Chư¬ng 4

MÔ TẢ DỮ LIỆU BẰNG
CÁC ĐẠI LƯỢNG SỐ
4.1. C¸c tham sè ®o ®é tËp 4.2. C¸c tham sè ®o ®é
trung biÕn thiªn tiªu thøc
1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, 1. ý nghÜa
®iÒu kiÖn vËn dông 2. C¸c tham sè ®o ®é biÕn
2. C¸c lo¹i tham sè thiªn tiªu thøc
 Sè b×nh qu©n céng  Kho¶ng biÕn thiªn
 Sè b×nh qu©n nh©n  §é tr¶i gi÷a
 Mèt (Mode)  §é lÖch tuyÖt ®èi
 Trung vÞ (Median)  Phư¬ng sai
 §é lÖch tiªu chuÈn
 HÖ sè biÕn thiªn
4.1. C¸c tham sè ®o ®é tËp trung

4.1.1. Tham sè ®o ®é tËp trung trong thèng

kª
a) Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña tham sè ®o ®é
tËp trung
 Kh¸i niÖm
Tham sè ®o ®é tËp trung lµ trÞ sè biÓu hiÖn
møc ®é ®¹i biÓu theo mét tiªu thøc nµo ®ã
cña mét hiÖn tuîng bao gåm nhiÒu ®¬n vÞ
cïng lo¹i.
a) Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm

 §Æc ®iÓm
 Cã tÝnh tæng hîp vµ kh¸i qu¸t

 San b»ng mäi chªnh lÖch gi÷a c¸c ®¬n vÞ

vÒ trÞ sè cña tiªu thøc nghiªn cøu
b)§iÒu kiÖn vËn dông

 ChØ ®îc tÝnh tham sè ®o ®é tËp trung cho

mét tæng thÓ bao gåm c¸c ®¬n vÞ cïng
lo¹i
 Tham sè ®o ®é tËp trung cÇn ®îc tÝnh ra tõ
tæng thÓ cã nhiÒu ®¬n vÞ
 T¸c dông
 Sè b×nh qu©n ®îc sö dông ®Ó ph¶n ¸nh ®Æc
®iÓm chung vÒ mÆt lîng cña hiÖn tîng kinh tÕ
x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian, kh«ng
gian cô thÓ
 Sè b×nh qu©n ®îc sö dông ®Ó so s¸nh c¸c hiÖn
tîng kh«ng cïng quy m«.
 Sè b×nh qu©n cßn ®îc sö dông trong nghiªn
cøu c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®éng qua thêi gian
 Sè b×nh qu©n cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc
vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª
4.1.2. C¸c lo¹i tham sè ®o ®é tËp
trung

1. Sè b×nh qu©n céng

a) §iÒu kiÖn vËn dông n

∑x
sè b×nh qu©n céng lµ
c¸c lîng biÕn ph¶i cã i
quan hÖ tæng víi x= i =1
nhau n
C«ng thøc tæng qu¸t:
Quan hÖ gi÷a c¸c lưîng biÕn như thÕ
nµo th× ®ưîc coi lµ quan hÖ tæng?

 Thu nhËp CN1 T8/03 so  Thu nhËp CN1 th¸ng

víi T7/03 b»ng 1,2 lÇn 8/03 lµ 2tr VDN
 Thu nhËp CN2 T8/03 so  Thu nhËp CN2 th¸ng
víi T7/03 b»ng 1,1 lÇn 8/03 lµ 1tr VDN
 Tæng 2 gi¸ trÞ 1,2 lÇn vµ Tæng 2 gi¸ trÞ trªn: 3
1,1 lÇn b»ng 2,3 lÇn? tr VND lµ tæng thu
nhËp cña hai c«ng
nh©n trong th¸ng 8/03
C¸c trưêng hîp vËn dông cô thÓ

 Trưêng hîp c¸c ®¬n vÞ kh«ng ®ưîc ph©n

tæ  sö dông c«ng thøc tæng qu¸t
 CT sè b×nh qu©n céng gi¶n ®¬n:
n

∑x i
x= i =1
n
 Trêng hîp d·y sè ®· ®ưîc ph©n tæ
 D·y sè ®· ®ưîc ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng c¸ch
tæ; bao gåm c¸c thµnh phÇn: lưîng biÕn, tÇn sè
vµ/hoÆc tÇn suÊt t¬ng øng
VÝ dô: thu nhËp cña tæ CN T2/04 (triÖu VND)
1.5 1.5 1.0 1.5 1.0 2.0 1.0 2.0
1.5 2.5 1.0 0.6 1.5 1.5 1.5 1.0
2.0 1.5 1.5 2.0 0.6 1.0 2.0 1.5
1.0 1.0 0.6 1.5 2.5 1.0 0.6 1.0
0.6 1.0 1.0 1.0 1.5 1.0 1.0 2.0
VÝ dô

D·y sè sau khi ph©n tæ

Møc thu nhËp

(tr$)
0,6 1,0 1,5 2,0 2,5
Sè lîng c«ng
nh©n (ngêi)
5 15 12 6 2
NhËn xÐt

Lîng biÕn x1 = 0,6 (tr) cã tÇn sè f1= 5 cã nghÜa lµ

sè lÇn xuÊt hiÖn cña nã trong tæng thÓ lµ 5 lÇn
Do vËy tæng gi¸ trÞ cña c¸c lîng biÕn x1 kh«ng
ph¶i lµ 0,6 (tr$) mµ ph¶i lµ 0,6 * 5 = 3,0 (tr$)

xi (tr$) 0,6 1,0 1,5 2,0 2,5

fi (ngêi) 5 15 12 6 2
Σxi (tr$) 3,0 15,0 18,0 12,0 5,0
D·y sè ®· ®îc ph©n tæ kh«ng cã
kho¶ng c¸ch tæ

 Thu nhËp b×nh qu©n:

n

∑∑ x i
3 + 15 + 18 + 12 + 5 53
x= i =1
= = = 1,325(tr $)
n 6 + 15 + 12 + 6 + 2 40
 C«ng thøc tæng qu¸t: n

(CT b×nh qu©n gia ∑x × f i i

quyÒn víi fi lµ quyÒn x= i =1
n
sè)
∑f
i =1
i
C¸c biÕn thÓ cña CT b×nh qu©n gia quyÒn

 Khi quyÒn sè lµ tÇn  Khi quyÒn sè lµ tÇn

suÊt di (%) suÊt di (lÇn)
n

∑xd
n

x= i =1
i i x= ∑xd
i =1
i i

100 T¹i sao?

T¹i sao? Σdi = 1
Σdi = 100
VÝ dô: tÝnh gi¸ thµnh s¶n xuÊt b×nh qu©n

Gi¸ thµnh s¶n

Tû lÖ (%)
xuÊt ($/sp)

Th¸ng 4/03 155 58

Th¸ng 5/03 156 32

Th¸ng 6/03 158 10

 TÝnh gi¸ thµnh s¶n xuÊt b×nh qu©n

∑z d i i
z= i =1
100

155 * 58 + 156 * 32 + 158 *10

z= = 155,62($ / sp )
100
 D·y sè lîng biÕn cã kho¶ng c¸ch tæ
Khèi lîng
XÐt vÝ dô: lư¬ng thùc Sè ngưêi
b×nh qu©n (ngưêi)
Tµi liÖu thèng kª khèi
(kg/ngưêi)
lưîng lư¬ng thùc
b×nh qu©n ®Çu ngêi 400 – 500 100
t¹i 1 ®Þa phư¬ng n¨m 500 – 600 300
1995 600 – 700 450
700 – 800 800
800 – 900 300
900 – 1000 50
C¸c bíc tiÕn hµnh

 Bíc 1: tÝnh trÞ sè gi÷a ximin ÷ ximax xi

cña tõng tæ theo c«ng 400 ÷ 500 450
thøc
500 ÷ 600 550
600 ÷ 700 650
xi min + xi max
xi = 700 ÷ 800 750
2 800 ÷ 900 850
900 ÷ 1000 950
C¸c bưíc tiÕn hµnh

 Buíc 2: x¸c ®Þnh gi¸ xi fi xifi

trÞ cña sè b×nh qu©n 450 100 45000
b»ng c«ng thøc b×nh
qu©n gia quyÒn 550 300 165000
n 650 450 292500
∑x i fi 750 800 600000
x= i =1
n 850 300 255000
∑i =1
fi 950 50 47500
X¸c ®Þnh sè b×nh qu©n céng cho VD trªn

∑x f i i
450 *100 + 550 * 300 + 650 * 450 + 750 * 800 + 850 * 300 + 950 * 50
x= i =1
n
=
100 + 300 + 450 + 800 + 300 + 50
∑f
i =1
i

1405000
x= = 702,5(kg / ng )
2000
Chó ý

 §èi víi nh÷ng d·y sè cã kho¶ng c¸ch tæ

më, chóng ta ph¶i c¨n cø vµo kho¶ng c¸ch
tæ còng như trÞ sè gi÷a cña tæ s¸t c¹nh ®ã
®Ó tÝnh.
ximin – Díi 500 - 600 - 700 - 800 - 900
trë
ximax (kg) 500 600 700 800 900 lªn
fi (ng) 100 300 450 800 300 100
xi 450 550 650 750 850 950
BiÕt xi vµ tæng c¸c lưîng biÕn Mi (= xifi)

VÝ dô: C¸ch x¸c ®Þnh

NSL§ b×nh qu©n
S¶n C1: trưíc tiªn x¸c
X NSL§ b×nh 
lưîng ®Þnh fi qua Mivµ xi
N qu©n (sp/CN)
(sp) Sau ®ã sö dông
CT b×nh qu©n gia
A 21250 425 quyÒn
 C2: tÝnh trùc tiÕp,
sö dông CT b×nh
B 32400 432 qu©n céng ®iÒu
hoµ
C 32550 434
 C«ng thøc b×nh qu©n ®iÒu hoµ: n

∑M i
x= i =1
n
Mi
∑
i =1 xi

 VÝ dô: 21250 + 32400 + 32550

x=
21250 32400 32550
+ +
425 432 434
86200
⇒x= = 431( sp / CN )
50 + 75 + 75
Bµi tËp ¸p dông

 Hai CN cïng s¶n xuÊt 1 lo¹i sp:

–CN1: lµm 5 phót ®ưîc 1 sp
–CN2: lµm 7 phót ®ưîc 1 sp
 TÝnh thêi gian b×nh qu©n lµm ra 1 sp cña 2
CN trªn trong c¸c ®iÒu kiÖn sau:
a)C¶ 2 CN cïng lµm viÖc trong 8 giê
b)CN1 lµm 40%, CN2 lµm 60% tæng sè
TG L§
Thêi gian lµm ra 1 sp: xi
x=
∑ M i
Sè sp mçi CN s¶n xuÊt ®îc: fi M
Thêi gian s¶n xuÊt: Mi = xifi ∑x i

a) M1 = 8*60; x1= 2 60 × 8 + 60 × 8
x= = 3( ph / sp )
M2 = 8*60; x2= 6 60 × 8 60 × 8
+
2 6
b) Gäi tæng thêi gian s¶n xuÊt lµ T
M1 = T*40%
M2 = T*60% T × 60% + T × 40%
x= = 3,33( ph/sp )
T × 60% T × 40%
+
2 6
X¸c ®Þnh gi¸, lîng vµ tû gi¸ b×nh qu©n

Cã tµi liÖu vÒ t×nh h×nh XNK cña CT X th¸ng 8/03

§ît 1 2 3

Gi¸ xuÊt khÈu (USD/t) 180 186 185

Lưîng xuÊt khÈu (t) 2200 1800 2000

Tû gi¸ USD/VND 15530 15520 15540

C«ng thøc nµo sÏ ®îc sö dông?
n

p ∑pq i i
p= i =1
n

∑q n

∑r p q
i
i =1 i i i

n
r r= i =1
n

∑ qi ∑pq
i =1
i i

q q= i =1
n
T×nh h×nh xuÊt khÈu cña c«ng ty X

Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n

th¸ng (USD/t) 183,467
Khèi lîng xuÊt khÈu
b×nh qu©n mçi ®ît hµng
trong th¸ng (t)
2.000
Tû gi¸ xuÊt khÈu b×nh
qu©n th¸ng (USD/VND) 15.530,32
2. Sè b×nh qu©n nh©n

§iÒu kiÖn vËn dông:

khi c¸c lîng biÕn cã quan hÖ tÝch víi nhau
Quan hÖ gi÷a c¸c lîng biÕn lµ quan hÖ tÝch
khi nh©n c¸c lîng biÕn l¹i víi nhau, thu ®îc
kÕt qu¶ lµ gi¸ trÞ cã ý nghÜa
VD: Thu nhËp cña «ng B b»ng 1,5 lÇn thu nhËp
cña «ng A, cßn thu nhËp cña «ng C b»ng 1,1
lÇn thu nhËp cña «ng B  thu nhËp cña «ng
C b»ng 1,1*1,5 thu nhËp cña «ng A
Cã tµi liÖu vÒ t×nh h×nh doanh thu cña
C«ng ty A qua c¸c n¨m (®v: %)

DT 99’ so DT 00’ so DT 01’ so DT 02’ so

víi DT 98’ víi DT 99’ víi DT 00’ víi DT 01’

100 105 115 110

 C¸c lưîng biÕn liÒn nhau cã quan hÖ tÝch

víi nhau
T×nh h×nh doanh thu cña C«ng ty A

DT99 DT00
t1 = = 100% t2 = = 105%
DT98 DT99

DT01 DT02
t3 = = 115% t4 = = 110%
DT00 DT01
Quan hÖ tÝch gi÷a c¸c lîng biÕn

DT99 DT00 DT00

t1 × t 2 = × = = 100% ×105%
DT98 DT99 DT98

DT99 DT00 DT01 DT01

t1 × t 2 × t3 = × × =
DT98 DT99 DT00 DT98

DT99 DT00 DT01 DT02 DT02

t1 × t 2 × t3 × t 4 = × × × =
DT98 DT99 DT00 DT01 DT98
T×nh h×nh doanh thu cña C«ng ty A

DT99 DT00 DT01 DT02 DT02

t1 × t2 × t3 × t4 = × × × =
DT98 DT99 DT00 DT01 DT98

 Tèc ®é ph¸t triÓn DT trong c¶ giai ®o¹n

1998 – 2002 lµ T = Πti
 Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n vÒ DT trong
giai ®o¹n ®ã chÝnh lµ sè b×nh qu©n nh©n
 C«ng thøc sè b×nh qu©n nh©n

n
t = t1 × t 2 × ... × t n
n t=n ∏t
i =1
i
Tèc ®é ph¸t triÓn DT b×nh qu©n cña CT X
trong giai ®o¹n 1998 – 2002:
t = 4 100 ×105 ×115 ×110 = 107,35(%)
Cã tµi liÖu theo dâi vÒ tèc ®é ph¸t triÓn DT
cña 1 doanh nghiÖp qua 10 n¨m (’93 ÷’03)

N¨m 1994 1995 1996 1997 1998

t (%) 110 125 115 110 110

N¨m 1999 2000 2001 2002 2003

t (%) 110 110 115 125 115

 NÕu tÝnh sè b×nh qu©n nh©n theo CT gi¶n ®¬n:
t = 10 110 ×125 ×115 ×110 ×110 ×110 ×110 ×115 ×125 ×115
C¸ch nµy qu¸ dµi dßng vµ phøc t¹p khi sè lîng lîng
biÕn nhiÒu
Nªn ph©n tæ sè liÖu

Tèc ®é ph¸t triÓn DT (%)

110 115 125 ti

Sè n¨m cã tèc ®é tư¬ng øng

5 3 2 fi
Sö dông CT b×nh qu©n nh©n gia quyÒn
n
t=∑ ∏t
fi fi
i
i =1

5 + 3+ 2 5 3 2
t= 110 ×115 ×125
−

t = 3 .
10
827163 = 1,1436 = 114,36%
3 Mèt (Mode - Mo)
 KN
–Víi d·y sè kh«ng cã kho¶ng c¸ch tæ, Mo lµ
lưîng biÕn hoÆc biÓu hiÖn cã tÇn sè lín nhÊt
–Víi d·y sè cã kho¶ng c¸ch tæ, Mo lµ lưîng
biÕn cã mËt ®é ph©n phèi lín nhÊt (xung quanh
®ã tËp trung nhiÒu ®¬n vÞ tæng thÓ nhÊt)
 T¸c dông
–BiÓu hiÖn møc ®é phæ biÕn nhÊt
–Kh«ng san b»ng, bï trõ chªnh lÖch gi÷a c¸c
lưîng biÕn
–Kh«ng chÞu ¶nh hưởng cña c¸c lưîng biÕn ®ét
xuÊt biến
–Cã nhiÒu øng dông thùc tÕ
 Phư¬ng ph¸p tÝnh Mo

 TH1: D·y sè ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng

c¸ch tæ: Lưîng biÕn cã tÇn sè lín nhÊt
chÝnh lµ Mo
 TH2: D·y sè ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ:
X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña Mo
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Mo
X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña Mo

 C¸c tæ cã kho¶ng c¸ch tæ ®Òu nhau

 Tæ cã tÇn sè (tÇn suÊt) lín nhÊt lµ tæ
chøa Mo
 C¸c tæ cã kho¶ng c¸ch tæ kh«ng ®Òu nhau

 Tæ cã mËt dé ph©n phèi lín nhÊt lµ tæ

chøa Mo
 X¸c ®Þnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Mo
f M o − f M o −1
M o = xM o min + hM o
( f M o − f M o −1 ) + ( f M o − f M o +1 )
DM o − DM o −1
M o = xM o min + hM o
( DM o − DM o −1 ) + ( DM o − DM o +1 )

Víi:
 xMomin: giíi h¹n dưíi cña tæ chøa Mo

 hMo: kho¶ng c¸ch tæ cña tæ chøa Mo

 fMo (DMo): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ chøa Mo

 fMo-1(Dmo-1): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ liÒn tríc tæ chøa Mo

 fMo+1(Dmo+1): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ liÒn sau tæ chøa Mo

NhËn xÐt t×nh h×nh lư¬ng thùc t¹i ®Þa phư¬ng

Khèi lưîng lư¬ng thùc

b×nh qu©n (kg/ngưêi) Sè ngưêi (ngưêi)

400 – 500 10
500 – 600 30
600 – 700 45
700 – 800 80
800 – 900 30
900 – 1000 5
X¸c ®Þnh Mo?
NhËn xÐt

 D·y sè ph©n phèi

xi min - ximax
cã kho¶ng c¸ch tæ (kg/ngưêi) fi (ngưêi)
®Òu nhau  x¸c
®Þnh Mo dùa vµo 400 – 500 10
tÇn sè 500 – 600 30
 VÞ trÝ cña Mo lµ tæ 600 – 700 45
thø 4 (khèi lưîng 700 – 800 80
700-800 kg) v× f4 = 800 – 900 30
80 (max) 900 – 5
 ¸p dông CT1 tÝnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Mo

xMomin = 700
hMo = 100
fMo = 80
fMo-1 = 45
fMo+1 =30

80 − 45
M o = 700 + 100 × = 741,2(kg / ng )
(80 − 45) + (80 − 30)
4 Trung vÞ - Me (Median)

 KN
Trung vÞ lµ lưîng biÕn cña ®¬n vÞ ®øng
ë vÞ trÝ chÝnh gi÷a trong d·y sè lîng biÕn
 TÝnh chÊt
− Trung vÞ ph©n chia d·y sè lîng biÕn thµnh
hai phÇn cã sè lîng ®¬n vÞ tæng thÓ b»ng
nhau.
− Tæng c¸c ®é chªnh lÖch tuyÖt ®èi gi÷a c¸c
lîng biÕn víi trung vÞ lµ mét trÞ sè nhá
nhÊt (so víi sè b×nh qu©n hay Mo)
4 Trung vÞ - Me (Median)

 T¸c dông
− Trung vÞ kh«ng san b»ng, bï trõ chªnh
lÖch gi÷a c¸c lîng biÕn dïng trung vÞ ®Ó
bæ sung hoÆc thay thÕ sè b×nh qu©n céng
− TÝnh chÊt 2 ®îc øng dông trong nhiÒu c«ng
t¸c kü thuËt vµ phôc vô c«ng céng
4 Trung vÞ - Me (Median)

 Phư¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trung vÞ:

– Bíc 1: X¸c ®Þnh vÞ trÝ chÝnh gi÷a ( vÞ trÝ
cña ®¬n vÞ ®øng ë vÞ trÝ chÝnh gi÷a).
vÞ trÝ trung vÞ lµ ®¬n vÞ thø (n+1)/2 (n lẻ)
4 Trung vÞ - Me (Median)

− Bíc 2: X¸c ®Þnh trung vÞ:

+ §èi víi d·y sè lưîng biÕn kh«ng cã
kho¶ng c¸ch tæ
• NÕu sè ®¬n vÞ lµ lÎ th× Me = xm
• NÕu sè ®¬n vÞ lµ ch½n thi xm + xm +1
Me =
2
VÝ dô: Theo dâi DT cña 10 cöa hµng thuéc
c«ng ty TM trong th¸ng 2/03 (®v: tû VND)

0,5 1,6 0,8 1,1 0,3

0,9 2,1 1,2 1,3 1,4

D·y sè s¾p xÕp

0,3 0,5 0,8 0,9 1,1
1,2 1,3 1,4 1,6 2,1
4 Trung vÞ - Me (Median)

+ §èi víi d·y sè lưîng biÕn cã kho¶ng c¸ch tæ

 X¸c ®Þnh tæ chøa trung vÞ (tæ chøa ®¬n vÞ ®øng ë
vÞ trÝ chÝnh gi÷a)
 X¸c ®Þnh GT gÇn ®óng cña trung vÞ theo CT

∑f i
− S Me−1
Me = xMe min + hMe 2
f Me
NhËn xÐt t×nh h×nh l¬ng thùc t¹i ®Þa
phư¬ng
Khèi lưîng lư¬ng thùc
Sè ngưêi (ngêi)
b×nh qu©n (kg/ngưêi)
400 – 500 10
500 – 600 30
600 – 700 45
700 – 800 80
800 – 900 30
900 – 1000 5
X¸c ®Þnh Me?
 NhËn xÐt

Khèi lîng
Sè
 VÞ trÝ cña Me: l¬ng thùc
ngưêi Si
x100 vµ x 101 b×nh qu©n
(ngưêi)
(kg/ngưêi)
 Tæ chøa Me lµ tæ 400 – 500 10 10
thø 4
500 – 600 30 40
600 – 700 45 85
700 – 800 80 165
800 – 900 30 195
900 – 1000 5 200
¸p dông CT tÝnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Me

xMemin = 700
hMe = 100
fMe = 80
SMe-1 = 85

200
− 85
Me = 700 + 100 × 2 = 718,75(kg / ng )
80
Bµi tËp

ThÞ Tổng giá trị Bqu©n Mo ($) Me ($)

trưên (tr.®) (1000đ)
g
A 2,50 280 275 297
B 1,75 305 307 309
C 0,95 367 358 360
D 1,00 335 310 340
E 1,35 353 350 352
Trung vÞ lµ møc ®é cña ®¬n vÞ ®øng ë vÞ trÝ chÝnh
gi÷a trong DSLB vµ ph©n chia d·y sè thµnh 2 phÇn
cã sè lưîng ®¬n vÞ tæng thÓ b»ng nhau

ThÞ Tổng giá trị Me Sè lưîng §VTT cã

trưêng (tr.đ) (1000 đ) gi¸ trÞ lín h¬n Me
A 2,50 197 1.250.000
B 1,75 209 875.000
C 0,95 360 475.000
D 1,00 340 500.000
E 1,35 352 675.000
4.2. §é biÕn thiªn tiªu thøc
4.2.1. ý nghÜa cña ®é biÕn thiªn tiªu thøc

 §¸nh gi¸ tr×nh ®é ®¹i biÓu cña sè b×nh qu©n

 Ph¶n ¸nh ®Æc trưng cña d·y sè như ®Æc
trưng vÒ ph©n phèi, vÒ kÕt cÊu, vÒ tÝnh chÊt
®ång ®Òu cña tæng thÓ.
 Ph¶n ¸nh chÊt luîng c«ng t¸c vµ nhÞp ®iÖu
hoµn thµnh kÕ ho¹ch chung cña tæng thÓ
còng như cña tõng bé phËn
 §é biÕn thiªn tiªu thøc cßn ®îc dïng trong
nhiÒu trêng hîp nghiªn cøu thèng kª kh¸c
2. C¸c tham sè ®o ®é biÕn thiªn tiªu thøc

 Kho¶ng biÕn thiªn

 §é lÖch tuyÖt ®èi

 Phư¬ng sai

 §é lÖch tiªu chuÈn

 HÖ sè biÕn thiªn
1. Kho¶ng biÕn thiªn - R*

 Kho¶ng biÕn thiªn lµ ®é lÖch gi÷a lưîng

biÕn lín nhÊt vµ lưîng biÕn nhá nhÊt trong
d·y sè lîng biÕn
 R* = Xmax - Xmin
XÐt vÝ dô: NSLD cña 2 tæ CN (5 ngêi/tæ) (®v:sp/h)

Tæ 1 40 50 60 70 80 x1 = 60 R* = 40

Tæ 2 58 59 60 61 62 x2 = 60 R* = 4
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña R*

 ¦u ®iÓm
DÔ tÝnh to¸n, x¸c ®Þnh
 Nhưîc ®iÓm
ChØ liªn quan ®Õn Xmax vµ Xmin mµ
kh«ng tÝnh tíi c¸c lîng biÕn kh¸c trong DS
 kh«ng toµn diÖn, dÔ dÉn ®Õn sai sè
2. Độ trãi giữa

 Độ trãi giữa là sai  RI = Q3-Q1

biệt giữa tứ phân  Vận dụng 4.18: Xác
vị thứ 3 và tứ phân định các giá trị RI
vị đầu, thể hiện độ cho dãy dữ liệu sau:
phân tán của 50%
dữ liệu ở giữa của 0,3 0,5 0,8 0,9 1,1

dãy số
1,2 1,3 1,4 1,6 2,1

Các giá trị Q1, Q2, Q3 được xác định theo công thức:
X_Q1 = 25*(n+1)/100; X_Q2= (n+1)/2; X-Q3= 75*(n+1)/100
Q1= 0.725; Q2= 1.15; Q3= 14.05; RI = 14.05-0.725 = 13.325
2. Độ trãi giữa
3. §é lÖch tuyÖt ®èi b×nh qu©n

 §é lÖch tuyÖt ®èi n

b×nh qu©n lµ sè ∑ x −x i
b×nh qu©n céng dx = i =1
cña c¸c ®é lÖch n
tuyÖt ®èi gi÷a
n
lưîng biÕn víi sè
b×nh qu©n cña c¸c
∑ x −x× fi i
dx = i =1
n
lưîng biÕn ®ã
∑f
i =1
i
4. Phư¬ng sai - σ2

 Phư¬ng sai lµ sè b×nh qu©n céng cña b×nh

phư¬ng c¸c ®é lÖch gi÷a lưîng biÕn víi sè
b×nh qu©n cña c¸c lưîng biÕn ®ã.
 C«ng thøc 1 (trêng hîp DS kh«ng ph©n tæ)

∑ (x − x ) ∑ x
n n
2 2

()
i i
2 2
σx = i =1
= i =1
− x
n n
 C«ng thøc 2 (trưêng hîp DS ®· ph©n tæ –
mçi lưîng biÕn xi cã tÇn sè xuÊt hiÖn lµ fi)

∑ (x − x ) × f ∑ x
n n
2 2
× fi
()
i i i
2 2
σx = i =1
n
= i =1
n
− x
∑f i =1
i ∑fi =1
i
 VÝ dô
Tæ 1 40 50 60 70 80 x1 = 60

Tæ 2 58 59 60 61 62 x2 = 60

∑ (x − x ) ∑ x
n n
2 2

()
i i
2 19000 2
σx = i =1
= − x =
i =1
− 3600 = 200
1
n n 5

∑ (x − x ) ∑ x
n n
2 2

()
i i
2 18010 2
σx = i =1
= − x =
i =1
− 3600 = 2
2
n n 5
X¸c ®Þnh phư¬ng sai:

Khèi lưîng lư¬ng thùc

Sè ngưêi (ngưêi)
b×nh qu©n (kg/ngưêi)
400 – 500 10
500 – 600 30
600 – 700 45
700 – 800 80
800 – 900 30
900 – 1000 5
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña σ2

 ¦u ®iÓm
Trong c«ng thøc tÝnh to¸n ®· bao gåm tÊt
c¶ c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ  toµn diÖn h¬n R*
 Nhưîc ®iÓm
- KhuÕch ®¹i sai sè
- §¬n vÞ tÝnh to¸n kh«ng ®ång nhÊt
5. §é lÖch tiªu chuÈn - σ
 §é lÖch tiªu chuÈn lµ khai phư¬ng cña
phư¬ng sai.
 C«ng thøc:

∑ (x − x )
n n
2
∑ i
x 2

()
i
2
σx = i =1
= i =1
− x
n n

∑ (x − x ) × f
n n
2
∑x 2
× fi
()
i i i
2
σx = i =1
n
= i =1
n
− x
∑f i =1
i ∑f
i =1
i
VÝ dô
Tæ 1 40 50 60 70 80 x1 = 60 σ2 = 200

Tæ 2 58 59 60 61 62 x2 = 60 σ2 = 2

∑ (x − x )
n
2
i
σx = i =1
= 200 = 14,142( sp / h)
1
n

∑ (x − x )
n
2
i
σx = i =1
= 2 = 1,4142( sp / h)
2
n
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña σ

 ¦u ®iÓm
- Trong c«ng thøc tÝnh to¸n ®· bao gåm tÊt
c¶ c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ  toµn diÖn h¬n R*
- Kh«ng khuÕch ®¹i sai sè  tèt h¬n σ2

§é lÖch tiªu chuÈn lµ chØ tiªu ®o ®é biÕn

thiªn kh¸ toµn diÖn
 Nhîc ®iÓm:

Kh«ng so s¸nh ®îc ®é biÕn thiªn gi÷a 2

®¹i lîng kh¸c lo¹i
6. HÖ sè biÕn thiªn

 HÖ sè biÕn thiªn ®îc sö dông khi gi¸ trÞ b×nh

qu©n cña hai tæng thÓ so s¸nh kh¸c nhau nhiÒu
hoÆc so s¸nh hai hiÖn tưîng kh¸c nhau
 C«ng thøc:

σ σ
Vx = ×100% Vx = ×100%
x Mo
σ
Vx = ×100%
Me
VÝ dô

SV Nam SV n÷
ChiÒu cao b×nh qu©n (cm) 167 156
Träng lưîng b×nh qu©n (kg) 57 44
σCC (cm) 10 11
σTL (kg) 9 5
VCC (%) 5,98 7,05
VTL (%) 15,79 11,36
 Bµi tËp
Cã tµi liÖu vÒ mèi liªn hÖ gi÷a NSLD (sp/h) víi thu nhËp (tr$) t¹i 1
tæ c«ng nh©n như sau:

NSLD
(sp/h) 22 22 24 26 28 29 35 36 40 45
Thu
nhËp 1,0 1,1 1,3 1,4 1,6 1,6 1,8 1,8 2,0 2,1
(tr $)
Yªu cÇu:
X¸c ®Þnh NSLD vµ thu nhËp b×nh qu©n cña c«ng nh©n tæ ®ã
So s¸nh tr×nh ®é ®¹i biÓu cña 2 sè b×nh qu©n trªn
 10

 NSLD b×nh qu©n: ∑x 307 i

x= = = 30,7( sp / h)
i =1
10 10

10

∑y 15,7 i

Thu nhËp b×nh qu©n y = 10 = 10 = 1,57(tr $)

i =1

 So s¸nh tr×nh ®é ®¹i biÓu cña 2 sè b×nh
qu©n
10

∑i
x 2
7,524
Vx = = 24,51%
σx = i =1
10
() 2
− x = 7,524( sp / h) 30,7

10

∑ i
y 2 0,349
Vy = = 22,26%
σy = i =1
10
() 2
− y = 0,349(tr $) 1,57
 Thu nhËp b×nh qu©n tõng th¸ng cña CN 3
doanh nghiÖp A, B, C (®v:100.000VND)
T T T
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9
10 11 12

A 9 6 7 10 10 8 7 12 9 8 11 17

B 9 10 7 8 11 8 9 7 10 11 11 13

C 9 8 10 11 9 10 8 9 9 10 10 11