METODY ANALIZY DYNAMIKI ZJAWISK

Szereg czasowy (dynamiczny, chronologiczny) – ciąg wyników obserwacji

uporządkowany w czasie t, yt ,
gdzie: t – numery kolejnych jednostek czasu
y t - wartość badanej cechy (zmiennej) w momencie t=1,2,...,n.

Typy szeregów czasowych:

1. Szeregi czasowe okresów – zawierają informację o rozmiarach zjawiska w
krótszych lub dłuższych okresach (miesiąc, kwartał, rok) np. PKB w latach.

2. Szeregi czasowe momentów – zawierają informacje o rozmiarach zjawiska w

danym momencie (na początek lub koniec: miesiąca, kwartału, roku) np. stan
zapasów na dzień 31 grudnia.

Cele analizy szeregów czasowych:

• określenie dynamiki badanego zjawiska – wykorzystanie metod indeksowych do
określenia tempa i intensywności zmian zjawiska w czasie,
• określenie czynników wywołujących zmienność tego zjawiska – metody
wyodrębniania tendencji rozwojowej (trendu), wahań okresowych i wahań
przypadkowych.
dr A. Czech 1
MIERNIKI DYNAMIKI ZJAWISK

1. Przyrosty
A. Absolutne
• jednopodstawowe,
• łańcuchowe.
B. Względne
• jednopodstawowe,
• łańcuchowe.

2. Indeksy dynamiki
A. Indywidualne
• jednopodstawowe,
• łańcuchowe.
B. Agregatowe (zespołowe)
• jednopodstawowe,
• łańcuchowe.

dr A. Czech 2
Rodzaje miar ze względu na przyjętą podstawę porównań:

Miary dynamiki jednopodstawowe (o stałej podstawie) – służą do

określania zmian jakie nastąpiły w kolejnych okresach względem
okresu przyjętego jako podstawowy. Podstawa to poziom zjawiska
w okresie t = k , najczęściej jest to okres pierwszy t = 1
 

Miary dynamiki o podstawie ruchomej (łańcuchowe) – służą do

oceny zmian jakie nastąpiły w kolejnych okresach w stosunku do
okresu poprzedniego t = t − 1 .


dr A. Czech 3
INDEKSY DYNAMIKI – mierniki określające stosunek wielkości zjawiska w dwóch
różnych okresach (momentach). Powstają przez podzielenie wielkości zjawiska w
okresie badanym (sprawozdawczym) przez wielkość tego zjawiska w okresie
podstawowym (bazowym)

A. Indywidualne – zjawiska opisane pojedynczym szeregiem czasowym

yn
• jednopodstawowe - in /1 = = 1 + d n /1
y1
yn - wartość cechy w okresie badanym (sprawozdawczym),
y1 - wartość cechy w okresie bazowym
yn
• łańcuchowe - n / n−1 y = 1 + d n / n−1
i =
n−1

yn −1 y1 - wartość cechy w okresie bazowym

Indeksy to wielkości niemianowane wyrażane w ułamku lub procentach!!!

Interpretacja indeksów
0  i  1 - spadek badanego zjawiska w czasie w stosunku do okresu bazowego,
i = 1 - zjawisko pozostaje na niezmienionym poziomie,
i  1 - oznacza wzrost zjawiska w badanym okresie badanym w stosunku do okresu
bazowego.
dr A. Czech 4
 Zadanie

W tabeli podano ogólną liczbę zawieranych małżeństw poszczególnych latach w

Polsce. Dane zostały również przedstawione ze względu na miejsce zamieszkania.
a) Oblicz indeksy jednopodstawowe o podstawie w pierwszym okresie badania dla
ogólnej liczby zawieranych małżeństw
b) Oblicz indeksy łańcuchowe dla ogólnej liczby zawieranych małżeństw
c) Zinterpretuj otrzymane wyniki
d) Dokonaj analizy w podziale terytorialnym z użyciem obu indeksów
Rok t Ogółem Miasto Wieś
2010 228337 137218 91119
2011 206471 122737 83734
2012 203850 119401 84449
2013 180396 105734 74662
2014 188488 110030 78458
2015 188832 111246 77586
2016 193455 114612 78843
2017 192576 114338 78238
2018 192443 114841 77602
2019 183371 110299 73072
2020 145045 86589 58456
2021 168324 100617 67707

dr A. Czech 5
dr A. Czech 6