gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

¨sÁUÀ - 2
¥ÀæxÀªÀÄ ¦.AiÀÄÄ.¹. ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ

2020-21

gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£É ªÀÄvÀÄÛ vÀgÀ¨ÉÃw ¸ÀA¸ÉÜ

NATIONAL COUNCIL OF EDUCATIONAL RESEARCH AND TRAINING

¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ

ªÀįÉèñÀégÀA, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ - 560 012
2 CHEMISTRY
ANSWERS 3

Foreword

The National Curriculum Framework (NCF), 2005 recommends that children’s life at
school must be linked to their life outside the school. This principle marks a departure
from the legacy of bookish learning which continues to shape our system and causes
a gap between the school, home and community. The syllabi and textbooks developed
on the basis of NCF signify an attempt to implement this basic idea. They also attempt
to discourage rote learning and the maintenance of sharp boundaries between different
subject areas. We hope these measures will take us significantly further in the direction
of a child-centred system of education outlined in the National Policy on Education
(1986).
The success of this effort depends on the steps that school principals and
teachers will take to encourage children to reflect on their own learning and to
pursue imaginative activities and questions. We must recognise that, given space,
time and freedom, children generate new knowledge by engaging with the information
passed on to them by adults. Treating the prescribed textbook as the sole basis of
examination is one of the key reasons why other resources and sites of learning
are ignored. Inculcating creativity and initiative is possible if we perceive and treat
children as participants in learning, not as receivers of a fixed body of knowledge.
These aims imply considerable change in school routines and mode of functioning.
Flexibility in the daily time-table is as necessary as rigour in implementing the
annual calender so that the required number of teaching days are actually devoted
to teaching. The methods used for teaching and evaluation will also determine how
effective this textbook proves for making children’s life at school a happy experience,
rather than a source of stress or boredom. Syllabus designers have tried to address
the problem of curricular burden by restructuring and reorienting knowledge at
different stages with greater consideration for child psychology and the time available
for teaching. The textbook attempts to enhance this endeavour by giving higher
priority and space to opportunities for contemplation and wondering, discussion
in small groups, and activities requiring hands-on experience.
The National Council of Educational Research and Training (NCERT) appreciates
the hard work done by the textbook development committee responsible for this
book. We wish to thank the Chairperson of the advisory group in science and
mathematics, Professor J.V. Narlikar and the Chief Advisor for this book, Professor B.
L. Khandelwal for guiding the work of this committee. Several teachers contributed
to the development of this textbook; we are grateful to their principals for making
this possible. We are indebted to the institutions and organisations which have
generously permitted us to draw upon their resources, material and personnel. As
an organisation committed to systemic reform and continuous improvement in the
quality of its products, NCERT welcomes comments and suggestions which will
enable us to undertake further revision and refinement.

Director
New Delhi National Council of Educational
20 December 2005 Research and Training
4 CHEMISTRY
ANSWERS 5

Textbook Development Committee

Chairperson, Advisory Group for Textbooks in Science and Mathematics

J.V. Narlikar, Emeritus Professor, Chairman, Advisory Committee, Inter
University Centre for Astronomy and Astrophysics (IUCCA), Ganeshbhind,
Pune University, Pune

Chief Advisor
B.L. Khandelwal, Professor (Retd.), Emeritus Scientist, CSIR; Emeritus Fellow, AICTE
and formerly Chairman, Department of Chemistry, Indian Institute of Technology,
New Delhi

Members
A. S. Brar, Professor, Indian Institute of Technology, Delhi
Anjni Koul, Lecturer, DESM, NCERT, New Delhi
H.O. Gupta, Professor, DESM, NCERT, New Delhi
I.P. Aggarwal, Professor, Regional Institute of Education, Bhopal
Jaishree Sharma, Professor, DESM, NCERT, New Delhi
M. Chandra, Professor, DESM, NCERT, New Delhi
Poonam Sawhney, PGT (Chemistry), Kendriya Vidyalaya, Vikas Puri, New Delhi
R.K. Parashar, Lecturer, DESM, NCERT, New Delhi
S.K. Dogra, Professor, Dr. B.R. Ambedkar Centre for Biomedical Research, University
of Delhi, Delhi
S.K. Gupta, Reader, School of Studies in Chemistry, Jiwaji University, Gwalior
Sadhna Bhargava, PGT (Chemistry), Sardar Patel Vidyalaya, Lodhi Estate, New Delhi
Shubha Keshwan, Headmistress, Demonstration School, Regional Institute of
Education, Mysuru
Sukhvir Singh, Reader, DESM, NCERT, New Delhi
Sunita Malhotra, Professor, School of Sciences, IGNOU, Maidan Garhi, New Delhi
V.K. Verma, Professor (Retd.), Institute of Technology, Banaras Hindu University,
Varanasi
V.P. Gupta, Reader, Regional Institute of Education, Bhopal

Member-Coordinator
Alka Mehrotra, Reader, DESM, NCERT, New Delhi
6 CHEMISTRY

Acknowledgements

The National Council of Educational Research and Training acknowledges the

valuable contributions of the individuals and organisations involved in the
development of Chemistry textbook for Class XI. It also acknowledges that some
useful material from the reprint editions (2005) of Chemistry textbooks has been
utilised in the development of the present textbook.
The following academics contributed effectively in editing, reviewing, refining and
finalisation of the manuscript of this book: G.T. Bhandage, Professor, RIE, Mysuru;
N. Ram, Professor, IIT, New Delhi; Sanjeev Kumar, Associate Professor, School
of Science, IGNOU, Maidan Garhi, New Delhi; Shampa Bhattacharya, Associate
Professor, Hans Raj College, Delhi; Vijay Sarda, Associate Professor (Retd.), Zakir
Husain College, New Delhi; K.K. Arora, Associate Professor, Zakir Husain College,
New Delhi; Shashi Saxena, Associate Professor, Hans Raj College, Delhi; Anuradha
Sen, Apeejay School, Sheikh Sarai, New Delhi; C. Shrinivas, PGT, Kendriya Vidyalaya,
Pushp Vihar, New Delhi; D.L. Bharti, PGT, Ramjas School, Sector IV, R.K. Puram,
New Delhi; Ila Sharma, PGT, Delhi Public School, Dwarka, Sector-B, New Delhi; Raj
Lakshmi Karthikeyan, Head (Science), Mother’s International School, Sri Aurobindo
Marg, New Delhi; Sushma Kiran Setia, Principal, Sarvodaya Kanya Vidyalaya, Hari
Nagar (CT), New Delhi; Nidhi Chaudray, PGT, CRPF Public School, Rohini, Delhi;
and Veena Suri, PGT, Bluebells School, Kailash Colony, New Delhi. We are thankful
to them.
We express our gratitude to R.S. Sindhu, Professor (Retd.), DESM, NCERT, New
Delhi, for editing and refining the content of the textbook right from the initial stage.
We are also grateful to Ruchi Verma, Associate Professor, DESM, NCERT, New
Delhi; Pramila Tanwar, Assistant Professor, DESM, NCERT, New Delhi; R.B. Pareek,
Associate Professor, RIE, Ajmer; and A.K. Arya, Associate Professor, RIE, Ajmer, for
refining the content of the textbook.
Special thanks are due to M. Chandra, Professor and Head (Retd.), DESM,
NCERT for her support.
The Council also gratefully acknowledges the contributions of Surendra Kumar,
Narender Verma and Ramesh Kumar, DTP Operators; Subhash Saluja, Ramendra
Kumar Sharma and Abhimanyu Mohanty, Proofreaders; Bhavna Saxena, Copy
Editor; and Deepak Kapoor, In-charge, Computer Station, in shaping this book. The
contributions of the Publication Department, NCERT, New Delhi, in bringing out
this book are also duly acknowledged.
ANSWERS 7

ªÀÄÄ£ÀÄßr
gÁµÀÖçzÁzÀåAvÀ MAzÉà jÃwAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄ EgÀ¨ÉÃPÉA§ PÉÃAzÀæ ¸ÀPÁðgÀzÀ ¤®Ä«UÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV gÁdåzÀ°è
¥ÀæxÀªÀÄ ºÁUÀÆ ¢éwÃAiÀÄ ¦.AiÀÄÄ. vÀgÀUÀwUÀ½UÉ J£ï.¹.E.Dgï.n. ¥ÀoÀåPÀæªÀĪÀ£Éßà C¼ÀªÀr¹PÉƼÀÄîªÀ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß
¥ÀzÀ« ¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ 2012-2013gÀ ±ÉÊPÀëtÂPÀ ªÀµÀð¢AzÀ eÁjUÉ vÀA¢vÀÄ. F »£É߯ÉAiÀÄ°è «eÁÕ£ÀzÀ
¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ ¨sËvÀ±Á¸ÀÛç, gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç, UÀtÂvÀ ºÁUÀÆ fêÀ±Á¸ÀÛç «µÀAiÀÄUÀ¼À°è PÉÃAzÀæ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄzÀ 11£ÉÃ
ºÁUÀÆ 12£Éà vÀgÀUÀwUÀ½UÉ F «µÀAiÀÄUÀ¼À°è J£ï.¹.E.Dgï.n. ¥ÀæPÀn¹gÀĪÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼À£Éßà AiÀÄxÁªÀvÁÛV
§¼À¹PÉƼÀÄîªÀ ¤zsÁðgÀªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆArvÀÄÛ. CzÀgÀAvÉ, D ªÀµÀð¢AzÀ E¯ÁSÉAiÉÄà J£ï.¹.E.Dgï.n AiÀÄ
C£ÀĪÀÄw ¥ÀqÉzÀÄ F ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄ¢æ¹, ¥ÀæPÀn¸ÀÄvÁÛ §A¢zÉ.

gÁdåzÀ°è ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð vÀgÀUÀwUÀ½UÉ «eÁÕ£ÀzÀ°è ¦.¹.JªÀiï.©. ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉUÉ ¥ÀæªÉñÀ ¥ÀqÉAiÀÄĪÀ

§ºÀÄvÉÃPÀ «zÁåyðUÀ¼ÀÄ ºÀvÀÛ£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è PÀ£ÀßqÀ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁrgÀÄvÁÛgÉ JA§ CA±ÀªÀ£ÀÄß
UÀªÄÀ £Àz°
À jè ¹PÉÆAqÀÄ CªÀjUÉ «µÀAiÀÄ UÀ» æ PÉUÉ C£ÀĪÀÅ ªÀiÁrPÉÆqÀĪÀ ¤nÖ£° À è F £Á®ÄÌ «µÀAiÀÄUÀ¼À ¥ÀoåÀ ¥ÄÀ ¸ÀPÛ U À ¼
À À
PÀ£ÀßqÀ CªÀvÀgÀtÂPÉAiÀÄ£ÀÄß vÀgÀĪÀ AiÉÆÃd£ÉAiÉÆAzÀ£ÀÄß E¯ÁSÉ ºÁQPÉÆArvÀÄ. CzÀgÀAvÉ, gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
«µÀAiÀÄzÀ°è C£ÀĨsÀ«Ã CzsÁå¥ÀPÀgÀ£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀ ¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«ÄwAiÀÄ£ÀÄß gÀa¸À¯Á¬ÄvÀÄ. gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀ£ÀÄß
ºÀ®ªÀÅ ªÀµð À UÀ½AzÀ ¨ÉÆâü¹zÀ C£ÀĨsª À À EgÀĪÀ ¥ÁæZÁAiÀÄðgÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß / CzsÁå¥PÀ g À ÄÀ UÀ¼£
À ÄÀ ß gÁdåzÁzÀåAvÀ DAiÉÄÌ
ªÀiÁr, ¨sÁµÁAvÀgÀ PÁAiÀiÁðUÁgÀU¼ À £
À ÄÀ ß £Àq¹É PÀ£ßÀ qÀ CªÀvg
À tÀ PÂ A
É iÀÄ ºÀ¸Û¥ À w æÀ UÀ¼£
À ÄÀ ß ¹zÀÞ¥r À ¸À¯Á¬ÄvÀÄ. PÉ®ªÀÅ
vÁAwæPÀ PÁgÀtUÀ½AzÁV vÀqª À ÁzÀgÆ À , gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀçÛ zÀ PÀ£ßÀ qÀ CªÀvg À t
À P AÉ iÀÄ ¥ÀoåÀ ¥ÄÀ ¸ÀPÛ UÀ ¼
À ÄÀ FUÀ ¹zÀÞªÁVªÉ.
¥Àæ¸ÀÄÛvÀ, ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ PÉÆøïðUÀ¼À ¥ÀæªÉñÀPÉÌ gÁµÀÖçzÁzÀåAvÀ MAzÉà ¥ÀæªÉñÀ ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ£ÀÄß (N E E T)
£ÀqɸÀ¯ÁUÀÄwÛzÉ. eÉÆvÉUÉ, ¥À± æ ÉߥÀwPæ ÉAiÀÄ PÀ£ÀßqÀ CªÀvÀgÀtÂPÉAiÀÄ£ÀÆß PÉÆqÀĪÀ PÀª æ ÀÄ FUÀ eÁjUÉ §A¢zÉ. EzÀgÀ
»£É߯ÉAiÀÄ°è F ¥ÀĸÀÛPÀzÀ°è §¼À¹gÀĪÀ PÀ£ÀßqÀ ¥ÀzÀUÀ½UÉ ¸ÀªÀiÁ£ÁxÀðzÀ EAVèÃµï ¥ÀzÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
EzÀjAzÁV, ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð vÀgÀUÀwUÀ¼À ªÁ¶ðPÀ ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ eÉÆvÉUÉ, ¤Ãmï ªÀÄÄAvÁzÀ ¸ÀàzsÁðvÀäPÀ ¥ÀjÃPÉëUÉ
¹zÀÞvÉ ªÀiÁrPÉƼÀÄîªÀ «zÁåyðUÀ½UÀÆ «µÀAiÀĪÀ£ÀÄß CxÉðʹPÉƼÀî®Ä F PÀ£ÀßqÀ CªÀvÀgÀtÂPÉAiÀÄ ¥ÀĸÀÛPÀ
G¥ÀAiÀÄÄPÀÛªÁUÀ§ºÀÄzÉA§ £ÀA©PÉ £ÀªÀÄäzÀÄ.

gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀzÀ F PÀ£ÀßqÀ CªÀvÀgÀtÂPÉAiÀÄ£ÀÄß ¹zÀÞ¥Àr¹PÉÆqÀĪÀ dªÁ¨ÁÝjAiÀÄ£ÀÄß £ÀªÀÄä°è

£ÀA©PÉ ElÄÖ £ÀªÀÄUÉ ¤ÃrzÀ ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉAiÀÄ ¤zÉÃð±ÀPÀjUÉ, ¸ÀºÀPÀj¹zÀ E¯ÁSÉAiÀÄ J®è
¹§âA¢UÀ½UÉ ºÁUÀÆ ¨sÁµÁAvÀgÀ PÁAiÀÄðzÀ°è ¸ÀºPÀ j À ¹zÀ J®è gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀçÛ ¥ÁæZÁAiÀÄðgÀÄ / CzsÁå¥PÀ g
À ÄÀ UÀ½UÉ
¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«ÄwAiÀÄÄ D¨sÁjAiÀiÁVzÉ.
ªÀÄÄR¥ÀÄl ªÀÄvÀÄÛ »A¥ÀÄl «£Áå¸À ªÀÄvÀÄÛ CPÀëgÀ eÉÆÃqÀuÉ ªÀiÁrPÉÆlÖ ¹¢é£ï UÉÆèç¯ï ¸À®ÆåµÀ£ïì,
¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ EªÀjUÉ ¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«ÄwAiÀÄÄ D¨sÁjAiÀiÁVzÉ.
EAvÀºÀ «eÁÕ£ÀzÀ ¸ÀAQÃtðªÁzÀ PÀ£ÀßqÀ ¨sÁµÁAvÀgÀªÀ£ÀÄß vÀ¦à®èzÀAvÉ ºÉÆgÀvÀgÀ®Ä ¥ÀæAiÀÄw߸À¯ÁVzÉ.
DzÁUÀÆå ¸Àt¥
Ú ÄÀ lÖ vÀ¥ÄÀ U
à ¼
À ÄÀ PÀAqÀħAzÀ°è ªÀÄÄA¢£À ºÀAvÀz°
À è CªÀÅUÀ¼£
À ÄÀ ß ¸Àj¥Àr¸À®Ä PÀª
æ ÄÀ PÉÊUÉƼÀ¯
î ÁUÀĪÀzÄÀ .

CzsÀåPÀëgÀÄ
¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«Äw
8 CHEMISTRY

¥ÀæxÀªÀÄ ¦.AiÀÄÄ.¹. gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç ¥ÀoÀå ¥ÀĸÀÛPÀ ¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«Äw

UËgÀªÁzsÀåPÀëgÀÄ
²æêÀÄw ¸ÉßúÀ¯ï. Dgï. ¨sÁ.C.¸ÉÃ.,
¤zÉðñÀPÀgÀÄ, ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ.

CzsÀåPÀëgÀÄ:
²æà ¸ÀwÃ±ï © £ÁAiÀiïÌ
¥ÁæZÁAiÀÄðgÀÄ, ºÀ£ÀĪÀÄAvÀ ¨ÉuÉÚ ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ, £É°èPÉÃj PÀĪÀÄl GvÀÛgÀ PÀ£ÀßqÀ

¸À«ÄwAiÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄ:
²æà gÀ«±ÀAPÀgï J£ï.
¥ÁæZÁAiÀÄðgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ ¸Á®ÆgÀÄ, ²PÁj ¥ÀÄgÀ ²ªÀªÉÆUÀÎ

²æêÀÄw ªÁt PÀĪÀiÁj

G¥À£Áå¸ÀPÀgÀÄ,
¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ, PÁn¥À¼Àî, PÀȵÁÚ¥ÀÄgÀ, zÀQët PÀ£ÀßqÀ
²æà gÁeÉñï
G¥À£Áå¸ÀPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ, ¸ÁUÀgÀ, ²ªÀªÉÆUÀÎ

²æà J¸ï.JZï F±À

G¥À£Áå¸ÀPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ, ±ÀÄApPÉÆ¥Àà, PÉÆqÀUÀÄ.

¸ÀºÀPÁgÀ;
²æêÀÄw PÀĸÀĪÀÄPÀĪÀiÁj. Dgï.
dAn ¤zÉðñÀPÀgÀÄ (¥Àæ¨sÁgÀ), ±ÉÊPÀëtÂPÀ «¨sÁUÀ, ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ.

²æà PÉ. ¥Àæ¨sÁPÀgÀ gÉrØ

¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¤zÉðñÀPÀgÀÄ, ±ÉÊPÀëtÂPÀ «¨sÁUÀ, ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ.

qÁ. ªÉÊ.©. ªÉAPÀmÉñï

±ÁSÁ¢üPÁjUÀ¼ÀÄ, ±ÉÊPÀëtÂPÀ «¨sÁUÀ, ¥ÀzÀ«¥ÀƪÀð ²PÀët E¯ÁSÉ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ.
ANSWERS 9

¥Àj«r
Foreword iii

WÀlPÀ 8 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 269-290

8.1 GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄUÀ¼À ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ ¥ÀjPÀ®à£É: 269
8.2 E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ : 271
8.3 GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå 273
8.4 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåzÁUÀæ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 284

WÀlPÀ 9 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 291-307

9.1 DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÁÜ£À 291
9.2 qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï, H2 292
9.3 qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À (H2) vÀAiÀiÁjPÉ 293
9.4 qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À UÀÄtUÀ¼ÀÄ 294
9.5 ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ 295
9.6 ¤ÃgÀÄ 297
9.7 ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï 301
9.8 ¨sÁgÀd® 303
9.9 qÉʺÉÆæÃqÉÆæÃd£ï EAzsÀ£ÀªÁV 303

WÀlPÀ 10 s-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ 308-325

10.1. I£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ: PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 309
10.2 PÁëgÀ ¯ÉÆúÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ¼ÀÄ 312
10.3 °yAiÀÄA£À C¸ÀAUÀvÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ 313
10.4 ¸ÉÆÃrAiÀÄA£À PÉ®ªÉÇAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ 313
10.5 ¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄAUÀ¼À eÉÊ«PÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ 315
10.6 2£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ 316
10.7 PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ 319
10.8 ¨Éj°AiÀÄA£À C¸ÀAUÀvÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ 320
10.9 PÁå°ìAiÀÄA£À PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ 321
10.10 ªÉÄVßöAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ìAiÀÄA£À eÉÊ«PÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ 322
10 (viii) CHEMISTRY

WÀlPÀ 11 p-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ 326-346

11.1 13 £Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ; ¨ÉÆÃgÁ£ï ¥ÀjªÁgÀ 328
11.2 ¨ÉÆgÁ£ï£À ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀAUÀvÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ 331
11.3 ¨ÉÆÃgÁ¤£À PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ 331
11.4 ¨ÉÆÃgÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ C®Æå«Ä¤AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ 333
11.5 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ; PÁ§ð£ï ¥ÀjªÁgÀ 334
11.6 PÁ§ð£ï£À ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀAUÀvÀ £ÀqÀªÀ½PÉUÀ¼ÀÄ 337
11.7 PÁ§ð£ï£À §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼ÀÄ 337
11.8 PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÁ£ïUÀ¼À PÉ®ªÀÅ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ: 339

WÀlPÀ 12 ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 347-389
12.1 ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥ÀjZÀAiÀÄ 347
12.2 EAUÁ®zÀ ZÀvÀÄgï ¸ÀAAiÉÆÃUÀvÀé ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À DPÁgÀUÀ¼ÀÄ 348
12.3 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ ¤gÀÆ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ 349
12.4 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À «AUÀqÀuÉ 351
12.5 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀt 353
12.6 ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ 362
12.7 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁ vÀAvÀæzÀ ªÀÄÆ® ¥ÀjPÀ®à£É 363
12.8 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ: 371
12.9 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À UÀÄuÁvÀäPÀ «±ÉèõÀuÉ 377
12.10 ¥ÀjªÀiÁtÄ£ÀĸÁgÀ «±ÉèõÀuÉ 379

WÀlPÀ 13 ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 390-424

13.1 ªÀVðÃPÀgÀt 390
13.2 D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ 391
13.3 D°ÌãïUÀ¼ÀÄ 402
13.4 D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ 410
13.5 DgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï 414
13.6 PÁå£Àìgï PÁgÀPÀvÀé ªÀÄvÀÄÛ «µÀPÁgÀvÉ 422
ANSWERS (i x) 11

WÀlPÀ 14 ¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 425-444

14.1 ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£Àå 425
14.2 ªÁAiÀÄÄ ªÀÄAqÀ®zÀ ªÀiÁ°£Àå 426
14.3 d®ªÀiÁ°£Àå 435
14.4 ªÀÄtÂÚ£À ªÀiÁ°£Àå 437
14.5 PÉÊUÁjPÁ vÁådåUÀ¼ÀÄ 438
14.6 ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 439
14.7 ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 441

GvÀÛgÀUÀ¼ÀÄ 445-448

12 CHEMISTRY
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÀå¹¹zÀ £ÀAvÀgÀ
• GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
£ÀqÉAiÀÄĪÀAvÀºÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À
MAzÀÄ ªÀUÀðªÁV UÀÄgÀÄw¸À®Ä,
KPÀPÁ°PÀªÁV
• GvÀ Ì µ À ð t, C¥À P À µ À ð t, GvÀ Ì µ À ð PÀ ,
C¥ÀPÀµÀðPÀ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ªÁåSÁ夸À®Ä.
• E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁªÀuÉ ¥ÀæQæAiÉĬÄAzÀ
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À
QæAiÀiÁvÀAvÀæªÀ£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä;
• GvÀ Ì µ À ð t ¸À A SÉ å AiÀ Ä ¸À º ÁAiÀ Ä ¢AzÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è£À GvÀ̵ð À PÀ ªÀÄvÀÄÛ
C¥ÀPÀµÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À®Ä.
• GµÁ̵Áð¥À P À µ À ð PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß
¸À A AiÉ Æ Ãd£É , «¨s À d £É , ¸ÁÜ£À ¥ À ® è l
ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÁV
«AUÀr¸À®Ä;
• ««zsÀ GvÀ̵ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðPÀUÀ¼À
vÀÄ®£ÁvÀäPÀ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸À®Ä;
• gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß GvÀ Ì µ À ð t
¸ÀASÁå ªÀÄvÀÄÛ CzsÀðQæAiÀiÁ «zsÁ£À¢AzÀ
¸ÀªÀÄzÀÆV¸À®Ä. ªÀÄvÀÄÛ
• «zÀÄåzÀUÀæzÀ°è GAmÁUÀĪÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ½AzÀ
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß
w¼ÀzÀÄPÉƼÀî®Ä
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j.
269
WÀlPÀ 8
J°è GvÀ̵ÀðuÉ EzÉAiÉÆà C°è AiÀiÁªÁUÀ®Æ C¥ÀPÀµÀðuÉ
EgÀĪÀÅzÀÄ. gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçªÀÅ CªÀ±ÀåªÁV GvÁÌ¥ÀPÀµÀðPÀ
ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À CzsÀåAiÀÄ£ÀªÉà DVzÉ.
C£ÉÃPÀ «zsÀzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ MAzÀÄ §UÉAiÀÄ zÀæªÀåªÀÅ
E£ÉÆßAzÀÄ §UÉAiÀÄ zÀª æ åÀ ªÁV ¥ÀjªÀvðÀ £ÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. CAvÀºÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
QæAiÉÄUÀ¼À°è ¥ÀæªÀÄÄRªÁzÀÄzÀÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
¨sËvÀ ºÁUÀÆ eÉÊ«PÀ «zsÁåªÀiÁ£ÀUÀ¼ÀÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ
¸ÀA§A¢ü¹zÀªÀÅUÀ¼ÁVªÉ. F QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ OµÀ¢üÃAiÀÄ, eÉÊ«PÀ, OzÉÆåÃVPÀ,
¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ PÀȶ PÉëÃvÀæUÀ¼À°è ¸ÁPÀµÀÄÖ §¼ÀPÉAiÀÄ°èªÉ. ««zsÀ jÃwAiÀÄ
EAzs£ À U
À ¼
À £
À ÄÀ ß zÀ»¹ ªÀiÁ£Àª£ À À CªÀ±åÀ Pv
À U
É ½
À UÉ ¨ÉÃPÁUÀĪÀ ±ÀQA
Û iÀÄ GvÁàz£ À ,É
«zÀÄåzÁæ¸ÁAiÀĤPÀ ¥ÀQæ Aæ iÉÄUÀ½AzÀ Cwà QæAiÀiÁ²Ã® ¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ C¯ÉÆúÀU¼ À À
GvÁàzÀ£É, PÁ¹ÖPï ¸ÉÆÃqÁzÀAvÀºÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À GvÁàzÀ£É, ±ÀĵÀÌ
ªÀÄvÀÄÛ zÀÈ«ÃAiÀÄ «zÀÄåvÉÆÌñÀUÀ¼À PÁAiÀÄð¤ªÀðºÀuÉ, ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸ÀªÉvÀ
GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ð
À PÀ QæAiÉÄUÀ¼À CrAiÀÄ°è §gÀÄvÀª Û .É EzÀÄ CªÀÅUÀ¼À ªÀĺÀvéª
À £
À ÄÀ ß
¸ÁgÀÄvÀÛªÉ. EwÛÃZÉUÉ ¥Àj¸ÀgÀPÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÀ `ºÉÊqÉÆæÃd£ï EPÉÆ£ÉÆ«Ä'
(zÀæªÀ d®d£ÀPÀªÀ£ÀÄß EAzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄ«PÉ) ªÀÄvÀÄÛ `NgÉhÆãï gÀAzsÀæ'
EªÀÅ ¸ÀºÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ ¸ÀA§A¢ü¹zÀ «zÀåªÀiÁ£ÀUÀ¼ÁVªÉ.
8.1 GvÀ̵ð
À t ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPµ
À ð
À t QæAiÉÄUÀ¼À ¸ÁA¥Àz
æ Á¬ÄPÀ ¥ÀjPÀ®à£:É
GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÁ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
MAzÀÄ zsÁvÀÄ«UÉ CxÀªÁ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛPÉÌ DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
«ªÀj¸À®Ä GvÀ̵ð À uÉ JA§ ¥Àzª À £
À ÄÀ ß DgÀA¨sz
À °
À è G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄwÛvÄÀ .Û
ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è qÉÊDQìd£ï EgÀĪÀÅzÀjAzÀ (20%) §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ CzÀgÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ°è ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV CªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À gÀÆ¥ÀzÀ°è PÁt¹UÀÄvÀÛªÉ. MAzÀÄ
¥Àj«ÄwAiÀÄ ªÁåSÉåUÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ DQìqÉñÀ£ï
(GvÀ̵Àðt) QæAiÉÄUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛªÉ.
2 Mg (s) + O2 (g) → 2 MgO (s) (8.1)
S (s) + O2 (g) → SO2 (g) (8.2)
8.1 ªÀÄvÀÄÛ 8.2 ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ°è ªÀiÁåVßòAiÀĪÀiï ªÀÄvÀÄÛ ¸À®ágï
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÉÃ¥ÀðqÉAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼ÀÄ
270 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

GvÀ̶ð¸À®ànÖªÉ. F PɼÀV£À ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀAvÉ «ÄxÉÃ£ï ªÉÄð£À ªÁåSåÉ AiÀÄAvÉ F PɼV

PÀ Æ qÀ DQì d £ï£É Æ A¢UÉ ¸É à ¥À ð qÉ A iÀ i ÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ
GvÀ̶ð¸À®ànÖzÉ.
CH4 (g) + 2O2 (g) → CO2 (g) + 2H2O (l) (8.3)
8.3 ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹zÁUÀ «ÄxÉã藍À
ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À Ä ß DQì d £ï ¸ÁÜ£À ¥ À ® è l UÉ Æ ½¹zÀ Ý
PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ EzÀÄ, d®d£ÀPÀªÀ£Àß MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ
¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß PÀÆqÀ GvÀ̵ð À uÉ JAzÀÄ ªÁåSÁ夸À®Ä
¥ÉÃæ gÉæ¹vÀÄ. F PɼV À £À ¸À«ÄÃPÀgtÀ ªÀÇ PÀÆqÀ GvÀÌPµ À ð
À uÉ,
JAzÀ g É ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À Ä ß ¨É à ¥À ð r¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä JAzÀ Ä
vÉÆÃgÀÄvÀÛzÉ.
2 H2S(g) + O2 (g) → 2 S (s) + 2 H2O (l) (8.4)
gÀ ¸ ÁAiÀ Ä £À ±Á¸À Û ç dÕ g À eÁÕ £ À ªÀ È ¢ÞAiÀ i ÁzÀ A vÉ ,
DªÀ Ä è d £À P À ª À £ À Ä ß M¼À U É Æ ¼À î z À , DzÀ g É «zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä
zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß M¼À U É Æ AqÀ gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ½ UÉ ,
GvÀ̵ÀðuÉ ¥ÀzÀªÀÅ ¸ÀºÀdªÁV «¸ÀÛj¸À®ànÖvÀÄ. ¥ÀÆèjãï,
PÉÆÃè jÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ UÀAzsPÀ À ªÀÄÄAvÁzÀªÅÀ UÀ¼ÁzÀ ªÉÄVßöAiÀÄA£À
GvÀ̵ÀðuÉAiÀÄÄ FPɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÀæPÁgÀ dgÀUÀÄvÀÛzÉ.
Mg (s) + F2 (g) → MgF2 (s) (8.5)
Mg (s) + Cl2 (g) → MgCl2 (s) (8.6)
Mg (s) + S (s) → MgS (s) (8.7)
8.5 jAzÀ 8.7gÀªÀgÉV£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß
¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅzÀ®èzÉ EvÀgÉ «zÀÄåzsÀ£ÁvÀävÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀzÀ£ÀÄß PÀÆqÀ GvÀ̵ÀðuÉ
J£Àß®Ä gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçdÕgÀ£Àß ¥ÉæÃgÉæ¹vÀÄ.
2K4 [Fe(CN)6](aq) + H2O2 (aq) →2K3[Fe(CN)6]
(aq) + 2 KOH (aq)
Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä Ä ¸À º À DQì q É Ã ±À £ ï Qæ A iÉ Ä KPÉ A zÀ g É
E°è «zÀ Ä åzs À £ ÁvÀ ä vÉ ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ ¥É Æ mÁå²AiÀ Ä A,
¥ÉÆmÁå²AiÀÄA ¥sg É Æ
É ¸ÉÊ£ÉÊqï¤AzÀ ¨ÉÃ¥ÀðlÄÖ ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA
¥sÉj¸ÉÊ£ÉÊqïUÉ ¥ÀjªÀwðvÀªÁVzÉ. MmÁÖgÉ MAzÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ«UÉ
DQìd£ï£ÀÄß/«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ zsÁvÀĪÀ£ÀÄß ¸ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅzÀÄ
CxÀªÁ MAzÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ«¤AzÀ ºÉÊqÉÆæd£ï / «zÀÄåzsÀ£ÁvÀäPÀ
zsÁvÀĪÀ£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄ«PÉUÉ GvÀ̵ÀðuÉ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
¥Áæ g À A ¨s À z À ° è C¥À P À µ À ð uÉ JAzÀ g É MAzÀ Ä
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ DQìd£ï£ÀÄß vÉUÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ JAzÁVvÀÄÛ.
DzÀgÉ EwÛÃa£À ªÁåSÉåAiÀÄAvÉ C¥ÀPÀµÀðuÉ JAzÀgÉ MAzÀÄ
ªÀ¸ÀÄÛ«¤AzÀ DQìd£ï£ÀÄß / «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ zsÁvÀĪÀ£ÀÄß
¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄ«PÉUÉ CxÀªÁ MAzÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ«UÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï /
«zÀÄåzsÀ£ÁvÀävÉ zsÁvÀĪÀ£ÀÄß ¸ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅzÁVzÉ.
À £ÀªÅÀ UÀ¼ÄÀ C¥ÀPµ
À ð
À uÁ
QæAiÉÄUÉ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÁVªÉ.
2 HgO (s) 2 Hg (l) + O2 (g) (8.8)
(E°è ªÀÄPÀÄåðjPï DPÉìöÊqï¤AzÀ DQìd£ï£ÀÄß vÉUÉAiÀįÁVzÉ)
2 FeCl 3 (aq) + H 2 (g) → 2 FeCl 2 (aq) + 2
HCl(aq) (8.9)
(E°è ¥s É j Pï PÉ Æ è à gÉ Ê qï¤AzÀ «zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä zs Á vÀ Ä
PÉÆèÃj£ï£ÀÄß vÉUÉAiÀįÁVzÉ)
CH2 = CH2 (g) + H2 (g) → H3C – CH3 (g) (8.10)
(E°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß ¸ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁVzÉ)
2HgCl2 (aq) + SnCl2 (aq) → Hg2Cl2 (s)+SnCl4
(aq) (8.11)
(E°è ªÀÄPÀÄåðjPï PÉÆÃè gÉÊqïUÉ ªÀÄPÀÄåðjAiÀÄ£ÀÄß ¸ÉÃj¸À¯ÁVzÉ)
8.11 QæAiÉÄAiÀÄ°è ¸ÁÖ£À¸ï PÉÆèÃgÉÊqïUÉ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ
PÉÆèÃjãï zsÁvÀĪÀÅ ¸ÉÃj ¸ÁÖ¤Pï PÉÆèÃgÉÊqïUÉ ¥ÀjªÀvÀð£É
ºÉÆA¢gÀĪÀzj À AzÀ DQìqÃÉ ±À£ï QæAiÉÄAiÀÄÆ ¸ÀºÀ KPÀPÁ®zÀ°è
dgÀÄUÀÄwÛzÉ. DzÀÝjAzÀ GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðt
Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä AiÀ i ÁªÁUÀ ® Æ KPÀ P Á®zÀ ° è dgÀ Ä UÀ Ä vÀ Û ª É .
(ªÉÄð£À J®è GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÄ£ÀB ¥Àj²Ã°¹zÁUÀ
EzÀÄ ªÀÄ£ÀzÀmÁÖUÀÄvÀÛzÉ). MAzÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è
C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄzÉ PÉêÀ® GvÀ̵Àtð QæAiÉÄ
£ÀqÉAiÀÄ®Ä ¸ÁzsÀå«®è. DzÀÝjAzÀ CAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß
GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ðÀ PÀ (gÉqÆ
É Pïì) QæAiÉÄUÀ¼A
É zÀÄ PÀgA
É iÀįÁ¬ÄvÀÄ.
¸ÀªÀĸÉå 8.1
F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À°è GvÀ̵ÀðuÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉ
ºÉÆA¢gÀĪÀ PÀtªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(i) H2S (g) + Cl2 (g) → 2 HCl (g) + S (s)
(ii) 3Fe3O4 (s) + 8 Al (s) → 9 Fe (s) + 4Al2O3 (s)
(iii) 2 Na (s) + H2 (g) → 2 NaH (s)
¥ÀjºÁgÀ:
(i) E°èH2S GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ KPÉAzÀgÉ ºÉZÀÄÑ
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ PÉÆèÃjãï zsÁvÀÄ H2S UÉ ¸ÉÃj¸À®ànÖzÉ
(CxÀ ª Á ºÉ Z À Ä Ñ «zÀ A iÀ Ä Äzs À £ ÁvÀ ä vÉ ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß H2S ¤AzÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁVzÉ) PÉÆÃè j£ï
C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ KPÉAzÀgÉ CzÀPÉÌ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¸ÉÃj¸À®ànÖzÉ)
(ii) E°è C®Äå«Ä¤AiÀ Ä ªÀ i ïUÉ DQì d £ï ¸É à ¥À ð qÉ
DVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ C®Äå«Ä¤AiÀ Ä ªÀ i ï GvÀ Ì µÀ ð uÉ
ºÉÆA¢zÉ. ¥sÉgÀ¸ÉÆ ¥sÉjPï DPÉìöÊqï¤AzÀ DQìd£ï£ÀÄß
vÉUAÉ iÀįÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ (Fe3O4) C¥ÀPµ À ð
À uÉ ºÉÆA¢zÉ.
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
(iii) «zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä vÉ A iÀ Ä PÀ ® à £ É ¬ ÄAzÀ ªÀ i ÁvÀ æ
¸ÉÆÃrAiÀÄA GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ JAzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï C¥À P À µ À ð uÉ ºÉ Æ A¢zÉ JAzÀ Ä
w½AiÀ Ä §ºÀ Ä zÀ Ä . GvÀ Ì µ Áð¥À P À µ À ð PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß
ªÁåSÁ夸À®Ä ©ü£ÀߪÁzÀ ¥ÀjPÀ®à£É ºÉÆAzÀ¨ÉÃPÉAzÀÄ
(iii) £Éà QæAiÉÄ vÉÆÃj¹ PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
8.2 E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuA
É iÀÄ ªÀÄÆ®PÀ GvÀ̵Áð¥ÀPµ
À ð
À PÀ
QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
2Na(s) + Cl2(g) → 2NaCl (s) (8.12)
4Na(s) + O2(g) → 2Na2O(s) (8.13)
2Na(s) + S(s) → Na2S(s) (8.14)
£ÁªÀÅ FUÁUÀ¯Éà PÀ°wgÀĪÀAvÉ F ªÉÄð£À J®è
QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ KPÉAzÀgÉ F
J®è QæAiÉÄUÀ¼À°è ¸ÉÆÃrAiÀÄA, DQìd£ï CxÀªÁ ºÉZÀÄÑ
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ zsÁvÀÄ«£ÉÆA¢UÉ ¸ÉÃ¥ÀðqÉ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
¸ÉÆÃrAiÀÄA GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ. ºÁUÉAiÉÄà DQìd£ï,
PÉÆèÃjãï, ¸À®ágï C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ KPÉAzÀgÉ
EªÀÅUÀ½UÉ ºÉZÀÄÑ «zÀÄåzsÀ£ÁvÀävÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
¸ÉÃ¥ÀðqÉ DVzÉ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §AzsÀUÀ¼À DzsÁgÀ¢AzÀ
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA DPÉìöÊqï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA
¸À¯ÉáöÊqïUÀ¼ÀÄ DAiÀiÁ¤Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁVªÉ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
Na+Cl– (s), (Na+)2O2–(s), and (Na+)2 S2–(s) JAzÀÄ
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß (8.12 jAzÀ 8.14)
DAiÀĤPï QæAiÉÄUÀ¼ÁV F PɼÀV£ÀAvÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
¥À¨
æ ÃÉs zÀU¼
À À ªÉÄÃ¯É GAmÁUÀĪÀ «zÀÄåzÀA±ÀU¼À ÄÀ QæAiÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß
F PɼÀV£ÀAvÉ ¥ÀÄ£ÀB §gÉAiÀÄ®Ä ¸À®ºÉ ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ.
UÀ¼À £ÀµÀÖ
UÀ¼À UÀ½PÉ
UÀ¼À £ÀµÀÖ
UÀ¼À UÀ½PÉ
UÀ¼À £ÀµÀÄÖ
UÀ¼À UÀ½PÉ
271
F ªÉÄð£À J®è QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß J¯ÉPÁÖç£ï £ÀµÀÖzÀ ªÀÄvÀÄÛ
J¯ÉPÁÖç£ï UÀ½PÉAiÀÄ JgÀqÀÄ ºÀAvÀzÀ ¥ÀævÉåÃPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÁßV
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÉ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï
GvÀàwÛAiÀÄ£ÀÄß JgÀqÀÄ ºÀAvÀzÀ ¥ÀævÉåÃPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÁßV F
PɼÀV£ÀAvÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
2 Na(s) → 2 Na+(g) + 2e–
Cl2(g) + 2e– → 2 Cl–(g)
F ªÉÄð£À J¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀĪÀ
¥ÀævÉåÃPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß CzsÀð QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. JgÀqÀÄ
Czsð À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß PÀÆr¹zÁUÀ MlÄÖ QæAiÉÄ GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ.
2 Na(s) + Cl2 (g) → 2 Na+ Cl– (s) or 2 NaCl (s)
8.12 jAzÀ 8.14gÀ QæAiÉÄUÀ½AzÀ w½AiÀÄĪÀÅzÉãÉAzÀgÉ
J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀ CzsÀð QæAiÉÄUÉ GvÀ̵ÀðuÉ
QæAiÉÄ JAzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß UÀ½¹PÉƼÀÄîªÀ
CzsÀðQæAiÉÄUÉ C¥ÀPÀµÀðuÉ JAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ. F
GvÀ̵ÀðuÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉAiÀÄ ºÉƸÀ ªÁåSÉåAiÀÄ£ÀÄß
¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼À ªÀvÀð£ÉAiÀÄ ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ
CªÀÅUÀ¼À°èAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉUÀ¼À ¸ÀA§AzsÀ¢AzÀ
gÀƦ¸À¯ÁVzÉ. F ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ¼À°è (8.12 jAzÀ 8.14)
GvÀ̵ð À uÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA C¥ÀPµ À ðÀ tPÁgÀPªÀ ÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ KPÉAzÀgÉ CzÀÄ vÀ£ÉÆßA¢UÉ ªÀwð¸ÀÄwÛgÀĪÀ
J®è zsÁvÀÄUÀ½UÉ J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß zÁ£À ªÀiÁr CªÀÅUÀ¼ÀÄ
C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆAzÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A¢AzÀ DQì d £ï, PÉ Æ è à j£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
¸À®ágïUÀ¼ÀÄ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉzÀÄPÉÆArgÀĪÀÅzÀjAzÀ
C¥À P À µ À ð uÉ ºÉ Æ A¢ªÉ ªÀ Ä vÀ Ä Û GvÀ Ì µ À ð tPÁgÀ P À ª ÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. MmÁÖgÉAiÀiÁV
GvÀ̵ÀðuÉ : MAzÀÄ ¥Àæ¨sÉÃzsÀ¢AzÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À £ÀµÀÖ
C¥ÀPÀµÀðuÉ : ¥Àæ¨ÉÃzsÀ¢AzÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À UÀ½PÉ
GvÀ̵ð À tPÁgÀPÀ : E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£À ÄÀ ß ¥Àqz
É ÄÀ PÉƼÀÄîªA
À vÀºzÀ ÄÀ .
C¥ÀPµ À ð À tPÁgÀPÀ : E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£À ÄÀ ß zÁ£À ªÀiÁqÀĪÀAvÀºz À ÄÀ .
¸ÀªÀĸÉå 8.2
2 Na(s) + H2(g) → 2 NaH (s)
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵Áð¥ÀPµ
À ð
À PÀ QæAiÉÄAiÉÄAzÀÄ ¤gÀƦ¹.
¥ÀjºÁgÀ:
E°è GvÀ Û w Û DVgÀ Ä ªÀ NaH (s) DAiÀ i Á¤Pï
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÁVgÀĪÀzÀjAzÀ CzÀ£ÀÄß Na+H– (s) JAzÀÄ
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. DzÀÝjAzÀ ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß JgÀqÄÀ
CzsÀð QæAiÉÄUÀ¼À£ÁßV F PɼÀV£ÀAvÉ PÁt§ºÀÄzÀÄ.
272 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

2 Na (s) → 2 Na+(g) + 2e– C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆAzÀ¯ÉèÉÃPÀÄ fAPï¤AzÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß

H2 (g) + 2e– → 2 H–(g)
F JgÀqÄÀ Czsð À QæAiÉÄUÀ¼£
À ÄÀ ß UÀªÄÀ ¤¹zÁUÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
GvÀ̵ð À uÉ ºÉÆA¢zÀÄÝ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï C¥ÀPµ À ðÀ uÉ
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ MlÄÖ QæAiÉÄAiÀÄÄ GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ðÀ PÀ
QæAiÉÄAiÀiÁVzÉ.
8.2.1 ¸ÀàzsÁðvÀäPÀ E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
avÀæ 8.1gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ d°ÃAiÀÄ vÁªÀÄæzÀ
£ÉÊmÉæÃmï zÁæªÀtzÀ°è MAzÀÄ fAPï ¯ÉÆúÀzÀ vÀÄtÄPÀ£ÀÄß
ElÄÖ, ¸ÀĪÀiÁgÀÄ MAzÀÄ vÁ¹£À £ÀAvÀgÀ UÀªÀĤ¹zÁUÀ,
fAPï vÀÄtÄQ£À ªÉÄÃ¯É PÉA¥ÀÄ §tÚzÀ vÁªÀÄæzÀ ¯ÉÃ¥À£À
ºÉÆA¢gÀĪÀzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæzÀ £ÉÊmÉæÃmï zÁæªÀtzÀ ¤Ã°
§tÚ CzÀȱÀåªÁVgÀªÀÅzÀÄ PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛzÉ. F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è
zÁæªÀtzÀ ¤Ã° §tÚ CzÀȱÀåªÁVgÀĪÀzÀjAzÀ Cu2+
DAiÀiÁ£ï CzÀȱÀåªÁVzÉ JAzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ §tÚgÀ»vÀ zÁæªÀtPÉÌ
CªÉÆäAiÀÄA ªÀÄÆ®PÀ PÁëjÃAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸À¯ÉáöÊqï
C¤®ªÀ£ÄÀ ß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ ©½ §tÚzÀ fAPï ¸À¯öàÉ Êqï (ZnS)
GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ Zn2+ GvÀàwÛAiÀiÁVgÀĪÀÅzÉAzÀÄ
w½AiÀÄÄvÀÛzÉ.
vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ PÁ¥Àgï CAiÀiÁ£ÀÄ C¥ÀPÀµÀðuÉ UÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
FUÀ 8.15 QæAiÉÄAiÀÄ°è GAmÁUÀĪÀ ¸ÀªÀĹÜwAiÀÄ£ÀÄß
«±É è à ¶¸É Æ Ãt. EzÀ P ÁÌ V MAzÀ Ä vÁªÀ Ä æ z À vÀ U À q À £ À Ä ß
fAPï¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtzÀ°è ElÄÖ UÀªÀĤ¹zÁUÀ AiÀiÁªÀÅzÉÃ
jÃwAiÀÄ QæAiÉÄ PÀAqÀÄ §gÀĪÀÅ¢®è ªÀÄvÀÄÛ zÁæªÀtPÉÌ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸À¯ÉàöÊqï C¤®ªÀ£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ PÀ¥ÀÄà
§tÚzÀ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉàöÊqï GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è. vÁªÀÄæzÀ
¸À¯ÉáöÊqï Cwà PÀrªÉÄ PÀgÀUÀÄ«PÉ ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ
Cwà PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°ègÀĪÀ Cu2+ CAiÀÄ£ïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀºÀ
F ¥ÀjÃPÉë¬ÄAzÀ PÀAqÀÄ »rAiÀħºÀÄzÀÄ. CAzÀgÉ E°è
C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°èAiÀÄÆ Cu2+ GvÀàwÛAiÀiÁV®èªÉAzÁ¬ÄvÀÄ.
DzÀÝjAzÀ 8.15 QæAiÉÄAiÀÄ°è ¸ÀªÄÀ ¹ÜwAiÀÄÄ QæAiÀiÁPÁgÀPU
À ½
À VAvÀ
GvÀà£ÀßUÀ¼À PÀqÉUÉ Cw ºÉZÀÄÑ EgÀĪÀÅzÉAzÁ¬ÄvÀÄ.
EzÉà jÃwAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁªÀuÉ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß vÁªÀÄæ
ªÀÄvÀÄÛ ¹®égï £ÉÊmÉÃæ mï zÁæªtÀ zÀ £ÀqÄÀ ªÉ UÀªÄÀ ¤¸ÉÆÃt. avÀæ
8.2gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ ¥ÀA æ iÉÆÃUÀªÀ£ÀÄß ªÀiÁr. F PɼÀV£À
QæAiÉÄAiÀÄAvÉ Cu2+ CAiÀÄ£ï GvÀàwÛAiÀiÁVgÀĪÀzÀjAzÀ
zÁæªÀt ¤Ã° §tÚPÉÌ wgÀÄUÀÄvÀÛzÉ.
UÀ¼À ©qÀÄUÀqÉ

fAPï ¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ d°ÃAiÀÄ vÁªÀÄæzÀ £ÉÊmÉæÃmï

zÁæªÀtzÀ £ÀqÀÄªÉ £ÀqÉAiÀÄĪÀ QæAiÉÄ F PɼÀV£ÀAwgÀÄvÀÛzÉ. UÀ¼À UÀ½PÉ
Zn(s) + Cu2+ (aq) → Zn2+ (aq) + Cu(s) (8.15)
UÀ¼À ©qÀÄUÀqÉ
Cu(s) GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢ Cu2+ CAiÀÄ£ï DVzÉ
ªÀ Ä vÀ Ä Û Ag+ DAiÀ Ä £ï C¥À P À µ À ð uÉ A iÀ i ÁV Ag DVzÉ .
¸ÀªÀĹÜwAiÀÄÄ GvÀà£ÀßUÀ¼ÁzÀ Cu2+ ªÀÄvÀÄÛ Ag(s) ¢QÌUÉ
UÀ¼À UÀ½PÉ
CwºÉZÀÄÑ EgÀÄvÀÛzÉ.
EzÉà jÃwAiÀiÁV PÉƨÁ¯ïÖ ¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ ¤PÉ̯ï
8.15 QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß F jÃwAiÀiÁVAiÀÄÆ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. ¸À¯àÃÉ mï zÁæªt
À zÀ £ÀqÄÀ ªÉ F PɼV
À £ÀAvÉ QæAiÉÄ £ÀqA
É iÀÄÄvÀz
Û .É
(8.15) Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è fAPï, E¯É P ÁÖ ç £À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß UÀ¼À ©qÀÄUÀqÉ
PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ Zn2+ DVzÉ ªÀÄvÀÄÛ DzÀÝjAzÀ, fAPÀ
GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ. FUÀ "E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆlÄÖ
fAPï GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÀÝgÉ fAPï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀ UÀ¼À UÀ½PÉ
E¯É P ÁÖ ç £ À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ¥À q É z À Ä PÉ Æ AqÀ Ä AiÀ i ÁªÀ Å zÁzÀ g À Æ

¤Ã° §tÚzÀ CAwªÀĪÁV Cu2+,

wÃPÀë÷ÚvÉ Cu DV
PÁ¥Àgï £ÉÊmÉæÃmï£À
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀªÀÅzÀÄ ±ÉÃRgÀtUÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ
zÁæªÀtzÀ°èj¹zÀ Zn ¸À¯ÁPÉAiÀÄ ªÉÄïÉ
fAPï ¸À¯ÁPÉ ±ÉÃRgÀtUÉÆAqÀ Cu

¥ÁægÀA©üPÀ ºÀAvÀ ªÀÄzsÀåAvÀgÀ ºÀAvÀ CAwªÀÄ ºÀAvÀ

avÀæ 8.1: MAzÀÄ ©ÃPÀj£À°è ¸ÀvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ d°ÃAiÀÄ vÁªÀÄæzÀ £ÉÊmÉæÃmï £ÀqÀÄªÉ £ÀqÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 273

¤Ã° §tÚzÀ
¤Ã° §tÚ GAmÁUÀ®Ä wÃPÀëtvÉ ¸À¯ÁSÉAiÀÄ ªÉÄïÉ
¹®àgï £ÉÊmÉæÃmï DgÀA¨sÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ ºÉZÁÑUÀĪÀÅzÀÄ ¹®àgÀ ±ÉÃRgÀuÉ
zÁæªÀtzÀ°è C¢ÝzÀ AiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ
PÁ¥Àgï ¸À¯ÁPÉ

¥ÁægÀA©üPÀ ºÀAvÀ ªÀÄzsÀåAvÀgÀ ºÀAvÀ CAwªÀÄ ºÀAvÀ

avÀæ 8.2: MAzÀÄ ©ÃPÀj£À°è ªÀÄvÀÄÛ d°ÃAiÀÄ ¹®égï £ÉÊmÉæÃmï £ÀqÀÄªÉ £ÀqÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ
¸ÀªÀĹÜwAiÀÄ°è zÁæªÀtªÀÅ Ni2+(aq) ªÀÄvÀÄÛ Co2+(aq)
JgÀ q À £ À Æ ß ªÀ Ä zs À å ªÀ Ä ¸ÁgÀ v É U À ¼ À ° è ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¥ÀjÃPÉëUÀ½AzÀ UÉÆvÁÛUÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ
F Qæ A iÉ Ä GvÀ à £ À ß UÀ ¼ ÁzÀ Co2+ ªÀ Ä vÀ Ä Û Ni2+ CxÀ ª Á
QæAiÀiÁPÁAPÀUÀ¼ÁzÀ [Co2+(s) ªÀÄvÀÄÛ Ni (aq)] UÀ¼À°è
AiÀiÁªÀÅzÀPÀÆÌ ºÉaÑ£À ¥ÁæzsÁ£ÀåvÉ EgÀĪÀÅ¢®è.
E¯É P ÁÖ ç £ ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ©lÄÖ P É Æ qÀ Ä ªÀ ¯É Æ ÃºÀ z À F
¸ÁªÀÄxÀåð DªÀÄèUÀ¼À°è ¥ÉÆæmÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆqÀĪÀ
¸ÁªÀÄxÀåðzÀAvÉAiÉÄà EzÉ. DzÀÝjAzÀ DªÀÄU è ¼
À À ¥À§
æ ®vÉAiÀÄ£ÀÄß
CªÀ Å UÀ ¼ À ¥É Æ æ m Á£À £ À Ä ß ©lÄÖ P É Æ qÀ Ä ªÀ ¸ÁªÀ Ä xÀ å ðzÀ
DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É C¼ÉzÀAvÉ, E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆqÀĪÀ
¸ÁªÀÄxÀåðzÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß eÉÆÃr¹ ¥ÀnÖ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ. F
ªÉÄð£À ¥ÀæAiÉÆÃUÀUÀ½AzÀ £ÁªÀÅ FUÁUÀ¯É PÉ®ªÉÇAzÀÄ
¯ÉÆúÀUÀ¼À F jÃwAiÀÄ vÀÄ®£É ªÀiÁrzÁÝVzÉ. E°è fAPï,
vÁªÀÄæPÉÌ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆqÀÄwÛzÉ, vÁªÀÄæ ¨É½îUÉ
E¯ÉPÁÖç£ï£À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆqÀÄvÀÛªÉ. DzÀÝjAzÀ F ¯ÉÆúÀUÀ¼À°è
E¯ÉPÁÖç£ï ©lÄÖPÉÆqÀĪÀ M®ªÀÅ PɼÀV£À PÀæªÀÄzÀ°ègÀÄvÀÛzÉ.
Zn>Cu>Ag. F jÃwAiÀÄ°è §ºÀ¼ÀµÀÄÖ ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß
PÀæªÀĪÁV eÉÆÃr¹zÀgÉ ¯ÉÆúÀUÀ¼À QæAiÀiÁ²Ã®vÁ ±ÉæÃtÂ
CxÀªÁ «zÀÄåzÁæ¸ÁAiÀĤPÀ ±ÉÃæ tÂAiÀÄ£ÀÄß gÀa¸À§ºÀÄzÀÄ. ««zsÀ
¯ÉÆúÀUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀÅ
¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ EgÀĪÀÅzÀjAzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ±ÀQÛ¬ÄAzÀ «zÀÄåvï
±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß GvÁࢸÀĪÀ UÁå¯Áé¤Pï PÉÆñÀUÀ¼ÉA§ «zÀÄåvï
PÉÆñÀU¼ À £À ÄÀ ß gÀa¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÁjAiÀiÁVzÉ. F PÉÆñÀU¼ À À
PÀÄjvÀÄ XII£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è ºÉaÑUÉ w½zÀÄPÉƼÉÆîÃt.
8.3 GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï, DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÉÃj ¤ÃgÀÄ GvÀàwA Û iÀiÁUÀĪÀ
¥ÀQæ A
æ iÉÄAiÀÄ°è£À E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuA
É iÀÄ£ÀÄß ¥Àj²Ã°¸ÉÆÃt.
2H2(g) + O2 (g) → 2H2O (l) (8.18)
EzÀ Ä Cwà ¸À g À ¼ À ª ÁV®è ¢ zÀ Ý gÀ Æ £ÁªÀ Å »ÃUÉ
zÀȲåÃPÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
E°è H2 £À°è£À H ¥ÀgÀªÀiÁtÄ vÀl¸ÀÜ (±ÀÆ£Àå)
¹Üw¬ÄAzÀ H2O £À°è zsÀ£ÁvÀäPÀ ¹ÜwUÉ ªÀÄvÀÄÛ O2 £À°è£À
O ¥ÀgÀªÀiÁtÄ vÀl¸ÀÜ (±ÀÆ£Àå) ¹Üw¬ÄAzÀ H2O £À°è ¢é
IÄuÁvÀäPÀ ¹ÜwUÉ §zÀ¯ÁVgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ.
E°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï¤AzÀ DQìd£ïUÉ E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉ
ºÉÆA¢zÉ JAzÀÄ CAzÀÄPÉÆAqÀgÉ H2 GvÀ̵ð À uÉ ºÉÆA¢zÉ
ªÀÄvÀÄÛ O2 C¥ÀPÀµÀðuÉAiÀiÁVzÉ. DzÀgÉ ¤dªÁV E°è
«zÀÄåzÁªÉñÀzÀ ªÀUÁðªÀuÉ ¸ÀA¥ÀÆtðªÁVgÀzÉ ¨sÁUÀ±ÀB
ªÀUÁðªÀuA Û .É DzÀÝjAzÀ E°è H, E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£
É iÀiÁVgÀÄvÀz À ÄÀ ß
¸À A ¥À Æ tðªÁV PÀ ¼ É z À Ä PÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ Å ¢®è ªÀ Ä vÀ Ä Û O
E¯ÉPÁÖç£ï£ÀÄß ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV ¥ÀqÉzÀÄPÉÆArgÀĪÀÅ¢®è.
PÉêÀ® E¯ÉPÁÖç£ï ¥À®èlªÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÉà jÃwAiÀiÁV
¨sÁUÀ±ÀB E¯ÉPÁÖç£ï ¥À®èl, ¸ÀºÀªÉ®¤ìAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ«gÀĪÀ
J¯Áè QæAiÉÄUÀ¼À°è PÁt¹UÀÄvÀÛzÉ. CAvÀºÀ E£ÉßgÀqÀÄ QæAiÉÄUÀ¼À
GzÁºÀgÀuÉ F PɼÀV£ÀAwªÉ.
H2(s) + Cl2(g) → 2HCl(g) (8.19)
CH 4(g) + 4Cl2(g) → CCl4(l) + 4HCl(g) (8.20)
¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì A iÀ Ä ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û « gÀ Ä ªÀ gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è £ À E¯É P ÁÖ ç £ï ¥À ® è l ªÀ £ À Ä ß «ªÀ j ¸À ® Ä
GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ ¥Àr¸À¯ÁVzÉ.
F «zsÁ£ÀzÀ°è E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÁUÀ®Æ PÀrªÉÄ
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«¤AzÀ, ºÉZÀÄÑ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£ÉqÉUÉ ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV ªÀUÁðªÀuÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ
JAzÀÄ ¨sÁ«¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
8.18 jAzÀ 8.20 Qæ A iÉ ÄUÀ ¼À £ À Äß CªÀ Å UÀ ¼ À ° è g À Ä ªÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ F PɼÀV£ÀAvÉ
¥ÀÄ£ÀB §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
F E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁªÀuA É iÀÄ PÀ®à£A É iÀÄ£ÀÄß ¥ÀoåÀ PÀª
æ ÄÀ PÀ̵ÖÉÃ
¹Ã«ÄvÀUÉƽ¹zÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ ªÀÄÄAzÉ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ¸À g À ¼ À «ªÀ g À u É U É ¸À º À P À j ¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä JAzÀ Ä
ªÀÄ£ÀzÀmÁÖUÀÄvÀÛzÉ.
0 0 +1 –2
2H2(g) + O2(g) → 2H2O (l) (8.21)
0 0 +1 –1
H2 (s) + Cl2(g) → 2HCl(g) (8.22)
–4+1 0 +4 –1 +1 –1
CH4(g) + 4Cl2(g) → CCl4(l) +4HCl(g) (8.23)
274
MAzÀÄ ¸Àºª À ¯ É ¤É ìAiÀÄ §Azsz À °À èAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï eÉÆÃr
¸ÀA¥ÀÆtðªÁV ºÉZÀÄÑ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«UÉ
ªÀ i ÁvÀ æ ¸À A §A¢ü ¹ zÉ JAzÀ Ä PÉ Æ AqÀ Ä , PÉ ® ªÉ Ç AzÀ Ä
¸ÀÆwæÃPÀj¹zÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À C£ÀĸÁgÀ, ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è£À
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå
¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ / CAiÀiÁ£ï£À°è AiÀiÁªÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ Û
ºÉZÄÀ Ñ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÄÀ ß ¸ÀÄ®¨sª À ÁV CxÉÊð¸À®Ä
CxÀªÁ £É£¦ À lÄÖPÆ É ¼À® î Ä AiÀiÁªÁUÀ®Æ ¸ÁzsåÀ «®è. DzÀÝjAzÀ
MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ / CAiÀiÁ£ï£À°è£À ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À
GvÀ Ì µ À ð uÁ ¸À A SÉ å AiÀ Ä £À Ä ß ¤zs À ð j¸À ® Ä PÉ ® ªÉ Ç AzÀ Ä
¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆwæÃPÀj¸À¯ÁVzÉ. MAzÀÄ ªÉÃ¼É CtÄ
/ CAiÀiÁ£ï£À°è MAzÉà ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À JgÀqÀQÌAvÀ
ºÉZÀÄÑ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½zÀÝ°è (GzÁ: Na2S2O3/Cr2O72–)
DUÀ D ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CtÄ /
CAiÀiÁ£ïzÀ°ègÀĪÀ D ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À J®è ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¸ÀgÁ¸ÀjUÉ ¸ÀªÀÄ£ÁVgÀÄvÀÛzÉ.
F ºÀAvÀz° À è GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤UÀ¢UÉƽ¸À®Ä
¤AiÀĪÀÄUÀ¼À «ªÀgÀuÉAiÀÄ£ÀÄß £ÁªÀÅ ¤ÃqÀ§ºÀÄzÀÄ. F
¤AiÀÄUÀ¼ÀÄ PɼÀV£ÀAwªÉ.
1. J¯Áè ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À A AiÉ Æ Ãd£É ºÉ Æ A¢gÀ z À
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ U Û ¼ À À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉå ¸ÉÆ£ÉßAiÀiÁVgÀÄvÀz Û .É
GzÁ: H2, O2, Cl2, O3, P4, S8, Na, Mg, Al
UÀ¼°À è ¥Àwæ AiÉÆAzÀÄ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉå
¸ÉÆ£ÉßAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ.
2. KPÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÂPé À CAiÀiÁ£ïUÀ¼° À è GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ
CzÀgÀ «zÀÄåzÁªÉñÀPÉÌ ¸ÀªÀÄ£ÁVgÀÄvÀÛzÉ. GzÁ: Na+
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ +1, Mg2+ DAiÀiÁ£ïzÀÄÝ
+2, Fe3+ DAiÀiÁ£ïzÀÄÝ +3, Cl– DAiÀiÁ£ïzÀÄÝ, –1,
O2– DAiÀ i Á£ïzÀ Ä Ý , –2..... DªÀ v À ð PÀ PÉ Æ ÃµÀ Ö P À z À
MAzÀ£Éà UÀÄA¦£À°ègÀĪÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À GvÀ̵ÀðuÁ
¸ÀASÉåAiÀÄÄ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è +1 DVgÀÄvÀÛzÉ.
DªÀ v À ð PÀ PÉ Æ ÃµÀ Ö P À z À JgÀ q À £ É Ã UÀ Ä A¦£À ° è g À Ä ªÀ
PÁëgÀ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CªÀÅUÀ¼À
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è +2 DVgÀÄvÀÛzÉ. C®Äå«Ä¤AiÀĪÀiï
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CzÀgÀ J®è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è
+3 DVgÀÄvÀÛzÉ.
3. J®è ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À °À è DQìd£ï£À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ
–2 DVgÀÄvÀÛzÉ. DzÁUÀÆå EzÀPÉÌ JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ
C¥À ª ÁzÀ EzÉ . MAzÀ £ É Ã jÃwAiÀ Ä C¥À ª ÁzÀ
DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ MAzÀPÉÆÌAzÀÄ £ÉÃgÀªÁV
PÀ Æ rPÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ ¥É g É Æ PÉ ì ö Êqï ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À Æ ¥À g ï
DPÉìöÊqïUÀ¼À°è PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛzÉ. ¥ÉgÉÆPÉìöÊqï (GzÁ:
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
H 2O 2, Na 2O 2), UÀ ¼ À ° è ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä DQì d £ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ –1 DVgÀÄvÀÛzÉ.
ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À Ä ¥À g ï DPÉ ì ö Êqï (GzÁ: KO2, RbO2)
UÀ ¼ À ° è ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä DQì d £ï ¥À g À ª À i ÁtÄ«£À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ -1/2 DVgÀÄvÀÛzÉ. JgÀqÀ£ÉÃ
jÃwAiÀÄ C¥ÀªÁzÀ DQìd£ï ¥sÉÆègÉÊqï (OF2) ªÀÄvÀÄÛ
qÉÊDQìd£ï qÉÊ ¥sÉÆèÃgÉÊqï (O2F2) UÀ¼À°è DQìd£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ PÀæªÀĪÁV
+2 ªÀÄvÀÄÛ +1, DVgÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À°èAiÀÄ DQìd£ï£À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CzÀgÀ §AzsÀ ¹ÜwAiÉÆA¢UÉ
¸ÀA§Azsº À ÆÉ A¢gÀÄvÀz Û .É DzÀgÉ F ¸ÀASÉå AiÀiÁªÁUÀ®Æ
zsÀ£À¸ÀASÉåAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ.
4. ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À J®è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è CzÀgÀ GvÀ̵ÀðuÁ
¸ÀASÉåAiÀÄÄ +1 DVgÀÄvÀz Û .É EzÀPÌÉ C¥ÀªÁzÀ ¯ÉÆûÃAiÀÄ
ºÉÊqÉæöÊqï (GzÁ: LiH, NaH, ªÀÄvÀÄÛ CaH2). E°è
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ –1 DVgÀÄvÀÛzÉ.
5. ¥sÉÆèÃjãï£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CzÀgÀ J®è
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è –1 DVgÀÄvÀÛzÉ. EvÀgÀ ºÁå¯ÉÆÃd£ï
(Cl, Br, I) UÀ¼À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ CªÀÅUÀ¼À
ºÁå¯ÉÊqï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÁVgÀĪÁUÀ
¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV -1 DVgÀ Ä vÀ Û z É . C¥À ª ÁzÀ ª ÁV
DQì d £ï EvÀ g À ºÁå¯É Æ Ãd£ïUÀ ¼ ÁzÀ PÉ Æ è à jãï,
¨ÉÆÃæ «Äãï, LAiÉÆÃrãïUÀ¼À ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼Æ É A¢V£À
¸ÀAAiÉÆÃUÀUÉÆAqÁUÀ GAmÁUÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁzÀ
DPÉÆìÃDªÀÄèUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ DPÉÆìÃIÄt CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À°è
CªÀÅUÀ¼À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉå zs£ À ÁvÀäªÁVgÀÄvÀzÛ .É (GzÁ:
HOCl £À°è PÉÆèÃj£ï£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå +1)
6. vÀl¸ÀÜ CtÄ (¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ) «£À°ègÀĪÀ J®è
¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåU¼ À À ©ÃdUÀtàwÃAiÀÄ
¸À A PÀ ® £À z À ªÉ Æ vÀ Û ª À Å ¸É Æ £É ß AiÀ i ÁVgÀ Ä vÀ Û z É . §ºÀ Ä
¥À g À ª À i Át é P À DAiÀ i Á£ï£À ° è g À Ä ªÀ ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåUÀ¼À ©ÃdUÀtÂÃwÃAiÀÄ ¸ÀAPÀ®£ÀzÀ
ªÉÆvÀÛªÀÅ CAiÀiÁ¤£À «zÀÄåzÁªÉñÀPÉÌ ¸ÀªÀÄ£ÁVgÀÄvÀÛzÉ.
GzÁºÀgÀuÉUÉ PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï DAiÀiÁ£ï (CO3)2–
£À°ègÀĪÀ ªÀÄÆgÀÄ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÀÄvÀÄÛ
MAzÀÄ EAUÁ® ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåU¼ À À
©ÃdUÀtÂÃwÃAiÀÄ ¸ÀAPÀ®£ÀzÀ ªÉÆvÀÛªÀÅ –2 DVgÀÄvÀÛzÉ.
F ªÉÄð£À ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À C£ÀéAiÀÄ¢AzÀ MAzÀÄ CtÄ/
CAiÀiÁ£ï£À°è £ÀªÀÄUÉ ¨ÉÃPÁzÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuÁ
¸À A SÉ å AiÀ Ä £À Ä ß PÀ A qÀ Ä »rAiÀ Ä §ºÀ Ä zÀ Ä . ¯É Æ Ã»ÃAiÀ Ä
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ U Û ¼
À ÄÀ AiÀiÁªÁUÀ®Æ zs£ À À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛª.É ªÀÄvÀÄÛ C¯ÉÆûAiÀÄ zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ zs£ À À CxÀªÁ
IÄt GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. ¸ÀAPÀæªÀÄt
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
zsÁvÀÄ UÀ¼ÄÀ MAzÀQÌAvÀ ºÉZÄÀ Ñ zs£À À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
vÉÆÃj¸ÀÄvÀª Û .É ¥Áæw¤¢üPÀ zsÁvÀÄUÀ¼° À è ªÉÆzÀ¯gÉ q
À ÄÀ , UÀÄA¦£À
Cw ºÉZÀÄÑ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÉÄà ¢ÃWÀð DªÀvÀð
PÉÆõÀÖPÀzÀ°è D UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ. G½zÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ½UÉ (D UÀÄA¦£À ¸ÀASÉå - 10) DVgÀÄvÀz Û .É ¢ÃWÀð
DªÀvð À PÉÆõÀÖPz À °À è MAzÀÄ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ « Û £À ¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄ«£À
Cw ºÉZÄÀ Ñ GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉå DªÀvð À zÀ°è JqÀ¢AzÀ §®PÉÌ
¸ÁVzÀAvÉ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ºÉZÁÑUÄÀ vÀÛz.É ªÀÄÆgÀ£ÃÉ DªÀvð À zÀ
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è Cw ºÉZÀÄÑ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå 1 jAzÀ 7
gÀªÀgÉUÉ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß F PɼÀV£À PÉÆõÀÖPÀzÀ°è
UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ.
UÀÄA¥ÀÄ 1 2
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ Na Mg
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ NaCl MgSO4
UÀÄA¦£À ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À Cw +1 +2
ºÉZÀÄÑ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå
MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û °
À £è À ¯ÉÆúÀzÀ GvÀ̵ðÀ uÁ / ¸ÀASÉå
/ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß dªÀÄð£ï gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçdÕ
D¯Éàçqï ¸ÁÖPï ¸ÀÆa¹zÀAvÉ PÉ®ªÉǪÉÄä ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ¥Àr¸ÀÄvÁÛgÉ.
EzÀ£ÀÄß ¸ÁÖPï £ÉÆmÉñÀ£ï (¸ÀAPÉÃvÀ) J£ÀÄߪÀgÀÄ. EzÀgÀ
¥ÀæPÁgÀ CtĸÀÆvÀæzÀ°è ¯ÉÆúÀzÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
¯ÉÆúÀzÀ ¸ÀAPÉÃvÀzÀ ªÀÄÄAzÉ aPÀÌ DªÀgÀtzÀ°è gÉÆêÀÄ£ï
CAQAiÀÄ°è ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F jÃwAiÀÄ°è §gÉzÁUÀ
DgÀ¸ï PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ DjPï PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼À CtĸÀÆvÀæ
Au(I)Cl ªÀÄvÀÄÛ Au(III)Cl3 JAzÁUÀÄvÀz Û .É EzÉà jÃwAiÀÄ°è
¸ÁÖ£À¸ï PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁÖ¤Pï PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼À CtĸÀÆvÀæ
Sn(II)Cl2 ªÀÄvÀÄÛ Sn(IV)Cl4 JAzÀÄ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. F
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ
§zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ£ÀÆß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀªÀÅ
(ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ / DAiÀiÁ£ï) GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èzÉAiÉÆ
CxÀªÁ C¥ÀPÀµÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èzÉAiÉÆà J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß
UÀÄgÀÄw¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀĪÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ Hg2(I)Cl2 EzÀÄ
Hg(II) Cl2EzÀgÀ C¥ÀPÀµÀðuÁ ¹ÜwAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀĸÉå 8.3
¸ÉÆÖPï £ÉÆmÉñÀ£ï ¥ÀæPÁgÀ PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
CtĸÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §gɬÄj. HAuCl4, Tl2O,
FeO, Fe2O3, CuI, CuO, MnO ªÀÄvÀÄÛ MnO2.
¥ÀjºÁgÀ:
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÀAqÀÄ »rAiÀÄĪÀ
¤AiÀĪÀÄUÀ¼À ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ ¤ªÀÄUÉ ¨ÉÃPÁzÀ
275
DUÁUÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ §zÀ°UÉ GvÀ̵ÀðuÁ
¹Üw J£ÀÄߪÀ ¥ÀzÀªÀ£ÀÄß PÀÆqÀ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. DzÀÝjAzÀ
CO2 zÀ°è EAUÁ®zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw +4 DVgÀÄvÀÛzÉ.
CzÉà jÃwAiÀiÁV DQìd£ï£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå CxÀªÁ
GvÀ̵ð À uÁ ¹Üw -2 DVgÀÄvÀz Û .É GvÀ̵ð
À uÁ ¸ÀASÉå, MAzÀÄ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è£À ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
13 14 15 16 17
Al Si P S Cl
AlF3 SiCl4 P4O10 SF6 HClO4
+3 +4 +5 +6 +7
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÀAqÀÄ
»rAiÀħºÀÄzÀÄ. E°ègÄÀ ªÀ ¯ÉÆûPÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ « Û £À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå F PɼÀV£ÀAyzÉ.
HAuCl4 zÀ°è Au £À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ 3
Tl2O zÀ°è Tl £À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ1
FeO zÀ°è Fe zÀÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ 2
Fe2O3 zÀ°è Fe zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ 3
CuI zÀ°è Cu zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ1
CuO zÀ°è Cu zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ 2
MnO zÀ°è Mn zÀÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ 2
MnO2 zÀ°è Mn zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ4
DzÀÝjAzÀ ¸ÉÆÖPï £ÉÆmÉñÀ£ï ¥ÀæPÁgÀ F J¯Áè
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß PÀæªÀĪÁV »ÃUÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
HAu(III)Cl4, Tl2(I)O, Fe(II)O, Fe2(III)O3,
Cu(I)I, Cu(II)O, Mn(II)O, Mn(IV)O2
GvÀ Ì µÀ ð uÉ , C¥À P À µ À ð uÉ , GvÀ Ì µÀ ð uÁPÁgÀ P À ,
C¥À P À µ À ð uÁPÁgÀ P À ªÀ Ä vÀ Ä Û GvÀ Ì µ Áð¥À P À µ À ð PÀ Qæ A iÉ Ä
EªÉ ® è ª À £ À Ä ß ªÁåSÁ夸À ® Ä GvÀ Ì µ À ð uÁ ¸À A SÉ å AiÀ Ä
¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸À§ºÀÄzÀÄ. MmÁÖgÉAiÀiÁV,
GvÀ̵ÀðuÉ: JAzÀgÉ PÉÆnÖgÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄ«£À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå ºÉZÁÑUÀĪÀÅzÀÄ.
C¥ÀPÀµÀðuÉ : JAzÀgÉ PÉÆnÖgÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄ«£À
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
276 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

GvÀ̵ÀðuÁPÁgÀPÀ : PÉÆnÖgÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄ«£À zÀºÀ£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛªÉ.

GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå ºÉZÀÄÑ ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀ. EAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼À GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ
EzÀ£ÀÄß DQìqÀAmï JAzÀÆ ¸ÀºÀ PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ. 0 0 +4 –2
C¥ÀPÀµÀðuÁPÁgÀPÀ : PÉÆnÖgÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄ«£À C(s) + O2 (g) CO2(g) (8.24)
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀ. 0 0 +2 –3
EzÀ£ÀÄß jqÀPÀÖAmï JAzÀÆ PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ. 3Mg(s) + N2(g) Mg3N2(s) (8.25)
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ: ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ ªÀwð¸ÀĪÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼À –4+1 0 +4 –2 +1 –2
GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå AiÀÄ °è DUÀÄ ªÀ §zÀ¯ÁªÀ u É A iÀ Ä£À Äß CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O (l)
M¼ÀUÉÆAqÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ.
2. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ «¨sÀd£É QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
¸ÀªÀĸÉå 8.4
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ «¨sÀd£É QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÉÆÃd£É
F PɼÀV£À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ
QæAiÉÄUÀ½UÉ «gÀÄzÀÞªÁzÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ «¨sÀd£É
JAzÀÄ vÉÆ Ãj¹ ªÀÄ vÀÄ Û EzÀg À°è AiÀ i ÁªÀ Å zÀ Ä
QæAiÉÄUÀ¼À°è MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ JgÀqÀÄ CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ
GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ / C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ,
ºÉZÀÄÑ WÀlPÀUÀ¼ÁV MqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. CªÀÅUÀ¼À°è MAzÁzÀgÀÆ
AiÀ i ÁªÀ Å zÀ Ä GvÀ Ì µÀ ð uÁPÁgÀ P À , AiÀ i ÁªÀ Å zÀ Ä
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ ¹ÜwAiÀÄ°è EgÀ¯ÉèÉÃPÀÄ. EAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼À
C¥ÀPÀµÀðuÁPÁgÀPÀ JAzÀÄ UÀÄgÀÄw¹.
GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ :
¥ÀjºÁgÀ: +1 –2 0 0
2Cu2O(s) + Cu2S(s) → 6Cu(s) + SO2(g) 2H2O (l) 2H2 (g) + O2(g) (8.26)
ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄ J®è ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ½UÉ GvÀ̵ð
À uÁ +1 –1 0 0
¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤UÀ¢UÉƽ¹ »ÃUÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. 2NaH (s) 2Na (s) + H2(g) (8.27)
+1 –2 +1 –2 0 +4 –2
+1 +5 –2 +1 –1 0
2Cu2O(s) + Cu2S(s) → 6Cu(s) + SO2
2KClO3 (s) 2KCl (s) + 3O2(g) (8.28)
F QæAiÉÄAiÀÄ°è vÁªÀÄæ +1 ¹Üw¬ÄAzÀ ¸ÉÆ£Éß
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄUÀ¼° À è §gÀĪÀ «ÄxÉãï£À°A è iÀÄ
GvÀ̵ð À uÁ ¹ÜwUÉ §zÀ¯ÁV C¥ÀPµ À ð
À uÉ ºÉÆA¢zÉ.
ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ªÀÄvÀÄÛ 8.28 QæAiÉÄAiÀÄ°è ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA
UÀAzsÀPÀ -2 ¹Üw¬ÄAzÀ +4 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÉ
PÉÆèÃgÉÃmï£À°èAiÀÄ ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ
ºÉZÁÑV GvÀ̵ÀðuÉ ºÉÆA¢zÉ. DzÀÝjAzÀ F
§zÀ¯ÁUÀzÉ EgÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß E°è ¸ÀÆPÀëöäªÁV UÀªÄÀ ¤¸À§ºÀÄzÀÄ.
ªÉÄð£À QæAiÉÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄAiÀiÁVzÉ.
CzÉà jÃwAiÀiÁV J®è gÁ¸ÁAiÀĤPÀ «¨sÀd£É QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
Cu2S zÀ°g è ÄÀ ªÀ UÀAzsPÀ z
À À GvÀ̵ðÀ uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ð
À PÀ QæAiÉÄUÀ¼ÁVgÀĪÀÅ¢®è. GzÁ : PÁå°A ì iÀÄA
ºÉZÀÄÑ ªÀiÁqÀ®ÄCu2O ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ
PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï «¨s À d £É Qæ A iÉ Ä GvÀ Ì µ Áð¥À P À µ À ð PÀ
Cu(I) GvÀ̵ÀðuÁPÁgÀPÀªÁVzÉ. Cu2S £À°èAiÀÄ
QæAiÉÄAiÀÄ®è.
UÀAzsÀPÀ, Cu2S ªÀÄvÀÄÛCu2O JgÀqÀgÀ°èAiÀÄ vÁªÀÄæzÀ
+2 +4 –2 +2 –2 +4 –2
GvÀ̵ð À uÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÀrªÉĪÀiÁqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ
CaCO3 (s) CaO(s) + CO2(g)
ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ UÀAzsPÀ À C¥ÀPµ À ðÀ uÁPÁgÀPª À ÁVzÉ.
3. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
8.3.1 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ (gÉqÁPïì) QæAiÉÄAiÀÄ ¥ÀæPÁgÀUÀ¼ÀÄ:
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ¼À°è MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ
1. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ: CAiÀÄ£ï (CxÀªÁ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ)ªÀ£ÀÄß ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀV£À jÃwAiÀÄ°è CAiÀÄ£ï (CxÀªÁ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ) ¥À®èlUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. F
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. jÃwAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼£
À ÄÀ ß F PɼV
À £À jÃwAiÀÄ°è §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
A+B → C X + YZ → XZ + Y
F jÃwAiÀÄ QæAiÉÄAiÀÄÄ GvÀ̵Áð¥ÀPµ
À ðÀ PÀ QæAiÉÄAiÀiÁUÀ¨ÃÉ PÁzÀg.É
JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ½ªÉ.
A ªÀÄvÀÄÛ B JgÀqÆ
À CxÀªÁ A ªÀÄvÀÄÛ B AiÀÄ°è AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÆ À
MAzÀÄ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀ¨ÉÃPÀÄ. zÉéöÊDQìd£ï CxÀªÁ (a) ¯ÉÆúÀ - ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄ : F jÃwAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼À°è
¨ÉÃgÉ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÆÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ J®è MAzÀ Ä ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è g À Ä ªÀ ¯É Æ ÃºÀ ª À £ À Ä ß ªÀ Ä Æ®
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀĪÀ ¨ÉÃgÉ ¯ÉÆúÀ ¥À®èlUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. F
jÃwAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß £ÁªÀÅ FUÁUÀ¯Éà ¨sÁUÀ 8.2.1gÀ°è
ZÀað¹zÉÝêÉ. C¢gÀÄUÀ¼À°ègÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½AzÀ ±ÀÄzÀÞ
¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀ ¯ÉÆúÉÆzÀÞgÀt ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼À°è
¯ÉÆúÀ ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛªÁVzÉ. EAvÀºÀ
QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ.
+2 +6 –2 0 0 +2 +6 –2
CuSO4(aq) + Zn (s) → Cu(s) + ZnSO4 (aq)
(8.29)
+5 –2 0 0 +2 –2
V2O5 (s) + 5Ca (s 2V (s) + 5CaO (s) 0
(8.30)
+4 –1 0 0 +2 –1
TiCl4 (l) + 2Mg (s Ti (s) + 2 MgCl2 (s)
(8.31)
+3 –2 0 +3 –2
Cr2O3 (s) + 2 Al (s) Al2O3 (s) + 2Cr(s)
(8.32)
¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è C¥À P À µ À ð tªÁzÀ
¯ÉÆúÀQÌAvÀ C¥ÀPÀµÀðuÉ ªÀiÁqÀĪÀ ¯ÉÆúÀªÀÅ M¼ÉîAiÀÄ
C¥ÀPÀµÀðtPÁgÀPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ C¥ÀPÀµÀðuÉ ªÀiÁqÀĪÀ
¯ÉÆúÀPÉÌ, C¥ÀPÀµÀðtªÁzÀ ¯ÉÆúÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ E¯ÉPÁÖç£ï
PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀ ¸ÁªÀÄxÀåð«gÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
(b) C¯ÉÆúÀ : ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄ : C¯ÉÆúÀ - ¸ÁÜ£À
¥À®èl GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÉZÁÑV ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¸ÁÜ£À¥À®èlªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀgÀÆ¥ÀªÁV
F jÃwAiÀÄ PÉ®ªÉÇAzÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀiÁvÀæ DQìd£ï
¸ÁÜ£À¥À®èlªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ.
J®è PÁëgÀ ¯ÉÆúÀ (alkali metals) UÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
PÉ®ªÀÅ PÁëgÀ¨sÀ¸Àä (alkaline earth metals (Ca, Sr,
and Ba) UÀ¼ÀÄ GvÀÛªÀÄ C¥ÀPÀµÀðtPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ, CªÀÅUÀ¼ÀÄ
vÀA¥ÁzÀ ¤Ãj¤AzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
0 +1 –2 +1 –2 +1 0
2Na(s) + 2H2O(l)→ 2NaOH(aq) + H2(g)
(8.33)
0 +1 –2 +2 –2 +1 0→
Ca(s) + 2H2O(l) → Ca(OH)2 (aq) + H2(g) ¥sÀÆèj£ï JµÀÄÖ QæAiÀiÁ²Ã®ªÉAzÀgÉ EzÀÄ zÁæªÀt¢AzÀ
(8.34)
PÀrªÉÄ QæAiÀiÁ²Ã® ¯ÉÆúÀUÀ¼ÁzÀ ªÀiÁåVßùAiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ PÀ©âtUÀ¼ÄÀ ¤ÃgÁ«AiÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß
PÉÆqÀÄvÀÛªÉ.
0 +1 –2 +2 –2 +1 0
Mg(s) + 2H2O(l) Mg(OH)2(s) + H2(g)
(8.35)
277
0 +1 –2 +3 –2 0
2Fe(s) + 3H2O(l) Fe2O3(s) + 3H2(g)
(8.36)
vÀA¥ÁzÀ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÆ
¸ÉÃj, §ºÀ¼À ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ DªÀÄèUÀ½AzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß
¥À®èlUÉƽ¸ÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ºÉÆA¢zÉ. ¤ÃgÁ«AiÉÆA¢UÉ
ªÀwð¸ÀzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ DªÀÄèUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛªÉ. PÁåräAiÀĪÀiï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀvÀÄUÀ¼ÀÄ
F jÃwAiÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ. DªÀÄèUÀ½AzÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß ¥À®èlUÉƽ¸ÀĪÀ PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ:
+1 –1 +2 –1 0
Zn(s) + 2HCl(aq) → ZnCl2 (aq) + H2 (g)
(8.37)
0 +1 –1 +2 –1 0
Mg (s) + 2HCl (aq) → MgCl2 (aq) + H2 (g)
(8.38)
0 0 +1 –1 +2 –1 0
Fe(s) + 2HCl(aq) → FeCl2(aq) + H2(g)
(8.39)
(8.37 jAzÀ 8.39) gÀªÀgÉV£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀæAiÉÆÃUÀ
±Á¯ÉAiÀÄ°è qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
E°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀÅ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ zÀgÀªÀÅ
¯ÉÆúÀUÀ¼À QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæw¥sÀ°¸ÀÄvÀÛzÉ, F zÀgÀªÀÅ
Cwà PÀrªÉÄ QæAiÀiÁ²Ã® ¯ÉÆúÀ Fe, UÉ ¤zsÁ£ÀªÁVzÉ
ªÀÄvÀÄÛ CvÀå¢üPÀ QæAiÀiÁ²Ã® ¯ÉÆúÀ Mg UÉ ªÉÃUÀªÁVzÉ.
¥ÀæPÀÈwAiÀÄ°è ªÀÄÄPÀÛ ¹ÜwAiÀÄ°è ¹UÀĪÀAvÀºÀ CwPÀrªÉÄ
QæAiÀiÁ²Ã® ¨É½î (Ag), a£Àß. (Au) CAvÀºÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
ºÉÊqÉÆæÃPÉÆèÃjPï DªÀÄèzÉÆA¢UÀÆ ¸ÀºÀ ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è.
fAPï (Zn), PÁ¥Àgï (Cu) ªÀÄvÀÄÛ ¨É½î (Ag) ¯ÉÆúÀU¼ À ÄÀ
CªÀÅUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼£À ÄÀ ß PÀ¼z
É ÄÀ PÉƼÀĪ
î À ¥Àª
æ ÈÀ wÛU£
À ÄÀ UÀÄtªÁV,
CªÀÅUÀ¼À C¥ÀPÀµÀðuÁ QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄÄ Zn> Cu>Ag.
PÀæªÀÄzÀ°ègÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ FUÁUÀ¯Éà £ÁªÀÅ ¨sÁUÀ (8.2.1)
gÀ°è ZÀað¹zÉÝêÉ. ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀAvÉ ºÁå¯ÉÆÃd£ÀUÀ¼À°èAiÀÄÆ
¸ÀºÀ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ ±ÉÃæ t EgÀÄvÀÛz.É DªÀvð À PÉÆõÀ×Pz À À 17 £ÉÃ
UÀÄA¦£À°è ¥sÀÆèj¤AzÀ CAiÉÆÃrãÀªÀgÉUÉ PɼÀV½zÀAvÉ F
zsÁvÀÄUÀ¼À GvÀ̵ð À uÁ ¸ÁªÀÄxÀåð PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛ ¸ÁUÀÄvÀz Û .É
PÉÆèÃgÉÊqï, ¨ÉÆæêÉÄÊqï ªÀÄvÀÄÛ DAiÉÆqÉqï CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¥À®èlUÉƽ¸À§®èzÀÄ JA§ÄzÀ£ÀÄß EzÀÄ ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
ªÁ¸ÀÛªª À ÁV ¥sÆ À èjãï JµÉÆÖAzÀÄ QæAiÀiÁ²Ã®ªÉAzÀgÉ EzÀÄ
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj¤AzÀ DQìd£ï£ÀÄß
¥À®èlUÉƽ¸À¯ÁVzÉ.
+1 –2 0 +1 –1 0
2H2O (l) + 2F2 (g) → 4HF(aq) + O2(g) (8.40)
278
F PÁgÀtPÁÌVAiÉÄà PÉÆèÃj£ï, ¨ÉÆæÃ«Ä£ï ªÀÄvÀÄÛ
CAiÉÆÃr£ï£ÀÄß ¥sÀÆè¤AzÀ ¥À®èlUÉƽî¸ÀĪÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtzÀ°è PÉÊUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è.
DzÀgÉ ¨ÉÆæêÉÄÊqï ªÀÄvÀÄÛ CAiÉÆÃr£ï CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
CªÀÅUÀ¼À d°ÃAiÀÄ zÁæªÀt¢AzÀ PÉÆèÃj£ÀÄ F PɼÀV£ÀAvÉ
¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
0 +1 –1 +1 –1 0 PÀ ¤ µÀ Ö ªÀ Ä ÆgÀ Ä GvÀ Ì µ À ð t ¹ÜwAiÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
Cl2 (g) + 2KBr (aq) → 2 KCl (aq) + Br2 (l)
(8.41)
0 +1–1 +1 –1 0
Cl2 (g) + 2KI (aq) → 2 KCl (aq) + I2 (s)
(8.42)
Br2 ªÀÄvÀÄÛ I2 UÀ¼ÀÄ §tÚªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ªÀÄvÀÄÛ
CCl4, £À°è «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅzÀjAzÀ CªÀUÀ¼À zÁæªÀtzÀ
§tÚ¢AzÀ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÄ®¨sÀªÁV UÀÄgÀÄw¸À§ºÀÄzÀÄ
ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß CAiÀiÁ¤Pï gÀÆ¥ÀzÀ°è F ¥ÀæPÁgÀ
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
0 –1 –1 0
Cl2 (g) + 2Br (aq) → 2Cl (aq) + Br2 (l) (8.41a)
– –
0 –1 –1 0
Cl2 (g) + 2I– (aq) → 2Cl– (aq) + I2 (s) (8.42b)
¥ÀæAiÉÆÃUÀ ±Á¯ÉAiÀÄ°è Br– ªÀÄvÀÄÛ I– UÀ¼À UÀÄgÀÄw¸ÀĪÀ
d£À ¦ æ à AiÀ Ä "¥À z À g À ¥À j ÃPÉ ë " JAzÀ Ä PÀ g É A iÀ Ä ®à q À Ä ªÀ
¥ÀjÃPÉëUÉ (8.41) ªÀÄvÀÄÛ (8.42) QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ DzsÁgÀªÁVzÉ
EzÀ g À A vÉ zÁæ ª À t ¢AzÀ CAiÉ Æ Ãrãï CAiÀ i Á£À £ À Ä ß
¨ÉÆÃæ «ÄãÀÄ ¸ÁÜ£¥ À ® À lè UÉƽ¸ÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß E°è ¸ÀÆa¸ÀĪÀzÄÀ
C¥Àæ¸ÀÄÛvÀªÁUÀ¯ÁgÀzÀÄ:
0 –1 –1 0 S8(s) + 12 OH (aq) → 4S (aq) + 2S2O32–(aq)
Br2 (l) + 2I – (aq) → 2Br– (aq) + I2 (s) (8.43)
ºÁå¯ÉÆÃd£ï ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÉÃgÀ OzÉÆåÃVPÀ
C£Àé¬ÄPÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß, ºÁå¯ÉÆÃ
d£ïUÀ¼£À ÄÀ ß ªÀÄvÉÛ ¥Àqz
É ÄÀ PÉƼÀ®
î Ä MAzÀÄ GvÀ̵ð
À uÁ ¥ÀQæ A
æ iÉÄ
¨ÉÃPÁUÀĪÀÅzÀÄ CzÀ£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ ¥Àæw¤¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ.
2X– → X2 + 2e– (8.44)
E°è X MAzÀÄ ºÁå¯ÉÆÃd£ï zsÁvÀĪÀ£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ.
Cl–, Br– ªÀ Ä vÀ Ä Û I– C£À Ä ß GvÀ Ì ¶ ð¸À ® Ä gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
PÀæªÀÄUÀ½ªÉ CzÀgÉ ¥sÀÆèj£ï CvÀå¢üPÀ ¥À槮 GvÀ̵ÀðuÁ
PÁgÀPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ F– C£ÀÄß F2 DV gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
PÀæªÀÄUÀ½AzÀ ¥ÀjªÀwð¸À®Ä AiÀiÁªÀÅzÉà zÁjUÀ½®è, F– ¤AzÀ
F2 ªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä MAzÉà MAzÀÄ zÁj JAzÀgÉ CzÀ£ÀÄß
«zÀÄåz﫨sÀd¤ÃAiÀĪÁV GvÀ̶ð¹¸ÀĪÀÅzÀÄ F PÀÄjvÀÄ
¤ÃªÀÅ ªÀÄÄA¢£À ºÀAvÀzÀ°è C¨sÀ幸ÀÄ«j.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
4. C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ:
C¸À ª À i Á£À Ä ¥ÁvÀ v É A iÀ Ä Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä «±É à µÀ jÃwAiÀ Ä
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. MAzÀÄ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ
QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ MAzÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw¬ÄAzÀ
KPÀPÁ°PÀªÁV GvÀ̵ÀðuÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ.
MAzÀÄ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ QæAiÉÄAiÀÄÄ ¥Àæw QæAiÀiÁPÁgÀPÀ
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀ¯ÉèÉÃPÀÄ. D ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ
¥ÀjªÀvð À PÀz°
À è ªÀÄzsåÀ AvÀgÀ GvÀ̵ð À uÁ ¹ÜwAiÀÄ°ègÄÀ vÀz Û É ªÀÄvÀÄÛ
D QæAiÉÄAiÀÄ°è CzÉà ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ « Û £À ºÉa£ Ñ À ªÀÄvÀÄÛ PÀrªÉÄAiÀÄ
JgÀqÆ À GvÀ̵ð À uÁ ¹ÜwAiÀÄ GvÀà£ßÀ UÀ¼ÄÀ GvÀàwA Û iÀiÁUÀÄvÀª Û .É
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï «¨sÀd£Á QæAiÉÄ F jÃwAiÀÄ
QæAiÉÄUÀ½UÉ MAzÀÄ d£Àd¤vÀ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ. E°è
DQìd£ï C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ.
+1 –1 +1 –2 0
2H2O2 (aq) → 2H2O(l) + O2(g) (8.45)
E°è ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ¥É g É Æ PÉ ì ö Êqï£À ° è –1 GvÀ Ì µ À ð uÁ
¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ DQìd£ï, DQìd£ï CtÄ«£À°è ¸ÉÆ£Éß
GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÉ §zÀ¯ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ H2O «£À°è –2
¹ÜwUÉ E½PÉAiÀiÁVzÉ.
¥sÁ¸ÀágÀ¸ï, UÀAzsÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ PÉÆèÃj£ïUÀ¼ÀÄ ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ
ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è F PɼÀV£ÀAvÉ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ.
0 –3 +1
P4(s) + 3OH–(aq)+ 3H2O(l) → PH3(g) + 3H2PO2–
(aq) (8.46)
0 –2 +2
– 2–
+ 6H2O(l) (8.47)
0 +1 –1
Cl2 (g) + 2 OH– (aq) → ClO– (aq) + Cl– (aq) +
H2O (l) (8.48)
8.48 QæAiÉÄ ªÀÄ£ÉUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ ZɮĪÉPÁgÀPÀ
(bleaching agents) UÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¸ÀÄvÀÛzÉ.
F QæAiÉÄAiÀÄ°è vÀAiÀiÁgÁUÀĪÀ ºÉÊ¥ÉÆÃPÉÆèÃgÉÊmï CAiÀiÁ£ï
(ClO–) ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°ègÀĪÀ, §tÚzÀ PÀ¯ÉUÀ¼À£ÀÄß §tÚgÀ»vÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÁßV GvÀ̶ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
8.48 QæAiÉÄAiÀÄ°è PÉÆèÃj£ï ªÀwð¹zÀAvÉ ¨ÉÆæëģï
ªÀÄvÀÄÛ CAiÉÆÃr£ï PÀÆqÀ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. DzÀgÉ ¥sÉÆèÃj£ï
¥ÀævÁåªÀÄèzÉÆA¢UÉ F jÃw ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. ¥sÉÆèÃj£ï F
PɼÀV£ÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ.
2 F 2(g) + 2OH –(aq) → 2 F –(aq) + OF 2(g) +
H2O(l) (8.49)
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 279

(¥sÉÆèÃj£ï ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ¸Àé®à DQìd£ï£ÀÄß (b) F Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è ¯É q ï £É Ê mÉ æ à mï ªÀ Ä ÆgÀ Ä

PÉÆqÀĪÀ ¥ÀæQæAiÉÄ PÀÆqÀ 8.49 QæAiÉÄAiÀÄ°è £ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀ£ÀÄß WÀlPÀUÀ¼ÁV «¨sÀd£É ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ
E°è UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ). ¥sÉÆèÃj£ï£À F jÃwAiÀÄ ªÀvÀð£É GvÀ Ì µ Áð¥À P À µ À ð PÀ «¨s À d £É Qæ A iÉ Ä AiÀ i ÁVzÉ . (c)
D±ÀÑAiÀÄðzÁAiÀÄPÀªÀ®è KPÉAzÀgÉ, ¥sÉÆèÃj£ï Cw ºÉZÀÄÑ F QæAiÉÄAiÀÄ°è ºÉÊqÉæöÊqï DAiÀiÁ£ï ¤Ãj£À°ègÀĪÀ
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ AiÀiÁªÀÅzÉà ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À Ä ß ¸ÁÜ£À ¥ À ® è U É Æ ½¹gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ
zsÀ£ÁvÀäPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀÅ¢®è. CAzÀgÉ EzÀ £ À Ä ß GvÀ Ì µ Áð¥À P À µ À ð PÀ ¸ÁÜ£À ¥ À ® è l Qæ A iÉ Ä
ºÁå¯É Æ Ãd£ïUÀ ¼ À ° è ¥s É Æ è à j£ï C¸À ª À i Á£À Ä ¥ÁvÀ v É A iÀ Ä JAzÀÄ PÀgÉAiÀħºÀÄzÀÄ. (d) F QæAiÉÄAiÀÄ°è NO2
¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀÅ¢®è. (+4 GvÀ̵ð À uÁ ¹Üw) C¸ÀªiÀ Á£ÀÄ¥ÁvÀvÉ ºÉÆA¢ NO2–
¸ÀªÀĸÉå 8.5 (+3 GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw) ªÀÄvÀÄÛ NO3– (+5 GvÀ̵ÀðuÁ
¹Üw). ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ C¸ÀªÀiÁ£Á£ÀÄ¥ÁvÀvÉ
F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À°è AiÀiÁªÀÅzÀÄ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ QæAiÉÄUÉ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ.
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀÅ¢®è ªÀÄvÀÄÛ KPÉ?
ClO–, ClO2–, ClO3– ªÀÄvÀÄÛ ClO4– ¸ÀªÀĸÉå 8.7
ªÀÄvÀÄÛ E°è C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ DUÀĪÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ «©ü£Àß jÃwAiÀÄ°è £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ
(DAiÀiÁ£ï)UÀ½UÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. KPÉ?
¥ÀjºÁgÀ: Pb3O4 + 8HCl → 3PbCl2 + Cl2 + 4H2O ªÀÄvÀÄÛ
À è ClO4–
ªÉÄÃ¯É PÉÆnÖgÄÀ ªÀ PÉÆÃè j£ï DPÉÆì CAiÀiÁ£ïUÀ¼° Pb3O4 + 4HNO3 → 2Pb(NO3)2 + PbO2 + 2H2O
C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÀvÀvÉAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è KPÉAzÀgÉ EzÀ®gÀ°ègÀĪÀ ¥ÀjºÁgÀ:
DPÉÆì DAiÀiÁ£ï PÉÆèÃj£ï Cw ºÉZÀÄÑ GvÀ̵ÀðuÁ ¤dªÁV Pb3O4 2 ªÉÆïï PbO ªÀÄvÀÄÛ 1 ªÉÆïï
¹ÜwAiÀiÁzÀ +7 ¹ÜwAiÀÄ°èz.É G½zÀ ªÀÄÆgÀÄ PÉÆèÃj£ï£À PbO2 zÀ RavÁ£ÀÄ¥ÁvÀ«gÀĪÀ «Ä±Àæt. PbO2 zÀ°è
DPÉÆìDAiÀiÁ£ïUÀ¼À C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ F Pb, +4 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ°èzÀÝgÉ, PbO zÀ°è Pb
PɼÀV£ÀAwªÉ. AiÀÄ ¹ÜgÀ GvÀ̵Àðt ¹Üw +2 DVzÉ. DzÀÝjAzÀ PbO2
+1 –1 +5 GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
3ClO– → 2Cl– + ClO–3 ºÁUÁV CzÀÄ HCl zÀ°ègÀĪÀ Cl– CAiÀiÁ£ï£ÀÄß
+3 +5 –1 PÉÆèÃj£ï DV GvÀ̶ð¸ÀÄvÀÛzÉ. E°è PbO MAzÀÄ
6 ClO2– 4ClO3– + 2Cl– ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ DPÉìöÊqï J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¸À¨ÉÃPÁVzÉ.
+5 –1 +7
DzÀÝjAzÀ
4ClO–3 → Cl– + 3 ClO4–
Pb3O4 + 8HCl → 3PbCl2 + Cl2 + 4H2O
¸ÀªÀĸÉå 8.6
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß DªÀÄè - ¥ÀævÁåªÀÄè gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ
PɼV
À £À GvÀ̵Áð¥ÀPµ
À ð
À PÀ QæAiÉÄUÀ¼£
À ÄÀ ß ºÉÃUÉ ªÀVðÃPÀgt
À ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÉA§ JgÀqÀÄ ¥ÀævÉåÃPÀ
ªÀiÁqÀÄ«j? QæAiÉÄUÀ¼ÁV F PɼÀV£ÀAvÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
(a) N2 (g) + O2 (g) → 2 NO (g) 2PbO + 4HCl → 2PbCl2 + 2H2O
(b) 2Pb(NO3)2(s) → 2PbO(s) + 4 NO2 (g)
(DªÀÄè - ¥ÀævÁåªÀÄè gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ)
+ O2 (g) +4 –1 +2 0
(c) NaH(s) + H2O(l) → NaOH(aq) + H2 (g) PbO2 + 4HCl → PbCl2 + Cl2 +2H2O
(d) 2NO2(g) + 2OH–(aq) → NO2–(aq) + (GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ)
NO3– (aq)+H2O(l) HNO3 GvÀ̵ð À tPÁgÀPÀ PÀÆqÀ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ PbO2
¥ÀjºÁgÀ: ªÀÄvÀÄÛ HNO3 £ÀqÀÄªÉ DªÀÄè - ¥ÀævÁåªÀÄè gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
(a) F QæAiÉÄAiÀÄ°è £ÉÊnæPï DPÉìöÊqï, £ÉÊmÉÆæÃd£ï ªÀÄvÀÄÛ
QæAiÉÄ F PɼÀV£ÀAvÉ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
DQìd£ïUÀ¼À ¸ÀAAiÉÆÃUÀ¢AzÀ GAmÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ 2PbO + 4HNO3 → 2Pb(NO3)2 + 2H2O
EzÀ Ä GvÀ Ì µÁð¥À P À µ À ð PÀ ¸À A AiÉ Æ ÃUÀ Qæ A iÉ Ä UÉ HNO3 AiÉÆA¢UÉ PbO2 £À ¤¶ÌçAiÀÄvÁ UÀÄt¢AzÁV
GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ. CzÀgÀ HCl zÉÆA¢£À QæAiÉÄ ¨ÉÃgÉ jÃwAiÀÄzÁVgÀÄvÀÛzÉ.
280 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ «¥ÀAiÀiÁð¸À

PÉ®ªÉǪÉÄä PÉ®ªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è MAzÀÄ ªÀÄÆ® ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ ©ü£ÁßAPÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ
PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉ C3O2 [E°è EAUÁ®zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå (4/3)], Br3O8 [E°è ¨ÉÆæëģï£À GvÀ̵ÀðuÁ
¸ÀASÉå (16/3)] ªÀÄvÀÄÛ Na2S4O6 (E°è UÀAzsÀPÀzÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå 2.5). E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ DA²PÀªÁV AiÀiÁªÁUÀ®Æ
ºÀAaPÉƼÀÄîªÀÅzÀÆ E®è CxÀªÁ ªÀUÁðªÀuÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÆ E®èªÁzÀÄzÀjAzÀ ©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£É
£ÀªÀÄUÉ ªÀÄ£ÀzÀmÁÖUÀĪÀÅ¢®è. ¤dªÁV F ©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄÄ £ÁªÀÅ ¥ÀjÃQë¸ÀÄwÛgÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À ¸ÀgÁ¸Àj
GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀiÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ ¤AiÀÄPÁPÀUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀĤ¹zÁUÀ ©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ Û ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ GvÀ̵ð Û .É C3O2, Br3O8 ªÀÄvÀÄÛ S4O62– ¥À¨
À uÁ ¹ÜwAiÀÄ°ègÄÀ ªÀÅzÀÄ PÀAqÀÄ §gÀÄvÀz æ ÃÉ zsU
À ¼
À À
(CtÄ / CAiÀiÁ£ï) gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ F PɼÀV£ÀAvÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §AzsÀzÀ ¸ÁzsÀåvÉAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
+2 0 +2
O = C = C*= C = O
C3O2 (PÁ§ð£ï ¸À¨ïDPÉìöÊqï)zÀ gÀZÀ£É

Br3O8 (mÉæöÊ ¨ÉÆæêÉÆ MPÁÖ DPÉìöÊqï) zÀ gÀZÀ£É S4O62– (mÉmÁæyAiÉÆãÉÃmï DAiÀiÁ£ï)zÀ gÀZÀ£É
¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ ¥À¨
æ ÃÉs zÀz°
À è £ÀPv
ëÀ æÀ ZÀÄQ̬ÄAzÀ UÀÄgÀÄw¹gÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ ,Û C°ègÄÀ ªÀ CzÉà jÃwAiÀÄ G½zÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ U
Û ½
À AzÀ
«©ü£ÀߪÁzÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw (GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå) ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. C3O2 zÀ°è JgÀqÀÄ EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ +2 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èªÉ, DzÀgÉ ªÀÄÆgÀ£Éà ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ ±ÀÆ£Àå GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀgÁ¸Àj
4/3 DVgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ, ¤dªÁVAiÀÄÆ PÉÆ£ÉAiÀÄ JgÀqÀÄ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ +2 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀÄvÀÛªÉ
ªÀÄvÀÄÛ £ÀqÀÄ«£À EAUÁ®, ¸ÉÆ£Éß GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀÄvÀÛzÉ. CzÉà jÃwAiÀÄ°è Br3O8 zÀ°è PÉÆ£ÉAiÀÄ JgÀqÀÄ ¨ÉÆæëģï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ +6 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èªÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀqÀÄ«£À ¨ÉÆæÃ«Ä£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ±ÀÆ£Àå GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°èzÉ.
E°èAiÀÄÆ ¸ÀºÀ ¸ÀgÁ¸Àj 16/3 DVgÀÄvÀÛzÉ. EzÉà jÃwAiÀÄ S4O62–, zÀ°è vÀÄ¢AiÀÄ°ègÀĪÀ JgÀqÀÄ UÀAzsÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ +5
GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÀqÀÄ«£À JgÀqÀÄ UÀAzsÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¸ÉÆ£Éß GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ S4O62– zÀ°è £Á®ÄÌ UÀAzsÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀgÁ¸Àj GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå 2.5 DVgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ
¤dªÁV ¥Àæw UÀAzsÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå PÀæªÀĪÁV + 5,0,0 ªÀÄvÀÄÛ +5 DVgÀÄvÀÛzÉ.
DzÀÝjAzÀ ©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ PÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß §ºÀ¼À ¸ÀÆPÀëöäªÁV UÀªÀĤ¸À¨ÉÃPÁVzÉ KPÉAzÀgÉ ¥Àæ¨sÉÃzÀzÀ
(CtÄ / CAiÀiÁ£ï) gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß UÀªÀĤ¹zÁUÀ ªÀiÁvÀæ ¤dªÁzÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå w½AiÀÄÄvÀÛzÉ. J°èAiÀiÁzÀgÀÆ MAzÀÄ
¤¢ðµÀÖªÁzÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«UÉ ©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå EzÉ JAzÀgÉ CzÀÄ D ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À ¸ÀgÁ¸Àj GvÀ̵ÀðuÁ
¸ÀASÉå JAzÀÄ w½AiÀĨÉÃPÀÄ. DzÀgÉ ¤dªÁV (gÀZÀ£É¬ÄAzÀ w½zÀÄ §gÀĪÀAvÉ) ¤¢ðµÀÖªÁzÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀzÀ°è£À ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ,
MAzÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ ¥ÀÆuÁðAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀÄvÀÛzÉ. DPÉìöÊqï «Ä±ÀætUÀ¼ÁzÀ Fe3O4, Mn3O4, Pb3O4 EªÀÅ PÀÆqÀ
©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼À (CtÄ / CAiÀiÁ£ï) GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÁVªÉ. E°ègÀĪÀ ¯ÉÆúÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À°è
©ü£ÁßAPÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw EgÀÄvÀÛzÉ. DzÁUÀÆå GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄÄ O2+ ªÀÄvÀÄÛ O2– zÀ°è PÀæªÀĪÁV +½ ªÀÄvÀÄÛ –½
EgÀĪÀAvÉ ©ü£ÁßAPÀ PÀÆqÀ EgÀ§ºÀÄzÀÄ.

8.3.2 GvÀ̵Áð¥ÀPµ
À ð
À PÀ QæAiÉÄUÀ¼£
À ÄÀ ß ¸ÀjzÀÆVgÀĪÀÅzÀÄ «zsÁ£ÀzÀ°è GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵ÀðuÉ
GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ð
À PÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¸À«ÄÃPÀgt À UÀ¼£
À ÄÀ ß ¸ÀªÄÀ zÀÆV¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉ JAzÀÄ CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ£ÁßV «¨sÀf¹
JgÀqÀÄ «zsÁ£ÀUÀ½ªÉ. MAzÀ£Éà «zsÁ£À, GvÀ̵Àð ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß PÀÆr¸ÀĪÀÅzÀgÀ
C¥ÀPÀµÀðPÀ EªÀÅUÀ¼À GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ ªÉ ÄÃ¯É CªÀ ® A©vÀ ª ÁVzÉ . F JgÀ q À Æ «zs Á £À U À ¼ À Ä
DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É QæAiÉÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÀªÄÀ zÀÆV¸À§ºÀÄzÀÄ. JgÀq£ À ÃÉ ¥Àæ¸ÀÄÛvÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃUÀzÀ°èªÉ. £ÀªÀÄUÉ ¸ÀgÀ¼ÀªÁUÀĪÀ
AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ MAzÀÄ «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ.
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 281

(a) GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉå «zsÁ£À : GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ ¸ÀªÀĸÉå 8.8

QæAiÉÄUÀ½UÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gÉAiÀÄ®Ä, EvÀgÀ ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA qÉÊPÉÆæêÉÄÃmï K2Cr2O7 ¸ÉÆÃrAiÀÄA
QæAiÉÄUÀ½UÉ ¨ÉÃPÁzÀAvÉ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÀà£ÀßUÀ¼À ¸À¯ÉáöÊmï Na2SO3 £ÉÆA¢UÉ D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀAAiÉÆÃd£É ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀÆvÀæ ªÀwð¹ PÉÆæëÄAiÀÄA (III) DAiÀiÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯ÉáÃmï
UÉÆwÛgÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ. GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß F DAiÀiÁ£ï PÉÆqÀĪÀÅzÀgÀ QæAiÉÄUÉ ¤ªÀé¼À DAiÀiÁ¤Pï
PɼÀV£À ºÀAvÀUÀ½AzÀ «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸À«ÄÃPÀgÀt §gɬÄj.
ºÀAvÀ 1: ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÀà£ÀßUÀ½UÉ ¥ÀjºÁgÀ:
¸ÀjAiÀiÁzÀ ¸ÀÆvÀæ §gɬÄj. ºÀAvÀ 1: DAiÉÆäPï ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ
ºÀ A vÀ 2: D gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è g À Ä ªÀ J®è Cr2O72–(aq) + SO32–(aq) → Cr3+(aq) + SO42–(aq)
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ½UÉ GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤UÀ¢UÉƽ¹, ºÀAvÀ 2: Cr ªÀÄvÀÄÛ S UÉ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
GvÀ Ì µ À ð uÁ ¸À A SÉ å AiÀ Ä °è §zÀ ¯ ÁªÀ u É ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ ¤UÀ¢UÉƽ¹.
+6 –2 +4 –2 +3 +6 –2
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
Cr2O72–(aq) + SO32–(aq) → Cr(aq)+SO42–(aq)
ºÀAvÀ 3: GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ°è §zÀ¯ÁªÀuÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ
EzÀÄ qÉÊPÉÆÃæ ªÉÄÃmï DAiÀiÁ£ï GvÀ̵ð
À PÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯áÉ Ãmï
¥ÀÆtð CtÄ / DAiÀiÁ£ïUÀ¼À°è ¥Àæw ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ DAiÀiÁ£ï C¥ÀPÀµÀðPÀªÉAzÀÄ vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀįÁèVgÀĪÀ KjPÉ CxÀªÁ E½PÉAiÀÄ£ÀÄß ºÀAvÀ 3: GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ°è£À ¤ªÀé¼À KjPÉ ªÀÄvÀÄÛ
¯ÉPÀÌ ºÁQ. MAzÀÄ ªÉÃ¼É CªÀÅ ¸ÀªÀÄ£ÁVgÀ¢zÀÝ°è ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ¤ªÀé¼À E½PÉAiÀÄ£ÀÄß ¯ÉPÀÌ ºÁQ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
UÀÄtPÀUÀ½AzÀ UÀÄt¹. CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀªÀÄ£ÁV¹. (E°è ¸ÀªÀÄUÉƽ¹.
JgÀqÀÆ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ C¥ÀPÀ¶ð¸À®ànÖzÀÝgÉ ªÀÄvÀÄÛ AiÀiÁªÀÅzÀÆ +6 –2 +4 –2 +3
GvÀ̶ð¸À®àqÀ¢zÀÝ°è CxÀªÁ EzÀgÀ vÀ¢égÀÄzÀÞªÁVzÀÝ°è Cr2O 7
2–
(aq) + 3SO 2–
3
(aq) → 2Cr3+ (aq)
K£ÉÆà vÀ¦àzÉ JAzÀÄ Jt¸À¨ÉÃPÀÄ. QæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼À +6 –2
CxÀªÁ GvÀà£ÀßUÀ¼À ¸ÀÆvÀæUÀ¼ÀÄ vÀ¥ÁàVgÀ§ºÀÄzÀÄ CxÀªÁ + 3SO42– (aq)
GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjAiÀiÁV ¤UÀ¢UÉƽ¹®èªÉAzÀÄ ºÀAvÀ 4: F QæAiÉÄAiÀÄÄ D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
w½AiÀĨÉÃPÀÄ.) £À q É A iÀ Ä ÄwÛ g À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À « ÄÃPÀ g À t zÀ
ºÀAvÀ 4: gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄÄ ¤Ãj£À°è £ÀqÉAiÀÄÄwÛzÀÝgÉ, JgÀ q À Æ §¢UÉ CAiÉ Æ Ã¤Pï «zÀ Ä åzÁªÉ à ±À U À ¼ À Ä
DAiÀ i Á£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¸À j zÀ Æ V¸À ® Ä H + CxÀ ª Á OH – ¸À ª À i Á£À ª ÁV®è ¢ gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ , JqÀ § ¢UÉ 8H +
CAiÀiÁ£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÉÃj¹ DAiÉÆäPï «zÀÄåzÁªÉñÀU¼ À £
À ÄÀ ß
DAiÀiÁ£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸À«ÄÃPÀgt À zÀ ¸ÀÆPÀª Û ÁzÀ §¢AiÀÄ°è ¸ÉÃj¹,
¸ÀªÀÄUÉƽ¹.
¥ÀjªÀvð À PÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÀ£ à ßÀ UÀ¼À ¤ªÀ¼ é À DAiÀiÁ¤Pï «zÀÄåzÁªÉñÀ
Cr2O72–(aq) + 3SO32–(aq)+ 8H+→ 2Cr3+(aq)
¸À ª À i Á£À ª ÁVgÀ Ä ªÀ A vÉ £É Æ ÃrPÉ Æ ¼À î ¨ É Ã PÀ Ä . Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä Ä + 3SO42– (aq)
D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsåÀ ªÀÄzÀ°è £ÀqA É iÀÄÄwÛzÝÀ gÉ ¸À«ÄÃPÀgt À zÀ°è H+ ºÀAvÀ 5: PÉÆ£ÉUÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß
DAiÀiÁ£ï£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹, ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è Jt¹ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¤Ãj£À CtÄUÀ¼À£ÀÄß
OH– DAiÀiÁ£ï£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹. (CAzÀgÉ 4H2O) §®§¢UÉ ¸ÉÃj¹ ¸ÀjzÀÆV¹zÀ
ºÀAvÀ 5: ¥ÀæwPÁgÀPÀ CxÀªÁ GvÀà£ÀßUÀ½UÉ ¤Ãj£À CtÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
(H2O) ªÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹, ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ Cr2O72– (aq) + 3SO32– (aq)+ 8H+ (aq) →
ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À £ À Ä ß ¸À A vÀ Ä °¹. £À A vÀ g À 2Cr3+ (aq) + 3SO42– (aq) +4H2O(l)
DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß PÀÆqÀ ¥Àj²Ã°¹ GvÀà£Àß ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀĸÉå 8.9
¥Àwæ PÁgÀPz À À §¢UÉ ¸ÀªiÀ Á£ÀªÁV DQìd£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ½zÀÝgÉ ¥ÀgÀªÀiÁAUÀ£ÉÃmï DAiÀiÁ£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï
D ¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀAvÀÄ°vÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß DAiÀ i Á£ï£É Æ A¢UÉ ¥À æ v Áå«Äè à AiÀ Ä ªÀ i Ázs À å ªÀ Ä zÀ ° è
¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ. ªÀwð¹ ªÀiÁåAUÀ¤Ã¸ï qÉÊDPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆæêÉÄÃmï
F PɼÀPÀAqÀ ¸ÀªÀĸÉåUÀ½AzÀ ªÉÄð£À ºÀAvÀUÀ¼À£ÉÆß¼À- DAiÀiÁ£ï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÉÄUÉ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ
UÉÆArgÀĪÀ «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß «ªÀj¸ÉÆÃt. DAiÀiÁ¤Pï ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
282 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

Fe2+(aq) + Cr2O72– (aq) → Fe3+ (aq) + Cr3+(aq)

¥ÀjºÁgÀ:
(8.50)
ºÀAvÀ 1: DAiÀiÁ¤Pï ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ ºÀAvÀ 2: ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß JgÀqÀÄ CzsÀðQæAiÉÄUÀ¼ÁV ¨ÉÃgÉ
MnO4–(aq) + Br–(aq) → MnO2(s) + BrO3– (aq) ¨ÉÃgÉAiÀiÁV §gɬÄj.
ºÀAvÀ 2: Mn ªÀÄvÀÄÛ Br UÉ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵ÀðuÁ CzsÀðQæAiÉÄ :
¤UÀ¢UÉƽ¹ +2 +3
+7 –1 +4 +5 Fe 2+
(aq) → Fe3+(aq) (8.51)
MnO (aq) + Br (aq) →MnO2 (s) + BrO (aq)
–
4
–
3
–
C¥ÀPÀµÀðt CzsÀðQæAiÉÄ :
EzÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁAUÀ£ÉÃmï DAiÀiÁ£ï GvÀ̵ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ +6 –2 +3
¨ÉÆÃæ ªÉÄÊqï DAiÀiÁ£ï C¥ÀPµ
À ð
À PÀ JAzÀÄ vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛz.É Cr2O (aq) → Cr3+(aq) (8.52)
2–
7
ºÀAvÀ 3: GvÀ̵ÀðuÁ ¸ÀASÉåAiÀįÁèVgÀĪÀ KjPÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÀAvÀ 3: ¥Àw
æ Czsð À QæAiÉÄAiÀÄ°è O ªÀÄvÀÄÛ H ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼£À ÄÀ ß
E½vÀªÀ£ÀÄß ¯ÉPÀÌ ºÁQ ªÀÄvÀÄÛ D KjPÉAiÀÄ£ÀÄß E½vÀPÉÌ ©lÄÖ G½zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÀAvÀÄ°¹. E°è GvÀ̵ð À t
¸ÀªÀÄUÉƽ¹. CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ°è Fe ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀAvÀÄ®£É FUÁUÀ¯ÉÃ
+7 –1 +4 +5
DVzÉ. C¥ÀPÀµÀðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ°è Cr ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß
2MnO (aq)+Br (aq) → 2MnO2(s)+BrO3–(aq)
–
4
–
¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä Cr3+ UÉ 2 jAzÀ UÀÄt¹.
ºÀAvÀ 4: F Q æ A i É Ä A i À Ä Ä ¥ À æ v Á å « Ä è à A i À Ä Cr2O72–(aq) → 2 Cr3+(aq) (8.53)
ªÀ i Ázs À å ªÀ Ä zÀ ° è £À q É A iÀ Ä ÄwÛ g À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û ºÀAvÀ 4: D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsåÀ ªÀÄzÀ°è QæAiÉÄ £ÀqA
É iÀÄÄwÛzÝÀ gÉ O
DAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À «zÀ Ä åzÁªÉ à ±À U À ¼ À Ä JgÀ q À Æ §¢UÉ ¥Àgª À ÄÀ ß ¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä H2O £ÀÄß ¸ÉÃj¹ ªÀÄvÀÄÛ H
À iÀ ÁtÄUÀ¼£
¸ÀªÀĪÁV®èªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ, 2OH– DAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä H+ £ÀÄß ¸ÉÃj¹ DzÀÝjAzÀ
¸À « ÄÃPÀ g À t zÀ §®§¢UÉ ¸É à j¹ CAiÉ Æ Ã¤Pï E°è
«zÀÄåzÁªÉñÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀªÀÄUÉƽ¹.
Cr2O72– (aq) + 14H+ (aq) → 2 Cr3+(aq) + 7H2O (l)
2MnO4– (aq) + Br– (aq) → 2MnO2(s) +
(8.54)
BrO3–(aq) + 2OH–(aq)
ºÀAvÀ 5: CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄÄ MAzÀÄ §¢UÉ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß
ºÀAvÀ 5: PÉÆ£ÉUÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹ «zÀÄåzÁªÉñÀU¼ À £
À ÄÀ ß ¸ÀAvÀÄ°¹, CªÀ±åÀ «zÀÝg,É MAzÀÄ
Jt¹ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ¤Ãj£À CtÄUÀ¼À£ÀÄß (CAzÀgÉ CxÀªÁ JgÀqÆ À Czsð À QæAiÉÄUÀ½UÉ ¸ÀÆPÀª Û ÁzÀ UÀÄuÁAPÀ¢AzÀ
MAzÀÄ H2O CtÄ) JqÀ§¢UÉ ¸ÉÃj¹ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ UÀ Ä t ¹ JgÀ q À Æ Czs À ð Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è g À Ä ªÀ E¯É P ÁÖ ç £ ïUÀ ¼ À
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. ¸ÀASÉåUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀªÀiÁ£ÀUÉƽ¹.
2MnO4–(aq) + Br–(aq) + H2O(l) → 2MnO2(s)
+ BrO3– (aq) + 2OH–(aq)
E°è GvÀ̵Àðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ «zÁåzÁªÉñÀªÀ£ÀÄß
¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä F jÃw §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
(b) Czs À ð Qæ A iÉ Ä «zs Á £À : F «zs Á £À z À ° è JgÀ q À Ä Fe2+ (aq) → Fe3+ (aq) + e– (8.55)
CzsÀð QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀævÉåÃPÀªÁV ¸ÀªÀÄzÀÆV¹, £ÀAvÀgÀ FUÀ C¥ÀPÀµÀðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ §® §¢AiÀÄ°è
CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß MmÁÖV ¸ÉÃj¹ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¤ªÀé¼À 12 zsÀ£ÁvÀäPÀ «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ JqÀ§¢AiÀÄ°è
¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. PÉêÀ® 6 zs£
À ÁvÀäPÀ «zÀÄåzÁªÉñÀU½À ªÉ. DzÀÝjAzÀ JqÀ§¢UÉ
D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsåÀ ªÄÀ zÀ°è qÉÊPÉÆÃæ ªÉÄÃmï CAiÀiÁ£ïUÀ½AzÀ 6 E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¸À¨ÉÃPÀÄ.
Fe2+ CAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß Fe3+ DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÁV GvÀ̶ð¸ÀĪÀ Cr2O72– (aq) + 14H+ (aq) + 6e– → 2Cr3+(aq) +
QæAiÉÄUÉ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß F PɼÀV£À 7H2O (l) (8.56)
ºÀAvÀUÀ¼À°è §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. F JgÀqÆ À ¸À«ÄÃPÀgt
À UÀ¼°
À è E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£
À ÄÀ ß ¸ÀªÄÀ UÉƽ¸À®Ä
E°è Cr2O72– DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ C¥ÀPÀµÀðuÉ ºÉÆA¢ E°èAiÀÄ GvÀ̵Àðt CzsÀðQæAiÉÄUÉ 6 jAzÀ UÀÄt¹ F
Cr DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÁV ¥ÀjªÀvÀð£É ºÉÆA¢zÉ.
3+
PɼÀV£ÀAvÉ §gÉAiÀįÁVzÉ.
ºÀAvÀ 1: C A i É Æ Ã ¤ P ï j à w A i À Ä ° è C ¸ À A v À Ä ° v À 6Fe2+ (aq) → 6Fe3+(aq) + 6e– (8.57)
¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gÉzÀÄPÉÆ½î ºÀAvÀ 6: F JgÀqÀÆ CzsÀðQæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß PÀÆr¹, JgÀqÀÆ
§¢AiÀÄ°ègÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß PÀ¼ÉzÁUÀ MlÄÖ ¸ÀAvÀÄ°vÀ
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
CAiÉÆäPï ¸À«ÄÃPÀgÀt F PɼÀV£ÀAvÉ ¹UÀÄvÀÛzÉ.
6Fe2+(aq) + Cr2O72–(aq) + 14H+(aq) → 6 Fe3+(aq)
+ 2Cr 3+(aq) + 7H2O(l) (8.58)
ºÀAvÀ 7: F ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ°è JgÀqÀÆ §¢UÉ, MAzÉÃ
jÃwAiÀ Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û MAzÀ Ä ¸À A SÉ å AiÀ Ä ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Ä
MAzÉà «zÀÄåzÀA±ÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉAiÉÆ? J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß
¥ÀjÃQë¹. F PÉÆ£ÉAiÀÄ ¥ÀjÃPÉë ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ
¸ÀASÉåUÀ½UÉ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ½UÉ ¥ÀÆwðAiÀiÁV
¸ÀAvÀÄ°vÀªÁVzÉAiÉÆà E®èªÉÇà J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß w½¸ÀÄvÀÛzÉ.
¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄÄwÛzÀÝgÉ
D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è ¸ÀAvÀÄ°¹zÀ ºÁUÉ ªÉÆzÀ°UÉ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAvÀÄ°¹ £ÀAvÀgÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ JgÀqÀÆ
§¢UÉ ¥Àwæ H+ CAiÀiÁ£ïUÉ ¸ÀªÄÀ £ÁV OH– DAiÀiÁ£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß
¸ÉÃj¹ H+ ªÀÄvÀÄÛ OH– DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ MAzÉÃ
§¢AiÀÄ°è EzÀÝgÉ CªÉgÀqÀ£ÀÆß PÀÆr¹ H2O JAzÀÄ
§gɬÄj.
¸ÀªÀĸÉå 8.10
¥Àv À iÀ ÁAUÀ£ÃÉ mï (VII)
æ Áå«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsåÀ ªÄÀ zÀ°è ¥Àgª
CAiÀiÁ£ï MnO4 CAiÉÆÃqÉÊqï, CAiÀiÁ£ï£ÀÄß
–
GvÀ Ì ¶ ð¹ CAiÉ Æ Ãr£ï CtÄ (I2) ªÀ Ä vÀ Ä Û
ªÀiÁåAUÀ¤Ã¸ï (IV) DPÉìöÊqï (MnO2) UÀ¼À£ÀÄß
GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀzÛ .É F GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ð
À PÀ QæAiÉÄAiÀÄ
¸ÀAvÀÄ°vÀ DAiÀiÁ¤Pï ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
¥ÀjºÁgÀ:
ºÀ A vÀ 1: ªÉ Æ zÀ ° UÉ ¸É Ì °l¯ï DAiÀ i Á¤Pï
¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj
MnO4– (aq) + I– (aq) → MnO2(s) + I2(s)
ºÀAvÀ 2: EzÀgÀ JgÀqÀÄ CzsÀð QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
GvÀ̵Àðt CzsÀð QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
–1 0
I (aq) → I2 (s)
–
C¥ÀPÀµÀðt CzsÀð QæAiÉÄ :
+7 +4
MnO (aq) → MnO2(s)
– 6I –(aq) + 2MnO4–(aq) + 4H2O(l) → 3I2(s)
4
ºÀAvÀ 3: GvÀ̵Àðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ°ègÀĪÀ I
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAvÀÄ°¹ »ÃUÉ §gÉAiÀįÁVzÉ.
2I– (aq) → I2 (s)
ºÀAvÀ 4: C¥ÀPÀµÀðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ°ègÀĪÀ O
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä ¸À«ÄÃPÀgÀt
283
§®§¢UÉ JgÀqÀÄ H2O CtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹.
MnO4– (aq) → MnO2 (s) + 2 H2O (l)
H ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAvÀÄ°¸À®Ä ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ
JqÀ§¢UÉ £Á®ÄÌ H+ DAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹.
MnO–4 (aq) + 4 H+ (aq) → MnO2(s) + 2H2O
(l)
F Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä Ä ¥À æ v Áå«Äè à AiÀ Ä ªÀ i Ázs À å ªÀ Ä zÀ ° è
£À q É A iÀ Ä ÄwÛ g À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ 4H+ DAiÀ i Á£À Ä UÀ ½ UÉ ,
4OH– DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ JgÀqÀÆ
§¢UÉ ¸ÉÃj¹.
MnO–4 (aq) + 4H+ (aq) + 4OH–(aq) →
MnO2 (s) + 2 H2O(l) + 4OH– (aq)
H+ ªÀÄvÀÄÛ OH– DAiÀiÁ£ïUÀ¼£
À ÄÀ ß H2O CtÄUÀ½AzÀ
§zÀ ¯ Á¬Ä¹zÁUÀ F PÉ ¼ À V £À ¸À « ÄÃPÀ g À t
GAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
MnO4– (aq) + 2H2O (l) → MnO2 (s) + 4
OH– (aq)
ºÀAvÀ 5 : F ºÀAvÀzÀ°è E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹
JgÀqÀÆ CzsÀðQæAiÉÄUÀ¼À°è£À «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀAvÀÄ°¹ §gɬÄj.
2I– (aq) → I2 (s) + 2e–
MnO4–(aq) + 2H2O(l) + 3e– → MnO2(s)
+ 4OH–(aq)
JgÀ q À Æ Czs À ð Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è £ À E¯É P ÁÖ ç £ ïUÀ ¼ À £ À Ä ß
¸ÀªÀiÁ£ÀUÉƽ¸À®Ä GvÀ̵Àðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß
3 jAzÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðt CzsÀðQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß 2
jAzÀ UÀÄt¹ §gÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ.
6I–(aq) → 3I2 (s) + 6e–
2 MnO4– (aq) + 4H2O (l) +6e– → 2MnO2(s)
+ 8OH– (aq)
ºÀAvÀ 6: JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°ègÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß
PÀ¼ÃÉ zÀÄ, JgÀqÆÀ Czsð
À QæAiÉÄUÀ¼£
À ÄÀ ß PÀÆr¹ MmÁÖgÉ
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj.
+ 2MnO2(s) +8 OH–(aq)
ºÀ A vÀ 7: C A w ª À Ä ª Á V ¥ À j ² à ° ¹ z Á U À
¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ C°ègÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå
ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ½UÉ ¸ÀAvÀÄ°vÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ
PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛzÉ.
284
8.3.3 GvÀ Ì µÁð¥À P À µ À ð PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Dzs Á gÀ z À ° è
mÉÊnæÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ
pH ¸ÀAªÉâ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹ MAzÀÄ
zÁæªÀtzÀ ¸ÁgÀvÉAiÀÄ ¥Àæ¨sÀ®vÉ E£ÉÆßAzÀÄ zÁæªÀtzÀ
¸ÁgÀvÉUÉ ºÉÆð¹ mÉæöÊnÃPÀgÀt «zsÁ£À¢AzÀ PÀAqÀÄ
»rAiÀħºÀÄzÉAzÀÄ £ÁªÀÅ FUÁUÀ¯Éà w½¢zÉÝêÉ. EzÉÃ
jÃwAiÀiÁV C£ÀĪÀiÁ¥À£À «zsÁ£À¢AzÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
¸ÀAªÉâ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀð
ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À°è GvÀ̵ÀðPÀ / C¥ÀPÀµÀðPÀzÀ ¸ÁgÀvÉ¥À槮vÉ
PÀAqÀÄ »rAiÀħºÀÄzÀÄ. GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ mÉÊnÃPÀgÀtzÀ°è
¸ÀÆZÀPÀUÀ¼À §¼ÀPÉAiÀÄ£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
(i) ªÉÆzÀ®£Éà ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è ¥ÀæwPÁgÀPÀªÉà zÀlÖªÁzÀ
§tÚªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. GzÁ: ¥ÀgÀªÀiÁAUÀ£ÉÃmï
DAiÀiÁ£ï MnO4–,E°è MnO4– DAiÀiÁ£ï ¸ÀéAiÀÄA
¸ÀÆZÀPÀªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. E°è PÀlÖPÀqÉAiÀÄ C¥ÀPÀµÀðPÀ
(Fe2+ CxÀ ª Á C2O42–) GvÀ Ì µ À ð uÉ A iÀ i ÁzÀ vÀ P À ë t
CAwªÀÄ ©AzÀÄ PÁt¹UÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄvÀÄÛ MnO4– £À
¸ÁgÀ v É Cw PÀ r ªÉ Ä CAzÀ g É 10–6 mol dm–3
(10–6 mol L–1)UÉ vÀ®Ä¦zÁUÀ w½ £ÉÃgÀ¼É §tÚ
UÉÆÃZÀgÀªÁUÀ vÉÆqÀUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ C¥ÀPÀµÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ
GvÀ̵ð À PÀU¼ À À ªÉÆïï£À UÁvÁæ£ÄÀ ¸ÁgÀ «±ÉèõÀuA É iÀÄAvÉ
¸ÀªÀĪÁVgÀĪÀ ©AzÀÄ CAzÀgÉ ¸ÀªÀiÁ£ÀvÉAiÀÄ ©AzÀÄ
(equivalence point) «£À £ÀAvÀgÀ PÀ¤µÀ× §tÚ
ºÉÆAzÀĪÀÅzÀ£ÀÄß RavÀ¥Àr¸ÀÄvÀÛzÉ.
(ii) ¸ÀéAiÀÄA §tÚ §zÀ¯ÁªÀuÉ (MnO 4– £ÀAvÉ )
²ÃWÀª æ ÁV®è¢zÀÝgÉ CAvÀºÁ ¸ÀAzÀ¨ð Às UÀ¼°
À è ¥Àw
æ PÁgÀU¼ À À
PÀlPÖ q
À A É iÀÄ CA±À §¼ÀPA É iÀiÁzÀ vÀPtëÀ GvÀ̵ð À PÀzÆÉ A¢UÉ
ªÀwð¹ vÀPÀët §tÚ §zÀ¯Á¬Ä¸ÀĪÀ ¸ÀÆZÀPÀUÀ¼ÀÄ EªÉ.
EzÀPÉÌ MAzÀÄ M¼ÉîAiÀÄ GzÁºÀgÀuÉ Cr2O72–.EzÀÄ
MAzÀÄ ¸ÀéAiÀÄA ¸ÀÆZÀPÀªÀ®è, DzÀgÉ EzÀÄ ¸ÀªÀiÁ£À
¥ÀæªÀiÁt ©AzÀÄ zÁnzÀ vÀPÀëtªÉà qÉʦü£Éʯï CªÉÄÊ£ï
¸ÀÆZÀPÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß GvÀ̶ð¹ zÀlÖ ¤Ã° §tÚªÀ£ÀÄß
PÉÆlÄÖ CAwªÀÄ ©AzÀĪÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
(iii) ªÀÄvÉÆA Û zÀÄ D¸ÀQz Û ÁAiÀÄPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀiÁ£Àå «zsÁ£À«zÉ.
F «zsÁ£ÀªÀÅ I- CAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß GvÀ̶ð¸ÀĪÀ
¥Àw
æ PÁgÀPU À ½
À UÉ ªÀiÁvÀæ C£Àé¬Ä¸ÀÄvÀz Û .É (GzÁ: Cu(II)):
2Cu2+(aq) + 4I–(aq) → Cu2I2(s) + I2(aq) (8.59)
F «zsÁ£À CAiÉÆÃr£ï, ¸ÁàZïð£ÉÆA¢UÉ zÀlÖ ¤Ã°
§tÚ PÉÆqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ªÀÄvÀÄÛ yAiÉÆøÀ¯ÉáÃmïzÉÆA¢UÉ
§ºÀ¼À ¤¢ðµÀÖªÁzÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄ ºÉÆAzÀĪÀ
¸ÁªÀÄxÀåðzÀ ªÉÄÃ¯É CªÀ®A©vÀªÁVzÉ.
I2(aq) + 2 S2O2–
3
(aq)→2I–(aq) + S4O62–(aq) (8.60)
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
I2 ¤Ãj£À°è PÀgÀÄUÀĪÀÅ¢®èªÁzÀgÀÆ KI zÁæªÀtzÀ°è
KI3 gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀÄvÀÛzÉ.
Cu2+ CAiÀiÁ£ï, CAiÉÆqÉÊqï CAiÀiÁ£ï£ÉÆA¢UÉ
ªÀ w ð¹ CAiÉ Æ Ãr£ï ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁzÀ £À A vÀ g À ¦µÀ × .
(starch) ªÀ£ÄÀ ß ¸ÉÃj¹zÀgÉ zÀlÖ ¤Ã° §tÚ UÉÆÃZÀj¸ÀÄvÀz Û .É
F CAiÉ Æ Ãr£ï, yAiÉ Æ Ã¸À ¯ É á à mï CAiÀ i Á£ïUÀ ½ AzÀ
¸ÀA¥ÀÆtðªÁV §¼ÀPA É iÀiÁzÀ vÀPëÀt CzÀȱÀåªÁUÀÄvÀÛz.É »ÃUÉ
ªÀÄÄPÁÛAiÀÄ ©AzÀĪÀ£ÄÀ ß ¸ÀÄ®¨sª À ÁV UÀÄgÀÄw¸À§ºÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
E£ÀÄß½zÀ «ZÁgÀU¼ À A
É zÀgÉ RavÁ£ÀÄ¥ÁvÀ ¯ÉPÁÌZÁgÀ ªÀiÁvÀ.æ
8.3.4 GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå ¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄ «ÄwUÀ¼ÀÄ
F ªÉÄð£À ZÀZÉðAiÀÄ°è UÀªÀĤ¹zÀAvÉ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ¥À j PÀ ® à £ É PÁ®zÉ Æ A¢UÉ
§zÀ ¯ ÁªÀ u É ºÉ Æ AzÀ Ä vÁÛ §A¢zÉ . F §zÀ ¯ ÁªÀ u É
FUÀ®Æ ªÀÄÄAzÀĪÀjAiÀÄÄwÛzÉ. EwÛÃa£À ¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄAvÉ
GvÀ Ì µ À ð t JAzÀ g É Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è g À Ä ªÀ ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À
¸ÀÄvÀÛ EgÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ°è£À E½PÉ ªÀÄvÀÄÛ
C¥ÀPµ À ðÀ uÉ JAzÀgÉ E¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀv æ A É iÀÄ°è£À KjPÉ JAzÀÄ
¥Àæ¸ÀÄÛvÀ¥Àr¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
8.4 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåzÁUÀæ
¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
¸ÀvÀÄ«£À ¸À¯ÁPÉAiÀÄ£ÀÄß vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtzÀ°è
ªÀÄļÀÄV¹zÁUÀ E°è QæAiÉÄAiÀÄ ¥ÀæAiÉÆÃUÀªÀ£ÀÄß 8.15gÀ°è
PÁt§ºÀÄzÀÄ. £ÀqAÉ iÀÄĪÀ GvÀ̵Áð¥ÀPµ À ð À PÀ QæAiÉÄ £ÀqAÉ iÀÄÄvÀzÛ É
ªÀÄvÀÄÛ F QæAiÉÄAiÀÄ°è ¸ÀvÀÄ«¤AzÀ vÁªÀÄæzÀ DAiÀiÁ£ÀÄUÀ½UÉ
£ÉÃgÀªÁV E¯ÉPÁÖç£ï ªÀUÁðªÀuÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸ÀvÀÄ
GvÀ̶ð¸À®l à ÄÖ ¸ÀvÄÀ «£À CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÁUÀÄwÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄz æ À
DAiÀÄ£ïUÀ¼ÀÄ C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÄÖ vÁªÀÄæzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÁUÀÄvÀÛªÉ.
F QæAiÉÄAiÀÄ°è ±ÁR PÀÆqÀ ©qÀÄUÀqA É iÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. FUÀ £ÁªÀÅ
EzÉà GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÉ ¥ÀgÉÆÃPÀëªÁV E¯ÉPÁÖç£ï
ªÀUÁðªÀuÉ ºÉÆAzÀĪÀAvÉ ¥ÀA æ iÉÆÃUÀª£ À ÄÀ ß ªÀiÁ¥Àðr¸ÉÆÃt.
EzÀPÁÌV ¸ÀvÀÄ ¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀt¢AzÀ
¨ÉÃ¥Àðr¸À¨ÃÉ PÁUÀÄvÀÛz.É MAzÀÄ ©ÃPÀj£À°è vÁªÀÄz æ À ¸À¯áÉ Ãmï
zÁæªÀtªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ CzÀgÀ°è vÁªÀÄæzÀ vÀUÀqÀ£ÀÄß
CxÀªÁ ¸À¯ÁPÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄļÀÄV¹, E£ÉÆßAzÀÄ ©ÃPÀj£À°è
¸ÀvÀÄ«£À ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ CzÀgÀ°è
¸ÀvÀÄ«£À vÀUÀqÀÄ CxÀªÁ ¸À¯ÁPÉAiÀÄ£ÀÄß Er. FUÀ JgÀqÀÆ
©ÃPÀj£À°è gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæw
©ÃPÀj£À°ègÀĪÀ ¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ®ªÀt zÁæªÀtzÀ
CAvÀgï ¸ÀA¥ÀPÀðzÀ°è MAzÉà PÀtzÀ C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÖ
ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̶ð¸À®àlÖ gÀÆ¥ÀUÀ¼ÀÄ PÁt¹UÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ D
¥À¨
æ ÃÉs zsU
À ¼
À ÄÀ C¥ÀPµ À ð À t ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵ð À t Czsð À QæAiÉÄAiÀÄ°è
 GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀÅ
GvÀ Ì µ À ð t CxÀ ª Á C¥À P À µ À ð t Czs À ð Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è
¨sÁUÀªÀ»¹, GvÀ̶ð¸À®àlÖ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÖ JgÀqÀÆ
¹ÜwUÀ¼À°è MmÉÆÖnÖUÉ EzÀÝgÉ CAvÀºÀÄzÀPÉÌ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
AiÀÄÄUÀä J£ÀÄߪÀgÀÄ. GvÀ̶ð¸À®àlÖ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÖ
¹ÜwAiÀÄ £ÀqÀÄªÉ CAvÀgï ¸ÀA¥ÀPÀðªÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀĪÀ KPÀ
®A§ UÉgÉAiÀÄ£ÀÄß J¼ÉzÀÄ (GzÁ: WÀ£À¹Üw / zÁæªÀt)
EzÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ F ªÉÄð£À
¥ÀæAiÉÆÃUÀzÀ°è£À JgÀqÀÄ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ eÉÆÃrAiÀÄ£ÀÄß
Zn2+/Zn ªÀÄvÀÄÛ Cu2+/Cu JAzÀÄ ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
F JgÀqÀÆ ¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À°è GvÀ̶ð¸À®àlÖ gÀÆ¥ÀªÀ£ÀÄß
C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÖ gÀÆ¥ÀzÀ ªÉÆzÀ®Ä §gÉAiÀÄÄvÉÛêÉ. FUÀ
vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀt EgÀĪÀ ©ÃPÀgÀ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀvÀÄ«£À
¸À¯ÉáÃmï EgÀĪÀ ©ÃPÀgÀ£ÀÄß CPÀÌ ¥ÀPÀÌ EqÉÆÃt (avÀæ 8.3)
ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀÆ ©ÃPÀj£À°ègÀĪÀ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß MAzÀÄ ®ªÀt
¸ÉÃvÀÄªÉ (salt bridge) (¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA PÉÆègÉÊqï CxÀªÁ
CªÉÆäAiÀÄA £ÉÊmÉæÃmï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß CUÀgï - CUÀgï
¥ÀÄrAiÀÄ°è PÀÄ¢¹, vÀtÚUÁV¹zÁUÀ GAmÁzÀ ¯ÉÆüÉ
gÀÆ¥ÀzÀ WÀ£À)ªÀ£ÀÄß vÀÄA©zÀ UÁd£ÀÄß (U-£À½PÉ) ¬ÄAzÀ
¸ÀA¥ÀQð¹. EzÀÄ JgÀqÀÆ zÁæªÀtUÀ¼ÀÄ MAzÀgÀ¯ÉÆèAzÀÄ
¨ÉgÉAiÀÄzÉ CªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ £ÀqÀÄªÉ «zÀÄåvï ¸ÀA¥ÀPÀð
ºÉÆAzÀ®Ä C£ÀĪÀÅ ªÀiÁrPÉÆqÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæzÀ
¸À¯ÁPÉUÀ¼À£ÀÄß C«ÄäÃlgï ªÀÄvÀÄÛ ¹éZïUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¯ÉÆúÀzÀ
vÀAwAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀA¥ÀQð¸À¯ÁVzÉ. avÀæ 8.3 gÀ°è
vÉÆÃj¹gÀĪÀ eÉÆÃqÀuU É É qÉäAiÀįï PÉÆñÀª£ É ÄÀ ߪÀgÄÀ . ¹éZï
ªÀÄÄaÑzÀ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÁUÀ JgÀqÀÆ ©ÃPÀj£À°è AiÀiÁªÀÅzÉÃ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄĪÀÅ¢®è ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀzÀ
vÀAwAiÀÄ ªÀÄÄSÁAvÀgÀ «zÀÄåvï ¥Àª æ »
À ¸ÀĪÀÅ¢®è. ¹éZï vÉgz É À
vÀPÀët £ÁªÀÅ F PɼÀV£À «ÃPÀëuÉUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ.
1. E¯É P ÁÖ ç £ïUÀ ¼ À Ä Zn ¢AzÀ Cu 2+ UÉ £É à gÀ ª ÁV
ªÀUÁªÀuA É iÀiÁUÀz,É JgÀqÆ À ¸À¯ÁPÉU¼ À £
À ÄÀ ß ¸ÀA¥ÀQð¸ÀĪÀ
¯ÉÆúÀzÀ vÀAwAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ £ÀqA É iÀÄÄvÀz
Û .É EzÀ£ÄÀ ß ªÀÄvÀÄÛ
«zÀÄåvï ¥ÀæªÁºÀzÀ ºÀjªÀ£ÀÄß ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw¤AzÀ
¸ÀÆa¸À¯ÁVzÉ.
2. MAzÀÄ ©ÃPÀj£À zÁæªÀt¢AzÀ E£ÉÆßAzÀÄ ©ÃPÀj£À
zÁæªÀtPÉÌ «zÀÄåvï, ®ªÀt ¸ÉÃvÀĪÉAiÀÄ ªÀÄÄSÁAvÀgÀ
CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À ªÀ ® ¸É (ion migration) ¬ÄAzÀ
¥ÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ. vÁªÀÄæ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀvÀÄ«£À ¸À¯ÁPÉUÀ¼ÉA§
«zÀÄåzÁUÀæUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ «¨sÀªÁAvÀgÀ EzÀÝgÉ ªÀiÁvÀæ
«zÀÄåvï ¥ÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ £ÀªÀÄUÉ w½¢zÉ.
285
«zÀÄåvï ¥ÀæªÁºÀ
E¯ÉPÁÖç£ï ¥ÀæªÁºÀ zsÀ£À
IÄt
«zÀÄåzÁUÀæ «zÀÄåzÁUÀæ
®ªÀt
¸ÉÃvÀĪÉ
GvÀ̵ÀðuÉ C¥ÀPÀµÀðuÉ
avÀæ 8.3 qÉäAiÀįï PÉÆñÀzÀ eÉÆÃqÀu.É ¸ÀvÄÀ «£À GvÀ̵ð
À uɬÄAzÀ
IÄt «zÀ Ä åzÁUÀ æ (C£É Æ Ãqï) £À ° è GvÀ àw Û A iÀ i ÁzÀ
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ ºÉÆgÀ «zÀÄåvï ªÀÄAqÀ® ªÀÄÄSÁAvÀgÀ
¥ÀæªÀ»¹ zsÀ£À «zÀÄåzÁUÀæ vÁªÀÄæzÀ DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
C¥À P À ¶ ð¸À Ä vÀ Û z É . ®ªÀ t ¸É à vÀ Ä ªÉ A iÀ Ä ªÀ Ä ÄSÁAvÀ g À
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀ®¸É ºÉÆAzÀĪÀÅzÀjAzÀ PÉÆñÀzÀ M¼ÀUÉ
«zÀÄåzÀäAqÀ® ¥ÀÆtðUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. «zÀÄåvï ¥ÀæªÁºÀzÀ
¢PÀÄÌ, E¯ÉPÁÖç£ï ºÀj«£À ¢QÌUÉ «gÀÄzÀÞªÁVgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
E°è UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ.
¥Àæw «zÀÄåzÁUÀæ ºÉÆA¢gÀĪÀ «¨sÀªÀªÀ£ÀÄß «zÀÄåzÁUÀæ
«¨sÀªÀªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ. «zÀÄåzÁUÀæ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è ¨sÁUÀªÀ»¹gÀĪÀ
¥Àw
æ ¥À¨ æ ÃÉs zÀzÀ ¸ÁgÀvÉ MAzÀÄ ªÉÆïÁgï EzÀÝgÉ (E¯ÉPÆ É çÖÃqï
¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è C¤® ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄwÛzÀÝgÉ CzÀÄ latm) ªÀÄvÀÄÛ
F QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß 298K, vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è £ÀqɹzÀgÉ, DUÀ
«zÀÄåzÁUÀz æ °À è GAmÁUÀĪÀ «¨sª À PÀ ÌÉ ²
s µÀÖ «zÀÄåzÁUÀæ «¨sª À À
J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¸ÁªÀðwæPÀªÁV M¦àPÉÆAqÀAvÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
«zÀ Ä åzÁUÀ æ z À ²µÀ Ö «zÀ Ä åzÁUÀ æ «¨s À ª À 0.00 ªÉ Ç Ã®Ö
DVgÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ «zÀÄåzÁUÀæ QæAiÉÄAiÀÄ «zÀÄåzÀUÀæ
«¨sÀªÀ, QæAiÀiÁ²Ã® ¥ÀæPÀgÀtUÀ¼ÀÄ D QæAiÉÄAiÀÄ°è GvÀ̶ðvÀ
¹Üw / C¥ÀPÀ¶ðvÀ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ M®ªÀ£ÀÄß
w½¸ÀÄvÀÛzÉ. IÄuÁvÀäPÀ (E0) JAzÀgÉ D GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
AiÀÄÄUÀä, H+/H2 eÉÆÃrVAvÀ C¥ÀPÀµÀðtPÁjUÀ¼ÀÄ zsÀ£ÁvÀäPÀ
E0 JAzÀgÉ D GvÀ̵Áð¥ÀPÀ AiÀÄÄUÀä H+/H2 eÉÆÃrVAvÀ
zÀħð® C¥ÀPÀµÀðtPÁj. ²µÀÖ «zÀÄåzÁUÀæ «¨sÀªÀzÀ
¨É¯ÉUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼À ¥ÀæªÀÄÄRªÁzÀªÀÅUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÀ
§ºÀ¼ÀµÀÄÖ «zsÀzÀ ªÀiÁ»wUÀ¼ÀÄ ®¨sÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ. PÉ®ªÀÅ
DAiÀÄÝ «zÀÄåzÀUÀæ QæAiÉÄUÀ½UÉ (C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ)
²µÀÖ «zÀÄåzÀUÀæUÀ¼À ¨É¯ÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀnÖ 8.1gÀ°è PÉÆqÀ¯ÁVzÉ.
«zÀÄåzU À æÀ QæAiÉÄUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï PÉÆñÀU¼ À À PÀÄjvÀÄ E£ÀÆß
ºÉaÑ£ÀzÀ£ÀÄß XII£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è PÀ°AiÀÄÄ«j.
286 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

¥ÀnÖ 8.1 298 K D¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è ²µÀÖ «zÀÄåzÁUÀæ «¨sÀªÀ

DAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß d°ÃAiÀÄ ¥Àæ¨ÉÃzsÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ H2O £ÀÄß zÀæªÀªÁV, C¤® ªÀÄvÀÄÛ WÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß PÀæªÀĪÁV
g ªÀÄvÀÄÛ s JAzÀÄ ¸ÀÆa¸À¯ÁVzÉ.

gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ (GvÀ̶ð¸À®àlÖ ¹Üw+ ne– → C¥ÀPÀ¶ð¸À®àlÖ ¹Üw E0 / V

F2(g) + 2e– → 2F– 2.87
Co3+ + e– → Co2+ 1.81
H2O2 + 2H+ + 2e– → 2H2O 1.78
MnO4– + 8H+ + 5e– → Mn + 4H2O
2+
1.51
Au3+ + 3e– → Au(s) 1.40
Cl2(g) + 2e– → 2Cl 1.36
–

Cr2O72– + 14H+ + 6e– → 2Cr3+ + 7H2O 1.33

O2(g) + 4H+ + 4e– → 2H2O 1.23
MnO2(s) + 4H+ + 2e– → Mn2+ + 2H2O 1.23
Br2 + 2e– → 2Br– 1.09
NO3– + 4H+ + 3e– → NO(g) + 2H2O 0.97
2Hg2+ + 2e– → Hg2 0.92

C¥ÀPÀµÀðtPÁgÀPÀ ¸ÁªÀÄxÀåðzÀ KjPÉ

2+
GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀ ¸ÁªÀÄxÀåðzÀ KjPÉ

Ag+ + e– → Ag(s) 0.80

Fe 3+
+e –
→ Fe 0.77
2+

O2(g) + 2H+ + 2e– → H2O2 0.68

I2(s) + 2e– → 2I 0.54
–

Cu+ + e– → Cu(s) 0.52

Cu2+ + 2e– → Cu(s) 0.34
AgCl(s) + e– → Ag(s) + Cl
–
0.22
AgBr(s) + e– → Ag(s) + Br– 0.10
2H+ + 2e– → H2(g) 0.00
Pb 2+
+ 2e –
→ Pb(s) –0.13
Sn2+ + 2e– → Sn(s) –0.14
Ni2+ + 2e– → Ni(s) –0.25
Fe2+ + 2e– → Fe(s) –0.44
Cr3+ + 3e– → Cr(s) –0.74
Zn2+ + 2e– → Zn(s) –0.76
2H2O + 2e– → H2(g) + 2OH– –0.83
Al 3+
+ 3e –
→ Al(s) –1.66
Mg 2+
+ 2e –
→ Mg(s) –2.36
Na+ + e– → Na(s) –2.71
Ca 2+
+ 2e –
→ Ca(s) –2.87
K+ + e– → K(s) –2.93
Li + e
+ –
→ Li(s) –3.05

1. IÄuÁvÀäPÀ E0 JAzÀgÉ GvÀ̵ÀðPÁ¥ÀPÀµÀðPÀ eÉÆÃr H+/H2 eÉÆÃrVAvÀ ¥À槮 C¥ÀPÀµÀðtPÁj.

2. zsÀ£ÁvÀäPÀ E0 JAzÀgÉ GvÀ̵ÀðPÁ¥ÀPÀµÀðPÀ eÉÆÃr H+/H2 eÉÆÃrVAvÀ zÀħð® C¥ÀPÀµÀðtPÁj.
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 287

¸ÁgÁA±À
GvÀ̵ÀðuÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉ KPÀPÁ°PÀªÁV £ÀqÉAiÀÄĪÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀ±ÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À
MAzÀÄ ªÀĺÀvÀézÀ ªÀUÀðªÁVzÉ. ¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼À°è ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV §gÀĪÀ ªÀÄÆgÀÄ ±ÉæÃtÂAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÁzÀ ¸ÀA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ,
E¯ÉPÁÖç¤Pï ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß «ªÀgÀªÁV ¥À¸ æ ÀÄÛvÀ¥Àr¸À¯ÁVzÉ. ¥Àw
æ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÉ C£ÀĸÁgÀªÁV GvÀ̵ÀðuÉ,
C¥ÀPÀµÀðuÉ, GvÀ̵ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¸À¯ÁVzÉ. PÉ®ªÀÅ ¸ÀªÀÄAd¸ÀªÁzÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ½UÀ£ÀÄUÀÄtªÁV
GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤UÀ¢UÉƽ¸À¯ÁVzÉ. GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ DAiÀiÁ£ï E¯ÉPÁÖç£ï «zsÁ£À EªÉgÀqÀÆ
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¸À«ÄÃPÀgÀt §gÉAiÀÄ®Ä G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ «zsÁ£À. GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß, ¸ÀAAiÉÆÃd£É,
«¨sÀd£É, ¸ÁÜ£À¥À®èl ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ JA§ £Á®ÄÌ «zsÀUÀ¼ÁV ªÀVðÃPÀj¸À¯ÁVzÉ. GvÀ̵Àð¥ÀPÀµÀðPÀ AiÀÄÄUÀä
ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåzÀUÀæ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß E°è ¥ÀjZÀ¬Ä¸À¯ÁVzÉ. «zÀÄåzÀUÀæ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï PÉÆñÀUÀ¼À
C¨sÁå¸ÀzÀ°è GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼ÀµÀÄÖ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ

8.1 F PɼÀV£À ¥Àæw ¥Àæ¨ÉÃzsÀ (CtÄ)UÀ¼À°è CqÀØUÉgÉ J¼ÉzÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÀAqÀÄ
»r¬Äj.
(a) NaH2PO4 (b) NaHSO4 (c) H4P2O7 (d) K2MnO4
(e) CaO2 (f) NaBH4 (g) H2S2O7 (h) KAl(SO4)2.12 H2O
8.2 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À°è CqÀØUÉgÉ J¼ÉzÀ ¥Àæw ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå JµÀÄÖ? ªÀÄvÀÄÛ ¥sÀ°vÁA±ÀªÀ£ÀÄß
«±Éèö¹.
(a) KI3 (b) H2S4O6 (c) Fe3O4 (d) CH3CH2OH (e) CH3COOH
8.3 F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÉAzÀÄ ¸ÀªÀÄyð¹,
(a) CuO(s) + H2(g) → Cu(s) + H2O(g)
(b) Fe2O3(s) + 3CO(g) → 2Fe(s) + 3CO2(g)
(c) 4BCl3(g) + 3LiAlH4(s) → 2B2H6(g) + 3LiCl(s) + 3 AlCl3 (s)
(d) 2K(s) + F2(g) → 2K+F– (s)
(e) 4 NH3(g) + 5 O2(g) → 4NO(g) + 6H2O(g)
8.4
¥ÉÆèÃj£ï, ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ F PɼÀV£ÀAvÉ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
H2O(s) + F2(g) → HF(g) + HOF(g)
F QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀQæAiÉÄ JAzÀÄ ¸ÀªÀÄyð¹.
8.5 H2SO5, Cr2O72– ªÀÄvÀÄÛ NO3– UÀ¼À°è UÀAzsÀPÀ, PÉÆæëÄAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ïUÀ¼À GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
¯ÉPÀÌ ºÁQ. F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. CzÀPÉÌ ¸ÀPÁgÀt ¤Ãj.
8.6 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(a) ªÀÄPÀÄåðj (II) PÉÆèÃgÉÊqï (b) ¤PÉ̯ï (II) ¸À¯ÉáÃmï
(c) (IV) DPÉìöÊqï (d) (I) ¸À¯ÉáÃmï
(e) LgÀ£ï (III) ¸À¯ÉáÃmï (f) PÉÆëÄAiÀÄA (III) DPÉìöÊqï
8.7 EAUÁ®–4 jAzÀ +4 gÀªÀgÉUÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁgÀd£ÀPÀ –3 jAzÀ +5 gÀªÀgÉUÉ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¥ÀnÖ ªÀiÁr.
288 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

8.8 ¸À®ágï qÉÊ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqï EªÀÅ QæAiÉÄUÀ¼À°è GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ
C¥ÀPÀµÀðtPÁgÀPÀªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ, DzÀgÉ NgÉhÆÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊnæPï DªÀÄè GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀªÁV ªÀiÁvÀæ
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ KPÉ?
8.9 (a) 6 CO2(g) + 6H2O(l) → C6 H12 O6(aq) + 6O2(g)
(b) O3(g) + H2O2(l) → H2O(l) + 2O2(g)
F ªÉÄð£À QæAiÉÄ (a ªÀÄvÀÄÛ b)UÀ¼À£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ §gÉAiÀÄĪÀzÀÄ ¸ÀjAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ KPÉ?
(a) 6CO2(g) + 12H2O(l) → C6 H12 O6(aq) + 6H2O(l) + 6O2(g)
(b) O3(g) + H2O2 (l) → H2O(l) + O2(g) + O2(g)
ªÀÄvÀÄÛ F ªÉÄð£À GvÀÌ¥Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÀæUÀwAiÀÄ£ÀÄß PÀAqÀÄ »rAiÀÄĪÀ ¸ÀÆPÀÛ «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß w½¹j.
8.10 AgF2 C¹ÜgÀªÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ DzÁUÀÆå MAzÀÄ ªÉÃ¼É EzÀÄ GvÀàwÛAiÀiÁzÀgÉ, ¥À槮 GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀªÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. KPÉ?
8.11 MAzÀÄ GvÀ̵ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðPÀUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄĪÁUÀ, C¥ÀPÀµÀðPÀ C¢üPÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ°èzÀÝgÉ PÀrªÉÄ GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵ÀðPÀ C¢üPÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ°èzÀÝgÉ ºÉZÀÄÑ GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. F ºÉýPÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ
GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ «ªÀj¹.
8.12 F PɼÀV£À «ÃPÀëuÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÃUÉ «ªÀj¸ÀÄ«j?
(a)
¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA ¥ÀgïªÀiÁåAUÀ£ÉÃmï CxÀªÁ D«ÄèÃAiÀÄ ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA ¥ÀgïªÀiÁAUÀ£ÉÃmï
JgÀqÀ£ÀÆß GvÀ̵ÀðPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÉÛêÉ. KPÉ? F QæAiÉÄUÉ ¸ÀAvÀÄ°vÀ GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ
¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(b)
PÉÆèÃgÉÊqï ºÉÆA¢gÀĪÀ PÁ§ð¤PÀ ®ªÀtUÀ½UÉ ¥À槮 ¸À®ÆájPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß ºÁQzÁUÀ ªÀtðgÀ»vÀ,
WÁlĪÁ¸À£É C¤® HCl ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. DzÀgÉ ¨ÉÆæªÉÄÊqï£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ®ªÀtUÀ¼ÀÄ PÉA¥ÀÄ
§tÚzÀ ¨ÉÆæëģï C¤®ªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ KPÉ?
8.13 F PɼV À £À ¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ QæAiÉÄUÀ¼°
À è GvÀ̶ð¸À®àlÖ, C¥ÀP¶
À ð¸À®àlÖ, GvÀ̵ð
À PÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPµ
À ð
À PÀ ªÀ¸ÄÀ Ûª£
À ÄÀ ß
UÀÄgÀÄw¹.
(a) 2AgBr (s) + C6H6O2(aq) → 2Ag(s) + 2HBr (aq) + C6H4O2(aq)
(b) HCHO(l) + 2[Ag (NH3)2]+(aq) + 3OH–(aq) → 2Ag(s) + HCOO–(aq) + 4NH3(aq)
+ 2H2O(l)
(c) HCHO (l) + 2 Cu (aq) + 5 OH (aq) → Cu2O(s) + HCOO (aq) + 3H2O(l)
2+ – –

(d) N2H4(l) + 2H2O2(l) → N2(g) + 4H2O(l)

(e) Pb(s) + PbO2(s) + 2H2SO4(aq) → 2PbSO4(s) + 2H2O(l)
8.14 2 S2O32– (aq) + I2(s) → S4 O62–(aq) + 2I–(aq)
S2O32–(aq) + 2Br2(l) + 5 H2O(l) → 2SO42–(aq) + 4Br–(aq) + 10H+(aq)
F ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ¼°
À è C¥ÀPµ
À ð
À PÀªÁzÀ yAiÉÆøÀ¯áÉÃmï CAiÉÆÃr£ï ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃæ «Ä£ï£ÉÆA¢UÉ «©ü£ßÀ ªÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ KPÉ?
8.15 ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼° À è ¥sÆ
É èÃj£ï GvÀÛªÄÀ GvÀ̵ð
À PÀ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉƺ
æ Áå°Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼
À °
À è ºÉÊqÉÆÃæ CAiÉÆÃrPï
DªÀÄè GvÀÛªÀÄ C¥ÀPÀµÀðPÀªÁVzÉ. KPÉAzÀÄ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ «ªÀj¹.
8.16 PɼÀV£À QæAiÉÄ KPÉ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ?
XeO64– (aq) + 2F– (aq) + 6H+(aq) → XeO3(g)+ F2(g) + 3H2O(l)
F QæAiÉĬÄAzÀ Na4XeO6 (XeO4–
6
CAiÀiÁ£ï) ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ PÀÄjvÀÄ AiÀiÁªÀ wêÀiÁð£ÀPÉÌ §gÀÄ«j?
GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 289

8.17 F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À°è Ag+ ªÀÄvÀÄÛCu2+ UÀ¼À ªÀvÀð£É PÀÄjvÀÄ AiÀiÁªÀ wêÀiÁð£ÀPÉÌ ¤ÃªÀÅ §gÀÄ«j?
(a) H3PO2(aq) + 4 AgNO3(aq) + 2 H2O(l) → H3PO4(aq) + 4Ag(s) + 4HNO3(aq)
(b) H3PO2(aq) + 2CuSO4(aq) + 2 H2O(l) → H3PO4(aq) + 2Cu(s) + H2SO4(aq)
(c) C6H5CHO(l) + 2[Ag (NH3)2]+(aq) + 3OH–(aq) → C6H5COO–(aq) + 2Ag(s) +
4NH3 (aq) + 2 H2O(l)
(d) C6H5CHO(l) + 2Cu2+(aq) + 5OH–(aq) → AiÀiÁªÀÅzÉà §zÀ¯ÁªÀuÉ ºÉÆAzÀĪÀÅ¢®è.
8.18 F PɼÀV£À GvÀ̵Áð¥ÀPÀµÀðPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß CAiÀiÁ£ï – E¯ÉPÁÖç£ï «zsÁ£À¢AzÀ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹ :
(a) MnO4– (aq) + I– (aq) → MnO2 (s) + I2(s) (¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄ)

(b) MnO4– (aq) + SO2 (g) → Mn2+ (aq) + HSO4– (aq) (D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄ)

(c) H2O2 (aq) + Fe2+ (aq) → Fe3+ (aq) + H2O (l) (D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄ)

(d) Cr2O72– + SO2(g) → Cr3+ (aq) + SO42– (aq) (D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄ)

8.19 F PɼÀV£À ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß CAiÀiÁ£ï - E¯ÉPÁÖç£ï «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉå «zsÁ£À¢AzÀ
¸ÀªÀÄzÀÆV¹ ªÀÄvÀÄÛ E°ègÀĪÀ GvÀ̵ÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðPÀªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(a) P4(s) + OH–(aq) → PH3(g) + HPO2– (aq)
(b) N2H4(l) + ClO3–(aq) → NO(g) + Cl–(g)
(c) Cl2O7 (g) + H2O2(aq) → ClO2–(aq) + O2(g) + H+
8.20
F PɼÀV£À QæAiÉĬÄAzÀ AiÀiÁªÀ jÃwAiÀÄ ªÀiÁ»wUÀ¼ÀÄ ¤ªÀÄUÉ ¹UÀÄvÀÛzÉ?
(CN)2(g) + 2OH–(aq) → CN–(aq) + CNO–(aq) + H2O(l)

8.21 Mn3+ DAiÀiÁ£ï zÁæªÀtzÀ°è C¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ r¸ï¥Àæ¥ÉÆjì£ÉñÀ£ï ºÉÆA¢ Mn2+, MnO2, ªÀÄvÀÄÛ
H+ CAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÉÄUÉ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ CAiÉƤPï QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj.
8.22 Cs, Ne, I ªÀÄvÀÄÛ F F ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è

(a)
PÉêÀ® IÄuÁvÀäPÀ GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(b)
PÉêÀ® zsÀ£ÁvÀäPÀ GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(c)
IÄuÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ zsÀ£ÁvÀäPÀ JgÀqÀÆ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(d) IÄuÁvÀäPÀ CxÀªÁ zsÀ£ÁvÀäPÀ JgÀqÀÆ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀzÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß UÀÄjw¹.
8.23 PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸À®Ä PÉÆèÃj£ï C£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀgÀÄ. C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ PÉÆèÃj£ï C¥ÁAiÀÄPÁj.
¸À®ágïqÉÊ DPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ C¢üPÀ ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ PÉÆèÃj£ï£ÀÄß vÉUA É iÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¤Ãj£À°è GAmÁUÀĪÀ
F ¸ÀÆPÀëöä QæAiÉÄUÉ MAzÀÄ ¸ÀAvÀÄ°vÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ ¥Àr¹.
8.24 ¤ªÀÄä ¥ÀĸÀÛPÀzÀ°è ¤ÃrgÀĪÀ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀªÀ£ÀÄß £ÉÆÃrPÉÆAqÀÄ F PɼÀV£À ¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛj¹.
(a) C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸À®Ä ¸ÁzsÀå«gÀĪÀAvÀºÀ MAzÀÄ C¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß DAiÉÄ̪ÀiÁr.
(b) C¸ÀªÀiÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ ªÀÄÆgÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁr.
8.25 N¸ïÖªÀ®Ø£À «zsÁ£À¢AzÀ £ÉÊnæPï DªÀÄèzÀ GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è ªÉÆzÀ®£Éà ºÀAvÀªÀÅ DQìd£ï C¤®¢AzÀ
CªÉÆäAiÀiÁ C¤®ªÀ£ÀÄß GvÀ̶𹹠£ÉÊnæPï DPÉìöÊqï C¤® ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÁ«AiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÁVzÉ.
10.00 g. DªÉÆäAiÀiÁ ªÀÄvÀÄÛ 20.00g DQìd£ïUÀ½AzÀ ªÀiÁvÀæ DgÀA©ü¹zÁUÀ GAmÁUÀĪÀ £ÉÊnæPï DªÀÄèzÀ
CvÀå¢üPÀ vÀÆPÀªÉµÁÖVgÀÄvÀÛzÉ ?
8.26 PÉƵÀÖPÀ 8.1, gÀ°è ¤ÃrgÀĪÀ ²µÀÖ «zÀÄåzÀUÀæ «¨sÀªÀªÀ£ÀÄß §¼À¹ F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁzsÀåªÉÃ
JA§ÄzÀ£ÀÄß H»¹
290 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

(a) Fe3+(aq) ªÀÄvÀÄÛ I–(aq)

(b) Ag+(aq) ªÀÄvÀÄÛ Cu(s)

(c) Fe3+ (aq) ªÀÄvÀÄÛ Cu(s)

(d) Ag(s) ªÀÄvÀÄÛ Fe3+(aq)

(e) Br2(aq) ªÀÄvÀÄÛ Fe2+(aq).

8.27 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À «zÀÄ墨sÀd£ÉUÀ¼À GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß H»¹.
(i) ¹®àgï «zÀÄåzÀUÀæUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹gÀĪÀ AgNO3 AiÀÄ d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtzÀ.
(ii) AgNO3AiÀÄ d°ÃAiÀÄ zÁæªt
À ªÀ£ÄÀ ß ¥Áèn£ÀÄ «zÀÄåzU
À U
æÀ ¼ À ÄÀ ß §¼À¹gÀĪÀ AgNO3 AiÀÄ d°ÃAiÀÄ zÁæªt
À £ À zÀ
(iii)
¸ÁgÀjPÀÛ H2SO4 £ÉÆßA¢UÉ ¥Áèn£ÀA «zÀÄåzÁUÀæ §¼À¹gÀĪÀ ¸ÁgÀjPÀÛ H2SO4.
(iv) ¥Áèn£ÀA «zÀÄåzÀUÀæºÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹ CuCl2£À d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtzÀ.
8.28 F PɼÀV£À ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ CªÀÅUÀ¼À zÁæªÀtUÀ¼À ®ªÀtUÀ½AzÀ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ ¸ÁÜ£À ¥À®èlªÁUÀĪÀ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß §gɬÄj.
Al, Cu, Fe, Mg ªÀÄvÀÄÛ Zn.
8.29 F PɼÀV£ÀAvÉ ²µÀÖ «zÀÄåzÀUÀæ, «¨sÀªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀ¯ÁV, F ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À C¥ÀPÀµÀðuÁ ¸ÁªÀÄxÀåðzÀ
C£ÀĸÁgÀ eÉÆÃr¹.
K+/K = –2.93V, Ag+/Ag = 0.80V,
Hg2+/Hg = 0.79V
Mg2+/Mg = –2.37V. Cr3+/Cr = –0.74V
8.30 Zn(s) + 2Ag+(aq) → Zn2+(aq) +2Ag(s) QæAiÉÄAiÀÄÄ GAmÁUÀĪÀ UÁå¯Áé¤Pï PÉÆñÀªÀ£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¹ ªÀÄvÀÄÛ
F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¹.
(i) IÄuÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ «zÀÄåzÁUÀæ AiÀiÁªÀÅzÀÄ J£ÀߪÀÅzÀ£ÀÄß
(ii) PÉÆñÀzÀ°è «zÀÄåvÀÛ£ÀÄß ¸ÁV¸ÀĪÀ ªÁºÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
(iii)
¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ «zÀÄåzÀUÀæUÀ¼À°è£À ¥ÀævÉåÃPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß.

 ºÉÊqÉÆæÃd£ï
ºÉÊqÉÆæÃd£ï
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÀå¹¹zÀ £ÀAvÀgÀ.
• DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÁÜ£ÀzÀ
§UÉÎ C©ü¥ÁæAiÀĪÀ£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀî®Ä;
• qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï zÉÆgÀPÀĪÀ §UÉÎ ªÀÄvÀÄÛ
CzÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ºÁUÀÆ ªÁtÂdå
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀ §UÉÎ ºÁUÀÆ qÉÊ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼À §UÉÎ w½AiÀÄ®Ä;
• ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À
eÉÆvÉ ¨Égv É ÄÀ CAiÀiÁ¤PÀ, CtÂéPÀ (molecular)
ªÀÄvÀÄÛ RavÀ C£ÀÄ¥ÁvÀvÉ E®èzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À £À ÄÀ ß ¤ÃqÀÄvÀª Û É JA§ÄzÀ£ÄÀ ß «ªÀj¸À®Ä;
• º É Ê q É Æ æ Ã d £ ï £ À U À Ä t U À ¼ À £ À Ä ß
CxÀðªÀiÁrPÉƼÀĪ î ÅÀ zÀgÀ eÉÆvÉUÉ CzÀÄ £ÀªÄÀ UÉ
ºÉÃUÉ ¨ÉÃgÉ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÄÀ U Û ¼
À À vÀAiÀiÁjPÉUÉ
ªÀÄvÀÄÛ ºÉƸÀ vÀAvÀe æ ÁÕ£PÀ ÌÉ zÁj ªÀiÁrPÉÆnÖzÉ
JA§ÄzÀ£ÄÀ ß «ªÀj¸À®Ä;
• ¤Ãj£À CtÄ«£À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß CjAiÀÄ®Ä
ªÀÄvÀÄÛ F eÁÕ£À¢AzÀ CzÀgÀ ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼£ À ÄÀ ß CxÀðªÀiÁrPÉƼÀ®
• ¥Àj¸ÀgÀzÀ°è zÉÆgÀPÀĪÀ ¤Ãj£À UÀÄtªÀÄlÖªÀÅ
CzÀ g À ° è PÀ g À V gÀ Ä ªÀ ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À ªÉ Ä Ã¯É
CªÀ®A©¹gÀĪÀÅzÀ£ÀÄß; UÀqÀ¸ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄzÀÄ
¤Ãj£À £ÀqÄÀ ªÉ EgÀĪÀ ªÀåvÁå¸À ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÀ£ÄÀ ß
ªÉÄzÀÄUÉƽ¸ÀĪÀ PÀ°AiÀÄ®Ä.
• ¨sÁgÀ d® ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ §UÉÎ
eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä.
• ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÁPÉìöÊqï ( H 2 O 2 )£À
gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß CxÀð ªÀiÁrPÉƼÀ® î Ä, CzÀgÀ
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ «zs Á£ÀUÀ¼ À£ ÀÄ ß PÀ°AiÀÄ ®Ä,
ºÉÃUÉ CzÀgÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ
gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ U À ¼ À vÀ A iÀ i ÁjPÉ A iÀ Ä °è ªÀ Ä vÀ Ä Û
¥Àj¸Àgª À £À ÄÀ ß ¸ÀZé ÒÀ ªÁVqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÁjAiÀiÁVzÉ
JA§ÄzÀ£ÄÀ ß w½zÀÄPÉƼÀÄ® î Ä.
• E¯É P ÁÖ ç £ ï PÉ Æ gÀ v É , E¯É P ÁÖ ç £ ï ¤RgÀ v É ,
E¯ÉPÁÖç£ï ¸ÀªÀÄÈ¢Þ, ºÉÊqÉÆæÃd£ï DyðPÀvÉ,
ºÉ Ê eÉ Æ Ãd¤ÃPÀ g À t EvÁå¢ ¥À z À U À ¼ À £ À Ä ß
G¥ÀAiÉÆÃV¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ CxÉÊð¹PÉƼÀî®Ä.
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j.
291
WÀlPÀ 9
ºÉÊqÉÆæÃd£ï «±ÀézÀ°è CvÀåAvÀ ºÉÃgÀ¼ÀªÁV ¹UÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛªÁVzÉ. ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ
¥À j ¸À g À z À ° è ªÀ Ä ÆgÀ £ É Ã ¸ÁÜ £ À z À ° è z É . EzÀ £ À Ä ß ¨s À « µÀ å zÀ ±À Q Û A iÀ Ä ªÀ Ä Æ®ªÉ A zÉ Ã
©A©¸À¯ÁVzÉ.
¤¸ÀUÀðzÀ°è zÉÆgÀPÀĪÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è, ºÉÊqÉÆæÃd£ï CvÀåAvÀ ¸ÀgÀ¼À
¥ÀgÀªÀiÁtÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. vÀ£Àß ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À°è MAzÉÃ
¥ÉÆæÃmÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ MAzÉà E¯ÉPÁÖç£ï£À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. CzÉãÉà EgÀ°,
ºÉÊqÉÆæÃd£ï vÀ£Àß ªÀÄÆ® gÀÆ¥ÀzÀ°è MAzÀÄ ¢é¥ÀgÀªÀiÁtÄ (H2) CtÄ
DVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ CzÀ£ÀÄß qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. EzÀÄ
¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ½VAvÀ ºÉaÑ£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß ±ÀQÛAiÀÄ ªÀÄÆ®ªÀ£ÁßV §¼À¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥Àæ¥ÀAZÀzÀ ±ÀQÛ
ªÀÄÆ®zÀ PÉÆgÀvA É iÀÄ£ÀÄß ¤ÃV¸À§ºÀÄzÁVzÉ. JA§ÄzÀÄ ¤ªÀÄUÉ w½¢zÉAiÀiÁ?
F WÀlPÀz° À è ¤ÃªÀÅ PÀ°AiÀÄĪÀAvÉ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï OzÉÆåÃVPÀ PÉÃë vÀz
æ °
À è §ºÀ¼À
¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
9.1 DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÁÜ£À
î Ä;
ºÉÊqÉÆæÃd£ï DªÀvÀðPÉÆõÀÖPÀzÀ ¥ÀæxÀªÀÄ zsÁvÀĪÁVzÉ, DzÀgÉ F
»AzÉ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è EzÀgÀ ¸ÁÜ£À «ªÉÃZÀ£ÉAiÀÄ «µÀAiÀĪÁVvÀÄÛ.
FUÀ ¤ªÀÄUÉ w½¢gÀĪÀAvÉ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß E¯ÉPÁÖç¤Pï
«£Áå¸ÀzÀ DzsÁgÀ¢AzÀ eÉÆÃr¸À¯ÁVzÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï 1s1. E¯ÉPÁÖç£ï
«£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. MAzÀÄ jÃwAiÀÄ®è EzÀÄ ªÉÆzÀ® UÀÄA¦£À°ègÀĪÀ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À À ºÉÆgÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸(À ns1)PÉÌ ºÉÆîÄvÀz Û ,É ªÀÄvÉÆAÛ zÉÃqÉ
EzÀÄ ºÀ¢£ÉüÀ£Éà UÀÄA¦£À°ègÀĪÀ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ºÉÆgÀ E¯ÉPÁÖç£ï
«£Áå¸Àns2np5 PÉÌ ºÉÆîÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ½UÉ ºÀwÛgÀzÀ
±ÉæõÀ× C¤®UÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀ®Ä MAzÀÄ J¯ÉPÁÖ礣À
PÉÆgÀvÉ EgÀÄvÀÛzÉ. EzÉà jÃw ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀÆ ¸ÀºÀ »Ã°AiÀÄA£À (1s2)
E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀ®Ä MAzÀÄ E¯ÉPÁÖ礣À PÉÆgÀvÉ EgÀÄvÀÛzÉ.
F PÁgÀtUÀ½AzÁV ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À A
À vÉ MAzÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï£ÀÄß
PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ KPÀzsÀ£À «zÀÄåzÁ«µÀÖ CAiÀiÁ£ï£À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. ºÁUÉAiÉÄÃ
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À jÃwAiÀÄ°è MAzÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ KPÀIÄt
«zÀÄåzÁ«µÀÖ CAiÀiÁ£À£À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀAvÉ EzÀÄ DPÉìöÊqï,
ºÁå¯ÉÊqïì ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯ÉáöÊqïìUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ EzÀÄ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ
E®èzÀ ºÉa£ Ñ À CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À JAxÁ°àAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀz Û É ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
ºÁUÉ ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀAzÀ¨ð Às UÀ¼°
À è ¯ÉÆúÀzÀ UÀÄt®PÀtë UÀ¼£ À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀÅ¢®è.
292 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

EzÀgÀ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ ºÁå¯ÉÆÃd£ïìUÀ¼À 70% ¨s Á UÀ qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï EzÉ ) ªÀ Ä vÀ Ä Û £À ª À Ä ä

CAiÀ i Á¤ÃPÀ g À t JAxÁ°à eÉ Æ vÉ U É ºÉ Æ Ã®ÄvÀ Û z É .
Li UÉ ∆i H 520 kJ mol–1, F UÉ 1680 kJ mol–1 ªÀÄvÀÄÛ H UÉ
1312 kJ mol–1. ºÁå¯Æ É Ãd£ïìU¼ À AÀ vÉ EzÀÄ ‘¢é¥g À ª
À iÀ ÁtÄ’
CtĪÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À
eÉÆvÉ ¸ÉÃj ºÉÊqÉæöÊqïìUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
¸ÀºÀªÉÃ¯É¤ì ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ
ºÁå¯ÉÆÃd£ïìUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ EzÀgÀ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ
vÀÄA¨Á PÀrªÉÄAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ.
ºÉÊqÉÆæÃd£ï, PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÉ¯ÉÆÃd£ïìUÀ¼À
eÉ Æ vÉ ºÉ Æ Ã°PÉ A iÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢zÀ Ý gÀ Æ ¸À º À , E£À Æ ß
C£ÉÃPÀ «µÀAiÀÄUÀ¼À°è, EzÀÄ CªÀÅUÀ½VAvÀ «©ü£ÀߪÁVzÉ.
FUÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÉ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è AiÀiÁªÀ ¸ÁÜ£À
¤ÃqÀ¨ÉÃPÉAzÀÄ ªÀÄÄRå¥Àæ±Éß GzÀ㫸ÀÄvÀÛzÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï
MAzÀ Ä E¯É P ÁÖ ç £ ï£À £ À Ä ß PÀ ¼ É z À Ä PÉ Æ AqÀ Ä ~1.5×10–3
UÁvÀæ«gÀĪÀ (H+) £ÀÆåQèAiÀĸï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ, EzÀÄ ¨ÉÃgÉ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ£ÀÄ UÁvÀU æ À½UÉ (50pm ¬ÄAzÀ
200pm) ºÉÆð¹zÀgÉ CvÀåAvÀ aPÀÌzÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ
¥ÀjuÁªÀĪÁV H+ vÀ£ÀßzÉà DzÀ «²µÀÖ ªÀvÀð£ÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À£ÄÀ ß DªÀvð À PÉÆõÀÖPz À °
À è
¨ÉÃgÉAiÀÄzÉà ¸ÁÜ£ÀzÀ°èqÀ¯ÁVzÉ. (WÀlPÀ 3)
9.2 qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï, H2
9.2.1 ®¨sÀåvÉ
qÉÊ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï «±ÀézÀ ¥ÀPæ ÈÀ wAiÀÄ°è Cwà ºÉÃgÀ¼ª À ÁV
¹UÀĪÀAvÀºÀ ªÀÄÆ®ªÀ¸ÄÀ ª
Û ÁVzÉ. («±Àz é À MlÄÖ zÀª
æ åÀ gÁ²AiÀÄ°è
¸ÀÆAiÀÄðªÀÄAqÀ®zÀ CvÀåAvÀ ªÀÄÄRå zsÁvÀĪÁVzÉ. zÉÆqÀØ
UÀæºÀUÀ¼ÁzÀ UÀÄgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ±À¤UÀ¼ÀÄ ºÉaÑ£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß
ºÉÆA¢ªÉ. DzÀgÉ EzÀgÀ ºÀUÀÄgÀ UÀÄt¢AzÁV ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ
¥Àj¸ÀgÀzÀ°è PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è (zÀæªÀågÁ²AiÀÄ 0.15%)
zÉÆgÀPÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ gÀÆ¥ÀzÀ°è ¨sÀÆ PÀªÀZÀ
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁUÀgÀUÀ¼ÀÄ 15.4% ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ gÀÆ¥ÀzÀ°è ¤Ãj£À eÉÆvÉUÉ, ¸À¸ÀåUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ
¥ÁætÂUÀ¼À CAUÁA±ÀUÀ¼À°è, PÁ¨ÉÆðúÉÊqÉæÃmï, ¥ÉÆæÃnãïì,
ºÉÊqÉæÃqïì ºÁUÀÆ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïì ªÀÄvÀÄÛ E£ÀÆß C£ÉÃPÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è zÉÆgÀPÀÄvÀÛzÉ.
9.2.2 ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼ÀÄ
ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ªÀ Ä ÆgÀ Ä ¸À ª À Ä ¸ÁܤUÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢zÉ .
¥ÉÆæöAiÀÄA, 11H, qÀÆåmÉÃjAiÀĪÀiï, 21H CxÀªÁ D
ªÀÄvÀÄÛ mÉæöʶAiÀĪÀiï, 31H CxÀªÁ T. F ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼ÀÄ
AiÀiÁªÀ jÃwAiÀÄ°è MAzÀPÉÆÌAzÀÄ ©ü£ÀߪÁVzÉAiÉÄAzÀÄ
H»¸À§°ègÁ? F ¸ÀªÄÀ ¸ÁܤUÀ¼ÄÀ £ÀÆåmÁæ£ï EgÀÄ«PÉAiÀÄ°è
¥ÀgÀ¸ÀégÀ ©ü£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. qÀÄåmÉÃjAiÀĪÀiï (¨sÁgÀ
d®d£ÀPª À A
É zÀÄ PÀgA
É iÀÄÄvÁÛg)É MAzÀÄ £ÀÆåmÁæ£ïC£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
mÉæöʶAiÀÄA JgÀqÀÄ £ÀÆåmÁæ£ï£ÀÄß vÀ£Àß £ÀÆåQèAiÀĸï£À°è
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. CªÉÄÃjPÀzÀ «eÁÕ¤ ºÀgÉÆïïØ ¹ GgÉÃ,
1934gÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À gÁ² ¸ÀASÉå 2gÀ ¸ÀªÀĸÁܤAiÀÄ£ÀÄß
¨s Ë wPÀ «zs Á £À ¢ AzÀ ¨É à ¥À ð r¹zÀ Ý PÁÌ V £É Æ Ã¨É ¯ ï
¥ÁjvÉÆõÀPÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉ¢zÁÝgÉ.

PÉÆõÀ×PÀ 9.1 ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ

UÀÄtUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï qÀÄåmÉÃjAiÀÄA mÉæöʶAiÀÄA
vÀÄ®£ÁvÀäPÀ ®¨sÀåvÉ (%) 99.985 0.0156 10–15
vÀÄ®£ÁvÀäPÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ zÀæªÀågÁ²(g mol–1) 1.008 2.014 3.016
zÀæªÀ£À ©AzÀÄ / K 13.96 18.73 20.62
PÀÄ¢ ©AzÀÄ/ K 20.39 23.67 25.0
¸ÁAzÀævÉ 9/ gL–1 0.09 0.18 0.27
PÀgÀUÀĪÀ JAxÁ°à/kJ mol–1 0.117 0.197 -
¨sÁ¶àèsÀªÀ£À JAxÁ°à /kJ mol –1 0.904 1.226 -
§AzsÀ «¨sÀd£Á JAxÁ°à
kJ mol–1298.2K£À°è 435.88 443.35 -
£ÀÆåQèAiÀĸïUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À CAvÀgÀ/pm 74.14 74.14 -
CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à /kJ mol–1 1312 - -
E¯ÉPÁÖç£ï UÀ½PÁ JAxÁ°à /kJ mol–1 –73 - -
¸ÀºÀ ªÉïɤì wædå/pm 37 - -
CAiÀiÁUÀ¼À wædå(H– )/pm 208
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 293

¥ÉÆæöAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ªÀÄÄRå ¸ÀªÀĸÁܤAiÀiÁVzÉ (iii) ¨ÉæöÊ£ï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß «zÀÄå¢é±ÉèõÀtPÉÌ M¼À¥Àr¹

¨sÀƪÀÄAqÀ®zÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï 0.0156%£ÀµÀÄÖ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ PÉÆèÃj£ïUÀ¼À£ÀÄß
qÀÄåmÃÉ jAiÀÄA£À£ÄÀ ß HD gÀÆ¥Àz° À è ºÉÆA¢zÉ. ¥ÉÆÃæ ¶AiÀÄA£À vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ, G¥À GvÀà£ßÀ ªÁV ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À£ÄÀ ß
1018 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À°è mÉæöʶAiÀÄA ¸ÁgÀvÉAiÀÄÄ MAzÀÄ ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. F «zÀÄå¢é±ÉèõÀtzÀ°è F PɼÀV£À
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À¶ÖgÀÄvÀÛzÉ. F ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼À°è QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ.
mÉæöʶAiÀÄA «QgÀt ¥ÀlĪÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ PÀrªÉÄ 2Cl–(aq) → Cl2(g) + 2e– Då£ÉÆÃqï£À°è
±ÀQÛ±Á°AiÀiÁzÀ β– PÀtªÀ£ÀÄß (t½,=12.33 ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ) 2H2O(l)+ 2e → H2(g)+ 2OH(aq) PÁåxÉÆÃqï£À°è
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄvÀÛzÉ. MmÁÖgÉ QæAiÉÄAiÀÄÄ 2Na+ (aq) + 2Cl–(aq) + 2H2O(l)
¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼ÀÄ MAzÉà jÃwAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ↓
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼ÄÀ MAzÉà jÃwAiÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ Cl2(g) + H2(g) + 2Na+ (aq) + 2OH–(aq)
UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼À §AzsÀ «¨sÀd£ÉAiÀÄ (iv) ºÀ ¨ É A iÀ Ä Ä ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ï CxÀ ª Á PÉ Æ ÃPï£À
JAxÁ°à (PÉ Æ ÃµÀ Ö P À - 9.1) ªÀ å vÁå¸À ¢ AzÁV Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À eÉÆvÉ ºÉaÑ£À GµÀÚvÉAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀUÀ¼À
ªÉ à UÀ U À ¼ À ° è ªÀ å vÁå¸À U À ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä vÀ Û ª É . DzÀ g É , ¸ÀªÀÄÄäRzÀ°è ªÀwð¹ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
1270 K
zÀæªÀågÁ²AiÀÄ°è ºÉaÑ£À ªÀåvÁå¸À«gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼À C n H2 n + 2 + nH2 O 
Ni
→ nCO + (2n + 1)H2
¨sËvÀ UÀÄtUÀ¼À°è ¥ÀjUÀt¸À§ºÀÄzÁzÀAvÀºÀ ªÀåvÁå¸ÀUÀ½ªÉ. GzÁ :
CH4 ( g ) + H2 O ( g ) 
1270 K
→ CO ( g ) + 3H2 ( g )
9.3 qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À (H2) vÀAiÀiÁjPÉ Ni

qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß ¯ÉÆúÀUÀ½AzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀzÀ qÉÊ PÁ§ð£ï ªÀiÁ£ÁPÉöì Êqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï «Ä±Àt æ ªÀ£ÄÀ ß
ºÉÊqÉöæ ÊqïìU½
À AzÀ C£ÉÃPÀ «zsÁ£ÀU¼
À °
À è vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÁVzÉ. d¯Á¤®ªÉAzÀÄ PÀgA É iÀÄÄvÁÛg.É CO ªÀÄvÀÄÛ H2 £À «Ä±Àt
æ ªÀ£ÄÀ ß
9.3.1 ¥ÀæAiÉÆÃUÁ®AiÀÄzÀ°è qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À «ÄxÉ £ É Æ Ã¯ï ºÁUÀ Æ C£É à PÀ ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïì U À ¼ À
vÀAiÀiÁjPÉ ¸ÀA±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀ£ÀÄß ¹AxÀ¹¸ï C¤®
(i) ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV EzÀ£ÀÄß ¸ÀvÀÄ«£À PÁ¼ÀÄUÀ¼ÉÆqÀ£É
CxÀªÁ ¹£ïUÁå¸ï (syngas) JAzÀÆ ¸ÀºÀ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
¸ÁgÀjPÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÉÆèÃjPï DªÀÄèzÀ ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ EwÛÃa£À ¢£ÀU¼ À °
À è G¥ÀAiÉÆÃUÀPÌÉ ¨ÁgÀzÀ ZÀgA À rAiÀÄ vÁådå,
vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ. ªÀÄgÀzÀ ºÉÆlÄÖ, ªÀÄgÀzÀ ZÀPÌÉ , ¸ÀÄ¢Þ¥w
À Pæ ,É EvÁå¢UÀ½AzÀ®Æ
Zn + 2H+ → Zn2+ + H2 ¹£ïUÁå¸ï GvÁࢸÀ¯ÁUÀÄwÛzÉ. PÀ°èzÀÝ°¤AzÀ (coal)
(ii) EzÀ£ÄÀ ß ¸ÀvÄÀ ªÀÄvÀÄÛ d°ÃAiÀÄ PÁëgU
À ¼
À À ªÀvð
À £É¬ÄAzÀ®Æ ¹£ïUÁå¸ï£ÀÄß GvÁࢸÀĪÀ «zsÁ£ÀPÉÌ PÉÆïïUÁ幦üPÉõÀ£ï
¸ÀºÀ vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÁVzÉ. JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
Zn + 2NaOH → Na2ZnO2 + H2 C (s ) + H2 O ( g ) 
1270 K
→ CO ( g ) + H2 ( g )
¸ÉÆÃrAiÀÄA fAPÉÃmï ¹£ïUÁå¸ï «Ä±Àt æ zÀ°g è ÄÀ ªÀ PÁ§ð£ï ªÀiÁ£ÁPÉöì ÊqïC£ÀÄß
9.3.2 ªÁtÂdåPÀªÁV qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß ¤Ãj£À ºÀ¨ÉAiÀÄ eÉÆvÉUÉ LgÀ£ï PÉÆæêÉÄÃmï ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ
GvÁࢸÀĪÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ ¸À ª À Ä ÄäRzÀ ° è ªÀ w ð¸À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ qÉ Ê qÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀ§ºÀÄzÀÄ.
PÉÆqÀ¯ÁVzÉ. CO ( g ) + H2 O ( g ) 
673 K
catalyst
→ CO2 ( g ) + H2 ( g )
(i) DªÀÄA
è iÀÄÄPÀÛ ¤ÃgÀ£ÄÀ ß ¥Áèn£ÀA E¯ÉPÆÉ çÖÃqïUÀ¼£
À ÄÀ ß §¼À¹
«zÀÄå¢é±èÃÉ µÀtPÉÌ M¼À¥r À ¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß EzÀ£ÄÀ ß ‘d¯Á¤® ²¥sï’Ö (Water gas shift) QæAiÉÄAiÉÄAzÀÄ
¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. PÀ g É A iÀ Ä ÄvÁÛ g É . EzÀ g À ° è £ À PÁ§ð£ï qÉ Ê DPÉ ì ö Êqï£À Ä ß
¸ÉÆÃrAiÀÄA Cgï¸À£ÉÊmï zÁæªÀtzÉÆA¢UÉ GdÄÓ«PÉ
2H2 O ( l )  → 2H 2 ( g ) + O 2 ( g )
«zÀÄå¢é ±ÉõÀt
Cw ¸Àé®à ¥Àæª ÀiÁtzÀ DªÀÄ è
CxÀª Á ¥ÀævÁåªÀÄè
ªÀÄÆ®PÀ vÉUÉzÀÄ ºÁPÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
EwÛÃa£À ¢£ÀU¼ À °À è CAzÁdÄ 77% gÀµÄÀ Ö PÉÊUÁjPÁ qÉÊ
(ii) CvÀåAvÀ ±ÀÄzÀÞªÁzÀ (>99.95%) qÉÊ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À£ÀÄß ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß ¥ÉmÆ É Ãæ PÉ«ÄPÀ¯ïìU½À AzÀ GvÁࢸÀ¯ÁUÀÄwÛz,É
¨É à jAiÀ Ä A ºÉ Ê qÉ Æ æ P É ì ö Êqï ©¹ zÁæ ª À t ªÀ £ À Ä ß 18%gÀµÄÀ Ö EzÀÝ°¤AzÀ, 4% ¤Ãj£À zÁæªt À UÀ¼À «zÀÄå¢é±ÃèÉ µÀuÉ
¤PÀ̯ï E¯ÉPÉÆÖçÃqïUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹ «zÀÄå¢é±ÉèõÀuÉ ¬ÄAzÀ ªÀÄvÀÄÛ 1% ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®UÀ½AzÀ GvÁࢸÀ¯ÁUÀÄwÛzÉ.
ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
294
9.4 qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À UÀÄtUÀ¼ÀÄ
9.4.1 ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï §tÚ, ªÁ¸À£É ºÁUÀÆ gÀÄaAiÀÄ£ÀÄß
ºÉ Æ A¢gÀ z À zÀ º À å C¤®ªÁVzÉ . EzÀ Ä UÁ½VAvÀ
ºÀUgÀ ÄÀ ªÁVzÀÄÝ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀªÁUÀĪÀÅ¢®è. EzÀgÀ E¤ßvÀgÀ
UÀÄtUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ qÀÆåmÉÃjAiÀÄåA£À ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼À£ÀÄß
PÉÆõÀÖPÀ 9.1gÀ°è PÉÆnÖzÉ.
9.4.2 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï (AiÀ i ÁªÀ Å zÉ Ã CtÄ«£À ) §ºÀ ¼ À µ À Ä Ö
gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Z ÁÑ V CªÀ Å UÀ ¼ À §Azs À
«¨sÀd£Á JAxÁ°à¬ÄAzÀ ¤±ÀѬĸÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. AiÀiÁªÀÅzÉÃ
zsÁvÀÄ«£À JgÀqÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À KPÀ§AzsÀ
«¨sÀd£ÉAiÀÄ JAxÁ°àVAvÀ, H-H §AzsÀ «¨sÀd£Á
JAxÁ°àAiÀÄÄ CvÀå¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ ¤ªÀÄUÉ K£ÀÄ
w½AiÀÄÄvÀÛzÉ? EzÀÄ KPÉAzÀgÉ 2000K D¸ÀÄ¥Á¹£À°è
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï PÉêÀ® 0.081%gÀµÀÄÖ «¨sÀd£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
EzÀÄ 5000K £À°è 95.5%UÉ ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. H-H §AzsÀzÀ
JAxÁ°àAiÀÄÄ ºÉaÑgÀĪÀÅzÀjAzÀ PÉÆoÀr GµÀÚvÉAiÀÄ°è
EzÀÄ vÀÄ®£ÁvÀäPÀªÁV dqÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. »ÃUÉ, «zÀÄåwÛ£À
ZÁ¥À U À ½ AzÀ GAmÁzÀ ºÉ Z À Ä Ñ GµÀ Ú v É A iÀ Ä °è CxÀ ª Á
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ¼À°è ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ïC£ÀÄß
GvÁࢸÀ§ºÀÄzÀÄ. CzÀgÉ EzÀgÀ PÀPÀëPÀªÀÅ 1s1 E¯ÉPÁÖç£ï
«£Áå¸À ¢ AzÀ C¥À Æ tðUÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ , EzÀ Ä
§ºÀĪÀÄnÖUÉ J¯Áè zsÁvÀÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
EzÀÄ F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ½AzÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(i) E¯ÉPÁÖç£ï MAzÀ£ÀÄß PÉÆlÄÖ H+ DUÀÄvÀÛzÉ. (ii) MAzÀÄ
E¯ÉPÁÖç£ï£ÀÄß UÀ½¹PÉÆAqÀÄ H– DV ªÀÄvÀÄÛ (iii) E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À
¥Á®ÄzÁjPÉ ¬ ÄAzÀ MAzÀ Ä ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì §Azs À ª À £ À Ä ß
ªÀiÁrPÉÆAqÀÄ.
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À gÀ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß PɼÀUÉ PÉÆnÖgÀĪÀ
QæAiÉÄUÀ½AzÀ zÀȵÁÖAw¸À§ºÀÄzÀÄ.
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÉÆA¢V£À QæAiÉÄ:
qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÆÃd£ï X2 UÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß HX, PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
H2 ( g ) + X 2 ( g ) → 2HX ( g ) ( X = F, Cl, Br, I)
¥sÆ
É Ãè j£ï£ÉÆA¢UÉ PÀv¯
ÛÀ A
É iÀÄ°è ªÀwð¸ÀĪÀ EzÀÄ LAiÉÆÃr£ï
£ÉÆA¢UÉ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ ªÀwð¸ÀĪÀÅzÀÄ.
qÉÊDQìd£ï£ÉÆA¢UÉ QæAiÉÄ: qÉʺÉÊqÉÆÃæ d£ï, qÉÊDQìd£ï£ÉÆA¢UÉ
ªÀwð¹zÁUÀ ¤ÃgÀÄ GvÀw à A
Û iÀiÁUÀÄvÀz
Û .É F QæAiÉÄAiÀÄÄ ºÉa£
Ñ À
§»gÀĵÀPÚ ªÀ ÁVzÉ.
2H2 (g) + O2 (g) ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ 2H2O(l);
CxÀªÁ PÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀÄ

DH = –285.9 kJ mol–1
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
qÉÊ£ÉÊmÉÆÃæ d£ï£ÉÆA¢UÉ QæAiÉÄ: EzÀÄ qÉÊ£ÉÊmÉÆÃæ d£ï£ÉÆA¢UÉ
ªÀwð¹zÁUÀ CªÉÆäAiÀiÁ (NH3) GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
3H2 ( g ) + N 2 ( g ) 
673 K , 200 atm
Fe
→ 2NH3 ( g ) ;
∆H = −92.6 kJ mol −1
EzÀÄ ºÉçgÀ£À «zsÁ£À¢AzÀ CªÉÆäAiÀÄ£ÀÄß GvÁࢸÀĪÀ
¥ÀzÀÝwAiÀiÁVzÉ.
¯ÉÆúÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ QæAiÉÄ: EzÀÄ ºÀ®ªÀÅ
¯É Æ ÃºÀ U À ¼ É Æ A¢UÉ ºÉ a Ñ £ À GµÀ Ú v É A iÀ Ä °è ¨É g É v ÁUÀ
C£ÀÄUÀÄtªÁV ºÉÊqÉæqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ (¨sÁUÀ 9.5)
H2(g) +2M(g) → 2MH(s);
M PÁëgÀ¯ÉÆúÀ
¯ÉÆúÀzÀ CAiÀiÁ£ÀÄ ºÁUÀÆ ¯ÉÆúÀzÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÉÆA¢V£À
QæAiÉÄ.
EzÀÄ d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtUÀ¼À°è£À ¯ÉÆúÀzÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀzÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß (PÀ©âtQÌAvÀ PÀrªÉÄ
Qæ A iÀ i Á²Ã®ªÁzÀ ª À Å ) C£À Ä UÀ Ä tªÁzÀ ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À £ ÁßV
C¥ÀPÀ¶ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
H2 ( g ) + Pd2 + ( aq ) → Pd (s ) + 2H + ( aq )
yH2 ( g ) + M x O y (s ) → xM (s ) + yH2 O ( l )
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀUÛ ¼
À ÆÉ A¢V£À QæAiÉÄ: EzÀÄ ªÉÃUÀªz À ðÀs PÀU¼À À
¸ÀªÀÄÄäRzÀ°è ºÀ®ªÀÅ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÉÆA¢UÉ
ªÀwð¹ ªÁtÂdåPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃUÀªÅÀ ¼Àî ºÉÊqÉÆÃæ d£ïAiÀÄÄPÀÛ
GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ:
(i) ¸À ¸ À å d£À å JuÉ Ú U À ¼ À £ À Ä ß ¤PÀ Ì ¯ ï ªÉ Ã UÀ ª À z s À ð PÀ ª À £ À Ä ß
G¥À A iÉ Æ ÃV¹ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d¤ÃPÀ j ¹zÁUÀ , SÁzÀ å
PÉƧÄâUÀ¼ÀÄ zÉÆgÀPÀÄvÀÛªÉ. (ªÀiÁUÀðj£ï ªÀÄvÀÄÛ ªÀ£À¸Ààw
vÀÄ¥Àà)
(ii) N°¦ü£ïìUÀ¼À£ÀÄß ºÉÊqÉÆæ¥sÁªÉÄÊð¯ÉñÀ£ï UÉƽ¹zÁUÀ
D°ØºÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ®èzÉ EªÀÅ £ÀAvÀgÀ
C¥ÀPÀµÀðtUÉÆAqÀÄ D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ.
H2 + CO + RCH = CH2 → RCH2 CH2 CHO
H2 + RCH2 CH2 CHO → RCH2 CH2 CH2 OH
¸ÀªÀĸÉå 9.1
F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼ÉÆA¢UÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ªÀvÀð£ÉUÀ¼À£ÀÄß
«ªÀIJð¹ (i) PÉÆèÃj£ï (ii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA (Na) ªÀÄvÀÄÛ (iii)
vÁªÀÄæ (II) DPÉìöÊqï (Cuo)
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¥ÀjºÁgÀ
(i) ºÉÊqÉÆÃæ d£ï, PÉÆÃè j£À£ÄÀ ß PÉÆÃè gÉÊqï (Cl–) CAiÀiÁ£ÁV
C¥ÀPÀ¶ð¹ vÁ£ÀÄ ¥ÉÆæÃmÁ£ï (H+) DV GvÀ̵ÀðuÉ
ºÉÆA¢ ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÉÆèÃgÉÊqï DUÀÄvÀÛzÉ. H ªÀÄvÀÄÛ
Cl vÀªÀÄä £ÀqÀÄªÉ MAzÀÄ eÉÆvÉ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
ºÀAaPÉÆAqÀÄ ¸ÀºÀªÃÉ ®¤ì CtÄ GvÀw à AÛ iÀiÁUÀÄvÀz
Û .É
(ii) qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA¤AzÀ C¥ÀPÀµÀðuÉ
U É Æ ¼ À ¥ À l Ä Ö NaH. ( ¸ É Æ Ã r A i À Ä A º É Ê q É æ Ã m ï )
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï Na ¢AzÀ H UÉ
ªÀUÁð¬Ä¸À®ànÖzÀÝjAzÀ CAiÀiÁ¤Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ Na+H–
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
(iii) qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï vÁªÀÄæ (II) DPÉìöÊqÀ£ÀÄß C¥ÀPÀ¶ð¹
vÁªÀĪ æ £À ÄÀ ß ‘0’ GvÀ̵ð À t ¹ÜwAiÀiÁV¹ vÁ£ÀÄ H2O, DV
GvÀ̵ð À tUÉƼÀÄv î z
ÛÀ .É ¤ÃgÀÄ ¸Àºª
À ÃÉ ¯É¤Aì iÀÄ CtĪÁVzÉ.
9.4.3 qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
• CªÉÆäAiÀiÁzÀ ¸ÀA±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è qÉʺÉÊqÉÆæãï£ÀÄß
ªÁå¥PÀ ªÀ ÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄvÀz Û .É CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÄÀ ß
£ÉÊnæPï DªÀÄè ºÁUÀÆ £ÉÊmÉÆÃæ d£ïAiÀÄÄPÀÛ gÀ¸U À Æ É §âgU
À ¼
À À
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
• ¥Á°C£ï ¸ÁåZÀÄgÉÃmÉqï (§ºÀÄ C¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ) ¸À¸Àå
d£Àå JuÉÚUÀ¼ÁzÀ ¸ÉÆAiÀiÁ©Ã£ï, ºÀwÛ©Ãd EvÁå¢UÀ¼À
ºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀj¹zÀ ªÀ£À¸Ààw PÉƧâ£ÀÄß GvÁࢸÀ®Ä
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
• EzÀ £ À Ä ß ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ U À ¼ À £ À Ä ß zÉ Æ qÀ Ø
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è GvÁࢸÀ®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. «±ÉõÀªÁV
ªÉÄÃxÀ£Á¯ï vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
CO ( g ) + 2H2 ( g )  → CH3OH ( l )
PÉƨÁ¯ïÖ
PÉl°¸ïÖ
• ¯É Æ ÃºÀ z À ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqïUÀ ¼ À GvÁà z À £ É A iÀ Ä °è EzÀ £ À Ä ß
ªÁå¥ÀPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ («¨sÁUÀ 9.5)
• CvÀåAvÀ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀªÁzÀ ºÉÊqÉÆÃæ PÉÆÃè jPï
DªÀÄèªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
• ¯ÉÆúÉÆÃzÀÞgÀt «zsÁ£ÀUÀ¼À°è EzÀ£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹
¨s Á gÀ ¯ É Æ ÃºÀ DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À £ ÁßV
C¥ÀPÀ¶ð¸ÀÄvÁÛgÉ.
• ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ªÀÄvÀÄÛ DQì-ºÉÊqÉÆæÃd£ï
mÁZïðUÀ¼£ À ÄÀ ß ¯ÉÆúÀª£
À ÄÀ ß PÀvj
ÛÀ ¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ ¨É¸AÉ iÀÄĪÀ
GzÉÝñÀPÁÌV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É ¨É¸ÄÀ UÉ ªÀiÁqÀ¨ÃÉ PÁzÀ
¯ÉÆúÀzÀ ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ°è ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß MAzÀÄUÀÆr¹ (qÉʺÉÊqÉÆæÃd£À£ÀÄß
«zÀÄåvï ZÁ¥ÀzÀ (Electric) ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ «¨sÀf¹
295
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß GvÁࢸÀ§ºÀÄzÀÄ)
4000 K vÁ¥ÀªÀ£ÀÄß ¸Àȶ׸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
• ¨ÁºÁåPÁ±À ¸À A ±É Æ Ãzs À £ É A iÀ Ä °è §¼À ¸ À Ä ªÀ gÁPÉ m ï
EAzsÀ£ÀªÁV EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
• «zÀÄåvï ±ÀQÛ GvÁࢸÀĪÀ EAzsÀ£À PÉÆñÀUÀ¼À°è
qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À Ä ß G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä vÁÛ g É . EzÀ Ä
¸ÁA¥Àz æ Á¬ÄPÀ ¥À½AiÀÄĽPÉ EAzs£ À À ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåZÒÀ QÛVAvÀ
C£ÉÃPÀ C£ÀÄPÀÆ®UÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. EzÀÄ AiÀiÁªÀÅzÉÃ
jÃw ªÀiÁ°£À媣 À ÄÀ ß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀÅ¢®è. UÁå¸Æ É °£ï
ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀ EAzsÀ£ÀUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ EzÀÄ vÀ¯Á
KPÀªÀiÁ£À gÁ²UÉ(per unit mass) ºÉaÑUÉ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß
©qÀÄUÀqɪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
9.5 ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
PÉ ® ªÀ Å ¤¢ðµÀ Ö Qæ A iÀ i Á ¤§Azs À £ É U À ½ UÉ Æ ¼À ¥ À l ÄÖ
qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï, dqÀ C¤®UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ gÀ v À Ä ¥À r ¹
§ºÀĪÀÄnÖUÉ J¯Áè zsÁvÀÄUÀ¼ÉÆqÀ£É ¸ÉÃj ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼ÉA§
zÉéöÊ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ zsÁvÀÄ«£À ¸ÀAPÉÃvÀ
‘E’ JAzÁzÀgÉ CzÀgÀ ºÉÊqÉÃæ qÀÄ EHx JAzÁUÀÄvÀÛz.É (GzÁ:
MgH2)CxÀªÁ EmHn (GzÁ B2H6)
ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ ¥ÀæPÁgÀUÀ¼ÁV
ªÀVðÃPÀj¸À¯ÁVzÉ.
(i) CAiÀiÁ¤PÀ CxÀªÁ ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ (saline) CxÀªÁ
G¦à£ÀAvÀºÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ.
(ii) ¸À º À ª É Ã ®¤ì A iÀ Ä CxÀ ª Á Ct é P À ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ À Ä
(molecular hydrides)
(iii) ¯É Æ Ã»AiÀ Ä CxÀ ª Á RavÁ£À Ä ¥ÁvÀ v É ¬ Ä®è z À
ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
9.5.1 CAiÀiÁ¤Pï CxÀªÁ ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
EªÀÅ ºÉZÀÄÑ «zÀåzÀÞ¤ÃAiÀÄ(Electropositive)ªÁzÀ C¢üPÀ
¸ÀASÉåAiÀÄ s -¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÆÉ A¢UÉ qÉʺÉÊqÉÆÃæ d¤ß£À RavÀ
C£ÀÄ¥ÁvÀvɬÄgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁVzÉ. ºÀUÀÄgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À
ºÉÊqÉöæ ÊqÀÄUÀ¼ÁzÀ LiH, BeH2 & MgH2 UÀ¼° À è ¸Àºª
À ¯
É ¹É A
ì iÀÄ
UÀÄtUÀ¼ÀÆ PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛªÉ. BeH2 ªÀÄvÀÄÛ MgH2UÀ¼ÀÄ
¥Á°ÃªÀ Ä gïUÀ ¼ À A vÀ º À ( Polymeric ) gÀ Z À £ É A iÀ Ä £À Ä ß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. CAiÀiÁ¤Pï ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÀánPÀUÀ¼ÁVzÀÄÝ
¨sÁ¶àèsÀªÀ£À²Ã®ªÀ®èzÁVzÀÄÝ(non volatile) ªÀÄvÀÄÛ WÀ£À
¹ÜwAiÀÄ°è EªÀÅ «zÀÄåvï ªÁºÀPª À ®
À .è DzÀgÉ EªÀÅUÀ¼À zÀ«
æ ¹zÀ
¹Üw «zÀÄåvï ªÁºÀPÀªÁVªÉ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄå¢é¨sÀd£ÉAiÀiÁV
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀÅ zsÀ£À «zÀÄåzÀUÀæzÀ (Då£ÉÆqï)
§½ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ H– CAiÀiÁ¤£À (IÄt
296
«zÀÄåzÁ«µÀÖ ºÉÊqÉÆæÃd£ï) C¹ÛvÀéªÀ£ÀÄß zÀÈqsÀ¥Àr¸ÀÄvÀÛzÉ.
→ H2 ( g ) + 2e −
2H – ( melt )  D£ÉÆÃqï
®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ wêÀæªÁV
ªÀwð¹ qÉʺÉÊqÉÆæÃd£À£ÀÄß GvÁࢸÀÄvÀÛzÉ.
NaH (s ) + H2O ( aq ) → NaOH ( aq ) + H2 ( g )
¸ÁzsÁgÀt GµÀÚvÉAiÀÄ°è °yAiÀÄA ºÉÊqÉæöÊqÀÄ, O2
ªÀÄvÀÄÛ Cl2 eÉÆvÉUÉ ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. DzÀÝjAzÀ EzÀ£ÀÄß
E¤ßvÀ g À G¥À A iÀ Ä ÄPÀ Û ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ À ¸À A ±É è à µÀ u É A iÀ Ä °è
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
8LiH + Al2Cl6 → 2LiAlH4 + 6LiCl
2LiH + B2H6 → 2LiBH4
9.5.2 ¸ÀºÀªÉïɤì CxÀªÁ CtÂéPÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄ
qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ºÉ a Ñ £ À p- ¨Áè P ï zs Á vÀ Ä UÀ ¼ É Æ A¢UÉ
¸ÉÃj ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À ¸ÀÄ¥ÀjavÀ
GzÁºÀ g À u É U À ¼ É A zÀ g É CH4, NH3, H2O ªÀ Ä vÀ Ä Û HF.
C£ÀÄPÀÆ®PÁÌV ºÉÊqÉÆÃæ d£ï C¯ÉÆúÀU¼ À À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼
¸À º À ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ É A zÀ Ä ¥À j UÀ t  ¸ À ¯ ÁUÀ Ä wÛ z É . EªÀ Å
¸ÀºÀªÉî¤ìAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁVzÀÝgÀÆ ¨ÁµÀà²Ã®ªÁVªÉ.
CtÂéPÀ ºÉÊqÉæöÊqïUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À°ègÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À
¸ÀASÉå ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À °«¸ï gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è£À §AzsÀUÀ½UÉ
C£ÀÄUÀÄtªÁV ¥ÀÄ£ÀB ªÀVðÃPÀj¸À¯ÁVzÉ.
(i) E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ (ii) E¯ÉPÁÖç£ï ¤RgÀ
ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ (iii) E¯ÉPÁÖç£ï ¸ÀªÀÄÈzÀÞ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ.
ºÉ¸ÀgÉà ¸ÀÆa¸ÀĪÀAvÉ E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvɬÄgÀĪÀ
ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqïUÀ ¼ À ¸ÁA¥À æ z Á¬ÄPÀ °«¸ï gÀ Z À £ É (Lewis
structure)AiÀÄ£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä EzÀgÀ°è E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À
¸ÀASÉå PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ. qÉʨÉÆÃgÉãï (B2H6) EzÀPÉÌ
MAzÀÄ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ. ªÁ¸ÀÛªÀªÁV 13£Éà UÀÄA¦£À
J¯Áè zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀv¬ É ÄgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼
À £
À ÄÀ ß
GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. F ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß
¤jÃQë¸ÀÄwÛÃj? EªÀÅ °«¸ï DªÀÄè (Lewis acid)UÀ¼ÀAvÉ
PÁAiÀÄð¤ªÀð»¸ÀÄvÀÛªÉ. CAzÀgÉ E¯ÉPÁÖç£ï ¹éÃPÁjUÀ¼ÀÄ.
¤RgÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¸ÁA¥Àz æ Á¬ÄPÀ °«¸ï gÀZ£ À A
É iÀÄ£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä CUÀvåÀ «zÀݵÄÀ Ö
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£
À ÄÀ ß ºÉÆA¢ªÉ. 14£Éà UÀÄA¦£À J¯Áè zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ
EAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. (GzÁ-
CH4). EªÀÅ ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ (tetrahedral) eÁå«ÄwAiÀÄ°è
EgÀÄvÀÛªÉ.
¸ÀªÀÄÈzÀÞ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀ ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼ÀÄ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
C§AzsÀAiÀÄÄUÀä (lone pari) E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀĪÀ
E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. UÀÄA¥ÀÄ 15 jAzÀ 17 gÀªÀgÉV£À
zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ EAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼ À ÄÀ ß ¤ÃqÀÄvÀÛª.É (NH3 AiÀÄ°è
À £
MAzÀÄ, H2O £À°è JgÀqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ HF £À°è ªÀÄÆgÀÄ C§AzsÀ
AiÀÄÄUÀäUÀ½gÀÄvÀÛªÉ). EAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À F ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ
¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß ¤jÃQë¸ÀÄwÛÃj..? CªÀÅ °«¸ï ¥ÀævÁåªÀÄè
(Lewis base) UÀ¼ÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. CAzÀgÉ E¯ÉPÁÖç£ï
zÁ¤UÀ¼ÄÀ . EAvÀºÀ ºÉÊqÉÃæ qÀÄUÀ¼°À gè ÄÀ ªÀ ºÉZÄÀ Ñ «zÀÄåzÈÀ tÂÃAiÀÄ
(electro negative) - ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À N, O & F UÀ¼À
ªÉÄÃ¯É ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼À°è C§AzsÀAiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ½zÁÝUÀ
CtÄUÀ¼À £ÀqÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï(Hydrogen bond)§AzsÀ
K¥ÀðqÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ CtÄUÀ¼À ¸À«Ä䮣ÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀĸÉå 9.2
N, O & F UÀ¼À ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À PÀÄ¢©AzÀÄ CªÀÅUÀ¼À
£ÀAvÀgÀzÀ UÀÄA¦£À ¸ÀzÀ¸ÀåjAzÁzÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ½VAvÀ
PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉAiÉÄAzÀÄ ¤ÃªÀÅ ¤jÃQë¸ÀÄwÛÃgÁ...?
PÁgÀt PÉÆr.
¥ÀjºÁgÀ
À £
À Æ
À ß NH3, H2O & HF UÀ¼À CtÄgÁ² (Molecular
mass) Dzs Á gÀ z À ªÉ Ä Ã¯É EªÀ Å UÀ ¼ À ªÉ Ä Ã¯É
PÀ Ä ¢©AzÀ Ä EªÀ Å UÀ ¼ À £À A vÀ g À z À UÀ Ä A¦£À
¸ÀzÀ¸ÀågÁzÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ½VAvÀ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
¤jÃQë¸À§ºÀÄzÁVzÉ. K£Éà DzÀgÀÆ, N,O ªÀÄvÀÄÛ
F UÀ¼ÀÄ ºÉZÀÄÑ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀĪÁVgÀĪÀÅzÀÄzÀjAzÀ
EªÀÅUÀ¼À ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À°è£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀzÀ
¥ÀæªÀiÁt ¸ÁPÀµÀÄÖ UÀt¤ÃAiÀĪÁVgÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ
NH3, H2O ªÀÄvÀÄÛ HF £À PÀÄ¢©AzÀÄ EªÀÅUÀ¼À
£À A vÀ g À z À UÀ Ä A¦£À ¸À z À ¸ À å ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ½ VAvÀ
ºÉZÁÑVgÀÄvÀÛzÉ.
9.5.3 ¯ÉÆúÀAiÀÄÄPÀÛ CxÀªÁ RavÀ C£ÀÄ¥ÁvÀ«®èzÀ
(CxÀªÁ CAvÀgÁ¼À) ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
EªÀÅ C£ÉÃPÀ d- ¨ÁèPï ªÀÄvÀÄÛ f- ¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ½AzÀ
GAmÁVªÉ . DzÀ g À Æ 7, 8 ªÀ Ä vÀ Ä Û 9 £É à UÀ Ä A¦£À
¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß GAlĪÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å ¢®è .
DzÁUÀ Æ å 6£É à UÀ Ä A¦¤AzÀ PÉ Æ æ à «ÄAiÀ Ä A ªÀ i ÁvÀ æ
CrH £À Ä ßAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . F ºÉ Ê qÉ æ ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ À Ä
EªÀ Å UÀ ¼ À ° è g À Ä ªÀ ªÀ Ä Æ® ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À µ À Ä Ö ¥À j uÁªÀ Ä -
PÁjAiÀiÁV DUÀ¢zÀÝgÀÆ vÀPÀ̪ÀÄnÖUÉ GµÀÚ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï£ÀÄß
¥ÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛªÉ. ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀAvÀ®è¢zÀÝgÀÆ,
ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À PÉÆgÀvɬÄgÀĪÀÅzÀjAzÀ EªÀÅ
AiÀ i ÁªÁUÀ ® Æ §ºÀ Ä ªÀ Ä nÖ U É , RavÀ C£À Ä ¥ÁvÀ v É
gÀ»vÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. GzÁ: LaH2.87,YbH2.55,TiH1.5–1.8,
ZrH 1.3–1.75,VH 0.56,NiH 0.6–0.7, PdH 0.6–0.8 EvÁå¢.
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 297

EAvÀºÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À°è ¹ÜgÀ ¸ÀAAiÉÆÃd£É ¤AiÀĪÀĪÀÅ ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ°è ¤Ãj£À ºÀAaPÉAiÀÄÄ MAzÉà ¸ÀªÄÀ £ÁV®è. «±ÀézÀ
(Law of constan composition) C£ÀéAiÀĪÁUÀĪÀÅ¢®è. ¤Ãj£À CAzÁdÄ ¥ÀÆgÉÊPÉAiÀÄ£ÀÄß PÉÆõÀÖPÀ 9.2gÀ°è PÉÆnÖz.É
eÁ®PÀzÀ°è£À ªÀiÁzÀjAiÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀiÁUÀzÀAvÉ PÉÆõÀÖPÀ 9.2 «±ÀézÀ°è CAzÁdÄ ¤Ãj£À ¥ÀÆgÉÊPÉ
¯É Æ ÃºÀ eÁ®PÀ z À ° è g À Ä ªÀ CAvÀ g ïPÁ° eÁUÀ U À ¼ À £ À Ä ß DPÀgÀ MlÄÖ ±ÉÃPÀqÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï DPÀæ«Ä¹PÉÆArgÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ F »AzÉ ¸ÁUÀgÀUÀ¼ÀÄ 97.33
D¯É Æ Ãa¸À ¯ ÁVvÀ Ä Û . ¥À j uÁªÀ Ä ªÁV EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß PÁëgÀ PÉgU
É ¼
À ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ M¼À¥z
æÀ ÃÉ ±ÀzÀ ¸ÀªÄÀ ÄzÀU
æ ¼
À ÄÀ 0.008
CAvÀgÁ¼À ºÉÊqÉæöÊqÀÄ(interstitial hydrides) UÀ¼ÉAzÀÄ »ªÀÄ £À¢ ªÀÄvÀÄÛ zÀÄæªÀ ¥ÀæzÉñÀzÀ »ªÀÄ 2.04
PÀgÉAiÀįÁUÀÄwÛvÀÄÛ. K£Éà EzÀÝgÀÆ, EwÛÃa£À CzsÀåAiÀÄ£À¢AzÀ 0.61
CAvÀdð®
w½zÀÄzÉÝãÉAzÀgÉ Ni, Pd, Ce & Ac,£À ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß 0.009
PÉgÉUÀ¼ÀÄ
ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ E¤ßvÀgÀ F ªÀUÀðzÀ ºÉÊqÉæÃqÀÄUÀ¼À eÁ®PÀªÀÅ 0.005
ªÀÄtÂÚ£À vÉêÁA±À
ªÀÄÆ® ¯ÉÆúÀzÀ eÁ®PÀQÌAvÀ ©ü£ÀߪÁVgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAPÀæªÀÄt
ªÁvÁªÀgÀt 0.001
¯ÉÆúÀU¼ À À (transition elements) ªÉÄÃ¯É ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
£À¢UÀ¼ÀÄ 0.0001
»ÃgÀ®àqÀÄvÀÛzÉ. F UÀÄtªÀ£ÀÄß ªÁå¥ÀPÀªÁV ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ
C¥ÀPÀµÀðuÉ (catalytic reduction)ºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀgÀtzÀ
9.6.1 ¤Ãj£À ¨sËwPÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ
QæAiÉÄ (hydrogenation reaction)UÀ¼À°è §¼À¹PÉÆAqÀÄ
C¢üPÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. PÉ®ªÀÅ EzÀÄ §tÚ ºÁUÀÆ gÀÄaAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀzÀ zÀæªÀåªÁVzÉ.
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ (GzÁ: Pd, Pt) vÀªÀÄä°è CvÀå¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ EzÀ g À ºÁUÀ Æ ¨s Á gÀ d ®zÀ ( Heavy water)¨s Ë vÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÉ ¸ÀܼÀ PÉÆqÀĪÀÅzÀjAzÀ F ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß PÉÆõÀÖPÀ 9.3gÀ°è PÉÆnÖzÉ.
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸ÀAUÀæºÀuÁ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. F ¤Ãj£À CtÄUÀ¼À £ÀqÄÀ ªÉ ºÀgr À gÀĪÀ «¸ÀçÛvÀ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
UÀÄtªÀÅ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸ÀAUÀæºÀuÉAiÀÄ ºÁUÀÆ ±ÀQÛAiÀÄ §AzsÀªÀÅ ¤ÃgÀÄ ¸ÁA¢æÃPÀj¹zÀ ¹ÜwAiÀÄ°è (zÀæªÀ ªÀÄvÀÄÛ
DPÀgÀªÁUÀĪÀ ¥À槮 ¸ÀA¨sÀªÀ EzÉ. WÀ £ À ¹ ÜwUÀ ¼ À Ä ) ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ C¸ÁªÀ i Á£À å UÀ Ä tUÀ ½ UÉ
PÁgÀtªÁVzÉ. EzÀjAzÀ ¤ÃgÀÄ H2S ªÀÄvÀÄÛ H2Se UÉ
¸ÀªÀĸÉå 9.3 ºÉÆð¹zÀgÉ C¢üPÀ WÀ¤ÃPÀgÀt ©AzÀÄ, (Freezing
¨ÁºÀå E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À 3s23p3 ºÉÆA¢gÀĪÀ point), ¨sÁ¶àèsª À £À À GµÀÚ (Heat of vapourisation)
¥sÁ¸ÀágÀ¸ï, PH5 DUÀÄvÀÛzÉAiÉÄ? ºÁUÀÆ C¢üPÀ zÀæªÀ£À GµÀÚªÀ£ÀÄß (Heat of fusion)
¥ÀjºÁgÀ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. EvÀgÀ zÀæªÀUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ, ¤ÃgÀÄ
¥sÁ¸ÀágÀ¸ï +3 ªÀÄvÀÄÛ +5 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß C¢üPÀ «²µÉÆÖõÀÚ, C¢üPÀ GµÀÚ ªÁºÀPÀvÉ, C¢üPÀ ªÉÄïÉäöÊ
¥ÀæzÀ²ð¹zÀgÆ À ¸Àº,À EzÀÄ PH5 DUÀĪÀÅ¢®è. EvÀgÀ J¼ÉvÀ, C¢üPÀ ¢ézÀÈ«ÃAiÀÄ ZÀ®£É ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ qÉÊE¯ÉQÖçPï
¥ÀjUÀt£ÉUÀ¼À ºÉÆgÀvÁVAiÀÄÆ, qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¹ÜgÁAPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. F UÀÄtUÀ¼ÀÄ ¤ÃgÀ£ÀÄß eÉÊ«PÀ
ºÉa£ Ñ À ∆aH ªÀiË®åªÅÀ ºÁUÀÆ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À ºÉa£ Ñ À ªÀÄAqÀ®zÀ°è ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÁvÀæªÀ»¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁrªÉ.
∆egH ªÀiË®åªÅÀ ºÉa£ Ñ À ¥sÁ¸Àág¸
À ï CvÀå¢Pü À GvÀ̵ð
À uÁ ¤Ãj£À C¢üPÀ ¨sÁ¶àèsÀªÀ£À GµÀÚ ªÀÄvÀÄÛ GµÀÚUÀæºÀt
¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸À®Ä ¸ÀºÀPÁjAiÀiÁV®èzÀÄzÀgÀ ±ÀQÛAiÀÄÄ ºÀªÁUÀÄt ªÀÄvÀÄÛ fëUÀ¼À zÉúÀzÀ GµÀÚvÉAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀjuÁªÀĪÁV PH5 GAmÁUÀĪÀÅ¢®è. ¸ÁªÀ i Á£À å ªÁVgÀ ¸ À ® Ä ºÉ Æ uÉ A iÀ i ÁVzÉ . ¸À ¸ À å ºÁUÀ Æ
¥ÁætÂU¼ À À ZÀAiÀiÁ¥ÀZA À iÀÄ QæAiÉÄUÉ (metabolism) ¨ÉÃPÁzÀ
9.6 ¤ÃgÀÄ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ CtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁV¸À®Ä EzÉÆAzÀÄ
J¯Áè fëUÀ¼À §ºÀÄ¥Á®Ä ¨sÁUÀªÀÅ ¤Ãj¤AzÀ DVzÉ. CvÀÄåvÀÛªÀÄ zÁæªÀPÀªÁVzÉ. EzÀÄ zÀÈ«ÃAiÀÄ CtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ
ªÀÄ£ÀĵÀå£À zÉúÀªÀÅ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ ±ÉÃ. 65gÀµÀÄÖ ¤ÃgÀ£ÀÄß ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀ K¥Àðr¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ
ºÉÆA¢zÉ ªÀÄvÀÄÛ PÉ®ªÀÅ ¸À¸åÀ UÀ¼ÄÀ ¸Àj¸ÀĪÀiÁgÀÄ ±ÉÃ. 95gÀµÄÀ Ö ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À ÁzÀ D¯ÉÆÌúÁ¯ï ªÀÄvÀÄÛ PÁ¨ÉÆðºÉÊqÉÃæ lÄUÀ¼Æ À
¤ÃgÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. EzÀÄ J¯Áè jÃwAiÀÄ fëUÀ¼ÀÄ ¸ÀºÀ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀªÁUÀÄvÀÛªÉ.
§zÀÄPÀ®Ä ¨ÉÃPÁVgÀĪÀ ¤uÁðAiÀÄPÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÁVzÉ.
EzÉ Æ AzÀ Ä §ºÀ Ä ªÀ Ä ÄRå zÁæ ª À P À ª ÁVzÉ . ¨s À Æ «ÄAiÀ Ä
298 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

PÉÆõÀÖPÀ 9.3 ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁgÀd®zÀ ¨sËvÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ

UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ H2O D2O
CtÄgÁ² (g mol ) –1
18.0151 20.0276
zÀæªÀ£À ©AzÀÄ /K 273.0 276.8
PÀÄ¢©AzÀÄ /K 373.0 374.4
gÀÆ¥ÀuÉ JAxÁ°à /kJ mol–1 –285.9 –294.6
¨sÁ¶àèsÀªÀ£À JAxÁ°à (373K)/kJ mol–1 40.66 41.61
PÀgÀÄUÀĪÀ JAxÁ°à /kJ mol–1 6.01 -
UÀjµÀ× ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ GµÀÚ /K 276.98 284.2
¸ÁAzÀævÉ (298K)/g cm–3 1.0000 1.1059
¹ßUÀÞvÉ / ¸ÉAn¥Á¬Ä¸ï 0.8903 1.107
qÉÊE¯ÉQÖçPï ¹ÜgÁAPÀ /C2/N.m2 78.39 78.06
«zÀÄåvï ªÁºÀPÀvÉ (293K/ohm–1 cm–1) 5.7×10 –8
-

9.6.2 ¤Ãj£À gÀZÀ£É PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ EzÀÄ ¤Ãj£À ªÉÄÃ¯É vÉîÄvÀÛzÉ.
[avÀæ 9.1 (a)] vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ C¤¯ÁªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è ZÀ½UÁ®zÀ°è ¸ÀgÉÆêÀgÀzÀ ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ°è GAmÁVgÀĪÀ
¤ÃgÀÄ ¨ÁVzÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ, §AzsÀPÉÆãÀ ªÀ Ä AdÄUÀ q É Ø A iÀ Ä Ä GµÀ Ú ¤gÉ Æ Ãzs À P À v É A iÀ Ä £À Ä ß MzÀ V ¹
104.5° ªÀÄvÀÄÛ O-H §AzsÀ GzÀÝ (bond angle)ªÀÅ d®ZÀgÀUÀ¼ÀÄ §zÀÄPÀĽAiÀÄ®Ä ¸ÀºÀPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. F CA±ÀªÀÅ
95.7pm DVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ CvÀå¢üPÀ zÀÄ«æ ÃAiÀÄ CtĪÁVzÉ ¥Àj¸ÀgÀ «eÁÕ£ÀzÀ°è ºÉaÑ£À ªÀĺÀvÀéªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
[avÀæ 9.1 (b)], EzÀgÀ PÀPëÉPU
À ¼
À À C¢ªÁå¥À£ª
À £
À ÄÀ ß avÀª
æ £
À ÄÀ ß 9.6.3 ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ ¸ÀAgÀZÀ£É
[avÀæ 9.1 (¹)]AiÀÄ°è vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ. avÀ æ 9 .2gÀ ° è vÉ Æ Ãj¹gÀ Ä ªÀ A vÉ ªÀ Ä AdÄUÀ q É Ø CvÀ å AvÀ
ªÀ å ªÀ ¹ ÜvÀ ª ÁzÀ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï §Azs À A iÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ Ä ÆgÀ Ä
CAiÀiÁªÀÄUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.

CtÄ
avÀ.æ 9.1 (a) ¤Ãj£À ¨ÁVzÀ gÀZ£
À ,É (b) ¤Ãj£À CtÄ zsÈÀ «ÃAiÀÄgÀÆ¥Àz°
À è
(c) ¤Ãj£À CtÄ«£À°è PÀPÉëUÀ¼À CwªÁå¥À£À avÀæ
zÀæªÀ CªÀ¸ÉÜAiÀÄ®è ¤Ãj£À CtÄUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
§AzsÀUÀ½AzÀ ¸À«Ä䮣ÀUÉÆArªÉ.
ªÀÄAdÄUÀqÉØ ¤Ãj£À ¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀªÁVzÉ. ªÁvÁªÀgÀtzÀ
MvÀÛqÀzÀ°è ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄÄ µÀqÀÄãeÁPÀÈw (hexagonal)
AiÀÄ ¸ÀégÀÆ¥ÀPÉÌ ¸ÀánÃPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. DzÀgÉ CvÀåAvÀ
PÀrªÉÄ GµÀÚvÉAiÀÄ°è EzÀÄ WÀ£ÁPÁgÀPÉÌ (cubic form)
¸ÁA¢æÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄÄ ¤ÃjVAvÀ
avÀ.æ 9.2 ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ ¸ÀAgÀZÀ£É
ªÀÄAdÄUÀqÉØ ¸ÀánPÀUÀ¼À£ÀÄß PÀë-QgÀtzÀ ¥ÀjÃPÉëUÉƼÀ¥Àr¹zÁUÀ
w½zÀħgÀĪÀÅzÉãÉAzÀgÉ, ¥Àæw DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß
ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ (tertrahedral) DPÁgÀzÀ°è E¤ßvÀgÀ
£Á®ÄÌ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ 276 pm CAvÀgÀzÀ°è
¸ÀÄvÀÄÛªÀj¢gÀÄvÀÛzÉ.
ªÀÄAdÄUÀqÉØUÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀªÀÅ CUÀ®ªÁzÀ gÀAzsÀæªÀżÀî
vÉgÉzÀ ªÀiÁzÀjAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß MzÀV¸ÀÄvÀÛzÉ. F gÀAzsU
Àæ À¼ÀÄ
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 299

CAvÀgÁ¼ÀzÀ°è ¸ÀjºÉÆAzÀĪÀAvÀ PÉ®ªÀÅ EvÀgÀ CtÄUÀ¼À£ÀÄß (4) ºÉÊqÉÃæ lÄUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉ (Hydrates Formation):
»r¢lÄÖPÉƼÀÄîvÀÛªÉ. ºÀ®ªÀÅ ®ªÀtUÀ¼À d°ÃAiÀÄ zÁæªÀt¢AzÀ ®ªÀtUÀ¼À
9.6.4 ¤Ãj£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉæÃlÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀánÃPÀgÀtUÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ. ¤Ãj£À EAvÀºÀ
¤ÃgÀÄ CvÀå¢üPÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. PÉ®ªÀÅ ¸À«Ääî£ÀzÀ «©ü£Àß ªÀiÁzÀjUÀ½ªÉ.
ªÀÄÄRåªÁzÀ ªÀvÀð£ÉUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀUÉ PÉÆqÀ¯ÁVzÉ. (i) ¸ÀºÀ¸ÀAWÀnvÀ ¤ÃgÀÄ (co-ordinated water)
3+
(1) G¨sÀAiÀĪÀwð ¸Àé¨sÁªÀ (Amphoteric Nature): GzÁ: Cr (H2 O)6  3Cl –
¤ÃgÀÄ DªÀÄè ºÁUÀÆ ¥ÀævÁåªÀÄèzÀ ªÀvÀð£ÉAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃgÀĪÀ (ii) CAvÀgÁ¼ÀzÀ ¤ÃgÀÄ (interstitial water)
¸ÁªÀÄxÀåð ºÉÆA¢zÉ. CAzÀgÉ EAzÀÄ MAzÀÄ G¨sA À iÀĪÀwð
GzÁ: BaCl 2 .2H2O
ªÀ¸ÀÄÛ«£ÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. ¨Áæ£ïìmÉqï (Bronsted)
CxÉÊð¹zÀAvÉ NH3 zÉÆA¢UÉ EzÉÆAzÀÄ DªÀÄèzÀAvÉ (iii) ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀAiÀÄÄPÀÛ ¤ÃgÀÄ (hydrogen
Û É ªÀÄvÀÄÛ H2S£ÉÆA¢UÉ ¥Àv
ªÀwð¸ÀÄvÀz æ ÁåªÄÀ z
è A
À vÉ ªÀwð¸ÀÄvÀz Û .É bonded water) GzÁ,
2+
H2 O ( l ) + NH3 ( aq )  OH (aq ) + NH 4 (aq )
– +
Cu ( H2 O )4  SO24 – .H2CuSO
O 4 .5H2 O, H2O£À°è

H2 O ( l ) + H2 S ( aq )  H3 O + ( aq ) + HS – ( aq ) ¸ÀªÀĸÉå 9.4
CuSO4.5H2O gÀ°è JµÀÄÖ §AzsÀAiÀÄÄPÀÛ ¤Ãj£À
¤Ãj£À ¥ÉÆæmÁ¤ÃPÀgÀt F PɼÀV£ÀAvÉ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
CtÄUÀ½ªÉ?
H2 O ( l ) + H2 O ( l )  H3 O + ( aq ) + OH – ( aq ) ¥ÀjºÁgÀ
DªÀÄè-1 ¥ÀævÁåªÀÄè-2 DªÀÄè-2 ¥ÀævÁåªÀÄè - 1 MAzÉà ¤Ãj£À CtÄ ªÀiÁvÀæ. CzÀÄ C¯ÁàªÀgÀt¢AzÀ
(DªÀÄ)è (¥Àv
æ ÁåªÄÀ )è (¸Àºª
À w
À ðPÀ DªÀÄ)è (¸Àºª
À w
À ðPÀ ¥Àv
æ ÁåªÄÀ )è (coordination sphere),ºÉÆgÀVzÀÄÝ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
(2) ¤ÃgÀ£Æ
É ß¼ÀUÆ
É AqÀ GvÀ̵Áð¥ÀP±
À ð
À PÀ ªÀvð
À £ÉU¼
À ÄÀ : ¤ÃgÀÄ §Azs À A iÀ Ä ÄPÀ Û ª ÁVzÉ . E£À Ä ß½zÀ £Á®ÄÌ CtÄUÀ ¼ À Ä
CvÀå¢üPÀ «zÀÄåzÀÞ¤ÃAiÀÄ ¯ÉÆúÀU½
À AzÀ, qÉʺÉÊqÉÆÃæ d£ï DV ¸ÀºÀ¸ÀAWÀnvÀªÁVzÉ.
C¥ÀPÀ¶ð¸À®àqÀÄvÀÛzÉ. 9.6.5 UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄzÀÄ ¤ÃgÀÄ
2H2 O ( l ) + 2Na (s ) → 2NaOH ( aq ) + H2 ( g )
ªÀļÉAiÀÄ ¤ÃgÀÄ §ºÀvÉÃPÀ ±ÀÄzÀÞªÁVgÀÄvÀÛzÉ. (ªÁAiÀÄÄ
»ÃUÁV ¤ÃgÀÄ qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¥ÀæzsÁ£À DPÀgÀªÁVzÉ. ªÀ Ä AqÀ ® zÀ ° è g À Ä ªÀ PÉ ® ªÀ Å PÀ g À V gÀ Ä ªÀ C¤®UÀ ¼ À £ À Ä ß
zÀÄåw ¸ÀA±ÉèõÀuÉ £ÀqÉAiÀÄĪÁUÀ ¤ÃgÀÄ, O2DV GvÀ̵Àðt ºÉÆA¢gÀ§ºÀÄzÀÄ) EzÀÄ MAzÀÄ M¼ÉîAiÀÄ
UÉƼÀÄîvÀÛzÉ. zÁæªÀPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ºÀjAiÀÄĪÁUÀ
6CO2(g)+12H2O(l)→C6H12O6(aq)+6H2O(l) + 6O2(g) ¸ÁPÀ µ À Ä Ö ®ªÀ t UÀ ¼ À £ À Ä ß vÀ £ À ß °è PÀ g À V ¹PÉ Æ ArgÀ Ä vÀ Û z É .
À Ãè j£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀºÀ EzÀÄ O2 DV GvÀ̵ð
¥sÆ À tUÉƼÀÄv
î z
ÛÀ .É ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï, PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯ÉáÃmï
gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀĪÀ PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼ÀÄ
2F2(g)+2H2O(l)→4H+(aq) + 4F–(aq) + O2(g)
¤ÃjUÉ UÀ q À ¸ À Ä vÀ £ À ª À £ À Ä ß PÉ Æ qÀ Ä vÀ Û ª É . UÀ q À ¸ À Ä ¤ÃgÀ Ä
À £É QæAiÉÄUÀ¼ÄÀ (Hydrolysis Reaction):
(3) d°ÃAiÀÄ «¨sd ¸Á§Æ¤£ÉÆA¢UÉ £ÉÆgÉ PÉÆqÀĪÀÅ¢®è. PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
EzÀÄ C¢üPÀ qÉÊ E¯ÉQÖçPï ¹ÜgÁAPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀzÀjAzÀ ªÉÄVßöAiÀÄAUÀ¼À PÀgÀUÀĪÀ ®ªÀtUÀ½AzÀ ªÀÄÄPÀÛªÁVgÀĪÀ
§°µÀ× d°ÃPÀgÀt ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. DzÀgÀÆ EzÀÄ ¤ÃgÀ£ÀÄß ‘ªÉÄzÀÄ ¤ÃgÀÄ’ JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. EzÀÄ
§ºÀ¼À CAiÀiÁ¤PÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß «°Ã£ÀUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. ¸Á§Æ¤£ÉÆqÀ£É ¸ÀgÁUÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃUÀ £ÉÆgÉAiÀÄ£ÀÄß
DzÁUÀÆå PÉ®ªÀÅ ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃgÀÄ ¸Á§Æ¤£ÉÆA¢UÉ ZÀgÀl/
PÉ®ªÀÅ CAiÀiÁ¤Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è d°ÃAiÀÄ MvÀÛgÀªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¸Á§Æ¤£À°ègÀĪÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
«¨sÀd£ÉUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. ¹ÖAiÀÄgÉÃmï (C17H35COONa) UÀqÀ¸ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ
P4 O10 (s ) + 6H2 O ( l ) → 4H3 PO4 ( aq ) ªÀwð¹ PÁå°ìAiÀÄA CxÀªÁ ªÉÄVßöAiÀÄA ¹ÖAiÀÄgÉÃmï
SiCl 4 ( l ) + 2H2 O ( l ) → SiO2 (s ) + 4HCl ( aq ) MvÀÛgÀªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
2C17 H35 COONa ( aq ) + M2 + ( aq ) →
N 3 − (s ) + 3H2 O ( l ) → NH3 ( g ) + 3OH − ( aq )
(C17 H35COO)2 M ↓ +2Na + (aq ) ; M is Ca / Mg
300 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

EzÀjAzÁV UÀq¸ À ÄÀ ¤ÃgÀÄ §mÉÖ MUÉAiÀÄ®Ä ¸ÀÆPÀª Û ®

À .è (ii)PÁ¯ÉÆÎãï£À «zsÁ£À : ªÁtÂdåªÁV PÁ¯ÉÆÎãï
EzÀÄ ‘¨ÁAiÀÄg è ïì’UÀ½UÉ C¥ÁAiÀÄPÁj KPÉAzÀgÉ EzÀÄ ®ªÀtUÀ¼À JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄ®àqÀĪÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉPÁìªÉÄÃmÁ ¥sÁ¸ÉàÃmï
ZÀPÌÉU¼À À gÀÆ¥Àz° À è ±ÉÃRgÀuA É iÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ¨ÁAiÀÄg è ïìU¼
À À (Na6P6O18) £ÀÄß UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃjUÉ ºÁQzÁUÀ, F PɼÀV£À
zÀPv
ëÀ A
É iÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀz Û .É ¤Ãj£À UÀq¸ À ÄÀ vÀ£z
À °
À è JgÀqÄÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ.
§UÉU½ À ªÉ. (i) vÁvÁÌ°PÀ UÀq¸ À ÄÀ vÀ£À (ii) ±Á±ÀévÀ UÀq¸ À ÄÀ vÀ£À Na 6 P6 O18 → 2Na + + Na 4 P6 O18
2–

9.6.6 vÁvÁÌ°PÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£À ( M = Mg, Ca )

ªÉÄVßöAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ PÁå°Aì iÀÄA ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À
→ [ Na 2 MP6 O18 ]
2−
M2 + + Na 4 P6 O18
2−
+ 2Na +
EgÀÄ«PɬÄAzÀ vÁvÁÌ°PÀ UÀq¸ À ÄÀ vÀ£« À gÀÄvÀÛz.É EzÀ£ÄÀ ß PɼUÀ É
w½¹zÀ jÃwAiÀÄ°è ¤ªÁj¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÀAQÃtð IÄt CAiÀiÁ£ÀÄ Mg2+ ªÀÄvÀÄÛ Ca2+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß
(i) PÀÄ¢¸ÀÄ«PÉ: PÀÄ¢¸ÀÄ«PɬÄAzÀ, Mg (HCO3)2 «°Ã£ÀUÆ É ¼Àz
î À zÁæªÀtzÀ°èAiÉÄà EgÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
Mg(OH)2 DV ¥ÀjªÀvð À £ÉUÆ É ¼ÀÄv ÛÀ É ªÀÄvÀÄÛ Ca(HCO3)2
î z
(iii) CAiÀ i Á£À Ä -«¤ªÀ Ä AiÀ Ä «zs Á £À : F «zs Á £À ª À £ À Ä ß
«°Ã£À U É Æ ¼À î z À CaCO3 DV ¥À j ªÀ v À ð £É U É Æ ¼À Ä î v À Û z É .
fAiÉ Æ Ã¯É Ê mï/ ¥À ª À Ä ÄðmÉ Ê mï «zs Á £À ª É A zÀ Æ ¸À º À
MgCO3UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ Mg(OH)2zÀ «°Ã£ÀvÁ ¹ÜgÁAPÀ
PÀgA
É iÀÄÄvÁÛg.É ¤¸ÀUð À zÀ°è zÉÆgÀPÄÀ ªÀ ºÉÊqÉÃæ mÉqï ¸ÉÆÃrAiÀÄA
C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ Mg(OH)2 MvÀÛgÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. F
C®Æå«Ä¤A ¹°PÉÃmï JA§ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛPÉÌ fAiÉÆïÉÊmï
MvÀgÛ UÀ ¼
À £
À ÄÀ ß ±ÉÆâü¹ vÉUA É iÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. F jÃwAiÀiÁV
CxÀªÁ ¥sª À ÄÀ ÄðmÉÊmï JAzÀÄ PÀgA É iÀÄÄvÁÛg.É ¸Àg½
À ÃPÀgt
À PÁÌV
GAmÁzÀ ±ÉÆâüvÀ zÁæªPÀ À ªÉÄzÀÄ ¤ÃgÁVgÀÄvÀz Û .É
¸ÉÆÃrAiÀÄA C®Æå«Ä¤AiÀÄA ¹°PÉÃmï (NaAlSiO4) £ÀÄß
Mg ( HCO3 )2 
PÁ¬Ä¹
→ Mg (OH )2 ↓ + 2CO2 ↑ NaZ. JAzÀÄ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. EzÀ£ÀÄß UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃjUÉ
Ca ( HCO3 )2 
PÁ¬Ä¹
→ CaCO3 ↓ + H2 O + CO2 ↑ ºÁQzÁUÀ, F PɼÀV£À «¤ªÀÄAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ.
(ii) PÁèPïìð£À «zsÁ£À : F «zsÁ£ÀzÀ°è ¯ÉPÁÌZÁgÀ ªÀiÁrzÀ 2NaZ (s ) + M2 + ( aq ) → MZ 2 (s ) + 2Na + ( aq )
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¸ÀÄtÚªÀ£ÀÄß UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃjUÉ ºÁPÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. ( M = Mg, Ca )
CzÀÄ PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆð£ÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA
¥sÀªÀÄðmÉÊmï / fAiÉÆïÉÊmï£À°è£À J¯Áè ¸ÉÆÃrAiÀÄA
ºÉÊqÉöæ ÊPÉöì ÊqïUÀ¼À MvÀg
Û ª
À £
À ÄÀ ßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀz
Û .É F MvÀg
Û U
À ¼
À £
À ÄÀ ß
G¥ÀAiÉÆÃV¸À®m à ÁÖU,À fAiÉÆïÉÊmï ¤µÁ̸U
À Æ
É ArzÉ JAzÀÄ
±ÉÆâü¹ vÉUÉzÀÄ ºÁPÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
ºÉüÀÄvÉÛêÉ. EzÀ£ÀÄß d°ÃAiÀÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï
Ca ( HCO3 )2 + Ca (OH )2 → 2CaCO3 ↓ +2H2 O zÁæªÀtzÉÆqÀ£É G¥ÀZÀj¹ ¥ÀÄ£ÀgÀÄzÀãªÀ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ.
Mg ( HCO3 )2 + 2Ca (OH )2 → 2CaCO3 ↓ MZ 2 (s ) + 2NaCl ( aq ) → 2NaZ (s ) + MCl 2 ( aq )
+ Mg (OH )2 ↓ +2H2 O
(iv) ¸ÀA±ÉèövÀ gɹ£ï (gÁ¼À) «zsÁ£À: EwÛÃa£À ¢£ÀUÀ¼À°è
9.6.7 ±Á±ÀévÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£À
zsÀ£À CAiÀiÁ£ï «¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄß §¼À¹ UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃgÀ£ÀÄß
¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÆ É AqÀ ªÉÄVßöAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ PÁå°A ì iÀÄAUÀ¼À ªÉ ÄzÀ ÄUÉ Æ ½¸À ¯ ÁUÀ ÄwÛ z É . F «zs Á £À ª À Å fAiÉ Æ Ã¯É Ê mï
PÉÆÃè gÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯áÉÃmï ®ªÀtUÀ½AzÁV ±Á±ÀévÀ UÀq¸ À ÄÀ vÀ£À «zs Á £À Q Ì A vÀ ºÉ Z À Ä Ñ zÀ P À ë v É ºÉ Æ A¢zÉ . PÁåmÁAiÀ Ä £ï
§gÀÄvÀÛzÉ. ±Á±ÀévÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£ÀªÀ£ÀÄß ¤Ãj£À PÀÄ¢¸ÀÄ«PɬÄAzÀ «¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉƼÀîzÀ ªÀÄvÀÄÛ
vÉUÉAiÀÄ®Ä DUÀĪÀÅ¢®è. F PɼÀUÉ w½¹zÀ «zsÁ£ÀUÀ½AzÀ SO3H UÀÄA¥À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß
±Á±ÀévÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£ÀªÀ£ÀÄß ¤ªÁj¸À§ºÀÄzÀÄ. M¼À U É Æ ArgÀ Ä vÀ Û z É . CAiÀ i Á£ï-«¤ªÀ Ä AiÀ Ä PÁgÀ P À gÁ¼À
(i) ªÁ¶AUï ¸ÉÆÃqÁ£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ (§mÉÖ (RSO3H) UÀ¼£ À ÄÀ ß R- Na UÀ¼ÁV, NaCl ¬ÄAzÀ G¥ÀZj À ¹
¸ÉÆÃqÁ) (¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï) PÁå°A ì iÀÄA ªÀÄvÀÄÛ §zÀ¯Á¬Ä¸À§ºÀÄzÀÄ. F «¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä Na+
ªÀiÁåVßòAiÀÄA PÉÆÃè gÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ªÁ¶AUï ¸ÉÆÃqÀªÅÀ UÀq¸ À ÄÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß UÀqÀ¸ÀÄ ¤Ãj£À°ègÀĪÀ Ca2+ ªÀÄvÀÄÛ Mg2+
¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉÆArgÀĪÀ ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀwð¹, CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÉÆqÀ£É «¤ªÀÄAiÀÄ ªÀiÁrPÉƼÀÄîªÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ
«°Ã£ÀUÆ É ¼Àz
î À PÁ¨ÉÆð£ÉÃmï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀz Û .É ¤ÃgÀ£ÀÄß ªÉÄzÀÄUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. E°è R gɹ£ï£À IÄt
MCl 2 + Na 2 CO3 → MCO3 ↓ + 2NaCl CAiÀiÁ£ï DVgÀÄvÀÛzÉ.
( M = Mg, Ca ) 2RNa (s ) + M2 + ( aq ) → R 2 M (s ) + 2Na + ( aq )
MSO4 + Na 2 CO3 → MCO3 ↓ + Na 2 SO4
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 301

gÉ ¹ £ï£À £ À Ä ß NaCl zÁæ ª À t zÉ Æ qÀ £ É GZÀ ¥ À j ¹, (i) D«ÄèÃAiÀÄ ¨ÉÃjAiÀÄA ¥ÉgÁPÉìöÊqï£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ°è
¥ÀÄ£ÀgÄÀ vÀàwÛUÆ
É ½¸À§ºÀÄzÀÄ. §ºÀÄvÉÃPÀ J¯Áè «°Ã£ÀUÆÉ ¼ÀÄîªÀ EgÀĪÀ ºÉaÑ£À ¤ÃgÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ MvÀÛqÀzÀ°è EAV¹zÁUÀ
R¤d ®ªÀtUÀ½AzÀ ªÀÄÄPÀª Û ÁVgÀĪÀ ±ÀÄzÀÞªÁzÀ R¤d«gÀzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
(CAiÀiÁ¤Ã®èzÀ) ¤ÃgÀ£ÀÄß C£ÀÄPÀæªÀĪÁV zsÀ£À CAiÀiÁ£ï BaO2 .8H2 O (s ) + H2 SO4 ( aq ) → BaSO4 (s ) +
«¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀ (H+£À gÀÆ¥ÀzÀ) ªÀÄvÀÄÛ IÄt CAiÀiÁ£ï H2 O2 ( aq ) + 8H2 O ( l )
«¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀ (OH–)gÀÆ¥ÀzÀ gɹ£ïUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ
(ii) D«Äè à PÀ È vÀ U É Æ AqÀ ¸À ¯ É á à mï zÁæ ª À t ªÀ £ À Ä ß ºÉ a Ñ £ À
ºÁ¬Ä¹ ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
«zÀÄåvï ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ°è «zÀÄå¢ÃAiÀÄ C¥ÀPÀ±ÀðuÉ QæAiÉÄUÉ
2RH (s ) + M2 + ( aq )  MR 2 (s ) + 2H + ( aq ) M¼À¥Àr¹zÁUÀ ¥ÉgÁPÉìöÊqï ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
zsÀ£À CAiÀiÁ£ï «¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è ¤Ãj£À°ègÀĪÀ EzÀ £ À Ä ß d°ÃAiÀ Ä «¨s À d £É U É Æ ½¹zÁUÀ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï
Na+, Ca2+, Mg2+ ªÀÄvÀÄÛ E£ÀÆß C£ÉÃPÀ zs£ À À CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÄÀ ¥ÉgÁPÉìöÊqï zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ.
H ¤AzÀ «¤AiÀĪÀÄUÉƼÀÄv
+
î ª
ÛÀ .É F ¥ÀQæ A
æ iÉÄAiÀÄ°è ¥ÉÆÃæ mÁ£ï 2HSO-4 (aq)«zÀÄåvï «±ÉèõÀuÉ HO3SOOS3H(aq)
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ¤ÃgÀÄ D«ÄèÃAiÀĪÁUÀÄvÀÛzÉ.
d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É 2HSO- (aq) + 2H+(aq) + H O (aq)
RNH2 (s ) + H2 O ( l )  RNH3+ .OH − (s ) 4 2 2

RNH3+ .OH (s) + X − (aq )  RNH3+ .X − (s) F «zsÁ£À¢AzÀ FUÀ qÀÄåmÉÃjAiÀÄA DPÉìöÊqï£ÀÄß ¥ÀæAiÉÆÃUÀ
+ OH − ( aq ) ±Á¯ÉAiÀÄ°è vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ.
IÄt CAiÀ i Á£ï «¤ªÀ Ä AiÀ Ä PÁgÀ z À ° è ¥À æ Q æ A iÉ Ä AiÀ Ä °è K 2 S2 O8 (s ) + 2D2 O ( l ) → 2KDSO4 ( aq ) + D2 O2 ( l )
¤Ãj£À ° è g À Ä ªÀ Cl –, HCO 3–, SO 42–EvÁå¢ IÄt (iii) JgÀ q À Ä C¯É Ì ö ʯï CAvÁæ Q é £ Á¯ïì U À ¼ À £ À Ä ß ¸À é A iÀ Ä A
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ OH ¤AzÀ «¤ªÀÄAiÀÄUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. F GvÀ̵Àðt QæAiÉÄUÉ M¼À¥Àr¹ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï
jÃwAiÀÄ°è ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁzÀ OH- CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ zsÀ£À OzÉÆåÃVPÀªÁV vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
CAiÀ i Á£ï «¤ªÀ Ä AiÀ Ä PÁgÀ P À z À ° è ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁVzÀ Ý
H+CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÀl¸ÀÜUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. 

2 O (UÁ½)
→ H2 O2 +
2 − C¯ÉÌöʯï CAvÁæQé£Á¯ï ← 
H +
(aq ) + OH (aq ) → H2O (l )
− H2 /Pd

(GvÀ̵Àðt GvÀà£Àß)
¥ÀÆtðªÁV ¤µÁ̸À ºÉÆA¢zÀ PÁålAiÀiÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ
CAiÀ i Á£À Ä «¤ªÀ Ä AiÀ Ä PÁgÀ P À gÁ¼À U À ¼ À ¥s À ® PÀ U À ¼ À £ À Ä ß ªÉÄð£À PÀª æ ÄÀ ¢AzÀ zÉÆgÀQzÀ 1% H2O2 zÁæªt À ªÀ£ÄÀ ß
æ ÄÀ ªÁV ¸ÁgÀjPÀÛ HCl ªÀÄvÀÄÛ PÁëgÀ zÁæªt
C£ÀÄPÀª À UÀ¼Æ É A¢UÉ ¤Ãj¤AzÀ GzÀÞgÀuÉUÉƽ¹ PÀrªÉÄ MvÀÛqÀzÀ°è C¸À«¹zÀgÉ
G¥ÀZÀj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀÄ£ÀgÀÄvÀàwÛ UÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 30% ¸ÁgÀvÉAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï
eÁUÀgÀÆPÀvɬÄAzÀ PÀrªÉÄ MvÀÛqÀzÀ°è D¸ÀªÀ£ÀUÉƽ¹zÀgÉ
9.7 ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 85% ¸ÁgÀvÉAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï, G½zÀ
UÀȺÀ vÁådåzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËzÉÆåÃVPÀ vÁådå §»¸ÁæªÀPÀUÀ¼À ¤ÃgÀ£ÀÄß ±ÉÊwåÃPÀj¹zÁUÀ ±ÀÄzÀÞ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï
zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
ªÀ i Á°£À å ¤AiÀ Ä AvÀ æ t zÀ ° è §¼À ¸ À Ä ªÀ MAzÀ Ä ªÀ Ä ÄRå
gÀ¸ÁAiÀĤPÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï. 9.7.2 ¨sËwPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
9.7.1 vÀAiÀiÁjPÉ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï ±ÀÄzÀÞªÁzÀ ¹ÜwAiÀÄ°è §tÚ«®èzÀ
F PɼÀV£À «zsÁ£ÀUÀ½AzÀ EzÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ. zÀæªÀ (vÀÄA¨Á w½ ¤Ã°)ªÁVzÉ. ªÀÄÄRåªÁzÀ ¨sËwPÀ
UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß PÉÆõÀ×PÀ 9.4gÀ°è PÉÆqÀ¯ÁVzÉ.
PÉÆõÀ×PÀ 9.4 ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À ¨sËvÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
zÀæªÀ£À ©AzÀÄ/K 272.4 ¸ÁAzÀævÉ (liquid at 298 K)/g cm–3 1.44
PÀÄ¢©AzÀÄ /K 423 ¹ßUÀÞvÀé (290K)/ ¸ÉAn¥Á¯ïì 1.25
D« MvÀÛqÀ(298K)/mmHg 1.9 qÉÊJ¯ÉQÖçPï ¹ÜgÁAPÀ (298K)/C2/N m2 70.7
¸ÁAzÀævÉ (WÀ£À 268.5K)/g cm–3 1.64 «zÀÄåvï GµÀÚªÁºÀPÀvÉ (298K)/Ω–1 cm–1 5.1×10–8
302
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥ÉgÁPÉöì Êqï ¤Ãj£ÉÆqÀ£É J¯Áè ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ°è
¸ÀA¥ÀÆtðªÁV «Ä²ævÀªÁV ºÉÊqÉæÃlÄUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀĪÀÅzÀÄ.
H2O2.H2O (mp 221K). ªÁtÂdå ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖAiÀÄ°è 30
¥Àæw±ÀvÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À zÁæªÀtªÀ£ÀÄß 100gÀ
UÁvÀæzÀ (100 volume)H2O2 JAzÀÄ ªÀiÁgÀÄvÁÛgÉ. EzÀgÀ
CxÀð MAzÀÄ «Ä° °Ãlgï£À 30% ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥ÉgÁPÉöì Êqï
zÁæªÀtzÀ, ¸ÀA¥ÀÆt𠫨sÀd£ÉAiÀÄÄ STP £À°è 100mL
DQìd£ï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. ªÁtÂdå ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖAiÀÄ°è EzÀ£ÀÄß
10v ªÀiÁzÀjAiÀÄ°è ªÀiÁgÀÄvÁÛgÉ. EzÀgÀ CxÀð EzÀÄ 3%
H2O2£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ.
¸ÀªÀĸÉå 9.5
10gÀ UÁvÀ æ z À ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ¥É g ÁPÉ ì ö Êqï zÁæ ª À t zÀ
¸ÁgÀvÉAiÀÄ ¥À槮vÉAiÀÄ£ÀÄß ¯ÉPÀ̺ÁQ.
¥ÀjºÁgÀ
10gÀ UÁvÀæzÀ H2O2 zÁæªÀtzÀ CxÀð 1 °Ãlgï£À
H2O2 zÁæªÀtªÀÅ STP £À°è 10 °Ãlgï DªÀÄèd£ÀPÀ
PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
2H 2 O 2 ( l ) → O 2 ( g ) + H 2 O ( l )
2 × 34 UÁæA 22.7 °Ãlgï 68 UÁæA
ªÉÄð£À ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ ¥ÀæPÁgÀ 22.7 °Ãlgï£À
DªÀÄèd£ÀPÀ GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
68 × 10
g = 29.9 g ≈ 30 g H2 O2
22.7
DzÀÝjAzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À ¸ÁgÀvÉ 10
UÁvÀæzÀ H2O2 zÁæªÀtzÀ°è = 30 UÁæ/°Ã = 3%
H2O2 zÁæªÀt
9.7.3 gÀZÀ£É
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï C¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÉ. CtÄ C¤®¹Üw ªÀÄvÀÄÛ WÀ£À CªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è
EzÀgÀ CtéPÀ DAiÀiÁªÀÄzÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 9.3gÀ°è
vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.
avÀ.æ 9.3 (a) C¤® CªÀ¸ÉÜ (b) WÀ£À CªÀ¸ÉÜ
avÀ.æ 9.3 (a) ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À gÀZÀ£É C¤® ¹ÜwAiÀÄ°è
¢éªÀÄÄR PÉÆãÀ 111.5° (b) ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À
gÀZÀ£É WÀ£À CªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è 110K, £À°è ªÀÄvÀÄÛ ¢éªÀÄÄR
PÉÆãÀ 90.2 (dihedral angle)
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
9.7.4 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥ÉgÁPÉöì Êqï D«ÄèÃAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àv
æ Áå«ÄèÃAiÀÄ JgÀqÄÀ
ªÀiÁzsåÀ ªÀÄzÀ°è GvÀ̵ð À tPÁj ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPµ À ð
À tPÁjAiÀiÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. PÉ®ªÀÅ ¸ÀgÀ¼À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀPÀAqÀAvÉ
«ªÀj¹zÉ.
(i) GvÀ̵Àðt QæAiÉÄ D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
2Fe2 + ( aq ) + 2H+ ( aq ) + H2 O2 ( aq ) →
2Fe 3 + ( aq ) + 2H2 O ( l )
PbS (s ) + 4H2 O2 ( aq ) → PbSO4 (s ) + 4H2 O ( l )
(ii) C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄ D«ÄèÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
2MnO4– + 6H + + 5H2 O2 → 2Mn 2 + + 8H2 O + 5O2
HOCl + H2 O2 → H3 O + + Cl − + O2
(iii) GvÀ̵Àðt QæAiÉÄ ¥ÀævÁåªÀÄè ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
2Fe2 + + H2 O2 → 2Fe 3 + + 2OH −
Mn 2 + + H2 O2 → Mn 4 + + 2OH −
(iv) C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄ ¥ÀævÁåªÀÄè ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è
I2 + H2 O2 + 2OH − → 2I − + 2H2 O + O2
2MnO4– + 3H2 O2 → 2MnO2 + 3O2 +
2H2 O + 2OH –
9.7.5 ±ÉÃRgÀuÉ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï ¨É¼ÀQUÉ vÉgÉ¢mÁÖUÀ ¤zsÁ£ÀªÁV
«¨sÀd£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
2H 2 O 2 ( l ) → 2H 2 O ( l ) + O 2 ( g )
ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄ°è ¯ÉÆúÀUÀ¼À ªÉÄïÉäöÊ CxÀªÁ ¸Àé®à
ªÀÄnÖ£À PÁëgÀ (UÁf£À ¥ÁvÉA æ iÀÄ°è EgÀĪÀ) ªÉÃUÀªÀzÀð
s PÀªÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï£ÀÄß ªÉÄÃt
¯ÉævÀ ¥ÁvÉA æ iÀÄ°è (wax-lined vessels) CxÀªÁ PÀvÛÀ®°è
¥Áè¹ÖPï ¥ÁvÉæUÀ¼À°è ±ÉÃRj¹ EqÀÄvÁÛgÉ. AiÀÄÆjAiÀiÁªÀ£ÀÄß
¹ÜgÀvÉPÁgÀPÀ (stabiliser) ªÁV ¸ÉÃj¸À§ºÀÄzÀÄ, EzÀ£ÀÄß
zsÀƽ¤AzÀ zÀÆgÀ EqÀ¨ÉÃPÀÄ KPÉAzÀgÉ F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß
zsÀƼÀÄ ¸ÉÆáÃlPÀzÀAvÉ «¨sÀf¸ÀÄvÀÛzÉ.
9.7.6 G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
ªÁå¥ÀPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀ¢AzÁV ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¥ÉgÁPÉöì ÊqÀ£ÄÀ ß PÉÊUÁjPÉAiÀÄ°è ºÉZÄÀ Ñ GvÁàz£
À É ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀz
Û .É
PÉ®ªÀÅ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀUÉ ¥ÀnÖªÀiÁqÀ¯ÁVzÉ.
(i) ¢£À¤vÀåzÀ°è PÀÆzÀ®Ä ZÉ®ÄªÉ ªÀiÁqÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄAzÀ
¸ÉÆÃAPÀÄ ¤ªÁgÀPÀªÁV EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀgÀÄ (mild
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 303

disinfectant) ªÀ i ÁgÀ Ä PÀ m É Ö A iÀ Ä °è ¹UÀ Ä ªÀ ‘¥À g ï F PÉ Æ ÃµÀ Ö P À ¢ AzÀ ¤²Ñ v À ª ÁV w½AiÀ Ä ÄªÀ Å zÉ £ É A zÀ g É

ºÉÊqÉöæ ʯÀÄß £ÀAdÄ ¤ªÁgÀPª À ÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É zÀ æ ª À å gÁ²AiÀ Ä vÀ ¼ À º À ¢ AiÀ Ä ªÉ Ä Ã¯É qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï
(ii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥Àgï¨ÉÆÃgÉmï ªÀÄvÀÄÛ ¥Àgï PÁ¨ÉÆð£ÉÃmï ¥ÉmÉÆæðVAvÀ ºÉaÑ£À ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
vÀ g À º À z À gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ U À ¼ À Ä ß GvÁà z À £ É ªÀ i ÁqÀ ® Ä (¸ÀĪÀiÁgÀÄ ªÀÄÆgÀÄ ¥ÀlÄÖ) CzÀQÌAvÀ ºÉZÁÑV qÉʺÉÊqÉÆÃæ d£ï
EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß GvÀÛªÀÄ zÀeÉðAiÀÄ zÀº£ À À QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPU À ¼
À ÄÀ ¥ÉmÆ É Ãæ ¯ïVAvÀ PÀrªÉÄ.
ªÀiÁdðPÀUÀ¼ÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. H2 £À°ègÀĪÀ MAzÉà MAzÀÄ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀ qÉÊ £ÉÊmÉÆÃæ d£ï
(iii) ºÉÊqÉÆæÃQé£Á£ï, mÁmÁðjPï DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ PÉ®ªÀÅ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ (qÉÊ £ÉÊmÉÆæÃd£ï JA§ C±ÀÄzÀÞvÉ H2 £À°è
DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ OµÀ¢U ü À¼À ¸ÀA±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è EgÀĪÀÅzÀjAzÀ) F C±ÀÄzÀÞvÉAiÀÄ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ(cephalosporin). ¸Àé®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¹¯ÉAqÀgïUÉ ¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ
GµÀÚvÉ PÀrªÉÄAiÀiÁV qÉÊ DQìd£ï ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ï
(iv) dªÀ½ GzÀåªÀÄ, §mÉÖ, ¥À¯ïà, (pulp) ZÀªÀÄð, JuÉÚ
ªÀÄzÉå QæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄzÀAvÉ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ. DzÁUÀÆå
ªÀÄvÀÄÛ fqÀÄØ ªÀÄÄAvÁzÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è (Bleaching
qÉʺÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß ±ÉÃRj¹gÀĪÀ ¥ÁvÉU æ ¼
À À zÀª æ åÀ gÁ²AiÀÄ£ÀÆß
agent) ZɮĪÉPÁgÀPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
UÀt£ÉUÉ vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. ¸ÀAPÀÄavÀ qÉʺÉÊqÉÆæÃd¤ß£À
(v) EwÛ Ã a£À ¢£À U À ¼ À ° è ¥À j ¸À g À ºÀ ¹ gÀ Ä gÀ ¸ ÁAiÀ Ä £À MAzÀÄ ¹°AqÀj£À ¨sÁgÀ ¸ÀªÀiÁ£À ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀ
±Á¸ÀÛçz° À è ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É ¥ÉmÉÆæïï mÁåAPïVAvÀ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 30 ¥ÀlÄÖ ºÉZÁÑVgÀÄvÀÛzÉ.
GzÁ: UÀȺÀPÀÈvÀå ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ PÁSÁð£ÉUÀ½AzÀ H2 C¤®ªÀ£ÄÀ ß 20K £À°è vÀA¥ÀĪÀiÁrzÁUÀ zÀª æ ¹À ÜwUÉ PÀÆqÀ
©qÀÄUÀqA É iÀiÁUÀĪÀ §»Ã¸ÁæªPÀ U À (À Effluents)ªÀiÁ°£Àå
À ¼ ¥ÀjªÀvÀð£É DUÀÄvÀÛzÉ. EzÀPÉÌ ºÉZÀÄÑ ¨É¯ÉAiÀÄ ¤gÉÆÃzsÀPÀ
¤AiÀÄAvÀætzÀ°è G¥ÀZÀj¸À®Ä, ¸ÉÊAiÀÄ£ÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÉÆnÖUÀ¼À CªÀ±ÀåPÀvÉ EzÉ. NaNi5, Ti–TiH2, Mg–MgH2
GvÀ̶ð¸À®Ä, ZÀgA À rAiÀÄ vÁådåUÀ¼° À è ¤UÀ¢¥ ü r
À ¹gÀĪÀ ªÀÄÄAvÁzÀ, «Ä±Àæ ¯ÉÆúÀzÀ vÉÆnÖUÀ¼À£ÀÄß C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ
DªÀÄèd£ÀPÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ¥ÀÄ£Àgï¸Áܦ¸À®Ä. H2 C£ÀÄß ±ÉÃRj¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸À§ºÀÄzÀÄ. F J¯Áè
9.8 ¨sÁgÀd® «ÄwUÀ¼ÄÀ ¸ÀA±ÉÆÃzsPÀ g À ÄÀ ¸ÀA±ÉÆÃzs£ É iÀÄ ªÀÄÆ®PÀ H2C£ÀÄß
À A
zÀPÀëªÁzÀ jÃwAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸À®Ä ¥ÀAiÀiÁAiÀÄðªÁzÀ
¨sÁgÀd®ªÀ£ÀÄß ªÁå¥ÀPÀªÁV £ÀÆåQèÃAiÀÄgï jAiÀiÁPÀÖgïUÀ¼À°è
vÀAvÀæeÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß ºÀÄqÀÄPÀ®Ä ¥ÉæÃgÉæ¹zÀªÀÅ.
ªÀÄAzÀPÁgÀPÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ «¤ªÀÄAiÀÄ QæAiÉÄAiÀÄ°è QæAiÀiÁ
vÀAvÀæUÀ¼À£ÀÄß CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁqÀ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ FzÀ È ¶Ö ¬ ÄAzÀ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï CxÀ ð ªÀ å ªÀ ¸ É Ü AiÀ Ä Ä
¤ÃgÀ£ÀÄß ºÉaÑ£À «zÀÄåvï «±ÉèõÀuÉ ªÀiÁqÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀAiÀiÁðAiÀĪÁVzÉ. ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß zÀæªÀ CxÀªÁ C¤®
CxÀ ª Á ºÀ ® ªÀ Å gÀ ¸ À U É Æ §â g À z À PÉ Ê UÁjPÉ U À ¼ À ° è G¥À qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï gÀÆ¥ÀzÀ°è ¸ÁUÁtÂPÉ ªÀÄvÀÄÛ ±ÉÃRgÀuÉ
GvÀà£ÀߪÁV D20 ªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼À£ÀÄß ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÉ Ã ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï CxÀ ð ªÀ å ªÀ ¸ É Ü AiÀ Ä ªÀ Ä Æ®
PÉÆõÀÖPÀ 9.3gÀ°è PÉÆqÀ¯ÁVzÉ. vÀvÀéªÁVzÉ. ±ÀQÛAiÀÄÄ «zÁåvï±ÀQÛAiÀÄ gÀÆ¥ÀzÀ°è ¥À¸Àj¸ÀzÉÃ
qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï gÀ Æ ¥À z À ° è g À Ä ªÀ Å zÉ Ã , ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï
D 20 C£À Ä ß ¨É à gÉ qÀ Ä ånÃjAiÀ Ä ªÀ i ï ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À
CxÀðªÀåªÀ¸ÜÉ AiÀÄ ¥ÀA æ iÉÆÃd£ÀªÁVzÉ. ¨sÁgÀvz À À EwºÁ¸Àz° À è
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. GzÁ :
¥À æ ¥ À æ x À ª À Ä ¨ÁjUÉ ªÀ i ÁUÀ ð zÀ ± À ð PÀ AiÉ Æ Ãd£É A iÀ Ä £À Ä ß
CaC2 + 2D2 O → C2 D2 + Ca (OD)2 CPÉÆÖçgï 2005gÀAzÀÄ ZÁ®£É ªÀiÁr ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß
SO3 + D2 O → D2 SO4 EAzs À £ À ª ÁV ªÉ Æ ÃmÁgÀ Ä UÁrAiÀ Ä £À Ä ß ZÀ ° ¸À ® Ä
Al 4 C3 + 12D2 O → 3CD4 + 4 Al (OD)3 G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯Á¬ÄvÀÄ. ¥ÁægÀA¨sÀzÀ°è 5% H2 C£ÀÄß CNG
AiÀÄ°è ¨Égɹ EAzsÀ£ÀªÁV £Á®ÄÌ ZÀPÀæUÀ¼À ªÉÆÃmÁgÀÄ
9.9 qÉʺÉÆæÃqÉÆæÃd£ï EAzsÀ£ÀªÁV ªÁºÀ£U À ¼À ° À è G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯Á¬ÄvÀÄ. ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À ±ÉÃPÀqÁ
qÉʺÉÆæÃqÀd£ï£ÀÄß zÀºÀ£ÀQæAiÉÄUÉ M¼À¥Àr¹zÁUÀ ºÉaÑ£À ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ºÀAvÀ ºÀAvÀªÁV ºÉaѹ C£ÀÄPÀÆ®PÀgÀªÁzÀ
¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ ±ÁRªÀ£ÄÀ ß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀz Û .É qÉʺÉÊqÉÆÃæ d£ï, ¹ÜwUÉ vÀ®Ä¥À§ºÀÄzÀÄ.
«ÄÃxÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ J¯ï¦f EAzs£ À U
À ¼
À À ¸ÀªiÀ Á£À ¥ÀjªÀiÁtzÀ°è EwÛÃa£À ¢£ÀUÀ¼À°è EzÀ£ÀÄß EAzsÀ£À PÉÆñÀUÀ¼À°è «zÀÄåvï
ªÉÆïï, zÀæªÀågÁ² ªÀÄvÀÄÛ UÁvÀæUÀ¼À°è zÀºÀ£À QæAiÉÄ £ÀqÉzÁUÀ GvÁàz£ À A É iÀÄ®Æè §¼À¸ÄÀ ªÀgÄÀ . ¸ÁªÀiÁ£Àå ±ÀQÛAiÀÄ DPÀgª À ÁV,
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ ±ÀQÛAiÀÄ zÀvÁÛA±ÀUÀ¼À ºÉÆðPÉAiÀÄ£ÀÄß DyðPÀ zÀȶ֬ÄAzÀ »vÀPÀgÀªÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄgÀQëvÀªÁzÀ qÉÊ
PÉÆõÀÖPÀ 9.5zÀ°è PÉÆqÀ¯ÁVzÉ. ºÉÊqÉÆæÃd¤£À DPÀgÀªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ªÀÄÄA¢£À
¢£ÀUÀ¼À°è ¤jÃQë¸À¯ÁVzÉ.
304 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

PÉÆõÀ×PÀ 9.5 «©ü£Àß EAzsÀ£ÀUÀ¼À zÀºÀ£À QæAiÉÄ ¬ÄAzÀ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁzÀ ±ÀQÛ ªÉÆïï, zÀæªÀågÁ² ªÀÄvÀÄÛ UÁvÀæUÀ¼À°è

zÀºÀ£ÀQæAiÉÄ £ÀqÉzÁUÀ ©qÀÄUÀqÉ

qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï zÀæªÀ ¹ÜwAiÀÄ°è J¯ï¦f «ÄÃxÉãï
AiÀiÁUÀĪÀ ±ÀQÛ Q.¯ÉÆÃ.(K.J)
¥ÀgïªÉÆïï 286 285 2220 880

¥ÀgïUÁæA 143 142 50 53

¥Àgï °Ãlgï 12 9968 25590 35

¸ÁgÁA±À
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÀUÀgÀĪÁzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ DVzÉ. MAzÉà MAzÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï£À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï F
J¯ÉPÁÖç£ï£À£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÁUÀ ªÀÄÆ®¨sÀÆvÀ PÀtªÁzÀ ¥ÉÆæÃmÁ£ï PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F jÃw EzÀÄ C£À£Àå UÀÄtªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀªÀĸÁܤUÀ½ªÉ. ¥ÉÆæöªÀĪÀiï (11H), qÀÄåmÉÃjAiÀĪÀiï (D or 21H) ªÀÄvÀÄÛ mÉæöʶAiÀÄA
(T or31H). mÉæöʶAiÀÄA «QgÀt ¥ÀlÄvÀéªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ½UÀÆ ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ½UÀÆ ¸ÁªÀÄåvÉ
vÉÆÃj¹zÀgÆ À «²µÀÖªÁzÀ UÀÄtUÀ½AzÀ DªÀvð À PÉÆõÀÖPz À °
À è ¥Àv
æ åÉ ÃPÀ ¸ÁÜ£ª À £
À ÄÀ ß ¥Àq¢
É zÉ. §æºÁäAqÀz°
À è ºÉÊqÉÆÃæ d£ï CvÀåAvÀ
«¥ÀÄ®ªÁVgÀĪÀ zsÁvÀĪÁVzÉ. DzÀgÉ EzÀÄ ¨sÆ À «ÄAiÀÄ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°è ªÀÄÄPÀÛ ¹ÜwAiÀÄ°è zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅ¢®è. ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
¨sÆ
À «ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ªÀÄÆgÀ£A É iÀÄ Cw ºÉZÄÀ Ñ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ¹ÜwAiÀÄ°è zÉÆgÀPÄÀ ªÀ zsÁvÀÄ. PÉÊUÁjPÉAiÀÄ°è, d¯Á¤® ¥À®l è QæAiÉÄAiÀÄ°è
¥ÉmÉÆæà gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ½AzÀ d®d£ÀPÀªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨ÉæöÊ£ï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß «zÀÄåvï «±ÉèõÀuÉUÉ M¼À¥Àr¹zÁUÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï G¥À GvÀà£ÀߪÁV ©qÀÄUÀqÉ DUÀÄvÀÛzÉ. qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï H-H §AzsÀ «WÀl£É JAxÁ°à (435.88KJ/
mol). JgÀqÀÄ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsåÉ §gÀĪÀ KPÀ §Azsz À À AiÀiÁªÀÅzÉà zsÁvÀÄUÀ½UÉ Cw ºÉZÄÀ .Ñ F UÀÄtªÀÅ ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¢Ã¥ÀzÀ°è (Atomic hydrogen torch)4000k GµÀÚvÉ GvÁàzÀ£É DUÀĪÀ°è G¥ÀAiÉÆÃUÀªÁVzÉ.
F GµÀÚvÉAiÀÄÄ ºÉaÑ£À zÀæªÀ£À ©AzÀÄ ºÉÆA¢zÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄß ¨É¸ÉAiÀÄ®Ä ¸ÀºÀPÁjAiÀiÁVzÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À IÄuÁvÀäPÀ
«WÀl£Á JAxÁ°àAiÀÄ Cw ºÉaÑgÀĪÀÅzÀgÀ¢AzÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ GµÀv Ú ÉAiÀÄ°è EzÀÄ ¤¶ÌçAiÀÄvÉ ºÉÆA¢zÉ. EzÀÄ ºÉaÑ£À J¯Áè
zsÁvÀÄUÀ¼ÉÆqÀ£É ¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀÆPÀÛ ¥Àj¹ÜwAiÉÆA¢UÉ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. J¯Áè «zsÀzÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄÆgÀÄ ªÀUÀðUÀ¼ÁV «¨sÁV¸À¯ÁVzÉ.
CAiÀiÁ¤Pï ºÉÊqÉæöÊqïì CxÀªÁ ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ, ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ ºÉÊqÉæöÊqïì CxÀªÁ CtÂéPÀ ºÉÊqÉæöÊqïì ªÀÄvÀÄÛ
¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÉöæ Êqïì CxÀªÁ RavÁ£ÀÄ¥ÁvÀvA É iÀÄ®èzÉ ºÉÊqÉöæ Êqïì. PÁëg¯
À Æ
É ÃºÀzÀ ºÉÊqÉöæ ÊqÀÄUÀ¼ÄÀ M¼ÉA
î iÀÄ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À ÁV
EgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¨ÉÃgÉ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. ¢£À¤vÀåzÀ fêÀ£ÀzÀ°è CtÂéPÀ UÀÄA¦£À
ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ºÉaÑ£À ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ (GzÁ : B2H6, CH4, NH3, H2O) ¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
¥Àj±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtzÀ°è ªÀÄvÀÄÛ qÉʺÉÆÃqÉÆÃæ d£ï ±ÉÃRgÀuÉ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÉÛêÉ. ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À EvÀgÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ
QæAiÉÄUÀ¼À®èzÉà ¥ÀæªÀÄÄRªÁV ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqïì, ¤ÃgÀÄ, CªÉÆäAiÀÄ, ªÉÄxÀ£Á¯ï, ªÀ£À¸Ààw vÀÄ¥Àà, ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄUÉ §¼À¸ÀĪÀgÀÄ. EªÀÅ ¯ÉÆúÀ GzÀÞgÀt QæAiÉÄAiÀÄ°è §ºÀ¼À ªÀĺÀvÀéªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
¯ÉÆúÀzÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß C¥ÀPÀ¶ð¸À®Ä EªÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨ÁºÁåPÁ±À PÁAiÀÄðPÀæªÀÄUÀ¼À°è, gÁPÉmïUÀ¼À°è EAzsÀ£ÀªÁV,
¨sÀ«µÀåzÀ°è qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï ¨sÀgÀªÀ¸ÉAiÀÄ ±ÀQÛAiÀiÁV ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæzÀƵÀtÂPÁjAiÀÄ®èzÀ EAzsÀ£ÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸À§ºÀÄzÀÄ.
(ºÉÊqÉÆæÃd£ï DyðPÀ ¥ÀzÁxÀðªÁVzÉ) ¤ÃgÀÄ ¸ÁªÀiÁ£Àå ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É CUÁzsÀªÁV ¹UÀĪÀ ¥ÀzÁxÀðªÁVzÉ
ºÁUÁV EzÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀÄvÀÄÛ eÉÊ«PÀªÁV ªÀĺÀvÀézÁVzÉ. ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¤ÃgÀÄ zÀæªÀ¢AzÀ WÀ£ÀPÉÌ ªÀÄvÀÄÛ C¤®PÉÌ
gÀÆ¥ÁAvÀgÀ ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ eÉÊ«PÀ ªÀÄAqÀ®zÀ°è ¤ÃgÀÄ §ºÀÄ ªÀÄÄRå¥ÁvÀæªÀ£Éßà ªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ. J¯Áè eÉÊ«PÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
¤Ãj£À ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ. ¤ÃgÀÄ ¨ÁVzÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¤Ãj£À CtÄ Cw ºÉZÀÄÑ zsÀÄÈ«ÃAiÀÄ
¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ°è Cw ºÉZÀÄÑ ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À ºÀ¨ÉAiÀÄ°è PÀrªÉÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
¤Ãj£À zÀÄÈ«ÃAiÀÄ ¸Àé¨sÁªÀzÀ PÁgÀt¢AzÀ EzÀÄ
J. CAiÀiÁ¤Pï ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁUÀ±ÀB CAiÀiÁ¤Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ MAzÀÄ GvÀÛªÀÄ zÁæªÀPÀ.
©. G¨sÀAiÀĪÀwð (DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀævÁåªÀÄè)ªÀ¸ÀÄÛªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ.
 ºÉÊqÉÆæÃd£ï 305

¹. ««zsÀ §UÉAiÀÄ ºÉÊqÉæÃmïìUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F UÀÄt¢AzÁV §ºÀ¼ÀµÀÄÖ ®ªÀtUÀ¼ÀÄ ºÉaÑ£À ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¤Ãj£À°è
«°Ã£ÀªÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ¤ÃgÀÄ UÀqÀĸÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ C¥ÁAiÀÄPÀgÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
±Á±ÀévÀ ªÀÄvÀÄÛ vÁvÁÌ°PÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£À JgÀqÀ£ÀÆß PÀÆqÁ fAiÉÆïÉÊmïìUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ PÀÈvÀPÀ CAiÀiÁ£ï «¤ªÀÄAiÀÄPÁgÀPÀUÀ½AzÀ
¤ªÁgÀuÉ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ.
¨sÁgÀd® D2O §ºÀ¼À ªÀÄÄRåªÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀ.Û ¸ÁªÀiÁ£Àå ¤ÃgÀ£ÄÀ ß «zÀÄåzï «¨sd À ¤ÃAiÀÄ ¥ÀĶ×ÃPÀgt
À PÉÌ M¼À¥r
À ¹ qÀÄånÃjAiÀĪÀiï
DPÉìöÊqï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛg.É D2O C£ÀÄß ªÀÄAzÀPÁgÀPU
À ¼ À è (Nuclear reactors) G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É
À ÁV £ÀÆåQèÃAiÀÄgïUÀ¼°
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï
H2O2 E£ÉÆßAzÀÄ PÀÄvÀƺÀ®PÁj CzÀÈ« gÀZÀ£É ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÁVzÀÄÝ PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è ZɮĪÉPÁgÀPÀªÁV, OµÀ¢ü
GzÀåªÀÄzÀ°è ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ°£Àå ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä, PÉÊUÁjPÉ ªÀÄvÀÄÛ UÀȺÀ §¼ÀPÉAiÀÄ vÁådåUÀ¼À°è ªÀiÁ°£Àå PÁgÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÁgÀuÉ
ªÀiÁqÀ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ
9.1 J¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À DzsÁgÀzÀªÉÄÃ¯É DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÁÜ£ÀªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄyð¹.
9.2 ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj. F ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼À zÀæªÀågÁ² C£ÀÄ¥ÁvÀ K£ÀÄ?
9.3 ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥Àj¹ÜwUÀ¼À°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï §UÉÎ ºÉüÀĪÀÅzÁzÀgÉ, KPÁtÄ gÀÆ¥ÀQÌAvÀ ¢é CtÄ gÀÆ¥ÀzÀ°è
KPÉ PÁt¹UÀÄvÀÛzÉ?
9.4 PÉÆïï UÁ幦üPÃÉ µÀ£ï «zsÁ£À¢AzÀ, ¥ÀqA É iÀÄĪÀ qÉÊ ºÉÊqÉÆÃæ d¤ß£À GvÁàz£
À A
É iÀÄ£ÀÄß ºÉÃUÉ ºÉaѸÄÀ «j?
9.5 qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß «zÀÄå¢éZÉÃzÀ£ÀzÀ «zsÁ£À¢AzÀ zÉÆqÀØ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¹. F
QæAiÉÄAiÀÄ°è «zÀÄå¢éÃZÉÒÃzÀåzÀ ¥ÁvÀæ K£ÀÄ?
9.6 F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀA¥ÀÆtðUÉƽ¹.
∆
(i) H2 ( g ) + M m Oo ( s) →

∆
(ii) CO ( g ) + H2 ( g ) 
ªÉÃUÀª ÀzsÀðPÀ
→

∆
(iii) C3H8 ( g ) + 3H2O ( g ) 
ªÉÃUÀª ÀzsÀðPÀ
→

(iv) Zn (s) + NaOH (aq ) 

→
GµÀÚ

9.7 H–H §Azsz

À À ºÉa£
Ñ À JAxÁ°àAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÀ ºÉÊqÉÆÃæ d£À£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¥Àw æ QæAiÀiÁvÀäPv
À É ZÀað¹.
9.8 F ¥À z À U À ¼ À §UÉ Î ¤ªÀ Ä UÉ Ã £À Ä w½¢zÉ ? (i) J¯É P ÁÖ ç £ï PÉ Æ gÀ v É (ii) J¯É P ÁÖ ç £ï ¤RgÀ v É
(iii) J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÀªÀÄÈ¢Þ ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¸ÀÆPÀÛ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀªÀÄyð¹.
9.9 J¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉAiÀÄ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ½UÉ CªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÉ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ
AiÀiÁªÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ¤jÃPÉë ªÀiÁqÀÄ«j.
9.10 (CnH2n + 2) «zsÀzÀ PÁ§ð£ï ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ®Æ¬Ä¸À DªÀÄè CxÀªÁ ¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼ÁV ªÀvÀð£É
vÉÆÃgÀÄvÀÛªÉAzÀÄ ¤jÃPÉë ªÀiÁqÀÄ«gÁ? ¤ªÀÄä GvÀÛgÀªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄyð¹.
9.11 RavÁ£ÀÄ¥ÁvÀvÉ E®èzÀ ºÉÊqÉæöÊqïì JA§ ¥ÀzÀzÀ §UÉÎ K£ÀÄ w½zÀÄPÉÆArgÀÄ«j. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀ¢AzÀ
F ««zsÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄîvÀÛªÉ JAzÀÄ ¤jÃPÉë ªÀiÁqÀÄ«gÁ...? ¤ªÀÄä GvÀÛgÀªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄyð¹.
9.12 ¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ±ÉÃRj¸À®Ä AiÀiÁªÀ jÃw G¥ÀAiÉÆÃUÀ DUÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ
¤jÃQë¸ÀÄ«j? «ªÀj¹.
306 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

9.13 ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï CxÀªÁ DQì ºÉÊqÉÆæÃd£ï mÁZïð (¢Ã¥ÀªÀ£ÀÄß) ºÉÃUÉ PÀvÀÛj¸ÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨É¸É
GzÉÝñÀPÉÌ ºÉÃUÉ PÁAiÀÄð¤ªÀð»¸ÀÄvÀÛªÉ? «ªÀj¹.
9.14 NH3, H2O ªÀÄvÀÄÛ HF, EªÀÅUÀ¼À°è AiÀiÁªÀÅzÀÄ ºÉaÑ£À ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ
JAzÀÄ ¤ÃªÀÅ ¤jÃPÉë ªÀiÁqÀÄ«j ªÀÄvÀÄÛ KPÉ?
9.15 ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆqÀ£É wÃPÀë÷ÚªÁV ªÀwð¹ ¨ÉAQAiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. F
¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è ¸ÀÄ¥ÀjavÀ CVß±ÁªÀÄPÀªÁzÀ CO2, C£ÀÄß ¨ÉAQ £ÀA¢¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸À§ºÀÄzÉÃ?
«ªÀj¹.
9.16 ¸ÀjAiÀiÁzÀ PÀæªÀÄzÀ°è eÉÆÃr¹j.
(i) CaH2, BeH2 ªÀÄvÀÄÛ TiH2 UÀ¼À ºÉZÁÑUÀĪÀ «zÀÄåvï ªÁºÀPÀvÀézÀ PÀæªÀÄzÀ°è
(ii) LiH, NaH ªÀÄvÀÄÛ CsH UÀ¼À ºÉZÁÑUÀĪÀ CAiÀiÁ¤Pï UÀÄt®PÀëtUÀ¼À PÀæªÀÄzÀ°è
(iii) H–H, D–D ªÀÄvÀÄÛ F–F UÀ¼À ºÉZÁÑUÀĪÀ §AzsÀ «¨sÀd£Á JAxÁ°àAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è
(iv) NaH, MgH2 ªÀÄvÀÄÛ H2O UÀ¼À ºÉZÁÑUÀĪÀ C¥ÀPÀ¶ð¸ÀĪÀ UÀÄtzÀ°è
9.17 H2O ªÀÄvÀÄÛ H2O2 gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆðPÉ ªÀiÁr.
9.18 ¤Ãj£À ‘DmÉÆà ¥ÉÆÃæ mÁ°¹¸ï’ JA§ ¥Àzz À À §UÉÎ K£ÀÄ CxÀð ªÀiÁrPÉÆArgÀÄ«j? EzÀgÀ ¥ÁæªÄÀ ÄRåvÉ
K£ÀÄ?
9.19 ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ F2 QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß, vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ GvÀ̵ÀðuÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðuÉ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É AiÀiÁªÀ
¥Àæ¨ÉÃzÀUÀ¼ÀÄ GvÀ̶ð¸ÀÄvÀÛªÉ / C¥ÀPÀ¶ð¸ÀÄvÀÛzÉ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¹.
9.20 F PɼÀV£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀA¥ÀÆtðUÉƽ¹.
(i) Pb S (s) + H2O2 (aq ) →
(ii) MnO4– (aq ) + H2O2 (aq ) →
(iii) CaO (s) + H2O ( g ) →
(v) AlCl 3 ( g ) + H2O ( l ) →
(vi) Ca 3 N 2 (s) + H2O ( l ) →

ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ¼£ À qÀAvÉ «¨sÁV¹ (a) d°ÃAiÀÄ «¨sd

À ÄÀ ß PɼPÀ A À £É (b) GvÀ̵Áð¥ÀP± À PÀ ªÀÄvÀÄÛ (c) d°ÃPÀgt
À ð À
9.21 ¸ÁªÀiÁ£Àå gÀÆ¥ÀzÀ ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¹.
9.22 ¤Ãj£À vÁvÁÌ°PÀ ªÀÄvÀÄÛ ±Á±ÀévÀ UÀqÀ¸ÀÄvÀ£À GAmÁUÀ®Ä PÁgÀtUÀ¼ÉãÀÄ?
9.23 UÀqÀ¸ÀĤÃgÀ£ÀÄß ªÉÄzÀĤÃgÀÄ ªÀiÁqÀĪÀ PÀÈvÀPÀ CAiÀiÁ£ÀÄ «¤AiÀĪÀÄAiÀÄPÁgÀPÀ gɹ£ïìUÀ¼À «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ
vÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß ZÀað¹.
9.24 ¤Ãj£À G¨sÀAiÀĪÀwð (amphoteric) ¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀÅzÀPÉÌ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß
§gɬÄj.
9.25 ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï GvÀ̵ÀðtPÁjAiÀiÁV ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðtPÁjAiÀiÁV PÁAiÀÄ𠤪Àð»¸ÀÄvÀÛzÉ.
JA§ÄzÀ£ÀÄß gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀªÀÄyð¹.
9.26 R¤d«®èzÀ ¤ÃgÀÄ(demineralised) JAzÀgÉãÀÄ? ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ AiÀiÁªÀ jÃw zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ?
9.27 R¤d«®èzÀ ¤ÃgÀÄ CxÀªÁ C¸À«vÀ ¤ÃgÀÄ PÀÄrAiÀÄĪÀ GzÉÝñÀPÉÌ §¼À¸À§ºÀÄzÉÃ? E®è¢zÀÝgÉ ºÉÃUÉ
EzÀÄ G¥ÀAiÉÆÃUÀ DUÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ?
9.28 eÉÊ«PÀ ¥Àj¸ÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ eÉÊ«PÀ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è ¤Ãj£À G¥ÀAiÀÄÄPÀÛvÉUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¹.
9.29 ¤Ãj£À AiÀiÁªÀ UÀÄt CzÀ£ÀÄß zÁæªÀPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ? AiÀiÁªÀ jÃwAiÀÄ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß CzÀÄ (i) PÀgÀV¸ÀÄvÀÛzÉ (ii) d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£ÉUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
ºÉÊqÉÆæÃd£ï 307

9.30 H2O ªÀÄvÀÄÛ D2O, UÀ¼À UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß w½zÀÄ D2O ªÀ£ÀÄß PÀÄrAiÀÄĪÀ GzÉÝñÀPÁÌV G¥ÀAiÉÆÃV¸À§ºÀÄzÁ
JA§ÄzÀ£ÀÄß AiÉÆÃa¸ÀÄ«gÁ?
9.31 d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É ªÀÄvÀÄÛ d°ÃPÀgÀt ¥ÀzÀUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À ªÀåvÁå¸ÀªÉãÀÄ?
9.32 ®ªÀtAiÀÄÄPÀÛ ºÉÊqÉöæ ÊqÀÄUÀ¼ÄÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU½
À AzÀ C®à ªÀiÁvÀz É iÀÄÄvÀÛz?É
æ À ¤ÃgÀ£ÄÀ ß ºÉÃUÉ ºÉÆgÀ vÉUA
9.33 ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 15, 19, 23 ªÀÄvÀÄÛ 44 EgÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ½AzÀ qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ÉÆqÀ£É ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß
GAlÄ ªÀiÁrzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À ¸Àé¨sÁªÀzÀ §UÉÎ ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß ¤jÃQë¸ÀÄ«j? ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ CªÀÅUÀ¼À
ªÀvÀð£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆð¹j.
9.34 C®Äå«Ä¤AiÀÄA (III) PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀvÉæöåÃPÀªÁV (i) ¸ÁªÀiÁ£Àå
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ (ii) C«ÄèÃAiÀÄ ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ (iii) ¥Àv æ Áå«ÄèÃAiÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ ¤ÃªÀÅ zÁæªt À zÀ°è
AiÀiÁªÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß ¤jÃQë¸ÀÄ«j? CªÀ±ÀåPÀ«gÀĪÀ°è gÀ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
9.35 H2O2, ZÀ®ÄªÉPÁgÀPÀªÁV ºÉÃUÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ?
9.36 F PɼÀV£À ¥ÀzÀUÀ½AzÀ ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß CxÉÊð¸ÀÄ«j.
(i) ºÉÊqÉÆæÃd£ï CxÀð±Á¸ÀÛç (ii) ºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀgÀt (iii) ‘¹£ïUÁå¸ï’ (iv) d¯Á¤® ªÀUÁðªÀuÉ QæAiÉÄ
(v) EAzsÀ£À PÉÆñÀ ?
308
s-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀzÀ C¨sÁå¸ÀzÀ £ÀAvÀgÀ
• PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä,
• PÁë g À ¨s À ¸ À ä ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À ªÀ Ä vÀ Ä Û CªÀ Å UÀ ¼ À
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄt®PÀëtUÀ¼À §UÉÎ
«ªÀj¸À®Ä,
• OzÉÆåÃVPÀªÁV ¥ÁæªÀÄÄRåªÁzÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
ªÀ Ä vÀ Ä Û PÁå°ì A iÀ Ä A ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À ºÁUÀ Æ
¥ÉÆÃmïð ¯ÁåAqï ¹ªÉÄAlÄ GvÁàzÀ£É,
UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß
«ªÀj¸À®Ä.
• ¸ÉÆÃrAiÀÄA, ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA, ªÉÄVßùAiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ìAiÀÄAUÀ¼À eÉÊ«PÀ ªÀĺÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß
w½AiÀÄ®Ä
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÁzÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
WÀlPÀ 10
PÁëgÀ ªÀÄvÀÄÛ PÁëgÀ¨sÀ¸Àä(D®Ì¯ÉÊ£ï Cxïð) ¯ÉÆúÀUÀ¼À UÀÄA¦£À ªÉÆzÀ® zsÁvÀÄ CzÉÃ
UÀÄA¦£À EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ½AzÀ C£ÉÃPÀ «zsÀUÀ¼À°è ©ü£ÀߪÁVgÀÄvÀÛzÉ.
AiÀiÁªÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À°è PÉÆ£ÉAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï CvÀåAvÀ ºÉÆgÀV£À
s-PÀPÀëPÀPÉÌ ¥ÀæªÉò¸ÀÄvÀÛzÉAiÉÆÃ, CAvÀºÀ zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ
s-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼É£À߯ÁUÀÄvÀÛzÉ. s-PÀPÀëPÀªÀÅ PÉêÀ® JgÀqÀÄ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆAzÀ§ºÀÄzÁzÀÄzÀjAzÀ, DªÀvð À PÉÆõÀÖPz À °À è PÉêÀ® JgÀqÄÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÄÀ
UÀÄA¥ÀÄ (1) ªÀÄvÀÄÛ (2) s-¨ÁèPïUÉ ¸ÉÃjgÀÄvÀÛzÉ. DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°è
1£Éà UÀÄA¦£À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ: °yAiÀÄA, ¸ÉÆÃrAiÀÄA, ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA,
gÀÄ©rAiÀÄA, ¹Ã¹AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥Áæ¤ìAiÀÄA. CªÀ£ÀÄß MmÁÖV PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
J£ÀÄßvÁÛgÉ. EzÀPÉÌ PÁgÀt CªÀÅUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ¥À槮 PÁëjÃAiÀÄ
UÀÄt«gÀĪÀ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. JgÀqÀ£Éà UÀÄA¦£À
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ; ¨Éj°AiÀÄA, ªÉÄVßùAiÀÄA, PÁå°ìAiÀÄA, ¸ÁÖç¤ìAiÀÄA, ¨ÉÃjAiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ gÉÃrAiÀÄA. F zsÁvÀÄUÀ¼À°è ¨ÉjðAiÀÄA£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ EvÀgÀ
zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÁëgÀ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ J£ÀÄßvÁÛgÉ. F jÃw PÀgÉAiÀÄ®Ä
PÁgÀtªÉAzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ PÁëjÃAiÀÄ UÀÄt
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ EªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqïUÀ¼ÄÀ ¨sÆ À vÉÆUÀmÉAiÀÄ°è PÁt¹UÀÄvÀÛªÉ.
ªÀÄvÀÄÛ °yAiÀÄA, gÀÄ©rAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¹Ã¹AiÀÄA C®à¥ª æÀ iÀ ÁtzÀ°è ®©ü¸ÄÀ vÀª
Û .É
(PÉÆõÀÖPÀ 10.1).¥sÁæ¤ìAiÀÄA C¢üPÀ «QgÀt²Ã® zsÁvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EzÀgÀ
CvÀå¢üPÀ DAiÀÄĵÀåªÀżÀî ¸ÀªÀÄ£À¸ÁܤAiÀiÁzÀ 223Fr £À CzsÁðAiÀÄĵÀåPÁ®
PÉêÀ® 21 ¤«ÄµÀU¼ À ÄÀ . ¨sÆ
À vÉÆUÀmA
É iÀÄ°è ®¨såÀ vÉUÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV PÁëg¨ À ¸Às äÀ
¯ÉÆúÀUÀ¼À°è PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßùAiÀÄA PÀæªÀĪÁV 5 ªÀÄvÀÄÛ 6£ÉÃ
¸ÁÜ£ÀzÀ°èzÉ. ¸ÁÖç¤ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃjAiÀÄAUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼À C®à¥ÀæªÀiÁtzÀ°è
ªÀiÁvÀæ ®¨sÀåªÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¨Éj°AiÀÄA «gÀ¼ÀªÁVAiÀÄÆ ªÀÄvÀÄÛ gÉÃrAiÀÄA
CvÀåAvÀ «gÀ¼ÀªÁV EzÀÄÝ, EzÀÄ †CVß²¯ÉAiÀÄ°è PÉêÀ® 10–10 ¥Àæw±ÀvÀ
ªÀiÁvÀæ EgÀÄvÀÛzÉ. (PÉÆõÀÖPÀ 10.2)
* †
s¸À¥ÀÆgÀªÁzÀ PÀ°è¤AzÀ PÀÆrzÀ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ºÉÆgÀ¥ÀzÀgÀªÉà ¨sÀÆvÉÆUÀmÉ ¯ÁªÁgÀ¸À (PÀgÀVzÀ §AqÉ)
vÀA¥ÁV UÀnÖAiÀiÁzÁUÀ GAmÁUÀĪÀ MAzÀÄ ¥ÀæPÁgÀzÀ ²¯É.
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 309

10.1. I£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ: PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ DªÉñÀ¢AzÀ ºÉÆgÀ J¯ÉPÁÖç£ï CvÀåAvÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁj
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉåAiÀÄÄ C¢üPÀªÁzÀAvÉ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ gÀ Q ë ¸ À ® à q À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ CAiÀ i Á¤ÃPÀ g À t JAxÁ°à A iÀ Ä Ä
vÀªÀÄä ¨sËwPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼À°è MAzÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
¤AiÀÄ«ÄvÀªÁzÀ ¥Àª æ ÈÀ wÛAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀª
Û .É PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼
À À 10.1.4 ºÉÊqÉæñÀ£ï JAxÁ°à (d°ÃPÀgÀt JAxÁ°à)
¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ, ¨sËwPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À UÁvÀæ C¢üPÀªÁzÀAvÉ,
F PɼÀUÉ «ªÀj¸À¯ÁVzÉ.
ºÉÊqÉæñÀ£ï JAxÁ°àAiÀÄÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
10.1.1 E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À
Li+> Na+ > K+ > Rb+ > Cs+
J¯Áè PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼
À ®
À Æè CzÀgÀ ±ÉÃæ µÀ× C¤®zÀ wgÀĽ£À
ºÉÆgÀUÉ MAzÀÄ ªÉïɣïì E¯ÉPÁÖç£ï ns1 EgÀÄvÀÛzÉ. (PÉÆõÀÖPÀ Li+ UÉ d°ÃPÀgÀt ¸ÁªÀÄxÀðå CvÀåAvÀ C¢üPÀªÁV
10.1). F zsÁvÀÄUÀ¼À CvÀåAvÀ ºÉÆgÀV£À ªÉïɤì PÀPÉëAiÀÄ°è EgÀĪÀÅzÀjAzÀ °yAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼ÀÄ ºÉZÁÑV
¸Àr®ªÁV »r¢gÀĪÀ s-E¯ÉPÁÖç£ï, EgÀĪÀÅzÀjAzÀ d°ÃPÀgÀtUÉÆArªÉ. GzÁ: LiCl· 2H2O.
EªÀÅUÀ¼ÄÀ zs£
À «
À zÀÄåzÁªÉñÀ«gÀĪÀ ¯ÉÆúÀU¼ À ÁVªÉ. EªÀÅUÀ¼ÄÀ 10.1.5 ¨sËwPÀ UÀÄt ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
²ÃWÀæªÁV E¯ÉPÁÖç£ï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ M CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
+
J¯Áè PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ¨É½îAiÀÄAvÉ ©½AiÀiÁzÀ ªÀÄÈzÀÄ
¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAzÀ F ¯ÉÆúÀU¼ À ÄÀ JAzÀÆ ¥ÀPæ ÈÀ wAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ ºÀUÀÄgÀªÁzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ. F zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ zÉÆqÀØ UÁvÀæ
ªÀÄÄPÀÛ¹ÜwAiÀÄ°è PÁt¹UÀ¯ÁgÀªÀÅ.
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ PÀrªÉÄ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉ¢ªÉ. F
zsÁvÀÄ ¸ÀAPÉÃvÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ®PÀëtUÀ¼ÀÄ UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ E½zÀAvÉ C¢üPÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
Li 1s 2s
2 1 DzÀgÉ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA£À ¸ÁAzÀævÉAiÀÄÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄAVAvÀ
°yAiÀÄA
PÀrªÉÄ. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À °À è PÉêÀ® MAzÀÄ ªÉïɣïì E¯ÉPÁÖç£ï
¸ÉÆÃrAiÀÄA Na 1s22s22p63s1
EgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¯ÉÆûÃAiÀÄ §AzsÀ zÀħð®ªÁVgÀĪÀÅzÀÄ.
¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA K 1s22s22p63s23p64s1 DzÀÝjAzÀ CªÀÅUÀ¼À zÀª æ À£À ©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢©AzÀÄ PÀrªÉÄ
gÀÄ©ÃrAiÀÄA Rb 1s22s22p63s23p63d104s24p65s1 EgÀÄvÀÛzÉ. PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ®ªÀtUÀ¼ÀÄ
GvÀ̵ÀðtPÁj eÁé¯ÉUÉ «²µÀÖ §tÚ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. CvÀåAvÀ
¹Ã¹AiÀÄA Cs 1s22s22p63s23p63d104s2
4p64d105s25p66s1 or [Xe] 6s1 ºÉÆgÀPÀPÀëPÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄ, eÁé¯ÉAiÀÄ vÁ¥À¢AzÀ ºÉaÑ£À
ZÉÊvÀ£åÀ ªÄÀ lÖPÌÉ G¢Ý¥£
À U À ÆÉ ¼ÀÄvî z
ÛÀ .É G¢æPÛÀ E¯ÉPÁÖç£ÄÀ ªÉÄð£À
¥sÁæ¤ìAiÀÄA Fr [Rn]7s1
ZÉÊvÀ£ÀåªÀÄlÖPÉÌ vÁvÁÌ°PÀªÁV Kj, C£ÀAvÀgÀ ªÀÄÆ® ªÀÄlÖPÉÌ
10.1.2 ¥À g À ª À i ÁtÄ ªÀ Ä vÀ Ä Û CAiÀ i Á¤Pï wæ d åUÀ ¼ À Ä zsÀĪÀÄÄPÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAzÀ PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ eÁé¯ÉUÉ «²µÀÖ
DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ MAzÀÄ ¤¢ðµÀÖ DªÀvÀðzÀ°ègÀĪÀ §tÚ ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ. zÀÈPÉÆÎÃZÀgÀ ªÀ®AiÀÄzÀ°è PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
PÁë g À ¯ É Æ ÃºÀ z À ¥À g À ª À i ÁtÄ, D DªÀ v À ð zÀ ° è CvÀ å AvÀ
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ «QgÀtUÀ¼ÀÄ F PɼÀV£ÀAwzÉ.
zÉÆqÀØ UÁvÀæªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ UÀÄA¦£À°è
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå KjPÉAiÀiÁzÀAvÉ, ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À UÁvÀæ zsÁvÀÄ Li Na. K Rb Cs
zÉÆqÀz Ø ÁUÀÄvÀzÛ .É KPÀªÃÉ ¯É¤A ì iÀÄ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ (M+) CªÀÅUÀ¼À §tÚ PÀqÀÄPÉA¥ÀÄ ºÀ¼À¢ £ÉÃgÀ¼É PÉA¥ÀÄ ¤Ã°
ªÀiÁvÀÈ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½VAvÀ QjzÁVgÀÄvÀÛzÉ. °yAiÀÄA¤AzÀ (QæªÀÄì£ï) £ÉÃgÀ¼É
¹Ã¹AiÀÄAUÉ ºÉÆÃUÀĪÁUÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ¤Pï λ/nm 670.8 589.2 766.5 780.0 455.5
wædåUÀ¼ÀÄ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß F §tÚ ªÉÊ«zsÀåzÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄïÉ
10.1.3 CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à UÀÄgÀÄw¸À§ºÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉèêÀiï ¥sÉÆÃmÉÆêÉÄnæ CxÀªÁ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ §ºÀ¼À ¥À g À ª À iÁtÄ C¨Áì ¥ À ð ¸À £ ï ¸ÉàPÉÆÖçøÉÆÌæAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ
PÀrªÉÄAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ UÀÄA¦£À°è °yAiÀÄA¤AzÀ ¤zsðÀ j¸À§ºÀÄzÀÄ. F zsÁvÀÄUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ¨É¼PÀ ÄÀ ©zÁÝU,À
¹Ã¹AiÀÄAUÉ PɼÀUÉ E½zÀAvÉ, PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. »ÃjPÉAiÀiÁzÀ ¨É¼ÀQ£À ±ÀQÛAiÀÄÄ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ MAzÀÄ
UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ §AzÀAvÉ. UÁvÀæzÀ ºÉZÁÑUÀÄ«PÉAiÀÄÄ E¯ÉPÁÖ磣 À ÀÄß PÀ¼z É ÄÀ PÉƼÀî®Ä ¸ÁPÁUÀÄvÀÛz.É F UÀÄtªÀ£ÄÀ ß
£À Æ åQè A iÀ Ä ¸ï£À zs À £ À « zÀ Ä åzÁªÉ à ±À z À ºÉ Z ÁÑ U À Ä «PÉ U É
¹Ã¹AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA ¥Àq¢ É gÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼£
À ÄÀ ß
ºÉÆð¹zÁUÀ C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ. ªÀÄvÀÄÛ £ÀÆåQèAiÀĸï£À
zÀÄåw«zÀÄåvÆ É ÌñÀzÀ «zÀÄåzÁUÀU æ U
À ¼
À °
À è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
310 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

PÉÆõÀ×PÀ 10.1 PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ

°yAiÀÄA ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA gÀÄ©AiÀÄA ¹Ã¹AiÀÄA ¥Áæ¤ìAiÀÄA
UÀÄt
Li Na K Rb Cs Fr
¥ÀgÀªÀiÁtĸÀASÉå 3 11 19 37 55 87
¥ÀgÀªÀiÁtÄ zÀæªÀågÁ² (g mol )
–1
6.94 22.99 39.10 85.47 132.91 (223)
E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À [He] 2s1 [Ne] 3s 1
[Ar] 4s 1
[Kr] 5s 1
[Xe] 6s 1
[Rn] 7s1
CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à (kJ mol–1) 520 496 419 403 376 ~375
ºÉÊqÉæõÀ£ï JAxÁ°à /kJ mol –1
–506 –406 –330 –310 –276 –
¯ÉÆûPÀ wædå / pm 152 186 227 248 265 –
CAiÀiÁ¤PÀ wædå M / pm
+
76 102 138 152 167 (180)
zÀæªÀ£À©AzÀÄ / K 454 371 336 312 302 –
PÀÄ¢©AzÀÄ / K 1615 1156 1032 961 944 –
¸ÁAzÀævÉ / g cm –3 0.53 0.97 0.86 1.53 1.90 –
²µÀÖ «¨sÀªÀUÀ¼ÀÄ E / V for (M /M)
 + –3.04 –2.714 –2.925 –2.930 –2.927 –
†
²¯ÁUÉÆüÀzÀ°è ®¨sÀåvÉ 18* 2.27** 1.84** 78-12* 2-6* ~ 10 –18 *
* ¦¦JA(part per million), ** vÀÆPÁ£ÀĸÁgÀ ¥Àæw±ÀvÀ
†
²¯ÁUÉÆüÀ: ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ºÉÆgÀ¥ÀzÀgÀÄ: EzÀgÀ vÉÆUÀmÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÆgÀºÉÆ¢PÉAiÀÄ ¨sÁUÀ
10.1.6 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ ªÀwð¹ £ÉÊmÉæöÊqÀ£ÀÄß, Li3,N GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ. EzÀÄ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À ÀÄ UÁvÀz æ À°è zÉÆqÀzØ ÁVzÀÄÝ, CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À °yAiÀÄA£À MAzÀÄ «²µÀÖ UÀÄt. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ¤ÃgÀÄ
JAxÁ°àAiÀÄÄ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼ÀÄ C¢üPÀ ªÀÄvÀÄÛ UÁ½AiÉÆA¢UÉ ºÉZÀÄÑ QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVgÀÄvÀ Û ª É . UÀ Ä A¦£À ° è PÉ ¼ À U É E½zÀ A vÉ CªÀÅUÀ¼£À ÄÀ ß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¹ÃªÉÄ JuÉA
Ú iÉƼÀUÉ EnÖgÄÀ vÁÛg.É
QæAiÀiÁ²Ã®vÉ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀªÀĸÉå 10.1
(i) UÁ½AiÉ Æ A¢UÉ Qæ A iÀ i Á²Ã®vÉ : PÁë g À ¯ É Æ ÃºÀ U À ¼ À £ À Ä ß KO2 £À°è K£À GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw JµÀÄÖ?
±ÀĵÀÌUÁ½UÉ vÉgÉ¢mÁÖUÀ CªÀÅUÀ¼ÀÄ DPÉìöÊqïUÀ¼ÁV ¥ÀjºÁgÀ
¥ÀjªÀvð À £ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛª.É F DPÉìöÊqïUÀ¼ÄÀ vÉêÁA±Àª£ À ÄÀ ß ¸À Æ ¥À g ï DPÉ ì ö Êqï CAiÀ i Á£À Ä O 2– ; ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ª À Å
»ÃjPÉÆAqÀÄ ºÉÊqÁæPöìÉ ÊqïUÀ¼ÁUÀĪÀŪÀÅ. F PÁgÀt¢AzÀ vÀl¸ÀܪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA£À GvÀ̵ð À t ¹Üw + 1
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä ºÉƼÀ¥À£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀŪÀÅ.
CªÀ Å UÀ ¼ À Ä DQì d £ï£À ° è wÃPÀ ë ÷ Ú ª ÁV GjzÀ Ä (ii) ¤Ãj£É Æ A¢UÉ Qæ A iÀ i Á²Ã®vÉ : PÁë g À ¯ É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä
DPÉìöÊqïUÀ¼ÁUÀĪÀŪÀÅ. »ÃUÉ GjAiÀÄĪÁUÀ, °yAiÀÄA, ¤Ãj£É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï ªÀ Ä vÀ Ä Û
°yAiÀÄA ªÀiÁ£ÉÆÃPÉöì Êqï£ÀÆß, ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÉÆÃrAiÀÄA qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀŪÀÅ.
¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqïC£ÀÆß EvÀgÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ¸ÀÆ¥Àgï
2 M + 2H2 O → 2 M + + 2 OH − + H2
DPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. EAvÀºÀ ¸ÀÆ¥Àgï
DPÉöì ÊqïUÀ¼° À è O2– CAiÀiÁ£ÀÄ, zÉÆqÀØ zs£
À À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ (M = MAzÀÄ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀ)
JAzÀgÉ K+, Rb+, Cs+.EzÁÝUÀ ªÀiÁvÀæ ¹Ügª À ÁVgÀĪÀÅzÀÄ. °yAiÀÄA£À E ªÀiË®åªÅÀ CvÀåAvÀ IÄuÁvÀäPª À ÁVzÀÝgÆ À ,
CzÀ Ä ¤Ãj£É Æ A¢UÉ , ¸É Æ ÃrAiÀ Ä AVAvÀ PÀ r ªÉ Ä
( )
4 Li + O2 → 2 Li 2 O DPÉìöÊqï
wêÀ æ v É ¬ ÄAzÀ ªÀ w ð¸À Ä vÀ Û z É . EzÀ P É Ì °yAiÀ Ä A£À
2 Na + O → Na O ( ¥ÀgÉÆÃPÉìöÊqï)
2 2 2 QjzÁzÀ UÁvÀæ ªÀÄvÀÄÛ CvÀåAvÀ ºÉaÑ£À d°ÃPÀgÀt
M + O → MO ( ¸ÀÀÄ¥ÀgïDPÉìöÊqï)
2 2
±ÀQÛ PÁgÀtªÁVzÉ. F UÀÄA¦£À EvÀgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ «¸ÉÆáÃlPÀvɬÄAzÀ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ.
( M = K, Rb, Cs)
(M = K, Rb, Cs) CªÀ Å UÀ ¼ À Ä ¥É Æ æ à mÁ£ï£À £ À Ä ß ( H+) PÉ Æ qÀ Ä ªÀ A vÀ º À
F J¯Áè DPÉìöÊqïUÀ¼À°è PÁëgÀ ¯ÉÆúÀzÀ GvÀ̵Àðt ¹Üw +1 D¯ÉÆÌúÁ¯ï, C¤®gÀÆ¥ÀzÀ CªÉÆäAiÀiÁ ªÀÄvÀÄÛ
DVgÀĪÀÅzÀÄ. °yAiÀÄA UÁ½AiÀÄ°è£À £ÉÊmÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ C¯ÉÌöÊ£ÀÄUÀ¼ÉÆA¢UÀÆ ªÀwð¸ÀĪÀªÀÅ.
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÉÆA¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 673K
(iii) qÉÊ
(°yAiÀÄAUÉ 1073K) GµÀÚvÉAiÀÄ°è PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd¤£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
2 M + H2 → 2 M + H −
J¯Áè PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼À ºÉÊqÉæöÊqïUÀ¼ÀÄ CAiÀiÁ¤Pï
WÀ£U
À ¼
À ÁVzÀÄÝ, C¢üPÀ PÀgU
À ÄÀ ªÀ ©AzÀĪÀ£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀª
Û .É
(iv) ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÉÆA¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
ºÁå¯Æ É Ãd£ïUÀ¼Æ É A¢UÉ wÃPÀ÷ë ªÚ ÁV ªÀwð¹ CAiÀiÁ¤Pï
ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß, M+X– GAlĪÀiÁqÀĪÀŪÀÅ. DzÀgÉ
°ÃyAiÀÄA ºÁå¯ÊÉ qïUÀ½UÉ ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤A
ì iÀÄ UÀÄt«gÀÄvÀz
EzÀÄ °yAiÀÄA£À C¢üPÀ zsÈÀ «ÃPÀgt À (¥ÉÆîgÉʸÉõÀ£ï)
¸ÁªÀÄxÀåð¢AzÁVzÉ. (¥ÉÆîgÉʸÉõÀ£ï JAzÀgÉ
zsÀ£ÁvÀäPÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ IÄuÁvÀäPÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
E¯É P ÁÖ ç £ ï ªÉ Æ ÃqÀ ª À £ À Ä ß «gÀ Æ ¥À U É Æ ½¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä ).
°ÃyAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄ UÁvÀæzÀ°è Cwà QjzÁVzÉ
ªÀÄvÀÄÛ IÄuÁvÀäPÀ ºÁå¯ÉÊqï CAiÀiÁ¤£À ¸ÀÄvÀÛ®Æ
EgÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀªÀ£ÀÄß «gÀÆ¥ÀUÉƽ¸ÀĪÀ
¸ÁªÀÄxÀåð C¢üPÀªÁVzÉ. IÄuÁvÀäPÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
UÁvÀ æ zÉ Æ qÀ Ø z ÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ¸À Ä ®¨s À ª ÁV
«gÀ Æ ¥À U É Æ ½¸À § ºÀ Ä zÁVzÉ . PÁë g À ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À
ºÁ¯É Ê qÀ Ä UÀ ¼ À ° è °yAiÀ Ä A CAiÉ Æ ÃqÉ Ê qï C¢ü P À
¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
(v) C¥À P À µ À ð t UÀ Ä t: PÁë g À ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä ¥À æ § ®
C¥À P À µ À ð tPÁjUÀ ¼ À Ä . EªÀ Å UÀ ¼ À ° è °yAiÀ Ä A
CvÀ å AvÀ ¥À æ § ®ªÁVzÀ Ä Ý, ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A CvÀ å AvÀ
PÀ r ªÉ Ä C¥À P À µ À ð tPÁjAiÀ i ÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä PÉ Æ ÃµÀ × P À
10.1, C¥ÀPÀµÀðt ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À ²µÀÖ
«zÀ Ä åzs Á UÀ æ « ¨s À ª À (E) ªÀ i Á£À z À A qÀ z À ªÀ Ä Æ®PÀ
C¼ÉAiÀħºÀÄzÀÄ. EzÀÄ F PɼÀV£À §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À
MlÄÖ ¸ÀÆZÀPÀªÁVzÉ.
M(s) → M(g) (GvÀà£À£À JAxÁ°à)
M(g) → M+(g) + e– (CAiÀiÁ¤PÀgÀt JAxÁ°à)
M+(g) + H2O → M+(aq) (ºÉÊqÉæãï JAxÁ°à)
°yAiÀÄA£À d°ÃPÀgÀt JAxÁ°à Cwà ºÉZÀÄÑ. CzÀPÉÌ
°yAiÀÄA CAiÀiÁ¤£À QjzÁzÀ UÁvÀæ PÁgÀt. d°ÃPÀgtÀ
JAxÁ°àAiÀÄÄ C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ºÉZÀÄÑ IÄuÁvÀäPÀ
E ªÀiË®å ªÀÄvÀÄÛ ºÉZÀÄÑ C¥ÀPÀµÀðt ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
311
¸ÀªÀĸÉå 10.2
PɼÀV£À CAiÀiÁ¤Pï ªÀUÀðUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À C¥ÀPÀµÀðt
§®zÀ E½PÉ PÀæªÀÄzÀ°è eÉÆÃr¹.
I–, Ag, Cl–, Li, Na
E for Cl2/Cl– is +1.36,
for I2/I– + 0.53, for Ag+ /Ag is +0.79,
Na+ /Na –2.71 and for Li+ /Li is – 3.04.
¥ÀjºÁgÀ
Li > Na > I– > Ag > Cl– F PÀæªÀÄzÀ°èzÉ.
(vi) z˻
æ À CªÉÆäAiÀiÁzÀ°£è À zÁæªt
À UÀ¼ÄÀ : PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼
À ÄÀ
zÀæªÀ CªÉÆäAiÀiÁzÀ°è PÀgÀV PÀqÀÄ ¤Ã° §tÚzÀ
Û .É
zÁæªÀtUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F zÁæªÀtªÀÅ
ªÁºÀPÀvÁ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
M + ( x + y ) NH3 → [M ( NH3 )x ]+ + [e ( NH3 )y ]−
CªÉÆäAiÀÄAiÀÄÄPÀÛ E¯ÉPÁÖç£ï ¨É¼ÀQ£À zÀÈUÉÆÎÃZÀgÀ
PÉ ë à vÀ æ ¢ AzÀ ±À Q Û A iÀ Ä £À Ä ß »Ãj ¤Ã° §tÚ ª À £ À Ä ß
ºÉÆgÀ¸Æ À ¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ zÁæªt À ªÀÅ ¤Ã° §tÚ ¥ÀqAÉ iÀÄÄvÀz
Û .É
F zÁæªt À ªÀÅ ¥ÁgÁPÁAwÃAiÀÄ ªÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÁUÉÃ
ElÖ°è ¤zsÁ£ÀªÁV ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£À£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁr
CªÉÄÊqï DV ¥ÀjªÀwðvÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
M + ( am ) + e − + NH3 (1) → MNH2( am ) + 1 2 H2 ( g )
( E°è ‘ am’ CªÉ Æ Ã¤AiÀ i ÁzÀ ° è zÁæ ª À t JAzÀ Ä
¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.)
¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ zÁæªÀtzÀ°è ¤Ã° §tÚªÀÅ PÀAa£À §tÚPÉÌ
§zÀ¯ÁV CPÁAwÃAiÀĪÁUÀÄvÀÛzÉ.
10.1.7 G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
°yAiÀÄA ¯ÉÆúÀzÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀU¼ À ÄÀ : °yAiÀÄA ¯ÉÆúÀª£ À ÄÀ ß
«Ä±Àæ¯ÉÆúÀªÁV, GzÁ: ¹Ã¸ÀzÉÆA¢UÉ ªÉÆÃmÁgÀÄ
AiÀÄAvÀæzÀ ¨ÉÃjAUïUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ ©½¯ÉÆúÀ (White
metal)zÀ°è, C®Æå«Ä¤AiÀÄA ¯ÉÆúÀzÆ É A¢UÉ «ªÀiÁ£ÀzÀ
¨sÁUÀU¼ À À vÀAiÀiÁjPÉU,É ªÉÄVßùAiÀÄA£ÉÆA¢UÉ DgÀägï ¥ÉèÃlÄ
vÀAiÀiÁjPÉUÉ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. G¥ÀÄà ¨ÉÊfPÀ QæAiÉÄUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ
«zÀÄåzÁæ¸ÁAiÀĤPÀ PÉÆñÀUÀ¼À°è °yAiÀÄA£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀzÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ: ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A
¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß PbEt4 ªÀÄvÀÄÛ PbMe4UÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉUÉ
¨ÉÃPÁzÀ Na/Pb «Ä±Àæ¯ÉÆúÀzÀ vÀAiÀiÁjPÉUÉ §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
EAvÀºÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¹Ã¸À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¥ÉmÉÆæðUÉ
±À§Ý¤gÉÆÃzsÀPÀ (Antiknock) «Ä±ÀætªÁV ¸ÉÃj¸ÀĪÀgÀÄ.
DzÀ g É EwÛ Ã a£À ¢£À U À ¼ À ° è ªÁºÀ £ À U À ¼ À ° è ¹Ã¸À g À » vÀ
¥ÉmÆÉ Ãæ ¯ï §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É zÀªæ À ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀª£ À ÄÀ ß ¥sÁ¸ïÖ
312
©æÃqÀgï ¨ÉÊfPÀ ¸ÁܪÀgÀUÀ¼À°è vÀA¥ÀÄPÁgÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
eÉÊ«PÀ ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À°è ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA ªÀĺÀvÀé¥ÀÆtð ¥ÁvÀæ
ªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ. ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqÀ£ÀÄß gÀ¸ÀUÉƧâgÀ
vÀ A iÀ i ÁjPÉ A iÀ Ä ®Æè , ¥É Æ mÁå¹AiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö ÊqïC£À Ä ß
ªÀÄÈzÀĸÁ§Æ£ÀÄ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
PÁ§ð£ï qÉ Ê DPÉ ì ö Êqï£À »ÃgÀ P À ª ÁVAiÀ Ä Æ EzÀ £ À Ä ß
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ. ¹Ã¹AiÀÄA ¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß zÀÄåw «zÀÄåvï
PÉÆñÀUÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
10.2 PÁëgÀ ¯ÉÆúÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼À J¯Áè ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ CAiÀiÁ¤Pï
UÀÄt ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼À°è PÉ®ªÀÅ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß E°è «ªÀj¸À¯ÁVzÉ.
10.2.1 DPÉìöÊqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÁæPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
C¢üPÀ UÁ½AiÀÄ°è Gj¹zÁUÀ, °yAiÀÄA ªÀÄÄRåªÁV
°yAiÀÄA DPÉöì ÊqÀ£ÄÀ ß Li2O (ªÀÄvÀÄÛ ¸Àé®à ¨sÁUÀ ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqï
Li2O2), ¸ÉÆÃrAiÀÄA, ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqÀ£ÀÄß, Na2O2 (ªÀÄvÀÄÛ
¸Àé®à¨sÁUÀ ¸ÀÆ¥Àgï DPÉìöÊqï NaO2) ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA,
gÀÄ©rAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¹Ã¹AiÀÄAUÀ¼ÄÀ ¸ÀÆ¥Àgï DPÉöì ÊqÀ£ÄÀ ß MO2
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. PÉ®ªÀÅ AiÀÄÄPÀÛ ¹ÜwUÀ¼À°è ±ÀÄzÀÞªÁzÀ
M2O, M2O2 ªÀÄvÀÄÛ MO2 ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À
§ºÀÄzÀÄ. ¯ÉÆúÀzÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À UÁvÀæ C¢üPÀªÁzÀAvÉ,
eÁ®PÀ ±ÀQÛ (Lattice energry) ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÁV, zÉÆqÀØ
zsÀ£À DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀUÀ½AzÀ zÉÆqÀØ IÄt DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ
¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀÆ¥Àgï DPÉìöÊqïUÀ¼À ¹ÜgÀvÉAiÀÄÄ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. PɼÀV£À
QæAiÉÄAiÀÄAvÉ F DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV
d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É ºÉÆA¢ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÁUÀÄvÀÛªÉ.
M2 O + H2 O → 2M + + 2 OH –
M2 O2 + 2H2 O → 2M + + 2 OH – + H2 O2
2 MO2 + 2 H2 O → 2M + + 2 OH – + H2 O2 + O2
±À Ä zÀ Þ ªÁzÀ DPÉ ì ö Êqï ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥É g ÁPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä
§tÚ g À » vÀ ª ÁVAiÀ Ä Æ, ¸À Æ ¥À g ï DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä ºÀ ¼ À ¢
CxÀ ª Á QvÀ Û ¼ É §tÚ ª À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä vÀ Û ª É . ¸À Æ ¥À g ï
DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¥ÁgÁPÁAwÃAiÀĪÁVgÀĪÀÅzÀÄ. ¤gÀAiÀĪÀ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À «eÁÕ£À°è ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqÀ£ÀÄß ºÉZÁÑV
GvÀ̵ÀðuÁPÁjAiÀiÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
¸ÀªÀĸÉå 10.1
KO2 KPÉ PÁAwÃAiÀĪÁVzÉ?
¥ÀjºÁgÀ
MAzÀÄ CAiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ï π*2p CtÂéPÀ PÀPÀëPÀzÀ°è
EgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸ÀÆ¥Àgï DPÉìöÊqï O2– PÁAwÃAiÀĪÁVzÉ.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ ¹UÀĪÀ
ºÉ Ê qÁæ P É ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä ©½ WÀ £ À ¸À á n PÀ U À ¼ ÁVªÉ . J¯Áè
¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼À°è PÁëgÀ ¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ CvÀåAvÀ
¥À槮 ¥ÀævÁåªÀÄèªÁVzÀÄÝ, ¤Ãj£À°è ¸ÀÄ®¨sÀªÁV PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ
ªÀ Ä vÀ Ä Û wêÀ æ ª ÁzÀ d°ÃPÀ g À t UÉ Æ ¼À Ä î ª À Å zÀ ¢ AzÀ C¢ü P À
±ÁRªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
10.2.2 ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀzÀ ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ §tÚgÀ»vÀ, C¢üPÀ PÀgÀUÀĪÀ
©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀzÀ ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼ÀÄ.
EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À DPÉìöÊqï, ºÉÊqÁæPÉìöÊqï CxÀªÁ
PÁ¨ÉÆð£ÉÃmï£ÀÄß d°ÃAiÀÄ ºÉÊqÉÆÃæ ºÁå°Pï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ
ªÀwð¹ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. F J¯Áè ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ½UÉ C¢üPÀ
IÄuÁvÀäPÀ gÀZÀ£Á JAxÁ°à EgÀĪÀÅzÀÄ. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À
¥sÀÆègÉÊqïUÀ¼À ∆f H  ªÀiË®åªÀÅ UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ ºÉÆÃzÀAvÉ
PÀrªÉÄ IÄuÁvÀäPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ PÉÆèÃgÉÊqï, ¨ÉÆæêÉÄÊqï
ªÀÄvÀÄÛ CAiÉÆÃqÉÊqïUÀ¼À°è F UÀÄt «gÀÄzÀÞªÁVgÀÄvÀÛzÉ.
AiÀiÁªÀÅzÉà MAzÀÄ ¯ÉÆúÀPÉ ∆f H AiÀiÁªÀvÆ À Û ¥ÀÆg è ÊÉ r¤AzÀ
CAiÉÆÃqÉÊrgÀªÀgÉUÉ PÀrªÉÄ IÄuÁvÀäPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
PÀgÀUÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢ ©AzÀÄUÀ¼ÀÆ AiÀiÁªÀÅvÀÆÛ F
PɼÀV£À ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ; ¥ÀÆègÉÊqï > PÉÆèÃgÉÊqï>
¨ÉÆæêÉÄÊqï >CAiÉÆÃqÉÊqï. F J¯Áè ºÁå¯ÉÊqïUÀ½UÉ
¤Ãj£À°è «°Ã£ÀªÁUÀÄvÀÛªÉ. DzÀgÉ LiF PÀrªÉÄ «°Ã£ÀvÉ
ºÉÆA¢zÉ. EzÀPÉÌ CzÀgÀ C¢üPÀ eÁ®PÀ JAxÁ°àAiÉÄÃ
PÁgÀt. DzÀgÉ ¹Ã¹AiÀÄA CAiÉÆÃqÉÊqï£À «°Ã£ÀvÉAiÀÄÆ
PÀrªÉÄ. EzÀPÉÌ PÁgÀt CzÀgÀ JgÀqÀÆ CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ PÀrªÉÄ
d°ÃPÀgÀt JAxÁ°à. °yAiÀÄA£À EvÀgÀ ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ
FxÀ£Á¯ï, C¹mÉÆÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ FxÉʯï C¹mÉÃmïUÀ¼À°è
PÀgÀUÀĪÀŪÀÅ. °yAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ¦jr£ï£À®Æè PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ.
10.2.3 DPÉÆìà DªÀÄèzÀ ®ªÀtUÀ¼ÀÄ
D«Äè à AiÀ Ä ¥É Æ æ à mÁ£À Ä ( H +) MAzÀ Ä ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï
UÀÄA¦£À°z è ÄÀ Ý ªÀÄvÀÄÛ CzÉà ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«UÉ MAzÀÄ CPÉÆìÃ
UÀÄA¥ÀÄ ¸ÉÃjPÉÆArzÀÝgÉ CªÀÅUÀ¼ÄÀ CPÉÆìà DªÀÄèU¼ À ÄÀ . GzÁ
: PÁ¨ÉÆðäPï DªÀÄ,è H2CO3 (OC(OH)2; ¸À®ÆáöåjPï
DªÀÄè, H2SO4 (O2S(OH)2).J¯Áè CPÉÆì DªÀÄèUÀ¼ÉÆA¢UÉ
PÁë g À ¯ É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä ®ªÀ t UÀ ¼ À £ À Ä ßAlÄ ªÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û ª É . F
®ªÀtUÀ¼ÄÀ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀªÁUÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ
vÁ¥À¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. CªÀÅUÀ¼À PÁ¨ÉÆðãÉÃmïì
(M2CO3) ªÀÄvÀÄÛ ºÉaÑ£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmïìUÀ¼ÀÆ
(MHCO 3) ¸À º À vÁ¥À ¹ ÜgÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä vÀ Û z É .
UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ E½zÀAvÉ «zÀÄåvï zsÀ£ÁvÀäPÀ UÀÄt
C¢üPÀªÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 313

PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À ¹ÜgÀvÉAiÀÄÄ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. °yAiÀÄA 4LiNO3 → 2 Li 2 O + 4 NO2 + O2

PÁ¨ÉÆðãÉÃmï GµÀÚ ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£Àß ºÉÆA¢gÀĪÀÅ¢®è.
°yAiÀÄA£À UÁvÀæ aPÀÌ ¢gÀÄ ªÀÅzÀj AzÀ zÉÆ qÀ Ø UÁvÀ æ z À
PÁ¨ÉÆðãÉÃmï CAiÀiÁ£À£ÀÄß zÀÈG«ÃPÀj¹ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁzÀ
Li2O ªÀ Ä vÀ Ä Û CO2 GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û ª É . °yAiÀ Ä A£À
ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï WÀ£À¹ÜwAiÀÄ°è EgÀĪÀÅ¢®è.
10.3 °yAiÀÄA£À C¸ÀAUÀvÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
°yAiÀÄ A C¸ÀAUÀvÀ UÀÄt ºÉÆA¢gÀ®Ä EgÀĪÀ
PÁgÀtUÀ¼ÄÀ CvÀåAvÀ QjzÁzÀ EzÀgÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ
DAiÀiÁ¤£À UÁvÀæ C¢üPÀ zsÀÈ«ÃPÀgÀt ¸ÁªÀÄxÀðå (JAzÀgÉ
«zÀÄåzÀA±À / wædåzÀ C£ÀÄ¥ÁvÀ). DzÀÝjAzÀ °yAiÀÄA
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ C¢üPÀ ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ UÀÄt«zÀÄÝ, CªÀÅUÀ¼ÀÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ zÁæªÀPÀUÀ¼À°è PÀgÀUÀÄvÀÛªÉ. EzÀ®èzÉ °yAiÀÄA,
ªÉ Ä VßöAiÀ Ä A£É Æ A¢UÉ «PÀ t  ð ÃAiÀ Ä ¸À A §Azs À ª À £ À Ä ß
ºÉÆA¢zÉ. EzÀ£ÀÄß F PɼÀUÉ «ªÀj¸À¯ÁVzÉ.
10.3.1 °yAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À
£ÀqÀÄªÉ EgÀĪÀ ªÀåvÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ
(i) °yAiÀÄA ºÉZÀÄÑ PÀptªÁVzÉ. EzÀgÀ PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢©AzÀÄUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½VAvÀ
C¢üPÀ.
(ii) PÁë g À ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À ° è °ÃyAiÀ Ä A CvÀ å AvÀ PÀ r ªÉ Ä
QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVzÀÄÝ, ¥À槮 C¥ÀPÀµÀðtPÁjAiÀiÁVzÉ
F ¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è Gj¹zÁUÀ, Li2O ªÀÄvÀÄÛ
Li3N GAmÁUÀÄvÀz Û .É EvÀgÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À ÄÀ F jÃw
ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è.
(iii) LiCl MAzÀÄ D¢æðÃPÁgÀPÀ (deliquescent) ªÀÄvÀÄÛ
LiCl.2H2O DV ºÀgÀ¼ÀÄUÀlÄÖvÀÛzÉ. DzÀgÉ G½zÀ
PÁëgÀ¯ÉÆúÀzÀ PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉæÃmïUÀ¼À£ÀÄßAlÄ
ªÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
(iv) °yAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï WÀ£À¹ÜwAiÀÄ°è
¹UÀĪÀÅ¢®è. EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ WÀ£g À Æ
À ¥ÀzÀ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
(v) EvÀgÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀAvÉ, °yAiÀÄA FxÉÊ£ï¤AzÀ
FxÉÊ£ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
(vi) °yAiÀ Ä A £É Ê mÉ æ à l£À Ä ß PÁ¬Ä¹zÁUÀ °yAiÀ Ä A
DPÉöì Êqï Li2O GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ EvÀgÀ PÁëgÀ
¯ÉÆúÀ £ÉÊmÉæöÊmïUÀ¼ÀÄ «¨sÀd£ÉAiÀiÁV C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ
£ÉÊmÉæöÊmïC£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
2NaNO3 → 2 NaNO2 + O2
(vii) C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ EvÀgÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ
ºÉÆð¹zÁUÀ LiF ªÀÄvÀÄÛ Li2O ¤Ãj£À°è §ºÀ¼À
PÀrªÉÄ PÀgÀUÀÄvÀÛªÉ.
10.3.2 °yAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄAUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À
¸ÁªÀÄåvÉAiÀÄ CA±ÀUÀ¼ÀÄ
°yAiÀ Ä A ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÉ Ä VßöAiÀ Ä AUÀ ¼ À £À q À Ä ªÉ §ºÀ ¼ À
¸ÁªÀÄåvɬÄzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåUÀ¼ÀÄ: Li = 152
pm, Mg = 160 pm; CAiÀiÁ£ïwædåU¼ À ÄÀ : Li+=76pm,
Mg2+= 72 pm.
¥ÀæªÀÄÄR ¸ÁªÀÄåvÉAiÀÄ CA±ÀUÀ¼ÀÄ :
(i) °yAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA vÀªÀÄä UÀÄA¦£À EvÀgÀ
zsÁvÀÄUÀ½AzÀ PÀpt ºÁUÀÆ ºÀUÀÄgÀªÁVªÉ.
(ii) °yAiÀ Ä A ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÉ Ä VßöAiÀ Ä A ¤Ãj£É Æ A¢UÉ
¤zsÁ£ÀªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. EªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è §ºÀ¼À PÀrªÉÄ PÀgÀUÀĪÀŪÀÅ
ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß PÁ¬Ä¹zÁUÀ
«¨sÀd£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ. £ÉÊmÉÆæÃd£ï £ÉÆA¢UÉ £ÉÃgÀªÁV
ªÀwð¹ Li3N ªÀÄvÀÄÛ Mg3N2UÀ¼£ À ßÀ GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛª.É
(iii) Li2O ªÀÄvÀÄÛ MgO UÀ¼ÀÄ C¢üPÀ DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ
¸ÀAAiÉÆÃUÀ ºÉÆA¢ AiÀiÁªÀÅzÉà ¸ÀÆ¥Àgï DPÉìöÊqï£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
(iv) °yAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À£ÀÄß
PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¸ÀÄ®¨sª À ÁV «¨sd
À £É ºÉÆA¢ DPÉöì ÊqïUÀ¼ÄÀ
ªÀÄvÀÄÛ CO2 UÀ¼ÀÄ GAmÁUÀÄvÀÛªÉ, °yAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
ªÉ Ä VßöAiÀ Ä AUÀ ¼ À Ä WÀ £ À gÀ Æ ¥À z À ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï
PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
(v) LiCl ºÁUÀÆ MgCl2 ExÀ£Á¯ï£À°è PÀgÀUÀĪÀÅzÀÄ.
(vi) LiCl ºÁUÀÆ MgCl2 UÀ¼ÀÄ DzÀÈðPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
d°ÃAiÀÄ zÁæªt À ¢AzÀ ºÉÊqÉöæ ÊmïUÀ¼ÁV ºÀg¼ À ÄÀ UÀlÄÖvªÛÀ ,É
LiCl·2H2O ªÀÄvÀÄÛ MgCl2·8H2O.
10.4
¸ÉÆÃrAiÀÄA£À PÉ®ªÉÇAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï,
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¨ÉÊPÁ¨ÉÆðÃ-
314
£É à mïUÀ ¼ À Ä ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A£À OzÉ Æ åÃVPÀ ªÀ Ä ºÀ v À é ª À Å ¼À î
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ. EªÀÅUÀ¼À C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ GvÁàzÀ£É ªÀÄvÀÄÛ
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀUÉ «ªÀj¹zÉ.
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï (ªÁ¶AUï ¸É Æ ÃqÁ)
Na2CO3·10H2O
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸Á¯ÉÃé
«zsÁ£À¢AzÀ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛg.É CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï
PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊr£À QæAiÉĬÄAzÀ
GAmÁUÀĪÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï£À
MvÀÛgÀªÀÅ PÀrªÉÄ «°Ã£ÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀÄ F
«zsÁ£ÀzÀ ¯Á¨sª À ÁVzÉ. F «zsÁ£Àz°À è ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
PÉÆÃè gÉÊqï zÁæªt
À £ÀÄß CªÉÆäAiÀiÁ¢AzÀ ¸ÀAvÀÈ¥ÀUÛ Æ É ½¹ CO2
C£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ NH4HCO3 GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀÄ
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£À MvÀÛgÀ GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ.
E°è ªÉÆzÀ°UÉ CªÉÆäAiÀÄA PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ
vÀzÀ£ÀAvÀgÀ CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï
GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. F QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÀÆwð ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß
F jÃw §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
2 NH3 + H2 O + CO2 → ( NH4 )2 CO3
( NH4 )2 CO3 + H2O + CO2 → 2 NH4 HCO3
NH4 HCO3 + NaCl → NH4 Cl + NaHCO3
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£À ºÀgÀ¼ÀÄ
¥ÀævÉåÃPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ¹UÀÄvÀÛzÉ.
2 NaHCO3 → Na 2 CO3 + CO2 + H2 O
F «zs Á £À z À ° è CªÉ Æ Ã¤AiÀ i ÁªÀ £ À Ä ß ¥À Ä £À B
¥ÀqAÉ iÀħºÀÄzÀÄ. EzÀPÁÌV CªÉÆäAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï EgÀĪÀ
zÁæªt À ªÀ£ÄÀ ß Ca(OH)2 £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀÄvÁÛg.É PÁå°ìAiÀÄA
PÉÆèÃgÉÊqï G¥À GvÀà£ÀߪÁV ¹UÀÄvÀÛzÉ.
2 NH4 Cl + Ca (OH )2 → 2 NH3 + CaCl 2 + H2 O
¸Á¯Ééà «zsÁ£À¢AzÀ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï
vÀAiÀiÁj¸À®Ä ¸ÁzsåÀ ªÁUÀĪÀÅ¢®è. ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï£À «°Ã£À v É A iÀ Ä Ä C¢ü P À « gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ
CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÉ ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ
¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£ÀÄß ºÁQzÁUÀ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA
ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï MvÀÛgÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è.
UÀ Ä tUÀ ¼ À Ä : ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï ©½§tÚ z À
zÀ±Àd°ÃAiÀÄ (qÉPÁºÉÊqÉæÃmï,Na2CO3·10H2O) WÀ£À¸ÀánPÀ
gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß ªÁ¶AUï ¸ÉÆÃqÁ JAzÀÆ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. EzÀÄ ¤Ãj£À°è ¸ÀÄ®¨sÀªÁV PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ.
zÀ ± À d °ÃAiÀ Ä ¸À á n PÀ ª À £ À Ä ß PÁ¬Ä¹zÁUÀ EzÀ Ä CzÀ g À
¸ÀàlQÃPÀgÀt d®ªÀ£Àß PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ KPÀd°ÃAiÀÄ (ªÉÄ£ÉÆ
ºÉÊqÉæÃmï, Na2CO3H2O) ¸ÀánPÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
373K,VAvÀ C¢üPÀ vÁ¥ÀzÀ°è KPÀd°ÃAiÀÄ ¸ÀánPÀUÀ¼ÀÄ
¤dð® gÀÆ¥ÀPÉÌ wgÀÄV, ©½ºÀÄr, ¸ÉÆÃqÁ ¨sÀ¸ÀäPÉÌ, (Soda
ash) wgÀÄUÀÄvÀÛzÉ.
375 K
Na 2 CO3 .10H2 O   Na 2 CO3 . H2 O  9H2 O
 373 K
Na 2 CO3 . H2 O   Na 2 CO3  H2 O
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£À PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ¨sÁUÀ
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É (Hydrolysis) ºÉÆA¢
PÁëjÃAiÀÄ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
CO23 – + H2 O → HCO3– + OH –
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ :
EzÀ£ÀÄß
(i) UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃgÀ£ÀÄß ªÀÄÈzÀĪÀiÁqÀ®Ä, §mÉÖ vÉƼÉAiÀÄ®Ä
ªÀÄvÀÄÛ ±ÀÄa ªÀiÁqÀ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
(ii) ¸Á§Æ£ÀÄ, ¨ÉÆÃgÉPïì ªÀÄvÀÄÛ PÁ¹ÖPï ¸ÉÆÃqÁUÀ¼À
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
(iii) PÁUÀ z À , §tÚ U À ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û dªÀ ½ GzÀ å ªÀ Ä UÀ ¼ À ° è
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
(iv) ¥ÀæAiÉÆÃUÀ ±Á¯ÉAiÀÄ°è UÀÄuÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjªÀiÁuÁvÀäPÀ
«±É è à µÀ u É A iÀ Ä °è ªÀ Ä ÄRåªÁzÀ Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À ª ÁV
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï, NaCl
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£À ¥ÀæªÀÄÄRªÁzÀ ªÀÄÆ® ¸ÀªÀÄÄzÀæzÀ
¤ÃgÀÄ. EzÀgÀ°è 2.7jAzÀ 2.9% vÀÆPÁ£ÀĸÁgÀ G¦àzÉ,
¨sÁgÀvÀzÀAvÀºÀ GµÀÚ ªÀ®AiÀÄzÀ zÉñÀUÀ¼À°è G¥Àà£ÀÄß
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ÀªÄÀ ÄzÀz æ À ¤Ãj¤AzÀ ¨sÁ¶àÃPÀgt
À «zsÁ£À¢AzÀ
vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨sÁgÀvÀ zÉñÀzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 50 ®PÀë l£ï
G¥Àà£ÀÄß ¸ÀÆAiÀÄð QgÀtUÀ½AzÀ ¸ÀªÀÄÄzÀæzÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß D«
ªÀiÁr GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÁÛg.É ¨Éöæ Ê£ï zÁæªt À ¢AzÀ vÀAiÀiÁgÁzÀ
PÀZÁÑ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆÃè gÉÊqï£À°è ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ÉÆÃrAiÀÄA
¸À¯ÉáÃmï, PÁå°ìAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï, PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÄVßöAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£ÀAvÀºÀ PÀ®ä±ÀUÀ¼ÀÄ EgÀÄvÀÛªÉ.
PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï
C±ÀÄzÀÞvÉAiÀÄÄ G¦à£À°ègÀĪÀÅzÀjAzÀ G¥ÀÄà, D¢æðÃPÁgÀPÀ
(deliquescent -ªÁvÁªÀgÀt¢AzÀ vÉêÀªÀ£ÀÄß »ÃgÀĪÀ)
UÀÄtªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. ±ÀÄzÀÞ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£ÀÄß
vÀAiÀiÁj¸À®Ä PÀZÁÑ G¥Àà£ÀÄß PÀ¤µÀÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤Ãj£À°è
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 315

PÀgÀV¹, PÀUÀgÀzÀ C±ÀÄzÀÞvÉUÀ¼À£ÀÄß ±ÉÆâü¹ vÉUÉzÀ §½PÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ :

ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÉÆÃè gÉÊqï C¤® ºÁ¬Ä¹ ¸ÀAvÀÈ¥ÀU Û ÆÉ ½¸À¨ÃÉ PÀÄ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£À ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀævÉåÃPÀUÉƼÀÄîvÀÛªÉ.
PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
PÉÆÃè gÉÊqïVAvÀ ¤Ãj£À°è C¢üPÀ «°Ã£ÀvÉ ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ,
CªÀ Å UÀ ¼ À Ä zÁæ ª À t zÀ ¯ É è à G½AiÀ Ä ÄvÀ Û ª É . ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A
PÉÆèÃgÉÊqï£À PÀÄ¢©AzÀÄ 1081 K DVzÉ. 273 K £À°è
100 UÁæA ¤Ãj£À°è EzÀgÀ «°Ã£ÀvÉ 36UÁæA. GµÀÚvÉAiÀÄ£ÀÄß
C¢üPÀUÉƽ¹zÀgÉ «°Ã£ÀvÉAiÀÄÄ §ºÀ¼À KjPÉAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è.
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ :
(i) EzÀ£ÀÄß ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è CqÀÄUÉUÉ ¸ÁªÀiÁ£Àå G¥ÀÄà CxÀªÁ
mÉç¯ï ¸Á¯ïÖ DV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ
(ii) Na2O2, NaOH ªÀÄvÀÄÛ Na2CO3 vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è
EzÀ£Àß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï (PÁ¹ÖPï ¸ÉÆÃqÁ), NaOH
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV PÁå¸ÀÖößgï-
PÉ ® ßgï PÉ Æ Ã±À ª À £ À Ä ß G¥À A iÉ Æ ÃV¹, ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A
PÉ Æ è à gÉ Ê qï£À «zÀ å ¢é ¨ s À d £É ¬ ÄAzÀ ªÁt d å ªÀ Ä lÖ z À ° è
vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨Éöæ Ê£ï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ªÀÄPÀÄåðj(Mercury)
PÁåxÉÆÃqï ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï D£ÉÆÃqï G¥ÀAiÉÆÃV¹
«zÀÄå¢é¨sÀd£ÉUÉƼÀ¥Àr¹zÁUÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀ, IÄt
«zÀÄåzÁUÀæzÀ°è GvÀìfðvÀUÉÆAqÀÄ ªÀÄPÀÄåðjAiÉÆA¢UÉ
¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁV ¸ÉÆÃrAiÀÄA CªÀiÁ®ÎA GAmÁUÀÄvÀz Û .É zs£ À À
«zÀÄåzÁUÀzÀ°è PÉÆèÃj£ï C¤®ªÀÅ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
PÁåxÉÆÃqï : Na + + e − 
Hg
→ Na CªÀiÁ®ÎA
D£ÉÆÃqï : Cl → 1 Cl2 + e –
2
F CªÀiÁ®ÎA ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ, ¸ÉÆÃrAiÀÄA
ºÉÊqÁæPöìÉ Êqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï C¤®ªÀ£ÄÀ ßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀz
Û .É
2Na-CªÀiÁ®ÎA + 2H2O2NaOH+ 2Hg +H2
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï MAzÀÄ ©½ CgÉ ¥ÁgÀzÀ±ÀðPÀ
WÀ £ À ª ÁVzÉ . EzÀ g À PÀ g À U À Ä ªÀ ©AzÀ Ä 591 K. EzÀ Ä
¤Ãj£À°è PÀÆqÀ¯Éà PÀgÀV ¥À槮 PÁëjÃAiÀÄ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß
PÉ Æ qÀ Ä vÀ Û z É . ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï£À ¸À á n PÀ U À ¼ À Ä
C¢æðÃPÁgÀPÀ (deliquescent.) UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
ªÁvÁªÀ g À t zÀ ° è g À Ä ªÀ CO2 ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï
zÁæªÀtzÀ ªÉÄïÉäöÊAiÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ Na2CO3AiÀÄ£ÀÄß
AlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(i) ¸Á§Æ£ÀÄ, PÁUÀzÀ, PÀÈvÀPÀ gÉñÉä ªÀÄvÀÄÛ ºÀ®ªÁgÀÄ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è,
(ii) ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtzÀ°è,
(iii) ¨ÁPÉìöÊmï£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸À®Ä,
(iv) dªÀ½ PÁSÁð£ÉU¼
À °
À è ºÀwÛ §mÉU
Ö ¼
À £
À ÄÀ ß ªÉÄzÀÄUÉƽ¸À®Ä,
(v) ±ÀÄzÀÞ PÉƧÄâ ªÀÄvÀÄÛ vÉÊ®UÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉUÉ ªÀÄvÀÄÛ
(vi) ¥À æ A iÉ Æ ÃUÀ ± Á¯É A iÀ Ä °è Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À ª ÁV EzÀ £ À Ä ß
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï (¨É à QAUï
¸ÉÆÃqÁ), NaHCO3
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï£À Ä ß
PÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ «¨sÀd£É ºÉÆA¢ CO2£À UÀļÉîUÀ¼ÀÄ
GvÀ à w Û A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ EzÀ £ À Ä ß ¨É à QAUï ¸É Æ ÃqÁ
(CqÀÄUÉ ¸ÉÆÃqÁ) J£ÀÄßvÁÛgÉ. (EzÀ£ÀÄß PÉÃPï CxÀªÁ
¥É¹ÖçøïUÀ¼À°è §ÄgÀÄUÀÄ«PɬÄAzÀ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ºÀUÀÄgÀ ªÀÄvÀÄÛ
ªÀÄÈzÀĪÀiÁqÀ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀªÀgÀÄ). ¸ÉÆÃrAiÀÄA
PÁ¨ÉÆðãÉÃmï zÁæªt À ªÀ£ÄÀ ß PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉöì Êqï ºÁ¬Ä¹
¸ÀAvÀÈ¥ÀU Û Æ
É ½¹, ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£ÀÄß
vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛg.É ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£À
«°Ã£ÀvÉ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀjAzÀ ©½ ¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀzÀ ¥ÀÄr
¨ÉÃ¥ÀðqÀÄvÀÛzÉ.
Na 2 CO3 + H2 O + CO2 → 2 NaHCO3
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï ZÀªÀÄðzÀ
¸É Æ AQUÉ ¸ËªÀ Äå £À A dÄ£Á±À P À ª ÁVzÉ . EzÀ £ À Ä ß CVß
±ÁªÀÄPÀUÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
10.5 ¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄAUÀ¼À
eÉÊ«PÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ
70 Q.UÁæA vÀÆPÀzÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå ªÀåQÛAiÀÄ zÉúÀzÀ°è 90 UÁæA
¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ 170 UÁæA ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA EzÀÝgÉ
PÀ©ât PÉêÀ® 5 UÁæA ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæ 0.06 UÁæA EgÀÄvÀÛzÉ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÄÀ ¥Àª æ ÄÀ ÄRªÁV fêÀPÆ
É Ã±ÀU¼
À À
ºÉÆgÀ¨sÁUÀzÀ°è, gÀPÀÛzÀ ¥Áè¸ÁäzÀ°è ªÀÄvÀÄÛ fêÀPÉÆñÀUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀÄvÀÄÛªÀjzÀ CAvÀgÀPÉÆòÃAiÀÄzÀª æ ÀzÀ°èªÉ. F CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ
£ÀgÀ¸ÀAPÉÃvÀUÀ¼À£ÀÄß ¥À¸Àj¸À®Ä, PÉÆñÀ¥ÉÆgÉUÀ¼À ªÀÄÄSÁAvÀgÀ
¤Ãj£À ¥ÀæªÀ»¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀPÀÌgÉ
ªÀÄvÀÄÛ C«ÄãÉÆà DªÀÄèUÀ¼À£ÀÄß PÉÆñÀUÀ½UÉ ¸ÁV¸À®Ä
316 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¸ÀºÀPÀj¸ÀÄvÀÛªÉ. ¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄAUÀ½UÉ (¨ÉjðAiÀÄA ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹). F UÀÄA¦£À ªÉÆzÀ®

gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÁªÀÄåvÉ EzÀÝgÀÆ CªÀÅUÀ¼ÀÄ, PÉÆñÀ¥ÉÆgÉUÀ¼À zsÁvÀÄ ¨ÉjðAiÀÄA EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ½VAvÀ ©ü£ÀߪÁVzÀÄÝ,
ªÀ Ä Æ®PÀ ¸ÁUÀ Ä ªÀ , ¸ÁUÁt P Á Qæ A iÀ i Á«£Áå¸À U À ¼ À ° è C®Æå«Ä¤AiÀÄAUÉ «PÀtÂðÃAiÀÄ ¸ÀA§AzsÀ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
ªÀ Ä vÀ Ä Û Qté (enzymes)UÀ ¼ À £ À Ä ß Qæ A iÀ i Á²Ã®ªÁV¸À Ä ªÀ PÁë g À ¨ s À ¸ À ä ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À ¥À g À ª À i Át é P À ªÀ Ä vÀ Ä Û ¨s Ë wPÀ
¸ÁªÀÄxÀåðUÀ¼À°è ¥ÀjªÀiÁuÁvÀäPÀªÁV ©ü£ÀߪÁVgÀÄvÀÛªÉ. »ÃUÉ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß PÉÆõÀÖPÀ 10.2gÀ°è vÉÆÃj¹zÉ.
¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ PÉÆñÀzÀæªÀzÀ°è CvÀåAvÀ 10.6.1 E¯ÉPÁÖç¤Pï «£Áå¸À
ºÉZÀÄÑ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°ègÀĪÀ zsÀ£À DAiÀiÁ£ïUÀ¼ÁVªÉ. E°è CzÀÄ
C£ÉÃPÀ QtéUÀ¼À£ÀÄß QæAiÀiÁ²Ã®UÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. UÀÆèPÉÆøÀ£ÀÄß F zsÁvÀÄUÀ¼À ªÉïɤì PÀªÀZÀzÀ s - PÀPÀëPÀzÀ°è JgÀqÀÄ
GvÀ̶ð¹ ATP GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è ¨sÁUÀªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ EªÉ (PÉÆõÀ×PÀ 10.2). CªÀÅUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå
¸ÉÆÃrAiÀÄA£ÉÆA¢UÉ £ÀgÀ ¸ÀAPÉÃvÀUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæ¸Àj¸ÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Á帪 À ÅÀ (±ÉÃæ µÀ× C¤®)ns2. PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À A
À vÉ
dªÁ¨ÁÝjAiÀÄ£ÀÆß ºÉÆA¢zÉ. F zsÁvÀÄUÀ¼Æ À ªÀÄÄRåªÁV CAiÀiÁ¤Pï ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À £
À ÄÀ ßAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
PÉ Æ Ã±À ¥ É Æ gÉ A iÀ Ä M¼À ºÁUÀ Æ ºÉ Æ gÀ § ¢UÀ ¼ À ° è
¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA£À ¸ÁgÀvÉ §ºÀ¼ÀµÀÄÖ zsÁvÀÄ ¸ÀAPÉÃvÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À
Kj½vÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ ¥Áæw¤¢üPÀ GzÁºÀgÀuÉ JAzÀgÉ Be 1s 2s
2 2
¨ÉÃj°AiÀÄA
gÀPÀÛzÀ ¥Áè¸ÁäzÀ°è ¸ÉÆÃrAiÀÄA 143 mmolL–1 gÀªÀgÉUÉ
ªÉÄVßöAiÀÄA Mg 1s22s22p63s2
EzÀÝgÉ, ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA£À ªÀÄlÖ PÉêÀ® 5 mmolL–1
EzÉ. F ¸ÁgÀvÉUÀ¼ÀÄ 10 mmolL–1 (Na+) ªÀÄvÀÄÛ 105 PÁå°ìAiÀÄA Ca 1s22s22p63s23p64s2
mmolL– (K+) DV §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. F jÃw CAiÀiÁ¤Pï ¸ÁÖç£ï¶AiÀÄA Sr 1s22s22p63s23p63d1 4s24p65s2
CA±À z À ªÀ å vÁå¸À ª ÁUÀ Ä vÁÛ ºÉ Æ ÃUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û F
1s22s22p63s23p63d104s2
ªÀåvÁå¸ÀªÁUÀĪÀ ¥ÀQæ A æ iÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¸ÉÆÃrAiÀÄA-¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA ¨ÉÃjAiÀÄA Ba
4p64d105s25p66s2 or [Xe]6s2
¥ÀA¥ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. F QæAiÉÄAiÀÄÄ PÉÆñÀ¥ÉÆgÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ
gÉÃrAiÀÄA Ra [Rn]7s2
£ÀqÉAiÀÄĪÁUÀ ATPAiÀÄ 1/3CA±ÀQÌAvÀ®Æ C¢üPÀ «±ÁæAw
vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀ ¥ÁætÂUÀ¼À®Æè, ªÀÄvÀÄÛ 24 UÀAmÉUÉ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 10.6.2 ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ DAiÀiÁ¤PÀ wædåUÀ¼ÀÄ
15 Q.UÁæ A .£À µ À Ä Ö «±Áæ A wAiÀ Ä °è g À Ä ªÀ ªÀ Ä £À Ä µÀ å gÀ ® Æè
PÁëgÀ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ¤Pï
G¥ÀAiÉÆÃUÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. wædåUÀ¼ÀÄ CzÉà DªÀvÀðzÀ°ègÀĪÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½VAvÀ
10.6 2£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ QjzÁVgÀĪÀÅzÀÄ. EzÀPÉÌ PÁgÀt zsÁvÀÄUÀ¼À £ÀÆåQèAiÀÄgï
PÁëgÀ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ: ¨ÉjðAiÀÄA, ªÉÄV߶AiÀÄA, «zÀÄåzÁªÉñÀ C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ. MAzÉà UÀÄA¦£À°è
PÁå°ìAiÀÄA, ¸ÁÖç£ï¶AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ gÉÃrAiÀÄA JgÀqÀ£Éà ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå C¢üPÀªÁzÀAvÉ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ
UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ. EªÀÅ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À £ÀAvÀgÀ DªÀvÀð CAiÀiÁ¤PÀÀ wædåUÀ¼ÀÄ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
PÉÆõÀÖPÀzÀ°èzÉ. EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼É£ÀÄßvÁÛgÉ.

PÉÆõÀÖPÀ 10.2 PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËwPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ

UÀÄt ¨ÉÃjðAiÀÄA ªÉÄVßöAiÀÄA PÁå°ìAiÀÄA ¸ÁÖç£ï¶AiÀÄA ¨ÉÃjAiÀÄA gÉÃrAiÀÄA
Be Mg Ca Sr Ba Ra

¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 4 12 20 38 56 88

¥ÀgÀªÀiÁtÄ zÀæªÀågÁ²(g mol–1) 9.01 24.31 40.08 87.62 137.33 226.03

J¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À [He] 2s2 [Ne] 3s2 [Ar] 4s2 [Kr] 5s2 [Xe] 6s2 [Rn]7s2

CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à
899 737 590 549 503 509
(I) / kJ mol–1
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 317

CAiÀiÁ¤Pï JAxÁ°à 1757 1450 1145 1064 965 979

(II) /kJ mol–1
d°ÃPÀgÀt JAxÁ°à (kJ/mol) – 2494 – 1921 –1577 – 1443 – 1305 –

¯ÉÆûAiÀÄ wædå / pm 111 160 197 215 222 –

CAiÀiÁ¤PÀ wædå M2+ / pm 31 72 100 118 135 148

zÀæªÀ£À ©AzÀÄ / K 1560 924 1124 1062 1002 973

PÀÄ¢©AzÀÄ / K 2745 1363 1767 1655 2078 (1973)

¸ÁAzÀævÉ / g cm–3 1.84 1.74 1.55 2.63 3.59 (5.5)

²µÀÖ «¨sÀªÀUÀ¼ÀÄ E / V for (M2+/ M) –1.97 –2.36 –2.84 –2.89 – 2.92 –2.92

²¯ÁUÉÆüÀzÀ°è ®¨sÀåvÉ 2* 2.76** 4.6** 384* 390 * 10–6*

*¦¦JA(part per million); ** vÀÆPÀzÀ ¥Àæw±ÀvÀB

10.6.3 CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àUÀ¼ÀÄ 10.6.5 ¨sËwPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ

PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ UÁvÀæzÀ°è
«±ÉõÀªÁV zÉÆqÀz Ø ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À CAiÀiÁ¤ÃPÀgt
JAxÁ°àU¼ À ÄÀ PÀrªÉÄAiÀiÁVzÉ. ¥Àgª À iÀ ÁtÄ UÁvÀæ UÀÄA¦£À°è
PɼÀUÉ ¸ÀjzÀAvÉ zÉÆqÀØzÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt
JAxÁ°à PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. (PÉÆõÀÖPÀ 10.2). 1£É Ã
UÀÄA¦£À ¯ÉÆúÀU½ À VAvÀ PÁëgÀ ¨s¸ À äÀ ¯ÉÆúÀU¼ À À ªÉÆzÀ®£ÉÃ
CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À JAxÁ°àU¼ À ÄÀ C¢üPªÀ ÁVgÀÄvÀz Û .É EzÀPÌÉ PÁgÀt
CªÀÅUÀ¼À C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU½ À VAvÀ PÀrªÉÄ UÁvÀæ
EgÀĪÀÅzÀÄ. PÁëgÀ ¨s¸ À äÀ ¯ÉÆúÀU¼À À JgÀq£ À ÃÉ CAiÀiÁ¤ÃPÀgt
JAxÁ°à A iÀ Ä Ä C£À Ä UÀ Ä tªÁzÀ PÁë g À ¯É Æ ÃºÀ U À ½ VAvÀ
PÀrªÉÄAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀÄ E°è G¯ÉèÃR¤ÃAiÀĪÁVzÉ.
10.6.4 d°ÃPÀgÀt JAxÁ°àUÀ¼ÀÄ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀAvÉ, UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ
ºÉÆÃzÀAvÉ CAiÀiÁ£ï UÁvÀæ zÉÆqÀØzÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ, PÁëgÀ
¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À d°ÃPÀgÀt JAxÁ°à PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
Be2+> Mg2+ > Ca2+ > Sr2+ > Ba2+
PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ£ïUÀ¼À d°ÃPÀ g À t
JAxÁ°àAiÀÄÄ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀU¼ À À CAiÀiÁ£ïUÀ½VAvÀ C¢üPªÀ ÁVzÉ.
EzÀjAzÀ PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ PÁëgÀ
¯ÉÆúÀU¼ À À CAiÀiÁ£ïUÀ½VAvÀ C¢üPª À ÁV d°ÃPÀgtÀ UÉƼÀÄv
î ª
ÛÀ .É
GzÁ: MgCl2 ªÀÄvÀÄÛ CaCl2, EªÀÅUÀ¼ÀÄ MgCl2.6H2O
ªÀÄvÀÄÛ CaCl2· 6H2O DVgÀÄvÀÛªÉ. DzÀgÉ NaCl ªÀÄvÀÄÛ KCl
UÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉæÃmïUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV PÁëgÀ ¨s¸ À äÀ ¯ÉÆúÀU¼ À ÄÀ ¨É½A î iÀÄAvÉ ©½AiÀiÁzÀ,
À ºÉƼÀ¥ÀļÀî ªÀÄÈzÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ. DzÀgÉ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ
ºÉÆð¹zÀgÉ ºÉZÀÄÑ UÀnÖAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀÄ. ¨ÉjðAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÄVßöAiÀÄAUÀ¼ÀÄ ¸ÁzsÁgÀt §Æ¢ §tÚzÁÝVgÀÄvÀÛªÉ.
EªÀÅUÀ¼À UÁvÀæ QjzÁVgÀĪÀÅjAzÀ, PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ
ºÉÆð¹zÀgÉ, PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢©AzÀÄUÀ¼ÀÄ
C¢üPÀªÁVªÉ. DzÀgÉ F §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄÄ PÀæªÀħzÀÞªÁV®è.
CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀjAzÀ
À CªÀÅUÀ¼ÄÀ ¥À§ æ ® «zÀÄåvï zs£ À ÁvÀäPÀ UÀÄt ºÉÆA¢ªÉ. «zÀÄåvï
zsÀ£ÁvÀäPÀ UÀÄt UÀÄA¦£À°è, ¨ÉjðAiÀÄA¤AzÀ ¨ÉÃjAiÀÄAUÉ
ºÉÆÃzÀAvÉ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. PÁå°ìAiÀÄA, ¸ÁÖç£ï¶AiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃjAiÀÄAUÀ¼ÀÄ eÁé¯ÉUÉ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV UÀÄuÁvÀäPÀ
§tÚUÀ¼ÁzÀ EnÖUÉ PÉA¥ÀÄ, PÀqÀÄPÉA¥ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸Éé£À ºÀ¹gÀÄ
§tÚª£ À ÄÀ ß PÉÆqÀÄvÀª
Û .É eÁ鯬 É ÄAzÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÄÀ ±ÀQA Û iÀÄ£ÀÄß
¥ÀqÉzÀÄ ºÉaÑ£À ZÉÊvÀ£Àå ªÀÄlÖPÉÌ ºÉÆÃV C°èAzÀ ¥ÀÄ£ÀB
vÀ¼ÀªÀÄlÖPÉÌ »A¢gÀÄUÀĪÁUÀ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß zÀÈUÉÆÎÃZÀgÀ ¨É¼PÀ ÁV
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄvÀÛªÉ. ¨ÉjðAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄAUÀ¼À°è
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÄÀ ¥À§ æ ®ªÁV »rAiÀÄ®àng Ö ÄÀ ªÀÅzÀjAzÀ eÁé¯A É iÀÄ
GµÀv Ú A É iÀÄ°è GzÉÃæ PÀUÆ É ¼ÀĪ
î ÅÀ ¢®è. DzÀÝjAzÀ F zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ
eÁé¯A É iÀÄ°è AiÀiÁªÀÅzÉà §tÚª£ À ÄÀ ß ºÉÆgÀ¸Æ À ¸ÀĪÀÅ¢®è. F
eÁé¯Á ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ Ca, Sr ªÀÄvÀÄÛ BaUÀ¼À£ÀÄß
UÀÄuÁvÀäPÀ «±ÉèõÀuɬÄAzÀ ¥ÀvÉÛ ºÀZÀѧºÀÄzÀÄ ºÁUÀÆ
¥ÉèêÀiï ¥sÉÆÃmÉÆêÉÄnæ «zsÁ£À¢AzÀ ¤tð¬Ä¸À§ºÀÄzÀÄ.
¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄtUÀ¼ÀAvÉ, «zÀÄåvï ªÀÄvÀÄÛ GµÀÚzÀ
GvÀÛªÀÄ ªÁºÀPÀvÉAiÀÄÄ PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ, PÁëgÀ
¯ÉÆúÀUÀ¼À°èzÀÝAvÉAiÉÄ EzÉ.
318
10.6.6 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ½VAvÀ PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ PÀrªÉÄ
QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVgÀĪÀŪÀÅ. UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ ¸ÀjzÀAvÉ F
zsÁvÀÄUÀ¼À QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄÄ C¢üPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
(i) UÁ½ ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: ¨ÉjðAiÀÄA
ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÉ Ä VßöAiÀ Ä AUÀ ¼ À ªÉ Ä Ã¯É ä öÊ£À ° è DPÉìöÊqï
¥ÉÆgÉ GAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ UÀw ²Ã®ªÁV ¤ÃgÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄèd£ÀPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ EªÀÅ dqÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ.
DzÀgÉ ¥ÀÄrªÀiÁrzÀ ¨ÉjðAiÀÄAC£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è
Gj¹zÁUÀ ¥Àd é ªÁV GjzÀÄ BeO & Be3N2 UÀ¼£
æ ®
PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. ªÉÄVßöAiÀÄA C¢üPÀ «zÀÄåzsÀ¤ÃAiÀĪÁVzÀÄÝ
U Á ½ A i À Ä ° è ¥ À æ d é ® ª Á V G j z À Ä MgO &
Mg3N2UÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. Ca, Sr ªÀÄvÀÄÛ Ba
UÁ½AiÉÆA¢UÉ ²ÃWÀæªÁV ªÀwð¹ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
£ÉÊmÉæÃqïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼ÀÄ vÀA¥ÀÄ
¤Ãj£ÉÆA¢UÀÆ ¸ÀºÀ ºÉaÑ£À Që¥ÀævɬÄAzÀ ªÀwð¹
ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀŪÀÅ.
(ii) ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼Æ
É A¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: J¯Áè PÁëgÀ ¨s¸
À äÀ
¯ÉÆúÀU¼
À Æ
À C¢üPÀ GµÀv
Ú AÉ iÀÄ°è ºÁå¯Æ
É Ãd£ïUÀ¼Æ
É A¢UÉ
¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁV ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀŪÀÅ.
M + X 2 → MX 2 ( X = F, Cl, Br, l )
BeF2£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀ MAzÀÄ GvÀª Û ÄÀ «zsÁ£À JAzÀgÉ
(NH4)2BeF4 JA§ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß GµÀÚ«¨sÀd£ÉUÉ
M¼À¥rÀ ¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ BeCl2 £ÀÄß CzÀgÀ DPÉöì Êqï¤AzÀ
C£ÀÄPÀÆ®PÀgÀªÁV vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ.
600 − 800 K
BeO + C + Cl 2   BeCl 2 + CO
(iii) ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: ¨ÉjðAiÀÄAC£ÀÄß
ºÉ Æ gÀ v À Ä ¥À r ¹ J¯Áè PÁë g À ¨s À ¸ À ä ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁV ºÉÊqÉöæ ÊqïUÀ¼£
GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û ª É (MH 2). DzÀ g É BeH 2ªÀ £ À Ä ß
vÀ A iÀ i Áj¸À ® Ä BeCl 2 C£À Ä ß LiAlH 4£É Æ A¢UÉ
ªÀwð¸ÀÄvÁÛgÉ.
2BeCl 2 + LiAlH4 → 2BeH2 + LiCl + AlCl 3
(iv) DªÀÄèUÀ¼ÉÆA¢UÉ QæAiÀiÁ²Ã®vÉ: PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
DªÀÄèUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ
ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ
M + 2HCl  → MCl2 + H2 ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ QæÃAiÀiÁ²Ã®ªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
(v) C¥ÀPÀµÀðuÁ UÀÄt: PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀAvÉ, PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÆ ¥À槮 C¥ÀPÀµÀðtPÁjUÀ¼ÀÄ, EzÀ£ÀÄß
CªÀÅUÀ¼À C¥ÀPÀµÀðuÁ «¨sÀªÀPÉÌ C¢üPÀ IÄuÁvÀäPÀ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¨É¯ÉUÀ½AzÀ £ÁªÀÅ ¸ÀÆa¸À§ºÀÄzÀÄ. (PÉÆõÀÖPÀ 10.2)
DzÀgÉ EªÀÅUÀ¼À C¥ÀPµ À ð
À uÁ±ÀQÛ C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ PÁëgÀ
¯ÉÆúÀU½ À VAvÀ PÀrªÉÄAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀÄ. ¨ÉjðAiÀÄAUÉ
EvÀgÀ PÁëgÀ ¨s¸À äÀ ¯ÉÆúÀU½ À VAvÀ PÀrªÉÄ IÄuÁvÀäPÀ
ªÀiË®å«zÉ. DzÀgÉ F ¯ÉÆúÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÂÃPÀgÀt
JAxÁ°à ªÀiË®åªÅÀ ¸Á¥ÉÃPÀª ë ÁV C¢üPªÀ ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
æ À Be CAiÀiÁ£ï C¢üPÀ d°ÃPÀgÀt
ªÀÄvÀÄÛ aPÀÌ UÁvÀz 2+
±ÀQÛ ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ C¥ÀPÀµÀðuÁ UÀÄt
ºÉÆA¢zÉ.
(vi) z˻
æ À CªÉÆäAiÀiÁzÀ°£è À zÁæªt
À UÀ¼ÄÀ : PÁëg¯
À Æ
É ÃºÀU¼
À A
À vÉ
À ÄÀ ß
PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÆ zÀæªÀ CªÉÆäAiÀiÁzÀ°è
PÀgÀV PÀqÀÄ ¤Ã° PÀ¥ÀÄà zÁæªÀt, CªÉÆäAiÉÄmÉqï
CAiÀiÁ£ïUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
2+
M + ( x + y ) NH3 →  M ( NH3 )X  + 2 e ( NH3 ) Y 
–
F zÁæªt À ¢AzÀ CªÉÆäAiÉÄÃmïìU¼ À ÄÀ ß [M(NH3)6]2+ ¥ÀÄ£ÀB
À £
¥ÀqA
É iÀħºÀÄzÀÄ.
10.6.7 G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
¨É j ðAiÀ Ä A£À Ä ß «Ä±À æ ¯ É Æ ÃºÀ U À ¼ À vÀ A iÀ i ÁjPÉ ° è
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÄÀ . PÁ¥Àgï-¨ÉjðAiÀÄA «Ä±À¯ æ ÆÉ ÃºÀU¼ À £ À ÄÀ ß
ºÉZÀÄѱÀQÛ±Á° ¹àçAUï vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
PÀë-QgÀt £À½PÉUÀ¼À QlQUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä ¨ÉjðAiÀÄA
¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
ªÉÄVßöAiÀÄA ¯ÉÆúÀªÀÅ C®Æå«Ä¤AiÀÄA, fóAPï,
ªÉÄÃAUÀ¤Ã¸ï ªÀÄvÀÄÛ n£ïUÀ¼Æ É A¢UÉ «Ä±Àæ ¯ÉÆúÀU¼ À £ À ÄÀ ß
GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . ªÉ Ä VßöAiÀ Ä A-C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A
«Ä±À¯ æ Æ
É ÃºÀ ºÀUÄÀ gÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ «ªÀiÁ£ÀzÀ gÀZ£ À AÉ iÀÄ°è
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÄÀ . ªÉÄVßöAiÀÄA (¥ÀÄr ªÀÄvÀÄÛ ¥Àn)Ö C£ÀÄß
¥sÁ±è ï ¥ËqÀgïUÀ¼° À è ªÀÄvÀÄÛ §®ÄâU¼ À °
À ,è CVß ¸ÉÆáÃlPÀU¼ À ° À è
À ÄÀ ß ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAPÉÃvÀPÀ (¹UÀ߯ï)UÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
¤Ãj£À ° è «®A©vÀ ªÉ Ä VßöAiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï£À Ä ß
(«Ä¯ïÌ D¥sï ªÉÄVßöAiÀiÁ J£ÀÄߪÀgÀÄ) DªÀÄè¤gÉÆÃzsÀPÀ
OµÀ¢ü (JAmÁ¹qï) OµÀ¢üAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
ªÉ Ä VßöAiÀ Ä A PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï lÆvï¥É à ¹Ö £ À MAzÀ Ä
WÀlPÀ. PÁå°ìAiÀÄA C£ÀÄß, AiÀiÁªÀ ¯ÉÆúÀzÀ DPÉìöÊqï£ÀÄß
PÁ§ð£ï¤AzÀ C¥ÀPÀ¶ð¸À®Ä PÀµÀÖ¸ÁzsÀåªÉÇà CAvÀºÀ PÀqÉ
¯ÉÆúÉÆÃzÀÞgÀtzÀ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ. PÁå°ìAiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃjAiÀÄA ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ C¢üPÀ GµÀÚvÉAiÀÄ°è DQìd£ï
¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV ¤ªÁðvÀ £À ½ PÉ U À ½ AzÀ UÁ½AiÀ Ä £À Ä ß
vÉUÉAiÀÄ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. gÉÃrAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼À£ÀÄß
«QgÀt aQvÉìAiÀÄ°è; GzÁºÀgÀuÉUÉ PÁå£Àìgï gÉÆÃUÀªÀ£ÀÄß
UÀÄt¥Àr¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
 s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 319

10.7 PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À

¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
JgÀq£ À AÉ iÀÄ UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ½UÉ ¢éwÃAiÀÄ zsÀ£ÁvÀäPÀ
(M2+) GvÀ̵ð À t ¹ÜwAiÀÄÄ ¥ÀæzsÁ£À ªÉ¯É¤ìAiÀiÁVzÉ. PÁëgÀ ¨sÁµÀà ¹ÜwAiÀÄ°è BeCl2 PÉÆèÃgÉÆ-¸ÉÃvÀÄUÀ¼À qÉʪÀÄgÀ£ÀÄß
¨sÀ¸ïä ¯ÉÆúÀU¼ À À ºÉa£ Ñ À ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À ÄÀ CAiÀiÁ¤PÀªÁVzÀÝgÆ
À GAlĪÀiÁqÀÄvÀz Û .É DzÀgÉ 1200K £ÀµÄÀ Ö vÁ¥ÀªiÀ Á£Àz° À è
CªÀÅUÀ¼À ºÉaÑ£À £ÀÆåQèÃAiÀÄ «zÀÄåzÁªÉñÀ ºÁUÀÆ PÀrªÉÄ CzÀÄ «¨sÀd£É ºÉÆA¢ gÉÃTÃAiÀÄ ªÉÆ£ÉƪÀÄgï
wædåªÀÅ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀA§A¢ü¹zÀ PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ½VAvÀ ºÉÊqÉæÃmïUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄÄ PÀª æ ÄÀ ªÁV
PÀrªÉÄ CAiÀiÁ¤PÀªÁV¹ªÉ. ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄV߶AiÀÄA£À UÀÄA¦£À°è Pɼ§
À AzÀAvÉ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. (GzÁºÀgu À U
É :É
DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ EªÀÅUÀ¼À E£ÀÄß½zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ MgCl 2·8H 2O, CaCl 2·6H 2O, SrCl 2·6H 2O
EvÀgÉà ¨sÁgÀ ¯ÉÆúÀ(Ca, Sr, Ba)UÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½VAvÀ & BaCl2·2H2O). Ca, Sr & Ba UÀ¼À d°ÃPÀÈvÀ
ºÉaÑ£À ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀĪÁVªÉ. PÉ®ªÀÅ PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀzÀ PÉÆèÃgÉÊqï, ¨ÉÆæêÉÄÊqï ªÀÄvÀÄÛ LAiÉÆÃqÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ «ªÀj¸À¯ÁVzÉ.
PÁ¬Ä¹ ¤dð°ÃPÀgÀtUÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ. DzÀgÉ Be
(i) DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ: ºÉaÑ£À PÁëgÀ¨sÀ¸Àä- ªÀÄvÀÄÛ MgUÀ¼ÄÀ PÀª
æ ÄÀ ªÁzÀ ºÁå¯ÊÉ qïUÀ¼£
À ÄÀ ß PÁ¬Ä¹zÁUÀ
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ DQìd£ï£À°è GjzÀÄ ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï MO d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ. ¥sÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀÄ
EªÀÅUÀ¼ÀÄ BeO C£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ G½zÉ®èªÀÅ
C¢üPÀ eÁ®PÀ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅ
PÀ®Äè¦à£À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. BeO CªÀ±ÀåPÀªÁV
¸Á¥É à PÀ ë ª ÁV PÉ Æ è à gÉ Ê qïVAvÀ ¤Ãj£À ° è PÀ r ªÉ Ä
¸Àºª À ÃÉ ¯É¤ìAiÀÄ ¸Àé¨Ás ªÀª£ À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÉ. F DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À
gÀZÀ£Á JAxÁ°àUÀ¼ÀÄ vÀÄA§ C¢üPÀªÁVªÉ. DzÀÝjAzÀ «°Ã£ÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
GµÀ Ú v Á ¹ÜgÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢ªÉ . ªÀ å wjPÀ Û ª ÁV (iii) DPÉÆìÃDªÀÄU
è ¼
À À
®ªÀtUÀ¼ÄÀ : PÁëgÀ ¨s¸
À äÀ ¯ÉÆúÀªÅÀ DPÉÆÃì
PÀ ® Äè ¦ à £ À ¸À A ZÀ £ É A iÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ BeO DªÀÄèUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ PÉÆqÀĪÀ ®ªÀtUÀ¼ÀÄ F
MAzÀÄ G¨sÀAiÀĪÀwð(Amphoteric)DzÀgÉ G½zÀ PɼÀV£ÀAwªÉ.
zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä CAiÀ i Á¤Pï UÀ Ä tUÀ ¼ À £ À Ä ß PÁ¨É Æ ð£É à mïUÀ ¼ À Ä : P Á ë g À ¨s À ¸ À ä ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À
ºÉÆA¢ªÉ. BeO C£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ G½zɯÁè
PÁ¨ÉÆðãÉÃlUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è.
DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ,
¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÆ É ArgÀĪÀ ®ªÀtUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÉÆÃrAiÀÄA
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ «ÄvÀ«°Ã£À ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. CxÀ ª Á CªÉ Æ Ã¤AiÀ Ä A PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï£É Æ A¢UÉ
¸ÉÃj¹ MvÀÛj¸À§ºÀÄzÁVzÉ. ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ¤£À
MO + H2O → M(OH)2
¥Àgª À iÀ ÁtÄ ¸ÀASÉå eÁ¹ÛAiÀiÁzÀAvÉ D PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼À
Mg(OH)2 ¤AzÀ Ba(OH)2£À PÀ q É U É ºÉ Æ ÃzÀ A vÉ
¤Ãj£À ° è A iÀ Ä «°Ã£À v É PÀ r ªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. J¯Áè
(¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄ vÀÆPÀ ºÉaz Ñ A À vÉ) ¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÁæPöìÉ ÊqïUÀ¼À
PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼ÄÀ GµÀÚ «¨sd À £ÉUÆ É AqÀÄ PÁ§ð£ï
«°Ã£ÀvÉ, vÁ¥À ¹ÜgÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
qÉÊ DPÉöì Êqï ªÀÄvÀÄÛ DPÉöì ÊqïUÀ¼£ À ÄÀ ß PÉÆqÀÄvÀª Û É. ¨Éj°AiÀÄA
ºÉ Z ÁÑ U À Ä ªÀ Å zÀ Ä . DzÀ g À Æ EªÀ Å PÁë g À ¯É Æ ÃºÀ z À
ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ½VAvÀ PÀrªÉÄ ¹ÜgÀ ºÁUÀÆ PÀrªÉÄ PÁ¨ÉÆðãÉÃmï C¹Ügª À ÁVzÀÄÝ, CO2£À ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è
¥Àv
æ Áå«ÄèÃAiÀÄ. DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ¥Àv æ ÁåªÄÀ U
è ¼
À g
É q
À g
À À eÉÆvÉAiÀÄÆ ªÀ i ÁvÀ æ C¹ÜvÀ é z À ° è g À Ä vÀ Û z É . zs À £ À CAiÀ i Á¤£À UÁvÀ æ
ªÀwð¸ÀĪÀ Ba(OH)2 MAzÀÄ G¨sÀAiÀĪÀwð. eÁ¹ÛAiÀiÁzÀAvÉ CzÀgÀ vÁ¥À ¹Ügv À É eÁ¹ÛAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
Be(OH)2 + 2OH– → [Be(OH)4]2– ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼ÀÄ: PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼ÀÄ
¨Éj¯ÉÃmï DAiÀiÁ£ï ©½ WÀ£ÀUÀ¼ÁVzÀÄÝ, vÁ¥À¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. CzÀgÉ
Be(OH)2 + 2HCl + 2H2O → [Be(OH)4]Cl2
À ÄÀ «PÉAiÀÄÄ CaSO4 ¤AzÀ BaSO4£ÉqU
PÀgU É É PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÁÛ
§gÀÄvÀÛzÉ. ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄV߶AiÀÄAUÀ¼À eÁ®PÀ
(ii) ºÁå¯É Ê qÀ Ä UÀ ¼ À Ä : ¨É j °AiÀ Ä A ºÁå¯É Ê qÀ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß
JAxÁ°à A iÀ Ä Ä CªÀ Å UÀ ¼ À d°ÃPÀ g À t JAxÁ°à V AvÀ
ºÉ Æ gÀ v À Ä ¥À r ¹ G½zÉ ® è PÁë g À ¨s À ¸ À ä ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À
ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ CAiÀiÁ¤PÀªÁVªÉ. DzÀgÉ ¨Éj°AiÀÄA ºÉZÁÑVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅ ¤Ãj£À°è PÀgÀUÀÄvÀÛªÉ.
ºÁå¯ÊÉ qÀÄ ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤Ãì AiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª
Û ÁVzÀÄÝ, ¸ÁªÀAiÀĪÀ £ÉÊmÉæöÊmïUÀ¼ÀÄ: PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼ÀÄ ¸ÁgÀjPÀÛ £ÉÊnæPï
zÁæªÀPÀUÀ¼À°è PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ. ¨Éj°AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï F DªÀÄèzÀ°è PÀgÀV £ÉÊmÉæöÊmïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ. ªÉÄV߶AiÀÄA
PɼÀV£ÀAvÉ ¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
320 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

£ÉÊmÉÃæ mï DgÀÄ ¤Ãj£À CtÄUÀ¼Æ É A¢UÉ ¸Àn à QÃPÀgt À UÉƼÀÄvî z ÛÀ .É EzÀgÀ ºÉÆðPÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀUð À zÀ G½zÀ ¸Àz¸ À åÀ gÆ
É A¢UÉ
DzÀgÉ ¨ÉÃjAiÀÄA £ÉÊmÉöæ Êmï ¸ÀànQÃPÀgt À UÉÆAqÀÄ ¤dð°ÃAiÀÄ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÁzsÀå«®è. ¨Éj°AiÀÄA QjzÁzÀ UÁvÀæ
®ªÀtªÁUÀÄvÀÛz.É ¯ÉÆúÀU¼ À À UÁvÀæ ºÉaz Ñ AÀ vÉ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ºÁUÀÆ Cwà ºÉaÑ£À CAiÀiÁ¤PÀ JAxÁ°àAiÀÄ£ÀÄß
d°ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ PÀrªÉÄAiÀiÁzÀAvÉ CªÀÅUÀ¼ÀÄ ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ¨É j °AiÀ Ä A ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Ä
ºÉÊqÉæÃmïUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀðå PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ ºÉ Z ÁÑ V ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì à AiÀ Ä ªÁVzÀ Ä Ý, ¸À Ä ®¨s À ª ÁV
JAzÀ Ä EzÀ Ä vÉ Æ Ãj¸À Ä vÀ Û z É . CªÉ ® è ª À Å °ÃyAiÀ Ä A d°ÃPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛªÉ.
£É Ê mÉ æ à mï£À A vÉ GµÀ Ú « ¨s À d £É U É Æ AqÀ Ä DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À £ À Ä ß (ii) ¨Éj°AiÀÄA PÉêÀ® 4 ªÉïɣïì PÀPP ëÀ U
À ¼
À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÀÄÝ,
PÉÆqÀÄvÀÛªÉ. EzÀÄ £Á®ÌQÌAvÀ ºÉaÑ£À ¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
2M ( NO3 )2 → 2MO + 4 NO2 + O2 ¥À æ z À ² ð¸À Ä ªÀ Å ¢®è . DzÀ g É F UÀ Ä A¦£À G½zÀ
(M = Be, Mg, Ca, Sr, Ba)
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ d- PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹PÉÆAqÀÄ DgÀÄ
¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀ§®èªÁVªÉ.
¸ÀªÀĸÉå 10.4
(iii) ¨É j °AiÀ Ä A£À ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï ªÀ Ä vÀ Ä Û DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä
¤Ãj£À°è PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£À «°Ã£ÀvÉAiÀÄÄ
UÀÄA¦£À G½zÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀAwgÀzÉ,
UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ ¸ÁVzÀAvÉ C¢üPÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ KPÉ?
G¨sÀAiÀĪÀwð ¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
¥ÀjºÁgÀ
PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À°è IÄt CAiÀiÁ£ï 10.8.1 ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ C®Äå«Ä¤AiÀÄA £ÀqÀÄ«£À
MAzÉà DVzÀÄÝ, PÉêÀ® zsÀ£À CAiÀiÁ¤£À wædåªÀÅ «PÀtÂðÃAiÀÄ ¸ÀA§AzsÀ:
eÁ®PÀ JAxÁ°à A iÀ Ä ªÉ Ä Ã¯É ¥À æ ¨ s Á ªÀ ©ÃgÀ Ä vÀ Û z É . Be 2+£À CAiÀ i Á¤PÀ wæ d åªÀ Å 31 pm; ªÀ Ä vÀ Ä Û CzÀ g À
CAiÀiÁ¤£À UÁvÀæ zÉÆqÀØzÁzÀAvÉ, eÁ®PÀ JAxÁ°àAiÀÄ «zÀÄåzsÁªÉñÀ / wæeÁå£ÀÄ¥ÁvÀªÀÅ, ¸Àj¸ÀĪÀiÁgÁV Al3+
PÀ r ªÉ Ä AiÀ i ÁUÀ Ä «PÉ A iÀ Ä Ä d°ÃPÀ g À t JAxÁ°à V AvÀ
CAiÀiÁ¤£ÀµÉÖà DVzÉ. DzÀÝjAzÀ ¨Éj°AiÀÄA, PÉ®ªÀÅ
C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ UÀÄA¦£À°è ªÉÄðAzÀ PɼÀUÉ
UÀÄtUÀ¼À°è C®Äå«Ä¤AiÀÄAUÉ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁVzÉ. CªÀÅUÀ¼À
¸ÁVzÀAvÉ «°Ã£ÀvÉAiÀÄÄ eÁ¹ÛAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
£ÀqÀÄ«£À PÉ®ªÀÅ ¸ÁªÀÄåvÉUÀ¼ÀÄ F PɼÀV£ÀAwªÉ.
¸ÀªÀĸÉå 10.5 (i) C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A£À A vÉ ¨É j °AiÀ Ä A ¯É Æ ÃºÀ z À
¤Ãj£À°è PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ°èAiÀÄÆ DPÉöì Êqï£À ¥Àzg À À GAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ
¸À¯ÉáÃlUÀ¼À «°Ã£ÀvÉAiÀÄÄ UÀÄA¦£À°è PɼÀUÉ ¸ÁVzÀAvÉ
¨Éj°AiÀÄA ¸ÀÄ®¨sª À ÁV DªÀÄU è ¼
À Æ
É qÀ£É ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è.
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÉÃPÉ?
¥ÀjºÁgÀ (ii) C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï C¢ü P À ¥À æ ª À i ÁtzÀ
zsÀ£À CAiÀiÁ¤UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ IÄt CAiÀiÁ¤£À UÁvÀæªÀÅ ¥ÀævÁåªÀÄèzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ C®Äå«Ä£ÉÃmï[Al(OH)4]–
vÀÄA¨Á zÉÆqÀØ¢zÀÄÝ, eÁ®PÀ JAxÁ°àAiÀÄÄ UÀÄA¦£À°è CAiÀiÁ£À£ÄÀ ßAlÄ ªÀiÁqÀĪÀAvÉ, ¨Éj°AiÀÄA ºÉÊqÁæPöìÉ Êqï
§ºÀÄvÉÃPÀ ¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. d°ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ ¨É j ¯É è à mï, ¨[Be(OH) 4 ] 2– . CAiÀ i Á£À £ À Ä ßAlÄ
UÀÄA¦£À°è PɼÀPÉÌ ¸ÁVzÀAvÉ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ªÀiÁqÀ§®èªÀÅ.
PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀzÀ PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼À (iii) ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ C®Äå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ
«°Ã£ÀvÉAiÀÄÆ ¸ÀºÀ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¨sÁµÀà ¹ÜwAiÀÄ°è Cl– ¸ÉÃvÀĪÀżÀî ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀĪÀŪÀÅ. F JgÀqÀÆ PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀÄ
10.8 ¨Éj°AiÀÄA£À C¸ÀAUÀvÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ zÁæªÀPÀUÀ¼À°è PÀgÀUÀĪÀªÀÅ ªÀÄvÀÄÛ ¥À槮
JgÀq£ À AÉ iÀÄ UÀÄA¦£À ¥ÀæxÀªÀÄ ¸Àz¸ À åÀ ªÁVgÀĪÀ ¨Éj°AiÀÄA£À ¯Éë¸ï DªÀÄèzA À vÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛª.É EªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß ¦üÃæ qÀ¯ï
®PÀtë UÀ¼ÄÀ ªÉÄVßöAiÀÄA CxÀªÁ EvÀgÀ PÁëgÀ ¨s¸ À äÀ ¯ÉÆúÀU¼ À À PÁæ¥sïÖ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
®PÀt
ë UÀ½AzÀ ©ü£ßÀ ªÁVzÉ. EzÀÄ C®Æå«Ä¤AiÀÄA£ÉÆA¢UÉ (iv) ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ C®Äå«Ä¤AiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ
«PÀtÂðAiÀÄ ¸ÀA§AzsÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. EzÀ£ÀÄß F ªÀÄÄAzÉ ¸ÀªÀÄ£Àé¬Äà ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À £
À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀĪÀ ¥À槮
ZÀað¹zÉ. ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. BeF42–, AlF63–
(i) ¨Éj°AiÀÄA£À ¥Àgª À iÀ ÁtÂéPÀ ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ¤Pï UÁvÀU æ ¼
À ÄÀ
C¸ÁzsÁgÀtªÁV PÀrªÉÄAiÀiÁVgÀÄvÀz Û É ªÀÄvÀÄÛ DzÀÝjAzÀ
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 321

10.9 PÁå°ìAiÀÄA£À PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ C¸ÀánPÀ ªÀ¸ÀÄÛ. EzÀÄ ¤Ãj£À°è CvÀå®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è
PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ. ¤Ãj£À°è EzÀgÀ zÁæªÀt (¸ÀÄtÚzÀ w½¤ÃgÀÄ)
PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï, PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï, PÁå°ìAiÀÄA
ªÀ£ÀÄß ¯ÉʪÀiï ªÁlgï JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚzÀ
¸À¯ÉáÃmï, PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¹ªÉÄAmï,
¤®A§£À (suspension)ªÀ£ÀÄß «Ä¯ïÌ D¥sï ¯ÉʪÀiï
EªÀÅUÀ¼ÀÄ PÁå°ìAiÀÄA£À ªÀÄÄRåªÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ. EªÀÅ
ªÁlgï JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
OzÉÆåÃUÀªÁV ªÀĺÀvÀé¥ÀÆtð ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁVªÉ EªÀ£ÀÄß
¸ÀÄtÚzÀ w½¤Ãj£À ªÀÄÆ®PÀ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï£ÀÄß
C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è F PɼÀPÀAqÀAvÉ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
ºÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ ©½§tÚzÀ PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï
PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï CxÀªÀ ¸ÀÄlÖ¸ÀÄtÚ DV ªÀiÁ¥ÀðqÀUÀÄvÀÛzÉ.
(Quick Lime, CaO) Ca (OH )2 + CO2 → CaCO3 + H2 O
EzÀ£ÀÄß wgÀÄUÀĪÀ PÀĮĪÉÄ (Rotary kiln)UÀ¼À°è DzÀgÉ C¢üPÀ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉöì Êqï£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ
¸ÀÄtÚzÀ PÀ®è£ÀÄß (Lime stoneCaCO3) 1070-1270 K. ©½ MvÀg
Û ª
À ÅÀ PÀgV
À PÁå°A
ì iÀÄA ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï
UÉ PÁ¬Ä¹ C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ.
CaCO3 + CO2 + H2 O → Ca ( HCO3 )2
E°èAiÀÄ GvÀà£ÀߪÁzÀ PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqïC£ÀÄß «Ä¯ïÌ D¥sï ¯ÉʪÀiï PÉÆÃè j£ï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ
¸ÀvÀvÀªÁV vÉUÉAiÀÄĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀÆtð¥ÀæªÀiÁtzÀ°è CaO ZÉ®ÄªÉ ¥ÀÄr (Bleaching Power)AiÀÄ WÀlPÀªÁzÀ ºÉÊ¥ÉÆ
C£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À§ºÀzÀÄ. PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï MAzÀÄ ©½ PÉÆèÃgÉÊmï GvÀà£ÀߪÁUÀÄvÀÛzÉ.
À ÄÀ ªÀ ©AzÀÄ 2870K. ªÁvÁªÀgt
C¸ÀánPÀ WÀ£.À EzÀgÀ PÀgU À PÉÌ
vÉgÉ¢mÁÖUÀ EzÀÄ vÉêÁA±À ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï£ÀÄß
2Ca (OH )2 + 2Cl 2 → CaCl 2 + Ca OCl ( )
2
+ 2H 2 O
©èÃaAUï ¥ÀÄr
»ÃjPÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ:
CaO + H2 O → Ca (OH )2
(i) PÀlÖqÀ ¤ªÀiÁðt ªÀ¸ÀÄÛªÁzÀ UÁgÉAiÀÄ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è
CaO + CO2 → CaCO3
§¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
¸Àé®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹zÁUÀ CaO£À
GAqÉU¼ À ÄÀ ¥ÀÄr¥ÀÄrAiÀiÁUÀÄvÀª
Û .É EzÀ£ÄÀ ß ¸ÀÄtÚzÀ CgÀ¼ÄÀ «PÉ (ii¬ÄzÀgÀ ¸ÉÆÃAPÀÄ ¤ªÁgÀPÀ UÀÄt¢AzÀ EzÀ£ÄÀ ß UÉÆÃqÉU½ À UÉ
(slaking of lime) J£ÀÄߪÀgÄÀ . F CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚ (slaked ©¼ÀÄ¥ÀÄPÁgÀPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
lime)ªÀ£ÀÄß ¸ÉÆÃqÁzÉÆA¢UÉ ¨ÉgɹzÁUÀ WÀ£À¸ÉÆÃqÁ (iii) UÁdÄUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉ, ZÀªÄÀ ðzÀ ºÀzU
À Æ
É ½¸ÀÄ«PÉ, ZɮĪÉ
¯ÉʪÀiï GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. CaO ¥Àv æ Áå«ÄèÃAiÀÄ DPÉìöÊqï DVzÀÄÝ, ¥ÀÄr vÀAiÀiÁjPÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀPÀÌgÉAiÀÄ ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtzÀ°è
EzÀÄ ºÉaÑ£À vÁ¥ÀzÀ°è D«ÄèÃAiÀÄ DPÉìöÊqïUÀ¼ÉÆA¢UÉ EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï CaCO3
CaO + SiO2 → CaSiO3 PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ¤¸ÀUÀðzÀ°è ¸ÀÄtÚzÀPÀ®Äè,
6CaO + P4 O10 → 2Ca 3 ( PO4 )2
¹ÃªÉĸÀÄtÚ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÄÈvÀ ²¯É ªÀÄÄAvÁzÀ gÀÆ¥ÀzÀ°è
zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚzÀ ªÀÄÆ®PÀ PÁ§ð£ï qÉÊ
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ:
DPÉìöÊqï£ÀÄß ºÁ¬Ä¹ªÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ CxÀªÁ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
(i) EzÀÄ ¹ªÉÄAmï vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸®
À àqÄÀ ªÀ ¥Áæx«
À ÄPÀ PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÉ PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£ÀÄß ¸ÉÃj¹ EzÀ£ÀÄß
ªÀ¸ÀÄÛªÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ Cwà CUÀÎzÀ PÁëgÀzÀ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
gÀÆ¥ÀªÁVzÉ.
(ii) EzÀ £ À Ä ß PÁ¹Ö P ï ¸É Æ ÃqÁ¢AzÀ ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A Ca (OH )2 + CO2 → CaCO3 + H2 O
PÁ¨ÉÆðãÉÃl£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. CaCl 2 + Na 2 CO3 → CaCO3 + 2NaCl
(iii) EzÀ £ À Ä ß ¸À P À Ì g É A iÀ Ä ±À Ä ¢ÞÃPÀ g À t ªÀ Ä vÀ Ä Û §tÚ U À ¼ À
C¢üPÀ ¥Àªæ iÀ ÁtzÀ PÁ§ð£ï qÉÊDPÉöì Êqï£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
¤Ãj£À°è PÀgÀUÀĪÀ PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï
PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï (¤ÃgÀÆr¹zÀ ¸ÀÄtÚ), Ca(OH)2 GAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉöì Êqï£ÀÄß ¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV
¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚ(quick lime, CaO)PÉÌ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹ ºÁ¬Ä¸À¨ÉÃPÀÄ.
PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. EzÀÄ ©½AiÀÄ
322
PÁå°A ì iÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï, MAzÀÄ ©½AiÀÄ §ÄgÀÄUÁVzÉ
EzÀÄ ¤Ãj£À°è §ºÀÄvÉÃPÀ PÀgÀUÀĪÀÅ¢®è. EzÀ£ÀÄß 1200
K GµÀÚvÉUÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ «¨sÀd£ÉÀ ºÉÆA¢ PÁ§ð£ï
qÉÊDPÉìöÊqï£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
1200 K
CaCO3  → CaO + CO2
CzÀÄ ¸ÁgÀjPÀÛ DªÀÄèzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ PÁ§ð£ï qÉÊ
DPÉìöÊqï£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
CaCO3 + 2HCl → CaCl 2 + H2 O + CO2
CaCO3 + H2 SO4 → CaSO4 + H2 O + CO2
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ:
EzÀ £ À Ä ß ¤ªÀ i Áðt ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À ° è , CªÀ Ä ÈvÀ ² ¯É A iÀ Ä
gÀÆ¥ÀzÀ°è ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃqÁ ¸ÀÄtÚ (Quick lime)UÀ¼À
vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. PÀ©âtzÀAvÀºÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À
vÀ A iÀ i ÁjPÉ A iÀ Ä °è PÁå°ì A iÀ Ä A ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÉ Ä V߶AiÀ Ä A
PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÁæªPÀ ª
À ÁV §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É «±ÉõÀªÁV
MvÀ Û j ¸À ® à l Ö PÁå°ì A iÀ Ä A PÁ¨É Æ ðÃ£É Ã mï£À Ä ß GvÀ Û ª À Ä
UÀÄtªÀÄlÖzÀ PÁUÀzÀUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
EzÀ£ÀÄß DªÀÄè¤gÉÆÃzsÀPÀªÁVAiÀÄÆ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. EzÀ£ÀÄß
lÆvï¥ÉøïÖ£À°è ªÀÄÈzÀÄ WÀµÀðPÀªÁV, ZÀÆå¬ÄAUïUÀªÀiï
ºÁUÀÆ ±ÀÈAUÁgÀ ¸ÁzsÀ£ÀUÀ¼À°èAiÀÄÆ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
PÁå°ìAiÀÄA ¸À¯áÉÃmï(¥Áè¸g ÖÀ ï D¥sï ¥Áåjøï), CaSO4·½ H2O
EzÉÆAzÀÄ PÁå°ìAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï£À CzsÀ ðd°ÃAiÀÄ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ f¥ÀìA (CaSO4·2H2O,)®ªÀtªÀ£ÀÄß 393 K UÉ
PÁ¬Ä¹zÁUÀ EzÀÄ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
2 ( CaSO4 .2H2O ) → 2 ( CaSO4 ) .H2 O + 3H2 O
393 K,VAvÀ eÁ¹Û PÁ¬Ä¹zÁUÀ EzÀÄ ¤dð°ÃPÀgt À UÉÆAqÀÄ
CaSO4 DUÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß ¸ÀvÀÛ ¸ÀÄlÖ ¥Áè¸ÀÖgï JAzÀÄ
PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
EzÀ P É Ì ¤Ãj£É Æ A¢UÉ £É ¯ É U É Æ ¼À Ä î ª À «±É à µÀ ª ÁzÀ
UÀÄt«zÉ. EzÀPÉÌ ¤¢ðµÀÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹zÁUÀ
¥Áè¹ÖPï£ÀAvÀºÀ zÀæªÀåªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ 5jAzÀ
15 ¤«ÄµÀ z À ° è zÀ È qs À U É Æ AqÀ Ä UÀ n Ö A iÀ i ÁzÀ WÀ £ À ª ÁV
ªÀiÁ¥ÁðqÁUÀĪÀÅzÀÄ.
G¥ÀAiÉÆÃUÀU¼ À ÄÀ : ªÀÄÄRåªÁV ¥Áè¸g
ÖÀ ï D¥sï ¥Áåjøï£ÀÄß
PÀlÖqÀUÀ¼À ¤ªÀiÁðt ºÁUÀÆ ¥Áè¸ÀÖgïUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É ªÀÄÆ¼É ªÀÄÄjvÀ ºÁUÀÆ G¼ÀÄQzÁUÀ D zÉúÀzÀ
¨sÁUÀUÀ¼À£ÀÄß ¤±ÀÑ®UÉƽ¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ zÀAvÀ aQvÉìAiÀÄ°è
EzÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. D¨sÀgÀtUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°èAiÀÄÆ
EzÀ £ À Ä ß §¼À ¸ À Ä ªÀ g À Ä . ªÀ Ä Æwð ºÁUÀ Æ ¥À æ w ªÉ Ä UÀ ¼ À
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¤ªÀiÁðtzÀ CZÀÄU Ñ ¼À £
À ÄÀ ß vÀAiÀiÁj¸À®Æ EzÀ£ÄÀ ß §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É
¹ªÉÄAmï: PÀlÖqÀUÀ¼À ¤ªÀiÁðtPÉÌ EzÀÄ Cwà CUÀvÀå.
¥À æ x À ª À Ä ¨ÁjUÉ EAUÉ è A qï£À ° è 1824gÀ ° è eÉ Æ Ã¸É ¥ s ï
C¹à r £ï EzÀ £ À Ä ß §¼À P É U É vÀ A zÀ £ À Ä . ¸À Ä tÚ z À PÀ ° è U É
ºÉÆîĪÀ EzÀÄ EAUÉèAqï£À ¥ÉÆÃmïð¯ÁåAqï ¢éÃ¥ÀzÀ°è
£ÉʸÀVðPÀªÁV UÀtU  ÁjPÉAiÀÄ°è zÉÆgÉAiÀÄĪÀ PÁgÀtPÉÌ EzÀ£ÄÀ ß
¥ÉÆÃmïð¯ÁåAqï ¹ªÉÄAmï JAzÀÆ ¸ÀºÀ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
¸ÀÄtÚ, CaO ªÀÄvÀÄÛ, SiO2, C®Äå«Ä¤AiÀÄA, PÀ©ât
ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA£À DPÉöì ÊqïUÀ¼£ À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄtÚ£ÄÀ ß
¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¹ªÉÄAmïC£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛg.É ¹ªÉÄAn£À
¸ÀgÁ¸Àj ¸ÀAAiÉÆÃd£É »ÃVzÉ : CaO, 50-60%;
SiO2, 20-25%; Al2O3, 5-10%; MgO, 2-3%;
Fe2O3, 1-2% ªÀÄvÀÄÛ SO3, 1-2%. GvÀÛªÀÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ
¹ªÉÄAmï£À°è ¹°PÁ (SiO2) ªÀÄvÀÄÛ C®Äì«Ä£Á (Al2O3)
C£ÀÄ¥ÁvÀ 2.5 jAzÀ 4gÀ £ÀqÀÄªÉ EgÀ¨ÉÃPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄtÚ
(CaO) ªÀÄvÀÄÛ G½zÉ®è ¹°PÁ£ï (SiO2) C®Äå«Ä¤AiÀÄA
(Al2O3) ªÀÄvÀÄÛ PÀ©ât (Fe2O3) UÀ¼À DPÉöì ÊqïUÀ¼À C£ÀÄ¥ÁvÀ
2gÀ ºÀwÛgÀ«gÀ¨ÉÃPÀÄ. ¸ÀÄtÚzÀ PÀ®Äè ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄtÄÚ, ¹ªÉÄAn£À
GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀĪÀ PÀZÁÒ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁVªÉ. ªÀÄtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀÄtÚzÀ PÀ®è£ÀÄß §®ªÁV PÁ¬Ä¹zÁUÀ zÀæ«PÀgÀtUÉÆAqÀÄ
¹ªÉÄAmï QèAPÀgï JA§ ªÀ¸ÄÀ Û zÉÆgÉAiÀÄÄvÀz Û .É EzÀ£ÄÀ ß EzÀgÀ
vÀÆPÀzÀ 2-3%gÀµÀÄÖ f¥ÀìªÀiï (CaSO4·2H2O) £ÉÆA¢UÉ
¸ÉÃj¹ ¹ªÉÄAmï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. qÉÊ PÁå°ìAiÀÄA
¹°PÉÃmï (Ca2SiO4) 26%, mÉæöÊ PÁå°ìAiÀÄA ¹°PÉÃmï
(Ca3SiO5) 51% ªÀÄvÀÄÛ mÉæöÊ PÁå°ìAiÀÄA C®Äå«Ä£ÉÃmï
(Ca3Al2O6) 11% EzÀgÀ ªÀÄÄRå WÀlPÁA±ÀUÀ¼ÀÄ.
¹ªÉÄAmï£À zÀÈqsÀUÉƼÀÄî«PÉ: ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ PÀ°¹zÁUÀ
¹ªÉ Ä Amï ¤zs Á £À ª ÁV zÀ È qs À U É Æ AqÀ Ä UÀ n Ö A iÀ i ÁzÀ
WÀ£ÀªÀ¸ÀÄÛªÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀPÉÌ PÁgÀt d°ÃPÀgÀt ºÁUÀÆ
CtÄUÀ¼À ¹ÜvÁåAvÀgÀ. ¹ªÉÄAmï «Ä±ÀætzÀ°ègÀĪÀ f¥ÀìA
®ªÀtªÀÅ F zÀÈqsÀUÉƼÀÄîªÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¤zsÁ£ÀUÉƽ¹
¹ªÉÄAmï ¸ÀzÈÀ qsª
À ÁzÀ WÀ£ª À ÁUÀ®Ä C£ÀĪÀÅ ªÀiÁrPÉÆqÀÄvÀz Û .É
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ: PÀ©ât ªÀÄvÀÄÛ GQÌ£À £ÀAvÀgÀ ¹ªÉÄAmï
MAzÀ Ä gÁµÀ Ö ç z À CvÀ å AvÀ ¨É à rPÉ A iÀ Ä ªÀ ¸ À Ä Û . EzÀ £ À Ä ß
PÁAQæÃmïUÀ¼À°è, R.C.C. UÀ¼À°è, ¥Áè¸ÀÖjAUïUÁV, ¸ÉÃvÀĪÉ,
CuÉPÀlÄÖ ªÀÄvÀÄÛ PÀlÖqÀUÀ¼À ¤ªÀiÁðtzÀ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
10.10 ªÉÄVßöAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ìAiÀÄA£À eÉÊ«PÀ
¥ÁæªÀÄÄRåvÉ
M§â ªÀAiÀĸÀÌ ªÀÄ£ÀĵÀå£À zÉúÀzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 25 g Mg
ªÀÄvÀÄÛ 1200 g £ÀµÀÄÖ Ca EzÀÝgÉ, PÉêÀ® 5 g PÀ©ât ªÀÄvÀÄÛ
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 323

0.06 g vÁªÀÄæ EgÀÄvÀÛzÉ. ¥Àæw¤vÀå ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 200 – 300 fêÀPÉÆñÀzÀ ©üwÛAiÀÄ ¸ÀªÀÄUÀævÉ, CAvÀgï £ÀgÀ¸ÀAªÉÃzÀ£É
mg£ÀµÀÄÖ EªÀÅUÀ¼À CªÀ±ÀåPÀvÉ ªÀÄ£ÀĵÀå zÉúÀQÌzÉ. ºÁUÀ Æ gÀ P À Û ºÉ ¥ À Ä à U À l ÄÖ « PÉ A iÀ Ä °è A iÀ Ä Æ §ºÀ Ä ªÀ Ä ÄRå
¥ Á ¸ É á à m ï ª À U Á ð ª À u É A i À Ä ° è ATP A i À Ä £ À Ä ß ªÀiÁvÀª æ »
À ¸ÀÄvÀzÛ .É ¥Áè¸äÀ z°
À è PÁå°A ì iÀÄA£À ¥Àª æ iÀ Át ¸ÀĪÀiÁgÀÄ
G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ J¯Áè Qté U À ¼ À Ä ªÀ i ÁåVß²AiÀ Ä A£À Ä ß 100 mgL . F ªÀ Ä lÖ ª À £ À Ä ß PÁå°ì m É Æ Ã¤£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
–1

PÉÆÃ¥sÁåPÀÖgï DV ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. ¨É¼ÀPÀ£ÀÄß »ÃjPÉƼÀÄîªÀ ¥ÁågÁxÉÊgÁ¬Äqï JA§ ºÁªÉÆðãÀÄUÀ¼ÄÀ ¤AiÀÄAwæ¸ÄÀ vÀz Û .É

ªÀÄÄRå §tÚªÁzÀ ¸À¸ÀåUÀ¼À ¥ÀvÀæºÀjwÛ (Chlorophyll) £À°è ªÀ Ä Æ¼É MAzÀ Ä dqÀ ºÁUÀ Æ §zÀ ¯ ÁªÀ u É U É Æ ¼À î z À
Mg EgÀĪÀÅzÀÄ. zÉúÀzÀ°ègÀĪÀ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 99% PÁå°ìAiÀÄA, ªÀ¸ÄÀ ª
Û ÁVzÀÝgÆ À , ¥Àw æ ¢£À ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 400 mg J®Ä§Ä PÀgV À
ªÀÄÆ¼É ªÀÄvÀÄÛ ºÀ®ÄèUÀ¼À°èªÉ, £ÀgÀ ¸ÁßAiÀÄÄUÀ¼À PÁAiÀÄð ¥ÀÄ£À¤ðªÀiÁðtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ JA§ÄzÀÄ ¤ªÀÄUÉ UÉÆvÉÛ? F
¤ªÀðºÀuÉAiÀÄ°è PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄÄRå ¥ÁvÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ. J¯Áè PÁå°A ì iÀÄA, ¥Áè¸ÁäzÀ ªÀÄÄSÁAvÀgÀ ºÉÆgÀ ºÉÆÃUÀÄvÀz Û .É

¸ÁgÁA±À

s- ¨ÁèQ£À MAzÀ£ÉAiÀÄ UÀÄA¦£À°è ‘PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ’ ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀ£ÉAiÀÄ UÀÄA¦£À°è ‘PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀ’UÀ¼ÀÆ EªÉ.
CªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqïUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÁæPìÉöÊqïUÀ¼ÄÀ PÁëjÃAiÀĪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼£À ÄÀ ß ºÁUÉ PÀgA
É iÀÄÄvÁÛg.É PÁëg¯
À Æ É ÃºÀU¼À À
ªÉ¯É¤ì PÀªÀZÀzÀ°è MAzÀÄ s E¯ÉPÁÖç£ï ºÁUÀÆ PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀUÀ¼À ªÉ¯É¤ì PÀªÀZÀzÀ s PÀPÀëPÀzÀ°èJgÀqÀÄ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ½ªÉ.
EªÀÅ Cwà ºÉZÀÄÑ QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVzÀÄÝ, PÀæªÀĪÁV KPÀzsÀ£À (M+) ªÀÄvÀÄÛ ¢ézsÀ£À (M2+ ) CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå KjPÉAiÀiÁzÀAvÉ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ¤PÀ UÁvÀæUÀ¼ÀÄ UÀÄA¦£À°è PɼÀPÉÌ E½zÀAvÉ eÁ¹ÛAiÀiÁzÀgÉ, CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄÄ
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. G½zÀAvÉ PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀUÀ¼À°èAiÀÄÆ EzÉà jÃwAiÀÄ C£ÀÄPÀæªÀÄuÉ PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ. UÀÄA¦£À ªÉÆzÀ®
ªÀÄÆ®ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, ªÉÆzÀ® UÀÄA¦£À°è °yAiÀÄA, JgÀqÀ£ÉAiÀÄ UÀÄA¦£À°è ¨Éj°AiÀÄA £ÀAvÀgÀzÀ UÀÄA¦£À JgÀqÀ£ÉAiÀÄ
¸ÀzÀ¸ÀågÉÆqÀ£ÀzÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À°è ¸ÁªÀÄåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. EzÀ£ÀÄß ‘«PÀtÂðÃAiÀÄ ¸ÀA§AzsÀ’ JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
DzÀgÉ vÀ£ÀßzÉà UÀÄA¦£À EvÀgÀ ¸ÀzÀ¸ÀågÉÆA¢UÉ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ ºÉZÀÄÑ vÁ¼ÉAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è. PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ¨É½îAiÀÄAvÀºÀ
©¼ÀÄ, ªÀÄÈzÀÄ ºÁUÀÆ PÀrªÉÄ PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼ÀÄ wêÀæ QæAiÀiÁ²Ã®. EªÀÅUÀ¼À ºÉaÑ£À
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ CAiÀiÁ¤Pï EªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è PÀgÀV ¥À槮 PÁëgÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À
¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï, ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÁ¨ÉÆðãÉÃmï ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqïC£ÀÄß PÁ¸ÀÖ£Àgï - PÉ®ßgï «zsÁ£À¢AzÀ®Æ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmïC£ÀÄß ¸Á¯Ééà «zsÁ£À¢AzÀ®Æ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀUÀ¼À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ §ºÀĪÁV PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀAwzÀÄÝ, CªÀÅUÀ¼À QjzÁzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ
ªÀÄvÀÄÛ CAiÀiÁ¤Pï UÁvÀæ ºÁUÀÆ »jzÁzÀ zsÀ£À«zÀÄåzÀA±À¢AzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀåvÁå¸ÀUÀ½ªÉ. EªÀÅUÀ¼À DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀzÀÝQÌAvÀ PÀrªÉÄ PÁëjÃAiÀĪÁVzÉ. EªÀÅUÀ¼À ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï
(lime), PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï (CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚ slaked lime), PÁå°ìAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï (¥sÁè¸ÀÖgï D¥sï ¥Áåjøï),
PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï (¸ÀÄtÚzÀ PÀ®Äè- limestone) ªÀÄvÀÄÛ ¹ªÉÄAmï, ¥ÉÆÃmïð¯ÁåAqï ¹ªÉÄAmï MAzÀÄ ªÀÄÄRå
¤ªÀiÁðtªÀ¸ÄÀ .Û ¥ÀÄrªÀiÁrzÀ ¸ÀÄtÚzÀ PÀ®Äè ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄtÚ£ÄÀ ß wgÀÄUÀĪÀ PÀĮĪÉÄAiÀÄ°è ©¹ªÀiÁr QèAPÀgï£ÀÄß ¥ÀqA É iÀÄÄvÁÛg.É
F QèAPÀgï£ÀÄß 2-3% f¥ÀìªÀiï ¥ÀÄrAiÉÆA¢UÉ ¸ÉÃj¹ ¹ªÉÄAmï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
KPÀzsÀ¤ÃAiÀÄ ¥ÉÆmÁ¹AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À ºÁUÀÆ ¢ézsÀ¤ÃAiÀÄ PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA
CAiÀiÁ£ïUÀ½AzÀ eÉÊ«PÀ zÀæªÀUÀ¼À°è zÉÆqÀØ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ. eÉÊ«PÀ QæAiÉÄUÀ¼ÁzÀ CAiÀiÁ£ï ¸ÀªÀÄvÉÆî£À
ªÀÄvÀÄÛ £ÀgÀUÀ¼À vÀAvÀÄ ¸ÀAªÀºÀ£ÀzÀ°è F CAiÀiÁ£ïUÀ¼ÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÁvÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛªÉ.
324 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ

10.1 PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ¨sËvÀ ºÁUÀÆ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀnÖªÀiÁr.

10.2 PÁëgÀ¨À¸
s Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À UÀÄtUÀ¼À°èAiÀÄ PÀª æ ÀħzÀÞªÁzÀ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ£ÀÄß
ZÀað¹.
10.3 PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀæPÀÈwAiÀÄ°è KPÉ zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅ¢®è?
10.4 Na2O2£À°è ¸ÉÆÃrAiÀÄA£À GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÀAqÀÄ»r¬Äj.
10.5 ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄAVAvÀ PÀrªÉÄ QæAiÀIJîvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. KPÉAzÀÄ «ªÀj¹.
10.6 PÁëgÀ¨sÀ¸Àä¯ÉÆúÀUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼À F PɼÀPÀAqÀ ®PÀëtUÀ¼À°è£À PÀÄjvÀÄ ¸ÁªÀÄåvÉAiÀÄ£ÀÄß ¤Ãr.
(i) CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à (ii) DPÉìöÊqïUÀ¼À ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄvÉ (iii) ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼À «°Ã£ÀvÉ
10.7 °ÃyAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA £ÀqÄÀ «£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÁªÀÄåvU É ¼À ÁªÀŪÀÅ?
10.8 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ C¥ÀPµ À ð
À t «zsÁ£À¢AzÀ PÁëg¯ À Æ
É ÃºÀ ºÁUÀÆ PÁëg¨ À ¸Às äÀ ¯Æ
É ÃºÀU¼
À £
À ÄÀ ß KPÉ vÀAiÀiÁj¸À¯ÁUÀĪÀÅ¢®è?
10.9 zÀÄåw «zÀÄåvï PÉÆñÀzÀ°è °ÃyÃAiÀÄA §zÀ°UÉ ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¹Ã¹AiÀÄAC£ÀÄß KPÉ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ?
10.10 PÁëgÀ¯ÉÆúÀªÀÅ zÀæªÀ CªÉÆäAiÀiÁzÀ°è PÀgÀVzÁUÀ ««zsÀ §tÚzÀ zÁæªÀtUÀ¼ÀÄ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛªÉ. F jÃwAiÀÄ
§tÚzÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÉ PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¤Ãr.
10.11 ¨Éj°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ G½zÀ PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ eÁé¯ÉUÉÀ ««zsÀ §tÚUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄvÀÛzÉ PÁgÀt ¤Ãr.
10.12 ¸Á¯ÉÃé «zsÁ£Àz° À è ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï£À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è GAmÁUÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¥ÀQæ Aæ iÉÄUÀ¼£ À ÄÀ ß «ªÀj¹.
10.13 K2CO3 AiÀÄ£ÀÄß ¸Á¯Ééà «zsÁ£À¢AzÀ vÀAiÀiÁj¸À®Ä ¸ÁzsÀå«®è KPÉ?
10.14 Li2CO3C£ÀÄß, Na2CO3 VAvÀ PÀrªÉÄ GµÀÚvÉAiÀÄ°è KPÉ «zsÀ¼À£À (Decompose) UÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ?
10.15 PÁëgÀ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À «°Ã£ÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ vÁ¥À¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À CzÉÃ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ ºÉÆð¹j. (a) £ÉÊmÉæÃmïUÀ¼ÀÄ (b) PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼ÀÄ (c) ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼ÀÄ
10.16 ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï¤AzÀ F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ºÉÃUÉ vÀAiÀiÁj¸ÀÄ«j? (i) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀ (ii)
¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPöìÉ Êqï (iii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉgÁPÉìöÊqï (iv) ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï
10.17 F QæAiÉÄUÀ½AzÀ K£ÀÄAmÁUÀÄvÀÛzÉ? (i) ªÉÄVßöAiÀÄA£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è zÀ»¹zÁUÀ (ii) ¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚªÀ£ÀÄß
¹°PÁzÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ (iii) PÉÆèÃj£ï, CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ (iv) PÁå°ìAiÀÄA £ÉÊmÉæÃmï£ÀÄß
©¹ ªÀiÁrzÁUÀ
10.18 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À JgÀqÀÄ ªÀÄÄRå G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß w½¹ (i) PÁ¹ÖPï ¸ÉÆÃqÁ (ii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÁ¨ÉÆð£ÉÃmï
(iii) ¸ÀÄlÖ¸ÀÄtÚ (Quick Lime)
10.19 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß awæ¹j. (i) BeCl2 (D«) (ii) BeCl2 (WÀ£À).
10.20 ¸ÉÆÃrAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄA£À ºÉÊqÁæPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ, PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼ÀÄ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV ¤Ãj£À°è «°Ã£À
UÉƼÀÄîªÀªÀÅ. DzÀgÉ PÁå°ìAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßöAiÀÄA£À ¸ÀzÀj ®ªÀtUÀ¼ÀÄ «ÄvÀ«°Ã£ÀvÉ ºÉÆA¢ªÉ «ªÀj¹.
10.21 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¹. (i) ¸ÀÄtÚzÀPÀ®Äè (ii) ¹ªÉÄAmï (iii) ¥Áè¸ÀÖgï D¥sï ¥Áåjøï
10.22 °ÃyAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼ÀÄ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV d°ÃPÀÈvÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ. DzÀgÉ G½zÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À ®ªÀtUÀ¼ÀÄ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¤dð°ÃAiÀĪÁVgÀÄvÀÛªÉ. KPÉ?
10.23 LiF ¤Ãj£À°è §ºÀÄvÉÃPÀ PÀgÀUÀĪÀÅ¢®è, DzÀgÉ LiCl ¤Ãj£À°è ªÀiÁvÀæ PÀgÀUÀzÉ, C¹mÉÆãïzÀ®Æè PÀgÀUÀÄvÀÛzÉ. KPÉ?
10.24 eÉÊ«PÀ zÀæªÀUÀ¼À°è ¸ÉÆÃrAiÀÄA, ¥ÉÆmÁå²AiÀÄA, ªÀiÁåVßòAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ìAiÀÄAUÀ¼À ªÀĺÀvÀéªÀ£ÀÄß «ªÀj¹.
10.25 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À°è K£ÁUÀÄvÀÛzÉ?
(i) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß ¤Ãj£À°è ºÁQzÁUÀ
(ii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀªÀ£ÀÄß C¢üPÀUÁ½AiÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ
(iii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉgÉÆÃPÉìqÀ£ÀÄß ¤Ãj£À° «°Ã£ÀUÉƽ¹zÁUÀ
s-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 325

10.26 F PɼÀV£À ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ CªÀ¯ÉÆÃPÀ£ÀzÀ PÀÄjvÀÄ n¥Ààt §gɬÄj:

(a)
d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtzÀ°è PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À ZÀ®£À²Ã®vÉ Li+ < Na+ < K+ < Rb+ < Cs+
(b) °ÃyAiÀÄA ªÀiÁvÀæ £ÉÃgÀªÁV °ÃyAiÀÄA £ÉÊmÉÖçqÀ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀ PÁëgÀ ¯ÉÆúÀªÁVzÉ.
(c) M2+ (aq) + 2e– → M(s) (E°è M = Ca, Sr ªÀÄvÀÄÛ Ba) EzÀgÀ Eq ºÉZÀÄÑPÀrªÉÄ ¹ÜgÀªÁVzÉ.
10.27 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼ÀÄ KPÉ »ÃVªÉ JAzÀÄ ªÁåSÁ夹.
(a) Na2CO3 £À zÁæªÀtªÀÅ PÁëjÃAiÀĪÁVzÉ ?
(b) PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À PÀgÀVzÀ PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼À «zÀÄåvï «¨sÀd£É¬ÄAzÀ vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀgÀÄ ?
(c) ¥ÉÆmÁå²AiÀÄAUÉ ºÉÆð¹zÀgÉ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉZÀÄÑ G¥ÀAiÉÆÃUÀPÀgÀªÁVzÉ KPÉ ?
10.28 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ £ÀqÉAiÀÄĪÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
(a) Na2O2 ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÀÄ
(b) KO2 ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÀÄ
(c) Na2O ªÀÄvÀÄÛ CO2.
10.29 F PɼÀV£À CªÀ¯ÉÆÃPÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃªÀÅ ºÉÃUÉ «ªÀj¸ÀÄ«j?
(i) BeSO4 ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀvÉUÉƼÀÄîvÀÛzÉ, DzÀgÉ BeO ºÉZÁÑV «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è,
(ii) BaSO4 ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è DzÀgÉ BaO «°Ã£ÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ,
(iii) FxÉ£Á¯ï£À°è LiI, KI VAvÀ ºÉZÀÄÑ «°Ã£À UÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
10.30 F PɼÀV£À PÁëgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼À°è AiÀiÁªÀÅzÀÄ Cw PÀrªÉÄ PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢zÉ ?
(a) Na (b) K (c) Rb (d) Cs
10.31 F PɼÀV£À AiÀiÁªÀ PÁëgÀ¯ÉÆúÀ d°ÃPÀævÀ ®ªÀtUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ ?
(a) Li (b) Na (c) K (d) Cs
10.32 F PɼÀV£À AiÀiÁªÀ PÁëgÀ §¸Àä¯ÉÆúÀ Cw ºÉZÀÄÑ vÁ¥À ¹ÜgÀªÁVzÉ ?
(a) MgCO3 (b) CaCO3 (c) SrCO3 (d) BaCO3
326
p-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÀå¹¹zÀ £ÀAvÀgÀ
• p- ¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
®PÀëtUÀ¼À ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä,
• 13 ªÀÄvÀÄÛ 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ¨sËwPÀ
ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼À ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼À£ÀÄß
«ªÀj¸À®Ä,
• ¨É Æ ÃgÁ£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û PÁ§ð£ï£À C¸À A UÀ v À
®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä,
• PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå ¨ÉÆÃgÁ£ï, PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ
¹°PÁ£ïUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
w½AiÀÄ®Ä ªÀÄvÀÄÛ
• 13 ªÀÄvÀÄÛ 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ºÁUÀÆ
CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀnÖ
ªÀiÁqÀ®Ä
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
WÀlPÀ 11
¨sÁgÀ zsÁvÀÄUÀ¼À°è£À M¼À PÀªÀZÀzÀ°è£À d ªÀÄvÀÄÛ f E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À ¥Àæ¨sÁªÀªÀÅ p
- ¨ÁèPï£À zsÁvÀÄUÀ¼À ®PÀëtUÀ¼À°è «©ü£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
D¸ÀQÛzÁAiÀÄPÀªÁV¸ÀĹzÉ.
p - ¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼À°è PÉÆ£ÉAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï CvÀåAvÀ ºÉÆgÀV£À p PÀPÀëUÀ¼À£ÀÄß
¥Àª Û .É MlÄÖ ªÀÄÆgÀÄ p-PÀPPëÀ U
æ ÃÉ ²¸ÀÄvÀª À ¼
À °
À è DgÀÄ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ½gÀ§ºÀÄzÁVzÀÄÝ,
13 jAzÀ 18£Éà UÀÄA¦£ÀªÀgÉUÉ MlÄÖ p-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼À DgÀÄ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ.
DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ°èªÉ. ¨ÉÆÃgÁ£ï, PÁ§ð£ï, £ÉÊmÉÆæÃd£ï, DQìd£ï,
¥sÉÆèÃj£ï ªÀÄvÀÄÛ »Ã°AiÀÄAUÀ¼ÀÄ F UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À CUÀ¸ æ ÁÜ£ÀUÀ¼À°èªÉ, EªÀÅUÀ¼À
ªÉïɣïì PÀªÀZÀzÀ°è (»Ã°AiÀÄA£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹) ns2np1-6 E¯ÉPÁÖç£ï
«£Áå¸À«zÉ. DzÀgÉ M¼À PÀªÀZÀzÀ «£Áå¸ÀUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ-¨ÉÃgÉAiÀiÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ.
zsÁvÀÄUÀ¼À M¼À PÀªÀZÀUÀ¼À°è£À F «©ü£ÀßvÉAiÀÄÄ CªÀÅUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ
CAiÀiÁ¤Pï wædå, CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àUÀ¼ÀAxÀºÀ ¨sËwPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß §ºÀ¼ÀµÀÄÖ ¥Àæ¨sÁ«vÀUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
DzÀÝjAzÀ p - ¨ÁèPï UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À UÀÄt®PÀëtUÀ¼À°è §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
§zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À£ÀÄß PÁtÄvÉÛêÉ. MlÄÖ ªÉ¯É£ïì E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀµÀÄÖ (MlÄÖ p
ªÀÄvÀÄÛ s E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ) UÀjµÀ× ¸ÀASÉåAiÀÄ GvÀ̵Àðt ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß F
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ vÉÆÃgÀ§®èªÀÅ. ªÀÄÄRåªÁV DªÀvÀðzÀ°è JqÀ¢AzÀ §®PÉÌ
ZÀ°¹zÀAvÉ, zsÁvÀÄ«£À GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄÆ ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ.
p -¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À®èzÉ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV,
DzÀgÉ CªÀ±åÀ ª®
À zè À MlÄÖ ªÉ¯£
É ïì E¯ÉPÁÖç£ïUÀ½VAvÀ JgÀqÄÀ KPÀªiÀ Á£ÀU½
À VAvÀ
PÀrªÉÄ EgÀĪÀ G½zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÆß ¥ÀæzÀ²ð¸À§ºÀÄzÀÄ. p
¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀæzÀ²ð¸ÀĪÀ ªÀÄÄRåªÁzÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß
PÉÆõÀ×PÀ 11.1 gÀ°è vÉÆÃj¹zÉ. ¨ÉÆÃgÁ£ï PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ï
¥ÀjªÁgÀzÀ°è ºÀUÀÄgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ½UÉ CªÀÅUÀ¼À UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ
¹ÜwAiÉÄà C¢üPÀ ¹ÜgÀªÁzÀ ¹ÜwAiÀiÁVzÉ. DzÀgÉ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ UÀÄA¦£À°è
¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ½UÉ, UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ JgÀqÀÄ KPÀªÀiÁ£À
PÀrªÉÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄÄ ºÀAvÀ ºÀAvÀªÁV ¹ÜgÀªÁUÀÄvÀÛ ¸ÁUÀÄvÀÛzÉ.
UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw¬ÄAzÀ JgÀqÀÄ KPÀªÀiÁ£À PÀrªÉÄ GvÀ̵Àðt ¹Üw
ºÉÆAzÀ®Ä dqÀ AiÀÄÄUÀä ¥ÀjuÁªÀÄ (inert pair effect) PÁgÀtªÉAzÀÄ
¨sÁ«¸À¯ÁVzÉ. UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw ªÀÄvÀÄÛ UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ
¹Üw¬ÄAzÀ JgÀqÀÄ KPÀªÀiÁ£À PÀrªÉÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw EªÉgÀqÀÆ
GvÀ̵ÀuÁ ¹ÜwUÀ¼À ¸Á¥ÉÃPÀë ¹ÜgÀvÉ, UÀÄA¦¤AzÀ UÀÄA¦UÉ §zÀ¯ÁªÀuÉ
 p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
PÉÆõÀ×PÀ 11.1 p-¨ÁèPïzsÁvÀÄUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼ÀÄ
UÀÄA¥ÀÄ 13 14
¸ÁªÀiÁ£Àå E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ns2np1 ns2np2
UÀÄA¦£À ªÉÆzÀ®£Éà ¸ÀzÀ¸Àå B C
UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw +3 +4
G½zÀ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼ÀÄ +1 +2, – 4
UÉƼÀÀÄzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EzÀ£ÀÄß CªÀ±Àå«gÀĪÀ°è ZÀað¹zÉ,
C¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CgɯÉÆúÀUÀ¼ÀÄ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ
PÉ Ã ªÀ ® p ¨Áè Q £À ° è ªÀ i ÁvÀ æ PÀ A qÀ Ä §gÀ Ä vÀ Û ª É JA§
CA±ÀªÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ. UÀÄA¦£À°è PɼÀV½AzÀAvÉ
C¯ÉÆûAiÀÄ UÀÄtUÀ¼ÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ
p ¨ÁèPï UÀÄA¦£À°è CvÀå¢üPÀ ¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄ ¯ÉÆûPÀ
UÀÄtªÀżÀîzÁÝVgÀÄvÀÛzÉ. C¯ÉÆûAiÀÄ¢AzÀ ¯ÉÆûAiÀÄ
UÀÄtUÀ¼À°è£À F jÃwAiÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄÄ F zsÁvÀÄUÀ¼À
gÀ¸ÁAiÀĤPÀvA É iÀÄ°è «©ü£ßÀ vÉAiÀÄ£ÀÄß vÀgÄÀ vÀz
Û .É F §zÀ¯ÁªÀuÉ
D zsÁvÀÄ«UÉ ¸ÀA§A¢ü¹zÀ UÀÄA¥À£ÀÄß CªÀ®A©¹gÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV C¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä , ¯É Æ ÃºÀ U À ½ VAvÀ
C¢üPÀªÁzÀ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀªÁzÀ
«zÀÄåzÈÀ tÂÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀª Û .É DzÀÝjAzÀ ¸ÀÄ®¨sª À ÁV
zsÀ£À DAiÀiÁ£À£ÀÄß PÉÆqÀĪÀ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ «gÀÄzÀÞªÁV,
C¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä ¸À Ä ®¨s À ª ÁV IÄt CAiÀ i Á£À £ À Ä ßAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. CvÀå¢üPÀ QæÃAiÀiÁ²Ã® C¯ÉÆúÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ
CvÀå¢Pü À QæÃAiÀiÁ²Ã® ¯ÉÆúÀU½ À AzÀ GAmÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À ÄÀ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV DAiÀiÁ¤PÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ. KPÉAzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À
«zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä vÉ U À ¼ À ° è C¢ü P À ª ÁzÀ CAvÀ g À « gÀ Ä vÀ Û z É .
E£ÉÆßAzÉqÉ, C¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ vÀªÉÆäA¢UÉ GAlĪÀiÁqÀĪÀ
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Ä C¢ü P À ª ÁV ¸À º À ª É ¯ É ¤ ì A iÀ Ä UÀ Ä tªÀ £ À Ä ß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄ°è PÀrªÉÄ
CAvÀgÀ «gÀÄvÀÛzÉ. C¯ÉÆûAiÀÄÄ UÀÄtUÀ½AzÀ ¯ÉÆûAiÀÄ
UÀÄtUÀ½UÉ ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀÄ£ÀÄß CªÀÅUÀ¼ÀÄ GAlĪÀiÁqÀĪÀ
DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À UÀÄt®PÀëtUÀ½AzÀ GvÀÛªÀiÁV «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
C¯ÉÆûAiÀÄ DPÉöì ÊqïUÀ¼ÄÀ D«ÄèÃAiÀÄ CxÀªÁ vÀl¸ÀܪÁVzÀÝg,É
¯ÉÆûAiÀÄ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀĪÁVgÀÄvÀÛªÉ.
p ¨ÁèPï£À°è ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ UÀÄA¦£À ¥ÀæxÀªÀÄ zsÁvÀÄ CzÉÃ
UÀÄA¦£À EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ½VAvÀ JgÀqÄÀ ¥Àª æ ÄÀ ÄR PÁgÀtUÀ½AzÀ
«©ü£ÀߪÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ°è ¥ÀæxÀªÀÄ PÁgÀt EzÀÄ aPÀÌ
UÁvÀæ ªÀÄvÀÄÛ UÁvÀæªÀ£ÀÄß CªÀ®A©¹zÀ G½zÉ®è UÀÄtUÀ¼ÀÄ,
DzÀÝjAzÀ s-¨ÁèQ£À CwºÀUÀÄgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÁzÀ °ÃyAiÀÄA
ªÀÄvÀÄÛ ¨Éj°AiÀÄAUÀ¼ÀAvÉ, p-¨ÁèQ£À CwºÀUÀÄgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÆ
¸ÀºÀ CzÉà jÃwAiÀÄ ªÀåvÁå¸ÀUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. p ¨ÁèPï
zsÁvÀÄUÀ½UÉ ªÀiÁvÀæ C£Àé¬Ä¸ÀĪÀ JgÀqÀ£Éà ªÀåvÁå¸À, CªÀÅUÀ¼À
327
15 16 17 18
ns2np6
ns2np3 ns2np4 ns2np5
(1s2 for He)
N O F He
+5 +6 +7 +8
+3, – 3 +4, +2, –2 +5, + 3, +1, –1 +6, +4, +2
¨sÁgÀzsÁvÀÄUÀ¼À (ªÀÄÆgÀ£É DªÀvÀð¢AzÀ ªÀÄÄAzÀĪÀgÉzÀÄÝ)
ªÉ¯É¹ì PÀPÀëPÀzÀ°è d-PÀPÀëPÀUÀ¼À EgÀÄ«PÉ. DzÀgÉ EªÀÅ JgÀqÀ£É
DªÀvÀðzÀ vÀ£ÀPÀ EgÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À°ègÀĪÀÅ¢®è. ¨ÉÆÃgÁ£ï
¤AzÀ DgÀA¨sÀªÁUÀĪÀ p-¨ÁèQ£À°èAiÀÄ JgÀqÀ£Éà DªÀvÀðzÀ
zsÁvÀÄUÀ¼À CvÀå¢üPÀ ¸ÀºÀªÉ¯É¤ì £Á®ÌPÉÌ ¹Ã«ÄvÀªÁVzÉ.
(2s ªÀÄvÀÄÛ 2p PÀPÀëUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉÆAqÀÄ). EzÀPÉÌ
«gÀÄzÀÞªÁV 3s23pn E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À«gÀĪÀ p-¨ÁèQ£À
ªÀÄÆgÀ£Éà DªÀvÀðzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ 3p ªÀÄvÀÄÛ 4s ZÉÊvÀ£Àå
ªÀÄlÖUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ SÁ° 3d-PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. F
d-PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉÆAqÀÄ ªÀÄÆgÀ£Éà DªÀvÀðzÀ
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä ¸ÀºÀªÉ¯É¤ìAiÀÄ£ÀÄß £Á®ÌQÌAvÀ ªÉÄïÉ
ºÉaѹPÉƼÀÄîvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ ¨ÉÆÃgÁ£ï, PÉêÀ®
[BF4]–, CAiÀ i Á£À £ À Ä ßAlĪÀ i ÁrzÀ g É , C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A
[AlF6]3– CAiÀ i Á£À £ À Ä ßAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . F d-PÀ P À ë P À U À ¼ À
EgÀÄ«PÉAiÀÄÄ ¨ÁgÀ zsÁvÀÄUÀ¼À gÀ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ ªÉÄïÉ
§ºÀ¼ÀµÀÄÖ ¨ÉÃgÉAiÀÄzÉà jÃwAiÀÄ°è ¥Àæ¨sÁªÀ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. UÁvÀæ
ªÀÄvÀÄÛ d - PÀPÀëPÀUÀ¼À EgÀÄ«PÉUÀ¼À MmÁÖgÉ ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ F
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ π §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀPÉÌ ºÉaÑ£À
¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. UÀÄA¦£À ¥ÀæxÀªÀÄzsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ vÀªÉÆä¼ÀUÉ
( GzÁ C=C, C≡C, N≡N) ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃgÉ UÀÄA¦£À G½zÀ
zsÁvÀÄUÀ¼ÆÉ qÀ£É (GzÁ, C=O, C=N, C≡N, N=O) pπ - pπ -
§ºÀÄ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀ PÀëªÀÄvÉ, UÀÄA¦£À ¥ÀæxÀªÀÄ
zsÁvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ G½zÀ ¨sÁgÀ zsÁvÀÄUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ ªÀåvÁå¸À«zÉ.
F jÃwAiÀÄ π §AzsÀUÀ¼ÀÄ ¨sÁgÀªÁzÀ p-¨ÁèPï zsÁvÀÄUÀ¼À°è
ºÉZÀÄÑ ±ÀQÛAiÀÄÄvÀªÁVgÀĪÀÅ¢®è, ¨sÁgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ
π-§AzsU À ¼
À £ Û É DzÀg,É EªÀÅ d - PÀPPëÀ U
À ÄÀ ßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀª À ¼ À £ À ÄÀ ß
( dπ – pπ CxÀ ª Á dπ –dπ) M¼À U É Æ ArgÀ Ä vÀ Û ª É .
d - PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ, p - PÀPÀëPÀUÀ½VAvÀ ºÉaÑ£À ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¢éwÃAiÀÄ ¸Á°£À zsÁvÀÄUÀ¼À pπ - pπ
§AzsÀPÉÌ ºÉÆð¹zÀgÉ CtÄUÀ¼À MmÁÖgÉ ¹ÜgÀvÉUÉ d -PÀPÀëPÀUÀ¼À
PÉÆqÀÄUÉ PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ. CzÁUÀÆå ¸ÀªÀiÁ£À GvÀ̵ÀðuÁ
¹ÜwAiÀÄļÀî ¥ÀæxÀªÀÄ zsÁvÀÄ«UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ ¨sÁgÀ zsÁvÀÄUÀ¼À
¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä ¸ÀASÉå C¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ +5
GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°è N ªÀÄvÀÄÛ P EªÉgÀqÀÆ NO3–
(π-§AzsÀzÉÆqÀ£É ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä ¸ÀASÉåAiÉÆA¢UÉ
328 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

£ÉÊmÉÆæÃd£ÀߣÀ MAzÀÄ ρ-PÀPÀëPÀzÉÆqÀ£É ªÀÄvÀÄÛ PO34−
(£Á®ÄÌ ¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä ¸ÀASÉåAiÉÆA¢UÉ s,p ªÀÄvÀÄÛ p -PÀPÀëUÀ¼À
π-§Azs À z É Æ A¢UÉ ) DPÉ Æ ì DAiÀ i Á£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F WÀlPÀzÀ°è £ÁªÀÅ DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ 13
ªÀÄvÀÄÛ 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß C¨sÀ幸ÉÆÃt.
11.1 13 £Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ ; ¨ÉÆÃgÁ£ï ¥ÀjªÁgÀ
F UÀ Ä A¦£À zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À Ä UÀ Ä tUÀ ¼ À ° è §ºÀ ¼ À
«©ü£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. ¨ÉÆgÁ£ï MAzÀÄ «²µÀÖ
C¯ÉÆúÀ, C®å«Ä¤AiÀÄA MAzÀÄ ¯ÉÆúÀ, DzÀgÉ EzÀÄ
C£ÉÃPÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼À°è ¨ÉÆÃgÁ£ïUÉ ¸ÀªÀÄ£ÁVzÉ
ªÀÄvÀÄÛ UÁå°AiÀÄA (Ga) EArAiÀÄA (In) xÁå°AiÀÄA
(Tl) ªÀÄvÀÄÛ ¤ºÉÆäAiÀÄA UÀÄtUÀ¼À°è ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV
¯ÉÆûÃAiÀĪÁVªÉ.
¨ÉÆÃgÁ£ï£À zÉÆgÉAiÀÄÄ«PÉ ¹Ã«ÄvÀ. ªÀÄÄRåªÁV
CxÉÆðèÉÆÃjPï DªÀÄè (H3BO3), ¨ÉÆÃgÁPïì (Na2B4O7,
10H2O) ªÀÄvÀÄÛ PÉgÉßöÊmïì (Na2B4O72.3H2O) gÀÆ¥ÀzÀ°è
zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. ¨sÁgÀvÀzÀ ¥ÀÆUÀ PÀt廃 (®qÁPï) ªÀÄvÀÄÛ
¸ÁA¨Ágï ¸ÀgÉÆêÀgÀ (gÁd¸ÁÜ£À)UÀ¼À°è zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
¨sÀÆPÀªÀZÀzÀ°è ¨ÉÆÃgÁ¤£À ¸ÁAzÀævÉ 0.0001QÌAvÀ®Æ
PÀrªÉÄ. EzÀgÀ JgÀqÀÄ ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼ÀÄ 10B ªÀÄvÀÄÛ 11B
UÀ¼ÁVªÉ. C®Äå«Ä¤AiÀÄA Cwà ¸ÀªÀÄÈzÀÞ ¯ÉÆúÀ ºÁUÀÆ
PÀªÀZÀzÀ°è DQìd£ï (45.6%) ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÁ£ï (27.7%)
£ÀAvÀgz À À C®Æå«Ä¤AiÀÄA (8.3% zÀæªÀågÁ²UÀ£ÀÄUÀÄtªÁV)
ªÀÄÆgÀ£ÉAiÀÄ ¸ÀªÀÄÈzÀÞ zsÁvÀĪÁVzÉ. C®Æå«Ä¤AiÀÄA£À
ªÀÄÄRå R¤dUÀ¼ÄÀ ¨ÁPÉöì Êmï (Al2O3. 2H2O) ªÀÄvÀÄÛ
PÀæAiÉÆïÉÊmï (Na3,A1F6), ¨sÁgÀvÀzÀ°è F zsÁvÀÄ C§æPÀzÀ
(Mica) gÀÆ¥ÀzÀ°è ªÀÄzsÀå¥ÀæzÉñÀ, PÀ£ÁðlPÀ, Mj¸Áì ªÀÄvÀÄÛ
dªÀÄÄä«£À°è zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. UÁå°AiÀÄA, EArAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
xÁ°AiÀÄA ¥ÀæPÀÈwAiÀÄ°è «gÀ¼À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ ¤AiÉÆäAiÀÄA
MAzÀ Ä ¸À A ±É è à ¶vÀ «QgÀ t ¥À l ÄvÀ é zs Á vÀ Ä ªÁVzÉ .
¤AiÉÆäAiÀÄA ¸ÀAPÉÃvÀ (Nh), ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 113,
¥ÀgÀªÀiÁtÄ zÀæªÀågÁ² (286 g mol-1) ªÀÄvÀÄÛ EzÀgÀ
E¯ÉPÁÖç¤Pï «£Áå¸À ([Rn] 5f14 6d10 7s2 7p2.) DVzÉ.
EzÀ£ÀÄß Cwà PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è vÀAiÀiÁj¸À¯ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ
EvÀgÀ CvÀåAvÀ ¹ÜgÀªÁzÀ ¸ÀªÀĸÁܤAiÀÄ CzsÁðAiÀÄĵÀå 20
¸ÉPÉAqï DVzÉ. DzÀÝjAzÀ EzÀgÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
w½AiÀÄĪÀÅzÀÄ ¸ÁzsÀåªÁV®è.
¤ºÉ Æ Ã¤AiÀ Ä A£À Ä ß½zÀ Ä E¤ßvÀ g À 13£É à UÀ Ä A¦£À
zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À ¥À g À ª À i Át é P À , ¨s Ë vÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß E°è ZÀað¸À¯ÁVzÉ.
11.1.1 E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À
F zsÁvÀÄUÀ¼À ºÉÆgÀÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ns2np1 DVzÀÄÝ,
¨ÉÆÃgÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ C®Äå«Ä¤AiÀÄAUÀ¼ÀÄ ±ÉæõÀ× C¤®zÀ
wgÀļÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÝgÉ, UÁå°AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ EArAiÀÄAUÀ¼À°è
±ÉæõÀ× C¤®zÀ wgÀĽ£ÉÆA¢UÉ 10, d- E¯ÉPÁÖç£ïUÀ½ªÉ,
xÁ°AiÀ Ä A£À ° è 14, f- E¯É P ÁÖ ç £ ïUÀ ¼ À Ä ºÁUÀ Æ 10, d-
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ½ªÉ. EªÀÅUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸ÀªÀÅ ªÉÆzÀ¯ÉgÀqÀÄ
UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À «£Áå¸ÀQÌAvÀ ¸ÀAQÃtðªÁVzÀÄÝ, EzÀ£ÀÄß
10£Éà CzsÁåAiÀÄzÀ°è «ªÀj¸À¯ÁVzÉ. F jÃwAiÀÄ J¯ÉPÁÖç¤Pï
«£Áå¸ÀzÀ ªÀåvÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ EªÀÅUÀ¼À G½zÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
ºÁUÀÆ gÀ¸ÁAiÀĤÃPÀvA É iÀÄ ªÉÄÃ¯É vÀÄA¨Á ¥À¨ æ Ás ªÀ ©ÃgÀÄvÀª
Û .É
11.1.2 ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåUÀ¼ÀÄ
UÀÄA¦£À°è ªÉÄð¤AzÀ PɼÀV½zÀAvÉ ¥Àæw C£ÀÄPÀæªÀÄ
zsÁvÀÄ«£À°è MAzÀÄ ZÉÊvÀ£åÀ ªÀÄlÖ ¸ÉÃ¥ÀðqÉUÆ É ¼ÀĪ
î ÅÀ zÀjAzÀ
¥Àgª Ñ ÁÛ ºÉÆÃUÀĪÀÅzÀÄ. DzÀgÉ Ga £À
À iÀ ÁtÄ wædå ºÉZÄÀ v
¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædå Al £À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåQÌAvÀ PÀrªÉÄ
EzÉ. EzÀ£ÀÄß £ÁªÀÅ M¼ÀPÀªÀZÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À¢AzÀ
CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÁVzÉ. UÁé°AiÀÄA£À°ègÀĪÀ DAvÀjPÀ
10d-E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ, ºÉZÁÑVgÀĪÀ £ÀÆQèÃAiÀÄ DªÉñÀPÉÌ
ºÉÆð¹zÁUÀ ¨ÁºÀå E¯ÉPÁÖç£ï ªÉÄÃ¯É PÀrªÉÄ DªÀgÀt
¥Àæ¨sÁªÀªÀ£ÀÄß (screening effect) ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. (WÀlPÀ
2£ÀÄß £ÉÆÃr). UÁå°AiÀÄA £À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåªÀÅ (135
pm) C®Äå«Ä¤AiÀÄA£À(143 pm) ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåQÌAvÀ
PÀrªÉÄ EzÉ.
11.1.3 CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV £ÁªÀÅ ¨sÁ«¹zÀAvÉ UÀÄA¦£À°è PɼÀV½zÀAvÉ
CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À JAxÁ°àAiÀÄÄ PÀª æ ÄÀ §zÀÞªÁV §zÀ¯ÁUÀĪÀÅ¢®è.
F §zÀ¯ÁªÀuÉ B ¤AzÀ Al £À°è PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ CzÀgÀ
UÁvÀæzÀ ºÉZÀѼÀ¢AzÁzÀgÉ, Al ªÀÄvÀÄÛ Ga, ºÁUÀÄ In ªÀÄvÀÄÛ Tl
£ÀqÄÀ ªÉ d- ªÀÄvÀÄÛ f- E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À PÀrªÉÄ DªÀgt À ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ
(screening effect) £ÀÆåQèAiÀÄ DªÉñÀ¢AzÀÄAmÁUÀĪÀ
ºÉZÀѼÀªÀ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt
JAxÁ°àAiÀÄ ¨É¯ÉAiÀÄ°è §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ.
CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À JAxÁ°àAiÀÄ PÀª æ ÄÀ ªÀÅ ∆i H1<∆iH2<∆iH3
DVzÉ . ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä zs Á vÀ Ä «£À ªÉ Æ zÀ ® ªÀ Ä ÆgÀ Ä
CAiÀiÁ¤ÃPÀgt À JAxÁ°àU¼ À À ªÉÆvÀª Û ÅÀ vÀÄA¨Á C¢üPª À ÁVzÉ.
EªÀÅUÀ¼À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼£ À ÄÀ ß C¨såÀ ¹¹zÀ ªÉÄÃ¯É EzÀgÀ
¥ÀjuÁªÀÄ ¤ªÀÄUÉ UÉÆvÁÛUÀĪÀÅzÀÄ.
11.1.4 «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉ
À ½zÀAvÉ, B ¤AzÀ Al £Àªg
UÀÄA¦£À°è PɼV À U
É É «zÀåzÈÀ tÂÃAiÀÄvÉAiÀÄÄ
PÀrªÉÄAiÀiÁV £ÀAvÀgÀ ¸Àé®à eÁ¹ÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. (PÉÆõÀÖPÀ
11.2) EzÀÄ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ UÁvÀæzÀ°è GAmÁUÀĪÀ
C¤AiÀÄ«ÄvÀ ªÀåvÁå¸ÀUÀ¼À PÁgÀt¢AzÁVzÉ.
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 329

11.1.5 ¨sËvÀ®PÀëtUÀ¼ÀÄ 11.1.6 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ

¨ÉÆÃgÁ£ï MAzÀÄ C¯ÉÆúÀ UÀnÖAiÀiÁzÀ PÀ¥ÀÄà§tÚzÀ
WÀ £ À ª À ¸ À Ä Û . EzÀ P É Ì ºÀ ® ªÀ Å §ºÀ Ä gÀ Æ ¥À U À ½ ªÉ . CwÃ
§®ªÁzÀ ¸À á n PÀ eÁ®PÀ ª À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ
¨ÉÆÃgÁ£ï£À zÀæªÀ£À ©AzÀÄ Cwà ºÉZÀÄÑ. DzÀgÉ G½zÀ
zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄÈzÀĪÁVzÀÄÝ, PÀrªÉÄ zÀæ«ÃPÀgÀt ©AzÀÄ
ºÉÆA¢ªÉ. EªÀÅUÀ¼ÀÄ GvÀÛªÀÄ «zÀÄåzÁéºÀPÀUÀ¼ÁVªÉ.
PÀÄvÀƺÀ®PÀgÀªÁzÀ «µÀAiÀĪÉAzÀgÉ UÁé°AiÀÄA CwÃ
PÀrªÉÄ zÀæªÀ£À ©AzÀÄ(303 K), ºÉÆA¢zÀÄÝ ¨ÉùUÉAiÀÄ°è
zÀæªÀªÀ ¹ÜwAiÀÄ°ègÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ CzÀgÀ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ
(2676 K) CvÀå¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀ£ÀÄß Cwà ºÉaÑ£À
vÁ¥ÀªiÀ Á£Àª£ À ÄÀ ß C¼ÉAiÀÄ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ ÛªÁVzÉ.
F UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ¸ÁAzÀv æ A
É iÀÄÄ UÀÄA¦£À°è PɼVÀ ½zÀAvÉ
¨ÉÆÃgÁ£ï¤AzÀ xÁå°AiÀÄA£À PÀqÉUÉ C¢üPÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
PÉÆõÀ×PÀ 11.2 13£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËwPÀ UÀÄt zsÀªÀÄðUÀ¼ÀÄ
GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw ªÀÄvÀÄÛ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÀiÁ ²Ã®vÉUÀ¼À°è£À
¥ÀæªÀÈwÛ ¨ÉÆÃgÁ£ï£ÀÄ Cwà QjzÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CzÀgÀ
ªÉ Æ zÀ ® ªÀ Ä ÆgÀ Ä CAiÀ i Á¤Pï JAxÁ°à U À ¼ À ªÉ Æ vÀ Û
vÀÄA¨Á eÁ¹Û¬ÄgÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÁV ¨ÉÆÃgÁ£ï +3
CAiÀiÁ£ï£À §zÀ¯ÁV ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
¤ÃqÀ ® Ä ¥É æ à gÉ Ã ¦¸À Ä vÀ Û z É . DzÀ g É ¨É Æ ÃgÁ£ï¤AzÀ
C®Æå«Ä¤AiÀÄA£À PÀqÉUÉ ºÉÆÃzÀAvÉ Al £À ªÉÆzÀ®
ªÀÄÆgÀÄ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àUÀ¼À ªÉÆvÀÛ ¸ÁPÀµÀÄÖ
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ PÁgÀt Al3+ CAiÀiÁ£À£ÄÀ ß ¤ÃqÀÄvÀz Û .É
C®Äå«Ä¤AiÀÄA, wêÀæ «zÀÄåzsÀ¤ÃAiÀÄ ¯ÉÆúÀ. DzÀgÉ
UÀÄA¦£À°è PɼÀV½zÀAvÉ d ªÀÄvÀÄÛ f PÀPÀëPÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
zÀħð® DªÀgÀt ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÀ (Screening effect)
MmÁÖgÉ £ÀÆåQèAiÀÄ DªÉñÀ ºÉZÁÑV ns E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ
Element

UÀÄt ¨ÉÆgÁ£ï B C®Äå«Ä¤AiÀÄA UÁé°AiÀÄA EArAiÀÄA In xÁ°AiÀÄA

Al Ga Tl

¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 5 13 31 49 81

¥ÀgÀªÀiÁtÄ gÁ²(g mol–1) 10.81 26.98 69.72 114.82 204.38

E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À [He]2s22p1 [Ne]3s23p1 [Ar]3d104s24p1 [Kr]4d105s25p1 [Xe]4f145d106s26p1

¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædå/pma (88) 143 135 167 170

DAiÀiÁ¤Pï wædå M3+/pmb (27) 53.5 62.0 80.0 88.5

DAiÀiÁ¤Pï wædå M+/pm - - 120 140 150

DAiÀiÁ¤ÃPÀgt
À JAxÁ°à ∆iH1 801 577 579 558 589

DAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à∆iH2 2427 1816 1979 1820 1971

DAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à ∆iH3 3659 2744 2962 2704 2877

«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉ c 2.0 1.5 1.6 1.7 1.8

¸ÁAzÀævÉ /g cm–3 at 298 K 2.35 2.70 5.90 7.31 11.85

PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ / K 2453 933 303 430 576

PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ / K 3923 2740 2676 2353 1730

(M3+/M) UÉ E°/V - –1.66 –0.56 –0.34 +1.26

-0.79(DªÀÄè)
(M+/M) UÉ E/V - +0.55 –0.18 –0.34
–1.39(¥ÀævÁåªÀÄè)
a
¯ÉÆûÃAiÀÄ wædå, b 6-¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä c ¥Á°AUïªÀiÁ£À,
330
§®ªÁV »r¢qÀ®ànÖgÀÄvÀÛzÉ (dqÀ AiÀÄÄUÀä ¥ÀjuÁªÀÄPÉÌ
PÁgÀtªÁVzÉ). ºÁUÁV EªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §AzsÀzÀ°è
¨sÁVAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è. EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV F zsÁvÀÄUÀ¼À
p- PÀPP ëÀ z
À À E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÄÀ ªÀiÁvÀ.æ §Azsz À °
À è ¨sÁVAiÀiÁUÀĪÀŪÀÅ.
Ga, In ªÀÄvÀÄÛ Tl, £À°è +1 ªÀÄvÀÄÛ +3 GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼ÉqÀÆ
PÀAqÀħgÀÄvÀÛªÉ, GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ ¸Á¥ÉÃPÀë ¹ÜgÀvÉAiÀÄÄ
Al<Ga<In<Tl PÀæªÀÄzÀ°è ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. xÁ°AiÀÄA£À°è +1
GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄÄ ºÉZÁÑV PÀAqÀħAzÀgÉ, +3 GvÀ̵Àðt
¹ÜwAiÀÄÄ ºÉaÑ£À GvÀ̵ÀðtÂÃAiÀÄ ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
DzÀgÉ ±ÀQÛ ¸ÀA§A¢üvÀ PÁgÀt¢AzÀ +1 ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ +3 ¹ÜwAiÀÄ°ègÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½VAvÀ ºÉZÀÄÑ
CAiÀiÁ¤PÀªÁVzÉ.
F zsÁvÀÄUÀ¼À mÉæöÊªÉ¯É¤ì ¹ÜwAiÀÄ°è CtÄUÀ¼À°è£À
PÉÃA¢æÃAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÀÄvÀÛ EgÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
¸À A SÉ å PÉ Ã ªÀ ® DgÀ Ä DVgÀ Ä vÀ Û z É (GzÁ: BF3 AiÀ Ä °è
¨ÉÆÃgÁ£ï). EAvÀºÀ E¯ÉPÁÖç£ï C¸ÀªÀÄUÀæ (deficient)
CtÄUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï AiÀÄÄUÀäªÀ£ÀÄß ¹éÃPÀj¹ ¹ÜgÀ
E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ ¯Éë¸ï
DªÀÄèzÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. UÀÄA¦£À°è ¥ÀgÀªÀiÁtÄ UÁvÀæªÀÅ
ªÉÄð¤AzÀ PɼPÀ ÌÉ eÁ¹ÛAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ¯É«¸ï DªÀÄèzÀAvÉ
ªÀwð¸ÀĪÀ ¥ÀæªÀÈwÛ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÁÛ ¸ÁUÀĪÀÅzÀÄ. BCl3
CªÉÆäAiÀiÁ¢AzÀ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV MAzÀÄ C§AzsÀAiÀÄÄUÀä
(Lone pair) E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£ É ÄÀ BCl3⋅NH3 DUÀÄvÀz
À ÄÀ ß ¥Àqz
¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ
AlCl3 qÉʪÀÄgïDV ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ
mÉæöʪɯÉAmï ¹ÜwAiÀÄ°è §ºÀ¼ÀµÀÄÖ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¸ÀºÀªÉ¯É¤ìAiÀĪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¤Ãj£À°è d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É
ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ mÉæöÊPÉÆèÃgÉÊqÀUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è
−
d°ÃAiÀÄ «¨sd À £É ºÉÆA¢ ZÀvÄÀ ªÀÄÄðTAiÀÄ  M ( OH )4 
CAiÀiÁ£À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. E°è M zsÁvÀÄ«£À ¸ÀAPÀgÀt
¹ÜwAiÀÄÄ sp3 DVzÉ. C®Æå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï C«ÄèÃAiÀÄ
d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtzÀ°è CµÀÖªÀÄÄTÃAiÀÄ  Al ( H2O )6 
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
CAiÀiÁ£À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F ¸ÀAQÃtð CAiÀiÁ¤£À°è
Al £À 3d PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAPÀgÀt
¹ÜwAiÀÄÄ sp3d2 DVgÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀĸÉå 11.1
3+ 3+
Al /Al ºÁUÀÆ Tl /Tl UÀ¼À ²µÀÖ «zÀÄåzÁUÀæ
«¨sÀªÀUÀ¼À E ¨É¯ÉUÀ¼ÀÄ PÀæªÀĪÁV –1.66 V ªÀÄvÀÄÛ
+1.26 V. DzÀ°è, F ¯ÉÆúÀUÀ¼À M3+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
gÀZ£ À AÉ iÀiÁUÀÄ«PÉAiÀÄ ¸ÁzsåÀ vU
É ¼
À £
À ÄÀ ß H»¹ ªÀÄvÀÄÛ F
JgÀqÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼À «zÀÄåzsÀ¤ÃAiÀÄvÉAiÀÄ ¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆðPÉ ªÀiÁr.
¥ÀjºÁgÀ
JgÀqÀÆ CzsÀðPÉÆñÀUÀ¼À ²µÀÖ «zÁåzÀUÀæ «¨sÀªÀUÀ¼À
¨É¯U É ½À AzÀ w½AiÀÄĪÀÅzÉãÉAzÀg,É Al3+(aq) CAiÀiÁ£ÀÄ
GAmÁUÀĪÀ ¥ÀæªÀÈwÛ ºÉZÁÑVzÉ. DzÀgÉ Tl3+ PÉêÀ®
C¹ÜgÀªÁVgÀzÉ ¥À槮 GvÀ̵ÀðtPÁjAiÀÄÆ ºËzÀÄ
DzÀ Ý jAzÀ zÁæ ª À t zÀ ° è Tl+, Tl3+ VAvÀ ºÉ Z À Ä Ñ
¹ÜgÀªÁVzÉ. D®å«Ä¤AiÀÄA +3 CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¸À Ä ®¨s À ª ÁV GAlÄ ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ CzÀ Ä
xÁå°AiÀÄAVAvÀ ºÉZÀÄÑ «zsÀÄåzsÀ¤ÃAiÀĪÁVzÉ.
(i) UÁ½AiÉÆA¢V£À ªÀvÀð£É
Û .É ¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÀánPÀ ¹ÜwAiÀÄ°è QæAiÀiÁ»Ã£ÀªÁVzÉ,
C®Äå«Ä¤AiÀÄA vÀ£Àß ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ°è DPÉìöÊqï£À vɼÀĪÁzÀ
¥ÉÆgÉ GAlĪÀiÁr CzÀÄ ¯ÉÆúÀzÀ ªÀÄÄA¢£À QæAiÉÄUÉ
vÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. C¸ÀánPÀ ¨ÉÆgÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ C®Äå«Ä¤AiÀÄA
¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è PÁ¬Ä¹zÁUÀ PÀæªÀĪÁV B2O3
ªÀ Ä vÀ Ä Û Al2O3 UÀ ¼ À £ À Ä ß ¤ÃqÀ Ä vÀ Û ª É . ºÉ a Ñ £ À vÁ¥À z À ° è
£ÉÊmÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ £ÉÊmÉæöÊqïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ.
2E (s ) + 3O2 ( g ) 
∆
→ 2E 2 O 3 ( s )
2E ( s ) + N 2 ( g )  
∆
→ 2EN (s )
(E =
zsÁvÀÄ)
¨ÉÆgÁ£ï DPÉìöÊqï D«ÄèÃAiÀĪÁVzÀÄÝ, ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ
(¯É Æ ÃºÀ z À ) DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ ¯É Æ ÃºÀ z À
¨ÉÆgÉÃmïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. C®Æå«Ä¤AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
UÁå°AiÀÄA DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ G¨sÀAiÀĪÀwð ¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÀÝgÉ, EArAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ xÁ°AiÀÄA£À DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ
¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀĪÁVªÉ.
(ii) DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀævÁåªÀÄèzÉÆA¢V£À ªÀvÀð£É
¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÁzsÁgÀt vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ
3+
¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. DzÀgÉ C®Äå«Ä¤AiÀÄA
 p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
R¤eÁªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ d°ÃAiÀÄ PÁëgÀUÀ¼ÉgÀqÀgÉÆqÀ£É ªÀwð¹
G¨sÀAiÀĪÀwð ¸Àé¨sÁªÀªÀ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A ¸ÁgÀ j PÀ Û HCl £À ° è PÀ g À V
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
2Al(s) + 6HCl (aq) → 2Al3+ (aq) + 6Cl– (aq)
+ 3H2 (g)
DzÀgÉ ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ £ÉÊnæPï DªÀÄèªÀÅ C®Äå«Ä¤AiÀÄA
ªÉ Ä Ã¯É ä ö ÊAiÀ Ä °è DPÉ ì ö Êqï£À dqÀ ¥ É Æ gÉ A iÀ Ä £À Ä ßAlĪÀ i Ár
CzÀ £ À Ä ß ¤¶ÌçAiÀ Ä UÉ Æ ½¸À Ä vÀ Û z É . C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A,
d°ÃAiÀ Ä PÁë g À U À ¼ É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À £ À Ä ß
©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
2Al (s) + 2NaOH(aq) + 6H2O(l)
↓ ¸ÀªÀĸÉå 11.3
2 Na+ [Al(OH)4] –(aq) + 3H2(g)
¸ÉÆÃrAiÀÄA mÉmÁæºÉÊqÁæPÉÆì C®Äå«Ä£ÉÃmï (III)
(iii) ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀvÀð£É
F zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ mÉæöÊ ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ.
( Tl I3 £ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹).
2E(s) + 3 X2 (g) → 2EX3 (s) (X = F, Cl, Br, I)
¸ÀªÀĸÉå 11.2
¤dð°ÃAiÀÄ C®Äå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï£À eÁrAiÀÄ
¸ÀÄvÀÛ ©½zsÀƪÀÄPÁt¸ÀÄvÀÛzÉ. PÁgÀt ¤Ãr.
¥ÀjºÁgÀ
¤dð°ÃAiÀ Ä C®Äå«ÄäAiÀ Ä A PÉ Æ è à gÉ Ê qÀ Ä
ªÁvÁªÀ g À t zÀ vÉ Ã ªÁA±À z É Æ qÀ £ É ¨s Á UÀ ± À º À
d°ÃAiÀ Ä «¨s À d £É U É Æ AqÀ Ä HCl C¤®ªÀ £ À Ä ß
©qÀÄUÀqU É Æ
É ½¸ÀÄvÀz À jvÀ HCl, ©½AiÀÄ
Û .É vÉêÁA±À¥Æ
zsÀƪÀÄzÀAvÉ PÁt¸ÀÄvÀÛzÉ.
11.2 ¨ÉÆgÁ£ï£À ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
C¸ÀAUÀvÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
13£É à UÀ Ä A¦£À zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ UÀ Ä tUÀ ¼ À ° è
PÉ ® ªÀ Å ªÀ Ä ÄRåªÁzÀ ¥À æ ª À È wÛ U À ¼ À £ À Ä ß UÀ ª À Ä ¤¸À § ºÀ Ä zÀ Ä
F J®èzsÁvÀÄUÀ¼À mÉæöÊPÉÆèÃgÉÊqï, ¨ÉÆæêÉÄÊqï ªÀÄvÀÄÛ
CAiÉ Æ ÃqÉ Ê qïUÀ ¼ À Ä ¸À º À ª É ® ¤ì à AiÀ Ä ªÁVzÀ Ä Ý, ¤Ãj£À ° è
d°ÃAiÀÄ«¨sÀd£ÉUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. ¨ÉÆÃgÁ£À£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹
G½zÉ®è zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ d°ÃAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è [M(OH)4]–
JA§ ZÁvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ [M(H2O)6]3+ JA§
CµÀÖªÀÄÄTÃAiÀÄ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛªÉ. ªÀiÁ£ÉÆêÀÄjPï
mÉæöʺÁ¯ÉÌöÊqïUÀ¼ÀÄ F zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï £ÀÆå£ÀvÉ
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥À槮 ¯Éë¸ï DªÀÄèUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛªÉ,
¨ÉÆgÁ£ï mÉæöÊ ¥sÉÆèÃgÉÊqï ¸ÀÄ®¨sÀªÁV CªÉÆäAiÀÄzÀAvÀºÀ
331
¯Éë¸ï ¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀwð¹, ¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÀÄvÀÛ
CµÀÖPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀĪÀÅzÀÄ.
F3B + :NH3 → F3B ← NH3
d PÀPÀëPÀUÀ½®è¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¨ÉÆÃgÁ£ï(B)£À UÀjµÀ×
¸ÀºÀªÉ¯É¤ì 4 Al ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ¼À°è d-PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ
®¨sÀå«gÀĪÀÅzÀjAzÀ EªÀÅUÀ¼À C¢üPÀ ¸ÀºÀªÉ¯É¤ìAiÀÄ°èAiÀÄÄ
4 QÌAvÀ ºÉZÁÑUÀ§ºÀÄzÀÄ. §ºÀÄvÉÃPÀ J¯Áè ¯ÉÆûPÀ
ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ (GzÁ AlCl3) ºÁå¯ÉÆÃd£ï ¸ÉÃvÀÄ
ªÀÄÄSÁAvÀgÀ ¢éªÀÄjPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ (GzÁ Al2Cl6)
F ºÁå¯ÉÆÃd£ï¤AzÀ ¸ÉÃvÀÄ CtÄUÀ¼ÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉzÀÄPÉÆAqÀÄ vÀªÀÄä CµÀÖPÀªÀ£ÀÄß
¥ÀÆtðUÉƹPÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
¨ÉÆÃgÁ£ï BF63– CAiÀiÁ£À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀÅ¢®è.
«ªÀj¹.
¥ÀjºÁgÀ
¨ÉÆÃgÁ£ï£À°è d -PÀPÀë«®è¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ CzÀÄ vÀ£Àß
CµÀ×PÀªÀ£ÀÄß «¸ÀÛj¹PÉƼÀî¯ÁUÀĪÀÅ¢®è. DzÀÝjAzÀ
¨É Æ ÃgÁ¤£À UÀ j µÀ × ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì A iÀ Ä Ä £Á®Ì Q Ì A vÀ
ºÉZÁÑUÀĪÀÅ¢®è.
11.3 ¨ÉÆÃgÁ¤£À PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¨ÉÆÃgÁPÀì, CxÉÊð¨ÉÆÃjPïDªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ qÉÊ ¨ÉÆÃgÉãïUÀ¼ÀÄ
¨ÉÆÃgÁ¤£À PÉ®ªÀÅ G¥ÀAiÉÆÃUÀªÅÀ ¼Àî ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À ÄÀ . CªÀÅUÀ¼À
gÀ¸ÁAiÀĤPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß £ÁªÀÅ ¸ÀAQë¥ÀÛªÁV C¨sÀ幸ÉÆÃt.
11.3.1 ¨ÉÆgÁPïì
EzÀÄ ¨ÉÆgÁ£ï£À MAzÀÄ ªÀÄÄRå ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ. EzÀÄ ©½
¸À á n PÀ ª ÁVzÀ Ä Ý, Na2B4O7⋅ 10H2O CtĸÀ Æ vÀ æ ª À £ À Ä ß
ºÉÆA¢zÉ. DzÀgÉ, EzÀÄ ªÁ¸ÀÛªÀªÁV ZÀvÀÄgï£ÀÆåQèÃAiÀÄ
[B4O5 (OH)4]2– WÀlPÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀgÀ
¸ÀjAiÀiÁzÀCtĸÀÆvÀæªÀÅ Na2[B4O5 (OH)4].8H2O DVzÉ.
EzÀÄ ¤Ãj£À°è PÀgV À ¥Àv
æ Áå«ÄèÃAiÀÄ zÁæªt
À ªÀ£ÄÀ ß PÉÆqÀÄvÀÛz.É
Na2B4O7 + 7H2O → 2NaOH + 4H3BO3
DxÉÆð¨ÉÆÃjPï DªÀÄè
PÁ¬Ä¹zÁUÀ, ¨ÉÆgÁPïì ªÉÆzÀ®Ä ¤dð°ÃPÀgÀt-
UÉÆAqÀÄ G©âPÉƼÀÄîvÀÛzÉ. E£ÀßµÀÄÖ ©¹ ªÀiÁrzÁUÀ CzÀÄ
MAzÀÄ ¥ÁgÀzÀ±ÀðPÀ zÀæªÀªÁV ªÀiÁ¥ÁðqÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀÄ
WÀ¤ÃPÀgÀtUÉÆAqÁUÀ ¨ÉÆgÁPïì ªÀÄuÉ JA§ UÁf£ÀAvÀºÀ
ªÀ¸ÀÄÛ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
∆ ∆
Na 2 B4 O7 +7H2 O → Na 2 B4 O7 → 2NaBO2 + B2 O3
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¨ÉÆÃjPï
ªÉÄmÁ¨ÉÆgÉÃmï D£ïºÉÊqÉæöÊqï
332
ºÉaÑ£À ¸ÀAPÀæªÀÄt zsÁvÀÄUÀ¼À ªÉÄmÁ¨ÉÆgÉÃmïUÀ½UÉ
¤¢ðµÀ Ö ª ÁzÀ §tÚ « zÉ . ºÁUÁV ¨É Æ gÁPïì ©Ãqï
¥À j ÃPÉ ë ¬ ÄAzÀ EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¥À v É Û ºÀ Z À Ñ § ºÀ Ä zÁVzÉ .
GzÁºÀgÀuÉU É ¨ÉÆ ÃgÁPÀì£ÀÄ ß CoO £ÉÆ A¢UÉ MAzÀ Ä
¥Áèn£ÀA PÉÆAr¬ÄAzÀ §Ä£Àì£ï eÁé®PÀzÀ°è PÁ¬Ä¹zÁUÀ
¤Ã° §tÚzÀ ªÀÄt GAmÁUÀÄvÀÛzÉ [Co(BO2)2].
11.3.2 DxÉÆð¨ÉÆjPï DªÀÄè
DxÉÆð¨ÉÆjPï DªÀÄè H3BO3, MAzÀÄ ©½AiÀÄ ¸ÀánPÀ
WÀ£ÀªÁVzÀÄÝ, ªÀÄÄnÖzÁUÀ ¸ÉÆæ£ÀAwgÀÄvÀÛzÉ. ¤Ãj£À°è
¨sÁUÀ±BÀ PÀgU
À ÄÀ vÀz
Û .É DzÀgÉ ©¹¤Ãj£À°è C¢üPÀ «°Ã£ÀvA
É iÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÉ. ¨ÉÆgÁPïì zÁæªÀtPÉÌ HCl DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹
EzÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
Na2B4O7 + 2HCl + 5H2O → 2NaCl + 4B(OH)3
¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À À (ºÁå¯ÊÉ qïUÀ¼ÄÀ , ºÉÊqÉöæ ÊqïUÀ¼ÄÀ )
d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É¬ÄAzÀ®Æ (¤ÃgÀÄ CxÀªÁ ¸ÁgÀjPÀÛ
DªÀÄèUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀvÀð£É) EzÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. EzÀÄ
¥Àzg À À gÀZ£ À A
É iÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ, EzÀg° À è ¸ÀªÄÀ vÀ°ÃAiÀÄ BO3
WÀlPÀUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀ¢AzÀ eÉÆÃr¸À®ànÖgÀÄvÀÛzÉ
(avÀ.æ 11.1).
¨É Æ ÃjPï DªÀ Ä è ª À Å zÀ Ä §ð® KPÀ ¥ À æ v Áå«Äè à AiÀ Ä
DªÀÄèªÁVzÉ. EzÀÄ ¥ÉÆæmÉÆäPï DªÀÄèªÀ®èªÁzÀgÀÆ,
ºÉ Ê qÁæ Q ì ¯ ï CAiÀ i Á£À Ä «¤AzÀ E¯É P ÁÖ ç £À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß
¹éÃPÀj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¯É«¸ï DªÀÄèªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ.
B(OH)3 + 2HOH → [B(OH)4]– + H3O+
DxÉÆðèÉÆÃjPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß 370K VAvÀ ºÉaÑ£À
vÁ¥ÀzÀ°è PÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ ªÉÄmÁ¨ÉÆÃjPï DªÀÄè HBO2
ªÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß E£ÀßµÀÄÖ PÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ
¨ÉÆÃjPï DPÉìöÊqï B2O3 AiÀÄ£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
∆
H3BO3 → HBO2 → B2O3
∆ CzÀgÀ PÀÄ¢©AzÀÄ180 K DVgÀÄvÀÛzÉ. qÉʨÉÆÃgÉãÀ£ÀÄß
avÀ.æ 11.1 ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèzÀ ¸ÀAgÀZÀ£É: ZÀÄPÉÌ gÉÃSÉUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
§AzsÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛªÉ.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¸ÀªÀĸÉå 11.4
¨ÉÆÃjPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß zÀħð® DªÀÄèªÉAzÀÄ KPÉ
¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ?
¥ÀjºÁgÀ
KPÉ A zÀ g É ¨É Æ ÃjPï DªÀ Ä è ª À Å vÀ A vÁ£É H +
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅ¢®è. CzÀÄ ¤Ãj£À CtÄ«¤AzÀ OH–
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉzÀÄPÉÆAqÀÄ vÀ£Àß CµÀÖPÀªÀ£ÀÄß
¥ÀÆwðUÉƽ¸ÀÄvÀz Û É ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÀ H+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ.
11.3.3 qÉʨÉÆÃgÉãï B2H6
qÉʨÉÆÃgÉãï, £ÀªÀÄUÉ w½¢gÀĪÀ ¨ÉÆÃgÁ£ï ºÉÊqÉÃæ qïUÀ¼À°è
Cwà ¸ÀgÀ¼ÀªÁzÀÄzÀÄ. EzÀ£ÀÄß ¨ÉÆÃgÁ£ï mÉæöÊ¥sÉÆègÉÊqÀ£ÀÄß
qÉÊ ExÉʯï FxÀgï£À°ègÀĪÀ LiAlH4 £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
4BF3 + 3 LiAlH4 → 2B2H6 + 3LiF + 3AlF3
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¨ÉÆÃgÉÆà ºÉÊqÉæöÊqï£ÀÄß CAiÉÆÃr£ï-
£É Æ A¢UÉ GvÀ Ì µÀ ð tUÉ Æ ½¹, qÉ Ê ¨É Æ ÃgÉ Ã £À £ À Ä ß
vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀÅzÀÄ C£ÀÄPÀÆ®PÀgÀªÁzÀ ¥ÀæAiÉÆÃUÁ®AiÀÄ
«zsÁ£ÀªÁVzÉ.
2NaBH4 + I2 → B2H6 + 2NaI + H2
BF3 AiÀÄ£ÀÄß ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÉæöÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
G¢ÝªÉÄUÀ¼À°è §ÈºÀvï ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è qÉʨÉÆÃgÉãÀ£ÀÄß
GvÁࢸÀÄvÁÛgÉ.
450K
2BF3 + 6 NaH  → B2 H6 + 6 NaF
qÉʨÉÆÃgÉÃ£ï §tÚ«®èzÀ Cwà «µÀPÁj C¤®ªÁVzÀÄÝ,
UÁ½AiÀÄ°è vÉg¢É mÁÖUÀ ¸ÀA
é iÀÄA¥ÉÃæ jvÀªÁV ¨ÉAQ ºÀw¹
Û PÉÆAqÀÄ
GjAiÀÄÄvÀÛzÉ. CzÀÄ DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ GjzÀÄ C¥ÁgÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
B2 H6 +3O2 → B2 O3 + 3H2 O ;

∆c H = −1976 kJ mol −1
§ºÀÄvÉÃPÀ G£ÀßvÀ ¨ÉÆÃgÉãïUÀ¼ÀÄ PÀÆqÁ ¸ÀéAiÀÄA
¥ÉæÃjvÀªÁV UÁ½AiÀÄ°è GjAiÀħ®èªÀÅ. ¨ÉÆÃgÉãïUÀ¼ÀÄ
¤Ãj¤AzÀ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É ¨ÉÆÃjPï
DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ.
B2H6(g) + 6H2O(l) → 2B(OH)3(aq) + 6H2(g)
qÉʨÉÆÃgÉÃ£ï ¯É«¸ï ¥ÀævÁåªÀÄè (LzÉÆA¢UÉ ¹¼ÀÄ«PÉ
QæAiÉÄUÀ½UÉƼÀUÁV ¨ÉÆÃgÉãï (¸ÀAPÀ°vÀ GvÀà£Àß) BH3⋅L
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ
UÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
B2H6 + 2 NMe3 → 2BH3⋅NMe3
B2H6 + 2 CO → 2BH3⋅CO
qÉ Ê ¨É Æ ÃgÉ Ã £ï CªÉ Æ Ã¤AiÀ i ÁzÉ Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹
B2H6. 2NH3 CxÀªÁ [BH2(NH3)2]+ [BH4]– ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
E£ÀßµÀÄÖ PÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ ¤gÀªÀAiÀĪÀ ¨ÉAfãï JAzÉÃ
¥ÀjavÀªÁVgÀĪÀ, GAUÀÄgÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è ¥ÀAiÀiÁðAiÀÄ
PÀæªÀÄzÀ°è BH ªÀÄvÀÄÛ NH UÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀ ¨ÉÆÃgÁeÉÊ£ï
B3N3H6 C£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
qÉʨÉÆÃgÉãï£À ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 11.2(a) AiÀÄ°è
vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ. vÀÄ¢AiÀÄ°ègÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À £Á®ÄÌ
¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃgÁ£ï£À JgÀqÄÀ ¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ
MAzÉà ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°èªÉ. F ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ ªÉÄîÎqÉ ªÀÄvÀÄÛ
PɼÀUÀqÉ ¸ÉÃvÀĪÁzÀ JgÀqÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ.
vÀÄ¢AiÀÄ°ègÀĪÀ £Á®ÄÌ B-H §AzsÀUÀ¼ÀÄ PÀæªÀħzÀÞªÁzÀ
JgÀqÄÀ PÉÃAzÀ,æ JgÀqÄÀ E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À §AzsU
À ¼
À ÁzÀg,É JgÀqÄÀ
¸ÉÃvÀÄ (B-H-B) §AzsÀUÀ¼ÀÄ ©ü£ÀߪÁVªÉ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄÆgÀÄ PÉÃAzÀæ - JgÀqÀÄ E¯ÉPÁÖç£ÀÄ §AzsÀUÀ¼ÉAzÀÄ
avÀæ 11.2 (b) AiÀÄ°è vÉÆÃj¹zÀAvÉ «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
avÀ.æ 11.2(a) qÉʨÉÆÃgÉãï£À (B2H6) ¸ÀAgÀZÀ£É
ºÉÊqÉæöÊqÉÆà ¨ÉÆÃgÉÃmïUÀ¼À ¸ÀgÀtÂAiÀÄ£ÀÄß PÀÆqÁ
¨É Æ ÃgÁ£ï GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . EªÀ Å UÀ ¼ À ° è CwÃ
ªÀÄÄRåªÁzÀÄzÀÄ ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ CAiÀiÁ£ÀÄ [BH4]–.
ºÀ®ªÁgÀÄ ¯ÉÆúÀU¼ À À mÉmÁæºÊÉ qÉöæ ÊqÉÆà ¨ÉÆÃgÉÃmïUÀ¼ÄÀ £ÀªÄÀ UÉ
w½¢zÉ. °ÃyAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA mÉmÁæºÉÊqÉæöÊqÉÆÃ
¨ÉÆÃgÉÃmïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¨ÉÆÃgÉÆúÉÊqÉöæ ÊqïUÀ¼A É zÀÆ PÀgA
É iÀÄÄvÁÛg.É
¯ÉÆúÀzÀ ºÉÊqÉæöÊqïUÀ¼À£ÀÄß ExÉʯï FxÀgï£À°ègÀĪÀ B2H6
£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
2MH + B2H6 → 2 M+ [BH4]– (M = Li CxÀªÁ Na)
333
avÀ.æ 11.2(b) ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ B ¥ÀgÀªÀiÁtÄ sp3 ¸ÀAPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹
§AzÀª£ À ÄÀ ßAlĪÀiÁqÀÄvÀz æ AiÉÆAzÀÄ B ¥Àgª
Û .É ¥Àw À iÀ ÁtÄ«£À
£Á®ÄÌ sp3 ¸ÀAPÀgÀtUÀ¼À°è E¯ÉPÁÖç£ÀÄ ºÉÆA¢gÀzÀ MAzÀÄ
¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß ZÀÄPÉÌ gÉÃSÉUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.
vÀ Ä ¢AiÀ Ä °è g À Ä ªÀ B-H §Azs À U À ¼ À Ä PÀ æ ª À Ä §zÀ Þ ªÁzÀ
2-PÉÃAzÀ2 æ -E¯ÉPÁÖç£ÀÄ §AzsÀUÀ¼ÀÄ DzÀgÉ JgÀqÀÄ ¸ÉÃvÀÄ
§AzsÀUÀ¼ÀÄ 3-PÉAzÀæ-2-E¯ÉPÁÖç£ï §AzsÀUÀ¼ÀÄ. 3-PÉÃAzÀæ-
2-E¯ÉPÁÖç£ï ¸ÉÃvÀÄ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß ¨Á¼É§AzsÀUÀ¼ÉAzÀÆ
PÀÆqÁ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
LiBH4 ªÀÄvÀÄÛ NaBH4 UÀ¼ÉgÀqÀ£ÀÆß C¥ÀPÀµÀðt-
PÁjAiÀiÁV ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀA±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß EvÀgÀ ¯ÉÆúÀzÀ ¨ÉÆÃgÉÆà ºÉÊqÉæöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß
vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ DgÀA©üPÀ ªÀ¸ÀÄÛªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
11.4 ¨ÉÆÃgÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ C®Æå«Ä¤AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
¨É Æ ÃgÁ£ï CvÀ å AvÀ UÀ n Ö A iÀ i ÁzÀ , PÀ o É Æ ÃgÀ ª ÁzÀ
WÀ£ÀªÀ¸ÀÄÛªÁVzÀÄÝ, ºÉaÑ£À zÀæªÀ£À ©AzÀÄ, PÀrªÉÄ ¸ÁAzÀævÉ
ªÀÄvÀÄÛ CvÀå®à «zÀÄåvïªÁºÀPv À éª
À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÉ. F UÀÄtUÀ¼ÄÀ
¨ÉÆÃgÁ£ïUÉ C£ÉÃPÀ C£Àé¬ÄPÀUÀ¼À£ÀÄß zÉÆgÀQ¹PÉÆnÖzÉ.
¨ÉÆÃgÁ£ï ¥sÉʧgïUÀ¼À£ÀÄß UÀÄAqÀÄ ¤gÉÆÃzsÀPÀ £ÀqÀÄUÀªÀZÀ
ªÀ Ä vÀ Ä Û «ªÀ i Á£À U À ½ UÉ §¼À ¸ À Ä ªÀ ºÀ U À Ä gÀ ª ÁzÀ ¸À « Ää ± À æ
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨ÉÆÃgÁ£ï -10
(10B) ¸ÀªÀĸÁܤUÉ £ÀÆåmÁæ£ïUÀ¼À£ÀÄß »ÃgÀĪÀ C¢üPÀ
¸ÁªÀÄxÀåð«zÀÄÝ, ¯ÉÆúÀzÀ ¨ÉÆÃgÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß £ÀÆåQèAiÀÄgï
GzÀåªÄÀ zÀ°è gÀPu ëÀ Á PÀªZ À ª
À ÁV ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÀÄAvÀt æ ¸ÀA Û ¨sª
À ÁV
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É ¨ÉÆÃgÁPïì ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèU¼ À ÄÀ ¥Àª
æ ÄÀ ÄR
PÉÊUÁjPÁ C£Àé¬ÄPÀUÀ¼ÁVzÀÄÝ, CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ±ÁR ¤gÉÆÃzsÀPÀ
UÁè¸ÄÀ . (GzÁ: ¥ÉÊgÉPïì), UÁè¸ï GuÉÚ (glass-wool) ªÀÄvÀÄÛ
¥sÊÉ §gï UÁè¸ÄÀ UÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É ¨ÉÆÃgÁPïì£ÄÀ ß
¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß ¨É¸ÀÄUÉ ºÁPÀĪÀ ¸ÁæªÀPÀ (flux) ªÁVAiÀÄÆ,
±ÁR, VÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ¯É ¤gÉÆÃzsÀPÀ ªÉÄgÀÄV£À ¯ÉÃ¥À£ÀªÀ£ÀÄß
ªÀÄt£ Ú À ¥ÁvÉU
æ ½
À UÉ ¤ÃqÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ OµÀ¢Ãü AiÀÄ ¸Á§Æ£ÀÄUÀ¼À
WÀlPÀªÁVAiÀÄÆ §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. DxÉÆÃð¨ÉÆÃjPï DªÀÄèzÀ
d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ËªÀÄå ¸ÉÆÃAPÀÄ
¤gÉÆÃzsÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A PÁAwAiÀ Ä ÄvÀ ¨É ½ î A iÀ Ä AwgÀ Ä ªÀ
©½AiÀ Ä ¯É Æ ÃºÀ ª ÁVzÀ Ä Ý, Cwà ºÉ a Ñ £ À PÀ µ À ð PÀ ±À Q Û
(tensile strength) ºÉÆA¢zÉ. EzÀPÉÌ GvÀÛªÀÄ «zÀÄåvï
ªÀÄvÀÄÛ GµÀÚªÁºÀPÀvɬÄzÉ. vÀÆPÀzÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄïÉ
C®Äå«Ä¤AiÀ ÄA£À «zÀ Äåvï ªÁºÀ P À v É A iÀ ÄÄ vÁªÀ Ä æ Q Ì A vÀ
JgÀqÀÄ ¥ÀlÄÖ eÁ¹Û¬ÄzÉ. C®Æå«Ä¤AiÀÄA£ÀÄß GzÀåªÀÄzÀ°è
ªÀÄvÀÄÛ ¤vÀå fêÀ£ÀzÀ°è ªÁå¥ÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. EzÀÄ
Cu, Mn, Mg, Si ªÀÄvÀÄÛ Zn £ÉÆA¢UÉ «Ä±Àæ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A ªÀ Ä vÀ Ä Û CzÀ g À
«Ä±Àæ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ PÉƼÀªÉ, £Á¼À, ¸À¯ÁPÉ, vÀAw, ¥ÀvÀæ
CxÀªÁ ºÁ¼ÉUÀ½UÉ DPÁgÀªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀ§®èzÀÄ. DzÀÄzÀjAzÀ
334 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß, ¥ÁåQAUïUÉ, ¥ÁvÉæUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä, PÀlÖqÀ eÉÆvÉUÉ ªÀÄÆgÀ£ÉAiÀÄ ¸ÀªÀĸÁܤ 14C PÀÆqÁ EzÀÄÝ, CzÀÄ
¤ªÀiÁðtzÀ°è, «ªÀiÁ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁjUÉ GzÀåªÀÄzÀ°è «QgÀt²Ã® ¸ÀªÄÀ ¸ÁܤAiÀiÁVzÉ. 14C£À CzsÁðAiÀÄĵÀå (Half
§¼À ¸ À Ä vÁÛ g É . C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A£À «µÀ P Áj UÀ Ä t¢AzÀ life perios) 5770 ªÀµð À UÀ¼ÁVzÀÄÝ, «QgÀt PÁ§ð£ï PÁ®
CzÀ£ÀÄß UÀȺÀ§¼ÀPÉAiÀÄ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß FUÀ ¤tðAiÀÄzÀ°è (Radio carbon dating) EzÀ£ÄÀ ß §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É
UÀt¤ÃAiÀĪÁV PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ¯ÁVzÉ.
¹°PÁ£ï ¨s À Æ vÉ Æ UÀ m É A iÀ Ä °è JgÀ q À £ É Ã CvÀ å AvÀ
11.5 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ; PÁ§ð£ï ¥ÀjªÁgÀ ºÉÃgÀ¼ÀªÁVgÀĪÀ zsÁvÀÄ (zÀæªÀgÁ²AiÀÄ°è 27.7 %)ªÁVzÉ.
PÁ§ð£ï, ¹°PÁ£ï, dªÉÄðäÃAiÀÄA, n£ï, ¯Éqï ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ ¤¸ÀUÀðzÀ°è ¹°PÁ ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÉÃmï gÀÆ¥ÀzÀ°è
¥ÉÆègÉÆëAiÀÄAUÀ¼ÀÄ 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÁVªÉ. zÉÆgÉAiÀÄÄvÀz Û .É ¹°PÁ£ÀÄ, ¦AUÁtÂ, UÁdÄ ªÀÄvÀÄÛ ¹ªÉÄAn£À
¨sÀÆvÉÆUÀmÉAiÀÄ°è PÁ§ð£ï, 7£Éà CvÀå¢üPÀªÁV zÉÆgÀPÀĪÀ ¥ÀæªÀÄÄR CA±ÀªÁVzÉ.
zsÁvÀĪÁVzÉ. EzÀÄ ¤¸ÀUÀðzÀ°è ªÀÄÄPÀÛ ºÁUÀÆ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ dªÉÄðäAiÀÄA CvÀå®à ¥Àª æ iÀ ÁtzÀ°è ªÀiÁvÀæ ¤¸ÀUð
À zÀ°è
gÀ Æ ¥À U À ¼ É g À q À g À ° è A iÀ Ä Æ ªÁå¥À P À ª ÁV zÉ Æ gÉ A iÀ Ä ÄvÀ Û z É . ¹UÀ Ä vÀ Û z É . n£ï ¥À æ ª À Ä ÄRªÁV PÁå¹mÉ g É Ê mï, SnO2
zsÁvÀÄ«£À ¹ÜwAiÀÄ°è CzÀÄ PÀ°èzÀÝ®Ä, UÁæ¥sÉÊmï ºÁUÀÆ ªÀÄvÀÄÛ ¯Éqï, UÉ°£Á, PbS ¢AzÀ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. Cw
ªÀdæªÁV zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ¹ÜwAiÀÄ°è CzÀÄ ¥À j ±À Ä zÀ Þ dªÉ Ä ðäÃAiÀ Ä A ªÀ Ä vÀ Ä Û ¹°PÁ£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß
¯ÉÆúÀzÀ PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï, ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï mÁæ¤ì¸ÀÖgÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CgɪÁºÀPÀ ¸ÁzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁqÀ®Ä
§¼À ¸ À Ä vÁÛ g É . ¥s É Æ è g É Æ Ã«AiÀ Ä A£À ¸À A PÉ Ã vÀ Fl DVzÉ .
qÉÊ DPÉìöÊqï (0.03%) DV zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï
EzÀ g À ¥À g À ª À i ÁtÄ ¸À A SÉ å 114 ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥À g À ª À i ÁtÄ
«±ÀézÀ §ºÀĪÀÄÄR CA±ÀªÉAzÀÄ RavÀªÁV ºÉüÀ§ºÀÄzÀÄ.
zÀæªÀågÁ² 289 gmol-1 ªÀÄvÀÄÛ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À [Rn]
CzÀÄ EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÁzÀ qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï, qÉÊDQìd£ï,
5f 14 6d107s2 7p2 DVzÉ. EzÀÄ C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ªÀiÁvÀæ
PÉÆèÃj£ï ªÀÄvÀÄÛ ¸À®ágïUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀAAiÉÆÃd£É ºÉÆA¢,
vÀAiÀiÁj¸À®àqÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ CzsÁðAiÀĵÀå CwÃPÀrªÉÄ ªÀÄvÀÄÛ
¨ÉgÀUÀÄUÉƽ¸ÀĪÀ ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ¸ÀgÀtÂAiÀÄ£ÀÄß
EzÀgÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀvÉ E£ÀÆß w½¢®è. ¥ÉÆègÉÆëAiÀÄA£ÀÄß
fëvÀ CAUÁA±ÀUÀ½AzÀ, OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Áè¹ÖPï£ÀªÀgÉUÉ
©lÄÖ E£ÀÄß½zÀ 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀæªÀÄÄR
¤ÃqÀÄvÀÛz.É ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛ窣 À ÄÀ ß PÁ§ð£ïAiÀÄÄPÀÛ ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ÀÄ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÁVAiÉÄà «ÄøÀ°j¸À¯ÁVzÉ. PÁ§ð£ï J¯Áè «£Áå¸ÀzÉÆA¢UÉ PÉÆõÀ×PÀ 11.3gÀ°è PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
fëUÀ¼À CªÀ±ÀåPÀ WÀlPÀªÁVzÉ. ¸Áé¨sÁ«PÀªÁV ¹UÀĪÀ PÉ®ªÀÅ ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ, ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß
PÁ§ð£ï£À JgÀqÀÄ ¹ÜgÀ ¸ÀªÀĸÁܤUÀ¼ÀÄ 12C ªÀÄvÀÄÛ 13C UÀ¼À PɼÀUÉ ZÀað¸À¯ÁVzÉ.
¥ÀnÖ 11.3: 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÂéPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ
zsÁvÀÄ
PÁ§ð£ï ¹°PÁ£ï dªÉÄð¤AiÀÄA n£ï ¯Éqï
UÀÄt
C Si Ge Sn Pb
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 6 14 32 50 82
¥ÀgÀªÀiÁtÄ gÁ²(g mol–1) 12.01 28.09 72.60 118.71 207.2
J¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À [He]2s22p2 [Ne]3s23p2 [Ar]3d104s24p2 [Kr]4d105s2 5p2 [Xe]4f 145d106s26p2
a
¸ÀºÀªÉ¯ÉäìAiÀÄ wædå /pm 77 118 122 140 146
4+ b
CAiÀiÁ¤PÀ wædå M /pm – 40 53 69 78
2+ b
CAiÀiÁ¤PÀ wædå M /pm – – 73 118 119
CAiÀiÁ¤PÀgÀt JAxÁ°à ∆iH1 1086 786 761 708 715
CAiÀiÁ¤PÀgÀt JAxÁ°à ∆iH2 2352 1577 1537 1411 1450
CAiÀiÁ¤PÀgÀt JAxÁ°à ∆iH3 4620 3228 3300 2942 3081
CAiÀiÁ¤PÀgÀt JAxÁ°à ∆iH4 6220 4354 4409 3929 4082
c
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉ 2.5 1.8 1.8 1.8 1.9
d –3 e f
¸ÁAzÀævÉ /g cm 3.51 2.34 5.32 7.26 11.34
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 335

PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ/K 4373 1693 1218 505 600

PÀÄ¢©AzÀÄ/K – 3550 3123 2896 2024
14
«zÀÄåvï ¤gÉÆÃzsÀPÀvÉ/ 10 – –5 –5
50 50 10 2 × 10
ohm cm (293 K) 1016
a IV
M UÉ GvÀ̵ÀðuÁ¹Üw; b 6–¸ÀªÀÄ£Àé¬Ä; c ¥Á°AUïªÀiÁ£À; d 293 K; e
ªÀdæPÉÌ; UÁæ¥sÉælUÉ ¸ÁAzÀÀævÉAiÀÄÄ 2.22; fβ-gÀÆ¥À (PÉÆoÀr vÁ¥À
ªÀiÁ£ÀzÀ°è ¹ÜgÀªÁVzÉ)
11.5.1 E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À
F zsÁvÀÄUÀ¼À ªÉïɣïì PÀªÀZÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸À ns2np2. 11.5.6 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
F UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À M¼À wgÀĽ£À E¯ÉPÁÖç£ï «£Áå¸ÀªÀÅ GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄ
©ü£ÀߪÁVgÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼ÀÄ:
11.5.2 ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ wædå 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ vÀªÄÀ ä CvÀåAvÀ ºÉÆgÀV£À PÀªZ À zÀ °À è
C ¬ÄAzÀ Si ªÀgÉUÉ ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ wædåzÀ°è UÀt¤ÃAiÀÄ £Á®ÄÌ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. F zsÁvÀÄUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå
KjPÉAiÀÄÄ PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ. CzÀgÀ £ÀAvÀgÀ Si ¤AzÀ Pb GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼ÀÄ +4 ªÀÄvÀÄÛ +2 DVªÉ. PÁ§ð£ï IÄt
ªÀgÉUÉ ¸Àé®à ¥Àª
æ ÀiÁtzÀ ºÉZÀѼÀ PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ. EzÀPÉÌ PÁgÀt GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß PÀÆqÁ ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ,
¨sÁgÀ«gÀĪÀ ¸ÀzÀ¸ÀågÀ ¸ÀA¥ÀÆtð vÀÄA©gÀĪÀ d ªÀÄvÀÄÛ f ¥ÀæxÀªÀÄ £Á®ÄÌ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àUÀ¼À ªÉÆvÀÛªÀÅ
PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ. §ºÀ¼À C¢üPª À ÁVzÀÄÝ, +4 GvÀ̵ð À t ¹ÜwAiÀÄ°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÅÀ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
11.5.3 CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à ¨sÁgÀ«gÀĪÀ ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄUÀ¼À°è +2 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
14£É à UÀ Ä A¦£À zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À ¥À æ z s Á £À CAiÀ i Á¤ÃPÀ g À t ¥Àzæ ²
À ð¸ÀĪÀ ¥Àª æ ÈÀ wÛAiÀÄÄ C£ÀÄPÀªæ ÄÀ ªÁV Ge<Sn<Pb ¥ÀPæ ÁgÀ
JAxÁ°àAiÀÄÄ CªÀÅUÀ½UÀ£ÀÄUÀÄtªÁzÀ 13£Éà UÀÄA¦£À KjPÉAiÀiÁUÀÄvÀz Û .É EzÀPÌÉ ªÉïɣïì PÀªZ À z À À ns2 E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼ÄÀ
¸À z À ¸ À å gÀ Ä UÀ ½ VAvÀ C¢ü P À ª ÁVgÀ Ä vÀ Û z É . M¼À wgÀ Ä ½£À §AzsÀUÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ°è ¥Á¯ÉÆμÀî®Ä C¸ÀªÀÄxÀðªÁVgÀĪÀÅzÀÄ
PÀPÀëPÀUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ ©ÃgÀĪÀ ¥Àæ¨sÁªÀªÀ£ÀÄß E°èAiÀÄÆ EzÀPÉÌ PÁgÀtªÁVgÀÄvÀÛzÉ. F JgÀqÀÄ GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼À
UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°à ¸Á¥ÉÃPÀë ¹ÜgÀvÉAiÀÄÄ UÀÄA¦£À°è PɼÀV½zÀAvÉ §zÀ¯ÁUÀÄvÁÛ
∆iH AiÀÄÄ UÀÄA¦£À°è PɼV À ½zÀAvÉ E½PÉAiÀiÁUÀÄvÁÛ ¸ÁUÀÄvÀz Û .É ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÁ£ï ºÉZÁÑV +4
Si ¤AzÀ Ge £ÀªÀgÉUÉ Cwà PÀrªÉÄ KjPÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. 8n GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. dªÉÄÃð¤AiÀÄA
¤AzÀ pb ªÀgÉUÉ C®à KjPÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ ºÉZÁÑV ¹ÜgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß +4 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ°è
§gÀĪÀ d ªÀÄvÀÄÛ f PÀPÀëPÀUÀ¼À Cwà PÀrªÉÄ ¥ÀjÃPÀët ¥ÀjuÁªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÉ®ªÉà PÉ®ªÀÅ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ +2 GvÀ̵ÀðuÁ
(Sheiding effect) ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ UÁvÀæzÀ¯ÁèzÀAxÀð ¹ÜwAiÀÄ°è EgÀÄvÀÛªÉ. n£ï JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ GvÀ̵Àðt
KjPÉAiÀÄÄ EzÀPÉÌ PÁgÀtªÁVzÉ. ¹Üw¬ÄgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. (+2 ¹ÜwAiÀÄ°è
11.5.4 «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÉÄvÉ Sn C¥ÀPÀµÀðtPÁjAiÀiÁVzÉ) ¯Éqï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ +2
PÀrªÉÄ UÁvÀz
æ À PÁgÀt, F UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÄÀ 13£Éà UÀÄA¦£À ¹ÜwAiÀÄ°è ¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ +4 ¹ÜwAiÀÄ°è ¥À槮
13 gÀ zsÁvÀÄUÀ½VAvÀ ¸Àé®à ºÉZÀÄÑ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß
GvÀ̵ÀðtPÁjAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ. ZÀvÀÄðªÉÃ¯É¤ì ¹ÜwAiÀÄ°è
ºÉÆA¢ªÉ. «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉAiÀÄÄ Si ¤AzÀ Pb ªÀgÉUÉ MAzÀÄ CtÄ«£À PÉÃA¢æÃAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À°ègÀĪÀ MlÄÖ
§ºÀÄvÉÃPÀ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁVzÉ. E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ¸ÀASÉå JAlÄ DVgÀÄvÀÛzÉ (GzÁ. CCl4 £À°è)
¤RgÀªÁzÀ E¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ CtĪÁVzÀÝgÀÆ
11.5.5 ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼ÀÄ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß E¯ÉPÁÖç£ÀÄ zÁ¤ (donor) CxÀªÁ E¯ÉPÁÖç£ÀÄ
UÀÄA¥ÀÄ 14£Éà UÀÄA¦£À ¸Àz¸À åÀ gÉ®èªÇÀ WÀ£g
À Æ
À ¥Àz°
À ègÄÀ vÀÛz.É ¹é à PÁj (acceptor) ªÀ U À ð ªÉ A zÀ Ä ¨s Á «¸À Ä ªÀ A w®è .
PÁ§ð£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û ¹°PÁ£ï C¯É Æ ÃºÀ U À ¼ ÁVAiÀ Ä Æ, PÁ§ð£ï£À ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤A ì iÀÄÄ £Á®Ì£ÄÀ ß «ÄÃgÀĪÀAw®èªÁzÀgÆ À
dªÉÄðäAiÀÄA CgɯÉÆúÀªÁVAiÀÄÆ EgÀÄvÀÛzÉ. CzÀgÉ UÀÄA¦£À EvÀgÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ EzÀPÉÌ ºÉÆgÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀPÉÌ
n£ï ªÀÄvÀÄÛ ¯Éqï ªÀÄÈzÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÁV PÀrªÉÄ zÀæªÀ£À PÁgÀt CªÀÅUÀ¼À°ègÀĪÀ d PÀPÀëUÀ¼ÀÄ EzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À
©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. 14£Éà UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼À ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£É ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. ªÀÄvÀÄÛ
zÀæªÀ£À ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢©AzÀÄUÀ¼ÀÄ CªÀÅUÀ½UÀÄtªÁzÀ 13£Éà CªÀ Å UÀ ¼À Ä zÁ¤ ªÀ UÀ ð ¢AzÀ E¯É P ÁÖ ç£ À Ä AiÀ Ä ÄUÀ ä ª À £ À Ä ß
UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ½VAvÀ vÀÄA¨Á ºÉZÁÑVgÀÄvÀÛªÉ. ¥À q É z À Ä PÉ Æ AqÀ Ä ¸À ª À Ä £À é ¬ ÄÃUÀ ¼ À £ À Ä ß GAlĪÀ i ÁqÀ Ä ªÀ
336
§®ªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ, SiF62–, [GeCl6]2–,
[Sn(OH) 6] 2–, CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä EªÀ Å UÀ ¼ À PÉ Ã A¢æ à AiÀ Ä
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÀAPÀgÀtªÀÅ sp3d2 DVgÀÄvÀÛzÉ.
(i) DQìd£ï£ÉÆA¢V£À QæAiÀiÁ²Ã®vÉ
UÀÄA¦£À J¯Áè ¸ÀzÀ¸Àå zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ
PÁ¬Ä¹zÁUÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ. EªÀÅUÀ¼À°è JgÀqÀÄ
§UÉAiÀÄ DPÉìöÊqÀÄUÀ½ªÉ. CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ ªÉÆ£ÁPÉìöÊqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
qÉÊDPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV CªÀÅUÀ¼À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
¸ÀÆvÀæªÀÅ MO ªÀÄvÀÄÛ MO2 DVzÉ. SiO ºÉaÑ£À GµÀÚvÉAiÀÄ°è
ªÀiÁvÀæ ¹UÀÄvÀz
Û .É ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ºÉa£
Ñ À GvÀ̵ð À t ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ PÀrªÉÄ GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ½VAvÀ ºÉZÄÀ Ñ D«ÄèÃAiÀĪÁVgÀÄvÀz Û .É qÉÊ
DPÉöì ÊqÀÄUÀ¼ÁzÀ CO2, SiO2 ªÀÄvÀÄÛ GeO2 D«ÄèÃAiÀĪÁVzÀÄÝ,
SnO2 ªÀÄvÀÄÛ PbO2 G¨sÀAiÀĪÀwð ¸Àé¨sÁªÀ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
ªÉÆ£ÁPÉìöÊqÀÄUÀ¼À°è CO vÀl¸ÀܪÁVgÀÄvÀÛzÉ. GeO ¸ÀàµÀÖªÁV
D«ÄèÃAiÀĪÁVzÀÝg,É SnO ªÀÄvÀÄÛ PbO G¨sA À iÀĪÀwðAiÀiÁVªÉ.
¸ÀªÀĸÉå 11.5
14£Éà UÀÄA¦£À°è
(i) CvÀå¢üPÀ D«ÄèÃAiÀÄ DPÉìöÊqï£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀ,
(ii) ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV +2 GvÀ̵ð À t ¹ÜwAiÀÄ°è PÀAqÀħgÀĪÀ,
(iii) CgɪÁºÀPÀªÁV §¼ÀPÉAiÀiÁUÀĪÀ zsÁvÀÄ/zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß
DAiÉÄ̪ÀiÁr.
¥ÀjºÁgÀ
(i) PÁ§ð£ï (ii) ¯Éqï
(iii) ¹°PÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ d«Äð¤AiÀÄA
(ii) ¤Ãj£ÉÆA¢V£À QæAiÀiÁ²Ã®vÉ
PÁ§ð£ï, ¹°PÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ dªÉÄðäÃAiÀÄAUÀ¼ÀÄ
¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. n£ï ºÀ¨ÉAiÀÄ£ÀÄß «¨sÀf¹
qÉÊDPÉìöÊqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀ£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
∆
Sn + 2H2 O → SnO2 + 2H2
¯Éqï, ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. gÀPu
ëÀ ÁvÀäPÀ DPÉöì Êqï£À
¥ÉÆgÉAiÀÄÄAmÁUÀĪÀÅzÀÄ EzÀPÉÌ PÁgÀtªÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ.
(iii) ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÉÆA¢V£À QæAiÀiÁ²Ã®vÉ
F zs Á vÀ Ä UÀ ¼ À Ä ºÁå¯É Æ Ãd£ïUÀ ¼ É Æ A¢UÉ MX2
ªÀÄvÀÄÛ MX4 ¸ÀÆvÀæ«gÀĪÀ ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛªÉ.
(E°è X = F, Cl, Br, I). EAUÁ®ªÀ£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹
G½zÉ ¯ Áè ¸À z À ¸ À å gÀ Ä UÀ ¼ À Ä ¸À Æ PÀ Û ¥À j ¹ÜwAiÀ Ä °è
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼Æ É A¢UÉ £ÉÃgÀªÁV ªÀwð¹ ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼£
PÉ Æ qÀ Ä vÀ Û z É . ºÉ a Ñ £ À MX4 ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Ä ¸À é ¨ s Á ªÀ v À B
¸ÀºÀªÉïɹìÃAiÀÄ DVgÀÄvÀÛªÉ. F ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼À PÉÃA¢æÃAiÀÄ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ sp3 ¸ÀAPÀgÀt GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ F
CtĪÀÅ ZÀvÄÀ ªÀÄÄðTÃAiÀÄ DPÁgÀª£ À ÄÀ ß ¥ÀqA É iÀÄÄvÀÛz.É SnF4
ªÀÄvÀÄÛ PbF4 UÀ¼ÀÄ ¸Àé¨sÁªÀvÀB CAiÀiÁ¤Pï DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
EzÀPÉÌ C¥ÀªÁzÀªÁVzÉ. PbI4 C¹ÛvÀézÀ°ègÀĪÀÅ¢®è. KPÉAzÀgÉ
¥Áæx« À ÄPÀ ºÀAvÀz° À è Pb—I GAmÁUÀĪÁUÀ ¸ÁPÀµÄÀ Ö ±ÀQA Û iÀÄÄ
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀzÉ 6s2 E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß CAiÀÄÄUÀäUÉƽ¸À®Ä
ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À°è MAzÀÄ E¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß G£ÀßvÀ PÀPÀëPÀPÉÌ
GzÉæÃQ¸À®Ä ºÁUÀÆ Pb ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ £Á®ÄÌ CAiÀÄÄUÀä
E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼£ À ÄÀ ß ºÉÆAzÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÁzsåÀ ªÁUÀĪÀÅ¢®è.
¨sÁgÀ«gÀĪÀ ¸Àz¸ À åÀ gÄÀ Ge ¤AzÀ Pb ªÀgU É É MX2 ¸ÀÆvÀ« æ gÀĪÀ
ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ®Ä ¸ÀªÀÄxÀðªÁVªÉ. qÉÊ ºÁ¯ÉÊqÀÄUÀ¼À
¹ÜgÀ v É A iÀ Ä Ä UÀ Ä A¦£À ° è PÉ ¼ À V ½zÀ A vÉ KjPÉ A iÀ i ÁUÀ Ä vÁÛ
ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. GµÀÚvÉ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀjUÀt¹zÀgÉ. GeX4 ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ GeX2, VAvÀ®Æ ºÉZÀÄÑ
¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. CCl4 ºÉÆgÀvÁV PbX2 ªÀÅ PbX4 VAvÀ
¹ÜgÀªÁVzÉ. G½zÀ mÉmÁæPÉÆèÃgÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ
¸À Ä ®¨s À ª ÁV d°ÃAiÀ Ä «¨s À d £É U É Æ ¼À Ä î v À Û ª É . KPÉ A zÀ g É
PÉÃA¢æÃAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ C§AzsÀ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¤Ãj£À DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«¤AzÀ ¥ÀqÉzÀÄ d PÀPÀëPÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢¹PÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
d°ÃAiÀÄ «¨sd À £ÉAiÀÄ£ÀÄß SiCl4£À GzÁºÀgu À A
É iÉÆA¢UÉ
CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÀÄ. EzÀÄ d°ÃAiÀÄ «¨sÀd£ÉUÉÆAqÁUÀ
¥ÁægÀA¨sÀzÀ°è Si £À°ègÀĪÀ d-PÀPÀëPÀªÀÅ ¤Ãj£À CtÄ«£À
DQìd£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À°ègÄÀ ªÀ C§AzsÀ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖ磣
À ÄÀ ß
¹é à PÀ j ¹, CAwªÀ Ä ªÁV Si(OH)4 £À Ä ß F PÉ ¼ À V £À A vÉ
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ:
¹°¹Pï DªÀÄè
¸ÀªÀĸÉå 11.6
[SiF6]2– PÀAqÀħAzÀgÀÆ [SiCl6]2– PÀAqÀħgÀĪÀÅ¢®è
EzÀPÉÌ ¸ÁzsÀå«gÀĪÀ PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¤Ãrj.
¥ÀjºÁgÀ
¥ÀæªÀÄÄR PÁgÀtUÀ¼ÀÄ
(i) DgÀÄ zÉÆqÀØ PÉÆèÃgÉÊqï CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ UÁvÀæzÀ
«Äw¬ÄAzÀ Si 4+£À ¸À Ä vÀ Û ºÉ Æ A¢PÉ Æ ¼À î ® Ä
À ÄÀ ß
¸ÁzsÀåªÁUÀĪÀÅ¢®è.
(ii) PÉÆèÃgÉÊqï CAiÀiÁ£ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ Si4+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
£ÀqÀÄªÉ C§AzsÀ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ºÉÆA¢PÉ
¥À槮ªÁVgÀĪÀÅ¢®è ¨É¸ÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀÅ¢®è.
 p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 337

11.6 PÁ§ð£ï£À ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÀæªÀÈwÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ 11.7 PÁ§ð£ï£À §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼ÀÄ

C¸ÀAUÀvÀ £ÀqÀªÀ½PÉUÀ¼ÀÄ PÁ§ð£ï C£ÉÃPÀ §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀánPÀ ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀánPÀ
¨ÉÃgÉ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¥ÀæxÀªÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÀAvÉ PÁ§ð£ï ¸ÀºÀ gÀÆ¥ÀU¼À g
É qÀ gÀ ®
À Æè ¥Àz
æ ² À ð¸ÀÄvÀÛz.É ªÀdæ ªÀÄvÀÄÛ UÁæ¥ÊÉs mïUÀ¼ÄÀ
vÀ£Àß UÀÄA¦£À EvÀgÀ ¸ÀzÀ¸ÀåjVAvÀ ©ü£ÀߪÁVzÉ. EzÀPÉÌ PÁ§ð£ï£À JgÀqÄÀ ¥Àª æ ÄÀ ÄR ¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀU¼ À ÁVªÉ. 1985gÀ°è
CzÀgÀ QjzÁzÀ UÁvÀæ, ºÉaÑ£À «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉ, ºÉaÑ£À PÁ§ð£ï£À ªÀÄÆgÀ£ÉAiÀÄ gÀÆ¥ÀªÁzÀ ¥sÀįÉèj£ï£À£ÀÄß H.W.
CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt ±ÀQÛ ªÀÄvÀÄÛ d-PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ®¨sÀå«®è¢gÀĪÀÅzÀÄ PÉÆæÃmÉÆÃ, E.¸Áä¯É ªÀÄvÀÄÛ R.F.PÀ¯ïð ¸ÀA±ÉÆâü¹zÀgÀÄ. F
PÁgÀtªÁVzÉ. ¸ÀA±ÉÆÃzs£À UÉ ÁV CªÀjUÉ 1996 gÀ°è £ÉÆÃ¨É¯ï ¥À± æ ¹
À A Û iÀÄ£ÀÄß
PÁ§ð£ï£À ° è s ªÀ Ä vÀ Ä Û p PÀ P À ë P À U À ¼ À Ä ªÀ i ÁvÀ æ ¥ÀæzÁ£À ªÀiÁqÀ¯Á¬ÄvÀÄ.
§AzsÀªÀ£ÀÄßAlĪÀiÁqÀ®Ä ®¨sÀå«gÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ CzÀÄ PÉêÀ® 11.7.1 ªÀdæ
£Á®ÄÌ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼£ À ÄÀ ß vÀ£ßÀ ¸ÀÄvÀÛ ºÉÆA¢¹PÉƼÀî®Ä
EzÀÄ ¸ÀánPÀ eÁ®PÀª£À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀz Û .É ªÀdz æ °
À è ¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ
¸ÁzsÀå«gÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ CzÀÄ UÀjµÀ× £Á®ÌgÀªÀgÉUÉ 3
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ sp ¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ
¸ÀºÀªÉÃ¯É¤ì ¥Àj«ÄwAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉzÀgÉ, G½zÀ ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄ
(d-PÀPëÀPU
À ¼ À À G¥À¹Üw¬ÄAzÁV) CªÀÅUÀ¼À ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤ìAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹PÉÆAqÀÄ EvÀgÀ £Á®ÄÌ
E£ÀßµÀÄÖ «¸ÀÛj¸À®Ä ¸ÁzsÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ É Æ A¢UÉ ZÀ v À Ä ªÀ Ä ÄðTÃAiÀ Ä
jÃwAiÀÄ°è eÉÆÃqÀuÉUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ. C–C §AzsÀzÀ GzÀݪÀÅ
PÁ§ð£ïUÉ EvÀgÀ ¸ÀtÚ UÁvÀæ ªÀÄvÀÄÛ ºÉZÄÀ Ñ «zÀÄåzÈÀ tÂÃAiÀÄvÉ
154 pm DVgÀÄvÀÛzÉ. F gÀZÀ£ÉAiÀÄÄ CªÀPÁ±ÀzÀ°è «¸ÀÛj¹
ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ vÀ£ÉÆßqÀ£É pπ–pπ
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄÆgÀÄ CAiÀiÁªÀÄUÀ¼À PÀpt
§AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀ C£À£Àå ¸ÁªÀÄxÀåð«zÉ.
eÁ®jAiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀz Û .É ªÀdz æ À F ¸ÀAgÀZ£ À A
É iÀÄ°è
§ºÀħAzsÀUÀ½UÉ PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ: C=C, C ≡ C,
C = O, C = S, ªÀÄvÀÄÛ C ≡ N DVªÉ. ¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ
(avÀ æ 11.3) ¢±ÁAiÀ Ä ÄPÀ Û ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì à AiÀ Ä §Azs À U À ¼ À Ä
pπ–pπ §AzsÀªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀĪÀÅ¢®è. KPÉAzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À eÁ®PÀzɯÉèqÉ EgÀÄvÀÛªÉ.
¥ÀgÀªÀiÁtÄ PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ vÀÄA¨Á zÉÆqÀØ¢zÀÄÝ, ¥ÀjuÁªÀÄPÁj
C¢üªÁå¥À£É¬ÄAzÀ «ªÀÄÄRªÁUÀÄvÀÛzÉ.
PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ MAzÀPÆ É ÌAzÀÄ ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤Ãì AiÀÄ
§AzsÀUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁV, ¸ÀgÀ¥À½UÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
GAUÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. F
UÀÄtªÀÀ£ÀÄß PÉl¤ÃPÀgÀt (catenation) J£ÀÄߪÀgÀÄ. EzÀÄ
KPÉAzÀgÉ, C—C §AzsÀUÀ¼ÀÄ vÀÄA¨Á §®AiÀÄÄvÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ.
UÀÄA¦£À°è PɼÀV½zÀAvÉ UÁvÀæªÀÅ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
«zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä vÉ A iÀ Ä Ä PÀ r ªÉ Ä AiÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . EzÀ j AzÀ
PÉl¤ÃPÀgt À ¥Àz æ ²À ð¸ÀĪÀ ¥Àª æ ÈÀ wÛAiÀÄÄ PÀÆqÁ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀz Û .É
EzÀ£ÀÄß §AzsÀ JAxÀ°à ªÀiË®åUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀàµÀÖªÁV
w½AiÀħºÀÄzÀÄ. PÉl¤ÃPÀgt À C£ÀÄPÀª æ ÄÀ ªÀÅ F jÃw EgÀĪÀÅzÀÄ.
C > > Si > Ge ≈ Sn. ¯Éqï, PÉl¤ÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß
vÉÆÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅ¢®è.

§AzsÀ §AzsÀ JAxÁ°à / kJ mol–1 avÀ.æ 11.3 ªÀdæzÀ ¸ÀAgÀZÀ£É

C—C 348
«¸À Û j ¹gÀ Ä ªÀ ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì à AiÀ Ä §Azs À U À ¼ À £ À Ä ß
Si —Si 297
vÀÄAqÀj¸ÀĪÀÅzÀÄ §ºÀ¼À PÀµÀÖPÀgÀªÁzÀÄzÀjAzÀ ªÀdæªÀÅ
Ge—Ge 260
¨sÀÆ«ÄAiÀÄ°ègÀĪÀ Cwà ºÉZÀÄÑ PÀptªÁVgÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛªÁVzÉ.
Sn—Sn 240
EzÀ£ÄÀ ß PÀpt G¥ÀPg À t
À UÀ¼£À ÄÀ ß ºÀjvÀUÆ É ½¸À®Ä WÀµð À PÀªÁV,
PÉ l ¤ÃPÀ g À t UÀ Ä t¢AzÁV ªÀ Ä vÀ Ä Û pπ– pπ §tÚzÀ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï §®ÄâUÀ¼À lAUï¸ÀÖ£ï
§AzsÀªÀÅAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ PÁ§ð£ï §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼À£ÀÄß vÀAvÀÄUÀ¼À GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
vÉÆÃj¸À®Ä ¸ÀªÀÄxÀðªÁVzÉ.
338 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¸ÀªÀĸÉå 11.7 11.7.3 ¥sÀįÉègÉ£ïUÀ¼ÀÄ (Fullerenes)

ªÀdæªÀÅ ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀĪÁVzÀÝgÀÆ CzÀgÀ zÀæªÀ£À ©AzÀÄ dqÁ¤®UÀ¼ÁzÀ »Ã°AiÀÄA CxÀªÁ DUÁð£ï
C¢üPÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ. KPÉ? G¥À¹ÜwAiÀÄ°è UÁæ¥sÉÊmïC£ÀÄß «zÀÄåZÁÒ¥À¢AzÀ PÁ¬Ä¹
¥ÀjºÁgÀ ¥sÀįÉèjãïUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. D«UÉƽ¹zÀ Cn AiÀÄ£ÀÄß
ªÀdæzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¥À槮 C—C §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁA¢æÃPÀgt À UÉƽ¹zÁUÀ zÉÆgÉAiÀÄĪÀ PÀ¥ÄÀ à PÁrUÉAiÀÄAvÀºÀ
vÀÄAqÀj¸ÀĪÀÅzÀÄ §ºÀ¼À PÀµÀÖPÀgÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ªÀdæzÀ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°è ªÀÄÄRåªÁV C60 ªÀÄvÀÄÛ C®à¥ÀæªÀiÁtzÀ°è C70
zÀæªÀ£À©AzÀÄ C¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. ºÁUÀÆ CvÀå®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¸ÀªÀÄ ¸ÀASÉåAiÀÄ°è 350
gÀªÀgÉUÉ CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ ºÉaÑ£À ¸ÀASÉåAiÀÄ°è PÁ§ð£ï
11.7.2 UÁæ¥sÉÊmï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½AzÀ ªÀiÁqÀ®ànÖgÀĪÀzÀ°è ¥sÀÄ®èjãïUÀ¼ÀÄ
UÁæ¥sÉÊmï ¥ÀzÀgÀÄUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß (avÀ1 æ 1.4) ºÉÆA¢zÀÄÝ, EgÀÄvÀÛªÉ. CvÀå®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¥sÀįÉèj£ïUÀ¼ÀÄ ªÀiÁvÀæ
F ¥ÀzÀgÀÄUÀ¼ÀÄ ªÁåAqÀgï ªÁ¯ïì §®UÀ½AzÀ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ PÁ§ð£ï£À ±ÀÄzÀÞ gÀÆ¥À. KPÉAzÀgÉ EªÀÅUÀ½UÉ ¸ÀºÀd
»r¢lÄÖPÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. JgÀqÀÄ ¥ÀzÀgÀÄUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À gÀZÀ£É¬ÄzÀÄÝ, AiÀiÁªÀÅzÉà eÉÆïÁqÀĪÀ §AzsÀUÀ½AzÀ
CAvÀgÀªÀÅ 340 pm DVgÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ¥ÀzÀgÀªÀÅ PÀ Æ rgÀ Ä ªÀ Å ¢®è . ¥s À Ä ¯É è j £ïUÀ ¼ À Ä ¥À A dgÀ z À jÃwAiÀ Ä
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ µÀqÀÄãeÁPÀÈwAiÀÄ CtÄUÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢ªÉ . C 60 CtĪÀ Å PÁ¯É Ñ A r£À
GAUÀ Ä gÀ U À ¼ À eÉ Æ ÃqÀ u É ¬ ÄAzÀ GAmÁUÀ Ä vÀ Û zÉ .
DPÁgÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ, CzÀ£ÀÄß §ÄPï «Ä¤¸ÀÖgï ¥sÀÄ®j£ï
¥ÀzÀgÀÄUÀ¼ÉƼÀVgÀĪÀ C—C §AzsÀzÀ GzÀݪÀÅ 141.5
pm DVgÀ Ä vÀ Û z É . µÀ q À Ä â e ÁPÀ È wAiÀ Ä GAUÀ Ä gÀ z À ° è g À Ä ªÀ
( Buckminsterfullerene) JAzÀ Ä PÀ g É A iÀ Ä ÄvÁÛ g É .
¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ sp2 ¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß (avÀ.æ 11.5).
ºÉÆA¢zÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÉgÉAiÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ
ªÀÄÆgÀÄ ¹UÁä §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. £Á®Ì£ÉÃ
E¯ÉPÁÖç£ÀÄ π §AzsÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ
¥ÀzÀj£É¯ÉèqÉ «PÉÃA¢æÃPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ
ZÀ ® £À ² îªÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ UÁæ ¥ s É Ê mï ¥À z À g À Ä UÀ ¼ À
ªÀ Ä Æ®PÀ « zÀ Ä åvÀ Û £ À Ä ß ¥À æ ª À » ¸À Ä vÀ Û z É . UÁæ ¥ s É Ê mï£À ° è g À Ä ªÀ
¥À z À g À U À ¼ À Ä ¸À Ä ®¨s À ª ÁV eÁj zÀ Æ gÀ ¸À j AiÀ Ä §®è ª À Å
DzÀÄzÀjAzÀ UÁæ¥sÉÊmï vÀÄA¨Á ªÀÄÈzÀĪÁVgÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄvÀÄÛ
eÁgÀĪÀAwgÀÄvÀÛzÉ. EzÉà PÁgÀt¢AzÀ UÁæ¥sÉÊl£ÀÄß CwÃ
ºÉaÑ£À vÁ¥ÀzÀ°è ZÀ°¸ÀĪÀ AiÀÄAvÀæUÀ¼À°è ±ÀĵÀÌ ¸ÉßúÀPÀ
(dry lubricant) ªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. F AiÀÄAvÀæUÀ¼À°è
JuÉ Ú A iÀ Ä £À Ä ß ¸É ß ÃºÀ P À ª ÁV §¼À ¸ À Ä ªÀ Å zÀ Ä ¸Ázs À å «®è .

avÀ.æ 11.5 C60 AiÀÄ ¸ÀAgÀZÀ£É, §ÄPï «Ä£ï¸ÀÖgï ¥sÀįÉèj£ï CtĪÀÅ

PÁ¯ÉÑAr£À DPÁgÀzÀ°ègÀĪÀÅzÀ£ÀÄß UÀ«Ä¤¹.
EzÀÄ E¥ÀàvÀÄÛ, DgÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÀļÀî GAUÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
ºÀ£ÉßgÀqÀÄ, LzÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÀļÀî GAUÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
DgÀÄ ¸ÀzÀ¸Àå GAUÀÄgÀªÀÅ, DgÀÄ CxÀªÁ LzÀÄ ¸ÀzÀ¸Àå
GAUÀÄgÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¨É¸ÉzÀÄPÉÆArgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ LzÀÄ
¸À z À ¸À å GAUÀ ÄgÀ DgÀ Ä ¸À z À ¸À å gÀ GAUÀ ÄgÀ U À ¼ É Æ A¢UÉ
ªÀiÁvÀæ ¨É¸ÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ. J®è PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ
¸À ª À i Á£À ª ÁVªÉ ªÀ Ä vÀ Ä Û CªÀ Å UÀ ¼ À Ä sp 2 ¸À A PÀ g À t PÉ Ì
M¼À ¥ À n Ö ª É . ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Æ PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtĪÀ Å
G½zÀ ªÀÄÆgÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀÄÆgÀÄ
¹UÁä §Azs À U À ¼ À £ À Ä ßAlÄ ªÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À°èAiÀÄ J¯ÉPÁÖç£ÀÄ CtÄ PÀPÀëPÀzÀ°è
avÀ.æ 11.4 UÁæ¥sÉÊmï£À ¸ÀAgÀZÀ£É
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 339

«PÉÃA¢æPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. EzÀÄ CtÄ«UÉ DgÉÆêÀiÁånPï EzÀ g À ªÀ i Ë®åªÀ £ À Ä ß PÁågÉ m ï (1Carat = 200 mg)
®PÀëtªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. ZÉAr£À DPÁgÀzÀ F CtĪÀÅ ªÀiÁ£ÀzÀ°è C¼ÀAiÀÄÄvÁÛgÉ.
60±ÀÈAUÀU¼ À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÀÄÝ, ¥Àwæ ±ÀÈAUÀªÅÀ PÁ§ð£ï£À MAzÀÄ
¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ KPÀ§AzsÀ ªÀÄvÀÄÛ 11.8 PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÁ£ïUÀ¼À PÉ®ªÀÅ
¢é§AzsÀUÀ¼ÉgÀqÀ£ÀÆß ºÉÆA¢zÀÄÝ, CªÀÅUÀ¼À C–C §AzsÀzÀ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ:
GzÀݪÀÅ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV 143.5 pm ªÀÄvÀÄÛ 138.3 pm PÁ§ð£ï£À DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ: PÁ§ð£ï£À JgÀqÀÄ ªÀÄÄRåªÁzÀ
DVgÀÄvÀÛzÉ. UÉÆïÁPÁgÀzÀ ¥sÀįÉèjãïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAQë¥ÀÛªÁV DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ, PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï, CO ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï
‘§QèÁ¯ïì’ (bucky balls) JAzÀÆ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. qÉÊ DPÉìöÊqÀÄ, CO2.
GµÀÚZÀ®£É ±Á¸ÀÛçzÀ£ÀéAiÀÄ PÁ§ð£ï£À §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼À°è 11.8.1 PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï
UÁæ¥ÊÉs mï ºÉZÄÀ Ñ ¹ÜgªÀ ÁVgÀÄvÀz
Û A
É §ÄzÀÄ £ÁªÀÅ w½¢gÀ¨ÃÉ PÁzÀ «ÄvÀªÁzÀ UÁ½ CxÀªÁ DªÀÄd
è £ÀPz À zÀ°è C AiÀÄ£ÀÄß
À À ¸ÀA¥ÀPð
¥ÀæªÀÄÄR CA±ÀªÁVzÉ. DzÀÄzÀjAzÀ UÁæ¥sÉÊmï£À ∆f H GvÀ̵ÀðuÉUÉƽ¹zÁUÀ PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï ¹UÀĪÀÅzÀÄ.
C£ÀÄß ¸ÉÆ£Éß JAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸ÀÄvÉÛêÉ. ªÀdæ ªÀÄvÀÄÛ ¥sÀįÉèj£ï ∆
2C(s) + O2 ( g ) → 2CO( g )

C60 UÀ¼À ∆f H ªÀiË®åªÀÅ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV 1.90 ªÀÄvÀÄÛ
–1
38.1 kJ mol , DVgÀÄvÀÛzÉ. C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ±ÀÄzÀÞ CO C£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä
PÁ§ð£ï£À EvÀ g À gÀ Æ ¥À U À ¼ ÁzÀ PÁrUÉ , PÉ Æ Pï, ¥sÁ«ÄðPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ H2SO4 £ÉÆA¢UÉ 373
E¢Ý®Ä, EªÀÅUÀ¼É®è UÁæ¥sÉÊmï CxÀªÁ ¥sÀįÉèj£ïUÀ¼À C±ÀÄzÀÞ K vÁ¥ÀzÀ°è ¤dð°ÃPÀgÀtUÉƽ¸ÀÄvÁÛgÉ.
373K
gÀÆ¥ÀUÀ¼ÀÄ. ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß «ÄvÀªÁzÀ UÁ½AiÀÄ HCOOH 
conc. H SO → H2 O + CO
2 4
¸ÀA¥ÀPÀðzÉÆA¢UÉ zÀ»¹zÁUÀ PÁrUÉAiÀÄÄ zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ.
ªÀÄgÀ ªÀÄvÀÄÛ PÀ°èzÀÝ®£ÀÄß UÁ½AiÀÄ C£ÀÄ¥À¹ÜwAiÀÄ°è Cwà ªÁtÂfåPÀ ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ°è EzÀ£ÄÀ ß ¥ÀqA
É iÀÄ®Ä ºÀ¨A
É iÀÄ£ÀÄß
ºÉa£ Ñ À vÁ¥Àz° À è PÁ¬Ä¹zÁUÀ C£ÀÄPÀª æ ÄÀ ªÁV E¢Ý®Ä ªÀÄvÀÄÛ ©¹AiÀiÁzÀ PÉÆPï£À ªÉÄÃ¯É ºÁ¬Ä¸ÀÄvÁÛgÉ. »ÃUÉ ¥ÀqÉAiÀÄĪÀ
CO & H2 «Ä±ÀætPÉÌ d¯Á¤® CxÀªÁ ¸ÀA±ÉèõÀuÁ C¤®
PÉÆÃPï zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ.
(water gas or synthesis gas) JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
11.7.4 PÁ§ð£ï£À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ
C (s ) + H2 O ( g ) 
473 −1273K
→ CO ( g ) + H2 ( g )
UÁæ¥sÉÊmï £ÁgÀÄUÀ¼ÀÄß ¥Áè¹ÖPï ªÀ¸ÀÄÛ«£ÉÆA¢UÉ ¨Égɹ ªÁlgïUÁå¸ï (d¯Á¤®)
ºÉZÀÄÑ §®ªÀżÀî ºÀUÀÄgÀªÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
ºÀ¨ÉAiÀÄ §zÀ°UÉ UÁ½AiÀÄ£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹zÁUÀ CO
F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß mɤ¸ï gÁPÉmïUÀ¼ÀÄ, «ÄãÀÄUÁjPÉ
& N2 UÀ¼À «Ä±Àæt ¹UÀĪÀÅzÀÄ. EzÀPÉÌ ¥ÉÆæqÀÆå¸Àgï UÁå¸ï
¸À¯ÁPÉUÀ¼ÀÄ, «ªÀiÁ£À ªÀÄvÀÄÛ zÉÆÃtÂUÀ¼ÀAvÀºÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À°è
JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
§¼À ¸ À Ä vÁÛ g É . UÁæ ¥ s É Ê mï GvÀ Û ª À Ä ªÁºÀPÀªÁzÀÄzÀjAzÀ 1273 K
CzÀ£ÀÄß ¨ÁåljUÀ¼À «zÀÄåzÁUÀæUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ 2C(s) + O2 ( g ) + 4 N 2 ( g )  
→ 2CO( g ) + 4 N 2 ( g )
«zÀÄ墨 é dÀs £ÉAiÀÄ°è §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É UÁæ¥ÊÉs mï¤AzÀ vÀAiÀiÁgÁzÀ ¥ÉÆæqÀÆå¸Àgï UÁå¸ï
ªÀÄƸÉUÀ¼ÀÄ zÀħð® DªÀÄèUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÁëgÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ d¯Á¤® ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆæqÀÆå¸Àgï UÁå¸ïUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼À
ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. ¸ÀQæAiÀÄUÉƽ¸À¯ÁzÀ EzÀÝ°(Activated ªÀÄÄRåªÁzÀ PÉÊUÁjPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼ÁVªÉ. EªÀÅUÀ¼À°ègÀĪÀ
Charcoal) £À°è ºÉZÀÄÑ gÀAzsÀæUÀ½gÀĪÀÅzÀjAzÀ CzÀ£ÀÄß PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï. E£ÀßµÀÄÖ zÀºÀ£ÀUÉÆAqÀÄ GµÀÚ
«µÁ¤®UÀ¼À£ÀÄß »ÃjPÉƼÀî®Ä, ¤Ãj£À°ègÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ©qÀÄUÀqÉAiÉÆA¢UÉ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
PÀ®ä±ÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÁj¸ÀĪÀ ¤Ãj£À ¸ÉÆøÀĪÀ ¥ÁvÉæAiÀÄ°è
PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï §tÚ«®èzÀ, ªÁ¸À£É¬Ä®èzÀ
ºÁUÀ Æ PÉ l Ö ªÁ¸À £ É A iÀ Ä £À Ä ß ¤AiÀ Ä Awæ ¸ À ® Ä Kgï
ªÀÄvÀÄÛ §ºÀÄvÉÃPÀ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀªÁUÀzÀ C¤®ªÁVzÉ. EzÀÄ
PÀArõÀ£g À ÄÀ UÀ¼°
À è §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É PÁrUÉAiÀÄ£ÀÄß PÀ¥ÄÀ à ±Á¬ÄAiÀÄ
¥À槮 C¥ÀPÀµÀðtPÁjAiÀiÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. PÁëgÀ¯ÉÆúÀ
§tÚªÁV ªÀÄvÀÄÛ ªÉÆÃmÁgÀÄ ªÁºÀ£ÀUÀ¼À lAiÀÄgïUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄvÀÄÛ PÁëgÀ ¨sÀ¸Àä ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß C®Äå«Ä¤AiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ
vÀÄA§®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ ¸ÁzsÀ£ÀzÀ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
PÉ®ªÀÅ ¸ÀAPÀæªÀÄt zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ G½zÉ®è
PÉÆÃPï£ÀÄß ¯ÉÆúÀ«zÉåUÀ¼À°è EAzsÀ£ÀªÁV ªÀÄvÀÄÛ ºÉZÁÑV
¯ÉÆúÀU¼ À À DPÉìöÊqÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß EzÀÄ C¥ÀP¶
À ð¸ÀÄvÀÛz.É PÁ§ð£ï
C¥ÀPµ À ð À tPÁjAiÀiÁV §¼À¸ÄÀ ªÀgÄÀ . ªÀdæ MAzÀÄ CvÀåªÄÀ Æ®å
ªÉÆ£ÁPÉöì Êqï£À F UÀÄtªÀ£ÄÀ ß ºÀ®ªÀÅ ¯ÉÆúÀU¼ À £
À ÄÀ ß CªÀÅUÀ¼À
PÀ®Äè DVzÀÄÝ, CzÀ£ÀÄß D¨sÀgÀtUÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
DPÉìöÊqï C¢gÀÄUÀ½AzÀ GzÀÞgÀuÉ ªÀiÁqÀ®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
340
Fe2 O3 (s ) + 3CO ( g ) 
∆
→ 2Fe (s ) + 3CO2 ( g )
ZnO (s ) + CO ( g ) 
∆
→ Zn (s ) + CO2 ( g )
PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï£À MAzÀÄ CtÄ«£À°ègÀĪÀ
PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsÉå MAzÀÄ
Û .É :C ≡ O: MAzÀÄ
¹UÁä ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀÄ π §AzsÀUÀ½gÀÄvÀª
C§AzsÀ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÄÀ PÁ§ð£ï ªÉÄðgÀĪÀÅzÀjAzÀ CO
CtĪÀÅ E¯ÉPÁÖç£ïzÁ¤AiÀiÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄvÀÄÛ ¤¢ðµÀÖ
¯ÉÆúÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ¯ÉÆúÀzÀ PÁ¨ÉÆðä®UÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï «µÀPÁjAiÀiÁV
ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ CzÀÄ »ªÉÆÃUÉÆèé£ï£ÉÆA¢UÉ
¤ÃqÀ Ä ªÀ ¸À A QÃtðªÀ Å , DQì d £ï-»ªÉ Æ ÃUÉ Æ è à ©£ï
¸ÀAQÃtðQÌAvÀ 300¥ÀlÄÖ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ gÀPÀÛ
PÀtzÀ°ègÀĪÀ »ªÉÆÃUÉÆèé£À£ÀÄß zÉúÀzÀ¯ÉèqÉ DQìd£ï£À£ÀÄß
¸ÁV¸ÀzÀAvÉ vÀqÉzÀÄ CAwªÀĪÁV ªÀÄgÀt ¸ÀA¨sÀ«¸ÀÄvÀÛzÉ.
11.8.2 PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï
PÁ§ð£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û PÁ§ð£ïAiÀ Ä ÄPÀ Û EAzs À £ À U À ¼ À £ À Ä ß
ºÉÃgÀ¼ÀªÁzÀ UÁ½AiÀÄ°è zÀ»¹zÁUÀ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï
GvÀà£ÀߪÁUÀÄvÀÛzÉ.
∆ PÁ§ð£ï qÉ Ê DPÉ ì ö ÊqÀ C £À Äß WÀ £ À g À Æ ¥À zÀ°è ±ÀÄ µÀÌ
C(s) + O2 ( g ) → CO2 ( g )
∆
CH4 ( g ) + 2O2 ( g ) → CO2 ( g ) + 2H2 O( g )
¥ÀæAiÉÆÃUÀ±Á¯ÉAiÀÄ°è PÁå°AiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmïC£ÀÄß
¸ÁgÀjPÀÛ HCl £ÉÆA¢UÉ ¥ÀæwªÀwð¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ EzÀ£ÀÄß
C£ÀÄPÀÆ®-PÀgÀªÁV vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
CaCO3(s) + 2HCl (aq) → CaCl2 (aq) + CO2 (g) + PÁ¨ÉÆðãÉÃnÃPÀgÀtUÉƽ¸À®Ä ªÁå¥ÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
H2O(l)
ªÁtÂdåPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è EzÀ£ÀÄß ¸ÀÄtÚzÀ PÀ®è£ÀÄß
PÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀqÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
CO2, MAzÀ Ä §tÚ « ®è z À ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÁ¸À £ É ¬ Ä®è z À
C¤®ªÁVzÉ. EzÀgÀ ¤Ãj£À°èAiÀÄ C®à «°Ã£ÀvA É iÀÄÄ EzÀPÌÉ
fêÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÆ À gÁ¸ÁAiÀĤPÀU¼ À °À è §ºÀ¼À
¥ÁæªÄÀ ÄRåvAÉ iÀÄ£ÀÄß ¤ÃrzÉ. ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ EzÀÄ PÁ§ð¤Pï
DªÀÄ,è H2CO3 AiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. H2CO3 AiÀÄÄ zÀħð®
¢é¥v
æÀ Áå«ÄèÃAiÀÄ DªÀĪ è ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ CzÀÄ JgÀqÄÀ ºÀAvÀU¼ À °
À è
«¨sÀd£ÉUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
H2CO3(aq)+H2O(l)  HCO3–(aq)+ H3O+(aq)
HCO3– (aq)+ H2O(l)  CO32– (aq) + H3O+(aq)
H2CO3/HCO3– vÀl¸ÀÜPÀªÀÅ gÀPÀÛzÀ pH C£ÀÄß 7.26
jAzÀ 7.42gÀ £ÀqÀÄªÉ EgÀĪÀAvÉ ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ
ªÀiÁqÀÄvÀz
Û .É D«ÄèÃAiÀĪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ PÁëgU
À ¼
À Æ
É A¢UÉ
¸ÀAAiÉÆÃd£É ºÉÆA¢ ¯ÉÆúÀzÀ PÁ¨ÉÆðãÉÃlÄUÀ¼À£ÀÄß
GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
ªÁvÁªÀgt À zÀ°è PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉöì Êqï£À ¥Àª æ iÀ ÁtªÀÅ
UÁvÀ æ £ À Ä ¸ÁgÀ ¸À Ä ªÀ i ÁgÁV 0.03gÀ µ À Ä Ö EgÀ Ä vÀ Û z É . F
¥Àª
æ iÀ ÁtªÀÅ zÀÄåw ¸ÀA±ÉÃè µÀuÉ QæAiÉĬÄAzÀ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
ªÁvÁªÀgÀtzÀ°ègÀĪÀ CO2 C£ÀÄß PÁ¨ÉÆðúÉÊqÉæÃlÄUÀ¼ÁV
(GzÁ : UÀÆèPÉÆøï) ¥ÀjªÀwð¸ÀĪÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÉÄà zÀÄåw
¸ÀA±ÉèõÀuÉ QæAiÉÄ. EzÀ£ÀÄß gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ
ªÀÄÆ®PÀ F jÃw «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
h
6CO 2 +12H 2 O PÉÆègÉÆæü¯ï C6 H12 O6 + 6O 2 + 6H 2 O
F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ ¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä DºÁgÀªÀ£ÀÄß
vÁªÉà vÀAiÀiÁj¸ÀĪÀÅzÀ®èzÉ, ¥ÁætÂUÀ½UÉ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄ£ÀĵÀåjUÉ
DºÁgÀ ª À £ À Äß MzÀ V¹PÉ ÆqÀ ÄvÀ Û ª É . CO £À ºÁUÉ EzÀ Ä
«µÀPÁjAiÀÄ®è. DzÀgÉ ¥À¼ÉAiÀÄĽPÉ EAzsÀ£ÀUÀ¼À zÀºÀ£À
ªÀÄvÀÄÛ ¹ªÉÄAlÄ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸À®àqÀĪÀ ¸ÀÄtÚzÀ
PÀ°è£À «¨sÀd£É¬ÄAzÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è CO2 ¥ÀæªÀiÁt
ºÉZÀÄÑwÛgÀĪÀÅzÀÄ EwÛÃa£À ªÀµÀðUÀ¼À°è PÀAqÀħA¢zÉ.
EzÀÄ ºÀ¹gÀÄ ªÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄ ºÉaѸÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ vÀ£ÀÆä®PÀ
ªÁvÁªÀgÀtzÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£À ºÉaѹ, UÀA©üÃgÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À
£ÀÄßAlĪÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ.
ªÀÄAdÄUÀqÉØ (dry ice)AiÀÄ gÀÆ¥ÀzÀ°è ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
zÀæ«vÀUÉÆAqÀ CO2 C£ÀÄß Që¥ÀæªÁV «PÀ¸À£ÀUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀgÀ
ªÀÄÆ®PÀ EzÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ±ÀĵÀÌ ªÀÄAdÄUÀqÉØAiÀÄ£ÀÄß
L¸ïQæÃA ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ºÉ¥ÀÄàUÀnÖ¸À®Ä ²ÃvÀPÁgÀPÀªÁV
§¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. CO2 C¤®ªÀ£ÀÄß vÀA¥ÀÄ¥Á¤ÃAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß
EzÀÄ ¨sÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ zÀºÀ£À C£Á£ÀÄPÀÆ°AiÀiÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
EzÀ £ À Ä ß CVß±À ª À Ä £À PÁgÀ P À z À ° è G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä vÁÛ g É .
CO2 C£À Ä ß UÀ t ¤ÃAiÀ Ä ¥À æ ª À i ÁtzÀ ° è AiÀ Ä ÆjAiÀ i ÁzÀ
GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
CO2 CtÄ«£À°è C ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ sp ¸ÀAPÀgÀt
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. C ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À JgÀqÀÄ sp ¸ÀAPÀgÀtzÀ
PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À JgÀqÀÄ p PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß
CrªÁ妹 JgÀqÀÄ ¹UÁä §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
C ¥À g À ª À i ÁtÄ«£À G½zÀ JgÀ q À Ä E¯É P ÁÖ ç £ïUÀ ¼ À Ä
DQì d £ï ¥À g À ª À i ÁtÄ«£É Æ A¢UÉ pπ– pπ §Azs À z À ° è
¥Á¯ÉÆμÀÄîªÀŪÀÅ. EzÀjAzÀ CO2 gÉÃTAiÀÄ DPÁgÀªÀ£ÀÄß
¥ÀqÉzÀÄ, ¢ézÀÄæªÀUÀwªÀiÁ£ÀªÀÅ ±ÀÆ£ÀåªÁUÀĪÀÅzÀÄ. C-O
§AzsÀUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀiÁ£À GzÀÞªÁVgÀĪÀÅzÀÄ (115pm) JgÀqÀÆ
C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀUÉ vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.
PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï£À C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 341

11.8.3 ¹°PÁ£ï qÉÊ DPÉìöÊqï SiO2 ªÉƨÉʯï gÉÃrAiÉÆà ¸ÀA¥ÀPð À UÀ¼£

¨sÀÆ«ÄAiÀÄ vÉÆUÀmÉAiÀÄÄ 95%gÀµÀÄÖ ¹°PÁ ªÀÄvÀÄÛ
¹°PÉÃmïUÀ½AzÀ ªÀiÁqÀ®ànÖz.É ¹°PÁ£ï qÉÊ DPÉöì Êqï JAzÀÄ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¥ÀjavÀgÀ«gÀĪÀ ¹°PÁªÀÅ ««zsÀ ¸ÀánPÀ
gÀÆ¥ÀUÀ¼À°è ®©ü¸ÀÄvÀÛzÉ. PÁémïìð, Qæ¸ÉÆÖç¯ÉÊmï ªÀÄvÀÄÛ
mÉæöÊqÉʪÉÄÊmï ¹°PÁzÀ PÉ®ªÀÅ ¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀUÀ¼ÁVªÉ ªÀÄvÀÄÛ
EªÀÅUÀ¼ÀÄ ¸ÀÆPÀÛ vÁ¥ÀzÀ°è CAvÀgÀ-¥ÀjªÀvÀð£ÉUÉƼÀèªÀÅ.
¹°PÁ£ï qÉÊDPÉìöÊqï ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀĪÁVzÀÄÝ, ªÀÄÆgÀÄ
DAiÀiÁªÀÄUÀ¼À eÁ®jAiÀÄļÀî WÀ£ª À ÁVzÉ. EzÀg° À è ¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ
¹°PÁ£ï ¥Àgª À iÀ ÁtĪÀÅ £Á®ÄÌ DQìd£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼Æ É A¢UÉ
¸Àºª À ÃÉ ¯É¤Ãì AiÀÄ §Azsª À £ À ÄÀ ß ZÀvÄÀ ªÀÄÄðTÃAiÀÄ jÃwAiÀÄ°è
GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . ªÀ Ä ÄAzÀ Ä ªÀ j zÀ Ä ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä
DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ ¹°PÁ£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ
¸Àºª À ÃÉ ¯É¤Aì iÀÄ §Azsª À £
À ÄÀ ß F PɼV À £À avÀzæ ° À è vÉÆÃj¹zÀAvÉ
GAlĪÀiÁqÀÄvÀz Û .É (avÀæ 11.6) ¥Àw æ AiÉÆAzÀÄ ªÀÄƯÉAiÀÄÄ
E£ÉÆßAzÀÄ ZÀvÀĪÀÄÄðTAiÉÆA¢UÉ ºÀAaPÉÆArgÀÄvÀÛzÉ.
¹°PÁ£ï ªÀÄvÀÄÛ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀAiÀiÁðAiÀÄ
PÀæªÀÄzÀ°è MAzÀPÉÆÌAzÀÄ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁV, JAlÄ ¸ÀzÀ¸Àå
GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁrªÀ. F jÃwAiÀÄ ¸ÀA¥ÀÆtð
¸ÀánPÀªÀ£ÀÄß §ÈºÀvï CtÄ JAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À§ºÀÄzÁVzÉ.
À ÄÀ ß C©üªÈÀ ¢Þ¥r
À ¸À®Ä
¸ÁzsÀåªÁUÀÄvÀÛzÉ. ¹°PÁ eɯïC£ÀÄß ±ÀĵÀÌPÁgÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ
PÉÆæªÀÄmÉÆÃUÁæ¦üPï ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀªÁV
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É PÉøɯïWÀÄgï (Kieselghur) JA§ ¹°PÁzÀ
C¸ÀánPÀ gÀÆ¥ÀªÀ£ÀÄß ¸ÉÆøÀĪÀ ¸ÁܪÀgÀUÀ¼À°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
11.8.4 ¹°PÉÆãïì
EªÀÅUÀ¼ÀÄ (R2SiO) JA§ ¥ÀÄ£ÀgÁªÀwðvÀ WÀl«gÀĪÀ
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¹°PÁ£ï ¥Á°ªÀÄgïUÀ¼À UÀÄA¦UÉ ¸ÉÃjªÉ.
CªÀÅUÀ¼À°è ¹°PÉÆãïì GvÁàzÀ£ÉUÉ C¯ÉÌöʯï CxÀªÁ
CgÉ Ê ¯ï ¸À A AiÉ Æ ÃvÀ ¹°PÁ£ï PÉ Æ è à gÉ Ê qïUÀ ¼ À £ À Ä ß
[RnSiCl(4–n), E°è R JA§ÄzÀÄ C¯ÉÌöʯï CxÀªÁ CgÉʯï
UÀÄA¥ÀÄ] DgÀA©üPÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. vÁªÀÄæzÀ
G¥À¹ÜwAiÀÄ°è, 573K vÁ¥ÀzÀ°è, «ÄxÉʯï PÉÆèÃgÉÊqï,
¹°PÁ£ï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ««zsÀ jÃwAiÀÄ «ÄxÉʯï
CzÉòÃvÀ PÉÆèÃgÉÆù¯ÉãïUÀ¼ÁzÀ MeSiCl3, Me2SiCl2,
Me3SiCl ªÀÄvÀÄÛ ¸Àé®à ¥Àª æ ÀiÁtzÀ Me4Si UÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
qÉ Ê «ÄxÉ Ê ¯ï qÉ Ê PÉ Æ è à gÉ Æ Ã ¹¯É à £ï (CH3)2SiCl2 C£À Ä ß
d°ÃAiÀÄ«¨sÀd£ÉUÉƽ¹ ªÀÄvÀÄÛ GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß ¸ÀAWÀl£Á
¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀtPÉÌ M¼À¥Àr¹zÁUÀ CzÀÄ £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥À½
¥Á°ªÀÄgïUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
ºÀÄr

avÀ.æ 11.6 SiO2 £À ªÀÄÆgÀÄ DAiÀiÁªÀÄUÀ¼À ¸ÀAgÀZÀ£É

¥Á°ÃªÀÄjÃPÀgÀt
¹°PÁªÀÅ vÀ£ßÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå gÀÆ¥Àz° À è ºÉZÁÑV QæAiÀiÁ²Ã®
ªÁVgÀĪÀÅ¢®è. KPÉAzÀgÉ CzÀgÀ SiO §AzsÀ JAxÁ°àAiÀÄÄ
CvÀå¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. CzÀÄ ºÁå¯ÉÆÃd£ï, qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï
ªÀÄvÀÄÛ ºÉaÑ£À DªÀÄèUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ ¯ÉÆúÀUÀ¼À DPÀæªÀÄtªÀ£ÀÄß
vÁ¥ÀªiÀ Á£ÀzÀ ºÉa£Ñ z
À °
À èAiÀÄÆ ¸ÀºÀ ¥Àw
æ gÉÆâü¸ÄÀ vÀÛz.É DzÀgÉ
CzÀÄ HF & NaOH UÀ¼À DPÀæªÀÄtPÉÆ̼ÀUÁUÀÄvÀÛzÉ.
SiO2 + 2NaOH → Na2SiO3 + H2O
SiO2 + 4HF → SiF4 + 2H2O ¹°PÉÆãï
PÁémïìð£ÀÄß ºÉZÁÑV ¥sÉÊeÉÆà E¯ÉQÖçPï ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è
(CH3)3SiCl ªÀ£ÄÀ ß ¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¥Á°ªÀÄgï£À
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É EªÀÅUÀ½AzÀ Cwà ¤RgÀªÁzÀ UÀrAiÀiÁgÀU¼ À £
À ÄÀ ß
¸ÀÀgÀ¥À½ GzÀݪÀ£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ ¤AiÀÄAwæ¸À§ºÀÄzÀÄ.
DzsÄÀ ¤PÀ gÉÃrAiÉÆà ªÀÄvÀÄÛ mÉ°«µÀ£ï ¥À¸
æ g
À t
À UÀ¼£
À ÄÀ ß ªÀÄvÀÄÛ
KPÉAzÀgÉ CzÀÄ ¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ vÀÄ¢UÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄZÀÄÑvÀÛzÉ.
342 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

CxÀªÁ EAvÀºÀ ºÀ®ªÀÅ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ MAzÀPÉÆÌAzÀÄ ±ÀÈAUÀUÀ¼À

ªÀÄÆ®PÀ ¥Àw æ ¹°PÉÃmï WÀlPÀz° À è 1, 2, 3 CxÀªÁ 4 DQìd£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß) ºÀAaPÉÆAqÀÄ ¨É¸ÉzÀÄPÉÆArgÀ§ºÀÄzÀÄ.
¹°PÉÃmï WÀlPÀUÀ¼ÀÄ MAzÀPÉÆÌAzÀÄ ¨É¸ÉzÀÄPÉÆAqÁUÀ
¸ÀgÀ¥À½, GAUÀÄgÀ, ºÁ¼É CxÀªÁ ªÀÄÆgÀÄ DAiÀiÁªÀÄUÀ¼À
gÀZ£À A
É iÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀŪÀÅ. ¹°PÉÃmï gÀZ£ À A
É iÀÄ°ègÄÀ ªÀ
¥Á°ÃªÀÄjÃPÀgÀt
IÄuÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀ£ÀÄß ¯ÉÆúÀzÀ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À zsÀ£ÁvÀäPÀ
DªÉñÀªÅÀ vÀl¸ÀÜUÆÉ ½¸ÀĪÀÅzÀÄ. J¯Áè £Á®ÄÌ ±ÀÈAUÀU¼ À ÄÀ ¨ÉÃgÉ
ZÀvÀĪÀÄÄðR WÀlPUÀ¼ÉÆA¢UÉ ºÀAaPÉÆAqÁUÀ ªÀÄÆgÀÄ
DAiÀiÁªÀÄUÀ¼À eÁ®jAiÀÄÄ zÉÆgÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ.

¹°PÉÆãï
¹°PÉÆãïUÀ¼ÄÀ zsÈÀ «ÃAiÀĪÀ®z è À C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ½AzÀ
¸ÀÄvÀÄÛªÀjzÀÄ, ¤ÃgÀ£ÀÄß «PÀ¶ð¸ÀĪÀ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV CªÀ Å UÀ ½ UÉ ºÉ Z À Ä Ñ vÁ¥À ¹ ÜgÀ v É , ºÉ Z À Ä Ñ
¥ÀgÁ«zÀÄåvï ¸ÁªÀÄxÀåð (qÉÊ E¯ÉQÖçPï ¸ÁªÀÄxÀåð) ªÀÄvÀÄÛ
GvÀ̵ÀðuÉUÉ ºÁUÀÆ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ½UÉ ¥ÀæwgÉÆÃzsÀªÀ£ÀÄß
vÉÆÃj¸ÀĪÀ ¥Àª æ ÀÈwÛ¬ÄzÉ. CªÀÅUÀ½UÉ ªÁå¥ÀPÀ C£ÀéAiÀÄPÀUÀ½ªÉ.
CªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¹Ã¯É A mïUÀ ¼ ÁV, Væ à ¸ïUÀ ¼ ÁV, «zÀÄåvï
CªÁºÀPÀUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ §mÉÖAiÀÄ£ÀÄß d®ªÀdðPÀUÉƽ¸À®Ä
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É eÉÊ«PÀ ºÉÆAzÁtÂP¬ É ÄgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß
±À¸çÛÀaQvÉU
ì ¼ À ° À è ªÀÄvÀÄÛ ¸ËAzÀAiÀÄðªÀzð Às PÀ ±À¸çÛÀ aQvÉU
ì ¼
À °À è
§¼À¸ÄÀ vÁÛg.É
¸ÀªÀĸÉå 11.8
¹°PÉÆãï JAzÀgÉãÀÄ?
¥ÀjºÁgÀ
¸À g À ¼ À ¹°PÉ Æ Ã£ïì ¸À g À ¥ À ½ ¬ÄAzÀ
ªÀiÁqÀ®ànÖzÀÄÝ CªÀÅUÀ¼À°è ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ¹°PÁ¤-
£À°ègÀĪÀ G½zÀ§AzsÀUÀ¼À£ÀÄß C¯ÉÌöʯï CxÀªÁ
¦ü£Éʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß D±Àæ¬Ä¹gÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼ÀÄ
d®zÉÃé ²(¤ÃgÀ£ÄÀ ß «PÀ¶ð¸ÀĪÀ) UÀÄtªÀ£ÄÀ ß ºÉÆA¢ªÉ.
11.8.5 ¹°PÉÃmïì (Silicates)
¥ÀæPÀÈwAiÀÄ°è ºÉaÑ£À ¸ÀASÉåAiÀÄ ¹°PÉÃmï R¤dUÀ½ªÉ.
PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ : ¥sɯïظÁàgï; fAiÉÆïÉÊmï, ªÉÄÊPÁ
ªÀÄvÀÄÛ C¸ï¨É¸Æ É Ö¸ï (PÀ¯ÁßgÀÄ). ¹°PÉÃmïUÀ¼À ªÀÄÆ® gÀZ£À Á
WÀlPÀªÅÀ SiO44– (avÀæ 11.7) DVzÀÄÝ, CzÀg° À è ¥Àw
æ ¹°PÁ£ï
¥ÀgÀªÀiÁtªÀÅ £Á®ÄÌ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ
ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ jÃwAiÀÄ°è §AzsÀªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¹°PÉÃmïUÀ¼À°è F jÃwAiÀÄ «aÑ£Àß WÀlPÀªÀÅ EgÀ§ºÀÄzÀÄ
¹°PÁ£ï
DQìd£ï
(a) (b)
avÀ.æ 11.7 (a) SiO44– IÄt DAiÀiÁ¤£À ZÀvÀĪÀÄÄðR gÀZÀ£É;
avÀ.æ 11.7 (b) SiO44–WÀlPÀzÀ ¤gÀÆ¥ÀuÉ
JgÀqÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ªÀiÁ£ÀªÀ ¤«ÄðvÀ ¹°PÉÃmïUÀ¼ÀÄ -
UÁè¸ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¹ªÉÄAlÄUÀ¼ÁVªÉ.
11.8.6 fAiÉÆïÉÊmïUÀ¼ÀÄ
¹°PÁ£ï qÉ Ê DPÉ ì ö Êqï£À ªÀ Ä ÆgÀ Ä DAiÀ i ÁªÀ Ä UÀ ¼ À
eÁ®jAiÀ Ä °è PÉ ® ªÀ Å ¹°PÁ£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À £ À Ä ß
C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Ä §zÀ ¯ Á¬Ä¹zÁUÀ
IÄuÁvÀäPÀ DªÉñÀªÅÀ ¼Àî C®Æå«Ä£ÉÆù°PÉÃmï JA§ ¸ÀªÄÀ UÀæ
gÀZÀ£ÉAiÀÄÄ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÁzÀ Na+, K+ CxÀªÁ Ca2+ IÄuÁvÀäPÀ
DªÉ à ±À ª À £ À Ä ß ¸À ª À Ä zÀ Æ V¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä . ¥s É ¯ ïØ ¸ À à g ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
fAiÉÆïÉÊmïì EzÀPÉÌ GzÁºÀgÀuÉ.
fAiÉÆïÉÊmïìUÀ¼À£ÀÄß ¥ÉmÉÆæÃPÉ«ÄPÀ¯ï GzÀåªÀÄzÀ°è
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß MqÉAiÀÄ®Ä ªÀÄvÀÄÛ
¸À ª À i ÁAVÃPÀ g À t UÉ Æ ½¸À Ä ªÀ Å zÀ g À ° è ªÉ Ã UÀ ª À z s À ð PÀ ª À £ ÁßV
ªÁå¥ÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. GzÁ: ZSM-5 (fAiÉÆïÉÊmï£À
MAzÀ Ä «zs À ) AiÀ Ä £À Ä ß D¯É Æ Ì Ã ºÁ¯ïC£À Ä ß £É à gÀ ª ÁV
UÁå¸ÉÆð£ï DV ªÀiÁ¥Àðr¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀgÀÄ. d°ÃPÀævÀ
fAiÉÆïÉÊmïUÀ¼À£ÀÄß UÀqÀ¸ÀÄ ¤ÃgÀ£ÀÄß ªÀÄÈzÀÄUÉƽ¸À®Ä,
CAiÀiÁ£ÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉ PÁgÀPÀªÁV §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 343

¸ÁgÁA±À
DªÀvÀð PÉÆõÀÖPÀzÀ p-¨ÁèPÀÄ «²µÀÖªÁVzÉ. J®è jÃwAiÀÄ zsÁvÀÄUÀ¼ÁzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ, C¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
CgɯÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. DªÀvÀðPÀ PÉÆõÀÖPÀzÀ°è 13£Éà UÀÄA¦¤AzÀ 18gÀªÀgÉVgÀĪÀ DgÀÄ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ
p-¨ÁèPÄÀ zsÁvÀÄUÀ½AzÀ PÀÆrªÉ. CªÀÅUÀ¼À ªÉïɤì PÀªZ À zÀ °
À g
è ÄÀ ªÀ E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À «£Á帪À ÅÀ ns2np1–6 (He ºÉÆgÀvÄÀ ¥Àr¹)
DVgÀÄvÀÛzÉ. M¼À wgÀĽ£À E¯ÉPÁÖç£ÀÄ «£Áå¸ÀzÀ°ègÀĪÀ ªÀåvÁå¸ÀªÀÅ CªÀÅUÀ¼À ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtUÀ¼À ªÉÄïÉ
¥Àæ¨sÁªÀ ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV F zsÁvÀÄUÀ¼À UÀÄtUÀ¼À°è §ºÀ¼ÀµÀÄÖ §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀĤ¸À§ºÀÄzÀÄ.
UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹Üw eÉÆvÉUÉ F zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ MlÄÖ ªÉïɣïì E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ½UÉÀ JgÀqÀÄ KPÀªÀiÁ£À GvÀ̵ÀðuÁ
¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. CzÀgÉ UÀÄA¦£À ºÀUÀÄgÀ zsÁvÀÄUÀ½UÉ UÀÄA¥ÀÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼É ¹ÜgÀªÁVzÀÝgÉ ¨sÁgÀ
zsÁvÀÄUÀ½UÉ PÀrªÉÄ GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼ÀÄ ºÀAvÀºÀAvÀªÁV ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. UÁvÀæ ªÀÄvÀÄÛ d-PÀPÀëUÀ¼À ®¨sÀåvÉAiÀÄ
MlÄÖ ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ F zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ π- §AzsÀªÀ£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåðzÀ ªÉÄÃ¯É UÀt¤ÃAiÀĪÁzÀ ¥Àæ¨sÁªÀªÀ£ÀÄß
©ÃgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ ºÀUÀÄgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ pπ–pπ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁrzÀgÉ, ¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ dπ–pπ
CxÀªÁ dπ–dπ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. JgÀqÀ£Éà DªÀvÀðzÀ°è d PÀPÀëUÀ¼À C£ÀÄ¥À¹ÜwAiÀÄ°è zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä
¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ£ÀÄß 4PÉÌ «ÄwUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ ¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ F «ÄwAiÀÄ£ÀÄß «ÄÃgÀÄvÀÛzÉ.
¨ÉÆÃgÁ£ï MAzÀÄ ¸ÁªÀiÁ£Àå C¯ÉÆúÀªÁVzÀÝg,É UÀÄA¦£À EvÀgÀ ¸Àz¸ À åÀ gÄÀ ¯ÉÆúÀU¼
À ÁVªÉ. ¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼ À °À è
£Á®ÄÌ PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß (2s, 2px, 2py and 2pz) §¼À¹PÉÆAqÀÄ ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀ GAmÁUÀĪÁUÀ ®¨sÀå«gÀĪÀ
ªÀÄÆgÀÄ ªÉïɣïì E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ (2S2.2p1) ‘E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉ’ (Etelectron deficiency) JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄ®àqÀĪÀ
¹ÜwUÉ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ. F PÉÆgÀvÉAiÀÄÄ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß GvÀÛªÀÄ E¯ÉPÁÖç£ÀÄ ¹éÃPÁjAiÀÄ£ÁßV ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ »ÃUÉ
¨ÉÆÃgÁ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¯É«¸ï DªÀÄèUÀ¼ÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. ¨ÉÆÃgÁ£ï, qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ
CtÂéPÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À°è Cwà ¸ÀgÀ¼ÀªÁzÀÄzÀÄ B2H6, qÉʨÉÆÃgÉãï£À°è JgÀqÀÄ ¸ÉÃvÀÄ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ JgÀqÀÄ ¨ÉÆÃgÉÃ£ï ¥ÀgÀªÀiÁtUÀ¼À ªÀÄzsÉå EzÀÄÝ, F ¸ÉÃvÀħAzsÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ PÉÃAzÀæ-
JgÀqÄÀ E¯ÉPÁÖç£ÄÀ §AzsU À ¼
À ÁV ¥ÀjUÀt¸  ¯À ÁUÀÄvÀÛz.É qÉÊ DQìd£ï£À eÉÆvÉUÉ ¨ÉÆÃgÉãï GAlĪÀiÁqÀĪÀ ¥Àª æ ÄÀ ÄRªÁzÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ- ¨ÉÆÃjPï DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃgÁPïì, ¨ÉÆÃjPï DªÀÄè B(OH)3 zÀħð® KPÀ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ DªÀÄèªÁV
MAzÀÄ ºÉÊqÁæQì¯ï CAiÀiÁ£ÀÄ«¤AzÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¹éÃPÀj¹ ¯É«¸ï DªÀÄèªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. ¨ÉÆÃgÁPïì ©½
¸ÀánPÀªÁVzÀÄÝ, CzÀgÀ ¸ÀÆvÀæªÀÅ Na2[B4O5(OH)4]·DVgÀÄvÀÛzÉ. ¨ÉÆÃgÁPïì ©Ãqï ¥ÀjÃPÉëAiÀÄÄ ¸ÀAPÀæªÀÄt zsÁvÀÄUÀ½UÉ
«²µÀÖªÁzÀ §tÚªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ.
C®Äå«Ä¤AiÀÄA +3 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ. ¨sÁgÀªÁzÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ +1 GvÀ̵Àðt
¹ÜwAiÀÄÄ UÀÄA¦£À°è PɼÀV½zÀAvÉ ºÀAvÀºÀAvÀªÁV ¹ÜgÀªÁUÀÄvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ dqÀAiÀÄÄUÀä ¥ÀjuÁªÀÄ (Inert
pair effect) JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄ®àqÀĪÀ ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÁVzÉ.
PÁ§ð£ï «²µÀÖ C¯ÉÆúÀªÁVzÀÄÝ, vÀ£É߯Áè £Á®ÄÌ ªÉïɤì E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß (2s22p2) §¼À¹PÉÆAqÀÄ
¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ §AzsÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ PÉl¤ÃPÀgÀt UÀÄtªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. CAzÀgÉ C−C
KPÀ§AzsÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀiÁvÀæªÀ®èzÉ, §ºÀħAzsÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ(C=C CxÀªÁ C≡C). ¸ÀgÀ¥À½ CxÀªÁ GAUÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß
GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. PÉl¤ÃPÀgÀt ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄÄ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV F jÃw PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
C>>Si>Ge ~ Sn > Pb. PÁ§ð£ïUÉ ¥ÀæªÀÄÄR ªÀÄÆgÀÄ §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼ÀÄ- ªÀdæ, UÁæ¥sÉÊmï ªÀÄvÀÄÛ ¥sÀƯÉèj£ï, PÁ§ð£ï
¸ÀzÀ¸ÀågÀÄ ªÀÄÄRåªÁV +4 ªÀÄvÀÄÛ +2 GvÀ̵Àðt ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV +4 GvÀ̵Àðt
¹ÜwAiÀÄÄ ¸ÀºÀªÉïɤìÃAiÀÄ UÀÄtªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. +2 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄÄ ¨sÁgÀªÁzÀ
zsÁvÀÄUÀ¼À°è ºÉZÁÑUÀÄvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. ¯Éqï +2 GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ°è ¹ÜgÀªÁVzÀÄÝ, +4 GvÀÌðuÁ ¹ÜwAiÀÄ°è ¥À槮
GvÀ̵ÀðuÁPÁjAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï IÄt GvÀ̵Àðt ¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß PÀÆqÁ ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ JgÀqÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR
DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÁzÀ CO ªÀÄvÀÄÛ CO2 ªÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉìöÊqÀÄ vÀl¸ÀܪÁVzÀÝgÉ, PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqÀÄ
D«ÄèÃAiÀÄ UÀÄtªÀ£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀz Û .É PÁ§ð£ï ªÉÆ£ÁPÉöì Êqï C§AzsÀ AiÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ÄÀ ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¯ÉÆúÀzÀ
PÁ¨ÉÆðä¯ïUÀ¼£ À ÄÀ ß PÉÆqÀÄvÀz
Û .É EzÀÄ ¥ÁæuÁAwPÀ «µÀPÁj. KPÉAzÀgÉ EzÀgÀ »ªÉÆÃUÉÆÃè ©£ï ¸ÀAQÃtðzÀ ¹Ügv À A
É iÀÄÄ,
DQ컪ÉÆÃUÉÆèé£ï ¸ÀAQÃtðzÀ ¹Ügv À VÉ AvÀ ºÉZÁÑVgÀĪÀÅzÀÄ. EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqÀÄ «µÀPÁjAiÀiÁVgÀĪÀÅ¢®è. DzÀgÉ
¥À¼ÉAiÀÄĽPÉUÀ¼À zÀºÀ£À¢AzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄtÚPÀ°è£À «¨sÀd£É¬ÄAzÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è CO2 ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ
ºÀ¹gÀÄ ªÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄzÀ ºÉZÀÄÑ«PÉUÉ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀªÀÅ ºÉZÁÑV UÀA©üÃgÀ
¸ÀªÀĸÉåUÀ¼ÀÄAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. F ªÀUÀðzÀ ¥ÀæªÀÄÄR ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁzÀ ¹°PÁ£ï, ¹°PÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¹°PÉÆãïì PÉÊUÁjPÉ
ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæeÁÕ£ÀzÀ°è C£Àé¬ÄPÉÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉ¢zÉ.
344 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ
11.1 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À°è GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À°è DUÀĪÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß «ªÀj¹.
(i) B ¬ÄAzÀ Tl ªÀÄvÀÄÛ (ii) C ¬ÄAzÀ Pb.
11.2 TlCl3UÉ ºÉÆð¹zÁUÀ BCl3 AiÀÄÄ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁVzÉ JAzÀÄ ºÉÃUÉ «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ?
11.3 ¨ÉÆÃgÁ£ï mÉæöÊ¥sÀÆègÉÊqï ¯É«¸ï DªÀÄèzÀAvÉ KPÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ?
11.4 BCl3 ªÀÄvÀÄÛ CCl4 ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ºÉÃUÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ? ¸ÀªÀÄyð¹.
11.5 ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèªÀÅ ¥ÉÆæÃnPï DªÀÄèªÉÃ? «ªÀj¹.
11.6 ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß PÁ¬Ä¹zÁUÀ K£ÁUÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ «ªÀj¹j.
11.7 BF3 ªÀÄvÀÄÛ BH4–.UÀ¼À DPÁgÀUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¹j. EªÀÅUÀ¼À°è ¨ÉÆÃgÁ£ïUÀ¼À ¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹j.
11.8 C®Æå«Ä¤AiÀÄA£À G¨sÀAiÀĪÀwð UÀÄtªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄyð¹ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
11.9 E¯ÉPÁÖç£ÄÀ PÉÆgÀvAÉ iÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼ É zÀgÃÉ £ÀÄ? BCl3 ªÀÄvÀÄÛ SiCl4 UÀ¼ÄÀ E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvA
À A É iÀÄ §UÉAiÀĪÉÃ?
«ªÀj¹.
11.10 CO32–ªÀÄvÀÄÛ HCO3– UÀ¼À C£ÀÄgÀt£À ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj.
11.11 EªÀÅUÀ¼° À è PÁ§ð£ï£À ¸ÀAPÀgtÀ zÀ «zsÀ AiÀiÁªÀÅzÀÄ?
(a) CO32 – (b) ªÀdæ (c) UÁæ¥sÉÊmï
11.12 gÀZÀ£ÉAiÀÄ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É ªÀdæ ªÀÄvÀÄÛ UÁæ¥sÉÊlÄUÀ¼À°è£À UÀÄtzsÀªÀÄðUÀ¼À°ègÀĪÀ ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß «ªÀj¹j.
11.13 PÉÆnÖgÀĪÀ ºÉýPÉUÀ¼À£ÀÄß vÀQð¹ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
• ¯Éqï(II)PÉÆèÃgÉÊqï, Cl2 £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ PbCl4 ¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ.
• ¯Éqï(IV) PÉÆèÃgÉÊqï vÁ¥ÀzÉÆA¢UÉ ºÉZÀÄÑ C¹ÜgÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
• ¯Éqï, PbI4 C£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅ¢®è JAzÀÄ w½¢zÉ.
11.14 BF3(130pm) ªÀÄvÀÄÛ BF4– (143 pm) UÀ¼À°è §AzsÀ GzÀÝzÀ°è KPÉ ªÀåvÁå¸À«zÉ? JAzÀÄ PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀÆa¹j.
11.15 B–Cl §AzsÀªÀÅ ¢ézÀÄæªÀUÀwªÀiÁ£ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÝgÉ BCl3 CtÄ«£À ¢ézÀÄæªÀUÀw ªÀiÁ£ÀªÀÅ KPÉ
±ÀÆ£ÀåªÁVgÀĪÀÅzÀÄ? «ªÀj¹j.
11.16 C®Æå«Ä¤AiÀÄA mÉöæ Ê¥sÀÆègÉÊqï ¤dð® HF £ÉÆA¢UÉ «°Ã£À ºÉÆAzÀĪÀÅ¢®è. DzÀgÉ NaF. ¸ÉÃj¹zÁUÀ
«°Ã£ÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. F zÁæªÀtPÉÌ BF3 C¤®ªÀ£ÀÄß ¤zsÁ£ÀªÁV ºÁ¬Ä¹zÁUÀ C®Æå«Ä¤AiÀÄA
mÉæöÊ¥sÀÆègÉÊqï MvÀÛgÀªÁV ¥ÀævÉåÃPÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¤Ãrj.
11.17 CO «µÀPÁgÀPÀªÁVgÀĪÀÅzÀPÉÌ PÁgÀt w½¹j.
11.18 eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£À ºÉZÀѼÀPÉÌ CO2 ¥ÀæªÀiÁtzÀ°ègÀĪÀ ºÉZÀѼÀªÀÅ ºÉÃUÉ PÁgÀtªÁVzÉ?
11.19 qÉʨÉÆÃgÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèzÀ ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¹j.
11.20 F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ½AzÀ K£ÁUÀĪÀÅzÀÄ?
(a) ¨ÉÆÃgÁPÀì£ÀÄß ¥À槮ªÁV PÁ¬Ä¹zÁUÀ
(b) ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¤ÃjUÉ ºÁQzÁUÀ
(c) C®Æå«Ä¤AiÀÄA£ÀÄß ¸ÁgÀjPÀÛ NaOH £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ
(d) BF3 AiÀÄ£ÀÄß CªÉÆäAiÀiÁzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ
p-zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ : PÁëgÀ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ 345

11.21 F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¹j.

(J) ¹°PÁ£À£ÄÀ ß «ÄxÉʯï PÉÆèÃgÉÊqï£ÉÆqÀ£É ºÉa£ Ñ À vÁ¥Àz°À è PÁ¥Àgï G¥À¹ÜwAiÀÄ°è PÁ¬Ä¹zÁUÀ
(©) ¹°PÁ£ï qÉÊ DPÉìöÊqï, ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥sÀÆègÉÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ
(¹) CO £ÀÄß ZnO £ÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ
(r) d°ÃAiÀÄ C®Æå«Ä£Á d°ÃAiÀÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï zÁæªÀtzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ.
11.22 PÁgÀt ¤Ãrj :
(J) ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ HNO3 AiÀÄ£ÀÄß C®Æå«Ä¤AiÀÄA ¥ÁvÉæAiÀÄ°è ¸ÁV¸À§ºÀÄzÀÄ.
(©) ¸ÁgÀ j PÀ Û NaOH ªÀ Ä vÀ Ä Û C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A ZÀ Æ gÀ Ä UÀ ¼ À «Ä±À æ t ªÀ £ À Ä ß ZÀ g À A rAiÀ Ä £À Ä ß
vÉgÀªÀÅUÉƽ¸À®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
(¹) UÁæ¥sÉÊmï£ÀÄß ¸ÉßúÀPÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
(r) ªÀdæªÀ£ÀÄß GdÄÓPÁUÀzÀzÀ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
(E) C®Æå«Ä¤AiÀÄA «Ä±Àæ¯ÉÆúÀUÀ¼À£ÀÄß «ªÀiÁ£À¨sÁUÀUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
(J¥sï) C®Æå«Ä¤AiÀÄA ¥ÁvÉæUÀ¼À£ÀÄß gÁwæ¬Ärà ¤Ãj£À°èqÀ¨ÁgÀzÀÄ.
(f) C®Æå«Ä¤AiÀÄA vÀAwAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæ¸ÀgÀt PÉç¯ïUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
11.23 PÁ§ð£ï¤AzÀ ¹°PÁ£ïgÀªÀgÉUÉ CAiÀiÁ¤ÃPÀgÀt JAxÁ°àAiÀÄ°è C¸ÁªÀiÁ£Àå E½PɬÄzÉ KPÉ?
11.24 Al UÉ ºÉÆð¹zÁUÀ Ga£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ wædåªÀÅ PÀrªÉĬÄgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ ºÉÃUÉ «ªÀj¹gÀÄ«j?
11.25 §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼ÉAzÀgÉãÀÄ? EAUÁ®zÀ JgÀqÀÄ §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼ÁzÀ ªÀdæ ªÀÄvÀÄÛ UÁæ¥sÉÊlÄUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
awæ¹. JgÀqÀÄ §ºÀÄgÀÆ¥ÀUÀ¼À ¨sËvÀUÀÄtUÀ¼À ªÉÄÃ¯É CªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀĪÉãÀÄ?
11.26 (J) PÉÆnÖgÀĪÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÀl¸ÀÜ, D«ÄèÃAiÀÄ, ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ, CxÀªÁ G¨sÀAiÀĪÀwð JAzÀÄ
«AUÀr¹. CO, B2O3, SiO2, CO2, Al2O3, PbO2, Tl2O3
(b) CªÀÅUÀ¼À UÀÄtzsÀªÀÄðªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸À®Ä ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
11.27 PÉ®ªÀÅ QæAiÉÄUÀ¼À°è xÁ°AiÀÄA, C®Æå«Ä¤AiÀÄA£ÉÆA¢UÉ ¸ÁªÀÄåvÉ ºÉÆA¢zÀÝgÀÆ EvÀgÀ QæAiÉÄUÀ¼À°è
CzÀÄ UÀÄA¥ÀÄ I ¯ÉÆúÀU¼ À ÆÉ A¢UÉ ¸ÁªÀÄåvÉ vÉÆÃj¸ÀÄvÀz
Û .É F ºÉýPÉAiÀÄ£ÀÄß PÉ®ªÀÅ ¤zÀ±ð À £ÀU¼ À Æ
É A¢UÉ
¥ÀĶÖÃPÀj¹.
11.28 ¯ÉÆúÀ X £ÀÄß ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ ¥ÀjªÀwð¹zÁUÀ ©½ MvÀÛgÀ(A) ¹UÀÄvÀÛzÉ. CzÀÄ
ºÉÃgÀ¼ÀªÁzÀ NaOH£ÉÆA¢UÉ «°Ã£À ºÉÆA¢ «°Ã£À ¸ÀAQÃtð (B)PÉÆqÀĪÀÅzÀÄ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
(A)AiÀÄÄ ¸ÁgÀjPÀÛ HCl £ÉÆA¢UÉ «°Ã£À ºÉÆA¢ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ (C)AiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
AAiÀÄ£ÀÄß ¥À槮ªÁV PÁ¬Ä¹zÁUÀ CzÀÄ ¯ÉÆúÀzÀ GzÀÞgÀuÉAiÀÄ°è §¼À¸À®àqÀĪÀ (D)AiÀÄ£ÀÄß
¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ X, A, B, C ªÀÄvÀÄÛ D UÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹. CªÀÅUÀ¼À UÀÄgÀÄvÀ£ÀÄß ¥ÀĶ×ÃPÀj¸À®Ä ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
11.29 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À PÀÄjvÀÄ §UÉÎ ¤ÃªÉãÀÄ w½zÀÄPÉÆAr¢ÝÃj. (a) dqÀAiÀÄÄUÀä (b) §ºÀÄgÀÆ¥ÀvÉ
(c) PÉl¤ÃPÀgÀt
11.30 MAzÀÄ ¤¢ðµÀÖ ®ªÀt X, F PɼÀV£À ¥sÀ°vÁA±ÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ :
(i) d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtªÀÅ °lä¸ïUÉ PÁëjÃAiÀĪÁV ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
(ii) ¥À槮ªÁV PÁ¬Ä¹zÁUÀ UÁf£À jÃwAiÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ (Y) DV G§ÄâvÀÛzÉ.
(iii) ¸ÁgÀAiÀÄÄvÀ H2SO4 £ÀÄß X,£À ©¹ zÁæªÀtPÉÌ ¸ÉÃjzÁUÀ DªÀÄè Z £À ©½ ¸ÀánPÀªÀÅ
¥ÀævÉåÃPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ½UÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gÉzÀÄ X, Y ªÀÄvÀÄÛ Z
UÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
346 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

11.31 EªÀÅUÀ½UÉ ¸ÀªÀÄzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gɬÄj :

(J) BF3 + LiH → (©) B2H6 + H2O →
(¹) NaH + B2H6 → (r) H3BO3  ∆
→
(E) Al + NaOH →
(J¥sï) B2H6 + NH3 →
11.32. CO ªÀÄvÀÄÛ CO2 vÀAiÀiÁjPÉUÉ MAzÀÄ PÉÊUÁjPÁ «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ MAzÀÄ ¥ÀæAiÉÆÃUÀ±Á¯Á «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß
¤Ãrj.
11.33 ¨ÉÆÃgÁPïì d°ÃAiÀÄ zÁæªÀtªÀÅ
(a) vÀl¸ÀÜ (b) G¨sÀAiÀĪÀwð
(c) ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ (d) D«ÄèÃAiÀÄ
11.34 ¨ÉÆÃjPï DªÀÄèªÀÅ ¥Á°ªÀÄjPï DUÀ®Ä PÁgÀt.
(a) CzÀgÀ D«ÄèÃAiÀÄ UÀÄt (b) CzÀgÀ°ègÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀUÀ¼ÀÄ
(c) CzÀgÀ KPÀ ¥ÀævÁå«ÄèÃAiÀÄ UÀÄt (d) CzÀgÀ eÁå«Äw
11.35 qÉʨÉÆÃgÉãï£À°è ¨ÉÆÃgÁ£ï£À ¸ÀAPÀgÀtªÀÅ
(a) sp (b) sp2 (c) sp3 (d) dsp2
11.36 GµÀÚZÀ®£À ±Á¹ÛçÃAiÀĪÁV PÁ§ð£ï£À CvÀå¢üPÀ¹ÜgÀªÁzÀ gÀÆ¥À
(a) ªÀdæ (b) UÁæ¥sÉÊmï
(c) ¥sÀÄ®jãï (d) PÀ°èzÀÝ®Ä
11.37 14 £É UÀÄA¦£À zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ
(a) +4 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁvÀæ ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ.
(b) +2 ªÀÄvÀÄÛ +4 GvÀ̵ÀðuÁ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
(c) M2– ªÀÄvÀÄÛ M4+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
(d) M2+ ªÀÄvÀÄÛ M4+ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
11.38 ¹°PÉÆãïUÀ¼À£ÀÄß GvÁࢸÀ®Ä ¨ÉÃPÁUÀĪÀ DgÀA©üPÀ ªÀ¸ÀÄÛ RSiCl3 DzÀgÉ, CzÀjAzÀ GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀ
GvÀà£ÀßzÀ gÀZÀ£É §gɬÄj.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ
PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÁå¸ÀªÀiÁrzÀ £ÀAvÀgÀ.
• PÁ§ð£ï£À ZÀ v À Ä ðªÉ à ®¤ì U É PÁgÀ t
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄUÀ¼À DPÁgÀUÀ¼À£ÀÄß
CxÉÊð¸À®Ä;
• ¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄUÀ¼À gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß
¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ «zsÁ£ÀzÀ°è §gÉAiÀÄ®Ä;
• ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Ä ß
«AUÀ r ¸À ® Ä. IUPAC ªÀ å ªÀ ¸ É Ü AiÀ Ä £À Ä ß
§¼À ¹ PÉ Æ AqÀ Ä ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Ä ß
ºÉ¸Àj¸À®Ä ºÁUÀÆ PÉÆnÖgÀĪÀ ºÉ¸Àj¤AzÀ
gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä ¸ÁªÀAiÀĪÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À (Concept) QæAiÀiÁ
vÀAvÀæzÀ ¥ÀjPÀ®à£É CxÉÊð¸À®Ä;
• ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À gÀZÀ£Á
¸ÀÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæw QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄ ªÉÄïÉ
E¯É P ÁÖ ç £ ï ¸ÁÜ£À ¥ À ® è l zÀ ¥À æ ¨ s Á ªÀ ª À £ À Ä ß
«ªÀj¸À®Ä;
• ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À «zs Á £À U À ¼ À £ À Ä ß
UÀÄgÀÄw¸À®Ä;
• ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ±ÀÄ¢ÞPÀgÀt
vÀAvÀæUÀ¼À£Àß §UÉÎ
• ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À UÀÄuÁvÀäPÀ
«±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä.
• ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÄÀ U Û ¼
À À ¥ÀjªÀiÁuÁvÀäPÀ
«±ÉèµÀuÉAiÀÄ°è M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ vÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß
CxÉÊð¹PÉƼÀî®Ä
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j;
347
WÀlPÀ 12
F »A¢£À WÀlPÀzÀ°è ¤ÃªÀÅ EAUÁ®zÀ zsÁvÀÄ«£À ªÉʲµÀÖöå¥ÀÆtð
UÀÄtªÁzÀ PÉm¤ É ÃPÀgt
À ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÁV EvÀgÉ EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À
eÉ Æ vÉ U É AiÀ i ÁªÀ jÃw ¸À º À § Azs À ª À £ À Ä ß ºÉ Æ AzÀ Ä vÀ Û z É JA§ÄzÀ £ À Ä ß
CjvÀÄPÉÆArgÀÄ«j. CzÉà jÃw EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ, ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ®
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï, DªÀÄèd£ÀPÀ, ¸ÁgÀd£ÀPÀ, UÀAzsÀPÀ, gÀAdPÀ
ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÀÆ PÀÆqÀ ¸ÀºÀ§AzsÀªÀ£ÀÄß
gÀƦ¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÀ GvÀàwÛAiÀiÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À
§UÉÎ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ ¥ÀævÉåÃPÀ «¨sÁUÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ°è
PÀ°AiÀÄÄvÉÛêÉ. F WÀlPÀªÀÅ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À UÀÄt®PÀët
ªÀÄvÀÄÛ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß CxÉÊð¸À®Ä ¨ÉÃPÁVgÀĪÀ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ
«±ÉèõÀuÉAiÀÄ vÀAvÀæUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ.
12.1 ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥ÀjZÀAiÀÄ:
¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É fëAiÀÄÄ fë¸À®Ä £ÀªÀÄä gÀPÀÛ, ªÀiÁA¸À RAqÀUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ ZÀªÀÄðzÀ°ègÀĪÀ C£ÀĪÀA²PÀ ªÀiÁ»w ºÉÆA¢gÀĪÀ r DQìÃgÉʨÉÆÃ
£ÀÆåQèAiÀÄPï DªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆæÃnãïUÀ¼ÀAvÀºÀ CUÀvÀå ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ªÀĺÀvÀézÁÝVzÉ. §mÉÖ, EAzsÀ£À, ¥Á°ªÀÄgï, §tÚUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
OµÀzsÀUÀ¼ÀAvÀºÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ PÀAqÀħgÀÄwÛzÉ. EªÀÅ
PÉ®ªÀÅ PÉëÃvÀæUÀ¼À°è F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÁVªÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ «eÁÕ£ÀªÀÅ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ JgÀqÀÄ £ÀÆgÀÄ
ªÀµÀðUÀ¼ÀµÀÄÖ ºÀ¼ÉAiÀÄzÀÄ. 1780 gÀ D¸ÀÄ¥Á¹£À°è gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçdÕgÀÄ
¸À¸Àå ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁætÂUÀ½AzÀ zÉÆgÉAiÀÄĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ R¤d ªÀÄÆ®UÀ½AzÀ ¹zÀÞ¥Àr¸ÀĪÀ ¤gÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À
£ÀqÀÄªÉ EgÀĪÀ ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À®Ä ¥ÁægÀA©ü¹zÀgÀÄ. ¹éÃqÀ£ï zÉñÀzÀ
§jÔÃð°AiÀĸï (Berzilius) JA§ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçdÕ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄî«PÉUÉ MAzÀÄ DUÉÆÃZÀgÀ ±ÀQÛAiÀÄÄ
PÁgÀt JA§ÄzÀÄ ¥Àæ¸ÁÛ¦¹zÀ£ÀÄ. DzÀgÉ, 1828 gÀ°è ªÀÇí®gï J¥sï
JA§ «eÁÕ¤AiÀÄÄ CªÉÆäAiÀÄA ¸ÉÊ£ÉÃmï JA§ ¤gÀªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
ªÀ¸ÀÄÛ«¤AzÀ, AiÀÄÄjAiÀiÁ JA§ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ¸ÀA±Éèö¹zÀ £ÀAvÀgÀ
§gïjhÄðAiÀĸï£À F PÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß wgÀ¸ÀÌj¸À¯Á¬ÄvÀÄ.
NH4 CNO 
PÁ¬Ä¸ÀÄ

→ NH2CONH2
CªÉÆä¬ÄA ¸ÉÊ£ÉÃmï AiÀÄÆjAiÀiÁ
348
ªÀÄÄAzÉ 1845 gÀ°è PÉÆïÉâ JA§ «eÁÕ¤AiÀÄÄ
¥Àæ¥ÀæxÀªÀĪÁV ¸ÀA±Éèö¹zÀ C¹nPï DªÀÄè, 1856 gÀ°è
§xÀð¯ÉÆmï (Berthelot) JA§ «eÁÕ¤AiÀÄ «ÄxÉ£ï£À
¸ÀA±ÉÃè µÀuA
É iÀÄÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À £
À ÄÀ ß, ¤gÀªA
À iÀĪÀ
ªÀÄÆ®UÀ½AzÀ ¥ÀæAiÉÆÃUÀ ±Á¯ÉAiÀÄ°è vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÉAzÀÄ
vÉÆÃj¹PÉÆlÖªÀÅ.
¸ÀºÀ ªÉ¯É¤ìAiÀÄ §AzsÀªÀ£ÀÄß «ªÀj¸ÀĪÀ E¯ÉPÁÖç£ï
¹zÁÞAvÀzÀ ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçPÉÌ
CzÀgÀ DzsÀĤPÀ gÀÆ¥ÀªÀ£ÀÄß ¤ÃrzÉ.
12.2 EAUÁ®zÀ ZÀvÀÄgï ¸ÀAAiÉÆÃUÀvÀé ªÀÄvÀÄÛ
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À DPÁgÀUÀ¼ÀÄ
12.2.1 EAUÁ®zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À DPÁgÀUÀ¼ÀÄ
CtÄUÀ¼À gÀZ£ À AÉ iÀÄ ªÀÄÆ® PÁ®à¤PÀ ¹zÁÞAvÀU¼À À w¼ÀĪÀ½PÉAiÀÄÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß CjAiÀÄ®Ä
ªÀÄvÀÄÛ H»¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÁjAiÀiÁ¬ÄvÀÄ. FUÁUÀ¯ÉÃ
WÀlPÀ 04 gÀ°è DtÄUÀ¼À gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAAiÉÆÃUÀ
¸ÁªÀÄxÀåðzÀ ¹zÁÞAvÀUÀ¼À §UÉÎ, PÀ°w¢ÝÃj. EzÀgÀ eÉÆvÉUÉ
vÁªÀÅ EAUÁ®zÀ ZÀvÄÀ ð¸ÀAAiÉÆÃUÀvéÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀºÀ ªÉïɤìAiÀÄ
§AzsÀªÀ£ÀÄß gÀƦ¸ÀĪÀÅzÀgÀ §UÉÎ EAUÁ®zÀ E¯ÉPÁÖç£ï
«£Áå¸À ªÀÄvÀÄÛ s ªÀÄvÀÄÛ p PÀPÀëPÀUÀ¼À ¸ÀAPÀgÀtzÀ DzsÁgÀzÀ
ªÉÄÃ¯É «ªÀj¸À¯ÁVgÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß w½¢gÀÄ«j. «ÄxÉãï (CH4),
Fyãï (C2H4), FxÉÊ£ï(C2H2) CtÄUÀ¼À gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ
DPÀgÀUÀ¼À£ÀÄß DAiÀiÁ CtÄUÀ¼À EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À
sp3, sp2 ªÀÄvÀÄÛ sp ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼À DzsÁgÀzÀ ªÉÄïÉ
FUÁUÀ¯Éà «ªÀj¸À¯ÁVgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß £É£À¦¹PÉƼÀÀÄzÀÄ.
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À §Azs Á AvÀ g À ªÀ Ä vÀ Ä Û §Azs À
JAxÁ°àAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¸ÀAPÀgt À ªÀÅ ¥À¨
æ Ás ªÀª£
À ÄÀ ß ©ÃgÀÄvÀz
¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ (hybrid orbital) ºÉaÑ£À s UÀÄtªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢ªÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÁV EzÀÄ PÉÆñÀPÉÃAzÀæPÉÌ
ºÀwÛgÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ £ÀÆåQèAiÀĸï£À sp3
¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ½VAvÀ ¸ÀtÚzÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ±ÀQÛAiÀÄÄvÀªÁVgÀĪÀ
§AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. sp2 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀªÀÅ sp
ªÀÄvÀÄÛ sp3 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À s UÀÄuÁA±ÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ GAmÁUÀĪÀ ©AzsÁAvÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ
§AzsÀ JAxÁ°àAiÀÄÄ ¸ÀºÀ EªÉgÀqÀgÀ ªÀÄzsÉå EgÀĪÀÅzÀÄ.
¸ÀAPÀgÀt §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄÄ EAUÁ®zÀ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉAiÀÄ
ªÉÄÃ¯É ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄß ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀzÀ s
UÀ Ä uÁA±À ª À Å ºÉ a Ñ z À A vÉ EAUÁ®zÀ «zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä vÉ
ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ 50% s UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ sp
PÀPÀëPÀªÀżÀî MAzÀÄ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ sp2 ªÀÄvÀÄÛ
sp3 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼ÀļÀî EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĤVAvÀ
ºÉaÑ£À «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄAvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉÉ. F ¸Á¥ÉÃPÀë
gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç
«zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉAiÀÄÄ CtÄUÀ¼À ºÀ®ªÁgÀÄ ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ
gÁ¸ÁAiÀ ĤPÀ UÀ ÄtUÀ ¼À ªÉ ÄÃ¯É ¥À juÁªÀ Ä ©ÃgÀ Ä vÀ Û z É
JA§ÄzÀ£ÀÄß ªÀÄÄA¢£À WÀlPÀUÀ¼À°è ¤ÃªÀÅ w½zÀÄPÉƼÀÄî«j.
12.2.2 π §Azs À U À ¼ À PÉ ® ªÀ Å ªÉ Ê ²µÀ × å ¥À Ç tð
UÀÄtzsÀªÀÄðUÀ¼ÀÄ
π §AzsÀ GAmÁUÀ®Ä CPÀÌ¥ÀPÀÌzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsÉå
JgÀqÀÄ p PÀPÀëUÀ¼À ¸ÀjAiÀiÁzÀ ¥Á±Àéð C¢üªÁå¥À£ÉUÉ CªÀÅUÀ¼À
¸ÀªÀiÁ£ÁAvÀgÀ £É¯ÉUÉƼÀÄî«PÉAiÀÄ CªÀ±ÀåPÀªÁVgÀĪÀÅzÀÄ.
»ÃUÉ H2C=CH2 CtÄ«£À°è J®è ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ MAzÉÃ
¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°èªÉ. p -PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ ¸ÀªÀiÁ£ÀAvÀgÀªÁVzÉ
ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀÆ p - PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ CtÄ«£À ¸ÀªÀÄvÀ®PÉÌ
®A§ªÁVªÉ . MAzÀ Ä CH2 vÀ Ä tÄPÀ Ä ¸À A §Azs À ¥ À l Ö
E£ÉÆßAzÀÄ CH2 ¨sÁUÀzÆ É A¢UÉ wgÀÄVzÁUÀ p PÀPëU À ¼
À À UÀjµÀÖ
C¢üPÀæªÀÄtPÉÌ CqÀZÀuÉAiÀÄÄAlÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ EAvÀºÀ
wgÀÄV¸ÀÄ«PÉAiÀÄÄ EAUÁ®-EAUÁ® ¢é§AzsÀzÀ°è (C=C)
¤§ðA¢ü¸À®à¥ÀnÖzÉ. π §AzsÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ï «zÀÄåzÀA±ÀzÀ
UÀÄA¥ÀÄ, §A¢üvÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀÄvÀ¼ÀzÀ PɼÀUÉ ºÁUÀÆ
ªÉÄÃ¯É EgÀĪÀÅzÀÄ. EzÀgÀ ¥sÀ®ªÁV DPÀª æ ÀÄtPÁjPÁgÀPÀUÀ½UÉ
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV zÉÆgÉAiÀÄĪÀªÀÅ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV
§ºÀħAzsÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ CtÄUÀ¼À°è π §AzsÀªÀÅ
ºÉaÑ£À QæAiÀiÁvÀäPÀ PÉÃAzÀæUÀ¼À£ÀÄß MzÀV¸ÀÄvÀÛªÉ.
¸ÀªÀĸÉå 12.1
F PɼÀV£À CtÄUÀ¼À°è JµÀÄÖ ¹UÁä (σ) ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÊ
(π) §AzsÀUÀ½ªÉ?
(a) HC≡CCH=CHCH3 (b) CH2=C=CHCH3
Û .É sp
GvÀÛgÀ :
(a) σC – C: 4; σC–H : 6; πC=C :1; π C≡C:2
(b) σC – C: 3; σC–H: 6; πC=C: 2.
¸ÀªÀĸÉå 12.2
F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è EAUÁ®ªÀÅ AiÀiÁªÀ
jÃwAiÀÄ ¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.?
(a) CH3Cl, (b) (CH3)2CO, (c) CH3CN,
(d) HCONH2, (e) CH3CH=CHCN
¥ÀjºÁgÀ :
(a) sp3, (b) sp3, sp2, (c) sp3, sp, (d) sp2, (e)
sp3, sp2, sp2, sp
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
¸ÀªÀĸÉå 12.3
F PÉ ¼ À V £À ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À ° è EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÀ ¸ÀAPÀgÀtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ
ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæw CtÄ«£À CtÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj.
(a) H2C=O, (b) CH3F, (c) HC≡N.
¥ÀjºÁgÀ :
(a) sp2 ¸ÀAPÀgÀtzÀ EAUÁ®, wæPÉÆäÃAiÀÄ
¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ gÀZÀ£É(b) sp3 ¸ÀAPÀgÀtzÀ EAUÁ®
ZÀvÀÄðªÀÄÄTÃAiÀÄ (c) sp ¸ÀAPÀgÀtzÀ EAUÁ®,
gÉÃSÁvÀäPÀ gÀZÀ£É.
12.3 ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À gÀ Z À £ É A iÀ Ä
¤gÀÆ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ
12.3.1 ¥ÀÆtð, ¸ÀAPÉëævÀ ªÀÄvÀÄÛ §AzsÀ - gÉÃSÁ
gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæUÀ¼ÀÄ :
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ºÀ®ªÀÅ
«zsÀUÀ½AzÀ ¤gÀƦ¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅUÀ¼À°è ¯É«¸ï£À
gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæ CxÀªÁ ZÀÄPÉÌ, UÉgÉ gÀZÀ£É, ¸ÀAPÉëævÀ gÀZÀ£Á
¸ÀÆvÀæ, §AzsÀgÉÃSÁ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæUÀ¼ÀÄ ªÀÄÄAvÁzÀĪÀÅUÀ¼ÀÄ
PÉ®ªÀÅ ¤¢ðµÀÖ ªÀiÁzÀjUÀ¼ÁVªÉ. JgÀqÀÄ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
ªÀÄzsÉå GAmÁUÀĪÀ ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀªÀ£ÀÄß MAzÀÄ
CqÀ Ø U É g É A iÀ Ä ªÀ Ä Æ®PÀ ¤gÀ Æ ¦¹ ¯É « ¸ï£À ©AzÀ Ä
gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ¸ÀgÀ½ÃPÀgÀtUÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ. EAvÀºÀ
gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀª æ ÀÅ §AzsÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è M¼ÀUÉÆAqÀ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
ªÉÄÃ¯É UÀªÀÄ£À ZÉ®ÄèªÀÅzÀÄ. MAzÀÄ CqÀØ gÉÃSÉAiÀÄÄ (–).
KPÀ§AzsÀªÀ£ÀÄß, JgÀqÀÄ CqÀØ gÉÃSÉUÀ¼ÀÄ (=) ¢é§AzsÀªÀ£ÀÄß
ºÁUÀÆ ªÀÄÆgÀÄ CqÀØ gÉÃSÉUÀ¼ÀÄ (≡) wæ§AzsÀªÀ£ÀÄß
¤gÀƦ¸ÀÄvÀÛªÉ. «eÁwÃAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÁzÀ, DªÀÄèd£ÀPÀ,
¸ÁgÀd£ÀPÀ, UÀAzsÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ ºÁ¯ÉÆÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À
ªÉÄÃ¯É EgÀĪÀ C§AzsA À ÄÀ ß (Lonepair)
À iÀÄÄUÀä E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£
vÉ Æ Ãj¸À § ºÀ Ä zÀ Ä CxÀ ª Á ©qÀ § ºÀ Ä zÀ Ä . F ¥À æ P ÁgÀ
FxÉãï (C2H6), Fyãï(C2H4), FxÉÊ£ï(C2H2) ªÀÄvÀÄÛ
«ÄxÉ£Á¯ï EªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß PɼÀUÉ PÁt¹zÀAvÉ
¤gÀƦ¸À§ºÀÄ zÀÄ . EAvÀº À gÀZÀ£Á ¤gÀÆ¥À u É UÀ ¼À £ À Äß
¸ÀA¥ÀÆtð gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ.
349
FxÉãï Fyãï
FxÉÊ£ï «ÄxÉ£ÉÆïï
ªÉ Ä Ã¯ÁÌt ¹ zÀ gÀ Z À £ Á ¸À Æ vÀ æ ª À £ À Ä ß ªÀ Ä vÀ Û µ À Ä Ö
¸ÀAPÉëæ¸À§ºÀÄzÀÄ. CzÀgÀ°ègÀĪÀ ¸Àºª À ÉïɤìAiÀÄ §Azsª À £ À ÀÄß
¥ÀæzÀ²ð¸ÀĪÀ PÉ®ªÀÅ CxÀªÁ J®è gÉÃSÉUÀ¼À£ÀÄß ©lÄÖ
¥À g À ª À i ÁtÄ«UÉ CAnPÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ MAzÉ Ã «zs À ª ÁzÀ
UÀÄA¥À£ÀÄß ¸ÀASÉåAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ PɼÀ§gÀºÀªÀ£ÁßV §gÉzÀÄ
vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ. F ¥ÀjuÁªÀÄzÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß
¸ÀAPÉëævÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. F
¥ÀæPÁgÀ FxÉãï, FxÉÊ£ï ªÀÄvÀÄÛ «ÄxÉ£ÉÆïï EªÀÅUÀ¼À
¸ÀAPÉëævÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß F PɼÀUÉ PÁt¹zÀAvÉ
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
CH3CH3 H2C=CH2 HC≡CH CH3OH
FxÉãï Fyãï FxÉÊ£ï «ÄxÉ£ÉƯï
EzÉà ¥ÀPæ ÁgÀ CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH3£À
gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß E£ÀÆß ºÉaÑ£À ¸ÀgÀ½ÃPÀgÀtPÁV ªÀÄvÀÛµÀÄÖ
¸ÀAPÉëæ¸À§ºÀÄzÀÄ.
CH3(CH2)6CH3
PÉêÀ® gÉÃSÉU¼À £
À ÄÀ ß G¥ÀAiÉÆÃV¹ ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À
±Á¸ÀÛçdÕgÀÄ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ¤gÀƦ¸ÀĪÀ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ
«zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À F
jÃwAiÀÄ §AzÀ gÉÃSÁ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è ¤gÀÆ¥ÀuÉAiÀÄ EAUÁ®
ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀzÉà EAUÁ®
- EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsÉå EgÀĪÀ §AzsÀªÀ£ÀÄß
jhÄUï gÀhiÁåUï ªÀiÁzÀjAiÀÄ°è gÉÃSÉUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄĪÀÅzÀgÀ
ªÀ Ä Æ®PÀ ¥À æ z À ² ð¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . »ÃUÉ §gÉ A iÀ Ä ÄªÁUÀ
¤¢ðµÀÖªÁV §gÉAiÀÄĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉAzÀgÉ DªÀÄèd£ÀPÀ,
PÉÆèÃj£ï, ¸ÁgÀd£ÀPÀ, EvÁå¢UÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀÄ¢AiÀÄÄ
«ÄxÉʯï(CH3) UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß (MAzÀÄ QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÅ
E®è¢zÁÝUÀ ªÀiÁvÀæ). EzÀgÉÆA¢UÉ gÉÃSÉAiÀÄÄ ¸ÀA¢ü¸ÀĪÀ
¸ÀܼªÀ ÅÀ PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À ªÉ¯¤ É A
ì iÀÄ£ÀÄß vÀȦÛUÆ
É ½¸ÀĪÀ
ºÉÊqÉÆÃæ d£ïUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÉÆA¢UÉ §A¢üvª À ÁVgÀªÀ PÁ§ð£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ. PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß
F PɼÀPÀAqÀAvÉ ¤gÀƦ¸À¯ÁVzÉ.
350 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

(i) 3-«ÄxÉʯï DPÉÖãï£ÀÀ£ÀÄß ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ gÀÆ¥ÀzÀ°è F

PɼÀUÉ PÁt¹zÀAvÉ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ.
(a) CH3CH2CHCH2CH2CH2CH2CH3
|
CH3 PÉÆèÃgÉÆøÉÊPÉÆèúÉPÉìãï
(b)
¸ÀªÀĸÉå 12.4

F PɼÀUÉ PÁt¹zÀ ¸ÀAPÉëævÀ ¸ÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß «¸ÀÛj¹

CªÀÅUÀ¼À ¥ÀÆtð gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(a) CH3CH2COCH2CH3
(b) CH3CH=CH(CH2)3CH3
(c)
¥ÀjºÁgÀ :

vÀÄ¢AiÀÄÄ «ÄxÉʯï (a)

UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¤gÀƦ¸ÀÄvÀÛzÉ.

(ii) 2 - ¨ÉÆÃæ ªÉƧÆåmÃÉ £À£ÄÀ ß ¤gÀƦ¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀU¼

À A
É zÀg.É
(a) CH3CHBrCH2CH3

(b) (b)

(c)
¸ÀªÀĸÉå 12.5
ZÀQÃæ AiÀÄ (cyclic) ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À °
À è §AzsÀ gÉÃSÁ gÀZ£
À Á F PÉ ¼ À U É PÁt ¹ zÀ ¥À æ w AiÉ Æ AzÀ Ä ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û
¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß PɼÀV£ÀAvÉ vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ. ªÀ¸ÀÄÛ«UÉ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀAPÉëævÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ
§AzsÀgÉÃSÁ ¸ÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
(a) HO – CH2– CH2CH2–CH(CH3)CH(CH3)–
CH3
¸ÉÊPÉÆèÃ¥ÉÆæ¥Éãï (b)

¥ÀjºÁgÀ
¸ÀAPÉëævÀ ¸ÀÆvÀæ:
(a) HO(CH2)3CH(CH3)CH(CH3)2
¸ÉÊPÉÆèÃ¥ÉAmÉãï (b) HOCH(CN)2
§AzsÀgÉÃSÁ gÀZÀ£É
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 351

¸ÀªÀĸÉå 12.6 12.3.2 ¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄUÀ¼À wæ DAiÀiÁ«ÄAiÀÄ

¥Àæw¤¢ü¸ÀÄ«PÉ
PɼU
À É PÁt¹zÀ §AzsÀ gÉÃSÁ ¸ÀÆvÀU
æ ¼
À £
À ÄÀ ß EAUÁ®zÀ
ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À eÉÆvÉUÉ G½zÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄUÀ¼À wæDAiÀiÁ«ÄAiÀÄ (3D) gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
J®è ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¹zÀAvÉ «¸ÀÛj¹. PÉ®ªÀÅ ¤²ÑvÀ £ÀqÀªÀ½PÉUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹ PÁUÀzÀzÀ
ªÉÄÃ¯É ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÁV WÀ£ÁPÀÈwAiÀÄ
(a)
¨ÉtÂAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀªÁUÀ° CxÀªÁ GzÀÝUÉgÉAiÀÄ ¨ÉuÉAiÀÄ
ªÀÄÆ®PÀªÁUÀ° MAzÀÄ CtÄ«£À ¢éAiÀiÁ«ÄAiÀÄ (
gÀZÀ£É¬ÄAzÀÀ, wææAiÀiÁ«ÄAiÀÄ ¥ÀæwgÀÆ¥ÀªÀ£ÀÄß )
(b) UÀ滸À§ºÀÄzÀÄ. EAvÀºÀ ¸ÀÆvÀæUÀ¼À°è WÀ£ÁPÀÈwAiÀÄ ¨ÉuÉAiÀÄ
§AzsÀªÀÅ ºÁ¼ÉAiÀÄ ¸ÀªÀÄvÀ¼ÀzÀ ºÉÆgÀUÉ ZÁagÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
(c) ¸ÀÆa¸ÀĪÀAvÉ G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁVzÉ. GzÀÝ UÉgA É iÀÄ ¨ÉuA
É iÀÄÄ
¥ÉÃ¥Àj£À §Azsª À £
À ÄÀ ß ¸ÀªÄÀ vÀ®zÀ ºÉÆgÀU,É £ÉÆÃqÀÄUÀgÀ DZÉUÉ
ZÁZÀĪÀAvÉ ¸ÀÆa¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁVzÉ. ¨ÉuÉAiÀÄ
CUÀ®ªÁzÀ ¨sÁUÀªÀÅ UÀªÀĤ¸ÀĪÀªÀgÀ PÀqÉUÉ §gÀĪÀAvÉ
(d) vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ. ºÁ¼É ¸ÀªÀÄvÀ¼ÀzÀ°è §gÀĪÀ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß, vÉÆÃj¸ÀĪÀAvÉ MAzÀÄ CqÀØ
gÉÃSÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀÆa¸À¯ÁVzÉ. PÁUÀzÀzÀ ªÉÄïÉ,
«ÄxÉãÀ CtÄ«£À wæAiÀiÁ«ÄAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 12.1gÀ°è
¥ÀjºÁgÀ : vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.

VÃlÄUÉgÉ
UÀªÀĤ¸ÀĪÀªÀjAzÀ zÀÆgÀ
PÁUÀzÀzÀ ¸ÀªÀÄvÀ¼ÀzÀ°è EgÀĪÀ §AzsÀ ¥ÉÃ¥Àj£À
EgÀĪÀ §AzsÀUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°ègÀĪÀ §AzsÀ

UÀnÖ ¨ÉuÉAiÀÄ §AzÀ

UÀªÀĤ¸ÀĪÀªÀgÀ PÀqÉUÉ

avÀæ 12.1: «ÄxÉãï CtÄ«£À ¨ÉuÉ ªÀÄvÀÄÛ VÃlÄ

UÉgÉAiÀÄ ¥ÀæzÀ²ðPÉ CtÄUÀ¼À ªÀiÁzÀj

12.4 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À «AUÀqÀuÉ

¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À Cwà ºÉaÑ£À ¸ÀASÉåAiÀÄ
EgÀ Ä «PÉ ªÀ Ä vÀ Ä Û ¢£É à ¢£É à ºÉ Z À Ä Ñ w Û g À Ä ªÀ EªÀ Å UÀ ¼ À
¸À A SÉ å AiÀ Ä Ä EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß gÀ Z À £ Á ¸À Æ vÀ æ z À Dzs Á gÀ z À
ªÉÄÃ¯É «AUÀqÀuÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß C¤ªÁAiÀÄðªÁV¹zÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ PÁt¹zÀAvÉ «¸ÀÛøvÀªÁV
«AUÀr¸À¯ÁVzÉ.
352 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

CtÄUÀ¼À ªÀiÁzÀjUÀ¼ÀÄ CZÀQæÃAiÀÄ

CtÄUÀ¼À ªÀiÁzÀjUÀ¼ÀÄ ¨sËwPÀ ¸ÁzsÀ£ÀUÀ¼ÁVzÀÄÝ, EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß

¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄUÀ¼À vÉæAiÀiÁ«ÄÃAiÀÄ gÀÆ¥ÀUÀ¼À£ÀÄß zÀȶÖÃPÀj¸À®Ä
ªÀ Ä vÀ Ä Û UÀ æ » ¸À ® Ä G¥À A iÉ Æ ÃV¸À ¯ ÁUÀ Ä vÀ Û z É . EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß
ªÀÄgÀ, ¥Áè¹ÖPï CxÀªÁ ¯ÉÆúÀUÀ½AzÀ vÀAiÀiÁj¸À¯ÁVzÀÄÝ, ZÀQæÃAiÀÄ
ªÁtÂfåPÀªÁV ®¨sÀ嫪É. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ªÀÄÆgÀÄ ¥ÀæPÁgÀzÀ CxÀªÁ GAUÀÄgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ (II)
CtÄUÀ¼À ªÀiÁzÀjUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. 1. DzsÁgÀ
PÀlÄÖ ªÀiÁzÀj, 2. ZÀAqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀrØ ªÀiÁzÀj, 3. ¸ÀܼÀ
¸ÀªÀÄZÀQæÃAiÀÄ CxÀªÁ EAUÁ® DågÉÆêÀÄÃnPïAiÉÄÃvÀgÀ ©ü£Àß
vÀÄA§ÄªÀ ªÀiÁzÀj. (PÀrØ) DzsÁgÀPl À ÄÖ ªÀiÁzÀjAiÀÄ°è CtÄUÀ¼° À è ZÀQæÃAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ZÀQæÃAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ºÉÃUÉ §AzÀUÀ½AzÀ ¸ÉÃj¸À®ànÖzÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß
vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ. DzÀgÉ EzÀg° À è ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ MAzÀPÆ É ÌAzÀÄ
CAnPÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ Å ¢®è . F ªÀ i ÁzÀ j AiÀ Ä Ä ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À
UÁvÀæPÉÌ ºÉZÀÄÑ MvÀÄÛ ¤ÃqÀzÉà CtÄUÀ¼À°è£À §AzsÀ gÀZÀ£ÉUÉ
ªÀĺÀvÀé ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. ZÉAqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÉÆÃ®Ä ªÀiÁzÀjAiÀÄ°è
¥À g À ª À i ÁtÄ ªÀ Ä vÀ Ä Û §Azs À U À ¼ É g À q À £ À Ä ß vÉ Æ Ãj¸À ¯ ÁUÀ Ä vÀ Û z É ¨ÉAfãÉÃvÀgÀ «eÁw ZÀQæÃAiÀÄ
ZÉAqÀÄ, ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß awæ¸ÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ DgÉÆêÉÄnPï
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è£À C = C (Fyãï) ¨sÀAzÀUÀ¼À£ÀÄß PÀrØAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
§zÀ°UÉ ¹àçAUï §¼À¹ GvÀÛªÀĪÁV awæ¸À§ºÀÄzÁVzÉ. F
ªÀiÁzÀjUÀ¼À£ÀÄß ZÀAqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¹àçAUï ªÀiÁzÀjUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. ¸ÀܼÀ I. CZÀQæÃAiÀÄ CxÀªÁ vÉgÉzÀ ¸ÀgÀ¥Àt ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
vÀÄA§ÄªÀ ªÀiÁzÀjAiÀÄÄ ªÁAqÀ¯ïªÁ¯ï£À wædåzÀ DzsÁgÀzÀ°è F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß C°Ã¥sÁånPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÉAzÀÆ
¥Àæwà ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À vÀÄ®£ÁvÀäPÀ UÁvÀæPÉÌ ªÀĺÀvÀé ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
F ªÀ i ÁzÀ j AiÀ Ä °è §Azs À U À ¼ À £ À Ä ß vÉ Æ Ãj¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å ¢®è .
ºÉ¸Àj¸À¯ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ £ÉÃgÀ CxÀªÁ PÀªÀ®Ä ¸ÀgÀ¥À½
CtÄ«£À°ègÀĪÀ ¥Àw æ à ¥ÀgÀªÀiÁtÄ DªÀj¹gÀĪÀ UÁvÀª æ À£ÀÄß EzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ.
w½¸ÀÄvÀÛzÉ. F J¯Áè ªÀiÁzÀjUÀ¼À ºÉÆgÀvÁV UÀtPÀgÉÃSÁ avÀæ
§¼À¹ CtÄUÀ¼À ªÀiÁzÀjUÀ¼À£ÀÄß UÀ滸À§ºÀÄzÁVzÉ. CH3CH3
FxÉãï
L¸ÉÆçÆåmÉãï

Cå¹mÁ°ØºÉÊqï Cå¹nPï DªÀÄè

II ZÀQæÃAiÀÄ CxÀªÁ ªÀÄÄaÑzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
CzsÁgÀ PÀlÄÖ ªÀiÁzÀj ZÉAqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀrØ ªÀiÁzÀj (J) Då°¸ÉÊQèPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ
¸ÉÃj gÀƦ¹gÀĪÀ ZÀPÀæPÁgÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. (¸ÀªÀÄ
ZÀQæÃAiÀÄ)

¸ÉÊPÉÆèÃ¥ÉÆæ¥ÉÃ£ï ¸ÉÊPÉÆúÉÃPÉìãï

¸ÀܼÀ vÀÄA§ÄªÀ ªÀiÁzÀj

avÀæ: 12.2 ¸ÉÊPÉÆèúÉQìãï mÉmÁæºÉÊqÉÆæà ¥ÀÇågÁ£ï
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 353

PÉ ® ªÉ Ç ªÉ Ä ä PÁ§ð£É ß ÃvÀ g À ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Æ ZÀ P À æ z À ° è 12.4.1 QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ

EgÀ § ºÀ Ä zÁVzÉ . (©£À ß ZÀ Q æ à AiÀ Ä ) PÉ ¼ À U É ¤ÃrgÀ Ä ªÀ PÁ§ð£ï ¸ÀgÀ¥ÀtÂUÉ ¸ÉÃjzÀÄÝ, D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À
mÉ m Áæ º É Ê qÉ Æ æ à ¥À Ç ågÁ£ï F «zs À z À ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û P É Ì «²µÀ×gÀ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄtzsÀªÀÄðUÀ¼À£ÀÄß ¤zsÀðj¸ÀĪÀ MAzÀÄ
GzÁºÀ g À u É A iÀ i ÁVzÉ . C°Ã¥s Á ånPï ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ½ UÉ ¥Àgª
À iÀ ÁtÄ CxÀªÁ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À UÀÄA¦UÉ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ
¸ÀªÀÄ£ÁzÀ PÉ®ªÉÇAzÀÄ UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ JAzÀÄ PÀgAÉ iÀÄĪÀgÄÀ . GzÁºÀgu À U
É ÁV : ºÉÊqÁæPöìÉ Êqï UÀÄA¥ÀÄ
vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. (–OH), C°ØºÉÊqï UÀÄA¥ÀÄ (–CHO) ªÀÄvÀÄÛ PÁ¨ÉÆÃðPÀì°Pï
Cå¹qï UÀÄA¥ÀÄ (–COOH) EvÁå¢.
(b) DgÉÆêÀiÁånPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
12.4.2 C£ÀÄgÀÆ¥ÀÀ ±ÉæÃt (Homologous Series)
EªÀÅ MAzÀÄ «±ÉõÀ jÃwAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÁVªÉ. WÀlPÀ ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À MAzÀ Ä UÀ Ä A¥À Ä CxÀ ª Á
13gÀ°è ¤ÃªÀÅ F ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À À §UÉÎ «ªÀgª
À ÁV PÀ°AiÀÄÄ«j. ±ÉæÃtÂAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀªÀiÁ£À gÀÆ¥ÀzÀ ±ÉæÃt MAzÀÄ «±ÉõÀªÁzÀ
EªÀÅ ¨É£ïjhÄÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ ¨É£ïjhÄ£ï£ÀAvÀºÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄļÀî QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ºÁUÀÆ D ±ÉæÃtÂAiÀÄ°è
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À £ À Ä ß M¼À U É Æ ArªÉ (¨É £ ïgÉ h Ä£Á¬Äqïì ) . EgÀĪÀ J®è ¸Àz¸ À åÀ gÄÀ UÀ½UÉ C£ÀÄgÀƦUÀ¼A É zÀÄ PÀgA
É iÀÄĪÀgÄÀ .
C°¸ÉÊQèPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À À ºÁUÉ CgÉÆêÀiÁånPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À Æ
À MAzÀÄ ±ÉæÃtÂAiÀÄ°ègÀĪÀ J¯Áè ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄUÀ¼À£ÀÄß MAzÉÃ
¸ÀºÀ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ºÉÆgÀvÁV ¨ÉÃgÉ ªÀÄÆ® ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁzÀ CtÄ ¸ÀÆvÀæ¢AzÀ ¥Àæw¤¢ü¸À§ºÀÄzÁVzÀÄÝ
ªÀ¸ÄÀ ÛU¼
À À ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ªÀvÄÀ ð®zÀ°è ºÉÆA¢gÀ§ºÀÄzÀÄ. JgÀqÀÄ ¸ÀvÀvÀªÁVgÀĪÀ ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄUÀ¼À CtĸÀÆvÀæªÀÅ MAzÀÄ
EAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß «eÁw ZÀQæÃAiÀÄ DågÉÆêÉÄnPï CH2 WÀlPÀzÀ ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. »ÃUÉ §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ¥ÀæPÁgÀzÀ DågÉÆêÉÄnÖPï C£ÀÄgÀƦ ±ÉÃæ tÂU½ À ªÉ. EªÀÅUÀ¼° À è PÉ®ªÀÅ C¯ÉÌãï, C°Ìãï,
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉAzÀgÉ. C¯ÉÌöÊ£ïì, ºÉ¯ÆÉ ÃC¯ÉÌãïì, C¯ÉÌãÁ¯ïì, C¯ÉÌãÉƬÄPï, Cå¹qï
CªÉÄÊ£ïì ªÀÄÄAvÁzÀªÅÀ UÀ¼ÄÀ UÀ¼ÁVªÉ JgÀqÄÀ CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ
¨ÉAfãÁå¬Äqï CågÉÆêÉÄnPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ºÉa£ Ñ À MAzÉà jÃwAiÀÄ CxÀªÁ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÅUÀ¼ÄÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ¸ÁzsÀåvÉAiÀÄÆ EzÉ. EzÀÄ §ºÀÄ QæAiÀiÁ
UÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛgÀUÀ¼À ºÀÄnÖUÉ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ.
12.5 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀt
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀçÛªÅÀ ®PÁëAvÀgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À ÆÉ A¢V£À
¨É£ïjhÄãï C¤Ã°Ã£ï £Áå¥sÉÛ°Ã£ï ¸ÀA¥ÀPð
À ªÁVzÉ. CªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß ¤RgÀªÁV UÀÄgÀÄw¸À®Ä MAzÀÄ
ªÀåªÀ¹ÜvÀªÁzÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è ºÉ¸Àj¸ÀĪÀÅzÀÄ£ÀÄß §¼ÀPÉUÉ
¨É£ïfãÉÃvÀgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ À ÁVzÉ. F ¥ÀzÞÀ wUÉ IUPAC ªÀ媸
vÀg¯ À ÜÉ JAzÀÄ PÀgA É iÀÄĪÀgÄÀ .
(International Union of Pure and Applied
Chemistry) F PÀæªÀħzÀÞ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
ºÉ¸ÀgÀÄ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ £ÁªÀÄPÀgÀtzÀ°è ¸ÀA§AzsÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÀÄÝ PÉüÀÄUÀgÄÀ ºÉ¸j À £À DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
ªÀ¸ÀÄÛ«£À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ¤gÀƦ¸À®Ä ±ÀPÀåªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
DzÁUÀÆå IUPAC AiÀÄ F ¥ÀzÀÞw C¹ÛvÀéPÉÌ §gÀĪÀ
mÉÆæÃ¥ÉÇ£ï
¥À Æ ªÀ ð zÀ ° è F ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À £ À Ä ß CªÀ Å UÀ ¼ À PÉ ® ªÀ Å
ºÉngÉÆøÉÊQèPï CgÉÆêÉÄnPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ UÀ Ä tzs À ª À Ä ðUÀ ¼ À CxÀ ª Á ªÀ Ä Æ®zÀ Dzs Á gÀ z À ªÉ Ä Ã¯É
ºÉ¸Àj¸ÀÄwÛzÀÝgÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÁV ¹næPï DªÀÄè : ºÀĽAiÀÄ
ºÀtÄÚUÀ¼À°è PÀAqÀħgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¹næPï DªÀÄè JAzÀÆ,
PÉA¥ÀÄ EgÀĪÉAiÀÄ°ègÀĪÀ DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¥sÁ«ÄðPï DªÀÄè
JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄwÛzÀÝgÀÄ. KPÉAzÀgÉ ¯Áån£ï ¨sÁµÉAiÀÄ°è
¥sÀÆågÁ£ï xÁAiÉÆæüÃ£ï ¦jrãï PÉA¥ÀÄ EgÀĪÉUÉ EgÀĪÀ ±À§Ý ¥sÁ«ÄðPÁ JAzÀÄ. F
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼ÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀªÁVzÀÄÝ, EzÀ£ÀÄß gÀÆqsÀ£ÁªÀÄ
QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É ¥ÀjªÁgÀªÁV CxÀªÁ (Trivial system), ªÀåªÀ¸ÉÜ CxÀªÁ ¸ÁªÀiÁ£Àå(Common
C£ÀÄgÀÆ¥À ±ÉæÃtÂUÀ¼ÁV «AUÀr¸À§ºÀÄzÁVzÉ. system) ªÀåªÀ¸ÉÜ JAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ. FUÀ®Æ ¸ÀºÀ
ºÀ®ªÁgÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À
354 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸Àj¤AzÀ UÀÄgÀÄw¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. GzÁ: ªÀÄÄAzÉ PÉ®ªÀÅ ¥Éæ¦üPÀìUÀ¼À£ÀÄß (¥ÀƪÀð ¥ÀævÀåAiÀÄ)

C60 CtÄ«UÉ (EAUÁ®zÀ MAzÀÄ gÀÆ¥À) §Pï«Ä¤¸ÀÖgï (prefixes) ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À ¦ ü P ïì U À ¼ À £ À Ä ß(GvÀ Û g À ¥À æ v À å AiÀ Ä )
¥sÀÄ®j£ï JA§ ¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸Àj¤AzÀ UÀÄgÀÄw¸À¯ÁUÀÄwÛzÀÄÝ (suffixes) G¥ÀAiÉÆÃV¹ ªÀÄÆ® ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ªÀiÁ¥Àðr¹
EzÀPÉÌ PÁgÀtªÉãÉAzÀgÉ C60 CtÄ«£ÀgÀZÀ£ÉAiÀÄÄ Dgï. CzÀgÀ ¤RgÀªÁzÀ ºÉ¸g À £
À ÄÀ ß ¥ÀqAÉ iÀħºÀÄzÀÄ. PÉêÀ® EAUÁ®
§Pï«Ä¤¸ÀÖgï ¥sÀÄ®j£ï JA§ ²®à ±Á¸ÀÛçdÕ£ÀÄ PÀnÖ¹zÀ ªÀÄvÀÄÛ d£Àd£ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
¨s À Æ UÀ t  v À (Geodesic) UÀ Ä ªÀ Ä ä l UÀ ¼ À DPÁgÀ z À A vÉ º É Ê q É Æ æ à P Á § ð £ ï J A z À Ä (Hydrocarbons)
EgÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAd C60 CtĪÀ£ÀÄß ¥sÀÄ®jãï JAzÀÄ PÀgAÉ iÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À £ÀqÄÀ ªÉ PÉêÀ®
PÀgÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ KPÀ§Azs« À gÀĪÀ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ -
§ºÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀPÁjAiÀiÁVzÉ «±ÉõÀªÁV D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ PÁ§ð£ïUÀ¼£ É ÄÀ ߪÀgÄÀ . EAvÀºÀ ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À
ªÀ ¸ À Ä Û « £À ºÉ ¸ À g À Ä vÀ Ä A§ GzÀ Ý ªÁVzÀ Ä Ý ºÉ ¸ À j ¸À ® Ä ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÀeÁwAiÀÄ ±ÉæÃtÂUÉ C¯ÉÌãÀÄ JAzÀÄ IUPAC
PÀptªÁVzÀÝ°è C¤ªÁAiÀÄðªÁV §¼À¸À¯ÁVzÉ. PÉ®ªÀÅ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è ºÉ¸Àj¸À¯ÁVzÉ. »AzÉ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¥Áågï¦ü£ï
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ (PÀrªÉÄ DPÀ¶ðvÀ) ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀÄwÛvÀÄÛ.
PÁt¹zÀ 12.1 ¥ÀnÖAiÀÄ°è ¸ÀÆa¸À¯ÁVzÉ. ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À°è EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsÉå
PÉÆõÀÖPÀ 12.1 ¢é § Azs À CxÀ ª Á wæ § Azs À ºÉ Æ A¢zÀ Ý gÉ CªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß
C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ.
12.5.2 C¯ÉÌãïUÀ¼À IUPAC £ÁªÀÄPÀgÀt; £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂ
ºÉÆA¢zÀ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ:
F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ CªÀÅUÀ¼À°ègÀĪÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ
gÀZÀ£ÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É DzsÁjvÀªÁVzÀÄÝ, EªÀÅUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄ K£ï
JA§ GvÀÛgÀ ¥ÀævÉåÃAiÀÄ¢AzÀ PÉÆ£ÉUÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è EgÀĪÀ MlÄÖ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀƪÀð ¥ÀævÀåAiÀĪÁV ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. (CH4 ¢AzÀ
C4H10gÀªÀgÉV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆgÀvÀÄ¥Àr¹ KPÉAzÀgÉ
PÉÆÃgÉÆÃ¥sÁgÀä
EªÀÅUÀ¼À ªÀÄÄAavÀ ºÉ¸g À £
À ÄÀ ß gÀÆqs£
À ÁªÀÄ¢AzÀ DPÀj¸À¯ÁVzÉ.
PÉ®ªÉÇAzÀÄ £ÉÃgÀ¸ÀgÀ¥Àt ¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À
IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß 12.2 ¥ÀnÖAiÀÄ°è ¸ÀÆa¸À¯ÁVzÉ.
PÉÆõÀP× À 2.2gÀ £À°£
è À D¯ÉÌöÊ£ÀÄUÀ¼ÄÀ PÉêÀ® ¸Àg¥
À ½
À AiÀÄ°ègÄÀ ªÀ
CH2 UÀÄA¦£À ¸ÀASÉå¬ÄAzÀ «©ü£ÀߪÁVzÉ. EªÀÅUÀ¼ÀÄ
D¯ÉÌöÊ£ï ¸ÀgÀtÂAiÀÄ C£ÀÄgÀƦUÀ¼ÁVªÉ.
PÉÆõÀ×PÀ 12.2 PÉ®ªÀÅAzÀÄ PÀª®
À °èzÀ ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À
IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ
12.5.1 IUPAC (DAiÀiïAiÀÄĦJ¹) £ÁªÀÄPÀgÀt ªÀåªÀ¸ÉÜ
: (EAlgï £ÁåµÀ£À¯ï AiÀÄĤAiÀÄ£ï D¥sï ¥ÀÆågï DåAqï
C¥ÉèöÊqï PɫĹÖç)
MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À ªÀåªÀ¹ÜvÀªÁzÀ
ºÉ ¸ À g À £ À Ä ß CzÀ g À ªÀ i ÁvÀ È ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ï (parent
hydrocarbon) ªÀÄvÀÄÛ CzÀPÉÌ CAnPÉÆAqÀAvÀºÀ QæÃAiÀiÁ
UÀ Ä A¦¤AzÀ UÀ Ä gÀ Ä w¸À § ºÀ Ä zÁVzÉ . PÉ ¼ À U É PÁt ¹ zÀ EPÉÆøÉãï
GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀĤ¹.

PÀªÀ®Ä ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ: PÀªÀ®Ä ¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ

¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è ªÀÄÆ® ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ MAzÀÄ CxÀªÁ MAzÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ aPÀÌ
EAUÁ®zÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂUÀ¼ÀÄ CAnPÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. aPÀÌ (QgÀÄ)
EAUÁ®zÀ ¸Àg¥ À t
À UÂ ¼
À À PÀª®
À ÄUÀ½UÉ D¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄ JAzÀÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ.
CH3–CH–CH2–CH3 CH3–CH–CH2–CH–CH3
   n- ¥É Æ æ à ¥s É Ê ¯ï UÀ Ä A¥À Ä CxÀ ª Á L¸É Æ Ã¥É Æ æ à ¥s É Ê ¯ï.
CH3 CH2CH3 CH3
(a) (b)
EAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸ÀĪÁUÀ C¯ÉÌöʯï
UÀ Ä A¥À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ªÀ Ä Æ® C¯É Ì Ã £ï£À ºÉ ¸ À j UÉ ¥À Æ ªÀ ð
¥ÀævÀåAiÀĪÁV (Prefixed) ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ. F C¯ÉÌöʯï
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ½AzÀ EAUÁ®PÉÌ
CAnPÉÆArgÀĪÀ MAzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß
vÉUÉAiÀÄĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀqÉzÀÄPÉƼÀÀÄzÀÄ. »ÃUÉ
«ÄxÉãï¤AzÀ MAzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß
vÉUÉzÁUÀ GAmÁUÀĪÀ UÀÄA¦UÉ «ÄxÉʯï UÀÄA¥ÀÄ JAzÀÄ
PÀgA É iÀÄĪÀgÄÀ . C¯ÉÌöʯï UÀÄA¦£À ºÉ¸g À £
À ÄÀ ß ªÀÄÆ® C¯ÉÌãï£À
PÉÆ£ÉUÉ §gÀĪÀ K£ï ¥ÀzÀªÀ£ÀÄß ©lÄÖ L¯ï ¥ÀzÀªÀ£ÀÄß
eÉÆÃr¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. PÉÆõÀÖPÀ 12.3 gÀ°è
PÉ®ªÀÅ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ¥ÀnÖªÀiÁqÀ¯ÁVzÉ.
PÉ®ªÀÅ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAQë¥ÀÛ ¥ÀzÀUÀ½AzÀ
¸À Æ a¸À § ºÀ Ä zÁVzÉ . GzÁºÀ g À u É U É «ÄxÉ Ê ¯ï JA§
C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥À£ÀÄß Me JAzÀÄ, FxÉÊ®£ÀÄß Et CzÉÃ
jÃw ¥ÉÆæÃ¥sÉʯï, Pr JAzÀÆ ªÀÄvÀÄÛ §ÆåmÉʯï£ÀÄß Bu
JAzÀÄ ¸ÀAQë¥ÀÛUÉƽ¸À§ºÀÄzÀÄ. F C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÆ
PÀª®À Ä ¸Àg¥
À ½
À UÀ¼ÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ. ¥ÉÆÃæ ¥ÉÊ¯ï ªÀÄvÀÄÛ §ÆåmÊÉ ¯ï
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ PÁt¹zÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæUÀ¼À°ègÀĪÀAvÉ
PÀªÀ®ÄUÀ¼À£ÁßV vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.
CH3- CH- CH3-CH2-CH- CH3-CH-CH4-
  
CH3 CH3 CH3 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ Cwà PÀrªÉÄ ¸ÀASÉå §gÀĪÀ ºÁUÉ
L¸ÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éʯï-¸ÉPÉAqÀj §ÆåmÉʯï L¸ÉÆçÆåmÉʯï-
CH3 CH3
 
CH3-C- CH3-C-CH2-
 
CH3 CH3 ¤ÃqÀ ¨ É Ã PÀ Ä (CAzÀ g É PÀ ª À ¯ É Æ qÉ z À EAUÁ®
(tert) §ÆåmÉÊ¯ï ¤AiÉÆÃ¥ÉAmÉʯï
355
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁzÀ PÀªÀ®Ä UÀÄA¥ÀÄUÀ½UÉ «±ÉõÀªÁzÀ
gÀÆqsÀ£ÁªÀÄUÀ½ªÉ GzÁºÀgÀuÉUÉ: ¥ÉÆæÃ¥Éʯï UÀÄA¥ÀÄ,
EzÉà jÃwAiÀiÁV §ÆåmÉʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉPÉAqÀj
§ÆåmÉʯï, L¸ÉÆà §ÄmÉÊ¯ï ªÀÄvÀÄÛ tert §ÄmÉʯï JAzÀÄ
§¼À¸À§ºÀÄzÀÄ. CzÉà jÃw –CH2C(CH3)3 gÀZÀ£Á
WÀlPÀªÀ£ÀÄß ¤AiÉÆÃ¥ÉAmÉʯï UÀÄA¥ÀÄ J£ÀߧºÀÄzÀÄ.
PÀ ª À ® Ä ¸À g À ¥ À t  A iÀ Ä C¯É Ì Ã£ïUÀ ¼ À £ÁªÀ Ä PÀ g À t :
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸ÀĪÁUÀ £ÁªÀÅ ¸ÁPÀµÀÄÖ
¸ÀASÉåAiÀÄ PÀª®À Ä ¸Àg¥ À t À A
 iÀÄ C¯ÉÌãïUÀ¼£
À ÄÀ ß £ÉÆÃqÀÄvÉÃÛ ªÉ.
EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸À®Ä ¨ÉÃPÁzÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ
¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
1. ªÉÆlÖ ªÉÆzÀ°UÉ CtÄ«£À°g
è ÄÀ ªÀ Cwà GzÀݪÁVgÀĪÀ
EAUÁ®zÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À¨ÉÃPÀÄ. PɼÀUÉ
vÉ Æ Ãj¹zÀ ªÉ Æ zÀ ® GzÁºÀ g À u É A iÀ Ä °è CwÃ
GzÀݪÁzÀ EAUÁ®zÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è 9 EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½zÀÄÝ, EzÀ£ÀÄß ªÀÄÆ® ¸ÀgÀ¥Àt JAzÀÄ
¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ. (II)gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ ªÀÄÆ®
¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ DAiÉÄÌ ¸ÀjAiÀÄ®è. KPÉAzÀgÉ EzÀgÀ°è PÉêÀ®
8 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ.
2. ªÀÄÆ® C¯ÉÌãï£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼À
§zÀ¯ÁV ¥Àæw¸ÁܦvÀªÁVgÀĪÀ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÅUÀ¼ÀÄ
AiÀiÁªÀ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÉ
JA§ÄzÀ£ÄÀ ß UÀÄgÀÄw¸À®Ä ªÀÄÆ® ¸Àg¥ À ½
À AiÀÄ EAUÁ®zÀ
¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ½ UÉ ¸À A SÉ å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¤ÃqÀ ¯ ÁUÀ Ä vÀ Û z É .
¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀĪÁUÀ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ EAUÁ®zÀ
¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ. DzÀÝjAzÀ ªÉÄïÁÌt¹zÀ
GzÁºÀgÀuÉAiÀÄ°è ªÀÄÆ® ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄÄ EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ §®¢AzÀ JqÀzÀ (PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ 4 ªÀÄvÀÄÛ 8 ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
¤ÃrgÀĪÀÅzÀÄ) §zÀ®Ä JqÀ¢AzÀ §®PÉÌ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄUÀ½UÉ 2 ªÀÄvÀÄÛ 6 ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ)
356 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

1 2 3 4 5 6 7 8 9 5. MAzÀÄ ªÉÃ¼É JgÀqÀÄ ¥Àæw¸ÁܦvÀUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀÄ£ÁzÀ

C  C  C  C  C  C C  C  C ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À°èzÀÝgÉ, CPÀëgÀªÀiÁ¯ÉAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è ªÉÆzÀ°UÉ
  §gÀĪÀ UÀÄA¦UÉ PÀrªÉÄ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÃÉ PÀÄ. »ÃUÉ
C CC (¸Àj) PɼU
À É PÁt¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛª£À ÄÀ ß 3-FxÉʯï-6-«ÄxÉʯï
9 8 7 6 5 4 3 2 1 DPÉÖãï JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À§ºÀÄzÉà ºÉÆgÀvÀÄ 6-FxÉʯï
C CCCCCCCC -3«ÄÃxÉʯï JAzÀÀ®è.
 
1 2 3 4 5 6 7 8
C C  C (vÀ¥ÀÄà)
CH3 — CH2—CH—CH2—CH2—CH—CH2 —CH3
3. PÀª®
À ÄUÀ¼À gÀÆ¥Àz°
À è CAnPÉÆAqÀ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À  
ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆ® C¯ÉÌãï£À ºÉ¸Àj£À ªÀÄÄAZÉ CH2CH3 CH3
¥ÀƪÀð¥Àv æ åÀ AiÀĪÁV ªÀÄvÀÄÛ ¥Àw æ ¸ÁܦvÀªÁUÀĪÀ ¸Àܼª À £
À ÄÀ ß
¸ÀÆPÀÛ ¸ÀASÉå¬ÄAzÀ ¸ÀÆa¸À¨ÃÉ PÀÄ. MAzÀÄ ªÉÃ¼É «©ü£ßÀ 6. PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÉÄÃ¯É «ªÀj¹zÀ
C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ EzÀÝ°è CªÀÅUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß «zsÁ£À¢AzÀ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ. F PɼÀUÉ «ªÀj¹zÀAvÉ
ªÀtðªÀiÁ¯ÉAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è ¥ÀnÖ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ. EzÀgÀAvÉ ªÀÄÆ® C¯ÉÌãïUÉ ºÉÆA¢PÉÆAqÀ ±ÁSÉAiÀÄ EAUÁ®zÀ
ªÉÄÃ¯É vÉÆÃj¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛªÀÅ 6-FxÉʯï - ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ ¸ÀASÉå 1 £ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
2-«ÄÃxÉʯï£Á£Éãï 6-ethyl-2-methylnonane 4 3 2 1
(n¥ÀàÀtÂ: ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß UÀÄA¦¤AzÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä, CH3–CH–CH2–CH–
¸ÀASÉåAiÀiÁzÀ £ÀAvÀgÀ CqÀØUÉgÉAiÀÄ£ÀÄß (hyphens) | |
ºÁPÀ¨ÉÃPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «ÄxÉÊ¯ï ªÀÄvÀÄÛ £Á£ÉãïUÀ¼À£ÀÄß CH3 CH3
¨ÉÃ¥Àðr¸ÀzÀAvÉ ©qÀzÉà §gÉAiÀĨÉÃPÀÄ. 1, 3-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉʯï
4. JgÀqÀÄ CxÀªÁ JgÀqÀQÌAvÀ ºÉaÑ£À MAzÉà «zsÀªÁzÀ F jÃw PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¦£À
¥À æ w ¸ÁܦvÀ UÀ Ä A¥À Ä UÀ ½ zÁÝUÀ ¸À A SÉ å UÀ ¼ À ªÀ Ä zs É å ºÉ ¸ À g À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß DªÀ g À t zÀ ° è §gÉ z À Ä ºÉ ¸ À j ¸À ¨ É Ã PÀ Ä .
C®à « gÁªÀ Ä ªÀ £ À Ä ß §gÉ z À Ä ¨É à ¥À ð r¹. MAzÉ Ã ¥Àæw¸ÁܦvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À gÀÆqsÀ£ÁªÀÄUÀ¼À£ÀÄß CPÀëgÀªÀiÁ¯ÉAiÀÄ
«zs À ª ÁzÀ ¥À æ w ¸ÁܦvÀ UÀ Ä A¥À Ä UÀ ¼ À ºÉ ¸ À g À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß PÀæªÀÄzÀ°è §gÉAiÀÄĪÁUÀ L¸ÉÆà ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÉÆà JA§
¥ÀÄ£ÀgÁªÀwð¸ÀĪÀÅzÀgÀ §zÀ¯ÁV qÉÊ (2 UÀÄA¥ÀÄUÀ½zÀÝg)É ¥ÀƪÀð¥ÀævÀåAiÀĪÀ£ÀÄß C¯ÉÌöʯï UÀÄA¦£À ªÀÄÆ® ºÉ¸Àj£À
ªÀÄÆgÀÄ EzÀÝgÉ mÉæöÊ, £Á®ÄÌ EzÀÝgÉ mÉmÁæ LzÀÄ EzÀÝgÉ ¨sÁUÀªA É zÀÄ. ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉPA É qÀj ªÀÄvÀÄÛ l¶ðAiÀÄj (sec- and
¥ÉAmÁ, DgÀÄ EzÀÝgÉ ºÉPÁì JA§ ¥ÀƪÀð ¥Àv æ åÀ AiÀĪÀ£ÄÀ ß tert)- ¥ÀƪÀð¥Àv æ åÀ AiÀĪÀ£ÄÀ ß ªÀÄÆ® ºÉ¸j À £À ¨sÁUÀª®
À ª
è A
É zÀÄ
§¼À¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥Àæw¸ÁܦvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥À j UÀ t  ¸ À Ä ªÀ Å zÀ Ä . L¸É Æ Ã ªÀ Ä vÀ Ä Û CzÀ g À A vÉ EgÀ Ä ªÀ
§gÉAiÀÄĪÁUÀ, EAvÀºÀ ¥ÀǪÀð ¥Àv æ åÀ AiÀÄUÀ¼À ªÀtðªÀiÁ¯É ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥ÀƪÀð¥ÀævÀåAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
PÀ æ ª À Ä ªÀ £ À Ä ß PÀ q É U À t  ¸ À ¨ É Ã PÀ Ä . F PÉ ¼ À U É PÁt ¹ zÀ ºÉ¸Àj¸À®Ä IUPAC £ÁªÀÄPÀgÀt ¥ÀzÀÞwAiÀÄÄ F UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß »ÃUÉ ºÉ¸Àj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. J°èAiÀĪÀgÉUÀÆ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ DzÉòvÀªÁUÀĪÀÅ¢®èªÉÇÃ
CH3 CH3 CH3 CH3 C°èAiÀĪÀgÉUÉ G¥ÀAiÉÆÃV¸À®Ä C£ÀĪÀÄwAiÀÄ£ÀÄß PÉÆnÖzÉ.
    §ºÀÄ DzÉòvÀ ¥Àæw¸ÁܦvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
CH3-CH-CH2-CH-CH3 CH3CCH2CHCH3 ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À £À ÄÀ ß ºÉ¸j À ¸À®Ä PɼU À É vÉÆÃj¹zÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß
2 3 4 5 1 12 3 4 5 £É£À¦¹PÉƼÀÀÄzÀÄ.
CH
3
• MAzÀÄ ªÉÃ¼É ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°è JgÀqÀÄ MAzÉÃ
2.4 qÉÊ«ÄxÉʯï¥ÉAmÉãï 2,2,4 - mÉæöÊ«ÄxÉʯï¥ÉAmÉãï C¼ÀvÉAiÀÄ ¸ÀgÀ¥ÀtÂUÀ¼ÀÄ EzÁÝUÀ AiÀiÁªÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è
H3C H2C CH3 ºÉZÀÄÑ CqÀØ ¸ÀgÀ¥ÀtÂUÀ¼ÀÄ (side chain) EgÀĪÀªÉÇÃ
  CzÀ£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.
CH3CH2CHCCH2CH2CH3
• ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉÆAqÀ ªÉÄÃ¯É AiÀiÁªÀ
1 2 3 4 5 6 7
CH vÀ Ä ¢UÉ DzÉ Ã ²vÀ UÀ Ä A¥À Ä ºÀ w Û g À « gÀ Ä ªÀ Å zÉ Æ Ã D
3
vÀÄ¢¬ÄAzÀ ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ.
3-FxÉʯï - 4,4- qÉÊ«ÄxÉʯïºÉ¥ÉÖãï
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 357

¸ÀªÀĸÉå 12.7
PÉ®ªÀÅ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ
IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ, DªÀgÀtzÀ°è
¤ÃrzÀ ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ AiÀiÁPÉ vÀ¥ÀÄà JA§ÄzÀ£ÀÄß
«ªÀj¹.

5-(2-FxÉÊ¯ï §ÆåmÉʯï)-3,3-qÉÊ«ÄxÉʯïqÉPÉãï
(¸ÀjAiÀiÁzÀ ºÉ¸ÀgÀÄ) 2, 5, 6- mÉæöÊ«ÄxÉʯïDPÉÖãï JAzÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄ.
5- (2,2 qÉÊ«ÄÃxÉÊ¯ï §ÆåmÉʯï) -3 - FxÉʯïqÉPÉãï (3, 4, 7-mÉæ «ÄxÉʯïCPÉÖãï JAzÀ®è)
(¸ÀjAiÀiÁzÀ ºÉ¸ÀgÀÄ C®è)

3-FxÉʯï-5-«ÄxÉʯïDPÉÖãï JAzÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄ.

(5-FxÉʯï-3-«ÄxÉʯïºÉ¥ÉÖãï JAzÀ®è)
5 - ¸ÉPÉAqÀj - §ÆåmÉʯï - L¸ÉÆà ¥ÉÆæÃ¥sÉʯïqÉPÉÃ£ï ¥ÀjºÁgÀ :
(a) Cw PÀrªÉÄ ¯ÉÆÃPÉAmï 2,5,6 ¸ÀASÉå 3,5,7
QÌAvÀ PÀrªÉÄ. (b) ¥Àw
æ ¸ÁܦvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÄÀ ¸ÀªÄÀ £ÁzÀ
¸ÁÜ£ÀzÀ°èªÉ. AiÀiÁªÀ ¥Àæw¸ÁܦvÀ UÀÄA¥ÀÄ ªÀtð
ªÀiÁ¯ÉAiÀÄ°è ªÉÆzÀ°UÉ §gÀĪÀÅzÉÆà CzÀPÉÌ PÀrªÉÄ
¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
12.5.3 QæÃAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
5-(2,2 - qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éʯï) £Á£ÉÃ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀt
ZÀQæÃAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ: ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ZÀQæAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ £ÉÃgÀ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ C¯ÉÌãï£À ºÉ¸ÀjUÉ ¥ÀƪÀð F ªÉÆzÀ¯Éà w½¹zÀAvÉ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
¥À æ v À å AiÀ Ä , ¸É Ê PÉ Æ è à ªÀ £ À Ä ß G¥À A iÉ Æ ÃV¹ ºÉ ¸ À j ¸À ¨ É Ã PÀ Ä . ¥Àwæ QæAiÀiÁ²Ã®vÉUÉ PÁgÀtªÁVgÀĪÀ «±ÉõÀªÁzÀ jÃwAiÀÄ°è
MAzÀÄ ªÉÃ¼É ¥Á±Àéð ¸ÀgÀ¥ÀtÂUÀ¼ÀÄ EzÀÝgÉ ªÉÄÃ¯É w½¹zÀ §A¢üvÀªÁVgÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À
¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸À¨ÉÃPÀÄ. PÉ®ªÀÅ ªÀvÀÄð® ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À UÀÄA¦UÉ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. MAzÉà jÃwAiÀÄ QæAiÀiÁ
ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ. UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ MAzÉà jÃwAiÀÄ
ªÀtðªÀiÁ¯É PÀæªÀÄzÀ ¥ÀæwQæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ: CH3OH,
¸ÀASÉå¤ÃqÀÄ«PÉ CH3CH2OH ªÀÄvÀÄÛ (CH3)2CHOH J®èªÇ À -OH,JA§
Qæ A iÀ i Á UÀ Ä A¥À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A
¯ÉÆúÀzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀ£ÀÄß
¸ÉÊPÉÆèÃ¥ÉAmÉãï
©qÀÄUÀqɪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ««zÀ
1-«ÄxÉʯï-3 ¥ÉÆæ¥ÉÊ¯ï ¸ÉÊPÉÆèúÉPÉìÃ£ï ªÀUÀðzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÁßV ¸ÀĪÀåªÀ¹ÜvÀªÁV «AUÀr¸À®Ä
ºÉZÀÄÑ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ PÁ§ð£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è£À QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÅ ¸ÀºÀPÁjAiÀiÁVzÉ. ««zsÀ
PÀrªÉÄ ¸ÀASÉåAiÀÄ£Àß QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À GzÁºÀgÀuÉAiÉÆA¢UÉ ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ 12.4 gÀ°è ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ªÀUÀðzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ
¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
3-FxÉʯï - 1, 1- qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¸ÉÊPÉÆèúÉPÉìãï JAzÀÄ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ CAvÀå ¥ÀævÀåAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¤zsÀðj¸ÀĪÁUÀ
ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz Û °
À gè ÄÀ ªÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥À£ÄÀ ß ªÉÆzÀ°UÉ UÀÄgÀÄw¸À¨ÃÉ PÀÄ.
1-FxÉʯï - 3, 3-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¸ÉÊPÉÆèúÉPÉì£ï JAzÀ®è D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ CwÃ
GzÀݪÁzÀ EAUÁ®zÀ ¸Àg¥ À tÀ ÂAiÀÄ£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉÆAqÀÄ
AiÀ i ÁªÀ EAUÁ® ¥À g À ª À i ÁtÄ«UÉ Qæ A iÀ i Á UÀ Ä A¥À Ä
358
CAnPÉÆArgÀĪÀÅzÉÆà CzÀPÉÌ PÀrªÉÄ ¸ÀASÉå §gÀĪÀ ºÁUÉ
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ. ¥ÀnÖ
12.4 gÀ°è PÉÆlÖAvÉ AiÉÆÃUÀåªÁzÀ CAvÀå¥v æÀ åÀ AiÀÄ GAiÉÆÃV¹
D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ.
§ºÀÄ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄPÀU Û ¼À À ¸ÀAzÀ¨ð
Às zÀ°è
MAzÀÄ QæAiÀiÁ UÀÄA¥À£ÀÄß ¥ÀæzsÁ£À QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÉAzÀÄ DAiÉÄÌ
ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß F DzsÁgÀzÀ ªÉÄïÉ
ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ.
G½zÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ G¥ÀUÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁVzÀÄÝ
AiÉÆÃUÀåªÁzÀ ¥ÀƪÀð¥ÀævÀåAiÀÄ G¥ÀAiÉÆÃV¹ CªÀÅUÀ¼ÀÄ
DzÉòvÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ£ÁßV DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ.
PÉ®ªÀÅ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À ¥ÁæªÀÄÄRåvÉUÉ
C£ÀÄUÀÄtªÁV E½PÉ PÀæªÀÄzÀ°è F PɼÀUÉ vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ.
-COOH, –SO3H, -COOR (R=C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄ), COCl,
-CONH2, -CN,-HC=O, >C=O, -OH, -NH2, >C=C<,
-C≡C- .
»ÃUÉAiÉÄà –R, C6H5-, ºÉ¯Æ É Ãd£ïì (F, Cl, Br, I), –NO2,
C¯ÉÆÌÃQì (alkoxy) (–OR) EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß AiÀiÁªÁUÀ®Æ
DzÉòvÀ ¥ÀǪÀð¥ÀævÀåAiÀÄUÀ¼À£ÁßV G¥ÀAiÉÆÃV¸À¨ÉÃPÀÄ.
DzÀÝjAzÀ C¯ÉÆÌúÁ¯ï ªÀÄvÀÄÛ QmÉÆà UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ EgÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è CzÀ£ÀÄß ºÉÊqÉÆæà JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ.
PÁgÀt ¥ÁæªÀÄÄRvÉAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è QÃmÉÆ UÀÄA¥ÀÄ OH
UÀÄA¦VAvÀ ºÉaÑ£À ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀÄ.
GzÁºÀgÀuÉ: HOCH2(CH2)3CH2COCH3 EzÀ£ÀÄß
7-ºÉÊqÁæQì ºÉ¥ÉÖãï-2-N£ï JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ. «£ÀB
2-CPÉÆìà ºÉ¥ÉÖãï -7D¯ï JAzÀÄ C®è. CzÀgÀAvÉ
BrCH2CH=CH2 EzÀ£ÀÄß 3-¨ÉÆæªÉÆÃ¥ÉÆÃ¥ï-1-F£ï
JAzÀÄ ºÉ¸ Àj ¸À¨Éà PÉ «£ÀB1-¨ÉÆ æà ªÀi ï¥ÉÆ æ ¥ À - 2-F£ï
JAzÀ®è.
MAzÀÄ ªÉÃ¼É MAzÀQÌAvÀ ºÉZÁÑV MAzÉà «zsÀªÁzÀ
QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ½zÁÝUÀ CªÀÅUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß D ªÀUÀðzÀ
ªÀÄÄAzÉ §gÀĪÀ ºÁUÉ qÉÊ, mÉæöÊ EvÁå¢ JA§ ¥ÀzÀUÀ¼À£ÀÄß
G¥ÀAiÉÆÃV¹ ºÉ¸j À ¸À¨ÃÉ PÀÄ. EAvÀºÀ ¸ÀAzÀ¨ð Às UÀ¼°
À è ªÀÄÆ®
C¯ÉÌãï£À ¥ÀÆtð ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß D ªÀUÀðzÀ CAvÀå ¥ÀævÀåAiÀÄ
ªÀÄÄAzÉ §gÀĪÀ ºÁUÉ §gÉAiÀĨÉÃPÀÄ.
GzÁ: CH2(OH)CH2(OH) EzÀ£ÀÄß FxÉãï–1,2–
qÉÊN¯ï JAzÀÄ ºÉ¸j À ¸À¨ÃÉ PÀÄ. MAzÀÄ ªÉÃ¼É D ¸ÀAAiÀÄÄPÀz Û °
À è
MAzÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ ¢é§AzsÀ CxÀªÁ wæ§AzsÀUÀ½zÀÝgÉ ªÀÄÆ®
D¯ÉÌãï£À PÉÆ£ÉUÉ §gÀĪÀ ne JA§ ¥ÀzÀªÀ£ÀÄß ©lÄÖ
ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ.
GzÁ: CH2=CH-CH=CH2 EzÀ £ À Ä ß §ÆåmÁ-1,3-
qÉÊF£ï JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ.
gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç
¸ÀªÀĸÉå 12.8
i-iv gÀªÀgÉUÉ ¤ÃrgÀĪÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæzÀ DzsÁgÀzÀ
ªÉÄÃ¯É IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
¥ÀjºÁgÀ :
• ªÉÄïÁÌt¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è -(OH) UÀÄA¥ÀÄ
QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÁVgÀĪÀÅzÀÝjAzÀ -N¯ï JA§
DAvÀå¥ÀævÀåAiÀÄ G¥ÀAiÉÆÃV¸À¨ÉÃPÀÄ.
• -OH UÀ Ä A¥À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ GzÀ Ý ªÁzÀ
EAUÁ®zÀ ¸Àg¥ À t
À A
 iÀÄ°è JAlÄ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ½ªÉ.
DzÀ Ý jAzÀ F C£À Ä UÀ Ä tªÁzÀ ¸À A vÀ æ ¥ À Û
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï£ÀÄß DPÉÖãï DVzÉ.
• 3£Éà EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉÄÃ¯É -OH
UÀÄA¥ÀÄ EzÉ. EzÀgÀ eÉÆvÉUÉ MAzÀÄ «ÄxÉʯï
UÀÄA¥ÀÄ 6£Éà EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À ªÉÄðzÉ
DzÀÝjAzÀ F ¸ÀAAiÀÄPÀÛPÌÉ ¸ÀĪÀåªÀ¹Üvª À ÁzÀ ºÉ¸gÀ ÄÀ
6-«ÄxÉʯï DPÉÖãï-3- N¯ï.
¥ÀjºÁgÀ :
ªÉÄïÁÌt¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è QmÉÆà UÀÄA¥ÀÄ QæAiÀiÁ
UÀÄA¥ÁVzÉ (>C=O), DzÀÝjAzÀ ‘- N£ï’ DAvÀå¥v æÀ åÀ AiÀÄ
DVzÉ. JgÀqÀÄ QmÉÆà UÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀÅzÀjAzÀ qÉÊ
JA§ DAvÀå¥ÀævÀåAiÀÄ G¥ÀAiÉÆÃV¸À¨ÉÃPÀÄ. C – 2
ªÀÄvÀÄÛ C – 4 ªÉÄÃ¯É MAzÉÆAzÀÄ QmÉÆà (keto)
UÀÄA¥ÀÄ EzÉ. GzÀݪÁzÀ EAUÁ®zÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è
6 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ. DzÀÝjAzÀ ªÀÄÆ®
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï ºÉPÉìãï DUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀgÀ ºÉ¸ÀgÀÄ
(ºÉPÉìãï) -2, 4-qÉÊN£ï
¥ÀjºÁgÀ :
ªÉ Ä Ã¯ÁÌ t  ¹ zÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è QmÉ Æ Ã£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
PÁ¨É Æ ÃðPÉ ì ö Ê°Pï DªÀ Ä è JA§ JgÀ q À Ä Qæ A iÀ i Á
UÀÄA¥ÀÄUÀ½ªÉ. EªÉgÀqÀgÀ°è PÁ¨ÉÆÃðPÉì°Pï DªÀÄèzÀ
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 359

PÉÆõÀ×PÀ 12.4 PÉ®ªÀÅ QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ªÀUÀðUÀ¼ÀÄ

C¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ K£ï §ÆåmÉãï

C¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ F£ï §Æåmï-1-F£ï

C¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ §Æåmï-1-L£ï
L£ï

CjãÀÄUÀ¼ÀÄ ¨ÉAfóãï

1-¨ÉÆæêÉÆçÆåmÉãï
ºÁå¯ÉʸÀÄUÀ¼ÀÄ ºÁågÉÆÃ

D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÁæQì N¯ï §ÆåmÉãï-2-N¯ï

¥sÁgÉä¯ï
D°ØºÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ D¯ï §ÆåmÉãÁ¯ï
CxÀªÁ
DPÀÆì
QÃmÉÆãÀÄUÀ¼ÀÄ
DPÉÆìà N£ï

£ÉÊnæ¯ïUÀ¼ÀÄ ¸ÀAiÀÄ£ÉÆà ¥ÉÃmÉãï£ÉÊmÉæöʯï

FxÀgïUÀ¼ÀÄ D¯ÉÆÌÃQì £ÉÊmÉæöʯï FxÉÆQìFxÉãï

PÁ¨ÁðQì N¬ÄPï DªÀÄè §ÄåmÉ£ÉƬÄPï DªÀÄè

PÁ¨ÁðQì°Pï
DªÀÄèUÀ¼ÀÄ

NªÀmï ¸ÉÆÃrAiÀÄA §Æål£ÉÆÃAiÉÄmï

PÁ¨ÁðQì¯ÉÃmï
DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ
D¯ÉÆÌÃQì NªÀmï «ÄxÁQì ¥ÉÆæ¦AiÉÆãÉÃmï
J¸ÀÖgïUÀ¼ÀÄ PÁ¨ÉÆä¯ï
C¸ÉÊ¯ï ºÁå¯ÉÆà NAiÀÄ¯ï §ÄåmÉÆ£Á¬Ä¯ï PÉÆèÃgÉÊqï
ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ PÁ¨ÉÆä¯ï ºÁ¯ÉÊqï

CªÉÄÊ£ïUÀ¼ÀÄ C«ÄãÉÆà CªÉÄÊ£ï §ÆåmÉãï-2-CªÉÄÊ£ï

CªÉÄÊqÀÄUÀ¼ÀÄ PÁ§ðªÀiÁå¯ï CªÉÄÊqï §ÆåmÉãïCªÉÄÊqï

£ÉÊmÉÆæÃ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
£ÉÊmÉÆæà ¸À¯ÉÆáäPï 1-£ÉÊmÉÆæçÆâmÉãï
DªÀÄè
¸À¯ÉÆáäPï «ÄxÉʯï¸À¯ÉÆáäPï DªÀÄè
DªÀÄèUÀ¼ÀÄ ¸À¯ÉÆàÃ
360
UÀÄA¥ÀÄ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉzÀ UÀÄA¥ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
DzÀÝjAzÀ ªÀÄÆ® ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ PÉÆ£ÉUÀ N¬ÄPï DªÀÄè
(‘oic’ acid) JA§ ¸À¦üPïì §gÀĪÀÅzÀÄ. – COOH
UÀÄA¦£À EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«¤AzÀ ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß
¤ÃqÀ®Ä ¥ÁægÀA©ü¸À¨ÉÃPÀÄ. EAUÁ® 5gÀ ªÉÄðgÀĪÀ
QmÉÆà UÀÄA¥À£ÀÄß DPÉÆìà JAzÀÄ ºÉüÀ¨ÉÃPÀÄ.
¥ÁæªÀÄÄRåvÉ ¥ÀqÉzÀ QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥À£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀ
GzÀݪÁzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è 6 EAUÁ®zÀ
¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄUÀ½ªÉ. DzÀÝjAzÀ ªÀÄÆ® ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ï
ºÉ¸ÀgÀÄ ºÉPÉìãï DUÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAzÀ EzÀgÀ ºÉ¸ÀgÀÄ
5-DPÉÆìà ºÉPÀì£ÉÆìÄPï DªÀÄè DUÀĪÀÅzÀÄ.
¥ÀjºÁgÀ :
JgÀqÀÄ C=C QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ EAUÁ®
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 1 ªÀÄvÀÄÛ 3 gÀ ªÉÄÃ¯É ºÁUÀÆ
C≡C QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥ÀÄ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ
¸ÀASÉå 5gÀ ªÉÄÃ¯É EzÉ. F UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß qÉÊF£ï
ªÀÄvÀÄ L£ï JAzÀÄ ¸À¦üPïìUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹
¸À Æ a¸À § ºÀ Ä zÀ Ä EAUÁ®zÀ ¸À g À ¥ À t  A iÀ Ä °è 6
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ. DzÀÝjAzÀ ªÀÄÆ®
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï ºÉPÉìãï DVgÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAzÀ
F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ ºÉ¸ÀgÀÄ ºÉPÁì-1.3, qÉÊF£ï-5-L£ï.
¸ÀªÀĸÉå 12.9
PɼÀUÉ PÁt¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ CªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£Á
¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ¤¸À¤ß¹ (Derive) CxÀªÁ ¸Á¢ü¹.
(i) 2-PÉÆèÃgÉÆúÉPÉìãï (ii) ¥ÉAmï-4-F£ï-2-N¯ï,
(iii) 3- £ÉÊmÉÆæà ¸ÉÊPÉÆèúÉPÉìãï, (iv) ¸ÉÊPÉÆèúÉPïì-2-
F£ï-1-N¯ï, (v) 6-ºÉÊqÉÆæÃQì-ºÉ¥ÀÖN¯ï.
¥ÀjºÁgÀ :
(i) ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è 6 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ
EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ºÉPÉìãï JA§ ¥ÀzÀªÀÅ ¸ÀÆa¸ÀĪÀÅzÀÄ
PÉ Æ è à gÉ Æ Ã JA§ Qæ A iÀ i Á UÀ Ä A¥À Ä EAUÁ®zÀ
¥Àgª À iÀ ÁtÄ ¸ÀASÉå 2gÀ°z è .É DzÀÝjAzÀ F ¸ÀAAiÀÄÄPÀzÛ À
gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀÅ CH3CH2CH2CH2CH(Cl)CH3
DVzÉ.
(ii) ¥ÉAmï JA§ ¥ÀzÀªÀÅ ªÀÄÆ® ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ï£À
EAUÁ®zÀ ¸Àg¥ À t
À A
 iÀÄ°è 5 EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ
EgÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛz.É ‘F£ï’ ªÀÄvÀÄÛ ‘N¯ï’ JA§
¥ÀzÀUÀ¼ÀÄ 4 ªÀÄvÀÄÛ 2 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À
ªÉ Ä Ã°gÀ Ä ªÀ C=C ªÀ Ä vÀ Ä Û -OH JA§ Qæ A iÀ i Á
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ F
gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀÅ CH2=CHCH2CH
(OH)CH3 DVzÉ.
(iii) ¸ÉÊPÉÆÃè ºÉQÃì £ï JA§ ¥Àzª À ÅÀ F ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û ° À è
EgÀĪÀ DgÀÄ EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼£À Æ
É ß¼ÀUÆ
É AqÀ
ªÀvÀÄð®ªÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ. EAUÁ®-EAUÁ®
¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À ªÀ Ä zs É å EgÀ Ä ªÀ ¢é § Azs À ª À £ À Ä ß
gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæ (I) gÀ°è vÉÆÃj¹zÀAvÉ ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß
¤ÃqÀ¯ÁVzÉ. 3-£ÉÊmÉÆæà JA§ ¦æ¦üPïì EAUÁ®
¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀASÉå 3 gÀ°ègÀĪÀ £ÉÊmÉÆæà UÀÄA¥À£ÀÄß
CxÉÊð¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À
¥ÀÆtð gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀÅ (II) DVzÉ. ¢é§AzsÀªÀÅ
¸À¦üÃPïì£À QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ DVzÀÄÝ £ÉÊmÉÆæà UÀÄA¥ÀÄ
¦¦üPïì QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¢é-§Azsª À ÅÀ
£ÉÊmÉÆæà UÀÄA¦VAvÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
(iv) ‘1-N¯ï’ JAzÀgÉ QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÄ-OH EAUÁ®
¥À g À ª À i ÁtÄ ¸À A SÉ å MAzÀ g À ° è z É (C-1)- OH
CAvÀå ¥ÀævÀåAiÀÄ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀÄ C=C VAvÀ
¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀĪÀÅzÀÄ. DzÀÝjAzÀ F
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀÅ (II) gÀ°è
vÉÆÃj¹zÀAvÉ EgÀĪÀÅzÀÄ.
(v) ºÉ ¥ É Ö £ Á¯ï JA§ ¥À z À ª À Å ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û
ªÀ ¸ À Ä Û « £À ° è C°Ø º É Ê qï UÀ Ä A¥À Ä EgÀ Ä ªÀ Å zÀ £ À Ä ß
¸ÀÆa¸ÀĪÀÅzÀ®èzÉà 7 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ
ªÀÄÆ® ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°ègÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¸ÀºÀ ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
6 ºÉ Ê qÁæ Q ì JA§ÄzÀ Ä -OH UÀ Ä A¥À Ä 6£É Ã
¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀ EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À
ªÉÄðzÉ JAzÀÄ ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ F
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæªÀÅ CH3CH(OH)
CH 2 CH 2 CH 2 CH 2 CHO D V z É . –CHO
UÀ Ä A¦£À ° è g À Ä ªÀ EAUÁ®zÀ ¥À g À ª À i ÁtĪÀ £ À Ä ß
¸À g À ¥ À t  U É ¸À A SÉ å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¤ÃqÀ Ä ªÁUÀ UÀ t £É U É
vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¯ÁVzÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
12.5.4 DzÉòvÀ ¨É£ïjhÄÃ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀt
DzÉòvÀ ¨É£ïjhÄÃ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼ À ÄÀ ß IUPAC ¥ÀzÞÀ wAiÀÄ°è
À £
£ÁªÀÄPÀgÀt ªÀiÁqÀĪÁUÀ, DzÉòvÀ UÀÄA¦£À ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß
¨É £ ïjhÄÃ£ï ¥À z À z À ªÀ Ä ÄAZÉ ¥À Æ ªÀ ð ¥À æ v À å AiÀ Ä ªÁV
§gÀ Ä ªÀ º ÁUÉ F PÉ ¼ À U É PÁt ¹ zÀ GzÁºÀ g À u É U À ¼ À ° è
vÉÆÃj¸À¯ÁVzÉ. DzÀgÀÆ DªÀgÀtzÀ°è §gÉzÀ DzÉòvÀ
¨É£ïjhÄÃ£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀÆqsÀ£ÁªÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß
«±ÀézÁzÀåAvÀ G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀÅzÀÄ.
«ÄxÉʯï¨É£ïjhÄÃ£ï «ÄxÉÆQì¨É£ïjhÄãï CªÉÄÊ£ÉÆèɣïjhÄãï
(mÁ°Ã£ï) (C¤¸ÉÆïï) (C¤°£ï)
£ÉÊmÉÆæèɣïjhÄ£ï ¨ÉÆæêÉÆèɣïjhÄãï
MAzÀÄ ªÉÃ¼É ¨É£ïjhÄãï£À GAUÀÄgÀ ¢é DzÉñÀªÀ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÀÝgÉ DzÉòvÀ ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À£ÀÄß GAUÀÄgÀzÀ°ègÀĪÀ
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀgÀ
ªÀÄÆ®PÀ UÀÄgÀÄw¸À§ºÀÄzÀÄ. DzÀgÉ F jÃw EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÁUÀ ¥Àæw¸ÁÜ¥À£É
ºÉÆA¢zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ PÀrªÉÄ ¸ÀASÉåUÀ¼ÀÄ §gÀĪÀºÁUÉ
¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ. GzÁºÀgÀuÉ (b) AiÀÄ°è vÉÆÃj¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß 1,3-qÉʨÉÆÃæ ªÉÆ ¨ÉAfãï JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÉÃ
«£ÀB 1,5-qÉʨÉÆæêÉÆà ¨ÉAfãï JAzÀ®è.
(a) (b) (c)
1,2-qÉʨÉÆæêÉÆà 1,3-qÉʨÉÆæêÉÆà 1,4-ÃqÉʨÉÆæêÉÆÃ
¨É£ïjhÄÃ£ï ¨É£ïjhÄÃ£ï ¨É£ïjhÄãï
¸ÀA¥ÁæzÁ¬ÄPÀ £ÁªÀÄPÀgÀt ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è CxÉÆÃð
(o), ªÉ Ä mÁ (m) ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥ÁågÁ (p) JA§ ¥À z À U À ¼ À £ À Ä ß
¥À Æ ªÀ ð ¥À æ v À å AiÀ Ä UÀ ¼ À £ ÁßV G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ g À Ä F
¥À Æ ªÀ ð ¥À æ v À å AiÀ Ä UÀ ¼ À Ä PÀ æ ª À Ä ªÁV 1,2;1,3 ªÀ Ä vÀ Ä Û 1,4
¸ÁÜ£ÀUÀ¼À£ÀÄß vÀÄ®£ÁvÀäPÀªÁV ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ G½zÀ
1,2-qÉʨÉÆæêÉÆèɣïfãï£ÀÄß m-qÉʨÉÆæêÉÆèɣïjhÄ£ï
(ªÉÄmÁ ¥Àzª À £ À ÄÀ ß m JAzÀÄ ¸ÀAPÀÃëÉ ¦vÀUÆ É ½¸À¯ÁVzÉ). ªÀÄvÀÄÛ
361
G½zÀ qÉʨÉÆæêÉÆèɣïjhÄÃ£ï ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÁzÀ 1,2-(a)
ªÀÄvÀÄÛ 1,4-(c) UÀ¼£ æ ÄÀ ªÁV CxÉÆÃð (CxÀªÁ PÉêÀ® O)
À ÄÀ ß PÀª
JAzÀÆ ¥ÁågÁ (CxÀªÁ PÉêÀ® p) qÉʨÉÆÃæ ªÉÆèɣïjhÄ£ï
JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¨ÉÃPÀÄ. F ¥ÀƪÀð¥ÀævÀåAiÀÄ G¥ÀAiÉÆÃV¹
mÉæöÊ CxÀªÁ CzÀPÀÆÌ ªÉÄîàAQÛAiÀÄ ¥Àw æ ¸ÁܦvÀ ¨É£ïjhÄ£ï£À
GvÀ à £ À ß UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ ¸ À j ¸À ® Ä ±À P À å ªÁUÀ Ä ªÀ Å ¢®è . EAvÀ º À
¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß GAUÀÄgÀzÀ ªÉÄðgÀĪÀ
DzÉòvÀUÉÆAqÀ ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹, D ¸ÁÜ£ÀUÀ½UÉ,
PÀrªÉÄ ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥Á°¹
ºÉ¸j À ¸À¨ÃÉ PÀÄ. PÉ® À ªÀÅ ¸ÀAzÀ¨ð Às UÀ¼°
À è ¨É£ïjhÄãï GvÀà£ßÀ UÀ¼À
¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆ® ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À DzsÁgÀzÀ°è
vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ.
ªÀÄÆ® ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛ«£À°èAiÀÄ DzÉòvÀPÉÌ ¸ÀASÉå
1£ÀÄß PÉÆlÄÖ G½zÀ DzÉòvÀUÀ½UÉ PÀrªÉÄ ¸ÀASÉå §gÀĪÀ
ºÁUÉ, ¢PÀÌ£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. DzÉòvÀUÀ¼À
ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß CPÀëgÀªÀiÁ¯ÉAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è vÉÆÃj¸À¨ÉÃPÀÄ.
PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
1-PÉÆèÃgÉÆà -2,4-qÉÊ£ÉÊmÉÆæà ¨É£ïjhÄãï
(-4 PÉÆèÃgÉÆ -1, 3- ¨É£ïjhÄãï C®è)
2-PÉÆèÃgÉÆÃ-1-«ÄxÉʯï-4-£ÉÊmÉÆæèɣïjhÄ£ï
4-«ÄxÉʯï-5-PÉÆèÃgÉÆà qÉÊ£ÉÊmÉÆæà ¨É£ïjhÄãï C®è
3-PÉÆèÃgÉÆÃ-4-«ÄxÉÊ£ï 4-FxÉʯï -2-«ÄxÉʯï
C¤¸ÉÆïï C¤°£ï
3,4 - qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¦üãÉÆïï
362 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

¨É£ïjhÄãï GAUÀÄgÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¦£ÉÆA¢UÉ C¯ÉÌöÊ£ïUÉ 12.6.1 gÀZ£

ºÉÆA¢PÉÆAqÁUÀ CzÀ£ÀÄß ªÀiÁvÀÈ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ JAzÀÄ
w½zÀ Ä PÉ Æ ¼À î z É Ã DzÉ Ã ²ÃvÀ UÀ Ä A¥À Ä JAzÀ Ä ¨s Á «¹.
¥Àæw¸ÁܦvÀ ¨É£ïjhÄãï£ÀÄß ¦ü£Éʯï UÀÄA¥ÀÄ J£ÀߨÉÃPÀÄ.
(C6H5- ºÁUÀÆ Ph JAzÀÄ ¸ÀAPÉëæ¸À¨ÉÃPÀÄ).
¸ÀªÀĸÉå 12.10
PɼÀUÉ vÉÆÃj¹zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß
§gɬÄj.
(a) o-FxÉʯïC¤¸ÉÆïï,
(b) p-£ÉÊmÉÆæÃC¤°£ï
(c) 2,3 - qÉÊ ¨ÉÆæêÉÆÃ-1 - ¦ü£ÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï
(d) 4-FxÉʯï-1-¥sÆ É Ãè gÉÆÃ-2-£ÉÊmÉÆÃæ ¨É£ïjhÄãï
¥ÀjºÁgÀ :
12.6 ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ
JgÀqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀQÌAvÀ ºÉaÑ£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ MAzÉÃ
CtĸÀ Æ vÀ æ z É Æ A¢UÉ ¨É à gÉ ¨É à gÉ UÀ Ä t®PÀ ë t UÀ ¼ À £ À Ä ß
ºÉÆA¢gÀĪÀ «zÁåªÀiÁ£ÀPÉÌ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ J£ÀÄߪÀgÀÄ EAvÀºÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÉAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
À Á ¸ÀªiÀ ÁAUÀvÉ (Structural Isomerism)
¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À ÄÀ MAzÉà jÃwAiÀÄ CtĸÀÆvÀª æ £ À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÀÄÝ,
¨É à gÉ ¨É à gÉ gÀ Z À £ Á ¸À Æ vÀ æ U À ¼ À £ À Ä ß (¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À
eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è) ºÉÆA¢zÀÝgÉ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
gÀZÀ£Á ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÉAzÀÄ ªÀVÃðPÀj¸ÀÄvÁÛgÉ. F PɼÀUÉ
gÀZÀ£Á ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß PÉÆnÖzÉ.
(i) ¸ÀgÀ¥À½ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ (Chain isomerism): JgÀqÀÄ
CxÀ ª Á ºÉ a Ñ £ À EAUÁ®zÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Ä MAzÉ Ã
CtĸÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ, CtÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è EAUÁ®
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À eÉÆÃqÀuÉAiÀÄ PÀæªÀÄzÀ°è ªÀiÁvÀæ ©ü£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉ Æ A¢zÀ Ý gÉ , F «zs À z À ¸À ª À i ÁAUÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß ¸À g À ¥ À ½
¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ JAzÀÄ EAvÀºÀ «zsÀåªÀiÁ£ÀPÉÌ "¸ÀgÀ¥À½
¸ÀªÀiÁAUÀvÉ" J£ÀÄߪÀgÀÄ.
GzÁ: C5H12 EzÀÄ ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀzÛ .É
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
n - ¥ÉAmÉãï
L¸ÉÆÃ¥ÉAmÉãï (2-«ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãï)
2.2-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éãï
CH3 – CH3 – CH2 – CH1 – CH3
(ii) ¸ÁÜ ¤ PÀ ¸À ª À i ÁAUÀ v É (Position isomerism):
JgÀqÀÄ CxÀªÁ ºÉaÑ£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ MAzÉà CtĸÀÆvÀæ
ºÉÆA¢zÀÄÝ, DzÉòvÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÁÜ£À CxÀªÁ QæAiÀiÁ
UÀÄA¦£À ¸ÁÜ£À EAUÁ®zÀ ¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ°è ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ EzÀÝgÉ,
CzÀ£ÄÀ ß ¸ÁܤPÀ ¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ «zÀåªiÀ Á£Àª£
À ÄÀ ß ¸ÁܤPÀ
¸ÀªÀiÁAUÀvÉ J£ÀÄߪÀgÀÄ. GzÁ: C3H8O EzÀÄ JgÀqÀÄ
C¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæw¤¢¸ÀÄvÀÛzÉ.
CH3 – CH2 – CH2 – OH OH
|
CH3 – CH – CH3
(1-¥ÉÆæ¥ÉãÉƯï) (L¸ÉÆÃ-¥ÉÆæ¥Éʯï D¯ÉÆÌúÁ¯ï
(¥ÉÆæ¥Éãï-2-N¯ï)

¸ÀªÀiÁAUÀvÉ

gÀZÀ£Á ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ ¹ÖÃjAiÉÆà ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ

¸ÀgÀ¥À½ ¸ÁܤPÀ QæAiÀiÁ UÀÄZÀÑ eÁå«ÄwÃAiÀÄ zÀÄåw

¸ÀªÀiÁAUÀvÉ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ
¸ÀªÀiÁAUÀvÉ
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
(iii) QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÀªiÀ ÁAUÀvÉ (Functional group
isomerism): JgÀqÀÄ CxÀªÁ ºÉaÑ£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
CtĸÀÆvÀæ MAzÉà DVzÀÄÝ, QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ
¨ÉÃgÉAiÀiÁVzÀÝg,É CAvÀºÀ EAUÁ®zÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À £
À ÄÀ ß QæAiÀiÁ
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼£É ÄÀ ߪÀgÄÀ . EAvÀºÀ ¸ÀªiÀ ÁAUÀvA É iÀÄ£ÀÄß
QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÀªÀiÁAUÀÀvÉ J£ÀÄßvÁÛgÉ.
GzÁ : C3H6O EzÀÄ C°Ø ºÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ QÃmÉÆãïUÀ¼À£ÀÄß
¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ.
O H
| |
CH3−C-CH3 CH3−CH2—C= O
¥ÉÆæ¥sÉ£ÉÆ£ï ¥ÉÆæ¥ÉãÁ¯ï
(iv) UÀÄZÀÑ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ (Metamerism): ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À
QæAiÀiÁUÀÄA¦£À JgÀqÀÆ PÀqÉUÀ¼À°è ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ C¯ÉÌöʯï
¸À g À ¥ À ½ UÀ ½ gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÁUÀ Ä ªÀ ¸À ª À i ÁAUÀ v É A iÉ Ä Ã UÀ Ä ZÀ Ñ
¸ÀªÀiÁAUÀvÉ.
GzÁ: C4H10O EzÀÄ «ÄxÁQì ¥ÉÆæ¥Éãï (CH3OC3H7)
ªÀÄvÀÄÛ FxÁQë FxÉãï(C2H5OC2H5) UÀÄZÀÑ ¸ÀªiÀ ÁAUÀvA É iÀÄ
¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛªÉ.
12.6.2 ¹ÖÃjAiÉÆà ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ (Stereoisomerism)
MAzÉà jÃwAiÀÄ ¸ÀAAiÉÆÃd£É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄUÀä
§AzsÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ DzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À CtÄUÀ¼À CxÀªÁ
¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À ¸Á¥É à PÀ ë ¸ÁÜ£À z À ° è ªÀ å vÁå¸À « gÀ Ä ªÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¹ÖÃjAiÉÆà ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. F
vÀgÀºÀzÀ «²µÀÖ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß EzÀ£ÀÄß zÀÄåwAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
eÁå«ÄwAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÉÄAzÀÄ ªÀVðPÀj¸À¯ÁVzÉ.
12.7 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁ vÀAvÀæzÀ ªÀÄÆ® ¥ÀjPÀ®à£É
¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¥À æ w Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ CtÄ
(Qæ A iÀ i Ázs À g À ª É A zÀ Æ G¯É è à T¸À ¯ ÁVzÉ ) ¸À Æ PÀ Û ª ÁzÀ
DPÀæªÀÄtPÁgÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀzÀ eÉÆvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
MAzÀÄ CxÀªÁ MAzÀQÌAvÀ ºÉaÑ£À ªÀÄzsÀåªÀwðUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
CAwªÀĪÁV GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀPÉÌ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ.
EzÀgÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥Àæw-QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß PɼÀV£ÀAvÉ awæ¸À¯ÁVzÉ.
CtÄ
(QAiÀiÁzsÀgÀ) (ªÀÄzsÀåªÀwð) GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
G¥À GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
ºÉ Æ ¸À § Azs À P É Ì Qæ A iÀ i Ázs À g À (Substrate) ªÀ Å
EAUÁ®ªÀ £ À Ä ß MzÀ V ¸À Ä vÀ Û z É . ªÀ Ä vÉ Æ Û A zÀ Ä Qæ A iÀ i Á
¥ÀzÁxÀðªÀ£ÀÄß (reactants) ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ.
MAzÀ Ä ªÉ à ¼É JgÀ q À Æ Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À U À ¼ À Ä EAUÁ®zÀ
ºÉƸÀ §AzsÀªÀ£ÀÄß MzÀV¹zÀ°è DUÀ DAiÉÄÌ C¤AiÀÄAwævÀ
(arbitrary) ªÁVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ D ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è AiÀiÁªÀ
363
CtÄ«£À UÀªÀÄ£À PÉÃA¢æÃPÀÈvÀªÁVgÀÄvÀÛzÉÆà CzÀ£ÀÄß
QæAiÀiÁzsÀgÀ JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
EAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼° À è JgÀqÄÀ EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ
CxÀªÁ MAzÀÄ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÃgÉ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À
£ÀqÄÀ «£À ¸ÀºÀ ªÉïɤA ì iÀÄ §Azsª À ÅÀ ªÀÄÄjzÀÄ ºÉƸÀ§Azsª À ÅÀ
gÀavÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. E¯ÉPÁÖç£ï ZÀ®£É, §AzsÀ«¨sÀd£É ºÁUÀÆ
§AzsÀ GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ ±ÀQÛ «ªÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ AiÀiÁªÀ ªÉÃUÀz° À è
¥À æ w Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À U À ¼ À Ä GvÀ à £ À ß UÀ ¼ ÁV §zÀ ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Æ
CzÀ£ÀÄß «ªÀj¸ÀĪÀ ¥Àw æ ºÀAvÀzÀ PÀª æ ÀiÁ£ÀÄUÀvÀ «ªÀgÀuÉAiÀÄ£ÀÄß
QæAiÀiÁvÀAvÀæ J£ÀÄߪÀgÀÄ. QæAiÀiÁvÀAvÀæzÀ eÁÕ£ÀªÀÅ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÁààzÀ£Á AiÉÆÃd£Á
vÀAvÀæzÀ §UÉAiÀÄ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
F PɼÀV£À ¨sÁUÀUÀ¼À°è £ÁªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
dgÀÄUÀĪÀ §UÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¸ÀĪÀ PÉ®ªÀÅ vÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß
w½AiÀħºÀÄzÁVzÉ.
12.7.1 ¸ÀºÀªÉ¯É¤ìAiÀÄ §AzsÀzÀ «zÀ¼À£À (Fission of a
Covalent Bond)
(i) «eÁwAiÀÄ «zÀ¼À£É (C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ) (ii) ¸ÀeÁwAiÀÄ
«zÀ¼À£É (¸ÀªÀÄbÉÃzÀ)JA§ÄzÁV JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ°è ¸ÀºÀ
¸ÀAAiÉÆÃUÀ §AzsÀªÀÅ «zÀ¼À£ÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
¸ÀºÀ ªÉïɹìAiÀÄ §AzsÀ MqÉAiÀÄĪÁUÀ ºÀAaPÉÆAqÀ
eÉÆÃrAiÀÄ JgÀqÀÆ J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ MAzÉÃ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£ÉÆA¢UÉ G½zÀÄPÉÆAqÀgÉ CAvÀºÀ §AzsÀ
bÉÃzÀPÉÌ C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ J£ÀÄߪÀgÀÄ. C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ «zÀ¼À£ÉAiÀÄ
£ÀAvÀgÀ MAzÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ µÀµÀ×PÀ (sextet) J¯ÉPÁÖç£ï
gÀ Z À £ É ªÀ Ä vÀ Ä Û zs À £ À CªÉ à ±À ª À £ À Ä ß ªÀ Ä vÀ Ä Û E£É Æ ßAzÀ Ä
¥ÀgªÀ iÀ ÁtĪÀÅ CµÀP× À (octet) ªÉïɤA ì iÉÆA¢UÉ PÀ¤µÀÖ MAzÀÄ
§AzsÀ AiÀÄÄUÀä ªÀÄvÀÄÛ IÄt DªÉñÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
J¯ÉPÁÖç£ï eÉÆÃrAiÀÄ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ
IÄt «zÀÄåzÁªÉñÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ, ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ
¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ zsÀ£À «zÀÄåzÁªÉñÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ.
C¸ÀªÀÄbÉÃzÀzÀ°è ¨ÉÆæêÉÆ «ÄÃxÉãï, ªÀÄvÀÄÛ Br–
UÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
F QæAiÉÄAiÀÄ°è µÀµÀÖPÀ (sextext) J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀqÉzÀ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtªÀÅ zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀzÉÆA¢UÉ
PÁ¨É Æ ðzs À £ À CAiÀ i Á£À Ä DUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . (F ªÉ Æ zÀ ® Ä
PÁ¨ÉÆÃð¤AiÀÄA CAiÀiÁ£ï J£ÀÄßwÛzÝÀ gÄÀ ). H3 CAiÀiÁ£À£ÄÀ ß
«ÄxÉ Ê ¯ï PÁ¨É Æ ðzs À £ À CAiÀ i Á£ï CxÀ ª Á «ÄxÉ Ê ¯ï
PÁ¨ÉÆðäAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. zsÀ£À DªÉñÀªÀżÀî
EAUÁ®ªÀÅ 1 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁ«£À eÉÆvÉ £ÉÃgÀªÁV
eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÀÝgÉ, 2 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À eÉÆvÉ
£ÉÃgÀªÁV eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÀÝgÉ ªÀÄvÀÄÛ 3 EAUÁ®zÀ
364
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À eÉÆvÉ £ÉÃgÀªÁV eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÀÝgÉ
CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß C£ÀÄvÀÛªÀĪÁV ¥ÁæxÀ«ÄPÀ, ¢éwÃAiÀÄPÀ ªÀÄvÀÄÛ
vÀÈwÃAiÀÄPÀ EAUÁ® zs£ À À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼AÉ zÀÄ ªÀVÃðPÀj¸ÀÄvÁÛg.É
PÁ¨ÉÆÃðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ½UÉ PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ:
+
CH3 –C H2 (FxÉʯï zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁæxÀ«ÄPÀ
+
PÁ¨ÉÆÃðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ) (CH3)2C H L¸ÉÆÃ¥ÉÆæ¥Éʯï
+
zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ ¢éwÃAiÀÄPÀÀ zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ (CH3)3C
(mÉmÁæ§ÆåmÉʯï zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ, vÀÈwÃAiÀÄPÀ PÁ¨ÉÆðzsÀ£À
CAiÀiÁ£ÀÄ) PÁ¨ÉÆðzs£ À À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ ºÉZÄÀ Ñ C¹Ügª À ÁVzÀÄÝ
¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ £ÉÃgÀªÁV
zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀżÀî EAUÁ®zÀ eÉÆvÉ eÉÆÃqÀuɺÉÆA¢
EAUÁ®zÀ zs À £ À CAiÀ i Á£À £ À Ä ß ¥É æ à gÀ P À ªÀ Ä vÀ Ä Û Cw
¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À (hyperconjugation) ¥ÀjuÁªÀÄUÀ½AzÁV
¹ÜjÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ 12.7.5 ªÀÄvÀÄÛ 12.7.9 gÀ°è
C¨sÁå¸À ªÀiÁqÀÄwÛÃj. PÁ¨ÉÆðzsÀ£À CAiÀiÁ¤£À ¹ÜgÀv+ÉAiÀÄ£ÀÄß
+
F PÉ ¼+À V £À A vÉ £É Æ ÃqÀ ¯ ÁVzÉ . C H3 < CH3CH2 <
+
(CH3)2CH < (CH3)3C F PÁ¨ÉÆðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ
wæPÉÆãÀ ¸ÀªÀÄvÀ® DPÁgÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÄÝ zsÀ£À DªÉñÀªÀżÀî
+
EAUÁ®ªÀ Å sp 2 ¸À A PÀ g À t ªÁVgÀ Ä vÀ Û z É . C H 3 EzÀ g À
DPÁgÀª£ À ÄÀ ß 3 ¸ÀªÄÀ £ÁzÀ C £À(sp2) ¸ÀAPÀgt À PÀPPëÀ U
À ¼
À Æ
É A¢UÉ
3 ¸ÀªÀÄ£ÁzÀ ¥Àæw H(1s) PÀPÀëPÀUÀ¼À C¢ªÁå¥À£¢AzÀ
¥ÀqÉAiÀįÁVzÉ. ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ §AzsÀªÀÅ C(sp2)–H(1s)
¹UÁä §AzsÀªÁVEgÀÄvÀÛzÉ. E£ÀÄß½zÀ EAUÁ®zÀ PÀPÀëPÀªÀÅ
CtÄ«£À ¸ÀªÀÄvÀ®PÉÌ ®A§ªÁVgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ AiÀiÁªÀÅzÉÃ
J¯É P ÁÖ ç £À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å ¢®è (avÀ æ 12.3).
avÀæ 12.3: «ÄxÉʯï zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ«£À DPÁgÀ
ºÁUÉAiÉÄà C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ ¹Ã¼ÀÄ«PÉAiÀÄÄ JgÀqÀÄ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
AiÀÄÄUÀä ºÉÆA¢gÀĪÀ EAUÁ®zÀ E£ÉÆßAzÀÄ DAiÀiÁ£À£ÀÄß
¤ÃqÀ Ä vÀ Û z É . GzÁ: EAUÁ®ªÀ Å E¯É P ÁÖ ç £ïUÀ ¼ À £ À Ä ß
G½¹PÉÆAqÀÄZ UÀÄA¥À£ÀÄß ©lÄÖPÉÆmÁÖUÀ «ÄxÉʯï IÄt
CAiÀiÁ£ÀÄ(CH3:) GAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
EAvÀ º À IÄt «zÀ Ä åzÁªÉ à ±À ª À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
PÁ§ð£ï£À £ À Ä ß PÁ¨Áåð£ï CxÀ ª Á PÁ¨É Æ Ãð IÄt
CAiÀiÁ£ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. PÁ¨Áð£ï DAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ sp3
gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç
¸ÀAPÀgÀtUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. ªÀÄvÀÄÛ F PɼÀUÉ avÀæ 12.3(b)AiÀÄ°è
vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ «gÀÆ¥ÀUÉÆAqÀ mÉmÁæºÉqÀæ¯ï eÁå«ÄwAiÀÄ
gÀZÀ£É ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. PÁ¨ÉÆÃðIÄt CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÆ
¸ÀºÀ C¹ÜgÀªÁVgÀÄvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁ²Ã® PÀtUÀ¼ÁVªÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ §AzsÀ
¹Ã¼ÀÄ«PÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ £ÀqÉzÀgÉ EAvÀºÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß CAiÀiÁ¤PÀ
CxÀªÁ C¸ÀªÀÄ zsÀÈ«ÃAiÀÄ CxÀªÁ zsÀÈ«ÃAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÉAzÀÄ
PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ.
¸ÀºÀªÉïɹìAiÀÄ §AzÀ «zÀ¼À£ÀUÉÆAqÁUÀ ¥Àw æ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ
ºÀAaPÉÆAqÀ eÉÆÃrAiÀÄ vÀ£Àß J¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß G½¹PÉÆAqÀgÉ,
CAvÀºÀ §AzsÀ bÉÃzÀªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄbÉÃzÀªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ. »ÃUÉ
¸ÀªÀÄbÉÃzÀ°è eÉÆÃr J¯ÉPÁÖ礣À ZÀ®£ÉAiÀÄ §zÀ°UÉ
J¯É P ÁÖ ç £ ï£À ZÀ ® £É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . MAzÀ Ä J¯É P ÁÖ ç ¤ £À
ZÀ ® £É A iÀ Ä £À Ä ß Czs À ð vÀ ¯ É A iÀ Ä CAzÀ g É («Ää£À UÁ¼À
) ¨sÁVzÀ ¨ÁtzÀ gÀÆ¥ÀzÀ°è vÉÆÃj¸ÀĪÀgÀÄ. F
jÃwAiÀÄ bÉÃzÀªÀÅ vÀl¸ÀÜ CAiÀÄÄVäAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï EgÀĪÀ
PÀt (¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄ) UÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
EAvÀºÀ UÀÄA¥À£ÀÄß ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼ÀÄ (Free radicals)
J£ÀÄߪÀgÀÄ. PÁ¨ÉÆÃðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÁ¨ÉÆÃð
IÄt CAiÀiÁ£ÀÄUÀ½VAvÀ, ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ ¸ÀºÀ ºÉZÀÄÑ
QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀªÀÄbÉÃzÀªÀ£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ
vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ.
vÁ¥À CxÀªÁ ¨É¼ÀPÀÄ
C¯ÉÌöÊ¯ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ
C¯ÉÌöÊ¯ï ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÁæxÀ«ÄPÀ, ¢éwÃAiÀÄPÀ CxÀªÁ
vÀÈwÃAiÀÄPÀ JAzÀÄ ªÀVÃðPÀj¸À¯ÁVzÉ. ¥ÁæxÀ«ÄPÀ¢AzÀ
vÀÈwÃAiÀÄPÉÌà ºÉÆÃzÀAvÉ C¯ÉÌöʯï gÁårPÀ¯ïUÀ¼À ¹ÜgÀvÉ
ºÉZÀÄÑvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ.
,
«ÄxÉʯï FxÉʯï L¸ÉÆà ¥ÉÆæ¥Éʯï mÉmÁæ-§ÆåmÉʯï
ªÀÄÄPÀÛ ªÀÄÄPÀÛ ªÀÄÄPÀÛ ªÀÄÄPÀÛ
gÁårPÀ¯ï gÁårPÀ¯ï gÁårPÀ¯ï gÁårPÀ¯ï
¸ÀªÀÄ bÉÃzÀ¢AzÁV DUÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄÄPÀÛ gÁårPÀ¯ï CxÀªÁ ¸ÀªÄÀ zÀÈ«ÃAiÀÄ CxÀªÁ CzÀÈ«ÃAiÀÄ
QæAiÉÄUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
12.7.2 QæAiÀiÁzsÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ
¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è DAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄîªÅÀ ¢®è. CtÄUÀ¼ÃÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
QæAiÉÄUÀ¼° À è ¨sÁUÀª» À ¸ÀĪÀŪÀÅ. ºÁUÁV MAzÀÄ QæAiÀÄPÁgÀPª
Qæ A iÀ i Ázs À g À ª É A zÀ Æ ªÀ Ä vÉ Æ Û A zÀ £ À Ä ß Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À ª É A zÀ Ä
ºÉ ¸ À j ¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä C£À Ä PÀ Æ ®PÀ g À ª ÁVzÉ . ¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV
AiÀiÁªÀ CtÄ«£À EAUÁ®ªÀÅ ºÉƸÀ §AzsÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è
¨sÁUÀªÀ»¸ÀĪÀÅzÉÆà CzÀ£ÀÄß QæAiÀiÁzsÀgÀªÉAzÀÆ ºÁUÀÆ
E£É Æ ßAzÀ £ À Ä ß Qæ A iÀ i ÁPÁgÀ P À ª É A zÀ Æ PÀ g É A iÀ Ä ¯ÁUÀ Ä vÀ Û z É .
EAUÁ®-EAUÁ®zÀ ºÉ Æ ¸À §Azs À gÀ Z À £ É A iÀ i ÁzÁUÀ ,
QæAiÀiÁPÁgÀPª À £ À ÄÀ ß QæAiÀiÁzsg
À À ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ JA§ÄzÁV
«±Éèö¸ÀÄ«PÉ ¥ÀÆtðªÁV C¤AiÀÄAwæPÀªÁVzÀÄÝ CtÄ«£À
«ÃPÀëuÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É CªÀ®A©¹gÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉ:
(i) CH2 = CH2 + Br2 CH2 Br – CH2Br
QæAiÀiÁzsÀgÀ QæAiÀiÁPÁgÀPÀ GvÀà£Àß
(ii)
QæAiÀiÁPÁgÀPÀ
GvÀà£Àß
QæAiÀiÁzsÀgÀ GvÀà£Àß
£À Æ åQè à AiÀ i ÁPÁAQëUÀ ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û J¯É P ÁÖ ç £ À Ä DPÁAQëUÀ ¼ À Ä
(Nucleophiles and Electrophiles)
QæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ QæAiÀiÁzsÀgÀzÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ eÁUÀªÀ£ÀÄß
DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. CtÄ«£À ¥Àæw QæAiÀiÁvÀäPÀ eÁUÀªÀÅ
E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉ EgÀĪÀ ¨sÁUÀªÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ. (zsÀ£ÁvÀäPÀ
¥Àæw QæAiÀiÁvÀäPÀ eÁUÀ) GzÁºÀgÀuÉ; C¥ÀÆtð E¯ÉPÁÖç£ï
PÀPÀëPÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ CtÄ«£À°ègÀĪÀ
¢ézsÀÄæ«AiÀÄ zsÀ£À DªÉñÀzÀ PÉÆ£É DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀĪÀ UÀÄA¥ÀÄ
E¯ÉPÁÖç£ï ¨sÀjvÀªÁVzÀÝgÉ CzÀÄ EAvÀºÀ eÁUÀªÀ£ÀÄß DPÀª æ ÀÄt
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀĪÀ UÀÄA¥ÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉ
ºÉÆA¢zÀÝgÉ QæAiÀiÁzsÀgÀ CtÄ«£À E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉÊPÉ
ªÀiÁqÀĪÀ ¨sÁUÀªÀÅ ¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ eÁUÀ DVgÀÄvÀÛzÉ.
¥À æ w Qæ A iÀ i ÁvÀ ä PÀ eÁUÀ P É Ì J¯É P ÁÖ ç £ï AiÀ Ä ÄUÀ ä ªÀ £ À Ä ß
QæAiÀiÁPÁgÀPÀªÀ£ÀÄß £ÀÆåQèÃAiÀiÁPÁAQëUÀ¼ÀÄ (Nu:) J£ÀÄߪÀgÀÄ
PÉ Æ qÀ Ä ªÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û CAvÀ º À gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä £À Ä ß
£ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQë QæAiÉÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
MAzÀÄ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀªÀÅ J¯ÉPÁÖç£ï eÉÆÃrAiÀÄ£Àß
¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ eÁUÀ¢AzÀ vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ ºÉÆÃUÀĪÀÅzÀPÉÌ
J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë (electrophile) J£ÀÄߪÀgÀÄ. EzÀÄ
E¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß CgÀ¸ÀÄvÀÛzÉ. EAvÀºÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß J¯ÉPÁÖç£À
DPÁAQë QæAiÉÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
365
zÀÈ«ÃAiÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è E¯ÉPÁÖç£ï
DPÁAQëv£ À z
À ,À E¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvA É iÀÄ ¤¢ðµÀª Ö ÁzÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ
CxÀªÁ QæAiÀiÁzsÀgÀzÀ ¨sÁUÀzÀ ªÉÄÃ¯É £ÀÆåQèÃAiÀiÁPÁAQë
À £ À ÄÀ ß DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. CzÀgÀAvÉAiÉÄà QæAiÀiÁzsÀgÀzÀ E¯ÉPÁÖç£ï
zÀ l Ö ª ÁzÀ £À Æ åQè A iÀ i ÁPÁAQë ë vÀ £ À z À PÉ Ã AzÀ æ z À ªÉ Ä Ã¯É
E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëUÀ¼ÀÄ DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. »ÃUÁV
E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁzsÀgÀzÀ £ÀqÀÄªÉ §AzsÀ
¥ÀæQæAiÉÄ £ÀqÉAiÀÄĪÁUÀ E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëUÀ¼ÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï
eÉÆÃrAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ. »ÃUÉ £ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQë¬ÄAzÀ
E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëUÉ E¯ÉPÁÖç£ï eÉÆÃrAiÀÄ ZÀ®£É DUÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß
ªÀPÀæ¨ÁtzÀ ¸ÀAPÉÃvÀ¢AzÀ UÀÄgÀÄw¸ÀÄvÁÛgÉ. MAn E¯ÉPÁÖç£ï
eÉÆÃr EgÀĪÀ PÉ®ªÀÅ IÄt CAiÀiÁ£ÀÄ £ÀÆåQA è iÀiÁPÁAQëAiÀÄUÀ¼À
GzÁºÀ g À u É : ºÉ Ê qÁæ P É ì q ïì (HO ), ¸É Ê £É Ê qï (NC–)
–
CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û PÁ¨É Æ ÃðIÄt CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä
(R3C:–). PÉ® vÀl¸ÀÜ CtÄUÀ¼ÁzÀ
EvÁå¢UÀ ¼ À Æ ¸À º À KPÁAV E¯É P ÁÖ ç £ï eÉ Æ Ãr
EgÀĪÀÅzÀjAzÀ £ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQëvÀ£ÀUÀ¼ÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ.
J¯ÉPÁÖç£ÄÀ DPÁAQëU½ À UÉ GzÁºÀgu À AÉ iÉÄAzÀgÉ PÁ¨ÉÆÃðzs£ À À
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ ( ) ªÀÄvÀÄÛ PɼPÀ A
À qÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ½ À gÀĪÀ
vÀl¸ÀÜ CtÄUÀ¼ÀÄ PÁ¨ÉÆãÉÊ¯ï ¸ÀªÀÄƺÀ(>C=O) CxÀªÁ
C¯ÉÌöÊ¯ï ºÉ¯ÊÉ qïì (R3C-X- E°è X-ºÁå¯Æ É Ãd£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄ).
EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtĪÀÅ PÁ¨ÉÆðzs£ À À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼° À è µÀµP×À À
(Sextet) «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ EzÀÄ
J¯ÉPÁÖç£ï PÉÆgÀvÉ EgÀĪÀAvÀ DAiÀiÁ£ÀÄ DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
£ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQëUÀ½AzÀ MAzÀÄ eÉÆÃr J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¹éÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. C¯ÉÌöÊ¯ï ºÉ¯ÉÊqïUÀ¼ÀAvÀºÀ vÀl¸ÀÜ CtÄUÀ¼À°è
C-X §AzsÀzÀ zsÀÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ PÁgÀt¢AzÀ ¨sÁUÀ±ÀB zsÀ£ÁvÀäPÀ
DªÉñÀªÀÅ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÉÄÃ¯É GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ
ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëvÀ
(electrophilic) PÉÃAzÀæªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ £ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQë
(nucleophile) D ¨sÁUÀzÀ°è DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀĸÉå12.11
F PÉ ¼ À V £À ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì §Azs À C¸À ª À Ä bÉ Ã zÀ
ºÉ Æ A¢zÁUÀ gÀ Æ ¥À Ä UÉ Æ ¼À Ä î ª À ¥À æ w Qæ A iÀ i ÁvÀ ä P À
ªÀ Ä zs À å ªÀ w ðUÀ ¼ À £ À Ä ß ªÀ P À æ ¨ ÁtzÀ UÀ Ä gÀ Ä w£À
¸ÀAPÉÃvÀzÉÆA¢UÉ vÉÆÃj¹j.
(a) CH3–SCH3, (b) CH3–CN, (c) CH3–Cu
¥ÀjºÁgÀ :
366 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

¸ÀªÀĸÉå 12.12 J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À eÉÆÃrAiÀÄÄ ¸ÀܼÁAvÀgÀUÉƼÀÄîªÀÅzÀ£ÀÄß F

PɼÀV£ÀAvÉ vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ.
F PÉ ¼ À V £À CtÄUÀ ¼ À Ä / CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß
(i) EzÀÄ π §AzsÀ¢AzÀ ¥ÀPÀÌzÀ
£ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQë CxÀªÁ J¯ÉPÁÖç£ÀÄ DPÁAQëUÀ¼ÁV
§AzsÀ ¸ÁÜ£ÀPÉÌ
¸ÀªÀÄxÀð£ÉAiÉÆA¢UÉ «AUÀr¹.
(ii) EzÀÄ π §AzsÀ¢AzÀ ¥ÀPÀÌzÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ
(iii) EzÀÄ ¥Àgª
À iÀ ÁtÄ«¤AzÀ ¥ÀPÌÀzÀ
¥ÀjºÁgÀ : §AzsÀ ¸ÁÜ£ÀPÉÌ
£ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQëUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ J¯ÉPÁÖ礣À ZÀ®£ÉAiÀÄ£ÀÄß, MAzÀÄ ªÀÄĽî£À
"«Ää£À UÁ¼À PÉÆAr" ¬ÄAzÀ UÀÄwð¸ÀÄvÁÛgÉ (EzÀÄ
F ªÀ U À ð zÀ
CgÀv¯ À A É iÀÄ ªÀP¨æÀ ÁtzÀ UÀÄgÀÄvÀÄ) GzÁºÀgu À U É ,É ºÉÊqÁæPöìÉ Êqï
UÀÄA¥ÀÄ ºÀAaPÉƼÀz
î À C§AzsA
À iÀÄÄUÀä J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼£
À ÄÀ ß
CAiÀiÁ£ÀÄ ªÀUÁðªÀuÉUÉÆAqÀÄ FxÉãÁ¯ï£ÀÄß PÉÆqÀĪÁUÀ
ºÉÆA¢zÀÄÝ, EzÀ£ÀÄß J¯ÉPÁÖç£ÀÄ DPÁAQëUÉ zÁ£À
ªÀ Ä vÀ Ä Û PÉ Æ è à gÉ Æ Ã«ÄxÉ Ã ¤£À «zÀ ¼ À £ À z À ° è J¯É P ÁÖ ç £ À Ä
PÉÆlÄÖ ºÀAa PÉƼÀÀÄzÁVzÉ.
ZÀ®£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀPÀæ¨ÁtzÀ ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ F PɼÀV£ÀAvÉ
J¯ÉPÁÖç£ÀÄ DPÁAQëUÀ¼ÀÄ:
awæ¸À¯ÁVzÉ.
¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ
PÉÃAzÀæªÀÅ PÉêÀ® DgÀÄ ªÉ¯É£ïì J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆA¢ªÉ, ªÀÄvÀÄÛ £ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQëUÀ½AzÀ eÉÆÃr
J¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß ¹éÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ.
12.7.4 ¸À º À ªÉ à ¯É ¤ ì A iÀ Ä §Azs À U À ¼ À ° è J¯É P ÁÖ ç £À Ä UÀ ¼ À
¸ÀªÀĸÉå 12.13 ¸ÁÜ£À¥À®èlzÀ ¥ÀjuÁªÀÄ:
F PɼV À £ÀªÅÀ UÀ¼°
À è J¯ÉPÁÖç£ÄÀ DPÁAQëvÀ PÉÃAzÀª
æ £
À ÄÀ ß PÉ ¼ À ¹ ÜwAiÀ Ä ºÀ A vÀ z À ° è g À Ä ªÀ ¥À g À ª À i ÁtÄ«£À ¥À æ ¨ s Á ªÀ
UÀÄgÀÄw¹j. CxÀªÁ §zÀ°Ã UÀÄA¥ÀÄ CxÀªÁ ¸ÀÆPÀÛ DPÀæªÀÄtPÁj ¥Àæw
CH3CH=O, CH3CN, CH3I. QæAiÀiÁPÁgÀPÀzÀ G¥À¹Üw¬ÄAzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ CtÄ«£À°è
¥ÀjºÁgÀ : J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁÜ£À ¥À®èlªÀÅ dgÀÄUÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À
* * * ¥À¨æ Ás ªÀ CxÀªÁ §zÀ°Ã UÀÄA¦£À G¥À¹ÜwAiÀÄ ¥À¨ æ Ás ªÀ¢AzÀ
CH 3HC =O, H 3CC ≡N, ªÀ Ä vÀ Ä Û H 3C –I,
DUÀĪÀ J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁÜ£À ¥À®èlUÀ¼ÀÄ §AzsÀzÀ°è ±Á±ÀévÀ
EªÀÅUÀ¼À°è £ÀPÀëvÀæ UÀÄgÀÄw¤AzÀ UÀÄgÀÄw¸À¯ÁVzÀ zsÀÈ«ÃPÀgÀt GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëvÀ ªÀÄvÀÄÛ C£ÀÄgÀt£À ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ F jÃwAiÀÄ E¯ÉPÁÖç£ï
PÉÃAzÀU
æ ¼
À ÁVªÉ. CªÀÅUÀ¼À §AzszÀ À zsÈÀ «ÃAiÀÄvɬÄAzÀ ¸ÁÜ£À¥À®èlUÀ½UÉ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀªÀÅ
¨sÁUÀ±ÀB zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀ ºÉÆA¢ªÉ. CtĪÀ£ÄÀ ß ¸À«Äæ¹zÁUÀ vÁvÁÌ°PÀ E¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁÜ£¥ À ®
À l
è zÀ
12.7.3 ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À°è E¯ÉPÀmÁæ£ÀÄUÀ¼À
¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÁt§ºÀÄzÀÄ. F vÉgÉ£ÁzÀ J¯ÉPÁÖ礣À
¸ÁÜ£À ¥À®èlªÀ£ÀÄß «zÀÄå£Áä£À ªÀUÀåð ¥ÀjuÁªÀÄ CxÀªÁ
ZÀ®£É:
zsÀÈ«ÃPÀtvÀé ¥ÀjuÁªÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. F PɼÀV£À ¨sÁUÀUÀ¼À°è
¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è J¯É P ÁÖ ç £ À Ä UÀ ¼ À J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁÜ£À ¥À®èlUÀ¼À «zsÀUÀ¼À£ÀÄß PÀ°AiÉÆÃt.
ZÀ®£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀPÀæ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw¤AzÀ vÉÆÃj¸ÀÄvÁÛgÉ. 12.7.5 ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼°À è J¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À ªÀÄgÀÄ ºÀAaPɬÄAzÀ
¨É à gÉ ¨É à gÉ IÄt «zÀ Ä åzÀ È t à AiÀ Ä vÉ ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
§AzsÀUÀ¼ÀÄ GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ°è DUÀĪÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÀÄzsÉå ¸ÀºÀ¸ÀAAiÉÆÃUÀ §AzsÀ GAmÁzÁUÀ
EzÀÄ vÉÆÃj¸ÀÄ vÀÛzÉ. J¯ÉPÁÖç £ÀÄ UÀ¼ À eÉÆ Ãr J°è A zÀ §Azsz À À ºÉZÄÀ Ñ IÄt «zÀÄåzÈÀ tÂÃAiÀÄvÉ EgÀĪÀ ¥Àgª
À iÀ ÁtÄ«£À
¸ÀܼÁAvÀgÀUÉƼÀÄîªÀÅzÉÆà C°èAzÀ ªÀPÀæ¨ÁªÁtzÀ UÀÄgÀÄvÀÄ PÀqÉUÉ J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁAzÀævÉ ºÉZÁÑVgÀÄvÀÛzÉ. J¯ÉPÁÖ礣À
¥ÁægÀA¨sÀªÁV J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À eÉÆÃr ZÀ°¸ÀĪÀ ¸ÀܼÀPÉÌ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ F ZÀ°¸ÀÄ«PÉAiÀÄÄ zsÀÈ«ÃAiÀÄ ¸ÀºÀ¸ÀAAiÉÆÃUÀ
PÉÆ£ÉUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. §AzsU À ¼
À £
À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛª.É ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼
À °
À è
§AzsÀ zsÀÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄÄ ««zsÀ J¯ÉPÁÖç£ïÀ ¥ÀjuÁªÀÄ
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
PÉÆÃè gÉÆà FxÉãï (CH3CH2Cl) C£ÀÄß ¥ÀjUÀt¹  zÁUÀ
C–Cl §AzsÀªÀÅ zsÀÈ«ÃAiÀÄ ¸ÀºÀ¸ÀAAiÉÆÃUÀ §AzsÀªÁVzÉ.
E°è EAUÁ® -1 ¸Àé®à zsÀ£ÁvÀäPÀ (δ+) DªÉñÀªÀ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
PÉÆèÃj£ï ¸Àé®à IÄuÁvÀäPÀ (δ–). DªÉñÀªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀAvÉÀÛ
§AzsÀªÀÅ zsÀÈ«ÃPÀÈvÀUÉÆArzÉ. zsÀÄÈ«ÃAiÀÄ ¸ÀºÀ ªÉïɤì
§AzsÀUÀ¼À°è ¨sÁUÀ±ÀB E¯ÉPÁÖç¤Pï DªÉñÀªÀ£ÀÄß δ (qɯÁÖ)
¸ÀAPÉvÀ¢AzÀ ¸ÀÆa¸ÀÄvÁÛgÉ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ
¸ÀܼÁAvÀgÀªÀ£ÀÄß zÀÈ«ÃAiÀÄ §AzsÀzÀ δ+ ¤AzÀ ¨ÁtªÀ£ÀÄß
¥ÁægÀA©ü¹ δ– PÀqÉUÉ vÉÆÃj¸ÀĪÀÅzÀÄ.
δδ+ δ+ δ−
CH3 →CH2→Cl
2 1
EzÀgÀ eÉÆvÉUÉ EAUÁ®-1 ªÀÈ¢ÞUÉÆAqÀ vÀ£Àß ¨sÁUÀ±ÀB
À ÁvÀäPÀ DªÉñÀ¢AzÁV, ¥ÀPÌÀzÀ C-C §Azs¢
zs£ À AzÀ C¥ÀÆtð
J¯ÉPÁÖ礣À ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ£ÀÄß vÀ£Àß PÀqÉUÉ J¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÁV ¸Àé®à zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀÅ (δδ+ )
EAUÁ®-2 gÀ ªÉÄÃ®Æ ¨É¼ÀªÀtÂUÉ DUÀÄvÀÛzÉ. CAzÀgÉ E°è
δδ+ EAUÁ®-1 PÉÌ ºÉÆðPÉ ªÀiÁrzÁUÀ vÀÄ®£ÁvÀäPÀªÁV
PÀrªÉÄ zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀ£ÀÄß ¸ÀAPÉÃw¸ÀÄvÀÛzÉ. zsÀÄÈ«ÃAiÀÄC
– Cl §AzsÀªÀÅ ¥ÀPÀÌzÀ §AzsÀUÀ¼À zsÀÄÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß
¥É æ à gÉ Ã ¦¸À Ä vÀ Û z É . CAzÀ g É F vÉ g À £ ÁzÀ σ §Azs À z À
zsÀÄÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ ¥ÀPÀÌzÀ zsÀÄÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ σ §AzsÀ¢AzÀ
GAmÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.F
¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ªÀÄÄA¢£À §AzsÀUÀ½UÉ ªÀÄÄAzÀĪÀjAiÀÄÄvÀÛzÉ.
DzÀgÉ F ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ªÀÄzÀå ¥ÀæªÉò¹gÀĪÀ §AzsÀUÀ¼ÀÄ
ºÉ Z ÁÑ z À A vÉ ªÉ à UÀ ª ÁV PÀ r ªÉ Ä AiÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . ªÀ Ä vÀ Ä Û
ªÀÄÆgÀÄ §AzsÀUÀ¼À £ÀAvÀgÀ £À²¸ÀÄvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. F
¥É æ à gÀ u ÁvÀ ä P À ¥À j uÁªÀ Ä EAUÁ®zÀ ¥À g À ª À i ÁtÄ«UÉ
ºÉÆA¢PÉÆAqÀAvÉ EgÀĪÀ DzÉòvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ï
DªÉñÀ »A¥ÀqÉAiÀÄÄ«PÉ CxÀªÁ PÉÆqÀÄ«PÉAiÀÄ ¸ÁªÀÄxÀåðPÉÌ
¸ÀA§A¢ü¹gÀÄvÀz Û .É F ¸ÁªÀÄxÀåðzÀ DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É DzÉòvÀ
UÀÄA¥À£ÀÄß ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÉ vÀÄ®£ÁvÀäPÀªÁV J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
»A¥ÀqÉAiÀÄĪÀ CxÀªÁ J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß zÁ£ÀªÀiÁqÀĪÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÉAzÀÄ ªÀVÃðPÀj¸À§ºÀÄzÀÄ. ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ C£ÉÃPÀ EvÀgÉà UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁzÀ. £ÉÊmÉÆæà (- NO2),
¸ÉÊ£ÉÆà (- CN), PÁ¨ÁðQì (- COOH), F¸ÀÖgï (COOR),
Cj¯ÁQë (-OAr, GzÁ: – OC6H5) EvÁå¢UÀ ¼ É ® è ª À Ç
J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß »A¥ÀqÉAiÀÄĪÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁVªÉ. CzÀ®èzÉÃ
C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁzÀ «ÄxÉʯï (–CH3) ªÀÄvÀÄÛ FxÉʯï
(–CH2–CH3) UÀ¼ÀÄ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß zÁ£À
ªÀiÁqÀĪÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÉAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ.
367
¸ÀªÀĸÉå 12.14
F PɼÀV£À eÉÆÃr CtÄUÀ¼À°è AiÀiÁªÀ §AzsÀªÀÅ ºÉZÀÄÑ
zsÀÄÈ«ÃAiÀÄvÉ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ? (a) H3C-H, H3C-Br
(b) H3C-NH2, H3C-OH (c) H3C-OH,H3C-SH
¥ÀjºÁgÀ :
(a) C–Br, E°è Br EzÀÄ H VAvÀ ºÉZÀÄÑ J¯ÉPÁÖç£ï
IÄtvÀéªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
(b) C–O, (c) C–O
¸ÀªÀĸÉå 12.15
CH3CH2CH2Br, EzÀgÀ C–C §Azsz
À °
À è ¥ÉÃæ gÀuÁvÀäPÀ
¥ÀjuÁªÀĪÀÅ AiÀiÁªÀÅzÀgÀ°è Cw PÀrªÉÄAiÀiÁVzÉ?
¥ÀjºÁgÀ :
¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ (PÁAwÃAiÀÄvÉ - ¥ÀjªÀiÁtĪÀÅ
ªÀÄzÀå ¥ÀæªÉò¸ÀĪÀ §AzsÀUÀ¼À ¸ÀASÉå ºÉZÁÑzÀAvÉ
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀz
Û .É DzÀÝjAzÀ EAUÁ® -3 ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPz À À
£ÀqÄÀ «£À §Azsz À °À è EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀÄ.
12.7.6 C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£É
MAzÀÄ ¯Éë¸ï gÀZÀ£É¬ÄAzÀ §ºÀ¼ÀµÀÄÖ
¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ CtÄUÀ ¼ À ªÀ v À ð £É A iÀ Ä £À Ä ß
«ªÀj¸À®Ä DUÀĪÀÅ¢®è. EzÀPÉÌ GzÁºÀgÀuÉ
¨ÉAfãï KPÁAvÀgÀªÁV C–C KPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉAfãï
C=C ¢é§AzsÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ EzÀgÀ
ZÀQæÃAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄÄ EzÀgÀ «²µÀÖ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß
«ªÀj¸ÀĪÀÅzÀPÉÌ C¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀªÁVzÉ.
C–C KPÀ ªÀÄvÀÄÛ C=C ¢é§AzsÀUÀ½AzÁV ¨ÉAfãÀ
RArvÀªÁV JgÀqÀÄ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ §AzsÀ GzÀݪÀ£ÀÄß
¥ÀæzÀ²ð¸À¨ÉÃPÀÄ JA§ÄzÀ£ÀÄß ªÉÄð£À ¤gÀÆ¥ÀuɬÄAzÀ
w½AiÀħºÀÄzÀÄ. DzÁUÀÆå ¥ÁæAiÉÆÃVPÀªÁV ¨ÉAf£ï£À°è
C–C §Azs À z À zÀ Æ gÀ KPÀ g À Æ ¥À z À 139 pm JAzÀ Ä
PÀ A qÀ Ä »rAiÀ Ä ¯ÁVzÉ . EzÀ Ä C–C KPÀ § Azs À (154
pm) ªÀ Ä vÀ Ä Û C=C ¢é § Azs À z À (134 pm) ªÀ Ä zs À å ªÀ Ä
ªÀiË®å ºÉÆA¢zÉ. DzÀÝjAzÀ ¨ÉAfãï£À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
F ªÉÄð£ÀAvÉ ¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀªÁV ¥Àæw¤¢ü¸À®Ä ¸ÁzsÀå«®è.
¨ÉAfãÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄ ±ÀQÛAiÀÄļÀî vÀzÀÆæ¦Û gÀZÀ£ÉUÀ¼ÁzÀ I ªÀÄvÀÄÛ
II jAzÀ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁV CvÀÄåvÀÛªÀĪÁV ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ.
368 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

DzÀ Ý jAzÀ C£À Ä gÀ t £À ¹zÁÞAvÀ z À A vÉ ¨É A fä£À
£ÉÊd gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß AiÀiÁªÀÅzÉà F MAzÀÄ gÀZÀ£ÉUÀ½AzÀ
¸À ª À Ä ¥À ð PÀ ª ÁV ¤gÀ Æ ¦¸À ® Ä DUÀ Ä ªÀ Å ¢®è , §zÀ ¯ ÁV
EzÀÄ JgÀqÀÄ gÀZÀ£É (I ªÀÄvÀÄÛ II) UÀ¼À PÉ£Á¤PÀ¯ï
gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÆ J£ÀÄßvÁÛgÉ. C£ÀÄgÀuÉ£ÉAiÀÄ gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ PÁ®à¤PÀ
ªÀÄvÀÄÛ ªÉÊAiÀÄQÛPÀªÁV AiÀiÁªÀÅzÉà ¤dªÁzÀ CtĪÀ£ÀÄß
¥À æ w ¤¢ü ¸ À Ä ªÀ Å ¢®è . CªÀ Å UÀ ¼ À Ä £É Ê d gÀ Z À £ É U É CªÀ Å UÀ ¼ À
¸ÁªÀÄxÀåðzÀ C£ÀÄ¥ÁvÀzÀ ªÉÄÃ¯É PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ.
C£À Ä gÀ t £À P É Ì E£É Æ ßAzÀ Ä GzÁºÀ g À u É A iÀ i ÁV
£ÉÊmÉÆæëÄxÉãï£ÀÄß (CH3NO2) PÉÆqÀ§ºÀÄzÀÄ, CzÀ£ÀÄß
JgÀqÄÀ ¯Éë¸ï (I ªÀÄvÀÄÛ II) gÀZ£ À U
É ½
À AzÀ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ.
PɼÀV£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À°è JgÀqÀÄ §UÉAiÀÄ N-O §AzsÀUÀ½ªÉ.
DªÉñÀ ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ DªÉñÀ ¥Àæ¸ÀgÀt ºÉÆA¢zÀÝgÉ CzÀÄ
G½zÀªÀÅUÀ½VAvÀ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀĸÉå 12.16
CH3COO– zÀ C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj
ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ZÀ®£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀPÀæ¨Át¢AzÀ
vÉÆÃj¹j.
¥ÀjºÁgÀ :
ªÉÆzÀ®Ä gÀZÀ£É §gÉAiÀĨÉÃPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
eÉÆÃrAiÀiÁUÀzÉà EgÀĪÀ ªÉî¤ì E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀÆPÀÛ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ªÉÄÃ¯É Er. £ÀAvÀgÀ MAzÉÃ
¨ÁtªÀ£ÄÀ ß J¼ÉzÄÀ J¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À ZÀ®£É¬ÄAzÀ ¨ÉÃgÉ
gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqɬÄj.

DzÁUÀ Æ å £À ª À Ä UÉ w½zÀ Ä §gÀ Ä ªÀ Å zÉ Ã £É A zÀ g É

£ÉÊmÉÆæëÄxÉä£À JgÀqÀÄ N–O §AzsÀUÀ¼ÀÄ MAzÉà §AzsÀ ¸ÀªÀĸÉå 12.17
C¼ÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. (N–O KPÀ§AzsÀ §AzsÀ ªÀÄvÀÄÛ CH2=CH–CHO zÀ C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß
N–O ¢é§AzsÀUÀ¼À ªÀÄzsÀåzÀ°è) DzÀÝjAzÀ £ÉÊmÉÆæëÄxÉä£À §gɬÄj. PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀĪÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼À vÀÄ®£ÁvÀäPÀ
£ÉÊd gÀZÀ£ÉAiÀÄÄ I ªÀÄvÀÄÛ II gÀ C£ÀÄgÀt£À ºÉÊ©æqï CxÀªÁ ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
¨ÉgÉPÉAiÀÄ gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. £ÉÊd CtÄ«£À gÀZÀ£ÉAiÀÄ
±ÀQA
Û iÀÄÄ AiÀiÁªÀÅzÉà C£ÀÄgÀt£À gÀZ£
À U
É ½
À AvÀ PÀrªÉÄ EgÀÄvÀz
Û .É ¥ÀjºÁgÀ :

£ÉÊd gÀZÀ£ÉAiÀÄ ±ÀQÛ ªÀÄvÀÄÛ Cw PÀrªÉÄ ±ÀQÛ¬ÄgÀĪÀ

C£À Ä gÀ t £À gÀ Z À £ É A iÀ Ä £À q À Ä «£À ªÀ å vÁå¸À ª À £ À Ä ß ¥À æ w -
PÀA¥À£ÀzÀ ±ÀQÛ ¹ÜgÀvÉ CxÀªÁ C£ÀÄgÀt£À ¹ÜgÀvÁ±ÀQÛ
CxÀªÁ ¸ÀgÀ¼ÀªÁV C£ÀÄgÀt£À±ÀQÛ J£ÀÄßvÁÛgÉ. ªÀÄÄRåªÁzÀ
PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀĪÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼À ¸ÀASÉå ºÉZÁÑzÀAvÉ C£ÀÄgÀt£À
±ÀQÛAiÀÄÄ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ. PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀĪÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼À ±ÀQÛAiÀÄÄ
¸ÀªÀiÁ£ÀªÁVzÀÝ°è C£ÀÄgÀt£À ºÉaÑ£À ªÀĺÀvÀéªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉ¢zÉ.
¹ÜgÀvÉ : I > II > III
C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄĪÁUÀ F PɼÀV£À
¤AiÀĪÀÄUÀ¼À£ÀÄß C£Àé¬Ä¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. [I: Cw ºÉZÄÀ Ñ ¹Ügv À ,É ºÉa£
Ñ À ¸ÀASÉåAiÀÄ ¸Àº¸
À A
À AiÉÆÃUÀ
§AzsU À ¼ À ÄÀ ¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄd è £ÀPÀ
C£À Ä gÀ t £À gÀ Z À £ É U À ¼ À Ä (i) MAzÉ Ã ¹ÜwAiÀ Ä °è g À Ä ªÀ ¥À gÀ ª À i ÁtÄUÀ ¼À Ä CµÀ Ö P À ª ÁVªÉ ªÀ ÄvÀ ÄÛ «gÀ Ä zÀ Þ
©Ãd PÉÃAzÀæUÀ¼ÀÄ (ii) MAzÉà ¸ÀASÉåAiÀÄ eÉÆÃrAiÀÄ®èzÀ «zÀÄåzÁªÉñÀUÀ¼À ¨ÉÃ¥ÀÄðqÀÄ«PÉ EgÀĪÀÅ¢®è. II:
J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. ¥ÀæwPÀA¥À£ÀzÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼À°è, ºÉZÀÄÑ IÄt «zÀÄåzÁAiÀÄvÉ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉÄïÉ
AiÀ i ÁªÀ Å zÀ Ä Cw ºÉ Z À Ä Ñ ¸À º À ª É Ã ¯É ¤ ì §Azs À £ À U À ¼ À £ À Ä ß IÄuÁvÀäPÀ DªÉñÀ EgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÉZÀÄÑ zsÀ£À
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉAiÉÆÃ, J®è ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ CµÀÖPÀ (octet) «zÀÄåzÁAiÀÄvÉ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉÄÃ¯É zsÀ£ÁvÀäPÀ
J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉAiÉÆà qÀÄ¥Éèmï DVgÀĪÀ DªÉñÀ EgÀÄvÀÛzÉ.
d®d£À P À ºÉ Æ gÀ v À Ä ¥À r ¹ «gÀ Ä zÁÝDªÉ à ±À U À ¼ À PÀ r ªÉ Ä III: DªÀÄèd£ÀPÀªÀÅ zsÀ£ÁvÀäPÀ DªÉñÀªÀ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
¨ÉÃ¥ÀðqÀÄ«PÉ ºÉaÑ£À E¯ÉPÁÖç£ï IÄt DªÉñÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ EAUÁ®ªÀÅ IÄt DªÉñÀª£ À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉÄÃ¯É IÄt «zÀÄåzsÁªÉñÀ ºÁUÀÆ ºÉaÑ£À F gÀZÀ£É PÀrªÉÄ ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢zÉ].
zs£
À À «zÀÄåzÁªÉñÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À ªÉÄÃ¯É zs£ À À
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 369

¸ÀªÀĸÉå 12.18 £ÉÊmÉÆæà ¨ÉAfãï£ÀÀ°è J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁÜ£À ¥À®èlªÀ£ÀÄß

CH3COOCH3 zÀ £ÉÊd gÀZÀ£ÉUÉ I ªÀÄvÀÄÛ II PɼÀV£ÀAvÉ awæ¸À§ºÀÄzÀÄ.
gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ ºÉZÀÄÑ PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀĪÀÅ¢®è KPÉ,
«ªÀj¹.

+R CxÀªÁ  –R J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁÜ£¥

À ®
À l
è ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß
¥Àæw¤¢ü¸ÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ DzÉòvÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀjºÁgÀ : F PɼÀPÀAqÀAvÉ ªÀVðPÀj¸À§ºÀÄzÀÄ.
JgÀqÀÆ gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ «zÀÄåzÁªÉñÀ ¨ÉÃ¥ÀðqÀÄ«PÉUÉ +R ¥ÀjuÁªÀÄ – ºÁå¯ÉÆÃd£ï, –OH, –OR, –OCOR,
M¼À U É Æ ¼À Ä î ª À Å zÀ j AzÀ CªÀ Å UÀ ¼ À ºÉ Z À Ä Ñ ªÀ Ä ºÀ v À é –NH2, –NHR, –NR2, –NHCOR,
ºÉ Æ A¢®è . eÉ Æ vÉ U É gÀ Z À £ É - 1 gÀ ° è EAUÁ® – R ¥ÀjuÁªÀÄ – COOH, –CHO, >C=O, – CN, –NO2
C¥ÀÆtð CµÀÖPÀ ºÉÆA¢zÉ.
ZÀQæÃAiÀÄ CxÀªÁ vÉgÉzÀ PÁ§ð£ï ¸ÀgÀ¥À½AiÀÄ°è
¥ÀAiÀiÁðAiÀĪÁVgÀĪÀ KPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¢é§AzsÀ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ£ÀÄß
12.7.7 C£ÀÄgÀt£À ¥ÀjuÁªÀÄ
¸À A AiÀ Ä ÄUÀ ä ¥À z À Þ w J£À Ä ßªÀ g À Ä . F ªÀ å ªÀ ¸ É Ü UÀ ¼ À Ä
CtÄ«£À°è JgÀqÀÄ π-§AzsÀUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ CxÀªÁ MAzÀÄ C¸ÁªÀiÁ£Àå ªÀvÀð£ÉUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ;
π-§AzsÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀPÀÌzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉÄÃ¯É EgÀĪÀ 1.3-§ÆåmÁqÉʬģï, C¤°£ï, ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæèÉAf£ï
KPÀ eÉ Æ Ãr E¯É P ÁÖ ç £ ï £À q À Ä «£À ¥À j uÁªÀ Ä ¢AzÀ EvÁå¢. F ªÀ媸 À ÜÉ AiÀÄ°è π-J¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼ÄÀ ¸ÁÜ£ÁAvÀgU
À Æ
É AqÀÄ
GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀ zÀÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß C£ÀÄgÀt£À ¥ÀjuÁªÀÄ CtÄ«£À°è zsÀÄÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
JAzÀÄ ºÉüÀ§ºÀÄzÀÄ. 12.7.8 J¯ÉPÉÆÖçêÉÄjÃAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ
F ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ¸Àg¥
À ½À ªÀÄÆ®PÀ ªÀUÁðªÀuAÉ iÀiÁUÀÄvÀz
Û .É
C£ÀÄgÀt£ÀzÀ°è CxÀªÁ ªÉĸÉƪÉÄÃjAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄzÀ°è R EzÀÄ vÁvÁÌ°PÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁVzÉ. §ºÀħAzsÀ (¢é§AzsÀ
CxÀªÁ M ¥ÀjuÁªÀÄ JAzÀÆ ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀĪÀ JgÀqÀÄ CxÀªÁ wæçAzsÀ) ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
«zsÀUÀ½ªÉ. DPÀæªÀÄt ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼À G¥À¹ÜwAiÀÄ°è
ªÀiÁvÀæ F ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
(i) zsÀ£ÁvÀäPÀ C£ÀÄgÀt£À ¥ÀjuÁªÀÄ: (+R ¥ÀjuÁªÀÄ) ¥Àw
æ QæAiÀiÁPÁgÀzÀ ¨ÉÃrPÉ ªÉÄÃgÉUÉ ºÀAaPÉÆAqÀ eÉÆÃr
F ¥ÀjuÁªÀÄzÀ°è, J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄUÀä ªÀåªÀ¸ÉÜUÉ æ ÄÀ t ªÀiÁqÀĪÀ π-J¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À ¥ÀÆtð ªÀUÁðªÀuA
DPÀª É iÀÄÄ
ºÉ Æ A¢PÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ ¥À g À ª À i ÁtÄ CxÀ ª Á DzÉ Ã ²vÀ §ºÀħAzsÀPÉÌ ºÉÆA¢PÉÆAqÀ ¥ÀjªÀiÁtÄ«£ÀvÀÛ DUÀÄvÀÛzÉ.
UÀ Ä A¦¤AzÀ zÀ Æ gÀ P É Ì ªÀ U ÁðªÀ u É ºÉ Æ AzÀ Ä vÀ Û ª É . F JA§ÄzÁV EzÀ£ÀÄß ªÁåSÁ夸À¯ÁVzÉ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
jÃwAiÀÄ J¯ÉPÁÖç£ÀÄ ¸ÁÜ£À¥À®èlªÀÅ CtÄ«£À°è£À PÉ®ªÀÅ QæAiÉÄAiÀÄ PÉëÃvÀæ¢AzÀ DPÀæªÀÄtPÁj ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀªÀ£ÀÄß
¤²Ñ v À ¸ÁÜ£À U À ¼ À ° è E¯É P ÁÖ ç £ ï ¸ÁAzÀ æ v É ºÉ a Ñ g À Ä ªÀ A vÉ vÉUÉzÀÄ ºÁQzÀ vÀPÀëtªÉà F ¥ÀjuÁªÀÄ £À²¸ÀÄvÀÛzÉ.
C¤°Ã£À°ègÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄß F EzÀ£ÀÄß E ¢AzÀ ¥Àæw¤¢ü¸À¯ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À
PɼÀV£ÀAvÉ vÉÆÃj¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÁÜ£ÁAvÀgª À £ æÀ Át (
À ÄÀ ß ªÀP¨ ) UÀÄgÀÄw¤AzÀ vÉÆÃj¸ÀÄvÁÛg.É
J¯ÉPÉÆÖçêÉÄÃjAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À°è 2 «zsÀUÀ¼ÀÄ
(i) zsÀ£ÁvÀäPÀ J¯ÉPÉÆÖçêÉÄÃjAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ [+E ¥ÀjuÁªÀÄ]:
F ¥À j uÁªÀ Ä zÀ ° è §ºÀ Ä §Azs À z À π−J¯É P ÁÖ ç £ À Ä UÀ ¼ À Ä
¥Àæ w Qæ A iÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ
CAnPÉƼÀĪ î ÅÀ zÉÆà D ¥Àgª
À iÀ ÁtÄ«UÉ ªÀUÁðªÀuU
É Æ
É ¼ÀÄv
î z
ÛÀ .É
(ii) IÄuÁvÀäPÀ C£ÀÄgÀt£À ¥ÀjuÁªÀÄ (–R ¥ÀjuÁªÀÄ) : GzÁ:
F ¥ÀjuÁªÀÄzÀ°è J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄUÀä ªÀåªÀ¸ÉÜUÉ
(DPÀæªÀÄtPÁj
ºÉ Æ A¢PÉ Æ ArgÀ Ä ªÀ ¥À g À ª À i ÁtÄ CxÀ ª Á DzÉ Ã ²vÀ ¥ÀæwPÁgÀPÀ)
UÀÄA¦£ÉqÉUÉ ªÀUÁðªÀuÉ ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ
370 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

(ii) IÄuÁvÀ ä PÀ J¯É P É Æ Ö ç à ªÉ Ä ÃjAiÀ Ä ¥À j uÁªÀ Ä (–E C-H §AzsÀ GAlĪÀiÁqÀĪÀ J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ p PÀPÀëPÀzÀ
¥À j uÁªÀ Ä ) F ¥À j uÁªÀ Ä zÀ ° è §ºÀ Ä §Azs À z À π - ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°èzÀÄÝ SÁ° p PÀPÀëPÀPÉÌ ¸ÁÜ£ÁAvÀgÀUÉƼÀÄîvÀÛªÉ.
J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ F vÀgÀºÀzÀ CwPÀæ«Ä¸ÀÄ«PÉAiÀÄĪÀÅ PÁ¨ÉÆÃðzsÀ£À
CAnPÉƼÀÄîªÅÀ ¢®èªÇÉ Ã D ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À PÀqUÉ É ªÀUÁðªÀuÉ CAiÀiÁ£À£ÄÀ ß ¹ÜgU É ½¸ÀÄvÀÛz.É KPÉAzÀgÉ σ §Azsz
À Æ À À ¥ÀPÌÀ ¢AzÀ
UÉƼÀÄîvÀÛzÉ. GzÁ: J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzsÀævÉAiÀÄÄ zsÀ£À DªÉñÀªÀ£ÀÄß ZÀzÀÄj¸À®Ä
¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(DPÀæªÀÄtPÁj
¥ÀæwPÁgÀPÀ)

CPÀæªÀÄtPÁj ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀ
MAzÀÄ ªÉÃ¼É ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÉÆÖçêÉÄÃjAiÀÄ
¥À j uÁªÀ Ä UÀ ¼ À Ä ¥À g À ¸ À à g À «gÀ Ä zÀ Þ ¢QÌ £ À ° è PÁAiÀ Ä ð
¤ªÀð»¸ÀÄwÛzÝÀ gÉ J¯ÉPÆ É ÖçêÉÄÃjAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ ºÉZÄÀ Ñ ¥À¨ æ Ás ªÀ
±Á°AiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ.
12.7.9 Cwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV zsÀ£ÁvÀäPÀ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ
Cwà ¸À A AiÀ Ä ÄUÀ ä £ À ª À Å MAzÀ Ä ¸ÁªÀ i Á£À å ¹ÜjÃPÀ g À t ºÉa£Ñ À ¸ÀASÉåAiÀÄ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÄÀ CAnPÉÆArgÀĪÁUÀ
CAvÀ g ïPÀ æ ª À Ä ªÁVzÉ . ºÀ A aPÉ Æ ¼À î z À p PÀ P À ë P À « gÀ Ä ªÀ Cwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À CAvÀgÀQæAiÉÄ ªÀÄvÀÄÛ zsÀ£À CAiÀiÁ£À£ÀÄß
¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ C¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛªÀåªÀ¸ÉÛAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ ¹ÜgÀUÉƽ¸ÀÄ«PÉ ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. PÁ¨ÉÆðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
£ÉÃgÀªÁV CAnPÉÆArgÀĪÀ C¯ÉÌöʯï UÀÄA¦£À C—H vÀÄ®£ÁvÀäPÀ ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ vÉÆÃj¸ÀÄvÁÛgÉ.
§AzsÀzÀ σ E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ ¸ÁÜ£ÁAvÀgÀUÉƼÀÄîªÀÅzÀ£ÀÄß
CAnPÉÆArgÀĪÀ, ºÀAaPÉƼÀîzÀ p PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉ CxÀªÁ
C¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÉÆA¢UÉ s E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ ¨sÁUÀ±ÀB
¸ÀAAiÀÄÄUÀäªÀÅ ºÉÆAzÀĪÀÅzÀ£ÀÄß. EzÀÄ M¼ÀUÉÆArzÉ. CwÃ
¸ÀAAiÀÄÄUÀä£ÀªÀÅ MAzÀÄ ±Á±ÀévÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁVzÉ.
Cw ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄß w½zÀÄPÉƼÀî®Ä, Dwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ C°ÌãïUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ
( FxÉ Ê ¯ï PÁ¨É Æ ðÃzs À £ À CAiÀ i Á£À Ä ) £À C¯ÉÌöʯï CjãïUÀ¼À°è ¸ÀºÀ ¸ÀA¨sÀ«¸ÀÄvÀÛzÉ.
GzÁºÀgu À É vÉUz É ÄÀ PÉÆAqÁUÀ zs£
À ÁvÀäPÀ DªÉñÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ avÀ æ 12.4(b) ªÀ Å Cwà ¸À A AiÀ Ä ÄUÀ ä £À ¢ AzÁV
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ SÁ° p PÀPÀëPÀ ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. D°ÌãÀ¯ÁèUÄÀ ªÀ J¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À ¸ÁÜ£ÁAvÀgª
À £
À ÄÀ ß vÉÆÃj¸ÀÄvÀz
Û .É
«ÄxÉʯï UÀÄA¦£À C-H §AzsÀUÀ¼À°è MAzÀÄ SÁ° p PÀPÀëPÀ
¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°ègÀÄvÀÛzÉ avÀæ 12.4 (a) zÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ
Cwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À

§AzsÀ

avÀæ 12.4(b) ¥ÉÆæ¦Ã£ÀzÀ°è Cw ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£ÀªÀ£ÀÄß

PÁ§ð¤ß£À SÁ° vÉÆÃj¸ÀĪÀ PÀPÀëPÀ CPÀÈw
PÀPÀëPÀ
avÀæ 12.4 (a) FxÉʯï zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ«£À°è C¯ÉÃ
Cwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÄÀ ß ºÀ®ªÁgÀÄ «zsU À ¼
À ° À è
¸ÀAAiÀÄÄUÀä£ÀªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ PÀPÀëPÀ DPÀÈw.
PÁt§ºÀÄzÀÄ. CzÀgÀ°è MAzÀÄ «zsÀªÀÅ C£ÀÄgÀt£À¢AzÀ
C—H §Azs À ª À Å ¨s Á UÀ ± À B CAiÀ i Á¤£À UÀ Ä tzs À ª À Ä ð
ºÉÆAzÀĪÀÅzÁVzÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 371

12.8 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU

Û ¼
À À ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸ÀĪÀ «zsÁ£ÀU¼
À ÄÀ :
MªÉ Ä ä £É Ê ¸À V ðPÀ ªÀ Ä Æ®¢AzÀ ºÉ Æ gÀ v É U É z À CxÀ ª Á
¥ÀæAiÉÆÃUÁ®AiÀÄzÀ°è ¸ÀA±Éèö¹zÀ MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞPÀj¸ÀĪÀ CUÀvÀåvɬÄgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞPÀj¸À®Ä, ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ ¸Àé¨sÁªÀ ªÀÄvÀÄÛ
CzÀgÀ°ègÀĪÀ PÀ®ä±ÀUÀ¼À DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ
«zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtzÀ°è ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV C£ÀĸÀj¸À¯ÁUÀĪÀ
vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ EAwªÉ.
(i) GvÀàvÀ£À
(ii) ¸ÀàlQÃPÀgÀt
(iii) ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ
(iv) «¨sÉÃzÁvÀäPÀ GzÀÝgÀuÉ
(v) ªÀtð«±ÉèõÀuÉ
Cwà ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£ÀªÀ£ÀÄß §AzsÀ«®èzÀ C£ÀÄgÀt£À JAzÀÄ CAwªÀĪÁV, MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ ¥Àj±ÀÄzÀÞvÉAiÀÄ£ÀÄß
¸ÀºÀ ¥ÀjUÀt¸À§ºÀÄzÀÄ. CzÀ g À PÀ g À U À Ä ªÀ CxÀ ª Á PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä ªÀ £ À Ä ß
¸ÀªÀĸÉå 12.19
+ + +
PÀAqÀÄ»rAiÀÄĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¤zsÀðj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÉaÑ£À
(CH3)3C EzÀÄ CH3CH2 ªÀÄvÀÄÛ CH3 VAvÀ ºÉZÄÀ Ñ ±ÀÄzÀÞ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¤RgÀ PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¹ÜgÀvɺÉÆA¢zÉ VAvÀ PÀrªÉÄ ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û À ¥Àj±ÀÄzÀÞvAÉ iÀÄ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸ÄÀ ªÀ ºÉƸÀ «zsÁ£ÀU¼
À ÄÀ
zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ DVzÉ KPÉ? «ªÀj¹j.
««zsÀ jÃwAiÀÄ ªÀtð«±ÉèõÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ gÉÆûvÀvÀézÀ
¥ÀjºÁgÀ+ : vÀAvÀæUÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹ªÉ.
(CH3)3C MlÄÖ MA§vÀÄÛ (9) C–H §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß
+
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ CH3CH2VAvÀ ºÉZÀÄÑ Cwà 12.8.1 GvÀàvÀ£À
+
¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À CAvÀgÀ QæAiÉÄ ºÉÆA¢zÉ. CH3 PÉ®ªÀÅ WÀ£À ªÀ¸ÄÀ ÛU¼
À £
À ÄÀ ß PÁ¬Ä¹zÁUÀ, WÀ£À ¹Üw¬ÄAzÀ zÀª æ À
£À°è SÁ° p PÀPÀëPÀªÀÅ C-H §AzsÀ ºÉÆA¢ügÀĪÀ ¹ÜwUÉ ºÉÆÃUÀzÉAiÉÄà D« ¹ÜwUÉ ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
¸ÀªÀÄvÀ®PÉÌ ®A§ªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀgÀ eÉÆvÉ- ¤ÃªÀÅ F »AzÉ PÀ°w¢ÝÃj. ªÉÄð£À vÀvéÀª£ À ÄÀ ß Dzsj
À ¹gÀĪÀ
+
PÉ Æ rPÉ Æ ¼À Ä î ª À Å ¢®è , »ÃUÉ CH3 PÀ r ªÉ Ä Cwà ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀt vÀAvÀæªÀ£ÀÄß GvÀàvÀ£À J£ÀÄߪÀgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EzÀ£ÀÄß
¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢zÉ. GvÀàv£À U
À Æ
É ¼ÀÄîªÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª Û £
À ÄÀ ß GvÀà£U
À Æ
É ¼ÀîzÀ PÀ®ä±UÀ ½
À AzÀ
¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
12.7.10 ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À «zsÀUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁvÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 12.8.2 ¸ÀàlQÃgÀt

¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ EzÀÄ WÀ£À ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtPÉÌ §¼À¸ÀĪÀ
ªÀVÃðPÀj¸À§ºÀÄzÀÄ CvÀåAvÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå vÀAvÀæUÀ¼À¯ÉÆèAzÁVzÉ. MAzÀÄ ¸ÀÆPÀÛ
(i) DzÉòvÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ zÁæªÀtzÀ°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ ªÀÄvÀÄÛ PÀ®ä±ÀUÀ¼À PÀgÀUÀÄ«PÉAiÀÄ
(ii) ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß EzÀÄ DzsÀj¹zÉ. C¢üPÀ GµÀÚvÉAiÀÄ°è ¸ÁPÀµÀÄÖ
(iii) ªÀdð£Á QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ PÀgÀUÀĪÀ DzÀgÉ PÉÆoÀr vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è «ÄvÀªÁV PÀgÀUÀ§®è
(iv) ¥ÀÄ£Àgï «£Áå¸À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ zÁæªPÀ z À °
À è C±ÀÄzÀÞ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛª£
À ÄÀ ß PÀgV
À ¸À¯ÁUÀÄvÀÛz.É
F zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ¸ÁjÃPÀj¹ §ºÀÄvÉÃPÀ ªÀÄnÖV£À ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ
¤ÃªÀÅ F J®è ¥ÀæwQæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß 12£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è WÀlPÀ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. EAxÀºÀ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß
13 gÀ°è C¨sÀ幸ÀÄ«j. vÀt¹zÁUÀ ¸ÀànQÃPÀgÀtUÉÆAqÀÄ ºÉÆgÀºÉƪÀÄÄäªÀ ±ÀÄzÀÞ
372
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ¸ÉÆù ¨ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ±ÉÆâüvÀ
(¸É Æ Ã¹ §AzÀ zÀ æ ª À ) ªÀ Å PÀ ® ä ± À U À ¼ À £ À Ä ß ªÀ Ä vÀ Ä Û C®à
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ
MAzÀÄ zÁæªÀPÀzÀ°è C¢üPÀªÁV PÀgÀUÀĪÀAwzÀÄÝ, ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ
zÁæªÀPÀzÀ°è wÃgÁ PÀrªÉÄ PÀgÀUÀĪÀAwzÀÝgÉ, EªÀÅUÀ¼À
«Ä±Àtæ zÀ°è ¸Àn
à QÃgÀtªÀ£ÄÀ ß vÀȦÛPg
À ª
À ÁV ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÁVzÉ.
zÁæªÀtPÉÌ §tÚ ¤ÃqÀĪÀ PÀ®ä±ÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀQæÃAiÀÄ E¢Ý°£À
ªÉÄÃ¯É ºÉÆgÀ»Ãj¹ vÉUÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÉÆðPÉAiÀÄļÀî
PÀgÀUÀÄ«PɬÄgÀĪÀ PÀ®ä±ÀUÀ½zÀÝ°è ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtPÉÌ
¥ÀÄ£ÀgÁªÀwðvÀ ¸ÀànQÃPÀgÀtzÀ CUÀvÀå«gÀÄvÀÛzÉ.
12.8.3 ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ
F ¥ÀæªÀÄÄR «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß (i) ¨ÁµÀà²Ã® zÀæªÀUÀ¼À£ÀÄß
¨sÁµÀà²Ã®ªÀ®èzÀ PÀ®ä±ÀUÀ½AzÀ ªÀÄvÀÄÛ (ii) PÀÄ¢AiÀÄĪÀ
©AzÀ Ä UÀ ¼ À ° è ¸ÁPÀ µ À Ä Ö ªÀ å vÁå¸À « gÀ Ä ªÀ zÀ æ ª À U À ¼ À £ À Ä ß
GµÀÚvÁªÀiÁ¥ÀPÀ
¥sÁè¸ÀÌ
avÀæ 12.5 ¸ÀgÀ¼À ¨sÀnÖE½¸ÀÄ«PÉ: gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ zÀæªÀåzÀ D«UÀ¼À£ÀÄß ¸ÁA¢ææÃPÀj¹, zÀæªÀªÀ£ÀÄß PÉƤPÀ¯ï ¥sÁè¸ÀÌ£À°è ¸ÀAUÀ滹zÉ
gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç
¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä C£ÀĸÀj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ
©AzÀ Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ zÀ æ ª À U À ¼ À Ä ¨É à gÉ ¨É à gÉ
vÁ¥ÀªiÀ Á£ÀU¼ À ° À è D«AiÀiÁUÀÄvÀª
Û .É F D«UÀ¼£ À ÄÀ ß vÀt¹  zÁUÀ
GAmÁUÀĪÀ zÀæªÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀævÉåÃPÀªÁV ¸ÀAUÀ滸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ vÀAvÀæ¢AzÀ PÉÆèÃgÉÆÃ¥sÁgÀA (PÀÄ.©A.
334 K) ªÀÄvÀÄÛ C¤°Ã£ï (PÀÄ.©A. 457 K) UÀ¼À£ÀÄß
¸ÀÄ®¨sÀªÁV ¨ÉÃ¥Àðr¸À§ºÀÄzÀÄ (avÀæ 12.5) F zÀæªÀ
«Ä±Àtæ ªÀ£ÄÀ ß MAzÀÄ zÀÄAqÀÄ vÀ¼z À À ¥sÁ¸è ÌÀ£° À è vÉUz É ÄÀ PÉÆAqÀÄ
JZÀÑjPɬÄAzÀ PÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. PÀÄ¢AiÀÄĪÁUÀ, PÀrªÉÄ
PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ CA±ÀzÀ D«AiÀÄÄ
ªÉÆzÀ®Ä gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. ¸ÁAzÀæPÁgÀPÀªÀ£ÀÄß §¼À¹
D«AiÀ Ä £À Ä ß ¸ÁA¢æ æ à PÀ j ¹, zÀ æ ª À ª À £ À Ä ß ¸À A UÁæ º À P À z À ° è
¸ÀAUÀ»æ ¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. C¢üPÀ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ
CA±ÀzÀ D«AiÀÄÄ £ÀAvÀgÀ gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ ºÁUÀÆ EzÀgÀ
zÀæªÀªÀ£ÀÄß ¥ÀævÉåÃPÀªÁV ¸ÀAUÀ滸À§ºÀÄzÀÄ.
vÉƼɪÀÄjUÉUÉ
¸ÁAzÀæÀPÁgÀPÀ
¤Ãj£À M¼ÀºÀjªÀÅ
zÀæªÀ ªÀ¸ÀÄÛ
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 373

DA²PÀ-¨sn À Ö E½¸ÀÄ«PÉ: JgÀqÄÀ zÀª æ U

À ¼
À À PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄUÀ¼À ®¨sÀå«gÀÄvÀÛªÉ. MAzÀÄ CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§ªÀÅ KgÀÄwÛgÀĪÀ
£ÀqÄÀ «£À ªÀåvÁ帪 À ÅÀ ºÉa®
Ñ ¢
è zÀÝg,É CªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß ¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä D«UÀ ¼ À ªÀ Ä vÀ Ä Û E½AiÀ Ä ÄwÛ g À Ä ªÀ ¸ÁA¢ü æ à PÀ È vÀ zÀ æ ª À z À
¸ÀgÀ¼À ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¯ÁUÀĪÀÅ¢®è. £ÀqÀÄªÉ GµÀÚ«¤ªÀÄAiÀĪÁUÀ®Ä §ºÀ¼ÀµÀÄÖ ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ£ÀÄß
CAvÀºÀ zÀæªÀUÀ¼À ¨sÁµÀàUÀ¼ÀÄ MAzÉà vÁ¥ÀªÁå¦ÛAiÀÄ°è MzÀV¸ÀÄvÀÛzÉ. CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§zÀ°è ¸ÁA¢üæÃPÀj¸ÀÄwÛgÀĪÀ
gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀÄ eÉÆvÉeÉÆvÉUÉà ¸ÁA¢æPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. MAzÀµÀÄÖ zÀæªÀªÀÅ ªÉÄïÉÃgÀÄwÛgÀĪÀ D«UÀ½AzÀ GµÀÚªÀ£ÀÄß
EAvÀºÀ ¥ÀæPÀgÀtUÀ¼À°è CA²PÀ ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉzÀÄ ªÀÄgÀÄ D«AiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. DUÀ PÀrªÉÄ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ
C£ÀĸÀj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F vÀAvÀz æ °À è zÀª æ À «Ä±Àt æ zÀ D«AiÀÄ£ÀÄß ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ CA±ÀªÀÅ D«AiÀÄ°è C¢üPÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
¸ÁA¢æÃPÀj¸ÀĪÀ ªÉÆzÀ®Ä CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§zÀ ªÀÄÆ®PÀ PÀrªÉÄ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ CA±ÀzÀ D«AiÀÄÄ
ºÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§ªÀ£ÀÆß zÀÄAqÀÄ ¸ÀÛA§zÀ ªÉÄîÄÛ¢UÉ KgÀÄvÀÛzÉ. ªÉÄÃ¯É vÀ®Ä¦zÁUÀ, PÀrªÉÄ
vÀ¼ÀzÀ ¥sÁè¸ÀÌ£À ¨Á¬ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É C¼ÀªÀr¸À¯ÁVgÀÄvÀÛzÉ. PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ CA±À z À D«AiÀ Ä Ä
(avÀæ 12.6,). ±ÀÄzÀÞªÁV, ¸ÁAzsÀæPÁgÀPÀzÀ ªÀÄÆ®PÀ ºÁzÀÄ, ±ÀÄzÀÞ zÀæªÀªÀÅ
PÀrªÉÄ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ zÀæªÀzÀ ¸À A UÀ æ º À t zÀ ° è ¸À A UÀ æ º À ª ÁUÀ Ä vÀ Û z É . ¸À v À v À ª ÁV MAzÀ Ä
D«UÀ ½ VAvÀ ªÉ Æ zÀ ® Ä C¢ü P À PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä ¸ÀgÀt §nÖ E½¹zÀ £ÀAvÀgÀ, ¥Áè¸ÀÌ£À°è G½zÀ zÀæªÀªÀÅ
ºÉÆA¢gÀĪÀ zÀª æ zÀ À D«UÀ¼ÄÀ ¸ÁAzÀU æ ÆÉ ¼ÀÄîvª ÛÀ .É CA²ÃPÀgt
À C¢ü P À PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ CA±À ¢ AzÀ
¸ÀA
Û §zÀ°è ªÉÄîPÉÌ KgÀÄwÛgÄÀ ªÀ D«UÀ¼° À è ºÉZÄÀ Ñ ¨sÁµÀà²Ã®zÀ ¸ÀªÀÄÈzÀÞªÁUÀÄvÀÛzÉ. CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§zÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ
CA±ÀªÀÅ C¢üPÀUÉƼÀÄîwÛgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁA¢æÃPÀgt À ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁ¶àÃPÀgt À WÀlPÀª£ À ÄÀ ß ¸ÉÊzÁÞAwPÀ vÀmÖÉ
D«UÀ ¼ À Ä CA²ÃPÀ g À t ¸À Û A §zÀ ªÉ Ä Ã®ÄÛ ¢ AiÀ Ä £À Ä ß JAzÀÄ PÀgA É iÀÄÄvÁÛg.É ªÁtÂfåPÀªÁV, £ÀÆgÁgÀÄ vÀmÖÉU½ À gÀĪÀ
vÀ®Ä¥ÀĪÀ ºÉÆwÛUÉ CªÀÅ ºÉZÀÄÑ ¨sÁ¶à²Ã®zÀ CA±À¢AzÀ ¸ÀÛA§UÀ¼ÄÀ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛª.É ¥ÉmÆ É Ãæ °AiÀÄA GzÀåªÄÀ zÀ°è PÀZÁÑ
¸ÀªÀÄÈzÀÞUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ. avÀæ 12.7gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ vÉÊ®zÀ ««zsÀ CA±ÀUÀ¼À£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀÅzÀÄ CA²PÀ ¨sÀnÖ
CA²ÃPÀgÀt ¸ÀÛA§UÀ¼ÀÄ ««zsÀ UÁvÀæ ªÀÄvÀÄÛ «£Áå¸ÀUÀ¼À°è E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄÄ vÁAwæPÀ C£ÀéAiÀÄUÀ¼À¯ÉÆèAzÁVzÉ.

GµÀÚvÁªÀiÁ¥ÀPÀ

vÉƼɪÀÄjUÉUÉ

¸ÁAzsÀæPÁgÀPÀ
¨sÀwðUÉÆAqÀ
CA²ÃPÀgÀt vÉQÌPÀ
¸ÀÛA¨sÀ

¨sÀn֬Ľ¸À¨ÉÃPÁzÀ ¤Ãj£À
zÀæªÀ M¼À¥ÀæªÉñÀPÀ
vÉÊ® ¥ÁvÉæ

¨sÀn֬Ľ¹zÀ zÀæªÀ

avÀæ 12.6 CA²PÀ ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ: PÀrªÉÄ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ CA±ÀzÀ D«UÀ¼ÀÄ ¸ÀÛA§PÉƼÀªÉAiÀÄ ªÉÄîÄÛ¢UÉ ªÉÆzÀ®Ä
vÀ®Ä¦ £ÀAvÀgÀ C¢üPÀ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ CA±ÀzÀ D«UÀ¼ÀÄ vÀ®Ä¥ÀÄvÀÛªÉ.
374 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

vÀVÎzÀ MvÀÛqÀzÀ°è ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ: F «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß

Cwà ºÉZÀÄÑ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ zÀæªÀUÀ¼À£ÀÄß
ªÀÄvÀÄÛ vÀªÀÄä PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ PÀrªÉÄ
vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è «WÀl£ÉUÉƼÀÄîªÀ zÀæªÀUÀ¼À£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸À®Ä
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. CAvÀºÀ zÀæªÀUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À ªÉÄïÉäöÊ
ªÉÄð£À MvÀq Û ª
À £ À ÄÀ ß vÀVθÄÀ ªÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ vÀªÄÀ ä PÀÄ¢AiÀÄĪÀ
©AzÀÄ«VAvÀ PÀrªÉÄ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è PÀÄ¢AiÀÄĪÀAvÉ
ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ zÀæªÀzÀ D« MvÀÛqÀªÀÅ ¨ÁºÀå
CxÀªÁ ¤ªÁðvÀzÀ ¥ÀA¦£À (avÀæ 12.8) ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ
UÁf£À ªÀÄtÂUÀ¼ÀÄ vÀ V θÀ ¯ ÁUÀ Ä vÀ Û z É . F vÀ A vÀ æ ª À £ À Ä ß §¼À ¹ ¸Á§Æ£À Ä
GzÀåªÀÄzÀ°è §¼ÀPÉAiÀiÁUÀĪÀ ¥ÀævÁåªÀÄè¢AzÀ Vè¸ÀgÁ®£ÀÄß
¨ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
ºÀ¨É ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ: F vÀAvÀæªÀ£ÀÄß ºÀ¨É¬ÄAzÀ
D«AiÀ i ÁUÀ Ä ªÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û ¤Ãj£À ° è «°Ã£À ª ÁUÀ ¢ gÀ Ä ªÀ
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä C£Àé¬Ä¸ÀÄvÁÛgÉ. GV ¨sÀnÖ
E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è ºÀ¨É GvÁàzÀPÀ¢AzÀ ºÀ¨ÉAiÀÄ£ÀÄß ¨sÀnÖ
E½¸À¨ÉÃPÁzÀ zÀæªÀªÀżÀî PÁ¬Ä¹gÀĪÀ ¹Ã¸ÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ
¸ÀgÀ¼À ¨sÀwðªÀiÁrzÀ G§Äâ vÀmÉÖ ºÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. D«AiÀiÁUÀ§®è ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
¸ÀÛA§ ¸ÀÛA§
ªÀÄvÀÄÛ ºÀ¨AÉ iÀÄ «Ä±Àt æ ªÀ£ÄÀ ß ¸ÁA¢æÃPÀj¹ ¸ÀAUÀ» æ ¸À¯ÁUÀÄvÀz Û .É
avÀæ 12.7 «©ü£Àß §UÉAiÀÄ DA²PÀzÀ°è ¸ÀÛA¨sÀUÀ¼ÀÄ D£ÀAvÀgÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀ ¯Á°PÉAiÀÄ£ÀÄß §¼À¹ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛª£ À ÄÀ ß

¤®ÄUÀrAiÀiÁgÀ
ªÀiÁ£ÉÆëÄÃlgï

vÉƼɪÀÄjUÀUÉ
UÁ½AiÀÄ£ÀÄß
¤AiÀÄAwæ¸À®Ä
¯ÉÆêÀÄ£Á¼À

¤ªÁðvÀ ¥ÀA¥ÀÄ

¤Ãj£À
M¼ÀºÀjªÀÅ
¨sÀnÖ E½¹zÀ zÁæªÀ

avÀæ 12.8 vÀVÎzÀ MvÀq

Û z
À °
À è ¨sn
À Ö E½¸ÀÄ«PÉ: MvÀq
Û ª
À £
À ÄÀ ß vÀVθÄÀ ªÀÅzÀjAzÀ MAzÀÄ zÀª
æ À vÀ£ßÀ D« MvÀq
Û QÀ ÌAvÀ PÀrªÉÄ vÁ¥ÀªiÀ Á£Àz°
À è PÀÄ¢AiÀÄÄvÀz
Û .É
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 375

gÀPÀëuÁ£À½PÉ

vÉƼɪÀÄjUÉUÉ

¸ÁA¢üæÃPÀj¹vÀ
¤Ãj£À ¨sÁµÀà

¤ÃgÀÄ ¨sÀnÖ E½¸ÀĪÀ

¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ

¤Ãj£À M¼ÀºÀjªÀÅ

¤ÃgÀÄ
¨sÀnÖ E½¹zÀ zÀæªÀ

avÀæ 12.9 ºÀ¨É ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ, ºÀ¨É¬ÄAzÀ D«UÉƼÀÄîªÀ CA±ÀªÀÅ D«AiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. D ¨sÁµÀàªÀ£ÀÄß ¸ÁA¢ææPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ

¤Ãj¤AzÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. GV ¨sn À Ö E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è, 12.8.5 ªÀtð «±ÉèõÀuÉ

¸ÁªÀAiÀĪÀ zÀª æ À (p1) ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj¤AzÁV (p2) GAmÁUÀĪÀ
MlÄÖ D« MvÀÛqÀªÀÅ ªÁvÁªÀgÀtzÀ MvÀÛqÀPÉÌ ¸ÀªÀÄ£ÁzÁUÀ
zÀæªÀªÀÅ PÀÄ¢AiÀÄÄvÀÛzÉ. CAzÀgÉ p = p1 + p2. p2 VAvÀ
p1 PÀ r ªÉ Ä ¬ÄgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ zÀ æ ª À ª À Å vÀ £ À ß
PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä «VAvÀ PÀ r ªÉ Ä vÁ¥À ª À i Á£À z À ° è
D«AiÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . DzÀ Ý jAzÀ , «Ä±À æ t zÀ ° è £ À MAzÀ Ä
ªÀ ¸ À Ä Û ª À Å ¤ÃgÁVzÀ Ä Ý, E£É Æ ßAzÀ Ä . ¤Ãj£À ° è PÀ g À U À z À
ªÀ¸ÀÄÛªÁVzÀÝgÉ, DUÀ D «Ä±ÀætªÀÅ 373K UÉ ºÀwÛgÀzÀ
DzÀgÉ CzÀQÌAvÀ PÀrªÉÄ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀzÀ°è PÀÄ¢AiÀÄÄvÀÛzÉ.
»ÃUÉ ¹UÀĪÀ D ªÀ¸ ÀÄ Û ªÀÄ vÀÄ Û ¤Ãj£À «Ä±À æ t ªÀ £ À Äß
¨É à ¥À ð r¸À Ä ªÀ ¯Á°PÉ ¬ ÄAzÀ ¨É à ¥À ð r¸À § ºÀ Ä zÀ Ä .
C¤°£ï-¤Ãj£À«Ä±Àæt¢AzÀ C¤°Ã£À£ÀÄß F vÀAvÀæ¢AzÀ
¨ÉÃ¥Àðr¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ (avÀæ 12.9)
ªÀ t ð «±É è à µÀ u É A iÀ Ä Ä «Ä±À æ t UÀ ¼ À £ À Ä ß CªÀ Å UÀ ¼ À
WÀlPÀU¼ À £
À ÁßV ¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä, ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼ À £
À ÄÀ ß ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸À®Ä
ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À ¥À j ±À Ä zÀ Þ vÉ A iÀ Ä £À Ä ß ¥À j ÃQë ¸ À ® Ä
ªÁå¥ÀPÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR vÀAvÀæªÁVzÉ.
Væ à Pï ±À § Ý PÉ Æ æ à ªÀ i Á CAzÀ g É ªÀ t ð¢AzÀ
PÉÆæªÀiÁmÉÆÃUÀæ¦ü (ªÀtð«±ÉèõÀuÉ) ºÉ¸ÀgÀÄ §A¢gÀÄvÀÛzÉ
KPÉAzÀgÉ ªÉÆzÀ®¨ÁjUÉ ¸À¸åÀ U¼ À °À gè ÄÀ ªÀ ªÀtðzÀ ªÀ¸ÄÀ U Û ¼
À £À ÄÀ ß
¨É à ¥À ð r¸À Ä «PÉ U É F «zs Á £À ª À £ À Ä ß §¼À ¸ À ¯ ÁUÀ Ä wÛ v À Ä Û .
WÀ£À CxÀªÁ zÀæªÀ gÀÆ¥ÀzÀ°ègÀĪÀ ¹ÜgÀ ¥ÁæªÀ¸ÉÜ ªÉÄïÉ
ªÀ¸ÀÄÛ«£À «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß F vÀAvÀæeÁÕ£ÀzÀ°è Ej¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ.
±ÀÄzÀÞzÁæªÀPÀ CxÀªÁ zÁæªÀPÀzÀ «Ä±Àæt CxÀªÁ C¤®ªÀ£ÀÄß
¹ÜgÀ ¥ÁæªÀ¸ÉÜ ªÀÄÄSÁAvÀgÀ ºÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. «Ä±ÀætzÀ
««zsÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ PÀæªÉÄÃtªÁV MAzÀjAzÀ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ
¨É à ¥À ð r¸À ® à q À Ä vÀ Û ª É F ZÀ ° ¸À Ä ªÀ ¥Áæ ª À ¸ É Ü AiÀ Ä £À Ä ß
376 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

ZÀ®£Á¥ÀæªÀ¸ÉÜ J£ÀÄߪÀgÀÄ. M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ vÀvÀézÀ DzsÁgÀzÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ªÉÄ®ÄÛ¢AiÀÄ ºÀwÛgÀ G½zÀÄPÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ ºÁUÀÆ
ªÉÄïÉ, ªÀtð«µÉèñÀuÉAiÀÄ£ÀÄß ««zsÀ ¥ÀæPÁgÀUÀ¼À£ÁßV E£ÀÄß½zÀªÀÅ ¸ÀÜA¨sÀ ««zsÀ CAvÀgÀzÀ°è PɼÀ§gÀÄvÀÛªÉ (avÀæ
«AUÀr¸À¯ÁVzÉ. EªÀÅUÀ¼À°è JgÀqÀÄ «zsÀUÀ¼ÀÄ: 12.11)
(a) C¢üZÀƵÀuÉ ªÀtð«±ÉèõÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ
(b) «¨sÉÃzÁvÀäPÀ ªÀtð«±ÉèõÀuÉ
(a) C¢ü Z À Æ µÀ u É ªÀ t ð«±É è à µÀ u É : C ¢ ü Z À Æ µ À u É
ªÀtð«µÉèñÀuÉAiÀÄÄ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ zÁæªÀPÀ
C¢ü Z À Æ µÀ P À z À ªÉ Ä Ã¯É ¨É à gÉ ¨É à gÉ ¥À æ ª À i ÁtUÀ ¼ À ° è
C¢üZÀƵÀuÉUÀ¼ÀÄîvÀÛzÉ JA§ CA±ÀªÀ£ÀÄß DzsÀj¹zÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
«Ä±Àæt
d°ÃAiÀÄ
¥ÀzÀgÀzÀ°ègÀĪÀ C¢üZÀƵÀPÀ
zÁæªÀPÀ ¥ÀzÀgÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
(¹ÜgÀ CªÀ¸ÉÜ)
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
UÁf£À GuÉÚ
d°ÃAiÀÄ
¥ÀzÀgÀzÀ°ègÀĪÀ
¸ÁªÀAiÀĪÀ d°ÃªÀ ¥ÀzÀgÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ avÀæ.12.11 ¸ÀÛA¨sÀ ªÀtð «±ÉèõÀ£É: «Ä±ÀætzÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ
¨ÉÃ¥ÀðqÀÄ«PÉAiÀÄ ««zsÀ ºÀAvÀUÀ¼ÀÄ.

«±ÉèõÀuÉAiÀÄ ªÉÆzÀ®Ä «±ÉèõÀuÉAiÀÄ £ÀAvÀgÀ vɼÀÄ ¥ÀzÀgÀÄ ªÀtð «±ÉèõÀuÉ: vÉ ¼ À Ä ¥À z À g À Ä ªÀ t ð

«±ÉèõÀuÉ (TLC)AiÀÄÄ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ jÃwAiÀÄ C¢üZÀƵÀuÉ
(b) «¨s É Ã zÁvÀ ä PÀ ªÀ t ð«±É è à µÀ u É : ¹°PÁeÉ ¯ ï ªÀ Ä vÀ Ä Û ªÀtð «±ÉèõÀuÉAiÀiÁVzÀÄÝ CzÀÄ MAzÀÄ UÁf£À ºÀ®UÉAiÀÄ
C®Äå«Ä£ÁUÀ¼ÄÀ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV §¼À¸ÄÀ ªÀ C¢üZÆ À µÀPUÀ ¼
À ÁVªÉ. ªÉÄÃ¯É ¯ÉÃ¥À£ÀUÉÆAqÀ C¢üZÀƵÀPÀzÀ vɼÀĪÁzÀ ¥ÀzÀÄj£À
ZÀ®£À CªÀ¸ÉÜAiÀÄ£ÀÄß, ¹ÜgÀ CªÀ¸ÉÜ (C¢üZÀƵÀPÀ)AiÀÄ ªÉÄÃ¯É ªÉÄÃ¯É ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃ¥ÀðqÀĪÀÅzÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ. MAzÀÄ
ºÀj¹zÁUÀ «Ä±ÀætzÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ ¹ÜgÀ CªÀ¸ÉÜAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¸ÀjAiÀiÁzÀ UÁvÀæzÀ UÁf£À ºÀ®UÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É C¢üZÀƵÀPÀ
CAvÀgUÀ ¼À °
À è ZÀ°¸ÀÄvÀª
Û .É «¨sÃÉ zÁvÀäPÀ C¢üZÆ
À µÀuAÉ iÀÄ vÀvéz
À À (¹°PÁ eɯï CxÀªÁ C®Æå«Ä£Á)zÀ vɼÀĪÁzÀ ¥ÀzÀgÀ
DzsÁgÀzÀ°è JgÀqÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR ªÀtð «±ÉèõÀuÁ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ (¸ÀĪÀiÁgÀÄ 0.2 «Ä.«Ä.zÀ¥Àà)£ÀÄß ºÀgÀqÀ¯ÁVgÀÄvÀÛzÉ. F
F PɼÀV£ÀAwªÉ. ºÀ®UÉAiÀÄ£ÀÄß vɼÀÄ ¥ÀzÀgÀÄ ªÀtð «±ÉèõÀuÁ ºÀ®UÉ CxÀªÁ
(a) ¸ÀÛA¨sÀ ªÀtð «±ÉèõÀ£É ªÀÄvÀÄÛ ªÀtðºÀ®UÉ J£ÀÄßvÁÛgÉ. ¨ÉÃ¥Àðr¸À¨ÉÃPÁVgÀĪÀ «Ä±ÀætzÀ
(b) vɼÀÄ ¥ÀzÀgÀÄ ªÀtð «±ÉèõÀuÉ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß n.J¯ï.¹ ¥ÉèÃn£À ªÉÄÃ¯É MAzÀÄ vÀÄ¢¬ÄAzÀ
¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2¸ÉA.«Äà £ÀµÀÄÖ ªÉÄÃ¯É MAzÀÄ ZÀÄPÉÌAiÀiÁV
¸ÀAÛ ¨sÀ ªÀtð «±ÉÃè µÀuÉ ¸ÀAÛ ¨sÀ ªÀtð«±ÉÃè µÀuAÉ iÀÄÄ MAzÀÄ UÁf£À
ºÀZ¯ÑÀ ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F ºÀ®UÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÉÆzæ ÁÞªPÀ À «gÀĪÀ MAzÀÄ
£À½PÉAiÀÄ°è vÀÄA©¹zÀ C¢üZÀƵÀPÀ (¹ÜgÀ CªÀ¸ÉÜ) ¸ÀÛA¨sÀzÀ
ªÀÄÄaÑzÀ eÁrAiÀÄ°è Ej¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ (avÀæ12.12a).
ªÉÄÃ¯É «Ä±ÀætªÀÅ ¨ÉÃ¥ÀðqÀĪÀÅzÀ£ÉÆß¼ÀUÉÆArzÉ. ¸ÀÛA¨sÀzÀ
¥ÉÆæzÁÞªÀPÀªÀÅ ªÉÄïÉÃjzÀAvÉ, «Ä±ÀætzÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä
Pɼv À ÄÀ ¢AiÀÄ°è MAzÀÄ vÀqÉ ©gÀqA É iÀÄ£ÀÄß C¼Àªr
À ¸À¯ÁVgÀÄvÀz Û .É
C¢üZÀƵÀuÁ ªÀÄlÖPÀÌ£ÀĸÁgÀªÁV ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ CAvÀgÀPÉÌ
C¢üZÀƵÀPÀzÀ ªÉÄÃ¯É ZÀƵÀuÉUÉÆArgÀĪÀ «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß
ªÉÄïÉÃj ¨ÉÃ¥ÀðqÀÄvÀÛª.É «Ä±Àtæ zÀ ¥Àwæ WÀlPÀzÀ vÀÄ®£ÁvÀäPÀ
UÁf£À £À ½ PÉ A iÀ Ä °è vÀ Ä A©gÀ Ä ªÀ ¸À Û A ¨s À z À ªÉ Ä Ã¯É
C¢üZÀƵÀuÉAiÀÄ£ÀÄß CzÀgÀ jmÁqÉðµÀ£ï ¥sÁåPÀÖgï CAzÀgÉ
Ej¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. MAzÀÄ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ zÀæªÀ CxÀªÁ zÀæªÀ
RpªÀiË®å¢AzÀ ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
«Ä±Àt æ ªÁVgÀĪÀ ¥ÉÆz æ ÁÞªPÀ ª
À £À ÄÀ ß ¤zsÁ£ÀªÁV Pɼª À ÄÀ ÄRªÁV
ºÀj©qÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ C¢ZÀƵÀuÉAiÀiÁUÀĪÀ DzsÁgÀUÉgɬÄAzÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀÅ ZÀ°¹zÀ zÀÆgÀ (x )
ªÀ Ä lÖ P É Ì C£À Ä UÀ Ä tªÁV ¸À A ¥À Æ tð ¨É à ¥À ð qÀ Ä «PÉ Rp =
DzsÁgÀUÉgɬÄAzÀ zÁæªÀPÀªÀÅ ZÀ°¹zÀ zÀÆgÀ (y )
£À q É A iÀ Ä ÄvÀ Û z É . Cw¸À Ä ®¨s À ª ÁV C¢ü Z À Æ µÀ u É U É Æ ¼À Ä î ª À
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 377

«Ä±Àtæ zÀ zÁæªt
À ¢AzÀ ZÀÄPÉÌ ºÁQzÀ ªÀtð «±ÉÃè µÀuÁ
PÁUÀzÀ ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß (avÀæ 12.13) MAzÀÄ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ zÁæªÀPÀ
eÁr CxÀªÁ zÁæªÀPÀUÀ¼À «Ä±ÀætzÀ°è vÀÆUÀÄ ºÁPÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ
C¢üZÀƵÀPÀ zÁæªPÀ ª
À ÅÀ ZÀ°¸ÀĪÀ CªÀ¸ÜÉ AiÀiÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛz.É ¯ÉÆêÀÄ£Á¼À
¯Éæ¹zÀ UÁf£À ¥ÀnÖ QæAiÉÄ ¬ÄAzÀ zÁæªÀPÀªÀÅ PÁUÀzÀzÀ ªÉÄïÉÃj ZÀÄPÉÌAiÀÄ ªÉÄïÉ
DzsÁgÀ UÉgÉ ªÀiÁzÀjAiÀÄ ZÀÄPÉÌ ¥ÀæªÀ»¸ÀÄvÀÛzÉ. F PÁUÀzÀªÀÅ ««zsÀ WÀlPÀUÀ¼À£ÀÄß JgÀqÀÄ
zÁæªÀPÀ CªÀ¸ÉÜUÀ¼À°è CªÀÅUÀ¼À «©ü£Àß ºÀAaPÉUÉ C£ÀĸÁgÀªÁV
»r¢lÄÖPÉƼÀÄîvÉÛêÉ. F jÃwAiÀiÁV ªÀÈ¢ÞAiÀiÁzÀ PÁUÀzÀzÀ
avÀæ.12.12 (a)
vɼÀÄ ¥ÀzÀj£À ªÀtð «±ÉèõÀuÉ. C©üªÀÈ¢Þ ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß ªÀtðgÉÃRå JAzÀÄ PÀgA É iÀÄĪÀgÄÀ . ªÀtð gÉÃRåzÀ
ºÉÆAzÀÄwÛgÀĪÀ ªÀtð «±ÉèõÀPÀ ªÉÄÃ¯É ¨ÉÃ¥ÀðlÖ §tÚzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ZÀÄPÉÌUÀ¼ÀÄ DgÀA©üPÀ
n.J¯ï.¹ (TLC) ºÀ®UÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É §tÚzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ZÀÄPÉÌAiÀÄ ¸ÁÜ£À¢AzÀ ««zsÀ JvÀÛgÀUÀ¼À°è PÁt¸ÀÄvÀÛzÉ.
ZÀÄPÉÌUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä ªÀÄÆ® §tÚ¢AzÁV UÉÆÃZÀj¸ÀÄvÀÛªÉ.
PÁqïð¨ÉÆÃqï
PÀtÂÚUÉ PÁtzÀ DzÀgÉ £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ ¨É¼ÀQUÉ ¥Àæw¢Ã¦ÛUÉƼÀÄîªÀ
§tÚgÀ»vÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ZÀÄPÉÌUÀ¼À£ÀÄß £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ ¨É¼ÀQ£À
PɼÀUÉ ºÀ®UÉAiÀÄ£ÀÄß EqÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀvÉÛ ºÀZÀѧºÀÄzÀÄ. ªÀtð «±ÉèõÀuÉ PÁUÀzÀ
CAiÉÆÃr£ï£À PÉ®ªÀÅ ºÀgÀ¼ÀÄUÀ½AzÀ ªÀÄÄaÑzÀ eÁrAiÀÄ°è DzsÁgÀUÉgÉ
ºÀ®UÉAiÀĤßj¸ÀĪÀÅzÀÄ, CzÀ£ÀÄß ¥ÀvÉÛ ºÀZÀÄѪÀ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ eÁr
vÀAvÀæªÁVzÉ. CAiÉÆÃr£À£ÀÄß »ÃjPÉƼÀÄîªÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ PÀ¯É
ZÀ Ä PÉ Ì U À ¼ À Ä PÀ A zÀ Ä ZÀ Ä PÉ Ì U À ¼ ÁV vÉ Æ ÃgÀ Ä vÀ Û ª É . PÉ ® ªÉ Ç ªÉ Ä ä
zÁæªÀPÀ
¸ÀÆPÀÛPÁgÀPÀªÀ£ÀÄß ºÀ®UÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¹A¥Àr¸À¨ÉÃPÁUÀ®Æ
§ºÀÄzÀÄ GzÁºÀgÀuÉUÉ ºÀ®UÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¤£ï ºÉÊræ£ï
zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ¹A¥Àr¸ÀĪÀÅzÀgÉÆA¢UÉ CªÉÄÊ£ÉÆ DªÀÄèUÀ¼À£ÀÄß PÁqïð¨ÉÆÃqïð
¥ÀvÉÛ ºÀZÀѧºÀÄzÀÄ.
ªÀtð «±ÉèõÀuÉ
zÁæªÀPÀ PÁUÀzÀ
ªÀÄÄR eÁr
PÀ¯É
DzsÁgÀ UÉgÉ
DzsÁgÀ UÉgÉ zÁæªÀPÀ

avÀ.æ 12.13 PÁUÀzÀ ªÀtðgÉÃR£À: JgÀqÄÀ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ DPÁgÀU¼

À °
À è
ªÀtðgÉÃR£ÀzÀ PÁUÀzÀUÀ¼ÀÄ
avÀæ.12.12 (b) C©üªÀÈ¢ÞÃvÀ ªÀtð «±ÉèõÀPÀ ¨ÉÃ¥ÀðlÖ §tÚgÀ»vÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ZÀÄPÉÌUÀ¼À£ÀÄß
«¨s À d ¤ÃAiÀ Ä ªÀ t ð «±É è à µÀ u É : «¨s À d ¤ÃAiÀ Ä ªÀ t ð £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ ¨É¼ÀQ£À CrAiÀÄ°è CxÀªÁ vɼÀÄ¥ÀzÀgÀÄ ªÀtð
«±ÉÃè µÀuA
É iÀÄÄ ¹ÜgÀ ªÀÄvÀÄÛ ZÁ°vÀ CªÀ¸ÜÉ U¼ À À £ÀqÄÀ ªÉ «Ä±Àt
æ zÀ «±ÉèõÀuÉAiÀÄ CrAiÀÄ°è ZÀað¹zÀAvÉ ¸ÀÆPÀÛ ¹A¥ÀqÀuÁ
WÀlPÀUÀ¼ÀÄ ¤gÀAvÀgÀªÁV «¨sÉÃzÁvÀäPÀ ºÀAaPÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀgÀ PÁgÀPÀªÀ£ÀÄß §¼À¹ «QëøÀ§ºÀÄzÁVzÉ.
ªÉÄÃ¯É CªÀ®A©vÀªÁVzÉ. PÁUÀzÀ ªÀtð «±ÉèõÀuÉAiÀÄÄ 12.9 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À UÀÄuÁvÀäPÀ «±ÉèõÀuÉ
MAzÀÄ «¨sÀd¤ÃAiÀÄ ªÀtð «±ÉèõÀuÉAiÀiÁVzÉ. PÁUÀzÀ
ªÀtð«±ÉèõÀuÉAiÀÄ°è ªÀtð «±ÉèõÀuÁ PÁUÀzÀ JA§ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPU À ¼
À ÄÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À °
À gè ÄÀ ªÀ
«±ÉõÀ UÀÄtªÀÄlÖzÀ PÁUÀzª À £À ÄÀ ß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É ªÀtð ¸ÁªÀiÁ£Àå zsÁvÀÄUÀ¼ÁVªÉ. EªÀÅUÀ¼À eÉÆvÉUÉ DªÀÄèd£ÀPÀ,
«±ÉÃè µÀuÁ PÁUÀzª À ÅÀ ¤ÃgÀ£ÄÀ ß »r¢lÄÖPÆ É ArzÀÄÝ CzÀÄ ¹ÜgÀ ¸ÁgÀd£ÀP,À UÀAzsPÀ ,À ºÁå¯ÆÉ Ãd£ïUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÀU¼ À £À ÆÀ ß
CªÀ¸ÉÜAiÀiÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀºÀ CªÀÅ M¼ÀUÉÆArgÀ§ºÀÄzÀÄ.
378 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

12.9.1 EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À UÀÄgÀÄw¸ÀÄ«PÉ: ¸À ¯ É à à lzÉ Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ºÉ Ê PÁì ¸ É Ê £É Æ Ã

vÁªÀ Ä æ z À (II) DPÉ ì ö Êqï£É Æ A¢UÉ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ª À £ À Ä ß ¥sÉgÉÃmï (II) GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥À槮 UÀAzsÀPÁªÀÄèzÉÆA¢UÉ
PÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀªÀ£ÀÄß ¥ÀvÉÛ PÁ¬Ä¹zÁUÀ PÉ ® ªÀ Å PÀ © â t (II) gÀ CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä
ºÀZÀѯÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ EAUÁ®ªÀÅ, EAUÁ®zÀ GvÀ̵ÀðuÉUÉÆAqÀÄ PÀ©ât (III) CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÁV CªÀÅ
qÉÊ DPÉöì Êqï DV GvÀ̵ð À uÉUÆ É AqÀg,É (¸ÀÄtÚzÀ w½¤Ãj¤AzÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉPÁì¸ÉʤqÉÆà ¥sg É ÉÃmï (II) £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
CzÀ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ C°è EzÀÄ gÁrAiÀÄ£ÀÄßAlÄ LgÀ£ï (III) ºÉPÁì¸ÉʤqÉÆà ¥sÉgÉÃmï (II) [¥sÉjPï ¥sÉgÉÆÃ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.) d®d£ÀPÀªÀÅ ¤ÃgÁUÀÄvÀÛzÉ (¤dð°ÃPÀÈvÀ ¸ÉÊ£ÉÊqï] £ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛz.É CzÀgÀ §tÚªÃÉ ¥À² æ AiÀÄ£ï
vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï¤AzÀ CzÀ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ CzÀÄ ¤Ã° DVgÀÄvÀÛzÉ.
¤Ã°§tÚPÉÌ wgÀÄUÀÄvÀÛzÉ). 6CN– + Fe2+ → [Fe(CN)6]4–
C + 2CuO 2Cu + CO2
3[Fe(CN)6]4– + 4Fe3+ Fe4[Fe(CN)6]3.xH2O
2H + CuO Cu + H2O ¥Àæ²AiÀÄ£ï ¤Ã°
¸ÀÄtÚzÀ w½ ¤ÃgÀÄ
CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O (B) UÀAzsÀPÀzÀ ¥ÀjÃPÉë
5H2O + CuSO4 → CuSO4.5H2O (a) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ GzÀÞøvÀªÀ£ÀÄß C¹nPï
©½ ¤Ã° DªÀÄè¢AzÀ D«ÄèÃPÀj¹ CzÀPÉÌ ¹Ã¸ÀzÀ C¹mÉÃl£ÀÄß
12.9.2 EvÀgÉ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀvÉÛ ºÀZÀÄÑ«PÉ ¸ÉÃj¸À¨ÉÃPÀÄ DUÀ gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ PÀ¥ÀÄà MvÀÛgÀªÀÅ
UÀAzsÀPÀzÀ EgÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è g À Ä ªÀ ¸ÁgÀ d £À P À , UÀ A zs À P À ,
ºÁå¯Æ É Ãd£ïUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÀU¼ À £
À ÄÀ ß ¯É¸ÊÉ £ï£À ¥ÀjÃPɬ
ë ÄAzÀ S2– + Pb2+ → PbS
¥ÀvÉÛ ºÀZÀѯÁUÀĪÀÅzÀÄ, ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀzÉÆA¢UÉ PÀ¥ÀÄà
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ª À £ À Ä ß ¨É ¸ É A iÀ Ä ÄªÀ Å zÀ j AzÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è £ À (b) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ GzÀÞøvÀª£
À ÄÀ ß ¸ÉÆÃrAiÀÄA
zsÁvÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸Àºª À ÃÉ ¯É¤ìAiÀÄ gÀÆ¥À¢AzÀ CAiÀiÁ¤PÀ gÀÆ¥ÀPÌÉ £É Ê mÉ Æ æ à ¥À æ ¸ É Ê qï£É Æ A¢UÉ ¨É g É ¹ zÁUÀ PÁt ¸ À Ä ªÀ
¥ÀjªÀwð¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÉqÉAiÀÄÄvÀÛªÉ. £ÉÃgÀ¼É §tÚ ªÀÄvÉÆÛªÉÄä UÀAzsÀPÀzÀ EgÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß
¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
Na + C + N NaCN
S2– + [Fe(CN)5NO]2– → [Fe(CN)5NOS]4–
2Na + S Na2S
£ÉÃgÀ¼É
Na + X Na X MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è ¸ÁgÀd£ÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ
(X = Cl, Br CxÀªÁ I) UÀAzsÀPÀUÀ¼ÉgÀqÀÆ EzÀÝ°è, ¸ÉÆÃrAiÀÄA yAiÉÆøÉÊ£ÉÃmï
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ C, N, S ªÀÄvÀÄÛ X gÀÆ¥ÀÄUÉƼÀÄvÀÛzÉ. C°è ªÀÄÄPÀÛ ¸ÉÊ£ÉÊqï CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÀÄ
UÀ¼ÀÄ §gÀÄvÀÛªÉ. ¸ÉÆÃrAiÀÄA£ÉÆA¢UÉ ¨É¸ÉAiÀÄĪÀÅzÀjAzÀ E®è¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥Àæ²AiÀÄ£ï ¤Ã° §tÚ GAmÁUÀzÉ gÀPÀÛ
»ÃUÉ GAmÁzÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA£À ¸ÉÊ£ÉÊqï, ¸À¯ÉáÃqï ªÀÄvÀÄÛ PÉA¥ÀÄ §tÚ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
ºÁå¯ÊÉ qÀÄUÀ¼À ¨É¸z
É À gÁ²AiÀÄ£ÀÄß ¨sn
À Ö E½¹zÀ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ Na + C + N + S → NaSCN
PÀÄ¢¹ GzÀÞj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F GzÀÞøvÀ ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß Fe3+ +SCN– → [Fe(SCN)]2+
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ GzÀÞøvÀ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
gÀPÀÛ PÉA¥ÀÄ
(A) ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ¥ÀjÃPÉë ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ¸À A AiÉ Æ ÃfvÀ GzÀ Þ øvÀ ª À £ À Ä ß C¢ü P À
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ GzÀÞøvÀªÀ£ÀÄß PÀ©ât (II) zÀ ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A yAiÉ Æ Ã¸É Ê £É à mï£É Æ A¢UÉ ªÀ i ÁrzÀ ° è
¸À¯ÉàÃmï£ÉÆA¢UÉ PÀÄ¢¹zÀ £ÀAvÀgÀ ¥À槮 UÀAzsÀPÁªÀÄè¢AzÀ yAiÉ Æ Ã¸É Ê £É à mï «WÀ l £É U É Æ AqÀ Ä ¸É Ê £É Ê qï ªÀ Ä vÀ Ä Û
D«ÄèÃPÀj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. DUÀ ¥Àæ²AiÀÄ£ï ¤Ã° §tÚzÀ ¸À¯ÉáöÊqÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß PÉÆqÀÄvÀÛz.É F CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÄÀ vÀªÄÀ ä JA¢£À
GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄÄ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ G¥À¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß RavÀ- ¥ÀjÃPÉëUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛªÉ.
¥Àr¸ÀÄvÀÛzÉ. ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÉÊ£ÉÊqÀÄ ªÉÆzÀ®Ä PÀ©ât (II) NaSCN + 2Na → NaCN+Na2S
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 379

(C) ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ¥ÀjÃPÉë ºÀ¼À¢ §tÚ CxÀªÁ MvÀÛgÀ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. CzÀÄ gÀAdPÀzÀ
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÁ GzÀÝøvÀª£ À ÄÀ ß £ÉÊnæPï DªÀÄ¢
è AzÀ G¥À¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ.
D«ÄèÃPÀj¹zÀ £ÀAvÀgÀ ¨É½îAiÀÄ £ÉÊmÉÃæ mï£ÉÆA¢UÉ ¨Ég¸ É ¨À ÃÉ PÀÄ Na3PO4 + 3HNO3 → H3PO4+3NaNO3
CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£À°è PÀgÀUÀ§®è ©½AiÀÄ MvÀÛgÀªÀÅ
H3PO4 + 12(NH4)2MoO4 + 21HNO3 →
PÉÆèÃjä£À EgÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß, CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£À°è
CªÉÆäAiÀÄA ªÀiÁ°¨ÉØÃmï
¨sÁUÀ±ÀB PÀgÀUÀ§®è ºÀ¼À¢AiÀÄAvÀºÀ MvÀÛgÀªÀÅ ¨ÉÆæëĤ£À
EgÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ CªÉÆäAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£À°è (NH4)3PO4.12MoO3 + 21NH4NO3 + 12H2O
PÀgÀUÀ¢gÀĪÀ ºÀ¼À¢ MvÀÛgÀªÀÅ CAiÉÆÃr¤£À EgÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß CªÉÆäAiÀÄA ¥sÁ¸ÉÆá ªÀiÁ°¨ÉØÃmï
vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛªÉ. 12.10 ¥ÀjªÀiÁtÄ£ÀĸÁgÀ «±ÉèõÀuÉ
X + Ag → AgX– +
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀçÛ z° À è ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À À ¥ÀjªÀiÁuÁvÀäPÀ
X AiÀÄÄ ºÁå¯ÉÆÃd£ï– Cl, Br CxÀªÁ I. AiÀÄ£ÀÄß
«±ÉèõÀuÉAiÀÄÄ §ºÀ¼À ªÀÄÄRåªÁVzÉ. EzÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À
¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ.
±Á¸À Û çd Õ jUÉ ±É à PÀ q ÁªÁgÀ Ä gÁ²AiÀ Ä£À Äß ¤tð¬Ä¸À ® Ä
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è ¸ÁgÀd£ÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ UÀAzsÀPÀUÀ¼ÉgÀqÀÆ ¸ÀºÀ ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. JA¦jPÀ¯ï ªÀÄvÀÄÛ CtĸÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß
EzÀÝgÉ, ¯É¸ÉÊ£ï ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ°è gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ ¸ÉÊ£ÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ PÀAqÀÄ»rAiÀÄ®Ä ±ÉÃPÀqÁªÁgÀÄ gÁ²AiÀÄÄ CªÀ±åÀ Pª À A
É §ÄzÀ£ÄÀ ß
¸À¯ÉáöÊqïUÀ¼À£ÀÄß «WÀn¸À®Ä ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀAAiÉÆÃfvÁ ¤ÃªÀÅ ªÉÆzÀ®£Éà WÀlPÀzÀ°è PÀ°w¢ÝÃj.
GzÀ Þ øvÀ ª À £ À Ä ß ¸ÁjÃPÀ È vÀ £É Ê næ P ï DªÀ Ä è z É Æ A¢UÉ
PÀ Ä ¢¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . E®è ¢ zÀ Ý gÉ , F CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û °
À g
è ÄÀ ªÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ±ÉÃPÀqÁªÁgÀÄ
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ¨É½îAiÀÄ £ÉÊmÉæÃmï ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ°è ªÀÄzsÀå ¸À A AiÉ Æ Ãd£É F PÉ ¼ À V £À «zs Á £À U À ½ AzÀ PÀ A qÀ Ä
¥ÀæªÉò¸ÀÄvÀÛªÉ. »rAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ.

(D) gÀAdPÀzÀ ¥ÀjÃPÉë 12.10.1 EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀ

¸ÀAAiÀÄÄPÀª
Û £ À ÄÀ ß MAzÀÄ GvÀ̵ð
À tPÁgÀPÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉgÁPÉöì Êqï EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPU À ¼
À g
É q
À £
À ÄÀ ß MAzÉà ¥ÀA
æ iÉÆÃUÀ¢AzÀ
zÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. DUÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ CAzÁf¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ MAzÀÄ
gÀ A dPÀ ª À Å ¥s Á ¸É Ö Ã mï DV GvÀ Ì µ À ð uÉ U É Æ ¼À Ä î v À Û ª É . F UÉÆwÛgÀĪÀ gÁ²AiÀÄ£ÀÄß ºÉZÀÄÑ ¥ÀæªÀiÁtzÀ DªÀÄèd£ÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ
zÁæªÀtªÀ£ÀÄß £ÉÊnæPï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ PÀÄ¢¹ £ÀAvÀgÀ æ À (II) DPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ Gj¸À¨ÃÉ PÀÄ. EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ
vÁªÀÄz
CªÉÆäAiÀÄA ªÀiÁ°¨ÉØÃmï£ÉÆA¢UÉ ¨ÉgɸÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. d®d£ÀPÀUÀ¼ÀÄ PÀæªÀĪÁV EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ
¤ÃgÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
CxHy + (x + y/4) O2 → x CO2 + (y/2) H2O

¥Áèn£ÀA zÉÆÃtÂAiÀÄ°èj¹zÀ ªÀiÁzÀj

UÀĽUÉUÀ¼ÀÄ
zÀºÀ£À £À½PÉ

ºÉZÀÄѪÀj

±ÀÄzÀÞ, Mt,
DªÀÄèd£ÀPÀ ¤dð°ÃPÀÈvÀ zÁæªÀt

avÀæ.12.14 EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀzÀ CAzÁf¸ÀÄ«PÉ. U-DPÁgÀzÀ £À½PÉAiÀÄ°è ¤dð°ÃPÀÈvÀ PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ
¥ÉÆÃmÁå¶AiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï zÁæªÀtUÀ¼À°è ªÀ¸ÀÄÛ«£À GvÀ̵ÀðuɬÄAzÀ gÀÆ¥ÀUÉÆAqÀ ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï
PÀæªÀĪÁV »ÃgÀ®àqÀÄvÀÛªÉ.
380 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

¤dð°ÃPÀÈvÀ PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è vÁªÀÄæzÀ DPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ,

vÀÆPÀ ªÀiÁrgÀĪÀ U - £À½PÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À eÉÆvÉUÉ ªÀÄÄPÀÛ
ºÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀgÆ É A¢UÉ C°è gÀÆ¥ÀUÆ É AqÀ ¤Ãj£À gÁ²AiÀÄ£ÀÄß ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
¤zs À ð j¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . ¥É Æ mÁå¶AiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö ÊqÀ £ À Ä ß
ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ U - £À½PÉAiÀÄ°è EAUÁ®zÀ qÉÊ CxHyNz + (2x + y/2) CuO →
DPÉìöÊqÀÄ »ÃgÀ®àqÀĪÀÅzÀÄ. F £À½PÉUÀ¼ÀÄ ¸ÀgÀtÂAiÀÄ°è (avÀæ x CO2 + y/2 H2O + z/2 N2 + (2x + y/2) Cu
12.14) eÉÆÃr¸À®ànÖgÀÄvÀÛªÉ. PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ
¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£À vÀÆPÀzÀ°è£À KjPÉAiÀÄÄ ¤ÃgÀÄ C®à ¸À é ® à £É Ê mÉ Æ æ à d¤ß£À DPÉ ì ö ÊqÀ Ä UÀ ¼ É Ã £ÁzÀ g À Æ
ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï£À ¥ÀæªÀiÁtUÀ¼À£ÀÄß PÀÆqÀÄvÀÛzÉ. gÀÆ¥ÀÄUÉÆArzÀÝgÉ, vÁªÀÄæzÀ eÁ®j ªÉÄÃ¯É CzÀ£ÀÄß
DzÀÝjAzÀ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀUÀ¼À ±ÉÃPÀqÁA±ÀUÀ¼À£ÀÄß ºÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ £ÉÊmÉÆÃæ d£À£ÁßV C¥ÀP¶ À ð¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
¯ÉPÀÌ ºÁPÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F jÃw GvÀw à AÛ iÀiÁzÀ C¤®UÀ¼À «Ä±Àtæ ªÀ£ÄÀ ß ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA
ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï zÁæ ª À t zÀ ªÉ Ä Ã¯É ¸À A UÀ æ » ¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä ,
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÁ²AiÀÄÄ mg CzÀ Ä EAUÁ®zÀ qÉ Ê DPÉ ì ö Êqï£À Ä ß »ÃjPÉ Æ ¼À Ä î v À Û z É .
gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï£À ¸ÁgÀd£ÀPª À ÅÀ PÀª
æ iÀ ÁAQvÀ £À½PÉAiÀÄ (avÀæ 12.15) ªÉÄïÁãUz À °
À è
gÁ²AiÀÄÄ PÀæªÀĪÁV m1 ªÀÄvÀÄÛ m2 g DzÀgÉ ¸ÀAUÀæºÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÁ² = m g DVgÀ°.
EAUÁ®zÀ ±ÉÃPÀqÁA±À=
¸ÀAUÀæºÀªÁzÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ UÁvÀæ = V1 mL DVgÀ°
PÉÆoÀr vÁ¥ÀªÀiÁ£À = T1K
d®d£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = P1V1 × 273
STP AiÀÄ°è ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ UÁvÀæ = 760 × T1
¸ÀªÀĸÉå 12.20
(CzÀÄ V mL DVgÀ°è)
0.246 UÁæA EgÀĪÀ MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀÄĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û À
zÀºÀ£ÀªÀÅ 0.198 g £ÀµÀÄÖ EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï C°è P1 ªÀÄvÀÄÛ V1 UÀ¼ÀÄ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ MvÀÛqÀ ªÀÄvÀÄÛ
ªÀÄvÀÄÛ 0.104 g £ÀµÀÄÖ ¤ÃgÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F UÁvÀæUÀ¼ÁVªÉ, £ÉÊmÉÆæÃd£ï ¸ÀAUÀ滹zÀ ªÁvÁªÀgÀtzÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è£À EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀUÀ¼À MvÀÛqÀQÌAvÀ P1 ©ü£ÀߪÁVzÉ. P1£À ªÀiË®åªÀ£ÀÄß F PɼÀV£À
±ÉÃPÀqÁgÀÄ ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¤zsÀðj¹. ¸ÀA§AzsÀzÀAvÉ ¥ÀqÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ.
¥ÀjºÁgÀ : P1 = ªÁvÁªÀgÀtzÀ MvÀÛqÀ - ¤Ãj£À ¨ÁµÉÆà MvÀÛqÀ
EAUÁ®zÀ ±ÉÃPÀqÁA±À
22400 mL N2 STP AiÀÄ°è 28g vÀÆUÀÄvÀÛªÉ.

28× V
V mL N2 STP £À°è = g vÀÆUÀÄvÀÛzÉ.
22400
d®d£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À =
28× V ×100
= 4.58% ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = 22400× m

12.10.2 ¸ÁgÀd£ÀPÀ
¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß CAzÁf¸À®Ä JgÀqÀÄ «zsÁ£ÀUÀ½ªÉ
(i) qÀÆåªÀiÁ¸ÀÀ «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ
(ii) eɯÁØ®£À «zsÁ£À
(i) qÀ Æ åªÀ i Á¸À «zs Á £À : ¸ÁgÀ d £À P À ª À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï£À
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 381

C¥ÀPÀ¶ðvÀ vÁªÀÄæzÀ eÁ®j

¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
eÁ®j
¸ÁgÀd£ÀPÀ

MgÀlÄ
PÀĮĪÉÄ

¥ÁzÀgÀ¸ÀzÀ ªÀÄÄaÑUÉ

£ÉÊmÉÆæëÄÃlgï

avÀæ.12.15 qÀƪÀiÁ¸ï «zsÁ£À: CO2 C¤®zÀ G¥À¹ÜwAiÀÄ°è vÁªÀÄæzÀ (II) DPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ C¤® gÀÆ¥ÀzÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. C¤®UÀ¼À «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß ¥ÉÆmÁå¶AiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï
zÁæªt æ ¹zÁUÀ CzÀÄ CO2 ªÀ£ÄÀ ß »ÃjPÉƼÀÄîvz
À zÀ ªÉÄÃ¯É ¸ÀAUÀ» ÛÀ É £ÀAvÀgÀ ¸ÁgÀd£ÀPz
À À UÁvÀª
æ £
À ÄÀ ß ¯ÉQ̸§
À ºÀÄzÀÄ.

¸ÀªÀĸÉå 12.21 (ii) eɯÁدï£À «zsÁ£À : £ÉÊmÉÆæÃd£ïAiÀÄÄPÀÛ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß

¸ÁjÃPÀ È vÀ UÀ A zs À P ÁªÀ Ä è z É Æ A¢UÉ PÁ¬Ä¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä .
¸ÁgÀd£ÀPª À £À ÄÀ ß CAzÁf¸ÀĪÀ qÀƪÀiÁ£À «zsÁ£Àz° À è
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è£À ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀÅ CªÉÆäAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï (avÀæ
0.3 g £ÀµÄÀ Ö ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª Û ÅÀ 715 mm MvÀq Û À
12.16) DV ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. »ÃUÉ §AzÀAvÀÀºÀ
ªÀÄvÀÄÛ 300k vÁ¥ÀªiÀ Á£Àz° À è 50 mL ¸ÁgÀd£ÀPª À £
À ÄÀ ß
DªÀÄè «Ä±Àt æ ªÀ£ÄÀ ß C¢üPÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPìÉöÊqï£ÉÆA¢UÉ
±ÉÃPÀgu À A
É iÀiÁUÀÄvÀz Û .É ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û °
À gè ÄÀ ªÀ ¸ÁgÀd£ÀPzÀ À
PÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
±ÉÃPÀqÁ ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¯ÉQ̹ (300k £À°è
d®zÉÆvÀÛqÀ = 15 mm) 12.16 eɯÁØ¯ï «zsÁ£À : ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ
¥ÀjºÁgÀ : 300k ªÀÄvÀÄÛ 715 mm MvÀÛqÀzÀ°è G¥ÀZÀj¹zÁUÀ CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀĪÀ
¸ÀAUÀæªÁzÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ UÁvÀæªÀÅ 50 mL DVzÉ. CªÉÆäAiÀÄA ¸À¯ÉáÃl£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä, ¸ÁgÀd£ÀPÀAiÀÄÄPÀÛ
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ª À £ À Ä ß ¸ÁjÃPÀ È vÀ UÀ A zs À P ÁªÀ Ä è z É Æ A¢UÉ
¤dªÁzÀ MvÀÛqÀ = 715 - 15 = 700 mm.
G¥ÀZÀj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ; CªÉÆäAiÀiÁªÀÅ MAzÀÄ UÉÆwÛgÀĪÀ
273×700×50
STP AiÀÄ°è ¸ÁgÀd£ÀPz
À À UÁvÀæ = UÁvÀ æ z À ¥À æ ª À i Át v À UÀ A zs À P ÁªÀ Ä è z À ° è »ÃgÀ ® à q À Ä ªÀ Å zÀ Ä .
300×760
= 41.9 «Ä.°Ã. ©qÀ Ä UÀ q É U É Æ AqÀ CªÉ Æ Ã¤AiÀ i Á C¤®ªÀ Å C¢ü P À ª ÁV
vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¥ÀæªÀiÁtÂvÀ UÀAzsÀPÁªÀÄèzÀ zÁæªÀt¢AzÀ
22400 mL ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀÅ STP AiÀÄ°è = 28 »ÃgÀ®àqÀÄvÀÛzÉ. C°è GvÀàwÛAiÀiÁzÀ CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÀÄß
UÁæA vÀÆUÀÄvÀÛzÉ.
D QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀwð¸ÀzÉà ºÁUÉà G½zÀ UÀAzsÀPÁªÀÄèzÀ
28× 41.9
41.9 «Ä.°Ã ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀÅ = UÁæA ¥À æ ª À i ÁtªÀ £ À Ä ß CAzÁf¸À Ä ªÀ Å zÀ g À ªÀ Ä Æ®PÀ PÀ A qÀ Ä
22400
vÀÆUÀÄvÀÛzÉ. »rAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀ£ÀÄß CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÀÄß »Ãj
28× 41.9×100 PÉÆAqÀ £ÀAvÀgÀ G½zÀ UÀAzsÀPÁªÀÄèªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÀiÁtÂvÀ
¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = 22400×0.3 ¥Àv
æ Áå«ÄèÃAiÀÄ zÁæªt À zÉÆA¢UÉ mÉÊnæÃPÀgt À ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ
= 17.46%
382 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

eɯÁØ®£À ¤Ãj£À
§¯É ºÉÆgÀºÀjªÀÅ

¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
¥À槮 +H2SO4 QæAiÉÄAiÀÄ £ÀAvÀgÀzÀ
+CuSO4 eÉ ¯ ÁØ ® £À ¥s Á è ¹ Ì £ À
«Ä±Àæt+ NaOH

eɯÁØ®£À ¤Ãj£À
¥sÁè¸ÀÌ M¼ÀºÀjªÀÅ

UÉÆvÁÛzÀ UÁvÀæzÀ
¥ÀæªÀiÁtÂvÀ DªÀÄè

¤gÀAvÀgÀPÁ¬Ä¸ÀÄ«PÉ (eɯÁØ®£À ¥sÁè¸ÀÌ£À°è eɯÁØ®£À ¨sÀnÖ

PÁ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀÄ) E½¸ÀÄ«PÉ

avÀæ.12.16 eɯÁØ®£À «zsÁ£À: ¸ÁgÀd£ÀPÀ EgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ H2SO4 £ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹, CªÉÆäAiÀÄA
¸À¯ÉáÃmï ¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ. EzÀ£ÀÄß NaOH zÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹, CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ
CªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÀÆß UÉÆvÁÛzÀ UÁvÀæzÀ ¥ÀæªÀiÁtÂvÀ DªÀÄè¢AzÀ »Ãj¸ÀĪÀÅzÀÄ.
PÀAqÀÄ»rAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥ÁægÀA¨sÀzÀ°è vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ªÀÄvÀÄÛ  V 
QæAiÉÄAiÀÄ £ÀAvÀgÀ G½zÀ CªÀÄèzÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ªÀåvÁå¸ÀªÀÅ M, ªÉƯÁåjnAiÀÄ  V − 1  «Ä.°Ã H2SO4 =
 2
CªÉÆäAiÀiÁzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÀ DªÀÄèzÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß
PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.  V 
M ªÉƯÁåjnAiÀÄ 2  V − 1  «Ä.° NH3 zÁæªÀt.
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ + H2SO4 → (NH4)2SO4  2
2NaOH 1000 «Ä.°Ã 1M CªÉÆäAiÀiÁ zÁæªt À ªÀÅ 17 UÁæA NH3
Na2SO4 + 2NH3 = 2H2O
CxÀªÁ 14 UÁæA N £ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4
M ªÉƯÁåjnAiÀÄ 2(V – V1/2) «Ä.°Ã. CªÉƤAiÀiÁ

( )
vÉUz Û À gÁ² = M UÁæA DVgÀ°.
É ÄÀ PÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz V
vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ M, ªÉƯÁåjn EgÀĪÀ H2SO4 £À UÁvÀæ 14×M×2 V − 1
z羻t
À ªÀÅ 2 UÁæA N £ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀz
Û .É
= V «Ä.°Ã 1000

ºÉaÑ£À H2SO4 £ÀÄß mÉÊnæÃPÀgÀt ªÀiÁqÀ®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¹zÀ

M ªÉƯÁåjnAiÀÄ NaOH £À UÁvÀæ = V «Ä.°Ã. N £À ±ÉÃPÀqÁA±À
14×M×2 V − ( )
V1
2 × 100
1000 m
M ªÉƯÁåjnAiÀÄ V, «Ä.°Ã NaOH = M ªÉƯÁåjnAiÀÄ
V1/2 «Ä.°Ã. H2SO4
G¥ÀAiÉÆÃUÀªÁzÀ M, ªÉƯÁåjnAiÀÄ H2SO4 £À UÁvÀæ =
1.4×M×2 V − ( V1
2 )
m
 V 
=  V − 1  «Ä.°Ã.
 2 eɯÁدï£À «zsÁ£ÀªÀÅ ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
£ÉÊmÉÆæà ªÀÄvÀÄÛ CeÉÆÃUÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ GAUÀÄgÀzÀ°è
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 383

¸ÁgÀd£ÀPÀ«gÀĪÀ (GzÁ : ¦jr£ï) ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ ºÁå¯ÉÆÃd¤ß£À ±ÉÃPÀqÁA±À

C£À é A iÀ Ä ªÁUÀ Ä ªÀ Å ¢®è , PÁgÀ t , F ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À ° è £ À
¸ÁgÀd£ÀPÀªÀÅ F ¥Àj¹ÜwUÀ¼À°è CªÉÆäAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï DV X £À ¥ÀæªÀiÁt gÁ² × m1 × 100

§zÀ¯ÁUÀĪÀÅ¢®è. AgX £À CtÄgÁ² × m

¸ÀªÀĸÉå12.22
ªÉƺÀgÁzÀ £À½PÉ
eÉ ¯ ÁØ ® £À «zs Á £À ¢ AzÀ MAzÀ Ä ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß CAzÁf¸ÀĪÁUÀ,
0.5g ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ GvÀàwÛAiÀiÁzÀ CªÉÆäAiÀiÁªÀÅ
1M £À 10 «Ä.°Ã. H2SO4 £ÀÄß vÀl¹ÜPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ.
¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è £ À ¸ÁgÀ d £À P À z À ±É à PÀ q ÁA±À ª À £ À Ä ß
PÀAqÀÄ»r¬Äj.
¥ÀjºÁgÀ :
1 M £À 10 «Ä.°Ã H2SO4 = 1M £À 20 «Ä.°Ã
NH3 1M £À 1000 «Ä.°Ã CªÉÆäAiÀiÁªÀÅ 14 UÁæA
¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
14×20
1M £À 20 «Ä.°Ã. CªÉÆäAiÀiÁªÀÅ UÁæA zsÀƪÀÄAiÀÄÄPÀÛ
1000
¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
14×20×100 ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±ÀªÀÅ =
1000×0.5 ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
56.0%.
avÀæ.12.17 ¹®égï £ÉÊmÉæÃmï£À ¸Á¤zÀåzÀ°è ºÁå¯ÉÆÃf£ï
12.10.3 ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û ª À £ À Ä ß
PÉÃjAiÀÄ¸ï «zsÁ£À : MAzÀÄ UÉÆwÛgÀĪÀ vÀÆPÀzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ zsÀƪÀÄAiÀÄÄPÀÛ £ÉÊnæPï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÉ.
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛª£ À ÄÀ ß MAzÀÄ GjPÉÆÃuÉAiÀÄ°è PÉÃjAiÀĸï PÉƼÀªÉ
(avÀæ 12.17) JA§ MAzÀÄ PÀpt UÁf£À PÉƼÀªÉAiÀÄ°è ¸ÀªÀĸÉå 12.23
¨É½îAiÀÄ £ÉÊmÉæÃmï£À G¥À¹ÜwAiÀÄ°è zÀƪÀÄAiÀÄÄPÀÛ £ÉÊnæPï ºÁå¯É Æ Ãd£À £ À Ä ß CAzÁf¸À Ä ªÀ PÉ Ã jAiÀ Ä ¸ï£À
DªÀÄèzÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. «zsÁ£ÀzÀ°è, 0.15 UÁæA EgÀĪÀ MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀUÀ¼ÀÄ Û ÅÀ 0.12 UÁæA £ÀµÄÀ Ö AgBr £ÀÄß PÉÆqÀÄvÀz
¸ÀAAiÀÄÄPÀª Û .É
EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉöì Êqï ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÁV GvÀ̵ð À uÉUÆ
É ¼ÀÄv
î ª
ÛÀ .É ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ¨ÉÆæëÄä£À ±ÉÃPÀqÁA±ÀªÀ£ÀÄß
CzÀ g À ° è g À Ä ªÀ ºÁå¯É Æ Ãd£ï C£À Ä UÀ Ä tªÁzÀ ¨É ½ î A iÀ Ä PÀAqÀÄ»r¬Äj.
ºÁå¯ÉÊqÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß ¸ÉÆù, vÉƼÉzÀÄ, ¥ÀjºÁgÀ :
MtV¹ vÀÆPÀ ªÀiÁqÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ AgBr £À ªÉÆ°ÃAiÀÄ zÀæªÀågÁ² = 108 + 80 = 188
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÁ²AiÀÄÄ = m UÁæA DVgÀ°. UÁæA/ªÉÆïï
gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ AgX £À zÀæªÀågÁ² = m1 UÁæA DVgÀ°.
188 UÁæA AgBr 80 UÁæA ¨ÉÆÃæ «Ä£À£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀz
Û .É
1 ªÉÆïï AgX 1 ªÉƯï X £ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
m1 UÁæA £ÀµÀÄÖ AgX £À°è ºÁå¯ÉÆÃd£ï£À gÁ²AiÀÄÄ 0.12 UÁæA AgBr = 80×0.12 UÁæA ¨ÉÆæëÄãÀ£ÀÄß
188
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
X £À ¥ÀæªÀiÁt zÀæªÀågÁ² × m1 UÁæA
= ¨ÉÆÃæ «Ä£ï ±ÉÃPÀqÁA±À = 80×0.12×100 = 34.04%
AgX £À CtÄ zÀæªÀågÁ² × m 188×0.15
384 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

12.10.4 UÀAzsÀPÀ 12.10.5 gÀAdPÀ

MAzÀÄ UÉÆwÛgÀĪÀ gÁ²AiÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß MAzÀÄ UÉÆwÛgÀĪÀ gÁ²AiÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß
zÀ Æ ªÀ Ä AiÀ Ä ÄPÀ Û £É Ê næ P ï DªÀ Ä è CxÀ ª Á ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A zsÀƪÀÄAiÀÄÄPÀÛ £ÉÊnæPï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ,
DUÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è g À Ä ªÀ gÀ A dPÀ ª À Å gÀ A dPÁªÀ Ä è ª ÁV
¥ÉgÁPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ PÉÃjAiÀÄ¸ï £À½PÉAiÀÄ°è
GvÀ Ì ¶ ð¸À ® à q À Ä vÀ Û z É . CzÀ P É Ì CªÉ Æ Ã¤AiÀ i Á ªÀ Ä vÀ Ä Û
PÁ¬Ä¸À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è g À Ä ªÀ UÀ A zs À P À ª À Å
CªÉÆäAiÀÄA ªÀiÁ°¨ÉÃØ mï£ÀÄß ¸ÉÃj¹ CzÀ£ÄÀ ß CªÉÆäAiÀÄA
UÀAzsÀPÁªÀÄèªÁV GvÀ̶ð¸À®àqÀÄvÀÛzÉ. ¤Ãj£À°è ¨ÉÃjAiÀÄA
¥s Á ¸É Æ áà ªÀ i Á®¨É Ø Ã mï, (NH 4 ) 3 PO 4 .12MoO 3
PÉÆèÃgÉÊqï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ºÉZÁÑV ¸ÉÃj¹ CzÀ£ÀÄß ¨ÉÃjAiÀÄA
DV MvÀ Û g À ª À £ ÁßV¸À ¯ ÁUÀ Ä vÀ Û z É . ¥À A iÀ i ÁðAiÀ Ä ªÁV,
¸À¯ÉáÃmï MvÀÛgÀªÀ£ÁßV¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. F MvÀÛgÀªÀ£ÀÄß ¸ÉÆù,
gÀ A dPÁªÀ Ä è ª À £ À Ä ß ªÉ Ä V߶AiÀ i Á «Ä±À æ t ªÀ £ À Ä ß ¸É à j¹
vÉƼÉzÀÄ, MtV¹, vÀÆPÀ ªÀiÁqÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¨ÉÃjAiÀÄA
zÀ»¹zÁUÀ Mg2P2O7 £À£ÀÄß PÉÆqÀĪÀ MgNH4PO4
¸À¯ÉáÃmï£À zÀæªÀågÁ²¬ÄAzÀ ±ÉÃPÀqÁªÁgÀÄ UÀAzsÀPÀªÀ£ÀÄß MvÀÛgÀªÀ£ÁßV¸À§ºÀÄzÀÄ.
¯ÉQ̸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÁ²AiÀÄÄ =
vÉUzÉ ÄÀ PÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz
Û À zÀª
æ åÀ gÁ²AiÀÄÄ m UÁæA ªÀÄvÀÄÛ CªÉÆäAiÀÄA ¥sÁ¸ÉÆáà ªÀiÁ°¨ÉØÃmï£À
= m UÁæA ªÀÄvÀÄÛ gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ ¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï£À gÁ²AiÀÄÄ = m1 UÁæA DVgÀ°.
zÀæªÀågÁ²AiÀÄÄ = m1 UÁæA DVgÀ°. (NH 4 ) 3 PO 4 .12MoO 3 A i À Ä ª É Æ Ã ° à A i À Ä
1 ªÉÆïï BaSO4 = 233 UÁæA BaSO4 = 32 UÁæA zÀæªÀågÁ²AiÀÄÄ = 1877 UÁæA
32× m1 31× m1 ×100
UÀAzsÀPÀ m1 UÁæA BaSO4 UÁæA UÀAzsÀPÀªÀ£ÀÄß gÀAdPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = %
233 1877× m
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
32× m1 ×100
gÀAdPÀªÀ£ÉßãÁzÀgÀÆ Mg2P2O7 DV CAzÁf¹zÀgÉ
UÀAzsÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±ÀªÀÅ
233× m 62× m1 ×100
gÀAdPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À =
222× m
¸ÀªÀĸÉå 12.24
E°è, 222g Mg2P2O7 £À ªÉƯÁgï zÀª æ ÀågÁ²AiÀÄÆ,
UÀAzsÀPÀzÀ CAzÁf¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è MAzÀÄ 0.157 vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ gÁ²AiÀÄÄ, m1 UÁæA
UÁæA £ÀµÀÄÖ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ 0.4813 gÀÆ¥ÀÄUÉÆAqÀ Mg2P2O7 £À zÀæªÀågÁ²AiÀÄÆ ªÀÄvÀÄÛ 62,
UÁæA £ÀµÀÄÖ ¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. UÁæA ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ Mg2P2O7 £À°ègÀĪÀ JgÀqÀÄ gÀAdPÀzÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ UÀAzsÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±ÀªÉµÀÄÖ? ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À zÀæªÀågÁ²AiÀiÁVzÉ.
¥ÀjºÁgÀ : 12.10.6 DªÀÄèd£ÀPÀ
BaSO4 £À CtÄzÀæªÀågÁ² = 137 + 32 + 64 MAzÀ Ä ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û z À ° è £ À DªÀ Ä è d £À P À z À
= 233 UÁæA ±ÉÃPÀqÁA±Àª£ À ÄÀ ß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV MlÄÖ ±ÉÃPÀqÁ ¸ÀAAiÉÆÃd£É
233 UÁæA BaSO4 32 UÁæA UÀAzsPÀ ª
À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀÄvÀz
Û .É (100) ªÀÄvÀÄÛ G½zɯÁè zsÁvÀÄUÀ¼À ±ÉÃPÀqÁA±ÀU¼ À À ªÀåvÁ帢
À AzÀ
PÀAqÀÄ»rAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÁUÀÆå DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß F
32×0.4813 PɼÀV£ÀAvÉ £ÉÃgÀªÁV CAzÁf¸À§ºÀÄzÀÄ.
0.4813 UÁæ A BaSO 4 UÁæ A
233
UÀAzsÀPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ ¤¢ðµÀÖ zÀª æ åÀ gÁ²AiÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª
Û £
À ÄÀ ß
MAzÀ Ä ¸ÁgÀ d £À P À z À ºÀ j «£À ° è PÁ¬Ä¸À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ
UÀAzsÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = 32×0.4813×100 «¨sÀd£ÉUÉƽ¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. CªÀÄèd£ÀPÀ«gÀĪÀ C¤®UÀ¼À
233×0.157
GvÀ à £ À ß UÀ ¼ À £ À Ä ß PÉ A ¥À U É PÁzÀ PÀ ° è ¢ Ý°£À ªÉ Ä Ã¯É
= 42.10% ºÁ¬Ä¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. DUÀ CªÀÄèd£ÀPÀªÉ®èªÀÇ EAUÁ®zÀ
ªÉÆ£ÁPÉìöÊqï DV ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. F «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 385

¨ÉZÀÑ£ÉAiÀÄ CAiÉÆÃr£ï ¥ÉAmÁPÉìöÊr£À (I2O5) ªÀÄÆ®PÀ GvÀàwÛAiÀiÁzÀ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊr£À zÀæªÀågÁ²AiÀÄÄ

ºÁ¬Ä¸À¯ÁUÀÄvÀz Û .É DUÀ EAUÁ®zÀ ªÉÆ£ÁPÉöì Êqï EAUÁ®zÀ m1 UÁæA DVgÀ°.
qÉ Ê DPÉ ì ö ÊqÁV GvÀ Ì ¶ ð¸À ® à l ÄÖ CAiÉ Æ Ãr£À £ À Ä ßAlÄ 32× m1
\ UÁæA O2 ¤AzÀ m1 UÁæA EAUÁ®zÀ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. 88
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ  PÁ¬Ä¸ÀÄ
→ O2 + EvÀgÉ C¤® GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
 qÉÊDPÉìöÊqï zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
32× m1 ×100
[2C + O2 
1373 K
→ 2CO]× 5 (A) \ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±À = %
88× m
[I2O5 + 5CO → I2 + 5CO2]× 2 (B) DªÀ Ä è d £À P À z À ±É à PÀ q ÁA±À ª À £ À Ä ß GvÁà z À £ É U É Æ AqÀ
CAiÉÆÃr£À ¥ÀæªÀiÁt¢AzÀ®Æ ¸ÀºÀ ¥ÀqÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ.
¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ (A) GvÀàwÛAiÀiÁzÀ CO £À ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß
¥Àæ¸ÀÄÛvÀ MAzÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è£À zsÁvÀÄUÀ¼À
¸À«ÄÃPÀgÀt (B) AiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸À®àlÖ CO £À ¥ÀæªÀiÁtPÉÌ
CAzÁf¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß CvÀå®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
¸À ª À Ä ªÁV¸À ® Ä (A) ªÀ Ä vÀ Ä Û (B) ¸À « ÄÃPÀ g À t UÀ ¼ À £ À Ä ß
¸ÀéAiÀÄAZÁ°vÀ ¥ÁæAiÉÆÃVPÀ vÀAvÀæUÀ½AzÀ ªÀiÁqÀÄvÁÛgÉ.
C£À Ä PÀ æ ª À Ä ªÁV 5 ªÀ Ä vÀ Ä Û 2 jAzÀ UÀ Ä t ¸ À ¯ ÁVzÉ ;
MAzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛz° À ègÄÀ ªÀ zsÁvÀÄUÀ¼ÁzÀ EAUÁ®, d®d£ÀPÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ ©qÀÄUÀqÉUÉÆAqÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ªÉÆïï
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁgÀd£ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß CHN zsÁvÀÄ «±ÉèõÀPÀ JA§
DªÀÄd è £ÀPª À ÅÀ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉöì Êqï£À JgÀqÄÀ ªÉÆïïUÀ¼£ À ÄÀ ß
G¥ÀPÀgÀt¢AzÀ ¤zsÀðj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. F «±ÉèõÀPÀPÉÌ Cw
GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(1-3 «Ä.UÁæA) PÀrªÉÄ ªÀ¸ÀÄÛ«£À CUÀvÀå«zÀÄÝ ¸Àé®àªÉÃ
DzÀÝjAzÀ 32 UÁæA DªÀÄèd£ÀPÀ ©qÀÄUÀqÉUÉÆAqÀgÉ 88 ¸ÀªÀÄAiÀÄzÀ°è ªÀiË®åUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀgÀzÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¥Àz æ À²ð¸ÀÄvÀÛzÉ.
UÁæA EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. CAxÀºÀ «zsÁ£ÀUÀ¼À «¸ÀÛøvÀ ZÀZÉðAiÀÄÄ F ¥ÀĸÀÛPÀzÀ
vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ zÀæªÀågÁ²AiÀÄÄ ªÁå¦ÛVAvÀ ºÉÆgÀVzÉ.
m UÁæA DVgÀ°.

¸ÁgÁA±À
¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀUÀ½AzÀ gÀÆ¥ÀÄUÉÆArgÀĪÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæwQæ¬Ä¸ÀÄ«PÉAiÀÄ
PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß F WÀlPÀzÀ°è £ÁªÀÅ PÀ°wzÉÝêÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀUÀ¼À
¸ÀégÀÆ¥ÀªÀ£ÀÄß PÀPÀëPÀUÀ¼À ¸ÀAPÀgÀtzÀ ¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄ ¥Àj¨sÁµÉAiÀÄ°è «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ. CzÀgÀ ¥ÀæPÁgÀ EAUÁ®ªÀÅ sp3, sp2
ªÀÄvÀÄÛ sp ¸ÀAPÀjvÀ PÀPÀëPÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀ§ºÀÄzÁVzÉ. «ÄÃxÉãï, FyÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ FxÉÊ£ï £ÀAvÀºÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
C£ÀÄPÀæªÀĪÁV sp3, sp2 ªÀÄvÀÄÛ sp ¸ÀAPÀgÀtUÉÆAqÀ EAUÁ®UÀ¼ÀÄ PÀAqÀħgÀÄvÀÛªÉ. F ¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄ DzsÁgÀzÀ°è
«ÄxÉä£À ZÀvÀĪÀÄÄðTÃAiÀÄ DPÁgÀ, Fyä£À ¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ DPÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ FxÉʤ£À gÉÃTÃAiÀÄ DPÁgÀUÀ¼À£ÀÄß
CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÁVzÉ. MAzÀÄ sp3 ¸ÀAPÀgÀtUÉÆAqÀ PÀPÀëPÀªÀÅ d®d£ÀPÀzÀ 1s PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉ C¢üªÁå¥À£ÉUÉÆAqÁUÀ
EAUÁ®-d®d£ÀPÀzÀ (C-H) KPÀ§AzsÀ (¹UÁä s §AzsÀ) ªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. MAzÀÄ EAUÁ®zÀ PÀPÀëPÀªÀÅ
E£ÉÆßAzÀgÀ PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉ C¢üªÁå¥À£ÉUÉÆAqÀÄ EAUÁ®-EAUÁ® ¹UÁä§AzsÀªÀ£ÀÄß gÀÆ¥ÀÄUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. CPÀÌ¥ÀPÀÌzÀ
EAUÁ®UÀ¼À ¸ÀAPÀgÀtUÉƼÀîzÀ p PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ¥Á±ÀéðAiÀÄÄvÀªÁV C¢üªÁå¥À£ÉUÉÆAqÁUÀ MAzÀÄ ¥ÉÊ (Π) §AzsÀªÀ£ÀÄß
PÉÆqÀ§®ÄèzÀÄ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß C£ÉÃPÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæUÀ½AzÀ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
ªÀÄÆgÀÄ DAiÀiÁªÀÄzÀ ¥Áæw¤zsÀåªÀ£ÀÄß ºÁ¼ÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ¨ÉuÉ (wedge) ªÀÄvÀÄÛ CqÀØUÉgÉAiÀÄ (dash) ¸ÀÆvÀæ¢AzÀ
awæ¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À gÀZÀ£É CxÀªÁ CªÀÅ ºÉÆA¢gÀĪÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹
«AUÀr¸À§ºÀÄzÁVzÉ. MAzÀÄ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ JA§ÄzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¨sËwPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß
¤zsð À j¸ÀĪÀ MAzÀÄ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ CxÀªÁ «²µÀÖ «£Áå¸z À °
À è §A¢üvªÀ ÁVgÀĪÀ ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼À UÀÄA¥ÁVgÀÄvÀz
Û .É ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀtªÀ£ÀÄß ±ÀÄzÀÞ ªÀÄvÀÄÛ C£Àé¬ÄPÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ CAvÁgÁ¶ÖçÃAiÀÄ MPÀÆÌl (IUPAC) ªÀÅ
¸Áܦ¹zÀ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼À UÀtªÀ£ÄÀ ß C£ÀĸÀj¹ ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀÛz.É IUPAC £ÁªÀÄPÀgt À zÀ°è NzÀÄUÀ£ÄÀ gÀZ£À ¬
É ÄAzÀ ºÉ¸gÀ £
À ÄÀ ß
UÀÄgÀÄw¸À®Ä ¸ÁzsÀåªÁUÀĪÀAvÉ, ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß gÀZÀ£ÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ ¸ÀA§A¢ü¹gÀÄvÁÛgÉ.
386 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

¸ÁªÀAiÀĪÀ QæAiÀiÁvÀAvÀz
æ À ¥ÀjPÀ®à£U À ÄÀ vÀ¯ÁzsÁgÀ (substrate) CtÄ«£À gÀZ£
É ¼ À ,É ¸ÀºªÀ ÃÉ ¯É¤A
ì iÀÄ §Azsz À À «zÀ¼£À ,À
DPÀæªÀÄtPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ, J¯ÉPÁÖç£ÀÄ ¸ÀܼÁAvÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÉÄAiÀÄ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹gÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ
¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀUÀ¼À MqÉAiÀÄÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. MAzÀÄ ¸ÀºÀªÉïɤìAiÀÄ §AzsÀªÀÅ
¸ÀªÄÀ bÉÃzÀ£À CxÀªÁ C¸ÀªÄÀ bÉÃzÀ£À «£Áå¸z À °À è MqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. MAzÀÄ C¸ÀªÄÀ bÉÃzÀ£ªÀ ÅÀ PÁ¨ÉÆð zs£ À À CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼£
À ÄÀ ß
CxÀªÁ PÁ¨ÉÃð£ÀAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß GvÁࢸÀÄvÀÛzÉ, DzÀgÉ ¸ÀªÀÄbÉÃzÀ£ÀªÀÅ ªÀÄÄPÀÛgÁårPÀ¯ï ¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ ªÀÄzsÀåAvÀjUÀ¼À£ÀÄß
PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. C¸ÀªÀÄbÉÃzÀ£À¢AzÀ dgÀÄUÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀÆgÀPÀ eÉÆÃr ¥ÀæwQæAiÀiÁvÀäPÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
EªÀÅ eÉÆÃr J¯ÉPÁÖç£ÀÄ zÁ¤UÀ¼ÁVzÀÄÝ, CªÀ£ÀÄß £ÀÆåQèAiÀiÁPÁAQëUÀ¼ÉAzÀÄ ºÁUÀÆ eÉÆÃr J¯ÉPÁÖç£ÀÄ ¹éÃPÁjAiÀÄ£ÀÄß
J¯ÉPÁÖç£ÁPÁAQë J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ, C£ÀÄgÀt£À, J¯ÉPÉÆÖçªÉÄjAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAAiÀÄÄUÀä£À ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ
§AzsÀªÀ£ÀÄß zÀÈ«ÃPÀgÀtUÀ½¹ PÉ®ªÀÅ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ EvÀgÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À£ÀÄß PÀrªÉÄ CxÀªÁ
C¢üPÀ J¯ÉPÁÖç£ÀÄ ¸ÁAzÀævÉUÀ¼À ¸ÀܼÀUÀ¼À£ÁßV ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¥ÀæwQæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß «±Á®ªÁV F PɼÀV£À jÃwUÀ¼À°è ªÀVÃðPÀj¸À§ºÀÄzÁVzÉ ; ¥Àæw¸ÁÜ¥À£É, ¸ÀAPÀ®£À,
ªÀdð£É ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀÄ£À«ð£Áå¸À ¥Àwæ QæAiÉÄUÀ¼ÄÀ . ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À À gÀZ£
À U
É ¼
À £
À ÄÀ ß PÀAqÀÄ»rAiÀÄ®Ä CªÀÅUÀ¼À ±ÀÄ¢ÞÃPÀgt
À ,
UÀÄuÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjªÀiÁuÁvÀäPÀ «±ÉèõÀuÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀt «zsÁ£ÀUÀ¼ÁzÀ GvÀणÀ, ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ «¨sÉÃzÁvÀäPÀ GzÀÞgÀtUÀ¼ÀÄ, MAzÀÄ CxÀªÁ MAzÀQÌAvÀ
ºÉaÑ£À ¨sËwPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼À ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß DzsÀj¹ªÉ. ªÀtð«±ÉèõÀuÉAiÀÄÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄ«PÉ, UÀÄgÀÄw¸ÀÄ«PÉ
ªÀÄvÀÄÛ ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀtzÀ MAzÀÄ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛ vÀAvÀæªÁVzÉ. EzÀ£ÀÄß JgÀqÀÄ ªÀUÀðUÀ¼ÁV «AUÀr¸À¯ÁVzÉ. C¢ü±ÉÆõÀuÉ
ªÀtð«±ÉèõÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ «¨sÉÃzsÁvÀäPÀ ªÀtð«±ÉèõÀuÉ. C¢ü±ÉÆõÀuÉ ªÀtð«±ÉèõÀuÉAiÀÄÄ C¢ü±ÉÆõÀPÀzÀ ªÉÄÃ¯É «Ä±ÀætzÀ
WÀlPÀU¼ À ÄÀ «¨sÃÉ zsÁvÀäPª
À ÁV C¢ü±Æ
É ÃµÀuU
É Æ
É ¼ÀĪ
î ÅÀ zÀ£ÄÀ ß Dzsj
À ¹zÉ. «¨sÃÉ zÁvÀäPÀ ªÀtð«±ÉÃè µÀuA
É iÀÄÄ «Ä±Àt
æ zÀ WÀlPÀU¼
À ÄÀ
¹ÜgÀ ªÀÄvÀÄÛ ZÀ®£ÁªÀ¸ÉÜUÀ® £ÀqÀÄªÉ ¤gÀAvÀgÀ «¨sÉÃzÀ£ÉUÉƼÀÄîªÀÅzÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ ±ÀÄzÀÞ gÀÆ¥ÀzÀ°è
zÉÆgÉvÀ £ÀAvÀgÀ, CzÀgÀ°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÀAqÀÄ»rAiÀÄ®Ä CzÀgÀ UÀÄuÁvÀäPÀ «±ÉèõÀuÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
¯É¸ÉÊ£À£À ¥ÀjÃPÉë¬ÄAzÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀ, UÀAzsÀPÀ, ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÀUÀ¼À£ÀÄß PÀAqÀÄ»rAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ.
EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À ¥ÀæªÀiÁtUÀ¼À£ÀÄß ¤zsÀðj¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ
CAzÁf¸À§ºÀÄzÀÄ. ¸ÁgÀd£ÀPÀªÀ£ÀÄß qÀÆåªÀiÁ£À ªÀÄvÀÄÛ eɯÁØ®£À «zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß PÉÃjAiÀĸï
«zsÁ£À¢AzÀ CAzÁf¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. UÀAzsÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÀUÀ¼À£ÀÄß C£ÀÄPÀæªÀĪÁV UÀAzsÀPÁªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÁªÀÄèUÀ¼ÁV
C¥ÀPÀ¶ð¸ÀĪÀÅzÀgÉÆA¢UÉ CAzÁf¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ±ÉÃPÀqÁA±ÀªÀ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV MlÄÖ ±ÉÃPÀqÁA±À (100)
ªÀÄvÀÄÛ C°ègÀĪÀ G½zɯÁè zsÁvÀÄUÀ¼À ±ÉÃPÀqÁA±ÀzÀ ªÉÆvÀÛzÀ £ÀqÀÄ«£À ªÀåvÁå¸À¢AzÀ ¤zsÀðj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.

C¨sÁå¸À
12.1 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ EAUÁ® ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÀAPÀgÀt ¹Üw AiÀiÁªÀÅzÀÄ?
CH2=C=O, CH3CH=CH2, (CH3)2CO, CH2=CHCN, C6H6
12.2 F PɼÀV£À CtÄUÀ¼À°è σ ªÀÄvÀÄÛ π §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹ (¸ÀÆa¹):
C6H6, C6H12, CH2Cl2, CH2=C=CH2, CH3NO2, HCONHCH3
12.3 L¸ÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éʯï D¯ÉÆÌúÁ¯ï, 2, 3-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉ£Á¯ï, ºÉ¥ÉÖãï-4-M£ï UÀ½UÉ §AzsÀ gÉÃSÁ
¸ÀÆvÀæ §gɬÄj.
12.4 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¹j.
(a) (b) (c)

(d) (e) (f) Cl2CHCH2OH

¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 387

12.5 F PÉ ¼ À V £À ¸À A §Azs À ¥ À l Ö ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À AiÀ i ÁªÀ IUPAC ºÉ ¸ À g À Ä UÀ ¼ À Ä ¸À j AiÀ i ÁVªÉ ?

(a) 2,2-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï CxÀªÁ 2-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï (b) 2,4,7-mÉæöÊ«ÄxÉʯï DPÉÖãï CxÀªÁ
2,5,7-mÉöæ Ê«ÄxÉʯï DPÉÖãï (c) 2-PÉÆÃè gÉÆÃ-4-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï CxÀªÁ 4-PÉÆÃè gÉÆÃ-2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï
(d) §Æåmï-3-L£ï-1-N¯ï CxÀªÁ §Æåmï-4-N¯ï-1-L£ï.
12.6 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½AzÀ ¥ÁægÀA¨sÀªÁUÀĪÀ ¸ÀeÁwAiÀÄ ±ÉÃæ tÂUÀ¼À ªÉÆzÀ® LzÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ¸ÀÆvÀU
æ À¼À£ÀÄß
gÀa¹j. (a) H–COOH (b) CH3COCH3 (c) H–CH=CH2
12.7 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ½UÉ ¸ÁA¢æÃPÀÈvÀ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ ºÁUÀÆ §AzsÀ gÉÃSÁ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß §gÉzÀÄ CªÀÅUÀ¼À°è
QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥ÀÄ EzÀÝgÉ UÀÄgÀÄw¹.
(a) 2,2,4-mÉæöÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï
(b) 2-ºÉÊqÁæQì-1,2,3-¥ÉÆæÃ¥Éãï mÉæöÊPÁ¨ÁðQì°Pï DªÀÄè
(c) ºÉÃPÉìãï qÉÊAiÀiÁ¯ï
12.8 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°ègÀĪÀ QæAiÀiÁ²Ã® UÀÄA¥À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹.
(a) (b) (c)

12.9 O2NCH2CH2O– CxÀªÁ CH3CH2O– EªÉgÀqÀgÀ°è AiÀiÁªÀÅzÀÄ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢zÉ ªÀÄvÀÄÛ KPÉ?
12.10 π §AzsÀPÉÌ ¸ÉÃjPÉÆArgÀĪÀ C¯ÉÌ÷éïï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ÀÄ zÁ¤UÀ¼ÀAvÉ ªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. KPÉ?
12.11 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß gÀa¹j. E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ¸ÁÜ£À ¥À®èl£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀPÀægÉÃSÉ
¸ÀAPÉÃvÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹ vÉÆÃj¹.
(a) C6H5OH (b) C6H5NO2
(c) CH3CH=CHCHO (d) C6H5–CHO
(e) (f)
12.12 J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë ªÀÄvÀÄÛ £ÀÆåQèÃAiÉÆà DPÁAQëUÀ¼ÉAzÀgÉãÀÄ? GzÁºÀgÀuÉAiÉÆA¢UÉ «ªÀj¹.
12.13 F PɼÀV£À ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À°è ¸ÀÄálªÁV UÀÄwð¹zÀ ¥ÀæwQæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼À°è AiÀiÁªÀŪÀÅ E¯ÉPÁÖç£ÀÄ DPÁAQë
CxÀªÁ £ÀÆåQèÃAiÀiÁPÁAQë JAzÀÄ UÀÄwð¹:
(a)

(b)

(c)

12.14 F WÀlPÀzÀ°è C¨sÀå¹¹gÀĪÀ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ MAzÀÄ QæAiÀiÁ «zsÀUÀ¼À°è, F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀVÃðPÀj¹.
(a)

(b)

(c)

(d) (CH3)3 C – CH2 OH + HBr → (CH3)3 C – Br + H2O

388 gÀ¸ÁAiÀıÁ¸ÀÛç

12.15 F PɼÀV£À eÉÆÃr gÀZÀ£ÉUÀ¼À°ègÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À ¸ÀA§AzsÀªÉãÀÄ? CªÀÅ gÀZÀ£Á CxÀªÁ
eÁå«ÄwAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ C£ÀÄgÀt£Á ¸ÀºÁAiÀÄPÀªÉÃ?
(a) (b)

(c)

12.16 F PɼÀV£À §AzsÀ «§d£ÉAiÀÄ°è, E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ¥ÀæªÁºÀ ¸ÀÆa¸À®Ä ªÀPÀæ ¨ÁtzÀ gÉÃSÉUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹
ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæwAiÉÆAzÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄbÉÃzÀªÉà CxÀªÁ C¸ÀªÀÄbÉÃzÀªÉà JA§ÄzÁV ªÀVÃðPÀj¹, GvÁàzÀ£ÉAiÀiÁzÀ
¥ÀæwQæAiÀiÁ ªÀÄzsÀåªÀwðUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄPÀÛ gÁårPÀ¯ï, PÁ¨ÉÆÃðzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ CxÀªÁ PÁ¨ÉÆÃðIÄt
CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼ÉAzÀÄ UÀÄwð¹:
(a) (b)

(c) (d)

12.17 ¥ÉæÃgÀuÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉPÉÆÖçªÉÄjAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄ ¥ÀzÀUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¹. AiÀiÁªÀ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ¸ÁÜ£À¥À®èl
¥ÀjuÁªÀĪÀÅ PÁ§ðPÁì°Pï DªÀÄèUÀ¼À ¸ÀjAiÀiÁzÀ DªÀÄèvÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ?
(a) Cl3CCOOH > Cl2CHCOOH > ClCH2COOH
(b) CH3CH2COOH > (CH3)2CHCOOH > (CH3)3C.COOH
12.18 F PɼÀV£À vÀAvÀæUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ vÀvÀéªÀ£ÀÄß ¸ÀAQë¥ÀÛªÁV GzÁºÀgÀuÉAiÉÆA¢UÉ «ªÀj¹.
(a) ¸ÀálQÃPÀgÀt (b) ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉ (c) ªÀtð «±ÉèõÀuÉ
12.19 zÁæªÀPÀzÀ°è ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ ¥ÀæªÀiÁtzÀ PÀgÀUÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð ºÉÆA¢gÀĪÀ JgÀqÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀĪÀ
«zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß «ªÀj¹.
12.20 ¨sn
À Ö E½¸ÀÄ«PÉ, PÀrªÉÄ MvÀq
Û z
À °
À è ¨sn
À Ö E½¸ÀÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ D« ¨sn
À Ö E½¸ÀÄ«PÉU¼
À °
À £
è À ªÀåvÁå¸U
À ¼
À £
À ÄÀ ß §gɬÄj.
12.21 ¯Áå¸ÉÊ£ï£À ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ°ègÀĪÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ vÀvÀéªÀ£ÀÄß ZÀað¹.
12.22 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ¤zsÀðj¸ÀĪÀ vÀvÀéUÀ¼À°è£À ªÀåvÁå¸À §gɬÄj.
(i) qÀĪÀiÁ¸ï «zsÁ£À (ii) eÉïÁØ¯ï «zsÁ£À
12.23 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è£À ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ, UÀAzsÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÀAdPÀUÀ¼À£ÀÄß ¤zsÀðj¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀ
vÀvÀéUÀ¼À£ÀÄß ZÀað¹.
12.24 PÁUÀzÀ ªÀtðgÉÃR£À «±ÉèõÀuÉAiÀÄ vÀvÀé «ªÀj¹.
12.25 ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸ÀĪÁUÀ £ÉÊnæPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß, ¨É½îAiÀÄ £ÉÊmÉæÃmïVAvÀ ªÀÄÄAZÉ ¸ÉÆÃrAiÀÄA zÀæªÀ
¸ÁgÀPÉÌ ºÁPÀÄvÁÛgÉ. KPÉ?
12.26 ¸ÁgÀd£ÀP,À UÀAzsPÀ À ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯Æ
É Ãd£ïUÀ¼À ¥ÀjÃPÉA
ë iÀÄ°è ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª
Û £
À ÄÀ ß ¯ÉÆûÃAiÀÄ ¸ÉÆÃrAiÀÄA
eÉÆvÉUÉ zsÀÈ«ÃPÀgÀtUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀPÉÌ PÁgÀt PÉÆr.
12.27 PÀ¥Æ
À ðgÀ ªÀÄvÀÄÛ PÁå°A
ì iÀÄA ¸À¯ÃàÉ mïUÀ¼À «Ä±Àt
æ ¢AzÀ WÀlPÀU¼
À £
À ÄÀ ß ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄ«PÉUÉ §¼À¸ÄÀ ªÀ ¸ÀÆPÀÛ vÀAvÀª
æ £
À ÄÀ ß
ºÉ¸jÀ ¹.
12.28 D« ¨sÀnÖ E½¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è ¸ÁªÀAiÀĪÀ zÁæªÀtªÀÅ CzÀgÀ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ«VAvÀ PÀrªÉÄ vÁ¥ÀzÀ°è
D«AiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. KPÉ? «ªÀj¹.
¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÆ® vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ 389

12.29 î iÀÄ £ÉÊmÉÃæ mï eÉÆvÀUÉ CCl4 £ÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ ©½AiÀÄ ¥ÀPæ ÃëÉ ¥À ¤ÃqÀÄvÀz
¨É½A Û AÉ iÉÄÃ? ¤ªÀÄä GvÀg
Û PÀ ÌÉ PÁgÀt
PÉÆr.
12.30 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è£À EAUÁ®zÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ¤zsÀðj¸ÀĪÁUÀ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ EAUÁ®zÀ qÉÊ
DPÉìöÊqï »ÃjPÉƼÀî®Ä ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. KPÉ?
12.31 ¯Éqï C¹mÉmï ¥ÀjÃPɬ ë ÄAzÀ UÀAzsPÀ ª
À £À ÄÀ ß ¥ÀjÃQë¸ÄÀ ªÁUÀ ¸ÉÆÃrAiÀÄA zÀª
æ u
À Á¸ÁgÀª£
À ÄÀ ß D«ÄèÃAiÀÄUÉƽ¸À®Ä
UÀAzsÀPÁªÀÄèzÀ §zÀ®Ä C¹nPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀ CªÀ±ÀåPÀvÉAiÉÄãÀÄ?
12.32 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÉAzÀÄ 69% PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ 4.8% ºÉÊqÉÆæÃd£ï ªÀÄvÀÄÛ G½PÉ DQìd£ï£À£ÀÄß
ºÉÆA¢zÉ. 0.2 UÁæA F ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ¸ÀA¥ÀÇtðªÁV Gj¹zÁUÀ GvÁàzÀ£ÉAiÀiÁUÀĪÀ PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqï
ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ¯ÉPÀÌ ºÁQ.
12.33 0.50g ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ ªÀiÁzÀjAiÀÄ£ÀÄß eɯÁØ®£À «zsÁ£ÀzÀAvÉ ªÀwð¸À¯ÁVzÉ. ºÉÆgÀºÉÆ«ÄäzÀ
DªÉÆäAiÀiÁªÀ£ÄÀ ß 50mL 0.5m H2So4£À°è ºÉÃj¸À¯ÁVzÉ. G½PÉ DªÀÄè vÀl¹ÜÃPÀgt À PÉÌ 60mL 0.5m
NaoH zÁæªÀtªÀÅ ¨ÉÃPÁ¬ÄvÀÄ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ ±ÉÃRqÁªÀgÀÄ EgÀÄ«PÉ PÀAqÀÄ»r¬Äj.
12.34 PÉÃjAiÀĸï£À CAzÁf¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è 0.3780 £ÀµÀÄÖ ¸ÁªÀAiÀĪÀ PÉÆèÃgÉÆà ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ 0.5740UÁæA £ÀµÀÄÖ
¹®égïPÉÆèÃgÉÊqÀ£ÀÄß ¤ÃrzÉ. ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ±ÉÃPÀqÁªÁgÀÄ PÉÆèÃj£ï ¯ÉPÀ̺ÁQ.
12.35 PÉÃjAiÀÄ¸ï «zsÁ£ÀzÀ ¸À®ágï DAzÁf¸ÀÄ«PÉAiÀÄ°è 0.468UÁæA £ÀµÀÄÖ ¸ÁªÀAiÀÄĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ 0.668UÁæA
£ÀµÀÄÖ ¨ÉÃjAiÀĪÀiï ¸À¯ÉáÃmï ¤ÃrzÉ. PÉÆnÖgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ ±ÉÃPÀqÁªÁgÀÄ ¸À®ágï PÀAqÀÄ»r¬Äj.
12.36 CH2 - CH - CH2 - CH2 ≡ C CH ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀz À è CH2 - CH2©AzÀÄ gÀÆ¥ÀÅUÀ½î¸ÄÀ «PÉAiÀÄ°è
Û °
EgÀĪÀ ¸ÀAPÀgÀtzÀ eÉÆvÉ.
(a) sp - sp2 (b) sp - sp3 (c) sp2 - sp3 (d) sp3 - sp3
12.37 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°ègÀĪÀ £ÉÊmÉÆæÃd£ï£À ¯Á¸ÉÊ£À£À ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ°è ¥ÀÄæ¹ìAiÀÄ£ï ¤Ã° §tÚzÀ §gÀĪÀÅzÀÄ
gÀÆ¥ÀUÉƼÀÄîªÀÅzÀjAzÀ.
(a) Na4[Fc(CN)6] (b) Fe4[Fe(CN)6]3
(c) Fe2[Fe(CN)6] (d) Fe3[Fe(CN)6]4
12.38 F PɼÀPÀAqÀ AiÀiÁªÀ PÁ¨ÉÆðÃzsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ ºÉaÑ£À ¹ÜgÀvÉ ºÉÆA¢zÉ.
+ + + +
(a) (CH3)3C.CH2 (b) (CH3)3C (c) CH3CH2 CH2 (d) CH3CH CH2CH3
12.39 ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄ«PÉ ¥Àj±ÀÄzÀÞvÉ ªÀÄvÀÄÛ «AUÀr¸ÀÄ«£À«PÉ EgÀĪÀ £À«Ã£À vÀAvÀæªÀÅ.
(a) ¥ÀlÖQÃPÀgÀt (b) §mÉÖ E½¸ÀÄ«PÉ (c) GvÀà£À£À (d) ªÀtð«±ÉèõÀuÉ
12.40 CH3CH2I + KOH → CH3CH2OH + KI QæAiÉÄAiÀÄÄ ªÀVðPÀj¹zÀ §UÉ
(a) E¯ÉPÁÖç£ïPÁAQëAiÀÄ (b) £ÀÆåQèÃAiÀiÁPÁAQëAiÀÄ DzÉòvÀ
(c) §»ªÀðºÀ£À (d) ¸ÀAPÀ®£À
390
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÀå¹¹zÀ £ÀAvÀgÀ
• IUPAC £ÁªÀ Ä PÀ g À t «zs Á £À ¢ AzÀ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸À®Ä;
• C¯É Ì Ã £À Ä UÀ ¼ À , C°Ó à £À Ä UÀ ¼ À , C¯É Ì ö Ê£À U À ¼ À
ªÀÄvÀÄÛ DgÉƪÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À
¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä;
• ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À ««zsÀ vÀAiÀiÁjPÁ
«zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß C¨sÀ幸À®Ä;
• ¨s Ë wPÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û gÀ ¸ ÁAiÀ Ä ¤PÀ UÀ Ä tUÀ ¼ À
DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É C¯ÉÌãÀÄUÀ¼ÀÄ, C°ÌãÀÄUÀ¼ÀÄ,
C¯É Ì öÊ£ïUÀ ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û CgÉ Æ ÃªÀ i ÁånPï
ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À ° è £ À ªÀ å vÁå¸À U À ¼ À £ À Ä ß
w½AiÀÄ®Ä;
• EzÉ Ã ¤£À «©ü £ À ß C£À Ä gÀ Æ ¥À u É U À ¼ À £ À Ä ß
(Conformations) awæ ¸ À ® Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û
CªÀÅUÀ¼À ¥ÀæPÁgÀUÀ¼À£ÀÄß w½AiÀÄ®Ä;
• ±À Q Û A iÀ Ä DPÀ g À U À ¼ ÁV ªÀ Ä vÀ Ä Û OzÉ Æ åÃVPÀ
C£À é ¬ ÄPÉ U À ¼ À ° è ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À
¥ÁvÀæªÀ£ÀÄß ¥Àæ±ÀA¹¸À®Ä;
• E¯É P ÁÖ ç ¤ Pï Qæ A iÀ i ÁvÀ A vÀ æ z À Dzs Á gÀ ¢ AzÀ
C¸À«ÄäwÃAiÀÄ C°ÌãïUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ C¯ÉÌöÊ£ÀÄUÀ¼À
¸ÀAPÀ®£À GvÀà£ÀßUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß
H»¸À®Ä;
• ¨ÉAfä£À ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀtÂð¸À®Ä,
CgÉÆêÀiÁånPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ
¨ÉAfä£À E¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQëÃAiÀÄ DzÉòvÀ
QæAiÉÄUÀ¼À QæAiÀiÁvÀAvÀæªÀ£ÀÄß w½zÀÄPÉƼÀî®Ä.
• KPÀ DzÉ Ã ²vÀ ¨É A fãï GAUÀ Ä gÀ z À ° è ,
QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¤zÉðñÀ£ÀzÀ ¥Àæ¨sÁªÀªÀ£ÀÄß
H»¸À®Ä ªÀÄvÀÄÛ
• PÁå£ÀìgïPÁgÀPÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ «µÀPÁgÀPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
C¨sÀ幸À®Ä ¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
WÀlPÀ 13
ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼ÄÀ ±ÀQAÛ iÀÄ ¥Àª
æ ÄÀ ÄR DPÀgU
À ¼
À ÁVªÉ
`ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï F ±À§ÞªÉà «ªÀj¸ÀĪÀAvÉ EªÀÅ PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ
ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ïUÀ ½ AzÀ ªÀ i ÁvÀ æ DzÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Ä . ¤vÀ å fêÀ £ À z À ° è
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À ¥Àæ¨sÁªÀ CUÁzsÀ ¤ªÀÄUÉ agÀ¥ÀjavÀ«gÀĪÀ `LPG`
ªÀÄvÀÄÛ `CNG` UÀ¼À£ÀÄß EAzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. `zÀæ«vÀ ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA
C¤®` EzÀgÀ ºÀȸÀégÀÆ¥À LPG, ºÁUÉAiÉÄà CNG JAzÀgÉ ¸ÀA¦ÃrvÀ
¸Áé¨sÁ«PÀ C¤®. EwÛÃa£À ¢£ÀUÀ¼À°è `LNG` (zÀæ«vÀ ¸Áé¨sÁ«PÀ C¤®)
AiÀÄ£ÀÄß EAzs£ À ª
À ÁV §¼À¸ÄÀ wÛzÝÉ ÃªÉ. ¸Áé¨Ás «PÀ C¤®ªÀ£ÄÀ ß zÀ« æ ÃPÀj¹ LNG
AiÀÄ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¨sÀÆvÉÆUÀmÉAiÀÄ°ègÀĪÀ ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA£À D²APÀ
C¸ÀªÀ£À¢AzÀ ¥ÉmÉÆæïï, røɯï, ¹ÃªÉÄJuÉÚAiÀÄ£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àð¹qÀÄvÁÛgÉ.
PÀ°èzÀÝ°£À §AdPÀ C¸ÀªÀ£À¢AzÀ PÉÆïïUÁå¸ï £ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
¨sÆ
À ¸Àg Û z
À ° À è vÉÊ®¨Á«AiÀÄ£ÀÄß PÉÆgÉAiÀÄĪÁUÀ £ÉʸÀVðPÀ C¤® zÉÆgÉAiÀÄÄvÀz Û .É
£ÉʸÀVðPÀ C¤®zÀ ¸ÀA¦qÀ£¬ É ÄAzÀ ¸ÀA¦ÃrvÀ C¤®, (CNG) zÉÆgÀPÄÀ vÀz Û .É
J¯ï¦fAiÀÄ£ÀÄß UÀȺÀ§¼ÀPÉAiÀÄ EAzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄvÉÛêÉ. EzÀÄ K®èzÀQÌAvÀ
PÀrªÉÄ ªÀiÁ°£Àå GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¹ÃªÉÄJuÉÚAiÀÄ£ÀÄß UÀȺÀ§¼ÀPÉAiÀÄ
EAzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄwÛzÉÝÃªÉ DzÀgÉ EzÀÄ ¸Àé®à ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¥ÉmÉÆæïï, rÃ¸É¯ï ªÀÄvÀÄÛ CNG EªÀÅ ¸ÀéAiÀÄAZÁ°vÀ
ªÁºÀ£ÀUÀ½UÉ CUÀvÀå«gÀĪÀ EAzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ. CNG ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉmÉÆæïï¤AzÀ
ZÀ°¸ÀĪÀ ªÁºÀ£U À ¼
À ÄÀ PÀrªÉÄ ¥Àª æ iÀ ÁtzÀ°è ªÀiÁ°£À媣 À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀÄvÀª Û .É
F J¯Áè EAzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À «Ä±ÀætUÀ¼ÀÄ. EªÀÅ ±ÀQÛAiÀÄ
DPÀgÀUÀ¼ÀÄ.
`ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¥Á°y£ï, ¥Á°¥É Æ æ à ¦£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
¥Á°¸ÉÖöÊj£ïUÀ¼A À vÀºÀ vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É G£ÀßvÀ ±ÉÃæ tÂAiÀÄ
`ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß §tÚU¼
À À vÀAiÀiÁjPÉU¼
À °
À è zÁæªPÀ ª À ÁV, C®èzÉ OµÀ¢ü
ªÀÄvÀÄÛ PÀÈvÀPÀ §tÚUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è PÀZÁѪÀ¸ÀÄÛªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ
`ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ ªÉÄÃ¯É ªÀĺÀvÀézÀ ¥ÁvÀæªÀ£ÀÄß
©ÃgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÉAzÀÄ ¤ÃªÀÅ w½¢gÀÄ«j. F CzsÁåAiÀÄzÀ°è EªÀÅUÀ¼À
§UÉÎ «ªÀgÀªÁV w½AiÉÆÃt.
13.1 ªÀVðÃPÀgÀt
ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À°è ºÀ®ªÁgÀÄ «zsÀUÀ½ªÉ. PÁ§ð£ï - PÁ§ð£ï £ÀqÀĪÉ
EgÀĪÀ §AzsÀUÀ¼À «zsÀUÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ «zsÀUÀ¼ÁV
«AUÀr¸À§ºÀÄzÀÄ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
(i) ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ (saturated)
(ii) C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ (unsaturated)
(iii) DgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ / ¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï-ºÉÊqÉÆæÃd£ï £ÀqÀĪÉ
KPÀ§AzsÀ«gÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ. FUÁUÀ¯Éà WÀlPÀ
12 gÀ°è CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁrzÀAvÉ, ºÀ®ªÁgÀÄ EAUÁ®zÀ
¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Ä ¸É à j PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï£À £À q À Ä ªÉ
KPÀ§AzsÀ ºÉÆA¢, GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀ £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ
eÉÆÃqÀuÉUÉ D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. CzÀgÀAvÉ PÁ§ð£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ GAUÀÄgÀ CxÀªÁ MAzÀÄ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
ZÀQæÃAiÀÄ C¯ÉÌãÀÄUÀ¼ÀÄ (Cycloalkanes) J£ÀÄߪÀgÀÄ.
C¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ïUÀ¼À
£ÀqÀÄªÉ §ºÀħAzsÀUÀ¼ÀÄ JAzÀgÉ ¢é§AzsÀ, wæ§AzsÀ CxÀªÁ
JgÀqÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ.
CgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ «²ÃµÀÖªÁzÀ
ZÀQÃæ AiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼
À ÄÀ . ¤ÃªÀÅ EªÀÅUÀ¼À zÉÆqÀØ zÉÆqÀØ CtÄUÀ¼À
ªÀiÁzÀjAiÀÄ£ÀÄß ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ (£ÉÃgÀ ¸Àg¥ À t
À  ªÀÄvÀÄÛ ZÀQÃæ AiÀÄ
gÀZÀ£É). EzÀ£ÀÄß ªÀiÁqÀĪÁUÀ PÁ§ð£ï mÉmÁæªÉîAmï
ºÁUÀÆ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ªÀiÁ£ÉÆêÉïÉAmï JA§ÄzÀ£ÀÄß
£É£À¦lÄÖPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. D¯ÉÌãïUÀ¼À ªÀiÁzÀj vÀAiÀiÁjPÉUÉ
ºÀ ® Äè P À r Ø U À ¼ À £ À Ä ß §Azs À U À ¼ À £ ÁßV, ¥Áæ ¹ Ö P ï¨Á¯ïUÀ ¼ À £ À Ä ß
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÁV §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ.
D°Ìãï, D¯É Ì öÊÃ£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û DgÉ Æ ªÀ i ÁånPï
ºÉÊqÉÆæPÁ§ð£ïUÀ½UÉ ¹àçAUï ªÀiÁzÀjAiÀÄ£ÀÄß §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ.
13.2 D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ
FUÁUÀ¯Éà w½¢gÀĪÀAvÉ, PÁ§ð£ï - PÁ§ð£ïUÀ¼À
£ÀqÀÄªÉ KPÀ§AzsÀUÀ½gÀĪÀ vÉgÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ ¥ÀAiÀiÁð¥ÀÛ
ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß D¯ÉÌãïUÀ¼ÄÀ J£ÀÄߪÀgÄÀ . `«ÄxÉãï`
F UÀÄA¦£À ªÉÆzÀ® ¸ÀzÀ¸Àå «ÄxÉãï C¤®ªÀÅ PÀ°èzÀÝ°£À
UÀt ªÀÄvÀÄÛ eËUÀÄ ¥ÀæzÉñÀzÀ°è PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ.
«ÄxÉ Ã £ï£À MAzÀ Ä ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï §zÀ ¯ ÁV
PÁ§ð£ï£À£ÀÄß ¸ÉÃj¹ EAUÁ®zÀ mÉmÁæªÉïɤìAiÀÄ£ÀÄß
vÀÈ¥ÀÛUÉƽ¸ÀĪÀµÀÄÖ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß MzÀV¹zÀgÉ ¤ªÀÄUÉãÀÄ
zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ? C2H6 £ÀÄß ¤ÃªÀÅ ¥ÀqÉAiÀÄÄ«j. C2H6
CtĸÀÆvÀæ«gÀĪÀ F ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï£ÀÄß `FxÉãï`
J£ÀÄߪÀgÀÄ. CH4 £À MAzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï §zÀ°UÉ CH3
¸ÉÃj¹ C2H6 £ÀÄß ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. »ÃUÉ H ¥ÀgÀªÀiÁtÄ
§zÀ¯ÁV CH3 UÀÄA¥À£ÀÄß ¸ÉÃj¹ C¯ÉÌãïUÀ¼À ±ÉæÃtÂAiÀÄ£ÀÄß
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. F ¥ÀæPÁgÀzÀ ªÀÄÄA¢£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÉAzÀgÉ
C3H8, C4H10 …......
391
CxÀªÁ
¥À A iÀ i Áð¥À Û ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À Ä ¸ÁªÀ i Á£À å
¥Àj¹ÜwAiÀÄ°è ¤¶ÌçÃAiÀĪÁVgÀÄvÀÛªÉ. EªÀÅ DªÀÄè, ¥ÀævÁåªÀÄè
ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁPÁgÀPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ªÀwð¸ÀĪÀÅ¢®è. DzÀÝjAzÀ
DgÀ A ¨s À z À ° è CªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¥ÁågÁ¦ü £ ïUÀ ¼ À Ä JAzÀ Ä
É iÀÄÄwÛzÁÝg.É (¯ÁånÃ£ï ¨sÁµÉAiÀÄ°è ¥ÁågÀªiÀ ï (parum)
PÀgA
JAzÀgÉ C®à, C¦ü£À¸ï - JAzÀgÉ M®ªÀÅ) FUÀ ¤ÃªÀÅ
C¯ÉÌãÀÄUÀ¼À CxÀªÁ F C£ÀÄgÀÆ¥À±ÉæÃtÂ(homologous
series) UÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß AiÉÆÃa¸À§°ègÁ?
D¯ÉÌãïUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀÆvÀæ CnH2n+2E°è n JAzÀgÉ
PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå ªÀÄvÀÄÛ 2n+2 ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå. FUÀ ¤ÃªÀÅ CH4 £À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
£É£À¦¹PÉƼÀègÁ? VSEPR ¹zÁÞAvÀzÀAvÉ «ÄxÉãï
ZÀvÄÀ ªÀÄÄðTÃAiÀÄ gÀZ£ À A
É iÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. ZÀvÄÀ ªÀÄÄðTÃAiÀÄ
PÉÃAzÀzæ °À ,è MAzÀÄ PÁ§ð£ï EzÀÄÝ CzÀgÀ £Á®ÄÌ ±ÀÈAUÀU¼ À °
À è
4H ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ. J®è H-C-H §AzsÀPÉÆãÀUÀ¼ÀÄ
109.5° DVzÉ.
avÀæ 13.1: «ÄxÉä£À gÀZÀ£É
C¯É Ì Ã£À Ä UÀ ¼ À ZÀ v À Ä ªÀ Ä ÄðRUÀ ¼ À Ä MzÀ P É Æ ÌAzÀ Ä
eÉÆÃr¸ÀànÖgÀÄvÀÛªÉ EzÀgÀ°è C-C §AzsÀzÀÆgÀ 154pm
ªÀÄvÀÄÛ C-H §AzsÀzÀÆgÀ 112 pm DVzÉ. FUÁUÀ¯ÉÃ
w½¢gÀĪÀAvÉ (WÀlPÀ - 1)PÁ§ð£ï sp3 ¸ÀAPÀgÀt
ºÉÆA¢zÀÄÝ F PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ d®d£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtUÀ¼À 1s
PÀPÀëPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ CQëÃAiÀĪÁV C¢üªÁ妹zÁUÀ C–C ªÀÄvÀÄÛ
C–H £ÀqÀÄªÉ s §AzsÀUÀ¼ÀÄ GAmÁUÀÄvÀÛªÉ.
13.2.1 £ÁªÀÄPÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ
¤ÃªÀÅ FUÁUÀ¯Éà ««zsÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À
£ÁªÀÄPÀgÀtzÀ §UÉÎ WÀlPÀ 12 gÀ°è CzsÀåAiÀÄ£À
ªÀ i ÁrgÀ Ä «j. D¯É Ì Ã£À Ä UÀ ¼ À £ÁªÀ Ä PÀ g À t ºÁUÀ Æ
¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ §UÉÎ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ E£ÀÆß
ºÉaÑ£À «µÀAiÀĪÀ£ÀÄß w½zÀÄPÉƼÉÆîÃt. gÀÆqsÀ£ÁªÀÄUÀ¼À£ÀÄß
PÀA¸ÁªÀgÀtUÀ¼À°è §gÉAiÀįÁVzÉ. D¯ÉÌãÀÄUÀ¼À ªÉÆzÀ®
ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÀÄUÀ¼ÁzÀ «ÄxÉãï, FxÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ
¥ÉÆæ¥ÉãïUÀ¼ÀÄ MAzÉà MAzÀÄ jÃwAiÀÄ gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß
392 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

ºÉÆA¢ªÉ. DzÀg É G£ÀßvÀ ±Éæ à tÂAiÀÄ D¯É Ìà £ïUÀ ¼À Ä
MAzÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. GzÁ:
§ÆåmÉä£À CtĸÀÆvÀæ C4H10 EzÀgÀ £Á®ÄÌ PÁ§ð£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è CxÀªÁ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ
¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è eÉÆÃqÀuÉUÉÆAqÀÄ F PɼÀV£À JgÀqÀÄ
gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
I ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÁVªÉ CtÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À eÉÆÃqÀuÉAiÀÄ°è
§ÆåmÉãï (n- §ÆåmÉãï)
(PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 273 K)
II
2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éãï (L¸ÉÆà §ÆåmÉãï)
(PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 261 K)
FUÀ ¤ÃªÀÅ C5H12 £À 5 PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ 12 d®d£ÀPÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß JµÀÄÖ §UÉUÀ¼À°è eÉÆÃr¸À§ºÀÄzÀÄ?
III
gÀZÀ£É I ªÀÄvÀÄÛ II MAzÉà CtĸÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ
DzÀgÉ ¨ÉÃgÉ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ G½zÀ UÀÄt
®PÀ ë t UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢ªÉ . EzÀ g À A vÉ , gÀ Z À £ É III, IV
ªÀ Ä vÀ Ä Û V PÀ Æ qÀ MAzÉ Ã CtĸÀ Æ vÀ æ ºÁUÀ Æ ¨É à gÉ
®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. gÀZÀ£É I ªÀÄvÀÄÛ II EªÀÅ §ÆåmÉä£À
¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼ÁVªÉ. gÀZ£ À É III, IV ªÀÄvÀÄÛ V EªÀÅ ¥ÉAmÉãï£À
ªÀ å vÁå¸À ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ , CªÀ Å UÀ ¼ À ®PÀ ë t UÀ ¼ À Ä
«©ü £ À ß ªÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ EAvÀ º À ¸À ª À i ÁAUÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß
gÀZÀ£ÁvÀäPÀ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. gÀZÀ£É I ªÀÄvÀÄÛ III gÀ°è
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°èAiÀÄÆ gÀZÀ£É
II, IV, ªÀÄvÀÄÛ V gÀ°è PÀª¯ À ÆÉ qÉzÀ ¸Àg¥
À tÀ AÂ iÀÄ°èAiÀÄÆ PÀAqÀÄ
§gÀÄvÀÛzÉ. EAvÀºÀ, PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ
gÀZ£ À AÉ iÀÄ°è ªÀåvÁ師 À gÀĪÀ ¸ÀªiÀ ÁAUÀvUÉ É ¸Àg¥À t
À  ¸ÀªiÀ ÁAUÀvÉ
J£ÀÄߪÀgÀÄ. ºÁUÁV C4H10 JgÀqÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß,
C5H12 ªÀÄÆgÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
¸ÀªÀĸÉå 13.1
C6H14 CtĸÀÆvÀæPÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ D¯ÉÌä£À
««zsÀ ¸Àg¥À t
À  ¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼À gÀZ£
À É §gɬÄj ªÀÄvÀÄÛ
CªÀÅUÀ¼À IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
¥ÀjºÁgÀ :
(i) CH3 – CH2 – CH2 – CH2– CH2– CH3
n-ºÉPÉìãï

¥ÉAmÉãï (n - ¥ÉAmÉãï)
(PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 309 K)
IV 2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï

3-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï

2-«ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãï (L¸ÉÆà ¥ÉAmÉãï)

(PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 301 K)
2,3-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãï
V

2,2 - qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãï.

2,2-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éãï (¤AiÉÆÃ¥ÉAmÉãï)

(PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 282.5 K)
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 393

PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£ÉÆA¢UÉ §A¢üvÀªÁVgÀĪÀ CAnPÉÆArgÀ¢zÀÝgÉ CxÀªÁ FxÉãï£À°ègÀĪÀAvÉ MAzÉÃ

EAUÁ®zÀ ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À ¸À A SÉ å AiÀ Ä £À Ä ß Dzs À j ¹
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÁæxÀ«ÄPÀ (1°), ¢éwÃAiÀÄPÀ
(2°) vÀ È wÃAiÀ Ä PÀ ( 3°) ZÀ v À Ä xÀ ð PÀ (4°) PÁ§ð£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. «ÄxÉãï£À°ègÀĪÀAvÉ PÁ§ð£ï
¥À g À ª À i ÁtÄ ¨É à gÉ PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtÄ«£É Æ A¢UÉ
PÁ§ð£ï£ÉÆA¢UÉ CAnPÉÆArzÀÝgÉ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¥ÁæxÀ«ÄPÀ
PÁ§ð£ï J£À Ä ßvÉ Û Ã ªÉ . vÀ Ä vÀ Û v À Ä ¢AiÀ Ä °è g À Ä ªÀ PÁ§ð£ï
AiÀiÁªÁUÀ®Æ ¥ÁæxÀ«ÄPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ
JgÀqÀÄ PÁ§ð£ïUÀ¼ÉÆA¢UÉ CAnPÉÆArzÀÝgÉ CzÀ£ÀÄß
¢éwÃAiÀÄPÀ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. ºÁUÉAiÉÄÃ

¸ÀªÀĸÉå 13.2
CtĸÀÆvÀæ C5H11 PÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ D¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀ ««zsÀ ¸ÀªÀiÁAVÃAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. ¨ÉÃgÉ
¨ÉÃgÉ ¸ÀASÉåAiÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ OH UÀÄA¥À£ÀÄß ¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀqÉzÀ D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼À IUPAC
ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¹.
¥ÀjºÁgÀ :
C5H11 UÀÄA¦£À gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ C£ÀÄUÀÄtªÁzÀ C¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼ÀÄ C¯ÉÆÌúÁ°£À ºÉ¸ÀgÀÄ

(i) CH3 – CH2 – CH2 – CH2– CH2 – CH3 – CH2 – CH2 – CH2– CH2 – OH ¥ÉAmÉãï-1-M¯ï

(ii) CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH2 – CH2– CH3 ¥ÉAmÉãï-2-M¯ï
| |
OH

(iii) CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH3 CH3 – CH2 – CH – CH2– CH3 ¥ÉAmÉãï-3-M¯ï
| |
OH

CH3 CH3 3-«ÄxÉʯï

| | §ÆåmÉãï-1-M¯ï
(iv) CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH3 – CH – CH2 – CH2– OH

CH3 CH3 2-«ÄxÉʯï-

| | §ÆåmÉãï-1-M¯ï
(v) CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH3 – CH2 – CH – CH2– OH

CH3 CH3 2-«ÄxÉʯï-

| | §ÆåmÉãï-2-M¯ï
(vi) CH3 – C – CH2 – CH3 CH3 – C – CH2 – CH3
| |
OH
CH3 CH3 2,2- qÉÊ «ÄxÉʯï-
| | ¥ÉÆæ¥Éãï-1-M¯ï
(vii) CH3 – C – CH2 – CH3 – C – CH2OH
| |
CH3 CH3

CH3 CH3 OH 3-«ÄxÉʯï-

| | | | §ÆåmÉãï-2-M¯ï
(viii) CH3 – CH – CH –CH3 CH3 – CH – CH –CH3
394 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

PÉÆõÀ×PÀ 13.1 : PÉ®ªÀÅ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À £ÁªÀÄPÀgÀt

gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄ µÀgÁ

PÀ¤µÀÖ ªÉÆvÀÛ ªÀÄvÀÄÛ ªÀtðªÀiÁ¯ÉAiÀÄ

1 2 3 4 5 6
(a) CH3– CH – CH2 – CH – CH2 – CH3 ¥ÀæPÁgÀ eÉÆÃqÀuÉ
(4 – FxÉÊ¯ï– 2 – «ÄxÉÊ¯ï ºÉPÉìãï)

8 7 6 5 4 3 2 1 PÀ¤µÀÖ ªÉÆvÀÛ ªÀÄvÀÄÛ ªÀtðªÀiÁ¯ÉAiÀÄ
(b) CH3 – CH2 – CH2 – CH – CH – C – CH2 – CH3
¥ÀæPÁgÀ eÉÆÃqÀuÉ

(3,3-qÉÊFxÉʯï-5-L¸ÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éʯï-4-«ÄxÉʯï CPÉÖãï)

sec AiÀÄ£ÀÄß ªÀtðªÀiÁ¯ÉAiÀÄ

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(c) CH3– CH2– CH2– CH– CH– CH2– CH2– CH2– CH2– CH3 ¥ÀæPÁgÀ eÉÆÃqÀuÉUÉ ¥ÀjUÀt¸ÀĪÀÅ¢®è
L¸ÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éʯï£ÀÄß MAzÉÃ

¥ÀzÀªÉAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸ÀĪÀÅzÀÄ
5-sec– §ÆåmÉïï-4-L¸ÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éʯï qÉPÉãï
1 2 3 4 5 6 7 8 9
(d) CH3– CH2– CH2– CH2– CH– CH2– CH2– CH2– CH3
PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ
DzÉñÀåUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÄ£ÀB
PÀæªÀiÁAQ¸ÀĪÀÅzÀÄ

5-(2,2– qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éʯï) £ÉÆãÉÃ£ï ªÀtðªÀiÁ¯ÉAiÀÄ ¥ÀæPÁgÀ
1 2 3 4 5 6 7
(e) CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH – CH2 – CH3 DzÀåvÁ ±ÀæªÀÄ

3–FxÉʯï–5–«ÄÃxÉÊ¯ï ºÉ¥ÉÖãï

vÀÈwÃAiÀÄPÀ PÁ§ð£ï ¥Àgª

À iÀ ÁtÄ 3 EvÀgÀ PÁ§ð£ïUÀ¼Æ
É A¢UÉ
CAnPÉÆArgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÉÆà CxÀªÁ ZÀvÀÄxÀðPÀ
PÁ§ð£ï 4 PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ
CAnPÉÆArgÀÄvÀÛzÉ.
I jAzÀ V gÀªÀgÉV£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À°ègÀĪÀ 1°, 2°, 3°,
4° PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À§°ègÁ? ¤ÃªÀÅ
G£ÀßvÀ ±ÉæÃtÂAiÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß gÀa¸ÀÄvÁÛ ºÉÆÃzÀAvÉ
§ºÀÄ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄ«j. C6H14
UÉ 5, C7H16 UÉ 9. ªÀÄvÀÄÛ C10H22 UÉ ¸Àj ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 75
¸ÀªÀiÁAVUÀ½ªÉ.
gÀZÀ£É II, IV ªÀÄvÀÄÛ V gÀ°è CH3 UÀÄA¥À£ÀÄß PÁ§ð£ï
¥ÀgªÀ iÀ ÁtÄ PÀª
æ iÀ ÁAPÀ 2 PÉÌ ¸ÉÃj¸À¯ÁVzÉ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÄÀ ß ¤ÃªÀÅ
UÀªÀĹgÀ§ºÀÄzÀÄ. D¯ÉÌãï CxÀªÁ EvÀgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À -
PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«UÉ CH3, –C2H5, –C3H7 ªÀÄÄAvÁzÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹zÉ. EAvÀºÀ QæAiÀiÁ UÀÄA¥ÀÄ CxÀªÁ
DzÉñÀå (Substitutent) UÀ¼À£ÀÄß D¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ
J£ÀÄߪÀgÄÀ . KPÉAzÀgÉ D¯ÉÌãïUÀ½AzÀ MAzÀÄ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï£ÀÄß
vÉUÉzÀÄ EAvÀºÀ UÀÄA¥À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. C¯ÉÌöʯï
UÀÄA¥ÀÅUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀÆvÀæ CnH2n+1 WÀlPÀ 12 gÀ°è C¨såÀ ¹¹zÀ
£ÁªÀÄPÀgt À ¤AiÀĪÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß £É£¦
À ¹PÉÆAqÀÄ DzÉñÀå CxÀªÁ
QæAiÀiÁUÀÄA¥ÀÄUÀ½gÀĪÀ D¯ÉÌÃ£ï £ÁªÀÄPÀgÀtUÀ¼À §UÉÎ F
PɼÀV£À ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼À£ÀÄß ©r¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀjAiÀiÁV
CxÉÊð¹PÉƼÉÆîÃt.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 395

¸ÀªÀĸÉå 13.3 CH3

F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß CH3 – C – CH – CH2 – CH3
§gɬÄj.
(i) (CH3)3 C CH2C(CH3)3 CH3 C2H5
(ii) (CH3)2 C(C2H5)2 PÉÆlÖ ºÉ¸Àj¤AzÀ IUPAC ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
(iii) mÉmÁæ – tert - §ÄåmÉʯï«ÄÃxÉÃ£ï §gÉAiÀÄĪÀ jÃw ¤ªÀÄUÉ CxÀðªÁVzÀÝgÉ F PɼÀV£À
¸ÀªÀĸÉåUÀ½UÉ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gÉAiÀÄ®Ä ¥ÀæAiÀÄwß¹.
Solution
¸ÀªÀĸÉå 13.4
(i) 2, 2, 4, 4-mÉmÁæ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ §gɬÄj.
(ii) 3, 3-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï (i) 3, 4, 4, 5 – mÉmÁæ«ÄxÉÊ¯ï ºÉ¥ÉÖãï
(iii) 3,3-qÉÊ l±Àðj §ÆåmÉʯï -2, 2, 4, 4 - (ii) 2,5-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ºÉPÉìãï
mÉmÁæ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉÃ£ï ¥ÀjºÁgÀ :

MAzÀÄ gÀZ£ À UÉ É ¸ÀjAiÀiÁzÀ IUPAC ºÉ¸g À £

À ÄÀ ß §gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ
JµÀÄÖ ªÀÄÄRåªÉÇÃ, PÉÆlÖ IUPAC ºÉ¸ÀjUÉ ¸ÀjAiÀiÁzÀ (i) CH3 – CH2 – CH – C – CH– CH – CH3
gÀ Z À £ É A iÀ Ä £À Ä ß §gÉ A iÀ Ä ÄªÀ Å zÀ Ä CµÉ Ö Ã ªÀ Ä ÄRå. »ÃUÉ
ªÀiÁqÀ®Ä ¥Àæ¥ÀæxÀªÀĪÁV ªÀiÁvÀÈ D¯ÉÌäUÉ C£ÀÄUÀÄtªÁV (ii) CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH – CH3
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À Cw GzÀÝ£ÉAiÀÄ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ£ÀÄß
§gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ. vÀz£ À AÀ vÀgÀ CzÀ£ÄÀ ß PÀª
æ iÀ ÁAQ¹ CzÉñÀåU¼ À £À ÄÀ ß ¸ÀªÀĸÉå 13.5
¸ÀjAiÀiÁzÀ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ eÉÆÃr¸ÀĪÀÅzÀÄ F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj.
ªÀÄvÀÄÛ PÉÆ£ÉAiÀÄzÁV ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ¸ÀjAiÀiÁzÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ PÉ Æ nÖ g À Ä ªÀ ºÉ ¸ À g À Ä vÀ ¥ Áà V zÉ KPÉ ? CªÀ Å UÀ ¼ À
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼Æ É A¢UÉ ¥Àw æ AiÉÆAzÀÄ PÁ§ð£ï ¸ÀjAiÀiÁzÀ IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ªÉ¯É¤ìAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀAvÀĶÖUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ.
(i) 2-FxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï
GzÁºÀgÀuÉUÉ 3 FxÉʯï -2, 2 - qÉÊ «ÄxÉʯï
(ii) 5-FxÉÊ¯ï– 3-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï
¥ÉAmÉãï£À gÀZÀ£Á ¸ÀÆvÀæ §gÉzÀÄ £ÁªÀÄPÀgÀtzÀ §UÉÎ
¸ÀàµÀÖªÁV w½AiÉÆÃt. ¥ÀjºÁgÀ :
i) 5 EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. (i) CH3 – CH – CH2– CH2 – CH3
C–C–C–C–C GzÀÝ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄÄ PÁ§ð£ï 6 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß
ii) EAUÁ® ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß PÉÆr ºÉÆA¢zÉ 5 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À®è DzÀÝjAzÀ 3 -
1 2
C – C – C – C – C
3 4 5 «ÄxÉÊ¯ï ºÉPÉìãï EzÀgÀ ¸ÀjAiÀiÁzÀ ºÉ¸ÀgÁUÀÄvÀÛzÉ.
7 6 5 4 3 2 1
iii) FxÉʯï UÀÄA¥À£ÄÀ ß PÁ§ð£ï 3PÉÌ ªÀÄvÀÄÛ 2£Éà PÁ§ð¤ßUÉ
JgÀqÀÄ-«ÄxÉʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹. (ii) CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH – CH2 – CH3

CH3

1 2 3 4 5
C – C – C – C – C FxÉʯï UÀÄA¥ÀÄ PÀ¤µÀÖ ¸ÀASÉåAiÀÄ PÁ§ð£ï ªÉÄïÉ
§gÀĪÀAvÉ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ
CH3 C2H5 ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÀÄ. DzÀÝjAzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ
iv) ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ¸ÀjAiÀiÁzÀ ºÉ¸ÀgÀÄ 3-FxÉʯï - 5 «ÄxÉʯï
ªÉÃ¯É¤ì ¨sw
À ðAiÀiÁUÀĪÀµÄÀ Ö ºÉÊqÉÆd
æ £ï ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼£
À ÄÀ ß ºÉ¥ÉÖãï.
ºÀAaPÉ ªÀiÁr. 13.2.2 vÀAiÀiÁjPÉ :
¥ÉmÉÆæðAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ £ÉʸÀVðPÀ C¤®UÀ¼ÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼À
¥ÀæªÀÄÄR DPÀgÀUÀ¼ÀÄ, DzÁUÀÆå D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀV£À
«zsÁ£ÀUÀ½AzÀ®Æ vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ.
396 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

1. C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ½AzÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀļÀî G£ÀßvÀ

ZÉ £ ÁßV ¥À Ä r ªÀ i ÁrzÀ ¥Áè n £À A / ¥É ¯ É r AiÀ Ä A / ±ÉÃæ tÂAiÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼£
À ÄÀ ß vÀAiÀiÁj¸À®Ä F «zsÁ£Àª£
À ÄÀ ß
¤PÀ Ì ¯ ï ªÉ Ã UÀ ª À z s À ð PÀ z À ¸Á¤zs À å zÀ ° è qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ.
C¤®ªÀ£ÀÄß D°Ìãï CxÀªÁ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ½UÉ ¸ÉÃj¹zÁUÀ, ¸À«ÄÃPÀgÀt
D¯É Ì Ã £ïUÀ ¼ À £ À Ä ß GAlÄ ªÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . F «zs Á £À P É Ì ±ÀĵÀÌ FxÀgï
ºÉÊqÉÆæÃf¤ÃPÀgÀt J£ÀÄߪÀgÀÄ. F ¯ÉÆúÀUÀ¼À ªÉÄïÉäöÊ CH3Br +2Na + BrCH3 →CH3 − CH3 +2NaBr
qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀ£ÀÄß C¢ü±ÉÆâü¹ H-H §AzsÀªÀ£ÀÄß ¨ÉÆÃæ ªÉÆà ExÉ
«ÄxÉÃã£ï
ï ExÉãï
QæAiÀiÁ²Ã®UÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. ¥Áèn£ÀA ªÀÄvÀÄÛ ¥É¯ÉrAiÀÄA (13.7)
PÉÆoÀr GµÀv Ú A
É iÀÄ°è QæAiÉÄAiÀĪÉÃUÀª£ À ÄÀ ß ªÀ¢ð
ü ¸ÀÄvÀzÛ .É DzÀgÉ ±ÀĵÀÌ FxÀgï
¤PÉÌ¯ï ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÉÆA¢UÉ EzÀQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ vÁ¥À ªÀÄvÀÄÛ C2H5 Br +2Na + BrC2H5 →C2H5 − C2H5
MvÀÛqÀzÀ CªÀ±ÀåPÀvÉ EgÀÄvÀÛzÉ. ¨ÉÆÃæ ªÉÆà ExÉãï n-§ÄåmÃÉ £ï

CH2 = CH2 + H2 Pt

/Pd/Ni
→ CH3 − CH3 (13.8)
Eyãï FxÉãï JgÀqÀÄ «©ü£Àß D¯ÉÌöÊ¯ï ºÉʯÁAiÀÄÄØUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ
(13.1)
K£ÁUÀĪÀÅzÀÄ?
CH3 − CH = CH2 + H2 Pt
/Pd/Ni
→CH3 − CH2 − CH3
3. PÁ¨ÁðPÀì°Pï DªÀÄèUÀ½AzÀ :
¥ÉÆÃæ ¦Ã£ï ¥ÉÆÃæ ¥Éãï i) PÁ¨ÁðQì°Pï DªÀÄèUÀ¼À ¸ÉÆÃrAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼À£ÀÄß
(13.2)
¸ÉÆqÁ¯ÉʪÀiï£ÉÆA¢UÉ (¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï
ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ëAiÀÄA DPÉìöÊqï£À «Ä±Àæt) PÁ¬Ä¹zÁUÀ
CH3 − C ≡ C − H + 2H2 Pt
/Pd/Ni
→ CH3 − CH2 − CH3 PÁ¨ÁðQì°Pï DªÀÄèzÀ°ègÀĪÀ PÁ§ð£ïVAvÀ MAzÀÄ
¥ÉÆ¥
æ ÊÉ £ï ¥ÉÆ¥
æ ÃÉ £ï PÁ§ð£ï PÀrªÉÄ EgÀĪÀ D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
(13.3) ªÀiÁqÀÄvÀzÛ .É PÁ¨ÁðPÀ°ì Pï DªÀÄz è °
À gè ÄÀ ªÀ EAUÁ®zÀ qÉÊ
2. D¯ÉÌöÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ½AzÀ :
DPÉöì Êqï£ÀÄß vÉUz
É ÄÀ ºÁPÀĪÀ QæAiÉÄUÉ `rPÁ§ðQì°ÃPÀgt À '
QæAiÉÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
i) ¸ÀvÄÀ ªÀÄvÀÄÛ zÀħ𮠺ÉÊqÉÆÃæ PÉÆèÃjPï DªÀÄèU¼
À Æ
É A¢UÉ CaO
D¯ÉÌöÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß (¥ÉÆèÃj£ï ºÉÆgÀvÀÄ ¥Àr¹) CH3COO Na+ + NaOH ∆→ CH 4 + Na2 CO3
C¥ÀPÀ¶ð¹ D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¸ÉÆÃrAiÀÄA FxÀ£ÉÆÃAiÉÄÃmï
¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀªÀĸÉå 13.6
+ ¥ÉÆæ¥Éãï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä ¸ÉÆÃrAiÀÄA ®ªÀtzÀ
CH3 − Cl + H2 Zn
,H
→ CH4 + HCl (13.4) AiÀiÁªÀ DªÀÄèªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ? QæAiÉÄAiÀÄ
PÉÆèÃgÉÆëÄxÉÃ£ï «ÄxÉãï gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
+
C2H5 − Cl + H2 Zn
,H
→ C2H6 + HCl ¥ÀjºÁgÀ : §ÆåmÉ£Á¬ÄPï DªÀÄè
PÉÆèÃgÉÆà FxÉãï FxÉãï (13.5) − CaO
CH3CH2CH2COO Na + + NaOH  
→
+
Zn, H
CH3CH2CH2Cl + H2  → CH3CH2CH3 + HCl CH3CH2CH3 + Na2CO3

1-PÉÆèÃgÉÆÃ¥ÉÆæ¥ÉÃ£ï ¥ÉÆæ¥Éãï ii) PÉ Æ Ã¯É â A iÀ Ä «zÀ Ä å¢é ¨ s À d ¤ÃAiÀ Ä «zs Á £À : d°ÃAiÀ Ä

(13.6) PÁ¨ÁðQì°Pï DªÀÄz
è À ¸ÉÆÃrAiÀÄA CxÀªÁ ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄA
ii) D¯É Ì ö Ê¯ï ºÁå¯ÁAiÀ Ä ÄØ U À ¼ À Ä ±À Ä µÀ Ì FxÀ g ï£À ° è g À Ä ªÀ ®ªÀtUÀ¼À «zÀÄå¢é¨sÀd¤ÃAiÀÄ QæAiÉĬÄAzÀ "¸ÀªÀÄ"
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ¯É Æ ÃºÀ z É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹, GZÀ Ò ¸ÀASÉåAiÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀļÀî D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß
D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÉÄUÉ D£ÉÆÃqï£À°è GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
"ªÀÅlìð£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ" J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¸ÀªÀÄ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 397

(13.9) (PÉÆêɮAmï) §AzsÀzÀ ¸Àé¨sÁªÀ ªÀÄvÀÄÛ, PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ

2CH3COO− Na + + 2H2O
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀægÀªÀiÁtÄUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ «zÀÄåzÀÈtÂÃAiÀÄvÉAiÀÄ°è
¸ÉÆÃrAiÀÄA C¹mÉÃmï
CvÀåAvÀ PÀrªÉÄ ¥ÀgÀªÀiÁtzÀ ªÀåvÁå¸À EgÀĪÀÅzÀÄ EzÀPÉÌ
↓ «zÀÄå¢é¨d
Às £É PÁgÀtªÁVzÉ. EªÀÅ zÀħð®ªÁzÀ ªÁAqÀgï ªÁ¯ï
CH3 − CH3 + 2CO2 + H2 + 2NaOH §®ªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ ªÉÆzÀ® 4 ¸ÀzÀ¸ÀågÁzÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÉ F PɼV
À £À jÃwAiÀÄ°è £ÀqA
É iÀÄÄvÀz
Û .É «ÄxÉãï, FxÉãï, ¥ÉÆ¥ æ £É ï, §ÆåmÃÉ £ïUÀ¼ÄÀ C¤®UÀ¼ÁVªÉ.
O C5 jAzÀ C17 gÀªÀgÉV£ÀªÀÅ zÀæªÀUÀ¼ÀÄ. ºÁUÀÆ 18 PÁ§ð£ï
|| CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ ºÉa£ Ñ À PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄ ºÉÆA¢gÀĪÀ
−
i) 2CH3COO Na +  2CH3 − C − O− +2Na + D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ 298 K £À°è WÀ£À¹ÜwAiÀÄ°ègÀÄvÀÛªÉ. EªÀÅUÀ½UÉ
§tÚ«®è ªÀÄvÀÄÛ ªÁ¸À£¬ É Ä®è. CzÀÈ«ÃAiÀÄ ¸À¨ é Ás ªÀ«gÀĪÀ EªÀÅ
ii) Då£ÉÆÃqï£À°è ¤Ãj£À°è PÀgU À §À ®èªÃÉ AiÉÆÃa¹? ªÁºÀ£U À ¼À °
À è EAzs£ À ª
À ÁV
O O §¼À¸ÀĪÀ ¥ÉmÉÆæÃ¯ï ºÀ®ªÁgÀÄ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À
|| ||
− • • «Ä±Àæt. ¥ÉmÉÆæÃ¯ï ªÀÄvÀÄÛ EzÀQÌAvÀ PÀrªÉÄ ©ü£ÁßA±À
2CH3 − C − O 2
e
→2CH3 − C −O: →
 2CH3 +2CO2 ↑ EgÀ Ä ªÀ ¥É m É Æ æ à °AiÀ Ä AUÀ ¼ À £ À Ä ß ±À Ä µÀ Ì ªÀ i ÁdðPÀ ª ÁV
• •

J¹mÉÃmï CAiÀiÁ£ï J¹mÉmï ªÀÄÄPÀÛ «ÄxÉÊ¯ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀ Ä vÀ Ä Û Væ à ¸ï¤AzÁzÀ PÀ ¯ É U À ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ ÃUÀ ¯ Ár¸À ® Ä

ªÀiÁvÀÈPÉ ªÀiÁvÀÈPÉ G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. Væøï£À ¸Àé¨sÁªÀzÀ §UÉÎ K£ÉAzÀÄ
• • PÉƼÀÄî«j? Væøï (G£ÀßvÀ ªÀÄlÖzÀ C¯ÉÌãïUÀ¼À «Ä±Àæt)
iii) H3 C + CH3 
→ H3C − CH3 ↑ ¤gïzsÀÈ«ÃAiÀÄ CtĪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ d®zÉéöAiÀiÁVzÉ.
• zÁæ ª À P À U À ¼ À ° è ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À «°Ã£À v É U É ¸À A §A¢ü ¹ zÀ A vÉ
iv) PÁåxÉÆÃqï£À°è H2O + e– → – OH + H
•
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV UÀªÀĤ¸À¨ÉÃPÁzÀÄzÉãÉAzÀgÉ zsÀÈ«ÃAiÀÄ
2H →
H2 ↑ ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼À ÄÀ zsÈÀ «ÃAiÀÄ zÁæªPÀ U À ¼
À °
À è «°Ã£ÀªÁUÀÄvÀz Û .É ºÁUÉAiÉÄÃ
«ÄxÉãÀ£ÀÄß F «zsÁ£ÀzÀ°è vÀAiÀiÁj¸À®Ä ¸ÁzsÀå«®è. ¤gïzsÀÈ«ÃAiÀÄ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ¤gïzsÀÈ«ÃAiÀÄ zÁæªÀPÀUÀ¼À°è
KPÉ? PÀgÀUÀÄvÀÛªÉ. CAzÀgÉ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁzÀzÀÄÝ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁzÀzÀÄzÀgÀ°è
«°Ã£ÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
13.2.3 UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ D¯ÉÌãïUÀ¼À PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀÄUÀ¼À ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß
¨sËwPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ 13.2 gÀ ° è PÉ Æ nÖ z É . CªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß CªÀ ¯ É Æ ÃQ¹zÁUÀ
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV J¯Áè D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ CzsÀÈ«ÃAiÀÄ CtÄUÀ¼ÀÄ CtÄzÀ æ ª À å gÁ²AiÀ Ä Ä ºÉ a Ñ z À A vÉ PÀ Ä ¢AiÀ Ä ÄªÀ ©AzÀ Ä ªÀ Å
C-C ªÀ Ä vÀ Ä Û C-H £À q À Ä ªÉ EgÀ Ä ªÀ ¸À º À ª É Ã ®¤ì A iÀ Ä ¤AiÀÄ«ÄvÀªÁV ºÉZÄÀ v Ñ ÁÛÛ ºÉÆÃUÀÄvÀz Û .É EzÀPÌÉ PÁgÀtªÉãÉAzÀg,É

PÉÆõÀ×PÀ13.2: D¯ÉÌãïUÀ¼À°è zÀæªÀ£À©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ«£À §zÀ¯ÁªÀuÉ

CtĸÀÆvÀæ
ºÉ¸ÀgÀÄ CtÄgÁ² PÀÄ¢©AzÀÄ zÀæªÀzÀ ©AzÀÄ
CH4 «ÄÃxÉãï 16 111.0 90.5
C2H6 FxÉãï 30 184.4 101.0
C3H8 ¥ÉÆæ¥Éãï 44 230.9 85.3
C4H10 §ÄåmÉãï 58 272.4 134.6
C4H10 2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉAmÉãï 58 261.0 114.7
C5H12 ¥ÉAmÉãï 72 309.1 143.3
C5H12 2-«ÄxÉÊ¯ï §ÄåmÉãï 72 300.9 113.1
C5H12 2,2-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæÃ¥Éãï 72 282.5 256.4
C6H14 ºÉPÉìãï 86 341.9 178.5
C7H16 ºÉ¥ÉÖãï 100 371.4 182.4
C8H18 DPÉÖãï 114 398.7 216.2
C9H20 £ÉÆ£Éãï 128 423.8 222.0
C10H22 qÀPÉãï 142 447.1 243.3
C20H42 FPÉƸÉãï 282 615.0 236.2
398 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

CtÄUÀ¼À UÁvÀæ ºÉZÁÑUÄÀ ªÀÅzÀjAzÀ CxÀªÁ CtÄUÀ¼À ªÉÄïÉäöÊ CHCl3 + Cl2 → CCl4
hν
+ HCl
«¹ÛÃtð ºÉaz Ñ A
À vÉ CtÄUÀ¼À CAvÀgÁtÂàPÀ ªÁåAqÀgï ªÁ¯ï
§® ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ. CzÀgÀAvÉ ¥ÉAmÉãï£À 3 ¸ÀªÀiÁAVÃAiÀÄ mÉmÁæ PÉÆèÃgÉÆëÄxÉãï (13.13)
hν
gÀZÀ£ÉUÀ¼ÁzÀ ¥ÉAmÉãï, 2 «ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãï, 2, 2 CH3 -CH3 + Cl2 → CH3 −CH2Cl + HCl
- qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¥Éãï PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ«£À°ègÀĪÀ
(¥ÀnÖ 13.2) PÀÄvÀƺÀ®PÁjAiÀiÁzÀ CA±ÀªÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹. 5 PÉÆèÃgÉÆFxÉãï (13.14)
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀļÀî £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ ¥ÉAmÉãï D¯ÉÌãïUÀ¼ÉÆA¢UÉ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À QæAiÉÄAiÀÄ zÀgÀªÀÅ
CvÀåAvÀ ºÉaÑ£À PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ (309.1K) ªÀ£ÀÄß F PÀ æ ª À Ä zÀ A wzÉ . F2 > Cl2 > Br2 > I2 D¯É Ì Ã £ï¤AzÀ
ºÉÆA¢zÀÝgÉ 2,2 – qÉ«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¥É£ï£À PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß ¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƽ¸ÀĪÀ QæAiÉÄAiÀÄ zÀgÀªÀÅ
©AzÀÄ 282.5K. PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄÄ ºÉaÑzÀAvÉ vÀÈwÃAiÀÄPÀ > ¢éÃwAiÀÄPÀ > ¥Áæx« À ÄPÀ PÀª
æ ÄÀ zÀ°z
è .É ¥ÉÆÃè j¤ÃPÀgt
À
CtÄUÀ¼ÄÀ UÉƯÁPÁgÀzÀ gÀZ£ À A
É iÀÄ£ÀÄß ¥ÀqA
É iÀÄĪÀÅzÀÄ. EzÀgÀ QæAiÉÄAiÀÄÄ Cw ªÉÃUÀªÁVzÀÄÝ ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀÅzÀÄ PÀµÀÖPÀgÀ
¥ÀjuÁªÀĪÁV UÉÆïÁPÁgÀ CtÄUÀ¼À°è PÀrªÉÄ ¸ÀA¥ÀPÀð CAiÉÆÃr¤ÃPÀgÀt vÀÄA¨Á ¤zsÁ£À ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀgÁªÀwðvÀ
¸ÀܼÀ ªÀÄvÀÄÛ zÀħð® CAvÀgÁtÂàÂPÀ §® GAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ Qæ A iÉ Ä AiÀ i ÁVzÉ . EzÀ £ À Ä ß GvÀ Ì µ À ð tPÁjUÀ ¼ ÁzÀ HIO3
PÀÄ¢©AzÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. CxÀªÁHNO3 ¸Á¤zsÀåzÀ°è £ÀqɸÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ: ¸À«ÄÃPÀgÀt
CH 4 + I2  CH3 I + HI
FUÁUÀ¯Éà w½¹zÀAvÉ D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ DªÀÄè, (13.15)
¥À æ v ÁåªÀ Ä è U À ¼ É Æ A¢UÁUÀ ° Ã, GvÀ Ì µÀ ð tPÁj ªÀ Ä vÀ Ä Û HIO3 +5HI→ 3I2 + 3H2O (13.16)
C¥ÀPÀµÀðtPÁjUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV dqÀªÁVzÉ.
DzÀgÀÆ PÉ®ªÀÅ ¸À¤ßªÉñÀUÀ¼À°è gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÉ ºÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt MAzÀÄ ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÀ (free
M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. radical) Qæ A iÀ i Á vÀ A vÀ æ ¸À g À t  Q æ A iÉ Ä AiÀ i ÁVzÀ Ä Ý PÉ ¼ À U É
PÉÆnÖgÀĪÀAvÉ ¥ÁægÀA©üPÀ, ¥Àæ¸ÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄÄPÁÛAiÀÄ JA§
1. DzÉñÀå QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 3 ºÀAvÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
D¯ÉÌãÀÄUÀ¼À MAzÀÄ CxÀªÁ CzÀQÌAvÀ ºÉa£ Ñ À ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼£
À ÄÀ ß
QæAiÀiÁvÀAvÀæ :
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ, £ÉÊmÉÆæ UÀÄA¥ÀÅ ªÀÄvÀÄÛ ¸À¯ÉÆáäPï DªÀÄè
UÀÄA¦¤AzÀ ¸ÁÜ£À¥À®èn¸À§ºÀÄzÀÄ. C¢üPÀvÁ¥ÀzÀ°è (573 (i) ¥Áæ g À A ©ü P À ºÀ A vÀ : F Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä Ä ±ÁR CxÀ ª Á
- 773K) CxÀªÁ ¥Àæ¸ÀjvÀ ¸ÀÆAiÀÄð ¥ÀæPÁ±ÀzÀ°è CxÀªÁ ¨É¼ÀQ¤AzÀ PÉÆèj£ï CtÄ«£À ¸ÀªÀiÁA±À£À (homolysis)
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ ¨É¼ÀQ£À ¸Á¤zsÀåzÀ°è, d¤ÃPÀgÀtPÉÌ ºÁå¯ÉÆà ¢AzÀ DgÀA¨sÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ. C–C ªÀÄvÀÄÛ C–H £ÀqÀÄ«£À
M¼À¥ÀqÀÄvÀÛzÉ. PɼÀ±ÀæÉÃtÂAiÀÄ D¯ÉÌãÀÄUÀ¼ÀÄ £ÉÊnæÃPÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ §AzsÀQÌAvÀ Cl–Cl §AzsÀ zÀħð®ªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ
¸À¯ÉÆáäÃPÀgÀt QæAiÉÄUÀ½UÉ M¼À¥ÀqÀĪÀÅ¢®è. D¯ÉÌãï£À Cl–Cl §AzsÀªÀ£ÀÄß ¸ÀÄ®¨sÀªÁV ¨ÉÃ¥Àðr¸À§ºÀÄzÀÄ.
• •
ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¥Àgª À iÀ ÁtĪÀ£ÄÀ ß DzÉò¸ÀĪÀ F gÁ¸ÁAiÀĤPÀ hν
Cl −Cl 
¸Àª
iÀ ÁA±À→
£À Cl + Cl
QæAiÉÄUÀ½UÉ DzÉñÀå QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÁV PÉÆÃè j£ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉU¼
À ÄÀ
«ÄxÉä£À PÉÆèÃj¤ÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
(ii) ¥Àæ¸ÀgÀt ºÀAvÀ : PÉ Æ è à j£ï£À ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ i ÁvÀ È PÉ U À ¼ À Ä
ºÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt : «ÄxÉãï CtÄ«£À ªÉÄÃ¯É CPÀª æ ÄÀ t ªÀiÁr C-H §Azsª À £À ÄÀ ß
¨ÉÃ¥Àðr¹ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄĪÀÄÄäRUÉƽ¹, «ÄxÉʯï
CH4 + Cl2 hν
→ CH3Cl + HCl
ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃPÉÆèÃjPï DªÀÄèªÀ£ÀÄß GAlÄ
PÉÆèÃgÉÆëÄxÉãï (13.10) ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
hν • •
CH3Cl + Cl2 → CH2Cl2 + HCl (a ) hν
CH4 + Cl  →CH + H − Cl
3
qÉÊPÉÆèÃgÉÆëÄxÉãï (13.11)
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁzÀ «ÄxÉʯï£À ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ JgÀqÀ£ÉÃ
CH2Cl2 + Cl2 → CHCl3
hν
+ HCl
PÉÆèÃj£ï CtÄ«£À ªÉÄÃ¯É DPÀæªÀÄt ªÀiÁr CzÀ£ÀÄß
¸ÀªÀiÁA±À£À UÉƽ¹, E£ÉÆßAzÀÄ PÉÆèÃj£ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ
mÉæöÊPÉÆèÃgÉÆëÄxÉãï (13.12) ªÀÄvÀÄÛ «ÄxÉʯï PÉÆÃè gÉÊqï CtĪÀ£ÄÀ ß ©qÀÄUÀqU
É Æ
É ½¸ÀĪÀÅzÀÄ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 399

•
hν
• D¯ÉÌä£À zÀºÀ£ÀQæAiÉÄAiÀÄ ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸À«ÄÃPÀgÀt
( b) C H3 + Cl − Cl  → CH3 − Cl + C l
 3n +1
Cn H2 n+2 +  O → nCO2 + ( n +1) H2O
 2  2
PÉÆèÃj£ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ

GvÀàwÛAiÀiÁzÀ PÉÆèÃj£ï ªÀÄvÀÄÛ «ÄxÉʯï£À ªÀÄÄPÀÛ (13.19)

ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼ÀÄ ºÀAvÀ (a) ªÀÄvÀÄÛ (b)UÀ¼À£ÀÄß PÀæªÀĪÁV zÀºÀ£À QæAiÉÄAiÀÄ°è D¯ÉÌãïUÀ¼ÀÄ C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ
¥À Ä £À g ÁªÀ w ð¸À Ä vÀ Û z É ªÀ Ä vÀ Ä Û Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä £À Ä ß ¸À g À ¥ À t  GµÀ Ú ª À £ À Ä ß ©qÀ Ä UÀ q É ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ CªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß
QæAiÉÄAiÀÄ£ÁßV¸ÀĪÀÅzÀÄ. ¥Àæ¸ÀgÀt (a) ªÀÄvÀÄÛ (b) ºÀAvÀUÀ¼ÀÄ EAzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. UÁ½ CxÀªÁ qÉÊDQìd£ï ¸ÁPÀµÀÄÖ
£ÉÃgÀªÁV ªÀÄÆ® GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è zÉÆgÉAiÀÄ¢zÁÝUÀ C¥ÀÆtð zÀºÀ£À QæAiÉÄ
DzÀ g É EAvÀ º À ºÀ ® ªÀ Å ¥À æ ¸ À g À t Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä ¨É à gÉ £ÀqÉzÀÄ PÁrUÉ / ªÀĹAiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀ£ÀÄß
jÃwAiÀÄ°è £ÀqA É iÀħºÀÄzÀÄ. ºÉa£ Ñ À ºÁå¯ÉÆÃd£ï ºÉÆA¢zÀ ±Á¬Ä, ªÀÄÄzÀæt ±Á¬Ä, PÀ¥ÀÄà §tÚ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆøÀPÀUÀ¼ÁV
GvÀà£ßÀ UÀ¼£À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀĪÀ JgÀqÄÀ EAvÀºÀ ºÀAvÀU¼ À £
À ÄÀ ß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
F PɼÀUÉ PÉÆnÖzÉ.
CH4 ( g ) + O2 ( g ) C¥À
 À À → C( s ) + 2H2O( l )
Ætð
• • zÀ
º£ (13.20)
CH3Cl + Cl → CH2Cl + HCl
• •
3. ¤AiÀÄAwævÀ GvÀ̵ÀðuÉ :
CH2Cl + Cl − Cl → CH2Cl 2 + Cl D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß «ÄvÀªÁzÀ UÁ½ / qÉÊ DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ
C¢üPÀ MvÀÛqÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ ¸Á¤zsÀåzÀ°è
(iii) ªÀÄÄPÁÛAiÀÄ ºÀAvÀ : ¸À®
é à ¸ÀªÄÀ AiÀÄzÀ £ÀAvÀgÀ QæAiÀiÁPÁjUÀ¼ÄÀ PÁ¬Ä¹zÁUÀ ««zÀ GvÀ̵Àðt GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
RZÁðV CxÀ ª Á F PÉ ¼ À V £À CqÀ Ø gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä (side reactions ) £À q É z À Ä gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
QæAiÉÄAiÀÄÄ ¤AvÀÄ ºÉÆÃUÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄÄPÁÛAiÀĪÁUÀ§ºÀÄzÁzÀ ( i ) 2CH4 + O2 Cu/523K/100atm
 →2CH3OH
«ÄxÉ£Æ
É ¯ï
¸ÀA¨sÁªÀå ºÀAvÀUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃrzÉ.
• • (13.21)
(a) Cl + Cl → Cl − Cl Mo2O3
( ii ) CH4 + O2 → HCHO + H2O
• • ∆
(b) H3 C + CH3 → H3C − CH3 «ÄxÉ£Á¯ï
• •
(c) H3 C + Cl → H3C − Cl (13.22)
( CH COO ) Mn
DzÁUÀÆå, ªÀÄÄPÁÛAiÀÄ ºÀAvÀ(C)zÀ°è CH3 – Cl, ( iii ) 2CH3CH3 + 3O2 
3 2
→ 2 CH3COOH
∆
GvÀà£Àß GAmÁzÀgÀÆ ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼ÀÄ ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV É ¬ÄPÀ DªÀÄè + 2H2O
FxÉ£Æ

§¼ÀPÉAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ QæAiÉÄAiÀÄÄ ¤AvÀÄ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. (13.23)

F ªÉÄð£À QæAiÀiÁ vÀAvÀæªÀÅ «ÄxÉãï£À ºÁå¯ÉÆÃd¤PÀgÀt ¸Ázs Á gÀ t ªÁV, D¯É Ì Ã£ïUÀ ¼ À Ä GvÀ Ì µÀ ð uÉ U É
QæAiÉÄAiÀÄ°è FxÉãï G¥À GvÀà£ÀߪÁV KPÉ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ M¼À ¥ À q À Ä ªÀ Å ¢®è . DzÀ g É , vÀ È wÃAiÀ Ä PÀ (tertiary) H
J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß w½¸ÀÄvÀÛzÉ. C£À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ D¯É Ì Ã£ïUÀ ¼ À Ä ¥É Æ mÁ¶AiÀ Ä A
2. zÀºÀ£À QæAiÉÄ : ¥À g À ª À i ÁAUÀ £ É Ã mï£É Æ A¢UÉ GvÀ Ì ¶ ð¹ ¸À A §A¢ü ¹ zÀ
D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß UÁ½ CxÀªÁ qÉÊDQìd£ï£À ¸Á¤zsÀåzÀ°è
KMnO
PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¸À A ¥À Æ tðªÁV GvÀ Ì µ À ð uÉ ºÉ Æ A¢ (CH3 )3 CH GvÀ

̵ÀðuÉ→
4
(CH3 )3 COH
EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï, ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ 2 - «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆ¥
æ ÃÉ £ï 2 - «ÄxÊÉ ¯ï ¥ÉÆ¥ É ï - 2 - N¯ï
æ £
±ÁRªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(13.24)
CH4 ( g ) + 2O2 ( g ) → CO2 ( g ) + 2H2O( l );
∆c H  = − 890 kJ mol−1 4. ¸ÀªÀiÁAVÃPÀgÀt
(13.17) n- D¯É Ì Ã£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¤dð°ÃAiÀ Ä C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A
C4 H10 ( g ) +13/2 O2 ( g ) → 4CO2 ( g ) + 5H2O( l ); PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃf£ï PÉÆèÃgÉÊqï C¤®zÉÆA¢UÉ
∆c H  = −2875.84 kJ mol−1 PÁ¬Ä¹zÁUÀ, CªÀÅ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥Àt C¯ÉÌãïUÀ¼ÁV
(13.18)
¸ÀªÀiÁAVÃPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. F PɼÀUÉ PÉ®ªÀÅ ¥ÀæªÀÄÄR
400 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß PÉÆnÖzÉ. EªÀÅUÀ¼À®èzÉ ¨ÉÃgÉ ¥ÀæªÀÄÄRªÀ®èzÀ ¥ÀjªÀwð¸ÀĪÀ QæAiÉÄUÉ "GµÀÚ«¨sÀd£É" CxÀªÁ `PÁæQAUï`
GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀ ¸ÁzsÀåvÉUÀ½ªÉ. CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß (GµÀÚ vÀÄAqÀjPÉ) J£ÀÄߪÀgÀÄ.
AiÉÆÃa¹. ¸ÁªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è ¥Àª
æ ÄÀ ÄRªÀ®z
è À
GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ÀÆa¸ÀĪÀÅ¢®è.

Anhy. AlCl /HCl

CH3 (CH2 )4 CH3  3
→
(13.28)
n -ºÉPÃìÉ £ï
D¯ÉÌãïUÀ¼À GµÀÚ«¨sÀd£É QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ
CH3CH −(CH2 )2 −CH3 + CH3CH2 −CH −CH2 −CH3
| |
QæAiÉÄ JAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ. ¥ÉmÉÆæïïUÁå¸ï ªÀÄvÀÄÛ
CH3 CH3 vÉÊ® C¤®ªÀ£ÀÄß ¥ÉmÉÆæïï CxÀªÁ ¹ÃªÉÄ JuÉÚ
2-«ÄxÉʯï¥ÉAmÉãï 3-«ÄxÉʯï¥ÉAmÃÉ £ï vÉÊ®¢AzÀ vÀAiÀiÁj¸ÀĪÁUÀ `¥ÉÊgÉÆð¹¸ï` vÀvÀéªÀ£ÀÄß
(13.25)
C£ÀĸÀj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. GzÁ : ¹ÃªÉÄ JuÉÚ vÉÊ®zÀ
WÀlPÀªÁzÀ qÉÆ-qÉPÉãï£ÀÄß ¥Áèn£ÀA / ¥É¯ÉÃrAiÀÄA
5. DgÉÆêÀÄÆånÃPÀgÀt CxÀªÁ ¤PÀÌ¯ï ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ ¸Á¤zsÀåzÀ°è 973K UÉ
C®Æå«Ä£Á ªÉÄÃ¯É Dzsj À ¹gÀĪÀ ªÉ£r
É AiÀÄA, ªÉÆ°©Ø£ªÀ iÀ ï PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¥ÉAmÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ ºÉ¥ÉÖÃ£ï «Ä±ÀætUÀ¼ÀÄ
CxÀªÁ PÉÆæëÄAiÀÄA DPÉìöÊqï£À ¸Á¤zsÀåzÀ°è 6 CxÀªÁ GAmÁUÀÄvÀÛªÉ.
ºÉZÀÄÑ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀļÀî D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß 10-
C12H26 Pt/Pd/Ni C7H16 + C5H10
G½zÀ
20 ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ MvÀÛqÀzÀ°è 773K GµÀÚvÉAiÀÄ°è +
qÉÆqÉPÉãï 973K ºÉ¥ÉÖÃ£ï ¥ÉAnãï GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
PÁ¬Ä¹zÁUÀ CªÀÅ rºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ
ZÀQÃæ PÀgt
À UÉÆAqÀÄ ¨ÉAf£ï ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ C£ÀÆgÀÆ¥ÀU¼
À £À ÄÀ ß (13.29)
GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛz.É F QæAiÉÄUÉ DgÉÆêÉÄånÃPÀgt À CxÀªÁ 13.2.4 C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ
¥ÀÄ£ÀgÀÄvÀàwÛ (jÃ¥sÁ«ÄðAUï) J£ÀÄߪÀgÀÄ.
D¯ÉÌãïUÀ¼À°è PÁ§ð£ï - PÁ§ð£ï £ÀqÀÄªÉ ¹UÁä
§Azs À « gÀ Ä vÀ Û z É . PÁ§ð£ï - PÁ§ð£ï §Azs À z À
CAvÀgï £ÀÆåQèÃAiÀÄ CPÀëzÀ ¸ÀÄvÀÛ ¹UÁä CtÂéPÀ PÀPÀëPÀzÀ
E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ºÀAaPÉAiÀÄÄ ¸À«ÄäÃwAiÀĪÁVgÀÄvÀÛzÉ. CzÀÄ
CzÀgÀ CPÉëAiÀÄUÀÄAlzÀ ¨sÀæªÀÄuɬÄAzÀ, AiÀiÁªÀÅzÉÃ
(13.26) §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀiÁUÀĪÀÅ¢®è. EzÀÄ PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï KPÀ
mÁ°£ï (C7H8) EzÀÄ «ÄxÉʯï UÀÄA¥À£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ §AzsÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ ¸ÀévÀAvÀæ ¨sÀæªÀÄuÉUÉ CªÀPÁ±À¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. F
¨ÉAf£ï DVzÉ. mÁ°£ï vÀAiÀiÁjPÉUÉ AiÀiÁªÀ D¯ÉÌãï£ÀÄß ¨sÀæªÀÄuÉAiÀÄÄ MAzÀjAzÀ E£ÉÆßAzÀPÉÌ ¥ÀjªÀwðvÀªÁUÀĪÀ
¸ÀÆa¸ÀÄ«j? CAvÀgÁ¼Àz° À è ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼À ««zsÀ ¥ÁæzÃÉ ²PÀ eÉÆÃqÀuU
É É
6. ºÀ¨ÉAiÉÆA¢UÉ ¥ÀæwQæAiÉÄ PÁgÀ t ªÁVzÉ . EAvÀ º À MAzÀ j AzÀ E£É Æ ßAzÀ P É Ì
«ÄÃxÉ Ã £À Ä D«AiÉ Æ A¢UÉ 1273 K £À ° è , ¤PÀ Ì ¯ï ¥ÀjªÀwðvÀªÁUÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À CAvÀgÁ¼À eÉÆÃqÀuÉUÉ
ªÉ à UÀ ª À z s À ð PÀ z À ¸Á¤zs À å zÀ ° è ªÀ w ð¹zÁUÀ PÁ§ð£ï C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉ, CxÀªÁ PÀ£ÁágÀägï CxÀªÁ gÉÆmÉÆêÀÄgï
ªÀ i Á£ÁPÉ ì ö Êqï ªÀ Ä vÀ Ä Û qÉ Ê -ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï£À Ä ß GAlÄ
J£ÀÄߪÀgÀÄ »ÃUÁV C-C ¸ÀÄvÀÛ ¸ÀévÀAvÀæ ¨sÀæªÀÄuɬÄAzÁV
ªÀiÁqÀÄvÀz Û .É F «zsÁ£Àª£ À ÄÀ ß PÉÊUÁjPÉAiÀÄ°è qÉÊ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
C¤®ªÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. C¯ÉÌãÀÄUÀ¼À°è C¥Àj«ÄvÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ
GAmÁUÀĪÀŪÀÅ. £É£À¦qÀ¨ÉÃPÁzÀ «µÀAiÀĪÉãÉAzÀgÉ
CH4 + H2O Ni
→ CO + 3H2
∆ (13.27) C-C ¸ÀÄvÀÛ ¨sÀæªÀÄuÉAiÀÄÄ ¸ÀA¥ÀÆtð ¸ÀévÀAvÀæªÁV®è F
7. GµÀÚ «¨sÀd£É (¥ÉÊgÉÆ°¹¸ï) ¨sÀæªÀÄuÉAiÀÄÄ CPÀÌ¥ÀPÀÌzÀ §AzsÀUÀ¼À zÀħ𮠫PÀµÀuɬÄAzÀ
G£ÀßvÀ ±ÉÃæ tÂAiÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼£
À ÄÀ ß C¢üPÀ vÁ¥Àz°
À è PÁ¬Ä¹zÁUÀ GAmÁzÀ C®à ± À Q Û ( 1-20 kJ mol –1) ¬ÄAzÀ
CªÀÅ PÀrªÉÄ ±ÉæÃtÂAiÀÄ D¯ÉÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D°ÌãïUÀ¼ÁV vÀqÉAiÀÄ®ànÖzÉ. F jÃwAiÀÄ «PÀµÀðuɬÄAzÁzÀ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ
«¨sÀd£É ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. GZÀÒvÁ¥ÀzÀ°è D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀæwQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß mÁ±Àð£À¯ï ©V J£ÀÄߪÀgÀÄ.
«¨sÀf¹ PÀrªÉÄ ©ü£ÁßA±ÀzÀ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÁßV
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
FxÉ Ã ¤£À C£À Ä gÀ Æ ¥À u É U À ¼ À Ä : FxÉ Ã £ï CtĪÀ Å
PÁ§ð£ï - PÁ§ð£ï £ÀqÄÀ ªÉ KPÀ§Azsª À £
À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÀÄÝ,
¥Àw
æ AiÉÆAzÀÄ PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtĪÀÅ ªÀÄÆgÀÄ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼Æ É A¢UÉ eÉÆÃqÀuÉ ºÉÆA¢zÉ. ZÉAqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
PÀrØAiÀÄ FxÉÃ£ï ªÀiÁzÀjAiÀÄ£ÀÄß DzsÁgÀªÁVlÄÖPÉÆAqÀÄ.
MAzÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß ¹ÜgÀªÁV¹PÉÆAqÀÄ
E£ÉÆßAzÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß C-C CPÀëzÀ
¸ÀÄvÀÛ wgÀÄV¹zÁUÀ MAzÀÄ PÁ§ð£ï£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï,
JgÀqÀ£Éà PÁ§ð£ï£À£ÀÄß ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÉ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ
C¸ÀARå ¥ÁæzÉòPÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÁ ¸ÀªÀiÁAV¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. DzÀÝjAzÀ
FxÉä£À°è C¸ÀARå ¸ÀASÉåAiÀÄ C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ½ªÉ. DzÀgÉ
EzÀgÀ°è JgÀqÀÄ gÀÆ¥À ªÀiÁvÀæ «¥ÀjÃvÀªÁVªÉ. MAzÀÄ
gÀÆ¥ÀzÀ°è JgÀqÀÆ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ºÉÊqÉÆÃæ d£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ MAzÀPÉÆÌAzÀÄ Cw ºÀwÛgÀ«gÀÄvÀÛªÉ.
EzÀ£ÀÄß UÀæºÀtÂvÀ (Eclipsed) C£ÀÄgÀÆ¥ÀtªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ.
JgÀqÀ£Éà gÀÆ¥ÀzÀ°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ, JgÀqÀ£ÉÃ
PÁ§ð¤ß£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«¤AzÀ CvÀå¢üPÀ
zÀ Æ gÀ z À ° è g À Ä vÀ Û ª É . EzÀ £ À Ä ß ¸ÁÖ U À q À ð (Staggered)
C£ÀÄgÀÆ¥ÀtªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ. EªÀÅUÀ¼À®èzÉ EªÀÅUÀ¼À AiÀiÁªÀÅzÉÃ
ªÀ Ä zs À å AvÀ g À C£À Ä gÀ Æ ¥À u É U À ¼ À £ À Ä ß ¹Ì à ªï (Skew)
C£ÀÆgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. F J®è C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼À°è
§AzsÀPÉÆãÀ ªÀÄvÀÄÛ §AzÀ zÀÆgÀ ¸ÀªÀiÁ£ÀªÁVgÀÄvÀÛzÉAzÀÄ
E°è £É £ À ¦ qÀ ¨ É Ã PÀ Ä . UÀ È ºÀ t  v À ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸ÁÖ U À q À ð
C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁºÁ¸Àð£À ªÀÄvÀÄÛ £ÀÆåªÀÄ£ï£À
¥ÀæPÉëÃ¥ÀtUÀ½AzÀ ¥Àæw¤¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ.
1. ¸ÁºÁ¸ïð ¥ÀæPÉëÃ¥ÀtUÀ¼ÀÄ
F «zsÁ£ÀzÀ°è CtĪÀ£ÀÄß CzÀgÀ CtÂéPÀ CAPÀëzÀÄzÀÝPÀÆÌ
«ÃQë¹ £ÀAvÀgÀ PÁUÀzÀ ªÉÄÃ¯É ¥ÀæPÉëæ¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï §Azs À ª À Å £É à gÀ ª ÁzÀ GzÀ Ý
gÉÃSÉAiÀÄAwzÀÄÝ, CzÀgÀ ªÉÄîÄÛ¢AiÀÄ JqÀ CxÀªÁ
§®PÉÌ ªÁ°PÉÆArzÉ. gÉÃSÉAiÀÄ »A¢£À vÀÄ¢AiÀÄÄ
ªÀÄÄA¢£À PÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß, ªÉÄîÄÛ¢AiÀÄÄ »A§¢AiÀÄ
PÁ§ð£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¸À Æ a¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä . PÁ§ð£ï£É Æ A¢UÉ
eÉÆÃqÀuÉ ºÉÆA¢gÀĪÀ 3-ºÉÊqÉÆÃæ d£ïUÀ¼£ À ÄÀ ß ªÀÄÆgÀÄ aPÀÌ
gÉÃSÉAiÀÄ°è ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ 120° PÉÆãÀzÀ°è NgÉAiÀiÁVgÀĪÀAvÉ
vÉÆÃj¹zÉ. ¸ÁºÁ¸ïð£À ¸ÁàUÀqÀð ªÀÄvÀÄÛ UÀæºÀtÂvÀ
C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 13.2gÀ°è ¤ÃrzÉ.
401
(i) UÀæºÀtÂvÀ (ii) ¸ÁÖUÀqÀð
avÀæ. 13.2 FxÉä£À ¸ÁºÀ¸Àð ¥ÀæPÉëÃ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ
2. £ÀÆåªÉÄ£ï ¥ÀæPÉëÃ¥ÀuÉUÀ¼ÀÄ
F «zsÁ£ÀzÀ°è CtÄ«£À ªÀÄÄA¨sÁUÀ¢AzÀ PÁ§ð£ï-
PÁ§ð£ï §Azs À ª À £ À Ä ß «ÃQë ¸ À ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . PÀ t Â Ú U É
ºÀwÛgÀÄ«gÀĪÀ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß PÉÃAzÀæ `©AzÀÄ`
«£ÀAvÉ ¤gÀƦ¹, ªÀÄÄA¢gÀĪÀ PÁ§ð£ïUÉ ¸ÀºÀAiÉÆÃUÀ
ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄÆgÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÆgÀÄ aPÀÌ
gÉ Ã SÉ U À ¼ À ° è ¥À g À ¸ À à g À 120° PÉ Æ Ã£À z À ° è g À Ä ªÀ A vÉ A iÀ Ä Æ,
»A¢£À PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÈvÀÛgÀÆ¥ÀzÀ°è awæ¹
ªÀÄÆgÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß aPÀÌ gÉÃSÉUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ 120°
PÉ ÆãÀ z À ° è gÀ ĪÀ A vÉ A iÀ ÄÆ §gÉ A iÀ įÁVzÉ . £À Æ åªÀ Ä £ï£À
¥ÀæPÉëÃ¥ÀuÉÃAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 13.3gÀ°è ¤gÀƦ¸À¯ÁVzÉ.
¨sÀæªÀÄtzÀ PÉÆãÀ
CxÀªÁ mÁ±Àð£ï PÉÆãÀ
CxÀªÁ qÉʺÉÊqÀæ¯ï PÉÆãÀ
(i) UÀæºÀtÂvÀ (ii) ¸ÁÖUÀqÀð
avÀæ. 13.3 FxÉä£À £ÀÆåªÀÄ£ï£À ¥ÀæPÉëÃ¥ÀuÉ
C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉUÀ¼À ¸Á¥ÉÃPÀë ¹ÜgÀvÉ: FUÁUÀ¯Éà w½¹zÀAvÉ
¸ÁÖUÀqÀð «£Áå¸ÀzÀ°è PÁ§ð£ï-ºÉÊqÉÆæÃd£ï §AzsÀzÀ
J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ zÀÆgÀzÀ°ègÀĪÀÅzÀjAzÀ
CªÀ Å UÀ ¼ À £À q À Ä «£À «PÀ µ À ð uÁ §® PÀ r ªÉ Ä . PÀ ¤ µÀ ×
«PÀµÀðuÁ §® UÀjµÀ× ¹ÜgÀvÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉ. ¸ÁÖUÀqÀð
«£Áå¸ÀªÀÅ JQè¥ïìqï «£Áå¸ÀªÁV §zÀ¯ÁzÁUÀ PÁ§ð£ï-
ºÉÊqÉÆæÃd£ï§AzsÀzsÀ J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ
ºÀwÛgÀzÀ°ègÀĪÀÅzÀjAzÀ «PÀµÀðuÁ §® ºÉZÁÑUÀĪÀÅzÀÄ.
ºÉZÁÑzÀ «PÀµÀðuÁ §®ªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä CtĪÀÅ
ºÉaÑ£À ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀ¨ÉÃPÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¹ÜgÀvÉ
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀUÀ¼À «PÀµÀðuÁ
402 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

§® ºÉZÁÑzÀAvÉ «£Áå¸ÀzÀ ¹ÜgÀvÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É GAmÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀU

Û ¼
À £
À ÁßV ¥ÀjªÀwð¸À§ºÀÄzÀÄ. ¢é§Azsz
À À ¸ÁªÀÄxÀåð
¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÄÀ ß "mÁ±Àð£À¯ï ¸ÉàçöÊ£ï" J£ÀÄߪÀgÄÀ . mÁ±Àð£À¯ï (§AzsÀ JAxÁ°à 681 kJ mol–1) FxÉãï£À°ègÀĪÀ C-C
¸ÉÖçöÊ£ï ¥ÀjªÀiÁtªÀÅ PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï §AzsÀzÀ ¨sÀæªÀÄt KPÀ§AzsÀ ¸ÁªÀÄxÀåð (348 kJ mol–1 §AzsÀ JAxÁ°à)
PÉÆãÀªÀ£ÀÄß CªÀ®A©¹zÉ. F PÉÆãÀªÀ£ÀÄß mÁ±Àð£À¯ï QÌAvÀ ºÉZÁÑVgÀÄvÀÛzÉ. Fyãï CtÄ«£À PÀPÀëPÀ gÀZÀ£É F
PÉÆãÀ CxÀªÁ qÉʺÉqÀæ¯ïPÉÆãÀ J£ÀÄߪÀgÀÄ. FxÉä£À PɼÀUÉ ¤ÃrzÉ.
J®è «£Áå¸ÀUÀ¼À°è ¸ÉÖUÀqÀð «£Áå¸ÀªÀÅ PÀrªÉÄ mÁ±Àð£À¯ï avÀæ 13.4 ªÀÄvÀÄÛ 13.5.
¸ÉÖçöÊ£ï ªÀÄvÀÄÛ JQè¥Àìqï «£Áå¸ÀªÀÅ ºÉaÑ£À mÁ±Àð£À¯ï
¸ÉÖçöÊ£ï ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. EzÀjAzÀ w½zÀÄ §gÀĪÀÅzÉãÉAzÀgÉ FxÉä£À gÀZÀ£É :
FxÉ Ã ¤£À ° è PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï ¸À Ä vÀ Û ¨s À æ ª À Ä uÉ A iÀ Ä Ä
¥ÀÆtðªÁV ¸ÀévÀAvÀæªÁV®è. F JgÀqÀÄ «£Áå¸ÀUÀ¼À
£ÀqÀÄ«£À ±ÀQÛAiÀÄ ªÀåvÁå¸À PÉêÀ® 12.5 kJ mol–1 F
§®ªÀÅ CvÀåAvÀ PÀrªÉÄAiÀiÁVzÀÄÝ, FxÉÃ£ï ¸ÁzsÁgÀt
GµÀÚvÉAiÀÄ°è CtÄUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À WÀµÀðuɬÄAzÀ F
±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. ¥ÁæAiÉÆÃVPÀªÁV PÁ§ð£ï-
PÁ§ð£ï §AzsÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ ¨sÀæªÀÄuÉAiÀÄÄ ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV
¸ÀévÀAvÀæªÁVzÉ. DzÀÝjAzÀ FxÉãï£À ««zsÀ C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉ
¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄߨÉÃ¥Àðr¸À®Ä ¸ÁzsÀå«®è.
13.3 D°ÌãïUÀ¼ÀÄ avÀ.æ 13.4 σ §AzsU
À ¼
À £
À ÄÀ ß ªÀiÁvÀæ vÉÆÃj¹zÀ Fyä£À PÀPPëÀ À avÀæ
D°ÌãïUÀ¼ÀÄ PÀ¤µÀÖ MAzÁzÀgÀÆ ¢é§AzÀÀ ºÉÆA¢gÀĪÀ
¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÁVªÉ. C°ÌãïUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå 13.3.2 £ÁªÀÄPÀgÀt
¸ÀÆvÀæ J¤gÀ§ºÀÄzÀÄ? 2-PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À £ÀqÀĪÉ
D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸ÀĪÀ IUPAC «zsÁ£ÀzÀ°è EAUÁ®-
MAzÀÄ ¢é§AzsÀ«gÀ¨ÉÃPÁzÀgÉ EªÀÅ D¯ÉÌãïUÀ½VAvÀ 2
PÀrªÉÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÉÆA¢gÀ¨ÉÃPÀÄ. DzÀÝjAzÀ CªÀÅUÀ¼À EAUÁ®zÀ £ÀqÀÄªÉ ¢é§AzsÀ«gÀĪÀ GzÀÝ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ£ÀÄß
¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀÆvÀæ CnH2n D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß N°¦ü£ïUÀ¼ÉAzÀÄ DAiÉ Ä Ì ªÀ i ÁqÀ À ¨ É Ã PÀ Ä . ¢é § Azs À ºÀ w Û g À « gÀ Ä ªÀ ¸À g À ¥ À t Â
PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ. vÉÊ®AiÀÄ£ÀÄß GvÀàwÛªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ F vÀÄ¢¬ÄAzÀ EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß Jt¸À¨ÉÃPÀÄ.
±ÉæÃtÂAiÀÄ ªÉÆzÀ® ¸ÀzÀ¸Àå£ÁzÀ Fyãï CxÀªÁ Fy°Ã£ï D¯ÉÌÃ£ï £À ¥ÀævÀåAiÀÄ `K£ï` §zÀ¯ÁV `F£ï` ¸ÉÃj¸À¨ÉÃPÀÄ.
PÉÆèÃj£ï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹zÁUÀ vÉÊ®zÀAvÀºÀ zÀæªÀªÀ£ÀÄß £É£À¦£À°èqÀ¨ÉÃPÁzÀ CA±ÀªÉãÉAzÀgÉ: «Äyãï D°Ì£ï
GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ. ±ÉæÃtÂAiÀÄ ªÉÆzÀ® ¸ÀzÀ¸Àå CH2 (CnH2n £À°è n §zÀ¯ÁV)
13.3.1 ¢é§AzsÀzÀ gÀZÀ£É : EzÀgÀ DAiÀÄĵÀå CvÀå®à. FUÁUÀ¯Éà w½¹zÀAvÉ D°Ìãï
±ÉæÃtÂAiÀÄ ªÉÆzÀ® ¹ÜgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ C2H4. EzÀ£ÀÄß Fyãï
PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï £ÀqÄÀ «£À ¢é§Azsª À è sp2
À ÅÀ D°ÌãïUÀ¼°
J£ÀÄߪÀgÀÄ. FxÀ°Ã£ï CxÀªÁ Fyãï (IUPAC).
¸ÀAPÀgt
À PÀPU ëÀ ¼
À À CQëÃAiÀÄ C¢üªÁ奣À ¬
É ÄAzÁV ¥À§ æ ®ªÁzÀ
–1
¹UÁä §AzsÀ (§AzsÀ JAxÁ°Ö 397 kJ mol ) ªÀ£ÄÀ ß ªÀÄvÀÄÛ D°Ìãï£À PÉ®ªÀÅ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß F PɼÀUÉ
2p PÀPPëÀ U
À ¼À À ¥Á±Àéð C¢üªÁ奣 À ¬
É ÄAzÀ GAmÁzÀ zÀħ𮠤ÃrzÉ.
`p' §AzsÀ (§AzsÀ JAvÁ°à 284 kJ mol–1) UÀ¼À£ÀÄß gÀZÀ£É IUPAC
ºÉÆA¢zÉ. C-C KPÀ§AzsÀzÀ §AzsÀzÀÆgÀQÌAvÀ (154 pm) CH3 – CH = CH2 ¥ÉÆæ¦Ã£ï
¢é§AzsÀ §Azsz À ÆÀ gÀ (134 pm) aPÀÌzÁVzÉ. ¤ªÀÄVÃUÁ¯ÉÃ
CH3 – CH2 – CH = CH2 §Æåmï – l - F£ï
w½zÀAvÉ 2p PÀPÀëPÀUÀ¼À ¥Á±Àéð C¢üªÁå¥À£É¬ÄAzÀ GAmÁzÀ
`p' §AzsÀ zÀħð®ªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀÀ D°Ìãï UÀ¼ÀÄ CH3 – CH = CH–CH3 §Æåmï-2-F£ï
¸Àr®ªÁV eÉÆÃr¸À®àlÖ ZÀ®£À J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À DPÀgÀªÁVzÉ. CH2 = CH – CH = CH2 §Æåmï – 1,3 - qÉÊF£ï
DzÀÝjAzÀ D°ÌãïUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë QæAiÀiÁPÁj
CH2 = C – CH3 2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆÃæ ¥ï-1-F£ï
CxÀªÁ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À DPÀæªÀÄtPÉÌ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. |
J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß §AiÀĸÀĪÀ CAvÀºÀ QæAiÀiÁPÁjUÀ¼À£ÀÄß CH3
`J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëQæAiÀiÁPÁjUÀ¼ÀÄ` J£ÀߪÀÅgÀÄ. zÀħð®
CH2 = CH – CH – CH3 3-«ÄxÉÊ¯ï §Æåmï-1-F£ï
¥ÉÊ-§Azs¢ À AzÁV D¯ÉÌãïUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ D°ÌãïUÀ¼ÄÀ
|
C¹ÜgÀ. CªÀÅUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë QæAiÀiÁPÁjUÀ¼ÉÆA¢UÉ CH3
D°ÌãïUÀ¼À£ ÀÄ ß ¸ÀAAiÉÆ Ãf¹, EªÀÅUÀ¼ À£ÀÄß KPÀ §Azs À
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 403

§AzsÀ ªÉÆÃqÀ

avÀæ. 13.5 (a) π-§AzsÀ, (b) π-ªÉÆÃqÀ ªÀÄvÀÄÛ (c) §AzsÀPÉÆãÀ ªÀÄvÀÄÛ §AzsÀ zÀÆgÀUÀ¼À£ÀÄß vÉÆÃj¹zÀ Fyä£À PÀPÀëPÀ avÀæ

¸ÀªÀĸÉå 13.7 13.3.3 ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ :

F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ CªÀÅUÀ¼À IUPAC D°ÌãïUÀ¼ÀÄ gÀZÀ£ÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ eÁå«ÄwAiÀÄUÀ¼ÉA§ JgÀqÀÆ
ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¹. §UÉAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ.
(i) (CH3)2CH – CH = CH – CH2 – CH gÀZÀ£ÁvÀäPÀ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ : D¯ÉÌãïUÀ¼ÀAvÉ Fyãï (C2H4)
|| ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆÃæ ¦Ã£ï (C3H6) MAzÉà MAzÀÄ gÀZ£ À É ºÉÆA¢zÉ.
CH3 – CH – CH DzÀgÉ ¥ÉÆæ¦Ã£ïVAvÀ G£ÀßvÀ ±ÉæÃtÂÃAiÀÄ D°ÌãïUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ
| ¨ÉÃgÉ gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. C4H8 CtÄ ¸ÀÆvÀæ«gÀĪÀ
C2H5 §Æånãï£ÀÄß F PɼÀV£ÀAvÉ 3 «zsÀzÀ°è §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ.
(ii) I. 1 2 3 4
CH2 = CH – CH2 – CH3
(iii) CH2 = C (CH2CH2CH3)2
(iv) CH3 CH2 CH2 CH2 CH2CH3 §Æåmï1-F£ï
| |
(C4H8)
CH3 – CHCH = C – CH2 – CHCH3
|
II. 1 2 3 4
CH3
CH3 – CH = CH – CH3
¥ÀjºÁgÀ: §Æåmï-2-F£ï
(i) 2,8-qÉÊ «ÄxÉʯï-3, 6-qÉPÁqÉÊF£ï; (C4H8)
(ii) 1,3,5,7 DPÁÖmÉmÁæF£ï; III. 1 2 3
(iii) 2-n-¥ÉÆæÃ¥Éʯï¥ÉAmï-1-F£ï; CH2 = C – CH3
|
(iv) 4-FxÉʯï-2,6-qÉÊ«ÄxÉʯï- qÉPï-4-F£ï;
CH3
2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¥ï-1-F£ï
¸ÀªÀĸÉå 13.8 (C4H8)
ªÉÄð£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°ègÀĪÀ ¹UÁä (σ) ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÊ gÀ Z À £ É I ªÀ Ä vÀ Ä Û III, ªÀ Ä vÀ Ä Û II, ªÀ Ä vÀ Ä Û III EªÀ Å
pi (π) §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß ¯ÉPÀ̪ÀiÁr (i - iv) ¸ÀgÀ¥Àt ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ CxÀªÁ ZÉÊ£ï L¸ÉÆêÀÄgïUÀ½UÉ
GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÁVªÉ: CzÀgÉ I ªÀÄvÀÄÛ II EªÀÅ ¸ÁܤPÀ
¥ÀjºÁgÀ:
¸ÀªÀiÁAUÀvÉUÉ GzÁºÀgÀuÉUÀAiÀiÁVzÉ.
¹UÁä §AzsÀ : 33, ¥ÉÊ §AzsÀ : 2
¸ÀªÀĸÉå 13.9
¹UÁä §AzsÀ : 17, ¥ÉÊ §AzsÀ : 4
D°Ì à £ï C5H10 PÉ Ì ¸À A §A¢ü ¹ zÀ A vÉ ««zs À
¹UÁä §AzsÀ : 23, ¥ÉÊ §AzsÀ : 1
gÀ Z À £ À v À ä P À ¸À ª À i ÁAVUÀ ¼ À £ À Ä ß §gÉ z À Ä CªÀ Å UÀ ¼ À
¹UÁä §AzsÀ : 41, ¥ÉÊ §AzsÀ : 1 IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj
404 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¥ÀjºÁgÀ : ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ J£ÀÄßvÁÛgÉ. C = C ¢é§AzsÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ EgÀĪÀ

¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß wgÀÄV¸À®Ä ¸ÁzsÀåªÁzÀgÉ
(a) CH2 = CH – CH2 – CH2 – CH3
CªÀÅ MAzÉà jÃwAiÀÄ eÁå«ÄwAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄÄwÛvÀÄÛ. DzÀgÉ
¥ÉAmï-1-F£ï EAUÁ®zÀ ¢é§AzsÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ ¸ÀÄvÀÄÛ«PÉAiÀÄÆ ¸ÀévÀAvÀæªÁV®è.
(b) CH3 – CH=CH – CH2 – CH3 EzÀÄ ¥Àæw§A¢ü¸À®ànÖzÉ. F ¥ÀjPÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀjAiÀiÁV
¥ÉAmï 2-F£ï CxÉÊð¹PÉƼÀî®Ä, JgÀqÀÄ UÀnÖAiÀiÁzÀ PÁqïð¨ÉÆÃqÀð
(c) CH3 – C = CH – CH3 ZÀÆgÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ CzÀ£ÀÄß JgÀqÀÄ ªÉƼɬÄAzÀ
| §A¢ü ¹ MAzÀ Ä PÁqÀ ð ¨É Æ Ãqïð£À Ä ß ¤ªÀ Ä ä PÉ Ê AiÀ Ä °è
CH3 »rzÀÄPÉÆAqÀÄ E£ÉÆßAzÀ£ÀÄß wgÀÄV¸À®Ä ¥ÀæAiÀÄwß¹.
2- «ÄxÉÊ¯ï §Æåmï-2-F£ï ¤ªÀÄUÉ PÁqïð¨ÉÆÃqïð£ÀÄß wgÀÄV¸À®Ä ¸ÁzsÀåªÁUÀĪÀÅzÉÃ?
(d) CH3 – CH – CH = CH2 RArvÀªÁVAiÀÄÆ E®è. wgÀÄUÀÄ«PÉAiÀÄÄ ¥Àæw§A¢ü¸À®ànÖzÉ.
| PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï ¢é§AzsPÀ ÌÉ eÉÆÃqÀuA É iÀiÁzÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄ
CH3 CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¤AiÀÄAwævÀ ZÀ®£É¬ÄAzÁV CAxÀºÀ
3-«ÄxÉÊ¯ï §Æåmï-1-F£ï ¸À A AiÀ ÄÄPÀ Û UÀ ¼À Ä «©ü £ À ß eÁå«ÄwAiÀ Ä£À Äß ¥À q É A iÀ Ä ÄvÀ Û ª É .
(e) CH2 = C – CH2 – CH3 J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß EzÀÄ ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ. F §UÉAiÀÄ ¹ÖjAiÉÆÃ
| ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß eÁå«ÄwAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
CH3 (a) ¥ÀæPÁgÀzÀ ¸ÀªÀiÁAVAiÀÄ°ègÀĪÀAvÉ ¢é§AzsÀ«gÀĪÀ
2-«ÄxÉÊ¯ï §Æåmï-1-F£ï JgÀ q À Ä PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ½ UÉ JgÀ q À Ä ¸À ª À i Á£À
¥À g À ª À i ÁtÄ CxÀ ª Á UÀ Ä A¥À Ä UÀ ¼ À Ä MAzÉ Ã ¥Á±À é ð PÉ Ì
eÁå«ÄwAiÀ Ä ¸À ª À i ÁAUÀ v É : ¢é § AzÀ À ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¹¸ï-¸ÀªÀiÁAV J£ÀÄߪÀgÀÄ.
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä°è ¨ÁQ EgÀĪÀ JgÀqÀÄ (b) ¥À æ P ÁgÀ z À E£É Æ ßAzÀ Ä ¸À ª À i ÁAVAiÀ Ä °è g À Ä ªÀ A vÉ
ªÉî¤ìU¼À £
À ÄÀ ß JgÀqÄÀ ¥Àgª
À iÀ ÁtÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼Æ
É A¢UÉ §AzsÀ«gÀĪÀ JgÀqÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½UÉ JgÀqÀÄ
eÉÆÃqÀuɺÉÆA¢ vÀÈ¥ÀÛªÁUÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥Àæw PÁ§ð£ï ¸ÀªÀiÁ£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¢é§AzsÀzÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ «gÀÄzÀÞ ¥Á±ÀéðzÀ°è eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß mÁæ£ïì
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ «©ü£ÀߪÁVzÀÝgÉ CzÀ£ÀÄß YX C = C XY ¸ÀªÀiÁAV J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¹¸ï ªÀÄvÀÄÛ mÁæ£ïì ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ
£ÀAvÀºÀ gÀZÀ£É¬ÄAzÀ ¸ÀÆa¸À§ºÀÄzÀÄ. YX C = C XY MAzÉà gÀZÀ£É ºÉÆA¢zÀÄÝ, CªÀÅUÀ¼À «£Áå¸ÀzÀ°è ¨ÉÃgÉ
EzÀgÀ DªÀPÁ±À F PɼÀV£À 2 jÃwAiÀÄ°è ¸ÀÆa¸À§ºÀÄzÀÄ. ¨ÉÃgÉAiÀiÁVªÉ. (CªÀPÁ±ÀzÀ°è ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ CtÄ
gÀZÀ£É (a) ªÀÄvÀÄÛ gÀZÀ£É (b) eÉÆÃqÀuÉAiÀÄ°è ©ü£ÀßvÉ) CªÀPÁ±ÀzÀ°è ¥ÀgÀªÀiÁtÄ ªÀÄvÀÄÛ
CtÄUÀ¼À eÉÆÃqÀuÉAiÀÄ°è ©ü£ÀߪÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À
zÀªæ £
À ©À AzÀÄ, PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ, «°Ã£Àv,É ¢ézÈÀs ªÀUw À ªÀiÁ£À
ªÀÄÄAvÁzÀ ®PÀëtUÀ¼À°è ©ü£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ. §Æåmï -
2 F£ï£À eÁå«ÄwAiÀÄ CxÀªÁ ¹¸ï mÁæ£ïì ¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼£ À ÄÀ ß
F PɼÀV£ÀAvÉ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ.

(a) £À°è JgÀqÀÄ ¸ÀªÀiÁ£À UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ JAzÀgÉ JgÀqÀÄ

X CxÀªÁ JgÀqÀÄ Y UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¢é§AzsÀ«gÀĪÀ PÁ§ð£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À MAzÉà ¥Á±ÀéðzÀ°è, (b) £À°è JgÀqÀÄ X
CxÀªÁ JgÀqÀÄ Y ¢é§AzsÀ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ ¨ÉÃgÉ (¹¸ï-§Æåmï-2F£ï) mÁæ£ïì-§Æåmï-2F£ï
¥Á±ÀéðzÀ°è CxÀªÁ ¢é§AzsÀ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À (PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ 227K) (PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ274K)
«gÀÄzÀÞ¢QÌ£À°è eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÉ. EzÀÄ (a) ªÀÄvÀÄÛ (b)
AiÀÄ «©ü£Àß eÁå«ÄwUÉ PÁgÀtªÁVzÉ. CAzÀgÉ F JgÀqÀÄ
ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ¼À°è, CªÀPÁ±ÀzÀ°è ¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÅUÀ¼À
eÉ Æ ÃqÀ u É A iÀ Ä °è ©ü £ À ß vÉ ¬ ÄzÉ . EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¹Ö j AiÉ Æ Ã
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 405

D°Ìãï£À `¹¸ï` gÀÆ¥ÀzÀ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ mÁæ£ïì ¸ÀªÀĸÉå 13.11

¸ÀªÀiÁAVUÀ½VAvÀ ºÉZÀÄÑ zsÀÈ«ÃAiÀÄvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ
F PɼV À £ÀªÅÀ UÀ¼°
À è AiÀiÁªÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀª
Û ÅÀ ¹¸ï-mÁæ£ïì
GzÁ: ¹¸ï §Æåmï-2-F£ï£À ¢ézsÀȪÀ UÀwªÀiÁ£À 0.33
¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
r¨ÉÊ DzÀgÉ mÁæ£ïì §Æåmï-2 F£ï-£ÀzÀÄÝ ¸Àj¸ÀĪÀiÁgÀÄ
¸ÉÆ£Éß CAzÀgÉ mÁgÁ£ïì §Æåmï-2-F£ï ¤gïzsÀÈ«ÃAiÀÄ (i) (CH3)2C = CH – C2H5
CtÄ. EzÀ£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À eÁå«ÄwAiÀÄ£ÀÄß §gÉzÀÄ ¸ÀjAiÀiÁV (ii) CH2 = CBr2
CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÀÄ. mÁæ£ïì§Æåmï-2-F£ï£À°è JgÀqÀÄ (iii) C6H5CH = CH – CH3
«ÄxÉʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ «gÀÄzÀÞ ¢QÌ£À°ègÀĪÀÅzÀjAzÀ C-CH3
£ÀqÀÄ«£À ¢ézsÀȪÀUÀwªÀiÁ£ÀªÀÅ gÀzÀÄÝUÉƽ¸À®àlÄÖ, CtĪÀ£ÀÄß (iv) CH3CH = CCl CH3
¤gïzsÀÈ«ÃAiÀĪÀ£ÁßV¸ÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀjºÁgÀ : (iii) ªÀÄvÀÄÛ (iv)
À É (i) ªÀÄvÀÄÛ (ii), gÀ°è JgÀqÄÀ ¸ÀªiÀ Á£ÀUÄÀ A¥ÀÄUÀ¼ÄÀ
gÀZ£
¢é§AzsÀ«gÀĪÀ MAzÉà PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ
eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÉ.

13.3.4 vÀAiÀiÁjPÉ :
¹¸ï§Æåmï-2-F£ï mÁæ£ïì-§Æåmï-2-F£ï 1. D¯ÉÌöÊ£ïUÀ½AzÀ: UÀAzsÀPÀzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ
(µ = 0.33D) (µ = 0) Qé £ É Æ Ã°£ïUÀ ¼ À A vÀ º À «µÀ P ÁjUÀ ½ AzÀ ¨s Á UÀ ± À B
WÀ£ÀªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À°è mÁæ£ïì L¸ÉÆêÀÄgïUÀ¼ÀÄ, ¤¶ÌçÃAiÀ Ä UÉ Æ ½¹zÀ ¥É ® rÃPÀ j ¹zÀ E¢Ý°£À
¹¸ï-L¸ÉÆêÀÄgïUÀ½VAvÀ ºÉaÑ£À PÀgÀUÀĪÀ ©AzÀĪÀ£ÀÄß ¸Á¤zs À å zÀ ° è D¯É Ì ö Ê£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¤²Ñ v À ¥À æ ª À i ÁtzÀ
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÉAzÀÄ w½zÀħA¢zÉ. qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ïzÉÆA¢UÉ ¨sÁUÀ±ÀB C¥ÀPÀ¶ð¹zÁUÀ
XYC = CXZ ªÀ Ä vÀ Ä Û XYC = CZW §UÉ A iÀ Ä D°ÌãïUÀ¼ÄÀ GAmÁUÀÄvÀª Û .É ¨sÁUÀ±BÀ ¤¶ÌçÃAiÀÄUÉƽ¹zÀ
D°ÌãïUÀ¼ÀÄ eÁå«ÄwAiÀÄ CxÀªÁ ¹¸ï-mÁæ£ïì jÃwAiÀÄ ¥É®rÃ-PÀj¹zÀ E¢Ý®£ÀÄß "°AqÁègÀ£À ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ"
¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. ªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ. F «zsÁ£ÀzÀ°è ¥ÀqÉzÀ D°ÌÃ£ï ¹¸ï
eÁå«ÄwAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀªÀĸÉå 13.10 zÀ æ ª À CªÉ Æ Ã¤AiÀ i ÁzÀ ° è £ À ¸É Æ ÃrAiÀ Ä A£É Æ A¢UÉ
F PɼV À £ÀªÅÀ UÀ½UÉ ¹¸ï ªÀÄvÀÄÛ mÁæ£ïì ¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼.À C¥ÀPÀ¶ð¹zÁUÀ mÁæ£ïì D°ÌãïUÀ¼ÀÄ zÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛªÉ.
À É §gÉzÄÀ CªÀÅUÀ¼À IUPAC ºÉ¸g
gÀZ£ À £À ÄÀ ß §gɬÄj.
(i) CHCl = CHCl
(ii) C2H5CCH3 = CCH3C2H5 D¯ÉÌöÊ£ï
¹¸ï D°Ìãï
¥ÀjºÁgÀ : (13.30)

D¯ÉÌöÊ£ï
¹¸ï-1.2-qÉÊPÉÆèÃgÉÆà Fyãï mÁæ£ïì-1.2-qÉÊPÉÆègÉÆà Fyãï mÁæ£ïì D°Ìãï

(13.31)
iii) (13.32)
FxÉÊ£ï Fyãï
¹¸ï-3.4-qÉÊ «ÄxÉÊ¯ï ºÉPïì-3 F£ï mÁæ£ïì-3,4-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ºÉPïì-3-F£ï
iv)
¥ÉÆæÃ¥ÉÊ£ï ¥ÉÆææãï
(13.33)
406
F jÃwAiÀ Ä °è ¥À q É z À ¥É Æ æ à ¦£ï eÁå«ÄwAiÀ Ä
¸À ª À i ÁAUÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä §ºÀ Ä zÉ Ã ? ¤ªÀ Ä ä
GvÀÛgÀªÀ£ÀÄß ¥ÀĶÖPÀjøÀĪÀ PÁgÀtªÀ£ÀÄß AiÉÆÃa¹.
2. D¯ÉÌöÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ½AzÀ: C¯ÉÌöÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À£ÀÄß
C¯ÉÆÌúÁ¯ï AiÀÄÄPÀÛ ¥ÉÆmÁµï£ÉÆA¢UÉ (JxÉ£Á¯ï£ÀAvÀ
ªÀ Ä zÀ å ¸ÁgÀ z À ° è «°Ã£À U É Æ AqÀ ¥É Æ mÁ¶AiÀ Ä A
ºÉÊqÉÆÃæ PÉöì Êqï) PÁ¬Ä¹zÁUÀ ºÁ¯ÉÆÃd£ï DªÀÄz è À MAzÀÄ
CtĪÀÅ «¯ÉÆÃ¥À£ÀUÉÆAqÀÄ D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀz Û .É "F QæAiÉÄUÉ r ºÉÊqÉÆÃæ ºÁå¯Æ É Ãf¤ÃPÀgt À "
J£ÀߪÀÅgÀÄ. CAzÀg,É ºÁå¯Æ É Ãd£ï DªÀĪ è £ À ÄÀ ß vÉUAÉ iÀÄĪÀ
QæAiÉÄ. EzÉÆAzÀÄ b «¯ÉÆÃ¥À£À QæAiÉÄ. KPÉAzÀgÉ b
PÁ§ð£ï£ÉÆA¢VgÀĪÀ d®d£ÀPª À ÅÀ vÉUAÉ iÀÄ®àqÄÀ ªÀÅzÀÄ.
(ºÁå¯ÉÆÃd£ï UÀÄA¥ÀÄ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀ PÁ§ð£ï£À
£ÀAvÀgÀzÀ PÁ§ð£ï b PÁ§ð£ï)
¸À«ÄÃPÀgÀt 13.34 :
(13.34)
QæAiÉÄAiÀÄ zÀgª À ÅÀ D¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯Æ
É Ãd£ï£À
¸Àé¨Ás ªÀª£ À ÄÀ ß CªÀ®A©¹ªÉ. ºÁå¯Æ É Ãd£ï£À QæAiÀiÁªÉÃUÀ
F jÃwAiÀÄ°è EzÉ. CAiÉÆÃr£ï > ¨ÉÆæëģï >
PÉÆèÃjãï. D¯ÉÌöʯï UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À°è l±Àðj > ¸ÉPÉAqÀj
> ¥ÉæöʪÀÄj PÀæªÀÄzÀ°èzÉ.
3. «¹£À¯ï (£ÉgÉAiÀÄ) qÉʺÁå¯ÉÊqïUÀ½AzÀ : JgÀqÀÄ
CPÀ Ì - ¥À P À Ì z À PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ½ UÉ JgÀ q À Ä
ºÁå¯ÉÆÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÀÝgÉ,
CAvÀºÀ qÉÊ ºÁå¯ÉÊ qïUÀ¼ À£ÀÄ ß £Ég ÉAiÀÄ / ¸Á«Ä¥À å
qÉʺÁå¯ÉÊqïUÀ¼É£ÀÄߪÀgÀÄ. ¸Á«Ä¥Àå qÉʺÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ
¸À v À Ä «£É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹zÁUÀ ZnX2 £À MAzÀ Ä
CtĪÀ£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÉÄUÉ rà ºÁå¯ÉÆÃf¤ÃPÀgÀt`
J£ÀÄߪÀgÀÄ.
CH2Br – CH2Br + Zn → CH2 = CH2 + ZnBr2
(13.35)
CH3CHBr – CH2Br + Zn → CH3CH = CH2 + ZnBr2
(13.36)
4. D¯É Æ ÌúÁ¯ïUÀ ¼ À D«Äè à AiÀ Ä ¤dð°ÃPÀ g À t ¢AzÀ :
D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼ÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼À ºÉÊqÉÆæÃQì GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß C£ÀÄgÀÆ¥À ±ÉæÃtÂAiÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
ºÉ ¸ À j ¸À Ä ªÁUÀ WÀ l PÀ 12 gÀ ° è C¨s À å ¹¹¢ÝÃj.
EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß R–OH ¤AzÀ ¸ÀÆa¸ÀÄvÁÛgÉ. E°è R
JAzÀ g É CnH2n+1. D¯É Æ Ì Ã ºÁ¯ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¥À æ § ®
¸À®ÄáöåjPï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ MAzÀÄ ¤Ãj£À
CtĪÀÅ «¯ÉÆÃ¥À£ÀUÉÆAqÀÄ D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. DªÀÄèzÀ ¸Á¤zsÀåzÀ°è D¯ÉÆÌúÁ¯ï¤AzÀ
¤Ãj£À CtĪÀ £ À Ä ß «¯É Æ Ã¥À £ À ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÀ £ À Ä ß
"D¯ÉÆÌúÁ¯ï£À D«ÄèÃAiÀÄ ¤dð°ÃPÀgÀt J£ÀÄߪÀgÀÄ.
F QæAiÉÄAiÀÄ°è –OH UÀÄA¥ÀÄ b PÁ§ð£ï£À°ègÀĪÀ
MAzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÀÄß vÉUÉAiÀÄĪÀÅzÀÄjAzÀ EzÀÄ
PÀÆqÁ b-«¯ÉÆÃ¥À£À QæAiÉÄUÉ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ.
¸À«ÄÃPÀgÀt :
¥À槮
Fyãï
FxÉ£ÉƯï
(13.37)
13.3.5 UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
¨sËvÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
zsÀÈ«ÃAiÀÄ ¸Àé¨sÁªÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ ªÀåvÁå¸ÀUÀ¼À£ÀÄß
ºÉ Æ gÀ v À Ä ¥À r ¹zÀ g É , D°Ì à £ïUÀ ¼ À Ä D¯É Ì Ã £ïUÀ ¼ À A vÉ
¨sËvÀ®PÀëtUÀ¼£ À ÄÀ ß ºÉÆA¢ªÉ. ªÉÆzÀ® ªÀÄÆgÀÄ D°ÌãïUÀ¼ÄÀ
(C1 – C3) C¤® ¹ÜwAiÀÄ°èAiÀÄÆ, ªÀÄÄA¢£À ºÀ¢£Á®ÄÌ
(C4 – C17) zÀª æ À¹ÜwAiÀÄ°èAiÀÄÆ ªÀÄvÀÄÛ G£ÀßvÀ D°ÌãïUÀ¼ÀÄ
WÀ £ À ¹ ÜwAiÀ Ä °è A iÀ Ä Æ EgÀ Ä vÀ Û ª É . Fyãï CvÀ å ®à ¹»
ªÁ¸À£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀtðgÀ»vÀ C¤®ªÁVzÉ.
G½zÉ®è C°ÌãïUÀ¼ÀÄ ªÀtðgÀ»vÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÁ¸À£É gÀ»vÀ.
EªÀÅ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è. DzÀgÉ ¤gïzsÀÈ«ÃAiÀÄ
zÁæªPÀ U À ¼ À ÁzÀ ¨ÉAfãï, FxÀgï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉmÆ É Ãæ °AiÀÄAUÀ¼° À è
¸ÁzsÁgÀtªÁV «°Ã£ÀUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. CtÄ UÁvÀæ ºÉZÁÑzÀAvÉ
PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ PÀæªÀĪÁV ºÉZÀÄÑvÁÛ ºÉÆÃUÀÄvÀÛzÉ. ¥Àæw
CH2 UÀÄA¥ÀÄ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀĪÀ£ÀÄß 20-30K £ÀAvÉ
ºÉaѸÀÄvÁÛ ºÉÆÃUÀĪÀÅzÀÄ. D¯ÉÌãïUÀ¼ÀAvÉ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ
¸ÀªÀiÁAVUÀ½VAvÀ £ÉÃgÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ D°ÌãïUÀ¼ÀÄ C¢üPÀ
PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ºÉÆA¢ªÉ.
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ:
D°ÌãïUÀ¼ÀÄ ¸Àr®ªÁV eÉÆÃr¸À®àlÖ ¥ÉÊ (π) J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
¸À ª À Ä ÈzÀ Þ CPÀ g À U À ¼ À Ä . EzÀ j AzÀ ¸À A PÀ ® £À Qæ A iÉ Ä UÀ ½ UÉ
M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. F QæAiÉÄUÀ¼À°è J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëUÀ¼ÀÄ
¢é§AzsÀ«gÀĪÀ C - C ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ ¸ÀAPÀ®£ÀUÉÆAqÀÄ
¸À A PÀ ® £À GvÀ à £ À ß UÀ ¼ À £ À Ä ß GAlĪÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û ª É . PÉ ® ªÀ Å
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
PÁgÀ P À U À ¼ À Ä ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ i ÁvÀ È PÉ Qæ A iÀ i Á «zs Á £À ¢ AzÁV
¸ÀAPÀ®£ÀUÉƼÀÄîvÀÛªÉ C¸ÁzsÁgÀt ¹ÜwAiÀÄ°è D°ÌãïUÀ¼ÀÄ
ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ i ÁvÀ È PÉ DzÉ Ã ±À å Qæ A iÉ Ä UÀ ½ UÀ Æ M¼À ¥ À q À Ä vÀ Û ª É .
GvÀ̵ÀðuÉ, NeÉÆäÃPÀgÀt D°ÌãïUÀ¼À §ºÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. D°ÌãïUÀ¼À ««zsÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
QæAiÉÄUÀ¼À ¸ÀAQë¥ÀÛ «ªÀgÀuÉAiÀÄ£ÀÄß F PɼÀUÉ ¤ÃrzÉ.
1. qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À ¸ÀAPÀ®£À: ZÉ£ÁßV ¥ÀÄr ªÀiÁrzÀ
¤PÀ̯ï, ¥É°rAiÀÄA CxÀªÁ ¥Áèn£ÀªÀiï ¸Á¤zsÀåzÀ°è
qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®zÀ MAzÀÄ CtĪÀÅ D°ÌãïUÉ
¸ÀAPÀ®£ÀUÉÆAqÀÄ D¯ÉÌãïUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(¨sÁUÀ 13.2.2)
2. ºÁå¯ÉÆÃd£ï£À ¸ÀAPÀ®£À: PÉÆèÃjãï CxÀªÁ
¨ÉÆæÃ«Ä£ï £ÀAvÀºÀ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼ÀÄ D°ÌãïUÀ½UÉ
¸À A PÀ ® £À U É Æ AqÀ Ä (¸Á«Ä¥À å ) £É g É A iÀ Ä qÉ Ê
ºÁ¯ÁAiÀÄØUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. ºÁVzÀÝgÀÆ
¸ÁzsÁgÀt ¹ÜwAiÀÄ°è C ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ½UÉ
M¼À¥ÀqÀĪÀÅ¢®è. C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ vÀÄ¢UÉ ¨ÉÆæëģï
CtĪÀ Å ¸À A PÀ ® £À U É Æ AqÁUÀ , PÁ§ð£ï mÉ m Áæ
PÉÆèÃgÉÊqï£À°ègÀĪÀ PÉA¥ÀÄ QvÀÛ¼É §tÚzÀ ¨ÉÆæëģï
zÁæªÀtªÀÅ ªÀtðgÀ»vÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ. F QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼À À `¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉ ¥ÀjÃPÉëUÉ G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛg.É
ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ¸ÀAPÀ®£Á, J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëAiÀÄ
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÉ MAzÀÄ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÀÄÝ,
EzÀÄ ZÀQæÃAiÀÄ ºÁ¯ÉÆäAiÀĪÀiï CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À
GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÀÄÝ, EzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ
ªÀÄÄA¢£À vÀgÀUÀwUÀ¼À°è C¨sÀ幸ÀÄ«j.
Fyãï
qÉʨÉÆæêÉÆà FxÉãï
(13.38)
CH3−CH=CH2+Cl−Cl CH3−CH−CH2
Cl Cl
¥ÉÆææãï qÉÊPÉÆègÉÆ¥ÉÆææãï
(13.39)
3. ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À ¸ÀAPÀ®£À: HCl, HBr,HI
£ÀAvÀºÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼ÀÄ, D°ÌãïUÀ½UÉ
eÉÆÃqÀuÉUÉÆAqÀÄ D¯ÉÌöÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. ºÁå¯ÉÊ qïUÀ¼ À Qæ AiÀi Á²Ã®vÉ PÀ æ ª À ĪÀ Å
HI > HBr > HCl £ÀAwzÉ. ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À£ÀÄß
C°Ì£ÀÄUÀ½UÉ ¸ÀAPÀ°¸ÀĪÀ QæAiÉÄAiÀÄAvÉ, ºÉÊqÉÆæÃd£ï
ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼À ¸ÀAPÀ®£ÀªÀÇ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë ¸ÀAPÀ®£À
407
QæAiÉÄAiÀiÁVzÉ. EzÀ£ÀÄß ¸À«Ääw CxÀªÁ C¸À«ÄäwAiÀÄ
D°ÌãïUÀ¼À ªÉÄÃ¯É HBr ¸ÀAPÀ®£ÀªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ
¤gÀƦ¸ÉÆÃt.
¸À«Ääw D°ÌãïUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï£À
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄ :
¸À « Ääw D°Ìãï(¸À ª À i Á£À UÀ Ä A¥À Ä UÀ ¼ À Ä ¢é § Azs À P É Ì
eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ) UÀ¼À°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï£À
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë ¸ÀAPÀ®£À QæAiÀiÁ
vÀAvÀæ¢AzÀ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
CH2 = CH2 + H – Br → CH3 – CH2 – Br
(13.40)
CH3 – CH = CH – CH3 + HBr → CH3 – CH2 – CHCH3
|
Br
(13.41)
C¸À«ÄäwAiÀÄ D°ÌãïUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ºÉÊqÉÆÃæ d£ï ¨ÉÆÃæ ªÉÄÊqï£À
¸ÀAPÀ®£ÀQæAiÉÄ (ªÀiÁPÉÆðäPÉÆêï£À ¤AiÀĪÀÄ)
¥É Æ æ ¦ £ïUÉ ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï ¨É Æ æ à ªÉ Ä Êqï ( HBr) ºÉ à UÉ
¸ÀAPÀ®£ÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ?
JgÀqÀÄ ¸ÀA¨sÁªÀå JgÀqÀÄ GvÀà£ÀßUÀ¼ÉAzÀgÉ (I) ªÀÄvÀÄÛ (II)
¨ÉÆæªÉÆ ¥ÉÆæÃ¥Éãï
¨ÉÆæêÉÆà ¥ÉÆæÃ¥Éãï
(13.42)
gÀµÁåzÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçdÕ£ÁzÀ ªÀiÁPÉÆðäPÉƪï F
QæAiÉÄUÀ¼À §UÉÎ «ªÀgÀªÁV CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁr CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
1869gÀ ° è ¸ÁªÀ i Á¤åÃPÀ j ¹zÀ £ À Ä ªÀ i ÁPÉ Æ ðäPÉ Æ ªï
¸ÁªÀiÁ¤åÃPÀj¹ gÀƦ¹zÀ ¤AiÀĪÀĪÀ£ÄÀ ß "ªÀiÁPÉÆÃð¤PÉƪï£À
¤AiÀ Ä ªÀ Ä " J£À Ä ßªÀ g À Ä . F ¤AiÀ Ä ªÀ Ä zÀ ªÁåSÉ å AiÀ Ä Ä
"¸ÉÃ¥ÀðqÉAiÀiÁUÀĪÀ CtÄ«£À IÄuÁvÀäPÀ ¨sÁUÀªÀÅ PÀrªÉÄ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ PÁ§ð£ïUÉ,
eÉ Æ ÃqÀ u É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä ". DzÀ Ý jAzÀ F ¤AiÀ Ä ªÀ Ä zÀ
¥ÀæPÁgÀ GvÀà£Àß - I, CAzÀgÉ, 2 - ¨ÉÆæªÉÆÃ¥ÉÆæ¥Éãï
GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. £ÉÊdªÁV EzÀÄ F QæAiÉÄAiÀÄ ¥ÀæzsÁ£À
GvÀà£Àß.
ªÀiÁPÉÆÃð¤PÉƪï£À ¤AiÀĪÀÄzÀ ¸ÁªÀiÁ¤åPÀgÀtªÀ£ÀÄß F
PɼVÀ £À QæAiÀiÁ vÀAvÀ¢ æ AzÀ ¸ÀjAiÀiÁV CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÀÄ.
408 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

QæAiÀiÁ vÀAvÀæ (13.43)

ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï J¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQë H+ £ÀÄß QæAiÀiÁ vÀAvÀ:æ ¥ÉgÁPÉìöÊqï ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ QæAiÀiÁ
MzÀV¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ ¢é§AzsÀzÀ ªÉÄÃ¯É DPÀæªÀÄt ªÀiÁr «£Áå¸ÀzÀ ªÀÄÆ®PÀ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
PÁ¨ÉÆÃðPÁåmï CAiÀiÁ£À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀªÀiÁA±À£À

¨ÉAeÉÆÃ¬Ä¯ï ¥ÉgÉÆÃPÉìöÊqï

(ii) C6H5 + H – Br ¸ÀªÀiÁA±À£À C6H6 + Br

(a) PÀrªÉÄ ¹ÜgÀªÁVgÀĪÀ ¥ÁæxÀ«ÄPÀ PÁ¨ÉÆÃðPÁål
CAiÀiÁ£ï
(b) ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁVgÀĪÀ ¢éwÃAiÀÄPÀ PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁ ¸ÀªÀiÁA±À£À
CAiÀiÁ£ï
(i) ¥ÁæxÀ«ÄPÀ PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï (a) VAvÀ ¢éwÃAiÀÄPÀ
PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï (b) ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀ. EzÀjAzÁV
EzÀr QæAiÀiÁªÉÃUÀ Që¥ÀæªÁV GAmÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ
¢éwAiÀÄPÀ PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï C¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ. PÀrªÉÄ ¹ÜgÀvÉAiÀÄļÀî ¥ÁæxÀ«ÄPÀ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀvÉAiÀÄļÀî ¢éwÃAiÀÄPÀ ªÀÄÄPÀÛ
–
ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ ªÀiÁvÀÈPÉ
(ii) PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï Br ¨ÉÆÃæ «Ä£ï DAiÀiÁ£ï¤AzÀ
DPÀæªÀÄtPÉÆ̼ÀUÁV F PɼÀV£À GvÀà£ÀߪÀÀ£ÀÄß GAlÄ ¸ÀªÀiÁA±À£À

ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(¥ÀæzsÁ£À GvÀà£Àß)
¸ÀªÀiÁA±À£À

2-¨ÉÆæêÉÆÃ- ¥ÉÆæ¥Éãï (¥ÀæzsÁ£À GvÀà£Àß)

ªÀiÁPÉÆÃð¤PÉÆêï£À ¥Àæw «gÉÆâü ¸ÀAPÀ®£À ¤AiÀĪÀÄ /
¥ÉgÁPÉìöÊqï ¥ÀjuÁªÀÄ / RgÁ±ï ¥ÀjuÁªÀÄ: ¥ÉÇÃæ¦Ã£ï
£ÀAvÀºÀ C¸À«ÄäwÃAiÀÄ, D°ÌãïUÀ¼ÄÀ ¥ÉgÁPÉöì Êqï£À ¸Á¤zsåÀ z°
À è
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÃqï£ÉÆA¢UÉ ªÀiÁPÉÆÃð¤PÉÆêï£À
¤AiÀĪÀÄPÉÌ «gÀÄzÀÞªÁV ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛzÉ.
EzÀÄ PÉêÀ® ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀiÁvÀæ
PÀAqÀÄ §A¢zÀÄÝ HCl, Hl UÉ C£ÀéAiÀĪÁUÀĪÀÅ¢®è.
1993gÀ ° è JA.J¸ï. RgÁ±ï ªÀ Ä vÀ Ä Û J¥s ï Dgï
ªÉÄAiÉÆ J£ÀÄߪÀªÀgÀÄ aPÁUÉÆà «±Àé«zÁå®AiÀÄzÀ°è
EzÀ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¹zÀgÀÄ. DzÀÝjAzÀ EzÀ£ÀÄß "RgÁ±Àð
¥ÀjuÁªÀÄ" CxÀªÁ ªÀiÁPÉÆÃð¤PÉÆêï£À ¥Àæw«gÉÆâü
QæAiÉÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ.
CH3 – CH = CH2 + HBr (C6H5 CO)2O2 CH3 – CH2
| CAiÉÆÃr£ï CtĪÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
1CH2Br
1 - ¨ÉÆæêÉÆ¥ÉÆæ¥Éãï
¥ÀæªÀÄÄRªÀ®èzÀ GvÀà£Àß
ºÀAvÀ (3) gÀ°è ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁzÀ ¢éwÃAiÀÄPÀ ªÀÄÄPÀÛ
ªÀ i ÁvÀ È PÉ A iÀ Ä Ä ¥Áæ x À « ÄPÀ ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ i ÁvÀ È PÉ V AvÀ ºÉ Z À Ä Ñ
¹ÜgÀªÁVzÀÄÝ 1-¨ÉÆæêÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥ÉÃ£ï ¥ÀæzsÁ£À GvÀà£ÀߪÁV
©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ P É Ì PÁgÀ t ªÁVzÉ . ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï
CAiÉÆÃqÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆÃæ d£ï PÉÆèÃgÉÊqï£À°è ¥ÉgÁPÉìöÊqï
¥ÀjuÁªÀÄ PÀAqÀħgÀĪÀÅ¢®è. H–Cl §AzÀªÀÅ (430.5
–1 –1
kJ mol ) H–Br (363.7 kJ mol )§Azs À Q Ì A vÀ
ºÉ Z À Ä Ñ ¥À æ § ®ªÁVgÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ ªÀ Ä ÄPÀ Û ªÀ i ÁvÀ È PÉ U À ½ UÉ
§AzsÀªÀ£ÀÄß MqÉAiÀÄ®Ä ¸ÁzsÀå«®è. H–I §AzsÀ zÀħð®
§AzsÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CAiÉÆÃr£ï ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼ÀÄ
¢é§AzsÀPÉÌ ¸ÀAPÀ°¸ÀĪÀÅzÀgÀ §zÀ¯ÁV vÁªÉà MAzÀÄUÀÆr
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 409

¸ÀªÀĸÉå 13.12 5. ¤Ãj£É Æ A¢UÉ ¸À A PÀ ® £À : ªÀ i ÁPÉ Æ ðäPÉ Æ Ãªï£À

¤AiÀĪÀÄzÀAvÉ D°ÌãïUÀ¼ÀÄ PÉ®ªÀÅ ºÀ¤ ¸ÁjÃPÀÈvÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¨ÉÆæêÉÄÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉPïì - 1 F£ï£À
¸À®¥sÀÆåjPÁªÀÄèzÀ ¸Á¤zsÀåzÀ°è ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄ £Àr¹zÁUÀ GAmÁUÀĪÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À
D¯ÉÆÌúÁ¯ïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¹.
(i) ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À C£ÀÄ¥À¹ÜwAiÀÄ°è
(ii) ¥ÉgÁPÉìöÊqï£À G¥À¹ÜwAiÀÄ°è

¥ÀjºÁgÀ : «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¦Ã£ï «ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¥Éãï N¯ï

(13.46)
ºÉPïì-1-F£ï ¥ÉgÁPÉìöÊqï C£ÀÄ¥À¹ÜwAiÀÄ°è
6. GvÀ̵ð
À uÉ: D°ÌãïUÀ¼ÄÀ vÀtV
Ú £À zÀħð®, d°ÃAiÀÄ,
¥ÉÆÃmÁ¶AiÀÄA ¥ÀªÀiÁðAUÀ£ÉÃmï (¨ÉÃAiÀÄgïPÁgÀPÀ)
zÁæªÀtzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ «¹£À¯ï UÉèöÊPÁ¯ï GAlÄ
¨ÉÆæêÉÆà ºÉPÉìÃ£ï ªÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . ¥É Æ ÃmÁ¶AiÀ Ä A ¥À ª À i ÁðAUÀ £ É Ã mï£À
zÁæ ª À t ªÀ £ À Ä ß «ªÀ t ðUÉ Æ ½¸À Ä ªÀ F UÀ Ä tªÀ £ À Ä ß
¥ÉgÁPÉìöÊqï C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À ¥ÀjÃPÉU ë ÁV §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É
¸ÁgÀjPÀÛ

¨ÉÆæêÉÆúÉPÉìãï FxÉãï qÉÊN¯ï

(UÉÊPÁ¯ï)
4. ¸À®ÆájPÁªÀÄèzÉÆA¢UÉ ¸ÀAPÀ®£À : D°ÌãïUÀ¼ÀÄ vÀtÚV£À
(13.47)
¸ÁjÃPÀ È vÀ ¸À ® Æá j PÁªÀ Ä è z É Æ A¢ü U É ªÀ w ð¹zÁUÀ ¸ÁgÀjPÀÛ
E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄ £ÀqÉzÀÄ
ªÀ i ÁPÉ Æ Ãð¤PÉ Æ Ãªï£À ¤AiÀ Ä ªÀ Ä zÀ A vÉ D¯É Ì ö ʯï
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸À¯ÉáÃmïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¥ÉÆæ¥Éãï 1, 2 qÉÊN¯ï

¸À«ÄÃPÀgÀt (13.48)
b) D«ÄèÃAiÀÄ ¥ÉÆmÁ¶AiÀÄA ¥ÀªÀiÁðAUÀ£ÉÃmï CxÀªÁ
¥É Æ mÁ¶AiÀ Ä A qÉ Ê PÉ Æ æ à ªÉ Ä Ãmï, D°Ì à £ïUÀ ¼ À £ À Ä ß
GvÀ̶ð¹ D°ÌãïUÀ¼À ¸Àé¨sÁªÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁæAiÉÆÃVPÀ
¥À j ¹ÜwUÉ C£À Ä ¸ÁgÀ ª ÁV QÃmÉ Æ Ã£ï/ CxÀ ª Á
DªÀÄèUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
FxÉÊ¯ï ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸À¯ÉáÃmï

(13.44) 2-«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆæ¦Ã£ï ¥ÉÆæ¦Ã£ï 2-M£ï

(13.49)
+
CH3 – CH = CH – CH3 (KMnO4/H 2CH3 COOH
§Äåmï-2-F£ï ExÀ£ÉÆìÄPï DªÀÄè
(13.50)
¥ÉÆæ¥ÉÊ¯ï ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¸À¯ÉáÃmï 7. NgÉ h ÆäÃPÀ g À t : D°Ìãï£À NgÉ h ÆäÃPÀ g À t
(13.45) Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è NgÉ h Æãï CtĪÀ Å D°ÌãïUÉ
¸À A PÀ ® UÉ Æ AqÀ Ä NgÉ h ÆãÁAiÀ i ïØ C£À Ä ß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀz Û .É £ÀAvÀgÀ Zn-H2O NgÉhÆãÁAiÀiïØ£ÄÀ ß ¹Ã½,
410 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¸ÀtÚ CtÄUÀ¼À£ÁßV¸ÀÄvÀÛzÉ. D°ÌãÀμÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ n(CH3 - CH = CH2)

C¢üPÀvÁ¥À/MvÀÛqÀ
(CH CH2)n
¸ÀAAiÀÄÄPÀU
Û ¼
À °
À g
è ÄÀ ªÀ ¢é-§Azsz
À À ¸ÁÜ£ª
À £
À ÄÀ ß ¥ÀvÛÉ ºÀZ®
ÑÀ Ä ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ
F QæAiÉÄAiÀÄÄ CvÀåAvÀ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛªÁVzÉ. CH3
¥Á°¥ÉÆæÃ¥Éãï

¥ÉÆææãï (13.54)
¥Á°ªÀÄgïUÀ¼À£ÀÄß ¥Áè¹ÖPï aî, ¨Ál° QªÀÅZÀĪÀ
¥ÉÆææãï MeÉÆãÁAiÀÄØ
¨Ál° (squeeze) gɦüædgÉÃlgï£À ¥ÁvÉæ, DnPÉ, PÉƼÀªÉ
gÉÃrAiÉÆ n.« PÀªZ À UÀ ¼
À À vÀAiÀiÁjPÉAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ
ºÁ°£À ¥ÉnÖUÀ¼À£ÀÄß ¥Áè¹Ögï §PÉÃmïUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ G½zÀ
ExÉ£Á¯ï «ÄxÉãÁ¯ï CZÀÄÑ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ°è ¥Á°¥ÉÆæ¥Éðãï£ÀÄß
§¼À¸ÄÀ ªÀgÄÀ . EªÉ®ª
è ÅÀ ¤vÀå fêÀ£z À À CUÀvåÀ ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À ÁVzÀÝgÆ
À
(13.51)
¥Á°y£ï ªÀÄvÀÄÛ ¥Á°¥ÉÆææãïUÀ¼À CwAiÀiÁzÀ §¼ÀPÉAiÀÄ
§UÉÎ £ÁªÉ®ègÀÆ AiÉÆÃa¸À¨ÉÃPÁVzÉ.

13.4 D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ
«ÄxÉÊ¯ï ¥ÉÆææãï MeÉÆãÉÊqï D°ÌãÀμA À vÉ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÄÀ C¥ÀAiÀiÁ¥ÀÛ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼ÄÀ .
PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ï £ÀqÄÀ ªÉ PÀ¤µÀ× MAzÁzÀgÄÀ wæ§Azsª À £ À ÄÀ ß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛªÉ. D°ÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D¯ÉÌãïUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ
E£ÀÆß PÀrªÉÄ ¸ÀASÉåAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ.
EªÀÅUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ¸ÀÆvÀæ CnH2n–2.
¥ÉÆæÃ¥Éãï N£ï D¯ÉÌöÊ£ï ±ÉæÃtÂAiÀÄ ªÉÆzÀ® ¹ÜgÀ ¸ÀzÀ¸Àå FxÉÊ£ï.
(13.52) EzÀÄ C¹l°Ã£ï JA§ ºÉ¸Àj¤AzÀ agÀ¥ÀjavÀ.
8. ¥Á°ÃªÀÄjÃPÀgÀt: ¤ªÀÄUÉ ¥Á°y£ï aî ªÀÄvÀÄÛ C¹l°£ï DQìd£ï C¤®zÉÆA¢UÉ «Ä±Àt æ UÉƽ¹ ¥Àqz É À
¥Á°y£ï ºÁ¼É U À ¼ À Ä agÀ ¥ À j avÀ ª ÁVªÉ . C¢ü P À DQìD¹l°Ã£ï eÁé¯A É iÀÄ£ÀÄß bÁ¥À ¨É¸ÄÀ UÉAiÀÄ°è §¼À¸ÄÀ vÁÛg.É
¸ÀASÉåAiÀÄ Fyãï CtÄUÀ¼À£ÀÄß GZÀÒvÁ¥ÀzÀ°è ¸ÉÃj¹ ºÉ a Ñ £ À ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À vÀ A iÀ i ÁjPÉ A iÀ Ä °è
¥Á°y£ï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. »ÃUÉ ¥ÀqÉzÀ §ÈºÀvï D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À£ÀÄß DgÀA©üPÀ ªÀ¸ÀÄÛªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ.
CtĪÀ£ÀÄß ¥Á°ªÀÄgïUÀ¼ÀÄ J£ÀߪÀgÀÄ. F QæAiÉÄUÉ DzÀÝjAzÀ F ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À CzsÀåAiÀÄ£ÀªÀÅ
¥Á°ÃªÀÄjÃPÀgÀt J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¥Á°ÃªÀÄgïUÀ¼À£ÀÄß ªÀĺÀvÀé ¥ÀÆtð£ÁVzÉ.
GAlĪÀiÁqÀĪÀ ¸ÀgÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛPÉÌ ªÀiÁ£ÉÆêÀÄgïUÀ¼ÀÄ
13.4.1 £ÁªÀÄPÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ :
J£ÀÄߪÀgÀÄ. D°ÌãïUÀ¼ÀÄ ¥Á°ÃªÀÄjÃPÀgÀt QæAiÉÄUÉ
M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è C¹l°Ã£ï£À ¸Á¢üvÀ £ÁªÀÄ¢AzÀ
D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À£ÀÄß ºÉ¸Àj¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. IUPAC ¥ÀzÀÞwAiÀÄ°è,
C¢üPÀvÁ¥À/MvÀÛqÀ
n(CH2 = CH2) (CH2 CH2)n ¸ÀA§A¢ü¹zÀ D¯ÉÌãï£À°ègÀĪÀ `K£ï` ¥ÀævÀåAiÀÄzÀ §zÀ¯ÁV
ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ
¥Á°yãï "L£ï" ¸ÉÃj¹ ºÉ¸j À ¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ. wæ§Azs« À gÀĪÀ EAUÁ®zÀ
(13.53) ¥À g À ª À Ä tĪÀ £ À Ä ß DAiÉ Ä Ì ª À i Ár wæ § Azs À z À ¸ÁÜ£À ª À £ À Ä ß
¸ÀÆa¸ÀĪÀÅzÀÄ. ¥ÀnÖ 13.2 D¯ÉÌöÊ£ï ±ÉæÃtÂAiÀÄ PÉ®ªÀÅ
¸ÀzÀ¸ÀågÀÄUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ªÀÄvÀÄÛ IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ¤ÃrzÉ.
¥ÀnÖ13.2 D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À ¸ÁªÀiÁ£Àå ªÀÄvÀÄÛ IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄUÀ¼ÀÄ
n £À ªÀiË®å ¸ÀÆvÀæ gÀZÀ£É ¸ÁªÀiÁ£Àå ºÉ¸ÀgÀÄ IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄ
2 C2H2 H-C≡CH C¹l°Ã£ï FxÉÊ£ï
3 C3H4 CH3-C≡CH «ÄxÉʯï C¹l°Ã£ï ¥ÉÆæ¥ÉÊ£ï
4 C4H6 CH3CH2-C≡CH FxÉʯï C¹l°Ã£ï §Æåmï-1-L£ï
4 C4H6 CH3-C≡C-CH3 qÉÊ«ÄxÉʯï C¹l°Ã£ï §Æåmï-2-L£ï
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 411

¤Ã«UÁUÀ¯ÃÉ C¨såÀ ¹¹zÀAvÉ FxÉÊ£ï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆÃæ ¥ÉÊ£ïUÀ¼ÄÀ

MAzÉà gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÀÝgÉ §ÆåmÉÊ£ïUÉ JgÀqÀÄ
¸ÀA¨sÁªÀå gÀZÀ£ÉUÀ½ªÉ. (i) §Æåmï-1-L£ï (ii) §Æåmï-
2-L£ï. F JgÀqÀÄ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À°è wæ§AzsÀzÀ ¸ÁÜ£À 4-«ÄxÉʯï¥ÉAmï-1-L£ï
¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉAiÀiÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀgÀ gÀZÀ£É «©ü£ÀߪÁVzÉ.
wæ§AzsÀzÀ ¸ÁÜ£ÀzÀ°è ªÀåvÁå¸À«gÀĪÀ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁܤPÀ
¸ÀªiÀ ÁAVUÀ¼ÄÀ J£ÀÄߪÀgÄÀ . F C£ÀÄgÀÆ¥À ±ÉÃæ tÂAiÀÄ ªÀÄÄA¢£À 4-«ÄxÉʯï¥ÉAmï-2-L£ï
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ C5H8 UÉ JµÀÄÖ ««zsÀ jÃwAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
§gÉAiÀħºÀÄzÀÄ?
5-PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼£
À ÄÀ ß ¸ÁzsåÀ «zÀݵÄÀ Ö jÃwAiÀÄ°è
£ÉÃgÀ ªÀÄvÀÄÛ PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄ°è §gÉzÀgÉ F PɼÀV£À
¸ÀA¨sÁªÀå gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀħºÀÄzÀÄ. 3,3-qÉÊ«ÄxÉʯï§Æåmï-1-L£ï
gÀZÀ£É IUPAC ºÉ¸ÀgÀÄ ¨ÉÃgÉ ¨ÉÃgÉ eÉÆÃrUÀ¼ÀÄ ¸ÁܤPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀgÀ¥ÀtÂ
¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ.
I. ¥ÉAmï–1-L£ï
13.4.2 wæ§AzsÀzÀ gÀZÀ£É
II. ¥ÉAmï–2-L£ï FxÉÊ£ï, D¯ÉÌöÊ£ï ±ÉæÃtÂAiÀÄ ¸ÀgÀ¼À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ, FxÉÊ£ï
gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß avÀæ 13.6gÀ°è PÉÆnÖzÉ.
III. 3-«ÄxÉʯï§Æåmï–1-L£ï
|
CH3
gÀZÀ£É I ªÀÄvÀÄÛ II ¸ÁܤPÀ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ. I ªÀÄvÀÄÛ III
CxÀªÁ II ªÀÄvÀÄÛ III ¸ÀgÀ¥Àt¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ.
¸ÀªÀĸÉå 13.13 PÁUÀzÀzÀ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°è PÁUÀzÀzÀ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ PɼÀUÉ

D¯ÉÌöÊ£ï ±ÉæÃtÂAiÀÄ LzÀ£Éà ¸ÀzÀ¸Àå ¸ÀA§A¢ü¹zÀ

«©ü£Àß ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
IUPAC ºÉ ¸ À g À £ À Ä ß §gÉ ¬ Äj. «©ü £ À ß eÉ Æ vÉ
¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÀ §UÉAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ?
¥ÀjºÁgÀ :
À åÀ £À CtĸÀÆvÀæ C6H10
D¯ÉÌöÊ£ï ±ÉÃæ tÂAiÀÄ 5£Éà ¸Àz¸
PÁUÀzÀzÀ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°è
EzÀgÀ ¸ÀªÀiÁAVÃAiÀÄ gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ : PÁUÀzÀzÀ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ ªÉÄïÉ
(a) HC ≡ C – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 avÀæ. 13.6 (a) ¹UÁä C¢üªÁå¥À£ÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉPïì-1-L£ï (b) ¥ÉÊ C¢üªÁå¥À£ÉAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀĪÀ FxÉÊ£ï£À
(b) CH3 – C ≡ C – CH2 – CH2 – CH3 PÀPÀëPÀ avÀæ
ºÉPïì-2-L£ï FxÉÊ£ï£À ¥Àæw PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À°è JgÀqÀÄsp
(c) CH3 – CH2 – C ≡ C – CH2– CH3 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ½ªÉ. JgÀqÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À
2 sp ¸À A PÀ g À t PÀ P À ë P À U À ¼ À Ä CQë à AiÀ Ä C¢ü ª Áå¥À £ É U É

ºÉPïì-3-L£ï
M¼À¥ÀqÀĪÀÅzÀjAzÀ PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ïzÀ £ÀqÀÄªÉ ¹UÁä
(s) §AzsÀ GAmÁUÀÄvÀÛz.É PÁ§ð£ï£À G½zÀ sp ¸ÀAPÀgt À
PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ 2 ºÉÊqÉÆæÃd£ï£À 1s PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉ CAvÀgÁtÂéPÀ
3-«ÄxÉʯï¥ÉAmï-1-L£ï CQëÃAiÀÄ C¢üªÁå¥À£É¬ÄAzÁV C-H £ÀqÀÄªÉ JgÀqÀÄ ¹UÁä
(s) §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ.
412 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

H-C-C £ÀqÄÀ «£À §AzsP À ÆÉ Ã£À180°. PÁ§ð£ï£À°g è ÄÀ ªÀ 13.4.4 UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ

À PÉÌ M¼ÀUÁUÀzÀ 2p PÀPPëÀ U
¸ÀAPÀgt À ¼À ÄÀ ¥Àg¸
À g
àÀ À ®A§ªÁVAiÀÄÆ,
¨sËvÀ®PÀëtUÀ¼ÀÄ
C-C ¹UÁä §AzsÀPÉÌ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°èzÉ ªÀÄvÀÄÛ MAzÀÄ PÁ§ð£ï
D¯ÉÌöÊ£ï£À ¨sËvÀ®PÀëtUÀ¼ÀÄ D¯ÉÌ£ï ªÀÄvÀÄÛ D°ÌãïUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À 2p PÀPÀëPÀªÀÅ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ PÁ§ð£ï£À 2p
ºÉÆîÄvÀª Û .É ªÉÆzÀ® ªÀÄÆgÀÄ ¸Àz¸ À åÀ gÄÀ C¤® ¹ÜwAiÀÄ°èAiÀÄÆ
PÀPÀëPÀPÉÌ ¸ÀªÀiÁ£ÁAvÀgÀªÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ ¥Á±ÀÀàðPÉÌ
£ÀAvÀgzÀ À 8 D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÄÀ zÀª
æ À ¹ÜwAiÀÄ°èAiÀÄÆ ªÀÄvÀÄÛ G£ÀßvÀ
C¢üªÁ妹 2 EAUÁ®zÀ £ÀqÀÄªÉ JgÀqÀÄ(π) §AzsÀUÀ¼ÀÄ
±ÉæÃtÂAiÀĪÀÅUÀ¼ÀÄ WÀ£ÀgÀÆ¥ÀzÀ°èAiÀÄÆ EgÀÄvÀÛªÉ. J¯Áè
GAmÁUÀ Ä vÀ Û ª É . »ÃUÉ FxÉ Ê £ï CtÄ«£À ° è MAzÀ Ä
D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÄÀ ªÀtðgÀ»vÀ. FxÉÊ£ï «²µÀÖªÁ¸À£É ºÉÆA¢zÀÄÝ
C–C s §AzsÀ JgÀqÀÄ C – C s §AzsÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ JgÀqÀÄ
G½zÀªÀÅUÀ¼ÀÄ ªÁ¸À£É gÀ»vÀªÁVªÉ. EªÀÅ zÀħ𮠤gï
C–C π §AzsU À ½À ªÉ. C ≡ CzÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀÅ (§AzsÀ JAxÁ°à
–1 zsÀÈ«ÃAiÀÄ ¸Àé¨sÁªÀÀ ºÉÆA¢ªÉ. ¤ÃjVAvÀ ºÀUÀÄgÀªÁVzÀÄÝ
823 kJ mol ) C = C §AzsÀ (§AzsÀ JAxÁ°à 681 kJ
–1 EªÀÅ ¤Ãj£À°è «°Ã£ÀUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è. DzÀgÉ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
mol ) ªÀÄvÀÄÛ C - C§AzsÀ (§AzsÀ JAxÁ°à 384 kJ
–1 zÁæªÀPÀUÀ¼ÁzÀ FxÀgï, PÁ§ð£ï mÉmÁæPÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ
mol ) VAvÀ ºÉZÁÑVzÉ. C ≡ C wæ§AzsÀzÀ §AzsÀ zÀÆgÀªÀÅ
¨ÉAfãïUÀ¼À°è PÀgÀUÀÄvÀÛªÉ. CtÄ«£À gÁ² ºÉaÑzÀAvÉ zÀæªÀ£À
(120 pm) EzÀÄ C-C ¢é§AzsÀ (133pm) ªÀÄvÀÄÛ C–C
©AzÀÄ, PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄÄ ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ.
KPÀ§AzsÀ (154 VAvÀ aPÀÌzÁVzÉ. JgÀqÀÄ PÁ§ð£ïUÀ¼À
£ÀqÄÀ «£À E¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀªÅÀ CAvÀg£ À Æ
À åQèAiÀÄ CPÀëzU
À ÄÀ Al gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ :
¹°ArjÃAiÀÄ ¸À«ÄäwÃAiÀÄzÁVgÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ FxÉÊ£ï A. D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À D«ÄèÃAiÀÄ UÀÄt: ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¯ÉÆúÀ ªÀÄvÀÄÛ
gÉÃTÃAiÀÄ CtĪÁVzÉ. ¸ÉÆÃqÁªÀiÁAiÀiïØ (NaNH2) EªÀÅ ¥À槮 ¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼ÀÄ.
EªÀÅUÀ¼ÄÀ FxÉÊ£ï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ ¸ÉÆÃrAiÀÄA C¹l¯ÉÊqï
13.4.3 vÀAiÀiÁjPÉ : ªÀÄvÀÄÛ qÉʺÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
1. PÁå°ì A iÀ Ä A PÁ¨É Ê ðqï£À Ä ß ¤Ãj£É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ F QæAiÉÄ FxÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ Fyãï£À°è PÀAqÀħgÀĪÀÅ¢®è.
FxÉ Ê £ï£À Ä ß vÀ A iÀ i Áj¸À Ä vÁÛ g É . Qé P ï¯É å öʪÀ i ï C£À Ä ß DzÀÝjAzÀ FxÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ FyãïUÀ½VAvÀ FxÉÊ£ïUÀ¼ÀÄ
PÉÆÃPï£ÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹ PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÊðqï£ÀÄß D«ÄèÃAiÀĪÁVzÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. ºÁUÁzÀgÉ
vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄtÚzÀ PÀ®è£ÀÄß PÁ¬Ä¹ QéPï D«ÄèÃAiÀÄvÉUÉ PÁgÀtªÉãÀÄ? ºÁUÀzÀgÉ EzÀÄ gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ
¯ÉåöʪÀiï C£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛgÉ. ¸ÀAPÀgÀtvÉUÉ ¸ÀA§A¢ü ¸ÀA§A¢ü¹zÉAiÉÄ?
D
Ca + CO3 CaO + CO2 (13.55) ¤ÃªÀÅ C¨sÀå¹¹zÀAvÉ FxÉÊ£ï£À°ègÀĪÀ H ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀÅ
CaO + 3C CaC2 + CO (13.56) EAUÁ®zÀ sp ¸ÀAPÀgt À PÀPëÀU½
À UÉ eÉÆÃqÀuAÉ iÀiÁVzÉ. DzÀgÉ
PÁ°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÊðqï Fyãï£À°è ºÉÊqÉÆæÃd£ï sp2 ¸ÀAPÀgÀtPÉÌ, FxÉãï£À°è
3
sp ¸ÀAPÀgÀtPÉÌ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁVzÉ. FxÉÊ£ï£À°è CtÄ«£À
CaO2 + 2H2O Ca(OH)2 + C2 H2 (13.57) EAUÁ®zÀ sp PÀPPëÀ ªÀ ÅÀ (50%) QÌAvÀ C¢üPªÀ ÁzÀ s UÀÄtªÀ£ÄÀ ß
2. « ¹ £ À ¯ ï ( £ É g É A i À Ä ) q É Ê º Á å ¯ É Ê q ï U À ½ A z À : ºÉÆA¢zÀÄÝ ºÉZÀÄÑ «zÀÈzÀÈtÂÃAiÀĪÁVzÉ. DzÀÝjAzÀ F
£ÉgÉAiÀÄ qÉʺÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÀÄ D¯ÉÆÌúÁ°Pï Fyãï£À ° è C-H §Azs À z À ºÀ A aPÉ Æ AqÀ E¯É P ÁÖ ç £ ï
¥É Æ mÁ¶AiÀ Ä A ºÉ Ê qÁæ P É ì ö Êqï£É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¹ eÉÆÃrAiÀÄ£ÀÄß FxÉÊ£ï£À°è PÁ§ð£ï£À sp2 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀ
r-ºÉÊqÉÆæúÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt QæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄvÀÄÛ FxÉÊ£ï£À°è PÁ§ð£ï£À sp3 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ½VAvÀ
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁ¯ÉÊqï£À MAzÀÄ CtĪÀÅ vÀ£ÉßÃqÉUÉ C¢üPÀªÁV DPÀ¶ðvÀUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ
«¯ÉÆÃ¥À£ÀUÉÆAqÀÄ ºÁå¯ÉÊqï£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. FxÉÊÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ FxÉÊãïUÉ ºÉÆð¹zÀ°è FxÉÊ£ï¤AzÀ
EzÀ£ÀÄß ¸ÉÆÃqÁªÉÄÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ D¯ÉÌöÊ£À£ÀÄß ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtĪÀ£ÀÄß ¥ÉÆæmÁ£ï gÀÆ¥ÀzÀ°è
¥ÀqÉAiÀįÁUÀĪÀÅzÀÄ. ¸ÀÄ®¨sÀªÁV vÉUÉAiÀħºÀÄzÀÄ. ºÁUÁV FxÉÊ£ï£À°è wæ§AzsÀ
PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
C¯ÉÆÌúÁ¯ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ D«ÄèÃAiÀÄvÉ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. ¤ÃªÀÅ
UÀªÀĤ¸À¨ÉÃPÁzÀ CA±ÀªÉAzÀgÉ, D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À°è PÉêÀ®
wæ§AzsÀ PÁ§ð£ïUÉ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼ÀÄ
ªÀiÁvÀæ D«ÄèÃAiÀĪÁVgÀÄvÀÛzÉ DzÀgÉ J®è ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À®è.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 413

– + pt/pd/Ni
HC ≡ CH + Na → HC = C Na + ½ H2 HC3–C ≡ CH + H2 [CH3 – CH = CH2]
ªÉÆ£ÉÆøÉÆÃrAiÀÄA FxÉ£ÉÊqï
¥ÉÆæ¥ÉÊ£ï ¥ÉÆææãï
13.59)
↓H2
– + + – – +
HC ≡ C Na + Na → Na C ≡ C Na + ½ H2 CH3 – CH2 – CH3
qÉʸÉÆÃrAiÀÄA FxÉ£ÉÊqï ¥ÉÆæÃ¥Éãï
(13.60)
+ – (13.63)
CH3 –C ≡ C – H + Na NH2 PÁ§ð£ï mÉmÁæPÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼À°ègÀĪÀ ¨ÉÆæëÄãï zÁæªÀUÁzÀ
↓ PÉA¥ÀÅ QvÀÛ¼É §tÚªÀÅ ªÀUÀðgÀ»vÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀ£ÀÄß
– +
CH3 – C ≡ C Na + NH3 D¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
¸ÉÆÃrAiÀÄA ¥ÉÆæ¥ÉÊ£ÉÊqï
(ii) ºÁå¯ÉÆÃd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀAPÀ®£À :
(13.61)
EAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ D°ÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D¯ÉÌãïUÀ¼À°è qÉʨÉÆæêÉÆà ¥ÉÆææãï
PÀAqÀħgÀĪÀÅ¢®è. DzÀÝjAzÀ D°Ìãï, D¯ÉÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ
D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À £ÀqÀÄ«£À ªÀåvÁå¸ÀªÀ£ÀÄß vÉÆÃj¸À®Ä EzÀ£ÀÄß
G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. F ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄÄ §Æåmï - 1
L£ï ªÀÄvÀÄÛ §Æåmï - 2 - L£ïUÀ¼À°è K£ÁVgÀÄvÀÛzÉ?
D¯ÉÌãï, D°ÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À D«ÄèÃAiÀÄ UÀÄtUÀ¼ÀÄ
PɼÀV£À PÀæªÀÄzÀ°èzÉ. mÉmÁæ¨ÉÆæªÉÆà ¥ÉÆæÃ¥Éãï
i) HC ≡ CH > H2C = CH2 > CH3 – CH3
(13.64)
ii) HC ≡ CH > CH3 – C = CH >> CH3 – C ≡ C – CH3
PÁ§ð£ï mÉmÁæPÉÆèÃgÉÊqï£À°ègÀªÀ ¨ÉÆæëÄãïzÁæªÀtzÀ
B. ¸À A PÀ ® £À Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä : D¯É Ì ö Ê£ïUÀ ¼ À Ä wæ § Azs À ª À £ À Ä ß PÉA¥ÀÄ QvÀÛ¼É §tÚªÀÅ ªÀtðgÀ»vÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ EzÀ£ÀÄß
ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ qÉ Ê ºÉ Ê qÉ Æ æ à d£ï, ºÁå¯É Æ Ãd£ï, C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À®Ä §¼À¸ÀĪÀgÀÄ.
ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÉ¯ÁAiÀiïØUÀ¼À. 2 CtÄUÀ¼À£ÀÄß
(iii) ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqïUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀAPÀ®£À
¸ÀAPÀ®£ÀUÆ
É ½¸ÀÄvÀz Û .É ¸ÀAPÀ®£À GvÀ£ à ßÀ UÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄÄ
F PɼÀV£À ºÀAvÀªÀ£ÀÄß C£ÀĸÀj¸ÀÄvÀÛªÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï ºÁå¯ÉÊqÀÄUÀ¼À 2 CtÄUÀ¼ÀÄ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÉÆA¢UÉ
¸À A PÀ ® £À U É Æ AqÀ Ä eÉ ª À i ï ºÉ ¯ ÁAiÀ Ä ÄØ U À ¼ À £ À Ä ß (JgÀ q À Ä
ºÁå¯É Æ Ãd£ï£À ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Ä MAzÉ Ã EAUÁ®zÀ
¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ eÉÆÃqÀuÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ) GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
«£ÉÊ°Pï PÁåmÁAiÀÄ£ï H−C C−H+Η−Br] [CH2 = CH−Br] [CHBr2
¨ÉÆæêÉÆÃFxÉãï
¸ÀAPÀ®£À GvÀà£ÀßUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉAiÀÄÄ «£ÉÊ°Pï CH3
PÁåmïAiÀÄ£ïUÀ¼À ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß CªÀ®A©¹zÉ. C¸À«ÄäwAiÀÄ 1,1. qÉʨÉÆæêÉÆÃFxÉãï
D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À°è ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄAiÀÄ ªÀiÁPÉÆð¤PÉÆêï£À (13.65)
¤AiÀĪÀÄzÀAvÉ £ÀqAÉ iÀÄÄvÀz
Û .É D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼À ºÉa£
Ñ À QæAiÉÄUÀ¼®
É ª
è ÇÀ
J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAPÉë ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. PÉ®ªÀÅ ¸ÀAPÀ®£À
QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß F PɼÀUÉ PÉÆnÖzÉ. ¨ÉÆæªÉÆÃ¥ÉÆæÃ¥Éãï
(i) qÉÊ ºÉÊqÉÆæÃd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀAPÀ®£À :
¸À«ÄÃPÀgÀt :
pt/pd/Ni H2
HC ≡ CH H2 [H2C = CH2] CH3 – CH3

(13.62)
qÉʨÉÆæªÉÆà ¥ÉÆæåɣï
(13.66)
414
(iv) ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ¸ÀAPÀ®£À : D¯ÉÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D°ÌãïUÀ¼A
À vÉ
D¯É Ì ö Ê£ïUÀ ¼ À Ä ¤Ãj£É Æ A¢UÉ ªÀ w ð¸À Ä ªÀ Å ¢®è ªÀ Ä vÀ Ä Û
«°Ã£ÀªÁUÀĪÀÅ¢®è. ºÁVzÀÝgÄÀ , ªÀÄPÀÆåðjPï ¸À¯áÉÃmï ªÀÄvÀÄÛ
zÀħ𮠸À®ÆájPï DªÀÄèzÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ MAzÀÄ ¤Ãj£À
CtĪÀÅ ¸ÀAPÀ®£ÀUÉÆAqÀÄ PÁ¨ÉÆð¤¯ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
FxÉÊ£ï
¸ÀªÀiÁAVÃPÀgÀt
FxÉ£Á¯ï
(13.67)
¥ÉÆæÃ¥ÉÊ£ï
¸ÀªÀiÁAVÃPÀgÀt
¥ÉÆæ¥É£ÉÆãï
(13.68)
(v) ¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀt :
(a) gÉÃTAiÀÄ ¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀt : ¸ÀÆPÀÛ¸À¤ßªÉñÀzÀ°è FxÉÊ£ï
gÉÃTAiÀÄ ¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀtUÉÆAqÀÄ ¥Á° C¹l°Ã£ï
CxÀªÁ ¥Á° FxÉÊ£ï£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ
¥ÀÄ£ÀgÁªÀwðvÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ (CH = CH – CH = CH)
DVzÀ Ä Ý, C¢ü P À CtÄvÀ Æ PÀ ª À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢zÉ . EzÀ £ À Ä ß
( CH = CH – CH = CH)n JAzÀÆ ¥Àw æ ¤¢ü¸§À ºÀÄzÀÄ. «±ÉõÀ
¥Àj¹ÜwAiÀÄ°è F ¥Á°ªÀÄgïUÀ¼ÀÄ «zÀÄåvïªÁºÀPÀUÀ¼ÁVªÉ,
¥Á° C¹l°Ã£ï£À vɼÀĪÁzÀ ºÁ¼ÉAiÀÄ£ÀÄß ¨ÁåljUÀ¼À°è
E¯ÉPÉÆÖçÃqïUÀ¼ÁV §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. F ºÁ¼ÉUÀ¼ÀÄ GvÀÛªÀÄ
«zÀÄåvï ªÁºÀPU À ¼
À ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀzÀ ªÁºÀPU À ½À VAvÀ ºÀUÄÀ gÀ
ºÁUÀÆ CUÀΪÁVªÉ.
(b) ZÀQæÃAiÀÄ ¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀt: 873K £À°è PÉA¥ÀUÉ PÁzÀ
PÀ©âtzÀ PÉƼÀªÉAiÀÄ°è FxÉÊ£ï£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÁUÀ ZÀQæÃAiÀÄ
¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀt QæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄÆgÀÄ FxÉÊ£ï£À
CtÄUÀ¼ÀÄ ¥Á°ªÀÄ jÃPÀg ÀtUÉÆ AqÀÄ ¨ÉAfãï C£À Äß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ ¨ÉAfÃ£ï ¸Á¢üvÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß,
PÀÈvÀPÀ §tÚ, E£ÀÄß½zÀ OµÀ¢ü ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ¸ÀASÉåAiÀÄ
¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉUÉ ¨ÉÃPÁzÀ ¥ÁægÀA©üPÀ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
ªÀ¸ÀÄÛªÁVzÉ. EzÀÄ D°¥sÁånPï¤AzÀ DgÉÆêÀiÁånPï
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À CzsÀåAiÀÄ£ÀzÀ ¥ÀæªÉñÀPÉÌ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ ªÀiÁUÀð.
CzÀ£ÀÄß PɼÀV£À GzÁºÀgÀuÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ ZÀað¸ÉÆÃt.
PÉA¥ÀUÉ PÁzÀ
PÀ©âtzÀ PÉƼÀªÉ
(13.69)
¸ÀªÀĸÉå 13.14
¤ÃªÀÅ FxÉ£Æ É ¬ÄPï DªÀĪ
è £
À ÄÀ ß ºÉÃUÉ ¨ÉAfãï£ÁßV
¥ÀjªÀwð¸ÀÄ«j?
¥ÀjºÁgÀ :
¸ÉÆÃqÁ¯ÉʪÀiï
±ÀĵÀÌ FxÀgï
ªÀÅlÓ£À QæAiÉÄ
PÉA¥ÀUÉ PÁ¬Ä¹zÀ
PÀ©âtzÀ PÉƼÀªÉ
13.5 DgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ï :
F ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ` Djãï' UÀ ¼ À Ä JAzÀ Æ
PÀ g É A iÀ Ä ÄvÁÛ g É . ºÉ a Ñ £ À ª À Å ¸À Ä ªÁ¸À £ É A iÀ Ä £À Ä ß (Væ à Pï£À ° è
DgÉÆêÀiÁ-JAzÀgÉ ¸ÀĪÁ¸À£É) ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ
F ªÀ U À ð zÀ ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À £ À Ä ß ` DgÉ Æ ÃªÀ i ÁånPï
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ'UÀ¼ÉAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¯ÁVzÉ. EAvÀºÀ §ºÀÄvÉÃPÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ ¨ÉAfãï£À GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
¨É A fãï GAUÀ Ä gÀ U À ¼ À Ä ºÉ Z À Ä Ñ C¸À A vÀ È ¥À Û . ºÉ a Ñ £ À
DgÉ Æ ÃªÀ i ÁånPï ¸À A AiÀ Ä ÄPÀ Û U À ¼ À Qæ A iÉ Ä UÀ ¼ À Ä ¨É A fãï
GAUÀÄgÀzÀ ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÁUÉAiÉÄà G½¹PÉÆArzÉ.
¨ÉAfãï GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀzÀ §zÀ¯ÁV E£ÀÆß
ºÉaÑ£À ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ GAUÀÄgÀ«gÀÄzÀ
DgÉ Æ ÃªÀ i ÁånPÀ ºÉ Ê qÉ Æ æ à ðPÁ§ð£ïUÀ ½ ªÉ . ¨É A fãï
GAUÀÄgÀ«gÀĪÀ DgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆæÃðPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß
¨ÉAf£ÁAiÀÄÄØUÀ¼ÉAzÀÄ, ¨ÉAfãï GAUÀÄgÀ«®èzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
£Á£ï ¨ÉAfãÁAiÀÄÄØUÀ¼ÉAzÀÄ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. DjãïUÀ¼À
PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ PÉÆnÖzÉ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 415

(p) ¢é-DzÉòvÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÉߪÀgÀÄ ¨ÉAfÃ£ï ¸Á¢üvÀUÀ¼À

PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß PɼÀUÉ ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.

¨ÉAfãï mÁ°£ï £Áå¥À۰ãï

ªÉÄxÉÊ¯ï ¨ÉAfãï 1,2-qÉÊ«ÄxÉʯï¨ÉAfãï

(mÁ°Ã£ï) (o-PÉìöʰãï)
¨ÉÊ-¦ü£Éʯï
13.5.1 £ÁªÀÄPÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉ :
FUÁUÀ¯ÃÉ WÀlPÀ 12gÀ°è DgÉÆêÀiÁånPï ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À
£ÁªÀÄPÀgÀt ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ §UÉÎ ZÀað¸À¯ÁVzÉ.
¨ÉAfãï£À°ègÀĪÀgÀ 6 ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ
¸ÀªiÀ Á£ÀªÁVªÉ. DzÀÝjAzÀ EzÀÄ MAzÉà MAzÀÄ §UÉAiÀÄ KPÀ
DzÉòvÀ GvÀ£ à ßÀ ªÀ£ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀÄvÀz
Û .É ¨ÉAfãï£À JgÀqÄÀ
H£À §zÀ¯ÁV JgÀqÄÀ ¸ÀªÄÀ CxÀªÁ «©ü£ßÀ , ªÀiÁ£ÉÆêɮAmï 1,3 qÉÊ«ÄxÉʯï¨ÉAfãï 1,4-qÉÊ«ÄxÉʯï¨ÉAfãï
¥ÀgÀªÀiÁtÄ CxÀªÁ UÀÄA¥ÀÄ ¥Àæw¸ÁÜ¥À£ÀUÉÆAqÀgÉ, 3 «©ü£Àß (m-PÉìöʰãï) ( p-PÉìöʰãï)
¸ÁܤPÀ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼ÀÄ GAmÁUÀĪÀ ¸ÀA¨sÀªÀ«gÀÄvÀÛzÉ.
CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ, 1, 2 CxÀªÁ 1, 6 £ÀÄß ¸ÁÜ£ÀzÀ DxÉÆð, 1
3 CxÀªÁ 1, 5 ¸ÁÜ£ÀzÀ ªÉÄÃmÁ(m) ªÀÄvÀÄÛ 1,4 gÀ ¥ÁågÁ

¥sÉqÀjPï DUÀ¸ÀÖ PÉPÀÄå¯É JA§ ¥Àæw¨sÁªÀAvÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ «eÁÕ¤ 1829gÀ°è dªÀÄð¤AiÀÄ qÁªÀÄð¸ïÖ
JA§°è d¤¹zÀgÀÄ. 1856gÀ°è ¥ÉÆæ¥sɸÀgÁzÀgÀÄ. 1875gÀ°è gÁAiÀÄ¯ï ¸ÉƸÉÊnAiÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀågÁzÀgÀÄ.
1858gÀ°è EªÀgÄÀ EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ vÀªÄÀ ä vÀªÄÀ ä°A è iÉÄà PÉÆAr ¤«Äð¹PÉÆAqÀÄ ¸Àg¥ À t
À A
 iÀÄ£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ JA§ «µÀAiÀĪÀ£ÀÄß w½¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À gÀZÀ£ÉAiÀÄ
§UÉÎ ªÀĺÀvÀézÀ PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃrzÀgÀÄ. 1865gÀ°è QèµÀÖPÀgÀªÁzÀ ¨ÉAf£ï «£Áå¸ÀPÉÌ AiÉÆÃUÀåªÁzÀ «£Áå¸À
¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß ¤ÃrzÀgÀÄ : EAUÁ®zÀ DgÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ GAUÀÄgÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
DzsÀĤPÀ J¯ÉPÁÖç£ï ¹zÁÞAvÀªÀ£ÀÄß DzsÀj¹ ¨ÉAfãïUÉ UÀw²Ã® gÀZÀ£Á «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß ¤ÃrzÀgÀÄ.
vÁªÀÅ PÀ£À¹£À°è PÀAqÀ ¨ÉAfÃ£ï «£Áå¸ÀzÀ PÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß »ÃUÉ «ªÀj¹zÁÝgÉ.
"£Á£ÀÄ PÀĽvÀÄ £À£Àß ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀªÀ£ÀÄß §gÉAiÀÄÄwÛzÉÝ. §gÉAiÀÄĪÀ PÉ®¸À ªÀÄÄAzÀĪÀjAiÀÄ°®è. £À£Àß ¥sÉqÀjPï DUÀ¸ïÖ
«ZÁgÀUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃgÉ°èAiÉÆà EzÀݪÀÅ. £Á£ÀÄ PÁ¬Ä¹PÉƼÀî®Ä £À£Àß PÀÄaðAiÀÄ£ÀÄß ¨ÉAQAiÀÄ PÀqÉUÉ
PÉPÀįÉ
wgÀÄV¹zÉ£ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ vÀÆPÀr¹zÉ£ÄÀ . ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ £À£ßÀ PÀtÄäAzÉ PÀÄtÂzÁqÀÄwÛzÝÀ ªÅÀ . F ¸ÀªÄÀ AiÀÄzÀ°è
(7£Éà ¸É¥ÉÖA§gï
¸ÀtÚ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁzsÁgÀt jÃwAiÀÄ°è »£É߯ÉAiÀÄ°è G½zÀªÀÅ. F jÃw UÉÆÃZÀgÀªÁzÀ DPÀÈwUÀ¼ÀÄ
£À£Àß ªÀÄ£ÉÆèsÁªÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÛµÀÄÖ wÃPÀë÷ÚUÉƽ¹ £Á£Á §UÉAiÀÄ «£Áå¸ÀUÀ¼ÀļÀî zÉÆqÀØ zÉÆqÀØ 1829–13£ÉÃ
DPÀÈwUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁrzÀªÀÅ. GzÀݪÁzÀ ¸Á®ÄUÀ¼ÀÄ PÉ®ªÀÅ ªÉÃ¼É MAzÀPÉÆÌAzÀÄ dįÉÊ1896)
¸À«ÄÃ¥ÀzÀ°è eÉÆÃr¸ÀĪÀAvÀºÀªÀÅ, ¸À¥ÀðzÀUÀwAiÀÄ°è, ¸ÀÄwÛPÉƼÀÄîvÁÛ ªÀÄÄjUÉ wgÀĪÀÅvÁÛ EzÀÝAvÉ
PÁtÄwÛzÀݪÀÅ DºÁ C°è £ÉÆÃrj. CzÀÄ K£ÀÄ? CªÀÅUÀ¼À°èAiÀÄ MAzÀÄ ¸À¥ÀðªÀÅ vÀ£Àß ¨Á®ªÀ£ÀÄß vÀ£Àß
¨Á¬Ä¬ÄAzÀ¯Éà »r¢vÀÄÛ. D zÀȱÀå £À£Àß PÀtÄäAzÉ DtQ¸ÀÄvÁÛ PÀÄtÂzÁqÀÄwÛvÀÄÛ. «ÄAZÀÄ £ÉÆÃr
¨ÉaÑzÀ ºÁUÉ JZÀÑgÀUÉÆAqÉ F ªÉüÉAiÀÄ°èAiÀÄÆ £Á£ÀÄ E£ÀÄß½zÀ gÁwæAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀƪÀð ¹zÁÞAvÀzÀ
¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÄÀ ß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀg°
À è PÀ¼zÉ £À ÄÀ . ¸À¨åÀs UÀȺÀ¸ÜÀ gÃÉ , £ÁªÀÅ PÀ£¸À £
À ÄÀ ß PÁtĪÀÅzÀ£ÄÀ ß PÀ°AiÉÆÃt.
£ÀAvÀgÀ MAzÀÄ ªÉüÉAiÀÄ°è ¸ÀvÀåªÀ£ÀÄß PÀAqÀÄ»rAiÀħºÀÄzÀÄ. JZÉÑvÀÛ ªÀÄ£À¸ÀÄìUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀÄäw¸ÀĪÀ vÀ£ÀPÀ
PÀ£À¸ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁªÀðd¤PÀjUÉ w½¸ÀĪÀ §UÉÎ JZÀÑgÀ«gÀ°è" £ÀÆgÀÄ ªÀµÀðUÀ¼À £ÀAvÀgÀ PÉPÀįÉAiÀÄÄ
±ÀvÀªÀiÁ£ÉÆÃvÀìªÀ DZÀgÀuÉAiÀÄ ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è, ¥ÉÆ° ¨ÉAf£ÉƬÄqï gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À MAzÀÄ UÀÄA¦UÉ PÉPÀİãÀUÀ¼ÀÄ JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸À¯ÁVzÉ.
416
13.5.2 ¨ÉAfãï£À gÀZÀ£É.
¨ÉAfãï£ÀÄß1825 gÀ°è ªÉÄÊPÀ¯ï ¥sg É q
À ÃÉ JA§ «eÁÕ¤AiÀÄÄ
¸ÀA±Éèö¹zÀ£ÀÄ. ¨ÉAfãï£À CtĸÀÆvÀæ C6H6, EzÀÄ
C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀĪÀÅzÀÄ.
¤Ã«ÃUÁUÀ ¯ É Ã C¨s À å ¹¹zÀ A vÉ ¨É A fãï£À CtĸÀ Æ vÀ æ
D¯ÉÌãï, C°ÌÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÉÆA¢UÉ AiÀiÁªÀÅzÉÃ
jÃwAiÀÄ ¸ÀA§AzsÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢®è ¨ÉAfãï£À ¸ÀA¨sÁªÀå
gÀZÀ£ÉAiÀÄ §UÉÎ K£ÉAzÀÄ AiÉÆÃa¸ÀÄ«j? CzÀgÀ C£À£Àå
UÀÄt ªÀÄvÀÄÛ C¸ÁªÀiÁ£Àå ¹Ügv À ¬É ÄAzÁV gÀZ£ À Á ¸ÀÆvÀª æ £À ÄÀ ß
¤gÀƦ¸À®Ä ºÀ®ªÀÅ ªÀµÀðUÀ¼ÀÄ ¨ÉÃPÁ¬ÄvÀÄ. ¨ÉAf£ï
¹ÜgªÀ ÁVgÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ mÉöæ ÊNeÉÆãÉÊqïUÀ¼£ À ÄÀ ß ¤ÃqÀĪÀÅzÀÄ
CzÀÄ ªÀÄÆgÀÄ ¢é§AzsÀUÀ¼ÀÄ EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀĪÀÅzÀÄ.
¨ÉAfãï AiÀiÁªÁUÀ®Æ MAzÉà MAzÀÄ KPÀ DzÉòvÀ
GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ EzÀgÀ°ègÀĪÀ 6
PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ 6 ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼ÀÄ KPÀ¹ÜwAiÀÄ°èªÉ. F
J®è CA±ÀUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀĤ¹ 1865gÀ°è PÉPÀÄå¯É ¨ÉAfãïUÉ
AiÉÆÃUÀåªÁzÀ «£Áå¸À ¸ÀÆvÀª æ £ À ÄÀ ß ¤ªÉâ¹zÀ£ÄÀ . ¨ÉAf£ï£À°è
6 EAUÁ®zÀ ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ ZÀQÃæ AiÀĪÁV eÉÆÃr¸À®n à zÖ ÄÀ Ý
¥ÀAiÀiÁðAiÀĪÁV KPÀ§AzsÀ ªÀÄvÀÄÛ ¢é§AzsU À ¼
À £À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÉ
ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæw EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«UÉ MAzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï
¥ÀgÀªÀiÁtÄ£ÀÄß eÉÆÃr¹PÉÆArzÉ.
PÉPÄÀ å¯É gÀZ£
À Á¸ÀÆvÀz
æ À ¥ÀPæ ÁgÀ 1, 2 qÉʨÉƪ
æ Æ
É Ã¨ÉAfãï
JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
MAzÀÄ ¸ÀªÀiÁAVAiÀÄ°è ¨ÉÆæëģï CtĪÀÅ ¢é§AzsÀÄ
PÁ§ð£ïUÉ eÉ Æ Ãr¸À ® à n Ö z À Ý gÉ , E£É Æ ßAzÀ g À ° è CzÀ Ä
KPÀ § Azs À PÁ§ð£ïUÉ eÉ Æ Ãr¸À ® à n Ö g À ¨ É Ã PÀ Ä DzÀ g É
ªÁ¸ÀÛªÀzÀ°è ¨ÉAfãï MAzÉà MAzÀÄ CxÉÆð ¢é DzÉòvÀ
GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. F £ÀÆå£ÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¤ªÁj¸À®Ä
PÉPÀÄå¯ÉAiÀÄÄ ¨ÉAfãï£À°ègÀĪÀ ¢é§AzsÀUÀ¼ÀÄ ¤gÀAvÀgÀªÁV
¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƼÀÄîªÀAvÉ JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ «£Áå¸ÀªÀ£ÀÄß
¸ÀÆa¹zÀ£ÀÄ.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
F §zÀ¯ÁªÀuɬÄAzÀ®Æ PÉPÀÄå¯ÉAiÀÄ gÀZÀ£ÉAiÀÄÄ
¨ÉAfãï£À C¸ÁzsÁgÀt ¹Ügv À É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ½VAvÀ
DzÉòvÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ ºÉZÀÄÑ M®ªÀÅ vÉÆÃgÀĪÀ ¨ÉAfãï£À
UÀÄtªÀ£ÀÄß «ªÀj¸À®Ä ±ÀPÀÛªÁV®è. £ÀAvÀgÀzÀ ¢£ÀUÀ¼À°è
EzÀ £ À Ä ß ¨É A fãï£À C£À Ä gÀ t £À z À Dzs Á gÀ z À ªÉ Ä Ã¯É
«ªÀj¸À¯Á¬ÄvÀÄ.
¨ÉAfãï£À C£ÀÄgÀt£Á ¸ÀÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ ¹ÜgÀvÉ
ªÉî£ïì §AzsÀ ¹zÁÝAvÀzÀAvÉ ¨ÉAfãï£À ¤gÀAvÀgÀ
¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƼÀÄîªÀ ¢é§AzsÀzÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß C£ÀÄgÀt£À
PÀ ® à £ É ¬ ÄAzÀ «ªÀ j ¸À § ºÀ Ä zÀ Ä . ¨É A fÃ£ï ºÀ ® ªÁgÀ Ä
C£ÀÄgÀt£À ¸ÀÆvÀU æ ¼
À À «Ä±Àt
æ . PÉPÄÀ å¯AÉ iÀÄ JgÀqÄÀ gÀZ£
À U
É ¼
À ÁzÀ
A ªÀÄvÀÄÛ B EªÀÅ ¥ÀæzsÁ£À PÉÆqÀÄUÉ ¤ÃqÀĪÀ gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ
µÀqÀÄâeÁPÀÈwAiÀÄ M¼ÀUÉ ªÀÈvÀÛ CxÀªÁ ZÀÄQÌ ªÀÈvÀÛªÀ£ÀÄß
§gÉzÀÄ ¸ÀAQgÀt gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¤gÀƦ¸À¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ avÀæ
(C). ªÀÈvÀÛªÀÅ ¨ÉAfãï GAUÀÄgÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°ègÀĪÀ 6
«¸ÁܦvÀ J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÄÀ 6 PÁ§ð£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄ«£À £ÀqÄÀ ªÉ
EgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤gÀƦ¸ÀÄvÀÛzÉ.
CxÀªÁ
(A) (B) (C)
¥ÀgÀªÀiÁtÄ PÀPÀëPÀUÀ¼À C¢üªÁå¥À£ÉAiÀÄ£ÀÄß
CjvÀ Ä PÉ Æ ¼À Ä î ª À Å zÀ j AzÀ ¨É A fãï£À gÀ Z À £ É A iÀ Ä £À Ä ß
¸ÀjAiÀiÁV CxÉÊð¹PÉƼÀÀÄzÀÄ. ¨ÉAf£ï£À 6 PÁ§ð£ï
¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À Ä sp2 ¸À A PÀ g À t UÉ Æ ArªÉ . EAUÁ®zÀ
JgÀqÀÄ sp2 ¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀPÀÌzÀ EAUÁ®zÀ sp2
¸ÀAPÀgÀtPÀPÀëPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ C¢üªÁ妹 C—C £ÀqÀÄªÉ 6
¹UÁä §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. FUÀ ¨ÉAfãï
µÀqÀÄâeÁPÀÈw ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ°èzÉ, G½zÀ E£ÉÆßAzÀÄ sp2
¸ÀAPÀgÀt PÀPÀëPÀ d®d£ÀPÀzÀ 1s PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉ C¢üªÁ妹
C-H £ÀqÀÄªÉ 6 ¹UÁä §AzsÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ.
FUÀ ¸ÀAPÀgÀtPÉÌ M¼ÀUÁUÀzÀ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ PÁ§ð£ï£À p
PÀPÀëPÀªÀÅ PɼÀUÉ vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ ¸ÀªÀÄvÀ®PÉÌ ®A§ªÁVgÀÄvÀÛzÉ.
¸ÀAPÀgÀtPÉÌ M¼ÀUÁUÀzÀ PÁ§ð£ï£À p PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ ¥Á±ÀéðªÁV
`¥ÉÊ` (π) §AzsÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. (p) PÀPÀëPÀUÀ¼ÀÄ
C1 –C2, C3 – C4, C5 – C6 CxÀªÁ C2 – C3, C4 –
C5, C6 – C1 F JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ°è C¢üªÁ妹 ªÀÄÆgÀÄ
¥ÉÊ §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÀªÀiÁ£À ¸ÁzsÀåvÉ EzÉ.
EzÀ£ÀÄß PɼÀUÉ awæ¸À¯ÁVzÉ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
CxÀªÁ
avÀæ. 13.7 (a)
CxÀªÁ
avÀæ. 13.7 (b)
13.7(a) ªÀ Ä vÀ Ä Û (b) £À gÀ Z À £ É U À ¼ À Ä PÉ P À Ä å¯É A iÀ Ä
¸ÁܤÃPÀ È vÀ π §Azs À U À ½ UÉ ¸À A §A¢ü ¹ zÀ gÀ Z À £ É U À ¼ À Ä .
X- Q g À t « ª À v À ð £ À ¤ z s À ð j ¹ z À A v É ¨ É A f £ ï £ À
GAUÀ Ä gÀ z À ° è g À Ä ªÀ J¯Áè PÁ§ð£ï ¥À g À ª À i ÁtÄUÀ ¼ À
DAvÀgÁtÂéPÀ zÀÆgÀªÀÅ ¸ÀªÀĪÁVzÉ. ¥Àæw PÁ§ð£ï£À p
PÀPÀëPÀzÉÆA¢UÉÉ C¢üªÁ妸À®Ä ¸ÀªÀiÁ£À CªÀPÁ±ÀUÀ½ªÉ
(avÀæ 13.7 c). EzÀ£ÀÄß J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀUÀ¼À JgÀqÀÄ
ªÀ®AiÀÄUÀ½AzÀ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ. (avÀæ 13.7 d). MAzÀÄ
µÀqÀÄâeÁPÀÈwAiÀÄ ¸ÀªÀÄvÀ®zÀ ªÉÄÃ¯É ªÀÄvÀÄÛ E£ÉÆßAzÀÄ
¸ÀªÀÄvÀ®zÀ PɼÀVgÀÄvÀÛzÉ.
CxÀªÁ
(J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀ)
avÀæ. 13.7 (c) avÀæ. 13.7 (d)
417
avÀæ 13.7 (a) ªÀÄvÀÄÛ 13.7 (b) AiÀÄ°è vÉÆÃj¹zÀAvÉ
6 «¸Áܦ¸À®àlÖ π J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ, 2 EAUÁ®zÀ §zÀ¯ÁV
6 EAUÁ®zÀ PÉÃAzÀæUÀ¼ÀvÀÛ ¸ÀévÀAvÀæªÁV ZÀ°¸À§®èªÀÅ.
EAUÁ®zÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À £ÀÆåQèAiÀĸïUÀ¼ÀÄ ¸ÁܤÃPÀÈvÀ
J¯ÉPÁÖç£ï ªÉÆÃqÀQÌAvÀ «¸ÁܦvÀ ¥ÉÊ J¯ÉPÁÖç£À ªÉÆÃqÀªÀ£ÀÄß
¥À槮ªÁV DPÀ¶ð¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ «¸ÁܦvÀ ¥ÉÊ J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À
EgÀÄ«PÉAiÀÄÄ ¥ÀƪÀð ¹zÁÞAvÀzÀ ¸ÉÊPÉÆÃè ºÉPÁìmöæÉ ÊF£ïVAvÀ
¨ÉAfãï C£ÀÄß ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁV¸ÀÄvÀÛzÉ PÀëQgÀt «ªÀvÀð£À
zÀvÁÛA±ÀUÀ¼À ¥ÀæPÁgÀ ¨ÉAfÃ£ï ¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ CtĪÁVzÉ.
ªÉÄð£À gÀZÀ£É (A) ªÀÄvÀÄÛ (B) UÀ¼À°è MAzÀÄ gÀZÀ£É ªÀiÁvÀæ
¸ÀjAiÀiÁVzÀÝgÉ, JgÀqÀÄ §UÉAiÀÄ C-C §AzsÀ zÀÆgÀ«gÀĪÀÅ
zÀÀ£ÀÄß ¤jÃQë¸À§ºÀÄzÀÄ. DzÀgÉ PÀë-QgÀt zÀvÁÛA±ÀUÀ¼ÀAvÉ
¨ÉAf£ï£À°ègÀĪÀ PÁ§ð£ï-PÁ§ð£ïUÀ¼À 6 §AzsÀUÀ¼ÀÄ
¸ÀªÀÄgÀÆ¥ÀzÀ°èzÀÄÝ §AzsÀzÀÆgÀ 138 pm DVzÉ. F
¨É¯ÉAiÀÄÄ KPÀ§AzsÀzÀÆgÀ 154 pm ªÀÄvÀÄÛ ¢é§AzsÀ zÀÆgÀ
133 pmUÀ¼À ªÀÄzsÀåAvÀgÀzÀ°ègÀĪÀÅzÀjAzÀ ¨ÉAfãï£À°è
±ÀÄzÀÞ ¢é§AzsÀ«®è EzÀjAzÁV ¸ÁªÀiÁ£Àå ¥Àj¹ÜwAiÀÄ°è
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÉ M¼À¥q
À ÄÀ ªÀÅ¢®è. C®èzÃÉ EzÀÄ ¨ÉAfãï£À
C¸ÁªÀiÁ£Àå ®PÀëtUÀ½UÉ PÁgÀtªÁVzÉ.
13.5.3 DgÉÆêÀiÁånPÀvÉ :
¨ÉAfãï£ÀÄß DgÉÆêÀiÁånPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À ªÀÄÆ® JAzÀÄ
¥ÀjUÀt¸À¯ÁVzÉ. F PɼÀV£À UÀÄtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
¨ÉAfãï GAUÀÄgÀ EgÀĪÀ CxÀªÁ ¨ÉAfãï E®èzÉ EgÀĪÀ
J¯Áè GAUÀÄgÀ ªÀåªÀ¸ÉÜUÀ½UÉ F ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
(i) ¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄvÉ
(ii) GAUÀÄgÀzÀ°è£À π J¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ¸ÀA¥ÀÇt𠫸ÁÛ¦vÀvÉ.
(iii) GAUÀÄgÀzÀ°ègÀĪÀ (4n + 2) π J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ. E°è
n JAzÀgÉ ¥ÀÆuÁðA±À (n = 0, 1, 2, . . .) EzÀ£ÀÄß
ºÀÄPÉ¯ï ¤AiÀĪÀÄ J£ÀÄßvÁÛgÉ.
DgÉÆêÀiÁånPï ¸ÀAAiÀÄÄPÀU Û ¼À À PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgu
À U
É ¼
À £
À ÄÀ ß
F PɼÀUÉ PÉÆnÖzÉ.
GzÁºÀgÀuÉ:
¨ÉÃeÉÃ£ï ¸ÉÊPÉÆè¥ÉAmÁqÉÊ F£ÉÊ¯ï ¸ÉÊPÉÆèºÉ¥ÀÖmÉæöÊ F£Éʯï
IÄt CAiÀiÁ£ÀÄ zsÀ£À CAiÀiÁ£ÀÄ
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ
418 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄvÁÛgÉ. EªÀÅ ¤Ãj£À°è PÀgÀUÀĪÀÅ¢®è. DzÀgÉ

¸ÁªÀAiÀĪÀ zÁæªÀPÀUÀ¼À°è ¸ÀÄ®¨sÀªÁV «°Ã£ÀUÉƼÀÄîvÀÛªÉ,
ªÀĹeÁé¯ÉAiÉÆA¢UÉ GjAiÀÄÄvÀÛªÉ.
£Á¥sÀܰãï gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ :
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ `Cjãï`UÀ¼À «²µÀÖ UÀÄtUÀ¼ÉAzÀgÉ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ
DzÉòvÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ, ºÁVzÀÝgÀÆ «±ÉõÀ ¥Àj¹ÜwAiÀÄ°è
¸ÀAPÀ®£À ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵ÀðuÉ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß vÉÆÃj¸À§®èªÀÅ.
J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ DzÉò QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
£ÉÊnæÃPÀgÀt, ºÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt, ¸À¯ÉÆáäÃPÀgÀt, ¦æqÀ¯ï
DAvÀæ¹Ã£ï ¦üãÁAwæãï PÁæ¥ÀÖ D¯ÉÌöÊ°ÃPÀgÀt, ¦æqÀ¯ï PÁæ¥ÀÖ£À C¸ÉÊ°ÃPÀgÀt, EªÀÅ
E¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼ÀÄ CjãïUÀ¼° À è PÀAqÀħgÀĪÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ
DzÉòvÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. EªÀÅ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAPÀë PÁgÀQ(E+)UÀ¼À
13.5.4 ¨ÉAfãï£À vÀAiÀiÁjPÉ
DPÀæªÀÄt¢AzÁV £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ.
ªÁtÂdåPª À ÁV ¨ÉAfãÀ£ÄÀ ß PÉÆïÁÖgï¤AzÀ ¨ÉÃ¥Àðr¸ÀÄvÁÛgÉ
(i) £ÉÊnæÃPÀgÀt: ¨ÉAfãï£ÀÄß ¸ÁgÀAiÀÄÄPÀÛ £ÉÊnæPï DªÀÄè
¥À æ A iÉ Æ ÃUÀ ±Á¯É A iÀ Ä °è F PÉ ¼ À V £À «zs Á £À ¢ AzÀ
ªÀÄvÀÄÛ ¸À®ÆájPï DªÀÄèzÀ «Ä±ÀætzÉÆA¢UÉ (£ÉÊmÉæÃnAUï
vÀAiÀiÁj¸À§ºÀÄzÀÄ.
«Ä±Àtæ ) PÁ¬Ä¹zÁUÀ ¨ÉAfãï GAUÀÄgÀzÀ ªÉÄÃ¯É £ÉÊmÉÆÃæ
(i) FxÉÊ£ï£À ZÀQæÃAiÀÄ ¥Á°ªÀÄjÃPÀgÀt¢AzÀ (¨sÁUÀ UÀÄA¥ÀÄ DzÉò¹ £ÉÊmÉÆæèÉAfãï£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
13.4.4)
(ii) DgÉÆêÀiÁånPï DªÀÄèUÀ¼À rPÁ¨ÁðPÀì°ÃPÀgÀt¢AzÀ
¸É Æ ÃrAiÀ Ä A ¨É A eÉ Æ ÃAiÉ Ä Ãmï£À Ä ß ¸É Æ ÃqÁ
¯ÉʪÀiï£ÉÆA¢UÉ, PÁ¬Ä¹ ¨ÉÃAjhÄãï£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸ÀÄvÁÛg.É

(13.70)
(iii) ¦üãÁ¯ï£À C¥ÀPÀµÀðuɬÄAzÀ: ¦ü£Á¯ï£À ¨sÁµÀÖªÀ£ÀÄß
PÁzÀ ¸ÀvÀÄ«£À ¥ÀÄrAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ºÁ¬Ä¹zÁUÀ ¨ÉAf£ï
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
(13.72)
£ÉÊmÉÆæèÉAfãï
(ii) ºÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt: CjãïUÀ¼ÀÄ ¯É«¸ï DªÀÄèUÀ¼ÀAvÀºÀ
¤dð°ÃAiÀÄ C®Æå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ¥sÉjPïPÉÆègÉÊqï
CxÀ ª Á ¥s É j Pï ¨É Æ ÃªÉ Ä Êqï£À ¸Á¤zs À å zÀ ° è ºÁå¯É Æ Ã
DjãïUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
¸À«ÄÃPÀgÀt

¤dð°ÃAiÀÄ
(13.71)
13.5.5 UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ
PÉÆèÃgÉÆèÉAfãï
¨sËvÀ®PÀëtUÀ¼ÀÄ (13.73)
DgÉ Æ ÃªÀ i ÁånPï ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À Ä ¤gïzs À È «ÃAiÀ Ä (iii) ¸À ¯ É Æ á à ¤ÃPÀ g À t : ¨É A fãï GAUÀ Ä gÀ z À ° è g À Ä ªÀ
CtÄUÀ¼ ÀÄ ªÀÄ vÀÄ Û ¸ÁªÀi Á£Àå ªÁV ªÀtðgÀ »vÀ «²µÀ Ö ºÉÊqÉÆæÃd£ï §zÀ¯ÁV ¸À¯ÉÆáäPï DªÀÄèzÀ UÀÄA¥ÀÄ
¸ÀĪÁ¸À£AÉ iÀÄļÀî zÀª
æ À CxÀªÁ WÀ£UÀ ¼
À ÄÀ ¤ªÀÄUÉ ¥ÀjavÀ«gÀĪÀ ¥Àæw¸Áܦ¸À®àlÖgÉ CAvÀºÀ QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¸À¯ÉÆàäÃPÀgÀt
£Áå¥À۰ãï UÀĽUÉAiÀÄÄ «²µÀÖ ªÁ¸À£É ªÀÄvÀÄÛ QÃl¤ªÁgÀPÀ J£ÀÄßvÁÛgÉ. ¨ÉAfãï£ÀÄß ¸À®ÆàjPï DªÀÄèzÀ ¨sÁµÀàzÉÆA¢UÉ
UÀÄt¢AzÀ mÁAiÉÄèmïUÀ¼À°è ªÀÄvÀÄÛ §mÉÖAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀAgÀQë¸À®Ä (N°AiÀÄA) PÁ¬Ä¹ F QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß £ÀqɸÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 419

¸À«ÄÃPÀgÀt J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ PÁgÀPª

À £
À ÄÀ ß C¢üPÀ ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ°è
§¼À¹zÁUÀ DzÉòvÀ QæAiÉÄ ªÀÄÄAzÀĪÀjzÀÄ ¨ÉAfãï
GAUÀÄgÀzÀ°ègÀĪÀ J¯Áè ºÉÊqÉÆæÃd£ïUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï
DPÁAQëÃAiÀÄUÀ½AzÀ C£ÀÄPÀæªÀĪÁV ¥Àæw¸Áܦ¸À®àqÀÄvÀÛzÉ.
GzÁ: ¤dð°ÃAiÀ Ä C®Äå«Ä¤AiÀ Ä A PÉ Æ è à gÉ Ê qï£À
¥sÀÆå«ÄAUï ¸À®ÄëöåjPï DªÀÄè
¸Á¤zsÀåzÀ°è ¨ÉAfãï C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ PÉÆèÃj£ï-
¨ÉAfÃ£ï ¸À¯ÉÆáäPï DªÀÄè £ÉÆA¢UÉ ¥ÀæwQæAiÉĺÉÆA¢ ºÉPÁìPÉÆèÃgÉÆèÉAf£ï£ÀÄß
(13.74) GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
(iv) ¦æ à qÀ ¯ ï PÁæ ¥ ïÖ D¯É Ì öÊ°ÃPÀ g À t : ¤dð°ÃAiÀ Ä
C®Æå«Ä¤AiÀÄA PÉÆÃè gÉÊqï£À ¸Á¤zsåÀ z°À è ¨ÉAfãï D¯ÉÌöʯï
ºÁå¯ÊÉ qïUÀ¼ÆÉ A¢UÉ ¥Àw
æ QæAiÉÄ ºÉÆA¢, D¯ÉÌöÊ¯ï ¨ÉAf£ï£ÀÄß ¤dð°ÃAiÀÄ
PÀvÀÛ¯É, vÀA¥ÀÄ
PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.

¤dð°ÃAiÀÄ ºÉPÁìPÉÆèÃgÉÆèÉAfãï

(13.79)
mÁ°Ã£ï J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ DzÉòvÀ QæAiÉÄAiÀÄ QæAiÀiÁ «£Áå¸À :
(13.75) ¥ÁæAiÉÆÃVPÀ CA±ÀzÀ DzsÁgÀzA À vÉ SE (S = DzÉòvÀU¼ À ÄÀ ; E
= J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë) QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ F PɼÀV£À 3 ºÀAvÀUÀ¼À°è
¤dð°ÃAiÀÄ ¸ÁUÀÄvÀÛzÉ.
(a) J¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQëÃAiÀÄUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PÉ.
FxÉÊ¯ï ¨ÉAfãï
(b) PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï ªÀÄzsÀåPÀzÀ GAmÁUÀÄ«PÉ.
(13.76) (c) PÁ¨ÉÆÃðPÁåmÁAiÀÄ£ï ªÀÄzsÀåPÀ¢AzÀ ¥ÉÆæÃmÁ£ï£À
¨ÉAf£ï, PÉÆèÃgÉÆÃ¥ÉÆæ¥Éãï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ n «ªÉÆÃZÀ£É.
¥ÉÆ¥æ ÊÉs ¯ï ¨ÉAfÃ£ï §zÀ¯ÁV L¸ÉÆ¥ÉÆÃæ ¥ÉÊ¯ï ¨ÉAfãï£ÀÄß ⊕
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ KPÉ? (a) J¯É P ÁÖ ç £ï CPÁAQëÃAiÀ Ä UÀ ¼ À E GAmÁUÀ Ä «PÉ :
¨ÉAf£ï£À PÉÆèÃj¤ÃPÀgÀt, D¯ÉÌöÊ°ÃPÀgÀt, C¸ÉÊ°ÃPÀgÀt
(v) ¦æÃqÀ¯ï PÁæ¥ïÖ C¸ÉÊ°ÃPÀgÀt: ¨ÉAfÃ£ï ¯É«¸ï DªÀÄèzÀ
QæAiÉÄUÀ¼À°è ¤dð°ÃAiÀÄ C®Äå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ¯É«¸ï
¸Á¤zsÀåzÀ°è C¸ÉÊ¯ï ºÁå¯ÉÊqï CxÀªÁ D¹qï D£ï
ºÉÊqÉæöÊqïzÉÆA¢UÉ ¥ÀæwQæAiÉÄ ºÉÆA¢ D¸ÉÊ¯ï ¨ÉAfãï£ÀÄß DªÀĪ è ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ DPÀª
æ ÄÀ t PÁgÀPz
À Æ
É A¢UÉ ¸ÀAAiÉÆÃUÀ
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ºÉÆA¢ J¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQëÃAiÀÄUÀ¼ÁzÀ C£ÀÄPÀª æ ÄÀ ªÁV Cl⊕,
⊕ ⊕
R , RC - O ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¸À«ÄÃPÀgÀt :
¤dð°ÃAiÀÄ

C¹mÉʯï PÉÆèÃgÉÊqï
C¹mÉÆæü£ÉÆãï PÉÆègÉÆäAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄ

(13.77)

¤dð°ÃAiÀÄ

C¹nPï Då£ï ºÉÊqÉæöÊqï

£ÉÊnæÃPÀgÀt QæAiÉÄAiÀÄ°è £ÉÊmÉÆæäAiÀÄA DAiÀiÁ£ï
⊕
No2EzÀÄ J¯ÉPÖçÀ £ï DPÁAQëÃAiÀÄ. £ÉÊnæPï DªÀÄP
è ÌÉ F PɼV
À £À
(13.78)
jÃwAiÀÄ°è ¥ÉÆæÃmÁ£ï ªÀUÁðªÀuÉUÉÆAqÀÄ (¸À®ÆájPï
420 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

DªÀÄè¢AzÀ) £ÉÊmÉÆæäAiÀÄA DAiÀiÁ£ï£ÀÄß GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. PÁ§ð£ÀÄß MAzÀÄ ¥ÉÆæÃmÁ£ï£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ.

ºÀAvÀ I

ºÀAvÀ II

¥ÉÆæmÉÆãÉÃmÉqï £ÉÊmÉÆÃæ ¤AiÀÄA

£ÉÊnæPïDªÀÄè CAiÀiÁ£ÀÄ
¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ :
£É Ê mÉ Æ æ à ¤AiÀ Ä A DAiÀ i Á£ï ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ
¤PÀÌ¯ï ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ ¸Á¤zsÀåzÀ°è wÃPÀë÷Ú ¥Àj¹ÜwUÀ¼À°è
¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è MAzÀÄ D±ÀÑAiÀÄðPÀgÀ ¸ÀAUÀw K£ÉAzÀgÉ
CAzÀgÉ GZÀÒ vÁ¥À CxÀªÁ C¢üPÀ MvÀÛqÀzÀ°è ¨ÉAfãï
¸À ® Æá j Pï DªÀ Ä è , DªÀ Ä è z À A vÉ A iÀ Ä Æ, £É Ê næ P ï DªÀ Ä è
ºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀgÀt ºÉÆA¢ ¸ÉÊPÉÆèúÉPÉìãï£ÀÄß GAlÄ
¥Àvæ ÁåªÀÄèzA À vÉAiÀÄÆ ªÀwð¸ÀÄvÀÛz.É ºÁUÁV EzÉÆAzÀÄ ¸Àg¼ À À
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
DªÀÄè ¥ÀævÁåªÀÄè ¸ÀªÀĹÜw QæAiÉÄ.
¸À«ÄÃPÀgÀt :
(b) PÁ¨ÉÆðPÁåmÁAiÀÄ£ï£À GAmÁUÀÄ«PÉ (DgÉäÃAiÀÄA
DAiÀiÁ£ï) J¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQëÃ, ¨ÉAfãï GAUÀÄgÀzÀ ªÉÄïÉ
DPÀæªÀÄt ªÀiÁr ¹UÁä ¸ÀAQÃtð CxÀªÁ DgÉäAiÀÄA
DAiÀiÁ£ï£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ°è MAzÀÄ PÁ§ð£ï ¸ÉÊPÉÆèúÉPÁì£ï
3
sp ¸ÀAPÀgÀtUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
(13.80)
¸ÀAPÀjvÀ PÁ§ð£ï
£ÉgÀ¼ÁwÃvÀ ¨É¼ÀQ£À°è ªÀÄÆgÀÄ PÉÆèj£ï CtÄUÀ¼ÀÄ
¨ÉAfãïUÉ ¸ÀAPÀ®£ÀUÉÆAqÀÄ ¨ÉAfÃ£ï ºÉPÁìPÉÆèÃgÉÊqï£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀz Û .É C6H6Cl6, ¨ÉAfÃ£ï ºÉPÁìPÆ
É Ãè gÉÊqï£ÀÄß
ï
UÁåªÀiÁPÉìãï J£ÀÄßvÁÛgÉ.
¹UÁä ¸ÀAQÃtð (CjäAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄ)
F CjäAiÀÄA CAiÀiÁ£ÀÄ C£ÀÄgÀt£À¢AzÀ ¹Üw¬ÄAzÀ
¹ÜgÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. ¹UÁä ¸ÀAQÃtð CxÀªÁ CjäAiÀÄA
CAiÀiÁ£ï£À°ègÀĪÀ J¯ÉPÁÖç£ïUÀ¼À «¸ÁܦvÀvÉ PÁ§ð£ï£À
3
sp ¸ÀAPÀgÀt PÁ§ð£ï£À°è ¤AvÀĺÉÆÃUÀĪÀÅzÀjAzÀ vÀ£Àß
DgÉÆêÀiÁånPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîvÀÛzÉ. ¨ÉAfÃ£ï ºÉPÁÖç PÉÆègÉÊqï,
(BHC)
(13.81)
zÀºÀ£À QæAiÉÄ : ¨ÉAfãï£ÀÄß UÁ½AiÉÆA¢UÉ PÁ¬Ä¹zÁUÀ
ªÀĹAiÀÄÄPÀÛ eÁé¯ÉAiÉÆA¢UÉ, GjzÀÄ PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqï
ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÀ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
15
C6H6 + O2 → 6 CO2 + 3H2O (13.82)
2
(c) ¥ÉÆæÃmÁ£ï£À «ªÉÆÃZÀ£É: CjäAiÀ Ä A DAiÀ i Á£ï
ºÉ Ê qÉ Æ æ à PÁ§ð£ïUÀ ¼ À zÀ º À £ À Q æ A iÉ Ä AiÀ Ä ¸ÁªÀ i Á£À å
CxÀªÁ ¹UÁä ¸ÀAQÃtð vÀ£Àß CgÉÆêÀiÁånPÀvÉ UÀÄtªÀ£ÀÄß ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß PɼÀV£ÀAvÉ ¤gÀƦ¸À§ºÀÄzÀÄ.
¥ÀÄ£ÀB ¸Áܦ¹PÉƼÀî®Ä [AlCl4]– (ºÁå¯ÉÆÃd¤ÃPÀgÀt) y y
C¯É Ì ö Ê°ÃPÀ g À t , C¸É Ê °ÃPÀ g À t Qæ A iÉ Ä AiÀ Ä °è ) [HSO4]– CxHy + (x + ) O2 → x CO2 + H O (13.83)
4 2 2
(£ÉÊnæÃPÀgÀtzÀ°è) DPÀæªÀÄt ªÀiÁrzÁUÀ sp3 ¸ÀAPÀgÀtzÀ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 421

13.5.6 KPÀ DzÉ Ã ²vÀ ¨É A f£ï£À ° è Qæ A iÀ i ÁUÀ Ä A¦£À
¤zÉÃð±À£ÀzÀ ¥Á槮å
KPÀ DzÉ Ã ²vÀ ¨É A f£ïUÀ ¼ À £ À Ä ß ¥À Ä £À B DzÉ Ã ²¹zÁUÀ
(¥Àæw¸ÁÜ¥À£À) GAmÁUÀ°gÀĪÀ ¢é-DzÉòvÀzÀ ªÀÄÆgÀÄ
GvÀà£ÀßUÀ¼À ¥ÀæªÀiÁt ¸ÀªÀĪÁVgÀĪÀÅ¢®è. JgÀqÀÄ jÃwAiÀÄ
¸À é ¨ s Á ªÀ U À ¼ À £ À Ä ß PÁt§ºÀ Ä zÀ Ä . EzÀ g À ° è ¥À æ z s Á £À ª ÁV
DxÉÆð¥ÁågÁ GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ ªÉÄmÁ GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ
GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀPÌÉ ¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀª£ À ÄÀ ß ¥Àª
æ ÃÉ ²¸ÀĪÀ
UÀ Ä A¥À Ä PÁgÀ t ªÁVgÀ z É Ã , FUÁUÀ ¯ É Ã ¨É A f£ï£À ° è
DzÉñÀUÆ É AqÀ UÀÄA¦£À ¸Àé¨Ás ªÀª£ À ÄÀ ß CªÀ®A©¹zÉ. EzÀ£ÄÀ ß
¥Àæw¸ÁÜ¥ÀPÀ UÀÄA¦£À ¥Á槮å J£ÀÄߪÀgÀÄ. FUÀ CxÉÆÃð
¥ÁågÁ CxÀªÁ ªÉÄÃmÁ ¤zÉÃð±À£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁzÀ UÀÄA¦£À
¸Àé¨sÁªÀzÀ §UÉÎ ZÀað¸ÉÆÃt.
CxÉÆÃð ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁågÁ ¤zÉÃð±À£À UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ : AiÀiÁªÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÉò¸ÀĪÀ UÀÄA¥À£ÀÄß
CxÉ Æ ðà ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥ÁågÁ ¸ÁÜ£À P É Ì ¤zÉ Ã ð²¸À Ä ªÀ Å zÉ Æ Ã
CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß `CxÉÆÃð-¥ÁågÁ ¤zÉÃð±À£À` UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ
J£ÀÄߪÀgÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÁV £ÁªÀÅ ¦ü£ÉÆðPï (OH)
UÀÄA¦£À ¤zÉÃð±À£À ¥Á槮åzÀ §UÉÎ ZÀað¸ÉÆÃt.
PÉ ¼ À V £À C£À Ä gÀ t ¸À A PÀ g À t ¦ü £ É Æ Ã¯ï gÀ Z À £ É U À ¼ À £ À Ä ß
ºÉÆA¢zÉ.
GvÉÃÛ f¸ÀĪÀÅzÀÄ. –NH2, –NHR, –NHCOCH3, –OCH3,
–CH 3, –C 2H 5 EvÁå¢UÀ ¼ À Ä EªÀ Å EvÀ g À GvÉ Û Ã dPÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ½UÉ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ.
DgÉ Ê ¯ï ºÉ Ê ¯ÁAiÀ i ïØ U À ¼ À ° è ºÁå¯É Æ Ãd£ïUÀ ¼ À Ä
¸Àj¸ÀĪÀiÁgÁzÀ ¤¸ÉÛÃdPÀUÀ¼ÀÄ. EªÀÅUÀ¼À I ¥ÀjuÁªÀÄzÀ
¥Á槮å¢AzÁV ¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀzÀ J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀævÉ
PÀrªÉÄAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÄ. EzÀjAzÁV E£ÉÆßAzÀÄ ¥Àæw¸ÁÜ¥À£À
PÀµÀÖ ºÁVzÀÝgÀÆ C£ÀÄgÀtvɬÄAzÁV CxÉÆÃð ªÀÄvÀÄÛ
¥ÁågÁ ¸ÁÜ£U À ¼
À °
À è J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀv æ A
É iÀÄÄ ªÉÄmÁ ¸ÁÜ£QÀ ÌAvÀ
ºÉZÁÑVgÀĪÀÅzÀjAzÀ CxÉÆÃð ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁågÁ ¤zÉÃð²PÀ
UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛzÉ.
ªÉÄmÁ ¤zÉÃð±Àå UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ : AiÀiÁªÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÀÄ ¨ÉAf£ï
GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÉò¸ÀĪÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÉÄmÁ ¸ÁÜ£ÀPÉÌ
¤zÉÃð²¸ÀĪÀÅzÉÆà CªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß ªÉÄmÁ ¤zÉÃð±Àå UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÄÀ
J£ÀÄߪÀgÀÄ. ªÉÄmÁ ¤zÉÃð±Àå UÀÄA¥ÀÄUÀ½UÉ GzÁºÀgÀuÉ:
NO2, –CN, –CHO, –COR, –COOH, –COOR, –
SO3H ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅ.
-NO2 UÀÄA¦£À GzÁºÀgÀuÉAiÀÄ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƼÉÆîÃt.
- NO 2 UÀ Ä A¦£À - I ¥À j uÁªÀ Ä zÀ ¥Áæ § ®å¢AzÁV
¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀzÀ J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀævÉ QëÃt¸ÀĪÀÅzÀÄ
£ÉÊmÉÆæèÉAf£ï£À C£ÀÄgÀt£Á gÀZÀ£ÉUÀ¼ÀÄ PɼÀV£ÀAwªÉ.

ªÉÄð£À C£ÀÄgÀt£Á gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀĤ¹zÁUÀ w½zÀÄ

§gÀĪÀÅzÉãÉAzÀgÉ, CxÉÆÃð ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁågÁ ¸ÁÜ£ÀzÀ°è
J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀævÉ C¢üPÀªÁVzÉ.
DzÀÝjAzÀ F ¸ÁÜ£U À ¼
À °
À è ¥Àz
æ Ás £ÀªÁV ¥Àw æ ¸ÁÜ¥£ À UÉ Æ
É ¼ÀÄ«î PÉ
£ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. E°è UÀªÀĤ¸À¨ÉÃPÁzÀ CA±ÀªÉãÉAzÀgÉ –
OH UÀÄA¦£À -I ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÁV ¨ÉAf£À GAUÀÄgÀzÀ
CxÉÆÃð ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁågÁ ¸ÁÜ£z À À J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀv æ .É ¸À®é ª
à ÁV
QëÃtªÁVzÀÝgÀÆ, C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£É¬ÄAzÁV F ¸ÁÜ£ÀUÀ¼À
MmÁÖgÉ J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀv Ñ ÅÀ zÀÄ. DzÀÝjAzÀ –OH UÀÄA¥ÀÄ
æ É ºÉZÄÀ ª
¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëÃAiÀÄ DPÀæªÀÄtPÉÌ
422 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¨ÉAfãï GAUÀÄgÀzÀ MmÁÖgÉ J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀævÉAiÀÄÄ

QëÃt¸ÄÀ ªÀÅzÀjAzÀ ªÀÄvÉÛ DzÉñÀ \ ¥Àw æ ¸ÁÜ¥£
À U
É Æ
É ¼ÀĪ
î ÅÀ zÀÄ PÀµÖÀ
DzÀÝjAzÀ F UÀÄA¥ÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß ¤¸ÉÃÛ dPÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼ÄÀ J£ÀÄߪÀgÄÀ .
DzÀgÆ À DxÉÆð ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁgÁ¸ÁÜ£z À À J¯ÉPÁÖç£ï ¸ÁAzÀv æ A
É iÀÄÄ
ªÉÄmÁ¸ÁÜ£PÀ ÌÉ ºÉÆð¹zÀgÉ PÀrªÉÄ EgÀĪÀÅzÀjAzÀ J¯ÉPÁÖç£ï
DPÁAQëU¼ À ÄÀ ªÉÄmÁ¸ÁÜ£zÀ ° À è DPÀª æ ÄÀ t £Àq¹ É ªÉÄmÁ DzÉñÀ ¨ÉAeÁ£ïxÀæ¹Ã£ï «ÄxÉʯï¸ÉÊPÉÆè DAwæ£ï
GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ.

13.6 PÁå£À ì gï PÁgÀ P À v À é ªÀ Ä vÀ Ä Û «µÀ P ÁgÀ v É :

(CARCINOGENICITY AND TOXICITY)
JgÀqÀÄ CxÀªÁ ºÉZÀÄÑ ¨ÉAf£ï GAUÀÄgÀUÀ½gÀĪÀ
§ºÀÄ £ÀÆåQA è iÀÄ ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼ÄÀ ¨ÉAfãï£ÉÆA¢UÉ
¨ÉAeï¥ÉÊjãï
¸À«Ä䮣ÀUÆ É AqÀÄ «µÀPÁjAiÀiÁUÀÄvÀª
Û É ªÀÄvÀÄÛ PÁå£gìÀ ïPÁgÀPÀ
UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀAiÀÄĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀAvÀºÀ qÉʨÉAeÁAvÀæ¹Ã£ï
ºÉÆUɸÉÆ¥ÀÄà PÀ°èzÀÝ®Ä, ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA£À C¥ÀÆtð
zÀºÀ£À¢AzÁV EAvÀºÀ §ºÀÄ £ÀÆåQèAiÀÄ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ GAmÁUÀÄvÀÛªÉ. EªÀÅ ªÀiÁ£ÀªÀ£À
zÉúÀªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÉò¹, ««zsÀ fêÀgÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÉ
M¼À¥ÀlÄÖ PÉÆ£ÉAiÀÄ°è r.J£ï.J UÀ¼À£ÀÄß ºÁ¤UÉƽ¹
PÁå£Àìg£
À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛz.É F PɼU À É PÉ®ªÀÅ PÁå£Àìgï
PÁgÀPÀ ºÉÊqÉÆæÃðPÁ§ð£ïUÀ¼À §UÉÎ w½¹zÉ.
qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¨ÉAeÁA£ÀvÀæ¹Ã£ï

¸ÁgÁA±À
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ EAUÁ® ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀ¢AzÁzÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ. PÀ°èzÀÝ®Ä ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA EªÀÅUÀ¼À ¥ÀæzsÁ£À
DPÀgÀUÀ¼ÀÄ. EªÀÅ ±ÀQÛAiÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR DPÀgÀUÀ¼ÀÄ, ªÁtÂeÉÆåÃzÀåªÀÄzÀ°è ¥ÀæªÀÄÄR GvÀà£ÀßUÀ¼À vÀAiÀiÁjPÉUÉ ¥ÉmÉÆæÃgÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ
CUÀvÀåªÁzÀ PÀZÁÒªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ UÀȺÀ§¼ÀPÉAiÀÄ EAzsÀ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀéAiÀÄAZÁ°vÀªÁºÀ£À PÉÊUÁjPÉUÀ¼À ±ÀQÛAiÀÄ DPÀgÀUÀ¼ÁzÀ LPG
`zÀæ«vÀ ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA C¤®' CNG JAzÀgÉ ¸ÀA¦ÃrvÀ £ÉʸÀVðPÀ C¤®UÀ¼À£ÀÄß ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA¤AzÀ ¥ÀqÉAiÀÄÄvÁÛgÉ.
ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼À gÀZ£ À A
É iÀÄ£ÀÄß Dzsj
À ¹ ¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ vÉgz
É À ¸Àg¥
À t
À  (D¯ÉÌãï), C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ (D°ÌãïUÀ¼ÄÀ , D¯ÉÌãïUÀ¼ÄÀ )
ZÀQæÃAiÀÄ (D°¸ÉÊQèPï) ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆêÀiÁånPï JAzÀÄ ªÀVÃðPÀj¹zÁÝgÉ. D¯ÉÌãïUÀ¼À ¥ÀæªÀÄÄRªÁzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
QæAiÉÄUÀ¼ÉAzÀgÉ ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉ DzÉñÀå QæAiÉÄ, zÀºÀ£À QæAiÉÄ, GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ DgÉÆêÉÄnÃPÀgÀt QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ. D°Ìãï
ªÀÄvÀÄÛ D¯ÉÌöÊ£ïUÀ¼ÀÄ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. DgÉÆêÉÄnPï ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À°è
C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛvÉ EzÀÝgÆÀ J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë DzÉñÀå QæAiÉÄUÀ½UÉ M¼À¥q À ÄÀ vÀÛª.É CªÀÅ «±ÉõÀ ¸À¤ßªÉñÀz°
À è ªÀiÁvÀæ ¸ÀAPÀ®£À
QæAiÉÄUÀ½UÀÆ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛªÉ. EAUÁ®-EAUÁ®zÀ ¹UÁä §AzsÀzÀ ¸ÀévÀAvÀæ ¨sÀæªÀÄuɬÄAzÁV UÀæºÀtÂvÀ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛzÉ. FxÉä£À ¸ÉÖUÀqïð ªÀÄvÀÄÛ JQè¥Àìqï C£ÀÄgÀÆ¥ÀuÉ «£Áå¸ÀUÀ¼À°è ¸ÉÖUÀqïð «£Áå¸ÀªÀÅ ºÉZÀÄÑ ¹ÜgÀªÁVzÉ.
KPÉAzÀgÉ EzÀgÀ°è d®d£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁPÀµÀÄÖ zÀÆgÀzÀ°èzÉ. D°ÌãïUÀ¼À°è C–C ¢é§AzsÀzÀ ¤AiÀÄAwævÀ
¨sÀæªÀÄuɬÄAzÁV (¹¸ï-mÁæ£ïì) eÁå«ÄwAiÀÄ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæzÀ²ð¸ÀÄvÀÛªÉ. ¨ÉAfÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉAf£ÁAiÀÄÄØUÀ¼ÀÄ
DgÉÆêÀiÁånPï ®PÀëtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ. «²µÀÖªÁzÀ J¯ÉPÁÖç£ï gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ ºÀÄPɯï£À
(4n+2)π J¯ÉPÁÖç£ï ¤AiÀĪÀÄ UÀÄtªÀ£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛU¼ À À ¸Àé¨Ás ªÀPÌÉ 'DgÉÆêÀiÁånPÀvÉ J£ÀÄߪÀgÄÀ . ¨ÉAfãï
GAUÀÄgÀPÉÌ §A¢üvÀªÁzÀ UÀÄA¥ÀÄ CxÀªÁ DzÉñÀåzÀ ¸Àé¨sÁªÀ¢AzÁV ©Afãï GAUÀÄgÀªÀ£ÀÄß GvÉÛÃf¸ÀĪÀ CxÀªÁ
¤¸ÉÛÃdUÉƽ¸À®à¥ÀqÀĪÀÅzÀjAzÀ, ªÀÄÄA¢£À J¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQëAiÀÄ ¥ÀæªÉñÀ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À ¸ÁÜ£À ¤zsÀðjvÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ.
¨ÉAfãï GAUÀÄgÀUÀ¼À ¸À«Ä䮣À¢AzÁzÀ §ºÀÄ£ÀÆåQèAiÀÄ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ÀμÀÄ PÁå£ÀìgïPÁgÀPÀ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ 423

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ

13.1 «ÄxÉä£À PÉÆèÃj¤ÃPÀgÀtzÀ°è FxÉÃ£ï ºÉÃUÉ GAmÁUÀĪÀÅzÉAzÀÄ ¤ÃªÀÅ «ªÀj¸ÀÄ«j?

13.2 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼À IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(a) CH3CH=C(CH3)2 (b) CH2=CH-C≡C-CH3

(c) (d) –CH2–CH2–CH=CH2

(e)

(g) CH3 – CH = CH – CH2 – CH = CH – CH – CH2 – CH = CH2

|
C2H5
13.3 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½UÉ ¸ÀÆa¹zÀ ¢é§AzsÀ CxÀªÁ wæ§AzsÀUÀ½UÀ£ÀÄUÀÄtªÁV J¯Áè ¸ÀA¨sÁªÀå ¸ÀªÀiÁAVUÀ¼À
CtĸÀÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(a) C4H8 (MAzÀÄ ¢é§AzsÀ) (b) C5H8 (MAzÀÄ wæ§AzsÀ)
13.4 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À NeÉÆäPÀgÀtzÀ°è ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(i) ¥ÉAmï-2-F£ï (ii) 3,4- qÉÊ«ÄxÉʯïºÉ¥ïÖ -3-F£ï
(iii) 2-FxÉÊ¯ï §Æåmï-1-F£ï (iv) 1-¦ü£Éʯï§Æåmï-1-F£ï
13.5 ‘A’ D°Ìãï, NeÉÆäPÀgÀtzÀ°è FxÉãÁ¯ï, ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉAmÉãï -3-M£ï «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ‘A’ £À gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
13.6 MAzÀÄ D°ÌÃ£ï ‘A’ £À°è AiÀÄÆgÀÄ C – C §AzsÀ, JAlÄ C – H s §AzsÀUÀ¼À£ÀÄß, MAzÀÄ C – C π
§AzsÀ ºÉÆA¢zÉ. EzÀÄ NeÉÆäPÀgÀUÉÆAqÀÄ 44u CtÄgÁ²AiÀÄļÀî 2 ªÉÆïï D°ØºÉÊqï£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ‘A’ £À IUPAC ºÉ¸ÀgÀ£ÀÄß §gɬÄj.
13.7 MAzÀÄ D°Ìãï NeÉÆäPÀgÀtUÉÆAqÁUÀ ¥ÉÆæ¥É£Á¯ï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉAmÉãï 3-M£ï JA§ GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. D D°Ìãï£À gÀZÀ£Á¸ÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
13.8 F PɼÀV£À ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À zÀºÀ£ÀQæAiÉÄAiÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gɬÄj.
(i) §ÄåmÉãï (ii) ¥ÉAnãï
(iii) ºÉPÉì Ê£ï (iv) mÁ°Ã£ï
13.9 ºÉPïì-2-F£ï£À ¹¸ï ªÀÄvÀÄÛ mÁæ£ïì gÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. EªÀÅUÀ¼À°è AiÀiÁªÀ ¸ÀªÀiÁAUÀvÉAiÀÄÄ ºÉaÑ£À
PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ ªÀÄvÀÄÛ KPÉ?
13.10 ¨ÉAfãï£À°è ªÀÄÆgÀÄ ¢é§AzsÀUÀ½zÀÝgÀÆ EzÀÄ C¸ÁªÀiÁ£Àå ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ KPÉ?
13.11 MAzÀÄ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄÄ DgÉÆêÀiÁånPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆAzÀ¨ÉÃPÁzÀgÉ EgÀ¨ÉÃPÁzÀ ¤§AzsÀ£ÉUÀ¼ÀÄ AiÀiÁªÀŪÀÅ?
13.12 F PɼÀV£ÀªÀÅUÀ¼ÀÄ DgÉÆêÀiÁånPÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢®è KPÉ? «ªÀj¹.

(i) (ii) (iii)

13.13 ¨ÉAfãï£ÀÄß ¤ÃªÀÅ ºÉÃUÉ
(i) p-£ÉÊmÉÆæà ¨ÉÆæêÉÆà ¨ÉAfãï (ii) m- £ÉÊmÉÆæà PÉÆèÃgÉÆèÉAf£ï
(iii) p - £ÉÊmÉÆæÃmÁ°£ï
(iv) C¸ÉÆmÉÆæü£ÉÆ£ï, DV ¥ÀjªÀwð¸ÀÄ«j.
424 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

13.14 F PɼÀUÉ PÉÆnÖgÀĪÀ D¯ÉÌãï£À°ègÀĪÀ 1°, 2°, 3° PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹

¥ÀæwAiÉÆAzÀPÀÆÌ §A¢¸À®àlÖ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹. CH3
– CH2 – C(CH3)2 –CH2 –CH– (CH3)2
13.15 D¯ÉÌä£À PÀªÀ¯ÉÆqÉzÀ ¸ÀgÀ¥ÀtÂAiÀÄÄ CzÀgÀ PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ«£À ªÉÄÃ¯É GAlÄ ªÀiÁqÀĪÀ
¥ÀjuÁªÀĪÉãÀÄ?
13.16 ¥ÉÆæ¦Ã¤UÉ HBr £À ¸ÀAPÀ®£ÀªÀÅ 2-¨ÉÆæêÉÆ¥ÉÆæ¥ÉãÀ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ, DzÀgÉ ¨ÉAeÉÆìįï
¥ÉgÉÆPÉìöÊqï£À ¸Á¤zsÀåzÀ°è EzÉà ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄÄ,1-¨ÉÆæêÉÆ ¥ÉæÇÃ¥ÉãÀ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ. «ªÀj¹
ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀiÁ vÀAvÀæªÀ£ÀÄß ¤Ãr.
13.17 1,2-qÉÊ«ÄxÉÊ¯ï ¨ÉAfãï (o-PÉìöʰãï)£À. MeÉÆäÃPÀgÀtzÀ GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj. F
¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ¨ÉAfä£À PÉPÀÄ¯É ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÃUÉ ¥ÀĶ×ÃPÀj¸ÀÄvÀÛzÉ?
13.18 ¨ÉAfãï, n-ºÉPÉìÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ FxÉÊ£ï EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß D«ÄèAiÀÄ UÀÄtUÀ¼ÀUÀ£ÀÄUÀÄtªÁV E½PÉ
PÀæªÀÄzÀ°è §gɬÄj. F ªÀvÀð£ÉUÉ PÁgÀtªÀ£ÀÄß ¤Ãr.
13.19 ¨ÉAfãï KPÉ E¯ÉPÁÖç£ï DPÁAQë DzÉñÀå QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ? DzÀgÉ KPÉ £ÀÆQèÃAiÀÄ
CPÁAQë DzÉñÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÄ®¨sÀªÁV ºÉÆAzÀĪÀÅ¢®è?
13.20 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃªÀÅ ºÉÃUÉ ¨ÉAfãï DV ¥ÀjªÀwð¸ÀÄ«j?
(i) FxÉÊ£ï (ii) Fyãï (iii) ºÉPÉìãï
13.21 ºÉÊqÉÆæÃd¤ÃPÀgÀt UÉƽ¹zÁUÀ 2-«ÄxÉÊ¯ï §ÆåmÉãÀ£ÀÄß PÉÆqÀĪÀ J®è D°ÌãïUÀ¼À
gÀZÀ£ÉUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
+
13.22 F PɼÀV£À ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼À UÀÄA¥À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À E¯ÉPÁÖç£ï CPÁAQë E eÉÆvÉV£À ¸Á¥ÉÃPÀë
QæAiÀiÁ²Ã®vÉAiÀÄ E½PÉ PÀæªÀÄzÀ°è eÉÆÃr¹.
(a) PÉÆèÃgÉÆà ¨ÉAfãï, 2,4-qÉÊ£ÉÊmÉÆæà PÉÆègÉÆèÉAfãï, p-£ÉÊmÉæöÊPÉÆèÃgÉÆà ¨ÉAfãï
(b) mÁ°Ã£ï, p-H3C – C6H4 – NO2, p-O2N – C6H4 – NO2.
13.23 ¨ÉAfãï, m–qÉÊ£ÉÊmÉÆæèÉAfÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ mÁ°Ã£ïUÀ¼À°è AiÀiÁªÀÅzÀÄ Cw¸ÀÄ®¨sÀªÁV
£ÉÊmÉæñÀ£ï ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ KPÉ?
13.24 ¨ÉAfãï£À FxÉÊ°ÃPÀgÀtzÀ°è ¤dð°ÃAiÀÄ C®Äå«Ä¤AiÀÄA PÉÆègÉÊqï£À §zÀ¯ÁV
§¼À¸À§ºÀÄzÁzÀ ¨ÉÃgÉÆAzÀÄ ®Æ¬Ä¸ï DªÀÄèªÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¹.
13.25 ¨É¸À¸ÀASÉåAiÀÄ PÁ§ð£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÀ C¯ÉÌãÀ£ÀÄß vÀAiÀiÁj¸À®Ä ªÀÅlÓð£À
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß KPÉ ºÉZÁÑV §¼À¹PÉƼÀĪ
î ÅÀ ¢®è? ¤ªÀÄä GvÀg
Û ª
À £
À ÄÀ ß MAzÀÄ GzÁºÀguÀ AÉ iÉÆA¢UÉ
«ªÀj¹.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 425

WÀlPÀ 14

¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

«±ÀéªÀÅ eÁÕ£À»vÀ ºÉƼÀ¥À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ «ªÉÃPÀgÀ»vÀ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉzÀÄ PÉÆArzÉ.

GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ
F WÀlPÀªÀ£ÀÄß C¨sÀå¹¹zÀ £ÀAvÀgÀ
• ¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ CxÀðªÀ£ÀÄß
CxÉÊð¹PÉƼÀî®Ä,
• ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Ä AqÀ ® zÀ ªÀ i Á°£À å ªÀ £ À Ä ß
ªÁåSÁ夸À ® Ä eÁUÀ w PÀ vÁ¥À ª À i Á£À ,
ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄè ªÀļÉUÉ
PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀnÖ ªÀiÁqÀ®Ä,
• NgÉhÆÃ£ï ¥Àzg À z À À QëÃt¸ÄÀ «PÉUÉ PÁgÀtUÀ¼ÄÀ
ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß UÀÄgÀÄw¸À®Ä,
• d® ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ PÁgÀtUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄ®Ä.
PÀ Ä rAiÀ Ä ÄªÀ ¤ÃjUÉ ¸À A §A¢ü ¹ zÀ A vÉ
ªÀiÁ£ÀzÀAqÀªÀ£ÀÄß w½AiÀÄ®Ä,
• ªÀÄtÂ£Ú À ªÀiÁ°£ÀåPÌÉ PÁgÀtUÀ¼£ À ÄÀ ß «ªÀj¸À®Ä.
• ¥À j ¸À g À ªÀ i Á°£À å ¤AiÀ Ä AvÀ æ t PÁÌV
C¼À ª À r ¹PÉ Æ ¼À î ® Ä PÀ æ ª À Ä UÀ ¼ À £ À Ä ß ªÀ Ä vÀ Ä Û
¸À®ºÉUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃqÀ®Ä,
• zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ° ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À
±Á¸ÀÛçzÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæ±ÀA²¸À®Ä,
¤ÃªÀÅ ¸ÀªÀÄxÀðgÁUÀÄ«j,
£ÀªÀÄäzÀÄ CtÄ gÁPÀë¸À ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊwPÀ ²±ÀĪÁVgÀĪÀ dUÀvÁÛVzÉ.
¥Àj¸ÀgÀzÀ §UÉÎ ¤ÃªÀÅ FUÁUÀ¯Éà »A¢£À vÀgÀUÀwUÀ¼À°è CzsÀåAiÀÄ£À
ªÀiÁr¢ÝÃj. £ÀªÄÀ ä ¸ÀÄvÀÛªÄÀ ÄvÀÛ®Æ PÀAqÀħgÀĪÀ ¸ÁªÀiÁfPÀ, DyðPÀ, eÉÊ«PÀ,
¨sËwPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ CA±ÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ DAvÀjPÀ ¸ÀA§AzsÀªÀ£ÀÄß
PÀÄjvÀÄ «ªÀj¸ÀĪÀÅzÉà ¥Àj¸ÀgÀ CzsÀåAiÀÄ£ÀªÁVzÉ. F WÀlPÀ ¥Àj¸ÀgÀ
gÁ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ §UÉÎ ºÉZÀÄÑ ¨É¼ÀPÀÄ ZÉ®ÄèvÀÛzÉ. ¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀÅ
¥Àj¸ÀgÀzÀ°ègÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼À GUÀªÀÄ, ZÀ®£É (¸ÁUÁtÂPÉ),
¥ÀæwQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ, ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß «ªÀj¸ÀÄvÀÛzÉ.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ §UÉÎ PÉ®ªÀÅ ªÀÄÄRå CA±ÀUÀ¼À£ÀÄß £ÁªÀÅ E°è
ZÀað¸ÉÆÃt.
14.1 ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£Àå
¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀÅ £ÀªÀÄä ¸ÀÄvÀÛªÀÄÄvÀÛ®Æ PÀAqÀħgÀĪÀ ¸À¸Àå, ¥ÁætÂUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄ£ÀÄPÀÄ®zÀ ªÉÄÃ¯É C£À¥ÉÃPÀëtÂÃAiÀÄ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ
ºÁ¤PÁgÀPÀ ¥Àæ¨sÁªÀªÀ£ÀÄß ©ÃgÀĪÀ. ¥ÀjuÁªÀĪÁVzÉ AiÀiÁªÀ ªÀ¸ÀÄÛªÉÇAzÀÄ
ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ .PÁgÀtªÁVzÉAiÉÆÃ, CzÀ£ÀÄß ªÀiÁ°£ÀåPÀªÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ.
ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ WÀ£À, zÀæªÀ CxÀªÁ C¤® ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁVzÀÄÝ, C¥ÁgÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¸Áé¨sÁ«PÀªÁV ®¨sÀå«zÀÄÝ, ªÀiÁ£ÀªÀ£À ZÀlĪÀnPÉUÀ½AzÀ
GvÁࢸÀ®àqÀĪÀ CxÀªÁ £ÉʸÀVðPÀªÁV GAmÁUÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁVªÉ.
ªÀiÁ£ÀªÀ¤UÉ DºÁgÀQÌAvÀ ¸ÀgÁ¸Àj ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 12 jAzÀ 15 ¥ÀlÄÖ C¢üPÀªÁV
ªÁAiÀÄÄ«£À ¥Àª æ iÀ ÁtªÀÅ ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛz,É ¤ªÀÄVzÀÄ w½¢zÉAiÉÄ?. DzÀÄzÀjAzÀ
ªÁAiÀÄÄ«£À°ègÀĪÀ Cw PÀ¤µÀ× ¥ÀæªÀiÁtzÀÀ ªÀiÁ°£ÀåUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀzÀ°è CµÉÖÃ
¥ÀæªÀiÁtzÀ°ègÀĪÀ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ½UÉ ºÉÆð¹zÀgÉ CzÀÄ eÁ¹Û J¤¸ÀÄvÀÛzÉ.
ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ «WÀl£É ºÉÆAzÀ§ºÀÄzÀÄ, PÀvÀÛj¸À®àlÖ vÀgÀPÁj vÁådåUÀ¼ÀÄ
¸Áé¨sÁ«PÀªÁVAiÉÄà wêÀæªÁV «WÀl£ÉUÉ M¼À¥ÀqÀ§ºÀÄzÀÄ. ªÀÄvÉÆÛAzÉqÉ,
ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ §ºÀ¼À ¤zsÁ£ÀªÁV «WÀl£ÉºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ CxÀªÁ ºÀ®ªÁgÀÄ
zÀ±ÀPÀUÀ¼À PÁ® AiÀiÁªÀÅzÉà §zÀ¯ÁªÀuÉAiÀiÁUÀzÉ ¥Àj¸ÀgÀzÀ°è ºÁUÉAiÉÄÃ
G½AiÀÄÄvÀÛªÉ.
426
GzÁºÀgÀuÉUÉ: qÉÊPÉÆèÃgÉÆÃ-qÉʦüãÉʯï - mÉæöÊPÉÆèÃgÉÆÃ
FxÉãï (DDT), ¥Áè¹ÖPï, ¥Áè¹ÖPï ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, ¨sÁgÀ
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ, ºÀ®ªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ, CtÄvÁådå EvÁå¢
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß MªÉÄä ¥Àj¸ÀgÀPÉÌ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁzÀgÉ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆÃUÀ¯Ár¸ÀĪÀÅzÀÄ PÀµÀÖ ¸ÁzsÀå. EAvÀºÀ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ
£ÉʸÀVðPÀªÁzÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ½AzÀ «WÀl£É ºÉÆAzÀ¯ÁgÀªÀÅ
ªÀÄvÀÄÛ fêÀgÁ²UÀ¼À ªÉÄÃ¯É ºÁ¤PÁgÀPÀ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄßAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£Àå ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è, ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ
MAzÀÄ ªÀÄÆ®¢AzÀ GUÀªÀÄUÉÆAqÀÄ, ªÁAiÀÄÄ CxÀªÁ
¤Ãj¤AzÀ ¸ÁUÁt P É U É Æ AqÀ Ä CxÀ ª Á ªÀ i Á£À ª À ¤ AzÀ
ªÀÄtÂÚ£À°è ¸ÉÃjPÉƼÀÄîvÀÛªÉ.
14.2 ªÁAiÀÄÄ ªÀÄAqÀ®zÀ ªÀiÁ°£Àå;
¨sÀÆ«ÄAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀÄvÀÄÛªÀgÉ¢gÀĪÀ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®ªÀÅ J¯Áè
JvÀÛgÀzÀ°èAiÀÄÆ KPÀjÃwAiÀÄ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢®è.
EªÀÅUÀ¼ÀÄ KPÀPÉÃA¢ævÀ ªÁAiÀÄÄUÀ¼À ¥ÀzÀgÀUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ
¥ÀæzÉñÀUÀ¼ÁVªÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ¥ÀzÀgÀªÀÅ «©ü£Àß
¸ÁAzÀævɬÄAzÀ PÀÆrzÉ. ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ vÀ¼À¥ÀzÀgÀªÀÅ
ªÀ i Á£À ª À fëAiÀ Ä eÉ Æ vÉ U É EvÀ g É fêÀ g Á²UÀ ¼ À £ À Ä ß
ºÉÆA¢gÀĪÀ (mÉ¥ æ Æ É Ã¹àöäAiÀÄgï) ¥ÀjªÀvðÀ £À ªÀÄAqÀ®ªÁVzÉ.
EzÀÄ ¸ÀªÀÄÄzÀæ ªÀÄlÖ¢AzÀ 10 Q.«ÄÃ. JvÀÛgÀzÀªÀgÉUÀÆ
«¸ÀÛj¹zÉ. ¥ÀjªÀvÀð£À ªÀÄAqÀ®zÀ ªÉÄïÁãUÀzÀ°è ¸ÀªÀÄÄzÀæ
ªÀÄlÖ¢AzÀ 10 jAzÀ 50 Q.«ÄÃ.UÀ¼ÀµÀÄÖ JvÀÛgÀzÀ°è ¸ÀªÉÆõÀÚ
ªÀÄAqÀ® (mÉæ¥ÉÆùàöäAiÀÄgï) ¥ÀzÀgÀªÀÅ ºÀ©âzÉ. ¥ÀjªÀvÀð£À
ªÀÄAqÀ®ªÀÅ §zÀ¯ÁªÀuÉUÉ M¼À¥ÀqÀĪÀ ¥ÀzÀgÀªÁVzÀÄÝ,
zsÀƽ¤AzÀ PÀÆrzÀ ªÁAiÀÄÄ, C¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤ÃgÁ«
ªÀÄvÀÄÛ ªÉÆÃqÀUÀ½AzÀ PÀÆrzÉ. ¥À槮ªÁzÀ ªÁAiÀÄÄZÀ®£É
ªÀÄvÀÄÛ ªÉÆÃqÀ ¤ªÀiÁðtªÀ£ÄÀ ß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥Àz æ ÃÉ ±À EzÁVzÉ.
E£ÉÆßAzÉqÉ, ¸ÀªÉÆõÀÚªÀÄAqÀ®ªÀÅ qÉÊ £ÉÊmÉÆæÃd£ï, qÉÊ
DQìd£ï, NgÉhÆÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤ÃgÁ«AiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÉ.
ªÁAiÀÄĪÀÄ AqÀ®zÀ ªÀi Á°£Àå ªÀ£ÀÄ ß ¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV
¥À j ªÀ v À ð £À ªÀ Ä AqÀ ® ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸À ª É Æ ÃµÀ Ú ªÀ Ä AqÀ ® zÀ
ªÀiÁ°£ÀåªÉAzÀÄ CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁqÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀªÉÆõÀÚ
ªÀÄAqÀ®zÀ°ègÀĪÀ NeÉÆãï C¤®ªÀÅ ±ÉÃPÀqÀ 99.5 gÀµÀÄÖ
¥ÀæªÀiÁtzÀ ¸ÀÆAiÀÄð£À C¥ÁAiÀÄPÁjAiÀiÁzÀ £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ
«QgÀtUÀ¼ÀÄ ¨sÀÆ«ÄUÉ vÀ®Ä¥ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀqÉUÀnÖ ¥ÀÈyéAiÀÄ
ªÉÄð£À ªÀiÁ£ÀªÀ ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÉ ¥ÁætÂUÀ¼À£ÀÄß D «QgÀtUÀ¼À
C¥ÁAiÀÄ¢AzÀ gÀQë¸ÀÄvÀÛzÉ.
14.2.1 ¥ÀjªÀvÀð£À ªÀÄAqÀ®zÀ ªÀiÁ°£Àå :
¥À j ªÀ v À ð £À ªÀ Ä AqÀ ® zÀ ªÀ i Á°£À å ªÀ Å ªÁAiÀ Ä Ä«£À ° £À
C£À¥ÉÃQëvÀ WÀ£À CxÀªÁ C¤® PÀtUÀ½AzÀ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
¥ÀjªÀvÀð£À ªÀÄAqÀ®zÀ°è ªÀÄÄRåªÁV F PɼÀPÀAqÀ C¤®
ªÀÄvÀÄÛ PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛªÉ.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
1. C¤®gÀÆ¥ÀzÀ ªÁAiÀÄÄ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ: CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ
UÀAzsÀPÀ, ¸ÁgÀd£ÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®zÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ,
d£Àd£ÀPz À À ¸À¯áÉ öÊqï, ºÉÊqÉÆÃæ PÁ§ð£ïUÀ¼ÄÀ , NgÉhÆãï
ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄwÛvÀgÀ GvÀ̵ÀðtPÁgÀUÀ¼ÀÄ.
2. PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ: CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ zsÀƼÀÄ,
ªÀÄAdÄ, zsÀƪÀÄ, ºÉÆUÉ R¨ÁµÀà (smoke) EvÁå¢.
1. C¤®gÀÆ¥ÀzÀ ªÁAiÀÄĪÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ
(a) UÀAzsÀPÀzÀ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ : UÀAzsÀPÁA±ÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ
¥À¼ÉAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß Gj¹zÁUÀ UÀAzsÀPÀzÀ DPÉìöÊqï
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÉZÁÑV PÀAqÀħgÀĪÀ ¥Àæ¨sÉÃzÀªÁzÀ
UÀAzsÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï MAzÀÄ C¤®ªÁVzÀÄÝ, ¥ÁætÂUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ ¸À¸ÀåUÀ¼ÉgÀqÀPÀÆÌ «µÀPÁjAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ. PÀrªÉÄ
¥ÀæªÀiÁtzÀ UÀAzsÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï PÉÃA¢æÃPÀgÀtUÉÆArzÀÝgÀÆ
¸À º À , CzÀ Ä ªÀ i Á£À ª À G¹gÁlzÀ vÉ Æ AzÀ g É U À ¼ ÁzÀ
C¸À Û ª À i Á, zÀ ª À Ä Ää ªÀ Ä ÄAvÁzÀ ±Áé ¸ À P É Æ Ã±À ¸À A §A¢ü
PÁ¬Ä¯ÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉAiÉÄAzÀÄ ªÀgÀ¢AiÀiÁVzÉ. UÀAzsÀPÀzÀ
qÉÊDPÉìöÊqï, PÀtÂÚ£À £ÀªÉ, PÀtÂÚÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀtÄÚ PÉA¥ÁUÀÄ«PÉUÉ
PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛz.É UÀAzsPÀ z À À qÉÊDPÉìöÊqï£À C¢üPÀ PÉÃA¢æÃPÀgt
À
¥ÀjuÁªÀĪÁV ¸À¸ÀåUÀ¼À°è£À ºÀÆzÀ¼ÀUÀ¼ÀÄ vÀªÀÄä ¹ÜgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß
PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀÄ GzÀÄgÀÄvÀÛªÉ. ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ«®èzÀ UÀAzsÀPÀzÀ
DPÉìöÊqï£À GvÀ̵ÀðuÁQæAiÉÄAiÀÄÄ §ºÀ¼À ¤zsÁ£ÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ.
DzÀgÉ ªÀiÁ°£ÀåUÉÆArgÀĪÀ ªÁAiÀÄÄ«£À°è PÀAqÀħgÀĪÀ
PÀtgÀƦ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, UÀAzsÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqïzÀ GvÀ̵ÀðuÁ
QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ªÉÃUÀªÀ¢üð¹ UÀAzsÀPÀzÀ mÉæöÊDPÉìöÊqï DV
¥ÀjªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ.
2SO2 (g) +O2 (g) → 2SO3(g)
F QæAiÉÄAiÀÄ ªÉÃUÀªÀÅ NgÉhÆÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ d®d£ÀPÀzÀ
¥ÉgÁPÉìöÊqïUÀ½AzÀ®Æ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ.
SO2 (g) +O3 (g) → SO3(g) + O2 (g)
SO2(g) + H2O2(l) → H2SO4(aq)
(b) ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ: qÉÊ£ÉÊmÉÆæÃd£ï ªÀÄvÀÄÛ qÉÊ
DQìd£ïUÀ¼ÄÀ ªÁAiÀÄÄ«£À ªÀÄÄRåªÁzÀ ¸ÀAAiÉÆÃd£ÉU¼ À ÁVªÉ.
F C¤®UÀ¼ÀÄ ¸ÁzsÁgÀt GµÁÚA±ÀzÀ°è MAzÀPÉÆÌAzÀÄ
¥ÀæwQæ¬Ä¸À¯ÁgÀªÀÅ. Cw JvÀÛgÀzÀ°è «ÄAZÀÄ ¸ÀA¨sÀ«¹zÁUÀ
CªÀÅ MUÀÆÎr ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ DPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀȶָÀÄvÀÛªÉ.
¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï, NO2, GvÀ̵Àðt QæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀlÄÖ
£ÉÊmÉæÃmï CAiÀiÁ£ï GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. £ÉÊmÉæÃmï CAiÀiÁ£ï
ªÀļÉUÁ®zÀ°è ªÀÄtÂÚUÉ ¸ÉÃgÀ®àlÄÖ, C°è UÉƧâgÀªÁV
G¥ÀAiÉÆÃUÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. ªÁºÀ£ÀzÀ EAf£ïUÀ¼À°è, (C¢üPÀ
GµÁÚA±ÀzÀ°è) AiÀiÁªÁUÀ ¥À¼ÉÃAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ
GjAiÀ Ä ÄvÀ Û ª É A iÉ Æ Ã DUÀ , qÉ Ê £É Ê mÉ Æ æ à d£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û
qÉÊDQìd£ïUÀ¼ÉgÀqÀÆ MlÄÖ ¸ÉÃj C¥ÁgÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
£ÉÊnæPï DPÉìöÊqï NO ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ï DPÉìöÊqï NO2UÀ¼À
GvÁàzÀ£É F PɼÀPÀAqÀAvÉ DUÀÄvÀÛzÉ.
N2 (g) + O2 (g)= 
1483K
→ 2NO(g)
NO DQìd£ï£ÉÆqÀ£É vÀPÀët ªÀwð¹ NO2 C£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
2NO (g) + O2 (g) → 2NO2 (g)
¸ÀªÆ
É ÃµÀÚ ªÀÄAqÀ®zÀ°g
è ÄÀ ªÀ NgÉhÆãï£ÉÆA¢UÉ £ÉÊnæPï
DPÉìöÊqï ¥ÀæwQæ¬Ä¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï£À
GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ ªÉÃUÀ C¢üPÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ.
NO (g) + O3 (g) → NO2 (g) + O2 (g)
¸ÀAZÁgÀ zÀlÖuÉ ªÀÄvÀÄÛ EPÀÌmÁÖzÀ ¸ÀܼU À ¼
À °À è PÀAqÀħgÀĪÀ
vÀÄjPÉ vÀg§ À ºÀÄzÁzÀ PÉA¥ÀÄ §tÚzÀ w½ ªÀÄAdÄ ¸ÁgÀd£ÀPz
DPÉöì ÊqïUÀ¼À ¥ÀjuÁªÀĪɣßÀ §ºÀÄzÀÄ. ¸ÁgÀd£ÀPz À À qÉÊDPÉöì Êqï,
NO2, £À C¢üPÀ ¸ÁjÃPÀgÀtªÀÅ ¸À¸ÀåUÀ¼À J¯ÉUÀ¼À£ÀÄß £Á±À
ªÀiÁqÀĪÀÅzÀ®èzÉÃ, zÀÄåw¸ÀA±ÉèõÀuÁ QæAiÉÄAiÀÄ ªÉÃUÀªÀ£ÀÄß
PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï ±Áé¸ÀPÉÆñÀzÀ
vÀÄjPÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉAiÀÄ®èzÉÃ, ªÀÄPÀ̼À°è wêÀæªÁzÀ
G¹gÁl ¸ÀA§A¢ü PÁ¬Ä¯ÉUÀ½UÉ PÁgÀtªÁVzÉ. EzÀÄ
eÉÊ«PÀ CAUÁA±ÀU½ À UÀÆ ¸ÀºÀ «µÀPÁjAiÀiÁVzÀÄÝ, ¸ÁgÀd£ÀPÀ
qÉÊDPÉìöÊqï ««zsÀ §mÉÖUÀ¼À £ÁgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀUÀ½UÉ
C¥ÁAiÀÄPÁjAiÀiÁzÀzÀÄÝ.
(c) ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ: ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ d®d£ÀPÀ
ªÀÄvÀÄÛ EAUÁ®UÀ¼ÉgÀqÀ£ÀÄß ªÀiÁvÀæ M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛzÉ,
CªÀÅ ªÁºÀ£ÀUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ EAzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ C¥ÀÆtðªÁV
GjzÁUÀ ¤ªÀiÁðtUÉƼÀÄîvÀÛªÉ. ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
PÁå£ÀìgïUÀ¼A À vÀºÀ PÁ¬Ä¯ÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉ. EªÀÅ ¸À¸ÀåUÀ½UÀÆ
C¥ÁAiÀÄPÁjAiÀiÁVzÀÄÝ, ¸À¸ÀåUÀ¼À°è C¢üPÀ ªÀAiÀĹì£À ®PÀët,
CAUÁA±ÀUÀ¼À «WÀl£ÉUÉ ªÀÄvÀÄÛ J¯ÉUÀ¼ÀÄ, ºÀÆUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
zÀ¼ÀUÀ¼À GzÀÄgÀÄ«PÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉ.
(d) EAUÁ®zÀ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ:
(i) EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÉÆPÉìöÊqï (CO): EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÉÆPÉöì Êqï
MAzÀÄ ¥Àª æ ÄÀ ÄR ºÁUÀÆ wêÀª æ ÁzÀ ªÁAiÀÄĪÀiÁ°£ÀåPª À ÁVzÉ.
CzÀ Ä §tÚ g À » vÀ ª À Ç ºÁUÀ Æ ªÁ¸À £ É gÀ » vÀ ª ÁzÀ
C¤®ªÁVzÀÄÝ, CAUÀU¼ À ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ CAUÁA±ÀU½ À UÉ vÀ®Ä¦¸ÀĪÀ
DªÀÄd è £ÀPz À À ¥Àª
æ iÀ ÁtªÀ£ÄÀ ß CzÀÄ vÀqU É l
À ÄÖªÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÄÀ ß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ, EzÀÄ fëUÀ½UÉ Cw «µÀAiÀÄÄPÀª
C¥ÀÆtðªÁV GjAiÀħ®è EAUÁ®zÀ, ¥ÀjuÁªÀÄ¢AzÀ
EzÀ Ä GvÀ à w Û A iÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . EAUÁ®zÀ ªÀ i Á£É Æ PÉ ì ö Êqï,
ªÀÄÄRåªÁV ªÁvÁªÀgÀt ªÁºÀ£ÀUÀ¼ÀÄ ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ
ºÉÆUɬÄAzÀÀ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÉÆPÉìöÊqï
GUÀªÀÄPÉÌ EvÀgÀ ªÀÄÆ®UÀ¼ÉAzÀgÉ PÀ°èzÀÝ®Ä, GgÀĪÀ®Ä,
¥ÉmÉÆæÃ¯ï ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À C¥ÀÆtðªÁV GjAiÀÄĪÀ
QæAiÉÄUÀ¼ÁVªÉ. ¥Àæ¥ÀAZÀzÁzÀåAvÀ EwÛÃZÉUÉ ªÁºÀ£ÀUÀ¼À
¸À A SÉ å AiÀ Ä Ä C¥À j «ÄvÀ ª ÁV ºÉ Z ÁÑ U À Ä wÛ z É . ºÀ ® ªÁgÀ Ä
427
ªÁºÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjAiÀiÁV ¤ªÀðºÀuÉ ªÀiÁqÀÄwÛ®è ªÀÄvÀÄÛ
PÉ®ªÀÅ ªÀiÁ°£Àå ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ G¥ÀPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁPÀµÀÄÖ
¥Àªæ iÀ ÁtzÀ°è ºÉÆA¢®èzÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV CªÀÅUÀ¼ÄÀ C¥ÁgÀ
¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÁPÉöì Êqï ªÀÄwÛvg À À ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀ
C¤®UÀ¼£ À ÄÀ ß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄwÛª.É EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÁPÉöì Êqï
KPÉ «µÀAiÀÄPÁjAiÉÄAzÀÄ ¤ªÀÄUÉ w½¢zÉAiÉÄÃ? CzÀÄ
»ªÉÆÃUÉÆèç£ï£À£ÀÄß PÁ¨ÁðQì »ªÉÆÃUÉÆèé£ï£À£ÁßV
¥ÀjªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ DQ컪ÉÆÃUÉÆèé£ï ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛQÌAvÀ
¸ÀĪÀiÁgÀÄ 300 ¥ÀlÄÖ ¹ÜgÀªÁVzÉ. gÀPÀÛzÀ°è AiÀiÁªÁUÀ
PÁ¨ÁðQì »ªÉÆÃUÉÆèé£ï£À ¸ÁgÀvÉAiÀÄÄ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ ±ÉÃPÀqÀ
3-4 ¥Àæw±ÀvÀ vÀ®Ä¥ÀÄvÀÛzÉAiÉÆÃ, DUÀ gÀPÀÛzÀ DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß
À À ¸ÁV¸ÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåð UÀªÀÄ£ÁºÀðªÁV PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
F jÃwAiÀÄ DªÀÄd è £ÀPz À À PÉÆgÀvA É iÀÄÄ vÀ¯£É Æ É ÃªÀÅ, zÀħð®
zÀȶÖ, ºÉzÀjPÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÀÈzÀAiÀÄ ¸ÀA§A¢ü PÁ¬Ä¯ÉUÀ½UÉ
PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛz.É F PÁgÀt¢AzÀ¯ÃÉ d£Àg£ À ÄÀ ß zsÆÀ ªÀÄ¥Á£À
ZÀlPÉÌ M¼ÀUÁUÀAzÀvÉ w¼ÀĪÀ½PÉ ¤ÃqÀ¯ÁUÀÄwÛz.É zsÆ À ªÀÄ¥Á£À
ZÀlªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ UÀ©üðt ªÀÄ»¼ÉAiÀÄ gÀPÀÛzÀ°è
EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï£À ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ ºÉZÀѼÀªÁUÀĪÀ
PÁgÀt, CªÀg° À è CªÀ¢ü ¥ÀƪÀð, DVAzÁUÉÎ UÀ¨ð Às ¥ÁvÀU¼À ÄÀ
ªÀÄvÀÄÛ CAUÀ«PÀ® ªÀÄPÀ̼À d£À£ÀPÀÆÌ PÁgÀtªÁVzÉ.
(ii) PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqï (CO2) : G¹gÁl¢AzÀ, ±ÀQÛUÁV
Gj¸ÀĪÀzÀjAzÀ ¥À¼ÉAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ
¹ªÉÄAmï GvÁࢸÀĪÀ ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è PÀgÀUÀ®àqÀĪÀ ¸ÀÄtÚzÀ
PÀ®ÄèUÀ½AzÁV EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ
©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . eÁé ¯ ÁªÀ Ä ÄT ¸É Æ à à n¸À Ä ªÀ
¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°èAiÀÄÆ ¸ÀºÀ EzÀÄ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉöì Êqï C¤®ªÀÅ ¥ÀjªÀvð À £À ªÀÄAqÀ®PÉÌ ªÀiÁvÀæ
¹Ã«ÄvÀªÁVzÉ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV EzÀÄ ªÁAiÀÄÄAqÀ®zÀ°è
±ÉÃPÀqÀ 0.03 gÀµÀÄÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°èzÉ. ¥À¼ÉAiÀÄĽPÉ EAzsÀ£ÀUÀ¼À
G¥ÀAiÉÆÃUÀ ºÉZÁÑUÀÄwÛgÀĪÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV, C¥ÁgÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ
©qÀÄUÀqA É iÀiÁUÀÄwÛz.É ªÁAiÀÄÄ«£À°è «Äw«ÄÃjzÀ EAUÁ®zÀ
qÉÊ DPÉöì Êqï C£ÀÄß ºÀ¹gÀÄ ¸À¸åÀ U¼ À ÄÀ ªÀiÁvÀæ ºÉÆÃUÀ¯Ár¸ÀÄvÀz Û É
ªÀÄvÀÄÛ EzÀÄ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°ègÀĪÀ EAUÁ®zÀ qÉÊ
DPÉìöÊqï£À ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß PÀgÁgÀĪÀPÁÌV ¤ªÀðºÀuÉ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
ºÀ ¹ gÀ Ä ¸À ¸ À å UÀ ¼ À zÀ Ä åw¸À A ±É è à µÀ u ÁQæ A iÉ Ä UÉ EAUÁ®zÀ
Û ÁVzÉ.
qÉÊDPÉìöÊqï CªÀ±ÀåPÀ ºÁUÀÆ CªÀÅ ¥ÀÄ£ÀB DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß
©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ, ¸ÀÆPÀëöäªÁzÀ ¸ÀªÀÄvÉÆî£ÀªÀÅ
¤ªÀðºÀuÉAiÀiÁUÀÄwÛzÉ. ¤ªÀÄUÉ w½¢gÀĪÀAvÉ, CgÀtå£Á±À
ªÀÄvÀÄÛ ¥À¼AÉ iÀÄĽPÁ EAzs£ À ª
À £
À ÄÀ ß Gj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ EAUÁ®zÀ
qÉÊDPÉìöÊqï ªÀÄlÖªÀÅ C¢üPÀUÉÆAqÀÄ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ
¸ÀªÄÀ vÉÆî£ÀPÌÉ ¨sA À UÀ vÀA¢zÉ. ªÁAiÀÄÄ«£À°è ºÉZÁÑUÄÀ wÛgÄÀ ªÀ
EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï£À ¥ÀæªÀiÁt¢AzÀ ªÀÄÄRåªÁV
eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁVzÉ.
428
eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªiÀ Á£À ªÀÄvÀÄÛ ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄ: ¨sÆ À «ÄAiÀÄ£ÀÄß
vÀ®Ä¥ÀĪÀ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ ±ÉÃ.75gÀµÀÄÖ ¸ËgÀ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ
ªÉÄîàzÀgÀªÀÅ »ÃjPÉƼÀÄîªÀÅzÀjAzÀ, CzÀgÀ GµÁÚA±ÀªÀÅ
ºÉ Z ÁÑ U À Ä vÀ Û z É . E£À Ä ß½zÀ ±ÁRªÀ Å ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Ä AqÀ ® PÉ Ì
»AwgÀÄUÀÄvÀÛzÉ. ±ÁRzÀ C®à¥ÀæªÀiÁtªÀÅ EAUÁ®zÀ qÉÊ
DPÉöì Êqï, «ÄÃxÉãï, NgÉhÆãï, PÉÆÃè gÉÆÃ¥sÆ É Ãè gÉÆà PÁ§ð£ï
«Ä±ÀætUÀ¼ÀÄ (CFCs) ªÀÄvÀÄÛ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°ègÀĪÀ
¤ÃgÁ«UÀ ½ AzÀ »r¢lÄÖ P É Æ ¼À î ® à q À Ä vÀ Û z É . »ÃUÁV
CªÀÅUÀ¼É®èªÀÇ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ ±ÁRªÀ£ÀÄß ºÉaѸÀÄvÀÛªÉ.
EzÀÄ eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁVzÉ.
£ÀªÀÄUÉ®è UÉÆwÛgÀĪÀAvÉ ²ÃvÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼À°è
ºÀƪÀÅUÀ¼ÀÄ, vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÀtÄÚUÀ¼À£ÀÄß ºÀ¹gÀÄ
ªÀÄ£É JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄ®àqÀĪÀ, UÁf¤AzÀ DªÀÈvÀÛUÉÆArgÀĪÀ
¥ÀæzÉñÀUÀ¼À°è ¨É¼ÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ªÀiÁ£ÀªÀgÁzÀ £ÁªÀÅUÀ¼ÀÄ
PÀÆqÀ ºÀ¹gÀĪÀÄ£ÉAiÀÄ°è fë¸ÀÄwÛzÉÝÃªÉ JAzÀÄ
¤ªÀÄUÉ UÉÆwÛzÉAiÉÄ? DzÁUÀÆå, £ÁªÀÅ UÁf¤AzÀ
DªÀÈvÀÛUÉÆAqÀ ¥ÀæzÉñÀzÀ°è EgÀzÉà EgÀ§ºÀÄzÀÄ DzÀgÉ
£ÁªÀÅ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®ªÉA§ C¤®zÀ ºÉÆ¢PÉAiÀÄ£ÀÄß
ºÉÆA¢zÀÄÝ, ±ÀvÀªÀiÁ£ÀUÀ½AzÀ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄð£À
GµÁÚA±ÀªÀÅ ¹ÜgÀªÁVzÉ. DzÀgÉ CzÀÄ FUÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÉ
M¼À¥ÀqÀÄwÛzÉAiÀiÁzÀgÀÆ §ºÀ¼À ªÀÄAzÀUÀwAiÀÄ°èzÉ. ºÀ¹gÀÄ
ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è PÀAqÀħgÀĪÀ UÁdÄ, ¸ÀÆAiÀÄð£À ±ÁRªÀ£ÀÄß
M¼À¨sÁUÀzÀ°è »r¢lÄÖPÉÆAqÀgÉ, ªÁAiÀÄÄ ªÀÄAqÀ®ªÀÅ
¨sÀÆ ªÉÄîàzÀgÀzÀ ¸À«ÄÃ¥ÀzÀ°è£À ¸ÀÆAiÀÄð£À ±ÁRªÀ£ÀÄß
»rzÀÄlÄÖPÉƼÀÄîªÀÅzÀgÀ eÉÆvÉUÉ CzÀ£ÀÄß ¨ÉZÀÑVnÖzÉ.
EzÀ£Éßà `¸Áé¨sÁ«PÀ ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀĪÉAzÀÄ
PÀgÉAiÀÄÄvÉÛêÉ. KPÉAzÀgÉ CzÀÄ GµÁÚA±ÀªÀ£ÀÄß ¤ªÀðºÀuÉ
ªÀiÁqÀĪÀÅzÀgÀ eÉÆvÉUÉ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ fëUÀ¼À fêÀ£ÀPÉÌ
¸ÀÆPÀÛ ¸À¤ßªÉñÀªÀ£ÀÄß MzÀV¹PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. ºÀ¹gÀĪÀÄ£É
¥ÀjuÁªÀÄzÀ°è ¥ÁgÀzÀ±ÀðPÀªÁzÀ UÁf£À ªÀÄÆ®PÀ
UÉÆÃZÀgÀ ¸ÀÆAiÀÄð£À QgÀtUÀ¼ÀÄ ºÁzÀĺÉÆÃV ªÀÄtÄÚ
ªÀÄvÀÄÛ ¸À¸Àå ¸ÀAPÀÄ®UÀ¼À ±ÁRªÀ£ÀÄß ºÉaѸÀÄvÀÛzÉ. ©¹AiÀiÁzÀ
ªÀÄtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ ¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ vÀ«ÄäAzÀ CªÀPÉA¥ÀÄQgÀtUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄvÀÛªÉ. UÁdÄ F CªÀPÉA¥ÀÄ QgÀtUÀ½UÉ
C¥ÁgÀz± À ð
À PÀªÁV ªÀwð¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ F QgÀtUÀ¼£ À ÄÀ ß CzÀÄ
¨sÁUÀ±ÀB »ÃjPÉÆAqÀÄ ¥Àæw¥sÀ°¸ÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÀiÁ«zsÁ£ÀªÀÅ
¸ËgÀAiÀÄð£À±ÀQÛAiÀÄÄ ºÀ¹gÀĪÀÄ£ÉAiÀÄ°è G½AiÀÄĪÀAvÉ
ªÀiÁqÀÄvÀz ÀÛ .É EzÉà jÃwAiÀÄ°è EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉöì Êqï PÀtUÀ¼ÄÀ
¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀQUÉ ¥ÁgÀzÀ±ÀðPÀªÁV ªÀwð¸ÀĪÀzÀjAzÀ
CzÀgÉ ±ÁRPÉÌ ¥ÁgÀzÀ±ÀðPÀªÁzÀÄzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ
±ÁRªÀ£ÀÄß »r¢lÄÖPÉƼÀÄîvÀÛªÉ. EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï£À
±ÉÃPÀqÁ 0.03gÀ C®à ¥Àª æ iÀ ÁtzÀ C£ÀÄ¥ÁvÀª£ À Æ
À ß zÁnzÀg,É
¸Áé¨sÁ«PÀ ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄzÀ ¸ÀªÀÄvÉÆî£ÀPÉÌ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
zsÀPÉÌ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï eÁUÀwPÀ-
vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀPÉÌ ªÀÄÄRåªÁzÀ PÁgÀtªÁVzÉ. EAUÁ®zÀ
qÉÊDPÉìöÊqï C®èzÉ, EvÀgÉ C¤®UÀ¼ÁzÀ «ÄÃxÉãï,
¤ÃgÁ«, £ÉÊlæ¸ï DPÉìöÊqï, PÉÆèÃgÉÆÃ¥sÉÆèÃgÉÆà PÁ§ð£ï
ªÀÄvÀÄÛ NgÉhÆãïUÀ¼ÀÄ EvÀgÉ ºÀ¹gÀĪÀÄ£É C¤®UÀ¼ÁVªÉ.
¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ GjzÁUÀ, DªÀÄèd£ÀPÀgÀ»vÀªÁV «WÀl£ÉAiÉÆ
CxÀªÁ PÉƼÉAiÀÄ®àmÁÖUÀ ¸Áé¨sÁ«PÀªÁV «ÄÃxÉãï
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. ¨sÀvÀÛzÀUÀzÉÝUÀ½AzÀ, PÀ°èzÀÝ®Äè UÀtÂUÀ½AzÀ,
PÀ¸ª À ÅÀ CzÀ£ÄÀ ß ¸ÀÄjzÀ ¸Àܼz À °
À è PÉƼÉvÁUÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥À¼A É iÀÄĽPÁ
EAzsÀ£ÀUÀ½AzÁV C¥ÁgÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ «ÄÃxÉãï C¤®ªÀÅ
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. PÉÆèÃgÉÆÃ¥sÉÆèÃgÉÆà PÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ
ºÀªÁ¤AiÀÄAvÀæPÀ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ ªÀiÁ£ÀªÀ
¤«ÄðvÀ PÉÊUÁjPÁ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ. EzÀÄ NgÉhÆãï
¥ÀzÀgÀªÀ£ÀÄß ºÁ¼ÀÄ ªÀiÁqÀÄwÛzÉ. (¨sÁUÀ - 14.2.2) £ÉÊlæ¸ï
DPÉìöÊqï ¥Àj¸ÀgÀzÀ°è ¸Áé¨sÁ«PÀªÁV GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
EwÛÃa£À ªÀµÀðUÀ¼À°è gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÉƧâgÀzÀ §¼ÀPÉ ªÀÄvÀÄÛ
¥À¼ÉAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉZÁÑV Gj¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ
EzÀgÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ UÀt¤ÃAiÀĪÁV ºÉZÀѼÀªÁVzÉ. EzÉÃ
jÃwAiÀÄ ¥Àj¹ÜwAiÀÄÄ ªÀÄÄAzÀÄj¢zÉÝà DzÀgÉ, ¸ÀgÁ¸Àj
eÁUÀwPÀ GµÁÚA±ÀªÀÅ ºÉZÀѼÀªÁV zsÀȪÀ ¥ÀæzÉñÀzÀ°ègÀĪÀ
»ªÀĪÀÅ PÀgÀUÀ®àlÄÖ «±ÁézÀåAvÀ vÀUÀÄÎ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼À°è ¥ÀæªÁºÀ
GAmÁUÀ°zÉ, ºÉZÁÑUÀĪÀ eÁUÀwPÀ GµÁÚA±ÀzÀ ¥ÀæAiÀÄÄPÀÛ,
¸ÀA¨sÀ«¸À§ºÀÄzÁzÀ gÉÆÃUÀ gÀÄf£ÀUÀ¼ÁzÀ qÉAUÀÆå,
ªÀįÉÃjAiÀiÁ, ºÀA¢dégÀ, ¤zÁægÉÆÃUÀ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼ÀÄ
ºÉZÁÑUÀ°ªÉ.
AiÉÆÃa¹: eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªiÀ Á£ÀzÀ ¥Àª æ iÀ ÁtªÀ£ÄÀ ß PÀrªÉÄ
ªÀiÁqÀ®Ä £ÁªÉãÀÄ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ? ¥À¼A É iÀÄĽPÁ EAzs£ À U
À ¼À À
GjAiÀÄÄ«PÉ, CgÀtåzÀ ªÀÄgÀUÀ¼À PÀrvÀ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ
ºÀ¹gÀĪÀÄ£É C¤®UÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¸ÀÄvÀÛªÉ, £ÁªÀÅ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀjuÁªÀÄPÁjAiÀiÁV ªÀÄvÀÄÛ «ªÉÃPÀAiÀÄÄvÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ
ªÀiÁUÀðUÀ¼À£ÀÄß PÀAqÀÄ »rAiÀĨÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ. eÁUÀwPÀ
vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÀgÀ¼À «zsÁ£ÀªÉAzsÀgÉ
ªÁºÀ £ À U À ¼ À §¼À P É A iÀ Ä £À Ä ß PÀ r ªÉ Ä ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÁVzÉ .
¥Àj¹ÜwAiÀÄ£ÀÄß Dzsj À ¹, ¨ÉʹPÀ¯ï, ¸ÁªÀðd¤PÀ ªÁºÀ£À ªÀ媸 À ÜÉ
CxÀªÁ ¸ÀªÀÄƺÀ PÁgÀÄUÀ¼À°è ¥ÀAiÀÄt¸À§ºÀÄzÀÄ. ºÀ¹gÀÄ
ºÉÆ¢PÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸ® À Ä ºÉZÄÀ Ñ ºÉZÄÀ Ñ ¸À¹UÀ¼£ À ÄÀ ß £ÉqÄÀ ªÀÅzÀÄ.
MtVzÀ J¯ÉUÀ¼À£ÀÄß, ªÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
¸À Ä qÀ Ä ªÀ Å zÀ £ À Ä ß vÀ ¦ à ¹ . ¸ÁªÀ ð d¤PÀ ¸À Ü ¼À U À ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û
PÉ®¸À ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼À°è zsÀƪÀÄ¥Á£À ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ
PÁ£ÀÆ£ÀĨÁ»gÀ. KPÉAzÀgÉ CzÀÄ PÉêÀ® zsÀƪÀÄ¥Á£À
ªÀiÁqÀĪÀªÀjUÉ ªÀiÁvÀæªÀ®èzÉ, EvÀgÀgÀ DgÉÆÃUÀåzÀ ªÉÄïÉ
ºÁ¤AiÀÄ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. DzÀÄzÀjAzÀ £ÁªÀÅ CzÀ£ÀÄß
vÀåf¸À¨ÃÉ PÀÄ. §ºÀÄvÉÃPÀ d£ÀgÄÀ ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 429

eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀªÀ£ÀÄß ¸ÀjAiÀiÁV CxÀðªÀiÁrPÉÆAr®è. AiÀiÁªÁUÀ ªÀÄ¼É ¤Ãj£À°è£À pH 5.6 ¥ÀæªÀiÁtQÌAvÀ

£ÀªÀÄUÉ w½¢gÀĪÀ ªÀiÁ»wAiÀÄ£ÀÄß EvÀgÀjUÉ w½¸ÀĪÀÅzÀgÀ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉAiÉÆà CzÀ£ÀÄß DªÀÄèªÀÄ¼É J£ÀÄßvÉÛêÉ.
ªÀÄÆ®PÀ CªÀgÀ°èAiÀÄÆ ¥ÀæeÉÕ ªÀÄÆr¸À§ºÀÄzÁVzÉ. ªÁAiÀ Ä Ä ªÀ Ä AqÀ ® ¢AzÀ §AzÀ DªÀ Ä è ª À Å ¨s À Æ «ÄAiÀ Ä
DªÀÄèªÀÄ¼É : ªÉÄïÉä£À°è ¸ÀAZÀAiÀÄ£ÀªÁUÀĪÀ jÃwUÉ DªÀÄè ªÀļÉAiÀÄÄ
¸ÀA§A¢ü¹zÉ. ¸ÁgÀd£ÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ UÀAzsÀPÀzÀ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ
ªÁAiÀÄÄAAqÀ®zÀ°ègÀĪÀ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï, ªÀļÉ
D«ÄèÃAiÀÄ ®PÀt ë UÀ½AzÉà PÀÆrzÀÄÝ UÁ½¬ÄAzÀ WÀ£À ªÁAiÀÄÄ
¤Ãj£À eÉÆvÉ ¥ÀæwQæ¬Ä¹zÁUÀ H+ (ºÉÊqÉÆæÃd£ï DAiÀiÁ£ï)
ªÀÄAqÀ®zÀ°è PÀtUÀ¼ÉÆqÀ£É vÀÆgÀ®àlÄÖ ªÀÄvÀÄÛ CAwªÀĪÁV
©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀjAzÀ ªÀļÉAiÀÄ ¤ÃgÀÄ 5.6 gÀµÀÄÖ
¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄÃ¯É ±ÀĵÀÌ ¸ÀAZÀAiÀÄ£ÀzÀ gÀÆ¥ÀzÀ°è CxÀªÁ
¥ÀæªÀiÁtzÀ pH £ÀÄß ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ JA§ÄzÀÄ §UÉÎ £ÀªÀÄUÉ
¤ÃgÀÄ, E§â¤ ªÀÄvÀÄÛ »ªÀÄzÀ°è vÉêÀ ¸ÀAZÀAiÀÄ£ÀgÀÆ¥ÀzÀ°è
Cj«zÉ.
¨É¯ÉUÉƼÀÄîvÀÛzÉ (avÀæ 14.1).
H2O (l) + CO2 (g)  H2CO3 (aq)
H2CO3 (aq)  H +(aq) + HCO3–(aq)

¸À®ÆáöåjPï DªÀÄè
£ÉÊnæPï DªÀÄè

±ÀĵÀÌ ©Ã¼ÀÄ«PÉ
DªÀÄè ªÀÄAdÄ
¤Ãj£À ¨ÁµÀà
DªÀÄè ªÀļÉ
ªÉÆÃqÀ

DªÀÄè E§â¤
¸À®Æáöågï qÉÊ DPÉìöÊqï
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄ«PÉ
¸À¸ÀåªÀUÀðUÀ½UÉ
ºÁ¤

d®ZÀgÀUÀ¼ÀÄ C¥ÁAiÀÄzÀ°è

avÀæ. 14.1 DªÀÄè ±ÉÃRgÀuÉ

ªÀiÁ£ÀªÀ£À ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ ZÀlĪÀnPÉUÀ¼À GvÀà£ÀßUÀ½AzÀ qÉÊ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ GvÀ̵ÀðuÉAiÀÄ £ÀAvÀgÀ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ
ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ UÀAzsÀPÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀwð¹ DªÀÄè ªÀļÉUÉ ªÀÄÄRå PÁgÀtªÉ¤¹ªÉ. KPÉAzÀgÉ
¸ÁgÀd£ÀPÀ DPÉìöÊqïUÀ½AzÀ GAmÁUÀĪÀ MAzÀÄ G¥À ªÀiÁ°£ÀåªÁVgÀĪÀ ªÁAiÀÄĪÀÅ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¸ÀÆPÁëöätÄ
GvÀà£ÀߪÉà DªÀÄèªÀļÉAiÀiÁVzÉ. F ªÉÆzÀ¯Éà w½¹gÀĪÀAvÉ PÀtªÀ¸ÀÄÛUÀ½AzÀ PÀÆrgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅ ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀªÁV
PÀ°èzÀÝ®Ä ±ÀQÛ¸ÁܪÀgÀ, ªÀÄvÀÄÛ PÀĮĪÉÄUÀ¼À°è §¼À¸ÀĪÀ vÉÊ®, GvÀ̵ÀðuÁ QæAiÉÄAiÀÄ°è ¥Á¯ÉÆμÀÄîvÀÛªÉ.
ªÁºÀ£U À ¼
À À EAf£ï£À ¥ÉmÆ É Ãæ ¯ï CxÀªÁ røÉïïUÀ¼A À vÀºÀ 2SO (g) + O (g) + 2H O (l) → 2H SO (aq)
2 2 2 2 4
¥À¼ÉAiÀÄĽPÉ EAzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß (¸À®ágï ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ï
AiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ) Gj¹zÁUÀ UÀAzsÀPÀzÀ 4NO2 (g) + O2 (g)+ 2H2O (l) → 4HNO3 (aq)
qÉ Ê DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û ¸ÁgÀ d £À P À z À DPÉ ì ö ÊqïUÀ ¼ À Ä CªÉÆäAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼ÄÀ ¸ÀºÀ GAmÁUÀÄvÀª Û .É EªÀÅUÀ¼£
À ÄÀ ß
GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛª.É UÀAzsPÀ z À À qÉÊ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁgÀd£ÀPz À À ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Ä AqÀ ® zÀ ªÀ Ä Af£À A vÉ £É Æ ÃqÀ § ºÀ Ä zÁVzÉ
430
(ºÁgÁqÀĪÀ ¸ÀÆPÀëöä PÀtUÀ¼ÀÄ) DPÉìöÊqï£À ºÁgÁqÀĪÀ ¸ÀÆPÀëöä
PÀtUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ CªÉÆäAiÀÄA ®ªÀtUÀ¼ÀÄ ªÀÄ¼É ºÀ¤UÀ¼À°è
EgÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅ vÉêÀ ¸ÀAZÀAiÀÄ£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁVªÉ.
UÀAzsÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqïPÀÆqÀ WÀ£À ªÀÄvÀÄÛ zÀæªÀ gÀÆ¥ÀzÀ°è ¨sÀÆ
ªÉÄïÁãUÀzÀ°è £ÉÃgÀªÁV »ÃgÀ®àqÀĪÀÅzÀjAzÀ CªÀÅ ±ÀĵÀÌ
gÀÆ¥ÀzÀ°è ¸ÀAZÀAiÀÄ£ÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
DªÀÄè ªÀļÉAiÀÄÄ PÀȶ, ªÀÄgÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À¸ÀåUÀ½UÉ
ºÁ¤PÀgÀªÁVzÉ, KPÉAzÀgÉ EzÀÄ CªÀÅUÀ¼À ¨É¼ÀªÀtÂUÉUÉ
¨É à PÁzÀ CUÀ v À å ªÁzÀ ¥É Æ ÃµÀ P ÁA±À U À ¼ À £ À Ä ß PÀ g À V ¹
vÉƼÉzÀÄ ºÁPÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ ªÀiÁ£ÀªÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁætÂUÀ¼À°è
G¹gÁl ¸ÀªÀĸÉåAiÀÄ£ÀÄß GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. AiÀiÁªÁUÀ
DªÀ Ä è ª À Ä ¼É ©zÀ Ä Ý CAvÀ d ð®ªÁV ºÀ j zÀ Ä £À ¢ UÀ ¼ À Ä
¸ÀgÉÆêÀgÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ½UÉ ¸ÉÃgÀÄvÀÛzÉAiÉÆà DUÀ
EzÀÄ d®ZÀgÀ fêÀ¥Àj¸ÀgÀ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è£À ¸À¸Àå ªÀÄvÀÄÛ
¥ÁætÂUÀ¼À fêÀ£ÀzÀ ªÉÄÃ¯É ¥Àæ¨sÁªÀ ©ÃgÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ
¤Ãj£À PÉƼÁ¬ÄUÀ¼À£ÀÄß PÉÆgÉAiÀÄÄvÀÛzÉAiÀÄ®èzÉ, EzÀgÀ
¥À j uÁªÀ Ä ªÁV ¨s Á gÀ ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ ÁzÀ PÀ © â t , ¹Ã¸À
ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæUÀ¼ÀÄ ¸ÀAPÁëgÀtUÉÆAqÀÄ PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤ÃjUÉ
¸ÉÃgÀ®àqÀÄvÀÛªÉ. DªÀÄè ªÀļÉAiÀÄÄ PÀlÖqÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ®Äè
ºÁUÀÆ ¯ÉÆúÀUÀ½AzÀ ªÀiÁrgÀĪÀ EvÀgÉ ¸ÀégÀÆ¥ÀUÀ¼À£ÀÄß
PÉÆgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. ¨sÁgÀvÀzÀ°è£À vÁeï ªÀĺÀ¯ï PÀÆqÀ EAxÀ
DªÀÄè ªÀļɬÄAzÀ ¥Àæ¨sÁ«vÀªÁVzÉ.
ZÀlĪÀnPÉ 1
¤ªÀÄä ¸À«ÄÃ¥ÀzÀ ¸ÀܼU À ¼À °
À è£À ¤Ãj£À ªÀiÁzÀjUÀ¼£ À ÄÀ ß ¤ÃªÀÅ
¸ÀAUÀ滹 ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À pH ªÀiË®åUÀ¼À£ÀÄß zÁR°¹
¤ªÀÄä vÀgU À w
À AiÀÄ°è ¥s° À vÁA±ÀzÀ §UÉÎ ZÀað¹. DªÀÄè ªÀļÉ
¤ªÀiÁðtªÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä £ÁªÀÅ ºÉÃUÉ
¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÉAzÀÄ ZÀað¸ÉÆÃt.
ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°è UÀAzsÀPÀzÀ DPÉìöÊqï SO2
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï NO2 ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ
¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ DªÀÄè
ªÀļÉAiÀÄ£ÀÄß ¤AiÀÄAvÀæ¸À§ºÀÄzÀÄ. £ÁªÀÅ ¥À¼ÀAiÀÄĽPÉ
EAzsÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹ ªÁºÀ£ÀUÀ¼À£ÀÄß ZÀ°¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß
PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ ±ÀQÛ ¸Áܪg À U
À ¼
À ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÉU¼ À °
À è
UÀAzsÀPÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥À¼ÉAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ¼À
§¼À P É A iÀ Ä £À Ä ß PÀ r ªÉ Ä ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä , PÀ ° è z À Ý °VAvÀ
GvÀÛªÀĪÁzÀ ¸Áé¨sÁ«PÀ C¤®ªÀ£ÀÄß EAzsÀ£ÀªÀ£ÁßV
§¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ CxÀªÁ PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ UÀAzsÀPÀªÀ£ÀÄß
ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ PÀ ° è z À Ý ®£À Ä ß §¼À ¸ À Ä ªÀ Å zÀ Ä , PÁgÀ Ä UÀ ¼ À Ä
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ ¨sÁjà ¥ÀæªÀiÁtzÀ PÀ®Ä¶vÀ zsÀƪÀÄ¢AzÀ
ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Ä AqÀ ® zÀ ªÉ Ä Ã¯ÁUÀ Ä ªÀ ¥À j uÁªÀ Ä ªÀ £ À Ä ß
PÀ r ªÉ Ä ªÀ i ÁqÀ ® Ä ªÉ à UÀ ª À z s À ð PÀ ¥À j ªÀ v À ð PÀ U À ¼ À £ À Ä ß
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
G¥ÀAiÉÆÃV¸À¨ÉÃPÀÄ F ¥ÀjªÀvÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄÄRåªÁV
¹gÁ«ÄPïì¤AzÀ eÉãÀÄUÀÆr£ÁPÁgÀzÀ°è ªÀiÁqÀ®àlÖ
ºÁUÀ Æ CªÀ Ä Æ®å ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ ÁzÀ Pd, Pt ªÀ Ä vÀ Ä Û
Rh ¯ É Ã ¥ À £ À ª À i Á r ¸ À ¨ É Ã P Á U À Ä v À Û z É . ¤ µ Á Ì ¸ À
C¤UÀ ¼ À Ä ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ GjAiÀ Ä zÀ EAzs À £ À U À ¼ ÁzÀ
EAUÁ®zÀ ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ NOx573K gÀ°è,
¥ÀjªÀvÀðPÀUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ºÁzÀĺÉÆÃzÁUÀ CªÀÅUÀ¼ÀÄ
EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ £ÉÊmÉÆæÃd£ïUÀ¼ÁV
¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. £ÁªÀÅ ¸ÀÄtÚzÀ PÀ°è£À ¥ÀÄrAiÀÄ£ÀÄß
ªÀÄtÂUÚ É ¸ÉÃj¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ªÀÄt£ Ú ° À g
è ÄÀ ªÀ D«ÄèÃAiÀÄvÉ
¥Àª
æ ÀiÁtªÀ£ÀÄß vÀVθÀ§ºÀÄzÀ®èzÉÃ, CzÀ£ÀÄß ¤°è¸À§ºÀÄzÀÄ.
§ºÀÄvÉÃPÀ d£ÀjUÉ D«ÄèÃAiÀÄ ªÀļÉAiÀÄ §UÉÎ w¼ÀĪÀ½PɬĮè
ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ºÁ¤PÁgÀPÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À §UÉÎ Cj«®è.
£ÁªÀÅ CªÀjUÉ F «µÀAiÀÄzÀ §UÉÎ ªÀiÁ»wAiÀÄ£ÀÄß
¤ÃqÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀPæ ÈÀ wAiÀÄ G½«UÉ ±À« æ ĸÀ¨ÃÉ PÁVzÉ.
vÁeï ªÀĺÀ¯ï ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄèªÀÄ¼É :
vÁeïªÀĺÀ¯ï ¸ÁÜ¥À£ÉUÉÆArgÀĪÀ DUÁæ £ÀUÀgÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ®Æ
PÀ A qÀ Ä §gÀ Ä ªÀ ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Å C¢ü P À ¥À æ ª À i ÁtzÀ UÀ A zs À P À
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁgÀd£ÀPÀ DPÉìöÊqïUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. EzÀPÉÌ PÁgÀt
ªÀÄÄRåªÁV D ¥ÀæzÉñÀzÀ ¸ÀÄvÀÛ®Æ C¥ÁgÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ
PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ±ÀQÛ ¸ÁܪÀgÀUÀ¼ÀÄ ¸ÁÜ¥À£ÉUÉÆArªÉ. E°è
UÀȺÀ§¼ÀPÉUÁV PÀrªÉÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ PÀ°èzÀÝ®Ä ¹ÃªÉÄ JuÉÚ
ªÀÄvÀÄÛ PÀnÖUÉUÀ¼À£ÀÄß EAzsÀ£ÀªÀ£ÁßV §¼À¸ÀÄwÛgÀĪÀÅzÀÆ ¸ÀºÀ
F ¸ÀªÀĸÉåAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄvÀÛµÀÄÖ ºÉaѹzÉ. EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV
DªÀÄè ªÀļÉAiÀÄÄ vÁeïªÀĺÀ¯ï ºÉÆA¢gÀĪÀ CªÀÄÈvÀ ²¯É
(PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆðãÉÃmï)AiÉÆqÀ£É ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
dUÀwÛ£ÁzÀåAvÀ d£ÀgÀ£ÀÄß CzÀÄâvÀ ¸ÁägÀPÀªÁV DPÀ¶ð¸ÀÄwÛgÀĪÀ
vÁeïªÀ Ä ºÀ ¯ ïUÉ ºÁ¤GAlÄ ªÀ i ÁqÀ Ä vÀ Û z É . (CaCO3
+H2SO4 → CaSO4 + H2O+ CO2)EzÀgÀ ¥ÀjuÁªÀĪÁV,
F ¸ÁägÀPÀªÀÅ ¤zsÁ£ÀªÁV PÀ¼ÉUÀÄAzÀÄwÛzÉAiÀÄ®èzÉà EzÀPÉÌ
G¥À A iÉ Æ ÃV¹gÀ Ä ªÀ CªÀ Ä ÈvÀ ² ¯É A iÀ Ä Ä vÀ £ À ß §tÚ ªÀ Ä vÀ Ä Û
ºÉƼÀ¥£ À ÄÀ ß PÀ¼z
É ÄÀ PÉƼÀÄw
î z
Û .É ¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀªÅÀ F LwºÁ¹PÀ
¸ÁägÀPÀzÀ ±ÉÊ° ºÁ¼ÁUÀzÀAvÉ gÀQë¸ÀĪÀ ¸À®ÄªÁV 1995gÀ
¥ÀƪÀðzÀ°è MAzÀÄ QæAiÀiÁAiÉÆÃd£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæPÀn¹vÀÄ.
ªÀÄxÀÄgÁzÀ°è£À ±ÀÄ¢ÞÃPÀgÀt PÉÃAzÀæªÀÅ DUÀ¯Éà ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ
«µÀPÁj C¤®UÀ¼À£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ §UÉÎ ¸ÀÆPÀÛ PÀæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß
vÉUÉzÀÄPÉÆArvÀÄÛ. F AiÉÆÃd£ÉAiÀÄ GzÉÝñÀªÉAzÀgÉ vÁeï
vÁeï mÁæ¦ÃfA ªÁAiÀÄĪÀ£ÀÄß ±ÀÄ¢ÞÃPÀj¸ÀĪÀzÁVzÉ. F
¥ÀæzÉñÀªÀÅ DUÁæ £ÀUÀgÀ, ¥sÀjÃzÁ¨Ázï, ªÀÄxÀÄgÁ ªÀÄvÀÄÛ
¨sÀgÀvï¥ÀÄgÀUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ.F AiÉÆÃd£ÉAiÀÄrAiÀÄ°è
¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2000 QÌAvÀ®Æ C¢üPÀ ¸ÀASÉåAiÀÄ ªÀiÁ°£Àå
ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ PÉ Ê UÁjPÉ U À ¼ À Ä F «µÀ ª À v À Ä ð®zÀ ¸À Ä vÀ Û ® Æ
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¸ÁÜ¥À£ÉAiÀi ÁVzÀ ÄÝ, EªÀ ÅUÀ ¼À Ä PÀ qÁØAiÀ ĪÁV PÀ°èz ÀÝ®Ä
CxÀªÁ vÉÊ®PÉÌ ¥ÀAiÀiÁðAiÀĪÁV ¸Áé¨sÁ«PÀ C¤® CxÀªÁ
zÀ æ « ÃPÀ È vÀ ¥É m É Æ æ à °AiÀ Ä A C¤®ªÀ £ À Ä ß §¼À ¸ À Ä ªÀ A vÀ º À
PÀæªÀĪÀ£ÀÄß ¤UÀ¢UÉƽ¸À¯ÁVzÉ. ºÉƸÀ ¸Áé¨sÁ«PÀ C¤®
PÉƼÀªÉ ªÀiÁUÀðªÉÇAzÀÄ F ¥ÀæzÉñÀzÀ°è ¸ÁÜ¥À£ÉAiÀiÁVzÀÄÝ,
F ¥ÀæzÉñÀzÀ°è ¢£ÀPÉÌ CzsÀð zÀ±À®PÀë WÀ£À «ÄÃlgï£ÀµÀÄÖ
¸Áé ¨ s Á «PÀ C¤®ªÀ £ À Ä ß ¸ÁV¸À Ä vÀ Û z É . F £À U À g À z À ° è
ªÁ¹¸ÀÄwÛgÄÀ ªÀ d£Àg£ À Æ
À ß ¸ÀºÀ PÀ°zè ÝÀ ®Ä, ¹ÃªÉÄ JuÉÚ CxÀªÁ
PÀnÖUÉUÉ §zÀ¯ÁV zÀæ«ÃPÀÈvÀ ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA C¤®ªÀ£ÀÄß
§¼À¸À®Ä GvÉÛÃf¸À¯ÁVzÉ. vÁeïªÀĺÀ¯ï ¸À«ÄÃ¥ÀzÀ
ºÉzÁÝjUÀ¼° À è ZÀ°¸ÀĪÀ ªÁºÀ£U À ¼
À ÆÀ ¸ÀºÀ PÀrªÉÄ ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ
UÀAzsÀPÀªÀżÀî r¸ÉÃ¯ï §¼À¸ÀĪÀAvÉ ¨ÉA§°¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ.
2. PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ:
PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼À ªÁAiÀÄÄ«£À°ègÀĪÀ Cw
¸ÀÆPÀëöä WÀ£À PÀtUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ zÀæªÀgÀÆ¥ÀzÀ ºÀ¤UÀ¼ÁVªÉ.
EªÀÅ ªÁºÀ£ÀUÀ¼ÀÄ ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ zsÀƪÀÄzÀ°è, ¨ÉAQ¬ÄAzÀ
GAmÁUÀĪÀ ºÉÆUÉAiÀÄ PÀtUÀ¼À°è, zsÀƽ£À PÀtUÀ¼À°è
ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ §Æ¢UÀ¼À°è EgÀÄvÀÛªÉ.
ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°ègÀĪÀ ¸ÀÆPÀëöäPÀtUÀ¼ÀÄ eÉÊ«PÀ CxÀªÁ
CeÉ Ê «PÀ ª ÁVgÀ § ºÀ Ä zÀ Ä . ¨ÁåQÖ Ã jAiÀ i Á, ²°ÃAzs À æ ,
ªÀi˯ïØ÷ì, ±ÉʪÀ® (algae) EvÁå¢ Cw ¸ÀÆPÀëöäªÁzÀ
fëUÀ¼ÁVzÀÄÝ,ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ°è ºÀgr À ªÉ. ªÁAiÀÄÄ«£À°è
PÀAqÀħgÀĪÀ PÉ®ªÀÅ ²°ÃAzsU æÀ ¼
À ÄÀ ªÀiÁ£Àª¤À UÉ C®fðAiÀÄ£ÀÄß
GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅ ¸À¸Àå gÉÆÃUÀUÀ½UÀÆ PÁgÀtªÁVªÉ.
CeÉÊ«PÀ ¸ÀÆPÁëöätÄUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À ¸ÀégÀÆ¥À ªÀÄvÀÄÛ
UÁvÀæªÀ£ÀÄß DzsÀj¹ F PɼÀPÀAqÀAvÉ «AUÀr¸À¯ÁVzÉ :
(a) ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ zÀ»¹zÁUÀ GvÀàwÛAiÀiÁzÀ WÀ£À
CxÀªÁ WÀ£À ªÀÄvÀÄÛ zÀª æ À PÀtUÀ¼À «Ä±Àt æ UÀ¼À PÀtUÀ¼£
À ÄÀ ß
zs À Æ ªÀ Ä ¸À Æ PÀ ë ö ä P À t UÀ ¼ À Ä ºÉ Æ A¢ªÉ . GzÁºÀ g À u É U É
¹UÀgÉÃlÄ zsÀƪÀÄ, ¥À¼ÉAiÀÄĽPÁ EAzsÀ£ÀUÀ½AzÀ PÀ¸À
ªÀÄvÀÄÛ MtVzÀ J¯ÉUÀ¼À, vÉÊ®¢AzÀ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ
zsÀƪÀÄ EvÁå¢.
(b) zs À Æ ¼À Ä ¥À Ä rªÀ i ÁqÀ Ä ªÁUÀ , CgÉ A iÀ Ä ÄªÁUÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û
WÀ £ À ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À UÀ Ä t®PÀ ë t UÀ ¼ À £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä ªÀ
Cw ¸À Æ PÀ ë ö ä WÀ £ À U À ½ AzÀ (1 ªÉ Ä ÊPÉ Æ æ à «ÄÃlgï
ªÁå¸ÀzÀµÀÄÖ) PÀÆrzÀ ªÀÄgÀ¼À£ÀÄß ¹r¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ,
ªÀÄgÀUÉ®¸À¢AzÀ GAmÁUÀĪÀ ºÀÄr, ¥ÀÄrªÀiÁrzÀ
PÀ ° è z À Ý ®Ä, PÁSÁð£É U À ½ AzÀ ºÉ Æ gÀ º É Æ ªÀ Ä ÄäªÀ
¹ªÉÄAmï ªÀÄvÀÄÛ ºÁgÁqÀĪÀ §Æ¢, zsÀƽ¤AzÀ
PÀÆrzÀ ZÀAqÀªÀiÁgÀÄvÀUÀ¼ÀÄ EvÁå¢UÀ¼ÀÄ PÀtgÀƦ
ºÉÆgÀ¸ÀƸÀÄ«PÉUÉ PÉ®ªÀÅ «²µÀÖ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÁVªÉ.
431
(c) zÀæªÀzÀ vÀÄAvÀÄgÀÄ PÀtUÀ½AzÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÁAiÀÄÄ«£À°ègÀĪÀ
D«AiÀÄ ¸ÁA¢üæÃPÀgÀt¢AzÀ ªÀÄAdÄ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
GzÁºÀgÀuÉUÉ UÀAzsÀPÁªÀÄèzÀ ªÀÄAdÄ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ
ºÁUÀÆ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ UÁ½AiÀÄ£ÀÄß ¸ÉÃj ªÁAiÀÄÄ«£À
ªÀÄÆ®PÀ ZÀ°¹ ªÀÄAd£ÀÄß ¸ÀȶָÀÄvÀÛzÉ.
(d) GvÀàvÀ£À, MnÖ E½¸ÀÄ«PÉ, PÀÄ¢¸ÀÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ E¤ßvÀgÀ
ºÀ®ªÁgÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ½AzÀ GAmÁUÀĪÀ
C«AiÀÄ ¸ÁA¢æÃPÀgt À ¢AzÀ ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV zsÆ À ªÀÄUÀ¼ÄÀ
GAmÁUÀÄvÀÛª.É ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV, ¸ÁªÀAiÀĪÀ zÁæªPÀ U À ¼À ÄÀ ,
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀzÀ DPÉìöÊqïUÀ¼ÀÄ zÀƪÀÄzÀ
PÀtUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼À ¥ÀjuÁªÀĪÀÅ ºÉZÁÑV PÀtUÀ¼À
UÁvÀª æ £À ÄÀ ß CªÀ®A©¹gÀÄvÀÛz.É ªÁAiÀÄÄ«£À°ègÄÀ ªÀ PÀtUÀ¼ÁzÀ
zsÀƼÀÄ, zsÀƪÀÄæ, ªÀÄAdÄ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼ÀÄ ªÀiÁ£ÀªÀ£À
DgÉÆÃUÀåPÉÌ C¥ÁAiÀĪÀ£ÄÀ ßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛª.É 5 ªÉÄÊPÁæ£ïVAvÀ
zÉÆqÀØzÁVgÀĪÀ PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåPÁAPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÆV£À
ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀæªÉñÀ ªÀiÁqÀ§®èªÀÅ. DzÀgÉ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 10
ªÉÄÊPÁæ£ï UÁvÀæzÀ PÀtUÀ¼ÀÄ ±Áé¸ÀPÉÆñÀUÀ½UÉ ¸ÀÄ®¨sÀªÁV
¥ÀæªÉò¸ÀÄvÀÛªÉ.
ªÁºÀ £ À U À ½ AzÀ ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ ºÉ Æ UÉ A iÀ Ä °è
ªÁAiÀÄĪÀiÁ°£ÀåPÉÌ ªÀÄÄRå PÁgÀtªÁzÀ ¹Ã¸À«gÀÄvÀÛzÉ.
¨sÁgÀvÀzÀ £ÀUÀgÀUÀ¼À°è ¹Ã¸ÀzÀ CA±À ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥ÉmÉÆæïï
C£ÀÄß ¥Áæx« À ÄPÀ DPÀgª
À ÁV §¼À¸ÄÀ ªÀÅzÀjAzÀ ¹Ã¸ÀzÀ CA±ÀªÅÀ
ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. F ¸ÀªÀĸÉåAiÀÄÄ
EAzÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄwÛzÉ. KPÉAzÀgÉ, ¨sÁgÀvÀzÀ §ºÀÄvÉÃPÀ
£ÀUg À UÀ ¼À °À è ¹Ã¸Àg» À vÀ ¥ÉmÆ
É Ãæ ¯ï£ÀÄß §¼À¸¯ À ÁUÀÄwÛz.É PÉA¥ÀÄ
gÀPÀÛ PÀtUÀ¼À ¨É¼ÀªÀtÂUÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀPÀéªÁUÀÄ«PÉUÉ ¹Ã¸ÀªÀÅ
CqÀZÀuÉAiÀÄ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
R¨ÁµÀà (Smog)
R¨ÁµÀ à ±À § ݪÀ £ À Ä ß zs À Æ ªÀ Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û E§â ¤ UÀ ½ AzÀ
GvÀàwÛ¸À¯ÁVzÉ. dUÀwÛ£ÁzÀåAvÀ §ºÀÄvÉÃPÀ £ÀUÀgÀUÀ¼À°è
PÀAqÀÄ §gÀĪÀ ªÁAiÀÄĪÀiÁ°£ÀåPÉÌ EzÀÄ Cw ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁzÀ
GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ. R¨ÁµÀàzÀ°è JgÀqÀÄ «zsÀUÀ½ªÉ:
(a) vÀ A ¥ÁzÀ DzÀ ð ªÁAiÀ Ä Ä UÀ Ä t ¥À æ z É Ã ±À z À ° è
¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀªÁzÀ R¨ÁµÀàªÀÅ PÀAqÀÄ §gÀÄvÀÛzÉ.
CzÀÄ ºÉÆUÉ, E§â¤ ªÀÄvÀÄÛ UÀAzsÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï£À
«Ä±ÀætªÁVzÉ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀªÁV EzÀÄ C¥ÀPÀµÀðuÁ
«Ä±À æ t ªÀ £ À Ä ß ºÉ Æ A¢gÀ Ä vÀ Û z É . DzÀ Ý jAzÀ EzÀ £ À Ä ß
C¥ÀPÀµÀðuÁ R¨ÁµÀÖªÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ.
432 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

(b) ¨ÉZ£
ÑÀ A
É iÀÄ, ±ÀĵÀÌ ªÀÄvÀÄÛ ±ÁR ªÁAiÀÄÄUÀÄt ¥Àz
æ ÃÉ ±ÀU¼
À °
À è
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàªÀÅ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. zÀÄåw
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀz à À ¥Àª
æ ÄÀ ÄR WÀlPÀU¼ À ÄÀ ªÁºÀ£U
ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÉUÀ½AzÀ GvÀàwÛAiÀiÁUÀĪÀ C¸ÀAvÀÈ¥ÀÛ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ¸ÀÆAiÀÄð£À QgÀtUÀ¼À
ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
R¨ÁµÀàªÀÅ Cw ¸ÁAzÀævÉAiÀÄļÀî GvÀ̵ÀðtPÁgÀPÀUÀ¼À£ÀÄß
ºÉÆA¢gÀÄvÀÛzÉ. DzÀÄzÀjAzÀ EzÀ£ÀÄß GvÀ̵ÀðuÁPÁj
R¨ÁµÀà JAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ.
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàzÀ GAmÁUÀÄ«PÉ :
¥À ¼ É A iÀ Ä Ä½PÁ EAzs À £ À U À ¼ À £ À Ä ß Gj¹zÁUÀ , ««zs À
ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄð£À ¥ÀjªÀvÀð£Á
ªÀ Ä AqÀ ® PÉ Ì ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û ª É . JgÀ q À Ä jÃwAiÀ Ä
ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ (GjAiÀÄzÀ EAzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ) ªÀÄvÀÄÛ
£ÉÊnæPï DPÉöì Êqï F ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPU À ¼
À ÄÀ ¸ÁPÀµÄÀ Ö ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ°è
ºÉZÁÑzÁUÀ, CªÀÅUÀ¼ÀÄ ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀQ£ÉÆA¢UÉ ¥ÀgÀ¸ÀàgÀ
ªÀ v À ð £É U É M¼À ¥ À l ÄÖ ¸À g À t  Qæ A iÉ Ä GAmÁV £É Ê næ P ï
DPÉìöÊqï (NO), ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊ DPÉìöÊqï (NO2) DV
¥À j ªÀ v À ð £É A iÀ i ÁUÀ Ä vÀ Û z É . F ¸ÁgÀ d £À P À z À qÉ Ê DPÉ ì ö Êqï
¸ÀÆAiÀÄð£À ±ÁRªÀ£ÀÄß »ÃjPÉÆAqÀÄ £ÉÊnæPï DPÉìöÊqï
ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄÄPÀÛ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ CtÄUÀ¼ÁV «¨sÀf¸À®àqÀÄvÀÛzÉ.
(avÀæ 14.2)
NO2(g) NO(g) + O(g) (i)
DªÀÄd
è £ÀPzÀ À ¥Àgª
À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ CvÀåAvÀ QæAiÀiÁ²Ã®ªÁVzÀÄÝ
O2 eÉÆvÉ ¸ÉÃj ªÁAiÀÄÄ«£À°è NgÉhÆãï C¤®ªÀ£ÀÄß
GvÁࢸÀÄvÀÛzÉ.
O(g) + O2 (g)  O3 (g) (ii)
NO (g) + O3 (g) → NO2 (g) + O2 (g) (iii)
NgÉ h ÆÃ£ï «µÀ P Áj C¤®ªÁVzÀ Ä Ý, NO2 ªÀ Ä vÀ Ä Û
À ¼
À ÄÀ O3 UÀ¼ÉgÀqÀÄ ¥À槮 GvÀ̵ÀðtPÁjUÀ¼ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ,
ªÀi Á°£ ÀåªÁzÀ ªÁAi ÀÄÄ«£ À eÉÆvÉ ¥Àæ w Qæ ¬ Ä ¹
gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÁzÀ ¥sÁgÁä°ØºÉÊqï, CPÉÆæð£ï ªÀÄvÀÄÛ
¥ÉgÁQì C¹mÉÊ¯ï £ÉÊmÉæÃl£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ (PAN).
3CH4 + 2O3 → 3CH2 = O + 3H2O
¥sÁgÀä¯ïrºÉÊqï
CH2=CHCH=O CH3COONO2
CPÉÆæð£ï 
O
¥ÉgÁQì C¹mÉÊ¯ï £ÉÊmÉæÃmï (PAN)
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàzÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ :
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàzÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå WÀlPÀUÀ¼ÉAzÀgÉ
NgÉhÆãï, £ÉÊnæPï DPÉìöÊqï, CPÉÆæð£ï, ¥sÁgÁä°ØºÉÊqï
ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉgÁQì C¹mÉÊ¯ï £ÉÊmÉæÃmï(PAN)UÀ¼ÁVªÉ. zÀÄåw
gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ R¨ÁµÀ à ª À Å UÀ A ©ü à gÀ ª ÁzÀ DgÉ Æ ÃUÀ å zÀ
¸À ª À Ä ¸É å UÉ PÁgÀ t ªÁVzÉ . NgÉ h ÆÃ£ï ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥É g ÁQì
C¹mÉÊ¯ï £ÉÊmÉÃæ mïUÀ¼g É q
À ÄÀ PÀt£
Ú À £ÀªA
É iÀÄ£ÀÄßAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ
NgÉhÆÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ NO UÀ¼ÀÄ ªÀÄÆUÀÄ ªÀÄvÀÄÛ UÀAl°£À
PÉgÉvÀªÀ£ÀÄß ºÁUÀÆ EªÀÅUÀ¼À C¢üPÀ PÉÃA¢æÃPÀgÀt¢AzÀ
vÀ¯É£ÉÆêÀÅ, JzÉ£ÉÆêÀÅ, UÀAl®Ä MtUÀÄ«PÉ, PɪÀÄÄä ªÀÄvÀÄÛ
G¹gÁlzÀ vÉÆAzÀgU É É PÁgÀtªÁUÀÄvÀª Û .É zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
R¨ÁµÀàªÀÅ, gÀ§âgï£À ¹Ã¼ÀÄ ©qÀÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÁgÀªÁzÀ
¸À¸ÀåUÀ¼À fêÀPÉÌ C¥ÁAiÀĪÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EµÉÖÃ
C®èzÉ, ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ, ²¯ÉUÀ¼ÀÄ, PÀlÖqÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, gÀ§âgï
ªÀÄvÀÄÛ §tÚzÀ ªÉÄîàzÀgÀUÀ¼À ¸ÀªÉvÀPÉÌ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ.

gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ (i) AiÀÄ°è GvÀàwÛAiÀiÁzÀ NO2

gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ (ii) AiÀÄ°è GvÀàwÛAiÀiÁzÀ O3 eÉÆvÉAiÀÄ°è
ªÀwð¹ NO2 £ÀÄß ¥ÀÄ£ÀgÀÄvÀàwÛ¸ÀÄvÀÛzÉ. NO2 PÀAzÀÄ §tÚzÀ
C¤®ªÁVzÀÄÝ, CzÀÄ ¸ÁPÀµÀÄÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°èzÁÝUÀ ªÀÄAdÄ
GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 433

zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀà

£ÉÊmÉÆæÃd£ï DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ C«²Ã® ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ

avÀæ. 14.2 ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀPÀÄ, ªÁºÀ£ÀUÀ¼À ªÀiÁ°å£ÀPÀUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ªÀwð¹zÁUÀ zÀÄåwgÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀà GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ.
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàªÀ£ÀÄß ºÉÃUÉ ¤AiÀÄAwæ¸À§ºÀÄzÀÄ? §gÀĪÀ ªÀiÁgÀPÀ £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ (UV) QgÀtUÀ½AzÀ £ÀªÀÄä£ÀÄß
zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀª à £À ÄÀ ß ¤AiÀÄAw渮 À Ä CxÀªÁ PÀrªÉÄ gÀ Q ë ¸ À Ä vÀ Û z É . F «QgÀ t UÀ ¼ À Ä ªÀ i Á£À ª À £ À ° è ZÀ ª À Ä ðzÀ
ªÀiÁqÀ®Ä ºÀ®ªÁgÀÄ vÀAvÀA æ iÀÄ£ÀÄß §¼À¸§ À ºÀÄzÁVzÉ. ¥ÉmÆ É Ãæ PÁå£Àìgï UÉ PÁgÀtªÁVzÉ. DzÀÄzÀjAzÀ, NgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀà ¤ªÀiÁðtPÉÌ PÁgÀtªÁUÀ§ºÀÄzÁzÀ G½¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ Cw ªÀÄÄRåªÁVzÉ.
¥Áæ x À « ÄPÀ ¥À Æ ªÀ ð UÁ«Ä C¤®UÀ ¼ ÁzÀ NO 2 ªÀ Ä vÀ Ä Û £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ¼ÀÄ, qÉÊDPÉìöÊd£ï (O2) zsÁvÀÄUÀ¼À
ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ, ¢éwÃAiÀÄ ¥ÀƪÀðUÁ«ÄUÀ¼ÁzÀ ªÉÄÃ¯É QæAiÉÄ £Àq¹ É zÁUÀ ¸ÀªÆ
É ÃµÀª Ú ÄÀ AqÀ®zÀ°è GAmÁUÀĪÀ
NgÉhÆÃ£ï ªÀÄ vÀÄ Û ¥Ég ÁQì C¹mÉÊ ¯ï £ÉÊ mÉ æ à mïUÀ ¼À £ À Äß MAzÀÄ GvÀà£ÀߪÉà NgÉhÆãï. £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ¼ÀÄ
¤AiÀÄAwæ¹zÉÝà DzÀg,É ¸Áé¨Ás «PÀªÁVAiÉÄà zÀÄåw gÁ¸ÁAiÀĤPÀ DªÀÄÓ£ÀPÀzÀ CtÄUÀ¼À£ÀÄß (O2) ªÀÄÄPÀÛ DªÀÄÓ£ÀPÀzÀ (O),
R¨ÁµÀàªÀÅ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ªÁºÀ£ÀUÀ¼À°è ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÁV ¨ÉÃ¥ÀðqÀÄvÀª Û .É F DQìd£ï ¥Àgª À iÀ ÁtÄUÀ¼ÄÀ
ªÉÃUÀªÀzÀðPÀ ¥ÀjªÀvÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. EªÀÅ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ CtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ (O2) ¸ÉÃj NgÉhÆãï£ÀÄß
ªÁAiÀ Ä ÄªÀ Ä AqÀ ® PÉ Ì ©qÀ Ä UÀ q É A iÀ i ÁUÀ Ä ªÀ ¸ÁgÀ d £À P À z À GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊqÉÆæÃPÁ§ð£ïUÀ¼À£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀÄvÀÛzÉ. O2 (g) O(g) + O(g)
PÉ®ªÀÅ ¸À¸ÀåUÀ¼ÁzÀ GzÁ: ¦£À¸ï (Pinus), dĤªÀgÀ¸ï
(Juniparus), PÉÊgÀ¸ï (Quercus), ¥ÉÊgÀ¸ï (Pyrus) O(g) + O2 (g) O3 (g)
ªÀÄvÀÄÛ «n¸ï (Vitis) UÀ¼ÀÄ ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ DPÉìöÊqï£ÀÄß NgÉhÆãï O¶ÚÃAiÀÄ ZÀ®£ÁvÀäPÀªÁV (thermody-
fÃtð¸À§ºÀÄzÀÄ. DzÀÄzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À £ÉqÀÄvÉÆÃ¥ÀÄ F namically) C¹Ügª
À ÁVzÉ ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄèd£ÀPz
À À CtÄUÀ¼ÁV
«ZÁgÀzÀ°è ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀ§®èzÀÄ. «¨sÀd£É ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ. »ÃUÁV NgÉhÆãï GvÁàzÀ£É
ªÀÄvÀÄÛ «¨sÀd£É QæAiÉÄUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ ZÀ®£ÁvÀäPÀ ¸ÀªÀĹÜw
14.2.2 ¸ÀªÉÆõÀÚªÀÄAqÀ®zÀ ªÀiÁ°£Àå K¥ÀðqÀÄvÀÛzÉ. EwÛÃa£À ªÀµÀðUÀ¼À°è ¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®zÀ°è
NgÉhÆãï£À ¤ªÀiÁðt ªÀÄvÀÄÛ «WÀl£É PÉ®ªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À EgÀÄ«PɬÄAzÀ MgÉhÆä£À F
¸ÀÄgÀPëÀ ¥Àzg
À ª
À ÅÀ QëÃt¹wÛgÄÀ ªÀÅzÀÄ ªÀg¢
À AiÀiÁVzÉ. NgÉhÆãï
¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®zÀ ªÉÄîàzÀgÀªÀÅ ¸ÁPÀµÀÄÖ NgÉhÆãï
(O3) £ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÀÄÝ, EzÀÄ ¸ÀÆAiÀÄð£À QgÀtUÀ½AzÀ
434
¥ÀzÀgÀzÀ £Á±ÀPÉÌ PÉÆèÃgÉÆà ¥sÉÆèÃgÉÆà PÁ§ð£ï (CFCs)
UÀ¼À «Ä±ÀætUÀ¼ÀÄ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀÄwÛgÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄÄRåªÁzÀ
PÁgÀ t ªÉ A zÀ Ä £À A §¯ÁVzÉ . EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß ¦ü æ A iÀ i Á£ïì
(Freons) JAzÀÆ PÀgÉAiÀÄÄvÁÛgÉ. F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ QæAiÀiÁ
gÀ»vÀÀªÁzÀªÀÅ, zÀºÀ£ÀgÀ»vÀªÀÅ, «µÀPÁjAiÀÄ®èzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
CtÄUÀ¼ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ¯ÉÃ, CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß j¥sÀðjdgÉÃlgï,
ºÀªÁ¤AiÀÄAvÀæPÀUÀ¼ÀÄ, ¥Áè¹ÖPï ¥ÉÆêÀiï£À vÀAiÀiÁjPÉ ªÀÄvÀÄÛ
PÀA¥ÀÆålgï£À ¨sÁUÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀéZÀÒUÉƽ¸ÀĪÀ «zÀÄå£Áä£À
PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ EvÁå¢UÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. MªÉÄä
PÉÆèÃgÉÆà ¥sÉÆèÃgÉÆÃPÁ§ð£ïUÀ¼ÀÄ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®PÉÌ
©qÀÄUÀqAÉ iÀiÁzÀ°è CªÀÅ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ ¸ÁªÀiÁ£Àå C¤®UÀ¼À
eÉÆvÉ «Ä±ÀætUÉÆAqÀÄ PÉÆ£ÉUÉ ¸ÀªÉÆõÀÚªÀÄAqÀ®ªÀ£ÀÄß
vÀ®Ä¥ÀÄvÀÛz.É ¸ÀªÆÉ ÃµÀª
Ú ÄÀ AqÀ®zÀ°è CªÀÅUÀ¼ÄÀ ±ÀQÛAiÀÄÄvÀªÁzÀ
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ½AzÀ ¨ÉÃ¥ÀðmÁ PÉÆèÃjÃ£ï ªÀÄÄPÀÛ
gÁårPÀ¯ïUÀ¼À£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀÄvÀÛzÉ.
∞
CF2Cl2 (g) C l (g) + F2Cl (g) (i)
PÉÆèÃj£ï gÁårPÀ¯ïUÀ¼ ÀÄ ¸ÀªÉÆ ÃµÀÚ ªÀÄ AqÀ ® zÀ ° è £ À
NgÉhÆãï£ÉÆqÀ£É ¥ÀæwQæ¬Ä¹ PÉÆèÃjÃ£ï ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï
gÁårPÀ¯ïUÀ¼ÁV ªÀÄvÀÄÛ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ CtÄUÀ¼À£ÀÄß GAlÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
l (g) + O3 (g) → Cl (g) + O2 (g) (ii)
PÉÆèÃj£ï ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï ªÀÄÄPÀÛ gÁårPÀ¯ï (CIO)
DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ«£ÉÆA¢UÉ (O) ªÀwð¹ ºÉaÑ£À
¥ÀæªÀiÁtzÀ PÉÆèÃj£ï ªÀÄÄPÀÛ gÁårPÀ¯ïUÀ¼À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
Cl (g) + O (g) → l (g) + O2 (g) (iii)
PÉÆèÃj£ï gÁårPÀ¯ïUÀ¼ÀÄ ¤gÀAvÀgÀªÁV
¥ÀÅ£ÀgÀÄvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ NgÉhÆÃ£ï «WÀl£ÀUÉ PÁgÀtªÁVzÉ.
»ÃUÉ PÉÆèÃgÉÆà ªÀÄvÀÄÛ ¥sÆ À ègÆ
É PÁ§ð£ïUÀ¼ÄÀ ¤gÀAvÀgª
À ÁV
PÉÆèÃj£ï gÁårPÀ¯ïUÀ¼À£ÀÄß GvÁࢹ ¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®PÉÌ
¸ÉÃj¸ÀĪÀ NgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀzÀ £Á±ÀPÉÌ PÁgÀtªÁVªÉ.
NgÉhÆãï gÀAzÀæ :
1980gÀ CªÀ¢A
ü iÀÄ°è CAmÁnðPÀz°
À è PÀvð
À ªÀå ¤ªÀð»¸ÀÄwÛzÞÀ
ºÀªÁªÀiÁ£ÀvÀdÕgÀÄ zÀQët zÀÄæªÀzÀ°è NgÉhÆãï gÀAzsÀæªÉAzÀÄ
PÀgÉAiÀÄ®àqÀĪÀ. NgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀªÀÅ QæÃt¸ÀÄwÛgÀĪÀ §UÉÎ
ªÀgÀ¢ ªÀiÁrzÀgÀÄ. PÉ®ªÀÅ ¤¢ðµÀÖ ¥Àj¹ÜwUÀ¼ÀÄ NgÉhÆãï
gÀAzÀæ GAmÁUÀ®Ä PÁgÀtUÀ¼ÉA§ CA±ÀªÀ£ÀÄß PÀAqÀÄ
»rAiÀįÁ¬ÄvÀÄ. ¨ÉùUÉAiÀÄ°è ¸ÁgÀd£ÀPÀzÀ qÉÊDPÉìöÊqï
NO2, «ÄxÉãïUÀ¼ÀÄ, PÉÆèÃj£ï ªÀiÁ£ÁPÉìöÊqï, (¥ÀæwQæAiÉÄ
iv) ªÀÄvÀÄÛ PÉÆèÃj£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÉÆA¢UÉ (¥ÀæwQæAiÉÄ v)
¥ÀæwQæ¬Ä¹ PÉÆèÃj£ï£À ¹APï£ÀÄßAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ EzÀÄ,
NgÉhÆãï£À C¢üPÀ £Á±ÀªÀ£ÀÄß vÀqÉzÀgÉ, ZÀ½UÁ®zÀ°è
«±ÉõÀ jÃwAiÀÄ ªÉÆÃqÀUÀ¼ÀÄ CAzÀgÉ, zsÀÄÈ«ÃAiÀÄ ¸ÀªÉÆõÀÚ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
ªÀÄAqÀ®zÀ ªÉÆÃqÀUÀ¼ÀÄ ¤ªÀiÁðtUÉÆAqÀÄ CAmÁnðPÁzÀ
¸ÀÄvÀÛ®Æ DªÀj¸ÀÄvÀÛzÉ. F zsÀÄÈ«ÃAiÀÄ ¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®zÀ
ªÉÆÃqÀUÀ¼ÀÄ MAzÀÄ ¥ÀæPÁgÀzÀ ªÉÄïÉäöÊAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀÄvÀÛzÉ
EzÀgÀ ªÉÄÃ¯É PÉÆèÃj£ï £ÉÊmÉæöÊmï d°ÃAiÀÄ«¨sÀd£ÉUÉÆAqÀÄ
ºÉÊ¥ÉÆÃPÉÆÃè gÀ¸ï DªÀĪ
è ÁV ¥ÀjªÀvðÀ £ÉUÆ
É ¼ÀÄv
î z
ÛÀ É (¥Àw
æ QæAiÉÄ
vi) EzÀÄ ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÉÆèÃgÉÊqï eÉÆvÉ QæAiÀÄ(v)gÀAvÉ
¥ÀæwQæ¬Ä¹ PÉÆèÃj£ï CtĪÀ£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ.
Cl (g) + NO2 (g) → ClONO2(g) (iv)
l (g) + CH4 (g) → H3(g) + HCl(g) (v)
ClONO2(g) + H2O (g) → HOCl (g) + HNO3 (g) (vi)
ClONO2(g) + HCl (g) → Cl2 (g) + HNO3 (g) (vii)
ªÀ¸A
À vÀ IÄvÀÄ«£À°è CAmÁnðPÁzÀ°è ¸ÀÆAiÀÄð£À¨¼ É PÀ ÄÀ
¥ÀÄ£Àgï DUÀ«Ä¹zÁUÀ, ¸ÀÆAiÀÄð£À ±ÁR ªÉÆqÀUÀ¼À£ÀÄß
vÀÄAqÀj¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÀÄ (viii) ªÀÄvÀÄÛ (ix) UÀ¼À°è
¤ÃrzÀAvÉ HOCl ªÀÄvÀÄÛ Cl2UÀ¼ÀÄ ¸ÀÆAiÀÄð¨É¼ÀQ¤AzÀ
zÀÄåwQæAiÉÄUÉ M¼À¥ÀqÀÄvÀÛzÉ.
HOCl (g) H (g) + l(g) (viii)
Cl2 (g) 2 l (g) (ix)
F jÃwAiÀÄ°è gÀÆ¥ÀUÆ É AqÀÄ PÉÆÃè j£ï ªÀÄÄPÀÛ gÁårPÀ¯ï
O3 ¥À z À g À z À £Á±À P É Ì F »AzÉ «ªÀ j ¹zÀ A vÉ ¸À g À t Â
¥ÀæQæAiÀÄAiÀÄ£ÀÄß DgÀA©ü¸ÀÄvÀÛzÉ.
NgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀzÀ £Á±À¢AzÁUÀĪÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ:
NgÉ h ÆÃ£ï ¥À z À g À z À £Á±À ¢ AzÀ , ºÉ a Ñ £ À ¥À æ ª À i ÁtzÀ
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ, QgÀtUÀ¼ÄÀ ¥ÀjªÀvð À £À ªÀÄAqÀ®PÉÌ ¥Àª æ ÃÉ ²¸ÀÄvÀª
Û .É
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ¼ÀÄ ZÀªÀÄðPÉÌ ¸ÀÄPÀÄÌUÀlÄÖ«PÉ, PÀtÂÚ£À
¥ÉÆgÉ (PÁålgÁPÀÖ), ©¹°¤AzÀ ¸ÀÄqÀÄ«PÉ, ZÀªÀÄðzÀ
PÁå£Àìgï, ºÀ®ªÀÅ ¥ÁèAPÀÖ£ïUÀ¼À (phytoplanktons),
£Á±À, «ÄãÀÄ GvÁàzÀ£ÉUÉ C¥ÁAiÀÄ, ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
GAlÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. EzÀ®èzÉà ¸À¸ÀåUÀ¼À ¥ÉÆæÃnãïUÀ¼ÀÄ
¸ÀºÀ £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ «QgÀtUÀ½AzÀ (UV radiations)
¸ÀÄ®¨sÀªÁV vÉÆAzÀgÉUÉ M¼ÀUÁUÀÄwÛªÉ JA§ÄzÀÆ ¸ÀºÀ
ªÀgÀ¢AiÀiÁVªÉ. EzÀÄ PÉÆñÀUÀ¼À ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ ªÉÄïÉ
C¥ÁAiÀ Ä PÁjAiÀ i ÁzÀ ¥À æ ¨ s Á ªÀ ª À £ À Ä ß ©ÃgÀ Ä vÀ Û z É . EzÀ Ä
J¯ÉUÀ¼À ¥ÀvÀægÀAzsÀæUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄïÁãUÀzÀ
d®¨sÁUÀzÀ°è£À ¤ÃgÁ«AiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀÄvÀÛzÉ. C®èzÉÃ,
ªÀÄtÄÚ ºÉÆA¢gÀĪÀ vÉêÁA±ÀªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ.
£ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ QgÀtUÀ¼ÀÄ ºÉZÁÑUÀĪÀÅzÀjAzÀ §tÚUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
¥sÉʧgïUÀ¼ÀÄ ºÁ¤UÉƼÀUÁUÀÄvÀÛªÉ EzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼ÀÄ
§ºÀĨÉÃUÀ ªÀĸÀÄPÁUÀÄvÀÛzÉ.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 435

14.3 d®ªÀiÁ°£Àå ©AzÀÄ DPÀgÀªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ. GzÁ: £ÀUÀgÀ¥Á°PÁ ¥ÉÊ¥ÀÄUÀ¼ÀÄ

fêÀ £ À P É Ì ¤ÃgÀ Ä CvÁåªÀ ± À å PÀ ª ÁVzÉ . ¤Ãj®è ¢ zÀ Ý gÉ
AiÀiÁªÀ fëUÀ¼ÀÄ EgÀ®Ä ¸ÁzsÀå«®è. £ÁªÀÅ d®ªÀ£ÀÄß
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ±ÀÄzÀÞªÉAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸ÀÄvÉÛêÉ. DzÀgÉ £ÁªÀÅ
¤Ãj£À UÀÄtªÀÄlÖªÀ£ÀÄß ¤±ÀѬĹPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. ªÀiÁ£ÀªÀ
ZÀlĪÀnPÉUÀ½AzÀ ¤Ãj£À ªÀiÁ°£Àå DgÀA¨sÀªÁUÀÄvÀÛzÉ.
««zsÀ jÃwAiÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ½AzÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀÅ ¨sÀƪÉÄïÉäöÊ
CxÀ ª Á CAvÀ d ð®ªÀ £ À Ä ß vÀ ® Ä¥À Ä vÀ Û z É . ¸À Ä ®¨s À ª ÁV
UÀÄgÀÄw¸À®àqÀĪÀ ªÀiÁ°£ÀåzÀ ªÀÄÆ® CxÀªÁ ¸ÀܼÀªÀ£ÀÄß
PÉÆõÀÌ : 14.1 ªÀÄÄRåªÁzÀ d®ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ OzÉÆåVPÀ «¸Àdð£Á ¥ÉÊ¥ÀÄUÀ¼ÀÄ. EªÀÅUÀ½AzÀ
ªÀiÁ°£ÀåªÀÅ ¤Ãj£À ªÀÄÆ®ªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÉò¸ÀÄvÀÛªÉ. ªÀiÁ°£ÀåzÀ
ªÀ Ä Æ®ªÀ £ À Ä ß J°è ¸À Ä ®¨s À ª ÁV PÀ A qÀ Ä »rAiÀ Ä ÄªÀ Å zÀ Ä
¸ÁzsÀåªÀ®èªÉÇ CAvÀºÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀÅ C©AzÀÄ DPÀgÀªÁVzÉ.
GzÁ: PÀȶAiÀÄ «¸Àdð£ÉUÀ¼ÀÄ (vÉÆÃlUÀ½AzÀ, ¥ÁætÂUÀ¼ÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ PÀȶ¨sÆ
À «Ä¬ÄAzÀ) DªÀĪ è ÄÀ ¼É, wêÀ¤
æ Ãj£À WÀlPÀU¼ À ÄÀ
(©Ã¢UÀ½AzÀ, ¤¯ÁÝtUÀ½AzÀ, ¯Á£ïUÀ½AzÀ) EvÁå¢ ¤Ãj£À
ªÀÄÄRå ªÀiÁ°£ÀåPÀ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ªÀÄÆ®ªÀ£ÀÄß PÉÆõÀÖPÀ
14.1gÀ°è ¤ÃrzÉ.

ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ DPÀgÀUÀ¼ÀÄ
¸ÀÆPÀëöä fëUÀ¼ÀÄ M¼ÀZÀgÀAr
¸ÁªÀAiÀĪÀ C£ÀÄ¥ÀAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ M¼ÀZg À r ¥ÁætU
À A Â ¼
À À ªÀÄ®-ªÀÄÆvÀæ ªÀÄvÀÄÛ vÁådåU¼
À ÄÀ , PÉƼÉvÀ ¥Áæt ªÀÄvÀÄÛ
¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀ ¸ÀA¸ÀÌj¸ÀĪÀ PÉÊUÁjPÉUÀ½AzÀ ºÉÆgÀ¸ÀƸÀĪÀ PÀ®ä±À.
¸À¸Àå ¥ÉÆõÀPÁA±ÀUÀ¼ÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ gÀ¸ÀUÉƧâgÀUÀ¼ÀÄ
«µÀPÁj ¨sÁgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ PÉÊUÁjPÉ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ
¸ÉrªÉÄAmïì H¼ÀÄUÀ¼ÀÄ UÀtÂUÁjPÉ ªÀÄvÀÄÛ ªÀåªÀ¸ÁAiÀÄ¢AzÀ ¨sÀÆ ¸ÀªÉvÀ
Qæ«Ä£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ²°ÃAzÀ,æ PÀ¼,É Qæ«Ä£Á±À vÀAiÀiÁj¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀÄ£ÀU¼ À ÄÀ
«QgÀt d£Àå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ AiÀÄÄgÉÀ¤AiÀÄAAiÀÄÄPÀÛ R¤dUÀ¼ÀÄ UÀtÂUÁjPÉ
±ÁR PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è vÀA¥ÁV¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ ¤ÃgÀÄ
14.3.1 d®ªÀiÁ°£ÀåzÀ PÁgÀtUÀ¼ÀÄ EgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ UÁ½AiÀÄ°ègÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁt
(i) gÉÆÃUÀPÁgÀPÀ ¸ÀÆPÀëöäfëUÀ¼ÀÄ: §ºÀ¼À UÀA©üÃgÀªÁzÀ 200000 ¦¦JA. DzÀÝjAzÀ ¸Àé®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
d®ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPU À ¼
À A
É zÀgÉ PÁ¬Ä¯ÉU¼ À £À ÄÀ ß GAlĪÀiÁqÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ ¤Ãj£À°è «¨sÀd£ÉUÉÆAqÀgÀÆ CzÀgÀ°è PÀgÀVgÀĪÀ
gÉÆÃUÀPÁgÀPÀ ¸ÀÆPÀëöäfëUÀ¼ÀÄ, CªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁt PÀÄUÀÄÎvÀÛzÉ. d®ZÀgÀ ¥ÁætÂUÀ½UÉ
ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÉ fëUÀ¼ÄÀ , EªÀÅ M¼ÀZg À A
À r ªÀÄÆ®PÀ ªÀiÁ£Àª£ À À ¤Ãj£À°è PÀgÀVgÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀ §ºÀ¼À ªÀÄÄRå. CzÀgÀ
ªÀÄ® ªÀÄÆvÀæ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ ¤Ãj£À°è «Ä²ævÀªÁUÀÄvÀÛªÉ. ¥ÀæªÀiÁt 6 ¦¦JAQÌAvÀ PÀrªÉÄAiÀiÁzÀgÉ «ÄãÀÄUÀ¼À
ªÀiÁ£ÀªÀ£À ªÀÄ®ªÀÄÆvÀæzÀ°ègÀĪÀ F±ÀjPÉAiÀiÁ PÉÆlÖ ªÀÄvÀÄÛ ¨É¼ªÀ t
À UÂ É PÀÄApvÀUÆÉ ¼ÀÄîvz ÛÀ .É ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®¢AzÀ CxÀªÁ
¸ÀÖç¥ÉÆÖÃPÁPÀ¸ï ¥sÉÃPÁ°¸ï £ÀAvÀºÀ ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁUÀ¼ÀÄ doÀgÀ ºÀUÀ°£À°è ¤Ãj£À°ègÀĪÀ ºÀ¹gÀÄ d® ¸À¸ÀåUÀ¼ÀÆ £ÀqɸÀĪÀ
¸ÀA§A¢ü gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ºÀgÀqÀÄvÀÛªÉ. zÀÄåw¸ÀA±ÉèõÀuÉ QæAiÉĬÄAzÀ DªÀÄèd£ÀPÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÉÃgÀÄvÀÛzÉ.
DzÀgÉ gÁwæ ªÉüÉAiÀÄ°è zÀÄåw¸ÀA±ÉèõÀuÉ £ÀqÉAiÀÄĪÀÅ¢®è
(ii) ¸ÁªÀAiÀĪÀ vÁdåUÀ¼ÀÄ: ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, J¯ÉUÀ¼ÀÄ,
DzÀgÉ ¸À¸åÀ U¼ À À G¹gÁlzÀ QæAiÉÄ ªÀÄÄAzÀĪÀjAiÀÄÄvÀz Û É EzÀÄ
ºÀÄ®Äè, C£ÀÄ¥ÀAiÀÄÄPÀÛ ¸À¸Àåd£Àå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ
PÀgÀVzÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁt PÀÄUÀÄ먀 PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ
EvÀgÉ d®ªÀiÁ°£ÀåUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ¨ÉgÉvÀÄ ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ
PÀgV
À zÀ DªÀÄèd£ÀPª À £À ÄÀ ß ¸ÀÆPÁëöätÄUÀ¼ÄÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ ÛU¼ À À
PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛªÉ. ¤ÃgÀ£ÉƼÀV£À d®¸À¸ÀåUÀ¼À ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄÄ
GvÀ̵Àðt QæAiÉÄUÀÆ ¸ÀºÀ G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
PÀÆqÀd®ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ PÁgÀtªÁVzÉ. F PÀ®ä±ÀUÀ¼ÀÄ eÉÊ«PÀ
«WÀl£É ºÉÆAzÀÄvÀÛªÉ. Cwà ºÉ Z À Ä Ñ ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Ä ß ¤Ãj£À ° è
¸ÉÃj¹zÀgÉ, CªÀÅ ¤Ãj£À°è PÀgÀV¸ÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£É߯Áè
¤Ãj£À°ègÄÀ ªÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ ÛU¼ À £À ÄÀ ß ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁUÀ¼ÄÀ
G¥À A iÉ Æ ÃV¹PÉ Æ ¼À Ä î v À Û z É . EzÀ j AzÀ DªÀ Ä è d £À P À ª À £ É ß Ã
«¨sÀf¸ÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅ ¤Ãj£À°è PÀgÀVgÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß
CªÀ®A©¹gÀĪÀ d®ZÀgÀUÀ¼ÀÆ ¸ÁAiÀÄÄvÀÛªÉ. CªÁAiÀÄÄ
G¥À A iÉ Æ ÃV¹PÉ Æ ¼À Ä î v À Û ª É . ¤ÃgÀ Ä DªÀ Ä è d £À P À ª À £ À Ä ß
fêÀPÀ ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß «¨sÀf¹zÁUÀ
»r¢lÄÖPÉƼÀÄîªÀ ¥ÀæªÀiÁt «ÄwUÉÆArzÉ vÀtÂÚÃj£À°è
GvÀàwÛAiÀiÁzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ zÀĪÁð¸À£É¬ÄAzÀ PÀÆr
PÀgÀVgÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¸ÁAzÁævÉ 10 ¦¦JA vÀ£ÀPÀ
ªÀÄ£ÀĵÀå£À DgÉÆÃUÀåPÌÉ ºÁ¤PÁgÀPª À ÁUÀÄvÀÛz.É DªÀÄèd£ÀPª À £
À ÄÀ ß
436
§¼À¸ÄÀ ªÀ ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ ÛU¼ À £À ÄÀ ß «¨sf
À ¹zÁUÀ
CzÀÄ ¤Ãj£À°è PÀgÀVgÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß
PÀÄVθÀÄvÀÛzÉ.
MAzÀÄ ¤¢ðµÀÖ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ¤Ãj£À°ègÀĪÀ eÉÊ«PÀ
ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Ä ß «¨s À f ¸À ® Ä ¨ÁåQÖ Ã jAiÀ i ÁPÉ Ì ¨É à PÁUÀ Ä ªÀ
DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß eÉÊ«PÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¨ÉÃrPÉ
[Biochemical Oxygen Demand (BOD)]. JAzÀÄ
PÀgA É iÀÄÄvÁÛg.É ¤Ãj£À°A è iÀÄ BODAiÀÄ ¥Àª æ iÀ ÁtªÀÅ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß eÉÊ«PÀªÁV «WÀnvÀ UÉƽ¸À®Ä CªÀ±ÀåPÀ«gÀĪÀ
DQìd£ï£À ¥ÀæªÀiÁtªÁVgÀÄvÀÛzÉ. ±ÀÄzÀÞ ¤Ãj£À°è BOD 55
ppm QÌAvÀ®Æ PÀrªÉÄ EgÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ PÀ®Ä¶vÀ ¤Ãj£À°è
BOD 17 ppm QÌAvÀ®Æ eÁ¹Û EgÀÄvÀÛzÉ.
(iii) gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ : £ÀªÀÄUÉ UÉÆwÛgÀĪÀ
ºÁUÉ ¤ÃgÀÄ MAzÀÄ ±ÉæõÀ× zÁæªÀPÀ. ¤Ãj£À°è PÀgÀUÀĪÀ J¯Áè
¤gÀªÀAiÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¨sÁgÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÁzÀ
PÁåräAiÀ Ä A, ªÀ Ä PÀ Æ åðj, ¤PÀ Ì ¯ ï ªÀ Ä ÄAvÁzÀ ª À Å UÀ ¼ À Ä
¥À æ ª À Ä ÄRªÁzÀ ªÀ i Á°£À å PÁgÀ U À ¼ À Ä , F ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä
ªÀiÁ£ÀªÀ£À DgÉÆÃUÀåPÉÌ ºÁ¤PÀgÀ. KPÉAzÀgÉ EªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
£À ª À Ä ä zÉ Ã ºÀ ¢ AzÀ «¸À f ð¸À ® Ä ¸Ázs À å «®è . ¸À ª À Ä AiÀ Ä
PÀ¼ÉzÀAvÉ zÉúÀzÀ°è EªÀÅUÀ¼À ¥ÀæªÀiÁt ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. DUÀ F
¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÆvÀæ¦AqÀ, PÉÃAzÀæ £ÀgÀªÀÇåºÀ, ¦vÀÛPÉÆñÀ
ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ½UÉ ºÁ¤ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. UÀt vÁådå¢AzÀ
§gÀĪÀ UÀAzsÀPÁªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ««zsÀ DPÀgÀUÀ½AzÀ §gÀĪÀ
¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ PÁå°ìAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ²ÃvÀ
ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è ªÀÄAdÄUÉqÀØ ªÀÄvÀÄÛ »ªÀĪÀ£ÀÄß UÀtÂvÁådå
ªÀÄvÀÄÛ D£ÉÃPÀ DPÀgÀUÀ½AzÀ ¤Ãj£À°è PÀgÀUÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
ªÀiÁ°£ÀåPÀgÀPÀUÀ¼ÁVgÀÄvÀÛzÉ.
PÀ g À V ¸À Ä ªÀ PÀ Z ÁÑ ® ªÀ t UÀ ¼ À Ä d®ªÀ i Á°£À å zÀ ° è
PÀAqÀħgÀĪÀ E£ÉÆßAzÀÄ UÀÄA¦£À ªÀ¸ÄÀ U Û ¼À AÉ zÀg,É ¸ÁªÀAiÀĪÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ. ¥ÉmÉÆæðAiÀÄA GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À
C£ÉÃPÀ ªÀÄÆ®UÀ¼À£ÀÄß PÀ®Ä¶vÀUÉƽ¸ÀÄvÀÛªÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ,
¸ÁUÀgÀzÀ°è £ÀqÉAiÀÄĪÀ vÉÊ® ¸ÉÆÃjPÉUÀ¼ÀÄ, ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ
ºÀjzÀÄ §gÀĪÀ ¨É¼ÉUÀ½UÉ ¹A¥Àr¹zÀ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ,
PÉÊUÁjPÁ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÁzÀ PÉÆèÃj£ïAiÀÄÄPÀÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ,
¥Á°PÉ Æ è j £É à nqï ¨É Ê ¦ü £ É æ ¯ ïUÀ ¼ ÁAvÀ º À (PCBs),
±À Ä aUÉ Æ ½¸À ® Ä G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ A vÀ º À zÁæ ª À P À U À ¼ ÁzÀ
ªÀiÁdðPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ UÉƧâgÀUÀ¼ÀÄ d®ªÀiÁ°£ÀåPÀgÀPÀUÀ¼À
UÀÄA¦UÉ ¸ÉÃgÀÄvÀÛzÉ. PCBs C£ÀÄß PÁå£Àìgï ºÀgÀqÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛ
JAzÀÄ H»¸À¯ÁVzÉ. EwÛÃa£À ¢£ÀUÀ¼À°è zÉÆgÉAiÀÄĪÀ
ªÀiÁdðPÀUÀ¼ÀÄ eÉÊ«PÀªÁV «¨sÀd£ÉUÉƼÀÄîvÀÛzÉ. DzÀgÉ
EªÀÅUÀ¼À G¥ÀAiÉÆÃUÀ ¨ÉÃgÉ ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀȶָÀÄvÀÛzÉ.
eÉÊ«PÀ«¨sÀd£ÉUÉ PÁgÀtªÁzÀ ¨ÁåQÖÃjAiÀiÁUÀ¼ÀÄ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
DºÁgÀªÁV¹PÉÆAqÀÄ ºÉZÀÄÑ C©üªÀÈ¢ÞAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ. »ÃUÉ
¨É¼ÉAiÀÄĪÁUÀ CªÀÅ ¤Ãj£À°è PÀgÀVgÀĪÀ DªÀÄèd£ÀPÀªÀ£ÀÄß
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉƼÀÄîvÀÛªÉ. DªÀÄèd£ÀPÀzÀ PÉÆgÀvɬÄAzÀ
«ÄãÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ d®¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ ¸ÁAiÀÄÄvÀÛªÉ. UÉƧâgÀUÀ¼À°è
¥Á¸ÉáÃmï ¸ÀAPÀ®PÀªÁVgÀÄvÀÛzÉ ¥Á¸ÉáÃmï¤AzÀ ¤Ãj£À°è
¥ÁaUÀ ¼ À ¨É ¼ À ª À t  U É ºÉ Z ÁÑ U À Ä vÀ Û z É . EªÀ Å UÀ ¼ À ºÉ a Ñ £ À
¨É ¼À ª À t  UÉ ¬ ÄAzÀ ¤Ãj£À ªÉ ÄÃ¯É äö ÊAiÀ Ä£À Äß ªÀ Ä ÄZÀ Ä Ñ v À Û z É
ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¥ÀæªÀiÁt PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
EzÀ j AzÀ DªÀ Ä è d £À P À gÀ » vÀ ªÁvÁªÀ g À t GAmÁV
zÀĪÁð¸À£É¬ÄAzÀ ¥ÁætÂUÀ¼À ¸ÁªÀÅ ¸ÀA¨sÀ«¸ÀÄvÀÛzÉ. F
jÃwAiÀÄ ¥ÉÆõÀPÁA±ÀAiÀÄÄPÀÛ ¤Ãj¤AzÀ ¸À¸ÀåUÀ¼À ¸ÁAzÀævÉ
ºÉZÁÑV, DQìd£ï£À PÉÆgÀvɬÄAzÀ ¥ÁætÂUÀ¼À ¸Á«UÉ
PÁgÀ t ªÁUÀ Ä ªÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û EzÀ g À ¥À j uÁªÀ Ä ªÁV fêÀ
ªÉÊ«zsÀå £Á±ÀªÁUÀĪÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß Cw¥Ë¶×ÃPÀgÀt
(AiÀÄÄmÉææPÉñÀ£ï) J£ÀÄßvÁÛgÉ.
14.3.2 PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À CAvÀgÁ¶ÖçÃAiÀÄ ªÀiÁ£ÀzÀAqÀ
F PÉ ¼ À P À A qÀ PÀ Ä rAiÀ Ä ÄªÀ ¤Ãj£À CAvÀ g Á¶Ö ç ÃAiÀ Ä
ªÀiÁ£ÀzÀAqÀªÀ£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À§ºÀÄzÁVzÉ.
¥sÉÆèÃgÉÊqï: PÀÄrAiÀÄĪÀzÀPÁÌV ¤Ãj£À°ègÀĪÀ ¥sÉÆèÃgÉÊqï
CAiÀiÁ¤£À ¸ÁgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À¨ÉÃPÀÄ. CzÀgÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ
PÀ Ä rAiÀ Ä ÄªÀ ¤Ãj£À ° è PÀ r ªÉ Ä EzÀ Ý gÉ , ªÀ Ä £À Ä µÀ å ¤UÉ
vÉ Æ AzÀ g É A iÀ Ä ÄAmÁUÀ Ä vÀ Û z É ªÀ Ä vÀ Ä Û zÀ A vÀ P À ë A iÀ Ä £À A vÀ º À
PÁ¬Ä¯ÉUÀ¼ÀÄ vÀgÀÄvÀÛªÉ. PÀgÀUÀĪÀ ¥sÉÆèÃgÉÊqï C£ÀÄß ¤Ãj£À°è
¨Égɹ CzÀgÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ 1 ppm CxÀªÁ 1 mg dm–3
§gÀ Ä ªÀ A vÉ £É Æ ÃrPÉ Æ ¼À Ä î ¯ ÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä . ¥s É Æ è à gÉ Ê qï
CAiÀ i Á£À Ä UÀ ¼ À Ä ºÀ ° è £ À ªÉ Ä Ã®à z À g À z À ºÉ Æ ¢PÉ A iÀ Ä °è £ À
ºÉ Ê qÁæ Q ì J¥À m É Ê mï [3(Ca3(PO4)2.Ca(OH)2] C£À Ä .
UÀnÖAiÀiÁV¸ÀÄvÀª Û ,É ºÁUÀÆ ªÀÄvÀµ Û ÄÀ Ö UÀnÖAiÀiÁzÀ ¥sÆ É Ãè gÀ¥m
À ÊÉ mï
[3(Ca3(PO4)2.CaF2] UÀ¼À£ÁßV¸ÀÄvÀÛªÉ. DzÀgÉ ¥sÉÆèÃgÉÊqï
CAiÀiÁ¤£À ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ 2 ppm QÌAvÀ eÁ¹ÛAiÀiÁzÀgÉ
ºÀ°è£À°è PÀAzÀħtÚ ¯ÉÃ¥À£ÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀgÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ
10 ppm QÌAvÀ®Æ eÁ¹ÛAiÀiÁzÀ°è ªÀÄÆ¼É ªÀÄvÀÄÛ ºÀ°è£À
ªÉÄÃ¯É zÀĵÀàjuÁªÀĪÀ£ÀÄß ©ÃjgÀĪÀÅzÀÄ gÁd¸ÁÜ£ÀzÀ PÉ®ªÀÅ
¨sÁUÀUÀ¼À°è ªÀgÀ¢AiÀiÁVzÉ.
¹Ã¸À : ¤ÃgÀ £ À Ä ß ¸ÁV¸À ® Ä ¹Ã¸À z À PÉ Æ ¼À ª É U À ¼ À £ À Ä ß
G¥ÀAiÉÆÃV¹zÁUÀ PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤ÃgÀÄ ¹Ã¸ÀzÀ CA±À¢AzÀ
PÀ®ä±ÀªÁUÀĪÀÅzÀÄ. PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À°è ¹Ã¸ÀzÀ CA±À
¸ÀĪÀiÁgÀÄ 50 ppm£À ªÀgÉUÀÆ EgÀ§ºÀÄzÀÄ. ¹Ã¸ÀªÀÅ
ªÀ Ä ÆvÀ æ ¦ AqÀ , ªÀ Ä ÆvÀ æ d £À P ÁAUÀ , ¸À A vÁ£Á©ü ª À È ¢ÞAiÀ Ä
ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ£ÀÄß £Á±À ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ.
¸À¯ÉáÃmï: PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À°è ¸À¯ÉáÃmï£À C¢üPÀªÁzÀ (500
ppm) ¥ÀæªÀiÁt ¨sÉâUÉ (laxative) PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ
E£ÀÄß½zÀAvÀ EzÀÄ C¥ÁAiÀÄgÀ»vÀªÁVzÉ.
£ÉÊmÉæÃmï: PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À°è £ÉÊmÉæÃmï£À UÀjµÀ× ªÀÄlÖ
50 ppm. PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À°è EzÀgÀ ¥ÀæªÀiÁt vÀÄA¨Á
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
eÁ¹ÛAiÀiÁzÀgÉ, ªÉÄxÀªÉÆÃUÉÆ詤«ÄAiÀÄA (¤Ã° ªÀÄUÀÄ
®PÀët CxÀªÁ §Æè-¨Éé ¹AqÉÆæêÀiï) PÁ¬Ä¯ÉUÉ
vÀÄvÁÛUÀ§ºÀÄzÀÄ.
EvÀ g É ¯É Æ ÃºÀ U À ¼ À Ä : PÀ Ä rAiÀ Ä ÄªÀ ¤Ãj£À ° è ²¥s Á gÀ ¸ À Ä ì
ªÀiÁrgÀĪÀ, PÉ®ªÀÅ ¸ÁªÀiÁ£Àå ¯ÉÆúÀU¼ À À UÀjµÀ× ¥Àª
æ iÀ ÁtªÀ£ÄÀ ß
F PɼÀV£À PÉÆõÀ×PÀ 14.2gÀ°è PÉÆqÀ¯ÁVzÉ.
PÉÆõÀ×PÀ 14.2 PÀÄrAiÀÄĪÀ ¤Ãj£À°è ¤UÀ¢UÉƽ¸ÀĪÀ ¯ÉÆúÀU¼
À À
UÀjµÀ× ¥ÀæªÀiÁt
¯ÉÆúÀ UÀjµÀ× ªÀÄlÖ (¥ÀæªÀiÁt)
Fe 0.2
Mn 0.05
Al 0.2
Cu 3.0
Zn 5.0
Cd 0.005
ZÀlĪÀnPÉ 2
¤ÃªÀÅ ¸ÀܽÃAiÀĪÁV ¹UÀĪÀ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ ¤Ãj£À
ªÀÄÆ®ªÀ£ÀÄß ¨sÉÃn ¤Ãr. CzÀÄ £À¢/vÉÆgÉ/ºÀ¼Àî/PÉgÉ
DVzÀÝgÉ, C°è ªÀİãÀªÁUÀzÀ / CvÀå®à ¥ÀæªÀÄtzÀ°è
ªÀİãÀvÉ / C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ ªÀİãÀvÉ / ºÉZÀÄÑ
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è ªÀİãÀvÉAiÀÄ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À
¤Ãj£À pH C£ÀÄß ¥ÀjÃQë¹.
£À¢AiÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄ, AiÀiÁªÀ ºÀwÛgÀzÀ £ÀUÀgÀ CxÀªÁ
PÉ Ê UÁjPÁ ¥À æ z É Ã ±À ¢ AzÀ ªÀ Ä °Ã£À v É GAmÁVzÉ
JA§ÄzÀ£ÀÄß zÁR°¹. ªÀiÁ°£ÀåvÉAiÀÄ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß
¥À j ÃQë ¸ À ® Ä ¸À P ÁðgÀ z À ªÀ i Á°£À å ¤ªÀ Ä Æð®£À
ªÀÄAqÀ½AiÀÄ PÀbÉÃjUÉ «µÀAiÀĪÀ£ÀÄß w½¹. C°ègÀĪÀ
C¢üPÁjUÀ¼ÀÄ ¸ÀÆPÀÛ PÀæªÀĪÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀ §UÉÎ
RavÀ¥Àr¹PÉƽî. EzÀ£ÀÄß ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ½UÀÆ §gɬÄj.
ªÀģɬÄAzÀ CxÀªÁ PÉÊUÁjPÉUÀ½AzÀ ºÉÆgÀ ºÉƪÀÄÄäªÀ
vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß AiÀiÁªÀÅzÉà ¤Ãj£À ªÀÄÆ®UÀ½UÉ
ºÀ j AiÀ Ä ©qÀ ¨ É Ã r. vÉ Æ ÃlUÁjPÉ U É gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
UÉƧâgÀz À §zÀ ¯ ÁV PÁA¥É ÆøïÖ §¼À ¹. rrn,
ªÉ Ä ®yAiÀ i Á£ï£À A vÀ º À PÀ ¼ É £ Á±À P À U À ¼ À §¼À P É A iÀ Ä £À Ä ß
ªÀ Ä £É A iÀ Ä °è G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ Å zÀ £ À Ä ß ¤AiÀ Ä Awæ ¹ .
MtVzÀ ¨Éë£À J¯ÉUÀ¼À£ÀÄß Qæ«ÄUÀ¼À£ÀÄß Nr¸À®Ä
G¥ÀAiÉÆÃV¹j. ¤ªÀÄä ªÀÄ£ÉAiÀÄ ¤ÃgÀÄ vÀÄA§ÄªÀ
vÉÆnÖAiÀÄ°è ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA ¥ÀgÁäAUÀ£ÉÃmï (KMnO4)
CxÀªÁ ZÀ®ÄªÉ ¥ÀÄr (©èÃaAUï¥ËqÀgï) AiÀÄ£ÀÄß ¸ÉÃj¹.
14.4 ªÀÄtÂÚ£À ªÀiÁ°£Àå
¨s Á gÀ v À ª À Å ¨É à ¸ÁAiÀ Ä Dzs Á jvÀ DyðPÀ v É A iÀ Ä £À Ä ß
ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ CzÀgÀ C©üªÈÀ ¢ÞUÁV PÀȶ, «ÄãÀÄUÁjPÉ
437
ªÀÄvÀÄÛ ¥À±ÀĸÀAUÉÆÃ¥À£ÉUÉ ºÉZÀÄÑ DzÀåvÉAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀÄwÛzÉ.
EzÀgÀ ºÉZÀÄѪÀj GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß §gÀUÁ® ¸ÀªÀÄAiÀÄPÁÌV
¸ÀPÁðgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀPÁðgÉÃvÀgÀ ¸ÀAWÀl£ÉU¼ À ÄÀ ¸ÀAUÀ»
æ ¹qÀÄvÀÛª.É
DºÁgÀ - zs Á å£À U À ¼ À £ À Ä ß ¸À A UÀ æ » ¹lÖ CªÀ ¢ ü A iÀ Ä °è CzÀ Ä
£ÀµÀÖªÁUÀzÀAvÉ «±ÉõÀªÁzÀ UÀªÀÄ£ÀªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
¤ÃªÀÅ JAzÁzÀgÆ À ¨É¼U É ¼
À ÄÀ ºÁUÀÆ DºÁgÀ zsÁ£ÀåU¼ À ÄÀ QÃl,
E°, PÀ¼É ªÀÄvÀÄÛ ¨É¼É gÉÆÃUÀU½ À AzÀ £ÀµÖPÀ ÌÉ M¼ÀUÁVgÀĪÀÅzÀ£ÄÀ ß
£ÉÆÃr¢ÝÃgÁ? CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß £ÁªÀÅ ºÉÃUÉ gÀQë¸À§ºÀÄzÀÄ?
PÉ®ªÀÅ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ½AzÀ £ÀªÀÄä PÀȶ
¨É¼ÉUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAgÀQë¸À§ºÀÄzÉAzÀÄ vÁªÀÅ w½¢¢ÝÃj. DzÀgÉ
F QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ, ¥ÀÆw £Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ
ªÀÄtÂÚ£À ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. DzÀÄzÀjAzÀ
CªÀÅUÀ¼À «ªÉÃZÀ£ÁAiÀÄÄvÀ §¼ÀPÉAiÀÄ CªÀ±ÀåPÀvɬÄzÉ.
14.4.1 ¥ÀÆw£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ:
¥À æ ¥ À A ZÀ z À JgÀ q À £ É A iÀ Ä ªÀ Ä ºÁAiÀ Ä ÄzÀ Þ QÌ A vÀ ªÉ Æ zÀ ® Ä
ºÀ®ªÀÅ ¸Áé¨sÁ«PÀªÁV PÀAqÀÄ §gÀĪÀ ¤PÉÆÃn£ïUÀ¼ÀAvÀ
gÁ¸ÁAiÀĤPÀU¼ À £
À ÄÀ ß (PÀȶ ¥Àz
æ ÃÉ ±ÀU¼À °À è vÀA¨ÁPÀÄ VqÀU¼ À £À ÄÀ ß
¨É¼É¸ÀĪÀÅzÀjAzÀ ¥ÀæªÀÄÄR ¨É¼É ¨É¼ÉAiÀÄĪÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼À°è
¥ÀÆw£Á±ÀPÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÁßV §¼À¸À¯ÁUÀÄwÛvÀÄÛ.
JgÀqÀ£Éà ªÀĺÁAiÀÄÄzÀÞzÀ CªÀ¢üAiÀÄ°è ªÀįÉÃjAiÀiÁ
ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÉ QÃl d£Àå gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ
PÁAiÀ Ä ðzÀ ° è r.r.nAiÀ Ä £À Ä ß C¢ü P À ¥À æ ª À i ÁtzÀ ° è
§¼À¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß PÁt§ºÀÄzÁVzÉ. DzÀÄzÀjAzÀ AiÀÄÄzÀÞzÀ
£ÀAvÀgÀ r.r.n AiÀÄ£ÀÄß PÀȶ PÉëÃvÀæzÀ°è QÃlUÀ¼ÀÄ, E°UÀ¼ÀÄ,
PÀ¼U É ¼ À ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ ºÀ®ªÁgÀÄ ¨É¼É gÉÆÃUÀU½ À AzÀ GAmÁUÀÄwÛzÝÀ
£ÀµÀÖ ¤AiÀÄAvÀætPÁÌV §¼À¸À®Ä DgÀA©ü¸À¯Á¬ÄvÀÄ. DzÀgÉ,
CzÀgÀ zÀĵÀàjuÁªÀÄUÀ½AzÀ ¨sÁgÀvz À °À è r.r.n §¼ÀPA É iÀÄ£ÀÄß
¤µÉâü¸À¯ÁVzÉ.
¥ÀÆw£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÆ®¨sÀÆvÀªÁV PÀÈvÀPÀ «µÀPÁj
gÀ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÁVzÀÄÝ, fêÀ ¥Àj¸ÀgÀ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ ªÉÄïÉ
¥ÀæwWÁvÀªÀ£ÀÄßAlÄ ªÀiÁqÀÄwÛzÉ. MAzÉà CxÀªÁ MAzÉÃ
jÃwAiÀÄ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀzÉà ¥ÀzÉà G¥ÀAiÉÆÃV¹zÉÝÃ
DzÀgÉ, CªÀÅ QÃlUÀ¼À°è ¥ÀÆw £Á±ÀPÀUÀ½UÉ ¥ÀæwgÉÆÃzsÀPÀ
±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¨É¼É¹, CªÀÅ QÃlUÀ¼À£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀÅzÀgÀ°è
¥ÀjuÁªÀÄPÁjAiÀÄ®èzÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁV ¥ÀjªÀwð¸ÀÄvÀÛªÉ. F
PÁgÀt¢AzÁV r.r.n. §zÀ¯ÁV EvÀgÉ ¸ÁªÀAiÀĪÀ
«µÀ P ÁgÀ P À U À ¼ ÁzÀ D°Ø ç £ï ªÀ Ä vÀ Ä Û qÉ Ê J°Ø ç £ïUÀ ¼ À Ä
¥ÀÆw£Á±ÀPÀªÁV ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖAiÀÄ°è ¥ÀjZÀ¬Ä¸À®àlÖªÀÅ.
§ºÀÄvÉÃPÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ «µÀPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ¤Ãj£À°è PÀgÀUÀ¯ÁgÀzÀ
ªÀÄvÀÄÛ eÉÊ«PÀ «WÀl£ÉUÉƼÀîzÀ ®PÀëtUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢ªÉ.
EAvÀºÀ CvÀå¢üPÀ ¥À槮ªÁzÀ «µÀPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ DºÁgÀ
438 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

¸Àg¥À ½
À AiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ PɼÀ ¥ÉÆõÀuÁ ºÀAvÀ¢AzÀ ªÉÄîälÖzÀ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼À PÀqÉUÉ §zÀ¯Á¬Ä¹ªÉ. PÀ¼ÉzÀ ±ÀvÀªÀiÁ£ÀzÀ
¥ÀƵÀuÁ¸ÀÛgÀªÀgÉUÀÆ vÀ®Ä¥ÀÄvÀÛzÉ. (avÀæ 14.3) PÁ® ªÉÆzÀ®zsð À PÁ¯ÁªÀ¢A ü iÀÄ°è AiÀiÁAwæPv
À ¬
É ÄAzÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ
GgÀĽzÀAvÉ, G£ÀßvÀ ªÀÄlÖzÀ ¥ÁætÂUÀ¼À°è «µÀPÁgÀPÀUÀ¼À PÀ¼É ¤AiÀÄAvÀætzÀ PÀqÉUÉ ¸ÀܼÁAvÀgÀUÉÆAqÀÄ, PÉÊUÁjPÉUÉ
¥ÀæªÀiÁtªÀÅ ºÉZÁÑV, ZÀAiÀÄ¥ÀZÀAiÀÄQæAiÉÄ ºÁUÀÆ ±ÁjÃjPÀ Gd鮪ÁzÀ DyðPÀ ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖAiÀÄ£ÀÄß PÀ°à¹PÉÆnÖvÀÄ.
C¸ÀªÀÄvÉÆî£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÀgÉ, ¥ÀæwAiÉƧâgÀÆ E°è eÁÕ¥ÀPÀzÀ°èlÄÖPÉƼÀÀÄzÁzÀ
CA±ÀªÉAzÀgÉ, EªÀÅUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ ¥Àj¸ÀgÀ ¸ÉßûAiÀiÁzÀªÀÅUÀ¼À®è
JA§ÄzÀÄ.
§ºÀÄvÉÃPÀ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ¸À¸ÀÛ¤UÀ½UÉ «µÀPÁgÀPÀUÀ¼ÀÆ.
ªÀiÁ£ÀªÀ DzÀgÉ, ¸ÁªÀAiÀĪÀ PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀµÀÄÖ ¹ÜgÀªÁV®è. F
gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ U À ¼ À Ä PÉ ® ªÉ à wAUÀ ¼ À Ä UÀ ¼ À CªÀ ¢ ü A iÀ Ä °è
CvÀå¢üPÀ zÉÆqÀØ«ÄãÀÄ «WÀnvÀªÁUÀÄvÀÛªÉ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ PÉÆèÃgÉÊqïUÀ¼ÀAvÉ, EªÀÅUÀ¼ÀÄ
C¢üPÀ zÉÆqÀØ«ÄãÀÄ ¸À º À DºÁgÀ eÁ®zÀ ° è ¸ÁjÃPÀ È vÀ ª ÁUÀ Ä vÀ Û ª É . PÉ ® ªÀ Å
zÉÆqÀØ«ÄãÀÄ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ d£À£À £ÀÆå£ÀvÉUÉ PÁgÀtªÁVªÉ.

¸ÀtÚ«ÄãÀÄ ªÉÄPÉÌeÆ
É Ã¼ÀzÀ UÀzÝÉ U¼
À °
À è PÀ¼A
É iÀÄ£ÀÄß ¤£ÁðªÀÄ ªÀiÁqÀ®Ä
¹A¥Àr¸ÀĪÀ PÀ¼É£Á±ÀPÀ½AzÀ, ¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ QÃl¨ÁzsÉUÉ ºÁUÀÆ
gÉ Æ ÃUÀ UÀ ½UÉ , PÉ Ê¬ÄAzÀ ¯ É Ã PÀ ¼É QüÀ Ä«PÉ VAvÀ ºÉ Z À Ä Ñ
d®¸À¸Àå vÀÄvÁÛUÀÄvÀÛzÉAzÀÄ PÉ®ªÀÅ CzsÀåAiÀÄ£ÀUÀ¼ÀÄ ¤gÀƦ¹ªÉ.
QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ PÉêÀ® CvÀå®à
CtÂéPÀºÀAvÀ ¥À æ ª À i ÁtzÀ gÀ ¸ ÁAiÀ Ä ¤PÀ ªÀ i Á°£À å GAmÁUÀ Ä ªÀ Å zÀ £ À Ä ß
¤gÀƦ¹ªÉ. gÀ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ GvÁàzÀ£Á
ZÀ l ĪÀ n PÉ U À ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥À æ Q æ A iÉ Ä UÀ ¼ À ° è ¤gÀ A vÀ g À ª ÁV
avÀæ 14.3: ¥Àæw ¥ÉÆõÀuÁ¸ÀÛgÀzÀ°è ªÀiÁ°£ÀåzÀ ¸ÁgÀvÉ ºÀvÀÄÛ §¼À¸À®àqÀĪÀ C¥ÁgÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ EvÀgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ
¥ÀlÄÖ ºÉZÁÑUÀÄvÀÛzÉ. CAwªÀ ĪÁV ªÁAiÀ ÄĪÀ ÄAqÀ ® PÉ Ì ¥À æ v À å PÀ ë ª ÁV CxÀ ª Á
¥ÀgÉÆÃPÀëªÁV ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄwÛªÉ.
C¢ü P À ¹ÜgÀ ª ÁzÀ PÉ Æ è à j£ïAiÀ Ä ÄPÀ Û ¸ÁªÀ A iÀ Ä ªÀ
«µÀPÁgÀPÀUÀ¼À §zÀ¯ÁV PÀrªÉÄ ¹ÜgÀ CxÀªÁ ºÉZÀÄÑ eÉÊ«PÀ 14.5 PÉÊUÁjPÁ vÁådåUÀ¼ÀÄ
«WÀlPÀªÁUÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ U Û ¼
À ÁzÀ ¸ÁªÀAiÀĪÀ ¥Á¸ÉáÃmïUÀ¼ÄÀ ªÀÄvÀÄÛ PÉ Ê UÁjPÁ WÀ £ À v Áådå ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Æ ß ¸À º À eÉ Ê «PÀ ª ÁV
PÁ¨ÉÆðãÉÃmïUÀ¼A À vÀºÀ ºÉƸÀ ¸ÀgtÀ A
 iÀÄ£ÀÄß ªÀiÁgÀÄPÀmA ÖÉ iÀÄ°è «WÀl£ÉUÉƼÀÄîªÀ ºÁUÀÆ «WÀl£ÉUÉƼÀîzÀ vÁådåUÀ¼ÉAzÀÄ
¥À j ZÀ ¬ ĸÀ ¯ ÁUÀ Ä wÛ z É . DzÀ g É F gÀ ¸ ÁAiÀ Ä ¤PÀ U À ¼ À Ä «AUÀr¸À¯ÁVzÉ. ºÀwÛ VgÀtÂUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀ ¸ÀA¸ÀÌgÀuÁ
£ÀgÀªÀÇåºÀPÉÌ wêÀævÀgÀªÁzÀ «µÀPÁgÀPÀUÀ¼ÁVgÀĪÀÅzÀjAzÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ, PÁUÀzÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ §mÉÖ PÉÊUÁjPÉUÀ½AzÀ
EªÀÅ ªÀiÁ£ÀªÀ¤UÉ ºÉZÀÄÑ ºÁ¤PÁgÀPÀUÀ¼ÁVªÉ. EzÀgÀ eÉÊ«PÀ «WÀl£ÉUÉƼÀÄîªÀ vÁdåUÀ¼ÀÄ GvÀàwÛAiÀiÁUÀÄvÀÛªÉ.
¥ÀjuÁªÀĪÁV PÀȶ PÉëÃvÀæzÀ PÁ«ÄðPÀgÀ ¸Á«UÉ PÉ®ªÀÅ
Qæ«Ä£Á±ÀPU À ¼À ÄÀ PÁgÀtªÁVªÉAiÉÄA§ÄzÀ£ÄÀ ß PÉ®ªÀÅ ªÀg¢ À UÀ¼ÄÀ «WÀ l £É U É Æ ¼À î z À vÁådåªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ ÁzÀ ºÁgÁqÀ Ä ªÀ
§»gÀAUÀ¥Àr¹ªÉ. Qæ«ÄUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ F Qæ«Ä£Á±ÀPÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ §Æ¢AiÀ Ä £À Ä ß ±ÁSÉ Æ ÃvÀ à £ À ß «zÀ Ä åvï ¸ÁܪÀ g À U À ¼ À Ä
¥ÀæwgÉÆzsÀ±ÀQÛ UÀÄtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. Qæ«Ä£Á±ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß GvÁࢹzÀgÉ, ¹rAiÀÄĪÀ PÀĮĪÉÄAiÀÄ QlÖ ªÀÄvÀÄÛ GPÀÄÌ
vÀ A iÀ i Áj¸À Ä ªÀ PÉ Ê UÁjPÉ U À ¼ À Æ ¸À º À ºÉ Æ ¸À UÀ Ä A¦£À PÀgÀV¸ÀĪÀ QlÖªÀ£ÀÄß ¸ÀªÀÄUÀæ PÀ©ât ªÀÄvÀÄÛ GPÀÄÌ ¸ÁܪÀgÀUÀ¼ÀÄ
Qæ«Ä£Á±ÀPU À ¼À £À ÄÀ ß C©üªÈÀ ¢Þ¥rÀ ¸ÀĪÀ°è PÁAiÀÄð¥Àª æ ÈÀ vÀª
Û ÁVªÉ. GvÁࢸÀÄvÀÛªÉ. C®Æå«Ä¤AiÀÄA, ¸ÀvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæ
DzÀg,É ¥Àw æ AiÉƧâgÆ À AiÉÆÃa¸À¨ÃÉ PÁzÀÄÝ, F ¨sA À iÀÄAPÀgª À ÁzÀ vÀAiÀiÁjPÁ PÉÊUÁjPÉU¼ À ÄÀ ªÀÄtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À G½PÉU¼ À £À ÄÀ ß
QÃlUÀ¼À£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä EzÉÆAzÉà ªÀiÁUÀðªÉÃ? GvÁࢸÀÄvÀÛªÉ. gÀ¸ÀUÉƧâgÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ f¥ÀìA C£ÀÄß
GvÁࢸÀÄvÀÛzÉ. C¥ÁAiÀÄPÁj vÁådåUÀ¼ÁzÀ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ,
EwÛÃa£À ¢£ÀU¼ À °
À è QÃl£Á±ÀPÀ vÀAiÀiÁjPÁ PÉÊUÁjPÉU¼À ÄÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀU¼ À ÄÀ , OµÀzU Às ¼
À ÄÀ , OµÀ¢ü vÀAiÀiÁjPÁ WÀlPÀU¼À ÄÀ ,
vÀªÀÄä UÀªÀÄ£ÀªÀ£ÀÄß ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉmï (NaClO3) §tÚzÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÆ, Qæ«Ä£Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ, gÀ§âgï GvÀà£ÀßUÀ½UÉ
¸ÉÆÃrAiÀÄA D¹ð£ÉÃmï (Na3AsO3) ªÀÄvÀÄÛ EvÁå¢UÀ¼A À vÀº.À
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
¸ÀA§A¢ü¹zÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼ÀÄ d鮣À²Ã®UÀ¼À£ÀÄß, ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ
¸ÉÆàÃlPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ QæAiÀiÁ²Ã® ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß
GvÁࢸÀÄvÀÛª.É «WÀl£ÉUÆ É ¼ÀîzÀ PÉÊUÁjPÁ WÀ£À vÁdåU¼ À £À ÄÀ ß
¸ÀjAiÀiÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ «zsÁ£ÀUÀ½AzÀ «¯ÉêÁj
£Àq¸ É zÀ ÃÉ EzÀÝ°è ¥Àj¸ÀgPÀ ÌÉ wêÀÈvÀgª À ÁzÀ ¨Ézj À PÉAiÀÄ£ÀÄßAlÄ
ªÀiÁqÀ§ºÀÄzÀÄ. ºÉƸÀ C£ÉÃé µÀuU É ¼
À ÄÀ vÁd媸 À ÄÀ U
Û ¼
À £
À ÄÀ ß «©ü£ßÀ
G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ½UÉ JqɪÀiÁrPÉÆnÖzÉ. EwÛÃa£À¢£ÀUÀ¼À°è
¹Öïï PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è GvÀà£ÀߪÁUÀĪÀ ºÁgÀħƢ ªÀÄvÀÄÛ
QlÖU¼ À £À ÄÀ ß ¹ªÉÄAmï PÉÊUÁjPÀU¼ À °À è §¼À¸¯ À ÁUÀÄwÛz.É «µÀPÁj
vÁdåU¼ À £À ÄÀ ß (C¢üPÀ ¥Àª
æ iÀ ÁtzÀ°)è ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¤AiÀÄAwævÀ
¨s¹À ÖÃPÀgt À ¢AzÀ £Á±À¥r À ¹zÀg,É PÀrªÉÄ ¥Àª æ iÀ ÁtzÀªÅÀ UÀ¼£ À ÄÀ ß
PÉÊUÁjPÁ vÁdåUÀ¼ÉÆA¢UÉ vÉÆnÖUÀ¼À°è ¸ÀÄqÀ¯ÁUÀĪÀÅzÀÄ
EªÉ®èQÌAvÀ ºÉZÁÑV WÀ£À vÁdåUÀ¼À£ÀÆß ¸ÀºÀ, ¥ÀjuÁªÀÄ
PÁjAiÀiÁV «¯ÉêÁjªÀiÁqÀ¢zÀÝ°è ¥Àj¸Àgz À À WÀlPÀzÀ ªÉÄïÉ
¥ÀjuÁªÀÄ ©ÃgÀÄvÀÛzÉ.
vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ¥ÀÄ£Àgï §¼ÀPÉUÀ¼À §UÉÎ ¤ªÀÄUÉ
w½¢zÉAiÉÄÃ?
• ¥Áè¹ÖPï vÁådåUÀ½AzÀ ¥ÀqÉAiÀÄĪÀ EAzsÀ£ÀªÀÅ C¢üPÀ
¥ÀæªÀiÁtzÀ DPÉÖãï zÀgÀªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. CzÀÄ ¹Ã¸ÀzÀ
¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢®è ªÀÄvÀÄÛ CzÀ£ÀÄß `ºÀ¹gÀÄ
EAzsÀ£À'ªÉAzÀÄ ¥ÀjUÀt¸À§ºÀÄzÁVzÉ.
• gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀÄvÀÄÛ §mÉÖ PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è EwÛÃa£À
¨É¼ÀªÀtÂUÉUÀ¼À ¥ÀjuÁªÀĪÁV §mÉÖUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÄ£Àgï
§¼À P É ªÀ i ÁqÀ ® à l Ö ¥Áè ¹ Ö P ï vÁådåªÀ ¸ À Ä Û U À ½ AzÀ
vÀAiÀiÁj¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. EAvÀºÀ GvÀà£ÀßUÀ¼ÀÄ eÁUÀwPÀ
§mÉÖ ªÀiÁgÀÄPÀmÉÖAiÀÄ°è ²ÃWÀæzÀ¯Éèà ®¨sÀåªÁUÀ°zÉ.
• ¨s Á gÀ v À zÀ ° è , £À ª À Ä ä £À U À g ÀU À ¼ À Ä ªÀ Ä vÀ Ä Û ¥À lÖ t UÀ ¼ À Ä
PÉƣɬĮèzÀµÀÄÖ UÀAmÉUÀ¼À «zÀÄåvï PÀrvÀUÀ¼ÀAvÀºÀ
¸ÀªÀĸÉåAiÀÄ£ÀÄß JzÀÄj¸ÀÄvÀÛªÉ. £ÁªÀÅ C®è°è PÀ¸ÀzÀ
UÀÄArUÀ¼À£ÀÄß £ÉÆÃqÀ§ºÀÄzÀÄ. EzÀPÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ
MAzÀÄ M¼ÉîAiÀÄ ¸ÀÄ¢ÝAiÉÄAzÀgÉ, KPÀPÁ®zÀ°è £ÁªÀÅ
JgÀqÀÆ ¸ÀªÀĸÉå¬ÄAzÀ ºÉÆgÀ§ºÀÄzÁVzÉ. EAvÀºÀ
PÉƼÉvÀ PÀ¸À¢AzÀ «zÀÄåZÀÒQÛAiÀÄ£ÀÄß GvÁࢸÀĪÀ
vÁAwæPÀvÉAiÀÄÄ EAzÀÄ C©üªÀÈ¢ÞAiÀiÁVzÉ. MAzÀÄ
¥ÁæAiÉÆÃVPÀ ¸ÁܪÀgÀªÀ£ÀÄß ¸Áܦ¸À¯ÁVzÉ. EzÀgÀ°è
¤Ãj£É Æ A¢UÉ «Ä±À æ t UÉ Æ ½¹zÀ £À A vÀ g À EzÀ £ À Ä ß
¨ÁåPÀnÃjAiÀiÁ vÀ½UÀ½AzÀ ¸ÀA¸ÀÌj¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ
«ÄÃxÉãï C£ÀÄß GvÁࢸÀ¯ÁUÀÄwÛzÉÝ, ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV
CzÀ£ÀÄß eÉÊ«PÀ C¤®ªÉAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁVzÉ. E£ÀÄß½zÀ
GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß UÉƧâgÀªÁV §¼À¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
eÉÊ«PÀ C¤®ªÀ£ÀÄß «zÀÄåZÀÒQÛAiÀÄ£ÀÄß GvÁࢸÀ®Ä
§¼À¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ.
439
14.6 ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ
ªÁAiÀÄÄ, d®, ªÀÄtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ vÁådåUÀ½AzÀ
GAmÁUÀĪÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß F WÀlPÀzÀ°è CzsÀåAiÀÄ£À
ªÀiÁrzÀ £ÀAvÀgÀ, FUÀ ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ
§UÉÎ ¨sÁªÀ£É ¤ªÀÄä°è DgÀA¨sÀªÁUÀ§ºÀÄzÀÄ. FUÀ Cw
²ÃUÀæªÁV ºÉÃUÉ ¤ªÀÄä ¥Àj¸ÀgÀªÀ£ÀÄß G½¸À§ºÀÄzÀÄ?
PÀ æ ª À Ä UÀ ¼ À Ä / ZÀ l ĪÀ n PÉ U À ¼ À §UÉ Î AiÉ Æ Ãa¹. ¤ªÀ Ä ä
£ÉgɺÉÆgÉAiÀÄ°è ªÁAiÀÄÄ, d®, ªÀÄtÄÚ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ
vÁådåUÀ½AzÀÄAmÁUÀĪÀ ªÀiÁ°£ÀåUÀ¼ÀÄ ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä AiÀiÁªÀ
PÀæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîwÛÃj. vÁådåUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÀðºÀuÉ
ªÀiÁqÀĪÀ vÀAvÀæ §UÉÎ PÉ®ªÀÅ G¥ÁAiÀÄUÀ¼£ À ÄÀ ß F PɼPÀ A
À qÀAvÉ
¤ÃqÀ¯ÁVzÉ.
14.6.1 vÁådå ¤ªÀðºÀuÉ
£ÀªÀÄä ªÀÄ£ÉUÀ¼À°ègÀĪÀ PÀ¸ÀzÀ qÀ§âUÀ¼À°è WÀ£À vÁådåUÀ¼ÀÄ
ªÀiÁvÀæªÉà vÁådåUÀ¼À®è. ªÀÄ£ÉAiÀÄ°è£À PÀ¸ÀªÉõÉÖà C®èzÉÃ,
ªÉÊzÀåQÃAiÀÄ, PÀȶ, PÉÊUÁjPÁ ªÀÄvÀÄÛ UÀtÂUÁjPɬÄAzÀ
GAmÁUÀĪÀ vÁåd媸 À ÄÀ ÛU½
À ªÉ. vÁådå ªÀ¸ÄÀ ÛU¼
À £
À ÄÀ ß ¸ÀjAiÀiÁzÀ
jÃwAiÀÄ°è «¯ÉêÁj ªÀiÁqÀ¢zÁÝUÀ ¥Àj¸ÀgÀzÀ QëÃt¸ÄÀ «PÉUÉ
MAzÀÄ ªÀÄÄRå PÁgÀtªÁUÀÄvÀz Û .É DzÀÄzÀjAzÀ, vÁåd媸 À ÄÀ U
Û ¼
À À
¤ªÀðºÀuÉ ¸ÀºÀ Cw ¥ÁæªÀÄÄRåvɪÁVzÉ.
¨sÁgÀvÀ ¸ÀPÁðgÀ¢AzÀ ¥ÁægA À ©ü¸¯
À ÁVgÀĪÀ ¸ÀéZÑÀ ¨sÁgÀvÀ
C©üAiÀiÁ£À CxÀªÁ Qèãï EArAiÀiÁ «Ä±À£ï PÀÄjvÀÄ ¤ªÀÄUÉ
w½¢gÀ§ºÀÄzÀÄ.
¸ÀéZÀÒ ¨sÁgÀ C©üAiÀiÁ£ÀzÀ PÀÄjvÀÄ avÀæ
¸ÀéZÀÒ ¨sÁgÀvÀ
MAzÀÄ ºÉeÉÓ¸ÀéZÀÒvÉAiÀÄ PÀqÉUÉ
¸À é Z À Ò ¨s Á gÀ v À C©ü A iÀ i Á£À z À CrAiÀ Ä °è JgÀ q À Ä
«ÄµÀ£ïUÀ¼À£ÀÄß DgÀA©ü¸À¯ÁVzÉ. EªÀÅUÀ¼ÉAzÀgÉ ¸ÀéZÀÒ¨sÁgÀvÀ
«ÄµÀ£ï £ÀUÀgÀ (SBM-U) ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀéZÀÒ¨sÁgÀvÀ «ÄµÀ£ï
- UÁæ « ÄÃt ( SBM-G ) ¨s Á gÀ v À ª À £ À Ä ß §AiÀ Ä ®Ä
ªÀÄÄPÀÛUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ WÀ£À vÁdåªÀ£ÀÄß 100% ¥Àæw±ÀvÀ
ªÉÊeÁÕ¤PÀªÁV «¯ÉêÁj ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ ¸ÀéZÀÒ¨sÁgÀvÀ - £ÀUÀgÀ
«ÄµÀ£ïzÀ ªÀÄÄRå GzÉÝñÀ. gÁµÀÖ¦vÀ ªÀĺÁvÀäUÁA¢üAiÀĪÀgÀ
150£Éà d£Àä ªÀµÀðZÀgÀuÉAiÀÄ ¢£ÀªÁzÀ 2£Éà CPÉÆÖçgï
2019gÀªÀgÉUÉ J®è PÉëÃvÀæUÀ¼À°è J®è jÃwAiÀÄ°è ¸ÀéZÀÑ
DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ §AiÀÄ®Ä ªÀÄÄPÀÛ ±ËZÀ¢AzÀ ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁr
440 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

UÁæ«ÄÃt d£ÀfêÀ£ÀªÀ£ÀÄß ¸ÀÄzsÁj¸ÀĪÀÅzÀÄ ¸ÀéZÀÒ¨sÁgÀvÀ ¯ÉÆúÀzÀ ¸ÀªÀPÀ½ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼ÀÄ ZÀgÀArUÀ½UÉ

UÁæ«ÄÃtzÀ GzÉÝñÀªÁVzÉ ¸ÀéZÀÒ ¨sÁgÀvÀ «ÄµÀ£ï£À°è ¤ÃªÀÅ
¨sÁUÀª»
À ¹zÀÝg,É ¤ªÀÄä ªÀåQU
Û v
À ª
À ÁzÀ C£ÀĨsª
À ª
À £
À ÄÀ ß §gɬÄj.
¸ÀAUÀæºÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ «¯ÉêÁj:
UÀȺÀ vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß SÁ¸ÀV CxÀªÁ ¥ÀÄgÀ¸À¨sÁ
PÁ«ÄðPÀjAzÀ ¸ÀtÚ ¸ÀtÚ qÀ§âUÀ¼À°è ¸ÀAUÀ滹 £ÀAvÀgÀ
CªÀÅUÀ¼£ À ÄÀ ß ¸ÀªÄÀ ÄzÁAiÀÄzÀ PÀ¸z À À vÉÆnÖU½ À UÉ ¸ÁV¸À¯ÁUÀÄvÀz
F ¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄzÀ PÀ¸ÀzÀ vÉÆnÖUÀ½zÀ CzÀ£ÀÄß ¸ÀAUÀ滹
«¯ÉêÁj ªÀiÁqÀĪÀ ¸ÀܼPÀ ÌÉ ¸ÁV¸À¯ÁUÀÄvÀz Û .É PÀ¸ª
À £
À ÄÀ ß ºÁPÀĪÀ
¸ÀܼÀzÀ°èAiÉÄà CzÀ£ÀÄß PÉƼÉAiÀÄĪÀ ªÀÄvÀÄÛ PÉƼÉAiÀÄ¢gÀĪÀ
ªÀ¸ÄÀ U
Û ¼
À AÉ zÀÄ ¥Àv æ åÉ ÃQ¸À¯ÁUÀÄvÀz Û .É PÉƼÉAiÀÄ¢gÀĪÀ ªÀ¸ÄÀ U
¥Áè¹ÖPï, UÁdÄ, ºÀ¼ÉAiÀÄ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß
¥ÀÄ£Àgï §¼ÀPÉUÉ ¸ÁV¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. PÉƼÉAiÀÄĪÀ vÁådå
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ¨sÀƨsÁUÀzÀ UÀÄArUÀ¼À°è ¸ÀAUÀ滸ÀĪÀÅzÀ®èzÉÃ,
CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß eÉÊ«PÀ UÉƧâgÀªÁV ¥ÀjªÀwð¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ.
vÁådå ªÀ ¸ À Ä Û U À ¼ À £ À Ä ß PÀ ¸ À z À UÀ Ä ArUÀ ¼ À ªÀ Ä Æ®PÀ
¸ÀAUÀ滸ÀzÉà ºÉÆÃzÀ°è, CªÀÅ ºÉÆ®¸ÀÄ ¤Ãj£À ZÀgÀArUÀ¼À
PÀqÉUÉ ¸ÁUÀÄvÀÛªÉ. CªÀÅUÀ¼À°è PÉ®ªÀÅ PÀ¸ÀªÀ£ÀÄß ºÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ
w£ÀÄßvÀÛªÉ. PÉƼÉAiÀÄzÀ vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀ ¥Á°y£ï aî,
¸É à j C£Á£À Ä PÀ Æ ®PÉ Ì PÁgÀ t ªÁUÀ Ä vÀ Û z É . ¥Á°y£ï
aîUÀ¼À£ÀÄß ºÀ¸ÀÄUÀ¼ÀÄ wAzÀzÉÝà DzÀgÉ, PÉ®ªÉǪÉÄä CªÀÅ
vÀªÀÄä fêÀªÀ£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV DZÀgÀuÉAiÀÄ°ègÀĪÀAvÉ J¯Áè UÀȺÀ
vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjAiÀiÁzÀ jÃwAiÀÄ°è ¸ÀAUÀ滸ÀĪÀÅzÀÄ
Û .É ºÁUÀ Æ «¯É à ªÁj ªÀ i ÁqÀ Ä ªÀ Å zÀ Ä CUÀ v À å ªÁVzÉ . F
ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À zÀħð®ªÁzÀ ¤ªÀðºÀuÉAiÀÄÄ CAvÀdð®ªÀ£ÀÄß
PÀ®Ä¶vÀUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÁAPÁæ«ÄPÀ gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß
ºÀgÀqÀĪÀAvÀºÀ DgÉÆÃUÀå ¸ÀªÀĸÉåUÉ PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ. F
Û ¼
À ÁzÀ jÃwAiÀÄ vÁådå ªÀ¸ÄÀ UÛ ¼
À Æ
É A¢UÉ AiÀiÁgÀÄ £ÉÃgÀ ¸ÀA¥ÀPð À ªÀ£ÄÀ ß
ºÉÆA¢gÀÄvÁÛgÉÆ. CAzÀgÉ aA¢ DAiÀÄĪÀªÀgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß «¯ÉêÁj ªÀiÁqÀĪÀ PÁ«ÄðPÀjUÉ EzÀÄ
«±ÉõÀªÁV C¥ÁAiÀÄPÁjAiÀiÁVgÀÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ EAvÀºÀ
vÁådå ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÀðºÀuÉ ªÀiÁqÀĪÀªÀgÀÄ PÉÊ gÀPÀëPÀ aî
(UËè¸ï) CxÀªÁ d®§AzsÀPÀ §ÆlÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C¤®
ªÀÄÄRªÁqÀUÀ¼ÀAvÀºÀ ¸ÀÄgÀPÀëvÁ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀÅ¢®è.
EAvÀºÀªÀjUÉ ¤ÃªÉãÀÄ ªÀiÁqÀ®Ä ¸ÁzsÀå?

ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀdÕjUÉ ¸ÀAzÀ £ÉÆèɯï

¬Ä¸ïÖ ZË«£ï gÁ§mïð JZï. UÀæ¨ïì jZÀqï Dgï ±ÁàgÁPï

¬Äéøï ZË«£ï, ¥sÁæ£À̯ïì qÀÄ ¥ÉmÉÆæÃ¯ï ¸ÀA¸ÉÜ, gÀÆ¬Ä¯ï ªÀiÁ¯ÉÌöʸÀ£ï gÁ§lð, JZï UÀæ¨ïì ¥sÁæ£ïì, PÁå°¥sÉÆäðAiÀÄA
vÁAwæPÀ ¸ÀA¸ÉÜ (PÁå¯ÖÉPï) ¥Á¸ÁqÉ£Á, ¹J. AiÀÄÄJ¸ï.J ªÀÄvÀÄÛ jZÀqïð Dgï. ±ÁàgÁPï, ªÀĸÁìZÄÀ ¸Émï vÁAwæPÀ ¸ÀA¸ÉÜ (JA.L.n)
PÉÃA©æqïÓ JA.J., AiÀÄÄ.J¸ï.J EªÀgÀÄUÀ½UÉ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ°è vÁådåªÀ¸ÀÄÛUÀ½AzÀ GAmÁUÀ§ºÀÄzÁzÀ C¥ÁAiÀĪÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ
ªÀiÁqÀĪÀ°è ºÉƸÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀȶֹzÀ PÁAiÀÄðPÁÌV 2005gÀ°è £ÉÆç¯ï ¥Àæ±À¹ÛAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀ¯Á¬ÄvÀÄ. ¸ÁªÀAiÀĪÀ
¸ÀA±ÉèõÀuÉUÀ¼À°è CªÀgÀÄUÀ¼À ¸ÁܪÁAvÀgÀt (ªÉÄmÁy¹¸ï) «zsÁ£ÀªÀÅ C©üªÀÈ¢ÞUÁV F ªÀÄÆgÀÄ d£ÀgÀÄ ¥Àæ±À¹ÛUÉ ¨sÁd£ÀgÁzÀgÀÄ.
EzÀgÀ°è CtÄUÀ½UÉ ¥ÀgÀªÀiÁtÄ UÀÄA¥ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÄ£Àgï eÉÆÃruÉ «zsÁ£ÀªÀÅ UÉƼÀÄîvÀÛªÉ. F gÁAiÀÄ¯ï ¹éÃr¸ï «eÁÕ£ÀUÀ¼À
¸ÀA¸ÉÜAiÀÄÄ zÀA¥ÀwAiÀÄÄ vÀªÀÄä ¸ÀAUÁwUÀ¼À£ÀÄß §zÀ¯Á¬Ä¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ£À £ÀÈvÀå ªÀiÁqÀĪÀ «zsÁ£ÀPÉÌ eÉÆÃr¹zÉ
ªÉÄeÁxɹ£ï «zsÁ£ÀªÀÅ OµÀ¢ü vÀAiÀiÁjPÉ. eÉÊ«PÀ vÁAwæPÀvÉ ªÀÄvÀÄÛ DºÁgÀ zsÁ£ÀåUÀ¼À GvÁàzÀ£Á PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è CzÀÄãvÀªÁzÀ
ªÁtÂdå ¥ÀæZÀÒ£ÀßvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. EzÀ£ÀÄß ¥Àj¸ÀgÀ ¸Éßû¥Á°ªÀÄgï C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ°è G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉƼÀî¯ÁVzÉ.
EzÀÄ QæAiÀiÁvÀäPÀ GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ ¥ÀæZÀÒ£Àß C¥ÁAiÀÄPÁj vÁådåzÀ CA±ÀªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁr ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ
G£ÀßwAiÀÄ ªÀĺÁºÀAvÀª£ À ÄÀ ß ¤gÀƦ¸ÀÄvÀÛz.É ªÀiÁ£ÀªÀ ¸ÀªiÀ Ád ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸Àgz
À À M½wUÁV ªÀÄÆ® «eÁÕ£z
À À C£Àé¬ÄPÀ CA±ÀU¼
À ÄÀ
ºÉÃUÉ ªÀÄÄRåªÁVzÉ JA§ÄzÀPÉÌ ªÀÄmÁy¹¸ï MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
14.7 ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç
14.7.1 ¥ÀjZÀAiÀÄ
J®èjUÀÆ w½¢gÀĪÀAvÉ 20£Éà ±Àvª À iÀ Á£ÀzÀ £ÀAvÀgÀ ¨sÁgÀvª À ÅÀ
gÀ¸ÀUÉƧâgÀ ªÀÄvÀÄÛ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀÅzÀgÀ
ªÀÄÆ®PÀ ºÁUÀÆ C©üªÀÈ¢Þ ºÉÆA¢zÀ PÀȶ «zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß
eÁjUÉ Æ ½¸À Ä ªÀ Å zÀ Ä , GvÀ Û ª À Ä UÀ Ä tªÀ Ä lÖ ©ÃdUÀ ¼ À Ä ,
¤ÃgÁªÀj ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À §¼ÀPɬÄAzÀ DºÁgÀzÀ°è
¸ÁéªÀ®A§£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀqÉzÀzÀÄÝ MAzÀÄ ªÀĺÀvï ¸ÁzsÀ£É
J£ÀߧºÀÄzÀÄ. DzÀgÉ ªÀÄtÂÚ£À CUÀvÀåQÌAvÀ C¢üPÀ §¼ÀPÉ ªÀÄvÀÄÛ
gÀ¸ÀUÉƧâgÀzÀ «Äw«ÄÃjzÀ §¼ÀPÉ ºÁUÀÆ QÃl£Á±ÀPÀUÀ¼À
§¼ÀPÉAiÀÄÄ ªÀÄtÄÚ ¤ÃgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÁAiÀÄÄ«£À ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ
PÁgÀtªÁVzÉ.
F ¸À ª À Ä ¸É å AiÀ Ä £À Ä ß ¥À j ºÀ j ¸À Ä ªÀ PÁAiÀ Ä ðzÀ ° è
FUÁUÀ¯Éà C©üªÀÈ¢ÞUÁV PÉÊUÉÆArgÀĪÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß
¸ÀÜVvÀUÆ É ½¸ÀĪÀAvÁUÀ¨ÁgÀzÄÀ . §zÀ¯ÁV ¥Àj¸Àgz À À ªÀiÁ°£Àå
¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀgÀ°è ¸ÀºÁAiÀĪÁUÀ§®è.
«zs Á £À U À ¼ À £ À Ä ß PÀ A qÀ Ä »rAiÀ Ä ¨É à PÁVzÉ . ¥À j ¸À g À z À
ªÉÄÃ¯É GAmÁUÀÄwÛgÀĪÀ CqÀØ ¥ÀjuÁªÀĪÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ
ªÀiÁqÀĪÀ°è gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç ªÀÄvÀÄÛ EvÀgÀ «eÁÕ£ÀUÀ¼À
ªÀÄÆ®vÀvÀéUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ ®¨sÀå«gÀĪÀ eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß
§¼À¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ aAw¸ÀĪÀ ªÀiÁUÀðªÉà ºÀ¹gÀÄ
gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÁVzÉ. ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀÅ Cw PÀ¤µÀ×
ªÀiÁ°£ÀåªÀÅAmÁUÀĪÀ GvÁàzÀ£Á ¥ÀæQæAiÉÄ CxÀªÁ ¥Àj¸ÀgÀ
ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è,
GvÁàzÀ£ÉAiÀiÁUÀĪÀ G¥À GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß ¯Á¨sÀzÁAiÀÄPÀªÁV
G¥À A iÉ Æ ÃV¸À ¢ zÀ Ý °è , ¥À j ¸À g À ªÀ i Á°£À å ªÀ Å E£À ß µÀ Ä Ö
ºÉZÀÄÑvÀÛzÉ. CAvÀºÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ¥Àj¸ÀgÀ ¸ÉßûUÀ¼À®è eÉÆvÉUÉ
CªÀÅUÀ¼ÀÄ ¯Á¨sÀzÁAiÀÄPÀªÀV®è vÁådå ¤ªÀiÁðt ªÀÄvÀÄÛ
CzÀgÀ «¯ÉêÁjUÀ¼ÉgÀqÀÆ DyðPÀªÁV ¯Á¨sÀzÁAiÀÄPÀªÀ®è.
C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ eÉÆvÉUÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ¢AzÀ GAmÁUÀĪÀ
C¥ÁAiÀĪÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁrPÉƼÀî®Ä ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ ®¨sÀå«gÀĪÀ
eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß §¼À¹PÉƼÀÄîªÀÅzÉà ºÀ¹gÀÄ gÁ¸ÀAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛçzÀ
ªÀÄÆ®ªÁVzÉ ¤ÃªÀÅ ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçzÀ PÀ®à£ÉAiÀÄ£ÀÄß
UÀÈ»¹gÀÄ«gÁ? ¨ÉAfãï, mÁ°£ï, PÁ§ð£ï mÉmÁæPÆ É Ãè gÉÊqï
£ÀAvÀºÀ ¸ÁªÀAiÀiÁªÀ zÁæªÀPÀUÀ¼ÀÄ CvÀå¢üPÀ «µÀPÁPÀgÀUÀ¼À£ÀÄß
ºÉ Æ A¢ªÉ . EªÀ Å UÀ ¼ À £ À Ä ß G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÁUÀ §ºÀ ¼ À
JZÀÑjPɬÄAzÀ EgÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
¤ÃªÀÅ w½¢gÀĪÀAvÉ, gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÉÆAzÀÄ
¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ, DPÀæªÀÄtPÁj PÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ AiÀiÁªÀ
ªÀ i Ázs À å ªÀ Ä zÀ ° è ¥À æ Q æ A iÉ Ä GAmÁUÀ Ä vÀ Û z É JA§ÄzÀ £ À Ä ß
CªÀ®A©ü¹zÉ. ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ «¸ÀÛgÀuÉAiÀÄÄ CzÀgÀ ¨sËwPÀ
ªÀÄįÁA±ÀUÀ½AzÀ ±ÁR, MvÀÛqÀ ºÁUÀÆ G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ
441
ªÉ à UÀ ª À z s À ð PÀ z À ªÉ Ä Ã¯É CªÀ ® A©¹zÉ . gÁ¸ÁAiÀ Ä ¤PÀ
¥Àw
æ QæAiÉÄAiÀÄ°è ¥Àw æ PÁgÀPU
À ¼
À ÄÀ ¸ÀA¥ÀÆtðªÁV ¥Àj¸ÀgÀ ¸Éßû
ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ¼ÁVzÀÝgÉ, DUÀ C°è£À ¥Àj¸ÀgÀzÀ°è AiÀiÁªÀÅzÉÃ
gÀ¸ÁAiÀĤPÀ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ ©qÀÄUÀqÉUÉƼÀÄîªÀÅ¢®è.
¸ÀAAiÉÆÃd£Á CªÀ¢üAiÀÄ°è, DgÀA©üPÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß
DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉƼÀÄîªÁUÀ §ºÀ¼À JZÀÑjPÉAiÀÄ£ÀÄß vÉUÉzÀÄ
PÉƼÀî¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ. KPÉAzÀgÉ CAzÁf£À°è EªÀÅUÀ¼ÉÃ
±ÉÃ. 100gÀµÀÄÖ E¼ÀĪÀjAiÉÆA¢UÉ CAwªÀÄ GvÀà£ÀߪÀ£ÀÄß
¤ÃqÀ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ. UÀjµÀ× ¥Àj¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß ¤«Äð¹ EzÀ£ÀÄß
¥À q É z À Ä PÉ Æ ¼À î § ºÀ Ä zÀ Ä . ¤ÃgÀ Ä , C¢ü P À ¸Á¥É à PÀ ë ±ÁR
ªÀÄvÀÄÛ PÀrªÉÄ D«AiÀÄ ®PÀëtªÀ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀÅzÀjAzÀ
d®ªÀiÁzsåÀ ªÄÀ zÀ°è ¸ÀAAiÉÆÃd£Á ¥ÀQæ A æ iÉÄAiÀÄ£ÀÄß £Àq¸
É ÄÀ ªÀÅzÀÄ
¯Á¨s À z ÁAiÀ Ä PÀ ª ÁUÀ Ä vÀ Û z É . ¤ÃgÀ Ä ªÉ Z À Ñ z ÁAiÀ Ä PÀ ª À ® è z À ,
GjAiÀÄzÀ ªÀÄvÀÄÛ AiÀiÁªÀÅzÉà PÁå£Àìgï gÉÆÃUÀPÁgÀPÀªÀ®èzÀ
zÁæªÀPÀ.
14.7.2 zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ°è ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç
(i) §mÉÖUÀ¼À ±ÀĵÀÌ ¸ÀéZÀÒvÉ :
F ªÉÆzÀ®Ä mÉmÁæ PÉÆæÃgÉÆà ExÉãï (Cl2C=CCl2)
C£À Ä ß §mÉ Ö U À ¼ À ¸À é Z À Ò vÉ A iÀ Ä °è zÁæ ª À P À ªÀ ¸ À Ä Û ª ÁV
G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄwÛvÀÄÛ. F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀÅ CAvÀdð®ªÀ£ÀÄß
PÀ ® ĶvÀ U É Æ ½¸À Ä vÀ Û z É ªÀ Ä vÀ Ä Û EzÀ Ä PÁå£À ì g ï gÉ Æ ÃUÀ P É Ì
PÁgÀtªÁUÀ§®èzÉÝAzÀÄ ±ÀAQ¸À¯ÁVzÉ. F ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß
G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ ¥À æ Q æ A iÉ Ä AiÀ Ä £À Ä ß FUÀ ªÀ Ä vÉ Æ Û A zÀ Ä
¥À æ Q æ A iÉ Ä ¬ÄAzÀ ¥À A iÀ i ÁðAiÀ Ä UÉ Æ ½¸À ¯ ÁVzÀ Ä Ý, EzÀ g À ° è
zÀæªÀgÀÆ¥ÀzÀ EAUÁ®zÀ qÉÊDPÉìöÊqï£ÉÆqÀ£É ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ
ªÀiÁdðPÀª£ À ÄÀ ß G¥ÀAiÉÆÃV¸À¯ÁUÀÄwÛz.É ºÁå¯Æ É Ãd¤ÃPÀj¹zÀ
zÁæªÀPÀzÀ §zÀ¯ÁV zÀæªÀgÀÆ¥ÀzÀ EAUÁ®zÀ qÉÊ DPÉìöÊqÀ£ÀÄß
G¥À A iÉ Æ ÃV¸À Ä ªÀ Å zÀ j AzÀ CAvÀ d ð®PÉ Ì Cw PÀ r ªÉ Ä
C¥ÁAiÀĪÀÅAmÁUÀÄvÀÛzÉ.
EwÛÃa£À ¢£ÀUÀ¼À°è d£Àd£ÀPÀzÀ ¥ÉgÁPÉìöÊqÀ£ÀÄß (H2O2)
¯ÁAræUÀ¼À°è §mÉÖUÀ¼À£ÀÄß ©èÃeï (ZɮĪÉ) ªÀiÁqÀĪÀ
¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è §¼À¸À¯ÁUÀÄwÛzÀÄÝ, EzÀÄ GvÀÛªÀÄ ¥sÀ°vÁA±À
¤ÃqÀĪÀÅzÀ®èzÉà PÀrªÉÄ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß §AiÀĸÀÄvÀÛzÉ.
(ii) PÁUÀzÀªÀ£ÀÄß ¤ªÀðtUÉƽ¸ÀÄ«PÉ :
PÁUÀzÀªÀ£ÀÄß ¤ªÀðtUÉƽ¸À®Ä ªÉÆzÀ®Ä PÉÆèÃj£ï£ÀÄß
G¥À A iÉ Æ ÃV¸À ¯ ÁUÀ ÄwÛ v À ÄÛ . DzÀ gÉ EwÛ Ã a£À ¢£À U À ¼ À ° è
d®d£À P À z À ¥É g ÁPÉ ì ö Êqï (H 2O 2) £À Ä ß ¸À Æ PÀ Û ª ÁzÀ
ªÉ à UÀ ª À z s À ð PÀ z É Æ A¢UÉ PÁUÀ z À z À ° è £ À §tÚ ª À £ À Ä ß
¤ªÀðtðUÉƽ¸À®Ä G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀgÀÄ.
442 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

(iii) gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À zsÁvÀÄ ¸ÀA±ÉèõÀuÉ : ªÀiÁqÀĪÁUÀ §mÉÖ aîªÀ£ÀÄß §¼À¹ ªÀÄvÀÄÛ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß
Fyãï (ethene) C£ÀÄß MAzÉà ºÀAvÀzÀ°è CAiÀiÁ¤Pï PÉÆAqÉÆAiÀÄå®Ä ¥Áè¹ÖPï aî PÉüÀĪÀÅzÀ£ÀÄß vÀ¦à¹.
ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀzÀ eÉÆvÉ GvÀ̶ð¹ zÀæªÀ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ°è 90% ¸ÀÆa¹gÀĪÀ ¥ÀæzÉñÀzÀ°è J¯Áè ªÀÈvÀÛ¥ÀwæPÉUÀ¼ÀÄ, UÁdÄ,
gÀµÀÄÖ FxÀ£ÉÆïï (CH3CHO) C£ÀÄß ªÁtÂeÁåvÀäPÀªÁV C®Æå«Ä¤AiÀ Ä A ªÀ Ä wÛ v À g À ¥À z ÁxÀ ð UÀ ¼ À Ä ¥À Ä £À g ï
vÀAiÀiÁj¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. §¼ÀPÉAiÀiÁUÀÄwÛªÉAiÉÄà JA§ÄzÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹. EAvÀºÀ
ªÉÃUÀªÀzsÀðPÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÉÆqÀ£É ªÀåªÀºÀj¸ÀÄwÛgÀĪÀªÀgÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¸À®Ä
CH2 = CH2 + O2
Pd(II)/Cu(II) ¤Ãj£À°è C®à ¥ÀæªÀiÁtzÀ PÁ¼Àf vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
¥À æ w ¸À ª À Ä ¸É å UÀ ½ UÉ ¥À j ºÁgÀ U À ½ ®è JA§ÄzÀ £ À Ä ß
CH3 CHO(90%)
£ÁªÀÅ CxÀð ªÀiÁrPÉƼÀî¨ÉÃPÁVzÉ. DzÀgÉ £ÀªÀÄä£ÀÄß
ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀÅ, ¸Á¥ÉÃPÀëªÁV, ¸ÀgÀPÀÄUÀ¼À ¨sÁ¢¸ÀÄwgÀĪÀ PÉ®ªÀÅ ¥ÀæPÀgÀtUÀ¼À §UÉÎ «±ÉõÀ UÀªÀÄ£À
¥ÀæªÀiÁtzÀ°è, ±ÀQÛAiÀÄ §¼ÀPÉAiÀÄ°è ªÀÄvÀÄÛ vÁådåªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À ºÀj¸À¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ K£À£ÁßzÀgÀÆ ¸Á¢ü¸À¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
GvÀàwÛAiÀÄ£ÀÄß M¼ÀUÆ
É ArgÀĪÀ ¥ÀjuÁªÀÄPÁjAiÀiÁzÀ MAzÀÄ £ÁªÀÅ K£À£ÀÄß ¨ÉÆâü¸À¨ÉÃPÉA¢zÉÝêÉAiÉÆà CzÀgÀ
«zsÁ£ÀªÁVzÉ. §UÉÎ C¨sÁå¸À ªÀiÁqÀĪÀ ¤nÖ£À°è ºÉZÀÄÑ PÁ¼ÀfAiÀÄ£ÀÄß
EzÀgÀ §UÉÎ AiÉÆÃa¹. vÉUz É ÄÀ PÉƼÀ¨
î ÃÉ PÁUÀÄvÀz Û .É AiÀiÁªÁUÀ®Æ MAzÀÄ ªÀiÁvÀ£ÄÀ ß
eÁÕ¥ÀPÀzÀ°èr; ¥Àj¸ÀgÀ ¸ÀAgÀPÀëuÉAiÀÄÄ £À«ÄäAzÀ¯ÉÃ
ªÀiÁ£ÀªÀgÁV £ÁªÀÄä ¥Àj¸ÀgÀªÀ£ÀÄß ¸ÀAgÀQë¸ÀĪÀ°è £ÀªÀÄä DgÀA¨sÀUÉƼÀÄîvÀÛzÉ.
dªÁ¨ÁÝj K£ÀÄ?
(iv) C±ÀÄzÀÞ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÀéZÀÒUÉƽ¸À®Ä "ºÀ¹gÀÄ ¥ÀjºÁgÀ"
ªÉÊAiÀÄQÛPÀªÁV ¥ÀæwAiÉƧâgÀÆ PÉ®ªÀÅ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß
£ÀUÀgÀ ¸À¨sÉ ªÀÄvÀÄÛ PÉÊUÁjPÁ vÁdåUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀéZÀÒUÉƽ¸À®Ä
C£ÀĸÀj¹zÉÝà DzÀgÉ, GvÀÛªÀÄ UÀÄtªÀÄlÖzÀ ¥Àj¸ÀgÀ
ºÀ Ä t¸É ©ÃdUÀ ¼ À ºÀ Ä r MAzÀ Ä ¥À j uÁªÀ Ä PÁj
ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ£ÀªÀ fêÀPÉÌ PÉÆqÀÄUÉAiÀÄ£ÀÄß ¤ÃqÀ§ºÀÄzÀÄ.
ªÀ ¸ À Ä Û ª ÁV PÀ A qÀ Ä §A¢zÉ . EzÀ Ä «µÀ P ÁjAiÀ Ä ®è z À ,
AiÀiÁªÁUÀ®Æ ¤ªÀÄä vÉÆÃl CxÀªÁ ¤ªÀÄä ªÀÄ£ÉAiÀÄ
eÉ Ê «PÀ «WÀ l £É ºÉ Æ AzÀ Ä ªÀ ªÀ Ä vÀ Ä Û PÀ r ªÉ Ä ªÉ Z À Ñ z À
AiÀiÁªÀÅzÉà ¸ÀܼÀzÀ¯ÁèUÀ°Ã ºÀ¹gÉ¯É (PÁA¥ÉÆøïÖ)
ªÀ ¸ À Ä Û ª ÁVzÉ . F ¥À Ä rAiÀ Ä £À Ä ß ¸ÁªÀ i Á£À å ªÁV PÀ È ¶
UÉƧâgÀzÀ qÀ§é£ÀÄß gÀa¹j ªÀÄvÀÄÛ CzÀ£ÀÆß ¸À¸ÀåUÀ½UÉ
vÁdåªÉAzÀÄ «¯ÉêÁjªÀiÁqÀĪÀgÀÄ, ¸ÀzsÀå EAxÀºÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß
UÉƧâgÀ vÀAiÀiÁj¸À®Ä §¼À¹, gÀ¸U À Æ
É §âgz À À §¼ÀPA
É iÀÄ£ÀÄß
¸ÀéZÀÒUÉƽ¸À®Ä D宪ÀÄ£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀÄwÛzÉÝêÉ. Då¯ïªÀÄ
PÀrªÉÄ ªÀiÁr. ¤ÃªÀÅ AiÀiÁªÁUÀ QgÁt ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À
¤Ãj£À°è «µÀPÁj CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À£ÀÄß ªÀÈ¢Þ¸ÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ
vÀgÀPÁjUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ K£Éà ¸ÀgÀPÀÄUÀ¼À£ÀÄß Rjâ
gÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄßAlĪÀiÁqÀĪÀÅzÉAzÀÄ w½zÀÄ §A¢zÉ.
¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç 443

¸ÁgÁA±À
¥Àj¸ÀgÀzÀ°è ¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀÅ ªÀÄÄRåªÁzÀ ¥ÁvÀæªÀ£ÀÄß ªÀ»¸ÀÄvÀÛªÉ. ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è PÁt¹UÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ
¥Àæ¨sÉÃzÀUÀ¼ÀÄ £ÉʸÀVðPÀªÁV CxÀªÁ ªÀiÁ£ÀªÀ£À ZÀlĪÀnPÉUÀ½AzÀ zÉÆgÀPÀÄvÀÛªÉ. ¸À¸ÀåUÀ¼ÀÄ, ¥ÁætÂUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁ£ÀªÀ
¸ÀAPÀÄ®PÉÌ ºÁ¤PÀgÀPÀ ¥ÀjuÁªÀÄ©ÃgÀĪÀ C£À¥ÉÃQëvÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À ¥ÀjuÁªÀĪÉà ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£Àå. ªÀiÁ°£ÀåPÀUÀ¼ÀÄ
J®è ªÀÄÆgÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ ¹ÜwUÀ¼À°è C¹ÜvÀézÀ°èªÉ ªÀiÁ£ÀªÀ£À ZÀlĪÀnPÉUÀ½AzÀ GAmÁUÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ ¤AiÀÄAvÀæ¸ÀàqÀĪÀ
ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁvÀæ E°è ZÀað¸À¯ÁVzÉ. ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ® ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¥ÀjªÀvÀð£À ªÀÄAqÀ®
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®ªÉAzÀÄ C¨sÀ幸ÀĪÀgÀÄ ¥ÀjªÀvÀð£À ªÀÄAqÀ®ªÀÅ ªÁAiÀÄĪÀÄAqÀ®zÀ CwPɼÀV£À ¥ÀæzÉñÀ (~10
km) ªÁVzÀÄÝ EzÀg° À è ¸À¸åÀ UÀ¼£
À Æ
É ß¼ÀUÆÉ AqÀÄ EvÀgÀ ¥ÁætU  ¼
À ÆÉ A¢UÉ ªÀÄ£ÀĵÀå£À C¹ÜvéÀ«zÉ. DzÀgÉ ¸ÀªÆ É ÃµÀÚ ªÀÄAqÀ®ªÀÅ
¥ÀjªÀwð£ÀÀ ªÀÄAqÀ®zÀ £ÀAvÀgÀ ¸ÀªÀÄÄzÀæ ªÀÄlÖ¢AzÀ 50 km ªÀgÉUÉ «¸ÀÛj¹zÉ. MeÉÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀªÀ£ÀÄß ¸ÀªÉÆõÀÚ
ªÀÄAqÀ®zÀ MAzÀÄ §ºÀĪÀÄÄRåªÁzÀ WÀlPÀªÁVzÉ. ¥ÀjªÀvÀð£Á ªÀÄAqÀ® ªÀiÁ°£ÀåªÀÅ ªÀÄÆ®vÀºÀ ¸À®égï £ÉmÉÆæÃd£ï
PÁ§ð£ï ªÀÄvÀÄÛ ºÁå¯ÉÆÃd£ïUÀ¼À ««zsÀ DPÉìöÊqÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀtgÀƦ ªÀiÁ°£ÀåUÀ¼À PÁgÀt¢AzÁVzÉ. C¤® gÀƦ
ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPU À ¼
À ÄÀ DªÀÄè ªÀÄ¼É gÀÆ¥Àz° À è ¨sÆ
À «ÄUÉ §AzÀÄ ©Ã¼ÀÄvÀª Û .É ¨sÆ
À «ÄAiÀÄ£ÀÄß vÀ®Ä¥ÀÄwÛgÄÀ ªÀ ¸ÀÆAiÀÄð£À ±ÀQAÛ iÀÄ°è
75% ¥Àæw±ÀvÀ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÉÄïÉäöÊ »ÃjPÉƼÀÄîvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ G½zÀªÀÅ ªÁvÁªÀgÀtPÉÌ »A¢gÀÄUÀÄvÀÛªÉ. ªÉÄïÉ
¸ÀÆa¹zÀ C¤®UÀ¼ÀÄ ±ÁRªÀ£ÀÄß »r¢lÄÖ PÉÆAqÀÄ, eÁUÀwPÀ vÁ¥ÀªÀiÁ£ÀPÉÌ KjPÉUÉ PÁgÀtªÁVzÉ fêÀ£ÀzÀ ¸ÀĹÜgÀvÉUÉ
¨ÉÃPÁzÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀPÀ£ÀÄß ªÉÄÃ¯É ¸ÀÆa¹zÀ C¤®UÀ¼ÀÄ »r¢PÉƼÀÄîªÀÅzÀjAzÀ F C¤®UÀ¼ÀÄ ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ
ªÉÄð£À fêÀ£ÀPÉÌ PÁgÀtªÁVzÉ J£ÀÄߪÀÅzÀ£ÀÄß ¥ÀæªÀÄÄRªÁV w½zÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. ºÀ¹gÀĪÀÄ£É C¤®UÀ¼À KjPÉAiÀÄÄ
¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÁvÁªÀgÀtzÀ GµÀÚvÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉaѸÀĪÀÅzÀÄ, EzÀ£ÀÄß vÀqÉAiÀÄ¢zÀÝ°è EzÀÄ zsÀȪÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼À »ªÀÄUÀqÉØUÀ¼À
PÀgÀUÀÄ«PÉUÉ PÁgÀtªÁV ¸ÀªÀÄÄzÀæwÃgÀzÀ ¨sÀƨsÁUÀUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄļÀÄV¸À§ºÀÄzÀÄ. ºÀ®ªÀÅ ªÀiÁ£ÀªÀ£À ZÀlĪÀnPÉUÀ¼ÀÄ
MgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀzÀ £Á±ÀPÉÌ PÁgÀtªÁV, MgÉhÆãï gÀAzsÀæ GAlĪÀiÁqÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ.
MgÉhÆãï gÀAzÀæzÀ ªÀÄÆ®PÀ £ÉÃgÀ¼ÁwÃvÀ QgÀtUÀ¼ÀÄ ¨sÀƪÁvÁªÀgÀtªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÉò¹, ªÀA±ÀªÁ»¤UÀ¼À gÀÆ¥ÁAvÀgÀPÉÌ
PÁgÀtªÁUÀÄvÀÛzÉ. ¤ÃgÀÄ fêÀzÀ CªÀÄÈvÀ DzÀgÉ EzÀÄ gÉÆÃUÀPÁgÀPÀ ¸ÀÆPÁëtÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁªÀAiÀĪÀ vÁdåUÀ½AzÀ «µÀPÁj
¨sÁgÀ¯ÉÆúÀUÀ½AzÀ ¥Àæw±Á±ÀPÀ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ½AzÀ ªÉÆÃzÀåªÁzÀgÉ «µÀªÁV §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. DzÀÝjAzÀ PÀÄrAiÀÄĪÀ
¤Ãj£À ±ÀÄzÀÞvÉAiÀÄ ¥ÀæªÀiÁtªÀ£ÀÄß ¤ªÀðºÀuÉ ªÀiÁqÀ®Ä £ÁªÀÅ CAvÀgÁ¶ÖçÃAiÀÄ ªÀiÁ£ÀzÀAqÀªÀ£ÀÄß C£ÀĸÀj¸À¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ.
OzÉÆåÃVPÀ vÁdåUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀÆw£Á±ÀPÀUÀ¼À Cw§¼ÀPÉ ¨sÀƨsÁUÀUÀ¼À ªÀÄvÀÄÛ ¤Ãj£À ªÀÄÆ®UÀ¼À ªÀiÁ°£ÀåPÉÌ PÁgÀtªÁVªÉ.
PÀȶ ZÀlĪÀnPÉUÀ½UÉ ¨ÉÃPÁUÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼À »vÀ«ÄvÀªÁzÀ §¼ÀPÉ ¸ÀĹÜgÀªÁzÀ C©üªÀÈ¢ÞUÉ PÁgÀtªÁUÀ§®èzÀÄ.
¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸ÀĪÀ PÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ (i) vÁdå ¤ªÀðºÀuÉ CAzÀgÉ vÁdåUÀ¼À ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è E½PÉ ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀªÄÀ ¥ÀðPÀªÁzÀ «¯ÉêÁjAiÀÄ eÉÆvÉUÉ ªÀ¸ÄÀ ÛU¼ À À ªÀÄvÀÄÛ ±ÀQÛAiÀÄ ¥ÀÄ£Àg識ÀP,É (ii) ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÄÀ ß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀĪÀ
«zsÁ£ÀU¼ À £
À ÄÀ ß zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£z À °
À è C¼Àªr À ¹PÉƼÀÄîªÅÀ zÀÄ JgÀq£ À ÃÉ «zsÁ£ÀªÅÀ E£ÀÆß ±ÉʱÀªÁªÀ¸ÜÉ AiÀÄ°ègÄÀ ªÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À
±Á¸ÀÛçzÀ ºÉƸÀ «¨sÁUÀªÁVzÀÄÝ, CzÀ£ÀÄß ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÉ£ÀÄߪÀgÀÄ EzÀÄ ªÀiÁ°£ÀåPÁgÀPÀUÀ¼À GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ ®¨sÀå«gÀĪÀ eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ «zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß G¥ÀAiÉÆÃV¹PÉƼÀÄîvÀÛzÉ.

C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ

14.1 ¥Àj¸ÀgÀ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛçªÀ£ÀÄß ªÁåSÁ夹.

14.2 ¥ÀjªÀvÀð£Á ªÀÄAqÀ® ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß 100 ±À§ÞUÀ¼À°è «ªÀj¹.
14.3 PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï C¤®QÌAvÀ PÁ§ð£ïªÉÆ£ÁPÉìöÊqï C¤® ºÉZÀÄÑ C¥ÁAiÀÄPÁj ºÉÃUÉ?
14.4 ºÀ¹gÀÄ ªÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄPÉÌ PÁgÀtªÁUÀĪÀ C¤®UÀ¼À ¥ÀnÖªÀiÁr.
14.5 ¨sÁgÀvÀzÀ°è ªÀÄÆwðUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁägÀPÀUÀ¼ÀÄ DªÀÄè ªÀļɬÄAzÀ ¨sÁ¢vÀªÁVªÉ. ºÉÃUÉ?
444 gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç

14.6 R¨ÁµÀà JAzÀgÉãÀÄ? zÀÄåwgÀ¸ÁAiÀĤPÀ R¨sÁµÀàQÌAvÀ ¸ÁA¥ÀæzÁ¬ÄPÀ R¨ÁµÀà ºÉÃUÉ ¨ÉÃgÉAiÀiÁVzÉ?

14.7 zÀÄåwgÀ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀà GAmÁUÀĪÁUÀ £ÀqÉAiÀÄĪÀ gÀ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß §gɬÄj.
14.8 zÀÄåwgÀ¸ÁAiÀĤPÀ R¨ÁµÀàzÀ ºÁ¤PÁgÀPÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÁªÀŪÀÅ? ªÀÄvÀÄÛ CªÀ£ÀÄß ºÉÃUÉ ¤AiÀÄAwæ¸À§ºÀÄzÀÄ?
14.9 ¸ÀªÉÆõÀÚ ªÀÄAqÀ®zÀ°è MgÉhÆÃ£ï ¥ÀzÀgÀzÀ ¸ÀªÀPÀ½AiÀÄ°è £ÀqÉAiÀÄĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
14.10 NgÉhÆãï gÀAzÀæ EzÀgÀ CxÀðªÉãÀÄ? EzÀ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÁªÀŪÀÅ?
14.11 d®ªÀiÁ°£ÀåzÀ ¥ÀæªÀÄÄR PÁgÀtUÀ¼ÁªÀŪÀÅ? «ªÀj¹.
14.12 ¤ÃªÀÅ ¤ªÀÄä ¥ÀæzÉñÀzÀ°è AiÀiÁªÀÅzÉà d®ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹¢ÝÃgÁ? CzÀ£ÀÄß ¤AiÀÄAwæ¸À®Ä ¤ÃªÀÅ AiÀiÁªÀ
G¥ÁAiÀÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄ«j?
14.13 eÉÊ«PÀ DªÀÄèd£ÀPÀzÀ ¨ÉÃrPÉ (BOD) EzÀgÀ CxÀðªÉãÀÄ?
14.14 ¤ªÀÄä £ÉgºÉ Æ
É gÉAiÀÄ°è ¤ÃªÀÅ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÄÀ ªÀÄt£
Ú À ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÄÀ ß UÀªÄÀ ¤¹¢ÝÃgÁ? C ªÀÄt£ Ú À ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÄÀ ß
¤AiÀÄAwæ¸À®Ä ¤ÃªÀÅ AiÀiÁªÀ ¥ÀæAiÀÄvÀßUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁqÀÄ«j?
14.15 ¥ÀÆw £Á±ÀPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÀ¼É£Á±ÀPÀUÀ¼ÉAzÀgÉãÀÄ? GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß ¤Ãr «ªÀj¹.
14.16 ºÀ¹gÀÄ gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç EzÀgÀ CxÀðªÉãÀÄ? EzÀÄ ¥Àj¸ÀgÀ ªÀiÁ°£ÀåªÀ£ÀÄß PÀrªÉÄ ªÀiÁqÀ®Ä ºÉÃUÉ ¸ÀºÁAiÀÄ
ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ?
14.17 ¨sÀÆ«ÄAiÀÄ ªÁvÁªÀgÀt¢AzÀ J®è ºÀ¹gÀĪÀÄ£É C¤®UÀ¼À£ÀÄß PÁuÉAiÀiÁzÀgÉ K£ÁUÀ§ºÀÄzÀÄ? ZÀað¹.
14.18 MAzÀÄ ¸ÀgÉÆêÀgÀzÀ°è §ºÀ¼ÀµÀÄÖ «ÄãÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÀvÀÄÛ vÉîÄwÛgÀĪÀÅzÀÄ PÀAqÀħA¢zÉ. CzÀgÀ°è «µÀPÁjUÀ¼À£ÀÄß
vÀÄA©gÀĪÀÅzÀPÉÌ AiÀiÁªÀÅzÉà ¸ÁPÀëöåUÀ½®è DzÀgÉ CzÀgÀ°è ¤ÃªÀÅ CvÀå¢üPÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ¥ÉÊmÉÆ ¥ÁèAPÀÖ£ïUÀ¼À£ÀÄß
PÁtÄ«j. «ÄãÀÄUÀ¼ÀÄ ¸ÁAiÀÄ®Ä MAzÀÄ PÁgÀt ¤Ãr.
14.19 UÀȺÀ vÁdåªÀ£ÀÄß ºÉÃUÉ UÉƧâgÀªÁV §¼À¸À§ºÀÄzÀÄ?
14.20 ¤ªÀÄä PÀȶ PÉëÃvÀæPÉÌ CxÀªÁ GzÁå£ÀªÀ£ÀPÉÌ ¤ÃªÀÅ MAzÀÄ UÉƧâgÀªÀ£ÀÄß GvÁࢸÀĪÀ UÀÄArAiÀÄ£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ
¥Àr¹¢ÝÃj PÉlÖ ªÁ¸À£,É £ÉÆt ªÀÄvÀÄÛ C¢üPÀ GvÁàz£ À U
É ,É vÁdåzÀ ¥ÀÄ£Àg識ÀPA É iÀÄ ¨É¼QÀ £À°è F «zsÁ£Àª£ À ÄÀ ß
ZÀað¹.
GvÀÛgÀUÀ¼ÀÄ 445

PÉ®ªÀÅ DAiÀÄÝ ¸ÀªÀĸÉåUÀ½UÉ GvÀÛgÀ

WÀlPÀ 8
8.25 15 g

WÀlPÀ 12
12.32 GvÀàwÛAiÀiÁzÀ PÁ§ð£ï qÉÊ DPÉìöÊqï£À zÀæªÀågÁ² = 0.505 g
GvÀàwÛAiÀiÁzÀ ¤Ãj£À zÀæªÀågÁ² = 0.0864 g
12.33 £ÉÊmÉÆæÃd£ï£À % = 56
12.34 PÉÆèÃjä£À % = 37.57
12.35 ¸À®ágï£À % = 19.66

WÀlPÀ 13
13.1 l«Äð£ÉñÀ£ï ºÀAvÀzÀ°è JgÀqÀÄ H3 ªÀÄÄPÀÛ ªÀiÁvÀÈPÉUÀ¼À ¸ÉÃgÀÄ«PÉAiÀÄ .... (G¥À) QæAiÉĬÄAzÀ
13.2 (a) 2-«ÄxÉʯï-§Æåmï-2-F£ï (b)
¥ÉAmï-1-F£ï-3-L£ï
(c)
§ÄåmÁ-1, 3-qÉÊF£ï (d) 4-¥ÉÊmÁé¯ï§Æåmï-1-F£ï
(e) 2-«ÄxÉʯï¦ü£ÉÆïï (f) 5-(2-«ÄxÉʯï¥ÉÆæ¥Éʯï)-qÉPÉãï
(g) 4-FxÉʯïqÉPÁ –1,5,8- mÉæöÊF£ï
13.3 (a) (i) CH2 = CH – CH2 – CH3 §Æåmï-1-F£ï
(ii) CH3 – CH2 = CH – CH3 §Æåmï-2-F£ï
(iii) CH2 = C – CH3 2-«ÄxÉʯï¥ÉÆæ¦Ã£ï
|
CH3
(b) (i) HC ≡ C – CH2 – CH2 – CH3 ¥ÉAmï-1-L£ï
(ii) CH3 – C ≡ C – CH2 – CH3 ¥ÉAmï-2-L£ï
(iii) CH3 – CH – C ≡ CH 3-«ÄxÉʯï§Æåmï-1-L£ï
|
CH3

13.4 (i) FxÉ£Á¯ï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆæ¥É£Á¯ï (ii)

§ÆåmÉãï-2-N£ï ªÀÄvÀÄÛ -2-M£ï
(iii)
«ÄxÉãÁ¯ï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉAmÉãï-3-N£ï (iv)
¥ÉÆæ¥ÉãÁ¯ï ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉAeÁ°ØºÉÊqï
13.5 3-FxÉʯï¥ÉAmï-2-F£ï
13.6 §Æåmï-2-F£ï
13.7 4-FxÉʯïºÉPïì-3-F£ï
CH3 – CH2– C = CH – CH2–CH3
|
CH2–CH3
446 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

13.8 (a)

(b)

(c)

(d)

¹¸ï-ºÉPïì-2-F£ï mÁæ£ïì-ºÉPïì-2-F£ï
¹¸ï ¥À¨æ ÃÉ zsPÀ ÌÉ ºÉaÑ£À ¢ézÈÀ «ÃAiÀÄ ¸Àé¨Ás ªÀ«gÀĪÀzj
À AzÀ ¥À§
æ ®ªÁzÀ CAvÀgÁtÂéPÀ ¢ézÈÀs ªÀ-¢ézÈÀs ªÀ
¸É¼ÉvÀ GAmÁUÀĪÀzÀjAzÀ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¨ÉÃ¥Àðr¸À®Ä ºÉaÑ£À ±ÀQÛ ¨ÉÃPÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ EzÀjAzÀ
¹¸ï ¥Àæ¨sÉÃzÀªÀÅ ºÉaÑ£À PÀÄ¢©AzÀĪÀ£ÀÄß ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ.
13.10 C£ÀÄgÀt£À¢AzÀ
13.11 ¸ÀªÀÄvÀ°ÃAiÀÄ; (4n+2) π E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À «¸ÁÜ¥À£ÉAiÉÆA¢UÉ ¥ÀæAiÀiÁðªÁzÀ GAUÀÄgÀ ªÀåªÀ¸ÉÜ E°è
n MAzÀÄ ¥ÀÆuÁðA±À
13.12 ZÀQæÃAiÀÄ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ°è (4n +2) π E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À «¸ÁÜ¥À£É E®è¢gÀĪÀÅzÀÄ
13.13 (i)

(ii)
GvÀÛgÀUÀ¼ÀÄ 447

(iii)

(iv)

13.14

15 H UÀ¼ÀÄ 1°°PÁ§ð£ïUÀ½UÉ CAnPÉÆArªÉ
4 H UÀ¼ÀÄ 2°°PÁ§ð£ïUÀ½UÉ CAnPÉÆArªÉ
1 HUÀ¼ÀÄ 3°°PÁ§ð£ïUÀ½UÉ CAnPÉÆArªÉ
13.15 C¯ÉÌãï£À°è PÀªÀ¯ÉÆqÀÄ«PÉ ºÉaÑzÀAvÉ®è, PÀÄ¢AiÀÄĪÀ ©AzÀÄ PÀrªÉÄAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ.
13.16 ¥ÀoÀåzÀ°ègÀĪÀ C¸À«ÄäwÃAiÀÄ C°ÌãÀÄUÀ½UÉ HBr £À ¸ÀAPÀ®£À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß UÀªÀĤ¹.

PÉPÀįÉAiÀÄ AiÀiÁªÀÅzÉà MAzÀÄ gÀZÀ£É¬ÄAzÀ J®è ªÀÄÆgÀÄ GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä ¸ÁzsÀå«®è.

EzÀÄ ¨ÉAfãÀÄ JgÀqÀÄ C£ÀÄgÀt£À gÀZÀ£ÉUÀ¼À C£ÀÄgÀt£À ¸ÀAPÀgÀtªÁVgÀĪÀÅzÀ£Àß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ.
13.18 H – C ≡ C – H > C6H6 > C6H14 ¨ÉAfãÀ°è 33 ¥Àw æ ±ÀvÀ ªÀÄvÀÄÛ n-ºÉPÖÃÉ £ï£À°è 25-¥Àw
æ ±ÀvQÀ ÌAvÀ
FxÉÊ£À°è CwºÉaÑ£À (50-¥Àæw±ÀvÀ) s-¸Àé¨sÁªÀ«gÀĪÀzÀjAzÀ.
13.19 6 π E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À EgÀÄ«PɬÄAzÀ ¨ÉAfãÀÄ E¯ÉPÁÖç£ÀÄUÀ¼À ²æêÀÄAvÀ CPÀgÀªÁV ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ,
DzÀÝjAzÀ CzÀÄ E¯ÉPÁÖç£ÄÀ UÀ¼À PÉÆgÀvÉ EgÀĪÀ PÁgÀPU
À ½
À AzÀ ¸ÀÄ®¨sª
À ÁV CPÀª
æ ÄÀ tPÉÌ M¼À¥q
À ÄÀ vÀÛz.É
448 gÀ¸ÁAiÀÄ£À±Á¸ÀÛç

13.20 (i)

(ii)

(iii)
CH3
|
13.21 CH2 = C – CH2 – CH3 2-«ÄxÉʯï§Æåmï-1-F£ï

CH3
|
CH3 – C = CH – CH3 2-«ÄxÉʯï§Æåmï-2-F£ï

CH3
|
CH3 – CH –CH = CH2 3-«ÄxÉʯï§Æåmï-1-F£ï
13.22 (a) PÉÆèÃgÉÆèÉAfãï>p-£ÉÊmÉÆæÃPÉÆèÃgÉÆèÉAfãï> 2,4 – £ÉÊmÉÆæÃPÉÆèÃgÉÆèÉAfãï
(b)
mÁ°Ã£ï > p-CH3-C6H4-NO2 > p-O2N–C6H4–NO2
13.23 «ÄxÉʯï UÀÄA¦£À E¯ÉPÁÖç£À£ÀÄß ¸ÀÄ®¨sÀªÁV ©qÀÄUÀqÉUÉƽ¸ÀĪÀ UÀÄt¢AzÁV mÁ°Ã£ÀÄ CwÃ
¸ÀÄ®¨sÀªÁV £ÉÊnæÃPÀgÀt ºÉÆAzÀĪÀÅzÀÄ.
13.24 FeCl3
13.25 G¥À GvÀà£ÀßUÀ¼À GAmÁUÀÄ«PɬÄAzÀ, GzÁºÀgÀuÉUÉ, 1-¨ÉÆæêÉÆà ¥ÉÆæ¥ÉÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ
1-¨ÉÆæêÉÆçÄånãï¤AzÀ DgÀA©ü¹zÁUÀ ºÉ¥ÉÖãï£À eÉÆvÉUÉ ºÉPÉìÃ£ï ªÀÄvÀÄÛ MPÉÖãÀÄUÀ¼ÀÄ G¥À
GvÀà£ÀßUÀ¼ÁVªÉ.