You are on page 1of 35

/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnf, lqk'/Z] j/, sf7df8f}4

+ f/f
pTkflbt
kz'kG5Lsf vf]kx?af/] hfgsf/Ld"ns k'l:tsf

g]kfn ;/sf/
s[lif tyf kz'kG5L ljsf; dGqfno
kz' ;]jf ljefu
/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnf
lqk'/Z] j/, sf7df8f}+
@)&*÷)&(
b'O{ zAb

o; k|of]uzfnfn] pTkfbg ub}{ cfPsf] ljleGg vf]kx?, vf]ksf] k|sf/,


vfksf] ;+ro tyf k|of]u ljlw af/] hfgsf/L u/fpg of] k'l:tsf k|sfzg
ul/Psf] 5 . of] k'l:tsfdf xfn;Dd o; k|of]uzfnfn] pTkfbg u/]sf]
vf]kx?sf] pTkfbg ljj/0f, vf]k nufpg] ;do, d"No ;'rL ;fy} vf]k
pknAw x'g] :6lsi6sf] ljj/0f ;d]t ;dfj]z ul/Psf] 5 .

of] k'l:tsfn] kz'kG5Lsf vf]kx?sf] k|of]u ljlw af/] 1fg lbg] x'bf kz'
:jf:Yo ;]jfsf k|fljlws tyf Jofj;flos s[ifsx?nfO{ lgs} pkof]uL
l;4 x'g] cfzf /flvPsf] 5 . ;"rgf k|jfx ug{ vf]lhPsf s'/fx? s]xL
gk'u tyf s]xL q'6Lx? klg x'g ;S5g\ . o:tf q'6Lx? e]l6Pdf o;
k|of]uzfnfdf ;'emfj k7fOlbg'xg' ;d]t cg'/f]w 5 .

8f= dfwj bfxfn


jl/i7 kz' lrlsT;s
/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnf
lqk'/Z] j/, sf7df8f}+
ljifo ;"rL
ljifo k]h g+=
s_ k|f/lDes !–$
!= cfbz{ vf]kdf x'g' kg{] u"0fx? !
@= vf]k nufPtfklg slxn]sfxL+ kz'kG5Ldf /f]u lsg nfU5 < @
#= vf]kx?sf] ljqmL ljt/0fsf] Joj:yf #
$= vf]k nufpg] ;do #
%= vf]k ;+ro tyf 9'jfgL ubf{ ljrf/ ug'{ kg{] s]lx s'/fx? #
^= s'v/' fdf vf]k nufpbf ljrf/ k'¥ofpg' kg{] s'/fx? $
v_ s'v/' fsf] vf]kx? ^–!$
!= cf/=l8= jf Pg=8L= Pkm=jg :6«g] EofS;Lg ^
@= /fgLv]t÷Pg 8L cf/=6'=jL= :6]g« EofS;Lg *
#= cf/=l8=÷Pg 8L nf;f]6f :6]g« EofS;Lg (
$= kmfjn kS; EofS;Lg !)
%= cf/ 8L ÷Pg=8L=– cfO{6' EofS;Lg !!
^= uDaf]/f] O06/ldl8P6 :6«g] EofS;Lg !@
^= s'v/' fsf] l;kmfl/; vf]k tfnLsf !#
u_ ufO{÷e};L, a+u/' tyf e]8f afv|fsf vf]kx? !%–@!
!= Pr=P;= EofS;Lg !%
@= Pr=P;= P/f];f]n EofS;Lg -hLljt_ !^
#= Pr=P;=/ lj=So"= ;+oQ' m EofS;Lg !&
$= PGy|fS; :kf]/ EofS;Lg -hLljt_ !*
%= :jfO{g lkme/ EofS;Lg -n]lkgfO{H8_ !(
^= lk=lk=cf/= xf]df]nf]u; l6io'sNr/ EofS;Lg -hLljt_ @)
&= ;]nsNr/ PlG6/]lah EofS;Lg @!
3_ kz'kG5Lx?df k|of]u ul/g] vf]kx? / ltlgx?sf] k|of]u tflnsf @@
ª_ /fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnfaf6 pTkflbt vf]kx?sf] laqmL d"No @%
r_ vf]kx?sf] ljqmL ljt/0f ug{ lgo'Qm ePsf ljt/sx?sf] ljj/0f @^
s= k|f/lDes
cfbz{ vf]kdf x'g' kg{] u'0fx?
s_ vf]kdf vf; /f]usf] lj?4df 5f]6f] ;dodf g} k|lt/f]w ug{] zlQm
(Antibodies) pko"Qm dfqfdf pTkGg ug{] u'0f x'gk ' 5{ .
v_ vf]kdf k|of]u ul/Psf] hLjf0f' jf ljiff0f'sf] k|hflt (Strain) cfkm\gf] b]zdf
kfO{g] hLjf0f' jf ljiff0f'sf] k|hflt ;+u ldNg] x'gk' 5{ . h;n] ubf{ k|hftL
km/s eO{ vf]kn] sfd gug{] l:ylt x'g] ;Defjgf sd /xG5 .
u_ vf]kdf k|of]u ePsf] hLjf0f' jf ljiff0f' z'4 (Pure) x'g' k5{ . cyf{t
To;df cgfjZos (Undesirable) hLjf0f' tyf ljiff0f'x? ldl;Psf]
(Contamination) x'g' x'b}g .
3_ k|of]u u/]sf] vf]k kz'kG5Lsf] z/L/df sd eGbf sd Side effects x?
pTkGg ug{] vfnsf] x'gk' 5{ .
ª_ vf]kn] kz' kG5Lsf] z/L/df s'g} klg lsl;dsf] xflgsf/s c;/x? (Toxic
effects) kfg'{ x'bg
} .
r_ vf]k ;j{ ;'ne x'g' k5{ .
5_ vf]ksf] d"No ;fwf/0f s[ifssf] cfly{s cj:yfn] wfGg] lsl;dsf] x'gk' 5{ .
h_ b]zsf] ef}uf]lns kl/j]znfO{ dWogh/ ubf{ vf]kx? Cold chain facility
;Dej eP;Dd sd eGbf sd kg{] lsl;dsf] ePdf /fd|f] x'g5 ] .

!
vf]k nufPtfklg slxn]sfxL kz'kG5Ldf /f]u lsg nfU5 <
vf]k nufPtfklg kz'kG5Ldf /f]u nfUg ;S5 / To;sf sf/0fx? lgDg x'g
;S5g\M
!= vf]kdf ePsf] hLjf0f' jf ljiff0f'sf] k|hftL (Strain or Sub-Strain) /
cfkm\gf] If]qdf ePsf] hLjf0f' jf ljiff0f'sf] k|hftL km/s ePdf .
@= Cold Chain sf] Joj:yf /fd|f] gePdf cyf{t\ vf]k pTkfbs ;+:yfn] lglb{i6
u/]sf] tl/sf cg';f/ cyf{t lr;f] cj:yfdf vf]ksf] cf];f/ k;f/ tyf
e08f/0f gePdf .
#= kz'kG5Lsf] z/L/df s'g} /f]usf] hLjf0f' / ljiff0f' k|jz] ul/;s]sf] t/ /f]usf]
nIf0f b]vf kg{ z'? gePsf] cj:yf (Incubation Period) df vf]k lbPdf .
$= kz'kG5Lsf] zfl//Ls cj:yf k"0f{?kn] l7s gePsf] cj:yf cyjf s'g}
lsl;dsf] tgfa k/]sf] cj:yf h:t} s'g} /f]u nfu]/ lgsf] x'b} u/]sf], w]/} sfd
u/]/ yfs]sf], nfdf] lx+8fO{ tyf df]6/sf] ofqfaf6 yfs]sf], afx\o tyf
cfGtl/s k/hLljn] u|l;t ePsf] ;dodf vf]k lbPdf .
%= vf]k k|of]u ubf{ vf]k pTkfbs ;+:yfn] lglb{i6 u/]sf] k|so[ f cg';f/ gePdf
cyf{t vf]k 3f]Nbf cfjZos eGbf sd of al9 Diluent k|of]u ePdf tyf
Ps tl/sf af6 lbg' kg{] vf]k csf{] tl/sfaf6 lbPdf tyf lglb{i6 u/]sf]
eGbf dfqf sd ePdf .
^= kz'kG5Ln] Nsf]l/g ld;fPsf] kfgL tyf s'g} PG6Ljfof]l6s vfO{/x]sf] ;dodf
vf]k lbPdf .
&= vf]k nufpg] jf v'jfpFg] lglZrt cjlwleq k|of]u gu/]df . ;fdfGotof
8fPn'oG6df ld;fO;s]kl5 ! b]lv @ 306fleq k|of]u gu/]df .
*= vf]k pTkfbg b]lv kz'kG5Ldf nufp“bf;Dd s'g} klg 7fpFdf sf]N8 r]g
Aoj:yfkgdf Aojwfg cfPdf .

@
vf]kx?sf] ljqmL ljt/0fsf] Joj:yf
/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnfaf6 pTkflbt vf]kx?sf] ljqmL ljt/f0g ug{sf]
nflu xfn;Dd b]z e/L hDdf bz j6f ljqm]tfx? lgo'Qm ePsf 5g\ . lo
ljqm]tfx?af6 lk=lk=cf/= tyf PGy|fS; jfx]s ;a} vf]kx? ljqmL ug{] Joj:yf
ul/Psf] 5 . lk=lk=cf/= vf]k vl/b ug'{ k/]df ;DalGwt lhNnfsf] e]6l] /g/L
c:ktfn tyf kz' ;]jf lj1 s]Gb| jf ;DjlGwt :yfgLo tx jf kz'kfngsf]
If]qdf sfo{ ul//x]sf] u}x| ;/sf/L ;+:yf (NGO) sf] kq ;fy lgodfg';f/ z'Ns
lt/L o; k|of]uzfnf af6 vl/b ug{ ;lsg] Joj:yf /x]sf] 5 . To;} u/L PGy|fS;
:kf]/ vf]k lngsf] nflu /f]u lgbfg k|of]uzfnfsf] l/kf]6s{ f ;fy ;DalGwt
lhNnfsf] e]6l] /g/L c:ktfn tyf kz' ;]jf lj1 s]Gb|sf] l;kmfl/; ePdf o;
k|of]uzfnfaf6 ;f]em} vl/b ug{ ;lsg] Aoa:yf /x]sf] 5 . /fli6«o vf]k pTkfbg
k|of]uzfnfaf6 pTkflbt vf]kx?sf] ljqmL ljt/0f ug{sf] nflu xfn ;Dd lgo'Qm
ePsf ljt/sx? tyf ltlgx?sf] 7]ufgf o; k'l:tsfsf] clGtd kfgfdf lbO{Psf]
5.
vf]k nufpg] ;do
vf]k k|of]u ubf{ /f]u b]vf kg{] cg'dflgt ;do eGbf Ps dlxgf cl3 g} vf]k
nufO{ ;Sg' k5{ . Pr=P;= tyf Pr=P;= / la=So'= sDafO{G8 vf]k jif{sf] b'O{ k6s
-j}zfv÷h]7 / c;f]h÷sflt{s_ lbg' k5{ . To;}u/L s'v/' fsf] vf]kx?sf] nflu
l;kmfl/; ul/Psf] vf]k tflnsf cg';f/ vf]k nufpg' pko'Qm x'G5 . t/ :yfg
ljz]ifdf /f]usf] k|sf]k x]/L :yflgo kz' lrlsT;s jf k|fljlwssf] ;Nnfx lnO{
o; k'l:tsfdf pNn]lvt vf]k tflnsfdf x]/ km]/ ug{ ;lsg] 5 .
vf]k ;+ro tyf 9'jfgL ubf{ ljrf/ ug'k{ g{] s]lx s'/fx?
!_ lk|mh 8«fO{ u/L tof/ kfl/Psf efO{/n vf]kx? pTkfbg e};s]kl5 –@))
;]G6«Lu|]8 tfkqmd ePsf] l8k lk|mhdf /fVg] h;n] ubf{ o;df pNn]v
ul/Psf] DofbeGbf nfdf] cjlw;Dd klg vf]knfO{ /fd|f] cj:Yffdf /fVg
;lsG5 .

#
@_ lk|mh 8«fO{ ul/Psf] vf]knfO{ slxn] l8k lk|mhdf /fVg] / slxn] @ b]lv *) ;]=
tfkqmd ePsf] ePsf] /]lk|mh]/6] /df /fVg] ul/Pdf vf]ksf] k|efjsf/Ltfdf
lgs} sdL cfpg ;S5 .
#_ vf]k 9'jfgL ubf{ pko'Qm tfkqmd ldnfP/ yd{; km\nf:s÷yd{sn
' aS;df
/fvL 9'jfgL ug'{ kb{5 .
$_ s'g} klg vf]knfO{ l;wf 3fddf kg{] u/L k|of]u jf cf];f/ k;f/ ug'{ x'bg} .
;fy} e08f/0f ubf{ klg cWof/f] / lr;f] sf]7fdf /fVg' pko'Qm x'G5 .
%_ Eofu't' ,] r/r/] / k6s] /f]usf] vf]kx?nfO[ /]lk|mh]/6] /sf] @ b]lv *) ;]=
tfkqmddf /fVg' k5{ t/ l8klk|mhleq /fVg' x'bg} . vf]k hd]sf] v08df klg
k|of]u ug'x{ b' g} . /]lk|mh]/6] / geP klg lr;f] sf]7fdf ;+ro ug{ ;lsG5 .
^_ vf]k /fVg] ul/Psf] /]lk|mh]/6] / rf}lj;} 306f rfn' cj:yfdf /fVg' k5{ . Ps
b'O{ 306fsf] nf]8 ;]l8Ë ;do kg{ uPdf /]lk|mh]/6] /sf] 9f]sf vf]Ng' x'bg} . olb
pknAw x'G5 eg] h]g/] 6] / rnfP/ eP klg lah'nLsf] cfk"lt{ ug'k{ 5{ .
s'v/' fdf vf]k nufp“bf ljrf/ k'¥ofpg' kg{] s'/fx?
!_ vf]k nufp“bf rNnf tyf s'v/' fx? :j:y x'g' k5{ .
@_ vf]k tof/ kfbf{ lr;f] kfl/Psf] gd{n ;nfO{g (Chilled Normal Saline) jf
vf]k;Fu} k|fKt x'g] Diluent df 3f]Ng' k5{ / o:tf] vf]k j/km jl/kl/ /fv]/
lr;f] x'g] u/L /fVg' k5{ . vf]k 8fOn'P06 jf gd{n ;nfOg jf vfg]kfgLdf
ld;fPsf] a9Ldf b'O{ 306f leqdf k|of]u u/L ;Sg' k5{ .
#_ vf]k nufp“bf ;s];Dd laxfg} nufpg' pko'Qm x'G5 . jftfj/0fsf] tfkqmd
w]/} x'g] x'bf lbgdf vf]k nufpg' pko'Qm x'bg} .
$_ vf]k tyf vf]k k|of]u ljlw af/] k"0f{ hfgsf/Lsf] nflu kz'lrlsT;s jf
glhssf] e]6l] /g/L c:ktfn tyf kz' ;]jf lj1 s]Gb| jf :yfgLo txsf kz'
;]jfsf k|fljlws jf ;DalGwt ljz]if1;+u ;Dks{ /fVg' xf]nf .

$
%_ vf]k lbg'eGbf Ps lbg klxn] b]lv vf]k nufOPsf] @$ 306f k5L;Dd kfgL
;kmf jf lgd{nLs/0f ug]{ cf}ifwLx? k|of]u gug]{ .
^_ ;fwf/0ftof !)) s'v/' fnfO{ s'v/' fsf] hft, pd]/ / df};dsf] cj:yfnfO{
;d]t dWogh/ ub}{ @ b]lv $ ln6/ kfgLdf vf]k v'jfpFg ;lsG5 .
&_ kfgLdf vf]k v'jfp“bf lrNnf] kbfy{ lgsflnPsf] b'w kfp8/÷:sLd ldNs
kfp8/ (Skimmed Milk Powder) kfgLdf ld;fO{ lbbf /fd|f] x'G5 .
;fwf/0ftof ! ln6/ kfgLdf ! rDrf b'w kfp8/ /fVg'kb{5 .

%
v= s'v/' fsf] vf]kx?
Poultry Vaccines
cf/=l8= jf Pg=8L= Pkm=jg :6«g ] EofS;Lg
(RD-F1/ND-F1 Strain Vaccine)
of] vf]k s'v/' fdf nfUg] /fgLv]t /f]u (Newcastle Disease) lj?4 k|of]u ug{
n]G6f]hl] gs :6«g] sf]] Specific Pathogen Free (SPF) c08faf6 lk|mh8«fO{ u/L
agfOPsf] hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] s'v/' f, dfp s'v/' f tyf
cGo kG5Lx? .
vf]k lbg] pd]/ M !–& lbg leq / $ xKtf kl5 k'gM bf]x¥ofpg] . o; cltl/Qm
:yfgLo cfjZostfg';f/ tf]lsPsf] vf]k tflnsfcg';f/ nufpg] .
vf]k 3f]Ng] tl/sf M @ ld=ln= lr;f] 8fOn'PG6 jf gd{n ;nfOg vf]ksf] efPndf
/fvL 3f]Ng] / lems]/ dfqf cg';f/sf] 8fOn'P06 jf lr;f] gd{n :nfOgdf 3f]nL
3fd gkg{] u/L jl/kl/ j/kmn] 9fs]/ /fVg] . 3f]nL ;s]sf] vf]k b'O{ 306f leq
k|of]u ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M o; vf]knfO{ b'O{ tl/sfaf6 k|of]u ug{ ;lsG5 .
s_ kfgLsf] dfWodaf6 k|of]u ug{] M %) k|ltzt lrNnf] /lxt b"w cyf{t Ps ln6/
kfgLdf ! ln6/ b"w ld;fO{ vf]k 3f]Ng] / dfqf cg';f/sf] s'v/' fsf] nflu
Ps306fleq l;Wofpg] u/L kfgL vfg] ef“8f]df /flvlbg] . t/ ;f] kfgL /fVg' eGbf
@ 306f cufj} kfgLsf] ef“8fx? x6fpg] / ;Dej eP;Dd laxfg jf a]ns ' f
lbg] . s]ldsn jf kfgL lgd{ns { /0f ug]{ cf}ifwL ld;fPsf] kfgL k|of]u ug'{ x'bg} .
v_ cf“vf / gfsdf k|of]u ug{] M dfqf cg';f/sf] 8fOn'P06 jf lr;f] gd{n ;nfOg
3f]ns] f] vf]k dfqf cg';f/sf] s'v/' fnfO{ k'Ug] u/L @! u]hsf] l;of] ePsf] l;l/Gh
jf ;fdfGo 8«k/n] !–! yf]kf gfs jf cf“vfdf lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ldlt b]vL ;fwf/0f cj:yfdf $ b]lv *
xKtf;Dd .
vf]ksf] :yfGt/0f (Transportation of Vaccine) M a/km /fv]sf] yd{; jf
s'njS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .

^
vf]ksf] ;+ro M ;+ro ubf{ l8klk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mhLË RofDa/ leq /fVg] .
olb lk|mh, l8klk|mh ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{ ;fy} k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M @)), %)) / !))) dfqfsf] lgnf] /+usf] lk|mh8«fO8 vf]k n]jn
;lxtsf] lk|mh8«fOË efPndf /flvPsf] .
8fOn'P06 M @)) dfqfsf] nflu !) ld=ln=, %)) dfqfsf] nflu @) ld=ln= /
!))) dfqfsf] nflu $) ld=ln= 8fOn'P06 vf]k;+u} pknAw 5 .

&
/fgLv]t÷Pg 8L cf/=6'= jL=:6]g
« EofS;Lg
(Ranikhet/ND- R2B Strain Vaccine)
of] vf]k s'v/' fsf] /fgLv]t /f]u (Newcastle Disease) lj?4 k|of]u ug{
d];f]hg] Ls :6«g] sf]] Specific Pathogen Free (SPF) c08faf6 lk|mh8«fOË u/L
agfOPsf] hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] s'v/' f, dfp s'v/' f tyf
cGo s'v/' f hftL .
vf]k lbg] pd]/ M *–!) xKtf
vf]k 3f]Ng] tl/sf M @ ld=ln= lr;f] kfl/Psf] 8fOn'P06 jf gd{n ;nfOg vf]ksf]
efPndf /fvL 3f]Ng] / lems]/ @%) ld=ln= lr;f] 8fOn'P06 jf gd{n ;nfOgdf
3f]nL 3fd gkg]{ u/L jl/k/L a/kmn] 9fs]/ k|of]u ug{] . 3f]nL ;s]sf] vf]k @ 306f
leq k|of]u ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M 3f]nL ;s]sf] vf]k %)) rNnfnfO{ k'Ug] u/L )=% ld=ln=
sf b/n] df;'df ;'O{ lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] Ps jif{ ;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f (Transportation of Vaccine) M a/km /fv]sf] yd{;÷
s"njS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf ;+ro M e08f/0f ubf{ l8klk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mhL+u RofDa/ leq
/fVg] . olb lk|mh, l8k lk|mh ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{ ;fy} k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M %)) dfqfsf] /ftf] /+usf] lk|mh8«fO8 vf]k n]jn ;lxtsf]
lk|mh8«fOË efPndf .
8fOn'PG6 M @%) ld=ln= jf]tndf vf]k;+u} pknAw 5 .

*
cf/=l8=÷Pg 8L nf;f]6f :6]g « EofS;Lg
(RD/ND- Lasota Strain Vaccine)
of] vf]k s'v/' fsf] /fgLv]t /f]u (Newcastle Disease) lj?4 k|of]u ug{
n]G6]lhgLs :6]gsf]] Specific Pathogen Free (SPF) c08faf6 lk|mh8«fOË u/L
agfOPsf] hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] s'v/' f tyf cGo kG5Lx? .
vf]k lbg] pd]/M klxnf] vf]k @ b]lv $ xKtf;Dd nufpFg] / #–$ xKtf kl5 k'gM
bf]x¥ofpg] . n]o;{ / dfp s'v/' fx?df k|To]s ^–* xKtfsf] km/sdf of] vf]k PSn}
jf cfO aL vf]k ;“u ld;fP/ lbg] k|rng /x]sf] 5 . o; cltl/Qm :yfgLo
cfjZostf cg';f/ tf]lsPsf] vf]k tflnsf cg';f/ nufpg] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M %) k|ltzt lrNnf] /lxt b'w (Skimmed milk) cyf{t
Ps ln6/ kfgLdf ! ln6/ b'w ld;fO 3f]Ng] / dfqf cg';f/sf] s'v/' fsf] nflu
!–@ 306f leq l;Wofpg] u/L kfgL vfg] ef8f]df /flvlbg] . t/ ;f] cf}iflw kfgL
/fVg'eGbf @ 306f cufj} kfgLsf] ef“8fx? x6fpg] / ;+ej eP;Dd laxfg jf
j]ns' f lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ;fwf/0f cj:yfdf $ b]lv * xKtf;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f (Transportation of Vaccine) M a/km /fv]sf] yd{;÷
yd{sn " aS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] ;+ro M ;+ro ubf{ l8klk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mhL+u RofDa/ leq /fVg] .
olb lk|mh jf l8k lk|mh ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{;fy} k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M @)) / %)) dfqfsf] xl/of] /+usf] lk|mh8«fO8 vf]k n]an
;lxtsf] lk|mh8«fOË efPndf .

(
kmfjn kS; EofS;Lg
(Fowl Pox–Vaccine)
of] vf]k s'v/' fsf] ljkm/ /f]u lj?4 k|of]u ug{ Specific Pathogen Free (SPF)
c08faf6 lk|mh8«fOË u/L agfOPsf] hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] s'v/' f tyf cGo
s'v/' fx? .
vf]k lbg] pd]/ M klxnf] k6s ^ b]lv * xKtf ;Dd / vf;u/L n]o;{ tyf dfp
s'v/' fdf !@ b]lv !$ xKtfdf bf];f| k] 6s .
vf]k 3f]Ng] tl/sf M % ld=ln= lUn;]l/g ;nfOgdf 3f]nL 3fd gkg{] u/L jl/kl/
a/kmn] 9fs]/ k|of]u ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M 3f]nL ;s]sf] vf]k @)) rNnfnfO{ k'Ug] u/L vf]kfpg] .
l;of]n] kv]6fsf] leqL efudf vf]kfpg] / 3f]nL ;s]sf] vf]k @ 306f leq k|of]u
u/L ;Sg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ldlt b]lv ;fwf/0f cj:yfdf ( b]lv !@
dlxgf ;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f (Transportation of Vaccine) M a/km /fv]sf] yd{; jf
yd{sn " aS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] e08f/0f M vf]ksf] e08f/0f ubf{ l8k lk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mlh¨
RofDa/ leq /fVg] . olb lk|mh jf l8k lk|mh ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{;fy}
k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M @)) dfqfsf] lk|mh8«fO8 vf]k n]jn ;lxtsf] lk|mh8«fO¨ efPndf
/flvPsf]= .
8fOn'P06 M % ld=ln= lUn;]l/g ;nfOg vf]k;+u} pknAw 5 .

!)
cf/ 8L ÷Pg=8L=– cfO{6' EofS;Lg
(RD/ND- I2 Strain Vaccine)
of] vf]k /flgv]t /f]u (Newcastle Disease) lj?4 u|fld0f s'v/' fdf k|of]u ug{]
Pg=l8=–cfO{= 6'= :6«g] sf] Specific Pathogen Free (SPF) c08faf6 lk|mh8«fO{8
u/L agfOPsf] lhljt vf]k xf] / of] vf]kn] t'ngfTds ?kdf tfkqmd vKg ;Sg]
(heat Resistant) Ifdtf /fVb5 .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] u|fld0f s'v/' f tyf cGo
k+IfLx? .
vf]k lbg] pd]/ M !–& lbg leq jf h'g;'s} pd]/df o; cltl/Qm :yfgLo
cfjZostf cg';f/ tf]lsPsf] vf]k tflnsf cg';f/ nufpg] .
vf]k 3f]Ng] tl/sf M @ ld=ln 8fOn'P06 jf gd{n ;nfOg vf]ksf] efPndf /fvL
3f]Ng] / lems]/ dfqf cg';f/sf] 8fOn'P06 jf gd{n ;nfOgdf 3f]nL 3fd gkg{]
u/L jl/kl/ ;+ej eP ;Dd j/kmn] 9fs]/ /fVg] . 3f]nL ;s]sf] vf]k Ps 306fleq
k|of]u ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M dfqf cg';f/sf] 8fOn'P06 jf lr;f] gd{n ;nfOgdf
3f]ns] f] vf]k lgbL{i6 s'v/' fnfO{ k'Ug] u/L @! u]hsf] l;of] ePsf] l;l/Gh jf
;fwf/0f 8«k/n] !–! yf]kf cf“vf jf gfsdf /fvL lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ;fwf/0f cj:yfdf # dlxgf;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f (Transportation of Vaccine) : ;Dej eP ;Dd j/km
/fv]sf] yd{;÷s"njS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] ;+ro M of] vf]kn] t'ngfTds ?kdf tfkqmd vKg ;Sg] (Heat Resistant)
Ifdtf /fv]tf klg lr;f] jftfj/0fdf ;+ro tyf :yfgfGt/0f u/]df a];x'G5 . t/
of] vf]k @^–#@) ;]= ;Dd /fvL @! lbg ;Dd k|of]u u/]df klg /f]u lj?4
/IffTds u'0f b]vfpb5 .
vf]ksf] k|:t'tL M of] @)) / !)) dfqfsf] lk|mh8«fO{Ë ul/Psf] n]jn ;lxtsf]
lk|mh8«fOË efPndf /flvPsf] .
8fOn'P06 M !) ld=ln= vf]k ;+u} pknAw 8fO{nP' 06 jf gd{n ;nfOg .
!!
uDaf]/f] O06/ldl8P6 :6«g ] EofS;Lg
IBD Intermediate Strain Vaccine (Live)
of] vf]k s'v/' fsf] uDaf]/f] /f]u (Infectious Bursal Disease) lj?4 k|of]u ul/g]
s'v/' fsf] Specific Pathogen Free (SPF) c08faf6 lk|mh8«fO{8 u/L agfOPsf]
lhljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] kG5L M df;' / c08fsf nflu kflng] s'v/' f Pj+ dfp s'v/' f
nufot cGo kG5Lx? .
vf]k lbg] pd]/ M klxnf] k6s M !@–!$ lbg leq / bf]>f] k6s M !(–@! lbg
leq . n]o;{ / dfp s'v/' fdf k'gM #) b]lv #% lbgleq t];f| k] 6s vf]k lbg] . t/
:yflgo ?kdf olb /f]usf] k|sf]k w]/} ePdf ljz]if1 e]6l] /g]l/ogsf] ;Nnfx
cg';f/ vf]k tflnsf kl/jt{g ug{ ;lsg] 5 .
vf]k 3f]Ng] tl/sf M @ ld=ln= dfqf cg'?k lbOPsf] lr;f] kfl/Psf] 8fOn'06nfO{
vf]ksf] efondf /fvL 3f]Ng] / lems]/ 8fOn'06sf] l;l;df 3f]nL 3fd gkg{] ul/
jl/kl/ a/kmn] 9fSg] ul/ /fv]/ k|of]u ug]{ . 3f]ln ;s]sf] vf]k @ 306f leq k|of]u
ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M 3f]nL ;s]sf] vf]k k|To]s rNnfnfO{ !–! yf]kf cfFvfdf
/fVg] jf kfgLdf lbg] .
vf]ksf] :yfgfGt/0f (Transportation of Vaccine) : a/km /fv]sf] yd{; jf
yd{sn " jS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] ;+ro M ;+ro ubf{ l8klk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mlhË RofDa/ leq /fVg] .
olb lk|mh df /fVg ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{;fy} k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M @)) / %)) dfqfsf] lk|mh8«fO8 vf]k n]jn ;lxtsf] lk|mh8«fOË
efondf .
8fOn'PG6 M @)) dfqfsf] nflu !) ld=ln=, %)) dfqfsf] nflu @) ld=ln=
vf]k;+u} pknAw 5 .

!@
s'v/' fsf] l;kmfl/lz vf]k tflnsf
!= a|fO] n{ / s'v/' fsf] vf]k tflnsf M
pd]/ /f]u EofS;Lgsf] lsl;d EofS;Lg];g tl/sf
! lbg d/]S; Pr=le=6L= 5fnfd'lg -P]lR5s_
%–& lbg /fgLv]t Pkm=:6«g] ! yf]kf cf“vfdf
!@–!$ lbg uDjf]/f] O{06/ldl8P6 :6«g] ! yf]kf cf“vfdf
!(–@! lbg uDjf]/f] O{06/ldl8P6 :6«g] kfgLdf
@%–@* lbg /fgLv]t nf;f]6f÷Pkm :6«g] kfgLdf
!= olb a|fO] n { /sf] Kof/]06 :6snfO{ ! lbgsf] pd]/df /]l:kg EoflS;g -d/]S;
lj?4_ nufOPsf] 5 / k'g M /]l:kg EofS;Lgn] g} a':6/ ul/Psf] 5 eg] To:tf
kmfd{af6 pTkflbt rNnfx?nfO{ Pr=le=6L= EofS;Lg lbg' kb{5 .
@= olb a|fO] n/sf] Kof/]06 :6snfO{ ! lbgsf] pd]/df /]l:kg EofS;Lg -d/]S;
lj?4_ nufOPsf] 5 / j':6/ EofS;Lg Pr=le=6L= lbO{Psf] 5 eg] To:tf
kmfd{af6 pTkflbt rNnfx?nfO{ /]l:kg EofS;Lg lbg'kb{5 .
#= vf]k ljxfgsf] zfGt ;dodf lbg'kb{5 . kfgLdf vf]k v'jfpFbf a9Ldf @
306f;Dd s'v/' fn] vfO;Sg'kg]5 { .
@= n]o;{ sdl;{on s'v/' fsf] vf]k tflnsf
pd]/ /f]u EofS;Lgsf] lsl;d EofS;Lg];g tl/sf
! lbg d/]S; l;=le= !(** jf 3f“6Lsf] 5fnfd'gL
P;=lj= !
%–& lbg /fgLv]t Pkm :6«g] ! yf]kf cf“vfdf
!)–!@ lbg uDjf]/f] O{06/ldl8P6 :6«g] ! yf]kf cf“vfdf
!(–@! lbg uDjf]/f] O{06/ldl8P6 :6«g] kfgLdf
@)–@@ lbg d/]S; Pr=le=l6=lk|mh 8«fO{8 3f“6Lsf] 5fnfd'gL
@%–@* lbg /fgLv]t nf;f]6f÷Pkm :6«g] jf kfgLdf
cfO{=aL= ± nf;f]6f
#) lbg uDjf]/f] O{06/ldl8P6 :6«g] kfgLdf
!#
pd]/ /f]u EofS;Lgsf] lsl;d EofS;Lg];g tl/sf
#% lbg cfO{=jL=± cfO{=lj / nf;f]6f jf kfgLdf
/fgLv]t Pkm= :6«g]
$@ lbg kmfpn kmfpn kS; vf]k kv]6f -ljË j]e_ df
kS;
*–!) xKtf /fgLv]t cf/=6'=lj=(R2B) df;'df
( xKtf cfO{=jL=± cfO{=lj / nf;f]6f kfgLdf
/fgLv]t jf Pkm= :6«g]
!@–!$ xKtf kS; kS; kv]6f -ljË j]e_ df
!% xKtf cfO{=jL=± cfO{=lj / nf;f]6f jf kfgLdf
/fgLv]t Pkm= :6«g]
!^ xKtf cfO{=jL=± cfO{=aL±Pg=8L= lsN8 3f“6Lsf] 5fnfd'gL jf
/fgLv]t df;'df
pk/f]Qm tflnsfsf] cltl/Qm cfjZostf cg';f/ ;fNdf]gn ] f nfO{e jf lsN8 vf]k
jf w]/} ;d:of b]lvPsf] :yfgdf b'j} k|sf/sf] vf]k k|of]u ug{ ;lsG5 . dfly
tflnsf adf]lhd EofS;Lg];g ul/;s] kZrft clwstd pTkfbg cj:yfdf
s'v/' f cfO{;s]kl5 k|To]s @–@ dlxgfdf cfO{=lj / Pkm :6«g] jf nf;f]6f EofS;Lg
lbb} hfg' kb{5 . /f]usf] k|sf]k x]/L of] tflnsfnfO{ :yfgLo e]6l] /g/L ljz]if1 jf
k|fljlwssf] ;Nnfx lnO{ tflnsfdf x]/km]/ ug'{ kg{] x'g ;S5 .

!$
u= ufO{, e};L, a+u/' tyf e]8f afv|fsf vf]kx?
Vaccines for Cattle, Sheep, Goat and Swine
Pr= P;= EoflS;g
(H.S. VACCINE)
of] kz'x?sf] ;+qmfds Eofu't] /f]u lj?4 k|of]u ul/g] kf:r'/n ] f dN6f]l;8f
(Pasteurella multocida) lhjf0f'x?af6 lgld{t Pnd k|l] ;lk6]68 ] (Alum
Precipitated) emf]n vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/x? M tLg dlxgf eGbf al9 pd]/sf ufO{ e}; + L, kf8fkf8L,
jfR5fjfR5L, e]8f, afv|f, a+u/' cflb . t/ Jofpg @ dlxgf dfq afFsL ePsf
hgfj/x?df k|of]u gug{] .
vf]ksf] dfqf
ufO{, e};+ L M % ldlnln6/ -Pd=Pn_ 5fnfd'lg .
;fgf afR5f, kf8f, afv|f, a+u/' M # ldlnln6/ -Pd=Pn_ 5fnf d'lg .
vf]ksf] k|of]u ug{] tl/sf M ;'O4{ f/f 3f“6L jf cGo :yfgsf 5fnf d'lg .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ldltn] #–^ dlxgf;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f M ;f]em} 3fd gkg{] ul/ Kofs u/]/ jf ;+ej ePdf lr;f] kf/L
$–!)) ;]= tfkqmddf :yfgfGt/0f ug'k{ 5{ .
vf]ksf] ;+ro M $–!)) ;]= tfkqmddf jf lr;f] sf]7fsf] 3fd gkg{] cWof/f]
7fp“df .
vf]ksf] k|:t'lt M !)) ldlnln6/ -Pd=Pn_ / @%) ldlnln6/ -Pd=Pn_ sf]
kf]lnk|fk] fOlngsf] af]tndf .

!%
Pr=P;= P/f];f]n EofS;Lg -hLljt_
H.S. AEROSOL VACCINE (LIVE)
of] ufO{ e};
+ Lx?sf] ;+qmfds Eofu't] /f]usf] lj?4 k|of]u ul/g] kf:r'/n ] f dN6f]l;8f
(Pasteurella multocida B:3, 4) :6]g « sf] hLjf0f'af6 lgld{t lk|mh8«fO8 ul/Psf]
hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/x? M rf/ dlxgfeGbf a9L pd]/sf ufO{, e}; + L, kf8fkf8L,
afR5fafR5L, cfbL .
vf]ksf] dfqf M k|lt hgfj/ slDtdf @x!× )& hLjf0f' kg{] u/L gfssf] Kjfndf
kmfOg P/f];f]n :k|] ug{] .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M P/f];f]n :k|] ug{] :k|o] /df tftf] kfgL k|of]u u/L %) rf]6L
:k|] ubf{ slt tftf] kfgL nfU5 egL olsg ug{] / ToQLg} dfqf g/dn ;nfOg
jf pknAw 8fOn'P06 k|of]u ul/ lk|mh 8«fO8 vf]knfO{ 3f]Ng] / 3f]ns ] f] vf]k
hgfj/sf] gfssf] Kjfndf :k|] u/L vf]k nufpg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ldltn] sDtLdf ! jif{ ;Dd .
vf]ksf] 9'jfgL M a/km /fv]sf] yd{; jf yd{sn " jS; leq /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] ;+ro M ;+ro ubf{ l8klk|mh jf /]lk|mh]/6] /sf] lk|mhL+u RofDa/ leq /fVg] .
olb lk|mh jf l8k lk|mh ;+ej gePdf :yfgfGt/0f ugf{;fy} k|of]u ug{] .
vf]ksf] k|:t'tL M %) dfqfsf] lk|mh8«fO8 vf]k n]jn ;lxtsf] lk|mh 8«fOª
efPndf .
ckgfpg' kg{] ;fjwflg M vf]k k|of]u ul/Psf] hgfj/df Ps xKtf;Dd s'g}
P06Ljfof]l6s k|of]u ul/g' x'bg} .

!^
Pr=P; / la=So" ;+oQ' m EofS;Lg
(H.S. & B.Q. Combined Vaccine)
of] kz'x?sf] ;+qmfds Eofu't] /f]u tyf r/r/] /f]u lj?4 k|of]u ul/g] kf:r'/n ] f
dN6f]l;8f / Snl:6«l8od rf}EffO{ hLjf0f'x?af6 lgld{t Pnd k|l] ;lk6]68] emf]n
vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/x? M ufO{, e}; + L, kf8f, kf8L, afR5f, afR5L, e]8f, afv|f,
a+u/' cflb .
vf]klbg] pd]/ M tLg dlxgf eGbf a9L pd]/sf dfly pNn]lvt :j:y hgfj/x?,
t/ Jofpg @ dlxgf dfq afFsL ePsf kz'x?df k|of]u gug{] .
vf]ksf] dfqf
ufO{, e};+ L M % ldlnln6/ -Pd=Pn_
;fgf afR5f, kf8f, e]8f, afv|f a+u/' M # ldlnln6/ -Pd=Pn_ .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M ;"O4{ f/f 3f“6L jf cGo :yfgsf 5fnf d'lg .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ^ b]lv !@ dlxgf;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f M ;f]em} 3fd gkg{] u/L Kofs u/]/ jf ;+ej ePdf lr;f]kf/L
$–!)) ;]= tfkqmddf :yfgfGt/0f ug'k{ 5{ .
vf]ksf] ;+ro M $–!)) ;]= tfkqmddf jf lr;f] sf]7fsf] 3fd gkg{] cFWof/f]
7fpFdf .
vf]ksf] k|:t'tL M !)) ldlnln6/ -Pd=Pn_ / @%) ldlnln6/ -Pd=Pn_ vf]k ;a}
hfgsf/L ePsf] n]jn ;lxtsf] kf]lnk|fk] folngsf] af]tndf pknAw 5 .

!&
PGy|fS; :kf]/ EofS;Lg -hLljt_
Anthrax Spore Vaccine (Live)
of] kz'x?sf] k6s] (Anthrax) /f]u lj?4 j]l;n; PGy|ofl;; :6/gL :6«g]
(Bacillus anthracis sterne strain) hLjf0f'x?af6 lgld{t hLljt vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/x? M 3/kfn'jf tyf h+unL hgfj/x? .
vf]k lbg] pd]/ M ! jif{ eGbf al9 pd]/sf :j:y hgfj/x? .
vf]ksf] dfqf M ! ld=ln= k|lt hgfj/ 5fnf d'lg lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M vf]k nufPsf] Ps jif{;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f M @–* l8=;]= tfkqmddf -yd{;_ jf yd{sn ' jfs;df j/km
/flv :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] e08f/0f M @–* l8=;]= tfkqmd .
vf]ksf] k|:t'tL M %) ld=ln= sf efPndf .
;fjwfgL M k|of]u u/L ;s]kl5 efon / l;l/~h tyf lgl8nnfO{ cfuf]df kf]nL
gi6 ug'{ kb{5 .

!*
:jfOg lkme/ EofS;Lg -n]lkgfOH8_
Swine Fever Vaccine (Lapinized-Live)
of] ;'u+ /' j+u/' x?sf] x}hfsf] ?kdf lrlgg] :jfO{g lkme/ -xu sn]/f_ lj?4 k|of]u
ul/g] v/fof]af6 ag]sf] hLljt NofkLgfOH8 :jfOg lkme/ EofS;Lg xf] .
vf]ksf] k|of]u ul/g] hgfj/x? M ;'u+ /' , a+u/' , a+bn
] cflb .
vf]k lbg] pd]/ M ^ xKtf jf ;f] eGbf dflysf] pd]/ ePsf hgfj/x?df .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M vf]ksf] ;fydf ePsf] 8fOn'06df 3f]nL ! ldln 5fnf
d'lg lbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]u u/]sf] ldltn] ! jif{;Dd .
vf]ksf] :yfgfGt/0f M ;f]em} 3fd gkg{] u/L yd{; jf yd{sn ' jS;df j/km /fvL
@–*) ;]= tfkqmddf :yfgfGt/0f ug{] .
vf]ksf] ;+ro M –%) ;]= b]lv –@)) ;]= tfkqmddf l8k k|mLh jf /]lk|mh]/6] /sf]
lk|mlhË r]Dj/df /fVg] .
vf]ksf] k|:t'tL M @) dfqfsf] lk|mh8fO{Ë efPndf .
8fO{nP' G6 M @) ldlnln6/ -Pd=Pn_ sf] 8fO{nP' G6 vf]k ;+u} pknAw 5 .

!(
lk=lk cf/= xf]df]nf]u; l6io"sNr/ EofS;Lg -hLljt_
PPR (Live) Homologous Tissue Culture Vaccine
of] e]8f afv|fx?sf] cToGt} ;+qmfds lk=lk=cf/= (Pestedes Petits Ruminants)
/f]u lj?4 l6io"sNr/ k|ljlw4f/f e]/f];n ] nfOg (Vero Cell Line) df tof/
ul/Psf] PPR Homologus Vaccine xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/ M afv|f / e]8fx? .
vf]k lbg] pd]/ M tLg dlxgf eGbf a9L pd]/sf :j:y hgfj/x?
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M vf]ksf] ;fydf /x]sf] lr;f] kfl/Psf] 8fOn'P06 jf gd{n
;]nfOgdf 3f]nL ! ld=ln= k|lt hgfj/sf] b/n] 5fnf d'lglbg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]ukl5sf] # jif{;Dd . t/ af/Daf/ /f]u km}ln/xg]
If]qdf k|To]s !–@ jif{df vf]k bf]x¥ofpg' pko'Qm x'g5 ] .
:yfgfGt/0f M a/km /fv]sf] yd{; jf yd{sn ' aS;df /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
e08f/0f M –% ;]= –@) ;]= df /fVg] . obL tTsfn k|of]u ug'{ 5 eg] $–!)
)

;]= tfkqmd ePsf] sf]N8 ?d jf /]lk|mh]/6] /df /fVg ;lsG5 .


vf]ksf] k|:t'tL M %) / !)) dfqfsf] lk|mh8fO{Ë efPndf .
8fOn'OG6 M vf]k ;+u} pknAw x'g] lr;f] kfl/Psf] 8fOn'OG6 jf gd{n ;nfOg
k|of]u ug{] .
;fjwfgL M
-!_ 8fOn'OG6 ldnfOPsf] vf]knfO{ @ 306f leq k|of]u ul/;Sg' k5{ / k|of]u
cjlwe/ vf]knfO{ a/kmn] 9fs]/ 3fd gkg{] u/L /fVg'k5{ .
-@_ k/lhjL jf cGo /f]ujf6 u|l;t Jofpg] dfpx?df of] vf]k nufP kZrft
t'xfpg ;S5 . ct M vf]k nufpg' eGbf @ xKtf klxn] k/lhjL lj?4 cf}ifwL
v'jfP/ dfq vf]k nufpg' a9L pko'Qm x'G5 .

@)
;]nsNr/ PlG6/]lah EofS;Lg
Cell Culture Anti Rabies Vaccine (ARV)
/]ljh /f]u s's/' , la/fnf], :ofn, Ajf+;f] tyf tftf] /ut ePsf cGo :tgwf/L
hgfj/ nufot dflg;df ;d]t nfUg] clt vt/gfs k|f0f3fts ljiff0f"hGo
h'gf]l6s /f]u xf] h; lj?4 ;]nsNr/ k|ljlwåf/f tof/ ul/Psf];n ] sNr/ PlG6
/]lah vf]k xf] .
vf]k k|of]u ul/g] hgfj/ M s's/' , la/fnf], ufO{, e};
+ L tyf tftf] /ut ePsf cGo
:tgwf/L hgfj/ .
vf]k lbg] pd]/ M tLg dlxgf eGbf a9L pd]/sf hgfj/x? .
vf]k k|of]u ug{] tl/sf M vf]knfO{ @ b]lv * l8u|Ldf e08f/0f ug]{ / ! ld=ln= k|lt
hgfj/sf] b/n] 5fnf d'lglbg] .
a':6/ 8f]h M Ps k6s klg vf]k gnufPsf] s's/' / la/fnf]df klxnf] k6s vf]k
nufpbf Ps dlxgf kl5 k'gM Ps 8f]h vf]k nufpg] / To;kl5 k|To]s jif{ Ps
8f]h vf]k nufpg] .
vf]ksf] /IffTds cjlw M k|of]ukl5sf] ! jif{;Dd .
:yfgfGt/0f M a/km /fv]sf] yd{; jf ydf]s { n
' aS;df /fvL :yfgfGt/0f ug{] .
e08f/0f M @ b]lv * l8u|L ;]= df /fVg] .
vf]ksf] k|:t'tL M ! / !) dfqfsf] Unf; efPndf .
;fjwfgL M
-!_ vf]knfO{ @ b]lv * l8u|L ;]= e08f/0f gePsf] kfOPdf To:tf] vf]k k|of]u ug'{
x'b+ g} .
-@_ /]lah /f]u nflu ;s]sf] kz'df EoflS;g nufpg' x'b+ g} .

@!
3= kz' kG5Lx?df k|of]u ul/g] vf]kx? / ltlgx?sf] k|of]u tflnsf
qm= EofS;Lgsf] s'g /f]u k|of]u ul/g] pknAw dfqf k|lt nufpg]
;+= gfd lj?4 kz'kG5L dfqf kz'÷kG5L pd]/
! Pr=P;= lj=So"= Eofu't] / ufO{, e};+ L, @) jf % ld=ln= 5fnf $ dlxgf
sDafO08 r/r/] afv|f, a+u/' %) d'lg -7"nf kz'_ To;kl5
# ld=ln= 5fnf k|To]s ^
d'lg -;fgf kz'_ dlxgf
@ Pr=P;= Eofu't] ufO{, e}l;, @) jf % ld=ln= 5fnf
EofS;Lg afv|f, a+u/' %) d'lg -7"nf kz'_ $ dlxgf
# ld=ln= 5fnf To;kl5
d'lg -;fgf kz'_ k|To]s ^
dlxgf
# Pr=P;=P/f];f]n Eofu't] ufO{, e}l;, %) Dffqf cg';f/ # dlxgf
EofS;Lg afv|F, a+u/' pknAw To;kl5
8fOn'PG6df k|To]s jif{
3f]nL gfsdf
:k|] ug{]
$ lj=So"=EofS;Lg r/r/] ufO{, e}l+ ;, @) jf % ld=ln= 5fnf $ dlxgf
afv|f, a+u/' %) d'lg -7"nf kz'_ To;kl5
# ld=ln= 5fnf k|To]s ^
d'lg -;fgf kz'_ dlxgf
% PGy|fS; :kf]/ k6s] ;a} 7"nf %) ! ld=ln= 5fnf ! jif{
EofS;Lg hgfj/ d'lg To;kl5
k|To]s ^
jif{

@@
qm= EofS;Lgsf] s'g /f]u k|of]u ul/g] pknAw dfqf k|lt nufpg]
;+= gfd lj?4 kz'kG5L dfqf kz'÷kG5L pd]/
^ :jfOg lkme/ a+u/' sf] a+u/' !)÷@) ! ld=ln= ^–* xKtf
EofS;Lg x}hf 5fnf d'lg To;kl5
jf df;'df k|To]s jif{
& Pkm=Pd=8L= Vff]/t] ufO{, e}l+ ;, !% jf @ ld=ln= #.$ dlxgf
EofS;Lg afv|f, a+u/' %) ! ld=ln= To;kl5
5fnf d'lg k|To]s ^
dlxgf
* lk=lk=cf/= lk=lk=cf/ Affv|f, e]8f %)÷ ! ld=ln= #.$ dlxgf
EofS;Lg !)) 5fnf d'lg To;kl5
jf df;'df k|To]s jif{
( /fgLv]t Pkm /fgLv]t s'v/' f k|hftL @)), !–! yf]kf ! xKtf
:6]g EofS;Lg %)), cf“vf, gfsdf $ xKtf,
!))) /fVg] jf To;kl5
kfgLdf 3f]nL cfjZostf
v'jfpg] cg';f/
!) /fgLv]t /fgLv]t s'v/' f %)) )=% ld=ln= *–!) xKtf
cf/=6"=lj= df;'df -/fgLv]t
EofS;Lg Pkm jf
nf;f]6f
nufPsf] $
b]lv *
xKtf kl5
dfq_

@#
qm= EofS;Lgsf] s'g /f]u k|of]u ul/g] pknAw dfqf k|lt nufpg]
;+= gfd lj?4 kz'kG5L dfqf kz'÷kG5L pd]/
!! /fgLv]t nf;f]6f /fgLv]t s'v/' f @)) !–! yf]kf $ xKtf,
EofS;Lg cf“vf, gfsdf To;kl5
/fVg] jf cfjZostf
kfgLdf 3f]nL cg';f/
v'jfpg]
!@ kmfjn kS; lakm/ s'v/' f @)) kv]6fdf ^ b]lv *
EofS;Lg vf]kfpg xKtf, !$
xKtf
!# uDaf]/f] EofS;Lg uDaf]/f] s'v/' f @)), !–! yf]kf !@ b]lv
%)) cfFvf jf !$ lbg,
gfsdf /fVg] !( b]lv @!
lbg / #)
b]lv #% lbg
!$ /fgLv]t cfO{ /fgLv]t s'v/' f !–! yf]kf ! xKtf leq
6' EofS;Lg cf“vf, gfsdf / $ xKtf
/fVg] jf kl5
kfgLdf lbg
!% PlG6 /]ljh /]ljh s"s/" , la/fnf], !, !) ! ld=ln= # dlxgf, $
EofS;Lg :ofn, Ajf+;f] 5fnfd'lg dlxgf,
tyf tftf] To;kl5
/ut ePsf k|To]s jif{
cGo :tgwf/L
hgfj/

@$
ª= /fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnfaf6 pTkflbt vf]kx?sf] laqmL d'NoM
qm=;+= EoS;Lgsf] gfd dfqf v'bf| d"No -?_
!= Pr= P;=EofS;Lg @) dfqf $)÷–
%) dfqf ()÷–
@= Pr= P;= P/f];f]n EofS;Lg %) dfqf ()÷–
#= Pr=P;=P08 lj=So"= sDafOG8 @) dfqf &%÷–
EofS;Lg %) dfqf !%)÷–
$= lk=lk=cf/= EofS;Lg %) dfqf !$)÷–
!)) dfqf @%)÷–
%= Pgy|fS; EofS;Lg* %) dfqf @))÷–
^= :jfO{g lkme/ EofS;Lg @) dfqf @!)÷–
&= /fgLv]t Pkm :6«g] EofS;Lg @)) dfqf ^%÷–
%)) dfqf !@%÷–
!))) dfqf @))÷–
*= /fgLv]t cf/=6'=lj= :6]g« EofS;Lg %)) dfqf !))÷–
(= kmfpn kS; EofS;Lg @)) dfqf !@)÷–
!)= uDaf]/f] nfO{e EofS;Lg @)) dfqf !))÷–
-O{G6/ldl8P6_ %)) dfqf @!%÷–
!))) dfqf $!%÷–
!!= /fgLv]t nf;f]6f :6]g« EofS;Lg @)) dfqf ^%÷–
%)) dfqf !@%÷–
!@= /fgLv]t cfO{=6'= :6]g« EofS;Lg !)) dfqf $)÷–
!#= /]ljh vf]k ! dfqf %%÷–
 dfyL pNn]lvt EofS;Lgx? -* lrGx afx]ssf_ :6lsi6nfO{ dfq ljqmL ljt/0f
ul/g] 5 . ;j{ ;fwf/0f tyf s[ifsx?n] :6lsi6x?af6 dfq vl/b ug{ ;Sg]5g\ .
 kz' ;]jf ljefu cGtu{tsf lgsfox?, k|fb]lzs tyf :yfgLo txsf kz' ;]jfsf
sfof{nox?, :yfgLo tx, kz' ;]jfsf cfof]hgfx? / u}/ ;/sf/L ;+:yfx?nfO{
lgolGqt ?kdf z'Ns lnO{ ljt/0f ul/G5 .
@%
/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnfaf6 pTkflbt vf]kx?sf] ljlqm ljt/0f ug{
xfn;Dd lgo'Qm ePsf ljt/sx?sf] ljj/0fM
qm= gfd 7]ufgf kmf]g g+=
;+=
!= Pu|f] e]6l] /g/L sG;g{ lj/f6gu/–* )@! %@$^$*
@= ag]kf e]6l] /g/L 8«u ;Knfo;{ ag]kf–!) )!! ^^#$^*
#= d'gfn jfof]e6] lqk'/Z] j/, sf7df8f}+ )! $@^!)&!
$= ;'gufef e]6 l8li6«a6' ;{ lqk'/Z] j/, sf7df8f}+ )! $@^)*&&
%= t'n;L e]6 sG;g{ e/tk'/, lrtjg )%^ %@%^#*
^= aL/u+h e]6 kmdf{ aL/u+h, k;f{ )%! %@@%@@
&= kz'klt e]6 ;Knfo;{ kf]v/f, sf:sL )^! %#)#$(
*= g]kfn Pu|fe] 6] kmdf{ a'6jn–* )&! %$%%@!
(= lxdfnog Pu|fe] 6] g]kfnu+h )*! %@@(&^
!)= k]6e]6 ;]G6/ wgu9L, s}nfnL )(! %@#&^#

@^
cf=a= @)&&÷&* df lgo'St ePsf :6lsi6sf] ljj/0f
l;= kmd{sf] gfd k|bz
] lhNnf d=g=kf÷ ;Dks{
g+= pk g=kf=÷ g+=
g=kf÷uf=kf=
! Pu|f] e]6l] /g/L ! emfkf latf{df]8 (*%@^&@$%@
6«l] 8+u ;]G6/ g=kf=
@ ch{g' wf/f e]6; \ ! ;'g;/L O{6x/L g=kf= (*%@^&$#@*
kmdf{ k|f=ln=
# d}gfnL e]6 kmdf{ @ /f}tx6 rGb|lgufxk'/ (*%%)@$$!&
g=kf=
$ ldlynf e]6 @ wg'iff hgsk'/ (*$$)&#)$^
l8li6«Ao'6;{ pk=d=g=kf=
% sflGtk'/ e]6 jfudtL nlntk'/ nlntk'/ (*)@))!@^)
l8li6«Ao'6;{ k|f=ln= d=g=kf=
^ jgb]jL e]6 kmdf{ jfudtL sf7df8f}+ sf7df08f}+ (*%!!!)%@*
d=g=kf=
& e]6l] /g/L d]l8l;g jfudtL lrtjg e/tk'/ (*%%)%#$^!
;]G6/ k|f=ln= d=g=kf=
* dsjfgk'/ e]6 jfudtL dsjfg– x]6f}8+ f pk= (*$%^@@*!@
P08 8fOUgf]l;; k'/ d=g=kf=
;]G6/ k|f=ln=
( ;u/dfyf e]6 n'lDagL af“s]g]kfnu+h (*%*)*)$$$
;]G6/ pk=d=g=kf=
!) d]gs ' f e]6 kmdf{ n'lDagL ¿kGb]xL a'6jn (*%&)#!%)$
pk=d=g=kf=

@&
o; k|of]uzfnfaf6 pTkflbt lgDg vf]kx? kz'kG5Ldf nufcf},+ ;+efljt
hf]lvdaf6 kz'kG5LnfO{ arfO{ cfDbfgL a9fcf}+

pTkflbt vf]kx? k|of]u ul/g] kz'kG5L


!= Pr=P;=/ lj=So"= ;+oQ ' m EofS;Lg ufO{÷e};+ L
@= :jfO{g lkme/ EofS;Lg a+u/'
#= lk=lk=cf/= EofS;Lg e]8f afv|f
$= /fgLv]t EofS;Lg s'v/' f k|hflt
-Pkm=jg, cf/=6'=jL=, nf;f]6f, cfO 6' :6]g« _
%= cfOla8L EofS;Lg -uDaf]/f] /f]u_ s'v/' f k|hflt
^= kmfjn kS; EofS;Lg s'v/' f k|hflt
&= PlG6/]lah EofS;Lg s's/' , lj/fnf], :ofn
tyf tftf] /ut ePsf
;a} :tgwf/L
hgfj/x?

;b}j g]kfnL s[ifsx?k|lt ;dlk{t

lj:t[t hfgsf/Lsf] nflu


/fli6«o vf]k pTkfbg k|of]uzfnf
lqk'/Z] j/, sf7df8f}+
kmf]g M ±(&& ! %#!%&)#÷%#%@#$*
O{dn] M info@nvpl.gov.np
j]j;fO6 M www.nvpl.gov.np

You might also like