CIRI-CIRI TEMBANG MACAPAT 1. WONTEN PAUGERAN (PATHOKANING) TEMBANG MACAPAT INGGIH PUNIKA: a. Guru Gatra: cacahing larik saben sapada. b. Guru Wilangan: cacahing wanda saben sagatra. c. Guru Lagu: dhawahing swara saben pungkasane gatra. d. Pada (pupuh): cacahing tembang macapat saben salagu, saking wiwitan dumugi pungkasan. e. Laras: rasa thingthingane swara cendhak nganti swara dhuwur, ana loro yaiku laras slendro ( 1 2 3 4 5 6 ) lan laras pelog ( 1 2 3 4 5 6 7 ). CIRI-CIRI TEMBANG MACAPAT e. Pathet : cendhak dhuwure swara kanggo nglagokake tembang. f. Cengkok : luk-luking swara nalika nembang.
2. NGGUNAKAKEN BASA JAWA ANYAR.
3. SAGED MADEG PIYAMBAK TANPA IRINGAN GENDHING. Serat wedhatama punika salah satunggaling seratan anggitanipun Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (KGPAA) Sri Mangkunegara IV, Raja ing Kraton Mangkunegaran Surakarta taun1853-1881. Serat wedhatama ngandhut piwucal luhur kangge mbangun budi pekerti lan tumindak utama para mudha. Wedhatama asalipun saking tembung sansekerta '‘Wedha'‘ : ilmu pangertosan, pathokan, pakem ''Tama'‘ : becik, sae, utama, putra. Wedhatama : Ilmu pangertosan ingkang utama ingkang dados pathokan utawi pedoman kangge putra lan putri. Serat Wedhatama punika awujud tembang ingkang kadhapuk saking 100 pada tembang macapat, ingkang kabagi ing gangsal tembang, inggih punika: 1. Pangkur (14 pupuh,1 – 14) 2. Sinom (18 pupuh, 15 -32) 3. Pucung (15 pupuh, 33 – 47) 4. Gambuh (35 pupuh, 48-82) 5. Kinanthi (18 pupuh, 83-100) Isi Serat Wédhatama inggih punika falsafah pagesangan, kados dene tenggang rasa, tepa salira, kados pundi dados janma ingkang sampurna, nglampahaken agami kanthi bijak, lan dados tiyang ingkang gadhah watak ksatria. 2. Sinom (18 Pada) Pupuh sinom isinipun babagan ganjaran saking tumindak ingkang ngatos-atos. Tuladhanipun : Nata Mataram Senopati ingkang gadhah gelar tiyang agung ing ngeksigondo, tegesipun salah satunggaling pemimpin teladan , sumeh lan tresna marang kawulanipun lan asring nglakoni pasa, Ananging ora nebihi marang kawulane. SERAT WEDHATAMA PUPUH PANGKUR: Pada 1-14 : Sembah Raga/Syariat Sinom iku ateges anom, taruna, srinata, roning kamal, pangrawit, lan sapiturute.
Sinom duwe teges pucuke godhong kang isih kecut.
Watake : ethes, kenes, prasaja, canthas,
trengginas, lincah, lan grapyak. Cocok kanggo bab- bab kang sarwa lincah, nggambarake sipat kang cukat trengginas, lan sapiturute. Gunane tembang sinom Menehi pitutur. Gambaran tembang sinom Sinom iku maksude enom. Tembang iki nggambarake wayah enom kang seneng ngetokake keprigelan, grapyak, luwes, lan gampang srawung. Pancen nom- noman biyasane seneng sesambungan/kekancan, pinter ngomong utawa srawung kanggo golek kanca/kadang lan narik kawigatene liyan. Sinom iku minangka kalodhangan sing paling wigati kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé. Guru gatra : 9 Guru wilangan lan guru lagu : 8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u,7-a, 8-i, 12-a CAKEPAN TEMBANG SINOM GRANDHEL Laras Pelog Pathet Nem PADA 1 Cakepan Pada 1 Tegese
1. Nuladha laku utama, 1. Nuladha tumindak kang utama/
becik 2. Tumrape wong tanah Jawi, 2. Kanggo wong tanah jawa 3. Wong Agung ing Ngeksi 3. Ratu ing Mataram (Ngeksi= Mata, ganda, Ganda=arum/ ram) 4. Panembahan Senapati , 4. Panembahan Senopati 5. Tumemen anggone ngudi/ 5. Kapati amarsudi, ngupaya 6. Sudane hawa lan nepsu , 6. Ngilangi hawa lan nepsu 7. Pinesu tapa brata , 7. Kanthi tekun tapa brata/ laku prihatin/ tirakat 8. Tanapi ing siyang ratri , 8. Ing wayah awan lan bengi 9. Amemangun karyenak 9. Mangun karya kang gawe tyasing sasama . tentrem/ seneng atine sasama PADA 1
Nuladha laku utama Ngeksiganda : Mataram
Tumrape wong Tanah Jawi, Panembahan Senopati : Ratu, raja Wong agung ing Kepati : Banget, tumemen Ngeksiganda, Amarsudi : Ngupaya, ngudi, Panembahan Senopati, usaha Kepati amarsudi, Sudane : Ngurangi Sudane hawa lan nepsu, Pinesu : Tumemen, tekun Pinepsu tapa brata, Tanapi : Lan uga Tanapi ing siyang ratri, Ratri : Bengi Amamangun karyenak Amamangun : Mbagun tyasing sesama. Karyenak : Gawe seneng Tyasing : Atine PADA 1 PIWUCAL Nuladha laku utama 1. Kita kudu nuladhani laku utama Tumrape wong Tanah Jawi, kang dituladhanake dening Wong agung ing Panembahan Senopati. Ngeksiganda, Panembahan Senopati, 2. Kita kudu tumemen/tekun ngurangi hawa lan nepsu kanthi cara laku Kepati amarsudi, tapa brata utawa laku prihatin. Sudane hawa lan nepsu, Pinepsu tapa brata, 3. Kita kudu tansah gawe seneng/ tentreming atine sasama Tanapi ing siyang ratri, Amamangun karyenak tyasing sesama. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 2 Cakepan Pada 2 Tegese 1. Samangsane pasamuan, 1. Ing saben pakumpulan 2. mamangun marta martani, 2. Mangun sikap kang 3. Sinambi ing saben mangsa, sareh/lembah manah/ tenang/ 4. Kala kalaning asepi, santun 5. Lelana teki-teki, 3. Karo ing saben mangsa 6. Nggayuh geyonganing kayun, 4. Kala ing wektu sepi/longgar 7. Kayungyun eninging tyas, 5. Ngumbara kanggo tapa brata 8. Sanityasa pinrihatin, 6. Nggayuh apa kang dikarepake 9. Puguh panggah cegah dhahar ati lawan nendra. 7. Sengsem karo ati kang wening (ati kang cedhak karo Gusti Allah) 8. Tansah urip prihatin 9. Tetep teguh ngurangi mangan lan turu PADA 2
1. Samangsane pasamuan, a. Pasamuan : Pakumpulan
2. mamangun marta martani, b. Marta martani : Sikap sareh/ 3. Sinambi ing saben mangsa, lembah manah
4. Kala kalaning asepi, c. Teki-teki : Tapa
5. Lelana teki-teki, d. Nggayuh : Ngarah
6. Nggayuh geyonganing e. Geyonganing : Tujuan
kayun, f. Kayun : Kekarepan 7. Kayungyun eninging tyas, g. Kayungyun : Kasengsem, seneng 8. Sanityasa pinrihatin, h. Eninging : Wening 9. Puguh panggah cegah i. Sanityasa : Tansah, senantiasa dhahar lawan nendra. j. Puguh panggah : Tetep teguh k. Nendra : Turu PADA 2 PIWUCAL 1. Samangsane pasamuan, 1. Kita kudu tansah lembah manah 2. mamangun marta martani, ing pasrawungan wong akeh. 3. Sinambi ing saben mangsa, 4. Kala kalaning asepi, 2. Ing saben wektu longgar, luwih becik kita lelana golek ilmu supaya 5. Lelana teki-teki, kagayuh apa kang dadi tujuane 6. Nggayuh geyonganing urip. kayun, 7. Kayungyun eninging tyas, 3. Tansah laku prihatin, sarta teguh ngurangi mangan lan turu. 8. Sanityasa pinrihatin, 9. Puguh panggah cegah dhahar lawan nendra. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 3 Cakepan Pada 3 Tegese
1. Saben mendra saking 1. Saben lunga saka omah/istana
wisma, 2. Ngumbara marang panggonan kang sepi 2. Lelana lalading sepi, 3. Nyerep sarine ilmu 3. Ngingsep sepuhing 4. Supaya jelas apa kang supana, dikarepake/dituju ati 4. Mrih pana pranaweng 5. Karepe ati ngudi tenanan kapti, 6. Aluse akal budi sing tulus 5. Tis tising tyas marsudi, 7. Ngudi bab welas asih/ kautaman/ kabecikan 6. Mardawaning budya tulus, 8. Ing tepining samodra 7. Mesu reh kasudarman, 9. Kanthi temen anggone tapa 8. Neng tepining jalanidhi, akhire bisa nampa wahyu/ 9. Sruning brata kataman anugrah dyatmika(ilahiah, urip wahyu dyatmika. kang sejati) PADA 3 1. Mendra : Lunga 2. Supana : Ilmu 1. Saben mendra saking 3. Mrih : Supaya wisma, 4. Pana pranaweng : jelas, padhang 2. Lelana lalading sepi, 5. Kapti : Kekarepan 3. Ngingsep sepuhing supana, 6. Marsudi : Ngudi, ngupaya 4. Mrih pana pranaweng kapti, 7. Mardawaning : Aluse
9. Mesu : Banget 6. Mardawaning budya tulus, 10. Reh : Bab 7. Mesu reh kasudarman, 11. Kasudarman : Welas asih 8. Neng tepining jalanidhi, 12. Jalanidhi : Samodra
9. Sruning brata kataman 13. Sruning : kuate
wahyu dyatmika. 14. Kataman : Kena 15. Dyatmika : Jatmika, kaalusan PADA 3 PIWUCAL 1. Saben mendra saking wisma, 1. Kita kudu golek ilmu sakakeh- akehe. 2. Lelana lalading sepi, 3. Ngingsep sepuhing supana, 2. Kita kudu ngupaya ngresikke ati 4. Mrih pana pranaweng kapti, lan mbudaya akal budi kang alus lan becik, saengga bisa nggayuh 5. Tis tising tyas marsudi, tujuane urip kang sejati. 6. Mardawaning budya tulus, 7. Mesu reh kasudarman, 8. Neng tepining jalanidhi, 9. Sruning brata kataman wahyu dyatmika. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 4 Cakepan Pada 4 Tegese 1.Wikan wengkoning 1.Ngerti jembare/ samodra, kakuwasaan ing samodra 2.Kederan wus den ideri, 2.Kabeh panggonan wis 3.Kinemat kamot hing driya, diubengi 4.Rinegan segegem dadi, 3.Kasakten kang ana ing ati 5.Dumadya angratoni, 4.Diaji segegem dadi 6.Nenggih Kangjeng Ratu 5.Kasil dadi panguwasa Kidul, 6.Yaiku Kangjeng Ratu Kidul, 7.Ndedel nggayuh nggegana, 7.Munggah tumuju langit 8.Umara marak maripih, 8.Teka ngadhep kanthi urmat 9.Sor prabawa lan wong 9.kalah wibawa karo wong agung Ngeksiganda agung Ngeksiganda PADA 4
Ngeksiganda 12.Maripih : urmat 13.Sor : kalah PADA 4 PIWUCAL 1. Wikan wengkoning samodra, 1. Kita kudu ngormati wong liya 2. Kederan wus den ideri, 3. Kinemat kamot hing driya, 4. Rinegan segegem dadi, 5. Dumadya angratoni, 6. Nenggih Kangjeng Ratu Kidul, 7. Ndedel nggayuh nggegana, 8. Umara marak maripih, 9. Sor prabawa lan wong agung Ngeksiganda CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 5 Cakepan Pada 5 Tegese 1.Dahat denira aminta, 1. Panjenengane nyuwun banget 2.Sinupeket pangkat kanthi, 2. Dijaga kalungguhane minangka abdi 3.Jroning alam palimunan, 3. Ing alam ghaib 4.Ing pasaban saben sepi, 4. Papan pangumbaran saben wayah 5.Sumanggem anyanggemi, sepi 6.Ing karsa kang wus 5. Sumadya, lan nyanggupi prentahe tinamtu, 6. Kekarepan sang raja sing wis 7.Pamrihe mung aminta, ditentokake 7. Imbalane ya mung njaluk 8.Supangate teki-teki, 8. Restu kanggo tapa 9.Nora ketang teken janggut 9. Ora ketang teken janggut suku suku jaja. jaja (kanthi ngayawara). PADA 5
1. Dahat denira aminta, 1. Dahat : banget
2. Denira : denira 2. Sinupeket pangkat kanthi, 3. Sinupeket : jaga 3. Jroning alam palimunan, ing 4. Palimunan : ghaib pasaban saben sepi, 5. Pasaban : papan ngulandara 4. Sumanggem anyanggemi, 6. Sumanggem : sanggup 5. Ing karsa kang wus tinamtu, 7. Karsa : kekarepan 6. Pamrihe mung aminta, 8. Pamrihe : imbalan 7. Supangate teki-teki, 9. Supangate : berkah, restu 8. Nora ketang teken janggut 10.Teki-teki : tapa suku jaja. 11.Nora : ora 12.Jaja : dada PADA 5 PIWUCAL 1. Dahat denira aminta, 1. Kita kudu kerja kanthi temen 2. Sinupeket pangkat kanthi, supaya kagayuh apa kang 3. Jroning alam palimunan, dikarepake 4. ing pasaban saben sepi, 5. Sumanggem anyanggemi, 6. Ing karsa kang wus tinamtu, 7. Pamrihe mung aminta, 8. Supangate teki-teki, 9. Nora ketang teken janggut suku jaja. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 6 Cakepan Pada 6 Tegese 1.Prajanjine abipraya, 1.Prajanjine sediya/ tujuane, 2.Saturun-turuning wuri, 2.Kanggo katurunane ing wuri, 3.Mangkono trahing 3.Mangkono keturunane wong ngawirya, luhur, 4.Yen amasah mesu budi, 4.Yen sregep ngasah budi 5.Dumadya glis dumugi, kanthi temen, 6.Iya ing sakarsanipun, 5.bakal cepet kasil, 7.Wong agung Ngeksiganda, 6.Apa wae sing dikarepake 8.Nugrahane prapteng 7.Raja-raja Mataram, mangkin, 8.Nugrahane tekan jaman 9.Trah tumerah dharahe sesuk, padha wibawa. 9.Keturunane padha duwe kawibawan PADA 6
1. Prajanjine abipraya, 1.Abipraya : sediya
2. Saturun-turuning wuri, 2.Wuri : jaman sesuk 3. Mangkono trahing ngawirya, 3.Trahing : keturunan 4. Yen amasah mesu budi, 4.Ngawirya : wong luhur, 5. Dumadya glis dumugi, panguwasa 6. Iya ing sakarsanipun, 5.Mesu : ngudi kanthi tenan 7. Wong agung Ngeksiganda, 8. Nugrahane prapteng 6.Glis : cepet mangkin, 7.Prapteng : tekan 9. Trah tumerah dharahe padha 8.Mangkin : jaman sesuk wibawa. PADA 6 PIWUCAL 1. Prajanjine abipraya, 1. Kita kudu ngasah pikiran/nalar lan 2. Saturun-turuning wuri, budi pekerti kanthi temen supaya 3. Mangkono trahing ngawirya, dadi wong sing luhur lan kasil 4. Yen amasah mesu budi, nggayuh sing dikarepake, saengga kaluhuran iku bisa diturunake ing 5. Dumadya glis dumugi, anak putu 6. Iya ing sakarsanipun, 7. Wong agung Ngeksiganda, 8. Nugrahane prapteng mangkin, 9. Trah tumerah dharahe padha wibawa. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 7 Cakepan Pada 7 Tegese 1. Nguwasani tanah Jawa, 1. Ambawani tanah Jawa, 2. Kang padha dadi raja, 2. Kang padha jumeneng aji, 3. Satriya sekti pinunjul, 3. Satriya dibya sumbaga, 4. Ora liya keturunane 4. Tan lyan trahing Senopati, Senopati, 5. Pan iku pantes ugi, 5. Bab iku uga pantes, 6. Tinelad labetipun, 6. Dituladhani budi pekertine, 7. Ing sakuwasanira, 7. Sakbisane, 8. Enake lan jaman mangkin, 8. Dijumbuhake karo kahanan 9. Sayektine tan bisa ing jaman mbesuk, ngepleki kuna. 9. Mesthine ora bisa persis karo jaman kuna. PADA 7 1. Ambawani : nguwasani 1. Ambawani tanah Jawa, 2. Jumeneng aji : raja 2. Kang padha jumeneng aji, 3. Dibya : sekti 3. Satriya dibya sumbaga, 4. Sumbaga : misuwur 4. Tan lyan trahing Senopati, 5. Tan lyan : ora liya 5. Pan iku pantes ugi, 6. Tinelad labetipun, 6. Tinelad : dituladhani 7. Ing sakuwasanira, 7. Ing sakuwasanira, 8. Enake lan jaman mangkin, 8. Ngepleki : persis, padha 9. Sayektine tan bisa ngepleki kuna. PADA 7 PIWUCAL 1. Ambawani tanah Jawa, 1. Nuladhani budi pekertine 2. Kang padha jumeneng aji, Panembahan Senopati 3. Satriya dibya sumbaga, 4. Tan lyan trahing Senopati, 5. Pan iku pantes ugi, 6. Tinelad labetipun, 7. Ing sakuwasanira, 8. Enake lan jaman mangkin, 9. Sayektine tan bisa ngepleki kuna. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 8 Cakepan Pada 8 Tegese 1.Lowung kalamun tinimbang, 1.Luwih mending tinimbang, 2.Ngaurip tanpa prihatin, 2.Ngaurip tanpa prihatin, 3.Nanging ta ing jaman 3.Nanging ta ing jaman mangkya, mangkya, 4.Pra mudha kang den karemi, 4.Pra mudha kang disenengi, 5.Manulad nelad nabi, 5.Niru-niru nabi, 6.Nayakengrat gusti rasul, 6.Utusane Allah, Gusti Rasul, 7.Anggung ginawe umbag, 8.Saben seba mampir masjid, 7.Namung gawe umuk, 9.Ngajab-ajab tibaning mukjijat 8.Saben sowan mampir masjid, drajat. 9.Ngajab-ajab tibaning mukjijat drajat. PADA 8 1. Lowung kalamun tinimbang, 1.Lowung : mending 2. Ngaurip tanpa prihatin, 2.Kalamun : yen 3. Nanging ta ing jaman 3.Karem : seneng mangkya, 4. Pra mudha kang den karemi, 4.Manulad nelad : niru-niru 5. Manulad nelad nabi, 5.Nayakengrat : utusan 6. Nayakengrat gusti rasul, 6.Anggung : umuk 7. Anggung ginawe umbag, 7.Umbag : umuk 8. Saben seba mampir masjid, 8.Seba : sowan 9. Ngajab-ajab tibaning mukjijat drajat. PADA 8 PIWUCAL 1. Lowung kalamun tinimbang, 1. Prayogane kita urip prihatin lan 2. Ngaurip tanpa prihatin, prasaja 3. Nanging ta ing jaman mangkya, 2. Aja niru-niru nabi yen namung 4. Pra mudha kang den karemi, kanggo umuk/ sombong
5. Manulad nelad nabi,
6. Nayakengrat gusti rasul, 7. Anggung ginawe umbag, 8. Saben seba mampir masjid, 9. Ngajab-ajab tibaning mukjijat drajat. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 9 Cakepan Pada 9 Tegese 1.Anggung anggubel 1.Namung nggubel ilmu syariat, sarengat, 2.Hakekate(dasar gawe 2.Saringane tan den wruhi, hukume) ora dipahami, 3.Dalil dalaning ijemak, 3.Dalil nganti 4.Kiyase nora mikani, ijma’(kesepakatan ulama), 5.Ketungkul mungkul sami, 4.Kiyase(penetapan hukum 6.Bengkrakan mring masjid anyar) ora dipahami, agung, 5.Padha ora sadar, 7.Kalamun maca kutbah, 6.Cecongkrahan ing masjid 8.Lelagone Dandanggendis, agung, 9.Swara arum ngumandhang 7.Yen maca kutbah, cengkok palaran 8.Lelagone Dandanggula, 9.Swara arum ngumandhang PADA 9 1. Anggung anggubel sarengat, 1.Anggung : tansah 2. Saringane tan den wruhi, 2.Anggubel : nggubet 3. Dalil dalaning ijemak, 3.Sarengat : syariat 4. Kiyase nora mikani, 4.Ijemak : kesepakatan 5. Ketungkul mungkul sami, ulama 6. Bengkrakan mring masjid agung, 5.Kiyas : hukum sing padha sebabe 7. Kalamun maca kutbah, 8. Lelagone Dandanggendis, 6.Mikani : mahami 9. Swara arum ngumandhang 7.Bengkrakan : congkrah, cengkok palaran tukaran 8.Kalamun : yen PADA 9 PIWUCAL 1. Anggung anggubel sarengat, 1. Kudu mahami ilmu agama nganthi 2. Saringane tan den wruhi, hakekate (syariat, hakekat, ijma’, 3. Dalil dalaning ijemak, kiyas) 4. Kiyase nora mikani, 2. Aja cecongkrahan ing masjid 3. Ngamalake ilmu agama kanthi 5. Ketungkul mungkul sami, bener miturut ajaran islam. 6. Bengkrakan mring masjid agung, 7. Kalamun maca kutbah, 8. Lelagone Dandanggendis, 9. Swara arum ngumandhang cengkok palaran CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 10 Cakepan Pada 10 Tegese 1.Lamun sira paksa nulad, 1.Yen kowe maksa nuladhani, 2.Tuladhaning Kangjeng 2.Tuladhaning Kangjeng Nabi, Nabi, 3.O, ngger kadohan pangajab, 3.O, ngger kadohan 4.Biasane ora betah cah, panjangkah, 5.Amarga ta kowe wong Jawa, 4.Wateke tan betah kaki, 6.Sathithik bae wus cukup, 5.Rehne ta sira Jawi, 7.Aja kanggo golek pujian, 6.Sathithik bae wus cukup, 8.Nuladhani kaya samestine 7.Aywa guru aleman, wae lan ngepleki fikih, 8.Nelad kas ngepleki pekih, 9.Yen mampu, ana pangajab 9.Lamun pangkuh bakal karahmat. pangangkah yekti karahmat. PADA 10 1. Lamun sira paksa nulad, 1.Lamun : yen 2. Tuladhaning Kangjeng Nabi, 2.Sira : kowe 3. O, ngger kadohan 3.Panjangkah : pangajab, panjangkah, kekarepan 4. Wateke tan betah kaki, 4.Wateke : biasane 5. Rehne ta sira Jawi, 6. Sathithik bae wus cukup, 5.Kaki : cah, nak 7. Aywa guru aleman, 6.Rehne : amarga 8. Nelad kas ngepleki pekih, 7.Aywa : aja 9. Lamun pangkuh pangangkah 8.Pekih : fikih yekti karahmat. 9.Pangkuh : mampu PADA 10 PIWUCAL 1. Lamun sira paksa nulad, 1. Kudu mahami ilmu agama nganthi 2. Tuladhaning Kangjeng Nabi, hakekate 3. O, ngger kadohan 2. Aja guru aleman panjangkah, 3. Yen mampu ngamalake ilmu fikih 4. Wateke tan betah kaki, kanthi semestine, yekti bakal karahmat 5. Rehne ta sira Jawi, 6. Sathithik bae wus cukup, 7. Aywa guru aleman, 8. Nelad kas ngepleki pekih, 9. Lamun pangkuh pangangkah yekti karahmat. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 11 Cakepan Pada 11 Tegese 1.Nanging kudu golek nafkah, 1.Nanging enak ngupa boga, 2.Amarga diciptakake dadi 2.Reh ne ta tinitah langip, manungsa sing ringkih, 3.Apata suweting Nata, 3.Apa arep ngabdi marang raja, 4.Tani tanapi agrami, 4.Tani utawa dagang, 5.Mangkono mungguh mami, 5.Mangkono miturutku, 6.Padune wong dahat cubluk, 6.Padune aku iku wong bodho, 7.Durung wruh cara arab, 7.Sing durung reti tata cara 8.Jawaku wae tan ngenting, arab, 9.Parandene paripaksa 8.Tata cara Jawa wae durung mulang putra. nguwasani, 9.Nanging isih maksa mulang putra. PADA 11 1.Ngupa boga : golek nafkah 1. Naging enak ngupa boga, 2.Reh ne : amarga 2. Reh ne ta tinitah langip, 3.Tinitah : diciptakake 3. Apata suweting Nata, 4.Langip : ringkih, lemah 4. Tani tanapi agrami, 5.Suweting : ngabdi 5. Mangkono mungguh mami, 6. Padune wong dahat cubluk, 6.Agrami : dagang 7. Durung wruh cara arab, 7.Cubluk : bodho 8. Jawaku wae tan ngenting, 8.Ngenting : entek 9. Parandene paripaksa mulang 9.Parandene : nanging, ewadene putra. 10.Paripaksa : maksa PADA 11 PIWUCAL 1. Naging enak ngupa boga, 1. Manungsa diciptakake minangka 2. Reh ne ta tinitah langip, makhluk sing ringkih 3. Apata suweting Nata, 2. Goleka nafkah kanthi cara ngabdi 4. Tani tanapi agrami, negara, tani, utawa dagang.
5. Mangkono mungguh mami,
6. Padune wong dahat cubluk, 7. Durung wruh cara arab, 8. Jawaku wae tan ngenting, 9. Parandene paripaksa mulang putra. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 12 Cakepan Pada 12 Tegese 1. Saka biyen nalika jaman isih 1. Saking duk maksih taruna, enom 2. Aku wis pernah nglakoni, 2. Sadhela wus anglakoni, 3. Seneng marang ilmu agama, 3. Aberag marang agama, 4. Meguru ing saben kaji, 4. Maguru anggering kaji, 5. Sebenere isi atiku, 5. Sawadine tyas mami, 6. Wedi banget karo jaman mbesuk 6. Banget wedine ing 7. Pranatan ing akhir jaman, mbesuk, 8. Tapi durung rampung anggone golek ilmu agama, aku wis 7. Pranatan ngakir jaman, kaselak kudu ngabdi marang 8. Tan tutug kaselak ngabdi, negara, 9. Nora kober sembahyang 9. Ora kober sembahyang, gage gya tinimbalan. tinimbalan PADA 12 1. Duk : dhek, nalika 1. Saking duk maksih taruna, 2. Maksih : isih 2. Sadhela wus anglakoni, 3. Taruna : enom 3. Aberag marang agama, 4. Aberag : seneng 4. Maguru anggering kaji, 5. Anggering : saben 5. Sawadine tyas mami, 6. Banget wedine ing mbesuk, 6. Sawadine : rahasiane 7. Pranatan ngakir jaman, 7. Tutug : rampung 8. Tan tutug kaselak ngabdi, 8. Gya : gage, cepet-cepet 9. Nora kober sembahyang gya tinimbalan. PADA 12 PIWUCAL 1. Saking duk maksih taruna, 1. Senengana ilmu agama 2. Sadhela wus anglakoni, 2. Meguru karo para ulama 3. Aberag marang agama, 3. Mumpung isih mudha, goleka ilmu 4. Maguru anggering kaji, sakakeh-akehe
5. Sawadine tyas mami,
6. Banget wedine ing mbesuk, 7. Pranatan ngakir jaman, 8. Tan tutug kaselak ngabdi, 9. Nora kober sembahyang gya tinimbalan. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 13 Cakepan Pada 13 Tegese 1.Marang ingkang weneh 1. Marang ingkang asung pangan, pangan, 2. Yen kesuwen den dukani, 2.Yen kesuwen mundak 3. Abubrah kawur tyas ingwang, didukani, 4. Lir kiyamat saben ari, 5. Bot Allah apa Gusti, 3.Dadi ora karuan atiku, 6. Tambuh tambuh solahingsun, 4.Kaya kiyamat saben dina, 7. Lawas lawas nggraita, 5.ngeboti Allah apa Gusti, 8. Rehne ta suta priyayi, 6.Bingung sikapku, 9. Yen mamriha dadi kaum temah 7.Suwi-suwi anggone mikir, nistha. 8.Amarga aku anake priyayi, 9.Yen pengen dadi kaum pungkasane dadi nistha. PADA 13 1. Marang ingkang asung 1. Asung : weneh pangan, 2. Ingwang : aku 2. Yen kesuwen den dukani, 3. Lir : kaya 3. Abubrah kawur tyas ingwang, 4. Tambuh : ora ngerti, 4. Lir kiyamat saben ari, bingung, ragu 5. Bot Allah apa Gusti, 5. Nggraita : pikiran 6. Tambuh tambuh 6. Rehne : amarga solahingsun, 7. Suta : anak 7. Lawas lawas nggraita, 8. Temah : akhire, 8. Rehne ta suta priyayi, pungkasane 9. Yen mamriha dadi kaum temah nistha. PADA 13 PIWUCAL 1. Marang ingkang asung pangan, 2. Yen kesuwen den dukani, 1. Antarane ngibadah marang Allah karo nglakoni tugas negara kudu 3. Abubrah kawur tyas bisa seimbang. ingwang, 4. Lir kiyamat saben ari, 5. Bot Allah apa Gusti, 6. Tambuh tambuh solahingsun, 7. Lawas lawas nggraita, 8. Rehne ta suta priyayi, 9. Yen mamriha dadi kaum temah nistha. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 14 Cakepan Pada 14 Tegese
1.Tuwin ketip suragama, 1.Lan uga khotib/ juru dakwah,
2.Pan ingsun nora winaris, 2.Wong aku dudu keturunane, 3.Angur baya ngantepana, 3.Luwih becik neguhke janji, 4.Pranatan wajibing urip, 4.Marang aturan lan wajibing 5.Lampahan angluluri, urip, 6.Kuna kumunanira, 5.Lampahane para leluhur, 7.Kongsi tumekeng 6.Saka jaman kuna samangkin, kumunanira, 8.Kikisane tan lyan amung 7.Nganthi tekan jaman ngupa boga. samangke, 8.Ujung-ujunge ora liya amung kanggo golek nafkah. PADA 14 1.Tuwin ketip suragama, 1.Tuwin : lan uga 2.Pan ingsun nora winaris, 2.Ketip : khatib 3.Angur baya ngantepana, 3.Suragama : juru dakwah 4.Pranatan wajibing urip, 4.Ingsun : aku 5.Lampahan angluluri, 5.Angur : luwih becik 6.Kuna kumunanira, 6.Baya : janji 7.Kongsi tumekeng 7.Angluluri : leluhur samangkin, 8.Kongsi : nganthi 8.Kikisane tan lyan amung 9.Samangkin : saiki ngupa boga. 10.Kikisane : ujunge 11.Tan : ora PADA 14 PIWUCAL 1.Tuwin ketip suragama, 2.Pan ingsun nora winaris, 1. Ngantepake janji nglakoni aturan lan kuwajiban urip 3.Angur baya ngantepana, 4.Pranatan wajibing urip, 5.Lampahan angluluri, 6.Kuna kumunanira, 7.Kongsi tumekeng samangkin, 8.Kikisane tan lyan amung ngupa boga. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 15 Cakepan Pada 15 Tegese
1.Bonggan kan tan merlok- 1. Salahe dhewe ora mangerteni/
preduli, na, 2. Marang paugerane wong ngaurip 2.Mungguh ugering ngaurip, 3. Urip lelandhesan telung prakara; 3.Uripe lan tri prakara, 4. Kaluhuran (kakuasaan), bandha (kemakmuran), lan ilmu/ 4.Wirya arta tri winasis, kapinteran. 5.Kalamun kongsi sepi, 5. Yen nganti ora duwe siji-sijia 6.Saka wilangan tetelu, 6. Saka telung prakara kuwi, 7. Manungsa iku wis entek ajine, 7.Telas tilasing janma, 8. Luwih aji godhong jati aking, 8.Aji godhong jati aking, 9. Akhire dadi sangsara, ngemis lan 9.Temah papa papariman kalunta-lunta. ngulandara. PADA 15 1. Bonggan : salahe dhewe 1. Bonggan kan tan merlok- 2. merlok-na : ngerti na, 3. Mungguh : patute 2. Mungguh ugering ngaurip, 4. ugering : paugeran /aturan
3. Uripe lan tri prakara, 5. Wirya : kaluhuran/ kakuwasaan
6. Winasis : kapinteran 4. Wirya arta tri winasis, 7. Kalamun : yen 5. Kalamun kongsi sepi, 8. Kongsi : nganti 9. Tilas : tepak 6. Saka wilangan tetelu, 10. Janma : manungsa, 7. Telas tilasing janma, 11. Aji : regane 8. Aji godhong jati aking, 12. Aking : garing 13. Temah : akhire 9. Temah papa papariman 14.Papa : sangsara ngulandara. 15. papariman : ngemis PADA 15 PIWUCAL 1. Bonggan kan tan merlok- na, 1. Urip iku kudu ngugemi telung prakara, yaiku kaluhuran, bandha, 2. Mungguh ugering ngaurip, lan kapinteran. Yen manungsa ora 3. Uripe lan tri prakara, duwe salah siji saka telung prakara kuwi, uripe bakal sangsara lan 4. Wirya arta tri winasis, kalunta-lunta. 5. Kalamun kongsi sepi, 6. Saka wilangan tetelu, 7. Telas tilasing janma, 8. Aji godhong jati aking, 9. Temah papa papariman ngulandara. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 16 Cakepan Pada 16 Tegese 1.Kang wus waspadha ing 1. Kang wis paham karo tatacarane, patrap, 2. Mahami ayat/ aturan kang wicaksana, 2.Manganyut ayat winasis, 3. Wasana wosing jiwa, 3.Wasana wosing jiwangga, 4. Katon tanpa aling-aling, 4.Melok tanpa aling-aling, 5. Kang ngalingi kasingkir, 5.Kang ngalingi kalingling, 6. kabuka rasa tumlawung(swara 6.Wenganing rasa gema=trenyuh), tumlawung, 7. Katon sakabehing kahanan 8. Katon adoh banget/ amba tanpa 7.Keksi saliring jaman, tepi, 8.Angelangut tanpa tepi, 9. Yaiku ingaran tapa tapaking 9.Yeku ingaran tapa tapaking Hyang Suksma (laku supaya Hyang Suksma. pikanthuk pituduh saka Allah SWT). PADA 16 1. Kang wus waspadha ing 1. Patrap : tindak-tanduk, tata cara
patrap, 2. Manganyut : paham
3. Winasis : ilmu, kawicaksanan 2. Manganyut ayat winasis, 4. Wasana : akhire 3. Wasana wosing jiwangga, 5. Wosing : inti sari 4. Melok tanpa aling-aling, 6. Jiwangga : jiwa 5. Kang ngalingi kalingling, 7. Melok : katon 8. Kalingling : kasingkir 6. Wenganing rasa tumlawung, 9. Wenganing : mbuka 7. Keksi saliring jaman, 10.Tumlawung : swara gema 8. Angelangut tanpa tepi, 11.Keksi : katon 9. Yeku ingaran tapa tapaking 12.Saliring : sakabehing Hyang Suksma. 13.Angelangut : sepi, katon adoh baget, amba 14.Tapa tapaking Hyang Suksma : laku supaya pikanthuk hidayah saka Allah SWT PADA 16 PIWUCAL 1. Kang wus waspadha ing 1. Kudu mahami syariat agama patrap, 2. Mahami ayat-ayat kang wicaksana, 2. Manganyut ayat winasis, 3. Supaya kabuka wosing jiwa lan bisa 3. Wasana wosing jiwangga, mahami hakekakete kauripan yaiku 4. Melok tanpa aling-aling, tapa tapaking Hyang Suksma (laku supaya pikanthuk pituduh saka 5. Kang ngalingi kalingling, Allah SWT). 6. Wenganing rasa tumlawung, 7. Keksi saliring jaman, 8. Angelangut tanpa tepi, 9. Yeku ingaran tapa tapaking Hyang Suksma. CAKEPAN TEMBANG SINOM PADA 17 Cakepan Pada 17 Tegese 1.Mangkono janma utama, 1.Mangkono manungsa utama, 2.Tuman tumanem ing sepi, 2.Seneng tumanem ing sepi, 3.Ing saben rikala mangsa, 3.Ing saben rikala mangsa, 4.Masah amemasuh budi, 4.Ngasah lan mbasuh budi, 5.Laire anetepi, 5.Wujude kanthi netepi, 6.Ing reh kasatriyanipun, 6.Ing reh kasatriyanipun, 7.Susilo anor raga, 7.Susilo andhap asor, 8.Wignya met tyasing 8.Pinter met atine sasama, sesami, 9.Yeku aran wong becik lan 9.Yeku aran wong barek seneng agama. berag agama. PADA 17 1.Mangkono janma utama, 1. Janma : manungsa 2.Tuman tumanem ing sepi, 2. Tuman : seneng 3.Ing saben rikala mangsa, 3. anor raga : andhap asor
4.Masah amemasuh budi, 4. Wignya : pinter
5. Barek : becik 5.Laire anetepi, 6. Berag : seneng 6.Ing reh kasatriyanipun, 7.Susilo anor raga, 8.Wignya met tyasing sesami, 9.Yeku aran wong barek berag agama. PADA 17 PIWUCAL 1.Mangkono janma utama, Manungsa utama yaiku manungsa kang : 2.Tuman tumanem ing sepi, 1. Seneng nyepi saka hawa nepsu 3.Ing saben rikala mangsa, utawa saka kepentingan pribadi 4.Masah amemasuh budi, 2. Tansah masah lan masuh budi ing 5.Laire anetepi, saben wektu (kanthi laku tirakat) 6.Ing reh kasatriyanipun, 3. Kanthi cara netepi tugase minangka satriya ( tumindak becik, adil, jujur, 7.Susilo anor raga, ora julig, lsp) 8.Wignya met tyasing 4. Sopan lan andhap asor sesami, 5. Pinter nyenengke atine sasama 9.Yeku aran wong barek Iku kabeh mau bisa diarani wong berag agama. becik lan seneng agama PADA 18 PIWUCAL 1. Ing jaman mengko pan ora, 1. Ing jaman mbesok ora kaya 2. Arahe para taruni, mangkono 3. Yen antuk tuduh kang 2. Sikape bocah enom nyata, 3. Yen enthuk pituduh kang nyata 4. Nora pisan den lakoni, 4. Ora pernah dilakoni 5. Banjur njujurken kapti, 5. Banjur namung nuruti kekarepane dhewe 6. Kakekne arsa winuruk, 6. Simbahe diajari 7. Ngandelken gurunira, 7. Kanthi ngendelake gurune 8. Panditane praja sidik, 8. Pandhita negara sing pinter 9. Tur wus manggon 9. Lan wis nguasani ilmu makrifat. pamucunge mring makripat PADA 18 PIWUCAL 1. Ing jaman mengko pan 1. Taruni : bocah enom ora, 2. Njujurken : nuruti 2. Arahe para taruni, 3. Kapti : karep, 3. Yen antuk tuduh kang 4. Winuruk : diajari nyata, 5. Panditane 4. Nora pisan den lakoni, 6. Praja : negara 5. Banjur njujurken kapti, 7. Sidik : pinter 6. Kakekne arsa winuruk, 7. Ngandelken gurunira, 8. Panditane praja sidik, 9. Tur wus manggon pamucunge mring makripat PADA 18 PIWUCAL 1. Ing jaman mengko pan 1. Nglakoni pituduh-ptuduh saka wong ora, tuwa 2. Arahe para taruni, 2. Aja namung nuruti kekarepane dhewe 3. Yen antuk tuduh kang nyata, 3. Aja namung ngandelken gurune
4. Nora pisan den lakoni,
5. Banjur njujurken kapti, 6. Kakekne arsa winuruk, 7. Ngandelken gurunira, 8. Panditane praja sidik, 9. Tur wus manggon pamucunge mring makripat