ispitanika.
3. Od fizikalnih terapija najčešće preporučena terapija bila je elektroterapija
(61,54%) i to: dijadinamska struja-DDS kod 32,69% ispitanika, zatim transkutana
električna nervna stimulacija TENS kod 17,31% ispitanika i interferentna struja
IFS kod 11,54% ispitanika.
4. Na osnovu dobijenih podataka više od polovine (54%) ispitanika koristilo je
banjsko liječenje koje je pokazalo najbolji efekat zbog kombinacije elektroterapije

34
i hidroterapije, što se slaže sa našom hipotezom da oboljelim od reumatoidnog
artritisa najbolje odgovara banjsko liječenje.

35
7. LITERATURA

1. Nada P.: Reumatologija. Institut za reumatologiju – Beograd. Medicinski fakultet

Univerziteta u Beogradu. Beograd, 2000.
2. Meholjić A, Bajić G, Meholjić A. Fizioterapija u reumatologiji. Udžbenik za studente
Fakulteta Zdravstvenih nauka. Panevropski Univerzitet Banja Luka. Banja Luka,
2015.
3. Howard A. Rusk: Rehabilitacija. Udžbenik fizikalne medicine i rehabilitacije.
Medicinski cetar Univerziteta u New York, Odjel za fizikalnu medicinu. Beograd,
1971.
4. Milorad R. J.: Fizikalna medicina i rehabilitacija. Univerzitet u Kragujevcu.
Medicinski fakultet. Kragujevac, 1999.
5. https://www.plivazdravlje.hr/bolest-clanak/bolest/54/Reumatoidni-artritis.html
6. http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-za-pacijente/bolesti-kostiju-zglobova-i-
misica
7. Durrigl T, Vitulić V. Reumatologija. Zagreb, 1999.
8. https://www.dietpharm.com/blog/reumatoidni-artritis-prehrana/
9. Budišin V, Vuger-Kovačić D, Kovačić D, Cetinić N, Zouheir B. Bol u reumatoidnom
artritisu, Poliklinika Medikol, Zagreb.
10. Prodanović B, Novaković-Bursać S, Prodanović N, Petković S. Zavod za fizikalnu
medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banja Luka, RS, BiH Univerzitetski
klinički centar Republike Srpske, Banja Luka.

36
8. PRILOZI RADA

Popis slika

Slika 1. „Z“ deformacija palca. Dostupno na:

https://krenizdravo.dnevnik.hr/zdravlje/simptomi/deformacija-prstiju-na-rukama-uzroci-
simptomi-i-lijecenje

Slika 2. Deformitet „labudov vrat“. Dostupno na: https://www.bolesti-zglobova.com/blog/sta-

je-artritis

Slika 3. Žuljevi. Dostupno na: http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-za-pacijente/kozne-

bolesti/povrsinski-poremecaji-koze/zuljevi-i-kurje-oci

Slika 4. Devijacija prstiju. Dostupno na: https://drbiscevic.ba/reumatski-artritis/

Slika 5, Rematoidni čvorići. Dostupno na: https://edumed.hr/Medicinski-postupci/Kirurgija-

%C5%A1ake/REUMATOIDNI-ARTRITIS/?ID=24

Slika 6. Reumadoidna šaka na RTG snimku. Dostupno na:

https://www.antireuma.com/iUvod/StartUvod7Kriterija.php

Slika 7. Primjena TENS-a u terapiji. Dostupno na:

https://www.kvantum-tim.hr/news/index/view/?id=403

Slika 8. Habardova kada. Dostupno na: https://jugpress.com/habard-kada-za-pacijente/

Slika 9. Pasivne vježbe. Dostupno na: http://natus.hr/Kineziterapija

Slika 10. Potpomognute vježbe. Dostupno na: http://natus.hr/Kineziterapija

Slika 11. Aktivne vježbe. Dostupno na: http://natus.hr/Kineziterapija

37
Popis tabela

Tabela 1. Dijagnostički kriterijumi

Tabela 2. Tipovi elektroterapija

Popis grafikona

Grafikon 1. ispitanici oboljeli od reumatoidnog artritisa

Grafikon 2. Dužina trajanja bolesti

Grafikon 3. Mjesto javljanja bola

Grafikon 4. Opis bola kod ispitanika oboljelih od reumatoidnog artritisa

Grafikon 5. Porodična anamneza

Grafikon 6. Oblici reumatoidnog artritisa

Grafikon 7. Polna struktura

Grafikon 8. Tip fizikalne terapije

Grafikon 9. Korištenje banjskog liječenja

Grafikon 10. Balneološko liječenje reumatoidnog artritisa

38
ANKETA

Ova anekta je potpuno anonimna, odgovarete tako što zaokružite slovo ispred željenog
odgovora!

Hvala Vam na izdvojenom vremenu!

1. Kojoj dobnoj skupini pripadate?

a) 40-49 godina, c) 60-69godina
b) 50-59 godina, d)70-80 godina
2. Koliko dugo bolujete od reumatoidnog artritisa?
a) 2-5 godina
b) 6-10 godina
c) 11 godina i više.
3. Koji zglobovi Vas bole?
a) Zglobovi šake i stopala c) Koljeno
b) Rameni zglob d) Kičmeni stub
4. Kako opisujete bol?
a) oštra,
b) tupa
c) probadajuća.
5. Da li neko u Vašoj porodici boluje ili je bolovao od reumatoidnog artritisa?
a) DA
b) NE
6. Koji oblik reumatoidnog artritisa imate?
a) Seropozitivan
b) Seronegativan
7. Koje fizikalne procedure su Vam preporučene?
a) Ultrazvučna terapija c) Elektroterapija
b) Magnetoterapija d) Kineziterapija
8. Koje tipove elektroterapije ste primjenjivali?
a) Dijadinamska struja (DDS)
b) Transkutana električna nervna stimulacija (TENS)

39
c) Interferentne struje (IFS)

9. Da li ste koristili banjsko liječenje?

a) DA
b) NE
10. Da li Vam je pomogao boravak u banji?
a) DA
b) NE

40