NGUYEN VIET THANH NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUTS. Thuyén tryéng NGUYEN VIET THANH DIEU DONG TAU Higu dinh: KS. Thuyén truéng LE THANH SON NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT HA NOI — 2007Loi noi dau An toan cho con ngusi, con tu, hang hod vat méi truong bién la mét trong nhiing muc dich cao nhdt cia ngudi st quan Hang hai. Lich sir nganh Hang hai thé gi6i da cho thay rat nhiéu vu tai nan tham khéc xay ra trén bién ma nguyén nhan chu yeu la do thiéu s6t ctia nguedi diéu khién tau. Trong nhitng thiéu s6t dé thi sai ldm do diéu déng tau chiém mor phan len. Dé nang cao kha nang diéu khién tau cho nguoi si quan Hang hadi, thi warbe het phat trang bj day dit cdc kién thite vé diéu dong teu cho sinh y: en ngdnh didu khién cau khi dang hoc trong irarimg. Bang nhitng kink nghigm thite 1é va qué trinh gidng day I shuvér diéu dong. tae gid az rat cb ging hon thanh cubn sich nésy Idan tdi ligu giang day mon hoc Diéu dong tau cho sinh vién nganh Diéu khién tan bién Sach cling eé thé lam tai ligu tham khéo cho céc hoe vien lap SF quan quéin ly nganh Diéu khién tau bién va nhiing ai quan tam. Cudn sich bao gam 7 chitong: Chuong 1. Tinh nding dié: u dng tau Chuong 2. Cac yéu té anh hueang t6i dac tinh diéu déng te Chieong 3. Ste dung neo trong diéu dong tau Chuong 4. Diéu ding tau ra vaio edu, phao Chong 5. Didu dong tau trén bién Chuang 6. Diéu dong teu trong cde tinh hubng Hic bigt Chicony 7. Lai déit trén bién Trong qué trink hodn themh iin thio, tée gid da duoe sie gép y etia nhieu thayén trubng ldu nam trong nghé va ed sw tham khéo cae tai liéu trong vai ngodi mebe. Cudn séch d@ duoc cip nhdp cdc kién dute méi va sé diroe bb sung hang nam nhimg tién b6 ctia khoa hoc &¥ thudt trong nganh Hang hai Mae dit d& het ste c6 ging trong qué trinh bién soan nhung cudn sdch che chin khong iranh khoi nhiing thiéu s6t. Rdt mong cb swe ding gébp ¥ kién ctia cdc han déng nghiép aé cudn sdch ngay cing hoan thién hon. The gop J xin gail vé ctic dia chi sau — Nhat xudt ban Khou hoc vit Kp thudt —70 Tran Hung Dao, Ha Noi. —Khoa Diéu khién tau bién, Truong Dai hoe Hang hai Vier Nam. E-mail: Vimarudeck@vnn.vn. Xin chan thanh con: on TAC GIAChwong 1 TINH NANG DIEU DONG TAU 1.1. KHAI NIEM VE DIEU BONG TAU fa viée thay ddi hudng di hay téc d6 dui tac dung cua bank fai, 4c thiét bi khac nhim tanh va an toan, tiép cn myc tiéu, thd aco, bude tau, trong nhiév hodn canh va céc tinh hudng khée nhau, dac bigt i khu vite chat hep, néng can, khi tam nhin xa bi han ché... Nang lye dé diéu déng mot con tiu, dic biét la 6 nhimg ving nude bi han ché la mét trong nhting yéu cau cao nhat, doi héi cde ky nang thanh thyc cia ngudi di bién. C6 thé ndi, khong mt thuy tau nao co thé xem nhu minh cé n trurong hay mét si quan hang hai trén bat ky con iy di nang lye vé hang hai trir khi dng ta co thé diéu khién con tau cla minh dam bdo an toan. Kinh nghiém liu nam 1a can thiét ang lye cua ban thin dé ngudi diéu khién tau cé thé tinh ton thye hign viée digu déng con tau cia minh phi hop voi thuc té. Diéu dong tau 1a mot aghé thudt phai trai qua hoc tp va thye hinh mA cé durge cling véi Nauyén ly co ban ctia ky thudt digu déng cée tau IA nhu nhau, nhumg déi voi timg con tau khac nhau thi cé ce dic diém riéng. Khong thé ap dung mot céch may méc ky thuat diéu dong mét con tiu nho véi mé m6t tau khich voi mét tau hang, Ngoai ra cing mt con tau nhung véi cae digu kin thdi tiét. khi tugng thuy van khdc nhau thi viée digu déng con tau dé ii con tau 1én he sé khac nhau. Khéng mét cudn sich don Jé hay mét tai ligu huéng dan nio c6 kha nang bao trim tat ca cae van dé ma agudi di bién sé bit gap khi diéu dong tau, cing khong thé c6 bat ky mot thidt bi ky thuat rigng nao phi hop véi moi diéu kign thuc té xay ra. Diéu dong tau la mét cdng viée uyén bac, nho vao do dé ngwdi diéu khiée tau co thé dua ra mét chudi cdc kinh nghiém, xay dyng nén cae ky xo can thiét khac. Theo thai gian. cae con tau dang duge thay déi, kich thude trang binh cita cdc con tau cing duge ting Ién. Nhing con tau cha xe 6 16 va cde tau dau khéng 16 khéng thé duge déi xtr nhu nhémg con tau nho ché hang théng thirsng. Trong linh vue diéu dong tau, méi con tau di héi cé mét sw quan tam riéng. Vi ngudi diéu khién tau, mai tinh hudng diéu déng ludn la mét thir thach mai.4.2. CAC YEU TO CO BAN TRONG DIEU BONG TAU 1.2.1. TOC DO TAU 1. Mat sé hiéu biét co ban vé tée d6 tau ‘Voe d6 tau la mot dai long dac trung cho sw chuyén déng ca con tau. Vé mat toan hoc thi AS _ dS = fim =< Ar0 At at trong do: V —t6e do tau (meét/gidy); y (ly S -quing duémg con tau di chuyén duc (m); 1 ~ thai gian (gidy), Téc dé tau 1a mét trong nhing dic trung co ban quan trong trong cac yéu 16 diéu dong. Két qua hoan thanh méi diéu dong phy thuge rat nhiéu vao dé chuan xac tinh toan téc d6 (vide ude Iugng téc 46). Téc dé tau fa hinh chidu cua vecto tée dd chuyén dong cua tau trén huéng song song voi mat phang truc doc tau. Con tau chuyén déng dirgc phai nha he diy cin thidt cba hi va duy tri dé thing stre can dong lye sinh ra chuyén dong duge vai van toc V. Cong suat cla may At higu dung (Nya) va duge tinh bang biéu thite Naa = V.Ryy, Voi V téc a6 tau (meét/gidy) cdn Ry, la lye can chuyén dng tong hop (N). cip cho hé dng lve goi 1a cong Do cé sy ién hao qua cae khau trayén dong ti chan vit nén céng suat thy t& cita may phdi ln hon cdng sudt higu dung Ti sé gitta cong sudt higu dung (Nj,4) va cong sudt day cua may (Ninoy) goi la hé sé hitu ich 1, ta c6: = Nl Nya =! Ru 1g 56 hirw ich nay phy thuge vao ‘may n éu déng cova chan vit, trang thai ky thuat va ché dé lam viée ca chting. Cac tau hién nay cé )=0,65+0,80 (loai mot chan vit); n=0,6-+0,7 (lai hai chan vit). Lyre can chuyén dgng téng hop (Ry;) phy thude kich thuée, hinh ding, mon nude, dign tich thurgng tang kién tric, ti 1é gitta cac kich thurée, van téc tau va ste can cla méi trong bén ngoai nhur séng, gid, ma sat cla nude... Lye can chuyén déng toan phan khi tau 44 chuyén déng 6n dinh duge xdc dinh bang biéu thire sau: R= Runa sar + Rene + Rain aing * Rots ra (2) hay (1.3) Thye té, lye can téng hop chinh bing img hye trén cap kéo khi lai kéo tau di véi (6. Trong bidu thite (1.3) thi: téc V. Luc can nay bao gém ca lye can elias nude va& —hé sé thuy ddng ciia Iyc can toan phan, la ham sé phic tap ciia cdc chi sé "Frut” (F) va "Reunolds" (R,): p ~ti trong ctia mudc (tan/m’): V — van téc tau (mét/gidy): Q— dign tich be Chi si At ngdm nude ctta than tau (m’), "Frut" durgc coi nhu 1a dac tinh cua téc dé tong déi va mire dé chay Vv nhanh ctia tau, F, vel Chi sé "Reunolds dong thoi dic trung cho téc dé tuong déi cla tau la tiéu chudn déng dang cua cac hye nhét trong chat long. (4) trong dé: _g— gia téc trong tring (9,81 mév/gidy); yo he L ~ chiéu dai tau (m). nhot dong ctia muse (m’/giay); Chi sé "Frat" durgc xac dinh nhu sau: — F,$ 0,25: Cho céc tau chay chim; —F,=0. — F, > 0,40: Cho cae tau cao téc. + 0,40: Cho cae tau trung téc; ‘Vi du: Mét tau cé chiéu dai 200m va téc 20185225 3600x 9.81200 (F, < 0,25). Trén thye té, toc dé nhanh hay cham cdn phy thugc vao loai tau. Chang han téc 46 20 hai ly/gid nh vi dy trén duge coi la ch§m khi tau do la tau cho khéch hay tau quan swt, nhumg duge coi la tau cé tée dd cao khi 14 tau che hang théng thudng. hoae tau dai 6 20 hai ly/gid thi chi so "Frut" 1a: = 0,23. Nhu vay con tau nay durge coi 1a tau chay cham fa la tau c6 téc d6 trung binh khi ld tau céng-ten no. 2. Cac khai nigm vé tic d> Téc dé tau tong img voi cde ché vai dong co di 1 hoat déng xdc dinh cia may chinh. Déi zen, toc d6 trong trudng hgp khan cap chi dp dang trong nhimg, hoan canh dac biét, nhung thai gian khéng durgc phép dé lau vi sé anh hudng dén tinh trang hoat dong cua may chinh.Ché do may Téc a6 ky thuat cia tau theo tbc 46 dinh mirc (Ven) | [khan cap (hat mirc) 110 + 420% Hét may (dink mwc) 100% Trung binh may 70 = 75% | Cham 40 + 45% pthal cham 20 = 30% Khi chuyén ddng. con tau sé dat téc 46 ton what theo yeu ctia ngudi diéu khién sau mgt khoang thoi gian nhat dinh va tiy thudc vao loai may. Bang, sau day cho ta biér thai gian tdi thiéu dé chuyén dai gitta cdc ndc téc d6 trong digu dong. | Thai gian chuyén abi cdc nde tbc 46 (gidy) Loai may | Stop dén Toi hét Toi het Lush Len hét Toi hét Gén Stop én Lin hét dén Stop aén Tei hét Tuabin hoi | 2030 30 + 60 60 = 100 30-60 | 60+ 100 Diazen 23 22 10+ 15 22 1015 Bang trén day chi cho ta biét thoi gian ly thuyét dé chuyén ddi téc dé may chinh, vi du déi voi may Diézen can tir 10 + 15 giay dé chuyén tir ché d6 "Toi hét" dén "Liv Thye té dé cd thé déi chidu quay mét cach d6t ngét tir ché dd may a dang "Téi hét* nh vay sang ché dé "Li hét", bit bude phai dua may vé ché do "Dimg" roi mdi c6 thé chuyén vé ché dé \ivi, Dac biét lwu y khi tau dang chay voi tc dd cao, néu Idi may Adt ngdt 6 thé gay nén xung lyre Ion Jam gay truc chan vit hoe Lim héng méy chinh, Kinh nghiém cho thay chi nén chuyén sang ché d6 Iai khi t6c d6 163 ca tau nh6 hon mot nia téc d6 161 hét binh thudng cia Lau dd. Can luu y khi bar dau tién hanh digu dong khéng nén cudmg ép may dat dén t6c dé cao ngay, ma can ting 16 9 tr tir, timg ndc mot. Cac may hign dai ngay nay déu c6 ché d6 bao ve, do vay ngudi diéu khién di: mudn dat ngay tée 46 cao cing khéng dirgc (trir tau quan sir hode cae tau do tinh chat céng vige dic biét). Dic biét khi didu déng cac tau lén va cac tau dang cho day hang. Kinh nghiém thye té sau day cho thay ddi vai vide ting tdc dé ciia mat tau c& "Panamax" (khoang 80.000 tan): Toi cham" can it nhdt 1a 5 phot: ‘Vir ché d6 "Tai that cham" sang ché d6" — Tir ché dé "Toi cham" sang ché do "Toi nira may" can it nhat 1410 phi; — Tir ché 46 "T et may" can ét mhat 1a 10 phut > phai choy cho dém khi téc d6 tau da dat duge hon mét mia téc dé toi hé bink mya may" sang ché 46 "T hoi thuong. vi du & trrdng hgp nay li khoaing 8 hai ly/gio;~ Tir ché d6 "Toi hét may" sang ché 46 chay bién "Run up” hay "Navigation n it nhat 1a 30 phut, thurang phai sau mét gid, vong tua chan vit mdi én dinh Higu suat lui va téi khac nhau, khi lui thuong kém 167 mét nac may. Téc dé xudt xirong 1a téc 46 chay 16% trén trurong thir nhim ban giao tau sau khi dong. Tée dé ky thuat 1 téc dé cua tau duge xéc dinh vao timg chu ky khai thac tau, dua trén tinh trang v6 tau va ky thudt cua may chinh, Trong thuc té, te dé khai théc binh thudng cia mot con tau theo yéu cu sé duge ghi r3 trong cac hyp dong thué tau "Charter party", theo dé chu tau thoa thuin vi ngudi thué tau sé cho phép ho khai thac con tau véi téc dd cao nhat ma con tau 6 thé dat duge. ‘Vée dQ nay duge phan ra hai truéng hop: khi khéng hang va khi day hang, ap dung khi gio khéng qua cap bén, hay con goi 1a diéu kin tée dé bién ém "Calm sea speed”, Té u chay trén mt hung nao dé 1a nho nhat, dya trén tac déng thudn Igi cha cac diéu kign ngoai canh nhw cic dang hai luu, sng, gid 46 kinh té 1a toc dé ma lugng tiéu hao phién Ii Téc dé nho nhat 1a téc 46 khi vong quay chan vit @ mirc thap nhat co thé ma tai d6 tau khéng mat kha nang, khién bang banh lai va durge goi 1a téc d6 cure tiéu cho phép (Vinin). Thuong thi Viniy = (0,10 + 0,20) téc 46 dinh mite (Vim), cn chit ¥ téc dd eye tiéu may con phy thuge vao diéu kién ngoai canh tac dong nhu séng, gid. dang chay va tinh trang ky thuat cia may. Khi tang t6c dé, bén ngoai than vo tau sé xuat hign céc song ngang va doc lan truyén phire tap, 6 mii sé xuat hién song ngang, @ sau {ai hé sng sé xuat hign phan tan. Nhim giam ite can cia séng, cdc tau ngay nay thurdng c6 céu tric mii qua 1é cho phép tang téc dé khoang 3 = 5%. 3. Cae phuong phap xc dinh tic d tau pé sé. trudng thtr can tuan theo mét sé yéu cau sau di je dinh chinh xdc téc 46 tau, phai sir dung trudng thir. Nhim Lam gidm sai — Gié khéng qua c4p 3 Bé-pho "Beufort" (B) (khoang 5,2 mét/gidy); — Séng khéng qua cap 2 (dd cao séng khoang 0,75m); ~ Khéng chiu anh huéng cia néng can, nghia 14 d6 sau noi thir phai thoa man: 11) 4VBxd (ap dung cho cac tau c& 16n); H >0,35¥? (4p dung cho cdc tau c vita v3 mhd),wong dé: H— d6 sdu khu vue thir (m); B~ chiéu r6ng cua tau (m); d— mém nude eta tan (m): V —tdc dé tau (hai ly/gig). Toe 46 tau khi tnt thudng duge xde dinh theo cae mire 50%: 74%: 85% va 100% céng suat cua déng co may chinh. Téc dé tau co thé x4c dinh bing nhiéu phwong phap khéc nhau nhu: Sir dung chiéu dai than tau (bing cae phao dinh dau dirge ném xuéng diéa, dém sé phao tir dé suy ra quang duong tau di duc); ~ Sir dung tigu tur nhién h mue tiéu nhin thay theo phuong phap ng’im (ngim theo chip thién nhién, dg chinh xde khéng cao); — Sir dung Ra-da (ngay nay durge str dung nhidu); ~ Bang cde 6 tuyén nhu: GPS: LORAN ~ C € thong dinh Cac fan thir tinh toan téc 46 déu duge xée dinh it nhat 1 hai ln (chay trén mét hung thudn Igi nao d6, sau dé lai chay theo hudng ngugc lai), nhiéu hang ding kiém qui dinh chay trén bén huréng vudng géc dé lay gid tri trung binh, phuong phap nay cho dé chinh xac cao. Ngoai ra cén phai xac dinh téc d9 tau tai cac digu kign tau day hing va khi tau khong hang, 1.2.2. TINH CHUYEN DONG CUA TAU Tinh chuyén d6ng ctia tau con goi 18 tinh nang hanh trinh, ld kha nang con tau thing duge strc can cla nude, gid va chuyén déng dirgc trén mat nude vi mat tbc 46 da dinh do hé théng déng luc tao ra va duy tri. Dé don gian, xét con tau chuyén dong tinh tién trén mat nude didi Lac dung viia hye phat dong do may — chan vit tao én qua biéu thee: (1.5) V6i M la khdi Ivong cba tau cé tinh dén khdi lugng nude lién két va duoc tinh theo céng thie: M=(L+K)D trong dé: P — luc phat déng cia may (N); M ~ khéi lwong cia tau (kg); R—luc can chuyén d6ng tong hop lén con tau (N); D— hurgng ré nude ctia tau (kg); K ~ hé sé lugng ré nude cua tau, K = 0 khi tau ding yén trén mat nude, 10K sé cé gid trj nao dé khi tau chuyén déng va gia tri ctia né duge xéc dinh bang thue ng! 7 7s téc dai theo huréng truc doc (x) cla tau (mévgiay”). ft Do do phurong trinh chuyén déng cua tau cé thé biéu thi dursi dang sau: Iv P-R=M° (1.6) dt Khi tau da chuyén dong én dinh thing déu thi thanh phan quan tinh eda hye can bj trigt tigu (MM = =0 ). Khi 46 Iye phat déng cia may (P) sé can bing voi lye can téng hop (R), hay P = R. 1.2.3. TINH DIEU KHIEN DUOC Tinh diéu khién duge 1a tinh nang hang hai cia con tau, cho phép n6 chuyén dong vai mot quy dao da dinh, Nhitng tinh naing co ban cia tinh didu khién 1a ~ Tinh én dinh trén huéng di; Tin nang quay tré. Hai tinh nang nay cé xu hudng déi lip nhau, néu con tau cé tinh dn dink trén hung di tét s& kh6 khan khi déi hudng hodc quay tra, nghia 1a Lim giam tinh quay tré. Neue lai, néu con tau cé tink quay tro qua mic sé gay kho khan cho viée gitr tau én d h trén burdag c6 dinh, trong trrng hop nay banh Iai phai hoat dng lién tuc ndi dim bao gitt huéng dirgc, Tuy theo yéu cdu cia timg logi tau ma Abiing nha thiét ké cé thé cho ra ddi cdc con tau cé tinh én dinh budng di tét (cdc tau chay bi ) hod c6 tinh nang quay tré tét hw cdc tau chay trong séng, cic tau lai kéo... inh 6n dink trén hong di Tinh én dinh wén hudng di 1a kha nang con tau git nguyén hwéng chuyén dong da cho khi khéng c6 sy tham gia cla ngudi Idi hode Khi chi théng qua mét 6c Tai ra nho, Ngayén ly nay 1a bit bude déi vi con tau khi chuyén dong trong moi diéu ki thai tiét ahur khi bién dong hodc bién ém, nutée néng hod sau. ciing nhwr trong moi ving Vinh én dinh tran hudng di anh hurong dén cae dic tink tdi tau. Tay theo mie d6 ma con tau cé thé duge chan mai lai khi dang quay va sy thay di khi dang chay tdi, néu dé bank fai o sé khong. Co thé quan sit thuy déng hoc vé tinh én dink hudng cua tu theo cae each khde nhur thir mite 46 tinh én dinh huéng uma con tau dat dirge bang cach dé cho tau trai qua mét loat diéu déng dich dac (kiéu chi Z). Nagudi ta qui ude mét con tiv cé thé c6 tinh én dinh hudng dirong hoc am hoac trung tinh. Khi banh 141 dé 96 Khémg ma tau vin duy tri thang thé thi con tau d6 cé tinh én dinh hung dyong. Néu banh lai dé s6 khéng ma con tau quay voi toc 46 quay trér tang én thi né cé tinh dn dinh huéng Am. Mot con tau ¢6 tinh én dinh huong trung tinh khi no tiép tuc quay véi téc d6 quay hign tai hoac tiép tuc nam trén huréng hién thoi cho dén Kkhi cé cic ngoai fy téc déng vao, nd khong cd khuynh huéng hoac la ting hode la gidm téc dé quay khi banh lai 6 vi tri sé khong. Tinh dn dinh huéng cia tau rat quan trong khi ta hanh trinh trong Iudng hoe Khi ta c6 gang lai tau wGi mic 46 thay déi nhé nhdt cia banh Iai 6 trén bién. Phai dé banh Ia tau khdng én dinh tén hudng di, con hon 1d dé tau quay rdi mdi a 1 khong thé chan vi & géc lin trong mét thai gian dai hon dé chan viée quay cia CO thé c quay clia tau khi nd khong én dinh hung trude khi né rai khoi truc luéng, cho dit té¢ 46 quay IA hon toan binh thudng déi véi mot tau trung binh. Dé cdc géc Idi én hon va thudng xuyén cht y viée quay 1a yéu cau dé [Ai nhimg loai tau nay. di ét 14 trong cac ving nude bi han ché va khi co su thay ddi hudng. Mét sé tau durge thiét ké cé hink ding béo hon, dac biét la cae tau mé réng & phan sau Idi con cdc mat cat ngang phia truée day din thi tinh dinh hudng am tr nén pho bién hon. Khi tau bj chi s& lam thay déi toan bé dite tinh rigng ca con tau va Lim cho tinh én dinh huréng duong hon hodc 4m hon, Khi 46 chiti thay ddi sé 1am thay 46 hinh dang duéng nude ca v6 tau, thay déi cdc dién tich mat cat ngang ton nhat chim dudi nuéc. Vi ly do nay, bat ky con tau nao ma chai mii hung am wa ngudi di bién dé nban 11 léu cé tinh én dinh ing dac diém cia mét con tau cé tinh én dinh 4m sé giéng nhw nhimg tau chii méi, Dé bat diu quay mot con tau nhur vay cin nhiéu théi gian hon thuéng Ig, cdn phai dé goc lai rat lon va lau hon dé chan lai viée quay dé. Nhiéu khi con tau kh6ng tuan theo ngudi lai, hay hét stre chit y! Tinh én dinh huéng ditong r6 rang 1a mot tinh trang ma ngwis di bién da quen thuge tiy lau. Nhiéu tau c6 két cdu vé vén khéng cé tinh én dinh huéng dong, do 6 ching ta phai Ju tam v6i tinh wang nay. Tét hon la nén dur doan dic tinh ca tau minh ca khi ty minh diéu déng va ngay ca khi cé hoa tiéu. Sur thay déi tinh dn dinh huéng dang chi y nhat khi mén nude va d6 chui thay . Cac tau co hé sé béo thé tich lon thudng hay bj dim mii nén su thay déi tinh dn inh huéng [én. Diéu nay dic biét quan trong vi tinh én dinh ciia con tau ciing thay Gi. Vi vay, nguéi st quan phai xem xét can thin khi thay d6i d} chai cia tau hic tau dén cang. 12Tinh én dinh huéng thay déi nhy sau: Tang lén khi mén nuéc 6 dudi ki tau tang: ‘Tro nén durong nhiéu hon khi chiéu dai tau tang; ~ Tré nén duong nhiéu hon khi luc can tang; Giam xuéng khi hé sé béo thé tich tang; — Giam xudng khi chiéu rong cia tau tang 1én so v6i chiéu dai (ti sé L/B dai/réng giam); Giam xuéng khi dién tich cdc mat cat phia truéc tang lén tong déi so voi dién tich cdc mat ct phia sau (14m quay Py cia tau chuyén vé phia truéc). Tinh 6n dinh trén hu6ng di duge thé hién qua tinh chat co ban cua né [a tinh én dinh phurong hudng va dugc danh gid qua chi sé én dinh phuong huéng cua tau. Day 1a mdi quan hé g' a 46 dai cla dung di hinh sin va chiéu dai tau. Goi E 1a chi sé én dinh trén hwong di, ta c6: S, paSn | LT. ia (1.7) trong dé: Sy, — dd L i duvong di hinh sin (m); u dai tau (m). Dé xac dinh chi sé én dinh trén huong di ngudi ta chon mét trong thi, néu Khdng c6 trudng thir thi noi thir nghiém duge chon nhu noi xdc dinh téc 49 hodc quan tinh tau. Cho tau chay theo dung hinh sin, trong khi chay déng thoi bé li vé hai bén véi mot géc {ai tuy ¥ ta sé thu duge 6 dai Sp, cia dong hinh sin tuong img. Chuan bi truéc déng hé im gidy va téc d6 tau da duge x4c dinh chinh xde truée dé, cach tién hanh xae dinh chi sé én dinh trén hung di duge thyc hign nher sau: Cho tau chay theo mot huang nao dé, tét nhat 14 chay theo mét chép tigu. Tai thi diém xdc dinh, bé li sang m6t bén véi géc Mii 8° (thuédng °2 10°). Sau khi bé lai, mai tau sé tir tir quay theo hudng bé lai. Tai thoi diém mii tau 48 quay duge mét géc a° = 8° (gid tri géc 8° cé thé lay bing 10°, 20° hoac 30°) thi ta chuyén banh lai vé phia ngugc lai mét géc ding bing 6°. Sau mét thoi gian, mai tau sé nghe lai va nga mii vé phia bé lai. Khi tau vira quay vira tién cat duong chap tiéu lin thir nhat ta bam déng hé cho chay. Khi tau quay sang mét géc nguge lai «° = 8° ta Iai bé lai theo huéng nguge lai, Cur im nhw vay cho t6i thoi diém thir ba khi tau cat durong chap tiéu ta dimg "Stop" dng hé bam gidy. Gia tri thoi gian doc trén 13ding hé bam gidy cho ta thdi gian mét chu ky tau chay theo dudng hinh sin, duvdng nay duoc goi Ii dudng dich dic, Déng tac nay durgc lp di lap lai tir nam dén su lin dé loai trix si 6 ngdu nhién va €é tim thai gian cia mét dao déng hinh sin hon chinh trung binh, sau dé nhan véi téc a cua tau sé cho ta dd dai ca mot dudng hinh sin hoan chinh, Goi S,, la d6 dai cia dudng cong hinh sin hoan chinh, 7,, 1a thoi gian thue hién hét m6t dao déng hinh sin va ¥ la téc dé tau, ta cd: Sm = Tin V C8) Qua céc Hin thir nghiém ching ta thu duge sur phy thudc huéng di chuyén ctia tau vao géc bé lai va thdi gian nhu hinh 1.1. a(dd) 8 (a9) (giay) Chu ky dao dong (giay) Hinh 1.1. Banh gia tinh én h hwong qua dudng cong hinh sin. Qua tht nghiém thay ring, néu dat banh Jai 6 man nay va man kia mot gée alr nhau thi dudng dich dic chay tau sé d6i ximg nhau qua truc trung gian, duge goi 1a dich dic déi ximg. Ngoai ra. néu gis ri ge bé lai & man nay va man kia khong bing nhau ta sé thu duge mét dudng dich dic khéng déi ximg, inrng hop nay chi str dung cho cae tau cé tinh nang diéu déng cao. Tir thyc nghiém ta rit ra chi sé én dinh huéng. Néu chi sé én dinh hugng F = 8 thi con tiu dé c6 tinh én dinh huang t6t. Néu £ <7 thi 6n dinh hung kém nhung tinh quay tro t6t. Trong thuc 1é, cé thé coi tau cé tinh dn dinh hudng tét néu trong diéu kién gid tac déng khang qua cap 3(B) va sé lan bé Iai khéng I6n hon bén lan trong mét phut, cing vai géc bé lai khdi mat phang truc dye khéng qué 2 + 3° 6 m 14Vi du: Tau X 6 chiéu dai Z = 136,4 mét. Khi thir nghiém ta dat gid tri géc Kai 8 = + 20°, téc do tau V = 14 hai ly/gid = 7,2 mét/gidy. Xac dinh durge thoi gian thye hign hét mét dao dng hinh sin T,, = 149,7 giay. Vay: ~ D6 dai cua mét dao dng hoan chinh S,, = 149,7 x 7,2 = 1.077,8m. = Chi sé dn dinh hugng = Sn = 1077.8 L 136.4 '=1,9=8 , Tite ti con tau nay cé tinh én dinh trén huéng di tot. 2. Tinh nang quay tro Tinh nang quay tré 14 sy phan dmg nhanh chong cia tau véi géc bé Iai hay kha nang thay déi huéng chuyén dong va di chuyén cia né theo quy dao cong khi binh ich khoi vi tri s6 khdng, Cac thong sé chuyén déng tren quy dao nay phy thude vao nhimg diéu kién ngoai canh ban dau nhu gid, née, Cac tan ngay nay cé thiét bi diéu khign chinh la binh Idi, ngoai ra cae tau hi con trang bj thém cae chan vit mgn mii va lai. Mét sé tiu chuyén dung khong nhing l4y banh Idi lam co quan diéu khién ma né con cé kha nang thay déi hung ctta lye day theo yéu cau. Khi chay trén huéng di da dinh, thudng con tau khéng thé ty dong gir huéng ma mai luén bj déo quanh hung di, day chinh 1a hign tugng dio l4i (theo mot chu ky nao dé). Curang d6 dao lai phy thugc vao tac dong cua lye can do nude va cée ngoai lye cia séng, gid éc dé va trang thai cita tau. dai Frén hinh 1.2 gid thiét rang dudi tac dung cita ngoai lye do séng, gid lam tau Ich khdi hung di da dinh mét géc (a). Goi tang lye can cia nude tac dung ién chuyén dgng cua tau 1a R (duge dat vao diém O) va téng cdc ngoai lye nur séng, gid tac dung lén con tau la P dugc dat vao tam trong luc G. Ca hai trudng hop R va P déu duge phan tich ra hai thank phan theo true doc (x) va truc ngang (y) cila tau, durge ki higu la Py, Py va Re Ry R6 rang, trong ca hai truémg hop, cdc thinh phin R, va P, khong anh hudng dén tinh quay’ tré ciia 14u. Cdn cde thanh phan Ry vi P, tao thanh mt mé-men Tye cé canh tay don OG. Tuy thudc diém dat cua O va G ma mé-men nay cé thé kam tang dao lai (hinh 1.2a) va gidm dao lai (hinh 1.2b). ‘Tnrng hop 1.2a, mé-men do cap ngdu lye (P,, R,) gay ra cing chiéu véi chiev Jéch hurdng ciia tau. Nhw vay, sé ting thém hién tong dio Lai Truong hop 1.2b, mé-men do cap ngau luc (P,, R,) gay ra nguge chiéu voi chidu [ch huéng cila tau, Nhur vay sé lim gidm hign tong dao lai, tau én dinh trén hudng di hon nhung tinh nang quay tro kém di. 15ot Do ngdu tive Py. Ry Do ngau lye Py, Ry (a) 35> Be (b) Hinh 1.2. Hién twong dao lai khi tau chay toi. (a): Bim at trong tam sau lye can; (b): Diém dat trong tam trudc Ie can. Bang thyc nghiém ngwai ta thay rang con tau dat tinh nang diéu déng t6t nhat khi tam diém cia lye can cila nuée va tim diém cua ngoa luc (séng, gid) tring hode gin tring nhau (0 = G hoje O nim sau G mot chit). Do vay. khi tinh ton xép hang, khéng nén dé tau chai mai (diém O nam vé phia trude so vai diém G) ma nén dé chui lai mot it (diém O nim sau diém G), theo kinh nghiém khoang 0,3 + 0.4m. Dé dua tau vé hung di ban dau phai bé l4i mt géc Iai 6, rd rang ta phai bé lai trong hop 1.2a {én hon trong hop 1.2b (hin 1.2 thi 8, > 55). Nagay nay hau hét cdc tau déu trang bj hé théng lai tu déng voi hai chire nang co ban fa gid tau dn dinh trén huéng di hay thay déi hudng di chuyén dong theo mot quy luat do yéu cau ctia ngwoi diéu khién, 1.3. TINH NANG CUA BANH LAt 1.3.1. LUC CUA BANH LAT Banh lai 1A mot thiét bi khéng U cho tau chuyén d thigu duge trong diéu déng tau. Banh lai gitr i da dinh hoae thay adi hudng di ctia tau theo ¥ 1g tren hung mudn cia ngudi khién. Banh Idi duge dat phia sav chan vit va nam trong mat phang truc doc cua tau. Banh Idi c6 thé quay di mét goc nhat dinh sang phai hoac sang trai (khoang ti 45° phai dén 45° trai). Banh Idi c6 thé durge ché tao bang cac 16nguyén ligu khac nhau, hung mdi bénh Iai déu cé hai b6 phan co ban Ia tryc Idi va mat banh Iai. Khi tau chay tdi hode khi chay Ili thi dang nuéc chay tir mii vé ldi hodic dong nude chay tir lai vé mai sé tac dung vo bé mat cia banh lai mot ap lyre P. Bang thu nghiém, ngudi ta xay dung céng thite dé tinh dp lure d6 nhur sau: K, xsind = xxv, L9 0.195+0.305sin8 ae trong dé: 3 — gc bé lai (dd): V — van téc tau (mév/giay); S— dign tich ngam nude cia banh | Ky (m*); hg sé ctia banh Idi phy thudc vao 6 Iurong chan vit va durge ldy nhw sau: K, = 38 + 42 (kg/m’) voi tau 1 chan vit: = 20 + 22,5 (kg/m?) véi tau 2 chan vit. Luc can do nude phy thuéc vao phan chim cia vé tau, mudn co tac dung t6t thi banh lai phai cé dign tich ti 1g thich dang véi phn chim ciia tau, do dé dign tich mat banh lai phai duge chon theo ti 1¢ phi hgp véi con tau. Nguai ta cé thé tinh dign tich ngdm nude eta mat binh lai S dya trén céng thite kinh nghiém nhu sau: Lxd Ky (1.10) trong dé: L ~ chiéu dai cita tau (m); d— mon nude ctia tau (m): Ky — phy thudc loai tau, thudng Kz = 50 + 70. 1,3.2. TAC DUNG CUA BANH LAI KHI TAU CHAY TOI Khi tau chuyén déng thang déu thi n6 chi chiu téc dung cda lyre day va hye can. Khi bé banh lai mét géc 6 nao do, gi ir nhu hinh 1.3 (bé lai sang phai), lic nay do téc dung cia dong chay bao va dong do chan vit tao ra trén bé mat cua banh li nay sinh sy phan bé lai 4p Iye nude, mat banh lai huéng t tang, mat kia git dang chay bao thi ap hire im. Diém dat cua tng cdc luc P nay gin vé phia séng Mii va vudng g6c voi mat banh Lai (LU) Dé hiéu r8 anh huong cia lye sinh ra khi bé lai di mgt goc 8, gid sir tai trong tam thu G duge dit mét cap Ine Fi & P,' , vé dd lon thi P.'=P,'=P,, con tac dung thi R'TLP,'. RO rang, cap ngdu lure P,,P; lam cho mili tau quay vé phia 17bé Idi, Iyte )' lam tau dat ra ngoai ving quay tro cn P, fam gidm chuyén dong t6i cua tau Dang nude chay tiv mai va Idi Déng nue chay tir mii va iai Hinh 1.3. Lue xuat hign do bé tai va tac dung cla no khi tau chay tdi. Théng thydng diém d§t cua dp Ie P va cde here thuy déng khdng cing nam trén mét mat phang nim ngang, nén khi quay tra, con tau ngoai vide chuyén dich ngang con bi nghiéng va chi ‘Tom lai, quy dao chuyén é9ng cita con tau sau khi bé Idi 1 mét durdng cong do trong tim tau vach ra. 1.3.3. TAC DUNG CUA BANH LAI KHITAU CHAY LUI Gia str cho tau chay Idi, khi tau d3 c6 trén lai, ta bé Idi mgt géc 8 mio dé (hinh 1.4 bé 1ai sang phai). Lue nay do tie dung ciia dong chay bao va dong do chan vi tgo ra trén mat cua banh Idi nay sinh su phan bé lai ap luc, mat binh li hudng toi déng chay bao thi ap luc ting, mat kia giam. Diém vé phia séng lai va vudng géc voi mat phang banh lai: it cia tang cae hye P nay gin P=P.+P, (1.12) Tuong tur nhur khi chay t6i, dé biéu rd anh hung cua lye sinh ra Khi bé Li di mét géc 6, tai trong tim tau G dat mot cap he BR’ &P,' . Vé do lon thi F'=P,'=P,. Con vé chiéu tée dung thi FTL RO rang, cap ngau lye PA lam cho mili tau quay nguyc vé phia be Idi, lye P,' [am tau dat ra ngoai vong quay tro con P, lam én déng Wi cia tau.Dong nuge chay tir lai vé mai Dong nude chay tir Iai vé mai Hinh 1.4. Lue xuat hign do bé Idi va tac dung ctia né khi tau chay lui. Do diém dat cla ap Ive P va cac lye thuy déng khéng cing nim oén mot mat phang nam ngang nén khi quay tr, con tav ngoai vide chuyén ich ngang con bi nghiéng va chi, Quy dao chuyén d6ng cia tau khi chay li va bé [di 1A mot dudng cong do trong tam tau vach ra. 1.3.4. ANH HUGNG HINT DANG BANH LAI DEN LUC BANH LAL 1. Banh lai thuong La loai banh Idi ma ton bé dién tich cua mat banh Idi duge dat sau true cuéng lai (hinh 1.5). Khi cho mt binh lai léch khoi mat phang tryc doc tau mot géc 8. phat sinh ra mOt mé-men quay téc dung [én true banh lai Li: M, = P.b. (1.13) trong 6: P — lye tae dung lén mat banh lai (N)s h tte diém dat lye tée dung P téi truc lai (m). Gia tri b dugc tinh nhu sau: 5 =(0,2+0,3sin8)l, (1.14) b— khoang voi / —chiéu réng cra banh lai (m) con 8 1a gd bé lai (4). V6i loai banh [ai thurdng, nd phai chiu mot mé-men xoan rat én khi fam v c. Trén cae tau lén hién nay, banh Jai c6 thé nang hang chuc tan, téc d6 tau lai kin, do do phai tao ra md Tye bé Hai rat lon. Dé bé Iai phai théng qua hé théng dién hoac dién thuy lye. Banh lai loai nay co tinh nang an lai tét, nhung céng kénh, do tryc lai chiu mé-men xodn Ién nén it duge trang bj trén cdc tau bién cé téc dé cao mA cha yéu trang bi trén cdc loai tau bién nh, téc dé cham va céc xa lan, cdc xudng.. 19Hinh 1.5. Banh lai thong. 2. Banh Iai bi trir Banh lai bil trir 1a loai bénh lai ma mat phing tém li nam ca vé hai phia tryc banh lai, Dién tich phia tude truc lai khoang 15 + 30% dign tich toan b6 mat li (hinh 1.6), Mé-men quay (M,) sinh ra khi banh lai léch khéi mat phang true doc mét géc 8 durge tinh theo céng thie: M, = Pb, — Prb2, (1.15) trong dé: P; va P2— lye tac dung [én mat phia tnxée va mat phia sau cua banh lai (N); by va by ~ khoiing cach tuong tmg tir diém dat cdc lye Py va P2 dén truc lai (m). V6i két cdu nhw vay, banh fai ba trir khic phue durge nhurgc diém cia binh Idi thug, mé-men xoin gay nén & trye Sai giam hon so véi banh lai thudmg, Vi khi banh i déu chiu ap lye cia nude. Ranh jai ba tri c6 tinh an Lai tt, be 14i nhe, dé diéu khién, Loai nay thudng ding cho tau bién hién nay. i lam viéc thi cd mat trudc va mat sau tryuc 1A Hinh 1.6, Banh lai bil trie, 3. Banh [Ai nia bo trir Banh Jai mira bo trir {4 loai banh Jai ba tir nhung chi bo trir nita phia durdi (hinh 1.7). Do 46, ngoai nhomg uu diém cia bénh Lai ba trir thi loai banh lai nia bit 20trir khi bé 14i s€ nhe hon. Luc tac dung do dong nuéc cla chan vit tac dung vao mat banh Idi tang lén. Banh ki nay throng ding cho tau cé téc d6 Ién Hinh 1.7. Banh lai niva bo triv. 4, Cac logi banh Idi khée Nham tang tinh ning tac dyng cia banh lai, trén cdc tau bién hign dai d& durgc trang bi banh Idi chi déng, 1a loai banh Idi ma trén dé durge gin thém chan vit cd kich thud nh. Déi véi loai nay khi bé Idi thi déng thoi chan vit quay, sé tang thém tinh ning tac dung cia banb léi Hién nay con xuat hién ni kiéu banh l4i méi, voi myc dich 1a cung cap su ho trg tét nhat cho céc con tau khi diéu déng. Banh li "Voith Cyclodial Rudder" cita Ha Lan dya trén chan vit "Voith Schneider Propeller" cé hai ché d@ hoat dng khac nhau. O ché d6 bi dng, banh lai hoat ddng nhur mot banh lai thong thuimg va sir dung khi tau di chuyén trén bién. Khi chuyén sang ché 6 chi d6ng, banh lai sé hoat déng due ca véi cdc téc d6 cham, str dung rat tét khi didu déng trong ludng, cang... 1.3.5. XAC DINH GOC BE LAI Trong céng thire tinh dp hye cha mréc tac dung vao mat banh lai (1.9), ta thay goc bé lai va dp Ive nuoc khéng hoan toan ti I¢ thuan voi nhau, khong phai gdc be lai cng tang thi 4p luc P ciia nuéc tac dung vao banh lai cng tang. Viée phan tich 4p lye P ra hai thanh phan phan hyc theo chiéu doc va chiéu ngang cia tau cho thay thanh phan luc theo chiéu doc (P,) c6 xu huéng lam giam chuyén dong ici hod Idi cia tau (hinh 1.8). Thanh phan lyc theo chigu ngang (P,) cé tac dung tich cuc cho vide quay tré. Trong ky thuat diéu dong tau, yéu cdu cdc yéu té tac déng phai lam cho con tau digu khién dé dang, téc dd dam bao. Do dé, can phai str dung géc lai hop ly dé tang wid tr] cla lye ngang P, Sng thoi phai gidm gid trj lyre P, theo chiéu doc téi mirc thap nhat. 21(@) tb) i) Hinh 1.8. Gia tri géc lai & ba trvong hop: (a) & = 15°: (b) 8 = 45° va (c) 8 = 75° Dé xitc dinh gid tri géc bé lai thich hop ta phan tich ba tring hop vai ba géc be lai khdc nhau, dé fa gée bé lai 15°; 45° va 75”. Trong ca ba trong hgp gid sit cdc didu kign tac dng bén ngoai nhwe nhau va téc d6 tau khéng thay déi (hinh 1.8), Sau khi phan tich Iye tac dung lén banh lai 6 ca ba trong hop ta thay ring: ~ 6 géc bé lai 3 = 15° Lure cn chuyén dong t6i P, nhé, mite d téc dé tim khéng ding ké. ‘Thanh phan lye Py cing khéng lon chim. nh huémg 6 tau quay tro — 6 goc bé lai 8 = 45” Lire can chuyén dong tai P, cing Ién, nén cé anh hung, t6i téc d6 tau, Nhung thanh phan Ie Py kha lon nén tau quay tro nhanh, — 6 géc be 1ai 8 = 75” Lye can chuyén déng téi ?, 1én hon nhieu, anh hudng, toi toc dé tau rat lon. Nhung thank phan lye P, khong Ion lim nén tau quay tr ciing khéng nhanh. Qua phan tich ba géc lai trén, nhén thdy géc bé l4i 8 = 45° fam tau quay tr nhanh nhat, nhung téc 46 tau bi van bj tac dong nhiéu (gidm dang ké). Két hop gitia ly thuyét va thue té, ngudi ta thdy rang géc bé Idi tét nhdt cho cdc tau nén tir 30 = 40°. Cac tau bién ngay nay thang duge thiét ké géc bé lai sang hai bén man tir 0 + 45°, Voi cdc tau c& én géc be lai thuing sir dung tir 0 = 30° 1.4. CHUYEN DONG QUAY TRO CUA TAU 1.4.1. BINH NGHIA VA QUA TRINH QUAY TRO CUA TAU. 1. Khai nigm va dinh nghia Khi tau dang chuyén dong toi, néu ta bé lai ve MOL en man véi mst gde dO ndo dé so véi vj tri sé khong, con tau sé vé Ién mét qui dao cong, 46 chinh 1 vong quay tréy v6i bain kinh xdc dinh. Gid tri bin kinh nay phu thuge vio téc d6 tau va géc be fai 22Nhu vay, vong quay tré ciia tau 14 quy dao chuyén déng eda trong tam (G) cia tau khi ta bé lai sang mot bén man vai mot géc ldi 6 nhat dinh nao a6, Chan vit quay trong nuéc sink ra mét lye day lam tau chuyén dgng. Néu bé lai cho tau quay tré thi lye nay van tn tai va gid tr] cla n6 duge xac dinh theo céng thitc: N Vay =a s dev = Oy luc day ctia chan vit (N); (1.16) trong 46: Use ve dG tau (hai ly/gid); N~ céng suat higu dung cua may (CV). Khi bé lai sang mdt bén thi dong nude chay bao xung quanh vo tau va dong nude do chan vit day sé tac dung vao mat bamh lai, gay nén Ap Ive ? lam tau quay tré va giam chuyén dgng thang ctta tau. Mi géc be 14i khac nhau thi trong tam tau vach nén cac quy dao khé nhau. Géc lai 8 cing 1én thi quy dao quay tra vach ra cang hep. Van téc nhé thi duéng kinh vong quay tr nhé nbung théi gian quay tro tang, vin téc lén thi dudng kinh vong quay tré 1én, nhumg théi gian quay tro giém (hinh 1.9). Hinh 1.9. Cac géc lai khac nhau va qui dao quay tro twong tng. 2. Qua trinh quay tré cia thu Giai doan 1: La giai doan can thiét bé banh Iai tir sé khéng (0°) dén géc lai §° nao dé, c 1a tur khi bat dau bé lai cho dén khi bé di xong. Trung binh, giai doan nay kéo dai tr 10 +15 gidy. O giai doan nay bit dau xuat hién va phat trién thanh phan thuy déng hoc tac dung lén banh lai, hay cén goi Ia ap Ive ctta nudc. Ap luc nay ban diu khéng cAn bang véi ap lye cla nudc téc dong vao phan truée cia than vo tau bén man cing véi hudng bé lai. Lic 6 tau vira chuyén dong tién Lén, vira 23dich chuyén nguoc v6i phia bé 14i va nghiéng vé phia bé lai mét géc Khoang 2 + 3°. Su dich chuyén nay sé giam dan va mat han khi bit ddu xudt hién ede quay, lic nay tau cé xu hudng ng mai vé phia bé Iai, Giai doan nay can goi lé giai doan chét vi tau chua nghe lai. Byang kinh quay We “Turning radius" -” Gécidat Horift dnate* sc Vet di chuyén cia diém Py / Z “Pivot Point track” Tron tar “Point ofGra Vat di chuyén mai tau "Bow track" Vét di chuyén trong tam tau “Point of gravity track” Vét di chuyén dud au "Stern track” Hinh 1.10, Gon tau khi quay tr. Giai doan 2: Con goi IA giai doan tién trién, tinh tir khi bé 14i xong cho dén khi tau bat ddu cd su chuyén dong tron déu, Iie nay van téc gée quay tre dat gid tri co dinh (tau da quay dug 90 +100°) so véi huéng di ban dau va lye can da can bang. 5 giai doan nay xuar hién goc nghiéng ngang 8 cing husng voi man bé Giai dogn 3: Goi la giai doan lvon én dinh hay 1a giai doan quay tré én dinh. Giai doan nay duge tinh tir hac vin tée gée bang hdng sé, néu khéng thay déi géc bé lai, khéng c6 anh hurdng tir mai trudng bén ngoai. Vong quay trd cua tau duge biéu dién nhu hin 1.11, 246 chuyén dich ngang “Transfer” 9 hai ly/gier ~ Bhailyigio Budng kinh chién thuat (Op "Tactical Diameter Duéng kinh vong quay tr (Dn) Bé chuyén dich doc creer yaa Goc det “Dift angie" Po kno a V= 12 hai Iy/gio ewe oan chuyén dich nguoc Hinh 1.11. Vong quay tre ciia tau. 1.4.2. CAC YEU TO CUA VONG QUAY TRO 1. Duong kinh quay tré va duéng kinh lén nat ctia vong quay tré — Duong kinh vong quay tro (ky hiéu Dy) Dudng kinh vong quay tr (D,) 1a dung kinh cla vong tron do trong tam tau (G) vach ra sau khi tau quay tré voi mot géc bé Idi nhdt dinh, thyong 1a géc lai tdi da (goi 14 dudng kinh vong quay tro én dinh). Bang thuc nghiém thi: ; = Exe ) 10S trong dé: ZL — chiéu dai tau (m); d— mén nuée ciia tau (m); S = dién tich ngam nude cia banh Idi (m?). 25~Dudng kinh lén nhat cia ving quay tra (ky higu D): Con goi 1a durimg kinh chién thudt cla vong quay tré "Tactical Diameter", 1a khoang céch di chuyén theo chiéu ngang tinh tir trong tam tau lac bé 14i dén khi con tau da quay duoc 180°. Thyc nghiém cho thay D, > D,. No biéu thj kha nang tranh va vé phia man quay tré theo chiéu ngang. Theo qui dinh eta IMO "IMO A 751(18)", tau déng sau 01/07/1994 thi D, < SL. 2. Nghiéng ngang khi quay tro Hinh 1.12. Nghiéng ngang khi quay tro. Gia str con tau duge bé lai sang phai nhu hinh 1.12, tau chuyén ddng quay voi téc d6 géc w. Goi Fy 1a lye ly tam, lye ly tam nay dutgc dit vao trong tam G ca tau va co xu hung day con tau ra xa vong quay, R 1a lye can tac dung vao phan chim cla tau, P 1a dp lyre nude tac dong lén mat banh {ai, Gid tri gée nghiéng ngang 6 phy thude géc bé lai 5 va te d6 cia tau V. Ta biét rang hic dau, khi quan tinh con nh6, gédc nghiéng ngang @ = 2 = 3° va con tau nghiéng vé phia bé Idi. Gid tri nay sé c6 xu huéng tang, sau dé theo sur ting ln cia hrc quan tinh dat vao trong tam tau Lim cho tau can bing, digu nay sé lim cho tau nghiéng ngang vé phia ngoai vong quay tré, Luc quan tinh gay nghiéng ngang khi quay tr dugc goi la lye nghiéng ngang dong, thc té ge nghiéng ngang dong cé thé dat dén gia tri kha lim. Tau sé tiép tuc chuyén déng trén vong quay tro, lie vong quay tré én dinh thi 0 giam xudng va dat mét gia tri 6n dinh nao dé, gia ti géc nghiéng nay la ham sé ciia téc 46 quay tré (8 = fl@)). Lue ly tam Fy, lam cho tau cé xu hudng bi day trong tam tau ra xa tam vong quay tr. Tir céng thire tinh > Ive ly tim (Fy, = 2%”), goi mé-men hdi phyc cha tau 1a My, gid tr] My duge tinh r theo céng thife: 26: 2 \ M,, = D.GM.sin®, hay M,~ D.GM.sin0 = mala 2) cosa gxr 2) ye = os 28/7 ) Onhd = tg0=0 ee DxGMxrxglo 2 mho te = Oma? = hd 2) (dng thire G.A F: na = MA Za F ‘céng thire G.A Fzirso) 2 Hoje céng thite thyc nghiém: 0°,,, = 1,342 , (1.18) rxGM trong do: _m — khdi long ca con tau va D 1a lugng ré nude cilia tau (kg); c trong trudng (9,81 mét/gidy’), V — téc dé tau khi quay tre (mét/gidy); Fj, - luc ly tam (N); 6 — g6c nghiéng ngang khi quay tré (49); r~ ban kinh quay tro (m); GM ~chiéu cao thé vig ban dau (m); d —mén muée trung binh cia tau (m); Zg — cao dé trong tam tau (m); b — khoang cach gitta trong tim G va tam néi B eta tau (m). Hinh 1.13, Sy thay déi cla géc nghiéng ngang theo thoi gian. Tir céng thite (1.14) va (1.15) ta thdy gée nghiéng ngang t6i da khi quay 116 ti 1é thudn véi binh phuong téc dé va ti 1é nghich voi chiéu cao thé ving ban dau, Piéu nay cho thay khi quay tré véi van téc 1én dé bi Lat tau, nhat IA cdc tau c6 chidu cao thé vimg ban d4u nhé nhur tau ché céng-ten-no, tau ché g6... Digu nay can dic biét quan tam khi quay tro tau trong diéu kién séng to gid lon. Néu tau c6 géc 27nghiéng ban dau (@,) thi né anh huéng dén géc nghiéng ngang téi da trén vong quay tré. Tuy thuéc bén quay tré ma dung kinh quay tro co thé giam hoac tang. Tau hing khé theo quy dinh géc nghiéng ngang ban dau do quay 1ré 6 < 12°. tau khach va quan sy 0 < 17° 3. Khong dich chuyén theo chidu ngang " Transfer" Khodng dich chuyén theo chiéu ngang "Transfer" (1), 1a khong cach tinh tir trong tim tau khi né da quay duge 90° so vai huréng ban dau, tinh theo chiéu ngang. Thye nghigm cho thay gid tri 7, = (0.25 + 0,5)D,, 7, biéu thi kha nang tranh va theo chiéu ngang, kha nang tau chuyén hung sang hung méi, gitp ta tranh va ede chudng nyai vat theo phia tnréc hofe tinh oan quang dung dé chuyén sang hudéng mai 4. Khoing dich chuyén theo chigu dgc "Advance" Khoang cach tinh ur trong tam tau tai vi eri khi bit dau bé [4i dén khi quay duge 90° theo chiéu doc tinh trén huéng chuyén dich, goi 14 Khoang dich chuyén doc "Advance" (4,). Bang thyre nghigm cho thay gid tri Ay = (0,6 + 1,2)D,. Khoang dich chuyén theo chiéu doc cho ta kha nang tranh va theo chiéu doc. ngoai ra con cho phép tinh khoang cach va géc quay can thiét dé di vao huéng mdi khi quay 1d 6 doan cong, khuic ngoat trén kénh, ludng... Theo qui dink cua IMO "IMO A 751(18)", tau déng sau 01/07/1994 thi Ay < 4.5L. 5, Khoang dich chuyén nguge Doan dich chuyén tinh tir trong tam tau theo chiéu ngang nguge voi hudng bé lai goi [a khoang dich chuyén ngugc, Bang thye nghigm cho thay khodng dich u thi kha B a chuyén nguge = (0,05 + 0,1D, hay < . Khoang dich chuyén ngirge ning tranh va theo phia ngugc véi phia quay tré. 6. Ge dat Géc dat B ia g6e gitta mat phing tryc doc tau va durdng thang tiép tuyén voi vong quay tré di qua trong tam tau. Thudng, 10+ 15°, B cang lon thé ign tinh nang quay tre cia con tau cang cao, Gée B xuat hign khi tau be lai xong va luén & man phia trong vong quay tro. tinh nang quay tre: 7. Van tic va thoi gian quay tré Van téc dai trén vong quay tré coi nhr van téc dai cla trong tam tau, va dai & cae diém khéc nhau thi khée nhau, Thdi gian cia mot chu ky quay tr la Tyuavir. Quang duéng cia mot chu ky quay tro durge tinh nhu sau: 5360 ‘auaytro = Tguayaro X Vquaytro 288. Téc do iam khi quay tro ° Khi thay 48) huéng 80° Khi thay di huéng 180° Téc 46 con 6,5 hai ly/gio Téc d6 cén 4,2 hai lyigio Thoi gian hét 4 phat 30 gidy Thai gian hét 9 phat 20 giay Chiéu dai tau Téng thor gianyfndt 21 phut § gidy . , Hinh 1.14, Thay ddi téc 46 khi quay tro. Téc d6 ban dau: 42 hai Iy/gle. Hét (ai phi Nguoi ta a4 tin hanh thir nghiém bé Jéi quay tré mét con thu ché dau c& 1én "Very Large Cruide Carrier” (VLCC). Qua viée thir nghiém thay ring con tau nay mat trén t6i tir 25 + 30% mdi Jan déi hudng 9°. Néu dang chay v6i téc 46 12 hai Iy/gid, khi két thie mét vong quay, téc d6 chi con 2 + 3 hai ly/gid (wid sur bé lai hét vé mét bén). Hinh 1.14 miéu ta mét con tau khi bé hét lai dé quay tré. toc d6 ban dav khi tién hanh bé lai quay tre 1a 12 hai ly/gid, sau khi quay durge 90° tée dé gidm con 6,5 hai ly/gity va khi quay durge 180° téc dé chi con 4,5 hai ly/gid. 1.4.3. TAM QUAY VA VI TRI CUA NO Khi con tau quay tré, ngwai ta nhan thay rang ban thin con tau sé quay xung quanh mét diém nim trén truc doc cua tau, diém d6 duge goi 1A tam quay “Pivot point". Diém nay sé di chuyén trén truc doc tau. Khi tau dang dimg y nuéc va bat dau cho chan vit quay chuyén déng t6i, tam quay sé 6 gan phia mii va cach mii khoang 1/3 so v6i chiéu dai tau, khoang cach nay phy thude ti sé gida chiéu dai va chiéu rong tau (//B). Khi con tau lui, tam quay nam & gan phia dudi tau, khedng 1/3 chiéu dai tau tinh tir sau lai. Néu téc dO tau da On dink tam quay sé & vao khoang 1/4 chiéu dai cia tau tinh tir mii hodc Jéi tuy theo tau dang chay tdi hod lit 29Khi chii lai thi tim quay cé xu hung dich chuyén vé phia sau so véi gitta tau nhung khi chi mili tam quay chuyén dich vé phia truéc so véi gitta tau. Khi tau chay t tam quay di chuyén vé phia trudc va khi tau chay Iii, tam quay di chuyén vé phia sau. Tuy nhién, day van cin la van dé gay nhiéu tranh cai vé khoang cach. do vay nguai diéu khién tau nén coi day 14 khoang cach ude long, 1.4.4. CAC YEU TO ANH HUONG DEN QUAY TRO VA DANH GIA TINH NANG DIEU DONG TU DO LGN VONG QUAY TRO 1, Cac yéu té anh huéng dén quay tro ~Do néng can: Goi H 1a 46 sau noi quay tro va d li mon nude cba tau lic quay tra, ngudi ta thay ring khi ti sé H/d < 2,5 bat diu cé anh huéng cia néng can. Qua thye nghiém cing cho thay dudng kinh vong quay tro tang lén. Tau quay nhanh hon so vdi trong nude sau vi trong hic quay téc d6 tau giam khéng nhanh nhu 6 nurée sau (hinh 1.15). Do anh fusing cia néng can, m6t vai tinh nang digu déng khac cing bi thay déi nhw dic tinh quan tinh, téc d6.... Nuéc néng 86 su tung binh Chidu dai tau Hinh 1.15. Anh hweng d@ sau 4én dueng kinh vong quay tre. 30—Do chiéu quay chan vit V6i tau cé chan vit chiéu phai cé dinh, ban kinh quay tr khi quay sang trai sé nhé hon khi quay sang phai do tac déng cua thanh phan lye day ngang. Tuy nhién, 6 chénh léch nay rat nhé. —Anh huang ctia mon née: Khi tau xép day hang dung kinh vong quay tré sé lén hon so vai khéng hang néu quay tré cing téc d6 va cimg diéu kign ngoai canh —Anh huréng do chii: Néu chii mii, dudng kinh quay tra nhé hon chai lai nhung tée do quay cham hon so véi chui lai, - Anh hong do nghiéng: Tau cé xu huéng dé quay vé phia man cao hon va vong quay tro vé phia man 46 sé nhé hon khi quay vé phia man thap. 2, Dénh gia tinh nang didu dOng tau tir dg 16n vong quay tro: Tinh nang quay tré 14 mét trong nhimg tinh nang diéu dong tau quan trong ma ngudi diéu khién cin phai nm duge. Vong quay tro cia mét con tau cang nhd thé hién tinh nang quay tr6 cang tdt. Ngugc lai, vong quay tro cang 16n biéu thi con tau 6 tinh nang quay tré xdu. Tuy nhién, tay timg loai tau, tinh chat céng viéc ma nhiig nha thiét ké sé cho ra dai cdc con tau c6 thé cé tinh nang quay tré tét nhu cac tau lai kéo... 1.4.5. KAC DINIT VONG QUAY TRO CUA TAU 1, Sir dung Ra-da véi mgt phao hose muc tiéu cé dinh (phong phap phuong vj vA khoang cach téi mt myc tiéu) —Co sé ctia phueomg phap: Co sé cia phuong phap 1a do lién tuc phuong vi va khoang cach toi mét muc tiéu khi bé Idi quay tro. Tap hop cdc vj tri di quan sat (phuong vi va khoang cach) cho ta cde vj tri tau, néi cdc vi tri tau nay lai véi nhau cho ta vong quay tré cia tau —Céch xdc dinh théng sé: Cho tau chay téi voi tic dé dn dinh, bé hét bank lai sang mt bén va gitr nguyén géc be lai. Cir sau 10 gidy, doc sé ligu phuong vj va khoang téi muc tiéu da chon, ghi vao bang sau: 31{ TT [Phuong vi (a6) | Khodng cach (hai ly) | Phuong vi nghich (a6) 01 | 02 —Clich ve: Trén truc thang dimg tring vor hiséng 000°, lay vi tri ban diu cua tau. Tir vi tri dé ké cac phuong vi, trén dé lay 46 dai bing khong cach tir vj tri ban dau cuia thu dén muc tigu. Xac dinh cae vj tri tiép theo trén co sé ca phuong phap, néi cdc vi tri lai vai nhau cho ta vong quay tr. 2. Phuong phap hung va toc dé Co s6 ca phucong phéip Sur dung hai thong sé hudng va téc dé ciia tau do duoc trén mdi huéng di sau khi bé 14i, trong vong 10 gidy tau ta di duge quing dudng S la: V 1852 1 _ 1852 3600 ~~ 360° Tur hai théng sé hurong va quang duéug tau di duge trong 10 gidy trén céc husng di, ta s€ xdc dinh dugc cac vi tri tau, tap hop cdc vi tri 46 cho ta vong quay tré cud tau, —Xée dinh thing 86: Cho tau chay 6n dinh, bé banh lai hét vé mot bén va pitt nguyén géc lai. Cur 10 gidy mot lan ghi lai hwéng va téc dd tau. Khi tau quay duge 360° so voi huéng ban dau thi thé?. Cae théng sé ghi chép vao bang sau: TT | Huong (46) Téc d6 (hai ly/gid) Khoang cach (mét) ot 02 ~ Cach ve. Tu cac déi sé hyéng va khoang céch, chon mét truc thing ditng trimg véi husng 000°, lay géc toa d> (O) ta vi tri tau lie bat ddu bé lai. Tir diém O ké huang Cy va xde dinh quaing dung tiu di duge trong 10 gidy trén hudng Cy, tim duge 32diém A), ctr Mn hot nur vai ta duge cdc didm A>... An. Ndi lai cho ta vong quay tro: iém). cua tau (thurong khoang 40 3. Sir dung hé théng dinh vi vé tinh (GPS) ~Cor sé cia phuong phap: Co sé eta phitomg phap li str dung hé théng GPS xde dinh vi tri tau tinh tir khi be lai, sau dé tap hyp cdc vj tri sé cho ta vong quay tro. Tuy nhién, do khong thé ve true tigp trén hai 4 (vong quay tré con tau thurdng nhé) nén ta phai vé trén gidy. Muén vé trén gidy ta phai chuyén toa do GPS tir toa dé cdu sang toa d6 phang (toa ic). Tir toa 46 («;, Ai) a3 thu nhan durge trén GPS ta chu Dé-cac (Oxy) theo cng thire adi sang toa dd ¥, = 1852.A@; (m) véi Ao; = 0-1 X= 18: Thé hign timg cap toa d6 (X, ¥,) tong ung trén hé toa dd Di chon va néi cde vj tri n AACosq; (m) voi Adj = Ay — Ay cho ta véng quay tr. —Xée dinh cdc thing so. Khi bat dau cho tau chay, ngudi bé Idi dong thai bé 14 mét bén véi géc I da va gitr nguyén banh lai 6 géc bé Mdi dé. Cir sau khoang 10 gidy ghi lai toa do (oj, 44) cha tau mét fan, Ghi lién tue nhu vay vao bang dui day khi tau quay duge 360" so voi huréng bé lai ban dau thi thai. TT | o(a8) | 2148) | 49. (26/phan) | ak (%/pnat) | Xi(m) | Y.(m) 01 02 Cach vi Sau khi tinh toan xde dinh duge X; va ¥;. Trén truc hoanh Ox ta lay hoanh 49_X, Trén tryc tung Oy ta lay tung dé ¥;. Néi cdc diém cé toa dé (Xj, ¥)) lai voi nhau cho ta vong quay trécita tau. 4. Cac phuong phap khic Si dung géc kep ngang (ngay nay it due ste dung). Lucu vér anh tau chuyén déng trén man hinh Radar, két néi may tinh va in va dé tham khao. 335. Vidy minh hoa cho vang quay tré cia mOt tau hang Cade thong sé. LOA = 143,402m; LBP = 134,112m; Breadth = 19,812m: Depth = 12.344m; Full Draft = 9,034m; Full load Displacement = 19.1261 May chinh MCR = 5.130BHP X SOORPM., NOR = 4.540 X 480RPM: Bridge to Bow = 113,Sm; Bridge to stern = 30m. Warning: The response of the above named v el may be difference from that listed above if any of the following conditions, upon which maneuvering information is based are varied Calm weather—wind 10 knots or less, calm sea. No current. Water depth twice the vessel's draft greater Clean hull Intermediate draft or unusual trim. TURNING CIRCLE Full load Ballast Speed | Rud-der 1 ADV Tr. Time ADV Tr. Time Fulland | Port | 1,795f | 770f | 2m-05s | 1,365ft | 735ff | 1m-s4s 10.848 Stb 1,630 | s30t | 2m-oos | 1,345ft | 630 | 1m-5os Haitan'a| Port | 1,780 | 770 | 2m-2ts | 1,315f | 670% | amiss coe Stb 4,610 | 830 | 2mt5s | 1,320 | 735 | 2m-09s 4.5. CHAN VIT VA TAC DUNG TRONG DIEU DONG TAU 1.5.1, LUC DAY PHAT SINH KHI CHAN VIT QUAY 1 Chin vit la bd phan cudi cing chuyén céng suat ca may thanh luc diy cho tau chuyén déng ti ho’e Wii. Mat khac, chigu quay ctia chan vit, loai chan vit con anh buréng téi tinh nang quay tré ca thu. Vé vn dé nay, ngwdi diéu khién tau cn phai nam ving dé Igi dung cdc wu nhuge diém ctia né trong qua trinh diéu dong. Chan vit ctia tau cé thé c6 ba, bén hay nhiéu canh. S4 kegng canh nhicu hay it khéng anh huéng dén tinh ndng quay tré, chan vit nhiéu caénh khi hoat dong sé giam dé rung ctia tau so véi chan vit st cénh. Voi tau mét chan vit, thi chan vit durge dat 6 sau [di tau, nam trong mat phang truc doc va & trudc banh Lai. 34Pha cia chan vit hay con goi IA bude cila chan vit, Ia khodng cach mét diém trén dau ctia cénh chan vit tinh tién durgc khi chan vit d6 quay dure mét vong trong thé dic. G ri thyte dung cita bude chan vit n¢ c6 thé duge tinh théng qua biéu thirc = SMe ne = 75M," trong dé: S.~ Ap luc cata nude fen chan vit; V, - tc 46 chuyén dong cua chan vit; Nj ~ cng sudt hou ich cita may, V V Hinh 1.16. Theo chidu quay chan vit - Tau chay toi (a). Chan vit chiéu phai; (b): Chan vit chiéu trai Khi tau chay tdi, néu dimg tir |: quay theo chiéu thuan chiéu kim ding hé thi due goi 1a chan vit chiéu phai. Chan tau nhin vé phia mai ma thay canh chan vit vit chiéu trai thi nguge lai, néu dimg tir fai tau nhin vé phia mili sé thay canh chan vit quay theo chiéu nguge chiéu kim déng hé thi tau chay tai (hinh 1.16). 2. Lue day phat sinh khi chan vit quay Khi chan vit quay trong nuéc, déng nuéc sinh ra do thanh phan phan tye ngang luén bao quanh banh li ngay ca khi cd dign tich tiny (4 nim trong mat phing truc doc ctia tau, nghia la khi banh Lai dé sé khang. ré anh hudmg cta chiéu quay chan vit t6i tinh nang quay tré ta co thé Ot thoi diém nao d6 dugc ki higu la L, HL, [11, IV va cac phan lyre ngang do cae cénh sinh ra duge ki higu la Cy, xét mét chan vit chiéu phai 4 canh, vj tri cdc canh tai Co, Ca, Ca. Xét tai mot thoi diém tie thoi cdc lye ny ¢6 thé duge mink hoa nhu hinh 1.17. Canh I day ludng nude phia trén quay sang ngang va xudng dudi, tao ra phan luc ngang C}, phan lyc ngang C c6 chiéu tir trén xudng dudi gan theo chiéu thing 35dig (hinh 1.17 minh hoa tai thoi diém tire thoi) nén khéng gay anh hyéng dén tinh nang quay 1rd cla tau, Phan hye cia nude D co chidu nguge tai, 6 tae dung day lai phai cua banh Iai, lam cho Lai tau dich chuyén sang trai, Phan lye nude Dy 06 tac dung lim ning 1ai tau én ma khong c6 tée dung quay td. Do Co Ce Dz Hinh 1.17. Thanh phan lye ngang C va phan tue nude D sinh ca khi ch4n vit chiéu phai quay chay toi. — Canh UL nda & phia duéi, quay tir dudi lén trén tao ra phan le ngang chiéu sang ngang va [én trén, Phan kre ngang C3 khong anh hudng dén quay tro cia an le clia nude Dy c6 tac dung day Idi tau sang phai Canh [V nim 6 bén trai quat mot khdi muse tie dui lén tren véi phan lyre ngang Cy dap ue tiép vao mat trén bén trai clia banh 14i, Phan lye ngang Cy c6 tde dung 1am pl tau nga sang phai. Phan lye nuée (4 wrong tng cé tac dung nang lai tau Ken ma khéng cé tac dung quay tra, Qua phan tich trén thay rang cae phan Ie ngang C; va C; khong gay anh hurong dén quay wé ma chi od Cy va Cy mdi cd tée dung. Hai lye C2 va Cy nguoe chigu nhau va c6 phurong vudng géc voi mat phing true doc cua tau. Ta thay canh IT lam vige theo hudng séu hon cénh IV nén hte Cz > Cy. Néu goi lye tng hop cua ching 1a C thi ta c6 thé vidt € = Cp - Cy. Ni vay ws hap lye C cong chiéu véi C2, lam cho ki chuyén dich vé phia bén trai Cing qua phan tich (én ta thay ring phan luc nude tac dung vao canh chain vit Dz va Dy khdng gay anh hung gi dén quay tre mA chi cd Dy va D3 mai c6 tie dun, Hai hye nay nguge chiéu nhau va c6 49 1én khée nhau. Canh It Lim vige sau hon cénh I nén phan tye Ds > Dy. Néu goi luc téng hgp ctia ching 1a D thi ta cé thé 36viét D = Dy — Dj. Nhu vay téng hop phan lire D cing chiéu vai Ds lam cho Iai tau dich chuyén vé bén phai 1.5.2, CAC DONG NUGC SINH RA KHI CHAN VIT QUAY 1. Dong nude chay tir mai vé lai Khi chan vit quay day tau chuyén dong t6i thi xuat vé lai, néu banh Iai ign dong nude chay ti mii dé sé khéng thi ap Iyc cua nude tac dyng can bang trén hai mat banh lai, vi vay sé khong gay anh hung dén quay tro cha tau ma chi Lam cho tau luén chuyén dong thang, Néu bé lai vé mét bén man nao 46 thi déng nay két hop véi thanh phan phan lye doc ca dang née xody tron do chin vit tao ra sé tgo nén ap Ie nude 1én mat banh lai Lim cho mai tu nga vé man bé lai. Khi chan vit quay dap ludng nuéc vé phia sau dé day tau chuyén déng vé phia trudc, luéng nude nay tao thanh mét dong nude cuén tron theo chi chan vit. Cae phan tr cua dang bi chuyén déng quay vita chuyén u ngang cua day lui, déng thoi tham gia h chuyén dng, vira ng thang. Khi dé, dong bi day fii cé thé chia thanh hai thanh phan tong img 14 thanh phan phn lye ngang, ky higu C, va thinh phan phan lure doc, ky higu fy,.. 3. Dong nude hit theo tau Khi ding yén, than tau sé chiém mét hrong ré nude ding bang thé tich phan chim cia no. Néu chan vit p nude day tau tién vé phia truée thi phan chim dé sé dé lai phia sau mét vung tréng. Do sy chénh léch vé ap suat ma nude 6 xung quanh nhanh chéng tran vao lap ché tréng dé va khi tau tiép tuc chay téi thi cdc khoang tréng duge hinh thanh néji tiép nhau, Nude cing tiép tue chuyén déng tran vao lip nhimg khoang tring trén. Khi dé sé hinh thanh mot dong nude dudi theo sy chuyén déng cia tau dé lap ché tréng dé do phan chim cia vo tau dé lai. Ngudi ta goi dong nuéc nay la dong nude hut theo tau. Téc dé cia dang nude hit theo manh nhat & gn mat nude, giam dan va dat gia tr] gan bing khéng ¢ dudi ki tau. Néu tiu cé chan vit chiéu phai khi chay téi, dong nude tran vao nay sé sinh ra mét lire c6 tac dung day 14i tau qua trai, Ie nay ky higu 1a 4. Mat khdc, dng nay ¢6 chuyén déng xudi theo tau nén mét phan nao dé da sinh ra Ie can dong nude chiy i, Jam gidm Ap Iye tac dyng lén mat bénh lai khi banh lai bé sang mot tir mii vé man nao do. 37Khi tau dimg yén, dong nay khéng tén tai, n6 chi xudt hién khi tau bat dau chuyén d6ng va ting theo van téc tau. Tau cd hinh hép thi dong theo manh, vi vay cae tan c6 phan l4i vuéng, day bang phing thudng khé nghe |di hon tau c6 day va thon phia sau lai. 1.5.3. HIEU UNG CUA CHAN VIT TOI DAC TINH DIEU DONG TAU. Diéu kién xét 6 day 1A tau cé trang bj chan vit co bude cé dinh, chiéu phai, than v6 tau khéng chju tac dong cita séng, gid dong chay 1. Khi tau chay téi banh lai dé sé khong — Thanh phan phan hee ngang C Nbw muc J.5.1 (2) da trinh bay, tong hop thanh phan phan luc ngang C cing chigu véi chiéu tac dung clia C>, C = Cy — C4. Thanh phan nay cé tac dung day ai tau sang tréi, 1 sang phai (véi chin vit chiéu phai) (hinh 1.17). Con véi chan vit chiéu trai thi ngugc lai, tong hop luc C sé day Idi tau sang phai con mii tau sang trai — Thanh phan phan lue ctia nude D: Cang theo phan tich G muc 1.5.1 (2), thanh phan nay sinh ra khi tau co trén t6i. Téng hop D cting chiéu voi chiéu tac dung cia D3, D = Ds - Dy, thanh phan nay c6 tac dung ai tau sang phai, mili tau sang trai (voi chan vit chiéu phai) (hinh 1,17), con voi chan vit chiéu trai thi nguge lai, téng hgp Wye D sé day lai tau sang trai, nxiii tau sang phai. — Thanh phan dong meée hit theo tau b Nhu muc 1.5.2 (3) da trinh bay, déng nuéc hut theo tau 5 cé tic dung dua mii sang phai, li tau sang trai (v6i chan vit chiéu phai), Véi chan vit chiéu trai thi nguge lai, dong hut theo tau cé tac dung day lai tau qua phai, mili tau sang trai. Negudi ta nhan thdy rang, chan vit chiéu phai khi quay, tau co trén téi thi tng hgp thanh phn phan lye ngang C va thanh phan do dang nude hut theo tau b sé lén hon phan luc D. Hay néi cich khac C + b > D, tite 1a téng hop luc nay sé 1am cho lai u sang trai mdi nga sang phai. Néu chan vit chidu trai thi nguge Jai, tng hop C+ b> D, nhumg lai tau lai nga phai con moi nga sang trai. Can lu y cing hién tugng nay xay ra khi tau c6 tron con néu chua co trén téi thi dong theo } chira xuat hién, do dé ban dau khi m6i khdi dong may t6i thi mii tau cé xu hung nga trai, Sau khi c6 trén 16 mili cé xu huéng nga phai. Hin twong nay goi 14 higu dmg chan vit va ta can uu y dae biét khi tau chay ba-Lat, khi tau chui lai lon, Cac hye cé thé khac nhau vé dé lon do dé higu ing sé c6 khi manh, khi yéu khdc nhau, 382. Khi tau chay lai banh Iai dé sé khong, Xét hinh 1.18, dong nuéc do chan vit sinh ra dap vao lai tau khéng déu tai moi diém. Dong nay chit yéu khéng cuén quanh banh lai ma dap truc tiép vao cac bén man héng tau phia dudi dudng nude. c. * Dy of \+ c, x ¥ ters ¥ Cs yl iy Ds Ds C2 Hinh 1.18. Chan vit chiéu phai, tau chay tui, banh 141 dé sé khong. - Thanh phan phan lye ngang C: - Canb I sinh ra phan lye ngang Cj’. Khdi nuéc do canh J sinh ra tir phai sang trai va xudi xuéng phia duéi song song voi mat banh lai, do vay Cy" khéng co tac dung quay tré. — Cénh II quat khéi nude tir phai sang trai dap vao héng tau man phai sinh ra Cy’ c6 tac dung lam Iai tau sang trai, mili sang phai. ~ Cénh III quat khéi nude tir duéi lén tao ra C3’ song song véi mat banh li khéng c6 tae dung quay tra. - Canh IV quat khéi nude tir trén xuéng dudi va sang phai tao ra Cy’ dap vao héng tau man trai lam cho dui tau qua phai, mai qua trai. Qua phan tich thdy Co' > Cy’ vi canh IL quay khéi nude hoan toan dip vao hong tau man phdi phia trén, con canh IV thi mét phdn khéi nude luén qua ki tau sang bén phai, phan con lai dap vao héng tau man trai. Do vay tac dung ctia ting hop phan lye ngang C’ lam mii tau sang phai. = Thanh phan phan lwe D’: Phan tich tong ty nhur khi tau chay 6i, ta thay thanh phn Dy’ chi cé6 tae dung dim {ai tau xuéng va D4’ chi c6 tae dung nang Iai tau Ién. Cac thanh phan Dy’ lam 39cho {éi tau nga sang phdi; D,’ lam lai tau nga sang tri. Vi Dy’ > Dy' nén téng hop D' = Dy — Dy’ lam cho Iai tau nga sang trai vA mii tau nga sang phai. Thanh phdn ding nuce chay te miti vé Idi: Dong chay tir lai vé mii khong cé ti dung quay tr. Nhu vay tang hop cae lure C.D’ cing chiéu va c6 téc dung 1am cho lai tau nga trai, mai tau nga sang phai (vai chan vit chiéu phai). Voi chan vit chiéu trai thi nguoc Jai, khi lai thi Idi nga phai con mai nga trai. Tom lai khi chay biti, mii cé xu budng nga cing chiéu véi chiu quay chan vit va viée nga mai nay manh hon rat nhidu so vai khi téi. 1.5.4, MOL TUGNG QUAN CUA CHAN VIT BOI VGi SU THAY DOL CHE NO HOAT PONG CUA MAY TAU Didu kign xét & day cling tong tr nhy trén, nghia la xét mt tau ¢6 trang bi chan vit cé bude ¢é dinh, chiéu phai, than vo tau khong chiu tac déng ctia séng, gid dang chay. Tau tién én dinh Lic nay may chinh 44 lam vige dn dinh, téc do tau turong ting véi ché do quy dinh cua may, banh lai dé sé khéng, ta thay: — Lue day ctia may P day tau tién thing: Lire do dong nue theo h day di tau sang trai mii sang phai; — Lye do chan vit quay tao ra dong nude sinh ra lye tang hop C day lai tau sang trai mai sang phi; — Phan hye tong hop D day lai tau nga sang phai miii sang trai. Khi tau bat dau 6 hop Iyc nay lam cho lai tau nga sang trai mii nga sang phai. Chan vit chiéu trai thi n dinh, phan Iye D giam dan nén C + 5 > D tite 1a ting ngugc lai, lai tau nga sang phai, mi tau nga sang trai. 2. Tau lai dn dinh Banh lai dé s6 khéng, chan vit doi chiéu quay, tau Id n dinh, Ide nay ta thay: ~ Luc day do may chinh sinh ra P lam tau lui thing; - Lure do dang nude chan vit quay tgo ra lye C” im mai tau nga sang phat; — Phan luc 2’ day Idi tau sang trai mii nga sang phai. Téng hop cdc Ive C’ + D’ am cho miii tau nga phai manh, Chan vit chiéu trai thi nguoc lai, mii nga sang trai manh (mili nga cing chiéu véi chiéu quay chan vit). 403. Tau dang dig, tién may Sele day cua may chinh P day tau tién; ~ Phan lue D xuat hién 1én nhat day 14i tau nga sang phai mai tau sang tra — Luc do cde canh chan vit tao ra C bat dau tac dong nén chua Ién lim va day lai tau nga sang trai mai sang phai. DoD>C lai tau nga sang phai, mai tau nga sang trai. Chin vit chiéu trai i tu nga sang trai, mai nga sang phai. thi neuge lai 4. Tau dang dirng fii may ~ Lye day P day tau Iai: ~ Phan luc D xudt hign lon nhat day lai tau nga sang trai mui nga sang phai; ~ Lye do cae canh el in vit tao ra C bat dau tac déng nén khong én lim va day lai tau ng’ ang trai, mili nga sang phai Do D va C tac dong ciing chiéu nén mii tau nga sang phai manh. 5. Thay doi may tir tién sang li Néu may dang tién ta dimg may va chuyén sang lii ngay thi tau van tiép tuc tién do quan tinh, Do déi chiéu tac dung cia may nén cae he tac déng lam Iéch hung tau cing thay déi. Khi démg may (chan vit ngimg quay). cac lye P, C, D khong cén nhumg dén khi quay | Jai xudt hign cac lyre sau: Lye day cia may P day tau lai pha trén; — Lyre C day {ai tu nga sang trai, mai nga sang phai; — Phan iuc D day lai tau nga sang trai, mii nga sang phai. Do D va C con quan tinh 16i thi mai chua nga phai ngay. dong cing chiéu nén mai tau nga sang phai. Tuy nhién khi dang 6. Thay doi may tir liti sang tién Khi may dang lui ta dimg may, cdc Ive P, C, D ngimg tic dong, tau tiép tuc chuyén dong lui, khi chuyén sang may tién thi — Phan luc D dura |4i tau nga sang phai, mai nga sang trai; — Lure C dira di tau ng DoD>C ang tri, mai nga sang phai: i viu vin nga sang phai, mOi nga sang t 47. Kat luan — Khi tau dang dimg yén néu cho may chay t6i va tau chtra cé trén thi Jai tau sé nga theo chiéu chan vit (chan vit chiéu phai thi 14i nga sang phai, chan vit chigu trai thi lai nga sang trai) va mali nga theo ch 1 ngurge — Khi tau da co tron téi mi theo chiéu chan tau cé xu hudng n — Khi tién hanh quay tro tau. nén quay theo chiéu chan vit dé thdi gian tron vong ngan va loi dung durgc hiéu img chan vit khi lai. — Khi fai tau rat khé gir tau thang huéng, 14i tau c6 xu hudng Ich theo chigu quay iui, vi vay vai tau c6 chan vit chiéu phai nén tao diéu kién duoc cap trai, vi khi dimg may dé Idi vita pha trén vita day Idi thu ép vao cu, tuy nhign can chi y yéu t6 gis. man 1.5.5, ANIT HUONG PHOI HOP GIUA BANH LAI VA CHAN VIT TOI SU DIFU KIIEN TAU Néu goi thanh phan lye do chan vit day tau vé phia true hode kéo tau Idi lai 1a Q. Khi tau co tron t4i thi Q c6 chiéu tir lai vé mai theo phurong doc tau, con khi thi nguoe lai. C 1a thanh phan phan Ive ngang cdn D la phan lc. Téng hop eae hye Q. C, DIAN. Tuy trudng hop ma chiéu cita Q, D, C cé thé khac nhau, Anh huéng phéi hop gidta banit 141 va chan vit téi su diéu khién tau nhur hinh 1.19. (Hinh vé mang tinh minh hoa) 1, Tau khéng trén so véi nude, may chay 163 4 Lai hét trai Lai sé khong Lai nét phai D-c 3-& B-é a B a A a o _ 8 N fi Lai nga phai, Lai nga pha, Lai ng trai moi nga tdi mol nga trai moi ng ahi Hinh 1.19. Tau khong ¢6 tron so vei nude, may chay toi. 42