Sprawdzian – średniowiecze

Ocena średniowiecza dawniej i dziś

Ramy czasowe średniowiecza, kluczowe wydarzenia rozpoczynające i kończące epokę

476 – 1453
476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
1453 – upadek Cesarstwa Bizantyjskiego

Rola kościoła i uniwersytetów w rozwoju kultury średniowiecznej

Kościół był bardzo ważny, a klasztory miały ogromne zasoby książek i własne biblioteki. Przy
kościołach powstawały szkoły i uczelnie, na których uczono przede wszystkim czytania i pisania w
języku łacińskim oraz kościelnych pieśni i modlitw

Przykłady wpływu średniowiecza na kształt kultury europejskiej w kolejnych wiekach

Wydarzenia historyczne oraz legendy z epoki średniowiecza do dziś stanowią inspirację dla wielu
twórców, takich jak np. Henryk Sienkiewicz. Na dodatek, sredniowiecze widać również w
malarstwie – sztuka sakralna, czyli natchnięta w duchowny sposób czy architektura – styl
neogotycki, czyli inspirowane średniowieczem ostre łuki i czerwona cegła

Dualizm – pogląd zakładający istnienie w świecie par przeciwstawnych pierwiastków lub sił, np.
ducha i materii, Boga i szatana

Uniwersalizm – dążenie do ujednolicenia całości życia społecznego, politycznego i kulturalnego

oraz podporządkowania go chrześcijańskiej doktrynie religijnej

Teocentryzm – pogląd uznający Boga za najwyższą wartość, przyczynę, ośrodek i cel

wszystkiego, co istnieje

Subiektywizm – stanowisko filozoficzne głoszące, że wszelkie poznanie zależy od właściwości

umysłu ludzkiego i jego sposobu odczuwania

Hagiografia – dział piśmiennictwa kościelnego obejmujący żywoty świętych oraz legendy o nich

Scholastyka – średniowieczna filozofia chrześcijańska, charakteryzująca się wywodzeniem prawd

z dogmatów religijnych

Psychomachia – motyw średniowiecznych moralitetów, walka dobra ze złem

Anonimowość – ukrycie się autorów za dziełem i wyeksponowanie jego wartości dydaktycznych,

moralnych i teologicznych

Feudalizm – system społeczno-gospodarczo-polityczny charakteryzujący się rozdrobnieniem

władzy, funkcjonującej na podstawie więzi lennych między seniorami a ich wasalami

Sacrum – strefa świętości, wszystko co związane z Bogiem (np. muzyka religijna, kościelna)

Profanum – wszystko, co materialne, ziemskie, zwyczajne i codzienne

Cechy światopoglądu człowieka średniowiecza

Najwyższe dobro to Bóg (teocentryzm), kościół jest największym autorytetem, trzeba być
posłusznym i wiernym władzy, człowiek nie może być szczęśliwy na ziemi, dusza dąży do
doskonałości, a ciało jest źródłem grzechu
Cechy charakterystyczne stylu romańskiego i gotyckiego (przykłady)
Styl romański – głównie klasztory, kościoły i baptysteria, ciężka bryła, potężne mury, małe okna,
charakter obronny
Styl gotycki – łuki, wieżyczki, w kościołach często freski, które przedstawiały sceny biblijne, mury z
wypalanych na ciemno cegieł układanych w geometryczne wzory

Scharakteryzuj dwa motywy charakterystyczne dla kultury średniowiecza obecne w

„Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”
1. Personifikacja śmierci – pokazana, jako rozkładające się ciało kobiety z kosą, b ardzo
często używane w innych dziełach literackich ze średniowiecza
2. Zamiana ról – śmierć poucza mistrza

Średniowieczne wzorce osobowe (rycerza, ascety, władcy) w literaturze parenetycznej

(„Pieśń o Rolandzie”, „Legenda o św. Aleksym”, „Kronika Galla Anonima”)
Asceta – człowiek zobowiązany do porzucenia wszystkich dóbr, jakie posiadał, żeby rozpocząć
życie w ubóstwie i skierować myśli ku Bogu. W „Legendzie o św. Aleksym” tytułowy bohater
pokazuje ideał ascety, który porzucił dotychczasowe życie, żeby oddać się Bogu.

Rycerz – wierny Bogu, wierny królowi, gotowy do obrony honoru damy swojego serca, zawsze
prezentował honorową postawę na polu bitwy. Ideał rycerza pokazuje „Pieśń o Rolandzie”, gdzie
tytułowy bohater bohatersko walczył aż do śmierci i dzięki temu został zabrany do nieba przez
anioły

Władca – wybrańca Boga, wierzy w Boga i szanuje Kościół, dzielny wojownik, sprawiedliwy i
mądry władca mający na uwadze dobro swoich poddanych. W „Kronice Polskiej” Galla Anonima
przedstawia Bolesława Chrobrego jako władce idealnego

Pieśń „Bogurodzica” jako:

a) Rozbudowana apostrofa do Matki Boskiej
b) Przykład średniowiecznego wiersza zdaniowego charakteryzującego się nieregularną
budową
c) Utwór wykorzystujący motyw deesis

Podstawowe cechy średniowiecznych kierunków filozoficznych

a) Tomizm – prawda, piękno, dobro to atrybuty bytu, a zło jest brakiem dobra,
przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra, człowiek znajduje się na
drabinie bytu między aniołami i zwierzętami
b) Franciszkanizm – pokorne życie, radość z rzeczy materialnych, brak pokus, miłość do
bliźnich, służba dla wspólnoty
c) Augustynizm – Bóg jest powodem, ośrodkiem, celem wszystkiego, a dzieje ludzkości są
historią zmagań dwóch krajów: Bożego i ziemskiego