O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI

YENGIL SANOAT VA TO`QIMACHILIK FAKULTETI

“TABIIY TOLALAR” KAFEDRASI
“To’qima tuzilishi va loyihalash” fanidan

“Farg’ona shaxrida Paxta tolali xom- ashyodan kuchaytirilgan sarja

to‘qimasini ishlab chiqarishga mo’ljallangan xususiy kichik korxonani
1-dastgoxni loyixasi va texnik tasnifi”mavzusidagi

KURS ISHI
BAJARDI: 43a-18 YeSTJ
G’iyosiddinov Ruxsatjon

KURS ISHI RAHBARI: Turdiyev X

Farg’ona 2021
 KIRISH
O'zbekiston Respublikasi yengil sanoat tarmoqlarini, mamlakat iqtisodiyotini
rivojlantirish, aholining yengil sanoat mahsulotlariga bo'lgan ehtiyojini qondirish, raqobatdosh
mahsulotlar bilan to'dirish kabi masalalarni yechishda muhim o'rin tutadi. Bu borada
Respublikamizda olib borilayotgan tatbirlar, hukumat qarorlari sohani rivojlantirishda
huquqiy jihatdan qollab quvatlayotganini korsatadi. 2018-yilda aholi bandligiga komaklashish
davlat dasturini amalga oshirish chora-tatbirlari togrisida PQ-3506-sonli Prizident qarori
2018-yil 3-fevralda qabul qilindi. Maskur qaror O'zbekiston Respublikasi Prizidentinig 2017-
yil 27-dekabrdagi O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qilgan murojaаtnomasidagi yangi
sanoat korxonalarini qurish hisobiga aholini, ayniqsa yoshlar va kam ta’millangan oilalar
bandligini taminlash, yangi doimiy ish o'rinlarini yaratish, xizmat korsatish sohasini
kengaytirish, shuningdek, shu asosida aholini turmush sifati va faravonligini oshirish boyicha
belgilangan ustuvor vazifalarni ijro etish maqsadida:
Birinchi, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining mamlakat hududlariga amalga
oshirilgan tashriflari davomida ishlab chiqilgan sanoat, qishloq xojaligi tarmoqlari va xizmat
korsatish sohalaridagi loyhalar shuningdek Respublika hududlari, shaxarlar va tumanlarni
kompleks rivojlantirish dasturlari hamda tarmoqlarni rivojlantirish dasturlari doirasida 168,2
mingdan kam bolmagan doimiy ish orinlarini yaratish;
Ikkinchi, faoiliyat yuritmayotgan, hususilashtirilgan korxonalar va davlat mulki
obeyktlari negizida yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish boyicha "Yo'l xarita" lari va
investitsya loyhalarini amalga oshirish xisobiga 19.9ming yangi ish o'rinlarini tashkil etish
kabi ishlar rejalashtirilgan O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Respublikada ipakchilik
tarmog'ini yanada rivojlantirish chora-tatbiralri to'g'risida"gi 2018-yil 12-yanvar PQ-3472-
sonli qarorida ham mahalliy hom ashiyo xajmini oshirish, yetishtirilgan hom ashiyoni qayta
ishlab, mahhaliy korxonalarda tayyor maxsulot ishlab chiqarish tadbirlari belgilangan.

Tarkibiy o`zgarishlardan ko`zlangan aniq maqsadlar quyidagilardan iboratdir:

- iqtisodiyotning xom ashyo etishtirishdan iborat bir tomonligiga chek qo`yish;
 - yengil sanoat mahsulotlarini sifat va raqobatbardoshligini jahon bozori talablari darajasiga
etkazib, mamlakat eksport salohiyatini oshirish;
- o`zimizda ishlab chiqariladigan Yengil sanoat mahsulotlari hisobidan milliy bozorni
to`ldirish orqali aholi talablarini to`laroq qondirish.
Hozirgi paytda yengil sanoatni rivojlantirishning asosiy yo`nalishi texnologik jarayonni
yanada kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishdan iborat. Bu yo`nalishning
asosini sanoatda qo`llaniladigan mashina va uskunalar tizimi tashkil etadi. Mazkur vazifani
bajarish uchun yuqori unumli jihozlarni qo`llash, ularning ishonchliligini oshirish,
ta'mirlashning zamoniy texnologiyalarini joriy etish, texnologik jarayonlarni
takomillashtirish va xorijiy sarmoyadorlar ishtirokida yangi qo`shma korxonalar barpo etish
kerak bo`ladi. Mamlakatimizning Yengil sanoat korxonalarida ixtisoslashti-rilgan ta'mirlash
ustaxonalari qurish, ularni yangi uskunalar bilan jihozlash lozim.

To`quv dastgohinng turini tanlash

Mo’ljallangan Tezligi Dastgohni Unumdorligi Xomuza
Ishlab to’qima turi ayl\min tig’(Xom arqoq hosil qilish
chiqaruvchi Rusumi to’qima metrda mexanizmi
bo’yicha) turi
eni, sm
STB 180 Cho’ziluvchan 260 220 1400 Kulachokli
(paxtali)
to’qimalar

STB-180 avtomatik to`quv dastgohi mokisiz to`quv dastgohlari orasida keng

imkoniyatliligi va takomillashtirilganligi bilan to`qimachilik sanoatining barcha sohalarida
qo`llaniladi (jun, ipak, paxta va kanop sanoatida). STB-180 avtomatik to`quv dastgohlarini
qo`llash mokili to`quv dastgohlariga nisbatan, masalan, jun sanoatida jin o‟z unumdorligini
1,7-3,5 marta, ish unumdorligini 2-2,5 marta oshiradi. SHu bilan birgalikda, STB-180
dastgohlarini ishlatishda puxtalik va uzoq muddat ishlashi ba`zi detallarda va uzellarda
etarlicha bo`lib, ishlab chiqarilayotgan mato sifatining oshishiga va turib qolishlarning
pasayishiga, ta`mirlash va texnik xizmat ko`rsatishga sarflanadigan vaqtning kamayishiga olib
keladi. O`tkazilgan tajriba natijalari shuni ko`rsatdiki, STB-180 dastgohida (78%) arqoq ipini
o`tkazgichda ko`proq inkor sodir bo`ladi. Uni tiklashga ta`mirlashning 90 % sarflanadi. Eng
kam puxtalik arqoq ipini rangini o`zgartirish mexanizmi va arqoq ipini ip ushlagichi
(qaytargich) ҳisoblanadi.

Dastgoh joyida yoki maxsus ustaxonada ta`mirlanadi. STB-180 dastgohini ishlab

chiqarish binosining ichki qismida (to`quv sexida) maxsus ustaxonaga va qayta (joyiga)
tashishi uchun oddiy to`rt g‟ildirakli aravachadan foydalaniladi. Dastgohni aravachadan
maxsus kranlar yordamida ychib olinadi. Dastgohni tashishning bunday usuli ko`p vaqtni
egallaydi va og‟ir jismoniy mexnatni talab etadi.
STB-180 dastgohini ta`mirlashdan oldin uni chang va kalta tolalardan tozalash ko`p
mexnat sarflanadigan jarayon xisoblanadi. Oddiy qo`lda tozalash o`rniga qozir
mexanizatsiyalashtirilgan qurilma, masalan, ko`chma pnevmatik qurilmadan foydalaniladi.
 Chang havo va kalta tolalar chang so`rgichlar yordamida so`rib olinadi, bu pnevmatik
tarmoqdan bosim ostida ishlovchi asosiy organ xisoblanadi. Ko`chma qurilma chang va kalta
tolarni yiquvchi moslama xisoblanib, g‟ildirakli platformada xarakatlanuvchi oval shaklidagi
metall bunker ko`rinishida tayyorlangan. CHang va kalta tolalar yig‟uvchi moslamaning
yuqori qopqog‟i filtrlovchi mato va to`r bilan tortilgan bo`lib, xonaga tozalangan havoni
yuborish uchun xizmat qiladi.

Dastgohni mexanizimlarini xarakatlantirish tizmi.

To`qimaning texnik hisobi. Xom ashyo tavsifi

To‘qima dastgoxining yil davomida ishlash vaqt fon
di aniqlanadi:
T = [N - (Nd + Nb + Nk.t.)] ts Ns=(365-( 56+13+30))*8*2*91= 378296 soat
Bunda: N - bir yildagi kunlar soni, kun
N d - yil davomidagi dam olish kunlar soni, kun
 N b - yil davomidagi bayram kunlar soni, kun
N k.t.-paxta tozalash zavodidagi uskunalarni kapital ta’mirlash uchun ajratilgan kunlar
soni, kun
ts - smenadagi ish vaqti, soat
N s - Zavodning ishlash tartibi, smena
- uskunalarning foydali ishlash vaqt koeffitsenti
To‘qima –dastgoxining yil davomida to‘qish bo’yicha ishlash quvvati aniqlanadi:
To‘qima dastgoxining doimiy ishlashini ta’minlashga kerakli hom ashyo miqdori
(quvvatini) aniqlanadi :
Qp = Qt 100 / Vt =(17* 100)/ 156=10,89 tonna
Vt–Yillik ishlab chiqarish uchun ketadigan xom oshyoni miqdori to‘nnada,

CHiqariladigan to‘qimani navlari va assortimenti:

Biz yaratmoqchi bo’lgan naqshli to’qima paxta tolali mato bo’lib, ayollar
uchun ko’ylakbop mato sifatida ishlatiladi. To’qima naqshlio’rilishi bilan
to’qiladi.Loyixada xisoblarni o’xshash to’qima bo’yicha olib boriladi. Buning
uchun tanda bo’yicha ipning chiziqli zichligini Tt=10x2 paxta tolali ip qilib tanlab
oldik.
O’xshash to’qimaning tanda bo’yicha zichligi Pt=25 ip/dm, arqoq bo’yicha esa
Pa=25ip/ dm bo’ladi. Tanda va arqoq bo’yicha chiziqli zichlik, to’qima tanda va
arqoq ipi xisobi zichligi xisobidan keyin to’qimaning texnik xisobini bajarish
mumkin.

To’quv dastgoxidaishlab chiqariladigan to’qimalarni o’lchamlarini aniqlash

To’qimani bog’lanish koefitsenti

P T ∙ Pa ∙T o ' r 25 ∙18 ∙ 21,75
C= = =4,8
F ∙1000 2∙ 1000

bu yerda:RT-to’qimaning tanda bo’yicha zichligi, ip/sm; RA- to’qimaning arqoq

bo’yicha zichligi, ip/sm; F-o’rilishning o’rtacha koeffisenti;
To’r-tannda va arqoq iplarining yarim yig’indisi o’rtacha qiymati.

To’qimani o’rtacha o’rilish koefitsenti

2∙ RT ∙ R a 2 ∙ 4 ∙ 4
F= = =4
t r +t u 4+ 4
bu erda;Rt; Ra – tanda va arqoq iplar bo’yicha o’rilish rapporti;

tt-rapport orolig’ida tanda ipi arqoq ipining necha marta ustidan o’tishlari
soni;

tu - rapport orolig’ida arqoq ipi tanda ipining necha marta ustidan o’tishlari
soni;

tt; tu; Rt; Ra larni to’qimani to’liq taxlash rasmidan olindi.

Tanda va arqoq iplarini o’rtacha yo’g’onligi

T T +T a 18+25
T o 'r = = =21,75 teks
2 2

Tanda va arqoq iplarining diametri

a) Tanda bo’yicha: d t =0,0316 ∙ S √T a=0,0316 ∙ 1,25 √10 ∙ 2=0,17 mm
b) arqoq bo’yicha : d a =0,0316 ∙ S √ T a=0,0316 ∙ 1,25 √ 25=0,15 mm
 To’qimani to’ldirish koefitsenti.
PT ( d T ∙ Rr + d a r a) 25(0,17 ∙ 2+0,15 ∙2)
a) Tanda bo’yicha: K TT = RT ∙ 10
=
2∙ 10
=0.8

bu yerda: ra – rapport orolig’ida to’qimaning bir tomonidan boshqa tomoniga

bitta ip xisobiga to’g’ri (muvofiq) keluvchi arqoq o’tishlari soni

P❑ (d a ∙ Ra +d T r T ) 25( 0,17∙ 2+0,15 ∙ 2)

b)arqoqbo’yicha: K aT = R T ∙10
=
2 ∙10
=0,8

To’qimani to’ldirish koefitsenti.

Kto’q=KttKat=0,7 * 0,9=0.63

Bog’lanish va to’ldirish koeffisenti xisobi natijasiga asosan DWH dastgoxini

tanladik.

To`qimning texnik hisobi, ma’lumotnomalarda berilgan to`qimaning yoki yangi

loyihalanayotgan to`qima assortimentining texnik ko`rsatkichlari asosida bajariladi.
Xom to`qima enini tanlashda davlat standarti talabi bo`yicha, dastgohning ish enidan
to`la foydalanishni nazarda tutish shart. Misol: Satin Farg`ona to`qimasining quyidagi
texnik ko`rsatkichlari bo`yicha yangi enli to`qimani texnik hisobini bajarish.
Berilgan: Xom to`qima eni Bx;= 180 sm
tayyor to`qima eni BT=94 sm
tanda ipining chiziqiy zichligi TT=11,8 sm
arqoq ipining chiziqiy zichligi Ta=25sm
tanda iplarining soni 10 sm.da PT=350
arqoq iplarining soni 10 sm. da Pa=204
tanda iplarining qisqarishi % da a T %=9
arqoq iplarining qisqarishi % da a a%=3,8
bitta tig` tishidan o`tgan, o`rtadagi fondagi iplarning soni Z f =3
bitta tig` tishidan o`tgan milkdagi iplarning soni
Z m=4
'
Bx1 Bx =90; B T1;
T T TT; TaT a;
PT -ip/sm;
Paa T %; a aa a%; Z f ; Z m Z м .
To`quv dastgohining ish eni quyidagi tartibda aniqlanadi:
4.1. Hom to`qimani pardozlash jarayonidagi eni bo`yicha kirishishi hisoblanadi:

180−94
U a= ⋅100 %=47 %
180
bu yerda: Bx1-xom to`qimaning eni, sm;
Bt- tayyor to`qimaning eni, sm.

4.2. Davlat standarti bo`yicha yangi tayyor to`qimaning eni BT,

GOST- O'z DSt 3323-2018, GOST -21790-2005 dan tanlab olinadi.

4.3. Pardozlashdan keyingi standart tayyor to`qimaning eni

BT ga muvofiq keluvchi xom to`qimaning eni hisoblanadi:
94
В Х= =180
47
1−
100 sm
4.4. Tig` bo`yicha tanda iplarini taxtlash enini aniqlash:

180
Bt = =187
3,8
1−
100
bu yerda: aa-arqoq ipining to`quvchilik jarayonidagi qisqarishi;
Bt.t- to`quv dastgohini ishchi eni B dan kichik yoki unga teng bo`lish kerak, ya’ni
Bt.t ¿ B

5. Tanda iplarining sonini aniqlash.

5.1. Fon va milkning enini aniqlash.
5.1.1. Fonning eni:
Bf=Bx-Bm =180-3=177sm.
5.1.2. Milkning eni,sm:
 B м =3sm

nм p м =350sm
Bм= =n м=1050 sm
pм
yoki
Bm =ℓm(1-aa/100) =3(1-0,01/3,8) =2,99=3 sm.
bu yerda: nm-milkdagi iplar soni, mokili dastgohlar uchun qo`llanma yoki korxona
ma’lumotlaridan olinadi. STB-180 dastgohlari uchun ℓm=3 sm. Soxta milk hosil qiluvchi
mexanizmli dastgohlar uchun ℓm=4-5 sm
Mokili dastgohlar uchun agar Tm=Tf bo`lsa, u holda Rm=2*Rf ,
Agar Tm>Tf bo`lsa, u holda Rm=Rfbo`ladi.
STB dastgohlarda to`qiladigan to`qimalarda Rm=Rf,
2
yoki Rm= 3 Rf bo`lishi mumkin (qaytma milk uchun).
STB dastgohida milkning kengligi ℓ м =30 mm, qabul qilinadi.
5.2. Tanda iplarining sonini aniqlash:
5.2.1. Fondagi iplar soni
nf =Bf* Pf ip Pf=4646/177=26
nf =4646 ip deb gabul qilamiz Bf=179

5.2.2. Milkdagi iplar soni Bm=3sm

nm=Bm*Rm ip. Rm=52/3=17

nm=52 ta deb qabul qilamiz, chunki to`qimaning ikki tomonidagi o`rilish raportninq to`liq
chiqishiga mos keladi.
5.2.3. Umumiy iplar soni
nt=nf+nm ip.
5. 3. Tig` hisobi.
5.3.1. Tig`ning nomerini aniqlash:

N Т=
(
PT 1−
aa
100 ) тиш = 50(1−1003,8 ) =112 тиш
Zo дм 3 дм
 bu yerda, Zf - tig`ning bitta tishiga teriladigan to`qima o`rta (fon)dagi iplar soni.
Odatda, ip-gazlama to`quvchiligida qo`llanadigan tig`larning nomeri besh soniga karrali
bo`linadigan son bilan ifodalanadi, 80, 85, 95, 105, 125 va hokazo.
5.3.2. Tig`dagi tishlar sonini aniqlash:
nф nМ 4646 52
Х= + + Хк= + + 4=4663
Zф Z М 3 4 tish.
bunda: Xk - qo`shimcha tig` tishlari, mokili dastgohlarda 4-12 ta bo`lishi mumkin, mokisiz
dastgohlarda qabul qilinmaydi.
5.4. Shodalar hisobi
Shodalar soni to`qimadagi iplarni o`rilish turiga, tanda iplarining zichligiga, shodaga ip terish usuliga qarab
tanlanadi.

5.4.1. Shodaning o`rtasi (fon)dagi iplar uchun gulalar sonini aniqlash:

n 4646
Го= = =929 , 2 Место для уравнения .
n ф. ш 5 gula.
Bunda: nf.sh – fon iplari teriladigan shoda soni.
5.4.2. Shodadagi milk iplari uchun gulalar sonini aniqlash:
n 52
Г М= = =26
n М . sh⋅К 2∗1 gula.
bu yerda K-bitta gulaga teriladigan iplarning soni.
5.4.3. Shodalardagi umumiy gulalar soni aniqlash:

G=Gf*nf+Gm*nm+Gq= 929,2*5+26*2+4=4702

bu yerda, Gk - qo`shimcha gulalar soni, har bir shoda uchun 2-4 ta gula qabul qilinadi.
5.4.4. Shoda enini aniqlash.

Bsh=Bt.t+(1 ¿ 2) sm.= 187+(1 ¿ 2)=187,5

Bunda: Bt.t-tig` bo`yicha tanda iplarini taxtlash eni, sm.

5.4.5. Shodadagi gulalar zichligini aniqlash:

 Гф 929 , 2
РГ = = =4,9≤ [ Р Т ]
ВШ 187 , 5 ., [PT]= [10-12] gula/sm.
Bunda: [PT]-ruxsat etilgan zichlik.
Ruxsat etilgan zichlik ma’lumotnomalardan ipning yo`g`onligiga qarab tanlanadi.
6. Lamel asbobi hisobi
6.1. Lamellar sonini aniqlash.
Lamellar soni n ℓ, agar har bir guladan bittadan ip o`tkazilgan bo`lsa, tanda iplarining
umumiy soni nT ga teng bo`ladi.
nℓ=nT=4689 lamel.
6.2. Lamellar zichligini aniqlash.
nТ 4689
Рℓ = = =6,2
м l. r . ( В sh+1 ) 4 ( 187 ,5+ 1 )
lamel/ sm,
Bunda: ml.r.-lamel reykalari soni; Bℓ=Btig`+(1-2)sm.
6.3. Lamel asbobining hisobi natijasida quyidagi shart bajarilishi kerak, ya’ni
Pℓ  [Pℓ]= [12-14]
Bunda: [Rl]-ruxsat etilgan lamel zichligi. Uning miqdori ma’lumotnomalardan ipning
yo`g`onligiga qarab tanlanadi.
Gula va lamellarning ruxsat etiladigan zichliklari haqidagi ma’lumotlar 3.3 jadvalda
berilgan.

Gula va lamellarning ruxsat etiladigan zichliklari

Tanda iplarining chiziqiy

Rg-Gula/sm Rlg-Lamel/sm
zichligi, teks
10 gacha 12 ¿ 14 14 ¿ 15
11 ¿ 25 10 ¿ 12 12 ¿ 14
26 ¿ 50 8 ¿ 10 10 ¿ 12
50 dan yuqori 4¿ 6 5 gacha

7. Xom to`qimaning og`irligini hisoblash

 Matolarning geometrik xossalar: gazlamalarning qalinligi; eni; uzunligi.
Gazlamalarning yuza zichligi (1 m2 gazlama vazni).
To`qimachilik sanoatida 60 sm dan 250 sm gacha bo`lgan enli gazlamalar ishlab
chiqariladi. Shunisi e’tiborliki, 40 sm dan kichik bo`lgan gazlamalarni odatda lentalar
turkumiga kiritiladi. Ammo avrli gazlamalar eni to`quv dastgohi va gazlama naqshiga
muvofiq bo`ladi.
Gazlama enida standart bo`yicha quyidagi og`ishlarga ruxsat etilgan.
Eni 70 sm likda ± 1mm gacha;
Shuning uchun qalin va enli gazlamalarning qiyqimdagi uzunligi kamroq, yupqa va ensiz
gazlamalar qiyqimining uzunligi ko`proq bo`ladi.
Masalan: paltolik jun gazlama to`pining uzunligi 25-30 m, ko`ylaklik jun gazlama uzunligi
40-60 m, ipak gazlama uzunligi 60-80 m, ko`ylaklik ip gazlama uzunligi 70-100 m bo`lishi
mumkin.
Gazlamalarining chiziqli zichligi – 1 pogon metr gazlama vazni (g/m) va yuza
zichligi – 1 kvadrat metr gazlama vazni (g/m2)
7.1. Chiziqli zichlik:
Mδ= 103 M/L=103 *1480/90*1000=16,4 (g/m)
7.2. Yuza zichlik:
M1 =106 M/(LB)= 106*1480/(90*94)=174*103 (g/m2)
bu yerda: M – namuna vazni, g; L- namuna uzunligi, mm; B- namuna eni, mm;
7.3. Gazlamalarning yuza zichligi:
Mδ1 = 0,01 (TT PT +TAPA) = 0,01 (11,8*350 +25*204)=92,3 (g/m2)
7.4. 1 m2 gazlamada tanda va arqoq iplarning ulushini:
δT = TT PT / (TT PT + TA PA) =11,8*350 / (11,8*350 + 25*204)=0,44
δA =TA PA / (TT PT + TA PA) =25*204/ (11,8*350 + 25*204)=0.55
bu yerda: TT TA- tanda va arqoq iplarining chiziqli zichligi.
PT PA- tanda va arqoq bo`yicha gazlamaning zichligi.
7.5. Gazlamalarning zichligi:
δm = 103 M/(LBb)=103*1480/(90*94*0,4)=437,3 mg/mm3
bu erda: b- namuna qalinligi, mm;
Yuza zichlik ma’lum bo`lsa gazlamaning zichligi
δm = 10 -3 M1 / b=10 -3*174*103/0,4=435*103 mg/mm3
Zichlik gazlamalar uchun 0,2 dan 0,6 mg/mm3 gacha bo`lishi mumkin.
7.6. To`qimaning sirt zichligi (bir kvadrat metr to`qimaning og`irligi) gr/m 2 yoki
kg/m2
2 M ¿' q 1480
M = = =8,2
Bx 180
Bunda: Bx-xom to’qima eni, m.

8. To`qima ishlab chiqarish texnologik jarayonini tanlash va asoslash

To`qima turiga muvofiq texnologik jarayonlar tanlanadi. Tanlangan jarayonlarni
amalga oshirish uchun texnologik vositalar ya uning uskunalari tanlanadi. Talaba bu
bo`limda tegishli to`qima ishlab chiqarish texnologik jarayonlari ketma-ketligi
sxemasini ishlab chiqadi va tanlangan uskunalar nomlari va rusumlari keltiradi. Ishlab
chiqilgan texnologik jarayon va uskunalarni talabaga berilgan yoki yangi to`qimani
ishlab chiqarishga mosligi va zamonaviyligi, sifatli mahsulot ishlab chiqara olishi
asoslanadi.

O’RAMALAR HISOBI

To’qima ishlab chiqarish korxonasi omboriga xom ashyo ko’nussimon yoki

silindrsimon o’ramalarda keladi. O’ramalarning xajmini, unga o’raladigan ipning
muvofiq uzunligi va og’irligini aniqlashdan maqsad chiqindi foizini kamaytirish,
sarflanayotgan ip uzunligini chiqarilayotgan to’qima bo’ylab uzunligiga
moslashtirishdan iborat. O’ramalar xisobida bobina, tandalash g’altagi va to’quv
g’altagining muvofiq uzunligi, muvofiq og’irligini aniqlash xisoblari bajariladi.

I. To’quv g’altagi hisobi

Dg Do
D ’
h

1) To’quv g’altagining o’lchamlari:

Dh=Dg-/2÷3/sm=80-2=78 sm
bu yerda:
H-gardishlar oralig’i, sm H=189
Dg-gardish oralig’i, sm Dg=80
Dh-o’ram diametri, sm Dh=78
Do’z-o’zak diametri, sm do’z=15
2 2
πH (Do ' −d o ' ) 3,14 ∙ 1,89(782 −152)
2) O’ramdagi ip xajmi V = = =869270,05 s m
2
4 4

3) G’altakdagi iplarningog’irligi

V ∙ γ 869270,05∙ 0,5
G= = =424,63 kg
1000 1000

bu yerda:
γ =0,50 - o’rash zichligi

V- o’rama xajmi
 Adras, xon atlas, beqasam, banoras va shular turkumidagi to'qimalar
abrli to'qimalar deyiladi. Abrli gazlamalarni o’ziga xos tamonlari
shundaki tanda iplarning uzunligini o’rilish naqshini rapportidagi va
sirtidagi naqshdan qabul qilamiz.Shuning uchun LT=400

4)To’quv g’altagidagi ipning maksimal uzunligi

G ' ∙ 100 434,63∙ 100
Lmax
b = = =1738,5 m
Ta 25

4) To’qima bo’lagiga sarflanadigan tanda ipining uzunligi

(
l tan =l t .b 1+
at
100)=50(1=0,062)=53m

5) G'altakdan olinadigan bo'laklar soni(kam tomongayaxlitlanadi).

max
l 400
K = tan =
I
=3 dona
n ∙l tan 2∗53

6) To’quv g’altagidagi tanda iplarining muvofiqog’irligi

muv
Lan ∙ nT ∙ T T 400∙ 3139 ∙10∗2
G= 6
= 6
=25,11 kg
10 10
O’rama O’ramadagi ipni maksimal O’ramadagi ipni O’ramadagi ipni O’ramadagi ipni O’ramnin
xajmi, sm3 uzunligi, m muvofiq mak- simal muvofiq g Nisbiy
O’rama
uzunligi, m og’ir- og’irligi, kg Zichligi,
nomi
ligi, kg Gr/sm
To’quv
869270,5 400 400 434,63 25,11 0,50
g’altagi

Tanda
6233,9 118450 118400 2,369 2,368
0,38
Bobinasi

Arqoq
6233,9 99720 - 2,493 -
0,40
Bobinasi

Tanlangan dastgohlar xarakteristkasi

Sifatli to’qima ishlab chiqarish ko’p jihatdan texnologik jarayonlarni qanday
tanlanishiga bog’liq bo’ladi. Bundan tashqari ishlab chiqarilayotgan to’qimaning
sifati to’quvchilikka keltirilayotgan iplar sifatiga ham bog’liqdir.
Pnevmomexanik yigiruv mashinasidan silindrik bobinada iplar olinadi.
Omborga keltirilgan iplar, jami ko’rsatkichlari bo’yicha standart asosida nazorat
qilinib, qayta o’rash jarayoniga o’tqaziladi. Bu jarayonda iplarni uzilgan joylari
bog’lanib, har xil chiqindilardan tozalanib, uzunligi bo’yicha chiziqiy zichligi
to’g’rilanib ma’lum nisbiy zichlikda konussimon bobinaga o’raladi.
Qayta o’rash jarayoniga mavjud korxonalarda paxta tolasidan olingan iplarni qayta
o’rashda ishlatilayotgan M-150, AVTOSUK, AMK-150, avtomatlar o’rniga
zamonaviy avtomatlar qabul qilinishi tavsiya etiladi. Jumladan, Shvetsariyaning
Rieter, Germaniyaning Karl Mayer, Italiyaning Savio avtomatlari va shunga
o’xshashlarni qabul qilish tavsiya etiladi. Bu avtomatlarda qayta o’rashda ip tezligi
600 ¿ 1200 m/mingacha bo’lishi mumkin. Qabul qilgan avtomatlarda uzilgan ip
uchlarini tugunsiz usulda bog’lash asboblarining o’rnatilishi va elektron ip
nazoratchilari bilan jihozlanishi olinadigan mahsulot sifati ancha yaxshi bo’lishini
ta’minlaydi.
Bu uskunalarning yana bir afzalligi ulardan olinadigan o’ramalar
o’lchamlarining katta bo’lishi, ya’ni, o’ralgan ip hajmining katta bo’lishidir.
Masalan, M-150 mashinasidan olinadigan bobinaning maksimal diametri 230 mm
bo’lsa, Avtokanerda 254 ¿ 300 mm ni tashkil etadi.
Ohorlash bo’limiga, avvalo, ohor tayyorlovchi uskuna qabul qilish kerak. Bu yerda
Rossiyada ishlab chiqarilgan avtomatik ohor pishitgichni qabul qilish mumkin. Bu
asbobda ohor pishitish rejasini oldindan tuzilgan dastur asosida avtomatik
rostlagich ta’minlab turadi.
Keyingi yillarda ohorni Ul’tra tovush qurilmalari yordamida ham pishirish
tavsiya etiladi. Ohorlash mashinalaridan Rossiyada ishlab chiqarilayotgan ko’p
barabanli mashinalar o’rnatilishi mumkin. Shveytsariyaning ko’p barabanli Rieter
mashinasi yuqori darajada kompyuterlashtirilgan.

Tanda iplari PSM-140, PSM-175, PSM-230, PSM-250,

mexanizatsiyalashtirilgan dastgohlarda o’tkaziladi. Bu dastgohlarda ikkita ishchi
ma’lum tartibda tanda iplarini anjomlardan biri uzatib, ikkinchisi o’tkazadi. Shoda
terish ancha mehnat talab etadi. Shuning uchun to’quv dastgohiga keltirilgan tanda
iplari uchlari eski tanda iplarini uchlari bilan maxsus mashinada ulanadi.
Iplar uchini ulash UP-125-5M, UP-175-5M, UP-250-5M mashinalarida amalga
oshiriladi. UP-125-SHL, UP-175-SHL, ip bog’lash mashinalari ipak iplarni ulash
uchun mo’ljallangan.
Shoda terish bo’limida, shuningdek, yordamchi uskunalar ham o’rnatilishi
lozim, bular tig’ tishlarini tozalovchi MCHB-125-1, Shoda gulalarini tozalovchi
MCHR-175-1, lamellarni tozalovchi MCHL-1 mashinalaridir.
To’quv dastgohlarini tanlashda, ularning assortiment va texnologik
imkoniyatlarini hisobga olish zarur. Ayniqsa, ishlab chiqariladigan mahsulotni
dunyo bozorida xaridorgir bo’lishini ta’minlash kerak.

O’zbekiston to’qimachilik korxonalari keyingi yillarda ensiz va past, unumsiz

to’quv dastgohlarini zamonaviy eni katta /180 sm va undan katta/ dastgohlarga
almashtirmoqda.

Xulosasi va takliflar bo`limi.

 Menga ushbu kurs ishida assartimentiga muvifiq dastgohni taxtlash daturini
tuzish” mavzusi berildi va men STB-180 rusumli to’quv dastgohini tanlab oldim.
STB-180 asosan tabiiy tolalardan tashkil topgan iplardan gazlama toqishga
moslashgani uchun shu dastgohni oldim va namuna sifaтida ham paxta tolasidan
tashkil topgan gazlamani oldim. Kusr ishini bajarish davomida men tanlagan
dastgoh vа namuna materialimni xarakteristikasidan kelib chiqqan holda tanlangan
dastgoh va o’rilshning to’liq taxtlash dasturini tuzish hisobi, Lamellar hisobi,
Gulalar hisobi, Shodalar hisobi, Tig`lar hisobi qanday xisoblab topiladi va qayday
formulalardan foydalaniladi va hatto o’wa foydalanilgan formulalar qayerdan kelib
chiqqan va Shoda ko`tarish karetkalarini hisoblash ishlarini olib bordim va juda
koplab ozim uchun kerakli yangiliklarni ham organib oldim.

Foydalanilgan Adabiyotlar

1. P. S. Siddiqov ‘‘Texnologik jarayonlarni loyihalash’’ Darslik, Toshkent

2012y.
2. E. Sh. Alimbayev ‘‘To’qima tuzilishi nazariyasi’’ Toshkent ‘‘Aloqachi’’
2005 y.
3. KutepovA. ‘‘Строение и проектирование тканей’’ Moskva1987 y.
Qo`shimcha adabiyotlar
2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. Toshkent, «O`zbekiston», 2017 yil, 488 bet.
3. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. Toshkent, «O`zbekiston» 2016 yil, 56 bet.
4. 2017-2021 yillarda O`zbekiston Reslublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo`nalishi bo`yicha Harakatlar strategiyasi. O`zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
5. Рахимходжаев С.С., Кадирова Д.Н. “Проектирование технологических
процессов” мет.пособие. T. ТИТПЛП. 2012г
6. Мартынова A.A.Строение и проектирование тканей: учебник для
студентов ВУЗов / - M.:Изд-во МГТУ. 1999.- с.434
7. Власов П.В. и др. Проектирование ткацких фабрик. / учебное пособие
для вузов 2-ое изд. -M.: Легкая и пищевая промышленность. 1983.-
 С.304

Internet saytlari

www.Ziyonet.uz
http://title.uz/
www.legprominfo.ru
www.sarafan.ru
www.textil-press.ru
www.fatex.ru
4.