You are on page 1of 6

 Ver 6.

0
ष म सं रण
त ात् योगी भवाजुन
वसुदेवसुतं(न्) दे वं(ङ् ), कंसचाणूरमदनम्।
दे वकीपरमान ं (ङ् ), कृ ं(व्ँ) व े जगद् गु म्॥

     


 
  
ष म(वाँ) अ ाय
ॐ ीपरमा ने नम:
' ी' को 'श+र
् ' पढ़ (' ी' नह )ं

ीम गव ीता
Learngeeta.com

' ीम गव ीता' म दोन थान पर ' ' आधा पढ़ एवं 'ग' पूरा पढ़

अथ ष ोऽ ायः
'ष ो( ) याय:' म 'ठो' का उ ारण द घ कर ['ऽ' (अव ह) का उ ारण 'अ' नह कर]

ीभगवानुवाच
अनाि तः (ख्) कमफलं(ङ् ), काय(ङ् ) कम करोित यः ।
स स ासी च योगी च, न िनरि न चाि यः ॥ 1 ॥
'स सन्+ यासी' म 'स' व पढ़, ' नर( )ग् + नर+न'
् पढ़

यं(म्) स ासिमित ा :(र् ), योगं(न्) तं(व्ँ) िव पा व।


न स स ो, योगी भवित क न॥ 2 ॥
'न +य+सन्+ य ( ) त+स (ल)् पो' म 'न' पूरा पढ़

आ ोमुनेय गं(ङ् ), कम कारणमु ते।


योगा ढ त ैव, शमः (ख्) कारणमु ते॥ 3 ॥
'आ + ( ) ोर+
् नेर+योग
् ' पढ़, 'योगा ढ( ) य' म ' ' द घ पढ़

यदा िह ने याथषु, न कम नुष ते।


सवस स ासी, योगा ढ दो ते॥ 4 ॥
'कम( )स्+व षज्+जते' पढ़, 'सव+स (ल)् प+सन्+ यासी' पढ़, 'योगा+ ढ( )स्+तदो( ) यते' पढ़
Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 
उ रे दा ना ानं(न्), ना ानमवसादयेत्।
आ ैव ा नो ब ु:(र् ), आ ैव रपुरा नः ॥ 5॥
'उ ( ) +धरदा( )त्+मना( )त्+मानन्' पढ़, 'ना( ) मान+मवसादयेत्' पढ़
ब ुरा ा न , येना ैवा ना िजतः ।
अना न ु श ु े, वतता ैव श ुवत्॥ 6 ॥
'ब( ) धु रा( )त्+मा( ) मन( )स्+त( ) य' पढ़, 'येना( )त्+मैवा( ) मना' पढ़
िजता नः (फ्) शा , परमा ा समािहतः ।
शीतो सुखदःु खेषु, तथा मानापमानयोः ॥ 7 ॥
'शीतो( ) ण+ ख+ ःखेषु' म 'षु ' व पढ़, 'मानापमानयोः' म 'प' पूरा पढ़
ानिव ानतृ ा ा, कूट ो िविजते यः ।
यु इ ु ते योगी, समलो ा का नः ॥ 8 ॥
' ान+ व ान+ ( ) ा( ) मा' म दोन 'न' पूर पढ़, 'सम+लो( ) ा( ) म+का नः' पढ़
सु ायुदासीन, म े ब ुषु।
साधु िप च पापेषु, समबु िविश ते॥ 9 ॥
' ( )न्+ म( ) ार+यु
् दासीन' म 'सी' द घ पढ़,
Learngeeta.com


'म( ) य ( ) थ ( ) +वे( ) य+ब( ) धु षु' म 'षु ' व पढ़, 'सम+बु ( ) र+
् व श( ) यते' पढ़

ात् योगी भवाजुन


योगी यु ीत सततम्, आ ानं(म्) रहिस तः ।
एकाकी यतिच ा ा, िनराशीरप र हः ॥ 1 0 ॥
'यु ीत' म 'त' पूरा पढ़, 'यत चत्+ता( ) मा' म 'त' पूरा पढ़, ' नराशीर+प र( ) हः' म 'र' पूरा पढ़
शुचौ दे शे ित ा , रमासनमा नः ।
ना ु तं(न्) नाितनीचं(ञ्), चैलािजनकुशो रम्॥11॥
'ि थर+मास+नमा( ) मनः' पढ़, 'ना( ) यु च्+ +तन्' पढ़, 'चैल ा+ जन+ शोत्+तरम् ' म 'न' पूरा पढ़
त ैका ं(म्) मनः (ख्) कृ ा, यतिच े यि यः ।
उपिव ासने यु ाद् , योगमा िवशु ये॥ 1 2 ॥
'यत+ च ेन्+ य ( ) यः' म 'त' पूरा पढ़, 'यु ञ्+ या ' पढ़, 'योग+मा( ) म+ वशु( ) ये' म 'ग' पूरा पढ़
समं(ङ् ) कायिशरो ीवं(न्), धारय चलं(म्) रः ।
स े नािसका ं(म्) ं(न्), िदश ानवलोकयन्॥13॥
'धारयन्+नचलम् ' पढ़, ' दश( ) चा+नवलोकयन्' पढ़
शा ा ा िवगतभी:(र् ), चा र ते तः ।
मनः (स्) संय म ो, यु आसीत म रः ॥14॥
' +म+चा र(व् ) ते' पढ़, 'मच् + चत्+तो' पढ़, 'आसीत' म 'त' पूरा पढ़

Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 


यु ेवं(म्) सदा ानं(य्ँ) , योगी िनयतमानसः ।
शा ं(न्) िनवाणपरमां(म्), म ं ामिधग ित॥15॥
'यु न्+नेवम् ' पढ़, 'म ( ) सं था+म धग( ) छ त' पढ़
ना त ु योगोऽ , न चैका मन तः ।
न चाित शील , जा तो नैव चाजुन॥16॥
'ना( ) य ( )श+नत
् ( ) तु' पढ़, 'योगो( )ि त' म ' त' व पढ़,
'चैक ा( ) त+मन( ) नतः' पढ़, 'चा त( ) व( ) +शील ( ) य' पढ़
यु ाहारिवहार , यु चे कमसु।
यु ावबोध , योगो भवित दःु खहा॥17॥
'यु ( ) ाहार+ वहार( ) य' पढ़, 'यु ( ) +चे( ) ( ) य' पढ़, 'यु ( ) ( ) व( ) ा+वबोध ( ) य' पढ़
यदा िविनयतं(ञ्) िच म्, आ ेवावित ते।
िनः ृहः (स्) सवकामे ो, यु इ ु ते तदा॥18॥
'आ( ) म ( ) येवा+व त( ) ते' पढ़, 'सव+कामे( ) यो' पढ़
यथा दीपो िनवात ो, ने ते सोपमा ृता।
Learngeeta.com

योिगनो यतिच , यु तो योगमा नः ॥1 9 ॥


'सोपमा' म 'प' पूरा पढ़, 'ने +गते' पढ़

ात् योगी भवाजुन


य ोपरमते िच ं(न्), िन ं (य्ँ) योगसेवया।
य चैवा ना ानं(म्), प ा िन तु ित॥ 20॥
'य ( ) ोपरमते' म 'र' पूरा पढ़, 'चैवा( )त्+मना( ) मानम् ' पढ़, 'प( ) यन्+ना( ) म न' पढ़
सुखमा कं(य्ँ) य द् , बु ा मती यम्।
वेि य न चैवायं(म्), त लित त तः ॥ 2 1 ॥
' खमा( )त्+य ( )ि तक य् ँ' पढ़, 'बु ( ) ( ) ा +यमतीन्+ यम् ' म 'ती' द घ पढ़, 'ि थत( ) चल त' पढ़
यं(ल्ँ) ल ा चापरं (ल्ँ) लाभं(म्), म ते नािधकं(न्) ततः ।
य तो न दःु खेन, गु णािप िवचा ते॥ 2 2 ॥
'य ( )ि मन्+ि थतो' पढ़, 'गु णा प' म ' प' व पढ़
तं(व्ँ) िव ाद् दःु खसंयोग, िवयोगं(य्ँ) योगस तम्।
स िन येन यो ो, योगोऽिनिव चेतसा॥ 2 3 ॥
' व( ) ा + ःख+संय ोग' पढ़, 'योगो नर+
् व ण+चेतसा' म 'त' पूरा पढ़
स भवा ामांस्, ा सवानशेषतः ।
मनसैवे य ामं(व्ँ) , िविनय सम तः ॥24॥
'स (ल)् प( ) भवा( )न्+कामास
ं ्' पढ़, 'सवा+नशेषतः' म 'न' पूरा पढ़, 'मन+सैवेन्+ य ( ) ामव्ँ' पढ़

Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 


शनैः (श्) शनै परमेद्, बु ा धृितगृहीतया।
आ सं ं(म्) मनः (ख्) कृ ा, न िकि दिप िच येत्॥25॥
'बु +या' पढ़, 'आ( ) म सं थ म् ' पढ़
यतो यतो िन रित, मन लम रम्।
तत तो िनय ैतद् , आ ेव वशं(न्) नयेत् ॥26॥
'मन( ) च ल+म ( )ि थरम् ' पढ़, ' नय ( ) यैत ' पढ़
शा मनसं(म्) ेनं(य्ँ) , योिगनं(म्) सुखमु मम्।
उपैित शा रजसं(म्), भूतमक षम्॥ 2 7॥
' शा( ) त+मनसम् ' म 'न' पूरा पढ़, ' +म त+मक (ल)् मषम् ' पढ़

यु ेवं(म्) सदा ानं(य्ँ) , योगी िवगतक षः ।


सुखेन सं शम्, अ ं(म्) सुखम ुते॥2 8 ॥
'यु न्+नेवम् ' पढ़, ' वगतक (ल)् मषः' म 'त' पूरा पढ़, ' +सं पशम् ' पढ़

सवभूत मा ानं(म्), सवभूतािन चा िन।


ई ते योगयु ा ा, सव समदशनः ॥ 29 ॥
Learngeeta.com

'सव+ त( ) थ+मा( ) मानम् ' पढ़, 'योग+यु ( ) ा( ) मा' म 'ग' पूरा पढ़


ात् योगी भवाजुन
यो मां(म्) प ित सव , सव(ञ्) च मिय प ित।
त ाहं (न्) न ण ािम, स च मे न ण ित॥30॥
'म य' म ' य' व पढ़
सवभूत तं(य्ँ) यो मां(म्), भज ेक मा तः ।
सवथा वतमानोऽिप, स योगी मिय वतते॥31॥
'सव+ त( )ि थतय् ँ' पढ़, 'भज( ) येक ( ) व+मा( )ि थतः' पढ़
आ ौप ेन सव , समं(म्) प ित योऽजुन।
सुखं(व्ँ) वा यिद वा दःु खं(म्), स योगी परमो मतः ॥32॥
'य द' म ' द' व पढ़, 'परमो' म 'र' पूरा पढ़
अजुन उवाच
योऽयं(य्ँ) योग या ो ः (स्), सा ेन मधुसूदन।
एत ाहं (न्) न प ािम, च ल ा थितं(म्) राम्॥33॥
'च ल ( ) वात्+ि थ तम् ' पढ़
च लं(म्) िह मनः (ख्) कृ , मािथ बलवद् ढम् ।
त ाहं (न्) िन हं (म्) म े, वायो रव सुदु रम् ॥34॥
'बलव + ढम् ' पढ़, 'वायो रव' म 'व' व पढ़
Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 
ीभगवानुवाच

असंशयं(म्) महाबाहो, मनो दिन


ु हं (ञ्) चलम्।
अ ासेन तु कौ ेय, वैरा ेण च गृ ते॥ 35 ॥
'अ ( ) यासेन' म 'न' पूरा पढ़, ' +यते' पढ़
असंयता ना योगो, दु ाप इित मे मितः ।
व ा ना तु यतता, श ोऽवा ुमुपायतः ॥ 36 ॥
'असंय ता( ) मना' म 'अ' व पढ़, 'श( ) यो+वा( ) ु पायतः' पढ़
अजुन उवाच

अयितः (श्) योपेतो, योगा िलतमानसः ।


अ ा योगसंिस ं (ङ् ), कां(ङ् ) गितं (ङ् ) कृ ग ित॥37॥
'योगाच् +च लत+मानसः' म 'त' पूरा पढ़, 'योग+सं स( ) + ध ' पढ़

क ोभयिव :(श्), िछ ा िमव न ित।


अ ित ो महाबाहो, िवमूढो णः (फ्) पिथ॥ 38 ॥
'क न्+नोभय+ व( ) ( ) श'् पढ़, ' छन्+ना( ) मव' पढ़
Learngeeta.com


एत े संशयं(ङ् ) कृ , छे ुमह शेषतः ।

ात् योगी भवाजुन


द ः (स्) संशय ा ् ुपप ते॥ 39 ॥
, छे ा न हय
'छे त्+तुम ह( ) य+शेषतः' पढ़, 'संशय ( )स्+या( ) य' पढ़, ' +यु प+प( ) ते' पढ़
ीभगवानुवाच

पाथ नैवेह नामु , िवनाश िव ते।


न िह क ाणकृ ि द् , दगितं
ु (न्) तात ग ित॥40॥
' वनाश( )स्+त( ) य' पढ़, 'क (ल)् याण+ ( ) क ( )श+
् च ' पढ़, 'तात' म 'त' पूरा पढ़
ा पु कृतां(ल्ँ) लोकान्, उिष ा शा तीः (स्) समाः ।
शुचीनां(म्) ीमतां(ङ् ) गेहे, योग ोऽिभजायते॥ 41॥
' ीमता ' म ' ी' द घ पढ़, 'योग( ) ( ) ो+ भजायते' पढ़

अथवा योिगनामेव, कुले भवित धीमताम्।


एत दलभतरं
ु (ल्ँ), लोके ज यदी शम्॥ 4 2॥
'अथवा' म 'थ' पूरा पढ़, ' लभ+तरलँ् ' म 'भ' पूरा पढ़

त तं(म्) बु संयोगं(ल्ँ), लभते पौवदे िहकम्।


यतते च ततो भूयः (स्), संिस ौ कु न न॥43॥
'पौव+दे हकम् ' पढ़, 'यतते' म 'त' पूरा पढ़
Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 
पूवा ासेन तेनैव, ि यते वशोऽिप सः ।
Learngeeta.com
िज ासुरिप योग , श ाितवतते॥4 4 ॥
' + रयते' पढ़, ' +यवशो प' पढ़, 'श( ) द( ) ा+ तवतते' पढ़
य ा तमान ु, योगी संशु िक षः ।
अनेकज संिस :(स्), ततो याित परां(ङ् ) गितम्॥45॥
' य ( )त्+ना( ) +यतमान( ) तु' पढ़, 'संशु( ) + क (ल)् बषः' पढ़,
'अनेक +ज( ) म+सं स( ) +धस्' पढ़
तप ोऽिधको योगी, ािन ोऽिप मतोऽिधकः ।
किम ािधको योगी, त ा ोगी भवाजुन॥4 6 ॥
'तप( )स्+ व( ) यो+ धको' पढ़, 'योगी' म 'गी' द घ पढ़े, 'क म( ) य ( ) चा धको' पढ़
योिगनामिप सवषां(म्), म तेना रा ना।
ावा भजते यो मां(म्), स मे यु तमो मतः ॥47॥
'म( ) तेना( )न्+तरा( ) मना' पढ़, ' ( ) +धावा( ) भजते' पढ़

ॐत िदित ीम गव ीतासु उपिनष ु िव ायां(य्ँ) योगशा े


ीकृ ाजुनसंवादे आ संयमयोगो नाम ष ोऽ ायः ॥
॥ॐ ीकृ ापणम ु॥

● िवसग के उ ार जहाँ (ख्) अथवा (फ्) िलखे गय ह, वह ख् अथवा फ् नही ं होते, उनका उ ारण 'ख्' या 'फ्' के जैसा िकया जाता है ।
● संयु वण (दो ंजन वण के संयोग) से पहले वाले अ र पर आघात (ह ा सा जोर) दे कर पढ़ना चािहये। '॥' का िच आघात को दशाने
हे तु ेक आव क वण के ऊपर िकया गया है । ोक के नीचे उ ारण संकेत हे तु बगनी रं ग से आघात के वण िलखे गये ह, इसका
अथ यह नही ं िक इन वण को दो बार पढ़, ब इ े जोड़कर वहाँ ज़ोर दे कर इन वण का उ ारण कर, यह ता य है ।
● यिद िकसी ंजन का र के साथ संयोग हो तो वह संयु वण नही होता इसिलये वहां आघात भी नही ं होगा। संयु वण से पूव र पर ही
आघात िदया जाता है िकसी ंजन या अनु ार पर नही।ं उदाहरण - 'वासुदेवं(व्ँ) जि यम्' म ' ' संयु होने पर भी पूव म अनु ार होने
से आघात नही ं आयेगा।
● कुछ ानो ं पर र के प ात् संयु वण होने पर भी अपवाद िनयम के कारण आघात नही ं िदये गये ह जैसे एक ही वण के दो बार आने से,
तीन ंजनो ं के संयु होने से, रफार (उपर र् ) या हकार आने पर आिद। िजन ानो ं पर आघात का िच नही ं वहाँ िबना आघात के ही
अ ास कर।

योगेशं(म्) स दान ं (व्ँ), वासुदेवं(व्ँ) जि यम्


धमसं ापकं(व्ँ) वीरं (ङ् ), कृ ं(व्ँ) व े जगद् गु म्

त ात् योगी भवाजुन


Learngeeta.com

गीता प रवार सािह का उपयोग िकसी अ ान पर करने हे तु पूवानुमित आव क है ।


अनुमित हे तु पूण योजन consent@learngeeta.com पर हम िलख
Śrīmadbhagavadgītā - 6th Chapter - Ātmasaṃyamayoga geetapariwar.org ीम गव ीता - ष म अ ाय - आ संयमयोग 

You might also like