S2tuka emp. “emego sabe Co MOWia ciche nj Uzaleznieni od odchudzania — olagowie Pevropie UFO a yak onot POTES wieran Vd note wiosetese! a2 otINSTYTUT PROSPERITY (Aucune rauitent ts iu Warsttalu |W pozyskiwaniu Klkentowe e Pomozemy Ci zdobyé nowy zawod + Praktyeznie poznasz unikalne modele i narzedzia coachingu nowe) generac)l auczysz sie krok po kroku, jak dobrze zaczaé, by skutecznie pomaga¢ innym i zarabia¢ dobre pieniadze + Przejdziesz osobisty Prosperity Coaching + Zbudujesz osobowos¢ Coacha i Cztowieka Prosperity « Na zawsze odmienisz swoje zycie osobiste i zawodowe... Szkota Coachow Prosperity® SZKOLA COACHINGU NOWEJ GENERA‘ Najbardziej praktyczny certyfikowany prog Zdobadz kompetencje i certyfikat Coacha Prosperity przesztosci, ale mozemy Cie Pm ea TMs eA LCL nadzwycajnej przy: ram szkoleniowy sztoscl.. Jesli jestes niezadowolony z tego, co robisz i pragniesz wiecej radosei w Zycit, jesli lubisz pomagac innym i cheialbys ‘to robié odpowiedzialnie i profesjonalnie, jesli nareszcie masz odwage zrobi€ cos dla siebie - zapraszamy. krok do zmiany swojego zycia! Zrob pierw: Prosperity Coaching... to wiecej niz coaching Edyeje: « Warszawa — od 1 kwietnia 2016 e Wroclaw + Gdynia +» Krakow « Londyn W kazde) edyeji limit mieysc (do 10 osdb). Decyduje koleinosé zgloszen. Dotacz do prestizowego grona Coachow Prosperity 40 preede wszysti chlor by epson tare, Toby nce, zeby mie? nareed, 42ehy pomagatludccm. Wide, 2te oamsne narezdna sa tok hutecane. A prey okay ‘molam ee sedis Tam stadiowalar 7 fata tut) S miesiey. Jat wszystto zoey od mete ite prowadeicochee dec eto, mje omromne stro unania wage rok, Taprotey 2a, byt ta, cago ns naucylas pozwala, lei pomagac nny napraw yet tin maraylam odeawsze. elu rorya k ‘Centyfkowani Coachowie P Zadzwon teraz do doradcy kariery Coacha Prosperity i dowiedz sie, czy iz jakiego rabatu mozesz skorzystac. Limit miejsc. (22) 302 26 66,570 570 542, www.instytutprosperity.p| {enka depkaje Tobie 2 te perwsrqroamone kwabfkocyjna, bo ju wledy/ pokazetos mi, te wart jest walcryo sible. Deku 20 tak mocne procesy re stwortyly mnnie na nova ato, ie sig mn diel swoims dofwiedcaeniami. Wszystkie te naegdzi,kisryth ns ‘neucelas, 0 Hite rouniex moslom ja edcané na sobie, pokazujg mi, jak meena naprow- «de shatecrnie pomega iy. Dtiguje za, potozalas, pomogles mi adky¢ siebie ra reve Pokaralas mi jot piknle by sabe... Dagtje Besta Nie przepadam za slowami swkves i porazka, bo w jgzyku codziennym zatracily swoje podstawowe znacze- nie, Zamiast opisywa¢ jakieg stany ely oceniaé. Przestaly Sukces oznacza, Jjestes sprawny, kompetentny, ma powody do zadowolenia z siebie; p razka natomiast oznacza, Ze w ji sposob niedomagasz, Co wige ces bardzo ezesto oznaeza ,wiecej” lub slepies” niz ini, a porazka, 4e to inni cig wypredzili. Wole méwi¢ o stabych i moenyeh stro- nach. O zaletach i wadach. O tym, co zrobié, aby pozbyé sie wad lub slabych tym, jak zaczynajac od stabo- (0 sity. To weale nie jest pro- ste, ale przeciez sie udaje. Najpierw przyklady, wszystkie dotyeza jezyka iznam jez osobistego doswiadczenia. Pierwszy dotyezy pewnego dokto- ranta, ktory bardzo sie jakal. Wada wymowy byla oczywista praesckodg i w studiowaniu, i w kontaktach na- ukowych. Okazato sie jednak, ze mei- ezyzna ten nie jakal sie, gdy Spiewal igdy méwit po angielsku. Nie, nie zo- stal czolowym tenorem, ale kazdemu iyczg takie} znajomosci angielskiego. a éciglej — wielu jego odmian. Prayklad drugi to znany ze znakomi- tej polszezyzny uczony. Wywodzi sie z domu, gdzie kiepsko mowiono po polsku. Podezas studidw, skonfronto- wany z innymi, odkryl, ze jego sklad- nia, akcent, gramatyka pozostawiajq wiele do zyczenia. Postanowil uczy¢ sig polskiego tak jak jezyka obcego. To, i wyjatkowe oezytanie, sprawilo, ze jego ji nienaganny. vy kilka spraw, Nie ma tu poragek, nie ma sukces6w. Jest 22 to uswiadomienie sobie mankamentu, wlasnej wady, slabej strony, ale takée Wiestaw tukaszewski E zZ porazki Nie chodzi 0 przeobrazanie porazek w sukcesy, ale 0 przeksztatcanie stabosci w site, defektu w cnote, wady w zalete. : wyobrazenie sobie alternatywy - opa- nowania angielskiego, uczenia sie za- sad jezyka. Co wigce}j - w ciezka, mozolna praca. Moana powie- dziec, ze nie chodzi 0 przeobrazanie le o przeksztal- canie stabosei w sile, defektu w cnote, wady wzalete. Me tylko, Ze nie dzieje sig to dzigki magicznym sztuczkom. Cztowiek skonfrontowany ze swoja slaboscia ma do dyspozyeji dwie drogi. Pierwsza ma charakter sym- boliczny: mozna udawaé, Ze nie jest tak ale, pokazywaé, ze inni maja taki wiekszy) problem. bie oraz innym, ze — jest i tak wspaniale. Mozna zatem pogodzié sig ze swymi slabosciami, usprawiedliwi¢ je. Prayige wrec7 stra- tegig hazardzisty, ktéry po przegrane} podwaja stawke. Mozna wige czekac na cud, a ten pewnie sie nie wydarzy. Droga druga ma charakterpraktyezny i nie sprowadza sig do tego. ze usta~ lamy roznieg miedzytym.co mialoby byé. i tym. co jest. ale przede wszyst- kim ustalamy sposoby. jak te roznice moina zlikwidowaé lub chocby po- ey 3 mniejszyé. Trzeba oszacowaé wiasne _ Kkompetencje i braki, powiedziee so- bie, Ze czegos koniecznie treba sie na- uczvé. Treeba okresli¢ warunki, jakie i miusza byé spelnione i jakie narzedzia nalezy gromadzié. Trzeba wreszcie od- | powiedzie¢ sobie na fundamentalne pytanie:o ilezmieni sie suma mojezo li takie kroki podejme. Noi zabra¢ sig do pracy. WIESEAW LUKASZEWSKI, nsycholog ‘esodowosci, autor m.in. ksiazki Ucreka zycia, 2a Korg w 2011 roku atrzymal Nagrode Teotrasta. + KWIECIEN 2016Bartizo podoba wyglad strony i znajduje odnosniki do tematow, ktore mnie interesuja Es ae a = ) JAK DECYDOWAC, EBY NIE ZALOWAC ps — OSTRATZENIA. OD CIALA MOC KOMPAS MORALNY Odmienione drzwi do psychologit nowa odstona portalu CHARAKTERY.EU mi sie nowy jest prosta przejrzyste Wieikim ulatwieniem jest dopasowywanie sig strony do urzqdzen mobilnych. Driekuje za 0 ulepszenie. Marta © codzienny serwis poswigcony psychologii © ponad cztery tysiace tekstow z Charakterow, Psychologii Dzis i Psychologii w Szkole - do czytania i pobrania w atrakcyjnej cenie © tematycane pakiety © nowoczesny wyglad © szybka i prosta nawigacja © petna responsywnos¢ - strona dostosowana do nosnikow mobilnych Codziennie dokonujemy wyboréw, mierzymy sie z dylematami... ychologia dzis charaktery ws WNUMERZE: HEURYSTYKI WRU Pr E Trening podejmowania decyzji ae Heurystyki i inne pulapki _ Werupie - madrzej czy glupiej? Jak dziala kompas moralny Zanim zdecydujesz, postuchaj ciala Glowa czy serce, rozum czy emocje ~ kto lepiej wybiera? autopromocie Uxiaoxa: Sunset boulevard / Jak podejmowaé decyzje, ktére buduja? auopremecia: Corbis / Profimedia 28 34 38 JAK Z PORAZKI ZROBIC SUKCES Gdy spotka nas niepowodzenie, nieraz wydaje sig nam, Ze to koniec Swiata. A moze to poczatek czegos dabrego? Pawel Fortuna radzi, jak podnosi¢ sig 2 porazek i jak je oswajac. BLOGOSLAWIONE NIECH BEDA BLEDY, UPADKI | PORAZKI Moim celem jest wszystko to, co zycie przynosi. Po prostu aycie - mowi Bogdan Biatek. POPATRZ SERCEM NA SIEBIE JeSii nie mamy empatii dla siebie, dusimy sig wewnetrznie ~ ostrzega Lucyna Wieczorek. Jak nauczyé sie empatii? FOCH. AZ BOLI Kiedy milczenie przestaje byé zlotem, a staje sig trucizna? Beata Banasiak-Parzych sprawdza, co o zwiazku méowia ciche dni. SEZON NA .DOLA® Wiosenne ostabienie czy depresja? — Katarzyna Girczys- -Poledniok wyjasnia, jak je odr6znic i gdaie szukaé pomocy. NIEWOLNICY DIETY Walka 2 nadwagq moze rujnowa¢ codzienne zycie odchudzajacych sig. Magdalena Jareebowska radzi, jak uwolnié sig od przymusu bycia na diecie. LABORATORIUM 56 60 66 68 76 ROBO-POMOCNICY Mark Coeckelbergh przedstawia NAO i Probo —roboty, ktore pomagaia w terapii dzieci z autyzmem ZANURZENI W SIECI Jak wplywaja na nas nowoczesne media — zastanawiaia sie Markus Appel i Joachim Retzbach MOTYLA NOGA! Timothy B. Jay bada, kiedy dzieci zaczynaja rozumieé Znaczenie ,brzydkich” stow i jak je poznajg BUISKIE SPOTKANIA Jak wytlumaczyé doniesienia 0 spotkaniach z ptzybyszami Z obcych planet? — odpowiedzi szuka Christopher C. French. URODZENI RODZICE Kiedy rodzi sig dziecko, zmienia sig dziatanie mozgaw jego rodzicow —twierdzi Magdalena Chrzan-Detkos. SCIEZKI PSYCHOLOGII Daria Grabda sprawdza, jaka oferte przygotowaly uczelnie dla tegorocznych kandydatéw na psychologie. 0 7 PSYCHOWIESCI 50 MOJAHISTORIA 51 KRZYSZTOFOWICZ 78 KTO, CO, GDZE, KIEDY 81 MARUSZEWSKI Too AWDIEJEW Jo MAKSYMIUK loz BORTNOWSKA 103 GADACZ 104 MADZIK 105 KARPOWICZ tos KIOSQUE MO POCZTA POETYCKA lia LISTY 4 GICER CUM CAULE 82 DOM DOBRY Kim jest prawdziwy mezczyzna? ~ pytamy Arkadiusza Jakubika 86 BOLIWIA JAK DZIEN | NOC Michalina Marczak zabiera nas W podroz do Ameryki Poludniowej. S32 WYTRWALOSC Do praktykowania wytrwaiasci zacheca Norman Fischer. 94 W DIALOGU Tadeusz Gadacz wspomina weelkiego Mmysliciela — ks. Jozeia Tischnera. $8 MODLITWA (e) Czym jest — wyjasnia Jacek Wojtysiak. + KWIECIEN 201s= WC : ey AGRODA TEOFRASTA rauhowe kSiaihi issich ") naukowe | populamonaukowa wraz 2 uzasadnieniem » Ponadio czytelnicy w glosoweniu intemetowym wybiereja - sposréd ksiagek nominowanych — najpopulami ake sychologicmna. Wreczenie Wiym row zgios: Nagrody Teofrasta | ksigzek polskich autorow 2015.2 29 lutego 2016 = prayjmujery do 15 maya. ‘Moga ich dokonywet wydawey oraz wy?Sze uczeinie. Wiece| na wwew.nagrodatestrast2 ev. ME PsSYCHOW!ESC! > Niepokoi to woim uzytkownikom zestaw ikonek, za pomoca Ktorych enie oraz dwie wlubig” i .kocham”. Proste? Az za bardzo — uwaza dr Tomasz Kozlowski. Facebook zaproponowat s\ & moga wyrazac stany emocjonalne: radosé, smutek, 2los¢, zaskocze .postawy”: Kaddy, kto ma psa, gotow jest przy te jego caworonozny przy~ jaciel potrafi sig uSmiechac. Niby nie tak jak cziow “gk, ale GOS W Jeg0 oezach i tak mawi. Ze osiak sig radyje. Z jednej strony to ludzka vnisywania innym — rownie? 2wierzetom | przed~ daje 0 sobie mocrio znac, 2 drugiej to wiasnie civienstwie do starszych ewolucyjnie krewnych, jak y, rozwinaly palete emocji, ktore potrafig Swietnie ko- jydzi taki podstawowy' zestaw stanow! auniwersalna ‘zaskoczenie, wstret. lost i abrzydzenie. sno ich Kommunikowanie, jak i percepcja sawnas warukowane biologicznie: nawet malefikie, gtucho-niewidome dzieci komurikula nie miat szans nauczyc ich doktadne} ekspresji mimiczne}. tka” to emocjonalny elementarz. Z jego znajomoscia przy- inych standw powoli zaczyna tworzye ‘enie te wpisuia Sig w pejZaz naszej kultury, oddaja calg zlo- nosé emacjonalnego zycia jednostek i grup. Ironia. wspotezucie, zazdrosé, melancholia, Scha- denfreude — to tylko Kika .szarosci”, Ktore towarzyszq nam kazdego dnia. Jak odmalowat je przy wysokokontrastowych” emotixonow? ) nic trudnego, ja jednak wole w takich wypadkach zdac sig na madrosc tasady Vil- freda Pareta. ezyli stynnej reguty 20:80. Dwadziescia procent ludzi by¢ moze zdecyduje signa . wigkszose jednak opowie sig Z@ tym, CO tatwiejsze i bar- zie) inuicyine, prawdopodobnie ze strata dia cafe] komunikacji. Wszak nie kazdy jest wirtuozem porozumiewania sig. Zwiaszcza 22 schiebiajaca ekshibicjonistycznym zapgdom logika mediow: spolecanosciowych dopieszcza kietkujacego w wigksZosei ufytkownikow narcyza. A jak wyglada komunikacja z nareyzem — chyba kazdy miat oxazje choé raz w Zyciu sie przekonac. wi wypada mi... Zaapelowac 0 rozwage. Nasze kompetencje spoteczne — a to one ig 0 jakoSci kommunikacji - ksztaftuja sig cate Zycie, jako ‘Ze Swiat ludzi wool nas nieustannie Zamykanie go w polczainym repertuarze kikku ematikondw moze podtrzymywat niepo- ena iluzje, w Ktorej ludzie siaja sig bytami stosunkowo prostymi w obstudze i opisie. A wystar- czy otworzyé dobra ksiazke, Dy przekonac sig, jak dalekie od prawdy jest takie twierdzenie. Problem jednak w tym, Ze w Swiecie latwej i proste] rozrywai ksiazh otwierane Sq dzis znacznie rzadziej. To fascynujace zrodio wiedzy 0 duszy adchodzi co lamusa Dluga opowiese 0 Zyciu Zastepuja coraz krétsze komunikaty 0 biezacych. pozomie waznych zdarzeniach, rowniez 0 chwilowych emocjach. Ale ematikony to niz tylko ubozsza komunikacja. Wszyscy wiemy, Ze juz sama obecnos¢ quzika siania do weiskania go. Czeste korzystanie z podobnych funkcjanalnosci wykszaica w nas ‘kolejny niepoirzebny konsumencki nawyk: Zajmowanie stanowiska wzglgdem... wszystkiego. Lubie to. Wkurza to. Smuci to. Smieszy to. | tak dalej, i tak dale}. Moze to powodowa¢ wrazenie, ze niemal wszystko warto komentowac, a skoro wszystko zaStuguje na ustosunkowanie sig — nie ma reczy waznych i niewaznych. Mam zdanie na kazdy temat. Prayczynia sie to do stanu, Kidry psychologowie pozytywni. w tym Mihaly Csikszentmihalyi, popu- laryzator pojgcia .przeptywu", nazywaja umyslowg entropia, Nasz umys! codziennie 2asmiecany jest setkami, jesli nie tysiacami, tresci bez wiekszego znaczenia. Ich natlok wywoluje psychiczny ‘szum, Kory trudno nam zignorowa¢, a MOry jednoczesnie powieksza nieprzyjemme uczucie braku fexiet nad otaczajacym ‘as swiatem: przeciez tyle sig dzieje! Tak trudno nad wszystkim zapanowac! Nei Gay pueerrine Draw odpuscic? Czy naprawde tak czesto musze zajmowac sta- ; je 2danie w kaade| kwesti jest tak bardzo waane? Cry faktycznie reszia cyberswiaia nie zasnie, dopdki nie Zapozna sig z moimi opiniami w kazdym temacie? Czy jest bardzie| wymowny przejaw breku empatii? : Gazie przekonamy sie 0 tym, jesli nie w zywej, bezposredniej rozmowie z drugim cztowiekiem? Zamiast Klikaé ikony z mySia 0 setkach pdlanonimowych cyberznajomych, dsta oe stanowisko kilku wagnym osobom w realu. Gwarantuje duto wieks = , przedstawmy swoj A calemu arsenatowi ikonek mowie: niepokoi to. alta munikowee stha”: rads, smite wspomniana Warto pamie emo chodzimy na Swviat, jednak 2 biegiem lat Kika fundamental zdumiewajace i liczne odcienie. 0 Dr TOMASZ KOZLOWSKI jest socjelogiem, dziekanem Vey eerats TiS los were (dziatu Studiow Edukacyinych Collegium + KWIECIEN 2016 Zuccarin™ utrzymuje w normie m0j poziom cukru we krwi Od kilku lat Alicja miata trudnogci z kon: i ‘ trolowaniem pozi ors kets pelise zapowiedziat, ze kolejnym krokiam beda ka a. Jednak po rozpoczeciu kuragcji in™ Alicja znalazta rozwiqzanie problemu. et a Soe pede sie eee ilka lat temu, kiedy zaczely sie moje problemy, miatam podwyzszony Poziom cukru we krwi. Saratann, sie ee acje, zmieniajge diete. Jednak to nie wystarczyto i po kilku latach poziom cukru we krwi gwattownie wzrdst. Znalaztam informacje ° suplemencie diety Zuccarin w czasopigmie farmaceutyczn | postanowitam go wyprébowaé. sa Szybkie dziatanie Juz nastepnego ranka zyci 6] pozi | epnec , PO zazyciu tabletek, méj poziom cukru we in obnizyt sie, zaledwie kilka dni pédéniej unormowal, a ja poczu- lam sie ap sanie Serie. Stosuje Zuccarin od trzech lat i caly cas mam poziom cukru w normie. To najle i i He ore ilepsza rzecz, jakq zrabitam W Japonii od setek lat po posit. ku pije sie herbate z lisci morwy ze wzgledu na ich wtasciwose lecnice. Nowe badania klinicene dowodza Ze wyciag zlisci morwy moze efek tywnie stabilizowa¢ poziom cukru we krwi, powstrzymujac wchia- nianie cukrow z weglowodanow Niestrawione cukry po prostu przechodza przez ukfad trawien- hy, zamiast przenikac do uktadu krwionosnego. Wystarczy wzia¢ jedna tabletke przed posilkiem, by kontrolowac Poziom cukru we knwi, apetyt nz stodkie potrawy oraz wage. Najwyzsza, standaryzowana na 1% DNJ zawartosé ekstraktu Zmorwy biatej—400 mg w tablet- ce Zuccarin — twoja gwarancja wysokiej jakoscii efektywnosci. Szukaj logo ze Srebmym Drzewem —Qwarangi wysokigj jakoscii efek- tywnosci. fekiama Dostepny w aptekach i na www.newnordic.pl_w opakowaniach zawierajacych 60 tabletek i bardziej ekonomicenych zawierajacych 120 tabletek, W przypadku braku mode by¢ zaméwiony specjainie dia Ciebie przez farmaceute. Kod BLOZ 8101001 - utatwi zaméwienie produktu w aptece, Tylko Zuccarin zawiera standaryzowany wyciag z liSci morwy biatej - DNJ 195 Twoja gwarancja wysokiej jakosci i skutecznoéci. www.newnordic.pl NEW NORDIC tel.: +48 22 2125410i. su PSYCHOWIE S 6! LEKARSTWO we Taya } Tuczqce powietrze » ai RELAI saceury labordtaryine > Prorok czy szaleniec? kilka tygodni = PSRs Rewolucje rzadko sig udaja. Na pocieszenie dadam, ze nie tylko w polskiej polityce ietrzem... praytyly Take w futbolu. ierdzono tez u nich zaburzenia metabolizmu i¢ krazeniowo- desliby zapytac tachowcow, kogo uwadaja Za fajwiekszego re wolucjoniste we wspolezesnej pitce nozne|, wymieniq nazwisko, ktore kibicowi niedzielnemu powie niewiele. Worawdzie jako tener = et 1 reprezentacji Argentyny zdobyt ztot) d aye roku, ale sukcesy na igrzyskach W ty mentu bs wainiejsze, ze podezas mundialu 2002 n em, osiem lat poznie] fachowcov zdotal wyjS¢ 2 grupy. wyccit ako trener re- zy ekspe umiescili cigzarne szezurzyce ye vi lich potomstwo w dwoch = 7 prezentacji Chile, ale i tak odpad! we zie turniejy PO pomieszczeniach wi~ E meczu z Brazylia. Owszem, doprowe ic Bilbao do finalu Do jednego doprowadzano Ligi Europejskie), ale zndw: w Klubowej pitee licza sig wylgcznie powietrze, ktorym na teurnty w Lidz co dzien addychaja Lista trenerskich sukcesow Argentynczyka Mar wigc KrOtka. Z drugie} strony, kiedy mieszkancy stolicy Chin, Pep Guardiola mystal 0 rozpoczeciu kariery si zym, Co zrobil, byla pielgraymka | a do drugiego doplywato za ocean, do Bielsy, a ich jedenastogodzina dysputa o pilce, taktyce i powigzanych Z nia syste- | powietrze przefiltrowane mach filozoficznych przesrta do legendy. Z cztern: f Newell's Old Boys, jedenastu 20- zy Gwieré wieku temu grali .god batuta’ Bielsy Ww finale Copa Libertadores, i pozbawione wigkszosci Kt fe, ale ludzie uwazajacy sie za jego ucznidw (oprocz zanieczyszezen. Jut stalo szkoleniowcami, On sam wygral po dziewiginastu dniach Guardioli byliby to, w reznym stopniu, Jurgen Kiopp i Diego e, André Villas-Boas, Mauricio naukowcy stwierdzili Pochettino, Jorge Sampaali czy Gerardo Martino) zmieniaja dzisiejszy futbol e 2e pluca i watroby Problem w tym, Ze styl, jaki prezentuja zespoly Marcelo Bielsy ~ akcje ofensywne na pelriej szybko- KSI ZKA Zurow wystawionych, Sci, intensywny pressing po stracie pilki, plynnos¢ i bardzo wysoka linia obrony — jest wyniszczajacy na dzialanie dla pikarzy. Oglada sie to Swietnie, ale tyiko w pierwszej fazie sezonu — w koncowce rozgrywek zani zonedo zawodnicy nie wytreymuja temoa, fapia Kontuzje, niektOrzy czuja sig psychicznie wypateni. Mimo I NTE RAKTYWNA powietrza mialy wieksz: to Bielsa nie odpuszcza: niezmiennie przekonany o wlasnej racy, tylez charyzmatyczny, CO belferski e mase i wystepowaly (na konferencjach prasowych potrafi przemawiaé niemal tak dlugo, jak Fidel Castro na Zjazdach D LA DWO E w nich stany zapaine. Komunistycenej Partii Kuby), bezkompromisowy i doajacy 0 naimniejsze detale (na wies¢, 2e w dniu JGA. : Calkowity p meczu prognozowany jest deszcz, nakazuje zamieni¢ boisko treningowe w blotniste bajoro), nadal ° wzrost az 0 97 procent. Media portretuiq go czesto jako dziwaka ~ w okularach na sznurku, w trakele mecz6w siedzacego : § Zaobserwowano u nich na przenosnej lodowce, budujacego skomplikowane 2dania, Ludzie, ktérzy kiedykolwiek 2 nim ZAD N YC H SZANS £ rowniez wy2s2q niz pracowali, mowia o nim jednak uzywajc j@zyka religijnego: jakby mieli do czynienia z mesjaszem, le a u szczurdw przebywajacych prorokiem czy Kaplanem. W serwisie YouTube mozna znalez¢ slilmowane przez ,wyznawcow’ 5 iazek 0 pitce, podobnie jak archiwum plyt i Kaset 2 Meczami, jest w drugim pomieszezeniu Bielsy treningi. Jego bibliotek 002 roku wzial ponoc prawie dwa tysiace kaset wideo insulinoopor przedmiotem zawisci (tylko na mundial v ktora jest jedng 7 Zapisami meczdw i treningdw — nie chee nawet zgadywac, ile Zostawil). Pracuje jak szaleniec 2 prayezyn cukrzycy (Jak zamierzam spedzié Boze Naradzania? Prez dwie gadziny bede sie gimnastykowal, a przez typu 2. Wszystkie szozury czternascie godzin ogiqdal mecze na wideo”) i jest nazywany E/ Loco — Szaleficem. byly karmione tak samo, Niepowodzenia tlumaczy tym, Ze jego rewolucja jest weiqz zbyt mato radykalna, albo ze ludzie, a jednak te oddychajace Korey maja ja realizowac, okazuiq sig zbyt gnusni badz zbyt malo ideowi. Kiedys powiedzial, ze zanieczyszczonym gdyby mog! na boisku sterowac robotami, zwycigzatby zawsze. To, zdaje sie, czesty problem pro- powietrzem wazyly fokOW | ideologow: nauczajgc, nie biora pod uwage mozliwosci zwyklych zjadaczy chleba. Jesli pod Koniec eksperymentu ie znajda bardziej pragmatycanych kontynuatorow-interpretatorOw, ich idee pojda w zapomnienie. wigce|. Ponadto im desii znajda... i tak nie rozpoznaja wasnego dziela, naznaczonego zgnilymi - w ich przekonaniu dtuzej trwal eksperyment — Kompromisami. tym bardzie] widoczne Kompromisy sa niezhedne — to te2 moze byé pocieszajqca wiadomosé. byly negatywne efekty oddychania zatrutym MICHA OKONSKI jest dziennikarzem ,Jygodrika Powszechnego’ , autorem ksiqzki i bloga . Futbol jest powietrzem. Wyniki okrutny badan prowadzonych pod kierunkiem Juntenga Zhanga 2 Duke University opublikowano na lamach > Ja, czuli ktoP marcowego wydania The FASEB Journal dakim iluz| a) : JOM Na SwOj temat ulegamy i jakq ci ee : (q CeNg 2a to placimy? ra " vi i one natn © sobie i jak pomaga nam ona osiagnaé w zyciu to, « oat nai tee at powietrza awh SseRY iinne bytania znajdziecie w kslazce Ja, czyli Kto?, ktora ukaze fe ee Le vietr2a 2wigksza ryzy! »Charakterow". Skladaja sie na nig tekst oy carne mmowr otylosci. (marga) ty wybitnych psychologéw i psychoterapeutow. + KWIECIEN 2016ME PsSYCHOWI!ESCI > Wicha na temat — KAzDA MOJA PORAZKA TO JEDNA Sz°ZESLIWA MYSZ WIECE. wich: — > Wielki Finat! - Znamy juz finalistow Vill Ogolnopolskiego Turnieju Wiedzy Psychologicznej. Juz niebawem zakofczy sig Vill edycia Tumieju Wiedzy Psychologiczne} organizowanego przez .Charaktery”. Przez wiele miesigcy uczestnicy pilnie przygotowywali sig do Tumieju. Swojq wiedze mogli wreszcie sprawadzi¢ podezas eliminacji on-line, ktore odbyty sig w dniach 7-8 marca. Wziglo w nich udzial prawie 1000 osob. 101 uczestnikow, klorzy uzyskali najwyzsze wyniki, przeszio do finatu, tory odbedzie sie 9 kwietnia w Warszawie. Bedzie sig sklada¢ 2 dwoch czesci: pisemnego testu wiedzy psychologicznej oraz ustnego zadania problemowego—w drugiej czesci udzial wezma tylko te osoby, tore najlepiej wypadna w teScie pisemnym. Podczas ustnej czesci finatu uczestnicy | bedg odpowiada¢ na dwa wylosowane pytania. Pierwsza pula pytan bedzie dotycay¢ tworczosci __— Warsztat kreatywnego mySienia”. W drugiej puli znajda sig pytania z bloku tematycnego ,Psy- chologia i zycie”. Zwycigzcy Turnieju otrzymaja stypendia oraz nagrody rzeczowe. 4 i Organizator Patronat nonorowy e MINISTER EDUKACJI & NARODOWEJS ay Partnerzy RF EDD cy yal Peto rm SAN STOSOWANEJ sors Wannereabiogs A sas) ke ovdsza szKota BS ELIROPEISKA awe ; mstyTuT . Boer @ =... S SF! asm 2PRZ +KWIECIEN 2016 Lider z sitowni? kularni mezczy2ni S& ey za lepszych liderOw rig cio delixatne| bucowie ciala ‘Amold Schwarzenegges, Kory popularnose zawdzigcza przece wszystkim sylwelce kulturysty, przez wiele lat by! gubernatorem Kalifornil. W 2003 roku, w wyScigu ‘0 to stanowisko pokonal Graya Davisa, Ktory postura, nie mogl sig rownac ze stawnym Terminatorem. Prof. Cameron Anderson z University of California i dr Aaron Lukaszewski 2 Oklahoma State University przeprowadzili badania, ktore pokazaly, Ze oznaki sily fizyeznej sq spostrzegane jako atrybut dobrego przywédcy. Naukowcy najpierw mierzyli site mezezyzn 2a pomoca dynamometru (sitomierza), a nastepnie fotografowali ich (jednakowo ubranych) W ujeciu od pasa Ww gore. Zdjecia te zostaly pokazane grupie badanych, ktorych poinformowano, ze sq to nowo zatrudnieni pracownicy firmy konsultingawej. Uczestnicy mieli ocenié, w jakim stopniu podziwiaja osobe na zdjeciu, czy wedlug nich wzrosnie je) Status spoteczny, czy moze byé dobrym praywodea. Okazalo sie, Ze silniejsi fizycznie mezczyzni uzyskiwali lepsze oceny. W kolejnym eksperymencie badacze komputerowo »przemieszali” twarze i ciala sfotografowanych modell tak, ze np. slabszy mezczyzna mial muskulame cialo. Tym razem stabym. panom z nowym, silnym clalem prypisywano wyzszy status i wigksze. idoinosci preywodeze. ~ Sylwetka czy wzrost Moga byé reeczywiscie atutami, nie oznacza to jednak, ze niski i delikatny mezczyzna nie moze byc doskonalym liderem. Po prostu na starcie moze Mu byé trudniej — uspokaja prof. Anderson. (marga) > Teolog freelancer w Polsce W maju Polske odwiedzi rabin Rami Shapiro, wybitny mysliciel i filozof zydowski. Rabin Rami Shapiro kieruje One River Foundation i wyktada na studiach religiinych W Middle Tennessee State University Doradzal take wielkim firmom, uwzglednianym na liscie 500 najwiekszych przedsigbiorstw, publkowanej przez magazyn Forbes”. San mowi o sobie, 2e jest ,teologiemn freelancerem’. Je2dzi po calym swiecie z wykladami ipisze —jego bibliogratia obejmuje ckolo 30 ksiazek i mndstwo artykuldw. Na poczaiku maja nakiadem Wydawnictwa Charaktery ukaze sie ksiazka Bog (tum. Piotr Zak), w ktOrej Rabin Shapiro dzieli sie refleksjg o wierze w Boga wes Zapytasz mnie, Czy wierze w Boga, odpowiem: »Tak, jesii przez Boga rozumiesz Zrédio i Istate calej rzeczywistosci«. Jesli zaakceptujesz moja definicje i zapytasz, dlaczego wierze, odpowiem, 2e nie tylko wierze, ale wiem, 2e Bég isinieje, poniewaz mam wiele doswiadczen, w Ktorych Bog abjawil sie we mnie, przeze mnie i jako ja oraz we wszystkimn ianym, przez wszystko inne i jako wszystko inne; ize te doswiadczenia sq dla mnie tak rzeczpwiste, 2e nie moge méwic 0 Bogu inaczej. Jesii wtedy zapytasz mnie, czy Moje Goswiadczenia wystarcza do udoiodnienia istnienia Boga, odpowiem: »Nie« To tylko moje doswiadczenia i moga nie mieé wartosci poza moim umystem” Od 11 do 18 maja Rami Shapiro bedzie goscit w Poisce. Prayiedzie na Zaproszenie instytutu Kultury Spotkania i Dialogu w Kielcach, bedzie mial spotkania w Warszawie i Kieleach. Poprowadzi m.in. treydniowe medytacje w Kiasztorze Pallotyndw na kieieckie| Karczowce. Wigce) informacji na stronie: www jankarski.org pl. > stownik Prokrastynacja tub avlekanie (tac. pro ~ na. napraéd i cra- h stinatus - jutro) ~ tendencja do przekladania na poiniej wainy zadan, aw zamian wykonywania innych mato wainych ezynnosei Czasem jest to planowa padku Penelopy zvle- zdaniem odpowied2i . wynika z impulsywnego reagowania i przysparza nam Redeee azywana bywa syndromem studenta. Jak podaja William Knaus, w USA 80-95 pro- F ny na siebie, na whasna je woli, a ta —wystawiana na liczne pokusy — ulega wyezerpanin, czego dowodzi koncepeja Roya Baumeistera. przestaje zwlekaé, na chronicane awle- kanie cierpi co pigta dorosta osoba. Powodéw zwlekania je Po pierwsze, chcemy w ten sposdb uniknaé tradu, dor prawiésobie nastrdj. Po drugie, ulegamy le sobie nie por dzimy, Ze efekt nie bedzie taki, jak pragniemy. Ten lek napedzany stz jednej strony newrotyzmem, ezyli sklonnoseig do zamartwia- ania nega agatavnyedt obrotéw spraw, z dragiej zas ; - bie drialanie, nie godzi ona kléd pod nogi - wpraw: diva ale yskujemy alibi na wypadek ewent taal porad wsamoocen, przeciez gdybysiny mieli wig .W koticn, po trzecie, jak waza Pie of Calgam prokrasty jest ee w sty hasze zamiary mo Dla rodzicéw, nauczycieli, edukatoréw seksualnych ~ praktyczne rozwiazania, zyciowe sytuacje, scenariusze rozmow ({}) SEKSOLATKI pz-\ CBE lslacald ny ee FN El ava iria znastolatkami 0 seksie? be UB eu STE ints Czy da sie okreslié normy seksualne? W jaki sposéb méwit © pomografii PL @ tite przed cyberprzemocq? (PWN Wwww.pwn.pl= NYA 3 : sat esp PAWEL FORTUNA : TLUSTRACIE PAWEL KUCZYNSKE icine : eK ere Tylko ten, kto nic nie robi, nie bladzi. Jesli dokads zmierzamy, na pewno nieraz sie potkniemy, czasem upadniemy. A wtedy mamy wybor: albo lezec i bez konica rozpamietywac, zenam. nie wyszto, albo podniesc sie i potraktowac porazke jako bolesna, ale cenna lekcje. Kwasny, lecz zasobny w witaminy owoc. Zycie bez porazek nie jest mozliwe, jednak z cytryn mozna przeciez zrobic lemoniade!eV wygrane Zp Jesli prayjmiemy, Ze kazde niepawodzenie rodzajem ksiggi, dziennika pokladowego ¢z: sitormu, to my ~ przedstawiciele gatunku Homo sapiens... mamy co czytaé. Ovo garsé dany ‘he Zgodnie 2 doniesieniami WHO w ciggu ostatnich 120 lat wwyniku wypadkow samochodowyeh 7gi- neto ponad 35 miliondw ludai. Co trzecie malzen- stwo w Polsce rozpada sie. Kazdego roku bankru- tuje ponad 800 rodzimych firm. Co ezwarty po urzysta nie zdaje egzaminu dojrzalosei, osob z wyzsaym wyksztalceniem nie radzi sobie zromwiqzaniem prostego, wydawaloby sig, rowna- hia x= 2+2x 2. W sprzedazy znajduje sig wiele produktow szkodliwych dla zdrowia. Matki oba- Wiaja sig aplikowaé dzieciom szezepionki, a wad- liwe samochody latami truja ~ jak pokazuje przy- adek firmy Volkswagen — nieswiadomych tego faktu uzytkownikow. Wycinamy bujne lasy i tytko w czesei zastepujemy je jalowymi .uprawami de- sek”, Weigi tocza sig wojny: sqsiedzkie, partyjne, Jokalne i globalne. UM... Co los zrzadzit... My, ludzie, weig? popelniamy bledy ~ czasem sq to wzbudzajace zaklopotanie drobne gafy i potknie- cia, ezasem zas porazki prowadzace do tragedii. ‘Me na srezeseie potrafimy sie uczyé, rowniez na bledach, choé najehgtnie} cheielibysmy madrzeé od samego gromadzenia doswiadezeri. Samo po- siadanie biblioteki jednak nas nie rozwija, trzeba sie zatrayma¢, zatopié w lekturze blgdow, zrobi troche notatek, a potem weielaé w iycie wnioski, w mysl zasady postulowane] przez. Viktora Fran- Co los srzqdzil, tym exlowiek musi zarzqdzi¢e’, Jak zwykle najtrudnie] jest zaezaé, zwlaszeza ze 7} ierota... Nikt nie chee bladzié. Diatego nawigacja GPS to wspaniale urzadzenie. Gdy pomylimy droge, spo- kojnie nas poinformuje, Ze jestesmy poza trasq i zasugeruje rozwiazanie. Ale jesli sig spieszymy. np. na spotkanie z klientem, spokdj lektoraz GP! kontrastuje z chaosem kotlujacych sie w glowie mysli, Niewiele treba, by atmosfera zrobila sie goraca. Kazda minuta spoénienia oslabia szanse, 4e dobre sig zaprezentujemy i zdobedziemy kon- trakt. Strach miesza sie ze zloscia, a w glowie juz slyszymy upomnienia niezadowolonego szefa. Ot, typowy, codzienny stres. Z perspektywy bezstron- nego obserwatora niepowodzenie jest tylko bra- kiem osiagnigcia zamierzonego celu. Ale dla tego, komu sie zdarzyto, to bolesny moment. Czego tak naprawde sig boimy, gdy obawiamy sig porazki? David E. Conroy z Pennsylvania State University wykryt az pieé wymiarow tego leku, Jak pokazuja jego badania, boimy sig, 4e niepowo- dzenie spowoduje obnizenie samooceny, sprawi, Ze przepelnia nas trudne emocje (wstyd, zlogé, -KWIECIEN 2016 rzegtanyyc winy), 2e zawiedziémy i/lub roz- ch, poczucie strach, P > dvialania zostang ny bliskie osoby; cig watt, a imi le: gablokowane, a wraz 2 ni ee plany = na pr jad stracimy szansg na swans, zostaniemy wykluczeni z rozgrywek lub pwolnieni z pracy. ae porazka boli. Czlowiek przegrany doswiadeza mogji i konsekweneji: traci reputac} \ sytuacje, ktéryeh sig wstyd2i. Nie dziwnego, Ze staramy'sig tych konse- levencli unikac. A obawiajae sig ich, zakasujemy rekanwy, wkladamy wickszy wysilek w przygotowa- gi wykonanie roznyeh zadani, Grozny jest po- zlos che okazje, wpada w klopoty ktory nieodezuwa wstydu, nawet edy na jaw wychodza jego oszustwa i afery. Trzeba ted uw; faénak ktory nie majge nie do strac nia, podejmnje ryzykowne deeyzje finansowe. Lek prved poraZka moze byé naszym spraymic Lecr gly jego nasilenie przekroczy optymalny ziom, stajemy na krawedzi Zyciowej katastrofy W sidlach medalomanii Szerzy sig medalomania — jak Julian Tuwim nazywal sklonnosé gromadzenia osiqgnige i trofeow. Cztowiek sukcesu jest dzis ikong spoteczenistwa, nastawionego na osiagniecia. Zapatrzenie w nia to putapka. Jesli za wszelka ceng dbasz 0 oznaki sukcesu, mlodosci, skutecznosei, wielozadaniowosci, a niepowadzen sie boisz, ukrywasz je przed swiatem i soba, to prawdopedobnie wpadles w pulapke wspélezesnego nadczlowieka. Uwiodla Cig wirtualna posta¢ i gonisz zailuzorycznym idealem, Nie mozna go osiagmaé bez manipulacji ~ na innych i na sobie samym. Axdobyty nie daje mesa To inwestyeja chybiona, niezaleénie Od tego, jak wiele ossb decyduje sig na nia ijak mocno jest promowana wmediach. Wystarezy 2 staraé sic byé ealowieki ren ee em. Aten, ia jest omyiny, Jak wiadomo, Pawel Fortuna Putapka atychitobii Atychifobia nie jest jeszeze szezegdlowo opisanym zjawiskiem, ale wielu terapeutow zwraca uwage na ten fenomen. Chodzi o paralizujgea obawe przed podjeciem dzialania, jesli nie mamy stuprocento- Wwej pewnosei, Ze zakoniczy sie ono sukeesem. Lek przed porazka jest tu ekstremalnie nasilony. Zda niem terapeutki Deborah C. Bauers osoby cier- naatychifobig latwo wpadaja w bledne kolo. Starajy sig 2a wszelkq ceng unikac porazek, awra- cajq uwage na pierwsze ich sygnaly,a im bardzie] sig na nich koncentruja, tym bardziej lek dezorga- nizuje ich dzialanie. I tym labwiej wtedy 0 por: Przypomina to reakcjg osoby, ktora bardzo chee zasngé, a martwiae sig, Ze jeszeze nie Spi, sama sie wybudza. Dla ludzi cierpiacych na atychifobie od osiggnie- cia sukeesu: wainiejsze jest uniknigcie niepowo- dreh iich skutkéw. Znamiona takiego Ieku moina POLSKIE RADIO Mie sig te podoba — rozmowy 6 psychologl, WSrid goSei autorzy Chataiterbn’. W kata Srode 09 ieee interme na word wiare dostrzec u perfekejonistow: Cheac wyeliminowae widmo bledu, chetniej podejmuja sie wykonywa- nia prac dobrzeznanych, rutynowych, unikaja zag eksperymentowania. Perfekeja jest nieosiagalna iluzja. Niestety, silnie wzmacniaja ja praekazy medialne. Eksponuje sie w nich wirtualny obraz .Wwspolezesnego nadezlowieka”: zawsze usmiech- nigtego, mlodego, aktywnego i wielozadaniowego kolekejonera sukeesow: Za tym odrealnionym por-& & g € & = 5 = NA TEMAT “wygrane z przegranty tretem kryjq sig manipulacje grafikow kompute- rowych i specialistaw od wizerunku. Biada nieszezesnikowi zapatrzonemu w ten obraz. cie moze zaczqé przypominaé starania ‘Amerykanki Jenny Lee Burton, ktora poddata sig kilkudziesieciu operacjom plastyeznym, by staé sig kopig lalki Barbie. Nie ma takich pieniedzy, ktére zatraymalyby uplyw czasu, wiee wszelkie staraniaz gory skazane sq na poradke. Lepie} i wysilek przeznac: i radzie masek i rankingow. Bladza zawsze ini Przed konsekwencjami porazki ratujemy sig, przy- pisujac ja raczej innym niz sobie. Kilka lat temu wraz z Agata Blachnio i Aneta Przepidrka z In- stytutu Psychologii KUL prowadzilem badania dotyczgce spostrzegania niepowodzen przez stu- Czy boisz sie porazki? Na ile dotyka Cie lek przed niepowodzeniem? Sprawdz, ktore z poniiszych stwierdzen odnoszq sig do Ciebie. Tak manifestuje sig lek przed por: Jesli pojawia sie wymagajacy cel, deprecjonujesz sens dajenia do niego (Kto wymystil te bzdure?). Deklarujesz brak zaangazowania (To zadanie nie ma dla mnie znaczenia, nie zajmuje sig tym). Cytujesz prawa Murphy’ego (J tak nic. nierealisty: ine cele, by zaimponowi robisz nic w tym kierunku (Oczywiseie pracuje nad doktoratem). kasz i zamiast realizowaé zadanie, rozpraszasz sig i zajmujesz innymi sprawami (Jeszeze tylio posprzatam mieszkanie i jut sie ucze do egzaminu). na siebie wiele dodatkowych zadan lub w inny sposdb utradniasz sobie realizacje waznych cel6w (Napisze ten raport, ale od razu po angielsku). Obawiasz sig, jak inni oceniq wynik Twoich staran, wige zawezasu wyszukujesz usprawiedlivienia (Nie mialam wystarczajqco duo czasu), 4. Im wigcej tych preejaww dostrzegasz u siebie, im czesciej tak reagujesz, tym bardziej wskazuje to, Ze boisz sig niepowodzenia. 1 za wszelka cene bronisz sig przed ujawnieniem vojej niekompetencji. Czesto za ceng kolejnej poraiki, Mona jednak spojrzeé na porazke inacee): dostrzec wniej szanse na cenng nauke i lepsze dzialanie w przyszlosei. Czego tu sig bac? Pawel Fortuna + KWIECIEN 2016 tego nie bedsic). + Ntainierw okreslali, wjakim stopnin - ich vranie porazek. Anastepnie oceniali ty2yko, Ze im samym przytrafi sig niepowod: nie. Jak przewi- Gywalismy, badani sklonni byli sadzié, 4e poradki z wigkszyin prawdopodobienstwem zdarzajq sig innym niz im samym. Psychologowie nazywajq to efektem trzeciej osoby, Podobne wyniki bada- exe uzyskuja, gdy pytaja uczestnikéw o rézne nie- aprobowane spolecznie zachowania, na przy! ad wjakim stopniu ulegaja reklamom, interesuja sig pornografiq albo przyezyniaja si¢ do dewastacji preyrody. Chege chronié dobre mniemanie o sobie, ukazujemy siebie — innym i sobie samym ~ w ko- raystnym Swietle. A zarazem, dla kontrastu, jako tlo porownan praywolujemy jakas gorzej funkcjo- nujaea, wyimaginowang wigkszosé, Zyjemy w spoleczeristwie osiagni¢é. Nic dziw- nego, ze jestesmy sklonni, zeby nie powiedzieé zobowiazani, bronié wizerunku siebie jako kogos sprawnego, radzacego sobie, w zasadzie hezbled- nego. Trafnie ujmuje to tytul znanej ksigzki Carol “Tavris i Blliota Aronsona Blqdzq wszyscy (ale nie ja). Prayklady takiego mySlenia znajdujemy kaé- dego dnia. Jakis czas temu w jednym z centrow handlowych zglodnialy trafilem do baru, mialem ochote nia salatke. W oczekiwaniu na swoja kolej obserwowalem, jak roztargniona ekspedientka ob- sluguje pana, ktéry glosno pietnuje je} uchybie- nia. A to warzyw za malo, sosu zbyt dudo, to dle, a tamto jeszeze gorzej. Im dluzej to trwalo, tym wigeej bledéw popelniala sprzedawezyni. Klient co jakis czas odwracal sig w mojq strone, szukajac wzrokiem wspareia dla swych utyskiwait. W pew- hym momencie spytalem go grzecznie: ,Przepra- szam, a szanowny pan zawsze jest bezbledny?”. Bez zastanowienia odrzekl: ,Alez oczywiscie!!!”. Puscilem porozumiewawezo oko do ekspedientki, kt6ra po obstuzeniu ,.Jego Doskonalosei” wyraénie odetchnela z ulga, A danie, ktore mi przygotowala, bylo wysmienite, My wygraliSmmy, przegrali oni Boimy sig poradek, Paradoksalnie jednak to my ssi decydujemy, ezym jest wynik naszego dzia- ‘ana ~ sukcesem czy porazka. Z badah w obszarze Psychol Sportu wynika, ze miejsce na podium ales zawsze odzwierciedla poziom satysfakeji as ee zdarza sig, ze zdobywea brazo- ee ete sig bardziej niz srebrny me- sce ajwigkseym Przegranym jest czwarty le ne choé za nim moze byé jeszcze «. SPortowedw 2 gorszymi wynikami. Cage sedziami we eis sprawie: zachowaédohee oaenslismy, troszezymy sig, by niewtossamion cnniemanie osobie. Dlatego chet” amy sigzsukcesam innych osob, pla- wimy si¢wblasku odbitej od nich chwaly: Wygra- Ligmy ~ méwimy po zwycigstwie naszej druzyny. Ale kiedy mecz kori niepomy. wamy rece, odcinamy sig od porazki grali, patatachy - komentujem: A jesli nasze zachowanie oceniaja inni ludzie - jurorzy, audytorzy czy nauezyciele - moze docho- dzié do tzw. podwojnej oceny wyniku. Werdykt szacownego gremium przepuszezamy przez filtr samooceny, I czasem tak ,odwracamy kota ogo- nem”, az bedziemy gérq. Wystarezy posluchaé wy- powiedzi politykéw, komentuig i skany w wyborach, a mogna doj wszysey je wygrali, now prse- Oni, nie my. Reinterpretacja niekorzystnego wyniku moze byé dokonywana swiadomie, w sposéb zamierzony, jak to ezynig specjalisci PR, oraz mimowolnie, poza nasza kontrola i Swiadomoscia. Ba, w pewnych sytuacjach mozemy sig zabezpieczy¢ przed konse- kwenejami porazki, jeszcze nim podejmiemy dzia- Janie. Daieje sie tak, gdy stajemy przed zadaniem, ktdre jest dla nas wyzwaniem, ezyli jego wynik jest niepewny. Nieswiadomie stosujemy wtedy ro2z- maite strategie, ktére stuza umacnianiu naszego ego. Zachowujemy sie tal ww ogéle sig nie liezyla. Dobrym tego praykladem jest prokrastynacja, czyli awlekanie. Wyobraz sobie, 2 masz przygotowaé eeNA TEMA priegranyc SK Krok 1. Mleko juz sie rozlato. Nie ma co zaprzeczaé, udawaé, ze cytryna jest mandarynka. Punktem wyjscia efektywnego uczenia sie jest konkretne doswiadczenie ~w tym przypadku poraiki. Prayklad: Wyjechalem na konferencje w Berlinie i mialem trudnosei ze zrozumieniem pytan po wystapieniu, co odbilo sie na moim wizeruntcu. znajomych lub kontrahentéw, a nawet wlaczast sig w jakas akeje spoleczng, prowadzong na kt6- rymé z portali spolecznosciowych - podpisujes listy protestacyjne, zmieniasz Swiat na lepsze, ale twoja prezentacja weigz czeka na swoja kolej. Za- pewne przygotujesz jq w ostatniej chwili, bedziesz siedzieé do pééna w nocy... O to wlasnie chodzit JeSli przygotowana w tych warunkach prezentacja sie spodoba, tym wieksza chwala i dowéd twoich niezwyklych kompetengji. Jesli natomiast spotka cig niepowodzenie - masz alibi. Latwo sobie porazke wytlumaczymy —zmeczeniem, nawalem spraw. Przeciez gdybysmy mieli wigce} czasu, na pewno lepiej bysmy wypadii... Nikt nam nie zarzuci niekompetencji. Jeszcze lepie}, gdy uda sig nam wskazaé winowajce... Ach, ta nawigacja! Poprosilem kiedys taksowkarza w Warszawie, by zawidzt mnie na ulice Mozarta. Kilkakrotnie pré- bowal wpisaé te nazwe do nawigacji. Udalo si¢ dopiero, gdy zasugerowalem, zeby nazwisko kom- pozytora napisal przez ,z”. Urzqdzenie zadziatato, Ale najciekawsza byla reakcja kierowey, ktory ze zlosciq uderzyl w ekran elektronicznej mapy iwy- cedzil: Ach, ta nawigacja! Jak uezyé sie na bledach Jak z cytryn zrobié lemoniadg? Proces ten mozna opisa¢ w czterech krokach, korzystaj ii ia sit przez doswiadczenie, sformutowanej przez Davida Kolha. aetalae.ziteoril uczaata: sie Zgodnie 2 inklinacja w skudbie ego przy- a angie niepowodzeri najchgtniej loku- jemy poza soba, W ezynnikach zewnetrznych, ‘a drodet sukcesu niezmiennie dopatrujemy sig wsobie, w swoich talentach. Jezyk ujawnia te ten- dencjg. Mowimy, Ze: porazka sig nam praytrafita’, sukces 2a ,adnosimy’”. My! : i Najezesciej jako przyczyny porazek podajemy: trudnogé zadania (nie trafilem na pytanie, test byl tendencyjny), Zle funkejonujace narzedzia (narty sig nie wypiely - dlatego alamatem noge; piekarnik nie trzyma temperatury, wige ctasto nie ‘wyselo), niewlasciwg organizacje i komunikacje (ca péino mnie poinformowano) \ub niefortunny splot okolicznosci. Kazdy znajdzie dla siebie jakis stqbek u spodnicy’, jesli tylko dobrze go poszuka. Spénialski najezesciej obwinia uliczne korki, ale jesli przybedzie na spotkanie w wyznaczonym cza- sie, chetnie podkresli, jak bardzo jest punktualny. O braku korkow wtedy nie wspomina. Inklinacja w sluzbie ego, jak wszystkie mechani- amy ulatwiajqce korzystng dla nas interpretacj¢ trudnej sytuacji, dziala jak srodek usmierzajacy bol. Niebezpieczeristwo polega na tym, ze mozna g0 stosowaé zbyt czesto, nalogowo, a to uniemoz- liwia uczenie sie na bledach. Méwiac metafo- z doswiadezenia poradki, pamietaj éj Fs : P i, pamigtajgc, by traktowac je se lie ktére domagaja sie realest fee He pli a wniosku, e musze mieé Krok 4. ym jezykiem, wprowadzi¢ wnioski w Sprawdzmy to w praniu. Pora, by Zycie i zobaczyé, jakie dadzq awyciestwa. ‘Trudnosei napotkamy teé, gdy sprébujemy obron- nie nastawionej osobie przekazaé informacj¢ zwrotng o bledach, jakie popelnila, Gdy egzami- nator lub szef zechce wskazaé nam niedociagnie- cia, rozmowa tatwo przeksztalci sie w sprzeczke i dowodzenie, ze ,moja prawda jest mojsza niz twojsza”. Permanentne znieczulenie i brak bélu bywaja grogne. Zmiany onkologiczne czesto do- strzegamy za pdéno, poniewai cialo wezesniej nie sygnalizuje bdlem niebezpieczeristwa. Podobnie zporadkami. Na szczeécie energie, ktorq preezna- ezamy na rozgrzeszanie siebie, mozemy spozytko- waé zupelnie inaczej. Jak sig nie psewrdcis Poraika moze motywowaé. Carol Dweck, profe- sor psychologii ze Stanford University, dawala dzieciom w wieku szkolnym anagramy, z ktérych jednak nie mozna bylo ulozyd slow - wiee dzieci 2 gory byly skazane na porazke. Psycholozka do- strzegla dwa wzorce ich reakeji na niepowodzenie. U czesci dzieci dominowal obnizony nastr6j - byly osowiale i wycofywaly sigz aktywnosci. Natomiast pozostale w obliczu porazki byly wyradnie pobu- dzone. Nie przyjmowaly do wiadomosci przegra- nej i weigz szukaly jakiegos sposobu, by jednak wykonaé zadanie. Dweck odkryla, ze reakeja na niepowodzenia zalezy od przekonati dotyezacych wlasnej osoby. A konkretnie od tego, czy uwazamy nasze cechy za stale, niezmienne, czy tez podlega- Jace uczeniu sie. Jesli ktoé uwaza, ze jego talenty sq niezmienne niczym twardy gips, wtedy wybiera. zadania, ktre mu wychodza, i probuje odkryé, do czego ma powolanie. Jesli zag postrzega swoje ta- lenty jak rosline, kt6ra moéna pielegnowaé, wtedy chetniej eksperymentuje i podejmuje dziatania w rznych dziedzinach, a porazke traktuje jako naturalny element rozwoju. Niektorzy z nas byé moze pamietaja 2 serialu ,Wojna domowa” Bo- guslawa Kobiele, ktéry pouczat poczatkujacych narciarzy: Jak sie nie psewrécis, to sie nie na- ueys!”. Podobnie mysla ci, ktérzy uwazaja, ze do > i a Se : : anie to klasyezny przejaw tzw. in- p j ; Z jakag trudng prezentacje na zajecia na uczelni ae See abe ego. Sprawia ona, Ze formuto- rycznie, nie da sig zrobié lemoniady, jesli brakuje ROY BAUMEISTER, : ay Paes do acre biP a * seas yjasnienie.prayen) Pomeee St cytryn. Porazki sq nam potrzebne, by analizuj profesor psychologiiz Florida State University : Se aan © ada tendencyjne, ale chronia nasza samo- jak do nich doszlo i wyciagajac wnioski, obmy: z pita komputera, wykonujesz zalegle telefony do ¢0 P y ak do nich dv wel isk, dm = Ft Trening czyni mistrza nym zadaniu. mozna trenowaé, tak jak miesnie. jest jeszcze odlegly. bowac zmienia¢ wszystkiego naraz, wprawy, a jego korekta prowadzi do mistrzostwa. Dlatego w szkolach baletowych uczniowie & cza przed lustrami, by widzie¢ i korygowaé swe niedociagniecia. Muzycy nagrywaia i odstuchuja swoje pomysly, a pisarze wielokrotnie poprawiaja teksty. Podobno Wlodzimierz Sedlak, twérea pol- skiej szkoly bioelektroniki, czytal i modyfikowal swoje artykuly nawet po czterdziesci razy. Zupel- nie inaczej funkejonujg osoby skoncentrowane na wyniku. Sa spiete, poniewaé bardzo zalezy im na efekcie i dobre} ocenie. Gdy rezultat odbiega od oczekiwani, niepokoja sig i stresuja. Koncentracja na procesie, ktéra jest podstawa orientacji na mistrzostwo, wydaje sie czyms osob- liwym w Swiecie, gdzie liczy sie natychmiastowy wynik. Ale jesli kolejne kroki zostaly dobrze planowane, pozadany efekt w koricu sie poja = Porazki moga wynikaé z wyczerpywania si¢ sily ego. Po- niewai weiaz podejmujemy jakies decyzje, walezymy z poku- sami, moze zabraknaé nam sily woli na wytrwalos¢ w kolej- Na krétko korzystanie z wolnej woli wyczerpuje nas. Dlatego pod koniec dnia, gdy jestesmy zmeczeni, nasza samokontrola slabnie. Czesciej wtedy siegamy po alkohol, robimy rzeczy, ktérych potem alujemy, podejmujemy zle decyzje, ulegamy impulsom, decydujemy siena przygodny seks. Spadek energii wigze sie ze slabsza kontrola zachowania. Ale na dluészq mete proby samokontroli dzialajq jak trening. Im wiecej podejmu- | jemy wybor6w, im wiekszym wymaganiom musimy sprostaé, tym sprawniejsi stajemy sie pod wzgledem sity woli. Wole Probujmy kazdego dnia zmieniécos w sobie. Starajmy sie wy- konywaé prace na czas, nie odkladajmy jej, nawet jezeli termin Dzieki temu sprawy nie wymkna nam sie z rak i jednoczesnie wzmocnimy samokontrole. Oczywiscie trening musi byé racjonalny. Jesli cheemy sie zmieni¢, wy- bierzmy jeden element w danym momencie. Nie warto pro- Krok 2. Co sig wlasciwie stalo? Praygladamy sie oon - lt czas na aktywme eksperymentowanie. istotnych zyciowyeh sukceséw mozna dojéé tylko _Jesli jednak w drodze na szezyt nie patraymy pod niepowodzeniu, tak jak to robi komisja badajgca nie aczalem ceytac beletrystyke w jeryht po szezeblach kolejnych porazek. nogi, sami prosimy sig o wypadek. przyczyny katastrof. Bierzemy pod uwage czynniki im. ogladaé niemieckie programy telewizyjne Innym czynnikiem, od ktérego zalezy motywa- Wyciagajmy wige wnioski ze spektakularnych ki iumawiaé sig n, ‘ 9 Preynioslo 19 dobec nies %@ zrajomym Niemcem. wewnetrzne i zewnetrzne, ktore mogly przyczynié sie cyjna rola porazki, jest podejscie do dziatan celo-_ tastrof. Uwaia sig, ze jedna z prayczyn zatonigcia do kleski. Przyklad: Uczylem sie jexyka niemieckiego poprzez lelcture tekstéw naukowych, co okazalo sig niewystarczajqce. Krok 3. Co z tego wynika? Zebrane obserwacje domagaja si¢ opracowania. Wyciagnijmy wniaski + KWIECIEN 2016 na uezelni w Berii sklaniaja mnie do d Nauka na bledach ni Oprac. dk na podst wean Sfetty, nawigzalem nowe kontakty He Pojawily sie wyzwania, ktore lalszej nauki niemieckiego. ie ma korica, Bi Sntune, Poryequna psychologia porathi, wych. Osoby skoncentrowane na procesie radzq sobie z niepowodzeniami o wiele lepiej, niz lu- dzie skupieni tylko na celu. Dla tych pierwszyeh uezenie sie nowych umiejetnosei to praygoda, za- tem droga do celu powinna byé pelna zakretow i pulapek. Blyd jest wpisany w proces nabywania sRMS Titanic” byly niewlasciwe nity; taczace ar~ kusze blachy kadtuba. Zespoly nitownicze oba- wialy sie, ze zastapiq je maszvny. Przyspieszyly Wiee prace, ostabiajac strukture nitow, by szybcie} moana je bylo whijac. Dramatycane efekty tej in- nowacji znamy, A oto inny przyklad. Jeszeze kil- sscomenmn ace, Ml© WWW.CHARAKTERY.EU he en =e kanagcie lat temu firma Enron Corporation byla przykladem efektywnosci. Prestizowe pismo ,For- tune” przez szegé lat z rzedu umieszezalo ja na pierwszym miejscu w rankingu innowacyjnych firm amerykariskich. Dzis Enron nie istnieje Uwwaia sie, ze jedng z prayezyn jego upadku bylo kompulsywne ukrywanie niedociagnigé przez lu- dzi, ktérzy koncentrowali sie glownie na wykazy- waniu sie dobrymi wynikami. Czynili to wszelkimi sposobami, miedzy innymi poprzez. ,kreatywna ksiggowose”. Czy na pewno z klgski Enronu wy- ciggnigto wlasciwe wnioski? Srebrne brzegi chmury Porazka moze by¢ impulsem do warostu. Jakis czas temu uczestniczytem w Kongresie Obywatelskim »Polska jutra. Jak rozwingé skraydla?”. W gronie prelegentéw 2nalazla sie Monika Kuszyriska, byla Wielbiciele statosci, i zwolennicy zmiennosci Jak sadzisz, ezy rézne Twoje cechy i kompeteneje, takie jak na przyktad inteligencja, balaganiarstwo czy zaradnosé, sq ezyms trwalym iniezmiennym, czy tez moina je rozwijaé i modyfikowaé? Od odpowiedzi na to pytanie zalezy, jak sobie poradzisz z porazka. Carol Dweck ze Stanford University obserwowala dzieci w pizedszkolu i zauwazyla, Ze rdznie reaguja one na trudnosci i niepowodzenie. Jedne wycofuja sie, rezygnuja, inne przeciwnie —wzmagaja wysilki. Co wyznacza te roznice? Badaczka doszla do wniosku, Ze zaleza one od tak zwanych naiwnych teorii osobowosci, czyli przekonaf na temat stalosei badz zmiennosci cech ludzkich. Zwolennicy statosci cech ujawniaja w trudnej sytuacji orientacje 1azq do tego, by spelni¢ czyjes oczekiwania lub wlasne aspiracje. Trudnosci sq dla nich zagrazajace, a poratka jest dowodem, ze brak im jakichs kompetencji; towarzyszq temu negatywne emocje —Iek, zlos¢ i napigcie. Kierujq sig motywacja bezradnosciowa: zewnetrzna i sa mato wytrwali w dazeniu do celu. Przeciwnie zwolennicy przekonania 0 tym, ze cechy sq zmienne imozna je rozwijaé — oni cheq sie nauczyé czegos nowego. W obliczu trudnosci ujawniaja taw. orientacjg 2aradnosciowa: trudnosci traktuja jak wyzwanie, co budzi ich zaciekawienie; porazka dowodzi, ze nie dos¢ sig dotad starali albo zlq droge cobrali, wige wzmagaja wysilek, kierujac sie motywacjq wewnetrana, i wytrwale zmierzaja do celu. A napotkane porazki traktuja jako okazje do uczenia sig. + KWIECIEN 2016 grane 1 przegranyc ‘okalistka Varius Manx. Piosenkarka praezyta wy- ee achedorn Ww wyniku ktorego zostala sparalizowana od pasa w dét, porusza sig na wozku jnwalidzkim. Pokazala, 2e trudne sytuacje moga byé poczatkiem nowego Zycia. Wypadek awery- fikowal grono jej prayjacidl, jedni odsuneli sie, jnni stali sie jej blizsi. Znalazla wspaniatego meia, zaczela dzialaé spolecznie. W ubieglym roku re- prezentowala Polske na. 60. Konkursie Piosenki Eurowigji. Wokalistka podniosta sig po traumatycznym wydarzeniu. Zadecydowaly o tym dwa procesy. Pierwszym jest rezyliencja, czyli stopniowy powrét do pionu i odbudowa siebie po katastrofie. Dru- gim za$ potraumatyezny wzrost, a wiec rozkwit sit witalnych i rozbudzenie potencjalow w nowej sy- tuacji zyciowej. Praykladéw osdb, ktore doswiad- czyly podobnej reorganizacji zycia po trudnych dogwiadezeniach, jest wiele. Dobrze, ze ich losy sq naglasniane. W tragicanej sytuacji, gdy Swiat wali nam sig na glowe, a plany ioczekiwania obra- caja sie w ruine, trudno uwierzyé, Ze kiedys bedzie lepiej. Warto wtedy powtarzaé sobie francuskie prayslowie, ze Nawet najczarniejsza chmura ma srebrne brzegi. A take inspirowaé sig losami ludzi, ktérzy podniesli sie po upadku, i co wiecej - nie wstali z pustymi rekami. Dogwiadezyli przebu- dzenia, nabrali dystansu, sprawdzili swe relacje zludzmi i moiliwosci dziatania, Niewazne, ile razy upadasz, wadne, z ezym sie podnosisz. Cudow- nie wedruje sig nowym szlakiem w otoczeniu lu- dai, na ktérych mozna polegaé i ktorzy ulatwiaja, nam urzeczywistnienie najlepszej wersji samych siebie. To osobliwe, ale dzieki porazce latwiej ich rozpoznaé, Wygraj lepsze iycie Poraika moze praywrécié wszystkie cnoty, ktére sukees nam odbiera. Wyobraémy sobie sinuso- ide jako obraz kolei naszego losu. Raz jestesmy na gorze, raz na dole. Najwyaszy punkt (sukces) Oznaczmy litera A, a najnizszy (porazke) litera B. Leen miejscu zaczyna sig sukces? Osoby, otha niepowodzeniu potrafig dostrzec nowe ksi arcie, pierwszq karte kolejnego rozdzialu ie 2ycia, bez wahania mowia, ze w punkcie B sla, e qa nim, To, czy krzywa bedzie dalej ro- by py ites mierze zaledy od nas samych. Waan®, aw Upcz2# celem jest nie tylko dorazny suk- i palais 2 Sstansie wygraé mozemy lepst iitesla ° “ycie, w ktorym akceptujemy, Ze NOC dechom, 9 Shlem, tak ak waech Igezy sig 2 WY ialges sig ont Widzenia dynamicznie rozv- aszeregélni tatnio psychologii pozytywne) kazde, Wamacnianie at S°Swiadczenie jest szansan® ie motna tenn PDchicanyeh i endt charakteru- “80 Jeszeze udokumentowac dosta- Biedy to moja specjalnosé Jak twierdza psychologowie, dzieki uczeniu sie na biedach mozemy wzmacnia¢ wazne cnoty psychiczne i sily charakteru. Jakie to cnoty i wjaki spos6b porazki je wzmacniaja? * Odwage wzmacniamy dzieki otwartemu prezentowaniu siebie jako osoby omyinej. + Madrosé — dzieki otwartoSci umystu i dostrzeganiu, jaki sens moga mieé nasze niepowodzenia w diuzszej perspektywie. + Sprawiedliwosé — dzigki odkrywaniu, jakie naprawde byly przyczyny naszych niepowodzeni (zamiast stosowania chroniacych ego unikow). * Humanitaryzm - dzieki radzeniu sobie z trudnymi emocjami, jakie towarzysza Porazce, rozwijamy inteligencje emocjonalna. + Umiar — dzieki bledom uczymy sig rozwagi w podejmowaniu kolejnych decyzji. + Transcendencje rozwijamy dzieki wazigcznosci tym, ktérzy nam pomogli w trudnych chwilach, i pielegnowaniu nadziel, Ze wyjdziemy z porazki z czym$ dobrym. Pawel Forluna teczng liczba badani, ale bazujqc chocby na anali- zach biografii lud2i doswiadczonych przez Zycie, moizna stwierdzic, ze refleksyjne przepracowanie porazki skutkuje wzmocnieniem odwagi, pokory, wytrwalogci, nadziei, wdzieeznosei czy madrosci. ‘To nagroda za trud uczenia sie na bledach, 0 wiele cenniejsza niz wizerunek czlowieka skutecznego. ‘Trzeba jednak na nig zapracowad. Uczenia sig na bledach trzeba sie nauczyé. Po- razke oswajamy powoli. Choé poczatkowo jest to trudne, bo pojawia sie pokusa, by znieczuli¢ bol porazki, zdarza sie, ze zaczynamy o niej mySleé i rozmawiaé w sposob otwarty i uezeiwy. Groma- dzimy obserwacje, wyprowadzamy wnioski, a na- stepnie testujemy ich uzytecznosé, Wspaniale by loby, gdybysmy potrafili uczyé sig na blgdach, tak jak uczymy sig ezytac i pisac. Co jest potrzebne, by tak sie stalo? Wedlug Icka Ajzena, psychologa z University of Massachusetts, ludzie chetnie angazuja sie wj kag czynnosé, jesli: po pierwsze, sq przekonani ch plynacych z nowego typu zacho- wania, po drugie, uwa%aja, ze inni wymagaja od nich takiego postepowania oraz, po trzecie, maja poczucie, ze wprowadzeniezmiany jest w zasiegu ich moZliwosci. Od pewnego czasu rosnie zainte- tesowanie problematyka pozytkowania porazek. Uczestniezylem ostatnio w kilku konferencjach na ten temat. Trzeba przyznaé, ze gromadza one mniejsza publicznosé niz - prosze wybaczyé okre- dlenie - motywacyjne orgie sukcesu”, ale i tak zainteresowanie jest spore. Poraika przestaje byé tematem tabu, W styczniu ubieglego roku, w prestizowym cza- sopismie ,Annual Review of Psychology” opub- likowano artykul, w ktorym dokonano przegladu metod uczenia sie na bledach w roznego typu or- ganizacjach. Okazuje sie, ze treningi zarzadzania bledami (Error Management Training, EMT) cieszq sig coraz wiekszq popularnoscia. Proces ten moana dostrzec réwniez w Polsce, choé wy- maga on zaangazowania kadry kierowniczej oraz wyrozumialosei pracownikow dziataw personal- nych. Najlepiej sprawdza sie metoda malych kro- kéw. Gdy w jednej z wiodacych firm medycznych wprowadzono sesje uezenia sie na bazie poraiek, konieczne byto wsparcie, jak mozna przedsta- wiaé trudne wydarzenia. Przygatowano schemat opowiadania o niepowodzeniach, co zwiekszylo poczucie pewnosci ambasadorow uczenia sie na bledach i zachecilo innych do podabnych analiz. Moéna? Mozna! Proces oswajania porazek trwa. Przed nami - jeszeze wiele prob i potknieé. Oczywikcie, jak we wszystkim, nalezy zachowaé 2drowy T02- sadek i ustrzec sie przed checig przeksztalca- nia niepowodzen w obiekty afirmacji, Porazka* moie by¢ badana z pasja, ale nie powinna stac sie Zrédtem zachwytu. Jedyny powab, jaki maw so- bie, to obietnica pézniejszego wzrostu, wiekszej sily i madrosci. To wystareza, by podejmowaé proby jej oswajania i wykuwania z niej lepszego aycia, = Dr PAWEt FORTUNA jest psychologiem, trenerem biznesu i mentorem. Pracuje w Instytucie Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, adzie realizuje badania dotyezace rozwoju osabistego. Jest takze wyktadowca w Akademii Leona Kozmiriskiego. Kieruje firma doradeza Fortuna ‘& Fortuna”. Napisat wiele ksiqzek, m.in. Anima/ Rationale, Jak zwierzeta moga nas inspirowac?; Subiektywna psychologia bienesu oraz Pozytywna psychologia porazki. Jak 2 cyiryn zrobit lemoniade. Jest cheesz podrieli sig oping na temat artykutu. napisz a0 nas (redakcja@charektery.comal). covecsincre Ml 27Blogoslawione ; we | Tracitem - irzeccy, i praede wszystkim ludzl. Z drugie) strony o stratach, porazkach, trudnosciach, ktorych doswiadcaytem, moge powiedziec, ze s4 btogostawione. Dzieki nim duzo sie dowiaduje. O sobie. | Bogdan Biatek ukces polega na tym, 2e =do- bywa sig to, co si¢ e polega na tym, se podoba sie to, co sie ma - mawial Elbert Hubbard, amerykanski pisarz i filozof. Kim bardziej sie ezujesz: crlowiekiem szczesliwym ey czlowiekiem sukeesu? BOGDAN BIALE Juz or jest we mnie PIOTR ZAK: zawsz st sukces: K wiem, cym splyw Dunajcem. Obserwowalem jednak nie tyle widoki @ flisakw: n i tym, ze we a prowadzi¢ tr tem Dunajea. cheg sie utrzymac na po Pree- BOGDAN BIAtEK. , wyksztalcenia psvcholog, jest redaktorem Charakterw”, zalozycielem i prezesem nia im. Jana Karskiego, ostat nacze Stowarzysz d io powol: yeui Raltury Spotkanta i Dialogu Jest wspolprzewodniczacym Pols! zZydow. WC wha II prowadzi : otkan poswieconych dialogowi miedzyreligijnemu. J sie bohaterem filmu dokumentalnego produkeji ariskie| -Bogdan’s Journey” (polski 9°), ktory bedzie wysw jetlany zycia In: ic} Rady Chreescijan i Jana w kinach w U + KWIECIEN 2016 stang pilnowaé spryski, cayli 2erd2i sluzace} fli- sakowiz Pienin zaste Juje na mielizn rozbije si¢ 0 skaly 2 uwazac prasza¢ sie. Czy to jest su plyne? nie roz~ Praywolam snow Hubbarda: Wykonuj swojq prace = calego serca, a odniesies: sukces. Kon- kurencja jest tak mata. Calym sercem angazo- wales sig w stworzenie jedynego w Polsce pisma psychologicznego z prawdziwego zdarzenia, a potem w dzialanie wydawnictwa, ktore ma wofercie znakomite ksia7ki o poszukiwaniach duchowych. - Kiedys w jednym z pism izraelskich przedsta- wiono mnie jako wlasciciela malego imperium medialnego, bo wtedy rzeczywiscie wydawalismy az szes¢ periodykéw. Bardzo mnie ta wizytowka ubawila. Sam porownalbym siebie do szew temu w Kieleach przy ulicy Malej miad malutki 2a- Klad szewez Warszawy, powstaniec. Bardzo lubi- tem do niego zachodzié, zamieniéz nim pare tow: Wyobrazam sobie, ze me Warsztat. Tra: 1 pracowaé, zarobic, zeby zap ct za prad, kupié chleb, masto, kapuste, czasami hapi¢ sig, czasami kogos wspomoc i tyle. Nie wtym dadnej glebokiej filozofi, i, probu- sz tam¢ ini¢jujesz dialog migdzy tylko wspomagasz ludz ich mentalnosé, sta Uuprzedzeniom, wyznaniam upadki WE ROZMAWIAL PIOTR ZAK niech beda bl porazki + KWIECIEN 2016wiatem takim, jaki jest, to moge powiedzieé, 2 é mi sig powiodlo. Bardzo serio traktuje wers z ,Ojeze nasz”: ,i odpusé nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”. On jest dla mnie punktem orientacyjnym. ,..,jako i my odpuszezamy.... Staram sie wige odpuszezaé, choé czasami wpadam w pasje i irytacie, ale to przemija. Emocje pojawiajq sig i znikaja, nie przywiazuje sie do nich. To nie jestem ja. Moja zlos¢ nie jest * WWW.CHARAKTERY.EU Nie odwrotnie. Tego staram sig traymaé. Nie za- e. Teg: g try | wsze wychodzi. Ale firma, dom... nie, to na pewno zaden sukees. Nie mam wplywu. na to, skad zawieje wiatr, 2 jaka sita, jak sie waniesie fala ikiedy opadnie. Ale jesli odpowiednio wykorzystam wiatr, zagle i ster - bede plynat. Dla zdecydowanej wiekszosci to wlasnie sq wy- znaczniki sukcesu. Bo sukces kojarzy siejednak zezymé materialnym. ~ Niewatpliwie, ale jezeli ktos, jak ja, preez wiekseq czgsé zycia nie mial doslownie nic, potem w do- syé krétkim czasie sporo zdoby} i réwnie szybko niemal wszystko stracil, to przywigzywanie sie do rzeczy byloby smieszne i glupie. Przeciez w kaz~ dej chwili moge wszystko stracié, bo cos tapnie na jakiejs gieldzie albo zacznie sie wojna na drugim koricu swiata, albo jakig méciwy polityk zechce uszezesliwia€ ludzkosé... Oczywiscie wolalbym, by tak sie nie stalo. Ale przeciez nawet jesli nie wyda- rzy sig nic dramatycznego, to bez watpienia kiedys umre. I to raczej szybciej niz podniej... Znasz wiele niezwyklych osob. Moze ktaras z nich wedlug Ciebie uosabia sukces? ~ Wraca pytanie, czym on naprawde jest i czy wogole mnie zajmuje. Spotkalem sie kiedyéz jed- nym z najwiekszych polskich artystéw, y zy skal ogromng stawe na calym swiecie. Prey wodce otworzyl sig i opowiedzial mi historie swego Zycia rodzinnego. Wlosy stanely mi deba na glowie, gdy sluchalem o relacjach migdzy nim a jego dziecmi + KWIECIEN 2016 J czlowiekiem sukcesu? Weémy na | Nagrody Nobla. ska, chocby i Zonami. By! przyklad laureatow literacki Duzo czytasz. Wymienisz ich nazwi tych z ostatnich 20 lat? Wszystkich na pewno nie. r = No widzisz! Co to za sukces, skoro dzisiaj pa- mieta o nich waskie grono profesoréw i krytykow literackich? Co jest sukcesem: otrzymanie presti- owe} nagrody, zostawienie sladu w ludzkiej pa- migci? A jezeli zostawienie Sladu, to jakiego? Osiggnigcia czesto okupione sq porazkami. To- bie tez sie one zdarzaly? ~ Czym jest porazka? W powszechnym rozumie- niu ponosi jq ktog, kto nie osiaga celu, jaki sobie wyznaezyl. Ja nie mam Swiadomasci, ze stawiam sobie jakies cele ido nich daze. Jak wspomnialem, Zegluje przez Zycie i staram sig utrzymac lédé na powierzchni. Moze nie jest to tratwa, zgoda, moze raczej Zagléweezka. Dbam 0 zagiel, czasami po- pracuje wiostami, ale od dawna wiem, ze niemam wplywu na to, z ktorej strony i z jaka sila zawieje wiatr ani kiedy woda si¢ uspokoi. Przyznam, Ze metafora Zeglowania kléci mi sig z moim obrazem Ciebie — czlowieka zdecy- dowanego, o wyznaczonych celach, do ktérych wytrwale day. - Naprawde nie wyznaczam sobie celow. Nie uczestnieze w éadnych wyScigach, rywalizacjach. Nie daze do slawy czy bogactwa. Pamietam spot- kaniez moim ulubionym nauczycielem licealnym, bylem juz na studiach i przyjechalem do rodzin- nego miasta. Spotkaligmy sie, poszliémy na kawe, przeszlismy na ty”. Zapytal: ,Co chcesz w zyciu osiqgngé?”. Nie potrafilem mu odpowiedzied. Bo moim celem jest wszystko to, co zycie przynosi. Po prostu Zycie. Dlatego nie ma tu miejsca na porazke rozumiang jako nieosiagniecie celu. Jak zatem, bez wyznaczania celu, udalo Ci sie stworzyé réine rzeczy, chodby ,Charaktery"? ~ Nie mialem planu, by otworzyé pismo psycholo- giczne. To bya moja reakcja na zaistnialg sytuacje, Odszedlem wtedy z ,Gazety Wyborczej’,a razem ze mung sporo os6b, migdzy innymi ty. Poczulem sie zawas odpowiedziainy. Najpierw zalozylem studio graficzne. Pamigtam, jak zdobylem na to pieniq- dze. Nie mialem wtedy wlasciwie nic, wynajmo- walem puste mieszkanie: by! tam tylko materac, budzik i troche ksigzek - a mialem juz caterdzie- Sci lat. Z glupia frant zadzwonilem do wlasciciela duzej wowezas firmy budowlanej. Znalismy sie, ale nie bylismy przyjaciélmi. Powiedzialem, Ze Potrzebuje milion zlotych, a on na to: ,Masz je”. Zamarlem. »Diaczego cheesz mi pozyczyé, ufasz mi?” - spytalem. Opowiedzial mi historig 0 tym, jak chcial zosta¢ taternikiem. Jako szesnastolatek zarobil pierwsze pienigdze i zapisal sie do szkdtki taterniczej w Zakopanem. Kandydatéw egzamino- wano: kaidy musial wspiad sig na wysokq skalg, a gdy juz tam byl, slyszal glos: ,Pusé ling!”. Zda- wal ten, kto puscil. ,Widzisz” - skomentowal bi- znesmen - ,wspinaczki mozna nauczyé kazdego, ale zaufania nie. A w gory nie chodzisz sam, i nie mozesz pojsé, jesli nie ufasz ludziom’. Tak zdoby lem pieniadze na firme. Stwierdzilem jednak, ze mam tam ludzi o duzym potencjale, wiee wymy- dlilem gazete, zeby mieli zajecie na miarg swych ambicji i modliwosgei. Te historie pokazuja, jaka role odgrywajq prey- padki. Nie mam wplywu nato, skad zawieje wiatr, z jakq sita, jak sie waniesie fala i kiedy opadnie. Ale moge pilnowaé lédki, by sig nie wywrécila. Moge uwaiaé na pasazerow, by nie wypadli za burte. Jesli odpowiednio wykorzystam wiatr, jego sile ikierunek, zagle i ster - bede plynal. Dziekitemu powstal fenomen, jakim sq Charaktery — mala prowinejonalna firma, poza psychologicznym sro- dowiskiem naukowym, wydaje ogélnopolska ga- zete ze wspdtpracownikami z calego Swiata, z naj- wyzszej polki naukowej. Przeciez tego nie bytem wstanie zaplanowaé. Przyjazne wiatry, fale, przypadek... ale przeciez Twoje zeglowanie dokads zmierza. Czym si¢ kierujesz wswej podréiy? Maszjakies latarnie? — Mode raezej punkty orientacyjne. To na przy- klad ludzie, ktérych uznaje za madrych, bo do- szli do jakiegos poziomu dzieki wysitkowi twor- ezemu, intelektualnemu, cos reprezentuja swoim iyciem Mozesz ich nazwaé swoimi mistrzami? ~ W jakims stopniu tak. Czuje wobec nich respekt. Spotykam takich ludzii moge sie szezyci¢ relacjami z nimi na tyle bliskimi, ze czuje sie dopuszczony do intymnosei, do ich wiedzy i doswiadczenia. Lu- bie wstuchiwa¢ sie w to, co majq do powiedzenia. Obserwuje tez, co robia. jak sie zachowuja. Zara- zem nie mam wobec nich nadmiernych oczekiwan. Nie spodziewam sie, ze ktog, kto ma cos waznego do powiedzenia dajmy na tow psychologii, bedzie mial réwnie istotne refleksje w dziedzinie sztuki. Nie oczekuje, ze bedzie cztowiekiem bez skazy. Nie ufam temu, co wydaje sie doskonale. Gdy ktos méwi okraglymi zdaniami, jest caly pachnacy i ma wszystko wyprasowane, a obok siedzi usmiechnieta domkniete. W japoriskich sy nych, kt6re sq wzoreami lad zawsze ie is element, ktory zakloca te perfekcj¢ — whas- nie po to, zeby pamigta¢ o wlasne} niedoskonalosci, by nie sadzi¢ inaczej 0 sobie, bo tylko bogowi doskonali. Bywa, Ze Indzie, ktérzy idealizuja in: “ida w nich jedynie cnoty, kiedy odkryja ich praywary, ezasem drobne, a czesto nawet zwykle, preyziemne sktonnosci, szybko wrzucaja swoich idoli do szamba - nie moga im darowaé. ze nie spelniaja oczekiwani, nie pasujq do wyobrazen. cwmcuntnore MlNA & ie WWW.CHARAKTERY.EU ESE A TEMAT Z jednej strony narzekamy na brak mistrzow- Z drugie} mowi sig, ze kiedy uczen jest gotowy; istrz sig znajdzie. ee Naee. Madrych ludzi nie bralcuje, tylko czy umiemy ich rozpoznac? Na tym chyba polega prawdziwa madrosé ~ rozpoznaé madros¢. Nie uwaiasz? ‘A kolejna latarnia, ktérej Swiatlem sig ierujesz? a Taska, ktére} doswiadczam od Boga. Rzadko Boga o cokolwiek proszg. We wezesne} mlodosei, wdaiecitisbwie to owszem - Zebym zdat egzamin, geby moja dziewczyna byla szczesliwa. Tak, takie modlitwy pamigtam. To bylo kiedys. Teraz najezes- ST aa oe W japontskich Swigtyniach zawsze jest jakis element, ktory zaktoca ich perfekcje - po to, by pamugtac o wtasniej niedoskonatosci. Bo tylko bogowie sq doskonali. ie) dzigkujg. Oczywiseie latwiej dzigkowaé za do- brerzeczy, Lubig siedziec w moim domu, pié dobre wino, patrzeé na obrazy i rzedby, ktére udalo mi sig zebraé, i czué, jak wdzigezny jestem Bogu. Ale cry nie myli mi sig to z zadowoleniem z siebie? Mam nadzieje - bo pewnosci nie mam ~ ze jesli zacho- ruje na jakas ciezka chorobe, to bedg Boga prosit nie o to, by mi dal zdrowie, ale zeby dal mi laske pogodzenia sig tym, coma byé. To bedzie chyba dobrym testem, co? Ale otwarcie i powaznie mé- wige, ja dzigkuje Bogu tak w ogéle, za caloksztalt. Za to, ze jest. Bo, jak wiesz, nawet jesli Go nie ma, toi tak jest zawsze z nami. Jesli myslisz, ze Go nie ma, to jednak o Nim myslisz, wiee jakos 2 tobajest. A jesli o Nim nie mySlisz, to ted calkiem niedle, bo pozwalasz Mu po prostu byé i nie narzucasz Mu sig z jakimis duperelami, drobnymi interesami - zalatw to, zalatw tamto, albo zalami - a dlaczego zrobiles mi to, a nie zrobiles tamtego. Jestem pe- wien, Ze wszystko jest laska. Mistrzowie, Boia laska... A masz jakig punkt odniesienia w sobie samym? - Na pewno jest nim przeswiadczenie, ze nie moge kerzywdzié ludzi. Zdarzalo sie, 2 kogos gleboko skrzywdzilem i ciagle myslami wracalem do tego. ‘Trakttowalem te krzywele jak wielkg porazhe,z ktdrq + KWIECIEN 2016 wygrane z przegranyc nie moglem sig pogodzi¢. Ale zatrzymywanie ae irozpamigty vanie tegobez korcabyto jeszcze wid szq porazka, bylo kleska. Cos dobrego zacze S Fs ba sytuacji wynika¢, dopiero gdy sobie ia so gdy wybaczalem sobie samemu. Nie cofng B ao ezasu.. Wroee do modiitwy ,Ojeze nasz do BX ot odpusé nam nasze winy..”. Mam zwyczaj ee hia rachunku sumienia, aleja to nagywam ae ae kiem od konica’. Zaczynam myslach PE His osoby, ktére jakos mnie dotknely, sprawil y e is Ierose ezy skrzvweaily. I zadajg sobie pytan' moge tej osobie wybaczyé, czy Juz umiem s 5 er baezyé. Czasami moge zrobi¢ to od razu, S fan caaje wewnetrany opér, zatrzymuje pootie 2 - atosci, smutku do nastgpnego razv- BES a 2 osobe w duchu podceas nastepnysh ,rachunkow’ 34 do skutku, az do momentu, kiedy moge ar s ‘ Na koricu ,rachunku od korica’ dochodze Ae bie. Przypominam sobie kraywdy, niesprawies ino sakody, jakie wyrzadzilem innym. I pytam se ie, czy jestem w stanie to sobie wybaczyé. ‘To jest cza- sami naprawde bardzo trudne. Ale dzieje sig rzecz wana ~ buduje sig we mnie swiadomosé, em potrebuje wybaczenia i ile spraw mam wybaczye innym. Jeden z moich prayjaciél zwrécil mi uwage, 4e milosierdzie, wspdlczucie, czyli po lacinie mise- ricordia, to dwa slowa: miseria, czyli bieda, cier- pienie, nedza, oraz cor - serce. ‘Trzeba wige miec Swiadomosé swojej biedy, nedzy i cierpienia, by otworzyé swoje serce na innych, eby dotrzeé do madrosci swojego serca. r Tak powstajq moje busole, drogowskazy i kompasy. Pozwalaja mi sie nie zgubi¢ na otwartym oceanie. Dziekinim nie wpadam w panike w trudnych mo- mentach — nie rozpamietuje wtedy przesztosci, nie rozpaczam, nie zastanawiam sig, dlaczego akurat mnie sig to przytrafito. Przytrafilo sig i juz. Prze- ciez duzo wiesz 0 moim zyciu. Zdarzato sig, Ze tra- cilem wszystko. Czy popadalem wtedy w rozpacz albo smutek? Na pewno nie byles zrozpaczony. F - Przyeupnalem i trwalem, czekalem, co bedzie. Nawet wtedy, gdy stracilem rodzine, dom, pozy- cje, pienigdze. Nawet kiedy zastanawialem si€, ezy mnie staé na wedzong makrele i ile papiero- séw moge dzisiaj wypalié, by starczylo na jutro- Bywalem ted naprawde glodny - i jako dziecko, i adarzalo sie tak w Zyciu dorostym. Czy wiest, 2 jakis czas bylem bezdomny, nocowalem po koscio- ach i gdzie popadio? Podjqlem decyzje, 2e bede ay} w okresiony sposob. Rozumiem ludzi, ktor2y dajq sig weiggngé takiemu Zyciu. Nie masz. dome, nie wiesz, co bedziesz dzig robil, co bedzies2 jad! i ezy w ogéle bedziesz, Weigga wolnoé6, jak niesie takie aycie, br zobowigzan... - Nie, to nie jest wolnos¢, a jedynie ztudzenie wol- noSci. Kiedys w pociagu wystuchalem rozmowy dwoch mlodych mezezyzn. Wynikalo 2 niej, ze obaj maja za soba przeszlos¢ wiezienng, Jeden wlagnie wyszedl z zakladu karnego i wyznal, ze najbar- dziej wolny ezul sie w wigzieniu; Wszystko mia- lem zorganizowane, niczym sie nie martwilem, moglem zajaé sig tym, co bylo”, Na co ten drugi os- trozareagowal: ,Nigdy tak nie mysl!”. A wracajqc do tamtego czasu w moim ayciu: nie Wspominam g0 jako wolnosci. Powiedzialbym raczej, ze to by! oktes calkowitego zniewolenia - miedzy innymi dlatego, ze brakowato w nim odpowiedzialnosci. A bez niej nie ma wolnosci. Diatego byly wigzien przestrzegal mlodszego kolege: nie mysl tak, bo przestaniesz byé odpowiedzialny za swoje Zycie. Trzeba duio sily, Zeby z tego wyjsé. Wyszediem. Czy ten czas, to doswiadezenie nie bylo wjakims sensie porazka? ~ Jesli tak potraktujemy porazke ~ jako trudne doswiadezenie ~ to przezylem jq nieraz. Bylem od- tracany, niechciany. Kiedyé z kolega prowadziliémy turnus terapeutyczny. Do osrodka, gdzie miesz- kaligmy, wlamali sig zlodzieje i ogolocili jego po- k6j do czysta. Zostal mu tylko dres, ktory mial na sobie. Zapytatem, jak sig cauje. ,Jak Swiety Fran- ciszek” - odpowiedzial natychmiast. Tez tak sie nierazczulem. Tracilem - i rzeczy, i przede wszyst- kim ludzi. Z drugiej strony moge o tych porazkach powiedzieé, ze sq blogoslawione. Blogoslawione? W jakim sensie? ~ Dzigki nim duzo sig dowiaduje. Przede wszyst- kim o sobie. Zawsze bolaly mnie utracone wiezi z ludémi, zerwane przyjaénie. Sporo ich bylo wmoim zyciu. Znasz te fraze Edwarda Stachury: »Cokolwiek pomigdzy ludémi koniezy sie - znaczy: nigdy nie xaczelo sie. Gdyby prawdziwie sig zaczelo - nie skoriczyloby si¢. Skoriczyto sie, bo nie zaczelo si¢. Cokolwiek prawdziwie si¢ zaczyna ~ nigdy sie nie kortezy’. Deisiaj 2 wigkszq troska traktuje te wigzi, ktore mi zostaly. Wiem, ze glebokich wiezi trzeba pilnowaé, ale tea wiem, ze naprawde gle- bokich, istotnych relaeji w zyciu przydarza nam sie bardzo niewiele. Czy znalazles sig kiedys w trudnej sytuagji, kt6ra nie data Ci nic dobrego? - Nie. Nawet, gdy Cie krzywdzono? ~ Nawet wtedy, bo nigdy nie pozwolilem sobie ani innym traktowaé mnie jako ofiary, Zawsze staram. sig jakos ogarna¢ sytuagj¢ poznawezo. Szukam pray- czyny — najpierw w sobie. Zastanawiam sig, w jakim stopniu sam zapracowalem na to, co sig wydarzyto: ezego nie zauwazylem, gdzie sie zgapilem, cozlek- ROK JUBILEUSZOWY Charaktery” ukazuja sig juz XX rok — tev, zerowy numer czasopisma ‘wydaismy w grudniv 1996 roku, apierwsry — w lstym 1997 Celebrowanie Jubieuszu rozpotzeliémy roxmowg z Bogdanem Bialkem, ‘edaktorem naczelnym ,CherakterOw”. W tolejych miesigcach przygotujemny dia Wes nastepne niespodbiand. Zagraszamy do wspbinego Swigtowania! cewazylem, jakie byly moje reczywiste motywy, w jakie pulapki swojego umystu wpadlem, jakie iluzje wytworzylem. Zaraz potem probuje zrozu- mie¢ motywacje osoby, ktéra mnie krzywdzi: 0 co Je) mote chodzi¢, czy do czegos zmierza, do czego i po co? Z wiekszoscig tych osdb, ktére czasem niedle daly mi popalié, utrzymuje 2upelnie dobre relacje. Z innymi relacji nie mam, bo to oni nie moga na mnie patrzeé. Nie znoszq mnie, bo zrobili mi switi- stwo i nie moga mi tego wybaczyé. Czyli wychodzi na to, ze co cie nie zabije, to cie wzmocni? ~ Moze w jakimé stopniu... ale rownie dobrze moze oslabiaé. Zastanawialem sie, jak bym sie zachowal, gdyby teraz powtérzyl sie jakis moj dramat z prze~ slogci. Wéwezas udawalo mi sie preede wszyst- kim zachowa€ godnosé. Ale czy dzisiaj bym to po- wtorzyl? Nie wiem. Moie bym sie rozpil, moze bym umarl na zawal serca albo popadl w depre- sj¢. A moie zaczalbym walezy¢ i krzywdzic przez to ludzi? Nie wiem, czy dzisiaj staé by mnie byto na dawna reakcje, kiedy powtarzalem tylko jak Hiob: nie ma we mnie Zadnej winy. Dzisiaj prze- ciez jestem kimé innym niz dwadziescia lat temu. A jest cos, czego sie boisz? - Gdy bylem mlody, bardzo balem sie Smierci. Wpadalem w trwoge na sama mysl, ze moje zycie gwaltownie sie skoriczy. Duzo byto smierei w moim wezesnym dziecifistwie. Zhyt duzo, jak na mate dziecko. Smieré byla wiellsa, niszez3eq tajemmnica nie do ogarnigcia, nie do wyobrazenia. W filmie -Interstellar” jeden z bohateréw mowi: .Nie boje sig Smierci, to czas mnie przeraza’. Nie jestem pe~ wien, ezy rzeezywiscie dzisiaj boje sie czasu, cho- ciaz ezegos przecied sie boje, czuje w sobie lek, lecz chyba nie strach, nie przerazenie. Ale ten lek ted Jest blogostawiony. Coraz ezesciej rozmawiam ze amarlymi. Zywi rzadziej maja mi do powiedze- nia cog ciekawego, a tez ja, jak sig przekonales, nie mam wiele cickawego do powiedzenia innym. Ale umarli... ci to dopiero maja opowiesci... = vesti chcesz sie podzielié opinig na temat razmawy, nanisz do nas (redakcja@charakterzcom. a). sovccmaare fl