PEPogledi - God V - 2014 - BR 01

UDK 34 ISSN 2217-4176
PRAVNO-EKONOMSKI
POGLEDI
Law and Economics Views
Beograd, 2014 / Broj 1 / Godina V

IZDAVAČ
NAUČNO DRUŠTVO ZA PRAVO I EKONOMIJU

BEOGRAD, Imotska br. 1, Beograd
Za izdavača: Prof. dr Obren Kulić
Redakcija
Prof. dr Živan Nikolić, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje
u Beogradu, Fakultet za trgovinu i bankarstvo Alfa Univerziteta u Beograd; prof. dr Radomir
Đorđević, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe Univerziteta privredna akademija u Novom
Sadu; prof. dr Obren Kulić, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko
poslovanje u Beogradu; prof. dr Viktor Vasiljevič Pankov (Rusija) Ruska Ekonomska akademija
im. Plehanova, Moskva; prof. dr Nenad Teofanov, Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u
Novom Sadu; prof. dr Mišo Kulić, Fakultet političkih nauka Univerziteta u Beogradu; Filozofski
fakultet Univerziteta u Novom Sadu; prof. dr Branko Ljutić, Univerzitet Megatrend u Beogradu;
prof. dr Slavomir Kaličanin, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko
poslovanje u Beogradu; prof. dr Nizama Redžović, Pravni fakultet Internacionalnog univerziteta
u Novom Pazaru; mr Nevena Slović, advokat, Beograd; doc. dr Siniša Varga, Pravni fakultet
Univerziteta u Kragujevcu; doc. dr Nina Planojević, Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu.
Izdavački savet
Prof. dr Nenad Avramović, Pravni fakultet za privrdu i pravosuđe Univerziteta privredna

akademija u Novom Sadu; Prof. dr Marko Ivaniš, Univerzitet Singidunum u Beogradu; mr
Marija Jovanović, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje u
Beogradu; Prof. dr Živko Kulić, Univerzitet Megatrend u Beogradu; Prof. dr Ivana Slović-
Krčadinac, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje u beogradu;
Momir Talić, dipl. pravnik, MetLife a.d.o., Beograd; mr Zoran Vasić, Poreska uprava, Beograd;
mr Danijela Vukosavljević, RaiffeisenBANK, mr Milan Burić, advokat, Beograd; Alexander
Samonig (Austrija), PS Confidas d.o.o., Beograd; prof. dr Cvetko Smilevski (BJR Makedonija),
Business Academy Smilevski, Skopje; Borislav Knežević, dipl. ecc, Euro Fineks Broker a.d.,
Beograd
Glavni i odgovorni urednik: Slobodan Slović

Zamenik Glavnog i odgovornog urednika: Vladimir Jovanović
Sekretar redakcije: Aleksandar Petrov
Adresa Redakcije i ostali podaci
Adresa Redakcije: Imotska, br. 1, 11000, Beograd
Telefon: (00 381) (0) 11 30 98 198; e-mail: office@pepogledi.org
SADRŽAJ
ČLANCI
1. Marko Ivaniš, Milan Đurović, Snežana Ivaniš

BANKARSKA GARANCIJA I STAND-BY AKREDITIV KAO
SREDSTVO OBEZBEĐENJA U BANKARSKOM POSLOVANJU ...............................7
2. Igor Živkovski
SOME FACTS ABOUT THE CYBERCRIME ................................................................ 21
3. Zlatko Brnjas
INDUKTIVNA METODA I IZRAČUN KOMUNIKACIJE U
ORGANIZACIJI ................................................................................................................ 37
4. Mehmed Meta
KORIŠĆENJE KOEFICIJENATA ELASTIČNOSTI U INVESTICIONOJ
ANALIZI ........................................................................................................................... 51
5. Veljko Ćalasan
PRIMENA INOVACIJA U MENADŽMENTU PREDUZEĆA ...................................... 65
PRIKAZI
1. Aleksandar Petrov, Vukoje Sekulović

Dr Vladimir Jovanović, Vuk Kulić ''OSNOVI PRAVA'' Visoka škola strukovnih
studija za ekonomiju i upravu, Beograd, 2013. ................................................................. 83
CONTENTS
ARTICLES
1. Marko Ivanis, Milan Djurovic, Snezana Ivanis

BANK GUARANTEE AND STAND-BY LETTER OF CREDIT AS
SECURITY IN THE BANKING BUSINESS OPERATIONS .................................................. 7
2. Igor Zivkovski
SOME FACTS ABOUT THE CYBERCRIME ....................................................................... 21
3. Zlatko Brnjas
INDUCTIVE METHOD AND CALCULATION OF COMMUNICATION IN
ORGANIZATION .................................................................................................................... 37
4. Mehmed Meta
USE OF ELASTICITY COEFFICIENTS IN INVESTMENT ANALYSIS ........................... 51
5. Veljko Calasan
APPLICATION OF INNOVATION IN COMPANY MANAGEMENT ................................ 65
REVIEWS
1. Aleksandar Petrov, Vukoje Sekulovic

Vladimir Jovanovic PhD, Vuk Kulic ''OSNOVI PRAVA'' Visoka škola strukovnih
studija za ekonomiju i upravu, Beograd, 2013 ......................................................................... 83
ČLANCI
Dr Marko Ivaniš
Fakultet za ekonomiju i inženjerski menadžment, Novi sad
Dr Milan Đurović
Fakultet za ekonomiju i inženjerski menadžment, Novi Sad
Mr Snežana Ivaniš
Tehnička škola ”Mihajlo Pupin”, Inđija
BANKARSKA GARANCIJA I STAND-BY AKREDITIV

KAO SREDSTVO OBEZBEĐENJA U BANKARSKOM POSLOVANJU
Sažetak: Sredstva obezbeđenja predstavljaju pravna sredstva pomoću kojih se obezbeđuje

ispunjenje obaveza. Da bi se poverioci obezbedili, pravni poredak im stavlja na raspolaganje
čitav niz različitih mogućnosti u smislu slobode izbora odgovarajućih sredstava obezbeđenja
izvršenja ugovornih obaveza, kao što su: zaloga, hipoteka, jemstvo, ugovorna kazna itd. Sva
sredstva obezbeđenja mogu se klasifikovati prema različitim kriterijumima. Klasifikacija se
najčešće vrši na sledeći način: (1) stvarna ili realna, i (2) lična ili obligaciona sredstva
obezbeđenja. U bankarskom poslovanju kao sredstva obezbeđenja koriste se opšti i posebni
instrumenti obezbeđenja kao i njihova kombinacija. Analogno tome, bankarska garancija i stand-
by akrediitiv kao sredstvo obezbeđenja široko se koriste, budući da iza dužnika stoji banka kao
moćna finansijska institucija čija je finansijska pouzdanost velika.
Ključne reči: sredstva obezbeđenja, bankarska garancija, stand-by akreditiv, bankarsko

poslovanje.
Uvod
U današnjim savremenim uslovima poslovanja, poslovni partneri ulaze u složene poslovne

aranžmane i zaključuju raznovrsne ugovore. Radi osiguranja takvih poslova i zaštite od mogućih
rizika (očekivanih ili neočekivanih), ugovorne strane ugovaraju odgovarajuće instrumente
obezbeđenja radi zaštite svojih prava i potraživanja iz raznovrsnih ugovornih odnosa, a u cilju
ostarivanja pune pravne i ekonomske sigurnosti.
Osnovni cilj sredstava obezbeđenja, pre svega, predstavlja zaštita poverilaca i njihovih
potraživanja, kojima treba obezbediti i nadoknaditi očekivani rezultat, čija je realizacija
planirana putem osnovnog pravnog posla. Jedan od mogućih načina zaštite potraživanja iz
8 PRAVNO-EKONOMSKI POGLEDI, BR 1/2014
ugovornih odnosa u slučaju nastanka eventualnih spornih pitanja je putem vođenja pravnih
postupaka pred nadležnim sudskim organima (prinudno ostvarenje). Ovaj način ostvarenja prava
ugovornih strana najčešće je dugotrajan i povezan je sa veoma velikim troškovima postupaka, a
osim toga, u najvećem broju slučajeva je i neefikasan i necelishodan. Zbog toga, osnovni zahtevi
savremenih tokova i zbivanja na tržištu, sa svoje strane nalažu potrebu mnogo brže i efikasnije
zaštite prava ugovornih strana, što se ostvaruje ugovoranjem odgovarajućih instrumenata
obezbeđenja ugovornih odnosa.
Pri tome, instrumenti obezbeđenja mogu biti veoma raznovsni, što pre svega zavisi od različitih
pravnih sistema koji ih regulišu, a takođe i od specifičnosti prirode posla koji valja obezbediti
instrumentima obezbeđenja. Analogno tome, u okviru ovog rada ukazaće se na osnovne
karakteristike bankarske garancije i stand-by akreditiva kao posebnih instrumenata obezbeđenja,
s tim što će se u drugom delu ovog rada dati osvrt i na neke specifičnosti ovih instrumenata
obezbeđenja, a vezano za mogućnosti njihove zloupotrebe, odnosno mogućnosti prevare.
1. Bankarska garancija kao sredstvo obezbeđenja
Bankarska garancija kao instrument obezbeđenja u pravnom prometu uvek nastaje u vezi sa
nekom širom i složenijom poslovnom operaciojom, kod koje se redovno pojavljuju najmanje tri
učesnika, a to su: (a) nalogodavac-dužnik iz osnovnog ugovora, (b) korisnik bankarske garancije-
poverilac iz osnovnog ugovora i (c) banka garant.1 Oni zasnivaju tri pravna odnosa od kojih je
svaki samostalan i nezavisan, a u svojoj ukupnosti čine ekonomsko finansijsko jedinstvo sa
osnovnim poslom (poslom čije se obezbeđenje vrši). Bankarska garancija nikada ne nastaje sama
za sebe, a da istovremeno nema podlogu u nekom drugom pravnom poslu, kao na primer
ugovoru o finansijskom ili robnom kreditu, ugovoru o isporuci robe, ugovoru o izvođenju
investicionih radova ili bilo kom drugom ugovoru sa odloženim plaćanjem ili odloženim rokom
isporuke, u kome je sadržana klauzula o pribavljanju bankarske garancije (tzv. garantna-
finansijska klauzula).2
1
M. Bejatović, Bankarsko pravo i hartije od vrednosti, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad, 2008,
130-131.
2
M. Ivaniš, S. Ivaniš, Bankarska garancija kao sredstvo obezbeđenja u bankarskom poslovanju, Visoka
škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje, Beograd, 2012, 104
BANKARSKA GARANCIJA I STAND-BY AKREDITIV KAO SREDSTVO OBEZBEĐENJA… 9
DR M. IVANIŠ - DR M. ĐUROVIĆ - MR S. IVANIŠ
Danas se veoma teško može zamisliti zaključenje nekog ozbiljnijeg posla sa inostranim
poslovnim partnerima, a da se njegovo ispunjenje ne obezbeđuje putem bankarske garancije.
Široko korišćenje bankarske garancije može se objasniti povećanim obimom i intenzitetom
međunarodne razmene dobara koje karakteriše savremene poslovne tokove. Poslovi se
zaključuju između partnera koji se najčešće ne poznaju i to putem korespondencije, tako da je u
velikoj meri prisutan faktor „nepoverenja“, te se rizik eventualnog neizvršenja odnosno
neurednog izvršenja ugovora, pokriva veoma često bankarskom garancijom kao sredstvom
obezbeđenja ugovornih obaveza. Jednom rečju, bankarska garancija predstavlja „condicio sine
qua non“ za poslove sa inostranim partnerima u današnjim uslovima savremene razmene.
Nema sumnje, da široko korišćenje bankarske garancije kao sredstva obezbeđenja proističe, pre
svega, iz njenih prednosti koje ona ima u odnosu na druga poznata sredstva obezbeđenja
građanskog i privrednog prava. Naime, jemstvo kao sredstvo ličnog (personalnog) obezbeđenja,
zbog svoje akcesornosti i različitog pravnog regulisanja u pojedinim zakonodavstvima, nije
pouzdano sredstvo obezbeđenja, pogotovo kada je dužnik sprečen da svoju ugovornu obavezu
ispuni usled zavođenja deviznih i administrativnih zabrana i ograničenja.3 Zaloga i hipoteka kao
stvarna sredstva obezbeđenja, mogu biti nedovoljna da se njihovom prodajom poverilac namiri
za svoje potraživanje, koje ima prema dužniku. Takođe, garantni depozit ima svoje nedostatke
jer se dužnik za duže ili kraće vreme lišava novčanih sredstava, koje bi inače mogao da upotrebi
za obavljanje svoje redovne poslovne delatnosti.
Bankarska garancija kao personalno sredstvo obezbeđenja široko se koristi u spoljnoj trgovini iz
razloga što iza dužnika stoji banka, kao finansijska institucija, čija je finansijska pouzdanost
velika. Bankarska garancija omogućava njenom korisniku da brzo i bez spora realizuje svoje
potraživanje, osobito kada se izvršenje ugovora obezbeđuje samostalnom i bezuslovnom
garancijom.
Bankarska garancija daje se u formi izjave volje banke garanta, da će korisniku garancije isplatiti
garantni iznos, koji je naznačen u samoj garanciji u slučaju ispunjenja uslova predviđenih u
samoj garanciji, odnosno u slučaju neizvršenja ili neurednog izvršenja ugovornih obaveza.4
3
J. Vasilić, Bankarska garancija i akceptni nalog u praksi privrednih sudova, Agencija „Draganić“,
Beograd, 1995, 8
4
S. Barać, B. Stakić, M. Ivaniš, Praktikum za bankarstvo i finansije, Fakultet za finansijski menadžment i
osiguranje, Beograd, 2003, 71-72
Bankarska garancija kao instrument obezbeđenja, vodi poreklo iz evropskih zakonodavstava (po
jednoj verziji Nemačke, odnosno po drugoj verziji Francuske). Bankarska garancija se veoma
brzo proširila i na ostale evropske i vanevropske zemlje, pre svega, zbog prednosti koje poseduje
u odnosu na ostala poznata sredstva obezbeđenja, kao i njene efikasnosti u pogledu zaštite
potraživanja iz raznovrsnih ugovornih odnosa poslovnih partnera.
Regulisanje bankarske garancije rezultat je poslovne prakse. Međunarodna trgovinska komora
izvršila je kodifikaciju pravila vezanih za bankarsku garanciju i to putem Jednoobraznih pravila
za ugovorne garancije iz 1978. MTK (Publikacija 325) i Jedoobraznih pravila o garancijama na
poziv iz 1992. godine (Publkacija 458), čija je primena dobrovoljna. Međunarodni izvori koji
regulišu materiju bankarske garancije, vode računa o praktičnim potrebama i ostvarivanju
efikasnosti savremenog prometa. Maksimalna uprošćenost izdavanja bankarske garancije kao
sredstva obezbeđanje dovodi od ostvarivanja veće sigurnosti i efikasnosti u pravnom prometu na
međunarodnom nivou. Veoma mali broj zemalja regulišu bankarsku garanciju materijalno
pravnim propisima domaćeg prava (npr. naš Zakon o obligacionim odnosima i Trgovački
zakonik Češke i Slovačke). Međutim, pored unutrašnjih propisa primenjuju se i Jednoobrazna
pravila o ugovornim garancijama (za akcesorne bankarske garancije) i Jednoobrazna pravila o
garancijama na poziv (za samostalne bankarske garancije), naročito kada se radi o poslovnim
odnosima sa inostranstvom.5
U uslovima spoljne trgovine, bankarske garancije u našem pravnom sistemu izdaju ovlašćene
banke u skadu sa posebnim zakonskim propisima koji regulišu materiju deviznog poslovanja i
kreditnih odnosa sa inostranstvom.
Bankarske garancije možemo klasifikovati po osnovu raznovrsnih kriterijuma. Prema vrsti
ugovora čije se izvršenje obezbeđuje, bankarske garancije delimo na: licitacione garancije,
garancije za dobro izvršenje posla i garancije za vraćanje avansa. Prema kriterijumu uslova koji
treba da bude ispunjen za isplatu garantnog iznosa, bankarske garancije delimo na: uslovne i
bezuslovne bankarske garancije. U odnosu na zavisnost bankarske garancije od osnovnog posla,
garancije delimo na: samostalne i akcesorne bankarske garancije. Prema kriterijumu broja
banaka koje učestuvuju u garancijskom poslu, garancije delimo na: supergarancije i
kontragarncije. Osim ovih osnovnih kriterijuma podele, postoje i niz drugih kriterijuma po
osnovu kojih razlikujemo sledeće vrste bankarskih garancija: garancije u poslovima sa
5
M. Vitez, Bankarsko pravo, Ekonomski fakultet, Subotica, 2011, 219-220
inostranstvom i domaće garancije, pokrivene i nepokrivene garancije, konzorcijalne i

individualne garancije, neposredne i posredne garancije, činidbene i plative garancije, nostro i
loro garancije, apstraktne i kauzalne bankarske garancije i druge vrste garancija.6
Za poslove spoljne trgovine od izuzetnog značaja je samostalna i bezuslovna bankarska
garancije ili garancija „bez prigovora“, „bez protesta“ ili sa nekom drugom klauzulom koja ima
isto značenje. Ona predstavlja „pravi“ oblik garancije koji se veoma često koristi u poslovima
međunarodne trgovine. Samostalnom bezuslovnom bankarskom garancijom pokriva se ne samo
rizik neispunjenja obaveze iz osnovnog ugovora nego i rizik nepunovažnosti jedne takve
obaveze. Iz ovoga proizilazi da se ona suštinski razlikuje od jemstva, a isto tako i od akcesorne
bankarske garancije.
Kod samostalne bankarske garancije, s obzirom da se radi o samostalnom pravnom odnosu u
odnosu na osnovni posao, i ugovor o izdavanju bankarske garancije, banka garant može prema
korisniku garancije da ističe samo one prigovore koji se tiču same garancije i to: prigovor u
pogledu punovažnosti i sadržine bankarske garancije, prigovor kompenzacije i sl. Zahvaljujući
ovoj osobini samostalne garancije, korisnik garancije ne mora da dokazuje postojanje kauze
garancije, a prekid ili zastoj zastarelosti prema nekom od učesnika u garancijskom poslu je bez
uticaja na preuzete garancijske obaveze.
Bezuslovnost samostalne bankarske garancije ogleda se u tome što se ne traži da korisnik
bankarske garancije podnosi dokaze kojima se potvrđuje da je ispunjen uslov za isplatu
garantnog iznosa. Dovoljno je da korisnik garancije podnese zahtev banci za isplatu sa izjavom
da dužnik iz osnovng ugovora nije o roku ispunio svoje ugovorne obaveze. Banka je dužna da
izvrši plaćanje jer će u suprotnom biti odgovorna za naknadu celokupne štete koju bi korisnik
garancije pretrpeo, pri čemu se šteta ne bi mogla prevaliti na nalogodavca (dužnika iz osnovnog
ugovora).
Samostalna i bezuslovna bankarska garancija daleko je sigurnije i pouzdanije sredstvo
obezbeđenja od akcesorne i uslovne bankarske garancije, gde banka garant može da ističe
prigovore iz osnovnog posla i da na taj način osujeti ili uspori isplatu garantnog iznosa. Zbog
svojih osobina i prednosti u odnosu na akcesornu i uslovnu bankarsku garanciju, samostalna
6
M. Tomić, Bankarska garancija – instrument obezbeđivanja plaćanja i kreditiranja, Institut za
ekonomiku i finansije, Beograd, 2009, 22-27
beuslovna bankarska garancija je jedan poseban oblik garancije, koji se najčešće koristi za
obezbeđenje potraživanja u međunarodnom prometu.
2. Stand-by akreditiv kao sredstvo obezbeđenja
Stand-by akreditiv kao posebna vrsta finansijske garancije, predstavlja nov pravni institut koji je
nastao u SAD, prvenstveno iz razloga što je u poslovnoj praksi ove države postojala zabrana
bankama da izdaju samostalne („na prvi poziv“) bankarske garancije za druga lica. Kasnije,
primena stand-by akreditiva iz SAD proširila se i na evropske i druge zemlje. Stand-by akreditiv
regulisan je Jednoobraznim pravilima i običajima za dokumentarne akreditive (Publikacija 500).7
Pod stand-by akreditivom podrazumeva se akreditiv kod koga se banka obavezuje prema
njegovom korisniku, da će po nalogu svog komitenta (nalogodavca), isplatiti ovome određenu
sumu novca u određenoj valuti ako korisnik akreditiva u okviru određenog vremenskog perioda
podnese banci izjavu da dužnik (nalogodavac) nije o dospelosti izvršio svoju obavezu iz
osnovnog ugovora. Sa svoje strane, ovo implicira zaključak da stand-by akreditiv sadrži tri
osnovna elementa: prvo, obavezu izdavaoca akreditiva (najčešće banke ili osiguravajućeg
društva), drugo, obavezu komitenta (za koga se akreditiv izdaje), i treće, obavezu korisnika
(banka ili neko drugi ko je zabrinut za sigurnost sredstava datih komitentu).
Za razliku od drugih oblika akreditiva, kod stand-by akreditiva se uslov od koga zavisi
ispunjenje bančine obaveze, sastoji u činjenici da dužnik iz osnovnog posla nije ispunio obavezu
koju je bio dužan da ispuni. Ovaj uslov je potestativan (moguć) i od njegovog nastanka zavisi
isplata akreditivnog iznosa. Obaveza banke dospeva u onom trenutku kada korisnik prezentira
banci svoj zahtev za isplatu u kome je navedeno da dužnik iz osnovnog ugovora do određenog
roka nije ispunio svoje novčane obaveze. Kod ovog oblika akreditiva, uslov za isplatu se ne
vezuje za prezentaciju određenih dokumenata. To znači da se stand-by akreditiv ne koristi kao
sredstvo za obezbeđenje dužnikove obaveze iz osnovnog ugovora, već kao sredstvo za
pokrivanje rizika neizvršenja osnovnog ugovora.
S jedne strane, stand-by akreditiv po svojim funcijama približava se garanciji na prvi poziv, dok
s druge strane, nije „klasičan“ dokumentarni akreditiv jer su kod stand-by akreditiva elimisani
7
C. Anđelković, D. Vuković, Instrumenti obezbeđenja i instrumenti plaćanja u međunarodnom
prometu – spoljna trgovina banke, Institut za poslovna istraživanja MBA, Beograd, 2004, 217
robni i transportni dokumenti, odnosno uslov za isplatu ne predstavlja prezentacija određenih

robnih ili transportnih dokumenata. Naime, funcija stand-by akreditiva je ista kao kod apstraktne
bankarske garancije, te on u stvari predstavlja tzv. skrivenu garanciju.8 Zbog toga, da bi došlo do
primene stand-by akreditiva neophodno je da u osnovnom ugovoru bude sadržana i odgovarajuća
klauzula sa pozivom na Jednoobrazna pravila i običaje za dokumentarne akreditive (Publikacija
500). Analogno tome, proizlazi da stand-by akreditiv predstavlja samo potencijalnu obavezu za
bankarsku ili nebankarsku instituciju koja ga je izdala, odnosno koja u zamenu za odgovarajuću
naknadu (proviziju) pristaje da svom komitentu (klijentu) garantuje ispunjenje ugovora koji je on
napravio sa nekom trećom stranom. Pri tome, korisnik stand-by akreditiva može potraživati
sredstva od izdavaoca istog, samo ako ispunjava sve uslove prema akreditivu. Ako bilo koji od
tih uslova nije ispunjen, onda izdavalac akreditiva nije obavezan platiti.
Korisnik stand-by akreditiva
Bankarski ili nebankarski (bankarska ili nebankarska
izdavalac stand-by akreditiva institucija ili pojedinac)
Komitent
Shema 1. Priroda stand-by akreditivnog posla
Osnovni razlog nastanka stand-by akreditiva u SAD jeste činjenica da banke u SAD nisu
ovlašćene po osnovu zakona za izdavanje bankarskih garancija, odnosno izdavanje garancija od
strane banke, bilo bi mimo zakonskih ovlašćenja „ultra vires“. Zakonska nemogućnost banaka za
izdavanje bankarskih garancija dovodi do nekonkurentnosti banaka i njihovih komitenata, jer se
8
M. Barjaktarović, Vanbilansno poslovanje banaka - bankarska garancija, Poslovna politika br. 11,
2003, 39-42
isti nalaze u nepovoljnijem položaju prilikom učešća na međunarodnim licitacijama, budući da

njihovi investitori zahtevaju bankarske garancije u smislu obezbeđenja od eventualnih rizika.
Upravo zbog ovog osnovnog i glavnog razloga, banke SAD razvile su ovaj oblik akreditiva
(stand-by akreditiv), da bi se na taj način popunila praznina koja je postojala zbog nemogućnosti
izdavanja samostalnih bankarskih garancija, kao u evropskim zakonodavstvima. Na taj način,
adekvatna upotreba stand-by akreditiva u američkoj poslovnoj praksi omogućila je izbegavanje
ograničenja koje su zakonske norme stavljale pred banke vezano za izdavanje bankarskih
garancija.
Porast vanbilansnih transakcija u bankarstvu poslednjih godina uticao je i na povećanje obima
korišćenja stand-by akreditiva kao sredstva obezbeđenja, posebno zbog relativno niskih troškova
izdavanja akreditiva (za razliku od depozita) i efekata dodatne finansijske poluge koju stvaraju,
jer ne zahtevaju rezerve banke i naknade za osiguranje. Upravo specifične karakteristike i
pogodnosti koje stand-by akreditivi nude bankama kako bi zaradile dodatni prihod bez trenutne
potrošnje njihovih finansijskih sredstava, doprineo je sve široj primeni stand-by akreditiva u
savremenim uslovima.
Međutim, u kontekstu navedenog treba posebno istaći sledeće: bez obzira na činjenicu da stand-
by akreditiv i bankarska garancija predstavljaju pravne institute koji imaju različite pravne okvire
na koje se primenjuju različite pravne norme i međunarodna unificirana pravila, u
funkcionalnom smislu stand-by akreditiv ipak treba smatrati identičnim sa bankarskom
garancijom plativom na prvi poziv. Ovo stand-by akreditiv čini vrlo pogodnim sredstvom za
obezbeđenje, posebno investitora kod izvođenja investicionih radova u inostranstvu.
3. Mogućnosti prevare kod bankarske garancije i stand-by akreditiva
Upravo jednostavnost upotebe bankarskih garancija i stand-by akreditiva, kao i njihova pravna
samostalnost, u odnosu na osnovni ugovor (nemogućnost isticanja prigovora iz osnovnog posla)
mogu dovesti do raznih zloupotreba ovih instumenata obezbeđenja u savremenoj praksi. Kod
ovih instrumenata obezbeđenja, naplata je jedino uslovljena podnošenjem pismenog zahteva
korisnika garanicije, odnosno stand-by akreditiva. Otuda, nesavesni korisnici sve češće
naplaćuju, ili pokušavaju da naplate, garantne iznose na koje glase bankarske garancije, odnosno
stand-by akreditivi, bez obzira na stvarno stanje obaveze iz osnovnog posla.
Rizik prevare, kao jedan od najvažnijih operativnih rizika vanbilansnih aktivnosti banke, može
dovesti banku do finansijskog gubitka i gubitka njenog renomea. Pri tome, treba istaći i činjenicu
da banke nisu ovlašćene da ispituju opravdanost zahteva za isplatu, a ponekad to ne mogu učiniti
ni zbog relativno kratkog vremenskog roka u kome moraju odgovoriti na zahtev za naplatu. Iz
ovoga proizilazi zaključak da svaki zahtev za naplatu de facto predstavlja, s jedne strane,
dovoljan osnov za naplatu, a s druge strane, potencijalnu opasnost za zloupotrebu ovih
instrumenata obezbeđenja.
Nezavisnost i apstraktnost obaveza iz bankarske garancije i stand-by akreditiva najbolje je
izražena u tzv. maksimi „plati pa se žali“. Stoga, u pravnoj teoriji prisutno je i shvatanje da su
„garancije po pozivu“ i „prevare“ u stvari dve različite strane jedne iste medalje, što proizlazi
upravo iz mogućnosti zloupotreba ovih pravnih instituta.
Mogućnost zloupotreba ovih instumenata obezbeđenja može bitno ugroziti sigurnost
nalogodavca koji je u obavezi da isplati banci garantu sumu bez obzira što je obaveze iz
osnovnog ugovora ispunio u potpunosti. S tim u vezi, otvara se i pitanje da li će banka moći da
se naplati od nalogodavca ukoliko izvrši isplatu garantnog iznosa nesavesnom korisniku
garancije, odnosno stand-by akreditiva.
Međutim, kod zloupotebe garancija i stand-by akreditiva nije reč o neovlašćenom vršenju prava,
već o zloupotrebi prava, odnosno takvom načinu korišćenja subjektivnog prava da se prema
nalogodavcu i garantu postiže dejstvo koje zakon zabranjuje. Pri tome, instrumenti kojima se
vrše prevarne radnje u finansijskom svetu poznati su kao Prime Bank Instruments ili instrumenti
prvoklasnih banaka.
Instrumenti prvoklasnih banaka su vanbilansni instrumenti koje emituju banke po atraktivnom
diskontu, nudeći visoke kamatne stope (iznad tržišnih kamatnih stopa). Banke ovaj „tajni metod“
koriste da bi povećale svoj kapital i zbog toga bankari najčešće nisu spremni (u većini slučajeva)
ni da priznaju njihovo postojanje. Međutim, nesumnjivo je da ovi instrumenti predstavljaju dobar
način za investicije sa visokim prinosom, bez rizika, uz veliki diskont u odnosu na nominalnu
vrednost, odnosno omogućavaju bankama visok nivo profita, a posebno su značajni kao sredstva
kolaterala za zajmove. Karakteristike prevarnih tansakcija sa instrumentima prvoklasnih banaka
najčešće čini sledeće: visoka profitabilnost, odsustvo svakog rizika, promptna raspoloživost
finansijskih sredstava, odsustvo provizije „in advance“ (unapred), ne zahteva se otplata,
transakcije se obavljaju po sistemu banka-banci, transakcije se potvrđuju od strane banaka i one

su veoma poverljive.9
U kontekstu navedenog, banke mogu biti izložene riziku da budu uvučene u transakcije sa
investitorima koji tvrde da pružaju pogodnosti za investiranje i visoke provizije za svakog ko je
spreman da se uključi u transakcije. Pri tome, osnovni cilj je da se legitimna strana uvuče u
transakcije i da se na ime otkupa instrumenata obezbeđenja izvuče što više novca. To se postiže
stvaranjem klime uverljivosti u autentičnost transakcija i njihovu pravnu ispravnost, što sa svoje
strane povećava tako i stepen privlačnosti za „naivne i neoprezne“ koji na taj način mogu biti
oštećeni za izuzetno velike sume novca. U vezi sa tim, treba reći da prevaranti sa instrumentima
prvoklasnih banaka uglavnom traže dve osnovne vrste žrtava: prvo, investitore – koji traže nove
investicione mogućnosti, i drugo, one – kojima je potreban kredit. Zato se preporučuje visok
stepen opreznosti kod ovakvih ponuda, pri čemu svaku ponudu treba prethodno proveriti sa
bankom koja je izdala instrument obezbeđenja, budući da većinu falsifikovanih instrumenata
obezbeđenja izdaju organizacije koje su banke samo po nazivu (nemaju imovinu, sedište,
zaposlene), a najčešće su registrovane u nekoj zemlji koja ima liberalan režim (offshore)
poslovanja. Takođe, treba posebno naglasiti i to da ponuđaču ne treba davati nikakva pisana
dokumenta unapred (faks, pismo i sl.).
Prime Bank Instruments predstavljaju idealan način za sticanje velikog bogatstva od strane
prevaranata. S pozivom na bankarsku garanciju, odnosno stand-by akreditiv, prevaranti su u
mogućnosti da „iskonstruišu“ finansijske transakcije (šeme) sa ciljem da prevare investitore i
zajmoprimce. Pri tome, treba naglasiti da prevaranti najčešće pokazuju dokumenta i sporazume
koji opisuju kompletne finansijske transakcije, pri čemu maksimalno nastoje da pokriju sve
potencijalne razloge koji bi mogli da izazovu bilo kakve sumnje u smislu - da takvi instrumenti
mogu potencijalno predstavljati i sredstvo prevare. Glavni oslonac za zloupotrebu banaka su novi
klijenti o čijem poslovanju su one malo obaveštene. Zato je u svetu izdato mnogo smernica za
banke, ali ipak na vrhu liste ostaje: Upoznajte svog klijenta (Know Your Customer).10
9
Prevare sa instrumentima prvoklasnih banaka – Prošireni izveštaj Komiteta MTK, prevod, Udruženje
banaka Jugoslavije, Beograd, 1998, 13
10
Ibid, 54
4. Zaključak
Savremeni tokovi i zbivanja na tržištu, zahtevaju sa svoje strane mnogo bržu i efikasniju zaštitu
prava poslovnih partnera u okviru njihovih ugovornih odnosa, što se ostvaruje primenom
odgovarajućih instrumenata obezbeđenja. Osnovni cilj sredstava obezbeđenja, pre svega,
predstavlja zaštita poverilaca i njihovih potraživanja, kojima treba obezbediti, eventualno i
nadoknaditi očekivani rezultat ukoliko je izostala realizacija planirana putem osnovnog pravnog
posla. Faktor „nepoverenja“ u poslovnim odnosima izuzetno je velik i on dovodi do različitih
rizika poslovanja, pa je to jedan od osnovnih razloga koji ujedno i nameće potrebu postojanja
raznovrsnih instrumenata obezbeđenja.
Analogno do sada navedenom, tradicionalna sredstva obezbeđenja kao što su bankarske
garancije i stand-by akreditivi, prvenstveno se odnose na međunarodno poslovanje banaka. S tim
u vezi, u prilično turbulentnom, nestabilnom i rizičnom međunarodnom okruženju, koje je
pretrpano različitim vrstama i oblicima finansijskih institucija savremenoj poslovnoj banci
veoma je teško da opstane. Otuda, ne iznenađuje porast vanbilansnih transakcija u bankarstvu,
posebno tradicionalnih vanbilansnih instrumenata kao što su bankarske garancije i stand-by
akreditivi, koji pozitivno utiču na poslovanje banaka i na njihov uspeh u ostarivanju vlastitih
ciljeva. U savremenim uslovima, bankarske garancije i stand-by akreditivi nesumnjivo doprinose
ne samo poboljšanju performansi banaka, već i celokupne izvozno orijentisane privrede kroz
različite aranžmane finansiranja i refinansiranja. Pri tome, posebno je bitna činjenica da se ovi
instrumenti koriste kao sredstva obezbeđenja (osiguranja) plaćanja i potraživanja, što u uslovima
visokih finansijskih i političkih rizika kojima su mnoge zemlje danas izložene, može dovesti do
značajnijeg povećanja izvoza (posebno u zemljama u tranziciji), a samim tim i do poboljšanja
njihovog platnog bilansa.
Marko Ivanis, PhD

Milan Djurovic, PhD
Snezana Ivanis, Msc
BANK GUARANTEE AND STAND-BY LETTER OF CREDIT AS

SECURITY IN THE BANKING BUSINESS OPERATIONS
Summary: Security assets represent legal means for securing the fulfillment of liabilities. In
order to protect the creditors the legal system enables a whole range of defferent possibilities.
There is a freedom of choice of appropriate security assets for carrying out of contracting
obligations, such as: security, mortgage, guarantee, contract penalty etc. All security assets can
be classified according to different criteria. The clasification is most frequently made in the
followinf manner: (1) actual or real, and (2) personal or obligational security assets. General or
special security instruments are used as security assets in the banking business as well as their
combinations. Also, banking guarantiee and stand-by letter of credit as security assets is widely
used since the bank stands behind the debtor as powerful financial institutions whose financial
reliability is great.
Key words: Security assets, banking guarantee, stand-by letter of credit, banking business
operations.
Literatura
1. Anđelković C., Vuković D., Instrumenti obezbeđenja i instrumenti plaćanja u

međunarodnom prometu – spoljna trgovina banke, Institut za poslovna istraživanja
MBA, Beograd, 2004.
2. Barać S., Stakić B., Ivaniš M., Praktikum za bankarstvo i finansije, Fakultet za
finansijski menadžment i osiguranje, Beograd, 2003.
3. Barjaktarović M., Vanbilansno poslovanje banaka - bankarska garancija, Poslovna
politika br. 11, (37-42), 2003.
4. Bejatović M., Bankarsko pravo i hartije od vrednosti, Univerzitet Privredna
akademija, Novi Sad, 2008.
5. Ivaniš M., Ivaniš S., Bankarska garancija kao sredstvo obezbeđenja u bankarskom
poslovanju, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje,

Beograd, 2012.
6. Prevare sa instrumentima prvoklasnih banaka – Prošireni izveštaj Komiteta MTK,
prevod, Udruženje banaka Jugoslavije, Beograd, 1998.
7. Tomić M., Bankarska garancija – instrument obezbeđivanja plaćanja i kreditiranja,
Institut za ekonomiku i finansije, Beograd, 2009.
8. J. Vasilić, Bankarska garancija i akceptni nalog u praksi privrednih sudova,
Agencija „Draganić“, Beograd, 1995.
9. Vitez M., Bankarsko pravo, Ekonomski fakultet, Subotica, 2011.
Rad primljen u Redakciju 16.12.2013.

Igor Živkovski, LL.M.11
Živković Samardžić Law Offices, Belgrade
SOME FACTS ABOUT THE CYBERCRIME
Summary: The invention of the computer and the era of information society have contributed to
more effective and complex life of citizens, numerous institutions and countries as well.
However, this technological invention can be used by individuals or groups in order to obtain
unlawful objectives, to get illegal benefits or to cause damage to others. Taking into account a
high number of cybercrimes committed in recent years, it was necessary for the state to take
certain measures towards the protection against cybercrime.
Joining a great number of countries that had regulated this legal area, Serbia prescribed various
forms of cybercrime and the way cybercriminals should be prosecuted - by paying heavy fines
and serving heavy prison sentences.
There are a lot of different illegal activities in cybercrime: data changing, damaging data, data
destruction, data abuse, etc. It is expected that consistent application of the anti-cybercrime
legislation will contribute to the decrease in the number of such cases, and thus increase the
protection of assets as well as confidence in computer systems. Altogether the anti-cybercrime
legislation should help protection of human rights and freedom.
Key words: computers, information society, cybercrime, characteristics of cybercrime, types of

cybercrimes, authorities specialized in the fight against cybercrime.
1. Introductory Observations
The use of computers is one of the most significant and mould-breaking discoveries during the
development of technical-technological civilization. The fact that computers are used in many
walks of life (business, education, economy, health care, scientific research, art…) has led to
such revolutionary changes, both in life of individuals and a society as a whole, that some
authors argue that a new cyber society has been born. Nevertheless, apart from all the benefits to
the society, the computer has almost instantaneously been abused by irresponsible individuals,
groups and organizations, thus making way for a new and specific form of modern crime, in
terms of its structure, scope and features, the so-called cybercrime.
In the beginning, however, the abuse of the computer was not as wide-spread as it is today for
two main reasons: 1. the use of the computer required a specific education, so that very few
11
igor.zivkovski@hotmail.com , Specialist in the area of tax consulting, Attorney at law
people, computer experts, dealt with it, 2. the computer was not mass-produced at the time.
Rapid development of computer technology, simplification of computer operation and especially
mass production of personal computers, have enabled a greater number of people to use the
computer as an indispensable gadget for various activities, thus increasing the possibility of
abusing the computer.12
In the 1980s, first in the USA, and then in other countries as well, criminologists started talking
about this type of crime as a special subtype of “white-collar crime”. Their arguments were
based on the fact that most of these acts were performed by those who had the necessary rank,
knowledge and skill. Cybercrime dates back to the early 1970s, while in the 1980s and 1990s it
became a serious problem in many countries.
The damage done by cybercriminals adds up to tens, even hundreds of millions dollars. Thus, the
computer becomes a means of engaging in various forms of forbidden, illegal and anti-social
activities. Cybercrime, the term which encompasses all these different forms of criminal
behaviour, although being a harmful and dangerous social phenomenon of modern age, is not
clearly defined. Bibliography relating to criminal law uses the following terms for these forms of
cybercrime: 1. computer abuse; 2. computer fraud; 3. criminal offence done by the computer; 4.
information technology crime; 5. computer crime and 6. techno crime.13
Unlike the other forms of crime, cybercrime does not yet represent a fully stated
phenomenological category, so it is impossible to define it using a single and precise term.
Cybercrime is only a frame within which various forms of criminal activity are displayed.
Namely, it is a crime directed against the security of computer systems as wholes or in their
separate parts, with intent to make an illegal profit or do damage to the other party in different
ways and using different means.
In criminal law theory the following forms of illegal, forbidden behaviour are included in
cybercrime: 1. computer frauds, 2. cyber time theft, 3. the theft of goods, 4. financial thefts,
frauds and abuse, 5. forgery, 6. sabotage, 7. computer espionage, 8. vandalism and 9. hacking.14
12
A. Burgard, C. Schlembach, Frames of Fraud: A Qualitative Analysis of the Structure and Process of
Victimization on the Internet, International Journal of Cyber Criminology Vol. 7, Issue 2, July - December 2013,
118.
13
C. Marcum, G. Higgins, R. Tewksbury, Doing Time for Cyber crime: An Examination of the Correlates of
Sentence Length in the United States, International Journal of Cyber Criminology Vol. 5, Issue 2, July - December
2011, 828.
14
M. Couper, P. Miller, Web survey Methods: Introduction, Public Opinion Quarterly Vol. 72, No. 5, 2008, 831.
SOME FACTS ABOUT THE CYBERCRIME 23
IGOR ŽIVKOVSKI, LL.M.
Despite numerous practical possibilities enabled by modern highly-sophisticated computer and

information technology, there is also a danger of massive increase of electronic eavesdropping,
stealing of business and secrets of other kinds, as well as authorship thefts, violating people`s
privacy, freedom, rights and personal integrity. Lately, there has also been a danger of various
terrorist attacks (the so-called techno and cyber terrorism). A recent American study shows that
cybercrime is committed even forty times as much as that of classic, common, traditional crime,
and that 90% of cybercrime remains practically undetected (it remains in the zone of dark
number crime). This type of crime is developing so rapidly that it is almost unprecedented in
practice.
2. The Characteristics of Cybercrime
The main characteristics of cybercrime are great dynamics and a great variety of its forms and
the ways it is displayed. It is to be expected, because its technology is improving, offering
unimaginable potentials for application in almost all fields of social, economic and personal life.
Unfortunately, the potentials for computer abusing are also getting bigger daily.
Apart from the original forms of cybercrime, nowadays there are new and much more dangerous
forms of criminal behaviour, which were not known in the earlier history of crime. It simply
illustrates the fact that there are no boundaries between countries, not even continents as far as
this form of crime is concerned.
The harmful effects of cybercrime are major. They can be experienced through extremely severe
damage to legal entity or natural person (sometimes to the whole country), through the loss of
business reputation and belief in safety and accuracy of computer data and managing affairs by
computers. There are also dangers of human rights abuse in various ways and forms.The
cybercriminals themselves are specific type of people. They are most often neither delinquent
nor violent and they are also socially adaptable individuals. As a rule, they are people with
considerable expertise in advanced information and computer technology to whom such
technology is available. These criminal offences are secretly committed and the connection
between the criminal and the victim is rarely seen. They are not easily revealed and it is even
more difficult to prove them, thus sometimes remaining undetected until the damage is clearly
seen in the computer information system. This type of crime constantly changes its forms, ways
of displaying, countries and its victims.
3. Display Forms of Cybercrime
The computer can be abused in various ways. One can classify them according to different
criteria. The most widespread criterion is the one according to which all types of abuses belong
to the following groups: unauthorised data alteration, destruction, disclosing, using or theft;
unauthorised software alteration, destruction, disclosing or theft; damage, destruction or theft of
computer system component parts and unauthorised access to the computer and the Internet time.
3.1. Computer Frauds
Computer frauds are the most widespread form of cybercrime, which often results in huge
harmful consequences. They usually involve feeding and generating incorrect data to the illegal
property benefits of the criminal himself or other party.
Computer frauds are possible in every segment of business in which, by using the computer
information system, one can affect the flow and distribution of goods and money. They mostly
occur in banking, life and assets insurance, tax obligations and money laundry.
One of the most spectacular cases of computer fraud was the Rifkin case in the USA in 1978.15
He worked as an analyst for one of the business partners of Security Pacific State Bank, Los
Angeles, and on four occasions he had an opportunity to enter the premises which were used for
electronic money transfer and to see the password used for that kind of banking operation. After
that he issued an order for $10.2 m. transfer into his account opened in a New York bank. From
that account he transferred $8 m. to the account of a Russian businessman in Switzerland, from
whom he bought 9,000 carat worth diamonds. It took the bank eight days to establish what had
happened, and Rifkin was traced on his arrival in the USA when he foolishly put the diamonds
15
D. Wall, Cybercrime: The Transformation of Crime in the Information Age, Cambridge, 2007, 180.
for sale. This had been the biggest case of fraud until the case in which Wells Fargo Bank
suffered the loss of $21.3 m.16
These two, as well as many other cases show the flaws of protection mechanisms and computer
systems violated by a number of cunning criminals.
3.2. Information Theft
Unauthorised access to information is actually a kind of theft of data found in computer systems
with intent to gain illegal property benefits.
Technical possibilities for information theft by way of the computer are enormous, taking into
consideration the fact that computer data banks are easily accessible from any place on the planet
if you use a modem (a part of the equipment used for linking the computer with other elements
of information system) and telephone lines. The victims suffer the worst consequences in cases
of business espionage, i.e. stealing information which is classified and which, if accessed by the
competition, can be turned to its considerable advantage.
To illustrate this form of cybercrime, we can take the case which happened in the Republic of
Ireland in 1985 concerning one of the most famous manufacturers of crystal, Waretford Glass
works. A plastic box containing 25 floppy disks with the programmes for the cutting glass
machines was stolen from the factory. By the time the disks were found, a large number of
crystal items had appeared on the market and they had been sold as Waretford Glass products.
The estimated damage due to the fall in sale and lost reputation was over £130 m.
The special forms of information theft are illegal copying of home and personal software,
stealing and copying of hardware as well as the Internet time theft. These are also the most
widespread abuses of computer technology.
If we analyse the structure of the equipment owned by individuals, we notice that they use illegal
copies of software and hardware much more often than the originals. The best known American
computer manufacturing company, IBM, alone spends over $50 m. on the protection of their
merchandise and suing Japanese and other Far East companies. This goes to show how much
damage is done to the manufacturers of original hardware and software.
16
M. Rogers, N. Smoak, J. Liu, Self-reported computer criminal behavior: A big-5, moral choice and manipulative
exploitive behavior analysis, Deviant Behavior Vol. 27, 2006, 252-253.
The Internet time theft can be defined as abusing the capacity of computer equipment processors
by individuals who do have legal access to it. This crime is usually committed by computer
operators, who take advantage of their jobs doing things aimed at gaining personal benefit.
3.3. Computer Sabotage
Computer sabotage appears in two basic forms. The first form refers to complete or partial
destruction, damage or disabling of data processors and the other to deleting and changing data
as well as making data unable to use.
Computers and computer equipment may be subject to all kinds of violations, as in cases when
former employees having been fired want revenge, or in cases of terrorist attacks, with intent to
destroy specific data banks. There have been a lot of such cases in history. The first terrorist
attack on computers was recorded in 1969 in the state Michigan, where the members of an
antiwar organisation called Beaver 55 attacked the centre for electronic data processing of the
famous chemical enterprise Dow Chemical, which was claimed to produce war gases, napalm
and other chemical weapons.
A more frequent form of sabotage is the one that affects the operating system of the computer
and user agent software used as data bank. Changing and deleting of data as well as making data
unable to use can cause devastating consequences in big information systems. The motives for
such crimes are various and include revenge, the cover up of fraud or other forms of cybercrime,
wish to demonstrate the flaws of the system, etc.
Individuals who commit such crimes are mostly people with an excellent technical knowledge,
like progammers, operators, and servicing staff. Hackers who are not members of the staff
belong to a special group. They first appeared in the early 1980s, at the time of the expansion of
personal computers with the prospects of creating the first global information systems. These
hackers are mostly young, highly intelligent as a rule and they use almost their whole energy on
computer work. They hack into big computer centres with maximum security. Doing that, they
sometimes cause serious damage to the information system on purpose or not.
The first step of an act of the so-called software sabotage is uncovering the way of undisturbed
hacking into a computer system. This means uncovering the key words or passwords that act as a
key to the computer. Apart from these, there are the so-called trapdoors which represent hidden
ways of moving from a user’s lower level to higher ones. On illegally entering the system,
criminals use one of the methods to irretrievably destroy or damage data. The methods used can
have short-term or long-term effects. The best known methods with long-term effects are:
“Trojan horse”, “logical bomb”, “virus” or “worm”. “Trojan horse” is a method which enables
the secret creation of new commands, which become effective after a few days, weeks or even
months, and which the legal user is absolutely unaware of. After the command is taken (for
example, the command for money to be transferred from one bank account to another, or some
data to be transferred from one user to another), it is deleted without leaving any evidence in the
computer memory. Deleting a secret command sometimes leads to deletion of all files from
RAM. Unlike “Trojan horse”, “logical bomb” tends to disable the computer for further usage.
“Logical bomb” can be postponed for some time or can become effective when certain
conditions are fulfilled. “Viruses” are actually a program which starts operating after certain
commands or certain texts, and can cause the permanent damage to the central processing unit.17
3.4. Hacking Into Computer Systems
Although the term “hacking” implies rough blows without control, in computing it means “to
secretly find a way of looking at and changing information on somebody else’s computer without
permission”. In computing it is a crime committed in a very subtle way.
Cybercriminals cunningly avoid all kinds of protection mechanisms and the so-called “cryptic
locks” all in order to publicly demonstrate their computing skill and to indicate the flaws in the
computer security systems. The targets of these criminals are often strategic military centers or
similar places where classified data is kept.
3.5. The Internet Abuses
The Internet, the basic global communication web, is used in order to commit various types of
crimes. Some of the crimes committed by the Internet have been mentioned in the project before.
Nevertheless, it must be stated that the most dangerous crimes committed by the Internet are
17
T. Holt, Crime On-Line: Correlates, causes and contexts, Durham, 2011, 114.
connected with terrorism, racist propaganda and alike. E-mails can also be used for criminal
purposes, especially when they are used for blackmail and extortion.
4. The Main Characteristics of Uncovering and Proving Computer Crimes
Uncovering and proving computer crimes mean extremely conscious acting of the police and
investigation officers together with computer experts.
Finding material evidence in such crimes is very difficult since data changing or data deletion
can be performed without any trace left, documents do not contain any seal or signature which
can confirm their authenticity and which can make a difference between the original and its
copy; the access to data and their manipulating can be gained from distant terminals; transactions
are so fast that man can not have a constant control over them; programs are a part of the
equipment where the data is, so they can be easily manipulated as well; to commit crimes of this
kind, subtle methods of considerable expertise are used; these are not easily detected since they
do not disturb regular functioning of the computer system and it is often the case that they are
detected only if the criminal is caught right while committing the crime.
As soon as a crime is committed, a special team has to be formed to conduct an investigation in
the data processing centre. It is essential for all the members of the team to be aware of both
legal and technical aspects of the problem they have to face. It is suggested that the team
encompasses an investigative judge, policemen, experts for specific hardware and software,
system operators and the person in charge of the security system in the data processing centre.18
It is very important to use the element of surprise as often as it is possible. The leader of the team
orders the operator to stop the system and then everyone is told to leave the premises without
taking anything except their personal possessions. After that all hardware elements are carefully
examined to see if all of them function properly. All the elements connected with the system,
especially telecommunications, have to be turned off in order to avoid anything affecting the
system from outside. The contents of every disk, diskette and tape have to be copied at least
twice and the original material is kept by the police. In order to find more evidence that can be
connected with the case, rooms near the computer room have to be searched as well.
18
J. Andress, S. Winterfeld, Cyber Warfare: Techniques, Tactics and Tools for Security Practitioners, Boston, 2011,
120.
To provide evidence it is of great importance during the investigation to precisely establish

current and previous state of the data and program, check all console reports, working orders,
etc. All the documents of importance should also be taken away.
During the investigation a list of names of all people who can give important information should
be made. Interviews with suspects have to be conducted especially carefully concerning
personalities of those who can commit cybercrimes. Perpetrators of cybercrimes, generally being
highly intelligent and knowledgeable people, must not even for a second suspect the knowledge
of those who are interviewing him. An investigating judge should create the atmosphere in which
a suspect should feel respected due to his knowledge and skills. This positive atmosphere can
sometimes make suspects demonstrate their readiness to cooperate and even admit the crime.
Since every solved case of computer crime contributes to developing the methodology of
stamping out cybercrime, it is essential to get as many details as possible from those who have
committed the crime. The investigators should try to find out details about planning as well as
those connected to the very crime.
5. Cybercrime in Comparative Criminal Legislation
Taking into account the fact that precautions (general and special) are often not enough for a
society to oppose all numerous forms of cybercrime, it is logical that every contemporary
legislation in its system of incrimination defines one or more computer crimes for which various
criminal sanctions are established.
Criminal legislation of cybercrime dates back to the late 1980s when the American Congress
passed Electronic Communications Privacy Act in 1986.19
Although German Criminal Code (1978) does not contain articles about cybercrime, it does not
mean that these illegal, forbidden acts are not criminated. In 1986 a special criminal law to stamp
out economic crimes was passed in Germany. This law includes crimes like: computer
espionage, computer fraud, data forgery, computer sabotage, etc.
Austrian Criminal Code from 1978 regulates data damage as a cybercrime.
19
D. Jovašević, Krivičnopravna zaštita bezbednosti računarskih podataka, Pravni informator br. 6, 2003, 56.
In Great Britain, The Abuse Computer Code was passed in 1990. This Code imposes a number
of strict penalties for crimes connected with computers and other information systems.
Russian Criminal Code defines numerous cybercrimes in the chapter “Criminal acts in the sphere
of computer information”. The following are mentioned in the chapter: illegal access to computer
data; creating, distributing and using harmful computer programs; breaking laws which apply to
righteous use of computers, computer systems or the Internet.
Criminal Code of Slovenia states the following crimes: illegal access to protected computer
database and hacking into computer system.
Criminal Code of the Republic of Croatia regards damaging and using somebody else’s
computer data as a crime (this refers to automatic data processing or computer programs).
Criminal Code of FYRM states hacking into a computer a cybercrime.
Criminal Code of Republic of Srpska states the same crime using the same term.
6. Cybercrime in Serbian Criminal Code
In April 2003, computer crimes were introduced in our law by passing the Law on Changes and
Amendments to the Criminal Code of the Republic of Serbia. This was performed by accepting
some solutions from the Draft of the Criminal Code of the Federal Republic of Yugoslavia from
February 2000.
Legislator of the Republic of Serbia defines high technology crime as “committing crimes by the
use of computers, the Internet, computer data or their products in material or electronic form” or
“crimes against computers”. According to this, it is obvious that there are both criminal law and
civil law protection of Intellectual Property Rights. Thus, Law on Copyright and Related Rights
protects computer programs in all their forms, data used for their creation; pieces of music with
or without lyrics and films.20
When Law on Organisation and Competence of Government Authorities in Suppression of High
Technological Crime uses the terms like: computer data, computer program, computer virus and
computer net, it refers to Article 112 of the Criminal Code.
20
M. Milošević, Aktuelni problemi suzbijanja kompjuterskog kriminala, Nauka–bezbednost–policija br. 1, 2007, 61.
Criminal offences belonging to cybercrime can be grouped into the following categories: (1)
offences against the security of computer data (part XXVII), (2) offences against intellectual
property (part XX) and (3) other offences committed by the use of computers, the Internet,
computer data or their products in material or electronic form, or offences against computers,
such as follows:
- showing porno materials and using children for child pornography – Article 185;
- violation of author and interpreter’s moral rights - Article 198;
- unauthorised use of the original work or an object of related rights – Article 199;
- illegal deleting or changing information on author and related rights – Article 200;
- crimes committed in patent law – Article 201;
- unauthorised use of another’s design – Article 202;
- credit card forgery and abuse – Artcle 225;
- making, buying and distributing forgery machines – Article 227;
- unauthorised use of another’s firm – Article 233;
- disclosing a business secret –Article 240;
- damaging computer data and programs – Article 298;
- computer sabotage – Article 299;
- creating and introducing of computer viruses – Article 300;
- computer fraud – Article 301;
- unauthorised access to protected computer, computer network or electronic data
processing – Article 302;
– preventing or restricting access to public computer network – Article 303;
– unauthorisied use of the computer or computer network – Article 304.
Strictly speaking, computer crimes in our legal system are found in part XXVII of Criminal Code
of the Republic of Serbia, under the title of CRIMES AGAINST THE SECURITY OF
COMPUTER DATA. Specifically, these are:
- 1. damaging computer data and computer programs – Article 298;
- 2. computer sabotage – Article 299;
- 3. creating and introducing of computer viruses – Article 300;
- 4. computer fraud – Article 301;
- 5. unauthorised access to protected computer, computer network or electronic data

processing – Article 302;
- 6. preventing or restricting access to public computer network – Article 303;
- 7. unauthorisied use of the computer or computer network – Article 304.
7. Government Authorities Specialised in Suppression of High Technology

Crime
Accepting European Convention on Cybercrime in 2001, Serbia became obliged to establish

organs specialised in uncovering and prosecuting cybercriminals. Thus, Serbian legislator passed
the Law on Organisation and Competence of Government Authorities in Suppression of High
Technological Crime in 2005. A Special Prosecutor’s Office for suppression of high
technological crime is established within the Higher Public Prosecutor’s Office in Belgrade and
it prosecutes cybercriminals. The Special Prosecutor’s Office is managed by a Special Prosecutor
for suppression of high technological crime.
The Special Prosecutor is appointed by the Republic Public Prosecutor from among Public
Prosecutors and Deputy Public Prosecutors meeting the requirements for appointment as Deputy
Public Prosecutor, under written consent of the appointee. The knowledge of information
technologies is the advantage of the Special Prosecutor.
Special Prosecutor is appointed to a term of office of four years and may be re- appointed. The
Special Prosecutor and his deputies have the rights and responsibilities of a public prosecutor.
The Higher Prosecutor’s Office in Belgrade has jurisdiction of the territory of the Republic of
Serbia to proceed in cybercrimes.
Second instance jurisdiction in criminal cases specified in Article 3 of this Law is jurisdiction of
the higher court. The Higher Court in Belgrade has first-instance jurisdiction for the territory of
the Republic of Serbia in criminal cases specified in this Law.
A Special Service for suppression of high technological crime is hereby established as part of the
Ministry of Interior to perform law enforcement duties in respect of those criminal offences. The
Special Service acts upon requests of the Special Prosecutor’s Office, in accordance with law.
The minister responsible for internal affairs appoints and dismisses the commanding officer of
the Special Service, following the opinion of the Special Prosecutor and specifies the Special
Service’s activity, in accordance with this Law.
8. Conclusion
As it has been stated, the invention of the computer and the era of computer society have
contributed to more effective and complex life of ordinary citizens, numerous institutions and
countries as well.
However, this technological invention can be used by individuals or groups in order to obtain
illegal goals, to get illegal benefits or to do damage to the other party.
Taking into account a high number of cybercrimes committed in recent years, it was necessary
for the state to take certain measures towards the protection against cybercrime becoming a form
of social pathology.
Joining a great number of countries that had regulated this legal area, Serbia anticipated various
forms of cybercrime and the way cybercriminals should be prosecuted by paying heavy fines and
serving heavy prison sentences.
There are a lot of different illegal activities in cybercrime: data changing, data damaging, data
destruction, data abuse, etc. It is expected that consistent application of regulations against
cybercrime will contribute to the decrease in the number of such cases, and thus increase the
protection of assets as well as confidence in computer systems. Altogether this law helps protect
human rights and freedom.
Igor Živkovski, master
NEKE ČINJENICE O KOMPJUTERSKOM KRIMINALITETU
Sažetak: Pronalazak kompjutera i nadolazeća era informatičkog društva učinili su život građana,
brojnih institucija, pa i država, sadržajnijim i u poslovnom smislu racionalnijim.
Međutim, ovo tehnološko dostignuće može se od strane pojedinaca i grupa ljudi koristiti za
nedopuštene ciljeve u smislu pribavljanja protivpravne imovinske koristi za sebe ili nanošenje
štete drugima. Imajući u vidu da su poslednjih godina zabeležene brojne zloupotrebe kompjutera
u kriminalne svrhe, to je bilo neophodno da se i država, ne samo preventivnim merama, već
sistemom krivičnih sankcija, ozbiljno suoči sa ovim vidom socijalne patologije.
Pridružujući se velikom broju zemalja koje su uredile ovu krivičnopravnu materiju i naša zemlja
je u svom sistemu krivičnog zakonodavstva predvidela različite oblike i vidove kompjuterskog
kriminaliteta za koje su propisane stroge krivične sankcije – visoke novčane kazne ili
višegodišnje zatvorske kazne.
Širok je dijapazon takvih nedozvoljenih radnji: od izmene podataka, preko njihovog uništenja,
oštećenja, do korišćenja i (zlo)upotrebe istih. Realno je očekivati da će dosledna primena ovih
zakonskih rešenja u velikoj meri suzbiti i preduprediti brojna protivpravna postupanja u odnosu
na računar ili posredstvom računara, čime će zaštita ljudskih i društvenih dobara i vrednosti,
sigurnost i poverenje u računarske sisteme, kao i zaštita ljudskih prava i sloboda dobiti na mnogo
većem kvalitetu.
Ključne reči: kompjuteri, informatičko društvo, kompjuterski kriminalitet, karakteristike

kompjuterskog kriminaliteta, pojavni oblici kompjuterskog kriminaliteta, organi specijalizovani
za borbu protiv kompjuterskog kriminaliteta.
Bibliography
1. Andress Jason, Winterfeld Steve, Cyber Warfare: Techniques, Tactics and Tools
for Security Practitioners, Elsevier, Boston, 2011
2. Burgard Anna, Schlembach Christopher, Frames of Fraud: A Qualitative Analysis
of the Structure and Process of Victimization on the Internet, International Journal of
Cyber Criminology Vol. 7, Issue 2, July - December 2013
3. Couper Mick, Miller Peter, Web survey Methods: Introduction, Public Opinion
Quarterly Vol. 72, No. 5, 2008
4. Holt Thomas, Crime On-Line: Correlates, causes and contexts, Carolina
Academic Press, Durham, 2011
5. Jovašević Dragan, Krivičnopravna zaštita bezbednosti računarskih podataka,
Pravni informator br. 6, 2003
6. Marcum Catherine, Higgins George, Tewksbury Richard, Doing Time for Cyber
crime: An Examination of the Correlates of Sentence Length in the United States,
International Journal of Cyber Criminology Vol. 5, Issue 2, July - December 2011
7. Milošević Milan, Aktuelni problemi suzbijanja kompjuterskog kriminala, Nauka–
bezbednost–policija br. 1, 2007
8. Rogers Marc, Smoak Natalie, Liu Jia, Self-reported computer criminal behavior:
A big-5, moral choice and manipulative exploitive behavior analysis, Deviant Behavior
Vol. 27, 2006
9. Wall David, Cybercrime: The Transformation of Crime in the Information Age,

Polity Press, Cambridge, 2007

Zlatko Brnjas, bacc.admin.publ
Osnovna škola kralja Tomislava, Udbina
Republika Hrvatska
INDUKTIVNA METODA I IZRAČUN KOMUNIKACIJE U

ORGANIZACIJI
Sažetak: Tema ovoga rada je induktivna metoda i izračun komunikacije u organizaciji Induktvna
metodaje jedna od metoda kojima se znanstvenici služe prilikom proučavanja određenih
sustava/eksperimenata. U samome početku rada opisati ću što je to induktivna metoda, nadalje
ću objasniti što je to indukcija i objekt organizacijske djelatnosti te što je to studija dokumenta,
anketna metoda te koje sunjihove prednosti i nedostatci. U radu ću govoriti i o pojmu „crne
kutije“ kao metode proučavanja određenoga sustava koju znanstvenici koriste kako ne bi došlo
do smetnji u sustavi i tako propao naš eksperimet. Drugi dio rada zvan „oblikovanje sastoji se od
uvodnog izlaganja što je to te koje vrste postoje. U ovom djelu navodim određene formula koje
se mogu koristiti u svakoj strukturi organizacije kao formule za izračun tokova, centralnih mjesta
te perifernih mjesta u određenom komunikacijskome toku u organizaciji.
Ključne reči: Formula, induktivna metoda, organizacija, crna kutija, dokumenti, analiza.
21
Uvod
U Znanosti postoji dosta metoda proučavanja kako pokusa tako i teorijskih modela i zamisli. No
prvo što trebamo razjasniti je što je to znanost?. Razvoj znanosti počinje najstarijih subatomskih
čestica, preko živih organizama do samog svemira, cilj istraživanja čiste znanosti je vrlo širok.
Znanost je potraga za objašnjenjima o tome kako funkcionira svijet. Sve znanstveno znanje što
ga danas posjedujemo rezultat višestoljetnoga postavljanja pitanja, istraživanja i promatranja a to
je temelj znanstvene metodologije - zajedno sa nadahnućem brojnih i sjajnih umova. Prije
razvoja znanstvene metodologije ljudi su do otkrića o svijetu i tehnoloških dostignuća stizali
pretežno nagađanjem. Tijekom posljednja četiri stoljeća znanstveni napredak je ubrzan, a
znanost je u stanju stvoriti precizniju sliku o načinu funkcioniranja svijeta. Tehnoloških
dostignuća bilo je i u drevnim civilizacijama, ali ne i prave znanosti. Nakon 3800. pr.Kr. narodi
u zapadnoj Aziji naučili su kako izraditi metal, a to je dovelo do prestanka uporabe kamenog
21
brnjas.zlatko@gmail.com
oruđa. Drevni narodi izradili su kartu neba, no vjerovali su da su bogovi zaslužni za sve što oni
promatraju. Mnoge civilizacije gradili su opservatorije - goleme kamene krugove - kao što
je Stonehenge u Engleskoj. Znanost može definirati kao sređeno, sistematizirano i provjereno
znanje o nečemu, postignuto metodičnim, pažljivim i savjesnim istraživanjem i razmatranjem,
također za znanost možemo reći da je ona sistematizirana i argumentirana suma znanja u
određenom povijesnom razdoblju o objektivnoj stvarnosti do koje se došlo svjesnom primjenom
određenih objektivnih metoda istraživanja. Kako je tema ovoga rada induktivna metoda i izračun
komunikacija u organizaciji, moram naglasiti da je induktivna metoda jedna od znanstvenih
metoda koje znanstvenici rabe kako bi došli do određenih zaključaka (željenoga rezultata).
Najčešće primijenjene metode znanstvenoga istraživanja jesu: induktivna i deduktivna metoda,
metoda analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda generalizacije i
specijalizacije, metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije,
metoda kompilacije, komparativna metoda, statistička metoda, matematička metoda, metoda
modeliranja, eksperimentalna metoda, povijesna metoda, genetička metoda, teorija sustava kao
metoda, aksiomatska metoda, metoda idealnih tipova, metoda anketiranja i intervjuiranja, metoda
opažanja, metoda brojenja,metoda mjerenja, Delfi metoda.
1. Induktivna metoda
U ovome radu analizirati i prikazati ću induktivnu metodu kao meni osobno najzanimljiviju, koja
se može primijeniti i na komunikaciju u organizacijama koju smatram da je od iznimne važnosti
za funkcioniranje određene organizacije1/pothvata. Među teoretičarima gospodarske znanosti o
indukciji je pisao J. M. Keynes. Ovaj autor u radu o poljima vjerojatnosti izjednačava induktivno
i deduktivno koncipirane metode i stvara podlogu za teoriju igara2. Teorija igara se, uz ostalo,
bavi i mogućnostima koincidencije, odnosno s vjerojatnostima podudaranja nekih bitnih
značajaka raznorodnih fenomena, ishoda i veličina. Da bismo pravilno shvatili metodologiju
indukcije bit će potrebno, donekle, i rekapitulirati izvjesne postavke metodologije dedukcije.
Organizacijsku indukciju određujemo kao kategoriju projektiranja, dizajniranja organizacije u
okviru koje organizator empirijski određuje, prepoznaje pojedinačne organizacijske, ili
predorganizacijske, fenomene, postupke ili stanja, na temelju kojih postupkom uopćavanja
ostvaruje i održava cjelokupnu organizaciju ili njen dio3. Pojam indukcije dolazi od latinske
riječi inducere - uvoditi ili zaključivati.
INDUKTIVNA METODA I IZRAČUN KOMUNIKACIJE U ORGANIZACIJI 39
ZLATKO BRNJAS
1.1. Indukcija i objekt organizacijske djelatnosti
Efektivno gledano, metodološki objekt u organizacijskoj djelatnosti bilo u praksi ili teoriji kao
tematski predmet, upućuje na vrste, odnosno na vrste djelatnosti. Da bismo uspostavili i
održavali organizaciju ili da bismo osigurali organizaciji njenu građu i njene tokove potrebno je,
s metodološke strane, obavljati specifične vrste metodoloških djelatnosti. Obavljanje ukupnoga
zadatka, u kontekstu projektno određene metodologije, zahtijeva konkretan ograničen i određen
broj djelatnosti, koji obuhvaća sve metodološke podzadatke bez teorijskoga viška ili manjka. U
okviru takvoga pristupa formuliramo slijedeće četiri tematski određene djelatnosti i to slijedećim
kronološki određenim redoslijedom: snimanje, analiza, oblikovanje, terapija.22
Organizacijsko snimanje prvi je od četiri koraka induktivne metodološke postupnosti i odnosi se
na zabilježavanje, opisivanje, promatranje, odnosno snimanje de facto ili postoje¢eg
organizacijskoga ili predorganizacijskoga stanja, sheme, navike ili procedure. Organizacijsko
snimanje ili, prema Giliju, faza prikupljanja obavijesti, sastoji se od velikoga broja djelatnosti od
kojih ćemo ovdje razmatrati četiri karakteristične djelatnosti, a te su: Metoda samoopisivanja,
Metode promatranja i metode crne kutije, Studij dokumenata, (Eulerova) – Anketna metoda.
Samoopisivanje je metoda prikupljanja obavijest. u kojoj ciljno odabrani organizacijski
predstavnici, na osnovu osobne spoznaje i procjene, upisuju mišljenja u specijalno pripremljene
tiskanice koje formulira inovatorsko-istraživački tim ili osoba koja istražuje i projektira
organizacijske inovacije. Provodi se kroz sljdeće korake: Targetiranje, priprema (određenje,
definiranje) tiskanice, targetiranje članova i obrada. Nedostaci ove metode proizlaze su
mogućnost lažnih izjava te manipulacije podacima.
Druga metoda snimanja je promatranje i metoda crne kutije. Promatranje je metoda znanstvenog
istraživanja koja se sastoji od sustavnog opažanja neke pojave ili događaja u svrhu njihova
proučavanja3. Metoda uključuje ciljno, usmjereno i reducirano promatranje višedimenzionalnoga
značaja. Po vrsti promatranje može biti otvoreno ili prikriveno, a po načinu može biti
strukturirano ili nestrukturirano. Kod otvorenoga promatranja, promatrač se uključuje u
organizacijsku skupinu i organizacijsku situaciju koju prati s jasno otkrivenim identitetom.
Njegovo djelovanje može biti aktivno ili pasivno. Kod aktivnoga promatranja obavijesti teku u
1
R. Blažević, Upravna znanost – novo izdanje, Zagreb 2010, 86.
2
http://grgur.irb.hr/~zorko/06062000.final1.PDF/Ustrojba.book%20_%20.ps9. 379. datum posete: 11.12.2013.
oba smjera od promatranoga objekta prema promatraču i od promatrača prema onome koji biva
promatran. Pasivno promatranje podrazumijeva jednosmjeran tok obavijesti promatrač ostaje po
strani, kako ne bi utjecao na promatranu situaciju. Za bilježenje rezultata promatranja možemo
rabiti različita sredstva - verbalna (sastavljanje zapisnika), grafička, vizualna, akustična i sl. Tako
stvorena dokumentacija ima za prednost to što je promatrač može obraditi naknadno, izvan
situacije koju promatra. Prednosti metode promatranja proizlaze prvenstveno iz kvalitete
dobivenih obavijest. One su aktualne jer ih promatrač prima istovremeno s odvijanjem procesa
promatranja. 23
Nedostatci ovi metode su: postupci se mogu promatrati samo za vrijeme njihova odvijanja,
prikupljanje obavijest, zahtijeva toliko vremena koliko traje i promatrani postup, postoji
mogućnost da se promatrač identificira s promatranom osobom, što vodi u pristranost, Promatrač
može utjecati na postupke promatranoga (Heisenbergov efekt koji je očitovan formulom
∆p·∆x≥ħ/2 gdje je ∆p neodređenost količine gibanja, ∆x neodređenost položaja, a ħ je
reducirana Planckova konstanta) – više se primenju u fizici. Metoda crne kutije kao metode
proučavanja sustava čije unutrašnje ponašanje i procese ne poznajemo proizlazi iz problema pred
kojim se nađemo kada stupimo u doticaj sa zatvorenom (“crnom”) kutijom4. Metodu crne kutije
rabimo uvijek kada iz nekoga razloga ne možemo proniknuti u unutrašnjost sustava koji
promatramo i koji želimo opisati. Ona se rabi najviše u kibernetici. Metodu crne kutije rabimo
uvijek kada iz nekoga razloga ne možemo proniknuti u unutrašnjost sustava koji promatramo i
koji želimo opisati. Neke sustave, bili oni jednostavni ili složeni, ne smijemo rastaviti, to jest u
njih “zaviriti”, jer bismo ih time uništili. Jedan od drugih mogućh razloga porabe metode crne
kutije je kako bi se u analizi zaobišao problem velike složenosti sustava, tj. postojanje brojnih
komponenata i brojnih veza među njima. Složenost obično opisujemo slijedećim
determinantama: broj elemenata sustava, broj njihovih atributa, broj međusobnih interakcija,
stupanj kompleksnosti sustava. Pojam složenosti možemo interpretirati kao suviše velik broj
strukturnih i procesnih obilježja i stanja sustava koja unutarnjom analizom ne možemo do kraja
opisati ili predvidjeti. Pri tome u analizi možemo krenuti metodom crne kutije. Budući da ne
poznajemo strukturu proučavanoga sustava, promatrano samo ulazne i izlazne veličine sustava i
na temelju relativno dugotrajnoga proučavanja pokušavamo utvrditi zakonistosti procesa
transformacije ulaza u izlaze. S obzirom na to da se ne usmjerujemo na unutrašnje procese,
23
Ibid., 384.
ZLATKO BRNJAS
sustav je za nas "crna kutija". Najčešće pri porabi metode crne kutije eksperimentator manipulira,
mijenja, stvara ulaze u sustav (svojevoljno ih mijenja), ali, u izuzetnim slučajevima, prema
potrebi, moguće je i samo promatranje postojećih ulaza. Tako eksperimentator djeluje na crnu
kutiju, kao što i dopušta da ona djeluje na njega i njegove uređaje, prema tome crna kutija i
eksperimentator čine sustav s povratnom spregom.24
izlaz
ulaz eksperimentator
Shema 1. Crna kutia i eksperimentator
Kao rezultat procesa pojavljuju se neke izlazne veličine koje eksperimentator usustavljuje.
Nakon nekoga vremena organizator pokusa pokušava obaviti dedukciju, utvrditi pravila
transformacije i na taj način eventualno predvidjeti ponašanje sustava. Pri tome moramo biti
svjesni toga, kao što je vidljivo iz slike 1. crna kutija i eksperimentator zajedno čine jedan novi
sustav, te da je rezultat njegovoga proučavanja izravno ovisan o načinima na koji je
eksperimentirao.
1.2. Studija dokumenata
Studij dokumenata obično se provodi na početku istraživanja u svrhu stvaranja općenitih

pojmova. Istovremeno, studij javnih i masovnih dokumenat., poput praćenja tiska i ostalih
pisanih obavijest., čini dio dnevne prakse kako sigurnostnih sustava države tako, sve više, i
sigurnosnih sustava multinacionalnih kompanija. Kao objekt studija mogu poslužiti izvješća,
stručna mišjenja, statistički pregledi, poslovnici, statuti, te profitni popisi, računi..isl. Budući da
dokumentacija pokriva sva područja organizacije, ona predstavlja široku obavijestnu osnovicu i
zato je neobično značajan izvor obavijest., što daje brojne prednosti ovoj metodi. Organizator
može bez vremenskih pritisaka obraditi relevantne dokumente. Kod obrade dokumentacije se
brzo dolazi do obavijesti, nema zbunjivanja ispitanika, izbjegavaju se nemiri u okviru
24
ibid., 385.
predstudije, a mogu¢e je provesti i ciljno istraživanje.Nedostatci su da se dokumentacija lako

može izgubiti, krivotvorit, i ostali problemi koji se mogu pojaviti kod dokumentacije.
1.3. Anketna metoda
Anketne metode možemo idealno primijenjivati putem anketiranja svih članova uzorka. U
matričnom kontekstu to znači svih članova nizova i redaka, odnosno već navedenim Eulerovim
rasporedom. U organizacijskoj literaturi javlja se velik broj jednako vrijednih, no ne uvijek i
identičnih, opisa i odredba, anketa ili anketnih metoda. Prema Klaiću amketa je: "službeno
ispitivanje, istraživanje, iznalaženje; vjećanje stručnjaka o nekom pitanju i dobivanje odgovora
na to pitanje”5. Anketa uključuje organizirano i strukturirano prikupljanje podataka, ispitivanje i
analizu podataka s ciljem proučavanja organizacijskoga stanja. 25
2. Oblikovanje
Komunikacija i obavijest (informacija), u kontekstu induktivne metodologije organizacijskoga
oblikovanja, odnose se na metode oblikovanja obavijesti i komunikacija. Komuniciranje upućuje
na zajednišvo - lat. communis kako ukazuju Chmelik i Kappler: "Informacijsko komuniciranje je
interakcija članova organizacije sa svrhom razmjena informacija."6 Obavijest, prema Bavelasu,
odnosi se prvenstveno na oblikovanje strukture ili, prema Shannonu i Weaveru, na oblikovanje
procesa. Sa stajališta ovoga rada, razlika je kontekstualna s obzirom da i procesi zahtijevaju ili
karakterizirani su strukturom, a strukture projicirane u vremenu, pak, postaju procesi. S tim u
vidu, pravila oblikovanja strukture, odnose se na izbor strukture, a njihov izbor predstavlja jednu
od najvažnijih odluka u poduzeću, također, ukazuje da strukturu možemo, uz ostalo, oblikovati i
na slijedeća četiri načna:Top-down- odozgo prema dolje, iz središta - strategija klina, Basis-up
odozdo prema gore, strategijom većeg broja nukleus. U okviru tradicionalne organizacijske
strukture, kao i strukture s Fayolovim mostom komunikacije se najbrže šire iz točke A, odnosno
s vrha organizacijske strukture, što stoji bez obzira na mogu¢e povećanje razina. Wheeler u
fizici, a Stevens u zoologiji i biologiji ukazuje da se sustavi "konfiguriraju na načelu najužeg
pripajanja najkraćih puteva širenja (energije, hrane, obavijesti)" tako da po teoriji vjerojatnosti
uzimaju onaj oblik koji i jest najvjerojatniji. S obzirom na starost organizacije, te s obzirom na
25
ibid., 387.
ZLATKO BRNJAS
područje odnosno okružje, obavijesti će prolaziti kroz sustav najkraćim i najprohodnijim putem.
U tom procesu obavijesti se kreću kako formalnim, tako i neformalnim tokovima, s time da je
organizatoru cilj rabiti ravnomjerno obje vrste toka, odnosno strukture. Formalnu top-down
strukturu organizator može kombinirati s neformalnom basis-up, odozdo prema gore, ili bilo
kakvom drugom kombinacijom. Sama činjenica da je obavijest prenijeta formalnim ili
neformalnim tokovima može uvjetovati prirodu obavijesti. Takvo poimanje umanjuje
mogućnosti kombinacije formalnoga top-down sustava s drugim neformalnim sustavima. Top-
down oblikovanje javlja se, u formalnom smislu, u slučaju indukcije upravo zbog potrebe za
formulacijom koja ne postoji u slučaju dedukcije. 26
2.1. Oblikovanje iz središta ili strategija klina
U okviru složenih struktura., vrijeme koje je potrebno kako bi se vijest proširila čitavom
strukturom minimalno kada širenje počinje u centru strukture. A centar strukture je skup
organizacijskih pozicija koji pokazuje najmanji broj veza između sebe i bilo kojeg drugoga
organizacijskoga dijela7. Informacije se najbolje šire na dnu hijerarhijske ljestvice zbog toga što
na toj razini najviše osoba komunicira na neformalnoj bazi (prijateljskoj). Kako bi mogli
izračunati indeks središnjosti pomaže nam formula koju je uveo u organizacijsku literaturu
Leavit Kaufmann. Ovaj autor ističe da se indeks središnjosti dobiva putem analize odnosa
dimenzije D sume svih udaljenosti, dijametara d najveće udaljenosti unutar komunikacijskog
sustava i to uporabom kvocijenta sume svih udaljenosti matrice Xδ i sume udaljenosti Xi.Indeks
središnjosti možemo izraziti sljedećim matematičkim izrazom:
Navedeni izraz proizlazi iz navedene disperzije D i zbroja vrijednosti svakog pojedinog retka
matrice udaljenosti Xδ. Da bismo shvatili gore navedenu forumlu zahtjeva od nas objašnjenje
pomoću korištenja matrice u prikazivanju svojstava informatičkih sustava. U okviru istih
direktne komunikacije između dva mjesta označavaju se sa 1, a odsutnost komunikacije sa 0.
Matrica nam omogućuje određivanje dvije vrste parametara a to su: parametri koju su izvedeni iz
26
ibid.,.434.
strukture matrice i paremetri kojima je podloga matrica udaljenosti izvedena iz strukture matrice.
Stupanj izlaza može se odrediti formulom:
Te stupanj ulaza formulom:
Uspoređivanjem ovih parametara otkrivamo usku povezanost u prijenosu obavijesti i to putem

naglašenoga odstupanja ulaznog od izlaznog stupnja. U simetričnom modelu horizontalni i
vertikalni tokovi jednaki su brojem, a kompatibilni prirodnim. U simetričnim komunikacijskim
matricama ne dolazi ni od odstupanja između stupnja ulaza i izlaza, odnosno izlaza Xi i Xj.
Ustanovljavanje uređenje i određivanjem većeg broja (komunikacijskih) strukturnih parametara
zahtjeva, uz ostalo i utvrđivanje udaljenosti između organizacijskih mjesta, Ross i Harary koriste
algoritam. Broj algoritamskih koraka u kojem se pojavljuje prvi put vrijednosti veće od nule
obuhvaća se matricom udaljenosti (Xδ) – element matrice udaljenosti označavaju broj
komunikacijskih puteva između mjesta Xi i Xj. Iz matrice udaljenosti izvode se razni strukturni
parametri, poput disperzije, dijametara, već navedenoga indeksa središnjosti, indeksa
perifernosti, kao i radijus. Komunikacijske matrice ukazuju na artikulacijske točke, to jest na ona
mjesta u sustavu gdje se sustav rascjepljuje u različite dijelove. Sljedeći primjeri struktura
komunikacije u organizaciji pomoći će nama da izračunamo neke dijelove u komunikacijskom
toku koji nas najviše zanimaju. Strukturu „kružnice“ možemo vidjeti na Shemi 2.
x3
x4
x2
x1 x5
Shema 2. Struktura „kružnice“
ZLATKO BRNJAS
x1 x2 x3 x4 x5
x1 0 1 0 0 0
x2 1 0 1 0 0
x3 0 1 0 1 0
x4 0 0 1 0 1
x5 1 0 0 1 0
Shema 3. Matrica komunikacije
Iz gore navedena slika pokazuje elemente organizacije (ljude) recimo da je X1 osoba 1, X2 je

osoba 2 i tako dalje. Strelice na slici označavaju tok komunikacije, kada uzmemo da X1
izmjenjuje komunikaciju sa X2 u matrici upišemo 1, a kada ne izmjenjuje sa ostalim članovima
upišemo 0. Tako dobivamo maticu komunikacije. Kako bi pokazao da se ova metoda može
primijeniti na svaki tip komunikacijske strukture izmislio sam sljedeću strukturu:
.
x1 x2
x3
x4
x5
x6
x7
Shema 4. Strukura „Faymanov diagram“
x1 x2 x 3 x 4 x5 x6 x 7
x1 0 0 1 0 0 0 0
x2 0 0 1 0 0 0 0
x3 1 1 0 1 0 0 0 (x)
x4 0 0 1 0 1 0 0
x5 0 0 0 1 0 1 1
x6 0 0 0 0 1 0 0
x7 0 0 0 0 1 0 0
Shema 5. Matrica komunikacije
Na ovoj strukturi nastojao sam pokazati da možem ovaj princip primijeniti na svaku strukturu
koju hoćemo. No, pošto u ovoj matrici vidimo samo jedan tok izmjene i davanja informacija
nadalje nas zanima kako teče informacija od X1 do Xn. Na isti način to možemo prikazati
pomoću matice Xδ koja izgleda na sljedeći način za strukturu kružnice.
x1 x2 x3 x4 x5
x1 0 1 2 2 1
x2 1 0 1 2 2
x3 2 1 0 1 2 (xδ)
x4 2 2 1 0 1
x5 1 2 2 1 0
Shema 6. Matrica „udaljenosti“
Iz matice Xδ (koja označava matricu udaljenosti) vidimo koliko „članova“ određena informacija
mora prijeći kako bi došla drugoga člana i strukturi. Pitanje koje se postavlja detaljnom analizom
ovih koraka je sljedeća, ako uzmemo X1 te počnemo projati koliko elemenata treba
priječiinformacija do X4 izbrojati ćemo da je to 3, no u matrici piše 2. Vrlo jednostavo u strukturi
kružnice postoje dva toka kolanja informacija (strelice na slici) tako da kada informaciju
odašiljemo na komponentu X4 idemo u suprtnom smijertu kazaljke na satu, tako da informacija
ide od X1 do X5 i dospjeva u X4 što iznosi dva koraka. Kada bi napravili maticu za sliku dva ona
bi bila dosta složenija (bila bi veća udaljenost što možemo vidjeti iz dolje navedene matrice.
x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7
x1 0 2 1 2 3 4 4
x2 2 0 1 2 3 4 4
x3 1 1 0 1 2 3 3 (xδ)
x4 2 2 1 0 1 2 2
x5 3 3 2 1 0 1 1
x6 4 4 3 2 1 0 2
x7 4 4 3 2 1 2 0
Shema 7. Matrica „udaljenosti“

ZLATKO BRNJAS
kao što vidimo u ovoj matrici koja ima više članova ima više i puteva koje infrmacija mora
prijeći, ali je to slučaj kod ove matrice kod neke druge strukture i ne mora biti broj članova
jednak složenosti. Zato da bi mogli odrediti koja od struktura je složenija koristimo vrlo
jednostavnu metodu zbrajanja svih prevaljenih puteva informacija što označavao sa D. i tako
dobivamo sljedeću formulu:
D = ∑xn
gdje D označava složenost strukture koja je jednka sumi (zbroju) svih članova (X1…..Xn) u
matrici Xδ. Kada uvrstimo u formulu dobivamo da je D (složenost) za strukturu „kružnice“
jednaka 30. U matrici komunikacije 4 složenost je jednaka 96. Sljedeće što nas zanima je koji
brojh predstavlja najveću udaljenost koju označavamo sa malim slovom d. Taj broj je najveći
broj u matrici Xδ koji za matricu 3 iznosi 2, jer analizom matrice vidimo da najveća znamenka
koja se u njoj pojavljuje je 2. Na isti način određujemo i za matricu 4 gdje d iznosi 4, pošto je
najveća znamenka u toj matrici.
d = X(n)
kako bi odredili centralno mjesto u sustavu komunikacija koje se označava sa δi trebamo uzeti D
(zbroj svih informacijskih puteva organizacije) te ih podjueliti sa zbrojem prevaljenih puteva u
jednome kanalu Xn tako dobivamo formulu:
xn
Tako dobivamo da su u strukturi kružnice sva mjesta centralna jer sva mjesta imaju δi = 5, dok u
strukuti slike 2. centralno mjesto je X3 jer je δi = 8,72. Kada smo izračunali centralno mjesto do
kojega informacija stiže najlakše i najbrže bez gubitaka moramo izračunati periferno mjesto a
ono se označava sa √i. Te tako dobivamo formulu:
√i = X δi(n) – X1…n
Gdje je X δi(n) najveći broj u matrici δi a X1…n je svaki X1…n. kako bi ovo bolje razmjeli
navodim sljedeći primjer. Uzmimo da neka matrici δi izgleda ovako:
X1 4
X2 5,71
X3 6,66 (δi)
X4 5,71
X5 4
Sada uzmemo gore navedenu formulu √i = X δi(n) – X1…n te u nju uvrstimo √i = 6,66) – 4 te je
umatrici (√i) X1 je 2,66 te na takav se način računa za svaki Xn u matrici (δi). Te na takav način
dolazimo do izračuna perifernih točaka.
3. Zaključak
Kroz ovaj rad nastojao sam pokazati kako se mogu u svakoj strukturi organizacije, prvestveno
kumunikacijskoj strukturi izračunati tokovi, centralna mjesta, periferna mjesta, te koliko koraka
prelazi određena informacija do njenoga adresanta. Iz navedenih primjera može se vidjeti da
svaka struktura ima svoje posebnosti, u nekoj se brže informacije šire krom manje koraka, u
drugoj pak sporije. Na svakome od voditelja je da izabere najbolji tok komuniciranja upojedinoj
organizaciji kako ne bi došlo do nesporazuma, gubitka informacija, zastoja te na kraju
propadanja određenoga pothvata.
Zlatko Brnjas
INDUCTIVE METHOD AND CALCULATION OF COMMUNICATION IN

ORGANIZATION
Summary: The theme of this work is the inductive method and calculation of communication in
the organization Induktvna the method is one of the methods scientists used when studying
certain systems / experiments. At the very beginning of the work I will describe what it is
inductive method, furthermore I will explain what this induction and organizational activities of
the facility and as a study document, survey methods, and what are their advantages and
disadvantages. In this paper I will talk about the concept of the "black box" as a method of
studying the scheme, which scientists use to avoid interference in the system and so failed our
experiment. The second part called "shaping consists of introductory remarks, it is these kind of
there. In this work, cite the specific formulas that can be used in any organizational structure as a
formula for calculating flows of central and peripheral sites in particular communicational flow
in the organization.
Keywords: formula, inductive methods, organizations, black box, documents, analysis.

ZLATKO BRNJAS
Literatura
1. Blažević Robert, Upravna znanost, Društveno veleučilište Zagreb, Suvremena javna

uprava 2010.
2. www.grgur.irb.hr/~zorko/06062000.final1.PDF/Ustrojba.book%20_%20.ps9.

Prof. Dr Mehmed Meta27
Internacionalni Univerzitet u Novom Pazaru
KORIŠĆENJE KOEFICIJENATA ELASTIČNOSTI U

INVESTICIONOJ ANALIZI
Sažetak: Za merenje intenziteta uticaja jedne ekonomske pojave na drugu u ekonomskoj analizi
se koriste koeficijenti elastičnosti (fleksibilnosti, senzitivnosti, reagibilnosti). Koeficijenti
elastičnosti se definiše kao odnos (količnik) procentualne promene zavisno promenljive veličine
i procentualne promene nezavisno promenljive veličine i pokazuju za koliko će se procenata
promeniti zavisno promenljiva veličina ako se nezavisno promenljiva veličina poveća ili smanji
za 1%. Ekonomska teorija koristi brojne koeficijente elastičnosti: koeficijent direktne elastičnosti
tražnje, koeficijent dohodovne elastičnosti tražnje, koeficijent unakrsne elastičnosti tražnje,
koeficijent fleksibilnosti cena, koeficijenti elastičnosti troškova, koeficijent elastičnosti prihoda
itd. Koeficijenti elastičnosti imaju veliki značaj u ekonomskoj analizi, ne samo radi razumevanje
suštine ekonomskih pojava i fenomena, nego i u postupcima donošenja relevantnih i
blagovremenih odluka od strane menadžmenta preduzeća.
Cilj ovog rada je da ukaže na široku mogućnost upotrebe koeficijenata elastičnosti i u nekim
drugim, na prvi pogled, netipičnim područjima, kao što je segment investicione analize i
projektovanja. Namera nam je da ukažemo kako se stepen osetljivosti nekog investicionog
zahvata uspešno može meriti korišćenjem nekih koeficijenata elastičnosti. Pošto se neto sadašnja
vrednost smatra najboljim merilom ocene efikasnosti investicionih ulaganja koristićemo
koeficijente elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na one faktore koji u najvećoj meri
determinišu njenu visinu (obim proizvodnje i prodaje, prodajna cena, prosečni varijabilni
troškovi, visina investicionih troškova).
Ključne reči: Koeficijenti elastičnosti, neto sadašnja vrednost, ekonomski vek projekta, novčani
prilivi i odlivi, cena outputa, varijabilni inputi.
Uvod
Pri projektovanom godišnjem obimu proizvodnje i prodaje x, prodajnoj ceni outputa p,
prosečnim varijabilnim troškovima PVT, ukupnim fiksnim troškovima UFT, diskontnom faktoru
r( ) i ekonomskom veku projekta n, investicioni projekat sa jednokratnim ulaganjem (I)
u nultom periodu i godišnjim anuitetskim efektima imaće neto sadašnju vrednost (NPV):
27
m.meta@uninp.edu.rs
u kojoj označava projektovani godišnji novčani priliv, UFT godišnji novčani odliv po
osnovu plaćanja fiksnih troškova, a godišnji novčani odliv koga uzrokuje nabavka
varijabilnih inputa. Napominjemo da u UFT nisu uključeni troškovi amortizacije i kamate na
pozajmljena sredstva. Tačno je da troškovi amortizacije koja se obračunava primenom
vremenskog modela predstavlja tipičan fiksni trošak, ali je ona kalkulativna veličina i ne
podrazumeva odliv novčanih sredstava. Posmatrano sa aspekta preduzeća kamata predstavlja
fiksni trošak, ali ni ona nije komponenta novčanog odliva iako iz ugla investitora predstavlja
eksplicitni trošak iz perspektive kreditora ona je prinos na njegov kapital. Stoga izraz
označava višak priliva u odnosu na odliv novčanih sredstava i
jednak je zbiru akumulacije , amortizacije i kamate na pozajmljeni kapital.
Kao što se iz gornjeg obrasca može zaključiti neto sadašnja vrednost projekta zavisi od obima
proizvodnje i prodaje, visine tržišne cene, iznosa prosečnih varijabilnih troškova, dužine
ekonomskog veka projekta, visine diskontne stope i visine kapitalnih ulaganja, odnosno:
Za investicionu analizu je od posebnog značaja da se kvantificira, ne za koliko će se neto

sadašnja vrednost projekta promeniti ako se neka od njegovih varijabila promeni za određeni
iznos, već za koliko će se procenata promeniti neto sadašnja vrednost ako se neka od njegovih
varijabila promeni za 1%.
Iako visina neto sadašnje vrednosti zavisi i od dužine ekonomskog veka (n) projekta i visine
diskontne stope (i) mi ćemo se ograničiti na analizu sledeća četiri koeficijenta:
• Koeficijenta elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na promenu obima
proizvodnje i prodaje;
• Koeficijenta elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na promenu cene
outputa;
• Koeficijenta elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na promenu prosečnih
varijabilnih troškova;
KORIŠĆENJE KOEFICIJENATA ELASTIČNOSTI U INVESTICIONOJ ANALIZI 53
PROF. DR MEHMED META
• Koeficijenta elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na promenu visine

investicionih ulaganja.
1. Osetljivost projekta u odnosu na promenu obima proizvodnje i prodaje

Za merenje stepena osetljivosti projekta na promenu obima proizvodnje možemo koristiti
koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na obim proizvodnje i prodaje. On
pokazuje odnos relativne (procentualne) promene u neto sadašnjoj vrednosti i relativne
(procentualne) promene u obimu proizvodnje. Ako apsolutnu promenu u obimu proizvodnje i
prodaje označimo sa x, njoj odgovarajuću promenu u neto sadašnjoj vrednosti sa NPV, neto
sadašnju vrednost pre promene proizvodnje i prodaje sa NPV, a startni ( pre njegovog povećanja
ili smanjenja) obim proizvodnje i prodaje sa x, koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti
odnosu na obim proizvodnje i prodaje ( ) se može prikazati izrazom:
koji se može preurediti u obliku:
Pri vrlo malim promenama u obimu proizvodnje i prodaje, odnosno ako gornji izraz se
može napisati u kao:
u kome je izvod funkcije (1) po argumentu x, čija je vrednost:

Koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti na promenu obima proizvodnje, prema tome,
iznosi;
što nakon sređivanja daje:
U gornjem izrazu imenilac označava anuitet na neto sadašnju vrednost. Osetljivost neto
sadašnje vrednosti na promenu obima proizvodnje i prodaje kvantitativno se, dakle, izražava
odnosom zbira njegovih efekata i ukupnih fiksnih troškova sa jedne strane i anuiteta na neto
sadašnju vrednost sa druge strane. Dobijeni koeficijent ne samo da je pri svim nivoima
proizvodnje pozitivan, nego je uvek i veći od 1. To znači da ako se obim proizvodnje poveća
(smanji) za određeni procenat neto sadašnja vrednost projekta će se povećati (smanjiti) za veći
procenat.
Koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti na promenu obima proizvodnje služi kao osnova
za izračunavanje:
• Procentualnog smanjenja obima proizvodnje na granično prihvatljiv nivo

(nivo pri kome se neto sadašnja vrednost projekta izjednačava sa nulom);
• Apsolutnog smanjenja obima proizvodnje na granično prihvatljiv nivo i
• Obima proizvodnje i prodaje pri kome je neto sadašnja vrednost projekta
jednaka nuli.
Ocenom stepena osetljivosti projekta na pad obima proizvodnje i prodaje treba kvantificirati
procentualan pad obima proizvodnje i prodaje u odnosu na njegov projektovan iznos koji neto
sadašnju vrednost projekta izjednačava sa nulom. Procentualni pad obima proizvodnje i prodaje
na granično prihvatljivi nivo ćemo dobiti kao recipročnu vrednost koeficijenta neto
sadašnje vrednosti u odnosu na obim proizvodnje, odnosno:
Dobijeni rezultat pokazuje da ako se obim proizvodnje smanji za u odnosu na

njegov projektovan iznos, neto sadašnja vrednost projekta će se smanjiti za 100% i biće jednaka
nuli.
Ako projektovani obim proizvodnje i prodaje (x) pomnožimo recipročnom vrednošću
dobićemo za koliko se jedinica proizvodnja može smanjiti a da pri tome neto sadašnja vrednost
bude pozitivna. Dakle:
a nivo proizvodnje i prodaje pri kome je NPV jednaka nuli ( ) iznosi:
2. Osetljivost projekta u odnosu na promenu cene outputa

Za merenje stepena osetljivosti projekta na promenu cene outputa koristi se koeficijent
elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na cenu. On pokazuje odnos relativne
(procentualne) promene neto sadašnje vrednosti i relativne (procentualne) promene cene
outputa. Ako apsolutnu promenu cene outputa označimo sa p, njoj odgovarajuću promenu u
neto sadašnjoj vrednosti sa NPV, neto sadašnju vrednost pre promene cene sa NPV, a početnu
cenu (cenu pre njenog povećanja ili smanjenja) sa p, koeficijent osetljivosti projekta u odnosu na
cenu se algebarski može prikazati izrazom:
koji se može napisati i u obliku:

Pri vrlo malim promenama u ceni, odnosno ako gornji izraz se može napisati u obliku:
u kojoj je izvod funkcije (1) po argumentu p, čija je vrednost:
Koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na cenu outputa , prema tome, iznosi;
U gornjem izrazu imenilac označava anuitet na neto sadašnju vrednost. Elastičnost neto sadašnje
vrednosti na promenu cene kvantitativno se, dakle, izražava količnikom zbira njegovih efekata,
ukupnih fiksnih i ukupnih varijabilnih troškova sa jedne strane i anuiteta na neto sadašnju
vrednost. Dobijeni koeficijent ne samo da je pri svim nivoima cene pozitivan, nego je uvek i veći
od 1. To znači da ako se cena outputa poveća (smanji) za određeni procenat neto sadašnja
vrednost projekta će se povećati (smanjiti) za veći procenat. Osetljivost neto sadašnje vrednosti
na promenu cene je uvek veća od njene osetljivosti u odnosu na promenu obima proizvodnje i
prodaje.
Dobijeni koeficijent pokazuje da svaka promena (smanjenje ili povećanje) cene outputa za 1%
izaziva istosmernu promenu u neto sadašnjoj vrednosti za iznos .
Koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti na promenu cene outputa služi kao osnova za
izračunavanje:
• Procentualnog smanjenja cene outputa na granično prihvatljiv nivo (nivo
pri kome se neto sadašnja vrednost projekta svodi na nulu);
• Apsolutnog smanjenja cene outputa na granično prihvatljiv nivo i
• Nivoa cene pri kome je neto sadašnja vrednost projekta jednaka nuli.
Ocenom stepena osetljivosti projekta na smanjenje cene outputa treba kvantificirati

procentualno smanjenje cene u odnosu na njen projektovan iznos koji neto sadašnju
vrednost projekta izjednačava sa nulom. Procentualni pad cene outputa na granično prihvatljivi
nivo dobijamo iz recipročne vrednosti koeficijenta elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu
na cenu outputa:
Dobijeni rezultat pokazuje da ako se cena outputa smanji za u odnosu na njen

projektovani iznos, neto sadašnja vrednost projekta će se smanjiti za 100% i biće jednaka nuli.
Ako projektovani iznos cene (p) pomnožimo recipročnom vrednošću dobićemo za koliko
se jedinica cena outputa može smanjiti a da pri tome neto sadašnja vrednost bude pozitivna.
a nivo cene pri kojoj je neto sadašnja vrednost jednaka nuli ( ) iznosi:
3. Osetljivost projekta u odnosu promenu prosečnih varijabilnih troškova

Za merenje stepena osetljivosti projekta na promenu prosečnih varijabilnih troškova koristi se
koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na prosečne varijabilne troškove. On
pokazuje odnos relativne (procentualne) promene u neto sadašnjoj vrednost i relativne
(procentualne) promene prosečnih varijabilnih troškova. Ako apsolutnu promenu u prosečnim
varijabilnim troškovima označimo sa PVT, njoj odgovarajuću promenu u neto sadašnjoj
vrednosti sa NPV, neto sadašnju vrednost pre promene prosečnih varijabilnih troškova sa NPV,
a početni iznos prosečnih varijabilnih troškova ( pre njihovog povećanja ili smanjenja) sa PVT,
koeficijent osetljivosti projekta u odnosu na prosečne varijabilne troškove se algebarski može
prikazati izrazom:
Pri vrlo malim promenama u prosečnim varijabilnim troškovima, odnosno ako gornji
izraz se može napisati u obliku:
U kojoj je izvod funkcije (1) po argumentu PVT, čija je vrednost:
Elastičnost neto sadašnje vrednosti na promenu prosečnih varijabilnih troškova, prema tome,
iznosi;
Elastičnost neto sadašnje vrednosti na promenu prosečnih varijabilnih troškova kvantitativno se,
dakle, izražava kao količnik ukupnih varijabilnih troškova i anuiteta na neto sadašnju vrednost.
Dobijeni koeficijent je pri svim nivoima prosečnih varijabilnih troškova negativan broj. To znači
da ako se prosečni varijabilni troškovi povećaju (smanje) za određeni procenat neto sadašnja
vrednost projekta će se smanjiti (povećati). Svaka promena (smanjenje ili povećanje) prosečnih
varijabilnih troškova za 1% izaziva inverznu (suprotnosmernu) promenu u neto sadašnjoj
vrednosti za .
Ocenom stepena osetljivosti projekta na smanjenje prosečnih varijabilnih troškova treba
kvantificirati procentualan pad prosečnih varijabilnih troškova u odnosu na njihov projektovan
iznos koji neto sadašnju vrednost projekta izjednačava sa nulom. Procentualno povećanje
prosečnih varijabilnih troškova na granično prihvatljivi nivo dobijamo kao
recipročnu vrednost koeficijenta neto sadašnje vrednosti u odnosu na prosečne varijabilne
troškove:
Rezultat dobijen korišćenjem izraza (11) pokazuje da ako se prosečni varijabilni troškovi
povećaju za neto sadašnja vrednost projekta će se smanjiti za 100% i biće
jednaka nuli.
Ako projektovani iznos prosečnih varijabilnih troškova pomnožimo recipročnom vrednošću
dobićemo za koliko se jedinica prosečni varijabilni troškovi mogu smanjiti a da pri tome
neto sadašnja vrednost bude pozitivna.
a nivo prosečnih varijabilnih troškova pri kojoj je neto sadašnja vrednost jednaka nuli
iznosi:
4. Osetljivost projekta u odnosu na kapitalna ulaganja

Za merenje stepena osetljivosti projekta na promenu kapitalnih ulaganja koristi se koeficijent
elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na visinu kapitalnih ulaganja. On pokazuje odnos
relativne (procentualne) promene neto sadašnje vrednosti i relativne (procentualne) promene u
visini kapitalnih ulaganja. Ako apsolutnu promenu u visini kapitalnih ulaganja označimo sa I,
njoj odgovarajuću promenu u neto sadašnjoj vrednosti sa NPV, neto sadašnju vrednost projekta
pre promene kapitalnih ulaganja sa NPV, a startni ( pre njihovog povećanja ili smanjenja) nivo
kapitalnih ulaganja sa I, koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na kapitalna
ulaganja se algebarski može prikazati izrazom:
Pri vrlo malim promenama u visinu kapitalnih ulaganja, odnosno ako gornji izraz se
može napisati u obliku:
U kojoj je izvod funkcije (1) po argumentu x, čija je vrednost:

Elastičnost neto sadašnje vrednosti u odnosu na investiciona ulaganja, prema tome, iznosi;
u kojoj je brojilac označava anuitet na sadašnju vrednost ulaganja a imenilac anuitet na neto
sadašnju vrednost. Koeficijent kojim se kvantitativno izražava elastičnost neto sadašnje vrednosti
projekta na promenu visine investicionih ulaganja je uvek negativan, a njegova apsolutna
vrednost može biti veća, manja ili jednaka jedinici. On pokazuje da svaka promena (smanjenje ili
povećanje) kapitalnih ulaganja za 1% izaziva inverznu (suprotnosmernu) promenu u neto
sadašnjoj vrednosti za iznos od .
Analizom izraza (14) zaključujemo sledeće:
• ako je anuitet na sadašnju vrednost efekata (E) dvostruko veći u
odnosu na anuitet na sadašnju vrednost ulaganja, odnosno ako je sadašnja
vrednost efekata dvostruko veća u odnosu na sadašnju vrednost ulaganja;
• ako je anuitet na sadašnju vrednost efekata (E) više od dvostruko veći
u odnosu na anuitet na sadašnju vrednost ulaganja, odnosno ako je sadašnja
vrednost efekata više od dvostruko veća u odnosu na sadašnju vrednost ulaganja;
• ako je anuitet na sadašnju vrednost efekata (E) manje od dvostruko
veći u odnosu na anuitet na sadašnju vrednost ulaganja, odnosno ako je sadašnja
vrednost efekata manje od dvostruko veća u odnosu na sadašnju vrednost
ulaganja.
Ocenom stepena osetljivosti projekta na smanjenje visine kapitalnih ulaganja treba kvantificirati
procentualno smanjenje iznosa kapitalnih ulagana u odnosu na njihov projektovan iznos koji neto
sadašnju vrednost projekta izjednačava sa nulom . Procentualno povećanje kapitalnih
ulaganja na granično prihvatljivi nivo je jednako recipročnoj vrednosti :
Dobijeni rezultat pokazuje da ako se kapitalna ulaganja, pri ostalim nepromenjenim faktorima,
povećaju za , neto sadašnja vrednost projekta će se smanjiti za 100% i biće jednaka
nuli.
Ako projektovani iznos kapitalnih ulaganja pomnožimo recipročnom vrednošću
dobićemo za koliko se novčanih jedinica kapitalna ulaganja mogu povećati a da pri tome neto
sadašnja vrednost bude pozitivna.
a investiciona ulaganja pri kojima je neto sadašnja vrednost jednaka nuli ( ) iznose:
5. Zaključak
Na odluku o prihvatanju, odnosno odbacivanju određene investicione ideje podjednako
konkurišu kako visina prinosa koja se očekuje, tako i stepen rizika u pogledu njenog ostvarenja.
Empirijska istraživanja pokazuju da su visoki prinosi u većini slučajeva skopčani sa visokim
rizikom i obratno. U uslovima kada se raspolaže pouzdanim podacima o mogućim ishodima
određene investicione alternative i verovatnoćama njihovog ostvarenja, rizik se primenom
različitih metoda može relativno pouzdano proceniti. Međutim, ako donosilac investicione
odluke ne raspolaže takvim informacijama, jedini način da proceni rizik određene investiciono
zahvata se zasniva na korišćenju koncepta osetljivosti.
Mi smo u ovom radu pokazali kako se koncept elastičnosti može uspešno koristiti pri oceni
stepena osetljivosti projekata. Predmet našeg razmatranja je bila jedna specifična vrsta
investicionih zahvata koji se karakterišu jednokratnim ulaganjima i višekratnim, ali međusobno
jednakim (anuitetskim) efektima. Ocenom stepena osetljivosti projekta na promenu njegovih
ključnih parametara (obim proizvodnje i prodaje, cena outputa, iznos prosečnih varijabilnih
troškova, nivo investicionih ulaganja) treba kvantificirati njihovu apsolutnu i relativnu promenu
koja neto sadašnju vrednost svodi na nulu. Koeficijente osetljivosti na promenu nekog parametra
smo jednostavno dobili kao inverznu vrednost koeficijenata elastičnosti na promenu datog
parametra.
Uvažavajući osnovne karakteristike investicionih zahvata koji su bili predmet našeg razmatranja
pokazali smo da je koeficijent elastičnosti neto sadašnje vrednosti u odnosu na promenu cene
veći od koeficijenta elastičnosti u odnosu na obim proizvodnje i koeficijenta u odnosu na
promenu prosečnih varijabilnih troškova. To zaći da su ove vrste projekata daleko osetljivije na
eventualni pad cene outputa u odnosu na pad proizvodnje i prodaje ili rast prosečnih varijabilnih
troškova. Šta više, koeficijent elastičnosti u odnosu na cene je jednak zbiru koeficijenta u odnosu
na obim proizvodnje i apsolutne vrednosti koeficijenta u odnosu na prosečne varijabilne
troškove. Što se rasta investicionih ulaganja tiče ona se maksimalno mogu povećati za iznos
neto sadašnje vrednosti, a da projekat pri tome bude granično prihvatljiv.
Mehmed Meta, PhD
USE OF ELASTICITY COEFFICIENTS IN INVESTMENT ANALYSIS
Summary: To measure the intensity of the impact of an economic phenomenon to another in the
economic analysis is often used the coefficients of elasticity (flexibility, sensitivity, reagibility).
Elasticity coefficient is defined as the ratio percentage change of depending variables and
percentage change of independent variables and it is showing how much will be size of the
percent change on the depending variable if the independent variable sizes increase or decrease
by 1%. Economic theory uses a number of coefficients of elasticity as: coefficient of direct
elasticity of demand, income elasticity of demand coefficient, the coefficient of cross elasticity
of demand, price flexibility coefficient, elasticity coefficient of costs, the coefficient of elasticity
of income etc. Elastic coefficients are of great importance in the economic analysis, not only for
understanding the essence of economic phenomena, but also in the processes relevant and timely
decision-making by the management company.
The aim of this paper is to show the possibility of a wide use of the elastic coefficients in some
other, at first glance, atypical areas, such as the segment of investment analysis and design. Our
intention is to show that the degree of sensitivity on success of the investment project can be
measured using some elasticity coefficients. Since the net present value is considered the best
criterion to estimate the efficiency of investments we use the coefficients of elasticity of the net
present value with respect to those factors that largely determine its level (volume of production
and sales, sales price, average variable cost, the amount of investment expenses).
Keywords: Elasticity ratio, net present value, the economic life of the project, the cash in-flows
and out-flows, the price of output, variable inputs.
Literatura
1. Krasulja D. i Ivanišević M., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet, Beograd, 2000.

2. James C. Van Horne, John M. Wachowich,. Osnove finansijskog menadžmenta, Zagreb :
MATE, 2002.
3. Jovanović Petar. Upravljanje investicijama. Beograd : Grafoslog, 2001.
4. Meta Mehmed, Investicioni projekti, Građanski forum, Novi Pazar, 2000.
5. Meta Mehmed, Kvantificiranje osetljivosti investicionih ulaganja, Univerzitetska misao,
Časopis za nauku, kulturu i umjetnost, br. 2/2002.
6. Slović Slobodan, Teorija investiranja, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo
i berzansko poslovanje, Beograd 2008.
7. Đuričin Dragan, Upravljanje pomoću projektata, Ekonomski fakultet Beograd, Beograd,
2006.

Mr Veljko B. Ćalasan28
Visoka škola strukovnih studija za ekonomiju i upravu, Beograd
PRIMENA INOVACIJA U MENADŽMENTU PREDUZEĆA
Sažetak: Primena inovacija u organizaciji i menadžmentu preduzeća je uslov da bi u

savremenom privrednom ambijentu preduzeće opstalo. Inovacije podrazumevaju širok spektar
promena pre svega organizacionog i tehnološkog delovanja. Inovativno preduzeće nastoji da
poveća svoju konkurentnost konstantnim usavršavanjem svojih proizvoda, procesa i usluga, kao i
svoje organizacije, odnosno menadžmenta i ostalih organizacionih metoda i struktura. Postalo je
očigledno, da ključni faktor sposobnosti preduzeća, koje nastoji održati konkurentnost na tržištu
je u kontinuiranom inoviranju. Inovacije predstavljaju izazov za svaki poslovni proces i svaki
sektor, pogotovo za one koji su izloženi jakoj konkurenciji. Vodjenje i organizovanje poslovanja
preduzeća sutrašnjice upravo je podređeno inovacijama. Ono se ostvaruje na temelju koncepcija,
strategijskih načela, preduzetničke filozofije, savremenih metoda i tehnika primenjenih u
procesima tehnoloških i društvenih inovativnih promena. To su procesi koji zahtevaju inovirani
profil menadžera u preduzeću. Uspešnim se smatraju one organizacije koje mogu podstaći tzv.
strast za inovacijom, akciju, a ne reakciju, one koje poseduju jake i dosledne vrednosti koje
obuhvataju svaki nivo te organizacije. Uzmajući sve navedeno, jasno je da bez inovacija nema
napretka, da nema savremene ekonomije.
Ključne reči: Inovacije, Menadžment, Organizacija, Preduzeće, Tržište.
Uvod
Inovacija se javlja kao neophodnost organizovanja savremenog privređivanja. Velike
organizacije, da bi opstale u datim uslovima i okruženju moraju neprestano inovirati svoje
proizvode, procese i usluge. Realizacija inovacija mora da se sprovede veoma organizovano i uz
stalni nadzor ali i permanentnu inicijativu menadžmenta zaduženog za inovacije. Menadžment
mora da kontroliše proces, vrši evaluaciju, ispravlja greške u poslovanju. Menadžment
neprestano mora da osluškuje impulse tržišta, pre svega se misli na zahteve potrošača za
inovativnošću.
Sve kompanije danas bi trebalo da teže ka inovativnoj organizaciji, koja je fleksibilna, kreativna,
pruža mogućnost participacije u odlučivanju i mogućnost da se pojedinci dokažu u organizaciji.
Svaka organizacija u savremenim uslovima, mora da uči i to kontinuirano, i koja ima posebne
28
veljko.calasan@gmail.com, magistar nauka menadžmenta.
mehanizme i alate za primenu svojih znanja u poslovanju. Kompanije koje ne inoviraju, vrlo
brzo propadaju, odnosno nestaju sa tržišta. Strategije koje će pritom primeniti zavise od veličine
organizacije, njihove delatnosti, cilja poslovanja, misije i vizije. Postoji širok spektar strategija,
ali je suština da se prilagođavaju trenutnim dešavanjima u okruženju, jer samo kompanije koje
uspeju u tome, mogu da očekuju pozitivan rezultat na dugi rok.
1. Inovacije i neminovnost njihovog uvođenja u savremeno poslovanje

preduzeća
29
Inovacija se može definisati i kao razvoj i primena novih ideja ili veština u svrhu
komercijalizacije novih ili unapređenje proizvoda, procesa i usluga koja dovodi do povećanja
privrednog i društvenog prosperiteta. Inovacija je pogled na stvari, proces i ključni element u
stvaranju strategije konkurentnostiInovativna kompanija prihvata filozofju da uvek postoji bolji
način poslovanja i traga za novim idejama koje će povećati njenu vrednost, odnosno smanjiti
troškove. Bez obzira na shvatanja, koja mahom preovlađuju, inovacija je potrebna svakom
preduzeću, od onog najmanjeg pa do onih, gde je inovacija glavna pokretačka snaga razvoja.
Inovativnost preduzeća može da se ogleda kroz prodaju proizvoda i usluga, načinu rada,
organizovanju sopstvenog poslovanja itd. Navešćemo neke primere savremenih organizacija i
njihove inovacije u načinu poslovanja:
Unikredit uz UEFA i Ligu šampiona
Unikredit je objavio da je nakon revlucionarnog Ugovora od 2009 do 2012. Godine obnovio

sponzorstvo UEFA lige šampiona za period 2012-2015 godine. Unikredit će na ovaj način
postaviti saradnju sa UEFA ligom šampiona koja predstavlja najprestižnije takmičenje evropskog
klupskog fudbala. Činjenica je da se sponzorstvo UEFA Lige šampiona pokazalo kao moćan
pokretač u procesu jačanja svesti o brendu. Produžetak Ugovora će omogućiti Unikreditu da,
koristeći do sada postignute rezultate pruži podršku novoj „Master brend“ strategiji tako što će
kroz ovu prestižnu platformu nagovati imidž evropske banke, jačati lokalne brendove i
poslovanje. Pored toga, sponzorstvo će pružiti podršku procesu „Ribrendinga“ u Poljskoj i
Ukrajini koji su planirani u bliskoj budućnosti. Obnavljanje sponzorstva na dodatne tri godine je
jasna potvrda našeg stanovišta da smo evropska grupacija sa jakim prisustvom na ključnim
29
Support to Enterprise Development and Entrepreneurship Programme (2006) Centre for Research in Innovation
Management - Univerzitet Brajton –UK, 42
PRIMENA INOVACIJA U MENADŽMENTU PREDUZEĆA 67
MR VELJKO B. ĆALASAN
tržištima uključujući i region centralne i istočne Evrope. Naš cilj je da uz pomoć sponzorstva
UEFA Lige šampiona nastavimo da povećavamo svest o brendu u regionu – podvlači Federiko
Giconi, generalni direktor Unikredita.
Najsavremeniji voz na svetu
Simens AG i Dojče ban (Deutsche Bahn AG) potpisali su Ugovor o isporuci 220 novih vozova
za velike brzine, u vrednosti od šest milijardi evra, sa opcijom od dodatnih 80 vozova.
Predsednik Upravnog odbora i Generalni direktor Dojče Ban, Rudiger Grube i Generalni direktor
Simens AG, Peter Lošer, stavili su potpise u prisustvu nemačkog saveznog ministra za transport,
gradnju i urbanizam, dr Petera Ramsauera. Nemačke železnice će odmah naručiti 130 vozova, a
nakon toga i dodatnih 90 vozova iz okvirnog ugovora koji važi do 2030. Godine.
Nelt uvodi sap
Jedna od vodećih distributerskih kuća u regionu, kompanija Nelt (Nelt Co) potpisala je ugovor o
nabavci i implementaciji SAP poslovnih rešenja sa partnerskom kopanijom S i T Srbija.
Ugovorom je predviđeno pokrivanje celokupnog poslovanja Nelta, tako da će ovo biti jedan od
najvećih SAP projekata u poslednjih nekoliko godine u Srbiji. Nelt se na uvođenje ovog svetskog
poslovnog rešenja odlučio zbog potrebe da se unapredi poslovni proces i samim tim i kvalitet
usluga. Novo rešenje će biti snažna podrška u uspostavljanju vrhunskih standarda u delatnostima
kojima se Nelt bavi, kao i jak alat koji će doprineti da se dugoročno zadrži liderska pozicija na
tržištu.
Proširenje HP preduzetničkog programa
Kompanija HP nedavno je predstavila nova rešenja ,naprednu tehnologiju i proširenje

preduzetničkog programa kako bi omogućila malim i srednjim preduzećima da pokrenu rast,
poboljšaju produktivnost zaposlenih i zaštite svoja sredstva. Mala i srednja preduzeća
predstavljaju potencijalno tržište vredno oko 234 milijarde dolara, a svakodnevno se suočavaju
sa izazovima, kao što su kontrola troškova, upravljanje produktivnošću zapslenih i korišćenje
kredita. HP je posvećen tome da ponudi rešenja, načine finansiranja i progrtame koji bi
korisnicima omogućili da reorganizuju svoje resurse radi podsticanja rasta i inovativnosti. HP je
sa 40 novih centara za obuku proširio svoju investiciju u globalni program HP Learning Initiative
for Enterpreneurs (HP Life), koji omogućava mikro, malim i srednjim preduzećima da stvore
nove izvore prihoda. Od 2007 godine, HP je investirao više od 20 miliona dolara u taj program,
što je za rezultat imalo kreiranje više od 20 hiljada novih poslova i pokretanje više od 6500 novih
preduzeća.
1.1 Procesi inovacija

Pored inovacija potrebno je razviti i mnoge druge veštine da bi se njima uspešno ovladalo.
Veoma malo organizacija može da se prilagodi današnjem tržištu bez inovacija. Potreba za
istraživanje potencijala, novih ideja nije privilegija samo komercijalnih preduzeća –to je
neminovnost svih.
Kada se ideja razvije, često u kombinaciji sa drugim idejama, može da postane „predlog” - nešto
što organizacija može da odabere da u to investira. Kada predlog postane realnost, u dobrom
slučaju počinje dodatna vrednost organizaciji - tada ispravno može da se opiše kao „inovacija”.
Dakle, definišemo inovaciju kao dobijanje novih ideja i potpuno iskorišćavanje njihovog
potencijala. Svaka faza je element inovacionog procesa. Odvojeno one su važne ali same po sebi
nisu inovacije.
Ovde se nameće zaključak da je inoviranje ekonomski termin koji predstavlja realizovanje
profita od ideja koje su nove za organizaciju. Suština je ne u posedovanju, već i u realizovanju
profitabilnih ideja. Nikako ne treba zaboraviti da Inovativnost u preduzeću, obavezno za rezultat
ima bolju konkurentnost, a konkurentna prednost podrazumeva povećanje profita.
30
Inovacije su i pojavni oblik preduzetništva. Po društvenoj dimenziji one se definišu kao:
društvene, društveno-tehničke i čisto tehničke inovacije. Po stepenu inovativnosti (promena) dele
se na: radikalne, revolucionarne, evolutivne, trivijalne i periferne. Sve su sa svoga aspekta
značajne, jer predstavljaju novine u procesu, proizvodu ili proizvodnom rešenju.
Inovacija nije otkriće, nikada nigde nije postojala u tom obliku, ona je originalni akt pojedinca.
Na osnovu svega izloženog, može se pod inovacijom podrazumevati „novost koja se umeće u
postojeće stanje”. Po karakteru i opsegu ta se novost može ispoljiti kao zamena i kao obnova
(dopuna). U svakom slučaju radi se o promeni dotadašnjeg i uvođenju novog, čime budućnost
prekriva postojeću stvarnost .
30
M Gužalić., Preduzetništvo - instrument liderstva, Zbornik radova, Naučni skup, Liderstvo u teoriji ipraksi,
Ekonomski fakultet Banja Luka, 2006, 86.
Inovacije su, dakle: izumi, tehnička unapredjenja i unapredjenja organizacije i rada kroz
delovanje menadžmenta.
31
Nema preduzetništva bez inovacija. U reverzibilnim društvenim kretanjima često se inovacije i
preduzetništvo medjusobno izjednačavaju. To je svakako moguće, pod uslovom da je nosilac,
finansijer i realizator inovacija vlasnik kapitala, koji svojom imovinom snosi rizik za donete
poslovne odluke.
Inovativna organizacija obrnuto je proporcionalna ekonomiji obima: što veća kompanija -
procentualno manje inovativnih rešenja. Ta realna činjenica dugo nije shvaćena u velikim
privrednim subjektima, koji svojom moćnom ekonomskom snagom, ogromnim kapitalom i
brojem zaposlenih, nadomeštaju nedostatak invencije i inovacije svojih zaposlenih. U malim i
srednjim preduzećima stvaraju se nove ideje i traže brza i efikasna ekonomska rešenja. Traženje
šansi i rešavanje rizika pripada malim i srednjim preduzećima, koja su i po definiciji fleksibilnija
i prilagodljivija od moćnih privrednih sistema.
32
Inovacija zahteva da organizacija ima koristi od latentnog potencijala sačuvanog u ideji.
Inovacija je strategija za dobijanje i zadržavanje konkurentske prednosti.
Inovacija pomaže organizacijama na pet glavnih načina:
• Mogu da se nude proizvodi i usluge za koje potrošač smatra da su bolji od onih koje nude
konkurenti. To je strategija razlikovanja.
• Aktivnosti koje organizacija preduzima mogu da se izvode jeftinije, dakle smanjujući
strukturu troškova organizacije. To je strategija liderstva u troškovima.
• Procesi u organizaciji i unutar lanca snabdevanja mogu da budu pouzdaniji i da se
isporuče brže, omogućavajući organizaciji da bude fleksibilna i da pruža prilike. To je
strategija agilnosti.
• Novi načini prodaje proizvoda, brenda ili organizacije mogu da se nađu. To povećava ili
menja tržišnu svest i položaj proizvoda tako da se on shvata posebno vrednim. To je
strategija tržišne pozicije.
31
P. F Drucker,. Inovacije i preduzetništvo Privredni pregled, Beograd, 1991, 121.
32
P. F Drucker,. Inovacije i preduzetništvo Privredni pregled, Beograd, 1991, 186.
• Ponekad može da se nađe nova formula za formiranje poslovanja. Na primer, Internet

nudi priliku za banke da rade van filijala. U ovom slučaju inovacija je bila u
fundamentalnom poslovnom modelu. Novi načini formiranja organizacije mogu da
otvore mnoge mogućnosti. To je strategija promene paradigme.
2. Menadžment inovacija(ma) kao neminovnost u savremenom privrednom

ambijentu
33
Menadžeri novog vremena, ukoliko žele da poboljšaju učinak svoje organizacije, moraju da
iniciraju promene strukture, tehnologije, ljudi i organizacione kulture, stalno podstičući i
podižući inovacije. Promena strukture podrazumeva izmene u odnosima sa vlastima,
mehanizmima koordinisanja, davanju ovlaštenja zaposlenima, promenama opisa radnog mesta ili
slične strukturalne promene veličine. Promene tehnologije podrazumevaju promene načina na
koji se obavlja posao ili u metodama i opremi koja se koristi. Menjanje ljudi se odnosi na
promene stavova zaposlenih, njihove percepcije i ponašanja. Promena organizacione kulture
podrazumeva primenu suštinski novog prilaza obavljanja funkcija unutar kompanije i jačanja te
nove vrednosti.
Organizacija koja je sposobna za promene –inovacije, treba da ima sledeće karakteristike:
Povezivanje sadašnjosti i budućnosti - razmišljanje o radu kao da je to nešto više od pukog
nastavka prošlosti.
• Učenje kao način života - organizacije naklonjene promenama na nivou razmene znanja i
menadžmenta.
• Aktivno podržavanje i podsticanje dnevnih poboljšanja i promena – uspešne promene
mogu da proizađu i iz malih promena kao i iz velikih.
• Organizovanje raznovrsnih timova - Raznovrsnost obezbeđuje odvijanje stvari na
drugačiji način od dosadašnjeg.
• Podsticanje otpadništva - disidenti sa svojim idejama koje su različite od ostalih mogu da
dođu do radikalnih promena.
• Zaštita ideje proboja karaktera - organizacije koje su pronašle način zaštite ideje proboja
karaktera lako se i brzo menjaju.
• Integrisanje tehnologije - korišćenje tehnologije u svrhu primene promena.
33
P., S.Robbins, M Coulter., Menadžment, Data status, Beograd, 2005, 22.
• Izgrađivanje i produbljivanje poverenja - ako kultura u organizaciji uliva poverenje i

lideri uživaju kredibilitet i integritet onda će i ljudi u organizaciji podržati promene.
Poslovne organizacije se u osnovi sastoje od četri komponente: kapitala ; mašina i zgrada;

skupog hardvera; ljudi i osnovne ideje. Konkurencija modernog vremena zasnovana je na
sposobnosti. Sa mišića prešlo se na mozak i umesto ruku angažuje se um. Realnost današnjice je
prema ustaljenom mišljenju većine: neorganizovan svet u kome žive sposobni pojedinci. Ono što
zaista vredi je načešće i neopipljivo - veze, znanje koje postoji u kompaniji, koncepti i ideje.
34
U nedostatku kvalitetnog–inovativnog menadžmenta, odnosno lidera, organizacija postaje
zatvorena i nesposobna da se obnavlja. U svetu u kome vlada neizvesnost i haos, ljudi vape za
pojedincima koji njihovom privatnom i profesionalnom životu mogu dati neki smisao. Zato,
jedan od osnovnih zadataka menadžera jeste postavljanje kvantitativnih inovacionih ciljeva i
stalno podsticanje ljudi na razvijanje ideja izgrađujući kod njih sposobnost da inoviraju bez
straha od promašaja i grešaka.
Izgradnja sposobnosti čitave kompanije da inovira podrazumeva stanje svesti primenljivo na sve
i svakoga u organizaciji. To organizaciju pretvara u fabriku ideja i snova koja se bori za primat u
maštovitosti, inspiraciji i inicijativi. Inovacija nije samo pitanje tehnologije. Ona zahteva svaki
aspekt funkcionisanja organizacije - administraciju, marketing, finansije, dizajn, menadžment
ljudskih resursa i koncept usluga. Inovacija zahteva da se iznova osmisli svaki pa i najmanji
aspekt funkcionisanja firme. One zahtevaju učešće svakog zaposlenog i okruženja i praktično
kreiraju inovativni sistem koji nosi benefite za sve interesne grupe: kupce, zaposlene, menadžere,
akcionare, pa i samu državu.
2.1. Inovacije i prednosti konkurencije

Ono što je zajedničko za sve ove organizacije jeste uvođenje novina. Prednost imaju organizacije
koje mogu da mobilišu znanje, tehnološke veštine i iskustvo i da stvore nove proizvode, procese
35
i usluge. Uvođenje novina doprinosi uspehu na nekoliko načina. Na primer, rezultati
istraživanja pokazuju veliku povezanost između uspeha na tržištu i novih proizvoda. Novi
proizvodi pomažu da se dobije i zadrži udeo u tržištima, i da se poveća profitabilnost na tim
34
J Riderstrale, K Nordstrom., Funky Business : kapital igra kako talenat svira, Beograd, 2004, 167.
35
J. Tidd, Upravljanje promenama, Istraživanje nauke i tehnologije,Univerzitet u Saseksu, 2001, 8.
tržištima. U slučaju razvijenijih i već poznatih proizvoda, povećanje prodaje na tržištu ne dolazi
samo usled mogućnosti da se ponude niske cene nego i od niza faktora koji nisu vezani za cenu-
dizajn, prilagođenost i kvalitet. U svetu u kom se životni vek proizvoda skraćuje- na primer vek
trajanja određenih modela televizora ili kompjutera može meriti mesecima, a čak i složeni
proizvodi kao što su automobili zahtevaju manje od tri godine da se razviju- za firme sve je
važnije da budu u mogućnosti da zamene proizvode boljim modelima. 'Takmičenje u vremenu'
reflektuje rastući pritisak na firme ne samo da uvedu nove proizode nego da to urade brže od
konkurentskih firmi.
Istovremeno, razvijanje novih proizvoda je važna sposobnost zato što se poslovna okolina stalno
menja. Promene na socio-ekonomskom polju (u tome šta ljudi veruju, očekuju, žele i zarađuju)
stvaraju prilike i ograničenja. Pravna regulativa može da otvori nove mogućnosti, ili da neke
zatvori- na primer, povećanu potrebu za proizvodima koji su pogodni za okolimu. Konkurencija
može da uvede nove proizvode, koji predstavljaju veliku pretnju postojećim pozicijama na
36
tržištu. Za sve ove načine, firmama treba sposobnost da odgovore inoviranjem proizvoda. U
uspešnim organizacijama promene postaju konstanta. "Ono što se ne dokaže u praksi, silom
ekonomskih zakonitosti traži promenu. Ono što se dokaže u praksi, zahteva promenu kao
usavršavanje, poboljšanje, čime se obezbeđuje dodatna efektivnost. Takve promene predstavljaju
proces neprekidnih promena ostvarenja ekonomskog rezultata organizacije i društva". Brze
promene zahtevaju od menadžera ovladavanje novim znanjima, kao i upotrebu informacione
tehnologije za efikasniju primenu postojećih znanja, i brže i sigurnije prikupljanje informacija.
Mogućnost primene informacione tehnologije je veoma velika u svim oblastima privrednog i
društvenog života. Ona ne predstavlja samo novu delatnost-industriju, nego je to i nov način
tehnološkog, trgovinskog, obrazovnog, administrativnog, političkog i drugog delovanja.
Informaciona tehnologija omogućava sažimanje vremena, reorganizaciju odnosa i prevazilaženje
geogravskih ograničenja omogućavajući udaljenim delovima organizacije i mrežama rad u
realnom vremenu. Ona je ključna tačka u budućem razvoju ekonomije koja sve više funkcioniše
na bazi znanja i informacija. Danas se savremeno preduzeće opisuje kao interakcija vizionarskih
sposobnosti lidera i veština i knov-hov menadžmenta. U savremenim organizacijama pojedinac
nije u stanju da prati sve informacije vezane za razne sfere poslovanja, zato se one baziraju na
36
M Gužalić., Preduzetništvo - instrument liderstva, Zbornik radova, Naučni skup, Liderstvo u teoriji ipraksi,
Ekonomski fakultet Banja Luka, 2006, 120.
edukujućim timovima, na jednoj strani, i harizmatičnim pojedincima –menadžerima ili liderima

na drugoj, koji su sposobni da usmere ljude ka željenom cilju. Usmeravanje nije pitanje
komandovanja ili kontrole, već fokusiranja, pri čemu se ljudi podstiču da se fokusiraju na ono što
je zaista bitno. Dok se kod modela organizacione strukture sve zasniva na pretpostavci hijerarhije
gde se menadžer nalazi na čelu organizacije i od njega se očekuje da zna sve odgovore…
Savremene organizacije grade se na znanju svih članova organizacije okupljenih u razne timove.
Najtraženiji proizvodi ranije su se sastojali od malo znanja i dosta supstance. Nove vrednosti
poseduju malo supstance i dosta znanja. Danas se znanje ne vezuje za ličnost, ono je postalo
resurs, javno dobro. Primena znanja na znanje dovela je do revolucije produktivnosti, a prenos
znanja potrebnog da se utvrdi kako postojeće znanje može najbolje da se iskoristi da bi se
ostvarili rezultati, vodi nas preko menadžmenta do menadžmenta-liderstva. Moderne
organizacije predstavljaju svojevrsna skladišta znanja. Njihova uloga jeste da pomognu proces
stvaranja novih menadžera-lidera na svim hijerarhijskim nivoima. Sposobnost brzog sticanja
znanja i njegovog pretvaranja u proizvode i usluge postaje glavni vodič ka uspehu.
Nedostatak vlastitog znanja i veoma veliki troškovi istraživanja i razvoja, koje ne mogu podneti
pojedinačne kompanije, kao i stvaranje globalizacije tržišta, zahteva od savremene organizacije
partnerstvo, umrežavanje i stvaranje alijansi širom sveta. Pošto većina znanja egzistira van
granica kompanije, sposobnost građenja znanja, baziranog na alijansama postaje glavno
konkurentsko oruđe. Menadžeri savremenih organizacija redukuju vlastite troškove, povećavaju
efektivnost i krče put ka novim poslovima, kroz razne vidove umrežavanja, građenjem
infrastrukture koja dopušta kontrolu informacija i podelu znanja. Organizacije uče jedne od
drugih. Svet sve više postaje svet alijansi putem kojih se dolazi do novih znanja i stvara
konkurentska prednost.
Primer takvih privremenih mreža nezavisnih kompanija dobavljača, kupaca, pa čak i
konkurencije, je stvaranje virtuelnih korporacija povezanih informativnom tehnologijom, koje
omogućavaju podelu znanja, troškova i pristup pojedinačnim tržištima svake od njih. Virtuelna
korporaciona mreža nema ni direkciju ni organizacioni dijagram, nema ni hijerarhiju niti
vertikalnu integraciju. U ovom svojevrsnom poslu “bez granica” biće uspešni samo oni
menadžeri koji su sposobni da razumeju ljude iz drugih krajeva, koji znaju kako sa njima da
komuniciraju, i kako da im se prilagode.
Menadžeri budućnosti treba da znaju kako da upravljaju razlikama. Po mišljenju mnogih autora
kontrola će morati da ustupi mesto poverenju, što će zahtevati od lidera da prihvate novi dizajn
organizacije i da se odreknu hijerarhije. Timovi i osamostaljivanje zaposlenih će biti
organizacioni trendovi u stalnom usponu. Vizija i sistem nagrađivanja će biti osnovni mehanizmi
organizacione kulture koji će imati presudan značaj u organizacijama budućnosti Menadžeri
novog milenijuma moraće da znaju kako da sarađuju i upravljaju pojedincima i timovima ljudi
koji će u budućnosti predstavljati nezamjenjiv i ključni faktor uspeha savremenih organizacija.
Upravo zato savremena ekonomija sve više pažnje posvećuje fenomenu “upravljanja ljudskim
resursima.” Stvoriti i održavati konkurentsku prednost, je osnovni i najteži zadatak savremenih
organizacija. Pojam organizacije vezuje se za umetnost postizanja neobičnog uz pomoć običnih
ljudi. To ne podrazumjeva angažovanost na novom proizvodu ili usluzi, nego stvaranje uslova za
neprekidan protok kreativnosti radeći na nov, drugačiji, način.
U drugoj polovini dvadesetog veka organizacione inovacije su omogućavale stvaranje većih i
manjih privremenih monopola. Just in time metod, reinžinjering poslovnog procesa, upravljanje
prema ciljevima, menadžment totalnog kvaliteta, obilazni menadžment, japanska metoda
Kanban, postavljanje repera, matrični menadžment, outsorsing (korištenje spoljnih resursa),
redukcije, strateška pertnerstva, i mnoge druge tehnike u rukama menadžera reflektovale su
obilje konkurentskih prednosti za one koji su ih koristili. Većina firmi i danas zasniva svoju
konkurentnost na organizacionom rešenju koje im omogućava da održe pozitivnu ravnotežu
između eksploatacije datog i stvaranja novog.
Menažderi -lideri uspešnih organizacija danas mnogo manje pažnje posvećuju organizacionim
strukturama, a mnogo više radu na otklanjanju problema u saradnji sa ljudima od kojih svaki
svojim posebnim talentima doprinosi realizaciji zadatka. Na ovaj način menadžeri i njihovi
sledbenici mogu na mnogo kreativniji način da pruže trenutnu uslugu svojim klijentima. I ovo je
značajna inovacija.
Uvođenje informacione tehnologije dalo je određenim kompanijama početnu prednost, ali pošto
se gotovo sve firme umrežavaju, informaciona tehnologija postaje homogenizujuća sila koja
unificira organizaciju preduzeća. Međutim, biti isti kao oni najuspešniji postaje “primer”, manje
uspešni kopiraju one uspešnije tako da sve prednosti koje daju lokacija, tehnološka inovacija ili
organizacija, postaju kratkog veka.
Danas uspešne organizacije svoju konkurentnost zasnivaju na emocijama i mašti (E-

konkurentnost). Tradicionalno, organizacije su se koncentrisale na sebe same i težile
funkcionalnoj efikasnosti. Savremene organizacije su usredsređene na spoljni svet, na
emocionalno zadovoljenje potrošača. Ove organizacije konkurentsku prednost stiču tako što se
ne takmiče sa drugima. One igraju svoju igru i uspjevaju zato što su drugačije i spremne da se
menjaju dalje. Njihova strategija prestaje biti konkurentska, ona je sve više senzacionalna.
Senzacionalne strategije deluju na svih pet čula uključujići i emocije. Konkurentska strategija
znači biti korak ispred drugih, senzacionalna strategija znači igrati sasvim drugu igru.
Prva senzacionalna strategija tiče se etike. Sve više kompanija u svetu želi imidž brižnih. Etika
se mora ticati svakog zaposlenog i svakog dela kompanije. Ne može se biti parcijalno etičan, ili
etičan samo onda kada vama odgovara. Etika mora biti apsolutna. U vremenu viška i obilja etika
je moćno konkurentsko oružje. Ona organizacije čini drugačijim, jer je konkurencija retko koristi
do kraja.
37
Danas je najaktuelnija kombinacija organizacija za koje vredi raditi i ljudi koje vredi zaposliti.
Druga senzacionalna strategija bavi se estetikom. Ako organizacije imaju sličnu tehnologiju i
veštine, te ako su njihovi proizvodi ili usluge slični, onda potencijalna prednost organizacija leži
u dizajnu i brendu. Dizajn nije samo forma. Dizajn je isto tako i funkcionalnost, cena, životni stil
i životni vek organizacije. Brend nam pomaže da svetu pošaljemo poruku ko smo ili šta bismo
želeli da budemo. Estetika se tiče svih aspekata organizacije i njenog odnosa prema
“stejkholderima” i sve više čini razliku između firme sa senzacionalnom strategijom i onima čija
se strategija ne razlikuje od drugih. Novo takmičenje sa konkurencijom je sve više u dizajnu,
brendu, garancijama, servisnim ugovorima, imidžu, uslovima plaćanja i mnogim drugim
paketima usluga. Granice između proizvoda i usluga se gube. Sve firme neminovno moraju
postati profesionalne i uslužne
Ovakva konstelacija poslovnih odnosa zahteva razne vidove inovativnog ponašanja i delovanja.
Ovde su potrebni menadžeri velikih sposobnosti primereni velikim izazovima novog vremena.
3. Poslovna organizacija i inovacije u praksi
37
P., S.Robbins, M Coulter., Menadžment, Beograd, 2005, 22.
Napred smo ukazali na potrebu inoviranja organizacije i menadžmenta. Iz svega navedenog

proizilaze dva najvažnija -ključna pitanja:
1. kako da poslovna organizacija uvede i primeni inovacije?
2. kako da zaposleni u organizaciji, a naročito menadžeri kao i sama organizacija budu
inovativni?
Izbor strategije tehnološkog razvoja preduzeća zavisi, pre svega, od inovativnih potencijala
preduzeća. Pod inovativnim potencijalom preduzeća podrazumeva se njegova sposobnost da
razvija nova rešenja, od pojave ideje do njene prve komercijalne primene. Osnovu inovativnog
potencijala preduzeća pretežno čini, kako smo naveli, njegova istraživačko-razvojna delatnost
koja, uz korišćenje potrebnih kadrovskih, materijalnih i finansijskih resursa, rezultira u novim ili
poboljšanjim proizvodima ili procesima. Efikasnost inovacionog procesa podrazumeva
odgovarajući sistem upravljanja i organizovanja ove oblasti.
Preduzeća u velikom broju, kako smo objasnili, po pravilu, ne raspolažu dovoljnim resursima da
razvijaju sve elemente inovativne aktivnosti, niti je to za njih ekonomski opravdano. Samo
velika, ekonomski jaka preduzeća mogu ostvarivati razvoj više inovativnih aktivnosti. Ta
preduzeća mogu se svrstati u grupu tehnoloških lidera i relativno su malobrojna. Većina drugih
preduzeća orijentiše se na razvoj samo određenih oblasti inovativne delatnosti, u zavisnosti od
raspoloživih resursa i zahteva okruženja, pre svega tržišta.
38
Najnoviji pristupi inovaciji nadgrađuju modele koji nastanak inovacije vide u povezivanju
mogućnosti i potreba tržišta. Nadgradnja i dopuna se sastoji u tome, što se ne ostaje na dva
osnovna domena: marketing, istraživanje i razvoj, kao ključna za uspešne inovacije. One se
sagledavaju u kompleksnom sadejstvu mnoštva uticajnih faktora organizacije koja je krajnje
otvorena prema okruženju, fleksibilna i strateški opredeljena na proaktivnu ulogu menjanja i
uticaja na okruženje. Drugim rečima da bi inovacije bile uspešne, mora se polaziti od širokog
konteksta njihovog iniciranja, generisanja, primene u organizaciji koja živi u turbulentnom
okruženju, izuzetne dinamike različitih uticajnih faktora koji čine procese inovacije izuzetno
rizičnim poduhvatima u preduzeću.
Pitanje odnosa organizacije i njenog okruženja ključno je za uspostavljanje osnovnih dimenzija
inovativne organizacije. Za inovativnu organizaciju karakterističan je visok stepen odgovornosti
u odnosu na različite faktore okruženja, što znači da je potrebno obezbediti kritičnu masu
38
M Levi-Jakšić,. Upravljanje tehnološkim inovacijama, Fakultet organizacionih nauka, Beograd, 1995, 24.
fleksibilnosti u svim domenima organizacije. Pogrešno bi međutim bilo determinisati inovativnu

organizaciju kao prevashodno onu koja sve promene okruženja otkriva, prati i sprovodi kroz
svoju internu organizaciju.
Kada je reč o novim tehnologijama pokazuje se da je samo prava mera tehnološke promene
(dobro odmerena u odnosu na kupce, konkurenciju i sposobnosti same organizacije) uslov
ostvarenja efektivnosti tehnologije, a samim tim i ukupne uspešnosti organizacije. Ne treba
zaboraviti i uticaj organizacije na okruženje i značajne mogućnosti koje u tom pravcu postoje za
inovativnu organizaciju. Sagledavanje nivoa organizovanosti inovativne organizacije kao mere
njene celovite uspešnosti, isključivo kroz ispitivanje „usaglašenosti“ interne organizacije sa
uslovima u okruženju u suštini je pogrešna. Okruženje organizacije se nalazi pod uticajem
dejstava same organizacije, što je domen njene strategije.
Polazeći od činjenice da je ključno obeležje inovativne organizacije ostvarenje dugoročne
konkurentne prednosti, predstavlja se i model koji integralno povezuje četiri komponente
„izrazitih kompetencija“ preduzeća u ostvarivanju konkurentnosti:
1. Upravljačke kompetencije i stateška orijentacija;
2. Kompetencije zasnovane na resursima;
3. Kompetencije zasnovane na transformaciji;
4. Kompetencije zasnovane na izlazu-outputu.
Četiri navedene komponente specifičnih kompetencija preduzeća sinergetski povezanih,
omogućavaju celoviti nadgradnju pristupa konkurentnosti zasnovanog na resursima.
Upravljačke kompetencije kao faktor zauzimaju centralnu poziciju u odnosu na ostale
komponente, drugim rečima izrazite kompentencije organizacije od neposrednog uticaja na njenu
konkurentnost, mogu se ostvariti akcijama najviših menadžera, preduzetnika u organizaciji.
Kompetencije zasnovane na resursima: resurs je sve ono što se može smatrati snagom ili
slabošću određenog preduzeća. Još preciznije, kompetencije zasnovane na resursima sastoje se u
suštini od ljudskih potencijala i materijalnih dobara, odpredmećenih i neopredmećenih, koji
omogućavaju preduzeću da „nadigra“ konkurentsko preduzeće tokom dužeg vremenskog
perioda. Direktna je veza okruženja, preko ulaza sa ovom vrstom kompetencija.
Kompetencije zasnovane na transformacijama: to su kompetencije koje se mogu objasniti kao
organizacione sposobnosti koje su neophodne da bi se uspešno ostvarilo pretvaranje inputa u
autpute. Ove kompetencije obuhvataju i inovativnost i organizacionu kulturu. Inovacije
(tehnološke, marketinške, upravljačke i dr.) obezbeđuju organizaciji sposobnost da generiše nove

proizvode brže od konkurenata. Organizaciona kultura može da unapredi sposobnost učenja u
organizaciji.
39
Kompetencije zasnovanu na autputu: ne misli se samo na fizičke autpute koji donose vrednost
preduzeću, već i na „nevidljive“ autpute, kao što su reputacija za kvalitet proizvoda i usluga,
zaštićeno ime i znak proizvoda, prodajna mreža koja daje vrednost kupcima. Polazeći od
kritičnih dualnih mera uspešnosti inovativne organizacije mere efektivnosti i efikasnosti, dalje se
u odnosu na uspostavljene ciljeve može praviti razlika između:
1. Inovacionih (radikalnih faktora) promene u organizaciji koji nastaju kao odgovor na

izrazite zahteve i promene u okruženju;
2. Operacionih (evolutivnih, transakcionih, resursnih) faktora promene u organizaciji
vezanih za „fina doterivanja“ u pravcu rasta pre svega resursnih kompetencija
organizacije.
Inovacioni faktori promene u organizaciji značajni su kod ostvarivanja efektivnosti, sveukupne
uspešnosti organizacije (profitabilnosti, agregatne produktivnosti, osvajanja tržišta) i informacije
o eksternim uticajima iz okruženja, dominantne su za definisanje sadržaja ovih promena u
organizaciji.
Operacioni faktori promene u organizaciji prevashodno su okrenuti ostvarivanju rasta ukupne
efikasnosti svih raspoloživih resursa organizacije, informacije o stanju i odnosima unutar
organizacije kritične su za određivanje pravaca i sadržaja ovih promena.
U inovativnoj organizaciji u kojoj se ostvaruje visok nivo organizovanosti, i visok stepen
organizacionih performansi, posebno je važno uspostaviti pravu meru između inovacionih i
operacionih promena.
Korak bliže ka merenju i oceni, uspostavljanju dijagnoze i ranga inovacione organizacije sadržan
je u naporu da se odrede osnovni domeni navedene dve osnovne vrste promena kroz osnovne
faktore efektivnosti i efikasnosti u organizaciji, da se odrede osnovni parametri za njihovo
vrednovanje i ocenu.
Veljko B. Ćalasan, MSc

39
M Milisavljević., i dr.,Inovacije i tehnološka strategija preduzeća, Beograd, 2006,56.
APPLICATION OF INNOVATION IN COMPANY MANAGEMENT
Summary: The use of innovation in contemporary organization and management of the

company are essential condition in order for company to survive at all in modern economic
environment.Innovations include a wide range of changes, primarily organizational and
technological activities.Innovative company aims to increase its competitiveness with continuous
improvement of products , processes and services, as well as its organization and management
and other organizational methods and structures. It has become obvious that the key factor
ofcompaniesability to maintain competitiveness in the market is to trigger the innovation.
Innovation is a challenge for every business and every sector, especially for those who are
exposed to strong competition . Leading and organizing the business enterprise of tomorrow is
subordinate to innovations. Its realization is based on the concept, strategic principles ,
entrepreneurial philosophy , modern methods and techniques of " bioenergy " organizational
chart and computer algorithms in the process of technological and innovationalsocial changes.
These processes that are automatated and cybernated in economic practices require innovated
profile of company manager. Successful organizations are those which can foster so called
passion for innovation , action, not reaction , those who have strong and consistent values that
permeate every level of the organization. With this in mind, it is clear that without innovation
there is no progress and no modern economy.
Keywords: Innovation, Management, organization, company, market.
Literatura
1. Support to Enterprise Development and Entrepreneurship Programme, Centre for

Research in Innovation Management - Univerzitet Brajton –UK, 2006.
2. M Gužalić., Preduzetništvo - instrument liderstva, Zbornik radova, Naučni skup,
Liderstvo u teoriji ipraksi, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2006.
3. F Drucker,. Inovacije i preduzetništvo Privredni pregled, Beograd, 1991.
4. P., S.Robbins, M Coulter., Menadžment, Data status, Beograd, 2005.
5. J Riderstrale, K Nordstrom. Funky Business : kapital igra kako talenat svira, Beograd,
2004.
6. J. Tidd, Upravljanje promenama, Istraživanje nauke i tehnologije,Univerzitet u Saseksu,
2001.
7. M Ožanić,. Inventivno stvaralaštvo – bez pravog zamaha, Poslovna politika, Beograd,
1989.
8. Fenner., Medina R., Poslovanje među organizacijama, e-doc Magazin, 2002.

9. M Levi-Jakšić,. Upravljanje tehnološkim inovacijama, Fakultet organizacionih nauka,
Beograd, 1995.
10. M Milisavljević., i dr., Inovacije i tehnološka strategija preduzeća, Ekonomski fakultet,
Beograd, 1995.

PRIKAZI
Aleksandar Petrov, master pravnik
Vukoje Sekulović, master pravnik

Dr Vladimir Jovanović, Vuk Kulić, dipl. pravnik
OSNOVI PRAVA
Visoka škola strukovnih studija za ekonomiju i upravu, Beograd, 2013.
ISBN 978-86-86745-44-6
Knjiga dr Vladimira Jovanovića i Vuka Kulića ''Osnovi prava'', koju je 2013. godine objavila
Visoka škola strukovnih studija za ekonomiju i upravu iz Beograda rađena je prema nastavnom
planu i programu Visoke škole sa primarnim ciljem da služi kao udžbenik studentima prve
godine studija koji slušaju nastavu iz ovog predmeta. Takođe, ova knjiga može biti od koristi i
ostalim zainteresovanim licima, nezavisno od toga da li poseduju ili ne pravničko obrazovanje,
jer na sistematičan i pregledan način na 248 strana prezentuje tradicionalne osnovne pravne
institute i pojmove. Pre svega, treba istaći da su Osnovi prava samo jedna od pravnih disciplina.
Zajedničko obeležje pravnih disciplina, kako autori zaključuju u uvodnom delu svog izlaganja, je
da se bave izučavanjem prava, u najširem smislu. Prema tome, nesporno je da se i Osnovi prava
bave izučavanjem prava. Međutim, pravo je tesno povezano sa državom te su samim tim kao dva
tesno povezana i neraskidiva fenomena, predmet izučavanja i u ovom delu. Tako, udžbenik
''Osnovi prava'' obuhvata najznačajnija pitanja, pojave i procese u vezi sa državom i pravom,
pojašnjavajući ih na uopšten, pojednostavljen i logičan način, radi pružanja početnih, uvodnih
informacija i činjenica, bez mnogo teorijskog produbljivanja i bez ozbiljnije konfrotacije
mišljenja.
Svakako da je pisanje ovog udžbenika autorima predstavljalo težak i ozbiljan zadatak. Nimalo
nije lako ni jednostavno objasniti osnovne elemente pravne nauke mladim studentima koji tek
započinju svoje akademsko obrazovanje. Takođe, autori su bili svesni činjenica u vezi naziva
ove knjige. Najčešći nazivi koji se koriste za označavanje ove pravne i nastavne discipline su:
Uvod u pravo, Uvod u pravne nauke, Osnovni pojmovi o državi i pravu, Osnovi pravnog
sistema, Teorija države i prava...Mišljenja smo, ukoliko uzmemo u obzir činjenicu da je

prvashodna namena ove knjige studentsko učilo, da su autori odabirom naziva ''Osnovi prava'' u
potpunosti opravdali očekivanja pre svega studenata ali i šire naučne javnosti. Kvalifikujući
vrednost svog dela, autori iznose i stav da na osnovu znanja stečenog iz Osnova prava, studenti
se lakše snalaze pri izučavanju drugih disciplina, zbog čega je veoma važno da ozbiljno shvate
nastavni plan i program iz Osnova prava. Takvim pristupom osposobljavaju se za nastavak
studija, odnosno za dublje i studioznije izučavanje ostalih predmeta i to ne samo pravnih nego i
drugih. Znanja stečena izučavanjem Osnova prava posebno su značajna za sociološke,
ekonomske, filozofske i druge vanpravne discipline koje se bave izučavanjem države i prava.
Dakle, očigledno je da su Osnovi prava naučna disciplina opšteg i uvodnog karaktera, zaključuju
Jovanović i Kulić.
Kada želimo da objasnimo pojam prava, onda nikako ne možemo da zaobiđemo i jedan drugi
pojam, a to je videli smo ranije, pojam države. Kada se kaže pravo, onda se samim tim misli i na
državu, jer, kao što će se kasnije videti, pravo i država su tesno povezane i nerazdvojne
društvene pojave.
Predmet Osnova prava uopšte uzeto čine država i pravo kao objektivno date pojave u svetu.
Ljudi se u društvu ponašaju svesno, a ne isključivo po prirodnim zakonima. Da bi se ta svesna
slobodna ponašanja ljudi mogla regulisati služe društvena pravila ili norme o ponašanju ljudi u
društvu. To znači da se čovek u izvesnim društvenim situacijama, a pre svega u odnosu prema
drugim članovima društva, ne može ponašati onako kako bi on hteo, već se mora ponašati onako
kako to društvo svojim pravilima ili normama određuje, odnosno od njega zahteva. Društvena
norma je dakle, pravilo o ponašanju ljudi u društvu, koje postavlja samo društvo, koje je upućeno
na volju i svest čoveka. Po tome se ona razlikuje od prirodnih zakona. Društvene norme utiču na
čovekovu volju i svest da se u okviru mogućnosti date od prirodnih zakona, odluči baš za jednu
vrstu ponašanja, a ne za drugu. Kako je norma pravilo ponašanja čije izvršavanje zavisi od
čovekove volje, njegova volja treba da bude motivisana da normu poštuje.
Za razliku od Teorije države i prava, koja se bavi produbljenom analizom države i prava, Osnovi
prava autora Jovanovića i Kulića nude osnovna i opšta znanja o državi i pravu, služeći kao
uvodna disciplina u izučavanju pravnih nauka. U tom smislu, Osnovi prava pružaju opšta znanja
o nastanku, razvoju i prirodi države i prava u čemu se izražava i vrednost ovog dela.
OSNOVI PRAVA (DR V. JOVANOVIĆ - V. KULIĆ) 85
A. PETROV - V. SEKULOVIĆ
Strukturu knjige čini 21 poglavlje logički grupisano u 5 delova.
I UVODNI DEO: Naziv, nastanak i razvoj Osnova prava: Naziv i predmet Osnova prava;
Nastanak i razvoj Osnova prava; Nauka, pravna nauka i Osnovi prava: O nauci uopšte; Predmet
i vrste pravnih nauka; Predmet pravnih nauka; Vrste pravnih nauka; Mesto i uloga Osnova prava
u sistemu pravnih i društvenih nauka; Metodi pravne nauke i Osnova prava: Uvodne napomene;
Osnovni metodi pravne nauke i Osnova prava; Pravni metod; Sociološki metod; Istorijski metod;
Komparativni metod; Upotreba drugih metoda, odnosno sredstava.
II DRUŠTVO, DRUŠTVENA STRUKTURA I DRUŠTVENE NORME: Čovek, društvo,
država i pravo: Čovek i društvo; Čovek, država i pravo; Struktura i elementi društva: Društvene
pojave i društvene promene; Evolutivne (kvantitativne) društvene promene: Reforma, Državni
udar, Puč; Revolucionarne (kvalitativne) društvene promene; Društveni odnosi; Društveni
sukobi; Pojedinačni i grupni sukobi; Nacionalni, verski i međudržavni sukobi; Zajednice,
društvene grupe i društvene organizacije; Društvene norme i društvena stvarnost: Pojam i
elementi društvene norme; Odnos društvene norme i stvarnosti; Vrste društvenih normi;
Društveni propisi (društvene norme u užem smislu); Društveni propisi čije sankcije primenjuje
država; Propisi čije sankcije primenjuju društvene organizacije; Društveni propisi čije sankcije
primenjuje neorganizovano društvo; Običaj; Moral; Ostale društvene norme čije sankcije
primenjuje neorganizovano društvo; Tehnički propisi (tehničke norme).
III DRŽAVA: Pojam, nastanak, razvoj i obeležja države: Pojam države; Nastanak i razvoj
države; Osnovna obeležja države; Teritorija; Vlast; Pojam vlasti; Suverenost; Državna
suverenost; Narodna i nacionalna suverenost; Stanovništvo; Državna organizacija: Pojam,
obeležja i značaj državne organizacije; Pojam državne organizacije; Obeležja državne
organizacije; Značaj državne organizacije; Državni organi; Pojam državnog organa; Osnovna
obeležja državnog organa; Vrste državnih organa; Oružani i građanski (civilni) organi;
Demokratski i birokratski organi; Odlučujući i izvršni organi; politički i stručni organi;
Individualni i kolektivni (zborni) organi.
IV PRAVO: Pojam prava i pravni poredak: Pojam prava; Različita značenja naziva pravo;
Definicija prava; Pravo i moral; Pravo i pravda; Pravni poredak; Pojam pravnog poretka;
Elementi pravnog poretka; Pravna norma: Pojam pravne norme; Elementi pravne norme;
Pretpostavka pravne norme; Pretpostavka dispozicije; Vrste dispozicija; Naređujuće,
zabranjujuće, ovlašćujuće i opisne dispozicije; Dispozicije sa određenim i neodređenim

pojmovima; Alternativne, diskrecione i dispozitivne dispozicije; Kategoričke i disjunktivne
dispozicije; Pretpostavka (hipoteza) sankcije; Sankcija; Pojam sankcije; Vrste sankcija; Vrste
pravnih normi; Uslovne i bezuslovne norme; opšte i pojedinačne norme; Povezivanje
(hijerarhija) pravnih normi; Pravni akt: Pojam pravnog akta; Odnos između psihičkog i
materijalizovanog akta; Elementi pravnog akta; Oblik (forma) pravnog akta; Sadržina (materija)
pravnog akta; Donošenje pravnog akta; Vrste pravnih akata; Opšti pravni akti; Ustav; Zakon;
Drugi opšti akti zakonodavnog organa; Uredbe i drugi podzakonski akti državnih organa; Statut i
drugi opšti akti jedinica lokalne samouprave i teritorijalne autonomije; Opšti akti društvenih i
drugih organizacija; Kolektivni i drugi ugovori; Pojedinačni pravni akti; Pojam pojedinačnog
pravnog akta; Vrste pojedinačnih pravnih akata; Potpuni pojedinačni pravni akti; Nepotpuni
pojedinačni pravni akti; Izvori prava: Pojam izvora prava; Vrste izvora prava; Materijalni izvori
prava; Vrednosni (idejni) izvori prava; Formalni izvori prava; Pravni odnos: Pojam pravnog
odnosa; Elementi pravnog odnosa; Pravno ovlašćenje; Vrste pravnih ovlašćenja; Subjektivno
pravo; Nadležnost; Ostala pitanja vezana za pravno ovlašćenje; Pravo na tužbu; Zloupotreba
subjektivnog prava; Zloupotreba nadležnosti; Pravna obaveza (pravna dužnost); Pravno stanje
(status, situacija); Nastanak, menjanje i prestanak pravnih odnosa; Pravna činjenica; Zastarelost i
održaj; Subjekt i objekt prava: Subjekt prava; Pojam subjekta prava; Vrste pravnih subjekata;
Fizičko lice; Pravno lice; Zastupnik; Objekt prava; Ustavnost, zakonitost, vladavina prava i
pravna država: Značaj i povezanost načela ustavnosti, zakonitosti, vladavine prava i pravne
države; Ustavnost; Zakonitost; Pojam zakonitosti; Vrste zakonitosti; Ostala aktuelna pitanja
vezana za zakonitost; Pravna snaga; Pravno sredstvo; Sankcije zbog nezakonitosti pravnih i
materijalnih akata; Pravosnažnost pravnog akta; Stupanje na snagu pravnog akta; Izvršnost
pravnog akta; Vladavina prava; Pravna država; Primena prava: Pojam i vrste primene prava;
Proces primene pravne norme; Višestepenost procesa primene pravne norme; Dokazi,
pretpostavke i fikcije; Važenje prava; Vrste važenja prava; Aspekti važenja prava; Pozitivno
pravo, univerzalnost i internacionalnost prava; Sistem prava: Pojam sistema prava; Elementi
sistema prava; Pravna grana; Pravna oblast; unutrašnje i međunarodno pravo; Materijalno i
formalno (procesno) pravo; Javno i privatno pravo; Državno i autonomno pravo; Uobičajena
klasifikacija sistema prava; Evropskokontinentalni pravni sistem; Angloamerički
(anglosaksonski) pravni sistem; Sistem islamskog (šerijatskog) prava; Ostali pravni sistemi;
OSNOVI PRAVA (DR V. JOVANOVIĆ - V. KULIĆ) 87
A. PETROV - V. SEKULOVIĆ
Hindu pravni sistem; Kineski pravni sistem; Japanski pravni sistem; Socijalistički pravni sistem;
Tumačenje prava: Pojam tumačenja uopšte; Pojam tumačenja prava; Tumačenje prava i pravna
praznina; Predmet tumačenja prava; Znalaj tumačenja prava; Vrste tumača prava; Tumačenje
državnih organa; Tumačenje nedržavnih subjekata; Naučno tumačenje; Postupak tumačenja;
Sredstva tumačenja; Jezičko značenje pravne norme; Pojam i vrste jezičkog značenja pravne
norme; Vrste nejasnog jezičkog značenja pravne norme; Besmislenost norme; Neodređenost
norme; Neodređenost norme usled nesavršenosti jezika; Neodređenost norme usled
neodređenosti pojmova; Jezičko tumačenje pravne norme; Pravo značenje pravne norme;
popunjavanje pravnih praznina; Analogija; Razlog suprotnosti (Argumentum a contrario);
popunjavanje pravnih poraznina opštim pravnim načelima; Upoređivanje jezičkog i pravog
značenja pravne norme; Ispravljanje pravnih normi s jasnim značenjem u slučaju omaške;
Ispravljanje pravne norme u slučaju pravne praznine; Ispravljanje besmislenih pravnih normi;
Ispravljanje neodređenih pravnih normi.
V. ODNOS DRŽAVE I PRAVA: Uloga države u stvaranju i primeni prava: Uloga države u
stvaranju prava; Uloga države u primeni prava; Uloga prava u organizovanju i funkcionisanju
države: Uloga prava u organizovanju države; Uloga prava u funkcionisanju države; Načelo
hijerarhije u državi i pravu: Načelo hijerarhije u državi; Načelo hijerarhije u pravu.
Knjiga je pisana jasnim i razumljivim stilom.

Napisana je prvenstveno za potrebe izvođenja nastave iz predmeta ''Osnovi prava'' na Visokoj
školi strukovnih studija za ekonomiju i upravu, međutim, zbog samog svog koncepta može
korisno poslužiti i studentima ostalih visokih škola i fakulteta.
Na osnovu svega rečenog, iskreno preporučujemo ovu knjigu kao korisno i preko potrebno štivo
uvoda u pravnu nauku i struku.

UPUTSTVO AUTORIMA ZA PISANJE I
PRIPREMANJE RUKOPISA
Časopis ''Pravno-Ekonomski Pogledi'' izlazi tri puta godišnje i objavljuje radove iz oblasti prava,
ekonomije i srodnih društvenih nauka.
Redakcija časopisa prima isključivo neobjavljene radove koji podležu anonimnoj recenziji i klasifikaciji u
skladu sa Tipologijom dokumenata/dela za vođenje bibliografija u sistemu COBBIS. Radovi koji su
prihvaćeni za objavljivanje ili su već objavljeni u ''Pravno-Ekonomskim Pogledima'', autor može objaviti
u drugim publikacijama, ali samo uz dopuštenje Redakcije i uz jasnu naznaku o njihovom objavljivanju u
''Pravno-Ekonomskim Pogledima''. Ako je članak, pre objavljivanja u ''Pravno-Ekonomskim Pogledima'',
bio izložen na naučnom skupu u vidu usmenog saopštenja (pod istim ili sličnim naslovom), podatak o
tome se navodi u posebnoj napomeni (fusnoti) na dnu prve stranice članka. Takođe, ako je rad rezultat
istraživanja u okviru posebnog programa ili projekta , pri dnu prve strane rada u fusnoti ističe se naziv i
broj projekta, kao i institucije koja je finansirala projekat ili program.
Obim radova je ograničen na maksimalno dva autorska tabaka (jedan autorski tabak je tekst od 16 strana).
U izuzetnim slučajevima, Redakcija može odlučiti da se prihvate i obimniji radovi.
Radovi autora moraju biti dostavljeni u WORD, Times New Roman, font 12 (fusnote 10), prored 1,5
(sažetak i fusnote prored 1), veličina strane A4, leva i desna margina 3cm i gornja i donja margina 2,5cm.
Naučni i stručni članci
Naučni i stručni članci mogu se objaviti na srpskom (ćirilica ili latinica), engleskom, nemačkom,
francuskom i ruskom jeziku.
Na prvoj strani rada u gornjem levom bloku ističe se titula, ime i prezime autora (font 14, Bold), (Način
pisanja: Prof. dr Petar Petrović ili Mr Jovana Jovanović ili Nikola Nikolić, master). Ukoliko je rad
koautorski, ističu se imena i prezimena svih koautora (jedno ispod drugog). E-mail adresa autora daje se u
napomeni pri dnu prve strane rada (u fusnoti). Ako je rad izrađen u koautorstvu navodi se e-mail adresa
samo jednog, po pravilu prvog, autora.
Neposredno ispod imena i prezimena autora ističe se afilijacija tj. pun zvaničan naziv i sedište ustanove u
kojoj je autor zaposlen (afilijaciju pisati fontom 12, ne-boldovano). Funkcija autora se ne navodi,
izuzetno, može se naglasiti u sklopu fusnote gde se nalazi e-mail adresa autora (Primer: Naučni saradnik
itd). Takođe, ukoliko je autor student doktorskih studija, može se u fusnoti gde se nalazi e-mail adresa
naznačiti naziv visokoškolske ustanove (Primer: Doktorand, Pravni Fakultet Univerziteta u Novom Sadu).
Naslov rada piše se na sredini, velikim slovima, boldom, font 14.
Naslov rada pisati bez podvlačenja i bez skraćenica.
Podnaslovi se pišu sa leve strane, malim slovima, boldom, font 14, a numerišu se arapskim brojevima.
Ukoliko u okviru podnaslova ima više celina, one se takođe označavaju arapskim brojevima (primer: 1.1,
1.1.1., 1.1.2.).
Uvod i Literatura se po pravilu, ne numerišu.
Posle naslova rada, autori su dužni da napišu sažetak (Način pisanja: Sažetak: ) u kome se daje
informativni prikaz sadržaja članka. Obim sažetka je do 250 reči, font 12, prored 1. Ne citirati literaturu u
sažetku!
Posle sažetka slede ključne reči (Način pisanja: Ključne reči: ). Broj ključnih reči ne može biti manji od
5 ni veći od 10. Pišu se fontom 12, kosim slovima – Italic, a učestalost njihove upotrebe u tekstu treba da
bude što veća.
Sažetak i Ključne reči, napisani istim opisanim standardima, na kraju rada – između Zaključka i
Literature, obavezno se prevode na engleski jezik! (Način pisanja: ( Summary: / Keywords: ). Naslov
rada isto se obavezno prevodi na engleski jezik i piše se iznad ključnih reči i sažetka na engleskom jeziku.
U radu koristiti kratke i jasne rečenice. Sve strane reči za koje postoji odgovarajuće ime u našem jeziku
treba zameniti tim nazivom. U radu se mogu koristiti određene skraćenice, ali samo kada je to neophodno
ili kada se takve skraćenice već nalaze u literaturi, odnosno kao takve su već prepoznatljive (Na primer:
EU).
Za svaku skraćenicu, koja se prvi put javlja u tekstu treba navesti i pun naziv.
Skraćenice nikako ne koristiti u naslovu.
Tabele se označavaju arapskim brojevima (iznad tabela) po redosledu navođenja u tekstu. Koristiti Times
New Roman i veličinu slova 12 sa jednostrukim proredom. Ukoliko se u tabeli koriste skraćenice, iste
treba objasniti u legendi ispod tabela.
Grafikoni se takođe označavaju arapskim brojevima (ispod grafikona) po redosledu navođenja u tekstu.
Koristiti Times New Roman i veličinu slova 12 sa jednostrukim proredom. Ukoliko se koriste skraćenice,
iste treba objasniti u legendi ispod grafikona.
Sheme (crteži) se označavaju arapskim brojevima (ispod shema) po redosledu navođenja u tekstu.
Koristiti Times New Roman i veličina slova 12 sa jednostrukim proredom. Ukoliko se koriste skraćenice,
iste treba objasniti u legendi ispod sheme.
Fotografije se označavaju arapskim brojevima (ispod fotografije) po redosledu navođenja u tekstu.
Prikazi knjiga
Prikaz bi trebalo da uvede čitaoca u sadržaj knjige i da se fokusira na njen predmet. Trebalo bi izbegavati
prepričavanje, a usredsrediti se na neophodnu informaciju koja sadrži: kratak opis osnovne ideje, kritički
pristup sadržaju i formi kao i naznaku o tome šta čitalac može da očekuje od knjige o kojoj je reč. Autor
prikaza bi trebalo da se osvrne na vreme koje je autoru bilo potrebno da napiše knjigu, na način obrade i
sistematizovanja građe, kao i na ciljnu čitalačku populaciju. Prikaz bi, u kratkim crtama, trebalo da
objasni kontekst u kojem se pojavljuje monografska publikacija i da odredi njeno mesto u određenoj
oblasti.
Jedan od najznačajnijih aspekata je vrednosno poređenje novog naslova sa ranije objavljenim knjigama iz
ove oblasti. Ako je malo druge građe dostupno na datu temu, autor prikaza bi trebalo da istekne tu
činjenicu, kao i svaku drugu vrlinu publikacije koja se prikazuje.
Knjiga koja daje značajan doprinos struci, nauci i razumevanju savremenih problema, trebalo bi da bude
na taj način jasno označena.
Prikazi knjiga moraju biti dostavljeni u WORD, Times New Roman, font 12, prored 1,5.
Ostali prilozi
Ostali prilozi mogu se, takođe, objaviti na bilo kom od ponuđenih jezika i moraju biti dostavljeni u
WORD, Times New Roman, font 12, prored 1,5.
Redakcija zadržava pravo da dostavljene priloge (naučne i stručne članke i ostale priloge) prilagođava
opštim pravilima uređivanja časopisa i standardima srpskog jezika.
91
Pravila citiranja
Korišćeni izvori se citiraju u fusnotama, na dnu strane, Times New Roman, font 10, prored 1, prema
sledećim pravilima:
Knjige
Prvo slovo imena, prezime autora, naslov knjige (italic), mesto i godina izdanja, broj stranice (bez
skraćenice str.!).
Primer: D. Đorđević, Mikroekonomija – savremeni pristup, Beograd, 2009, 58.
Ukoliko se u knjizi pominje više mesta izdanja, navode se prva dva razdvojena crticom.
Primer: F. Bydlinski, Juristische Methodenlehre, Wien-New York, 1991, 55.
Časopisi (članci)
Prvo slovo imena, prezime autora, naslov članka (italic), naziv i broj časopisa, godina časopisa, broj
stranice (bez skraćenice str.).
Primer: J. Radišić, Nacrt kodeksa lekarske etike Srbije, Pravni život br. 9, 2003, 222.
Tekstovi iz zbornika radova
Prvo slovo imena, prezime autora, naslov teksta (italic), u: naslov zbornika (ur. ime urednika), mesto i
godina izdanja, broj stranice (bez skraćenice str.).
Primer: S. Đorđević, Privatnopravni odnosi sa elementom inostranosti i internet, u: Slobode i prava
čoveka i građanina u konceptu novog zakonodavstva Republike Srbije (ur. S. Bejatović), Kragujevac
2003, 261.
Elektronski tekstovi
Prvo slovo imena, prezime autora, naslov teksta (web stranice) (Italic), URL, datum posete (dan, mesec i
godina).
Primer: K. Boele-Woelki, Internet und IPR:Wo geht jemand ins Netz?,
http://www.cui.unige.ch/billard/ipilec/BOELED1.HTM, datum posete: 14.02.2002.
Normativni akti
Naziv pravnog akta, naziv glasila u kome je objavljen (italic), broj i godina objavljivanja. Ako će se
navedeni propis citirati i kasnije, prilikom prvog pominjanja u zagradi se navodi njegova skraćenica pod
kojom će se dalje pojavljivati.
Primer: Zakon o parničnom postupku (ZPP), Službeni glasnik RS, br. 125/04
Prilikom citiranja sudskih odluka navode se što potpuniji podaci, broj i datum odluke, koji sud je odluku
doneo (italic) i gde je ona objavljena.
Primer: Rev. 215/79 od 25. maja 1979., Vrhovni sud Vojvodine, A. Radovanov, Vrhovni sud Vojvodine:
Zbornik sudske prakse – građanskopravna oblast, Novi Sad 2009, 238.
Ostala pravila
Ukoliko postoji više autora knjige ili članka, njihova imena se razdvajaju zarezom.
Primer: S. Đorđević, V. Stanković, Obligaciono pravo, Beograd, 1987, 23.
Kada knjiga ima više od tri autora, navodi se prvo slovo imena i prezime prvog autora, uz dodavanje
skraćenice et al. (et alia) kosim slovima.
Primer: T. Varadi et al., Međunarodno privatno pravo, Beograd, 2008.
Kada se citira više tačno određenih stranica, one se razdvajaju crticom, a kada se citira više strana koje se
ne određuju tačno, posle navođenja broja prve stranice dodaju se reči ''i dalje''.
Primer: N. Đurđević, Praktikum za obligaciono pravo, Kragujevac, 2002, 22-27.
Primer: J. Radišić, Nacrt kodeksa lekarske etike Srbije, Pravni život br. 9, 2003, 222 i dalje.
Kod ponovljenog citiranja teksta određenog autora, posle prvog slova imena i prezimena autora, sledi,
umesto naslova teksta, skraćenica op. cit. (opus citatum – navedeno delo), posle koje sledi broj stranice.
Primer: J. Radišić, op.cit., 223.
Ako se citira isto delo i ista stranica kao i u prethodnoj fusnoti (uzastopno) koristi se samo skraćenica
Ibid.
Primer: Ibid.
Ukoliko se citira tekst dela, navedenog u prethodnoj fusnoti, koji se nalazi na različitoj stranici, posle
Ibid., naznačuje se broj stranice.
Primer: Ibid., 15.
Za ''Videti'' se koristi skraćenica ''Vid.'', a za ''Uporediti'' skraćenica ''Up.''
Strana imena se mogu transkribovati na srpski jezik onako kako se izgovaraju. U tom slučaju, kada se
strana imena prvi put pominju, njihovo prezime se navodi u zagradi u izvornom stranom jeziku kosim
slovima.
Primer u tekstu: Njuman (Newman).
Fusnote, takođe, mogu sadržati dopunska objašnjenja ili komentare koji su u vezi sa tekstom.
Na kraju svakog članka obavezno je napisati Literaturu, odnosno, spisak korišćenih, citiranih referenci
(način pisanja boldovano, font 14, bez dve tačke: Literatura ). Reference treba pisati jednu ispod druge,
numerisati ih arapskim brojevima i abecednim/azbučnim redom prema prezimenu ili prvom slovu
prezimena autora.
Broj referenci nije u principu ograničen ali se preporučuje da ne bude veći od 30.
U listi referenci mogu se navesti samo izvori koji su u radu citirani. Reference se ne prevode na jezik
rada.
Izvori se navode u punom formatu, font 12, prored 1,5 u skladu sa pravilima za citiranje koja su navedena
u ovom Uputstvu, s tim što se kod knjiga/monografija dodaje i naziv izdavača.
Primer:
93
Literatura
1. Đorđević Dragomir (alternativa Đorđević D.), Mikroekonomija – savremeni pristup, Privredna

2. Ignjatović Aleksandar (alternativa Ignjatović A.), Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema
maloletnicima, Pravo – teorija i praksa br. 26 (7-8), 2009.
3. Zakon o lokalnoj samoupravi, Službeni glasnik RS, br. 129/07
4. Woelki-Boele K., Internet und IPR: Wo geht jemand ins Netz?,
http://www.cui.unige.ch/billard/ipilec/BOELED1.HTM, (14.02.2002).
5. ...
Autori su dužni da sami lektorišu svoj rad i obezbede gramatičku i pravopisnu ispravnost kako teksta tako
i sažetaka na srpskom i engleskom jeziku.
Radove treba dostaviti Redakciji u elektronskoj formi na e-mail adresu: office@pepogledi.org

(uključujući i e-mail adresu sekretara Redakcije).
NAPOMENA: Rad koji ne ispunjava sve gore navedene uslove neće biti poslat
na recenziju i biće vraćen autoru da ga dopuni i ispravi!
REDAKCIJA ČASOPISA
''PRAVNO-EKONOMSKI POGLEDI''
INSTRUCTIONS FOR AUTHORS REGARDING

WRITING AND PREPARATION OF ARTICLES
“The Law and Economic Views” is a journal published three times a year including articles from the
field of law, economics and related social sciences.
The editorial staff of the journal accepts only unpublished works which are subject to an anonymous
review and classification in compliance with Typology of documents/papers for arranging bibliographies
within COBBIS system. Papers which have been accepted for publishing or have already been published
in ”The Law and Economic Views” can be published in other publications but only if the permission
is granted by the editorial staff and with a clear indication regarding their publication in The Law and
Economic Views . If an article has already been presented at a scientific convention in the form of and
oral statement (with the same or similar title) prior to publication in The Law and Economic Views, this
data needs to be cited in a special footnote at the foot of the first page of the article. Furthermore, if an
article is a result of the research within a special programme or project, the title and number of the project
as well as the name of the institution which financed the project or the programme need to be cited at the
foot of the first page of the paper in a footnote.
The volume of the papers is limited to the maximum of two signatures (one signature is a text containing
16 pages). In exceptional cases the editorial staff can decide whether longer papers will be accepted.
The papers need to be written in WORD, Times New Roman, font 12 (footnotes 10), space 1,5 (abstract
and footnotes space 1), page size A4.
Scientific and professional articles

Scientific and professional articles can be published in Serbian (Cyrillic or Latin alphabet), English,
German, French and Russian.
On the first page of the paper in the top left corner, one needs to quote the title, the author’s first and
last name (font 14, bold), (Example: Prof. Petar Petrović, PhD or Mr Jovana Jovanović or Nikola
Nikolić, Master). If a paper is a result of cooperation, names of all the co-authors need to be written (one
under another). The email address of the author is given in the footnote on the first page of the paper. If a
paper is written by several co-authors only the email address of the first author is given.
Immediately under the name of the author, the author needs cite the affiliation - the full official name and
the location of the institution where the author is employed (the affiliation is written in font 14, without
bold) . The position of the author within the institution is not written. Exceptionally, it can be written in
the footnote containing the author’s email address. (Example: Research fellow, etc). Furthermore, if the
author is a doctorate student, the name of the institution (university) can be written in the footnote
containing the email address. (Example: Ph. D candidate Faculty of Law, Novi Sad University.
The title of the paper is written in the middle of the page, in block letters, in bold, font 14)
The title of the paper is written without underlining and abbreviations.
Subtitles are written on the left, in small letters, in bold, font 14 and are numbered using Arabic numerals.
If a subtitle contains several sections they are also marked using Arabic numerals. (Example: 1.1, 1.1.1.,
1.1.2.).
Introduction and Literature are not numbered.
After the title of the paper, authors need to write an abstract (Writing procedure: Abstract) in which the
contents of the paper are presented. The volume of the abstract is up to 250 words, font 12, space 1. Do
not write the literature in the abstract!
The abstract is followed by key words (Writing procedure: Key words: ). The number of key words
95
cannot be lower than 5 and higher than 10. They are written in font 12, in italics, and their frequency in
the text should be as high as possible.
The Abstract and Key words written following the same described standards, at the end of the paper –
between the Conclusion and Literature , have to be translated into the English language! (Writing
procedure: Summary: / Keywords:). The title of the paper also has to be translated into English and it
is written above the key words and the abstract written in English.
The paper needs to be written using clear and concise sentences. All foreign words for which there is an
adequate translation in our language need to be substituted with that word. Certain abbreviations can be
used in the paper but only when it is necessary or when such abbreviations already exist in the literature
so they are already recognizable as such. (For example: EU).
For every abbreviation which has appeared in the text for the first time, the full name needs to written.
Abbreviations are not to be used in the title!
Tables are marked with Arabic numerals (above the table) in the order of appearance in the text. Times
New Roman is used, font 12, space 1. If abbreviations are used in the table they should be explained in
the legend under the table.
Graphs are also marked with Arabic numerals (under the graph) in the order of appearance in the text.
Times New Roman should be used, font 12, space 1. If abbreviations are used, they need to be explained
in the legend under the graph. Schemes (drawings) are marked with Arabic numerals (under the
scheme) in the order f appearance in the text. Times New Roman is used, font 12, space 1. If
abbreviations are used they need to be explained in the legend under the scheme.
Photographs are marked with Arabic numerals (under the photograph) in the order of appearance in the
text.
Book reviews
The review should introduce the reader to the contents of the book and focus on its subject. Retelling
should be avoided and one should focus on the necessary information which includes: the short
description of the basic idea, critical approach to the contents and form as well as the indication regarding
what the reader can expect from the book in question. The author of the review should also refer to the
time the author needed to write the book, to the way the data was processed and systematized as well as
to target readers. The review should briefly explain the context in which the monographic publication has
appeared and define its place in a certain field.
One of the most relevant aspects is an evaluation of the new book in comparison to the previously
published books in the same field. If there are few publications available regarding the given topic the
author should emphasize that fact as well as any other advantageous aspects of the publication in
question.
A book which makes a significant contribution to the profession, science and understanding of
contemporary problems should be clearly marked in this way.
Book reviews should be sent in WORD, Times New Roman, font 12, space1,5.
Other supplements
Other supplements can also be published in any of the given languages and need to be sent in WORD,
Times New Roman, font 12, space1,5.
The editorial team is entitled to adjust the supplements received (scientific and professional papers and
other supplements) to the general rules of journal editing and standards of the Serbian language.
Quotation rules
Used sources are quoted in footnotes at the foot of the page, Times New Roman, font 10, space 1,
according to the following rules:
Books
The first letter of the author’s first name, author’s surname , book title (italic), place and year of
publication , page number (no abbreviation pg. )
Example: D. Đorđević, Mikroekonomija – savremeni pristup, Beograd, 2009, 58.

If the book has been published in several places , the first two should be quoted and separated using a
hyphen.
Example: F. Bydlinski, Juristische Methodenlehre, Wien-New York, 1991, 55.
Journals (articles)
The first letter of the author’s first name, author’s surname, article headline, (italic), the name and
number of the journal, the year it was issued, page number (without the abbreviation pg.)
Example: J. Radišić, Nacrt kodeksa lekarske etike Srbije, Pravni život br. 9, 2003, 222.
Texts from collections of papers
The first letter of the author’s first name , author’s surname, text title (italic), in : title of the collection
(editor’s name ), place and year of the publication, page number (without abbreviation pg.)
Example: S. Đorđević, Privatnopravni odnosi sa elementom inostranosti i internet, in: Slobode i prava
čoveka i građanina u konceptu novog zakonodavstva Republike Srbije (ur. S. Bejatović), Kragujevac
2003, 261.
Electronic texts
The first letter of the author’s first name, author’s surname, text title, (web page) (Italic), URL, date of
the visit, (day, month, year)
Example: K. Boele-Woelki, Internet und IPR:Wo geht jemand ins Netz?,

http://www.cui.unige.ch/billard/ipilec/BOELED1.HTM, datum posete: 14.02.2002.
Normative acts
Name of the legal act, name of the journal it was published in (italic), number and the year it was
published. If the act mentioned will be quoted later, when mentioned for the first time there should be its
abbreviation written in brackets which will be used later.
Example: Zakon o parničnom postupku (ZPP), Službeni glasnik RS, br. 125/04
97
When quoting court decisions the data should be as complete as possible, the number and date of the
decision, the court which made the decision (italic) and where it was published.
Exampler: Rev. 215/79 od 25. maja 1979., Vrhovni sud Vojvodine, A. Radovanov, Vrhovni sud
Vojvodine: Zbornik sudske prakse – građanskopravna oblast, Novi Sad 2009, 238.
Other rules
If there are several authors of the book or article, their names are separated by commas.
Primer: S. Đorđević, V. Stanković, Obligaciono pravo, Beograd, 1987, 23.
When the book has more than three authors, the first letter of the first author’s first name and the author’s
surname are written, with the abbreviation et al. (et alia) in italics.
Example: T. Varadi et al., Međunarodno privatno pravo, Beograd, 2008.
When quoting several definite pages they should be separated by hypen. When quoting several random
pages, after the quotation of the first page the words “and so on” are added.
Example: N. Đurđević, Praktikum za obligaciono pravo, Kragujevac, 2002, 22-27. Primer: J.
Radišić, Nacrt kodeksa lekarske etike Srbije, Pravni život br. 9, 2003, 222 and so on..
When quoting the text of a certain author again, after the first letter of the author’s name and surname,
instead of the text title, the abbreviation op. cit. should be used. (opus citatum ), which is followed by
the page number.
Example: J. Radišić, op.cit., 223.
If the same reference and the same page are quoted (consecutively) as in the previous footnote only the
abbreviation ibid should be used.
Example: Ibid.
If the text of the reference is quoted after being mentioned in the previous footnote , which is on a
different page, after ibid., the page number should be written.
Example: Ibid., 15.
For “See also” , and for “compare” abbreviations cf. or cp. should be used.
Foreign names can be transcribed in the Serbian language the way they are pronounced. In that case,
when foreign names are mentioned for the first time, the surname should be written in brackets as in the
source foreign language, in italics. Example in the text : Njuman (Newman).
Footnotes can also contain additional explanations and comments related to the text.
At the end of every article the author is obliged to write Literature, the list of used, quoted references (in
bold, font 14, no colon: Literature). References should be written one under another, marked with
Arabic numerals in the alphabetical order according to the surname or the first letter of the author’s
surname.
The number of references is not strictly limited but it is recommendable not to have more than 30 of them.
In the list of references only the sources which have been used in the paper can be quoted. References are
not translated into the language of the paper.
Sources are quoted in full format, font 12, space1,5 in accordance with quotation rules from these
Instructions. When quoting books /monographs the name of the publisher is also added.
Example:
Literature
1. Đorđević Dragomir (alternativa Đorđević D.), Mikroekonomija – savremeni pristup, Privredna
2. Ignjatović Aleksandar (alternativa Ignjatović A.), Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema
maloletnicima, Pravo – teorija i praksa br. 26 (7-8), 2009.
3. Zakon o lokalnoj samoupravi, Službeni glasnik RS, br. 129/07
4. Woelki-Boele K., Internet und IPR: Wo geht jemand ins Netz?,

http://www.cui.unige.ch/billard/ipilec/BOELED1.HTM, (14.02.2002).
5. ...
Authors are obliged to proofread and edit their own papers and ensure grammatical and orthographic
accuracy of the text as well as the abstract in Serbian and English.
Papers should be sent to the editorial office in the electronic form to the following email address:
office@pepogledi.org (including the email address of the Editorial office secretary).
REMARK: A paper which is not written in compliance with all the above
mentioned requirements will not be reviewed and will be returned to the
author for corrections and amendments!
EDITORIAL STAFF OF THE JOURNAL

''LAW AND ECONOMIC VIEWS''
99
Potpuni tekst članaka Časopisa dostupan je na sajtu: www.pepogledi.org

Uredništvo časopisa Pravno-Ekonomski Pogledi ne zastupa stavove autora čije tekstove
objavljuje.
Nijedan deo ovih tekstova ne može se umnožavati bez pismene saglasnosti urednika Časopisa.
Rukopisi dostavljeni Redakciji u štampanom ili elektronskom obliku, ne vraćaju se.
Časopis izlazi tri puta godišnje.

PEPogledi - God V - 2014 - BR 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PEPogledi - God V - 2014 - BR 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UDK 34 ISSN 2217-4176

Beograd, 2014 / Broj 1 / Godina V

NAUČNO DRUŠTVO ZA PRAVO I EKONOMIJU

Za izdavača: Prof. dr Obren Kulić

Prof. dr Nenad Avramović, Pravni fakultet za privrdu i pravosuđe Univerziteta privredna

Glavni i odgovorni urednik: Slobodan Slović

1. Marko Ivaniš, Milan Đurović, Snežana Ivaniš

1. Aleksandar Petrov, Vukoje Sekulović

1. Marko Ivanis, Milan Djurovic, Snezana Ivanis

1. Aleksandar Petrov, Vukoje Sekulovic

BANKARSKA GARANCIJA I STAND-BY AKREDITIV

Sažetak: Sredstva obezbeđenja predstavljaju pravna sredstva pomoću kojih se obezbeđuje

Ključne reči: sredstva obezbeđenja, bankarska garancija, stand-by akreditiv, bankarsko

U današnjim savremenim uslovima poslovanja, poslovni partneri ulaze u složene poslovne

1. Bankarska garancija kao sredstvo obezbeđenja

inostranstvom i domaće garancije, pokrivene i nepokrivene garancije, konzorcijalne i

2. Stand-by akreditiv kao sredstvo obezbeđenja

robni i transportni dokumenti, odnosno uslov za isplatu ne predstavlja prezentacija određenih

Korisnik stand-by akreditiva

Bankarski ili nebankarski (bankarska ili nebankarska

izdavalac stand-by akreditiva institucija ili pojedinac)

Shema 1. Priroda stand-by akreditivnog posla

isti nalaze u nepovoljnijem položaju prilikom učešća na međunarodnim licitacijama, budući da

3. Mogućnosti prevare kod bankarske garancije i stand-by akreditiva

transakcije se obavljaju po sistemu banka-banci, transakcije se potvrđuju od strane banaka i one

Marko Ivanis, PhD

BANK GUARANTEE AND STAND-BY LETTER OF CREDIT AS

1. Anđelković C., Vuković D., Instrumenti obezbeđenja i instrumenti plaćanja u

poslovanju, Visoka škola strukovnih studija za računovodstvo i berzansko poslovanje,

Rad primljen u Redakciju 16.12.2013.

SOME FACTS ABOUT THE CYBERCRIME

Key words: computers, information society, cybercrime, characteristics of cybercrime, types of

Despite numerous practical possibilities enabled by modern highly-sophisticated computer and

2. The Characteristics of Cybercrime

3. Display Forms of Cybercrime

3.1. Computer Frauds

3.2. Information Theft

3.3. Computer Sabotage

3.4. Hacking Into Computer Systems

3.5. The Internet Abuses

4. The Main Characteristics of Uncovering and Proving Computer Crimes

To provide evidence it is of great importance during the investigation to precisely establish

5. Cybercrime in Comparative Criminal Legislation

6. Cybercrime in Serbian Criminal Code

- 5. unauthorised access to protected computer, computer network or electronic data

7. Government Authorities Specialised in Suppression of High Technology

Accepting European Convention on Cybercrime in 2001, Serbia became obliged to establish

Igor Živkovski, master

NEKE ČINJENICE O KOMPJUTERSKOM KRIMINALITETU

Ključne reči: kompjuteri, informatičko društvo, kompjuterski kriminalitet, karakteristike

9. Wall David, Cybercrime: The Transformation of Crime in the Information Age,

Rad primljen u Redakciju 29.11.2013.

INDUKTIVNA METODA I IZRAČUN KOMUNIKACIJE U

1.1. Indukcija i objekt organizacijske djelatnosti

Shema 1. Crna kutia i eksperimentator

1.2. Studija dokumenata

Studij dokumenata obično se provodi na početku istraživanja u svrhu stvaranja općenitih

predstudije, a mogu¢e je provesti i ciljno istraživanje.Nedostatci su da se dokumentacija lako

1.3. Anketna metoda

2.1. Oblikovanje iz središta ili strategija klina

Te stupanj ulaza formulom:

Uspoređivanjem ovih parametara otkrivamo usku povezanost u prijenosu obavijesti i to putem

Shema 3. Matrica komunikacije