You are on page 1of 49

ANALISIS KESUSASTRAAN BATAK TOBA

KAJIAN BAHASA DAN BUDAYA BATAK TOBA

DISUSUN OLEH:

RISRO SIREGAR (2001020048)

FININTA SASRONIDA SINAGA (2001020052)

ROULINA SITOHANG (2001020041)

LERISTA PERMATASARI SIRINGORINGO (2001020022)

SOFIAH LORENSIA SIBURIAN (2001020042)

YUSNITA SITINJAK (2001020005)

SHANTA YESIKA GULTOM (2001020019)

CHUYN EVELINA SIMANJUNTAK (2001020057)

YOHANA MARGARETTA SIREGAR (2001020054)

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA INDONESIA

FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN

UNIVERSITAS HKBP NOMMENSEN PEMATANGSIANTAR

PEMATANGSIANTAR

2023
1. Umpasa adalah:
pantun yang sarat dengan keinginan untuk mencapai sesuatu atau doa restu, tidak asal
enak didengar atau menggelitik rasa humor semata, setiap baris bahkan setiap kata
mengandung makna mendalam dan saling terkait satu sama lain, umpasa juga sesuatu
yang berasal dari nenek moyang kita dahulu yang berisikan suatu nasehat bersifat
positif dan bersifat kenyataan serta merupakan suatu doa (tangiang manang pangidoan
tu Debata)

Contoh nya adalah:

• Umpasa saur matua


1. Asa balga ma batu ni rumah
umbalgaan ma batu ni sopo
Ala nungnga gabe natua-tua on sahat tu saur matua
Sai umgabe ma pinopporna na umposo
2. Asa balittang ma pagabe
Natina-naboan
Asa arimu ma gabe.
molo tongtong do hamu marsipaolo oloan
3. Asa gajjang ma aek di sumur
Sai Unggajang ma aek di bondar
Asa asi marohani Tuhan sai dilehonma dihamu dinatua-tua
ton sigajang ni umur
Dohot sitorop ni pinompar
• Umpasa Mabalu (matoppas tataring/matipul ulu)
4. Hotang binebe - ebe
Hotang Pinulas - Ulos
Unang iba mandele
Ai goclang tudos – tudos
5. Tinapu Bulung siarum
Bagen uram ni pora-pora
Na hansit i tibu ma malum
Tibu ma ro silasni roha
• Umpasa suka (perkawinan)
6. Sititi ma Sihompa
golang-golang Pangarahutna
Otik pe na tupa
godang ma pinasuna (paranak)
7. Bagot na marhalto
Na tuhu di robea
Horas ma na manjalo
Sai tamba di na mangalean (parboru)
8. Mangula ma pangula
Laos dipasae duhut- duhut
Pasu - pasu ni hula-huia
Padao mara marsundut-sundut (parboru)
9. Dolok ni lobutua
Hatubuan ni Simartolu
Poda ni hula-hula
I do Sipadenggan ngolu-ngolu (paranak)
10. obuk do jambulan
Na nidandan bahen samara
Pasu - Pasu ni hula-hula
Pitu sundut so ada mara(Huia -hula)

2. Umpama adalah:
suatu peribahasa, juga salah satu bentuk kretifitas orang Batak masa kini. Umpama
bisa saja digunakan dimana saja, tidak hanya di adat akan tetapi umpama bisa
digunakan dimana saja, untuk menasehati. Umpama jugasering disebut sebagai
perumpamaan. Umpama selalu dihubung-hubungkan dengan kehidupan masa
sekarang.

Contohnya adalah:

1. Jolo ni dilat bibir


Asa nidok hata

2. Ujung na do panuluhan
Songon Pandoe harpe
3. Risirisi hata nijolma
Lamotlamot hata ni begu.

4. Pantun hangoluan
Tois hamatean

5. Songon na aeon baro

6. Bulan na di ginjang i
Pardomuan ni simalonglong

7. Ndang mosok pamangan


Mandok Api

8. Nelangka tu jolo
Sinarihon tu pudi

9. Masiboan Pordana
Tulangge nisasahi masiboan
Rohana tu si ulu balang ari

10. Pitu gajah ni lapa


Molo soadong namangido
Ndang adong na mala

3. Hata pangganti
adalah kata yang dapat menggantikan suatu kata benda atau frasa dan bisa juga
berfungsi menghindari pengulangan kata benda atau frasa yang sama dan yang telah
disebut sebelumnya.

Contohnya adalah:

1. Si gotil manis (orang pelit)


2. Si gaor dodak (suka berkelahi)
3. Na marsangkot bulung (orang miskin)
4. Na juang di langit (orang/tokoh terkenal)
5. Pat : Simanjojak
6. Mata : Simanonggor
7. Obut : Jambulan
8. Baba : Simakkudap
9. Dila : Sialap Ikkau
10. Pinggol : Sipareon

4. Andung-andung
Bahasa yang dipergunakan dalam jenis andung-andulIg bukan sehari-hari melainkan
bahasa khusus yang bersama bahasa andung-andllng berbeda dari andung-andung.
Andung ialah penuturan dalam meratapi orang yang meninggal. sedangkan andung-
andung adalah penuturan untuk mengekspresikan suatu penderitaan, kenangan yang
dihadapi, at au dialami seseorang yang diwujudkan dengan penuh haru . Andung-
andung berbeda dalam peristiwa yang dihadapi, akan tetapi sarna dalam cara dan irama
ratapan.

Contohnya adalah:

1. Parhansiton ni namora
Dangdang so siat do hami da
ito
Natompu so bolas i
Dibahen dongan sada bangsonta
Ala tardunl hami dibahen par-
malin i
Tarduru do hamida amang
Siansiniar ni na sopot marbu-
lung i
Dangdang so siat hami
Tompu so bolas i
Dibahen dongan sada bang-
sonta i
Ndang huida hami be
ima amanami
Raja tuan i. raja sitau-tau i
Raja tumurut-turut"
tumurut adat i
Diduru dai da amang da ito
Dibahen dongan sada bang-
sonta
Husomba hami raja nami
Sisingamangaraja
Disomba ho do datu ninna
mandok hami
Ai nungnga ro £porus manga-
rajai tano Batak
Ndang Sisingamaraja be raja
ni portibion
Raja ni portibian
Kami ini ibarat belanga
terlalu penuh
Yang tiba-tiba tidak berdaya
Oleh ternan sebangsa kita
Kami terasing karena parmalim
Kami ini hidup terasing

DaTi ternan sepergaulan

Kami ibarat belanga kepenuhan


Yang tiba-tiba tidak berdaya
oleh ternan sebangsa kita
Kami tidak melihat ayah kami
Raja yang sah
Raja Yang.roenjaga adat
Sudah terasing
Sudah terasing
Oleh ternan sebangsa kita
Kami menyembah Sisingamangaraja
Jangan menyembah datu katanya
Karena Eporus datang
Bukan Sisingamangaraja lagi
Memerintah di dunia ini.

2. Si boru tumbaga

TARSUNGGUL MA TUROHAKKU NA UJUI..


MAMERENG DONGAN BORU-BORU NATARTANGIS-TANGIS I
PINUKKA NI AMANA DO ARTA I..
SILEHON-LEHON TU IBANA, SIAN IBOTO NAI
MARBAGI MA, ANAK NAI, DIARTA I,
HAPE INDANG PARDOHOT BE, IANGGO BORU-BORU I
HAPE INDANG PARDOHOT BE, IANGGO BORU-BORU I
LAHO MARBAGI DOS ARTA NI AMA NAI…
APALA NA HUMATCIT SITUTU…
DI BORU-BORU NA SOADA NANGGO SADA IBOTONA
TARTEAN ARTA I ASA PUNGU..
BORU I RIPE MARNIDA, JALA HOLAN DI LOJANA
AMANG INANG, HATCIT NA I, DANGOL NAI
PATUR-TURA ARTA NI, AMA NA PARSINUAN I
PATIMBUL I MANGHOPHOP I, DI TIKKI NA MARSAHIT PE
PAMILI NANGGO SADA, SO ADONG MAMERENG I..

3. Andung ni si duma (batu gantung)


O inang pangitubu
Ale amang parsinuan
Unang au paksa hamu
Tu beremi na naeng helam
Unang au paksa hamu
Tu beremi na naeng helam

Pittor di jalo hamu amang


Bere tinodo ni roham
So jolo disukkun hamu
Au inang denggan denggan
So jolo disukkun hamu
Au inang denggan denggan

Na tarjollung do damang
Mambahen janjina
So jolo di sukkun
Boruna torang. . .
Ai na tarjollung do amang
Mambahen janjina
So jolo di sukkun
Boruna torang. . .

O anak ni namboru
Na sundat hela ni damang
Tong do ibana tulang mu
Nang pe so au pardihutam
Tong do ibana tulang mu
Nang pe so au pardihutam

Sai tumibu ma pajupang


Sirokkap ni tondi mu
Si donganmu gabe
Donganmu sonang. . .
Sai tumibu ma pajupang
Sirokkap ni tondi mu
Si donganmu gabe
Donganmu sonang. . .

4. Anak tading maetek

Tio pe mual dang


tarinum ahu
Porhot pe hau dang
tarjangkit ahu
Tarsongon
sanduduk ngil-ngil
na marsalaon i
Na hansit na di ahu
ale inang
Gira do ahu
tading-tadingan
da nahinan

Na hansit na di ahu
ale inang
Gira do ahu
tading-tadingan
da nahinan

Marumur ma ahu inang


satonga taon
Ditinggalhon
damang dainang i
Na hansit
jala na bernit
hutaon do i
Dipaninggalhon mi
di ahu inong
Di ahu on
anakhon mon na dangol on

Dipaninggalhon mi
di ahu inong
Di ahu on
anakhonmon na dangol on

Dang tarsuhat be
sidangolon inong
Dipaninggalhon mi di ahu
Dang tarsuhat be
sidangolon inong
Di ahu anakmu na dangolon.

Huhaol ma inong
udeanmi
Hugaruk ma inong
tanomanmi
Landit
songon patung
manongnong i
Hurimpu do boi pajumpang
tu damang i
Hape naung sonang
do disihalonglongan i.
Hurimpu do boi pajumpang
tu damang i
Hape naung sonang
do disihalonglongan i.
Dang tarsuhat be
sidangolon inong
Dipaninggalhon mi di ahu
Dang tarsuhat be
sidangolon inong
Di ahu anakmu na dangolon.

5. Sisingamangaraja
di aek sibulbulon i
huta sionom hudon i
disi do parlao ni oppu
sisingamangaraja i
dihaol do boru na i
boru lopian na uli
dungi tarmudar oppu i
subang naso halaosan i

raja na sian bakkara


raja ni bangso batak i
raja na marsahala i
mulak tu nampunasa i

poda dohot tona na i


ikkon ingot di roha i
hita na tinadikkon na
taihuthon na nidok na i

dihaol do boru na i
boru lopian nauli
dungi tarmudar oppu i
subang naso halaosan i

raja na sian bakkara


raja ni bangso batak i
raja namarsahala i
mulak tu nampunasa i

poda dohot tona na i


ikkon ingot di roha i
hita na tinadikkon na
taihuthon na nidok na i

6. Tangis ni Tao Toba


Naso uli be au di ida Hamu
atik naso uli be au di bangso ki
soada be mandulo au.....
soada namasihol be tu au....
ueee.eeee.eeee.eee.....

unang pasombu au tarulahi


namangingani ingananki
si opat puak i
unang baen tarsinok au
unang baen tarpodom au

ujui goarhi...
tarbarita do tu ujung
ni portibi on
hape dung sonari
tarsesa goarhi
masihol au muse
mulak tarsurat goarhi
asa marroan akka
bangso na asing
dohot bangso ki...........

unang pasombu
au tarulahi
namangingani ingananki
si opat puak i
unang baen tarsinok au
unang baen tarpodom au

ujui goarhi...
tarbarita do tu ujung
ni portibi on
hape dung sonari
tarsesa goarhi
masihol au muse mulak
tarsurat goarhi
asa marroan akka
bangso na asing
dohot bangso ki...........

beta dongan..
beta kawan
mari ras kita krina
lao paturahon tao i
tao toba i....

beta dongan..
beta kawan
mari ras kita krina

beta dongan..
beta kawan
mari ras kita krina
lao paturahon tao i
tao toba i.

7. Mangandung Sega ni Tao Toba


Mual na Tio do ho
Nian na ujui
Sipaulak hosa loja Dabo
Uli nang pangeol ni si rumatang nabolon i
Palambok pusu - pusu i
Manatap ma au
Sian Dolok natimbo
Lao marnida haulion
Ni luatmi
Hape nuaeng da oppung
Nunga be marsik, magulang jala masursur be Inong
Ai Gabe mabugang be siksik ni Tao i
Jala magulang akka sirumatang nabolon i
Sirnop Manang akka sibaganding tua
Ala ni Aek na sar bolon nai
Mambahen mauas ma Pusuk ni jabi-jabi di si dumadang Ari i
Marnida parniulaan ni manisia na so Ra suda di paradongan i
Nang akka Olak
Na makkulis Ulis i
Nunga marsiat bagi be tahe
Mangariap ma i pucu marsada Sada alani api na songgop di Dolok i
Mohopan......

8. Usiphon au alogo
Ueeeee ……
Lugahon au da parau
Ullushon au da alogo
Tu huta ni da tulang i
Ueeeee ……
Lugahon au da parau
Ullushon au da alogo
Manang tu dia pe taho
Sotung manimbil roham da hasian
Paima so ro sirongkap ni tondim
Tiur ma tongtong langkani baoadi
Tarsongon …………
Parbissar ni mata niari da
Ueeeeee ………

9. Mardalan au marsada sada


Laos di langlang i do au tarlungun lungun
Manetek iluki da inang da sian mata
Marningot lakka ki dainang laos so marujung
Suman mau partudosan na
Tu sanggar sakkabona inang
Na sai madungdung
Na meol meol i da inang di ullus alogo
Songon bulung ni bulu inang
Na sai madudus
Ulushon Ulushon ulushon au alogo
Sahat tu huta ni dainang
Di luat na dao
Pos ma roha ni dainang tibu do au ro
Sian tano parjalangan di luat na dao
Ue dainang Ue dainang Ue ...
Ue dainang Ue dainang Ue ...
Ue dainang Ue dainang Ue ...
Ue dainang Ue dainang Ue ...
Alusi ma au inong
Alusi ma among
Alusi ma au inong na jou jou on
10. Andung Ni Anak Siampudan

Dang begeonku inong


Soara mi dainong hu
Turi turian nama di au dainong
Dipaninggalhon mi di au

Pussu ni si ubeon mi dainong


Au inong simagoi
Dung hubege baritami dainong

Naung jumolo ho inong


Mangangguk bobar ma au inong
Lungun nai di au on
Di au siampudan mi dainong

Da siampudan lapungi
Marsali ma au dainong
Da tu hombar ni jabui
Asa adong da ongkos hi dainong
Mangeahi udean mi
Inganan na saoboi be haulahani dainong
Tois nai ho inong hu

Dung sahat au dainong


Diharbangan ni hitai
Hubereng ma da ruma mi dainong
Nunga balik balatuk mi

Marduhut ma alaman mi dainong


Nunga tudos tu natarulangi
inonggg
Husukkun ma dongan sahuta dainong
Didia do udean mi

Dipatuduhon ma tu au dainong
Da dipudini jabui
Dihambirang ni damangi dainong
Ditoruni harambir mi

Ukkap potimi dainong


Inganan ni salendang mi
Hape ditongos do tu au dainong

Gabe tinggal ma orbuki


Sian rapu rapu turere dainong
Ias ias ni jabumi

5. Turiturian
adalah ragam sastra, kebanyakan secara lisan, dalam masyarakat Batak.

1. Turi-turian Sipiso Nasumalim


Bege hamu majolo hupatorang sada turi-turian namasa di sada luat na margoar Luat
Habinsaran di tano Batak,ima na margoar: Turi-turian ni si Piso Sumalim Ia si Piso
Sumalim ima sada anak ni raja, ditingki dibortian dope ibana nunga ditinggalhon
amangna ibana ala naung marujung ngolu. Dung sorang ibana dibaen inongna ma ibana
margoar si Piso Sumalim. Dung marumur ibana di haposoon, tubuma dirohana asa
mangalap boru ibana. Songon hasomalan di halak Batak,ingkon luluanna ma boru ni
tulangna parjolo. Molo adong do, ingkon do usahahononna laho donganna saripe. Alani
i tubu ma dipingkiranna laho manungkun inana manang na didia do huta ni tulangna.
Dung disungkun ibana inana i dia do huta ni tulangnai, roma alus ni inanai mandok,
‘ueee… anak hasian anggo tulangmu ndang adong, na mapultak sian bulu do ahu
madedek sian langit’.Jadi dung songoni alus ni inanai gabe tarsonggot jala longang ma
si Piso Sumalim umbegesa i. Gabe loja ma ibana mamingkiri hatai huhut dipahusor-
husor di bagasan rohana ala ndang masuk tu rohana jolma mapultak sian bulu manang
madekdek sian langit. Alani i ndang sonang rohana ia so dipaboa inanai huta ni
tulangna. Dungi didokma mandok inanai, ‘ndang dung dope hea hubege adong jolma
na mapultak sian bulung manang na madekdek sian langit. Molo ndang olo ho do inang
pabotohon didia do da tulang, ba olo ma ahu gabe tu pandelean’. Alani i disuru innaima
ibana borhat dohot hatobanna namargoar si Tangkal Tabu mangalului huta ni tulangnai
tu luat Pahae. Di lehon ma dohot sada hoda asa adong hundul-hundulan ni si Piso
Sumalim dohot balanjo saleleng di pardalanan. Dung borhat si Piso Sumalim dohot
hatobanna si Pangkal Tabu, tung mansai loja do dihilala nasida namanjalahi hutani
tulangnai alanai daona. Di tongan dalan jumpang nasida ma sada batang aek namansai
tio. Didokma asa maridi nasida di batang aek i. Alai didokma tu hatobannai asa parpudi
si Tangkal Tabu maridi, asa adong manjaga pangkean ni si Piso Sumalim di tingki
maridi ibana. Dung sahat di paridian i si Piso Sumalim, di bungka si Tangkal Tabu ma
pangkean hatoban sian dagingna jala dipangke ma pangkean ni si Piso Sumalim ditiop
ma dohot podangna.

Dung sae maridi si Piso Sumalim di bereng ibana ma naung di pangke si Tangkal Tabu
abitna dohot podang nai. Jadi didokma mandok si Tangkal Tabu, ‘boasa pangkeonmu
paheanku?’ dungi roma hata ni si Tangkal Tabu, “saonari ahu nama Raja jala homa
gabe hatobanku. Molo ndang olo ho, ba podang onma hubahen pamatehon ho’. Alanii
gabe oloma si Piso Sumalim mamangke pahean ni hatobanna i. Jala naso jadi paboaon
ni si Piso Sumalim tu manang ise di bagasan parjanjiian nasida. Dengke ni sabulan tu
tonggina tu tabona, manang ise si ose padan tu ripurna tu magona. Dung sae nasida
marpadan, borhat ma nasida. Gabe si Tangkal Tabu mahundul di ginjang ni hoda i
mangihuthon mardalan. Dang sadia leleng, dungi sahat nasida tu huta ni tulang ni si
Piso Sumalim songon naung tinonahon ni inani si Piso Sumalim. Jadi dung pajumpang
nasida, disungkun tulang naima nasida, ise do hamu umbahen na dohononmu ahu
tulang mu?’ didokma mangalusi, ‘ na sian

huta habinsaran do hami Tulang’. ‘Molo songoni, ba tubu ni ise ma ho sian habinsaran?’
ala ndang dibotosi Tangkal Tabu mangalusi gabe si Piso Sumalim ma mangalusi, ‘tubu
ni boru tompul sopurpuron ompung’.Dung didok songoni, gabe di haol tulangna ma si
Tangkal Tabu jala laon diboan tu jabu.Alai anggo si Piso Sumalim di bara ni pinahan
do ibana dibaen. Dungi di suru tulangna ni si Piso Sumalim ma parsondukna mangobasi
sipanganon. Molo si panganon ni si Tangkal Tabu di jabu tung mansai tabo ma dihilala
ibana Alana sohea di dai ibana sipanganon nasongoni, jala tung sudado dibaen ibana
sude sipanganoni. Alai anggo sipanganon ni si Piso Sumalim di bara ni pinahan
sipanganon ni hatoban do di baen marsampur jagung. Alai dipilliti si Piso Sumalim do
indahan I panganonna, anggo angka jagung i di pasombu ibana ndang dipangan. Dung
sae nasida mangan, sungkun-sungkun ma roha ni tulang ni si Piso Sumalim. Alana tung
so adong do na tinggal di baen si Tangkal Tabu si panganon i. ni ibotona rap dohot sada
surat na disurathon di sambuhu bulu. Songonon ma isina: “Ito….., hu tongos do dison
pahean ni berem, molo tusi di lehon hoda on pehean on, ido berem. Alai molo mangalo
do hoda on dang olo mangalehon pahean on, ido hatoban.”

Di sogot ni ari, di ida tulang nai ma ro sada hoda bontar, alai sungkun-sungkun do roha
ni rajai, aha do nuaeng namasa. Dungi didapothon ma hoda i, jala diida adong surat laos
di jaha ma. Dungi disuruma si Tangkal Tabu parjolo mambuat pahean nabinoan ni
hodai. Alai disi dibuat si Tangkal Tabu abit sian hoda i, manigor di tambik hoda ima si
Tangkal Tabu laos balik. Dungi disuru ma muse si Piso Sumalim mambuat pahean sian
i, alai tung denggan do dipasahat hodai tu ibana. Dung songoni, tarrimas ma roha ni
tulang ni si Piso Sumalim marnida na masai, laos di sungkun tulang naima si Tangkal
Tabu huhut marsoara na gogo: Ise do nasasintongna jala boasa diulahon ho na songoni
tu berengkon?” Jadi didok si Tangkal Tabu ma alusna songon on: Sian gampang tu
gompung Sian damang tu daompung. Dang hea dope raja, Ba nanggo apala songoni
dalanna
Asa hea ahu raja. Di natarrimas tulang ni si Piso Sumalim, naung di paoto-oto berena
si Piso Sumalim rap dohot tulangna, didabuhon ma uhum tu si Tangkal Tabu,
dipapodom ma ibana gabe sidege-degeon ni nasa jolma naro tu bagas ni tulangnai, jala
sidege-degeon ni nasa jolma na ruar siang bagas ni tulang nai. Tung mansai hansit do
uhum nabinahen ni tulang ni si Piso Sumalim tu si Tangkal Tabu pangoto-otoi i . Di
laon-laon niari, hundul si Piso Sumalim di sada inganan, tung mansai lungun rohana
naeng mulak tu hutani inana. Laos didok ma tu tulangna asa mualk ibana laho
manjumpangi inana. Dungi dijou si Piso Sumalim masada hoda laho hundulanna, laoes
dinangkohi ibana ma hodai. Alai di nalaho borhat si Piso Sumalim, hatop ma maringkat
boru ni tulangna mandapothon si Piso Sumalim jala mamintor nangkok tu hodani
anakni namborunai. Jadi hatopma disuru si Piso Sumalim maringkat hodana laho
mangaluahon boru ni tulangnai bahen parsonduk bolonna, laos dinasadari I borhatma
nasida tu hutani inani si Piso Sumalim.

2. TURI-TURIAN SIBORU PAREME DOHOT BABIAT SITELPANG.

Dung lam magodang anakkon ni Guru Tateabulan, dungi mardomu ala humurang do
pe pangisi ni luat Sianjurmulamula, marbagas roha2 ma na mariboto ( INCEST)
Sariburaja dohot ibotona Siboru Pareme. Ndang sadia leleng manggora ma pamuro, ai
nunga adong dibortian sipaimaon di si Boru Pareme. Hape sada pattang bolon do na
masai dinasida namarhaha-anggi Limbong, Sagala, Lauraja naingkon ma didabu uhum
mate tu nasida nadua. Dungi martahi ma angka anggina i mandabu uhum i tu Sariburaja
dohot Boru Pareme alai ndang adong na bolas tolap mandabu uhum i, gabe dipabali ma
nasida tu tombak longo2 alai masidaoan inganan. Ia Boru Pareme dipabali ma tu
tombak "SABULAN" nuaeng, na toho parasaran manang inganan ni godang babiat.
Asa haru mate hatop dipangan babiat molo ndang mate atturaparon ma di tombak i, ima
dibagasan rohani angka ibotona i. Hatiha hundul martuktukian di paca2 pinauli ni
tanganna huhut marandung-andung : tumagon ma langge sian singkoru asa tumagon
ma ahu mate sian mangolu, laos mangubit nang poso-poso na di bortian....toppu ma ro
sada babiat na balga mangorong mandonohi Boru Pareme. Alai ala naung somal
pabereng-bereng angka babiat di tombak i, laos mardomu ala partinaonan na tung posa
bernit parniahapanna tung so tubu do biarna...na tumagon mate na ma ahu, padiar ma
dipangan babiat on ninna rohana, gabe pasrah ma ibana. Dung dipaima sangkirdop
ndang marna diparsuasae babiat i ibana, baliksa dipangangang babiat i baba na di
ampuan ni Boru Pareme sai hira mangido pangurupion. Dipamanat ma tu bagas baba
ni babiat i aha do ulaning na masa....hape na adong do solot holi-holi di tolonan ni
babiat i. Asi ma roha na mida babiat i...tung so adong do biarna...disurdukkon ma
tanganna tu bagasan baba ni babiat i mambutbut holi-holi na solot i. Masa ma hahomion
ni Mulajadi Nabolon, sada babiat na buas gabe mangimpurt menak tunduk tu Boru
Pareme laos dibahen ma goarna BABIAT SITELPANG. Dungi dilaon-laon ni ari ganup
manogot dohot botari, sai dipattaruhon babiat ima sipanganon tu Boru Pareme sian na
binuruna. Sai diramoti babiat i do Boru Pareme atik adong nanaeng mamolgak ibana
babiat na asing sahat tu na dapot tingkina hum nang di bulanna tubu ma Raja Lontung.
Lam magodang ma Siraja Lontung dohot inana i diparmudu-mudu babiat i marhite
sipanganon di tonga ni tombak na margoar ULU DARAT. Diajari Boru Pareme do
anakna Siraja Lontung taringot ruhut-ruhut nasa parbinotoan asa gabe jolma na malo
jala na bisuk anakna ni dipudian ni ari gabe sahalak natarbarita.

3. Turi-turian ni Sisingamangaraja XII

Dungkon nahea i masa, ima parro ni si Pongki Nangolngolan laho mangaronron


harajaon ni Amana Sisingamangaraja napasampuluhon (X) sian nagori Pagaruyung;
nang pe naung tangkas nian diboto raja Sisingamangaraja pasampulusadahon (XI) do
muse: na tartahop do ia si Pongki Nangolngolan binuat ni bangso partungkum Bolanda,
ima di masa ni uluannasida uju ro martungkum diluat i namargoar si Von Amerongen,
di sada inganan partabuniananna dingkan huta namargoar: Air Bangis. Jala, na laos
nidabu nasida do uhuman tu galebut i tingki i, marhite uhuman na tung mansai posi.
Alani i, asa tung apala jaga dohot manat situtu do rajai, ima Ompu Sohahuoan, laho
mangotapi angka rumang ni namasa muse tu joloan ni ari sisongoni. Asa dilaon-laon ni
ari, dung do ro Ompui si Nommensen, dohot si Van Der Tuuk, dohot si Junghun laho
manopot tano Batak, ima tano naginonggoman ni rajai Sisingamangaraja
pasampulusadahon (XI), marhite turgas nasida be sian nagarina, isarana: laho
pararathon barita ni ugamo hakaristenon, suang songoni dohot namangurupi rajai pe
nasida muse ro di angka parripena, ima sian sada rumang ni sahit na tung mansai porsuk
tingki i, jala na mura bali, namargoar: sahit begu antuk manang nidokna kolera. Jala,
laos binuat ni sahit i do nang parmate ni raja Sisingamangaraja napasampulusadahon
(XI) muse. Alai alani jaga ni rajai, pola do gabe dituhas rajai si Van Der Tuuk na tulang
ni si Raja Mangalambung, ima dongan marsumbang ni si Hapatihan. Alani i, bungkas
do si Van Der Tuuk sian Bangkara dibahen biar ni rohana di parmaraan na boi masa
tagamonna sian rajai Sisingamangaraja pasampulusadahon (XI). Dung diboto rajai
naung lam matua ibana jala huhut sai marsahit-sahit, songon nidok ni pandohan ma
antong: butarbutar mataktak, butarbutar maningki i, molo mate pe Amana, adong do
anakna maningki i, asa didok rajai ma tu ianakhonna si Pallupuk (Ompu Tuan
Nabolon), ima tubu ni soripadana naparjolo, sian boru Aritonang (ima na sian huta
Nagodang, Muara): asa ibana ma namanorushon harajaonnai songon singkatna; ala
huhut: naso tuk i dope hatihai diboto rajai umur ni anggidolina si Patuan Bosar (Ompu
Pulobatu), ima tubu ni soripadana sipaidua sian boru Situmorang; molo gabe mamintor
pamasaon nasida didok rohana tingki i ulaon napaduru piso gaja dompak. Alani i, sanga
do marpiga-piga leleng jolo si Pallupuk mandalanhon harajaon ni Amana si
Singamangaraja napasampulusadahon (XI) di tano Batak. Asa ibana do na sai laho
mardalan tu ganup angka luat dohot bius ni torop Raja, laho pasahat tona dohot
napademak angka parmusuan. Alai dung hira tang umur ni si Patuan Bosar (Ompu
Pulobatu), marhata jala martahi ma saluhut angka raja-raja bius patane, bale onan
Balige. Saluhutna ma nasida naadong di bonapasogit tano Baligerajai satolop, asa
dipatupa ma ulaon na mamillit sian ianakhon ni raja i, ima si Pallupuk dohot si Patuan
Bosar. Asa dapot antong diboto natorop i sian nasidanadua: ise do naminiahan ni
Mulajadi Nabolon laho manjujung harajaon ni si Singamangaraja gabe singkat ni
Amana. Dung dititi ari laho bahen tingki pangujianon di nasidanadua, dipasingkop ma
dohot sude nasa na ringkot mangambangi ulaon i. Diusung ma dohot angka pusaha
hasontion di harajaon ni Sisingamangaraja tu inganan lobuan nagodang tu antaran
nabidang i. Diboan ma piso gaja dompak, ima piso naniumpat marsillam-sillam
pinasarung marungut-ungut, dohot hujur sane hujur siringis, ima hujur sitonggo mual
i. Dang hatadingan, piso pangabas pe diboan ma, ima piso siabas begu jau siabas begu
toba, songoni dohot lage-lage haomasan, tabu-tabu sitarapullang, tumtuman sortali
sintara malam, nang dohot hoda sihapas pili. Asa digondangi jala dipatortor ma
nasidanadua ianakhon ni rajai di lobuan nagodang di antaran nabidang i marsingkat
soring; nahinaliangan ni torop halak di bius patane, bale onan Balige. Dung i,
dimangmang ma junjungan ni bius godang i, i ma sahalak Pande Nabolon. Disahalahon
jala ditonggohon ibana ma tu Ompu Mulajadi Nabolon, tu Debata Natolu, dohot tu
hasontian ni Ompu Raja Singamangaraja, asa tangkas dipatuduhon: manang ise do
naminiahanna laho manjunjung harajaon ni raja Sisingamangaraja, udutna. Jadi, ala
naung sanga i dijujung si Raja Pallupuk harajaon ni Amanai uju ngoluna, jala ala na
laos ibana i huhut anak sihahaan dipartubu, laos tu ibana do parjolo dipasahat
pangujianon i; asa patuduhononna hasontionna. Asa sian ombas manogot ni ari i ma
ditontuhon Pande Nabolon gondang diibana sahat ro di na hos ari, jala sian ombas
guling ni ari ma muse tu na bot ia gondang di anggina si Patuan Bosar (Ompu Pulobatu).
Jadi ma songoni. Dung i diuji ma parjolo Raja Pallupuk. Digondangi ma ibana mamuhai
sian ombas parnangkok ni mataniari sahat tu na hos ari. Alai ndang adong na boi
dipaturo manang ditonggo ibana nanggo sada sian tanda ni sahala hasontion.
Ditortorhon jala ditonggohon pe hujur sane hujur singiris i asa mangido udan, alai
ndang marna ro udan. Dung i muse, naeng umpatonna pe piso Gaja Dompak i, alai
ndang ra mumpat piso i sian bagasan sarungna. Dijou ibana ma muse hoda hundangan
sihapas pili i asa ro tu ibana, ipe ndang olo ro mandapothon Raja Pallupuk. Parpudi,
diabashon ibana ma piso pangabas i, ipe ndang adong lapatanna; ala so adong manang
gabe marsimangot piso i dung ditiop ibana. Dung i ro ma Pande Nabolon didok ma tu
si Raja Pallupuk: "Nunga sae be tingki ni gondangmu ale Rajanami, Pallupuk. Hundul
ma hamu jolo, asa dibahen anggim si Patuan Bosar (Ompu Pulobatu) ma diibana muse
gondangna, ai nunga tu milingna nama ari," ninna. Dung i, hundul ma Raja Pallupuk.
Alai dang piga dan, marsurak ma dibege ibana torop jolma, nunga songon na paimahon
tortor ni raja naimbaru nama begeon panghuling ni surak nasida i di si Patuan Bosar; ai
tung renta antong sude nasida begeon mariaia jala manghata angka hata sihoras-horas.
Dung singkop diatur lage si pitulampis laho inganan panortoron ni si Patuan Bosar,
mangulahi dipadenggan ma muse sude nasa ula-ula i tu hundulanna. Disi
dipatubegehon angka pande uning-uningan i angka ula-ulana i, denggan ma angka i
antong manghuling. Tung anit be nama soara ni taganing i begeon ni sipareon dung
dipalu, dos hira namanghatai simarnoninoni i. Situmoar pe muse dung diombus nunga
sai songon na mamingkas manariur soarana, sai songon namarende-ende i begeon ala
ni domuna takna tu serser ni hesekna, gabe geok ma di sipareon ni naumbegesa. Disi
ojak muse duaduansa simanjojak ni Ompu Pulobatu tu lage si pitulampis panortorannai,
nunga pintor marhobot be langit tinutupan ni angka ombun, jala margorok-gorok ma
langit tanda ni na naeng ro udan. Dung i, manomba-nomba ma tangan ni si Patuan Bosar
adop tu ginjang, asa manomba ibana tu Mulajadi Nabolon, tu Debata Natolu, tu sahala
ni suru-suruan parhalado, dohot tu sahala ni Ompu Siraja Batak. Lam marhobot ma ia
langit, jala dang sadia leleng muse marbujogo ma tarbege udan ro songon
natinompashon. Dung i, dipangido rajai ma parjolo tu Raja Panuturi Pande Nabolon i
piso gaja dompak, ima pusaha hasontion ni Amana i Raja Sisingamangaraja.
Ditortorhon rajai ma i jala ditonggohon, disahalahon ma i muse tu angka sahala ni
Ompu na sati; asa dipaloas i didok roha ni rajai umpatonna nalnal idaon ni situan
natorop. Disintak rajai ma piso i asa mambuat i sian bagas sarungna. Pintor mamalsak
ma sillam tutu tu anak ni mata ni angka jolma namarnidasa. Siloan ma deba sian natorop
i, ala so tahan simalolongna be laho marnida. Ia dung muse dipasarung rajai piso i, toho,
marungut-ungut do piso i muse tarbege, sai patungoripon panghuling ni soarana. Dung
salpu dipangido rajai piso gaja dompak, piso pangabas ma udutna. Ditonggo rajai ma i
tu sahala hasontion ni piso i. Dang piga dan marsoluk ma i tu piso i. Diabashon rajai
ma i tu desa naualu luhutan ni bindu matoga, jadi pintor sumisi ma ombun i patiurhon
langit i muse. Mamilngas ma dungkon ni i mataniari laho maninar angka na ganup
namatonu binuat ni udan sinangkinondi. Dung i, dijou rajai ma muse hoda hundangan
sihapas pili i. Marihe-ihe ma hodai ro mandapothon rajai tu tonga ni lobuan i. Asa ndang
pola mamorut tali manang jorat ni hoda raja i, pintor nangkok ma ibana manghunduli
hoda sihapas pili i. Dienjak raja i ma hodai laho marhaliang-haliang tu tonga ni lobuan
i. Asa dungkon nasongoni i, natorop i pe marsurak-surak ma jala mariaia, huhut ma
nasida be mandok angka hata sihoras-horas. Dung sidung sude pangujianon i di
nasidanadua; asa mamillit ise raja Sisingamangaraja singkat ni Amana, diuduti ma
muse ulaon i tu napasahathon tatuan Sisingamangaraja tu si Patuan Bosar (Ompu
Pulobatu). Pampe ma sahala harajaon ni Amana i tu ibana, jala digoar ma ibana
dungkon ni i gabe si Sisingamangaraja na pasampuluduahon (XII).

4. Turiturian ni Tuan Ringo Na Lao Marjalang Tu Luat Sileban Alani Parsalisianna


tu Dongan Tubuna Si Pitu Ama (Pomparan Op Tuan Situmorang)

Adongdo ceritana boasa gabe adong marga Siringoringo, Rumapea, Sitohang. Songoni
do tong marga Padang, pomparan ni Situmorang Suhut Ni Huta. Boasa dang tetap
dibahen margana Situmorang, boasa gabe marga Padang. Jadi songon marga Rumapea
/ Tuan Onggar songonon do tarombo dohot turi-turianna. Tuan Ringo Situmorang
mangalap oppung boru Tompul. Ala adong do parsalisihan Tuan Ringo dohot haha
anggi na 6 (onom) nai, da lomo lomoni Tuan Ringo mandok hata tu na 6 nai ala
hasaktianna? Molo adong manukni haha anggina, "manukku do on" ninna. Murukma
haha angina. "Boasa dohononmu manukmui Tuan Ringo, ai au do patudukkon sian
namemetmet, dung magodang gabe manukmu". Alai di alusi Tuan Ringo. "boasa
hubereng". Songoni do ro di di horbo, pangulaan hassang, eme, bawang naeng lomo-
lomo ni Tuan Ringo, ai so olo mangula, holan na patuduhon hasaktianna do tu sude
jolma. Jadi murukma haha angina na 6 i, naengma pamateonna Tuan Ringo. Alai
dipaboa Suhutnihuta Situmorang ma tahina tu Tuan Ringo asa lari sian hutai (Urat)
alana anggina sa ruhut doi sian oppu Parhujobung. Alani lao ma Tuan Ringo tubariba
tao, sahatma dipahae di huta ni marga Sitompul. Diurupima marga Sitompul mangalo
musu jala monang. Sautma gabe hela ni Sitompul si Tuan Ringo. Alai dung ditadingkon
Tuan Ringo Huta Urat, gabe logo ari martaon-taon, mate suan suanan jala mate pahan
pahanan. Manukkunma tu namalo hahaangina na 6 i, ninna : "ikkon rodo Tuan Ringo
asa roma udan. Nasalape Tuan Ringo dipangalahona, alai sala do tong hamu ala
nanaeng pusaonmu Tuan Ringo". Ninna datui. Jadi laho ma mangalapi Tuan Ringo tu
luat Pahae (sesuai petunjuk ni datu). Dapot ma jabuna, alai Tuan Ringo dang jumpang
ala naung diboto harorona. Mangkataima hasida (pangalapi) dohot boru Tompul.Tangis
Terharuma boru Tompul ala adong do hape dongan tubuna. Nasalelengon di dok Tuan
Ringo do natubu sian bulu madekdek sian langit harorona. Ujui pese pese dope Raja
Dapoton (ala ido nadapotni nasida, raja sidapoton) asa gabe Raja Dapoton ma goarna
Jadi oloma boru Tompul mulak, alai Tuan Ringo menyusul (dang rap). Borhat ma
nasiada mamolus bakkara, jala dipataru pasukan Sisingamangaraja ma ala nadiboto
paniaran ni Situmorang (horong tulang). Dung sahat di Urat disambut hahaangina na 6
i ma boru Tompul. Sudema marsigulut mangabing dohot mangumma Raja Dapoton,
dipalu ma ogung, manortor jala roma udan. Alani do tong Raja Dapoton margoar Raja
Hasahatan. Alai Tuan Ringo olat ni Sirait ma alana ngamarjanji dirohana naso degeonna
be Urat. Disima ibana sambil martiga-tiga ubat. (baca: asal mula onan sirait). Alani
hasaktionni Tuan Ringo do asa boi marhuta di tonga-tonga ni marga Nainggolan ima
huta Sipinggan. Menurut turi-turian, Dung maringanan Tuan Ringo dohot br Tompul
di Sipinggan, tubu ma dua anakna, Silinduak (kembar) Raja Rea dohot Tuan Onggar.
Alai holan na tangis do bayi Tuan Onggar dang olo manarus rap dohot Raja Rea
(siringoringo). Marsakma oppung boru Tompul, alai martonggo ma Tuan Ringo,
dapotma solusi. Dihara ma natorop mambaen rumabatak di peapea (rawa) ingkon sae
sadari paulihon. Ido tona dinamartonggo tu mulajadi. Jadi dung sae diboanma bay Tuan
Onggar tu rumai di patarusma, ipe asa olo menak. Jadi lam leleng disukkun akka jolma
ima "inang nai dapot" (mandokkon boru Tompul), "ngadilehon ho manarus / mangan
anakmu par rumapea i? (rumah sebelah rawa), jadi sian dakdanak ngasomal dijou
Rumapea, ai Tuan Onggar gelar hadatuonna doi ala holan na manganggar jago ulaonna.
Angsa/angso, bangsa/bangso, Anggar/Onggar. Tuan Onggar mangalap boru ni tulangna
do tong boru Tompul.

Anakni Tuan Onggar 2.


1. Raja Nabolon mangalap boru malau.

2. Raja Gambiri mangalap boru Silalahi (Bertus Parbus Sejahtera na disiantar).

Ido asal muasal marga Rumapea. Jadi sampai sundut ke 6 sian Tuan Situmorang dang
adong dope na kawin sedarah. Hape sundut ke 5 (Tuan Onggar) ngagabe marga
Rumapea. Molo pomparanni Raja Rea gabe Siringoringo namangulahi goarni ompuna
Tuan ringo dibaema siringo mangulahi manang siringo dua hali, jadi Siringoringo
manuratton. Molo Siagian Siringo dung sahat mangaranto pomparanna tu Labuhan
Batu, didok nasida do Situmorang Siringo margana, alai ala Situmorang (Pande,
Lumbannahor, Suhutnihuta do nasomal), roma parhutai, ai dang adong Situmorang
Siringo, alai marga Siringoringo do na adong. Gabe tongma dipakke Siringoringo
margana, Siringoringo Siagian, jala di rantauprapat adong do jalan siringoringo, desa
Siringoringo. Alai godang muslim nasida. Molo Raja Dapoton lao do marhuta tu
Hutaginjang Sigarantung (atas ni Lontung), Rumapea lao marhuta tu Huta Rihit (atasni
Sipinggan). Jadi au dang na menyangkal naung adong kawin sedarah keturunan Tuan
Ringo, alai dang alani gabe dang dipakke marga Situmorang.

5. Barita Ni Andor Sitigabulan

Dung jumonok ibana diida ma dua halak parangan ni Panggongga Banua manarat
anakboru i. Adong dua bao dohot sada anak boru naasing naung rahut jala puncak di
dalan i, ndang margogo mangurupi, Marnida i hehe ma rimas ni si Solpa Panangian,
ditanda do parjahat i na mangerengi ibana tingki nasalpu laos pambolongkon ibana tu
lombang liung i. Mangambur ma ibana, dipangiar soarana, dijuap ma parjahat i, galpang
laos mate. Angka girgir ma ibana ala ni murukna. Borua na malua sian tanga ni parjahat
i pe, angka girgir do. Lam tamba nang biarna. Mate parjahat namanaban ibana, alai ro
muje parjahat sibunu jolma, ninna rohana. Mangambur ma ibana marlojong dompak
hutana ditadinghon nagka donganna na tartali i. Dung mombun roha ni si Solpa
Panangian sian rimasna i, sumolsol bagi ma ibana. Diingot ma hata ni ompungna i,
manetek ma iluna. Longang ma angka natarbeang i marnidasa. Adong ma pos ni roha
di nasida dung diida tumatangis baoa na rimas nangkin. Diharhari si Solpa Panangian
ma angka tali pangarahuti nasida i, masisungkunan ma nasida angka namasa nangkin.
Ia boruboru na tartaban i si Rumindang Narugun do goarna. Uju mamolus nasida
mandapothon harangan Sisulasula, jumpang nasida ma angka baoa parjahat i.
Diusungkun parangan ni Panggongga Banua ma nasida sian dia jala lao tudia. Diboto
ma na boru ni Partohap Ginjang laho mandiori andor Sitigabulan. Bah sisolhot ni si
Torpa Mangaliat do on, lomos ma nasida sotung diboto sangkap ni nasida laho
manggomal luat Sisagasaga, ditahi ma laho tabanonna. Songgot ma roha ni si Solpa
Panangian umbege i, ai boru ni tulangna Raja Partohap Ginjang do hape. Angka
natarrahut i angka panghabongi ni boru Rumindang Narugun do. Ditanom nasida ma
parjahat na mate i denggan. Habur ma nasida mangadu si Rumindang Narugun. Diida
nasida ma si Rumindang Narugun puncak di topi dalan ndang tarjolma. Biar dohot
halojaonna namarlojong i ma, mardomu muse dohot panolsolionna di donganna na
tartali tinadinghonna i, madetu ma panghilalaanna galpang ma ibana so pamotoanna.
Tumatangis ma borua naposona i marnida i. Dung hehe si Rumindang Narugun, diida
ma baoa sibunu jolma i maniop tanganna. Dipanotnoti simalolongna diida bohina
mengkel suping, diranap nang angka donganna dohot mengkel suping, longang ma
rohana, huhut hehe laho hundul. Ditompuhon ma manait tanganna sian tiopan ni baoa
i. “Ise do hamu?”, ninna huhut manginsurut nanget tu pudi. Sai dipanotnoti baoa i,
songon na diingot rupana i. Alai baoa di ganjang sitaruponna jala sae harbeharbe. Tudos
songon jambulan ni angka panamun nangkin. “Rugun,…. Si Solpa Panangian do au.
Na head donganmu marmeam uju dakdanak hita. Diingot ho dope au?”, ninna si Solpa
Panangian huhut mengkel suping. Mangambur ma si Rumindang Narugun mandahop
si Solpa Panangian huhut tumatangis. Mulak tondi tu ruma pangilalaanna. Mardomu
ma las ni rohana dohot arsak natubu marnida pangalaho ni baoa i. “Solpa….Solpa…..
tudos ma ho songon begu solpa…. Leleng dang niida nung mullop gabe sibunu jolma.
Boasa songon i ho Solpa…boasa….?”, ninna huhut tangis, sai pastapi abara ni si Solpa
Panangian. Dihatahon si Solpa Panangian ma solsol ni rohana dohot saluhut namasa
niahapna dipardalananna. Mulak ma roha ni si Rumindang Narugun umbege i. “Las ma
rohangku meminta hatami…. Solpa, lumobi dung dapotmu parbue ni andor Sitigabulan
i. Meret pe hami sian huta, tong do na laho mandiori parbue ni andor i pangidoan ni
damang, na sai gale pamatangna dibagasan sabulan on. Beta ma, las ma roha ni damang
anon marnida harorom” Las ma roha ni Raja Partohap Ginjang marnida haroro ni si
Solpa Panangian sauduran dohot boruna nang rap dohot angka naposona i. Dung
marsituriak ibana saleleng mandiori parbue ni andor si tiga bulan i, dilehon ma deba tu
tulangna i. Dung dipangani, ndang pola sadia leleng antong tarida ma lam minar bohi
ni tulangna i, jala lam neang panghilalaana. Las ma roha ni Raja Partohap Ginjang
dohot sinondukna i, songon i nang boruna dohot angka naposona i marnida i. Dihaol
Raja Partohap Ginjang ma berena i patudu las ni rohana. “Tulang, adong dope nanaeng
sipasahothu tu datulang”, ninna “Aha dope bere, hatahon ma” Dibuat si Solpa
Panangian ma sada tungkusan sian puntalanna, dipasahat tu tulangna i. “Saleleng di
rura i tulang adong do sada natuatua mangurupi au. Saleleng tolu bulan dipodai do au
jala diajari, diubati jala dipoholi mardongan holong. Andorang so marujung ngoluna,
ditonai ma au pasahathon on tu datulang.” Disigat Raja Partohap Ginjang ma tungkusan
i, diida ma ulos mangiring padang ursa sian bonang surta. Talitali soloman ni ompungna
Raja Martahi Onggung. Tangis ma ibana, manetehi nang iluna. Talitali na sai pinarsinta
ni amongna nahinan yang disangkapi lehonon ni ompungna. “Partahi Onggung ma ho
tutu ompung, dang taronggal tahim, marsundut do holongmu. Mangombili ma tongtong
salalam dohot tu sude ginomgomanmu”, ninna Raja Partohap Ginjang. Bangkol do roha
ni si Solpa Panangian mangarisik barita ni ompuna i. Jala Raja Partohap Ginjang pe
ndang olo paganjanghon situriakna. Saborngin i, dang tarpodom si Solpa Panangian,
lalap marnonang parsiholan dohot si Rumindang Narugun. Nunga patinatina nasida
patonatona, nunga masitomuan panailina, marbungabunga di rohana. Unduk be bohina,
marsolotan holong di rohana. “Nunga masihol au marnida namboru. Molo mulak hamu
sogot manogot dohot ma au nian laho pasombu siholhu”, ninna si Rumindang Narugun.
“Jumolo tajalo ma panolopion sian tulang dohot nantulang”, ninna si Solpa Panangian.
Mengkel suping ma si Rumindang Narugun huhut meret mandapothon podomanna.
Manogot ni ari marsipanganon ma nasida rampak. Na laho mulak ma si Solpa
Panangian. Dipatubotohon ma pangidoan ni si Rumindang Narugun na masihol tu
inongna. Mengkel suping ma Raja Partohap Ginjang umbege i, songon i nang
tuanboruna. “Nauli ma i bere. Alai husungkun ma jolo paribanmon atik na bolas dope
otapan siholna i. Boha ale boru hasian bagas ni siholmu tu namborum. Molo ditiopi ho
anon disi boha ma rohanami?” Songon sipaudang nirobus ma bohi ni si Rumindang
Narugun umbege hata ni amongna i. Naeng meret ibana alai mardokdok simanjojakna.
Dialathon dompak si Solpa Panangian, tong nunga unduk bohina, dang diboto maralus.
“Antong molo boti, songon on ma nadumenggan. Mulak ma jo hamu bere. Godang
dope sihobasanmuna disi. Mardomu nunga leleng hamu manadinghon huta. Dang
binoto aha angka namasa saleleng on dohot angka sitagamon tu jolo. Dung renta
saluhut, ro ma hamu muse rap dohot pinaribot dohot lae silansapon i marsihol sihol tu
luatnami on. Hami pe nunga tung mansai masihol, rade jala tarpaima ma hami di
haroromu”. Mardangka salagundi, marurat ampapaga. Molo jumpang sinolo ni panaili,
manggompang ma di roha. Molo ditait roha tu pudi, dokdok ma mangalangka. Saleleng
didalan mulak, sai dompak si Rumindang Narugun do roha ni si Solpa Panangian.
Sugari dioloi tulangna pangidoan ni paribanna i, da nunga rap mardalan nasida nian?
Alai dung diingot hata ni tulangna i asa rap muse ibana dohot tatorasna marsihol sihol
tu huta ni tulangna, hehe ma panghirimon ni rohana. Lam tamba hinsa ma nang
pardalanna mulak tu hutana. Sian harbangan ni huta Sisagasaga, mangambur ma
sahalak parangan ni raja i patubotohon barita niidana. Songon na mogap idaon, gapo
gapo mandok hatana. Ujungna tolhas ma saluhut hatana paboahon, didalan
mandompakhon huta nasida i ro parangan ni Panggonga Banua.“Rumang na laho
hubuonna do hutanta on, rajanami”, ninna naposo ni Tuan Hombang Jati. Muruk ma
Tuan Hombang Jati umbege barita i; “Jou sude parangan, pungu di tonga ni alaman”,
ninna rajai. Masurbu ma pangilalaan ni Tuan Hombang Jati dung sahat uduran ni
Panggongga Banua di tonga ni alaman i. Jimput nang rohana dung diida si Torpa
Mangaliat di uduran i. “Aha do nilangkahonmuna ro tu tonga ni alaman on?”, ninna
Tuan Hombang Jati manungkun. “Ia haroronami, sian las ni roha do. Rap udur do hami
dison dohot sinuan tunamu si Torpa Panangian. Laho mangondolhon do hami tu Raja
i, asa pabangkitonmu ma ibana raja panguduti dipudianmu”, ninna huhut ditogu si
Torpa Mangaliat jongjong tu adopan ni Tuan Hombang Jati. Muruk ma Tuan Hombang
Jati umbege hata ni Panggongga Banua i. “Di tonga jabu do ojahan ni toto harajaon di
luatnami on. Ndang ringkot di au ajaranmu hombar tusi”, ninna mangalusi. “Unang
pola marganjang mangalilit hatam Tuan Hombang Jati. Dapot rohangku do sangkapmu
asa tu anakmu sipaidua do tahim sundut ni harajaonmu. Disuru ho mandior parbue ni
andor Sitigabulan naung so adong be tubu di banua tonga on. Jala muse, molo si Torpa
Mangaliat on do paojahonmu, ondingannami ma harajaonmon, ndang hagosigosian
ginomgom ni harajaon on tu joloan ni ari”. “Pasidung ma hatahatam ale. Margogo do
parangan ni harajaon mangondingi gomgoman, so pola dohot ho. Holan dirim ma
ramoti unang manalpui parbalohan”. Ninna Tuan Hombang Jati mangalusi. Dijonggor
ma bohi ni si Torpa Panangian, huhut didok muse hatana. “Torpa….. Nungga
manunggul tondi tu balian ho mangudurhon begu tu huta. Dang turut serta ho di patik
dohot uhum harajaon. Tung sian duru ni uhum ho naeng mangarobohon harajaon
hinongkop ni ompungmu”. Diparsibal Tuan Hombang Jati si Torpa Mangaliat, galdap
ma ibana. Mangambur ma Panggongga Banua tu jolo ni Tuan Hombang Jati, diondam
dohot hujurna. Angka parangan ni nasida be pe nunga manintak hujurna be. Ndang
mangordit Tuan Hombang Jati, alai tuanboruna i nunga sai maraburan iluna. Biar
rohana dipusa tuandolina i, alai nalumungun rohana siala pangalaho ni anakna si Torpa
Mangaliat i ma. Sian na so panagaman ni manang ise nasida, tompu ma ro alogo
habahaba marpiu di tonga ni alaman i. Margaldapan ma parangan ni Panggongga Banua
songon i nang parangan ni Tuan Hombang Jati. Tuan Hombang Jati pe dohot do
mangordit di panompas ni alogo i. Tompu ma jongjong sada baoa mangondingi Tuan
Hombang Jati, ditiop gomal ni mata ni hujur ni Panggongga Banua dohot tangan
hambirangna. Unduk simanjujungna jala harbe sitaruponna. Dung sai dipamanat angka
parangan ni Sisagasaga, masihusipan be ma nasida: “Si Torpa Panangian do?…. Hirai
do…… Alai boasa songon i tangasna, makan….. Imadah…. Saya bersedia…. Ibana do
i… ida ma landong na i….”, angka i ma husipna be, tarbege ni Tuan Hombang Jati do
angka husiphusip i, dohot do ibana longang mardongan las ni roha. Ditait Panggongga
Banua hujurna i ndang boi, dionjorhon ndang meret. Lomos ma ibana. “Tak…….,
tompu ma matipul mata ni hujur i, tinggal tiulna ma ditiop Panggongga Banua. Rimas
ma ibana, diarbashon ma tiul ni hujur i laho mangalotak baoa i. Sanghirdop mata do
mata ni hujur i danggur sian tangan ni baoa i huhut singkup ditangkup tiul ni hujur i.
Singgalak ma Panggongga Banua huhut mallangak, ai nunga pantik mata ni hujur i tu
gontingna. Ditipuli ma tiul ni hujur i, salali mandanggur, margaldapan ma opat halak
uluan ni paranganna i. Mopitopit ma angka parangan Panggongga Banua i mangambur
laos lintun. Tarmali ma Panggongga Banua, sumurut ma ibana huhut ditiop gontingna
na tarhujur i huhut diarahon uluan ni paranganna i sumurut sian alaman i. Ianggo si
Torpa Mangaliat nunga tondo tondo songon manuk na tartuduk sira. Dang pamotoanna
na ingkon songon i namasa. Mangambur ma soripada ni Tuan Hombang Jati tu jolo ni
baoa i, tangkas ma diida bohina: “Solpa….. nunga ro ho anakhu…. “, ninna huhut
dihaol anakna i huhut sai tumatangis. “Nunga mamboan begu tu huta si Torpa
Mangaliat, patubu gora songgot ni roha… Tarhiap hami saluhut di pambahenanna i.
Nunga ro ho anakhu songon ampilaos i, songon naganaga solpa, palao begu tu balian
paulak tondi tu ruma…..” ninna mangandung huhut sai digomosi manghaol si Solpa
Panangian. Dipahusor inongna i ma pamatangna didompakhon tu di antara Tuan
Hombang Jati. Mangunduhunduk ma amana i huhut diapus simanjujungna.
Mangambur ma angka parangan ni huta i tu adopan ni nasida. Angka natorop pe dohot
angka ina, suang songon i nang naposo dohot dakdanak pe mangamburi ma tu tonga ni
alaman umbege haroro ni si Solpa Panangian na patunduk angka parjahat na ro
manghubu hutana i. Marsuraksurak nasida huhut sai dijoui goarna marlas ni roha.
Songon eme di donaon ma si Torpa Mangaliat marsada sada jongjong huhut sai unduk,
ndang adong namangarihon. Sian na so binereng manang ise, manihus ma ibana lintun
sian huta i. Mago panghirimonna, nunga dihilala rohana na so adong pe parsiulahan ni
roha ni amana tu ibana. Mulai sian i lilu di nahornop ma ibana mago di nasae. Nangkok
ma nasida tu jabu raphon dohot angka pangituai, angka raja panimbang di harajaon i.
Unur ma dihatahon si Solpa Panangian pardalananna huhut ma dileon parbue ni andor
Sitigabulan i tu amongna i. las ma rohana, minar ma idaon bohina. Diadophon ma nang
inangna i, dibuat ma sian puntalanna i tinonahon ni natuatua na sian rura hatubuan ni
andor Sitigabulan i. Dihatahon ma tona i huhut dipasahat. Disigat si Boru Humala Bulan
ma, dung di ida piso pusaka harajaon ni ompungna, songgot ma rohana.
“Ompuuuung….” ninna mangangguk huhut duhuphupi bohina dohot ulosna. Tuan
Hombang Jati pe longang do. “Eh… dang pamotoan… dang pamotoan….” Ninna Tuan
Hombang Jati huhut manetek iluna. Saluhut na lolo dibagas i pe longang do, hirim roha
ni nasida aha do tuluan ni namasa i. Ujungna dipatorang Tuan Hombang Jati ma. Raja
Pangontang Gabe dohot tuan boruna si Boru Pangondian mamungka huta na jumadi
harajaon luat Ambar Bolak. Nalambok jala nabisuk marroha do si Boru Pangondian.
Ina pangaluan do ibana jala pangampu saluhut nanirajaan ni Pangontang Gabe. Barita
habisuhon dohot halambohonna i do umbahen lam torop ro halak jadi gomgoman ni
harajaon i. Godang do pandapot nauli dilehon tu tuandolina i na mantat haulion di
nanirajaanna jala jumadi hangoluan. Gumodang do tingki ni Raja Pangontang Gabe
patimbul parbinotoan hapangulimaon, hajuaraon dohot dungdang. Juara dungdang do
ibana na so matahut diundang. Dijuap so ra mate do ibana ditullang so ra mabugang.
Pos do roha ni Pangontang Gabe laho tandang marluatluat, marbulan bulan, ai ture do
saluhut tinadinghonna bahenon ni si Boru Pangondian raphon angka Raja Panimbang
di luat i. Tuat do habisuhon ni si Boru Pangondian tu anakna Raja Marsahang, alai
dilehon do nang rohana marguru hapangulimaon sian Raja Pangontang. Dung tubu
pahompuna baoa namargoar Partohap Ginjang tinodohon ni si Boru Humala Bulan, lam
moru ma hahirason ni si Boru Pangondian. Leleng ibana di parsahiton. Dipangido Tiang
Aras ni harajaon i ma angka parangan mandiori parbue ni andor Sitigabulan. Ia Raja
Pangontang, tumagon tandang dungdang do unang mandiori andor Sitigabulan. Leleng
ma dang adong be ubat pamalum sahitna i, lam dokdok ma sahit i, marujung ma ngolu
ni si Boru Pangondian. Sumolsol bagi ma Raja Pangontang Gabe ai dang disangahon
tingkina mandiori parbue ni andor i. Dipasahat ma harajaonna i tu anakna Raja
Marsahang. Mulai sian i, marbahudung ma ibana di songkor ni ruma. Di sada tingki
nangkok ma naposo manaruhon sipanganon tu songkor ni ruma, ndang diida be disi
Raja Pangontang Gabe. Mulai sian i ma nadang tarida be ibana, nang pe naung
marbulan martaon sai disuru Raja Marsahang naposona mandiori. Ndang adong be
naumboto harimbosna, atik mangolu dope atik naung mate. Dihaposoon ni si Boru
Humala Bulan nunga malo martonun. Hea do dipangido talitali mangiring padang ursa
hasoloman ni ompungna tiruonna laho martonun. Alai di parlintun ni ompungna i
tarboanna do talitali i dohot piso pusaho harajaonna. Tarhirim ma rohana ala ni i. Sai
diapusapus si Boru Humala Bulan ma piso i, pasombu siholna tu ompunga doli dohot
ompungna boru. Piso na nihirm ni amangna nahinan patongam dirina mangulahon
harajaon. Dung salpu saminggu nasida mangolophon parhorasan dohot manaem
hamagoan ni si Torpa Mangaliat i, dihobasi ma sangkap laho tu luat Ambar Bolak
mangoloi tona ni Raja Partohap Ginjang pasombu sihol. Diunung si Boru Humala
Bulan ma anakna si Solpa Panangian taringot tu si Rumindang Narugun. “Molo tung
naung adong do holongmu anak hasian tu paribanmi, laos di parborhatta marsiholsihol
i ma nian tapadomu unjuk ni parbogasonmuna. Boha roham anakhu?” “Saguru di inong
dohot diantara ma…” ninna si Solpa Panangian mangalusi inongna i huhut mallobok
taroktokna, guntar silas ni roha. Jumolo ma di paborhat Tuan Hombang Jati naposona
borhat manopot Raja Partohap Ginjang patubotohon sangkap i. Las ma rohana dung
tolop laena i mangalehon boruna i baen parumaenna. Margondang dalan ma uduran ni
Tuan Hombang Jati tumopot Raja Partohap Ginjang. Ditogu do dua horbo tunggal
nabolon, udur nang parangan i mamboan angka bohal na ringkot tu ulaon i. Manesenese
ma tortor ni si Boru Humala Bulan siala las ni rohana marnida saluhut panomu ni
hulahulana i. Marlas ni roha ma nasida. Sidung ulaon unjuk, dipajonok Raja Partohap
Ginjang ma tu adopan ni ibotona si Boru Humala Bulan. “Ito pinaribot naburju. Huboto
do nahinan tung diparsinta roham do ulos mangiring padang ursa talitali hasoloman ni
ompungta doli. Hupasahat ma i ito tu ho, asa gok ma roham”, ninna. Marabur ma ilu ni
si Boru Humala Bulan dung dijalo ulos i. Hehe ma muse si Boru Humala Bulan
mandapothon ibotona i. “Nion ma ito piso harajaon ni ompungta, napinarsinta ni
damang nahinan. Nunga tu ho ito ojahan ni harajaon i, hamu ma ito marpeop piso on”,
ninna. Marlinang simalolong ni Raja Partohap Ginjang manjalo piso i, lam gok ma
rohana. “Mangolu dope hape ompungta doli uju pasahathon di saluhut tu hita.
Parsidohot ma ibana marhite pambahenanna on paojak parsaripeon ni nini dohot
nonona on, anggiat dapotan hagabeon dohot hasangapon…”. Ninna Raja Partohap
Ginjang. Mangolophon ma saluhut natorop. Hohom ma muse saluhut marnida namasa
i. Tung nabisuk ma tutu Ompu Humala Bulan i. Mulak ma uduran ni Tuan Hombang
Jati marudur huhut margondang dalan mamboan parumaenna i. Lam solo ma panaili ni
si Solpa Panangian marnida pardalan ni si Rumindang Narugun i. Songon garaga tutu
songon garugu, songon na sada songon na duapulu, pangeol ni gontingna songon
dengke namangolu. Dirohahon su Rumindang do pamereng ni haholonganna i.
Mengkel suping ibana lam tamba ma ulina. Didok nang di rohana, ho ma hasian
nilonggi ni lili tinoptop ni porda, sinolo ni panaili tinodo ni roha. Sidangka ni arirang
ma tutu, na so tupa hita sirang. Marumbalumbal ma idaon pardalan ni nasida namulak
i, adong dibahen hinsana, adong deba mangurdot huhut mangalangka. Torop do nang
na di topi dalan manomu haroro ni nasida. Angka naposo boru adong namandaishon
tanganna be tu ulos ni si Rumindang Narugun, hirim rohana asa songon si Rumindang
Narugun i nang uli ni arina be. Barita ni lampedang marsaor bulung bira, barita haulion
ni si Rumindang Narugun i nunga sahat ro didia. Angka naposo baoa pe marhujingjangi
di topi dalan manomu, marningot nasida di habonggalon ni si Solpa Panangian i, na
tarbarita tu desa naualu, parangan ni si Gongga Banua nanaeng manggomal luat ni
nasida satongkin do dipatalu. Songon pangalangka ni si sapang naualu ma nang
pangalangkan ni Tuan Hombang Jati, hagogotan na mangonggal sangapna marujung tu
nauli. Mangembal ma ibana manarpang hatongamonna, marbungaran hasangaponna,
didadang ari do dalan sidalananna.

6. Turiturian Siboru saroding

Nauli do rupani boru Saroding on. Imana ma ninna na umbagak sian sude boru
Pandiangan uju i. Tung mansai bahat do ro baoa manopot ibana, sian huta na dao dohot
bariba ni tao pe ro do naeng patuduhon holong tu ibana. Alai dang adong manang sada
na boi mambuat rohana; namora manang na jogi, mulak balging do sude. Alai tutu,
ndang adong na marhansit ni roha dibahen ibana, tung pe ndang dioloi ibana hata ni
akka panopot i. Natorasna, Guru Solandason, tung mansai longang do mamereng boru
na nasasada on. Parsip sip do boru Saroding on. Malo martonun jala ringgas mangula
ulaon, ba sandok tahe tung mansai las do roha ni natoras na mangida pangalaho na.
Naburju do ibana marnatoras, songon i nang mardongan, jala somba marhula-hula. Bah
tung si pilliton ma nian ibana gabe parsonduk bolon nang gabe parumaen. Di sada tikki,
di parnangkok ni mataniari, laho do manussi pahean huhut naeng martapian boru
Saroding tu tao Toba. Huta ni natorasna di holang-holang ni Palipi-Mogang do,
marbariba ma tu Rassang Bosi dohot Dolok Martahan.Tikki martapian boru Saroding
huhut manganggiri obukna na ganjang jala mansai godang i, di topi ni tao i, ro ma sada
solu manjonohi ibana. Pangisi ni solu on sahalak baoa, jongjong di solu na. Tung
mansai tongam, jogi, jala marpitonggam do rumangni baoa parsolu on. Mamereng
rumangna dohot paheanna ulos Batak namansai bagak, hira na so partoba do ulaonna,
nasomal jala jotjot marhumaliang di tao i. Lam jonok, lam mallobok ma tarottok ni boru
Saroding. Ai ise do nuaeng baoa on? Sukkun-sukkun ma rohana. Solu i pe lam jonok
ma attong tu paridianna. Dipahatop boru Saroding pasidungkon partapiananna, ala
maila ibana adong sada baoa naposo mamereng-mereng ibana. Hatopma boru Saroding
naing mangalakka tu jabuna, alai pintor dipangkulingi baoa par solu i ma ibana: “Boru
ni raja nami, ai boasa hamu humibu-hibu mulak?” Songgot ma roha ni boru Saroding,
dipaso ibana ma lakkana, huhut ditailihon tu lahi-lahi namanjou i. “Bah…, tung mansai
jogi jala tongamma baoa on”, inna rohana. Didok ibana ma sidalianna na naeng godang
dope siulaon na di jabu, i do umbahen hatop ibana mulak. Marsitandaan ma nasida.
Dipaboa lahi-lahi ima asalna sian dolok ni Rassang Bosi-Sabulan namargoar “Ulu
Darat”. Disi do inna ibana maringanan. Dipatorang baoa ima aha do sakkap na
mandapothon boru Saroding, jala dipangido ibana ma asa dipatandahon tu natua-tuani
boru Saroding. Ala pintor lomo rohani boru Saroding marnida baoa i, las ma tutu
rohana, rap mardalan ma halak i tu hutana. Hurang tibu nian didok rohana sahat tu huta,
asa pintor dipatandahon baoa i tu natorasna. Longang ma natoras dohot akka iboto nang
anggina ala ro sian tao boru Saroding mardongan sada baoa. Sude do halak i pintor
tarhatotong mamereng bohi dohot pakkataion ni lahi-lahi i. Songon na hona dorma do
halahi mamereng bagak ni rumang ni lahi-lahi i. Pamatang na pe mansai togap. Jempek
ni hata, dihatahon lahi-lahi ima sakkap na, naeng pangido on na boru Saroding i gabe
parsonduk bolon na. Ala nungnga lomo roha ni boru na i, pintor dioloi jala dipaboa
Guru Solandason ma tu akka dongan tubu na. Ndang sadia leleng, dipasaut ma
parbogason ni boru Saroding dohot lahi-lahi i. Dung sidung ulaon parbogason, borhat
ma boru Saroding mangihuthon lahi-lahi naung gabe tunggane doli na, marluga solu tu
Ransang Bosi. Tung longang do boru Saroding alana mansai hatop do halak i sahat.
Lam longang ma ibana ala di dok tunggane doli na i huta na di ginjang ni dolok, di
tonga ni tombak Ulu Darat. Las dope rohani boru Saroding, mardomu muse tikki na
mardalan halak i manganangkohi dolok na timbo i, ditogu-togu tunggane doli na i, tung
mansai hatop jala neang do lakkana. Ndang loja ibana na mandalani dolok na rais i,
songon i nang lahi-lahina, tung so hir do hodok ni halak i.Tung mansai golap do tombak
siboluson ni nasida i, alai dang maol didalani halak i na dua. Sahat ma halak i tu undung-
undung ni lahi-lahi i, ba rupani maradian ma boru Saroding. Tarpodom ma halak i sahat
tu manogot na. Tingki dungo ibana dimanogot na, ndang dibereng ibana tunggane doli
na. Sai dibereng ibana tu pudi nang tu jolo, ndang disi amanta na i. Dungi, tarsonggot
ma ibana ala dibereng ibana manginsir sada ulok na mansai bolon di tonga-tonga ni hau
di jolo ni alaman ni jabu i. Mabiar ma boru Saroding, pintor ditutuphon ibana ma pintu
ni jabu i. Dang hea dope dibereng ibana songon i balga ni ulok, alai ulu na dang songon
bohi dohot ulu ni ulok. Ngongong ma ibana di tonga ni jabu i. Dang sadia leleng, dibege
ibana ma tunggane doli na manjou goarna, asa dibungka pintu ni jabu. Hinsat ma boru
Saroding mambuka pintu jala pintor dihatahon ibana ma tu tunggane dolina i na adong
sada ulok na mansai bolon di jolo ni jabu i. “Ndang pola boha i, ulok na burju do i,”
ninna tunggane doli na mangalusi. Tung mansai na burju do tunggane doli na i marnioli,
dipasonang do roha ni boru Saroding di si ganup ari. Ndang dipaloas loja mula ulaon,
ai pintor singkop do sude akka naniporluhon ni nasida nadua. Malo do lahi-lahi na i
mambahen si parengkelon, diharingkothon do mangalului akka boras ni hau dohot
suan-suanon naboi mambahen boru Saroding tontong uli. Alai sai sungkun-sungkun
jala longang do boru Saroding marnida somal-somal ni tunggane doli na i disiapari.
Sada tingki tarbereng simalolong na ma lahi-lahi na i di para-para ni jabu marganti
pamatang gabe ulok na bolon! Mansai bolon, songon ulok na hea diberengsa di jolo ni
jabu i. Alai dipaula so diboto ibana ma, ala mabiar ibana muruk annon ulok i. Manginsir
ma ulok na bolon i haruar sian jabu manuju tombak, tading ma boru Saroding di jabu.
Tung mansai biar jala manolsoli ma dirina napintor olo manjalo hata ni baoa i, ndang
jolo manat dirimangi, ai ndang jolma biasa hape. Botari na i mulak ma tunggane doli
na i mamboan akka na laho sipanganon ni halak i. Boras ni hau, suan-suaonon, nang
akka jagal, tarsongon ursa, aili, pidong, dohot akka na asing. Dung sidung mangalompa
dohot mangan halak i, manghatai ma tunggane doli na i tu boru Saroding. Dipaboa
ibana ma ise do dirina : ‘sombaon ni Ulu Darat, na sipata gabe ulok sipata gabe jolma’.
Ndang pola dipataridahon boru Saroding songgot ni rohana, mengkel suping sambing
do ibana tu lahi-lahi na i patudu holongna, tung pe di bagas rohana nungnga mansai
biar jala manolsoli. Las ma tutu roha ni lahi-lahi i mamereng boru Saroding. Sada tingki
ro ma duatsa akka iboto ni boru Saroding mangebati halak i tu dolok ni Ulu Darat. Ai
sai masihol do ninna halak i marnida iboto hasian ni halak i. Tung mansai las situtu ma
roha ni boru Saroding didalani akka hula-hula na tu hutana di dolok na timbo on jala
ingkon mangalosi tombak na mansai jorbut. Dilehon do akka sipanganon na tabo tu
akka iboto na i. Sombu jala puas do halak i namariboto, manghata-hatai dohot
marsipanganon. Mandapothon bot ni ari, diboto boru Saroding do parroni tunggane
dolina sian tombak langa-langa. Mabiar ma ibana molo tarboto tu lahi-lahi na sombaon
i, na ro akka iboto na mandapothon halak i marsihol-sihol, alana diboto ibana do
siallang jolma do ibana molo tingki gabe ulok. Sian nadao pe nungnga diboto ibana
soara ni ulok i, mardisir-disir do soarana. Humalaput ma boru Saroding manabunihon
ibotona na tolu i tu ginjang ni para-para, martabuni di toru ni bungkulan ni jabu, asa
unang dibereng tunggane doli na i. Sahat ma tu jabu amanta na i, alai pintor songon na
asing ma panganggona. “Ai songon na adong uap ni pamatang ni manisia huanggo?”
ninna ibana manukkun boru Saroding. Busisaon ma boru Saroding, humalaput ma ibana
mambahen sipanganon ni lahi-lahi na i. Dung sidung marsipanganon, modom ma halak
i. Alai anggo mata dohot igung ni tunggane doli nai sai maos do momar jala dipasintak-
sintak ala adong ninna uap ni jolma di jabu i. “Dang adong halak na asing di jabutta
on,” ninna boru Saroding. “Modom ma hita, nungnga mansai bagas be borngin.”Alai
sai lulu do tunggane nai di uap ni manisia i. Ba ujungna rupani, mardongan biar,
dipaboa boru Saroding ma naro do hula-hula ni halak i sian Samosir ala masihol
mamereng halak i nadua. “Marsomba ahu tunggane doli,” ninna ibana mangelek.
“Paloas ma akka ibotongki mandulo hita. Ai holan alani namasihol do hula-hulanta i
asa ro halak i tu dolok ni Ulu Darat on.”Ujung na rupani, didok lahi-lahina i ma asa
dijou duatna iboto ni boru Saroding i asa tuat tu bagas ni jabu sian partabunian ni nasida
i, sian toru ni tarup. Marsijalangan ma nasida, jala borngin i gabe holan namanghata-
hatai ma sahat tu manogot. Dung binsar mataniari marsakkap ma borhat akka
Pandiangan na tolu i mulak tu Samosir. “Ai aha do lehononmu lae tu hami songon boan-
boan name, tanda ni naung niebatan huta muna boru nami?” ninna sahalak Pandiangan
iboto ni boru Saroding i. “Nauli ma raja nami,” ninna baoa i mangalusi. Dilehon ibana
ma sada-sada be hajut nagelleng naung marrahut tu akka hula-hula na i. Alai didok
ibana ma, “Holan on dope na boi tarpatupa ahu raja nami, alai unang pintor bungka
hamu hajut on di dalan manang dung sahat hamu tu huta muna. Dung pitu ari pe asa
boi ungkapon muna hajut on.”Diundukhon akka iboto ni boru Saroding ma hatani laena
i. Mulak ma halak i, tuat sian Dolok Ulu Darat, marsolu ma muse sahat tu Samosir.
Dung sahat halak i di huta nasida, dipatorang ma rupani tu inantana be pardalananan ni
nasida i, jala dipatuduhon ma boan-boan na nilehon ni lae nasida i. Songon na
marungut-ungut ma sada Pandiangan on alana holan hajut nagelleng, na so diboto isina
do dilehon lae na i tu nasida, hape nungnga tung mansai loja halaki mangebati tu Dolok
Ulu Darat. Jempek ma sarito, dua Pandiangan on dang sabar paimahon pitu ari, songon
na tinonahon ni lae na i. Marsogotna, pintor disuru ma inanta be manigat hajut i asa
tarboto manang aha do isina. Alai molo anggina siampudan (molo so sala), sabar do
paimahon pitu ari, ndang disigat ibana hajut natiniopna i. Tek ma rupani, holan
dibungka iboto ni boru Saroding hajut i, holan tano, hotang, hunik, dohot akka gulok-
gulok do isina. Muruk ma ibana, dibura i ma tunggane doli ni iboto na i jolma
nasomaradat. “Ba hea do lak songon on ma lehonon na tu hula-hula na?” ninna
mardongan rimas. Dibolokkon ma hajut i. Sai dijujui ma asa anggina na sada na i
manigat hajut i, sarupa do isina manang dang. Alai martahan do anggina i ndang
manigat hajut i sampe pitu ari. Di ari papituhon, dibukka ma gajut i di alaman ni huta.
Pintor haruar ma godang akka gulok-gulok, alai ndang sadia leleng gabe horbo dohot
lombu ma gulok-gulok i. Tung mansai godang do horbo dohot lombu i, sampe ponjot
ma alaman ni huta i. Hunik nasian hajut i pe gabe mas, markilo-kilo godangna, jala
gabe godang ma tubu hotang di pudi dohot panimpisan ni jabu. Ndang pola leleng, gabe
mamora jong attong iboto ni boru Saroding nasasada on. Sinur nang pinahan, gabe
naniulana, jala godang mas nang hotangna.GEROBAK (GEROMBOLAN ORANG
BATAK) GEROBAK (GEROMBOLAN ORANG BATAK)GEROBAK
(GEROMBOLAN ORANG BATAK) GEROBAK (GEROMBOLAN ORANG
BATAK) Dung hira-hira piga bintang (najolo, ndang bulan didok, bintang do. Jadi
sabintang, sarupa mai sabulan di saonari), dipangido boru Saroding ma tu tunggane doli
na asa dipaloas ibana mandulo huta ni natorasna, ala tung mansai masihol ibana ninna.
“Hatop pe au mulak,” ninna ibana do mangelek, asa dipaloas tungganena i. Songon na
borat do diundukhon lahi-lahi na i pangidoan ni boru Saroding. “Adong gorathu, dang
na laho mulak be ho tu Ulu darat on,” ninna tunggane doli na i. Alai, sai dielek-elek
boru Saroding ma lahi-lahi nai, marjanji do ibana dang leleng di huta ni natorasna.
“Marsomba ahu raja nami, palias ma i. Hodo tungganekku, dipasonang-sonang ho do
ahu saleleng on dung parsonduk bolonmu ahu. Pintor mulak pe ahu,” ninna boru
Saroding mangelek. Ala nungnga sai torus dipangido jala dielek boru Saroding, ba
dipaborhat lahi-lahi na i ma ibana sahat tu topi tao ni Ransang Bosi. Sada bulung do
ninna dibuat lahi-lahi na i dibahen gabe solu nalaho dalan ni boru Saroding. Alai didok
ma hata na parpudi: “Boru Saroding nauli, boru ni raja do ho. Jadi porsea do au di hatam
namandok tung mansai holong do roham tu ahu. Jadi porsea do ahu ikkon hatop do ho
mulak sian huta ni natorasmu. Jadi ingkon marpadan do hita diparborhathon songon
mangarahut holong ni roham tu ahu.” Diundukhon boru Saroding ma, jala didok songon
on, “Dok ma padan i tunggane dolingku naburju.” Dungi didok lahi-lahi na i ma padan
songon paborhathon boru Saroding naung hundul di solu, “Dengke ni Sabulan tu
tonggina tu tabona, manang ise siose padan tu ripurna tumagona.”Borhat ma boru
Saroding, dilugahon ibana ma soluna, na sian bulung-bulung i. Tung mansai tonang do
tao Toba, dang adong umbak jala alogo pe mansai lambok. Langit pe mansai tiar.
Tading ma lahi-lahi na i manatap sian topi ni tao, tung lungun do bohina ditadinghon
parsonduk bolon na mansai dihaholongi roha na.Ndang pola sadia dao dope boru
Saroding marluga, manaili ma ibana tu pudi, didok ibana ma songon on, “Peh…! Bursik
ma ho, ai dang jolma ho hape. Sombaon do ho! Ulok nabolon! Unang dirimpu ho nalaho
mulak be au tu ho! Palias ma i. Ai so jolma ho…!” Holan sae didok boru Saroding
hatana, pintor ro ma alogo halisunsung dohot udan na marimpot-impot. Tao i pe pintor
timbo galumbangna. Mabiar jala songgot ma roha ni boru Saroding. Sai diluga i ibana
solu na i alai ndang tolap mangalo umbaki. Ndang sadia leleng pintor balik ma solu na
i, manongnong ma ibana jala gabe dohot ma ibana sombaon pangisi ni tao i…Sahat tu
sadari on dihaporseai satonga pangisi ni huta Rassang Bosi, Dolok Martahan, Sabulan,
Palipi, Mogang, Hatoguan, Janji Raja, Tamba, daohot Simbolon do turi-turian on, dohot
na gabe boru Saroding pangisi ni tao i. Sai manat-manat do halak molo mangalewati
tao i, dang marsitijur, dang boi mambolonghon akka na kotor tu tao i, jala unang tuit-
tuit molo pas marsolu manang markapal. Jala lahi-lahi ni boru Saroding gabe dijouhon
do i “Amangboru Saroding.” Alani holong na tu boru Saroding, sipata tuat do inna ibana
sian Ulu Darat tu tao i, bahat do ninna halak naung hea mamereng, ulok na saganjang
hau ni harambir do ninna marlange-lange di tao i.

7. TURI TURIAN SILAHI SABUNGAN DAN SI-RAJA TAMBUN

Ditikki Raja Silahi Sabungan bungkas Sian Balige maninggalhon hahadolina si


Bagotnipohan , laho ma oppui tu Samosir - Pangururan - Tolping jala maringanan ma
disi jala mangalap Boru Ima namargoar Pintahaomasan Boru ni Raja
Nabolon/Sorbadijulu/Naiambaton. Tubu ma Sada dakdanak di oppui baoa di bahen ma
goarna SILALAHI . Alai dung Sorang Silalahi on pintor manigor jora ina-inaon do
oppui Boru Raja Nabolon i. Dung magodang anakna Silalahi on di Sada tingki laho ma
SilahiSabungan maredang-edang marguru hadatuon na , jala lao do manandangkon
hadatuon nai tu Desa nawalu, sahat ma SilahiSabungan on tu Huta sibisa , jala naung
heado ibana mandalani Huta sibisa on najolo di tingki so bungkas imana Sian Balige
raja. Dung sahat Silahi Sabungan di Huta i , tarbege ma tu Raja Mangarerak _ _ sahalak
nagabe Raja di Huta Sibisa i , naro do Raja SilahiSabungan tu Huta i, nungnga leleng
tarbege sipareon ni Raja Mangarerak na Datu bolon do Raja SilahiSabungan , jala
nungnga tarbarita sahat rodi desa na ualu. alani i dung di bege Raja Mangarerak na ro
Raja Silahi Sabungan tu Huta i tung di haporluhon Raja Mangarerak do naeng
pajumpang dohot Raja Silahi Sabungan, alani i di utus Raja Mangarerak ma suruan na
manjumpangkon huhut manggokon Raja SilahiSabungan asa ro tu Bagas ni Raja
Mangarerak ala adong naeng si hataan ni Raja i. Dung ro Raja Silahi Sabungan tu Bagas
ni Raja Mangarerak, di patorang Raja Mangarerak ma parsorion na/parsoalan na huhut
mangido pangurupion na Sian Raja Silahi Sabungan, ima parjolo mangurupi Raja
Mangarerak namorangi musu ni Raja Mangarerak nanaeng ro mamburhar Huta Nasida
Huta Sibisa. Paduahon Dohot mangubati Boru Nasida namargoar Boru Similing Iling
ala marsahit di dormai anak ni halak dohot Dorma sijundei alani Gabe Hera naeng
lalaean ma Boru nai. Dung Takkas sude nanaeng siulahon ni Raja Silahi Sabungan, di
sungkun ma Raja i Raja Mangarerak ninna ma "molo boi hu patalu musu ni Raja i , jala
molo boi hu pamalum hu ubati sahit ni Boru ni Raja i , aha ma upa ku lehonon ni Raja
i ? , Dungi di alusi Raja Mangarerak ma sukkun sukkun ni Raja Silahi Sabungan i ,
ninna ma " Manang ma dia ma di pangido ni Raja i , ba na sai lehonon Nami do" , dung
togu Nasida na marpadan i, di ulahon Raja Silahi Sabungan ma hombar tu pangidoan
ni Raja Mangarerak i. "Raja Silahi Sabungan Pataluhon musu ni Raja Mangarerak"
Dipangido Raja Silahi Sabungan ma tu Raja Mangarerak paradehon sa ampang
Lampung ni eme jala disimpan Mai di inganan na buni asa Unang medar, molo tikki ro
musu i naeng mamburhar Huta Sibisa ipe asa buaton lapung ni eme i Sian inganan
panimpanan na. Toho ma tutu , dang sadia leleng ro ma musu ni Raja Mangarerak i
naeng mamburhar parhuta sibisa. Jadi manigor dibuat RJ SilahiSabungan ma Lapung
ni eme na sa ampang i dung i ditabasi ma , diamburhon ma Lapung ni eme i manigor
Gabe harinungan ma sude eme i , di doiti ma sude porangan ni musu i, gabe maporus
ma Nasida marsamburetan tu rura dohot tu lombang, Talu ma musu i, jala dang barani
be musu ni Raja Mangarerak i mandopakkon Huta Sibisa , jala sonang ma parhuta sibisa
dohot Raja i Raja Mangarerak. Raja SilahiSabungan mangubati Boru Similing Iling.
Dina laho paradehon ubat ni si Boru miling iling, di lului Raja Silahi Sabungan ma
Pulungan Pulungan ni tu harangan na adong di luat Huta Sibisa i. Jadi di pulung ma
tutu , taor sipangabang-abang , taor sipangubung-ubung , na boi mangubati Jala naboi
pamalumhon nasa akka sahit, di lehon Mai inumon ni Boru Similing Iling , jala dang
pala sadia leleng malum na Atong sahit ni Boru Similing Iling i. Mamereng ala naung
malum Jala hipas sahit ni Boru Similing Iling i, mansai las jala sonang ma roha ni Raja
Mangarerak. Dititi ma Ari Nauli jala Ari na denggan laho mangupa-upai Boru na i ala
naung malum sahit Sian daging na, Jala ala naung Talu musu ni Raja i Raja Mangarerak
di bahen hadatuon ni Raja SilahiSabungan, jala ditingki na mangupa-upai i ma di dok
roha ni Raja Mangarerak laho pasahat ton na upa ni Datu. Di ontang/di gokkon ma akka
sude pangisini Huta Sibisa dohot akka Raja bius laho mangadopi ulaon i. RaJa Silahi
Sabungan mangoli tu Boru Similing iling.Dung sidung marsipanganon, disungkun Raja
Mangarerak ma tu Raja Silahi Sabungan, ninna ma "ia nunga Talu musui di bahen
hamu, jala malum Muse Boru ku di ubati Raja i, ba aha ma di pangido rohani Raja i
lehononku gabe upa ni hadatuon mu Raja nami ?" , ro ma Alus ni Raja Silahi Sabungan
ninna ma; "ianggo upa ni hadatuon ku Raja nami, Unang pola loja hamu paradehon, na
hu ubati i ma bahen Raja i upa ku. Boru muna na hu ubati ima lehon hamu bahen
parsonduk Bolon diahu. Mambege Alus ni Raja Silahi Sabungan i , tarsonggot jala
tarhatotong ma Raja Mangarerak mambege i, ai dang di sangka hian ma Boru nai
pangidoan ni Raja Silahi Sabungan bahen upa hadatuon na , "ala di roha ni Raja
Mangarerak nga Dao andul umur ni Raja Silahi Sabungan tu umur ni Boru nai ima Boru
Similing iling i Hera so mungkin doi jaloon na" Gabe di baen Raja Mangarerak ma
Alus na holan laho manolak pangidoan ni Raja Silahi Sabungan, dungi di dok ma
songonon; di dok raja Mangarerak ma tu Raja Silahi Sabungan; " somba ku ma dihamu
Raja nami, ai naung hu paorohon do Boru Similing iling on tu anak ni namboru na, na
asing i ma pangido hamu raja nami, molo na horbo do sadia Godang , molo na Lombu
do sadia godang , molo na pinahan lobu do piga bara ? Jala molo na hauma do
dipangido rohamu sadia lambasna asa hu parade hami ? , Asal ma Unang Boru ki
dipangido Raja I" ninna Raja Mangarerak mangalusi pangidoan ni Raja Silahi
Sabungan.Alana dang tarap ni Silahi Sabungan be si Boru Similing iling on. Rupa
huroha ditingki na mangubati Boru Similing iling i Raja Silahi Sabungan, nunga impol
simalolong ni Raja Silahi Sabungan mamereng hinauli rupa ni Boru Similing iling i, ai
ala ni hinauli rupa ni Boru Similing iling do asa gabe marsigulut anak ni halak tu Boru
Similing iling on, gabe adong dohot mandorma ibana dohot dorma sijundei, alani i
tungkaras do Raja Silahi Sabungan mangido asa Boru Similing iling i saut gabe
parsinondukna, ninna ma "molo dang siat pangidoanku Raja nami , ba Unang ma pola
lehon hamu agia aha pe upa ni hadatuonku". Mambege i gabe marpikkir ma Raja
Mangarerak sotung maon gabe muruk Raja Silahi Sabungan on ninna roha na, gabe
mangkorhon hasusaan muse di pudi ni Ari. Jadi di suru angka Raja natorop i ma tu Raja
Mangarerak asa di sungkun Boru nai Boru si miling iling Manang na olo do gabe
parsinonduk ni Raja Silahi Sabungan. Jai ro ma Raja Mangarerak manungkun Boru nai,
dung di sungkun Boru Similing iling , di alusi ma; "tu ginjang ninna porda , ba tu toruan
do pambarbaran, tu ginjang ninna roha, ba tu toruan do ninna sibaran, ianggo ahu molo
naung satolop roha ni angka Raja, na mangoloi ma ahu disi", ninna Boru Similing iling
ma mangalusi sungkun-sungkun ni akka Raja natorop i. Dung songon i pajumpang
matani doton tu mata ni dengke, gabe ditolopi jala digabehon Raja Mangarerak dohot
akka Raja natorop i ma pangidoan ni Raja Silahi Sabungan.Gabe saut ma dioli Raja
Silahi Sabungan Boru Similing iling i Gabe parsinonduk na. Gabe marjabu suhi ma
Raja Silahi Sabungan dohot Boru Similing iling di Huta Sibisa.

8. Si Boru Sande Bona

Ala na sai disungguli si Boru Sandebona sidangolonna, tangis ma ibana huhut ma


mangandung. “Nunga gok hinalungun au da Boru Sandebona na so haputihan songon
na seang i, na so habajubajuan songon lapung i. Songon tandiang nahapuloan na soada
palilunghon i, siala ni utang taguhan so hagararan i. Rungka mai ale Boru Sandebona
dipangarohaingki, pandohan ni bagian na so hadadapan i. Pinatoru ni sibaran na so
martudosan i. So ada jamaon ni tangan tu tonga ni galungan, anggiat taruli sibonggaron
tu parbodarian i. Nunga ditodos siaginon au da Boru Sandebona tu najojak tandol i, na
so boi tarnenep dirindang ni sibalunon i. Mampar do simangarudok na so marpaiogon
i, boha ma pandungdunghu na soada gala i, boha ma pangallunghu di na so haabaraanhi.
Ponjot so nabolon do au, sungkot so naginjang i, tudia pe so tampil, tuaha pe so bolas,
hinaluhaluan ni hapogoson na soada tudosan di sulubalang ari namangilas i. Dang
haputihan hinalungun da Boru Sandebona songon naseang i, nabagas so tardodo song
alup ni silumanlan i. Dang hasaeman sidangolon songon begu na laos i, dohot siak ni
bagi na ampe di abarangki. Nunga songon jarohak nataruntul au da Boru Sandebona,
songon ansuan na tarbatu i. Najagar tindang do au songon pangunggasan, na jagar
hundul songon panghulhulan i. Naborat so hallungon ma au, na dokdok so jujungon i,
na nididang madabu di tonga ni namailibulungi…….”Dipaso Ama ni Porsan ma na
mangandung i ala adong manetek songon mual tu dagingna. Didadap ma abarana
hatetehan ni mual i, alai dianggo ma song na uap ni arirang. Dialathon ibana ma dompak
ginjang, nunga manetehi tuak sian meang panampulanna i.

9. SIGALE-GALE
Di sada luat adong sada raja na margoar Rabat Raja, naburju do raja on, jala parasi ni
roha tu angka na pogos. Nunga nania lelengna raja i paima-imahon hasosorang ni sada
dak-danak poso-poso sian siubeon ni parnihutana, alai laos so adong dope dapot
tingkina. Di bahen i dipapungu raja ima angka raja sian angka luat, songon i nang angka
natorop rampak maminta-mangido tu sahala ni angka raja lumobi tu Mulajadi Na
Bolon, asa dipaisoranghon sada anak di raja i. Ditingki halehetansa dua hali balik
bungki (2 taon), manggora ma pamuro, dapot ma sibasa-basa, ai gok ma di bulanna,
jumpang di tingkina tumundun ma pardihutana ala naung sorang sada dak danak baoa.
Mansai las ma roha ni Rabat Raja dohot pardihutana dihasosorang ni si uncok, tampuk
ni ate-ate urat ni pusu pusu, ala holan ibana do anak, laos ibana do gabe boru di
natorasna. Lungun do roha ni anak sasada, ai so boi ibana papuashon na songon tu
donganna dakdanak, ai holan sahalaksa do anak ni amangna tubu ni inangna. Dung
togap marmahan anakna i las situtu ma roha ni Rahat Raja, ai nunga adong donganna
laho mangula, mambuat sibuaton ditingki haporluanna. Alai di sada tingki marsahit ma
anakna i, pola mansai posi. Diontang ma datu bolon mangubati, pola margantiganti
datu, alai marisuang do, ai ujungna mate do anakna i.

- Landit porhot gota ni simargala-gala,

- Hansit jala ngot-ngot naung adong gabe soada.

Marsak ma raja i, huhut margundokpong hinorhon ni parmate ni anakna i. Di suru ma


pangulubalangna papunguhon angka pande (tukang ukir, dohot panggana), jala sahalak
sian angka pande i margoar Rabat Bulu na malo nautusan, na so adong tudosan. Didok
Rabat Raja ma tu Rabat Bulu dohot tu angka pande naung pungu tingki i: "Hamu angka
pandenami, dibereng hamu do naung mate anakhi, hasoloan ni rohangku, tampuk ni
ate-atengku, urat ni pusu-pusungku". Sidohononhu tu hamu, asa taba hamu ma sada hau
na di balianan, gana hamu ma i suman tu rupa di anakhon dibagasan tolu ari on.
manortor. pasuda hamu maranak so marhite-hite Mangkilalahon naung pupur raja i
ndang marrindang be, sada ma roha nasida mambahen songon nidok ni raja. i. Dung
sidung digana dohot diukir hau i, tung suman situtu do rupa ni anak ni raja i, ba dibahen
ma sirimanan (talina),asa boi manortor. Boi ma antong manortor songon jolma, gabe
sabam ma satongkin roha ni raja i. Dung sae manortor hau naginana i, disuru ma asa
ditanom anak nai i, jala hau na ginanaanna i rampak ma dohot anakna i ditanom dung
jolo dibuat ulu ni hau naginanana i. Dung mulak sian parbandaan (udean) martona ma
raja i, songon on: "Molo marujung ngolu ahu, songon hau na ginana i ma bahen hamuna
manortor ahu, ai so adong be anakhu". Hau naginanamuna i goarna "Sigale-gale", ai
gale-gale ibana Ditingki i ma hamuna mangan dohot minum, ma sude artangku, ai
nunga "purpur" ahu so marboru. Papurpur hamu ma sapatangku namanortorhon sigale-
gale. Ndang jadi ahu tortoran ni jolma, jala arta nahutinggalhon pasuda ma, ai tung na
so jadi do teanon arti ni halak na purpur, asa unang tubu jolma tu tano on songon ahu
na purpur, ninna Rabat Raja. Disada tingki marujung ma muse ngolu ni Rahat Raja
dipasaut natorop ma songon tonana i, dibahen ma sigalegale manortori, jala dipasuda
natorop artana ditingki hamamatena i. Mate ma muse Rabat Bulu, pande na so
hatudosan, jala jonok ma ditanom tu tanoman ni Rabat Raja. Hape dilaon-laon ni ari
tubu ma disi hau ristop, latong, sitorngom dohot sitaratullit. Dung hatiha i ma, sude
angka na purpur molo mate, ditortori ma dohot sigale-gale, jala arta ni na purpur i
dipasuda jolma natorop. Ditingki na mananom badan ni Sigale-gale i rampak dohot
bangke ni na purpur i, diboan ma tu huta anggo ulu ni Sigale-gale, jala dipamasuk ma i
tu jabu ni na purpur i. Ndang boi sian pintu ni jabu masuk, alai sian toru ni bara do,
dung jolo dibahen lubang hamasuhan tu jabu sian toru bara. Sude natorop na dihuta i
ingkon mangantuhi belek-belek, mangantuhi timba nasian bulu asa muli begu jau, muli
begu toba. Balok ma, balok ni uma, balohan ma balok ni hata, asa saut ma hata ni
natorop, muli begu jau, muli nang begu toba. Sai sorang ma Sipasindak panaili. sideak
pangisi, sitorop pinompar, penggeng laho matua. Molo adong parsahitan na leleng,
dibahen ma muse suman-suman ni Sigale-gale, ima "parsili", na dibahen sian batang ni
pisang. Lapatanna: singkat ni na marsahit i ma parsili, anggita malum sahit na renge,
asa muli begu ladang unang sai marsahiti be. Parsili pasisihon bahen-bahenon ni halak,
asa mapultak tabu-tabuna, mulak tu ibana baenbaenanna. Songon i ma mula ni Sigale-
gale dohot parsili dituriturian ni halak Batak. Halak na purpur na jolo ditonga ni bangso
Batak ndang adong anina, ndang adong tudosanna, Ndang manjambari di adat, ndang
be mangalehon toho tu natorop, jala pantang situtu mangalehon pasu-pasu tu
pamuruonna. Jadi molo halak na purpur (ndang maranak, ndang marboru), sai soding
do i sian natorop.

10. Turi-turian ni boru pandiangan na gabe boru hasian ni raja sonang


Najolo oppung na humirtap mangalehon dua guri-guri, sada mai tu pandiangan sada nai
tu rajasonang. Oppung na humirtap mangalehon tona tu si pandiangan dohot tu si
rajasonang, tona nai ima ” tanom hamu ma guri-guri on disamping ni lopo muna be jala
unang bukka hamu guri-guri on saleleng so pitu ari pitu borngin”. Tona i diulahon
halaki do, alai ala sukkun-sukkun do roha ni sipandiangan ” aha do ibagas ni guri-guri
on, boasa ikkon paimahon ari papitu ari, papitu borngin ton asa boi bukka on guri-
gurion” alani sukkun-sukkun do roha ni sipandiangan taringot ni guri-gurion gabe laos
dibukka ma diari patolu on. Dung dibukka guri-guri an i mangangkkat ma sikkirik,
sihapur , hotang, hunik, bakkurung, tubba. Jala songgot do roha ni sipandiangan, gabe
dipaboa ibana ma tu si rajasonang taringot ni isi ni guri-guri na dibukka na i, jala ro do
sirajasonang mangalusi boa-boa ni sipandiangan i ” molo ahu paimaonhu do sappe pitu
ari pitu borngin songon tona ni oppung ta i, dung pitu ari pitu borngin juppang ma tikki
ni sirajasonang laho mambukka guri-guri na i dung ibukka ibana guri-guri na i kaluar
ma sikkirik gabe lobbu, sihapur gabe hoda, hotang gabe tubu ma di sakililing ni hutai,
hunik gabe mas, bakkurung gabe horbo, tubba i ma mambaen gabe sinur sude pahan-
pahanan. Ala diida sipandiangan on na masa i gabe iri ma mangida sirajasonang on,
gabe adong ma rencana na mambunu sirajasonang on. Alai ittor hatop do siboru
pandiangan paboa hon rencana i tu sirajasonang i ” bapa hubege daba naeng adong
rencana ni among naeng mambunu hamu, jei lao ma hamu sonari sian huta on”. Alani
inon do umbaen na didok siboru pandiangan on boru hasian ni sirajasonang, Jala di
saluhut ulaon manang paradatan sai diparsangapi sirajasonang do boru pandiangan on.
6. JAGAR HATA

Raja Parhata Parboru:


Ninna ma tu pihak paranak: Hamu raja ni pamoruon nami, andorang so tapungka
manghatai jumolo ma tapados rohanta taringot tu namargoar ni sipanganon naung
pinasahat muna tu hami. Alai haru paduahali hamu pasahathon tu hami asa huboto
hami manungkun hamu muse siala parbagina.
Raja Parhata Paranak:
Olo tutu raja nami, nangkin nunga hupasahat hami nian na margoar ni sipanganon i
tu hamu, alai asa tung tangkas hita gabe tangkas horas, ba patangkason ma tutu. Sititi
ma sihompa, golanggolang i ma pangarahut na, ia tung metmet pe sipanganon na
huboan hami i raja nami, sai godang ma pinasuna. Raja do hamu panungkunan di adat,
ba songon dia pangalahoni i hombar tu na marhata sinamot ba raja i ma
namangaturhon, sipangoloi do hami, songon i ma sahat ni hata nami raja nami.
Raja Parhata Parboru:
Mauliate ma amangboru, marhite hatorangan muna i, nuaeng marhata sinamot ma
hita tutu ba dia ma dipangido rohamuna silehonon nami tu hamu songon “pudun
saut”?
Raja Parhata Paranak:
Pangalehon muna ma raja.
Raja Parhata Parboru:
Antong nauli ma i, hupasahat hami ma tu hamu uluna sambariba parhambirang
(namarngingi) songon pudun saut, jala soit ma sada dohot panamboli silehononmuna
tu raja na ni ontang muna, uli ma roha muna manjalo. Mauliate raja nami ninna “Solup
ni Toba”. Dung sae na marbagi jambar nadua bola pihak, masi bagi jambarna be ma
bagian Paranak, songoni Parboru.
Parbagi ni jambar di Paranak:
Na marngingi parhambirang ma tu tulang ni pangoli, parsanggulan hatopan tu angka
boru, soit tu dongan sahuta, panomboli ma di angka ma marhahamaranggi dohot
mangganupi tu bere pariban dohot na asing.
Parbagina di pihak Parboru:
Osang ma tu tulang ni boru muli, na marngingi parsiamun tu tulang rorobot, bona
tulang, soit tu dongan sahuta, parsanggulan tu boru natuatua dohot boru naposo. Sian
upa suhut tu haha-anggi ni suhut, angka tulang rusuk tu angka tulang pangolian ni
anak. Dungi dipungka ma muse panghataion na marhata sinamot.
Raja Parhata Parboru (Anggi doli/haha doli na):
Manghatai ma hita amangboru.
Raja Parhata Paranak:
Manghatai ma tutu hita raja nami, nungnga rade hami.
Raja Parhata Parboru:
Nunga bosur hita mangan, mahap jala sagatna mangallang lompan na tabo na binoan
muna. ”Bagot na marhalto ma na tubu dirobean, horas ma hami na manganhon, ro ma
gantina marlipat ganda tu na mangaleon”. Haroan ni i denggan ma dihatahon raja ni
pamoruon nami, boti ma sahat ni hata nami di raja ni pamoruon nami.
Raja Parhata Paranak:
Olo tutu raja nami, didok hamu bosur na mangan, sagat marlompan, asi ma roha ni
Amanta Debata sai tu sinur na ma pinahan tu gabe na ma naniula, asa tutu hamu boi
bosur mangan jala sagat marlompan raja nami, ianggo haroan ni sipanganon i ba
parhorasan panggabean do raja nami.
Raja Parhata Parboru:
I ma tutu amangboru, tu sinur na ma pinahan muna tu gabena niula muna. Toho do
hami bosur jala mahap, butuha do suhatsuhat. Mauliate ma. Ia mardongan do
nadenggan marungkup do nauli siudur na songon na mardalan, sihombar na songon
na hundul, ba siangkup ni parhorasan panggabean i, tangkas ma hatahon hamu.
Raja Parhata Paranak:
I ma tutu raja nami, nunga manise raja i disiangkup ni nauli dongan ni nadenggan
dohot sitangkas na.
Raja Parhata Parboru:
Hamu raja ni pamoruon nami, ia parjambaran na pinasahat muna, antar boha
mabahenonta?
Raja Parhata Paranak:
Mauliate ma raja nami, taringot tu parjambaran na hupasahat hami i, ba sombani
uhum nami do i tu hamu raja nami, ba taringot tu hahotan na raja nami, ba ndang
ajaran nami raja mangaturhon. Botima”.
Raja Parhata Parboru:
Gabe jala horas, natuatua mandok andorang so diseat raut, jumolo ma diseat hata,
jala antar songon on ma nian hasahatan na. Ala mamereng do hita di tingki, anggo
dung ditolopi dua hasuhuton partording ni parjambaan i, ba diboan ma i tu pudi laos
dikarejo i boru ni na dua hasuhuton ma i. Hombar tu hasahatan na, ndang pola be di
pajouhon alai langsung ma dipasahat tu na berhak (lihat matrik: PAMBAGIAN NI
JAMBAR JUHUT DOHOT HASAHATANNA).
Pangkataion
Andorang so dimulai pangkataion, nunga diparade suhut paranak pinggan
panungkunan, i ma sada pinggan na marisi boras, napuran, satanggo juhut dohot 4
(opat) lembar hepeng harotas. Molo dung rade i, ba dipasahat boru ni suhut paranak
ma pinggan panungkunan i tu adopan ni raja parhata ni suhut parboru, dungi mulak
ma boru ni suhut parnak tu inganan na.
Raja Parhata Parboru:
Mangkatai ma hita raja ni anakkon. Ba nunga dison pinggan si tio soara nahot di
hundulanna, sai tio ma antong parnidanta tu joloan on, jala sai hot ma di hita pasupasu
sian Amanta Debata. Peak di atas napuran sirata bulung hasoloan ni boru ni raja
basai. Rata ma antong di hita tu joloan on pansamotan dohot parhorasan. Adong do
huhut dison parbue santi, siriburribur, parbue sipirni tondi, anggiat ma antong sakti
madingin, sakti matogu angka pomparanta, matorop maribur huhut matangkang
manjuara. Laos adong do dison ringgit na marmata, tinongos ni negaranta, sipalas
roha ni natorop dohot amanta raja, sai martamba ma antong ria dohot las ni roha di
hita tu joloan on. Songon i muse peak di atas na juhut tanggotanggo nagodang, ima
nasongon simbol ni hatanggoan dohot tu hatoguan ni partuturanta dohot parrohaon
na denggan di angka na marhulahula marboru di hita tu joloan on. Jadi amang raja ni
boru, namanungkun ma hami jolo taringot di hata ni sipanganon, parjolo dohonon
nami tu hamu:
Bagot namarhalto natubu di robean Sai horas ma hami na manjalo, ba sai lam
martamba di hamu na mangalean.
Ia nunga jagar hami bosur mangan indahan na las jala jagar sagat marlompan juhut
na tabo jala sombu minum tuak na tinahuan muna:
Dia ma langkatna, dia ma unokna Dia ma hatana, dia ma nidokna Sibegeon ni
pinggol sipeopon ni roha Botima ma raja nami.
Raja Parhata Paranak:
Horas ma jala gabe raja nami, sai haroan ma marharoan tu joloan on, taringot di
sipanganon i raja nami:
Marbau tanduk marbau holiholi Godang sibutongbutong,
otik sipir ni tondi Sai pamurnas ma i tu pamatang muna saudara tu bohi.
Sipansindak panaili, sipaneang holiholi.
Tumpak ma sahala muna raja nami manuai tondi muna marhite tangiang muna tu
Amanta Debata asa sai lam tamba di hami anakkon muna sinadongan asa boi dope
patupaon nami sipanganon na tumabo jala na dumenggan pasangaphon hamu
hulahula nami, jadi ianggo lapatan ni sipanganon i raja nami panggabean parhorasan
do. Botima.
Raja Parhata Parboru:
Ba anggo ido hape ba sai asi ma roha ni Amanta Debata sai ditambai dope asi ni
rohaNa dohot pasupasuna di hamu tamba ni hagabeon dohot parhorasan naung adong
asa”:
Bona ni aek pulidi ni sitapongan
Sai tubu ma di hamu angka nauli,
martamba nang sinadongan.
Alai marangkup do nauli mardongan do na denggan, jadi tangkas ma paboa hamu
sibegeon nipinggol sipeopon ni roha asa; ranting ni bulu duri jait masijaitan. Angkup
ni hata nauli dia ma na naeng taringotan. Botima.
Raja Parhata Paranak
Gabe ma hita jala horas raja nami, tutu do nidok munai marangkup do nauli
madongan na denggan, jadi nuaeng pe paboaon ma tu hamuna songon siangkup na
songon nahundul sidonganan songon mardalan. Songon naung taboto raja nami nunga
be dijangkon hamu anak nami gabe hela muna jala nunga ta adopi nangkin di bagas
Gareja pamasumasuon marhite naposona. Sai saut ma antong pasupasu i tu nasida
tumpahon ni Amanta Debata, jadi nuaeng raja nami, namangido do hami asa dohot
mamasumasu anak dohot parumaen nami i, laos dohot mamasumasu hami sude
pamoruon muna asa gabe jala horas huhut mamora tumpahon ni Amanta Pardenggan
basa i.
Angkup ni i, ianggo taringot tu adat dohot uhum na mangonai sinamot, ninna rohangku
nunga sude i marreso dipatupa suhutnami, alai hudok pe songon i, molo tung adong
dope na so beres ba rade do hami manggohisa; alai ianggo naung gok do sude ba
pasupasu hamu ma hami sude jala paborhat hamu ma anak dohot parumaennami.
Botima.
Raja Parhata Parboru:
Hamu raja ni boru nami, ianggo pasupasu i sai na lehonon nami do i tu hamu
pamoruon nami.
Aek na tio do hami, riongriong di pinggan pasu
Hulahula na basa do hami,
na ringgas mamasumasu.
Alai raja ni boru, andorang so huhatahon hami hata pasupasu tu hamu, tangkasannami
dope suhut nami dison, manang na olat ni dia naung margarar sude dibahen hamu.
(diadophon tu suhutna) ale ampara, beha nunga margarar sude parjabaran ?
Mangalusi ma paidua ni suhut paboahon angka na so gok dope dipasahat paranak. Jala
udut tusi dipangigilhon ma jambar ni sude na piniona. Di ujungna dipangido parboru
ma jambar ni tulang ni hela na i. Di si dijalo sian paranak, laos parboru i ma pasahat tu
tulang ni hela i, alai jolo ditambai parboru jambar i jala didokma: Nunga saboru hita
umbahen na ingkon pangigilhonon jambarmu sian borunta on. On pe ampara nunga
be hupangido jambarmu songon jambar ni parboru situtu jala pasahatonku ma i
nuaeng, las ma roham manjalo tung otik pe i sai godang ma pinasuna, mamasumasu
ma tondim manuai sahalam marhite tangiang tu Tuhanta Pardenggan basa i. Asa sahat
horas jala gabe borunta i. Botima. Laos dipasahat ma jambar ni tulang ni hela i.
Hata ni tulang sijalo tintin marangkup:
Mauliate ma ampara ala tangkas do hami dipaigilhon hamu, nunga be tutu hujalo dison
jambar tintin marangkup sian borunta i. Tutu do songon nidokmunai nunga gabe
saboru hita nuaeng, asa songon nidok ni ompunta sijolojolo tubu:
Hot pe jabu i, sai tong do i margulanggulang Tung sian dia pe mangalap boru bere
i, sai hot do i boru ni tulang.
Nuaeng pe ampara sai satahi saoloan ma hita huhut sauduran mangoloi borunta on
ai ho di jolo ba ahu di pudi, ia ahu di jolo ba ho di pudi. Asa songon nidok ni natuatua:
Tubu lata ni singkoru di dolok purbatua
Tibu ma nasida maranak marboru dongan nasida saur matua.
Nang hamu ampara:
Andor hadumpang ma togutogu ni lombu Sai sarimatua ma hamu pairingiring
pahompu nang sian borunta on. Botima.
Raja Parhata Parboru:
Songon panimpuli ni sude parjambaan ba nunga hujalo dison di bagasan las ni roha
jambar pangabis, dohononku ma nuaeng hata pasupasu tu hamu raja ni parboruon nami:
Balintang ma pagabe tumandongkon sitadoan
Ingkon saut do angka ianakhonta i gabe, ai hita nunga masipaoloan
Sai tibu ma nasida marurat tu toru, hatop marbulung tu ginjang.
Mardangka tu siamun, marranting tuhambirang
Dengke salesale dengke ni siborotan
Sahat ma nasida leleng mangolu jala sahat tu panggabean. Botima.
7. AKSARA BATAK

You might also like