2.

Faze sociološkog istraživanja

Sociološko istraživanje može da sadrži 4 osnovne faze, a one kasnije mogu biti podeljene
na odredjeni broj manjih podfaza.
Prva faza je priprema istraživanja i podrazumeva preduzimanje odredjenih koraka sa
ciljem osiguravanja uspešnog i metodološki pouzdanog dolaska do rezultata.
Prvi korak u pripremi istraživanja je izbor teme. Izbor teme za istraživanja zavisi najpre
od interesovanja i sposobnosti samog istraživača. U ovom trenutku je važno prepoznati odredjeni
društveni problem koji treba da bude istražen i na čije se postojanje treba ukazati. Prevodjenje
društvenog problema na teren istraživanja podrazumeva koncipiranje odredjenog broja pitanja.
Pitanja mogu biti činjenična (koja donose informaciju šta se desilo), komparativna (bave se
poredjenjem različitih oblika posmatrane pojave), dijahronska (bave se tempom širenja
odredjene pojave, njenim razvojem), teorijska (mogu biti koncipirana na različite načine).
Drugi korak u pripremi istraživanja je pregledavanje postojeće gradje i izvora. Na ovom
koraku se pregledavaju sekundarni izvori podataka, istraživanja i literatura koja već postoje o
posmatranoj pojavi, kako bi se utvrdilo koja vrsta podataka nedostaje i u kom pravcu treba
usmeriti istraživanje.
Treći korak je postavljanje hipoteze. Hipoteza je pretpostavka koja predstavlja
preliminarno objašnjenje odredjene pojave. Cilj istraživanja je najčešće provera hipoteze, tj.
njeno potvrdjivanje kao tačne ili opovrgavanje kao netačne. Preporučuje se da hipoteza uvek
bude u formi iskaza, a ne u formi pitanja.
Četvrti korak u pripremi istraživanja je odredjivanje uzorka. Uzorak je deo opšte
populacije na osnovu koga se obavlja projekcija stavova i ponašanja, zbog čega je važno da
uzorak bude reprezentativan, tj. da karakteristike uzorka u dobroj meri solikavaju karakteristike
šire populacije. Zbog postizanja reprezentativnosti koristi se više vrsta uzoraka. Najpoznatiji je
slučajni uzorak, gde svaka jedinka iz opšte populacije ima jednake šanse da bude deo uzorka.
Često se ovaj uzorak smatra najreprezentativnijim, ali to ne mora uvek da bude slučaj.
Stratifikovan uzorak je oblik gde se najpre u opštoj populaciji odrede podgrupe na osnovu
odredjenih karakteristika, a zatim se u okviru podgrupe slučajno biraju elementi uzorka. Prigodni
uzorak je takodje izabran poluslučajnom metodom, tj. ovu vrstu uzorka čine elementi koji su se u
trenutku istraživanja našli pri ruci. Kvotni uzorak je sastavljen od unapred utvrdjenih kvota na
osnovu karakteristika opšteg skupa. Unapred se odredjuje koliko osoba sa odredjennim
karakteristikama treba da bude deo uzorka, a kada su sakupljeni podaci o tom odredjenom broju
osoba prestaje se sa sakupljanjem podataka iz te grupe (kvote). Namerni uzorak je sastavljen od
unapred odredjenih elemenata koji su prema mišljenju istraživača najtipičniji predstavnici
odredjene populacije.
Druga faza u sociološkom istraživanju je prikupljanje podataka. Prikupljanja podataka
predstavlja fazu u kojoj se dolazi do primarnih podataka o proučavanoj pojavi. Osnovna tehnika
za prikupljanje podataka je posmatranje jer pruža najširi uvid u složenost proučavane pojave.
Razlikuju se naučno i nenaučno posmatranje. Naučno posmatranje je usmereno na proučavanje
tačno odredjene pojave i njene karakteristike, a rezultati se sistematski beleže. Sa druge strane,
nenaučno posmatranje nema takav formalni karakter, ali samim tima da je i nepouzdanije
rezultate. Razlikuju se i posmatranje sa učestvovanjem i bez učestvovanja. Posmatranje sa
učestvovanjem podrazumeva da je istraživač postao deo populacije koju proučava. Vrlo često
istraživač se i predstavlja kao deo posmatrae grupe, a sami članovi nisu svesni da su deo
istraživanja, kako svest o prisustvu posmatrača ne bi uticala na njihovo ponašanje. Posmatranje
bez učestvovanja podrazumeva da je istraživač na udaljenosti i da sa bezbedne pozicije beleži
utiske o posmatranoj grupi.
Druga značajna tehnika za prikupljanje podataka je razgovor. Razgovor se može podeliti
na anketu i intervju. Anketa je kvantitativni, pozitivistički metod koji se koristi prilikom
prikupljanja podataka od većeg broja ispitanika. Ankete se sprovode pomoću upitnika koji imaju
standardizovanu vrstu pitanja. Pitanja mogu biti otvorenog, zatvorenog, kombinovanog tipa, a
može se koristiti i deskriptivna skala na kojoj ispitanik odredjenim stepenom ocenjuje svoje
slaganje ili znanje o odredjenoj pojavi. Intervju je drugi tip razgovora koji se koristi pretežno u
kvalitativnim istraživanja. Intervju se vodi sa manjim brojem ispitanika ili najčešće pojedinačno,
ali se stavovi ispitanika ispituju mnogo detaljnije u odnosu na anketu.
Treća faza u sociološkom istraživanju je sredjivanje podataka. U ovoj fazi se obradjuju
primarni podaci, to pre svega znači rangiranje po vrsti i veličini. Razvrstavanje prema vrsti se
naziva klasifikacija. Za klasifikaciju je važno da mora da bude iscrpna, tj. da obuhvati sve logički
moguće vrste pojava i dosledna, tj. da se ne smeju preklapati kriterijumi kalsifikacije.
Razvstavanje prema veličini naziva se kvantifikacija i postiže se pomoću merenja. Podaci se u
ovom slučaju kvantitativno označavaju i pretvaraju u skalu merenja.
Sredjivanje kvantitativnih podataka je mnogo složenije i u tu svrhu se koristi analiza
sadržaja. Ovo podrazumeva merenje učestalosti pojavljivanja odredjenih pojmova ili stavova i
najčešće se koristi u proučavanju medijskih sadržaja.
Četvrta konačna faza istraživanja je analiza podataka. Krajnji cilj ove faze je dovodjenje
dobijenih podataka u vezu sa postojećim podacima i potvrdjivanje ili opovrgavanje hipoteze.
Prvi korak u ovom procesu je uvtrdjivanje korelacija. Korelacije su veze postojane veze izmedju
dve ili više pojava (varijabli) Na osnovu korelacija se utvrdjuje uzročni odnos, ali mora se reći da
mogu da postoje i prividne korelacije, tj. kada je uzrok odnosa neka treća pojava koju moža
istraživač ne vidi u datom trenutku.
Multivarijantna analiza je tehnika koja uključuje proučavanje uticaja nezavisne na
zavisnu varijablu. Najčešće se koristi u prethodno pomenutom slučaju prividnih korelacija kako
bi se utvrdio stvarni uzrok pojave. Zavisna varijabla je stvar, pojava koja je uzročena, a
nezavisna je faktor koji uzrokuje zavisnu. Da bi se procenio učinak posebne nezavisne varijable
potrebno je stvarati poređenja u kojima je jedna varijabla konstantna, a druga promenljiva.
Primer: učinak roda se može izolovati od uticaja klase na kriminal proučavanjem ponašanja
muškaraca i žena iz iste klase.
Pozitivisti veruju da se multivarijantnom analizom mogu otkriti kauzalne veze među pojavama.
Ako se ova otkrića potvrde u više konteksta onda su istraživači postigli konačni cilj pozitivizma
– otkrili zakonistosti ljudskog ponašanja.