‫پێریست‬

‫ژمارهی اڵپهره‬ ‫بابهت‬

‫‪1‬‬ ‫پێریست‬
‫‪2‬‬ ‫پیشهكی‬
‫‪3 -2‬‬ ‫منداڵ پێویستی به جووڵهیه‪ ،‬مهیبهستهوە‪ ،‬جووڵهکانی ههڵه‬
‫نین بهڵکو تهندروسته‬
‫‪3‬‬ ‫قهترەی کهمخهوی رێگرە له گهشهی مێشکی منداڵهکهت‬
‫‪5-4‬‬ ‫چاالککردنی مێشکی مندااڵن‬
‫‪6‬‬ ‫کهمی ئاستی ئاسنی دایکان کار له مێشکی منداڵهکانیان‬
‫دەکات‬
‫‪7‬‬ ‫مهله گهشه به مێشکی منداڵ دەدا‬
‫‪9-8‬‬ ‫توێژینهوەیهکی توێژەرانی زانكوى كامبریج‪-‬ی بهریتانی‬
‫لهسهر گهشهی مێشکی منداڵ‬
‫‪10‬‬ ‫ئهو خواردنانهی دەبنه هۆی گهشهی مێشکی منداڵ‬
‫‪11‬‬ ‫سهرچاوه‬

‫‪1‬‬
 ‫پیشهكی‬
‫منداڵ تاکو تهمهنی ‪ ٥‬ساڵی له ‪ % ٩٠‬مێشکی گهشه دەکات دووای ئهو تهمهنه له ‪ % ١٠‬مێشک گهشه‬
‫دەکات‪ .‬ههر بۆیه گرنترین تهمهن بۆ گهشهی مێشک ‪ ٥‬ساڵی سهرەتای ژیانه به تایبهتی ‪٢‬ساڵی یهکهمی‬
‫تهمهن دووای ئهو تهمهنه گهشهی مێشک کهم دەکات گهر منداڵ تا تهمهنی ‪ ٥‬ساڵی خۆراکی باش نهبێت‬
‫یان له ژینگهێکی تهندروست نهژیا گهشهی مێشکی وەک پێویست نابێت ئهمهش کاردەکاته سهر زیرەکی و‬
‫توانای مێشکی منداڵ له داهاتوودا‪.‬‬

‫خۆراک کاریگهی زۆری ههیه لهسهر گهشهی منداڵ وە شیری دایک به باشترین خۆراک دادەنرێ بۆ‬
‫گهشهی مێشک بۆیه تکایه به قسهی ئهم و ئهو شیری دایک مهگۆرن به قووتو ‪ ،‬گهر شیری قووتوت‬
‫بهکار هێنا ئهو جۆرە بهکار بهێنه که خۆراکه گرنگهکانی تێدایه بۆ گهشهی مێشک وەک ‪(DHA , Luten‬‬
‫)‪., Arachidonic acid , Iron , Zinc‬‬

‫منداڵ پێویستی به جووڵهیه‪ ،‬مهیبهستهوە‪ ،‬جووڵهکانی ههڵه نین بهڵکو تهندروسته‬

‫دایكان پێویسته لهسهریان بۆ گهشهکردنی مێشکی منداڵ خۆراک به مێشکی بدات‪ ،‬خۆراکی مێشک ئهمانه‬
‫لهخۆدەگرێت( خۆراکی تهندروست ‪ ،‬ڕاهێنانی بیری "بیرکردنهوە شیکردنهوە مهنتیق لێزانین" لهگهڵ‬
‫ئۆکسجین)‬

‫ئهسما ئیسماعیل‪ ،‬پزیشكی پسپۆڕی مندااڵن ڕوونی دەكاتهوە كه ئۆکسجین زۆر زۆر گرنگه بۆ گهشهی‬
‫مێشکی منداڵ ههروەکو دەزانین گهشهی مێشکی منداڵ زۆر خێراترە له گهشهی مرۆڤی پێگهیشتوو‪،‬‬
‫بهتایبهت یهکهم ساڵ وە قهبارەی سییهکانی بچووکه‪ ،‬بهراورد به مرۆڤی پێگهیشتوو "باڵغ"‪ ،‬وە مێشکی‬
‫پێویستی به ڕێژەیهکی زۆرە له ئۆکسجینه بۆ ئهوەی بهشێوەیهکی تهندروست گهشه بکا ‪.‬ئهسما ئیسماعیل‬
‫ئاماژە بهوەشدەدات كه منداڵ پێویستی به جووڵهیه‪ ،‬جووڵه جووڵه ئهو جووڵهیه وادەکات بهقووڵی و خێرا‬
‫ههناسه وەرگرێت‪ ،‬که ئهمهش وادەكات ئۆکسجینی پێویست بهدەست بهێنێت ‪ .‬چۆن ئێمهی گهورە كه‬
‫ههروەکو ڕاهێنانه وەرزشییهکان ئهنجام دەدەین‪ ..‬تووشی ههناسهبڕکێ دەبین ئهمهش سوودی دەبێت بۆ‬
‫پێکهاتنی ماسولکهکان‪،‬ب ەاڵم سهرەتا سهرنجمان لهسهر مێشک دەبێت‪...‬‬

‫ئهوپزیشكهیه ئاماژە بهوەشدەدات كه زۆری جووڵه و چااڵکییهکانی منداڵ ههرچهندە سادەشبێت‪ ،‬بهاڵم زۆر‬
‫گرنگه بۆ مێشکی‪ ،‬له ڕۆژە یهکهمهکان لهسهر سکی دانێ‪ ،‬که وادەکات ههوڵ بدات و ههناسهی قووڵ‬
‫وەرگرێت ‪ ..‬چهند چرکهیهک باشه‪ ،‬وە ماوە ماوە دووبارەی بکهوە‪ ،‬دواتر که خۆی ههڵدەگهڕێت و‬
‫دەخشێت‪ ،‬مهیبهستهوە‪ ،‬جووڵهکانی ههڵه نین بهڵکو تهندروسته‪ ،‬کاتێک دەست به ڕۆیشتن دەکات هانی بدە‬
‫ڕابکات‪ ..‬پێی مهلێ ڕامهکه لێیگهرێ با ڕابکات پێویستی بهوەیه جووڵه بکات بۆ دەستکهوتنی ئۆکسجین‬
‫بۆ گهشهی مێشکی‪ ،‬ئهم جووڵهیه سوودی زۆر گرنگی ههیه بۆ ههموو کار و چااڵکییهکانی منداڵ‪ ،‬ئهو‬
‫‪2‬‬
 ‫منداڵهی کێشهی زمانی ههیه‪،‬کاری دەستی‪ ،‬یان تێگهیشتن‪ ،‬ههموویان پێویستیان به جووڵهیه‪ ،‬بۆئهوەی‬
‫یارمهتی مێشکی بدات گهشه بکات و قهرەبووی دواکهوتنهکهی بکات‪.‬منداڵ پێویستی به دانیشتن و سستی‬
‫و خهیاڵ ڕۆیشتن نییه بهتایبهت دوو ساڵی یهکهم پێویستی به جووڵهیه جووڵهیهکی زۆریش ههروەکو‬
‫وتراوە بهرەکهت لهجووڵهدایه‪ ،‬منداڵی تهندروست‪ ،‬منداڵێکه زۆر جووڵهی ههبێت‪ ،‬منداڵێکی سروشتیه‪..‬‬
‫منداڵێکی زیرەکه‪.‬‬

‫قهترەی کهمخهوی رێگرە له گهشهی مێشکی منداڵهکهت‬

‫پزیشكێكی مندااڵن هۆشداری له بهكارهێنانی قهترەی خهوی مندااڵن دەدات و دەڵێت‪ ،‬پێویسته ههموو دایك‬
‫و باوكێك ئاگادار بن‪ ،‬نزیكهی ‪ %90‬ی گهشه و قورسایی مێشكی منداڵ له ساڵی یهكهمی تهمهنیدایه‪ ،‬بهاڵم‬
‫بهم قهترەیه بهربهست دروست دەبێت ئهمڕۆ دووشهم ههشتی ئایار‪/‬مایۆ‪ ،‬كۆچهر عومهر پزیشکی پسپۆڕ‬
‫له نهخۆشییهكانی مندااڵن به "وشه"ی ڕاگهیاند‪ ،‬كهم دایك و باوك ههیه قهترەی "فینستیل"ی نهبیستبێت‪،‬‬
‫ئهو قهترەیهی كه زۆرینهی نۆڕینگه پزیشكییهكان وەك چارەسهری بێخهویی دەیدەن به دایكان و باوكان بۆ‬
‫مناڵهكانیان‪ ،‬چونكه له تهمهنی سێ مانگی یهكهمی منداڵی ساوادا گریانێكی زۆری ههیه بهتایبهتی له‬
‫كاتهكانی شهودا زیاتر روونی دەکاتهوە‪ ،‬زۆرجار دایكان و باوكان بۆ هێوركردنهوەی منداڵهكانیان پهنا‬
‫دەبهنه بهر ئهو دەرمانه بۆ خهولێكهوتنی منداڵه ساواكهیان‪ ،‬ئهو قهترەی فینستیل یهكێكه له و دەرمانانهیبه‬
‫"ئهنتی هیستامین" ههژمار دەکرێت كه بۆ حاڵهتی خوران و ههستیاری كۆئهندامی ههناسهی منداڵ بهكار‬
‫دێت و زیاتر نیشانهكانی كۆكه و پشمه و تهڕایی لووت دەگرێتهوە لهبارەی خراپی ئهو جۆرە دەرمانه دكتۆر‬
‫عومهر هۆشداری دەدات‪ ،‬یهكێك له كاریگهرییه الوەكییهكانی‪ ،‬بریتییه له گێژبوون و خهوهاتن‪ ،‬بۆیه‬
‫بووەته هۆكاری زۆر بهكارهێنانی ئهو قهترەیه لهالیهن دایكان و باوكانهوە كه له راستیدا نازانن چی‬
‫گرفتێكی گهورە بۆ كۆرپهكهیان دروست دەكات دووپاتی دەکاتهوە‪ ،‬نزیكهی ‪%90‬ی گهشه و قورسایی‬
‫مێشكی منداڵ له ساڵی یهكهمی تهمهنیدایه‪ ،‬بهاڵم به بهکارهێنانی ئهو قهترەیه كێشه دروست دەكهیت له‬
‫بهردەم ئهم گهشه خێرایهدا‪ ،‬بۆیه دواجار كاریگهری خراپ بهجێ دەهێڵێت و مێشك تهمهڵ دەكات له بوارێك‬
‫یا چهند بوارێكی تری پێكهاتهی كهسایهتیی منداڵدا‪ ،‬بۆیه لهكاتی بهردەوام بهكارهێنانی ئهم قهترەیه بهبێ‬
‫ڕێنوێنیی پزیشكی مندااڵن‪ ،‬كێشهی گهورە و درێژخایهن بۆ منداڵهالنتان دروست دەبێت كه دواجار‬
‫چارەسهری ئهستهمه‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫چاالککردنی مێشکی مندااڵن‬

‫دروستکردنی دونیایهکی فیزیکی و کۆمهاڵیهتی بۆ منداڵ پهیوەسته به دایک و باوکهوە‪ ،‬جیهانێک که پڕ‬
‫بێت لهو کارانهی که سودیان بۆ منداڵ و پهیوەندییهکانی ههیه‪ ،‬لێرەدا ئاماژە به حهوت خاڵ دەدەین که به‬
‫یارمهتی دایک و باوک مێشکی منداڵ چاالک دەکات‪:‬‬

‫‪ .1‬باخهوان بن نهک دارتاشێک ‪:‬دارتاشهکان به دڵی خۆیان شێوە دەدەن به دارەکان بهاڵم باخهوانهکان به‬
‫یارمهتیدانی زەویهکه و دروستکردنی بارودۆخی لهبار یارمهتی ڕووەکێک دەدەن تا خۆی گهشه بکات‪،‬‬
‫ههر بهم شێوەیه‪ ،‬دایکان و باوکان دەتوانن منداڵهکهیان بکهن به کهسێکی تایبهت‪ ،‬بۆ نموونه بۆ‬
‫پیانۆژەنێک که ژینگهیهکی بۆ دابین بکهن تا به تهندروستی گهشهی تێدابکات‪ ،‬ناچارکردنی منداڵ‬
‫لهسهر کردنی شتێک به پێچهوانهی ویستی خۆی دەکرێت وابکات منداڵهکه ڕقی لهو شته ببێتهوە و لێی‬
‫بێزار بێت‪.‬‬

‫‪ .2‬قسه لهگهڵ منداڵهکهتان بکهن و کتێبی زۆری بۆ بخوێننهوە ‪:‬لێکۆڵینهوەکان دەریدەخهن تهنانهت کاتێک‬
‫مندااڵن تهمهنیان چهند مانگێکه و له وشهکان تێناگهن مێشکیان وشهکان بهکار دەهێنێت‪ ،‬ئهمهش‬
‫یارمهتییان دەدات بۆ فێربوون له داهاتوودا بۆیه ههتا وشهی زیاتر ببیستن کاریگهری زیاتری‬
‫لهسهریان دەبێت‪ ،‬ئهمه یهکێکه له سوودەکانی خوێندنهوەی کتێب بۆ مندااڵن‪.‬‬

‫‪ .3‬ڕوونکردنهوە بدەنه منداڵهکانتان ‪:‬لهوانهیه التان ناخۆش و بێزارکهر بێت که بهردەوام منداڵهکانتان‬
‫پرسیار بکهن‪ ،‬بهاڵم کاتێک شتێکیان بۆ ڕووندەکهنهوە پارچهیهکی نوێی جیهان دەخهنه بهردەستیان و‬
‫دەتوانن پێشبینی بکهن‪ ،‬کاتێک مێشک بتوانێت به باشی پێشبینی بکات باشتر کار دەکات‪ ،‬بۆی ڕوون‬
‫بکهوە که نابێت ههموو شیرینییهکان بخوات‪ ،‬چونکه گهدەی تووشی ئازار دەبێت یان خوشک و‬
‫براکهی بێتاقهت دەبن چونکه هیچ بۆ ئهوان نامێنێتهوە‪.‬‬

‫‪ .4‬وەسفی کارەکه بکهن نهک کهسهکه ‪:‬کاتێک کوڕەکهتان دەکێشێ بهسهری کچهکهتاندا پێی مهڵێن‬
‫کوڕێکی خراپیت‪ ،‬باسی کارەکهی بۆ بکهن بۆ نموونه بڵێن مهکێشه بهسهری خوشکهکهتدا ئازاری‬
‫پێدەگات‪ ،‬کاتی وەسفکردنیش ههر ئهوە بکهن‪ ،‬کچهکهتان به کچی باش بانگ مهکهن‪ ،‬باسی کارەکهی‬

‫‪4‬‬
 ‫بکهن و بڵێن تۆ کارێکی باشتکرد له براکهتت نهدایهوە‪ ،‬ئهم جۆرە قسهکردنه یارمهتی مێشک دەدات‬
‫دەربارەی کارەکان و کهسهکان تێگهشتنی باشتری ههبێت‪.‬‬

‫‪ .5‬یارمهتی منداڵهکهتان بدەن السایی ئێوە بکاتهوە ‪:‬سهرنجت داوە لهوەی ههندێ له کارەکانی ماڵهوە و‬
‫ڕۆژانهت وەکوو (پاککردنهوەی ماڵهوە یان بڕینهوەی چیمهنهکانی باخچه) دەکرێت یاری بێت بۆ منداڵ؟‬

‫منداڵهکان سروشتیان وایه‪ ،‬به سهیرکردن یان یاریکردن‪ ،‬له ههمووی گرنگتر به الساییکردنهوەی‬
‫گهورەکان فێردەبن‪ ،‬بهم شێوەیه گسکێکی بچووک بدەنه دەستیان و بهێڵن الساییتان بکهنهوە‪ .‬دەبێت‬
‫دایکان و باوکان ئاگاداربن چونکه منداڵی بچووک ڕەنگه السایی ڕەفتارە خراپهکانیشان بکاتهوە‪.‬‬

‫‪ .6‬منداڵهکهتان ڕووبهڕووی کهسانی زۆر بکهنهوە (به ڕەچاوکردنی تهندروستی ‪):‬جگه لهو کهسانهی که‬
‫به ههمیشهیی منداڵهکهتان دەیانبینن وەکوو بابهگهورە‪ ،‬دایهگهورە‪ ،‬مام و خاڵ و پورەکان و هاوڕێکان‪،‬‬
‫ههوڵبدەن ڕووبهڕووی کهسانی زیاتری بکهنهوە بهتایبهت له قۆناغی کۆرپهلهییدا‪ ،‬له ئهنجامی‬
‫لێکۆڵینهوەیهک دەرکهوتووە ئهو کۆرپهالنهی که بهرکهوتنیان ههیه لهگهڵ کهسانێک که زمانیان‬
‫جیاوازە‪ ،‬پهیوەندییهکی مێشکی بهدەستدەهێنن که له داهاتوودا بۆ فێربوونی زمانی دیکه یارمهتیان‬
‫دەدات‪ ،‬ههروەها ئهو کۆرپهالنهی که ڕووخساری جۆراوجۆر دەبینن‪ ،‬له داهاتوودا باشتر دەتوانن شێوە‬
‫و ڕوخسارەکان بناسنهوە‪.‬‬

‫‪ .7‬هانی کارەکانی بدەن ‪:‬مندااڵن زۆر حهزیان له تاقیکردنهوەی شتی جیاوازە به تهنها و بهبێ یارمهتی‪،‬‬
‫وەکوو لهبهرکردنی جل یان دروستکردنی مهتهڵ‪ ،‬ئهمهش خاڵێکی ئهرێنییه تهنانهت ئهو کارانهی که به‬
‫خراپ ناودەبرێت ڕەنگه ههوڵی منداڵ بێت بۆ تێگهیشتن له کاریگهری کارەکه لهسهر جیهان‪ ،‬کاتێک‬
‫منداڵێکی دوو سااڵن نانی بهیانییهکهی دەڕژێت و چاوەڕێ دەکات تا کۆیبکهنهوە ئازاری تۆ نادات بهو‬
‫کارە‪ ،‬بهڵکوو ههوڵدەدات شتێک بزانێت دەربارەی هێزی ڕاکێشان‪ .‬ههروەها دەزانێت و تێدەگات که‬
‫کارەکانی کاریگهری لهسهر دونیای چواردەوری ههیه‪ ،‬ههندێک کات لهدوورەوە بوەستن و ڕێگا بدەن‬
‫منداڵهکانتان خۆیان گهشه بکهن و فێرببن‪ ،‬ئهمهش وادەکات توانای خۆگونجاندنیان باشتر ببێت و له‬
‫کارەکانیان تێبگهن‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫کهمی ئاستی ئاسنی دایکان کار له مێشکی منداڵهکانیان دەکات‬
‫توێژەرانی ئهمریكی دەڵێن كهمی ئاستی ماددەی ئاسن له جهستهی خانمانی دووگیاندا‪ ،‬به خراپی كار له‬
‫گهشهی مێشكی كۆرپهكانیان دەكات‪.‬‬
‫توێژەرانی زانكۆی كۆڵۆمبیا له ویالیهته یهكگرتوەكانی ئهمریكا دەڵێن تاكو ماددەی ئاسن له جهستهی دایكدا‬
‫گونجاوتر بێت و كهم نهبێت‪ ،‬گهشهی مێشكی كۆرپهكانیان باشتر دەبێت‪ .‬ههروەك بۆشیان دەركهوت كهمیی‬
‫ئاستی ماددەی ئاسن له كۆرپهدا بهر له لهدایكبوونی‪ ،‬به خراپی كار له توانای فێربوون و یادەوەریان‬
‫دەكات‪.‬‬
‫توێژینهوەكه لهسهر بنهمانی پێوانهكردنی ئاستی ماددەی ئاسنی خانمانی دووگیان و وێنهگرتنی موگناتیسیی‬
‫مێشكی كۆرپهكهیان ئهنجامداوە‪.‬‬
‫توێژەرەكان گووتویانه ڕەگهزی ئاسن زۆر پێویسته بۆ گهشهی جهسته بهگشتی مێشك بهتایبهتی‪ ،‬كهچی‬
‫‪ ٪٥٨-٣٥‬خانمان ئاستی ئاسنی جهستهیان نزمه بهتایبهت لهكاتی دووگیاندا‪.‬‬
‫له توێژیهنهوەكهدا هاتووە كه لهسهر ئاستی جیهان ‪٪٥٠‬ی خانمانی دووگیان كهمخوێنی پهیوەست به‬
‫كهمیی ئاسنیان ههیه و ئهوەش خراپ بهسهر تهندروستی كۆرپهدا دەشكێتهوە‪.‬‬
‫ڕێكخراوی تهندروستی جیهانی دەڵێت دوو چیین زۆرترین ڕێژەی كهمی ئاسنیان تێدایه‪ ،‬ئهوانیش خانمانی‬
‫دووگیان و مندااڵنن‪ ،‬بهجۆرێك ‪٪٥١‬ی مندااڵنی خوار تهمهن چوار ساڵ له واڵتانی روو له گهشه بهدەست‬
‫كهمیی ئاسنهوە دەناڵێنن‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫مهله گهشه به مێشکی منداڵ دەدا‬
‫فێركردنی مهلهوانی له تهمهنێكی زوودا دەتوانێ مندااڵن زیرەكتر بكات و یارمهتیان بدات له گهشهپێدانی‬
‫كهسایهتییان بنكهی توێژینهوەی زانستی سهر به زانكۆكه گوتی‪ ،‬توێژەر رۆبن جۆرجنس و هاوڕێكانی‬
‫توێژینهوەیان لهسهر ‪ ٧‬ههزار منداڵ كردووە له خوار تهمهنی ‪ ٥‬ساڵیدا له ههریهك له ئوستورالیا و‬
‫نیوزیلهندا و ئهمریكا بۆ ماوەی ‪٣‬ساڵ جۆرجنس گوتی توێژینهوەكه دەریخستوە ئهو مندااڵنهی بهشداریان‬
‫له مهلهوانیدا كردووە له تهمهنی زوودا زیاتر بهتوانان له سیستمی بهدەستهێنانی توانای جهستهیی و‬
‫چهندین شتی تردا و ئهوەش یارمهتی منداڵ دەدات بۆ فێربوونی خێراتر توێژەرەكه گوتی ههرچهندە ئهو‬
‫مندااڵنهی له ژینگهی باشتردا پهروەردە دەبن توانایان باشترە‪ ،‬بهاڵم ههموو منداڵه مهلهكردوەكان له چاو‬
‫ئهوانیتری مهله نهكردوودا به تواناتر دەردەكهون‪.‬‬
‫ئهو مندااڵنهی بهشداریی مهلهیان كردووە له تهمهنی زوودا گهیشتوونه جهستهیهكی بههێزتر و له ههموو‬
‫ڕوویهكی جهستهیی و مێشكهوە ئهنجامهكانیان باشتر بوە لهوانیتر خواردنی چهند جۆرێك خۆراك له ماوهی‬
‫دووگیانیدا گهشهی مێشکی منداڵ باشتر دەكات خواردنی دایك بهشێوهیهكی ڕاستهوخۆ كار دهكاته سهر‬
‫گهشهی كۆرپهی ناوسكی‪ ،‬دكتۆره سۆزان پزیشکی نهخۆشییهکانی ژنان و مناڵبوون و نهزۆکی لهم بابهتهدا‬
‫ڕێنمووی خانمان دهكات له ماوهی دووگیانیدا ئهم خۆراكانه بخۆن بۆ ئهوهی گهشهی مێشكی منداڵهكهیان‬
‫باشتر بێت‪.‬‬

‫‪-1‬خواردنی دەریایی وەکو ماسی سهلهمون لهدوای ‪ ٣‬مانگی یهکهمی دووگیانی‪.‬‬

‫‪-2‬سهوزەی گهاڵدار وەکو سپێناخ‪ ،‬وە تۆوی ههندێکیان وەکو نیسک‬

‫‪-3‬هێلکه بهتایبهت ئهگهر کواڵبێت ‪ ،‬چونکه هێلکهی خاو بهکتریای تیایه و زیان ئهگهیهنێت‪.‬‬

‫‪-4‬چهرەس وەکو بادەم و گوێز و گازۆ‬

‫‪-5‬ماستی دەوڵهمهند به پڕۆتین وەکو ماستی ڕۆمانی که بڕێکی باشیش ئایۆدینی تێدایه‬

‫‪-6‬پهنیری خاوێن و پاستێوراو که ڕێژەیهکی باش ڤیتامین دی تێدایه‬

‫‪-7‬فاسۆلیا بڕێکی زۆر ئاسنی تێدایه بۆیه به یهکێک له خواردنه گرنگهکان دادەنرێت‪ ،‬لهگهڵ سپێناخ‪،‬‬
‫ههنجیر و مریشک‪.‬‬

‫‪-8‬شیری خاوێن و پاستێوراو زۆر گرنگه بۆ تهرکیز و گهشهی مێشکی منداڵ‪.‬‬

‫‪-9‬ههندێک خۆراک وەک شلک‪ ،‬تهماته‪ ،‬بێری‪ ،‬برۆکلی‪ ،‬گهنمهشامی‪ ،‬ئهڤۆکادۆ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫توێژینهوەیهکی توێژەرانی زانكوى كامبریج‪-‬ی بهریتانی لهسهر گهشهی مێشکی منداڵ‬

‫توێژەرانی زانكوى كامبریج‪-‬ی بهریتانی پێیان وایه مندااڵن زۆر باشتر فێردەبن كاتێک شهپۆلى كارەباى‬
‫مێشكیان له پهیوەندى باشدایه لهگهڵ دایك و باوكیان‪ ،‬توێژینهوەکه ئهوەشی بۆ دەرکهوتووە كه مێشکى‬
‫منداڵ بهقسهو گۆرانى مندااڵن زیاتر وەردەگرێت ‪.‬‬

‫بهپێی لێکۆڵینهوەکه مندااڵن پێویستان به كهشێكى ئارام و سهالمهته‪ ،‬پێویسته ههست به خۆشهویستى بكهن‬
‫له الیهن دایك و باوكیانهوه بۆ ئهوەى مێشکیان باشتر و كاریگهرتر بێت له فێربووندا ‪.‬‬

‫ئهم ئهنجامانه له پڕۆژەیهکدا دەركهوتووە که تێیدا پشكنینى تهنوورییان بومێشكى مندااڵن کردووە له‬
‫زانكوى كامبریج ‪.‬‬

‫بۆ منداڵێکی تازە له دایك بوو‪ ،‬دونیا ههربینین و بیستنه به شێوەکی زۆر خێرا‪ ،‬لهگهڵ زانیاریهکی زۆر‪،‬‬
‫بهاڵم لهدواییدا وردە وردە دەتوانن له شتهکان وردبنهوە‪ ،‬به ماوەیهکی کهم‪ ،‬پاشاا مندااڵن دەمووچاو‬
‫دەناسنهوە و دەنگ جیا دەکهنهوە‪ ،‬له چهند مانگی داهاتوودا فێردەبن بجوڵێن لهزمان تێدەگهن و دەتوانن‬
‫لهوە بگهن که له چواردەوریان ڕوو دەدات ‪.‬ئهمه كاتێكى زۆر گرنگه له ژیانی ههمووماندا کاتێک که‬
‫پهیوەندی گرنگ له مێشکدا درووست دەبێت ‪.‬‬

‫بۆ ئهوەی بزانن ئهمه چۆن روو دەدات‪ ،‬توێژەران له تاقیگهی مندااڵندا له زانکۆی کامبریج پشكنینى‬
‫تهنوورییان بو مێشکى مندااڵن و دایكیان دەکهن له كاتێکدا که ئهم دووانه له پهیوەندیدان له کاتی ههندێ‬
‫چاالکی فێربووندا ‪.‬‬

‫لهسهرەتاوه ئهوەیان بو دەركهوت كاتێك منداڵهکه لهگهڵ دایکی نییه‪ ،‬یان بهیهكهوه كارناكهن ئهوا مێشکى‬
‫منداڵ كهمتر شت وەردەگرێت‪ ،‬بهاڵم كاتى پهیوەندى بههێزو چاالك ههیه له نێوان دایك و منداڵهکه‪ ،‬مێشکى‬
‫منداڵ زۆرباش شت وەردەگرێت‪.‬‬

‫دكتور ڤیكتوریا لیونگ‪ ،‬سهرپهرشتیاری توێژەینهوەکه‪ ،‬ئهوەى بۆ دەركهوتوە زۆرباشتر فێردەبێت كاتێک‬
‫دایكى به دەنگێکی گۆرانی ئامێز و ناسک قسهی لهگهڵ دەکات‪.‬‬

‫لێكۆڵینهوەكه ئهوەش دەردەخات "گۆرانى مندااڵن" رێگایهکی باشه بو دایكان تا بتوانن پهیوەندیهکی باش‬
‫لهگهل منداڵهکانیان درووست بکهن‪ ،‬وتیشی ههر چهنده سهیره الى ئێمه‪ ،‬بهاڵم کۆرپهله زۆر شێوازی‬
‫قسهکردنی گۆرانی ئامێزی الخۆشه‪ ،‬تهنانهت زیاتر لهقسهى گهوره‪ ،‬ئهمه زیاتر سهرنجیان رادەكێشێت و‬
‫ئهو شێوازەیان لهالروون تره‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫بهو هۆیهوە چهنده بهو شێوازه قسهیان لهگهڵ بكرێت ئهوەنده باشتر توانای زمانیان گهشه دەکات‪ ،‬دكتور‬
‫لیونگ ئاماژە بهوەش دەکات بهههمان شێوە ئهوەش راسته ئهگهر كۆرپهله گوێى له گۆرانى بێت لهالیهن‬
‫باوك یان باپیرى‪ ،‬بهاڵم توێژینهوەکهی ئهو تایبهت بووه به پهیوەندى نێوان دایك و كورپهله‪ ،‬لهالیهکی‬
‫دیکهشهوە دەلێن مێشکی منداڵ کاردانهوەی بۆ قسهی گۆرانی ئامێزی دایکی دەبێت ههر لهبهر ئهمهشه که‬
‫باشترین ڕێگایه بۆ فێرکردنی زانیاری نوێ ‪.‬‬

‫له توێژینهوەکهدا ئهوەشیان بۆ دەرکهوتووە که كۆرپهله وەاڵمی باشتر دەبێت كاتێک بۆ ماوەیهكی درێژ‬
‫چاوى لهسهر بێت‪ ،‬ئهو دایكانهى گۆرانى دەڵێن بو منداڵهکانیان و له ههمان كاتدا سه یریان دەكهن زیاتر‬
‫سه رنجى منداڵهكانیان رادەكیشن لهوانهی كاتێک گۆرانیان بۆ دەڵێن بهاڵم روویان له كورپهکانیان‬
‫وەردەگێڕن ئهگهر تهنانهت جار جاریش بێت کهواته ئایا پیویسته ئهو دایک و باوکانهی که سهرقاڵن و‬
‫کاریان زۆرە بترسن لهوەی که جار جار سهیری مۆبایلهکانیان دەکهن له کاتێکدا لهگهل منداڵهکانیانن؟‬
‫دکتۆر لیون دەڵێت" به دلنییایه وه نهخێر‪ ،‬به گشتی زۆربهى دایك و باوك له بهخێوكردنى منداڵهکانیان‬
‫کارێکی باش دەکهن‪ ،‬گهشهى مێشک تهنها له کاتی فهرامۆش کردن و گرنگیدانی کهمدا دوادەکهوێت ئهم‬
‫دۆزینهوانهی دکتۆر لیۆنگ له ئێستادا راستیهکی حاشاههڵنهگرە لهو توێژینهوانهی که لهبواری‬
‫ههڵسوکهوتی مرۆڤدا دەکرێت‪ ،‬بهاڵم ئهوەى تازەیه لێرەدا ئهوەیه تیمى دكتور لیونگ حهزدەكهن بزانن چى‬
‫له مێشکى منداڵدا روو دەدات له کاتێکدا که گرنگیهکی باشیان پێدەدرێت پزیشکهکه ئاماژەی بهوەشدا‬
‫"کاری من بۆ تێگهیشتنه لهو هۆکارانهی که له مێشکدا دەبنه هۆی ئهو گۆرانکاریانه‪ ،‬چۆن مێشکى منداڵ‬
‫مامهڵه لهگهل ئهو پهیوەندیه کۆمهاڵیهتیه دەکات لهگهڵ دایكیدا و چۆن هاوکاری فێربوون دەکات منداڵ‬
‫كاتێک پهیوەندی فیزیکی درووست دەکهن له مێشکیاندا کاتێک شتێکی نوێ فێردەبن‪ ،‬ئهم گهشه کردنهی‬
‫مێشکی مرۆڤ چه ندەها سالى دەویت لهبهر ئهوەی شت زۆر ههیه بۆ فیربوون‪ ،‬مندااڵن جیاوازتر شتهكان‬
‫دەپشکنن و زیاتر لهڕێگهى یاریكردنهوه تا له کۆتاییدا دۆزینهوەیهک ئهنجام دەدات و ئهو پهیوەندیه‬
‫دروست دەبێت و لهمێشکیدا بههێزدەبێت بهاڵم بهوتهی دكتور كریستى‪ ،‬که لێکۆڵهری بهشى مێشکه له‬
‫زانكوى کامبریج دەڵێت ههندیک کات ئهمه بهخێرایی روودەدات‪.‬‬

‫ئهگهر منداڵ تووشى بێتاقه تى بێت لهسهرەتاى ژیانیدا‪ ،‬ئه وا مێشکیان بهخێراى گهشهدەكات له بری‬
‫ئهوەی ئهو په یوەندیه دروست بكهن‪ ،‬تهنها ئهوانه دەکهن که پێیان باشه‪ ،‬لهبهرئهوه یهكێك لههۆكارەكان‬
‫ئهوەیه من هانى ئهوه دەدەم كهشێكى گونجاو و یارمهتیدەریان بۆ بڕهخسێت تا رێگهیان بۆ خۆش بێت‬
‫بپشکنن و لهو گهشهکردنه نهرم و چاالکهدا بمێننهوە بۆ درێژترین ماوە‪.‬‬

‫کهواته ئایا ئه م لێکۆڵینهوەیه ئهوه دەگهیهنێت خوشهویستى یارمهتى دروست بوونى په یوه ندى فیزیکی‬
‫دەدات بۆ گهشهى مێشکى منداڵ؟ دكتور لیونگ پێی وایه ئهو ههڵسوکهوتانهی خوشهویستى دروستى‬
‫دەكات‪ ،‬هه وڵدان بۆ گفتوگۆكردن‪ ،‬سهرنج راكێشان بۆالى یهكترى و هه به یهكهوه بوون‪ ،‬ئهمانه ههمووى‬
‫هۆكارى باشن بو فێربوون‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ئهو خواردنانهی دەبنه هۆی گهشهی مێشکی منداڵ‬
‫خواردنی تهندروست ڕۆڵێکی سهرەکی ههیه‪ ،‬له یارمهتیدانی گهشهی مێشکی منداڵ و بهرز کردنهوەی‬
‫ئاستی سهرنجدان و فێربوون‪ ،‬لێرەوە ههدێک خواردن دەزەینه ڕوو که یارمهتیدەرێکی باشن بۆ گهشهی‬
‫مێشکی منداڵ‪.‬‬

‫هێلکه‪ -‬بههۆی ئهو پێکهاتانهی که تیایهتی به یارمهتیدەرێکی سهرەکی دادنرێت‪ ،‬به تایبهت بۆ ئهو‬ ‫•‬
‫مندااڵنهی تهمهنیان له نێوان ‪ ٤‬بۆ ‪ ٨‬ساڵیدایه‪.‬‬
‫ماسیه چهورەکان‪-‬ماسیه چهورەکان سهرچاوەیهکی سهرەکی ئۆمیگا‪٣‬ن‪ ،‬که گهشهیهکی باش به مێشک‬ ‫•‬
‫دەدەن گرنگن بۆ بهرزکردنهوەی چاالکی ئهرکهکانی مێشك‪ ،‬ههروەها یارمهتیدەرێکی باشی دۆخی‬
‫دەروونی منداڵن‪ ،‬وەک جۆرە ماسیهکانی سهلهمون و تونه و زۆربهی جۆرەکانیتر‬
‫سهوزەواتهکان‪-‬سهوزەواتهکان وەک سپیناخ‪ ،‬یارمهتیدەرێکی زۆرباشی گهشهی مێشکی منداڵه تا‬ ‫•‬
‫دەتوانرێت له تهمهنی نێوان ‪ ٤‬بۆ ‪ ٨‬ساڵیهوە باشترە ڕێژەیهکی باش بدرێ به منداڵ‪.‬‬
‫شۆفان‪-‬بههۆی ئهوەی ڕیشاڵی زۆری تێدایه‪ ،‬دەتوانیت له شێوەی سوب بیدەی به منداڵهکهت به تایبهت‬ ‫•‬
‫بهیانیان‪ ،‬چونکه ڤایتامینی زۆری تێدایه به خۆشهویستی مێشك ناو دەبرێت‪.‬‬
‫فاسۆلیا‪ -‬بههۆی ڕێژەیی زۆری زینک تیایدا سهرچاوەی سهرەکی گهشهی مێشکه به تایبهت بۆ‬ ‫•‬
‫مندااڵن‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫سهرچاوه‬

‫‪ .1‬د‪ .‬ئـاکـــــۆ کـــــریــــم جــــــالل ‪،‬پزیشـکی نهخـۆشـییهکانی مـنـدااڵن‪2021،‬‬

‫‪ .2‬ئهسما ئیسماعیل‪،‬پزیشكی پسپۆڕی مندااڵن‪2019،‬‬

‫‪ .3‬كۆچهر عومهر پزیشکی پسپۆڕ له نهخۆشییهكانی مندااڵن‪2022،‬‬

‫‪11‬‬