Prof, Dr. Selahattin Sulhi Tekinay’in Hattrasima Armagan Istanbul Marmara Hukuk Fakiiltesi ISTANBUL-1999ICiNDEKILER Simrh Ehliyetsizlerin Ticari Muimessil Olarak Tayini Sorunu Faruk ACAR, . Ticari Defterlerin Sahibi Aleyhine Delil Olmasi Bakimndan Bu Defterlere Gegirl: esi Gareitken Gesirlmemig Olan Kaystlann Durumu ve Bir KararIncelemesi Murat ALISKAN oc enn fennnnnnnnnse dD Finansal Kiralama'nm Dunya'da ve Ulkemizdeki Geligimi ve Ulkemizde Finansal Kiralama Sozlegmelerine Iliskin Olarak Finansal Kiralama Kanunundan ve Uygula- madan Kaynakianan Sorunlar Deg, Dr. Atilla ALTOP.... fonts 33 Danimarka Hukaku Prof. Dr. Yilmaz ALTUG. esnenann so oseennnee 61 ‘Yukun Ziya Ve/Veya Hasart Sebebiyle Yéneltilebilecek SumirlvSinirsiz Uluslararasi Hava Tagimalarinda Tagyiciaya Sorumluluk Halieri ve Tagiyicinin Sorumluluktan Kurtulmas Aras. Gor, Ara ARSLAN cccocnne 7 89 The Impact of International Arbitration Conventions and Bilateral Treaties on the Development of Commereal Arbitration in Turkey Dr. Mahmut Tevfik BIRSEL 119 ‘Yalnzca Agar ve Réisumatin Vakfedilmig Bulundugu Taginmazlar Acsindan Vakaflar Kanununda Defic Yapmasina Dai 4102 Say Yasanm Degeriendirimesi Prof. Dr. Halk BURCUOGLU ......0 143 Finansman Modeli Olarak Management Buy-Out (MBO) Yard. Dog. Dr. Murat CANYUREK....... Sanction et Droit Mehmet Emin CAGIRAN Eski Hukukumurda Olim Hastasinin Tasarruflan, ‘Yrd. Dog. Dr. Ekrem Buyra EKINCT ..... Devletler Ozel Hukukunda Asin Yetki Kurallary ‘Yrd. Dog. Dr. Nuray EKSI 7 Alt Vekalet_ ‘Aras. Gor. Fulya ERLULE ne nen 259 Cari Hesabin Sona Erme Sebepleri Prof. Dr. Nisim FRANKO nT 2872 Sey Govre Kanunune Gare “Kinlten‘in Hukukd Sorumtulaga ‘ir Gor Kadir Emre COKVAYEA se see 281 Bir Borg lligkisinde Miteselsil Borglulardan Birisinin ibrasinmn Diger Miteselsil Borelular Uzerindekii Etkisi Mustafa Alper GUMUS ccc one BLL Radinlar ve Erkekler Arasinda Egitik Hallonda Isvigre Federal Kanan Ges. Than HELVACT o.oo 323 Muvazaa (Damik) - Hileli Anlagma - Miras Brrakanin Muvazaast Prof. Dr. Yagar KARAYALCIN ysninnennnnnestninnns 343 Eski Hukukumurda Saria Ba Islemler Yard. Dog. Dr. Osman KASIKCL.... o sneannnnnnnsnnnin STS Turk Ceza Kanunu M. 39/1 Gergevesinde Kanun Gereji Kasith Sayilanlar Hakkinda, Ceunct KigilerinIyiniyetini Koruyan MK. M. 960/1, C.2 Hakmd Uygulanabitir mi Prof. Dr. Necip KOCAYUSUFPASAOGLU. Ege Kita Sahanhginin Sinrlandiniimast Sorunu fard. Dog. Dr, Selami KURAN onsen ABXVI Anayasa Mahkemesi Kararlarinin Baglayiahip ve Iptal Kararlarimn Geriye yare- mezligi Kurahnin Sorgulanmasi Anayasa ve Idazi Yarg Kararlani Ornekleri Yrd. Dog. Dr. Emin MEMIS ‘Tusk Hukukunda Taka dain Koranmas: Prof. Dr: Ergun OZSUNAY «00 Cegitli Hukuk Gevrelerinde “Manevi Zarar” Kavram: ve “Manevi Zararin Gideri- mi?ne lligkin Cézumler Prof. Dr. Exgun OZSUNAY .. nnnennnmnnninnnnsned SS Galnan yada Yasadis) Olarak i thrag Rdilen Kulturel Ohieer He Higili 1995 Unitdroit Konvansiyonu Yrd. Dos. Dr. Sibel OZEL 509 Les Droits de L1omme etil arbitrage dans les Affaires du Commerce Internat Alain Plantey ‘Milletlerarasi Ticari Tahkim ve Insan Haklart Alain Plantey joocsunnnnnnesnnnnn 7 sosnennnns889 Hakswz Zilyetik Kurallarmn Haksi Zenginlesme Kurallanyla Tamamlanmas) Haksvz Zilyet Zararma, Onun Yararlardan Soramsuzluk Ayrieahipmn Daralulmast ve HakauzZilyet Yaranna, Onun MasrafAlacagzmn Geniletilmes Prof, Dr. Rona SEROZAN .. . . 543 De la nécessité en Turquie une codification sur Yatbitrage commercial international et de Tanalyse de certaines dispositions du dro intemational prive ture en cette matiére par Dr. Vedat R, SEVIG. eo ee) Diger tntifaklar (MK. md. 759) isvgre Federal Mahkemesi Kararlan Cereevesinde An Gor. C. Salih SAHINIZ 563 MOHUK'ta Uygulanacak Hukuk Agsindan Duzenlenmeyen veya Eksik Ditzenlenen Konular Prof. Dr. Gilren TERINALP ..csoneenn ssn 879 Itibar Tazminati ve Baz Sorunlar Prof, Dr. Unal TEKINALP 2889) ‘Turkmenistan Anayasasi Gev. Suleyman Sir! TERZIOGLU on - 599 Hukuki Agidan Franchising Prof, Dr. Selahattin TUNCER ssn . sonnnenen1T Karar incelemesi Dr. M. Fatih USAN 639 Sifreli Yayinlarnn Biligim Suglart Kargisindaki Konumu ‘Dre R. Yalmaz YAZICIOGLU. 645 Haber Verme Haldanin Hakaret Suglari Bakumindan Simrlart De. R. Yalinaz YAZICIOGLU 667 Avrupa Insan Haklari Mahkemesinin Islevsel Konumu, Dr. Mustafa YILDIZ.nn o 679 Zorynla Mada liskin Reform Calismalans Uzerine Dastineeer Prof. Dr. Joachin Herrmann, AUGSBURG Gev: Dr. Hamide ZAFER wo ssn ssn 729 Medya Ongarluga ve Adli Haberlerin Veriligi ‘Yrd. Dog. Dr. Hamide ZAFER 751 Eskimeyen Eski Dostlar Neler Dediler ...... 177ESKi HUKUKUMUZDA OLUM HASTASININ ‘TASARRUFLARI Yrd. Dog. Dr. Ekrem Bugra EKINCi I. Oliim Hastahjginm Mahiyeti Eski hukukumuzda fiil ehliyetini smrlayan bazi durumlar vardir. Bun- lara klasik kaynaklarda ebliyet anzalan denir. Bu arizalarm varhia duru- munda insan olgun bir sekilde hareket edemez. Gerek vecibelerini yerine ge- tirme, gerekse haklarm kullanma bakimindan tam degil de smh yetki ve ehliyette kabul olunur ve hukuki tasarruflan kismen veya tamamen geger- siz sayihr. Bu da hem o kimsenin, hem de baskalarmin haklarim koruma maksadiyla getirilmig bir tedbirdir. Ehliyet arizalam iki kisma aynhr. Birinci kisim semavi arzalardir. Bunlarda insanin higbir tesiri yoktur. Delilik (ctinun), kiigikliik (sar), ateh (bunakhk), bayrmak (igmé), sajirhk ve duygu organlarmin kaybs, hafiza kaybi (za’fii'l-hafiza), uyku (nevm), sara, hayz, unutma (nisyan), hastalik (maruz) ve éliim (mevt) semavi arvzalardir. ikinci kisim ise miiktesep ariza- lard. Bunlar, insanin kendi iradesinin katilmasiyla meydana gelmistir. Hu- kuku bilmeme (cehl), sarhosluk (sekr), gaka (hezl), sefihlik (sefahat), sefer, kélelik (mk), hata ve ikrah miiktesep arzalardir!, Ebliyet 4rzalarmdan bazilan kendiliginden, bazilani ise hakim kara- nyla kiginin hukuki tasarruf ebliyetini kasitlar. Bu duruma hacr denir. Co- cuklar, deliler, bunaklar, kéleler kendiliginden mahcur sayihrlar. Sefihler, miiflisler, cahil doktorlar ve batul hileler éfretmek suretiyle halka fetva ve- renler hakim karanyla hacredilirler, Bu husus imam Eba Yasuf ve Muham- med bin Hasen’e goredir, Mecelle de bu ictihadi kanunlastirmistur. Igtihadla- rinda ferdiyetci temayiilleriyle tamnan Imam A’zam Ebi Hanife'ye gore borgluluk ve sefihlik haer sebebi degildir, ctinki bu insan hiirriyetlerine do- layisiyla insanhk gerefine aykiri bir durumdur. Hatta bu hukukcuya gére » Marmara Universitesi Hukuk Fakultesi Hukuk Tarihi Kursusti Ogretim Uyesi 1 Ibn Melek: Serhu Menéri’l-Envar, Ist, 1965, 338-373; Molla Husrev: Miratii’l-Usil Serhu Mirkatil-Visal, Derseadet 1321, 326-365; Bayak Haydar Efendi: Usil-i Fikh Dersleri Haci Adil, Darulhiafetilaliyye 1326, 515-546; Mahmud Es'ad: Telhis-i Ustil-i Fukh, tzmir 1313, 474-503; Sava Paga: [slam Hukuku Nazariyat: Hakkinda Bir Ettid, Tre: Baha Ankan, ‘Ank. 1955, 11/819-353; Omer Nasuhi Bilmen: Hukuks Islamiyye ve Istilahat- Fikhiyye Ka- rmusu, Ist, 1985, VIL267-319.190 riisd yaginin da bir tist smmi vardir, bu simir yirmibeg yastir. Bu sira erimis olan bir kimse sefih bile olsa imam A’zam Ebi Hanife’ye gore mallani ken- disine teslim edilir. Hastahk (maraz) da semavi bir ehliyet arizasidmy, ehliyeti kaldirmaz, aneak 6lime bitigik ise tahdit eder ve buna karsthk kisiye (genellikle ibadet- ler sahasinda) baz rubsatlar getirir. Her hastahk ehliyeti sintrlamamakta- dur, Bir hastahan ebliyet arizasi kabul edilmesi igin dliim hastas: olmasi, bir bagka deyisle dlime bitisik ve buna sebebiyet vermis olmasi gibi belli gart- lar arannr ki ileride gelecektir. Kaldi ki burada o kimsenin mutlaka tibben hasta olmasi da aranmaz, éyle ise takum durumlar vardir ki dliim hastahga ile ayni neticeyi dogurur. Hadd veya kisas cezas1 iin idama gotiiriilen, harp meydaninda diigman ile garpigmak iizere olan, bindigi gemi siddetli dalgalar ve firtma arasinda kalan, veba salginina ugrayan beldede bulunan kimseler- le hamile kadmnlar da -belli gartlarla- hikmen éliim hastasidir, Hastalik ta- birinin kullamlmas: genel bir ifadedir, isme bakarak bu haer sebebini sade- ce hastalara mahsus zannetmemelidir. Oliim hastahga da hacr sebebi olmakla beraber diger hacr sebeplerinden mahiyet ve neticesi itibariyle farkhdhr. Sozgelisi deliler ve gayrimtimeyyiz socuklarm hukuki tasarruflan asla gecerli degildir. Halbuki élim hastasmm tasarruflar: gecerlidir, ancak tenfizi, yani yerine getirilmesi bakimindan sin- nilama vardw. Nitekim hig varisi ve alacaklis: bulunmayan dliim hastasi mallarinda istegi gibi tasarruf edebilir. Ote yandan bir kimsenin dliim has- tasi olup olmadiganm tesbitinde éliim zamani esash bir rol oynadit icin bun- dan 6nce kendisinin mahcur sayilmasi veya mahkeme karartyla hacredilme- si de miimkiin defildir, Ancak eger lim hastas1 olarak vefat ettigi anlagilrr- sa, bu hasta esnasmdaki hukuki tasarruflarma éliim tarihinden geriye dogru belli simrlamalar getirilebilir. Bazi kaynaklarda, dltimle neticelenen bir hastahgin, hastanin ehliyetini zaafa ugrattrg andan itibaren ilgililerin (alacakh ve varisler) harekete gecme hakkint kazanacaklan séyleniyorsa da2, bu mimktin degildir, etinki bir hastahgin lim hastahia olup olmadigi ancak éltim ile anlagilabilir. Kaldi ki, éliim hastasimin tasarruflan gecerli olarak dogar, ancak ékimiinden sonra feshedilebilir’. Islam hukukgularinn bir kismina (Maliki mezhebine) gére ise, dltim hastasimun teberru netiligi ta- siyan tasarruflan ve muavezat (kargiikh kazandinet) nitelik tagiyanlardan misli semenin altinda olanlar mevkuftur, yani askadadir. Tasarruf sahibinin dliim hastast oldugu anlasihrsa, yani dlimle neticelenirse borclu degilse malvarhgammn iigte birinden yerine getirilir’. iste dltim hastahfa kabul edilen duruma diigmis bir kimsenin (mariz—i mevtin) tasarruflan, bir ebliyet arizasi olmasinn yanisira, hukuki netice ba- 2 Sava Paga, 1/926, eddin Muhammed: Kurretti UyainiT-Abyar li-Tekmileti Reddil-Mubtar, Kahire Matbaa- ti Meymeniyye, (Reddi’l-Muhtar ile beraber) 11/164. 4 Halil B. Ishak el-Candi: Muhtasar-1 Halil, Beyrut, 1416/1995. (Hattab ve Mevvak’in gerhle- riyle beraber), VU664,Vehbe Zuhayli: islam Fikhn Ansiklopedisi, ist. 1994, VIS38.191 Jamindan hacrden cok vasiyete benzemektedir, halbuki vasiyetle ayn: huku- ki mahiyette degildir. islam hukukuna gore, bir kimse lduga zaman geride biraktifn mallardan nce techiz, tekfin ve tedfin, yani cenaze masraflan kar- salann, sonra varsa borelari ddenir. Daha sonra kalan kimin ite birinden, varsa lenin vasiyetleri tenfiz edilir, yani yerine getirilir. Vasiyet, iigte bir- den fazla ise veya varislere yapilmigsa, bu takdirde varisler izin vermedikce tenfiz olunamaz. Geride kalan kisim ise varisler arasinda taksim edilir. Iste élim hastasmmn tasarruflan da agai yukani ayn esaslara tabidir. Sozgelisi, bu tasarruflar mal varhginm ancak tigte birinden gegerli oldugu ve baz du- rumlarda varislerin ieazetine, yani iznine bag bulundugu icin vasiyete ben- zemektedir. Eski hukukumuzda fiil ehliyetini smmlayan semavi anvzalardan biri olan éliim hastahgi (maraz-1 mevt), hukuk metodolojisine dair eserlerde, ya- ni usil-i fikh kitaplarinda ehliyet bashgr altinda incelenmistir. Buna karsi- hk tatbiki fikih kitaplarinda bagamszz bir bashik altinda ele alinmus degildir. Kimi zaman, ézellikle mukayeseli olarak yazilmg filah kitaplarmnda bir hacr sebebi olduju zikredilmigse?, hemen her hukuki tasarruf anlatihrken yeri geldikce bu konuya deginilmistir. Sozgelisi, bu gesit tasarruflarin en tipik dr- nekleri olan ve énemli sonuglar doguran éliim hastahjinda itk, yani kéle Azadi vasiyet kasmnda, éltim hastahginda talak ise talakla ilgili konular arasinda incelenmistir. ‘Yakin zamanda eski hukukumuza dair yazilan kitaplarda ise bu konu- ya daha ¢ok vasiyet kisminda yer verilmistir. Netikim gegen asirda Misirda yagarmg Osmanh hukukgusu Muhammed Kadri Paga’nin (v. 1888m) el-Ah- valii’s-Sahsiyye ismi altinda topladig gayriresmi hukuk kodunda bu husus agikca goriilmektedir®, Son devirde Ali Himmet Berki (v.1976m), éliim has- tasinin tasarruflarim vasiyete benzeterek ilgili eserinde beraberce incele- mistir?, Hanbeli hukukcusu Ibn Kudame (v. 620) de meghur eseri Mugni’de lim hastasmmn tasarruflarma daha cok vasiyet bahsini anlattg kisimlar- da yer vererek, bunlarin vasiyet ile olan benzerligine dikkat cekmistir’. Is- lam hukukuna dair giiniimiizde yazalan kitaplarda ise éliim hastahgn irade hitrriyetini smmlayan hususlar, klasik deyisle ebliyet arzalari arasinda ele ahnmaktadir9. Ote yandan giiniimiizde arap miielliflerce kaleme alman ah- 5 Kemaliddin ibniil-Himam: Fethi!l-Kadir, Kahire 1970, 111/151; bn Riigd el -Hafid: Bida- yeti!l- Muctehid ve Nihayeti1-Muktasid, Ist. 1985, 11/235; bn Kudame el-Makdisi: el-Muz- ni, Alemi’I-Kiitab Beyrat 1V/505. 6 Muhammed Kadri Pasa: el-Ahkhamu’s, Serfiyye fV-Ahvali’-Sahsiyye, 5. kitab, 4. bab, 4. fa- sil, madde: 559-570 (Tre ve ngr: Ahmed Akgiindtiz: Islam ve Osmanh Hukuku Killiyat, Di- yarbalar 1986, 277 vd.) ‘Ali Himmet Berki: Vasiyot ve Oltme Bagh Tasarruflar, Ank. 1961, 35 vd. ibn Kudame, VU72-73. ‘Ornek olarak, Abdiilkerim Zeydan: Islam Hukukuna Girig, Tre: A. Safak, 2.b, Ist. 1985, 461- 486; Hayreddin Karaman: Mukayeseli islam Hukuku, ist. 1982. 1/194: Halil Cin/Ahmet Ak- giindiz: Tirk Hukuk tarihi, 3., Ist. 1996, I1/41-42; M. Akif Aydm: Tark Hukuk Tarihi, 2, b, Ist, 1996, 245-247,192 val-i sahsiyyeye dair eserlerde de éliim hastaligmdan uzun bahsedilmekte- dir. Irakh hukukeu Numan Samerrai'nin bu hususta Arapga miistakil bir arastirmasi vardir)0, Oliim hastas: statiisindeki bir kimsenin hukuki tasarruflarinm, ehliye- te dair diger biitiin unsurlari tasisa bile belli smirlamalara tabi tutulmasi, alacakh ve varislerin hukuken korunmasi gayesine yéneliktir. Ctinki shim hastasi kendi iradesine hakim degildir. isleriyle ilgili olarak karar vermek- te, egriyi dogrudan ayirmakta gii¢liik cekmektedir. Ote yandan dliim hasta- si yagama tmidini kaybettigi igin bunu diger insanlan, bilhassa alacakh ve varislerini kxzdirmak ve onlara zarar vermek igin firsat telakki edebilmek- tedirl2 Olim hastahgi kavram, diger hukuk sistemlerinin hig birinde bulun- mayan, sadece islém hukukuna has, enteresan bir miiessesedir. Bu mitesse- se, Islam hukukunun fert menfaatlerini dengeleme gayesinin yamsira, insan psikolojisini de gézdniine aldigim géstermesi bakimindan dnemlidir!3. Bu husus dojgrudan terike, yani dliiniin geride biraktiza mal varhjh ile ilgili ol- mayan bilhassa lim hastasmin talakinda daha bariz bir gekilde géze carp- maktadw, Burada dliim hastasinin hamimmi bogamasi, onu varislikten dii- giirmek istedigine delil kabul edilmistir. Bu hikim, hukuki tasarruflarda niyyete (ig irade defil, dig iradeyle tistiinhik tamyan bir Jnsim Islam hukuk- cularma goredir. Halbuki hukuki tasarruflarda niyyeti (ig irade) muteber tu- tan ve buna iistiinliik tamyan diger bir kisim islam hukukeularinm ictiha- dina gore, dliim hastasinda varisini mahrum etme niyyeti yoksa veya biyle bir niyyet tesbit edilemiyorsa kadinin varis olmamasi gerekirdi!* Olam hastahgam bir ebliyet arzasi olarak géren hukukcularm dayan- diklan dillere gelince: Hz. Peygammer “Stiphe yok ki Allah, iyi amellerinizin arttirmah iizere éliirken mallarinin iigte biriyle teberruda bulunmaya izin vermistir” demistir!§, Kaldi ki zaten Hz. Peygamber‘in gegitli hédislerinde, varisinden miras kagirmanmn uygun olmadia bildirilmektedir!®, Nitekim bir kimse oliirken yegane mal varhin olan alti kéleyi 4zad etmis, Hz. Peygamber bu tasarrufun bunlardan kur‘ayla tesbit ettigi iki tanesi (yani mal varhgimin ligte biri) igin gecerli olacagma hiikmetmistir!7. Bu da éliim hastasinin mal 10 Numan Abdirrozak Samerréi: Tasarrufatii-Marizi Marazil-Mevt fi’ySeriati vel-Kanun, Riyad 1409/1983. 11 Ibn Melek. 849: Ali Haydar Efendi: Dureri’l-Hakkém Serhu Mecelleti-Ahkam, [st. 1930, 116738. 12 Omer Ferruh: islam Aile Hukuku, Tre: ¥.Z.Kavaker, Ist, 1969, 212-213. 13. Bu husus baska hilkiimlerde de gézlenebilir. Nitekim kasden adam dldiirmedei alternatifli olarak kisas ve diyetin kabul, had cezalan infaz edilirken gahitlerin mutlaka infaz aninda haz bulundurulmalan ve boylece yalan soylemisleirse bunu itiraf etmelerine imkan veril- esi, kizgunlik aninda sdylenmig talak sdalerinin gecerli sayalmamasi, hékimin ag, tok, si- nirli, dzgtin, soguk ve sicakta karar verememesi bunlardan birkagids. 14 Zeydan, 448, 15 Ibn Mace: Vesaya 5 (2709), 16 Ibn Mace: Vesdyei 3 (2703, 2704) 17 Muslim: Bymén, 56; Tirmizi: Ahkém, 27: Ebu Davud: Itk, 10; Nesehi: Cendiz, 65: Muvatta’193 varhjinin ancak tigte birinden gegerli teberruda bulunabilecegine acik bir delildir. Ayrica Islam hukukunun ikinci derecede kaynaklarmdan olana sedd-i zerryi, yani kétiihiiklere giden yollarin kapatilmasi prensibi de éliim hastasmnin tasarruflarinin kisitlanmasina delil teskil eder. Aksi takdirde dlim hastasina istedigi gibi tasarrufda bulunma imkani taninsa, bu sefer alacakh ve varisterinin haklarimm haleldar olmasi sézkonusudur. Eshab arasinda da bu hususta iema vardir. Gerei yeri geldiginde gorileceiti tizere bazen bu iema’a uymayan miinferid -sz- goriislere rastlansa da, Eshab oliim hastahgam bir ehliyet arizast olarak girmektedir. “Eshabem gokteki yildizlar gibidir, hangisine uyarsaniz hidayete erersiniz” hadisinin 1g1gnda Eshabm goriislerinin Islam hukuku bakimindan delil olduguna siiphe yoktur. Giiniimiize kadar intikal eden ve dliim hastahjim bir ehliyet arizast sa- yan dért siinni mezhebin disinda, Zahiri mezhebine mensup Ibn Hazm (v. 456) éliim hastahiim mali hususlarda bir hacr sebebi olarak gormezken, Ebi Silleyman (v. 270) ve diger Zahiri hukukculan: sadece atk (kéle Azad) hususunda éliim hastahgina itibar ederler!8, Bunun sebebi de aciktir. Nas- lar, yani kitab ve stinnet gézéniine almdiginda sadece bu konuda siinnette bir delil vardir. Yukanda da gectigfi izere Hz. Peygamber, bir dliim hastasi- nin kéle azadi mahiyetindeki tasarrufuna iigte bir nisbetinde smmlama ge- tirmistir, Bilindigi tizere, Zahiriler naslarin zahirine (gortintisteki anlamma) bakar ve bagkaca deli] kabul etmezler. Si‘llerin Ca'feri koluna mensup eski hukukgular dhim hastahzint bir eh- liyet arizast olarak gormezken, sonrakiler dliim hastasinn tasarruflarmt iki kisma ayirms, bunlardan gergek degeriyle bey’ (satim) ve icdre (kiralama) ile israfa kacmadan yaptifi harcamalari gecerli gormiis, hibe ibra, gercek de- gerinden agazi veya yukant satim ve kiralama gibi bir hastanm yapmast ma- kul olmayanlan vasiyet hiikmiinde kabul etmislerdir, Bunlar varisler icézet vermedikce terekenin iigte birinden yerine getirilir!9. Goriiliiyor ki sonraki Sit - Ca’feri hukukeularimm bu konuya dair gériisleri Stinni hukukeularin- kine yakindw. Tark Medeni Kanunu Oliim hastahgi mitessesesini benimsemis degildir, aneak bu kanunun 507/3. maddesinde, bir kimsenin élimiinden énceki bir yil iginde yaptin hibelerin dlime bagh tasarruflarda oldugu gibi tenkise ta- bi tutulacag hiikmii getirilmistir. Itk, 3. Muvatta'da kur’a laff gogmemektedir. Sahih-i Muslim’ gerheden Novevhi, buradan hareketle, diger ig mezhep imaminin hilafina, Imam-1A’zam Eba Hanife'nin, burada Kur’amin séz konusu olmadigina, her kélenin hissesi nishetinde azidlanyp geri kalan kism: caligarak tazmin edeceijfinei hakmettifini bildirmektedir. $a'bi, Ibrahim Neha’, Sureyh, Hasen-i Basri ve Sa'id ve Sa‘id bin Museyyeb de biyel dugtinmektedir. Yahya bin $Eref en- Nevevi: Serhu Sahih-i Maslim. Darallhilafetilaliyye 1932, V/97, 18 Ahmed el-Gandur: et-Talak f's-SErvatil'-islamiyye, Kahire 1387/1967, 108-111; Mubam- ‘med Yasuf Musa: et-Torike vel-Miras fV'-islam, 2. b. Kahire 1967, 158-161; Bilmen, VIVS13. 19 0, Ferrah, 213,194 Olim Hastaliginin Tarifi islam hukuku yéninden, hastahk iki cesittir. Bunlardan birincisi alela- de hastahktr, Bu da dlime bitisik olmayan, éliim sonucunu dogurmayan hastahk olup, eger hastamn suuru yerindeyse, yaptifa biitiin tasarruflar hu- kuken gecerlidir. ikinci cegit hastalik ise, eskiden maraz-1 mevt denilen éliim hastahjidir ki dliim hastahgadir ki, bu cesit hastaliga tutulan kimsenin hu- kuki tasarruflar: baz: simrlamalar altinda gegerli saylabilir29 Oliim hastahjamin ne oldugu tizerinde eski hukukumuzda pekgok gortig bildirmistir. Bu gériisler birbirlerinden farkh gortinse de, az-gok aym husus- lan igermektedir. Olim hastalja, Osmanli medeni kanunu Mecelle-i Ah- kam-1 Adliyye’nin 1595. maddesindeki belki de en giizel tarifini bulmustur, Buna gére: “Maraz-1 mevt ol hastalikdir ki, ekseriyya anda dltim korkusu ol- dugu halde, hasta ziiktirdan ise hanesi héricinde ve inasdan ise hénesi dahi- linde olan mesélihini gormekten aciz olub, bu hal lizre bir sene mitri:r etme- den vefat elyeye, gerek séhib-i firds olsun ve gerek olmasin. Ve eer marizin marazi miimtedd olub da déma bir hal itzre bir sene ge cerse ol marizin marazt miistedd ve hali miitegayyir olmadikea sahih hik- miinde olub tasarrufati sahihin tasarrufats gibidir. Amma marazi miistedd ve hali miltegayyir olub da bir sene gemeden ve- fat ederse vakt-i tegayytirden itibaren vefatina dek olan hali maraz-i mevt ad- dolunur.” lim Hastahginin Sartlari Yukandaki tarihten de anlasilabilecegi iizere, bir kimseyi élim hastast kabul edebilmek i¢in tig tane sart aramir. Bunlar: 1, Hastada devamih bir surette dliim (helak) korkusu bulunmahdw. Boy- le olan hastaliga eski kaynaklarda maraz-1 mehaf, yani korkulu hastalik de- nilmistir. Bu sebeple fele, ciizzam gibi dliim korkusu bulunmayan hastahk- lar, (hasta eer yataga baglanmamissa) élim hastahgi da say:lmaziar. 2, Hasta erkek ise evinin digindaki, kadin ise evinin igindeki normal i Jeri gormekten Aciz olmahdw. Burada, mesela, mide rahatsizhja geciren ba- a hastalar, hastalik durumunun devaminda mutad islerini gérebilmektedir. Bu takdirde, hastahk eer dldiiriicii bir hastahk olup da giinden giine arta- yorsa, lim hastalifa sayihr; dilerse hastanin islerini gormekten aczi esas ahmr?1, 3. Hasta en ok bir hicri yil (354 gin) boyunca bu hal iizere bulunarak élmig olmahdir, Eger hasta bir yil gectikten sonra élmiig ise, bu hastalik éliim hastahj olarak nitelendirilemez. Ancak hastaliin siddeti gitgide art- 20 Haci Resid Pasa: Ruhiil-Mecelle, Derseddeit 1327-1328; 11/241. 21 Muhammed Emin fbn Abidin: Hasiyeti Reddil-Mubtar ale'd-Darril-Muhtar Serhi Tenvi ril-Bbsar, Kahire 1386/1996, 111/384,195 amg ve hastanin durumu giinden giine degigmigse bir seneyi agmis bile olsa éliim hastahi sayilhr22, ©, Oliim Hastahjn Sayilan Haller Bir kimsenin éliim hastasi olarak kabul edilip hukuki ehliyetinin sur landirimas1 neticesini doguran hal sadece hastahk degildir. Dolayzsiyla bu ehliyet arasina éliim hasta adinin verilmesi bunun sadece hastahik hal- lerine miinhasir oldugunu géstermez. Hastahgm yanisira baska baz: haller daha vardwr ki bunlar dliim cezasina mahkamiyet, diismanla muharebe, bin- digi geminin firtina ve siddetli dalgalar iginde kalmas1, salgin hastaliga tu- tulan bir beldede bulma ve hamileliktir. Bu hallerden birine maruz kalan kimseler de dliim hastas: sayiir ve hukuki tasarruflari ancak belli simlan- dimmlarla muteber tutulur. 1. Hastalik Olam hastahg sayilan hallerin baginda -adindan da anlagilacajn tizere- hastahk gelmektedir. Bu hastahk yukarida da gectifi tizere insam giindeli- ki gleri yapmaktan alikoyan bir hastahiktx. Ayrica insanda devamh bir éliim korkusu olmasi ve bu hastahgan bir seneden az siirerek dliimle neticelenme- si garttrr. Yerinden zor kalkabilen veya ibadetlerini ayakta yapamayan zayif bir hasta, keza hastahg: bazen artan, bazen de azalip bir seneden once dlen kimse Olim hastasidir. Kotiirimliik, yataga baglanilmayan fele, nikris, ve- rem gibi miizmin hastaliklar oliim hastahii sayilmaz, yalnyz fele gibi yataza baglanilan hastaliklar Hanbeli mezhebinde dliim hastahjn kabul edilir. Ma- likilerde bu gibi hastahklarm sahibinde dlim korkusunun varhga aranir. Bu sayilan hastahklar gitgide siddetleniyorsa 0 takdirde éliim hastahiadir. Yas- li kimse yataga bagh olsa bile éliim hastasi degildir, ancak hayattan timid kesmigse éliim hastasi yataga bagh olsa bile dliim hastasi degildir, ancak ha- yattan imid kesmigse 6liim hastasi sayilr2%. Mahiyeti bilinemeyen hastahk lar igin ehl-i vukdf, yani bilirkisi olarak tabiblerin goriisleri esas alma, mi sdileh ve varislerin haklarma taalluk ettigi igin bu hususta iki hiir, adil tabi- bin beyam aranir24 22 Ali Haydar, IV/155-156. “Zeyd hasta olub lakin gélib- ali helak olmayub héric+ heytinde clan mesélihini grmeige kadir olub bu hal izre bir middet hasta olduktan sonra birkag gin mirurinda fevt olsa Zeyd'in ol hal tzre miiddet-i mezburede olan hastaligi maraz- mevt addolunur mu? el-Cevab: Olunmaz, “Seyhilislam Breurumla Fey2ullah Efendi: Fev vi-yt Feyziyyo, Ist. 1266, 545. Son devir yazarlan da aym gartlars saymaktadw. Sameiers 27-82. 28 Tbnill-Human, TII/155; Alaeddin l-Kasini: Beday'us-Sanai'fi Tertibi’s-Serai’, Kahire 1828/1910, 111/224; ibrahim Halebit: Multekab'l-Ebhur, Kitab Mevkafat adiyla tre: Mevi {ti Mehmet Efendi, Derseddet 1318, 1/264, Ibn Abidin, 111989; Holi, V/G64: Ibn Hacer el Heytemhi: Tuhfeti’l-Muhtde, Kahirei,1315, VI/81-34; Muhammed Sirbini el-Hatib: Mug nf-Muhtée, Kahire 1377/1958. 11V/50-51; Ibn Kudamei, V/84-85; Samerrai, 49-50; Bilmen, VIVSuL. 24 thn Hacer Heytomi, VIV/30-31; Sihabuddin Kalydbi: Hagiyetit KalyGbi ala Serhi Minhace,196 2. ime Mahkamiyet Haklanda hadd ve kisas gibi sebeplerle verilen dliim cezasi infaz edil- mek tizere infaz yerine (siyaset meydanina) gotirilen mahkam da éliim has- tas1 sayihr. Hadd veya kisas gibi sebeplerle idama mahkdm edilmek de Ha- nefi ve Maliki mezhebiyle Si'i-Ca’ferilerde éltim hastahi icin yeterli iken, Saff'ilerce tek bagina dliim hastahii sayilmaz, giinki her an kurtulma ve af- fedilme ihtimali vardir, dolayisiyla Oliim korkusundan bahsedilemez ve élim hastahgamnn ilk gart: gergeklesemez. Safiiler, ldiirilmek tizere sevkedilme- yi de gart kosarlar, hatta idama sevkedilirken yikinti sebebiyle élse bile has- tast sayilr, Hanefilerden Kasani’ye gore de dldiriilmek iizere hapsedilmig kimse lim hastasi degildir. Hambeliler, bir kimse idam edilmek iizere hap- solunmugsa onu dliim hastasi kabul ederler, Diigmanin elinde bulunan ve 6l- diiriilmeleri adet olan esirler ya da mahbuslar dliim hastast sayilr?5, 3. Diismanla Muharebe Diisman ile garpigmak iizere mevziden ayrilan veya fiilen carpigma du- rumunda bulunan muharip dliim hastasi sayihr, Harp meydanina sevkedil- mek tek bagma dliim hastaligi degildir. Malikilere gore ancak on saftaki mu- haripler dliim hastast sayihrlar, maamafih giniimiizdeki harplerde kullam- lan modern silahlar sebebiyle 6n saf ile geri saf arasmda tehlike bakimindan pek fark kalmadka giz dniine alinmahdr. Sel feléketi ile kargi kargtya kal- mak da éliim hastahjn kabul edilmez?6, 4. Firtanaya Ugrayan Gemi Denizde veya Firat, Nil gibi nehirlerde bindigi gemi siddetli dalgalar iginde kalan veya firtinaya tutulan kimse de dliim hastasi saynhr?7, 5. Salgin Hastahik Veba gibi salgin hastahk bulunan bir yerdeki kigi éliim hastalija halin- de saythr, Ancak Maliki Hukukeusu Uleys'in nakline gore veba salginina uz- rayan beldede yasayanlar lim hastast kabul edebilmek igin o beldedeki in- sanlarm tigte birinin bu salgmdan élmiig olmasi gerekir. Bu takdirde geride kalanlar, baska sebeplerle de dlseler éliim hastast sayihrlar. Bir baska Mali- ki hukukcusu Hattab ise bu salgin hastaliga tutulmadikea bu beldede yasa- yanlan éliim hastasi kabul etmez. Hanefi ve Safi'ller ile Si-i-Zeydilere gore, veba salgim bulunan yerde yasanalar mutlak olarak éliim hastas: durumun- Kahire Matbaatii Dan Ihydi Kutubil-Arabiyye, I11/163; Ibn Kudame, VI/85; Samerrahi, 36; Bilmen, VIU312-313. 25 Kasani, 111/224, tbn Abidin, 111/385; Mevvak, VI/664, Sirbini, IIV/52; Kalyabi, 111/164, fbn Kudame, VI/87-88, Samerrai, 37-39. 26 Ibn Abidin, 1V/986; Mewwak, VI/664, irbint, 1IV/61; Ibn Kudame, VI/87; Samerrai, 42-43. 27 Ibn Abidin, I1/985; Mevvak, VV664; Sirbini, 111/52, Kaybabi, 111/164; ibn Kudame, VU/88; ‘Samerrai, 41-42,dad, Hanbelilerden bir gorig bunian éliim hastast kabul etmez28. 6. Hamilelik Gocuk dogurmak iizere olan ve sanca geken bir kadin, tig mezhebde do- gum sancilari baslayinca, Maliki mezhebinde ise altiner ayim doldurduktan sonra 6liim hastasi sayrhr?%, U1. Gliim Hastahgmda Yapilan Tasarruflar Olam hastahginn, insandaki vecub ve eda ehliyetini ortadan kaldirma- diga, ancak kiginin baz tasarruflarim etkiledigi ve bunlarm yerine getiril- mesine engel olusturdugu yukarida bildirilmisti. bu etkinin sebebi giyle aqiklanmaktadir, Olim ile, murisin mallarina varisin irsiyetten, alacakhnin da borg iligkisinden dojan hak ve halefiyeti soz konusudur, Hastalik olim sebebi oldugundan, varis ve alacaklilarin bu haklari, “hiikiim sebebin. bas- langucina izdfe olunur” gene| prensibince, hastaligin bagindan itibaren sabit- tir!, Bu sebepten varis ve alacaklilarm haklarinin korunmast icin, uygun goriilen bir mikdar gergevesinde, oliim hastasi mahcur sayihr. bunda, dort stinni mezheb de hemen hemen miittefiktir?!, Bu miktar, varisler bakimin- dan terikenin iicte biri, alacakh bakimindan da, eer alacak terikenin tama- mina karsihk iso tamamn, degil ise alacak miktardi kadardw. Ashnda fuyasa gore, dliim hastasinn teberrularmm, yani kargthksiz, tasarruflarmm ticte bir miktarda olanlarm bile gecerli olmamasi gerekir, clinki lim hastast hacr altimdadi. Mahcur kimse mal varhginda asla kargiiksiz tasarrufta bulunamaz. Ancak yukanda zikredilen ve vasiyetin mesruluguna delil teskil eden hadis geregince insanlarm saghklarmda yer- ine getiremedikleri bir takim vecibelerin yerine getirilmesini sazlamak ve hayatlari boyunca islemig oldukla hata ve kusurlarm telafisinei imkan ver- mek maksadiyla istiasanen oliim hastasmin tasarruflan’ da vasiyet hiik- miinde tutulmug ve buna malvarhganin borclarmdan artan kismmm iicte birinden ivazsiz tasarruflarda bulunma hakki tanmmuistir®2, Bir hastahk éliim hastahi mahiyeti gisteriyorsa veya béyle oldugu mi- tehassis miishiman bir tabibin (tabib-i miislim-i hazvk) beyamyla ortaya qlk- migsa, hasta bu haliyle mahcur, yani hacr altinda sayihr. Bu hacr durumu, yani hastanin éliim hastas1 oldugu ancak éliimle anlasilabilecefii igin éliim anindan itibaren geriye dogru hikiim ifade eder. Yani borglu ise bor¢larimn 28 Ibn Abidin, 11/390, Eb@ Abdullah Uleys: Fethu'l-Aliyyi/-Malik, Kahire, 1378/1958, 11/160; Eba Abdullah el-Hattah: Mevahibi'-Celil, VU664; Kalyabi, 111/164; fbn Kudame, VU88; merrai, 43-44 29 thn Abidin, 111/390; Mewvake, VU664; Kalyabi, 111164; bn Kudéme, VU86; SAmerrai, 39-41 80 Tbn Melek, $49; Molla Husrev, 928; Haydar Efendi, 522; M: Es'ad, 481, 31 Tbn Abidin, 1116386; Mewvak, VI/663; Ibn Hacer Haytemhi, VIV‘28-29; Ibn Kudamei, 1V/506, WU71; Zuhayli, VU53S. 82 Molla Hitsrev; 339; Haydar Efendi, 523; M. Es'ad. 482,198 tamami, degilse ve varisleri varsa mal varhiinn ticte birini aan kismnda- ki tasarruflan hakkandaki kusitlama, hastahjin basndan itibaren bir sene zarfinda hasta olmiigse sdzkonusu olur. Borglar malvarhginm bir kismm. olusturuyorsa, varisler bakimindan kalan kismin iigte biri nazara almar. Ak- si takdirde hastanmn bir sene iginde bu hastahktan dliimit sézkonusu olma- migsa, sézgelisi hasta iyilegmigse hacr sézkonusu degildir, bu hastalik esna- sinda yapilan muameleler, sozgelisi varislerinden birine yaptiga borg ikrart gecerli hale gelir, Hastalk éldiricii ve giinden giine artan bir hastahk ise artik bu bir yilhk siire aranmaz, Oliim hastahginm gartlari tahakkuk etmig- se hastaligin basindan itibaren hacr durumunu sizkonusu olacaktir. Yoksa hasta daha dlmeden bu hastalgin lim hastahga olup olmadiga anlagilama- yacagh icin hayattayken hacredilmesi sézkonusu degildir, mahkemeye gide- rek bir hastanm 6liim hastast oldugu daha éliim vuku’ bulmadan iddia edi- lemez. Bu bakimdan lim hastalg diger bazi hacr sebeplerinden farkh- dir, Maliki mezhebinde ise diger tig stinnhi mezhebden farkh olarak halk arasinda yaygin bir gekilde dliim hastahja diye bilinen ve béyle oldugu da tibben sabit durumdaki kimselerin, teberru (kargikstz kazandimet) niteligi tasiyan tasarruflan ve muavezat (kargihkh kazandini) niteligi tagryanlar- dan misli semenin altinda olanlari hastanin dlecegi veya hayatta kalacagn ana, dolayisiyla durumunun 6liim hastahgi olup olmadigs ortaya gikana ka- dar mevkuftur, yan askidadir, ‘Tasarruf sahibinin dliim hastasi oldugu anla- siltrsa, yani dliimle neticelenirse borelu degilse malvarlimm tigte birinden yerine getirilir. Ancak teberruya konu olan sey ev,. arazi ve agag gibi degis- mesi beklenmeyen bir akar ise miistesnédir, yani bu tasarruflar askida de- Zildir, hemen yerine getirilir, gerekirse sonradan tenkise tabi tutulur’4, Bir kimsenin 6liim hastalifa sebebiyle mahcur oldugunu, daha dogrusu bunun bir takim hukuki tasarruflarin. oliim hastalginda yaptigin ilgilileri (alacakh ve varisler) iddia edebilir ve dliim hastahganm isbatu igin de normal (adi) isbat vasitalari kullamihr, bir bagka deyisle usuliine uygun iki sahidin sahidlikleriyle dliim hastahgn stibut bulur. Hastanin éliimiinden sonra geri- ye dogru éliim hastahgi suresince yapmig oldugu hukuki tasurruflar: duru- ma gore fesh veya tenkis edilebilir. Olam hastahgina yaklanan kimsenin yapamayacajn tasarruf ve mah- rum kalacaga haklar dért kisimda toplanabilir®®, Yani Islam hukukuna gore lim hastasinin ehliyeti dért grup tasarruf bakimindan smmlandmilmis sa- yal: 1. Bir defa éliim hastast miilkiyeti altmda bulunan mallara tam anla- muiyla tasarruf edemez, Gerek boclulan alacaklary, gerekse varisleri tigte bi- ri agan kism icin dliim hastasimn miilkiyet hakkina miidahale edebilirler. 93 Ibn Melek, 349-350; Sava Paga, 11/926; Zeydan, 466-467; SAmerrahi, 61-71 84 Halil, Vil664; Mevvak, VII664-665; Zuhayli, VU538. 35 Haydar fendi, 523-524; M, Es'ad, 481-483; Sava Paga, 1/925-228,199 Bir baka deyigle éltim hastasi hacr altinda (mahcur) sayihr, Buradan hare- ketle soylenebilir ki: Oltim hastasmmn ivazsiz muameleleri, yani hibe, vakaf, tazminat gibi teberrular, bagigmalari eger dliim hastasi borclu ve borglart da terikesini agyyorsa, alacaklilarin iedzet (izini) vermeleri halinde yerine getirilir, vermezlerse getirilemez. Oliim hastasinin terikesi borca batik degil- se, ivazsiz islemleri vasiyet hikmiinde olup, terikenin tasarrufa elverisli kis- muinin iiste birinden gecerlidir. Oliim hastasimn ve bakmakla mitkellef oldu- gu kimselerin nafakasi, hastalifa igin gereken bakim ve tedavi masraflan bunun dignda tutulur, 2. Oliim hastasinin bey’ (satim), icdre (kiralama) ve buna benzer diger ivazh hukuki muameleleri derhal gecerli olarak kurulur. Ancak isterlerse alacakhlar malvarhginin bor¢lara dokunan mikdan, varisleri de iicte birden fazla kis bakamindan feshettirilebilir. Ugte bire giren kisimda gaben-i fa- hig varsa, yani ivazli akid aldatarak ve malm gercek degerinden bir miktar eksigine (bu miktar semenin, yani satis bedelinin uruzda, yani hayvandan baska menkullerde % 5, gayrimenkullerde % 20, hayvanlarda % 10, saf sat- ginda % 2,5 eksigidir) yapilmis ise, bunun da feshettirmeleri miimkiindiir. Olim hastasimn gsufa (Gnahm), lukata ve gasptan dogan haklari bundan. miistesnadhr. Oliim hastasinin gufa (6nalm), lukata ve gasptan dogan hak- lan bundan miistesnadir. Yine éliim hastasi alacakilarmdan bazisimn ala- cagam ddeyerek digerlerini zarara sokamaz, velev ki hanminin mehr alaca- i veya igcisinin ticreti olsun. Bunlar da diger alacaklilara katalr, éliim has- tasmmn serveti esit nisbetlerle alacakhlara dagitihr. 3, Oliim hastasi, nikah ve talak gibi dile hukuku sahasindaki tasarruf- lan ile kéle azadi ve borg ikran gibi muameleleri bakimindan maheur degil- dir, Bu muameleler borglarm toplami veya mal varhginin ute birini agan bir mikdarda yapilmis olsa bile gecerlidir, gerekirse (alacakhlar veya varisler is- terlerse) tenkise tabi tutulur, ancak feshedilemez. 4, Oliim hastast bu devrede gartlarina uygun vasiyette bulunabilir. An- cak varisine servetinin ticte biriyle bile vasiyet yapamayacain gibi, varisle- rinden biri lehine bey’ (satm), borg ikrani gibi muameleleri de gecersizdir. Oliim hastasinn higbir kasitlama olmaksrain yapabilecegi tasarruflar ve haiz bulundugu haklar da dért grupta ele alinabilir: 1. Oliim hastasinn cocuklan tizerinde nesebi sabit olur ve devam eder. Yine Slim hastast bakmakla miikellef oldugu kimselere nafaka ddeyebilir. Ote yandan dinen yerine getirmekle mikellef oldugu fitra, zekat gibi mali yiikiimliiliiklerini yerine getirebiliv. 2. Hasta bakima muhtag ise bununla miikellef olan yakinlarindan nafa- ka alma hakk: da vardir. 8, Oltim hastas borglularm: haleldar etmemek ve mal varhginm tigt bi- rini geememek gartiyla her cesit hukuki tasarrufta bulunabilir. Ancak eger hastanin ayrica sefihligi, israfi sézkonusu ise bu bakamdan da hacri miim- kiindir.200 4, Oliim hastahgina yakalanmadan énce fiilen baskalarina devretmig oldugu mallardaki hakik devam eder96 A. Oliim Hastasinm Borclar Hukuku Sahasndaki Tasarruflari 1. Bey’i (Satim) Akdi Oliim hastasinm yaptigi ahm-satim akdi feshedilebilir, Ancak mal var- hginin 6liim hastasinin borclarmdan kalan kisms, hig borcu yoksa tasarruf nisabi, yani digte biri ile béyle bir akid yapilmgsa gegerlidir. Burada da ga- ben-i fahis varsa yine akdin feshi miimkiindiir. Olim hastasimin varisine bir mali satmast durumunda da mesele iki yonden ele alinabilir: 1, Satim gakdi, gaben-i fahigle yapihmigsa bu akid yerine getirilemez’”, Satim akdi, malin gergek degeriyle veya gercek dejerinden daha ¢o- guyla yapilms ise, bu akdin yerine getirilip getirilemeyecegii ihtilafhdir. Oliim hastasimm bu gesit bir satim akdinde bulunmasina diger varisler icdzet verirse, akdin yerine getirilecegi tabiidir. Bu icdzet, dliim hastasimin aliimiinden sonra verilmelidir®8, Nitekim bir kimsenin varisine vasiyette bu- lunmasi durumunda da, diger varisler icdzet vermedikee bu vasiyetin yerine getirilmesi miimkiin degildir. Ayrica hasta eger bu hastahktan iyilesip de sonra élse, bu durum lim hastahga sayilamayacajh icin, béyle bir akdin na- fiz olacagi, yani yerine getirilebilecegi aciktir®®. Hz. Ali, dliim hastasinin gayrimenkuliinit semen-i misliyle, yani 0 malin piyasa fiyattyla kizina sat- masi durumunda diger varislerin zarar gordiikleri iddiasiyla ve semeni slim hastasinin (6liiniin) kizina geri édemek suretiyle bu akdi feshettirme imka- minm bulunduguna hiikmetmistir. islam hukukculan kiyasen diger malla- nin da bu hiikme girdigini bildirmiglerdir*®. Boreu bulunmayan bir dltim hastas1, bir mah, varislerinin diginda bir kimseye, semen-i misliyle, yani rayicine veya daha fazlasina satsa ve teslim etse bu akid gecerlidir, yerine getirilir; ancak semen-i imislinden eksigtine satsa ve teslim etse, eksik miktar terekenin tigte birinden cok ise, varisler icdzet vermedikce akit yerine getirilemez. Ancak terikenin ticte birinden cok kismu miisteri tarafindan tamamlanirsa, akit yerine getirilebilir. Aksi halde varisler akdi feshederek oliim hastasinin aldyja semeni iade edip, mebii, ya- ni satilan mah geri alrlar!! 86 Sava Pasa, 1/928, 87 “Zeyd maraz-1 mevtinde veresesinden Ama bir evi kiymetinden alts bin akce eksige bey’ ey- lerse sahih olur mu? el-Cevab: Temam behasina bey’ dahi namesru‘dur.” M. Ertugrul Diz- dag: Seyhiilistam Ebassund Bfendi'nin Fetvalan, Ist. 1972, 166 38 Mecelle, m, 393; Samerrai, 93-94. 39 Haci Resid Pasa, 10244 40 Sava Pasa, IV/194 41. Mecelle, m. 394; Samerrai, 76-79. Nitekim bu hususta Seyhulislam Ebussuud Efendi'nin bir fetvas: gévledir: “Zeyd maraz-1 mevtinde onbin akge deer evini ecnebiden Hind’e besbin ak-201 2. leare (Kira) Bir kimse éliim hastahganda icére akdi yapabilir. Kira bedelinin ecr-i mislinden agai veya yukan olmasi bu akdi etkilemez, malvarhianin ticte bi- rinden gkmasi da gerekmez, tamammndan yerine getirilir. Sozgelisi bir kim- se evini veya hizmetini ecr-i misilden agajn bir ticretle kiraya verirse veya ecr-i misilden yukan bir ticretle ev kiralasa veya ig¢i tutsa, bu akitler mal- varlganm iigte birini gegse bile, higbir kisitlamaya ugramadan yerine getiri- lir. Bu Hanefi mezhebine goredir. Ciinkii Hanefilere gre burada mal defi menfaat sézkonusudur, bunlarda da ne alacaklarmmn, ne de varislerin hak- ki bulunmamaktadhr. Nitekim malin ariyet (ding) vermesi de boyle gecer- lidir, Bu mezhebde dliim hastasinin icdresiyle isticar, yani kiraya vermesiy: le, kirayla tutmas: arasinda da fark gozetilmemistir. Bir mali ecr-i misilden agafaya kiraya vermek ile, ecre-i mislinden yukan kirayla tutmak cdizdir. Zaten bu mezhebe gare éliimle kira akdi de son bulur, héylece alacakh ve va- rislerin zarara ugramalar: sézkonusu olmaz. Demek oluyor ki icdre (kira) akdinde durum bey’ (satu) akdi gibi degildir. Aneak Saft mezhebinde du- rum farkhdir. Bu mezhebde dliim hastas: hizmetini ecri-i misilden agajnya kiraya verebilir, giinki bundan alacakh ve varislerin faydalanma imkam yoktur, aneak malin (ev, hayvan ve kile) ecr~i misilden agagaya kiraya vere- mez. Safi'iler dliim hastasmm hem icaresiyle istieart arasinda fark gozetir- ler, hem de (kendi hizmetini kiraya vermesi diginda) ecr-i misile itibar eder- ler. Yani dlim hastasi, malin: ecr-i misilden agag kiraya veremez, yine bir evi veya igciyi ecr-i misilden yukaniya kirayla tutamaz, Si'i-Ca'feri mezhe- binde de durum béyledir42. 3. Hibe Olim hastahjinda yapilan hibe, tamamen vasiyet hiikmiinde olup, va- siyete dair hiikiimler burada da uygulamr. Bu sebeple, éliim hastas: eer boreu ve varisi yok ise, malin tiimiinii birine hibe ve teslim edebilir, hata oliim hastasim geride sadece hammi (veya kocasi) kalmigsa bitin mahn buna hibe ve teslim edebilir, buna beytiImal (devlet hazinesi) emini “sahip- siz terikedir” diye mithadahelede bulunamaz. Ancak vasiyetten farkli ola- yak, mevzuhubu, yani hibe edilen mah, mevhubunlehe, yani lehine hibede bulundugu kimseye teslim etmedikce hibe tamam olmaz, ciinki hibede kabz sarttir, bu husus Hanefi ve Safi mezheplerine goredir, Maliklere ve Ibn Ebi Leyla’ya (v. 148) gore ayrica $i'-Ca’fer slerde boyle bir hibe gecerlidir, vasiyet hukmiindedir‘, Hanefilerden farkh olarak, $afi'i ve Malikilere gore beytil- mal midahalede bulunabilir, giinkii bunlara gore beyti’l-mal varislerinden- dir44, Hibe, varislerden birisine yapilmg veya terike borca batik (diiyuna eye bey’ edb fovt olsa veresesi boy'i adem.i kabule kadir olurlar my? el-Cevab: Muhataby na sills kifayet aderse olmazlar, etmezse, sillisden ziyadesin misteriden alurlar, vermez ss bey'i feshederler.” Duzdag, 168. 42. ibn Abidin, V/596-597; Samerrai, 110-112, 119. 43. Abdarkadir Sener: Islam Hukukunda Hibe, Ank, 1984, 90, 44 Mecelle, m, 877; Sanerrai, 157202 mistagrak) ise, aneak varislerin veya alacakhharm icazetiyle yerine getiri- lebilir*®, Oliim hastasmin borcu yok ise veya terike borea batik degilse teri- kenin iigte birinden diledigi kimseye hibe ve teslimde bulunabilir, varisine hibede bulunmugsa diger varislerin icazeti ara. Mala dair degil de Hane- filerin mal olarak kabul etmedikleri menfaatlere dair teberrular boyle bir si- nirlama olmaksizin gegerlidir, Meselai dliim hastasmmn evinin siknasim ve- ya kélesinin hizmetini bir baskasina bajislamasi, mallarmin tamamindan yerine getirilir46, 4. Ibra Olam hastasinn borglusunu ibra edebilmesi hususunda, eger ibra olu- nan kimse, éltim hastasinm varisi ise, bu ibra ancak diger varislerin icaze- tiyle yerine getirilebilir. Terike eZer borca batik defilse, éliim hastasinin va- rislerinden olmayan bir kimseyi ibra etmesi, varisler vermedikge ancak te- rekenin tigte birinden gecerlidir. Terike eer borca batik ise dliim hastasinm gerek varislerini, gerekse varisleri digmdaki kisileri ibka etmesi, ancak ala- cakhlarin veya varislerin icazetleri varsa nafizdir‘7, 5. Borg ikrart Olim hastast durumundaki bir kimsenin hig varisi yok ise veya hann- dan (veya kocasindan) bagka varisi yoksa, ikrant bir cesit vasiyet olarak ge- gerlidir. Dolayisiyla varisi bulunmayan kimse éliim hastaliginda biitiin mal- varhgayla bir kimseye ikrarda bulunsa, yine aym sekilde hanmndan (veya kocasindan) bagka varisi olmayan 6liim hastasi kimse biitiin malvarhinyla hanimma (veya kocasina) ikrara bulunsa gecerlidir, oliminden sonra tere- kesine beyt'til-mal emini miidahale edemez*®, ikinci bir ihtimal, dliim hastasimm herhangi bir ayn veya borg igin, va- risi olan birisine ikrarda bulunmasid. Buna diger varisler veya terikesi borea batik ise alacaklilar iedzet vermedikee muteber degildir, Varisler ica- zet verdikten sonra hasta dlse, bu icazetlerinden dénemezler. Oliim hastasi- nin varisinde olan eménetini aldigim veya varisin kendisinde olan belli bir emanetini tiiketmig oldugu geklindeyse her halde gegerlidir. Sozgelisi ikinci durumda bu malin bedeli terikeden tazmin edilir#9, Oliim hastast iken varis Jerinden birine mal ikrarmda bulunup sonra iyilesse bu ikrar1 gecerli hale gelir5?, Burada zikredilen varis, éliim hastasinin dliimii anndaki varisleri- dir, aneak dnceden varis olmadifi halde dliim annda varis olan kimsenin du- rumu farkhdi, sézgelisi him hastasmm birisine ikrarda bulunup da sonra, 45. Mecelle, m, 879; Samerrai, 158-15. 46 Bilmen, V/IT: 47 Mecelle, m. 1570; Kadri Paga, m, 567; Samerrai, 193-196, 48. Mecelle, m. 1596, 49 Mecelle, m, 1598; Kadri Pasa, m. 564. 50 Mecelle, m. 1597.