ORDU ÜNİVERSİTESİ

UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

TÜRK DİLİ I – 10.HAFTA

SÖZCÜK TÜRLERİ

1
 TÜRK DİLİ I
Şekil Bilgisi (Morfoloji)

ALT BAŞLIKLAR
SÖZCÜK TÜRLERİ
1.Sıfatlar
2. Niteleme (Vasıflandırma) Sıfatları
3. Belirtme sıfatları
4. Zarflar
5.Zamirler

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 12

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

2.SIFATLAR
İsim soylu kelimelerdir. İsmi vasıf,durum, şekil ve sayı olarak tarifler. Bir kelime
doğrudan sıfat olabileceği gibi morfolojik olarak türetilmiş sıfatlar da olur. Sıfatlar
vasıflandırma ve belirtme sıfatları olarak tasnif etmek mümkündür.
A.Vasıflandırma(Nitelendirme sıfatları)
B. Belirtme sıfatları
1. İşaret sıfatları
2. Sayı sıfatları
3. Soru sıfatları
4. Belirsizlik sıfatları

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 23

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

A)Niteleme (Vasıflandırma) Sıfatları :

Kendilerinden sonra gelen isimlerin temsil etttiği varlık veya kavramların özelliklerini ifade
ederler. Nesnelerin ne kadar vasfı varsa o kadar da vasıflandırma sıfatı vardır. Bu sıfatların
çeşitleri renk, biçim, boy, yapı, ağırlık vb. vasıf çeşitleri kadardır.
yeşil (ağaç), uzun (ağaç) , kısa ( ağaç), tombul (ağaç), kuru (ağaç), meyveli (ağaç), meyvesiz
(ağaç), yaş (ağaç), yanmış (ağaç) vb. gibi.

Örnek:
Bu yolun sonunda eski bir bina vardı.
Yol kenarları,sararmış yapraklarla doluydu.
Sabahları tatlı bir ses bizi uyandırırdı.

Bu cümlelerde, “eski” sözcüğü, “bina” adının niteliğini; “sararmış” sözcüğü, “yaprak”

adının niteliğini; “tatlı” sözcüğü, “ses” adının niteliğini gösterdiği için niteleme sıfatıdır.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 34

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

B. Belirtme sıfatları :
Belirttikleri ismin temsil ettiği varlık veya kavramların yerini, sayısını gösteren, onları soru
yoluyla veya belirsizlik ifadesiyle belirten sıfatlardır.

1. Sayı sıfatları : Sayı isimleri varlıkların sayılarını bildirme görevinde kullanılırsa sayı sıfatı
olurlar.Sayı sıfatlarını:
a.Asıl sayı sıfatları,
b. Sıra sayı sıfatları
c. Kesir sayı sıfatları,
d. Üleştirme sayı sıfatları,
e. Topluluk sayı sıfatları
şeklinde tasnif etmemiz mümkündür.
a. Asıl sayı sıfatları : Asıl sayı sıfatları nesnelerin kesin sayısını gösteren yani asıl sayı
isimleridir. Diğer sayı isimleri, sıfatları bunlardan yapılmıştır:
bir, iki, beş, dokuz, elli, yüz ,bin vb.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 45

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

b. Sıra sayı sıfatları:Nesnelerin sıralarını, derecelerini belirten sıfatlardır. Asıl sayı

isimlerine +ıncı,+inci isimden isim yapım eki getirilerek kurulurlar:
bir+inci, beş+inci, yedi+nci, bin+inci gibi.

c. Kesir sayı sıfatları: Varlıkların sayılarını kesirli parçalarını belirten sayı sıfatlardır. Kesir
sayı sıfatları, bütünü ifade eden sayı adına bulunma hâl eki «+da» nın getirilmesi ve
parçayı ifade eden sayı adı ile birlikte kullanılarak oluşturulur:
on+da biri, sekiz+de üçü, yüz+de yüzü gibi.

ç. Üleştirme sayı sıfatları : Asıl sayı isimlerine ve sayı ifade eden kelimelere +(ş)ar ekinin
getirilmesiyle oluşturulan bu sıfatlar, varlıkların sayılarını bir paylaştırma, bölüştürme,
guruplama ifadesi içinde belirtirler:
üç+er kişi, yüz+er lira, beş+er elma gibi.
d. Topluluk sayı sıfatları: Belirttikleri varlığın birden fazla olduğunu asıl sayıya +(ı)z çokluk
eki getirerek ifade eden sayı sıfatlarıdır. Belirttikleri nesneler arasında bir yakınlık, bir
birlik olduğunu, bir nesne topluluğu ifade ederler:
üçüz bebek, ikiz kardeş gibi.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 56

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

2. İşaret Sıfatı:Adları işaret yönüyle belirten, onlara işaret eden sözcüklerdir:

bu, şu, o, öteki, beriki, öbürkü vb.

Arkadaşlarım bu otobüse binmiş.

Belediye, geçen yıl şu yolu yaptı.

3. Soru Sıfatları: Nesneleri soru halinde belirten sıfatlardır. kaç, hangi, ne,nasıl, neredeki
kelimeleri isimlerin başına gelerek soru sıfatı olarak kullanılır:
kaç çocuk, hangi çocuk, nasıl çocuk, neredeki çocuk gibi.

Örnek:Hangi yoldan gitmemizi tavsiye ediyorsun?

4. Belirsizlik Sıfatları: Varlıkları belirsiz olarak bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar nesnelerin dış
vasıfların sayılarını, miktarlarını belirsiz olarak bildirir.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 67

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

Türkçede bir, bütün, başka, bazı, her, kimi, çoğu, çok, hiç, falan-filan-falanca-
filanca, az, fazla kelimeleri belirsiz sayı sıfatı olarak kullanılmaktadır: bir çocuk, bütün
çocuk(lar), başka çocuk(lar), bazı çocuk, her çocuk. kimi çocuk, çoğu çocuk, çok çocuk, hiç
çocuk(lar), falan çocuk vb. gibi kullanılırlar.

Örnek:
İçerideki bazı eşyaları dışarıya taşıyalım.
Birçok sanatçı,İstanbul’u konu ediniyor.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 78

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

3.ZARFLAR :
Yer, hâl ve miktar isimleridir. Zarflar esas itibarıyla çekimsizdirler. İsim olduklarında çekim
eklerini alırlar. Zarflar beş çeşittir:
a.Yer-yön Zarfları,
b.Zaman Zarfları,
c.Durum(hâl) nasıllık-nicelik Zarfları
d.Azlık-çokluk (miktar) Zarfları
e.Soru Zarfları
a. Yer-Yön Zarfları: Fiilin gösterdiği hareketi yer ve yön bakımından tamamlayan
zarflardır: ileri, geri, aşağı, yukarı, içeri, dışarı, beri isimleri yer-yön zarfları olarak
kullanılmaktadır: ileri geliyor, geri geliyor, aşağı geliyor, yukarı geliyor, içeri geliyor, dışarı
geliyor, beri geliyor gibi.
Örnek:
Yağmur başlayınca hemen içeri girelim.
Birazdan dışarı çıkacağım.
İleri gider misiniz?

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 89

 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

*Yer-yön belirteçleri, adları belirttiğinde sıfat olur; ek aldığında belirteç görevinden

çıkar.
Çocuk, yukarı çıktı. (belirteç)
Çocuk, yukarı kata çıktı. (sıfat)
Çocuk, yukarıya çıktı. (ad)

b. Zaman Zarfları: Zarf olarak kullanılan çeşitli zaman isimleridir. Fiili zaman açısından
belirleyen, fiilin gösterdiği hareketin zaman içindeki yerini belirten zarflardır: dün, yarın,
şimdi, gece, gündüz, demin, er, geç, daha, yine, akşam, sabah, şimdi, artık, sonra, yazın,
kışın, derhal, son defa, bu kez gibi birçok kelime zaman zarfı olarak kullanılır.

Örnek:
Beklediğiniz haber şimdi gelir.
Arkadaşım hâlâ gelmedi.
Az önce seninle konuşan kimdi?
Olanlardan sonra artık onu sevemem.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 910
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

c. Hâl Zarfları (nasıllık, nicelik): Fiilin gösterdiği hareketin niteliğini, hangi halde
bulunduğunu, nasıl yapıldığını veya nasıl olduğunu belirten zarflardır. Hemen hemen
bütün vasıflandırma sıfatları hâl zarfı olarak kullanılabilir.
Cümle içersinde 'nasıl', 'ne durumda', 'ne şekilde', 'hangi biçimde' sorularına cevap veren
kelimeler hâl zarflarıdır.

Örnek:
Çocuk, koşarak yolun sonundaki evine gitti.

Bu cümlede, “koşarak” sözcüğü, “gitmek” eyleminin nasıl yapıldığını belirttiğinden durum

belirtecidir.
Güneş, dağların ardından usul usul yükseliyordu.
Bulunduğu yerden hızla uzaklaştı.
Çamurlara bata çıka yürüyorduk.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 10

11
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

d. Miktar (azlık, çokluk) Zarfları: en, daha , pek, çok, az, biraz gibi azlık çokluk, miktar
derece bildiren zarflardır. Diğer zarflardan farklı olarak tek başlarına bir şey ifade etmez,
isim gibi kullanılmazlar.

Örnek:
Onunla çok konuştum ama ikna edemedim.
Bu cümlede “çok” sözcüğü “konuşmak” eyleminin “ne kadar” yapıldığını belirttiğinden,
azlık-çokluk belirtecidir.

*Aşağıdaki cümlelerde koyu renkli sözcükler, azlık-çokluk belirtecidir.

Yıllardır bu işte çalışıyorum; ama bu işi pek sevmedim.
Ders çalışırken kendini fazla yorma.
Akşamleyin arkadaşlarla biraz sohbet ettik.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 11

12
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

e.Soru Zarfları: Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklerdir.

Urfa gezisi nasıl geçti?

Bu cümlede “nasıl” sözcüğü “geçmek” eyleminin “nasıl” yapıldığını soru yoluyla
belirttiğinden, soru belirtecidir.

Aşağıdaki cümlelerde koyu renkli sözcükler, soru belirtecidir.

Oraya nasıl gideceksiniz?
Köye ne zaman varırız?
Misafirler kapıda ne kadar beklemişler?
Bunları neden daha önce söylemedin?

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 12

13
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

Şahıs Zamirleri: Varlıkları şahıslar halinde ve temsil suretiyle karşılayan kelimelerdir.

Şahıs zamirleri şunlardır:
Teklik Çokluk
1.ş. ben biz
2.ş. sen siz
3. ş. o onlar

Dönüşlülük zamiri: Türkçede bugün kullanılan dönüşlülük zamiri kendi'dir. "öz"

kelimesinin de bazı ağızlarda dönüşlülük zamiri olarak kullanıldığı görülür.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 13

14
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

İşaret Zamirleri: Varlıkları vasfetmeden, adlarını karşılamadan yerlerini göstermek

suretiyle belirten zamirlerdir.
İşaret zamirleri şunlardır:

Teklik Çokluk
bu (yakın için) bunlar
şu (az uzak için) şunlar
o (uzak için) onlar

Soru Zamirleri: Soru sormak suretiyle isimlerin yerini tutan, isimleri soru yoluyla
temsil eden zamirlerdir.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 14

15
 TÜRK DİLİ I
Sözcük Türleri

Türkçede asıl soru zamirleri insanlar için kullanılan "kim" insan dışındaki
canlılarla cansız varlıklar için kullanılan "ne" kelimeleridir. Bu zamirlerin çekimli
şekilleriyle iyelik eki almış soru sıfatları da soru zamiri olarak kullanılırlar.

Belirsizlik Zamirleri: Hangi nesneyi temsil ettikleri, hangi ismin yerini tuttukları tam
manasıyla belli olmayan zamirlerdir.

kimse, biri, bazısı, başkası, hepsi, kimi, kimisi, birisi, hepimiz, biriniz, bir kaçı, bir çoğu, her
bir, hiç biri, bir çoğumuz, falan, filan, falanca, filanca, öteki, beriki, deminki, oradaki gibi
kelimeler şeklinde kullanılır.

© Ordu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (Aralık 2014) 15

16