Rozszerzony program matematyki w gimnazjum uw Greckie litery: mate i niektére wielkie a alfa yoni Tr gamma B beta € ksi A delta gamma © omikron © teta 6 delta mpi A lambda € epsilon @ 0 EB ksi (zeta, dzeta a sigma Topi neta rT tau SE sigma 0 teta v— ipsilon ® fi + jota e fi YW psi kappa x chi 2 omega lambda psi Homi w omega 1. Oznaczenia bokéw i katéw tréjkata Odeinki zapisujemy 2wykle podajgc ich korice, np. odcinek AB. Czesto ozmaczamy od- cinki malymi literami, up. odcinek a. Katy zapisujemy podajac tray litery: ozmaczenie punktu na jednym ramieniu, oznaczenie wierzcholka oraz ozmaczenie punktu na drugim ramieniu, np. kat BAC lub 4BAC. Jedli nie prowadzi to do nieporozumien, to poda- jemy tylko wierzcholek kata, np. ZA. Czesto ozmaczamy katy malymi literami alfabetn greckiego, up. «, 9, y. Praypu- Sémy, Ze dany jest tréjkat ABC. Bok lezacy naprzeciw wierz- chotka A oznaczamy zwykle litera a, bok lezacy naprzcciw wierzcholka B oznaczamy litera b, a bok lezacy napraeciw wierzcholka C ozmaczamy litera c. Katy pray wierzcholkach A, B i C omacaamy odpo- wiednio literami greckimi a, i ¥ (tys. 8.1) Rys. 81 2. Praystawanie tréjkatow Méwimy, ze tréjkaty ABC i DEF sa praystajace (i piszemy A ABC = A DEP), jesli AB=DE, BC=EF, AC=DF oraz, 4BAC = EDF, , B,D, =CpD2, £B,A\Dy = £0yAqD2 W tym przypadku katy By A,D; i CpAyD2 nie leza jednak migdzy réwnymi odpowiada- jacymi sobie bokami A, D, i AzD2 oraz B,D, i C2D2 i dlatego cecha przystawania BKB nie stosuje sig do tr6jkatow A; B1D; i AxC2D2 6. Katy wierzcholkowe Twierdzenie 1. Katy w' zcholkowe sq réwne. © Dowéd. Zaléimy, ae proste AB i CD przecinaja sig w punk- cie O, lezacym wewnatrz odeinkbw AB i CD (rys. 8.12). Prayjmijmy nastepujace ozmaczenia katow: a=ZA0C, 8=ZBOD, 7 = BOC. Udowodnimy, ze AOC = £BOD, czyli, te a = 8. Nr | Stwierdzenie Uzasadnienie 1 | aty= 180° katy przylegle, 2. | B+ y= 180° katy przylegt 3. J aty=s+y 1i2, 4 | a=68 96Rozszerzony program matematyki w gimnazjum 7. Suma katéw tréjkata Twierdzenie 2. Suma katéw trojkata wynosi 180° Db ge Dowéd. Oznacamy katy tréjkata ABC literami a, iy. Na- stepnie przez wierzcholek C’ prowadzimy prosta réwnolegla do boku AB i zamaczamy na nie} punkty D i E po obu stronach punktu C, w taki sposéb jak na rysunku 8.13 a Rys. 8.13 B Nr_| Stwierdzenie Uzasadnienie 1. | LACD =a katy naprzemianlegte, 2. | £BCE=8 katy naprzemianlegle LACD + £BCE + ¥ = 180° punkty D, Ci £ sq wspélliniowe, a+ B+y= 180° 1,2, 3, cb.do. Wnioski. 1) Jesli w trdjkacic jeden kat jest prosty lub rozwarty, to pozos 2) Suma katéw ostrych tréjkata prostokatnego jest rowna 90° 3) Jegli dwa tréjkaty maja dwie pary katéw réwnych, to trzecie katy tych tréjkatow tex sq réwne, Na przyklad, jesli w tréjkatach ABC i DEF mamy ZA = ZD oraz ZB = LE. to AC. Udowodnimy, ée y > 8. Poniewaé AB > AC, wige wewnatrz boku AB znajduje sig taki put >. ze AD = AC. Oznacamy litera 5 kat ADC L\ DX rys. 8.17 D B 998, Geometria tréjkata Nr_ | Stwierdzenie Uzasadnienie 1. | y> 4ACD pélprosta CD leiy wewnatrz kata ACB, 2. | AG=AD z zalozenia o punkcie D, 3. | LACD=6 2, twierdzenie 4, 4 |6>e kat ADC jest katem zewnetrznym trdjkata DBC, 5. | y>e 1,3i4, cb. do, 13. Dowody niewprost. Nieréwnogci miedzy bokami tréjkata — c.d. Twierdzenie 7. W trdjkacie naprzeciw wi¢kszego kata lezy diuészy bok. Dowéd. Oznaczmy boki tréjkata ABC literami a, b, ci katy literami a, 2 iy (rys. 8.18). Przeprowadzimy taw. dowéd przez sprowadzenie do niedorzecznoéci (inacze| na- zywany dowodem niewprost). Wyjasnimy najpierw, co to jest dowéd niewprost. Dow6d niewprost polega na tym, ze przypuszezamy, ié teza twierdzenia jest nieprawdziwa. 4 * W praktyce wyglada to tak, Ze to praypuszczenie dolaczamy do zalozen twierdzenia, a nastepnie z dotychezasowyeh za- lode i przyj¢tego przez nas przypuszezenia dochodzimy do A z B sprzecmosci. W ten sposdb pokazujemy, #e nasze przypusz- Rys, 818 czenie musialo byé nieprawdziwe, a to maczy, de prawdziwa jest teza twierdzenia. Praypusémy zatem, ze zachodzi nicrownosé 8 > a. Cheemy poka- zaé, ie b > a. W tym celu przypusémy, #e teza. nie jest prawdziwa, tm. b < a. Mamy zatem dwie moiliwosci Praypadek 1. 6 a, cb. deo Whiosek. Przeciwprostokatua tréjkata prostokatnego jest diuzsza od kaddej z przypro- stokatnych. W tréjkacie rozwartokatnym najdiuészym bokiem jest bok lezacy naprzeciw kata rozwartego 14, Nieréwnoéé tréjkata Twierdzenie 8. Suma dwéch bokéw tréjkata jest wigksza od trzeciego bok. ya 819 © Dowéd. Przypusémy, de mamy dany trdjkat ABC. Udowod- y nimy, ze AC-+BC > AB. W tym celu poprowadémy dwusieczna kata ACB i omacany litera D punkt przecigcia tej dwusieczne} z bokiem AB (rys. 8.19) a D B 100Rozszerzony program matematyki w gimnazjum Nr_| Stwierdzenic Uzasadnienie 1. | ACD = £BCD CD jest dwusieczna kata ACB, 2. | LADC > LBCD kat ADC jest katem zewnetrmym trdjkata DBC, 3. | LADC > ZACD 1i2, 4 | AG> AD twierdzenie 7 (dla tréjkata ADC), 5. | BDC > LACD kat BDC jest katem zewnetranym trdjkata ADC, 6. | £BDC > BCD 1id, BC > BD twierdzenie 7 (dla tréjkata DBC), 8. | AC+BC > AD+BD | 417, 9. | AD+BD=AB punkt D lezy wewnatrz odcinka AB, 10. | AC+ BC > AB 819, cb. do, Whiosek. Jesli A, B i C sq dowolnymi punktami plaszezymy, to AB < AC + BC, pray ezym réwnosé zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy C' jest punktem odcinka AB. Twierdzenie 8 méwi, Ze jesli liczby rzeczywiste a, b ic sq Alugosciami bokéw tréjkata, to prawdziwe sq tray nieréwnosci: a+b>c, atc>b oraz b+e>a Prawdziwe jest tea twierdzenie odwrotne, Motna bowiem udowodnié, ze trzema liezbami rzcezywistymi takimi, Ze a+b>c, at+e>b, b+e>a, to istnieje trojkat, ktorego boki maja diugosci a, 6 i c. To twierdzenie odwrotne zapa- migtajmy teraz ber dowodu. Zauwazmy natomiast, 2e z powyészych trzech nieréwnosci wynika, iZ liezby a, b i ¢ sq dodatnie. Jesli bowiem dodamy do siebie stronami pierwsze dwie nieréwnosci, to otrzymamy 2at+b+e>bte, cayli 2a > 0, a wige a > 0. Podobnie dostajemy 6 > 0 ic > 0. 101