Mali Jamana

Hasujama Kilin – Laɲinin Kilin –Ŋanneya Kilin

MALI JAMANA

SARIYABAJU

Banbaxɔ, marasixaru san 2023

1
 Xͻnͻkulu
ƝABILAXAN................................................................................................................................ 3
TƐGƐDA I : HAKƐLU ANI KƐTALU ........................................................................................ 4
DAKUN I : HAKƐLU NI SAGOLAKULU ............................................................................................................................... 4
DAKUN II : HASUDIN YE KƐTALU ...................................................................................................................................... 6
TƐGƐDA II : HASU ANI YƐRƐMAHƆRƆNYA ....................................................................... 7
DAKUN I : HASU .................................................................................................................................................................... 7
DAKUN II : YƐRƐMAHƆRƆNYA / YƐRƐYA ......................................................................................................................... 8
TƐGƐDA III : WALEYALIHANGA ........................................................................................ 10
DAKUN I : JAMANAKUNTIGI ............................................................................................................................................. 10
DAKUN II : GↃFƐRƐNAMA .................................................................................................................................................. 15
DAKUN III : MARA................................................................................................................................................................ 17
DAKUN IV : HANSAGOLAMARAHANGALU ................................................................................................................... 17
DAKUN V : KƐLƐHANGALU NI LAKANTAHANGALU ................................................................................................... 17
TƐGƐDA IV : SARIYATAHANGA.......................................................................................... 18
DAKUN I : TAXABULUHƐƐRƐ XUNBABALU ................................................................................................................... 18
DAKUN II : SARIYATABULUN YE BAARAKƐƝA ............................................................................................................ 19
DAKUN III : SIGISARIYA NI WALEYALISARIYA ........................................................................................................... 20
DAKUN IV : SARIYATAHANAGA NI WALEYALIHANGA TƐLASILALU .................................................................... 22
TƐGƐDA V : KIITIHANGA...................................................................................................... 24
DAKUN I : TAXABULUHƐԐRƐ XUNBABALU ................................................................................................................... 24
DAKUN II : SANTƆKIITIBULUN ......................................................................................................................................... 25
DAKUN III : SARIYABAJULABATUBULUN ..................................................................................................................... 26
DAKUN IV : JATEBƆBULUNBA .......................................................................................................................................... 28
TƐGƐDA VI : SƆTƆ, HADAMADINYA, SIGIDA N’A LAMININ ANI SINKU NI
LƆNKULU KƆNSAYI BULUN ............................................................................................... 29
TƐGƐDA VII : JAMANA DUGUXULU LABƐNNI ................................................................ 30
TƐGƐDA VIII : LAADALAƝAMƆXƆLU ............................................................................... 31
TƐGƐDA IX : AFIRIKI YE KILINYA .................................................................................... 31
TƐGƐDA X : DUNIYATƆXƆNNAANI BƐNXANNU ...................................................... 31
TƐGƐDA XI : LATILINNIMASAAGILI ................................................................................ 32
TƐGƐDA XII : DABARI TATA KƐRƐNKƐRƐNNOLU ......................................................... 32
TƐGƐDA XIII : WAXATILATABIDABARI TATALU......................................................... 32
TƐGƐDA XIV : DABARI TATA LABANNU .......................................................................... 33

2
 ƝABILAXAN

Mali jamadɛkuru yɛrɛmahɔrɔnyanin,

Mɛn lawasanin a ye sinku ni lɔnkusiyaya, a ye xansiyaya an’a
ye diinasiyaya kun ;
Mɛn ye i wasula a ye sanwaakilintarixu n’a ye hɔlɔmɔxɔbalu la ;
Ate mɛn ye mansabajamanalu ni mansajamanalu kɛtabaxa ti, olu mɛnnu sigita ilan yɛrɛ ye
hadamadinya ni sinku ni lɔnkulu tabiyalu xan, bi dinnu ni sinintalu xa xan x’alu ɲamala mɛnnu
ma ;
Ate mɛn sinsinnan kɛnin mɔxɔlu hagilinnalu ti, n’olu ni tuta tubabujɔnya tɔɲɛn tɔ, n’olu y’an
falu ti, mɛnnu kɛta yɛrɛmahɔrɔnya sɔtɔli kɛlɛ kɛbaxalu ti, ani mɔxɔ hɛn o hɛn sata hasu
kunnawilikɛlɛ kana xan a kunmabɔli xanma, hakɛlabatujamana sabatili xanma,
politigitɔnsiyamandemokarasi ani mara kɛkuɲuma xanma ;

X’a sabu kɛ gɛlɛya suguya siyaman taxaninsaagi ti mɛnnu xɔlɔlɔlu nanin danxatila Hasu ni
jamanadinnu la ;
X’a sabu kɛ yuruguyurugu ni nahulusunya kɛli ti xa jamana yiriwali baaralu naxasi ;
X’a lano tu a la xo wajibi le ye xa sigiɲɔgɔnya ni tɛlabɛn sabati jamanadinnu n’i ɲɔxɔn
tɛ, tabiyalu ni sinku ani lɔnkusiyaya bunyali an’a mantarahali xɔnɔ ;

X’a haminin tu a la xo jamana yɛrɛmahɔrɔnyali tɛ taxa jamana duguxulu ni jamanadinnu

lakantali xɔ ;
X’a tɛsiti kɛnin tu jamana ye sinku n’a ye lɔnku yɛta ni yɛbalilu yiriwali xanma, an’a ye
duguxulu xanhɛn n’a xɔtɔhɛnnu lakantali xanma a ye bi dinnu n’a ye sinin talu ɲa;
X’a tɛsiti kɛnin tu jamanadin ye hɛrasɔtɔ xanma;
A y’a ŋanneya la kana xan ani x’a sɛnbɛntɛya, xo sɔtɔ mɛnnu kɛta san 1991 marasixaru tili 26 jamanadin ye
demokarasiɲinimuritiliba sinhɛ, x’a y’olu tɔsinsin ani xa Mali kuta hagilinnalu waleya. ;
A y’a xan di xa jamana ye yɛrɛmahɔrɔnya, a ye kilinya an’a tɔtalabaliya lakanta ;
A y’a ye tɛsitili tɔkutaya jalahu Mali xa tu xalatahangaya ni sagoladiinabatu sila xan ;
A y’a xan di x’a ye hɛɛrɛ suguya bɛɛ tɛgɛ jalahu xa yuruguyurugu ni nahulusunya kɛlɛ ani xa
hasu ye mara kɛkuɲuma sabati ;
A y’a xan di xa dabari bɛɛ tɛgɛ mɛnnu y’a tu jamanadin ye duniyatɔtɛgɛ ye nɔxɔya ani xa sigida
n’a laminin lakanta.
A sɔnta xa bulunɔbila kɛ Duniya bɛnxansabe la Hadamadin ye hakɛlu xan, mɛn labɛnta
desanburuxaru tili 10, san 1948 ani Afiriki ye Bɛnxansabe Hadamadin ni hasujamalu la hakɛlu
xan mɛn labɛnta suwɛnxaru tili 27 san 1981 ;
A y’a xan di xa hadamadinhakɛlu batuli lakanta kɛrɛnkɛrɛnninya la, musu ni din ani mɔxɔ
lanjurutɔ ye hakɛlu mɛnnu bulunɔbilanin Mali kun, n’alu sigita sinxan bɛnxansabelu kun,
jamanadɛkurulu n’i ɲɔxɔn tɛ, gun kilin xan jamanalu n’i ɲɔxɔn tɛ ani duniya tɔnxɔnnaani jamana
bɛɛ n’i ɲɔxɔn tɛ.
A y’a xan di xa lanjaba suguya bɛɛ kɛli kɛlɛ ;
A y’a xumaxan tɔkutaya Afiriki ye kilinya waleyali xanma, basigi sabatili ani baarakɛɲɔxɔnya
sigiɲɔxɔjamanalu, gunkilinxanjamanalu ani duniyatɔnxɔnnaani jamanalu n’i ɲɔxɔn tɛ ; xa

3
jamanalu n’i ɲɔxɔn tɛ hɔɲɔxɔnxɔlu ɲalabɔli hɛra xɔnɔ, tilinninya, bԑԑlaxaɲa, ani jamanadinnu la
yɛrɛsagɔya ni yɛrɛmahɔrɔnya bunya xɔnɔ ;
Nin bɛɛ xanma, a ye nin sariyabaju ta mɛn xɔnɔhɛn dɔ ye nin ɲabilaxan in ti.

TƐGƐDA I : HAKƐLU ANI KƐTALU

DAKUN I : HAKƐLU NI SAGOLAKULU

Sariyasin 1 : Malidin bɛɛ ye bange ani xa tu i han sago la bԑԑlaxaɲa xↄnↄ hakɛku ni kɛtaku tɔ.
Wulumali hɛn o hɛn ye tali kɛla buruju, bɔwula, hatexulu suguya, siya, kɛnimusuya, diina
walantɛ politigitaxabulu la, o bɛɛ kɔnnin.

Sariyasin 2 : Hadamadin ye hԑn bunyata le ti danxati tɛ kɛ mɛn na. Nilamaya ye hadamadin

ye hakɛ dɔ ti ani xa balu a han sagↄ la, lakanta xↄnↄ ani danxatibaliya a hatexulu la.

Sariyasin 3 : Hasu ye din lakanta x’a kisi hiirili ma an’o ɲɔxɔnnawalelu, an’alu tali x’alu
ladun giyatɛgɛwalekɛlalu la dɛkurulu tɔ.

Sariyasin 4 : Nitɔɔrɔwale man xan xa kɛ mɔxɔ si la, mɔxɔ si man xan xa kɛ jɔn ti, mɔxɔ si
xana mitakujɔxuya, nijɔxuyawale ni lagosiliwale xana kɛ mɔxɔ si la.

Mɔxɔ o mɔxɔ, Hasu ye baarakɛla dↄ o dↄ mana mita nin waleya hɔninnu kɛli tɔ, a kɛta a tigi
han ye ku laɲininni ti wo, mɔxɔ kɛtɛ t’a bila a la wo, o ye ɲangi i y’a hɔ sariya t’a hɔ ɲa mɛn
ma.

Sariyasin 5 : Mɔxɔ si tɛ diyaxuya x’a bila tunɲalataxa la.

Nitɔɔrɔwale mana kɛ mɔxɔ o mɔxɔ la x’a sabu kɛ i ye politigimiirinnalu wala i ye
diinahagilinnalu ti, n’o ntɛ x’o ye nin siya dↄ mɔxɔ ti, o tigilamɔxɔ ye sin xa yanmaruya xa i
sigi Mali la.

Sariyasin 6 : Mɔxɔ o mɔxɔ ye sagolahakɛ mana bɔsi a la, hakɛ y’a bulu x’a sagoladɔxɔtɔri
sugandi x’a mahɛlɛ banaku sila hԑ.
Mɔxɔ si tɛ datuxun kaso la xa tanbi lɛrɛ 48 kuntaxala xan, ni sariyatigi dɔ ye yanmaruyasabe
m’o kɛli yanmaruya.
Mɔxɔ si tɛ lamara kasobun dɔ la ni kiitibulun sariyatigi dɔ ye mitalisabe man la i xan.

Sariyasin 7 : Mɔxɔ o mɔxɔ ye hakԑ le ye kiiti tɛgɛkuɲuma ti an’a tɛgɛli waxati hakԑlama xɔnɔ.

4
 Yɛrɛlakanta hakɛ hↄ xa si i sagolalahasabaxa tali ma xa i dɛma, o yanmaruyanin bԑԑ ye
xabarin sɛgɛsɛgɛli kun hɔlɔ.
Mɔxɔ nɔmitanin bԑԑ jatenin hɔlɔ i y’a hɔ a man hɛn kɛ ; hɔn jalagili xa latɛgɛ kiitibulun
yanmaruyanin kun.
Ɲangili ye kɛla walejɔxukɛla han kun ne la. Mɔxɔ si tɛ nɔmita, x’a mita walantɛ x’a sindun ku
tɔ, ho n’a tereta sariya latɛgɛnin ye je a waxati la x’a ku kɛnolu tɔnɲatigiya.

Sariyasin 8 : ku si kɛli tɛ kɔn ni sariya m’an mɛn hɔ, wa mɔxɔ si tɛ diyaxuya xa ku kɛ sariya
man mɛn yanmaruya.

Sariyasin 9 : Hutu ni dinbaya mɛnnu ye ɲalamaya lɔsinnu ti hadamadinya xɔnɔ, olu lakantanin
ani x’alu dun ba la Jamana kun.
Hutu ye kɛ ni musu ye dɛli ti.

Sariyasin 10 : Lamɔ, xaran, baara, siwula, ɲalagelu, kɛndɛya, hadamadin lakantali, domuni,
ani ji lasɔtɔli, ninnu bɛɛ ye hakɛ lakulɔnninnu ti sariya kun.

Sariyasin 11 : Xarannadun ye Hasudin kilin o kilin ye hakɛ ti. Hutubaxaran ye diyaxuya ti, a
ye kɛ sara nt’a la, wa wulumali nt’a tɔ diinaku silatɛgɛ la. Kɛnyɛrɛyexaransulu xɔnɔ xaran
yanmaruyanin, bari a xa xan xa kɛ i y’a hɔ sariya t’a hɔ ɲa mɛn ma.

Sariyasin 12: Lumala, halalawula, mɔxɔ kunxankulu ani lu talu, mɔxɔlu kunxankuxibaruyalu,
gunlotɔxibaruyaki ani gunlotↄkunnahulԑn, ninnu ye hɛnnu ti danxati tɛ kɛ mɛnnu la. Danxati tɛ
kɛ alu la ɲa si ma ho ni sariya t’a yanmaruya.

Sariyasin 13 : Hɛntigiya ye hakɛ ti mɛn lakantanin sariya kun. Mɔxɔ si ye hɛn tɛ bɔsi i la ho
n’a ye kɛla jama makuɲa xanma. Wa n’a ye kɛla, xɔn ye kɛ x’a nɔtɔbila hɛn na a ni mɛn xa
xan.

Sariyasin 14 : Ninnu ye hadamadin kilin o kilin ye hakɛlu ti sariya bunya xɔnɔ : sagɔlamiiri,
sagɔlalannayaku, sagɔladiinasugandi, sagɔlabatuhɛnku, sagɔlahagilinnatahita ani
sagɔlahagilinnatahɔ.

Sariyasin 15 : Sagolakunnahulɛndi ani kunnahulɛnlasɔtɔ lakulɔnnin ani xa lakanta sariya kun.

A xa xan xa kɛ daliluyalu xɔnɔ mɛnnu latɛgɛnin sariya kun.

5
Sariyasin 16 : Sinku ni lɔnku baara kɛli i sago tɔ, o lakulɔnnin ani xa lakanta sariya kun. Bari
hakɛ in ye waleyala hukumulu xɔnɔ mɛnnu dannatɛgɛnin sariya kun.

Sariyasin 17 : Hadamadin ye yɛrɛma taxanisaagi, a sigiwula sugandili, hansagoladunnitɔn na,

ani xa tere ɲɔxɔnye tɔ i sago tɔ, xa tere jamatɔxɔma ni ɲalage tɔ i han sago tɔ, ninnu bɛɛ ye
hasudin ye hakɛlu ti mɛnnu lakulɔnnin ani xa lakanta sariya kun.

Sariyasin 18 : Baarasɔtɔ ani tɔhɔɲɔli, olu hana lakulɔnnin sariya kun, wa bɛɛ xa xan alu tɔ.
Mɔxɔ si tɛ diyaxuya xa baara latɛgɛnin kɛ, ho n’a kɛta baara kɛrɛnkɛrɛnnin ti jama ye naha
xanma, wa a ye kɛ lahalayalu xɔnɔ mɛnnu latɛgɛnin sariya kun.

Sariyasin 19 : Baarakɛlalu la lahasalitɔn lakulɔnnin ani x’a lakanta sariya kun. Lahasalitɔnnu
y’alu la baaralu kɛ alu sago la sariya ye hukumu latɛgɛninnu xɔnɔ.

Sariyasin 20 : Baarabila lakulɔnnin ani xa lakanta sariya kun. A ye kɛla sariya latɛgɛninnu
xɔnɔ mɛnnu waleyali ye sinna.
.
Sariyasin 21 : Sagolabaarasigisinxan lakantanin sariya latɛgɛninnu xɔnɔ mɛnnu waleyali ye
sinna.

Sariyasin 22 : Mɔxɔ o mɔxɔ, i ye hakɛ dɔ le ye xa kɛ sigiwula sanuman tɔ mɛn ye mɛɛ sinna.

DAKUN II : HASUDIN YE KƐTALU

Sariyasin 23 : Hasudin kilin o kilin, mɔxɔ o mɔxɔ n’i siginin Mali duguxulu xan, i ye kɛta dɔ
ye xa Mali Sariyabaju labatu hukumu bɛɛ xɔnɔ.

Sariyasin 24 : Hasu lakantali ye hasudin kilinkilinna ye kɛta ti.

Hasudin mɛnnu si mana san 18 sɔtɔ, olu ye sin welela xa taxa kɛlɛdinnu dɛma Hasu kunmabɔli
la.

Sariyasin 25 : Sigida n’a laminin lakantali ani duniyatɔtɛgɛ sabatili ye hasudin kilin o kilin ni
Hasu han ye kɛta le ti.

6
Sariyasin 26 : Kasara mana i kunbↄ, hasudin bɛɛ xa xan xa i kɛta kɛ sariya ye latɛgɛ hukumu
xↄnↄ.

Sariyasin 27 : Hasudin bɛɛ wajibiyanin x’a i ye hasudinɲumanya kɛtalu kɛ, kɛrɛnkɛrɛnninya la

x’a i ye lanpɔnnu ni saganlelu sara.

Sariyasin 28 : A wajibiyanin hasudin bɛɛ xan xa hutubanaha sabatili kɛ i taxabulu ti, ani xa
hutubahɛnnu bunya x’alu lakanta.

Sariyasin 29 : Hasudin o hasudin, hutubabaara mana xariha i la, walantɛ i bila ta xa

hutubabaara dɔ kɛ, i kɛta ye xa baara in kɛ tilinninya la sariya xɔnɔ.

TƐGƐDA II : HASU ANI YƐRƐMAHƆRƆNYA

DAKUN I : HASU

Sariyasin 30 : Mali ye jamana yɛrɛmahɔrɔnyanin ti, a ta y’a han ti, jamana kili ne ye, a tɛ tala,
a taxalan ye demokarasi/ bɛɛduɲahanga, sagoladiinabatu ani hadamadinya ti.
A ye politigitaxabulu ye Hasujama ye gɔfԑrԑnama ti, mɛn siginin sinxan Hasujama kun
Hasujama xanma.
Mali jamana haaba ye Banbaxɔ ti. A ye sin xa yɛlɛma x’a kɛ jamana dugu kɛtɛ ti sariya kun.
Mali jamana lakulɔnni tanxumanseeri ye bandari ɲasabama le ti : ɲuguji, sanuji ani wuleman
n’olu bulutalanin hanu talakusaba dalaxaɲanin lɔjannama xan.
Mali jamana ye Ŋaneyasitixan: « Hasujama Kilin – Laɲinin Kilin –Ŋanneya Kilin».
Mali jamana kundɔnkili ye « Mali » ti.
Jamana lɔnni tanxumanseerilu an’alu labaaralahukumu latɛgɛnin sariya kɛrɛnkɛrɛnnin ne kun.
Hasu ye tanxumanseerilu labaarali yanmaruyabaliya an’alu lagosili sugu o sugu, olu ye hɛnnu
ti mɛnnu kɔnnin sariya kun.

Sariyasin 31 :
Hasuxannu ye Mali xan lakulɔnno lelu ti sariya kun.
Waleyalisariya dɔ le y’ alu labaarali n’a daliluyalu hukumulu dannatɛgɛla.
Faransixan ne ye baarakɛxan ti.
Jamana ye sin xa xan kɛtɛ ta x’a kɛ baarakɛxan ti.

7
Sariyasin 32 :
Sagoladiinabatu man diina ni batuhɛnnu kɔn. A kun ye xa sigiɲɔxɔya sabati, o mɛn siginin
hɛnnu xan i y’a hɔ yahaɲɔxɔnma, xumaɲↄxↄya ani ɲɔxɔnhamunya.
Hasu ye i lɔ diina ni batusila bɛɛ bunyali xɔxɔtɔ, sagolamiirili ani sagoladiinabatu sariya bunya
xɔnɔ

Sariyasin 33 : Jamana siginin taxabululu xan i y’a hɔ ɲɔxɔndɛma, mɔxɔlaxaɲa, tilinninya,

lakantali ani hadamadinnu dunɲɔxɔntɔ. Jamana ye hɛɛrɛ nahamalu tɛgɛ nin taxabulu hɔninnu
lawaleyali xanma.

Sariyasin 34 : Hutubabaara sinsinnin taxabululu xan mɛnnu ye tali kɛla jamana ye

yɛrɛmahɔrɔnya bunyali la, jamanadinnnu haminnakulu an’alu la nahamakulu lakantali.
Sariyasin 35 : Hutubabaaradaɲamɔxɔ si tɛ sin, n’i man ɲangi, x’a i sinsinnan kɛ hanga ti mɛn
xarihanin i la Sariyabaju kun wala sariya kɛtɛ labaarasila hɛ, xa hutubanahulu wala hutubahɛnnu
kunmayɛlɛma i han naha xanma, hangalaborila kɛtɛlu ye naha xanma, alu la ludin dɔlu la naha
xanma, baarakɛdɛkuru dɔlu, n’o ntɛ mɔxɔ suguya kɛtɛlu la naha xanma lawusayalisila hɛ,
yuruguyurugusila hɛ, wala x’a i banban i ye hanga xan xa dugumamɔxɔlu diyaxuya xa waleya
jɔxulu kɛ, wala nahabɔsila kɛtɛlu hɛ. .

Sariyasin 36 : Jamana lɔsinbaaradalu hɛlɛ :

- Jamanakuntigi ;
- Gɔfԑrԑnama ;
- Sariyatabulun ;
- Santɔkiitibulun ;
- Sariyabajulabatubulun ;
- Jatebɔbulunba ;
- Sɔtɔ, Hadamadinya, Sinku ni Lɔnkulu ani Sigida n’a Laminin kɔnsayi Bulun.

DAKUN II : YƐRƐMAHƆRƆNYA / YƐRƐYA

Sariyasin 37 : Jamana yɛrɛmahɔrɔnya ye Hasujama le ta ti, o le y’a lawaleyala a tɔxɔlamɔxɔlu

kun mɛnnu sugandinin jamabɛɛxalata, mɔxɔsugandinolu n’i ɲɔxɔntɛ xalata wala
jamanadinhagilinnaɲininxalata sinhɛ.
Hasujama han kilin si, wala mɔxɔ kilin si tɛ o baara kɛ i ta ti.

8
Sariyasin 38 : Xalata ye jamabɛɛxalata le ti, bɛɛ danma xa xan a tɔ, a ye kɛla gunlo le tɔ. A ye
sin xa kɛ jamabɛɛxalata ti wala mɔxɔsugandinolu n’i ɲɔxɔntɛ xalata.
Mɔxɔlu ye jate xalatalalu ti, sariya ye daliluya latɛgɛninnu xɔnɔ, Malidin bɛɛ, kɛ ni musu,
mɛnnu si sinin xalata ma n’alu la hakɛlu y’alu bulu hasudinɲumaya ni politigisila hɛ.

Sariyasin 39 : Politigitɔnnu la baara le ye xa terei xalata waleyali tɔ. Alu ye xaran kɛ ani x’alu
la baaralu kɛ alu sago la sariya ye hukumu latɛgɛnolu xɔnɔ.
Alu xa xan xa jamana ye yꜫrꜫya, bɛɛduɲahanga, kilinya, talabaliya an’a ye sagↄladiinabatu
bunya.

Sariyasin 40 : Bɛɛduɲahanga waleyali sindunnibaara sila hɛ, sigidalatɔnnu la baara ye xa

hasudinɲuma kɔrɔsililu kɛ taxabululu xan sariya ye hukumu dannatɛgɛninnu xɔnɔ.

Sariyasin 41 : Hasu y’a ye yɛrɛmahɔrɔnya waleya jamana han bɛɛ hɛ. Jamana t’a ye duguxulu
sibiriɲa kilin labila mɔxɔ ye, walantɛ xa ban a ye yɛrɛmahɔrɔnya hakɛ dɔ tɔ.
Danxatiwale hɛn o hɛn mana kɛ jamana duguxulu la, o ye jate wale jɔxuba le ti ti xa ɲasin
jamana ye basigi ma.

Sariyasin 42 : Hasu sago y’a ye sɔtɔhɛnnu n’a ye duguxulu nahulumahɛn bɛɛ tↄ.
O nahulumahɛnnu nahabɔli xa xan xa kɛ sigida n’a laminin lakantali sariyalu bunyali xɔnɔ ani bi
ni sinin jamanadinnu la naha xanma.

9
 TƐGƐDA III : WALEYALIHANGA

DAKUN I : JAMANAKUNTIGI

Sariyasin 43 : Jamanakuntigi ye jamana ɲamɔxɔ le ti. Ate le ye sariyabaju lakantabaxa ti.

Ate le ye jamana kilinya, a ye yɛrɛmahɔrɔnya an’a ye danxatibaliya lakantabaxa ti. Ate le
lɔnin duniyatↄnxↄnnaani bɛnxan bɛɛ bunyali xↄxↄtↄ. A ye kɔrɔsi ye hangabunda bԑԑ
labaaralikuɲuma xan ani xa dabari bɛɛ tɛgɛ Jamana xa tu a sinxan kudayi.

Sariyasin 44 : Jamanakuntigi le ye jamana politigi latɛgɛla.

Sariyasin 45 : Jamakuntigi ye sugandi x’a sigi san luulu (5) sarati xɔnɔ jamabɛɛxalata sinhɛ.
X’a Jamanakuntigi sugandili kukuta, o dan ye sinɲa kilin ti.
Ɲa si ma, Jamanakuntigi si tanbi sigiku hula xan.

Sariyasin 46 : Lɔwulaɲininna hɛn o hɛn ye Jamanakuntigiya ɲinininna, i xa xan xa kɛ

malidin ti xabarin i buruju, i xana kɛ jamana kɛtɛ din ti lɔwulaɲininsabe diwaxati.
A ye hasudinɲumayahakɛlu ni politigihakɛlu xa kɛ a bulu. Sɛgɛsɛgɛli x’a hita x’a ye
lannamɔxɔ ani mɔxɔ laadiri ti.
A sihakɛ dɔxɔyaninba xa kɛ san 35 ti, a siyayaninba xa kɛ san 75 ti tuma mɛn n’a ye
lɔwulaɲininsabe ladunna, ani hana baara in kɛli sin hanga n’a lɔnni xa kɛ a la.

Sariyasin 47 : Jamanakuntigi kuta sugandilixalata ye kɛ tili bi naani ni luulu (45), o y’ a

dɔxɔyaninba ti ani tili 60, o y’ a siyayaninba ti, sani Jamanakuntigi bɔta ye sarati/manda xa
daha.

Sariyasin 48 : Jamanakuntigi ye sugandi jama hanba kun, xalata sinhɛ.

N’o man sɔtɔ xalata kun hɔlɔ sinhɛ, xalata kun hulanan ye labɛn xalata hɔlɔ jaabilu bɔli xɔ
alahadi sabanan Sariyabajulabatubulun kun.
Xa xɔn xalata kun hɔlɔ ɲa, tili worowula (7), ni lɔwulaɲininna dɔ susaagita, wala ni ku dɔ t’a
bali, Sariyabajulabatubulun ye sin xalata in xɔtan bari o waxati kuntaxala tɛ tanbi tili tan ni
luulu (15) xan.
O la, xalata hulanan ye kɛ lɔwulaɲininna hula tɛ mɛnnu la xalatabaxa siyayata xalata hɔlɔ
sinhɛ.
Lɔwulaɲininna mɛn ye xalatabaxa mana siyaya xa tanbi dɔ in ta xan, o ye sugandi.

10
Ni Ala t’a kԑ, lɔwulaɲininna hula innu dɔ kilin xa susaagi, wala a t’i sinbↄ, n’o ntɛ ku dɔ x’a
bali, o la, xalata ye labɛn lɔwulaɲininna mɛn tugunta hula hɔlɔlu la.
Xalata hula n’i ɲɔxɔn tɛ, lɔwulaɲininna dɔ kilin mana susaagi, wala ni ku dɔ t’a bali,
Sariyabajulabatubulun ye sin xa xalata bulula xɔhɛ, bari o waxati kuntaxala tɛ tanbi tili tan ni
luulu (15) xan.

Sariyasin 49 : Sariyabajulabatubulun ye Jamanakuntigixalata kɛkuɲuma kɔrɔsi ho xa taxa a

ban. A ye baarasigi kɛ xa maxasilixannu hɛsɛhɛsɛ ani xa tala xa jaabi labannu bɔ.

Sariyasin 50 : Taxabuluhɛɛrɛ mɛnnu ye tali kɛla Jamanakuntigisugandi la, sariya y’olu

daha.

Sariyasin 51 : Jamanakuntigi ye baara ni politikibaara kɛtɛ tɛ bɛn, ani sugandilimanda kɛtɛ

tɛ bɛn hana ɲa si ma, ani hutubabaara kɛtɛ hana tɛ bɛn wala nahasɔtɔbaara suguya kɛtɛ.

Sariyasin 52 : Jamanakuntigi ye manda xɔnɔ, a tɛ bɛ ɲa si ma, ate han wala mɔxↄ kɛtɛ xa hɛn
dɔ san bayi la mɛn ye Hasu ta ti. Ɲa si ma, a han, wala mɔxɔ kɛtɛ tɛ i sidun hutubasuxulu
wala kɛnyɛrɛyesuxulu dili tɔ mɛnnu ye jamana hutubabaaradalu wala a ye lɔsinbaaradalu
talu ti, n’alu bilanin a ye sɛgɛsɛgɛlibulu xan.

Sariyasin 53 : Ni Jamanakuntigi man sin x’a ye baara kɛ waxati dɔ xɔnɔ, o waxati xɔnɔ a ye
hanga lu ye latanbi Mininsiriɲamɔxɔ ma.
Jamanakuntigi lɔwula mana tɔxulunya x’a sabu kɛ ku o ku ti i y’a hɔ badabada balili, n’o
jatemitata Sariyabajulabatubulun kun, a lalɔnniyanin xɔ Wasadinbulun ɲamɔxɔ, ni
Senabulun ɲamɔxɔ ani Mininsiriɲamɔxɔ kun, Jamanakuntigi ye baaralu ye xariha
Wasadinbulun ɲamɔxɔ ma. Ni ku dɔ t’o bali wala n’o man duɲa xa sigi lɔwula in na, wala
n’o hana susaagita, baara ye latanbi jamana Senabulun ɲamɔxɔ ma.
Jamanakuntigi kuta xa xan xa sugandi tili bi xɔnɔntɔ (90) le xɔnɔ, a dɔxɔyaninba, wala tili
kɛmɛ ni muxan (120) xɔnɔ, a siyayaninba, lɔwula laxulunyali kɔrɔsili xɔ wala badabada
balili xɔ.
Mɔxɔ mɛn ti Jamanakuntigi nɔtɔbila waxati xɔnɔ, o tɛ kɛ lɔwulaɲininna ti xalata hɔnin sinhɛ.
Lɔwulalaxulunya hɛn o hɛn kuhɔta, sariyabaju sariyasin 57, 60, 69 ani 190 si tɛ sin waleyala
nɔtɔbilabaxa ma.

Sariyasin 54 : Jamanakunti sugandino xalata sinhɛ, o ye baara damita Jamanakuntigi

taxabaxa ye sarati banlun.

11
Sariyasin 55 : Sani a xa baara damita, Jamanakuntigi ye i xali Sariyabajulabatubulun ɲate, nin
ɲa in ma :
« N ye n xali Ala la ani Mali Hasujama hɔrɔn ye, xo n ye Sariyabaju bunya tɔlu, xa ku
bɛɛ kɛ hana Sariyaba in ni sariya tɔlu xa bunya ; xa xalatajamanaya lakanta, xa n ye baara
kɛ Hasu ye naha xanma ; xa hadamadin ye hakɛlu ni sagolakulu lakanta, xa bɛɛduɲahanga
nahalu ni hutubahɛnnu lakanta, xa jamana ye kilinya, a ye yɛrɛmahɔrɔnya ani
danxatibaliya a ye duguxulu la, x’o bɛɛ lakantali lahidu ta. N ye lahidu ta xa baara kɛ
sariya ni tilinninya xɔnɔ tuma o tuma xa Hasu a naha xanma, ani xa dabari bɛɛ tɛgɛ Afiriki
ye kilinya xa sigi sinxan.
Ni n ti nin xalixan sɔɔsɔ, Hasujama x’a ye lannaya ta x’a bɔ n xan, wa n ni ɲangili mɛn xa
xan, o xa la n xan sariya xɔnɔ. ».

Sariyasin 56 : Lasigili tanbi xɔ tili wɔrɔwula, Jamanakuntigi buluhɛnnu dantɛgɛlisabe ye di

Jatebɔbulunba ɲamɔxɔ ma.
O buluhɛndantɛgɛlisabe ye tɔkutaya san o sana an’a ye hanga bantuma.
Dantɛgɛli in n’a tɔkutayalilu kɛtɔ ye jama le ɲala Jatebɔbulunba kun.
Jatebɔbulunba ɲamɔxɔ le ye Hasujama lalɔnniyala buluhɛndantɛgɛsabe dili n’alu tɔkutayalilu
la.

Sariyasin 57 : Jamanakuntigi le ye Minisiriɲamɔxɔ sugandila, ate le hana y’a ye baara

lalɔla.
Jamanakuntigi le ye minisiri tɔlu hana sugandila, Minisiriɲamɔxɔ xumaɲɔxɔya xɔ, ani x’alu
la baara lalɔ.

Sariyasin 58 : Minisirilu la laadalaɲɔxɔnye ɲamɔxɔ ye Jamanakuntigi le ti. Minisiriɲamɔxɔ

y’a nɔtɔbila a ye yanmaruya xɔnɔ baara kɛta dannatɛgɛnin xan.

Sariyasin 59 : Gɔfɛrɛnama mɔxɔlu mana bɛn sariyasabe mɛnnu xan, o xɔ tili tan ni luulu
(15), Jamanakuntigi y’olu yanmaruyabulunɔbila kɛ.

Kɔrɔtɔ buluma, Jamanakuntigi ye bulunɔbilawaxati ye tɔsutuya xa kɛ tili seegi (8) ti. A ye sin
hana, sani waxati kuhɔno banni tɛ, x’a ɲinin wasadinbulun hɛ a xa waxati kɛtɛ jatemita sariya
kutalu walantɛ sariyasin dɔlu bɔli xanma.
Ban tɛ sin xa kɛ o bɔlikukuta ma, wa a ye Jamanakuntigi ye bulunɔbila laɲɔngiri.

12
Sariyasin 60 : Jamanakuntigi han ye laɲinin xᴐnᴐ, walantɛ Sariyatabulun ye buluhatabulun
hula ye laɲinin xᴐnᴐ, Sariyabajulabatubulun hɛla sɔtᴐxᴐ x’a jɛnsɛn jamana ye Gansilisabeba
xɔnɔ, Jamanakuntigi ye sin xa jamanadinnu hagilinnaɲininxalata bulula hɛnnu xan mɛnnu ye
tali kɛla jamana naha la i y’a hᴐ sariya tata dɔ o dɔ ɲasinnin hutubahangalu labɛnni ma ani
sᴐn kɛli bɛnxan dᴐ ma wala yanmaruya dili bɛnxan dᴐ lakulᴐnni xan n’a tɛ Sariyabaju sɔᴐsɔ,
n’a naha ye sila jamana lᴐsinbaaradalu ma.
Nin jamanadinnu hagilinnaɲininxalata t’a hita xo sɔn kɛta porose ma, Jamanakuntigi y’a
bulunᴐbila sarati xᴐnᴐ mɛn latɛgɛnin sariyasin 59 kun.

Sariyasin 61 : San xɔnɔ sinɲa kilin, san xaru saba hɔlɔ xɔnɔ, Jamanakuntigi ye dantɛgɛli kɛ
jamana lahalaya xan Sariyatabulun ɲatɛ, alu la Tɔnsigi sinhɛ.

Sariyasin 62 : Jamanakuntigi ni wasadinbulun ni senabulun ye dɛ xa lasili dᴐlu kɛ. A ye

wasadinbulun ɲamᴐxᴐ ni senabulun ɲamᴐxᴐ bila alu x’alu xaran.
N’a man bɛn alu la tɔnsigiwaxati ma, Wasadinbulun ni Senabulun ye baarasigi
kɛrɛnkɛrɛnnin kɛ a xanma.

Sariyasin 63 : Jamanakuntigi le ye kɛlɛhangalu ni lakantalihangalu ɲamᴐxᴐba ti. Ate le ye

jamana Lakantakↄnsayibulun an’a Lahasalidɛkuru ɲamↄxↄ ti.
Jamanakuntigi le ye hasudinnu wulixalɔba yanmaruya dila ani x’alu la kɛtalu dannatɛgɛ
Hasu kunmabᴐli tᴐ, n’a t’a tere Jamana basigili tɛ ɲa a xɔ.
Sariyasin 64 : Jamanakuntigi le ye Sariyakukↄnsayi ɲamↄxↄ ti.
Sariyasin 65 : Jamanakuntigi le ye yahalihakɛ waleyala. Ate le ye yahalisariyalu labɛnna
x’alu dahita.

Sariyasin 66 : Jamanakuntigi le y’a bulunↄ bilala minisirisariyalu ni Jamanakuntigisariyalu

mɛnnu tata minisirilu la Ladalaɲɔxɔnye sinhɛ.

Sariyasin 67 : Jamanakuntigi le ye sᴐrᴐdasibaaraɲɔmɔbalu ni hutubabaaraɲamᴐxᴐlu sigila

mɛnnu dannatɛgɛnin sariya kun.
Jamana Madayiku Ɲamᴐxᴐba, sↄrↄdasiɲamↄxↄbalu, jamana ye lasigidinnu ni kidin
kɛrɛnkɛrɛnnolu, maraɲamↄxↄlu, hutubaaradabaɲamↄxↄlu, ninnu bɛɛ ye sigila
Jamanakuntigisariya le kun minisirilu la Laadalaɲᴐxᴐnye sinhɛ.
Ɲamɔxɔsigi innu saratilu xa xan xa kɛ kɛrɛnkɛrɛnninya daliluyalu ti mɛnnu sinnu, baaraɲalᴐn
ani ladiriya xan.

Sariyasin 68 : Jamanakuntigi le ye lasigidinnu ni kidin kɛrɛnkɛrɛnnolu kila jamana kɛtɛlu xan

ani duniya tↄnbalu ma.

13
Ate le ye jamana kɛtɛlu lasigidinnu ni kidin kɛrɛnkɛrɛnnolu bismilala.

Sariyasin 69 : Jamanakuntigi ye sin, Sariyatabulun buluhata hula ani sariyabajulabatubulun

ɲamↄxↄlu xumaɲɔxɔya xɔ xa Wasadinbulun teliku latεgε.
Wasidinbulun telikuxuma si tɛ sin xa hↄ a sigili xaru tan ni hula (12) hɔlɔ xↄnↄ wala ni
lɔwulabɔsilaɲinin dɔ datɔmitanin.

Jamabɛɛxalata ye kɛ, a dↄxↄyaninba tili biwↄↄrↄ (60) an’a siyaninba tili kɛmɛ ni muxan (120)
xↄnↄ wasadinbulun teli xↄ.
San mεn latɔ ye telisan xan, teli kuta tɛ sin xa kɛ o san xᴐnᴐ.

Sarati mεn bululanin sariyasin in sabelisila saban xɔnɔ, o tanbinin xᴐ, ni wasadinxalata man
sin xa kεla, wasadinbulun teno ye lasigi a nᴐ tᴐ x’a ye baara kε.

Sariyasin 70 : Ni dan yena xati kujᴐya ani tↄriya tↄ jamana lᴐsinbaaradalu, a ye

yɛrɛmahↄrↄnya, a ye duguxulu, ani duniyatɔnxɔnaani bɛnxannu waleyali la, ani hana ni
jamana lɔsinbaaradalu lalↄta, nin lahalaya innu xanma, Jamanakuntigi ye dabari
kɛrɛnkɛrɛnninnu tɛgɛ, ani minisiriɲamᴐxᴐ, wasadinbulun ɲamɔxɔ, senabulun ɲamↄxↄ ani
Sariyatabulu ɲamɔxɔ ye xumaɲɔyɔ xɔ

A ye lasili kε xa jamanadinnu lalↄnniya.

Sariyatabulun ye ɲↄxↄnye dɔ kε, n’o y’a ye hakɛ ti.
Jamanakuntigi kεli xa nin hanga kɛrɛnkɛrɛnninnu waleya, o man xan xa danxati ɲa si ma
jamana ye yɛrɛmahↄrↄnya la, xuma nt’a ye duguxulu talalibaliya ma.

Hanga kɛrɛnkɛrɛnninnu la baara xa xan xa kε suguya la mεn y’a tu jamana ye baara taxabulu
ye tu sinna. Alu xa xan xa i tεsiti hana jalahu waxati sutun xᴐnᴐ, jamana lᴐsinbaaradalu xa
saagi alu kɛsugu xɔtɔ ma i xᴐ sariyabaju nanin a latεgε ɲa mεn ma.
Hanga kɛrɛnkɛrɛnnin innu waleyawaxati xɔnɔ, jamana ye lᴐsinbaarada si tɛ sin x’a te wala
x’a lalↄ.

Sariya tanolu hanga kɛrɛnkɛrɛnninnu in xↄnↄ, olu ye laboyi, n’alu man bulunᴐbila
Sariyatabulun kun tili bi xↄnↄntↄ (90) alu tali xↄ.

Sariyasin 71 : Jamanakuntigi ye sin xa ye hanga dↄlu latanbi Minisiriɲamↄxↄ ma.

Jamanakuntigi ye sariyasabe x’a bɔ mεnnu kuhᴐnin sariyasin 57, 60, 65, 69 ani 70 xↄnↄ ani
nin sariyasin sabesila hᴐlᴐ xᴐnᴐ, olu ye bulunᴐbila Minisiriɲamↄxↄ kun wala a ku sinalu
minisirilu kun.

Sariyasin 72 : Sariya le ye Jamanakuntigi ye sↄtↄtalu dannatɛgɛla ani Jamanakuntigi xↄtↄlu

talu mɛnnu y’alu la hasudinyahakεlu nahabᴐ xan.

Sariyasin 73 :

14
Wale mεnnu ye jate jamana janhakujᴐxulu ti, Jamanakuntigi mana olu kε, a ye nᴐmita.
A ye sin xa lawuli Sariyatabulun kun o janhajↄxulu xanma.
Janhajↄxu ye hᴐla le ni Jamanakuntigi t’a xalixan sᴐↄsↄ.

Jamanakuntigi lawilili ye laɲinin Sariyatabulun buluhata hula dↄ tↄ kilin kun. Sᴐn tε kε

laɲinin in ma ho ni buluhatabulun in mↄxↄlu talakusaba tᴐ, hula t’alu bulunᴐ bila a la
Buluhatabulun ye laɲininnin o ye si dεkuru yanmaruyanin ma o x’a sεgεsεgεli ni mᴐxᴐlamε
sugu bɛɛ kɛ o mɛnnu bεε xᴐhε dɛkuru ye jatemita kε ni lawulilaɲinin ye sin xa saba h’a dan
na.
Ni sεgεsεgεlidɛkuru t’a ye xo kun ntε sεgεsεgεli in na, lawulilaɲinin ye lalᴐ.

Ni sεgεsεgεlidɛkuru in ti hagilinna ta xa taxa sεgεsεgεli hε, o la, a ye jalagilisabe jᴐnjᴐn

labɛn x’o la sariyatabulun buluhatabulun in xᴐtᴐ. Xalata mana kɛ, ni mᴐxᴐ hanba sᴐnta, taxa
ye kε sεgεsεgεli hε.
Sↄn mana kɛ jalagilisabe ma, a ye bila bulunbuluhatabulun tↄ kilin ye bulu xan tili seegi (8)
sarati xᴐnᴐ o x’a hagilinna di a xan tili tan ni luulu (15) xᴐnᴐ.
Ni sↄn man kɛ jalagilisabe ma, lawulililaɲinin ye lalᴐ pewu.
Sariyatabulun buluhata hula innu mana bεn jalagili xan, o ye yanmaruya sↄtↄsila le ti xa
mitabaliyatanga wuli x’a bᴐ Jamanakuntigi xan pewu.
Sariyatabulun buluhata hula ye tɔnsigi kεrεnkεrεnnin kɛ Jamanakuntigi lawuliliku xan.
Lawulili ye latεgε ni jama talakunaani tᴐ, talasaba sᴐnta lawulili ma.
Mᴐxᴐ mεnnu mana sᴐn lawulili ma, o lelu la xalalu ye danna.
Tɔnsigi kεrεnkεrεnno waleyali ɲamᴐxᴐya ye Santᴐkiibulun ɲamᴐxᴐ le bulu.
Yεrεlahasahakɛ ye Jamanakuntigi bulu. A ye sin xa dɛmabaxa ɲinin a han na lawulilaɲinin
dakun bɛɛ tɔ.
Waleyalisariya dᴐ ye sariyasin in waleyali dannatεgε.

Sariyasin 74: Jamanakuntigi han ne ye i lɔla a wamejɔxulu ɲangili xɔtɔ kujɔxukiitibulun ɲatɛ
a ti mɛnnu kɛ san’a xa sigi jamanakuntigiya la.
O n’a ta bεε a tε seeriyali kε, a tε kiiti, a tε lamε, a tε nᴐmita ho a ye jamanakuntigya xa ban.
Kiitiku tᴐ nᴐmitawale bεε ye laɲᴐngiri.

Kiitiku hɛn o hɛn lalɔnin a jamanakuntigiya waxati, olu ye sin xa lawuli kukuta a nɔhɛ a ye
hanga banxɔ xaru kilin.

DAKUN II : GↃFƐRƐNAMA

Sariyasin 75 : Gↄfεrεnama mↄxↄlu ye : Minisiriɲamᴐxᴐ, n’o ye Gᴐfεrεnama ɲamᴐxᴐ ti an’a

ye mminisirilu.
Waleyalisariya dᴐ ye Gᴐfεrεnama minisirilu hakε dannatεgε.

15
Sariyasin 76 : Gↄfεrεnama le ye Jamanakuntigi ye jamana polotigiku taxabuluhɛɛrɛlu
waleyala. Maraku y’ate le ye bulu xan.

Sariyasin 77 : Minisiriɲamↄxↄ le ye Gᴐfεrεnama ɲamᴐxᴐ ti. O xanma, ate le y’a ye baara

kɛtalu waleyali ɲamᴐxᴐ ti.
Ate le ye sariyalu lawaleyala. X’a bᴐ sariyasin 66 ni 67 xᴐnᴐkulu ma, ate le ye
waleyalisariyalu tala.
A ye sin x’a ye hanga dᴐlu latanbi minisirilu ma.
Jamanakuntigi ye yanmaruya xᴐnᴐ a y’o nᴐtᴐbila minisirilu la laadaɲᴐxᴐnye ɲamᴐxᴐya la
baara dannatεgεnin xanma.
A ye Jamanakuntigi lᴐwula ha Jamanadinnu Lakantakᴐnsayi ni Jamana Lakantadεkuru ye
tᴐnsigilu sinhε.

Minisiriɲamↄxↄ ye sabebulunↄbilano ye sin xa bulunↄbila minisirilu kun mɛnnu y’alu

waleyabaxa ti.

Sariyasin 78 : Gↄfɛrɛnama ye baaralu ye lala Jamanakuntigi le xɔtɔ.

Sariyasin 79 : Gↄfɛrɛnama mↄxↄlu ta xↄ, alu y’alu buluhɛnnu kuhᴐlisabe di Jatebᴐbulunba

ɲamↄxↄ ma sarati xↄnↄ mɛn siyayaninba ye tili bi saba (30) ti.
Jatebↄbulunba Ɲamↄxↄ ye jamanadinnu lalↄnniya buluhɛnnu kuhɔlisabelu dililu n’alu
tɔkutayalilu xan.
Sariyasin 52 xᴐnᴐkulu ye bori Gᴐfεrεnama mᴐxᴐlu hana xan.

Sariyasin 80 : Minisiriɲamↄxↄ ye Gↄfɛrɛnama ye baarabululasabe dantɛgɛ Sariyatabulun ye.

O dantɛgɛli ye kɛ Sariyatabulun buluhata hula bɛɛ kilinkilinna ye, Jamanakuntigi ye
jamanalahalaya dantεgεli kε xᴐ tili bisaba (30), a mεεninba. Lasili ban xᴐ, hagilihalinhalinnu
ni laɲininnu ye sin xa kε, bari xalata nt’a tᴐ.

Sariyasin 81 : Minisiribaara ni baaralu tɛ bɛn i y’a hɔ Sariyatabulun baara, jamana xɔnɔ ani
sigidala baaradɛkurulɔwulahabaaralu, hutubabaaralu, wala baarasugu kɛtɛlu ni
woriɲininbaaralu.

Sariyasin 82 : Gↄfεrεnama mↄxↄlu han nelu ye i lᴐla alu la baarawaxati ku jᴐxu kεnolu
kunxᴐtᴐ.
Alu nᴐmitali ni sεgεsεgεlilu ye Santᴐkiitibulun ye baara le ti. Alu la kiiti ye tεgεla
bɛɛdɛwalejɔxukiitibulun nelu kun.
Mɛn ye nᴐmitali, sεgεsεgεli ani kiititεgε ti, ɲangilisariya xᴐnᴐkulu ye sin xa waleya olu la.

16
 DAKUN III : MARA

Sariyasin 83 : Marabaaradalu ye hutubanahasᴐtᴐbaaralu kεla ɲa siyaman ma, olu mεnnu

xanma a baaradalu sigita sinxan.

Sariyasin 84 : Marabaaradalu ye terela sↄtↄ, hadamadinya ani sinku ni lↄnku yiriwalibaaralu

tↄ, o baara mεnnu ye tali kεla sigidalakulᴐnnolu ni dugumᴐxᴐlu haminnakulu la, tilininya
xᴐnᴐ, hadamadinhakɛlu ni demokarasi bunya xᴐnᴐ.
.

Sariyasin 85 : Marabaarakɛlalu la baara xↄnↄ, alu wajibiyanin xa hutubabaara sariyalu bunya

i y’a hↄ sariyabatu, laxaɲali, tilinninya ani xa taxa o waleyabulu kilin hε kudayi.
Hutubaarakεlalu xa xan xa jigolu ta baara kεkuɲuma n’a taxabululu bunya xanma,
kεrεnkεrεnninya la, tilinninya ni ladiriya xᴐnᴐ.
Sariyasin 86 : Jamana xa xan xa i jantu jalahu hutubabaarakεlalu tali xa kε geninya xᴐnᴐ o
mεn ye bεε laxaɲala garasigeku tᴐ ani x’alu la baara xɔnɔ ɲataxa sinsin alu la sinnu n’alu
lᴐntalu xan.

Sariyasin 87 : Jamana xa xan xa i jantu xa lahalaya ɲumalu sigi sinxan, xa sara ɲalama di alu
ma x’alu lakanta alu la baaralu kεkuɲuma xanma.

DAKUN IV : HANSAGOLAMARAHANGALU

Sariyasin 88 : Hansagolamarahangalu la baaralu ɲasinnin tεlabεn, latilinni ni kuɲalabↄ,

sɛgɛsɛgɛli ni kↄrↄsili, sagolakulu ani mᴐxᴐkilinhakɛlu lakantali, xalatalu labɛnni n’alu
waleyali.
Sariya le ye hansagolamarahangalu sigila sinxan.

DAKUN V : KƐLƐHANGALU NI LAKANTAHANGALU

Sariyasin 89 : kɛlɛhangalu ni lakantahangalu la baaralu ɲasinin jamana duguxulu talabaliya

lakantali ma, xa jamanadinnu n’alu buluhɛnnu lakanta, xa basigi sabati ani xa sariya bori.
Alu ye terela sↄtↄ, hadamadinya, sinku ni lↄnku yiriwali tↄ ani sigida n’a laminin lakantali.

Sariyasin 90 : Kɛlɛhangalu ni lakantahangalu ye baara kɛla jamana le ye. Alu ye xalatahanga

bunya, alu sin ye ntɛ polotigiku tↄ, alu ye polotigihanga ye mara xᴐnᴐ.

Sariyasin 91 : Kɛlɛhangalu tɛ bila jamaladɛkↄrↄsi la ho ni sariya t’a yanmaruya.

17
Sariyasin 92 : kɛlɛhangalu ni lakantahangalu ye sin xa ki jamana kɛtɛlu xan bεn ni basigi
sabatili xanma, xa bɛn Mali jamana ni duniya jamana kɛtɛlu ni tↄnbalu n’i ɲɔxɔntɛ bɛnxannu
bunya xanma.

Sariyasin 93 : Jamana xa xan xa i jantu tuma bεε kɛlɛdinnu ni kεlεkεminannu xa kε

kɛlɛhangalu ni lakantahangalu la bulu xan jalahu alu xa sin x’alu la baara kε a ɲama.
Kɛlɛdinnu ni minannu bululali ye kɛla bululalisariyalu lelu kun.

TƐGƐDA IV : SARIYATAHANGA

DAKUN I : TAXABULUHƐƐRƐ XUNBABALU

Sariyasin 94 : Sariyatahanga ye waleyala Sariyatabulun ne kun.

Sariyatabulun ne ye sariya tala ani xa hutubahεεrԑlu waleyali tᴐsuman.

Sariyasin 95 : Sariyatabulun ye buluhata hula le ti : Wasadinbulun /Depitebulun ni

Senabulun.
Ladɛba/kↄngɛrɛ le ye sariyabulun hula innu la ɲↄxↄnye ti. Ladɛba/kↄngɛrɛ ɲamↄxↄya ye
Depitebulun ɲamↄxↄ ni Senabulun ɲamↄxↄgunna lelu bulu.

Sariyasin 96 : Wasadinbulun/Depitebulun mↄxↄ lelu weletↄ ye xo wasadin/ depite.

Depitelu ye sugandila jamabɛɛxalata le sinhɛ san luulu (5) xanma. A xalatasugu ye sin kɛla ɲa
saba ma : sinbaxaya ye sin xa sɔtɔ ni ye xala hakɛ tanbita tano bɛɛ ladɛno talantɛ xan ; wala bɛɛ
kilinkilinna ye wasadinsɔtɔno ye tali kɛ ye xalatano hakɛ la ; n’o ntɛ xa xalatasugu hula basan.
Malidin mɛnnu siginin jamana kɛtɛlu xan, olu lↄwula hanin Depitebulun xↄnↄ i y’a hↄ sariya
nan’a hↄ ɲa mɛn ma.

Sariyasin 97 : Senabulun mↄxↄlu weletↄ ye xo senatɛrɛlu.

Senabulun mↄxↄlu ye : a jama talaku naani, mᴐxᴐ saba (3) ye sigidalakulᴐnno mᴐxᴐlu ti, a talaku
naani tᴐ, kilin ye laadalaɲamᴐxᴐlu, Malidin mεnnu siginin jamana kεtεlu xan ani mᴐxᴐba mεnnu
ti Hasu kunxᴐtᴐtabaaralu kε.

Senabulu mↄxↄlu la baara kuntaxala ye san luulu (5) ti.

Sariyasin 98 : Mↄxↄ si tɛ sin kɛla, waxati kilin na, Wasadinbulun ni Senabulun mↄxↄ ti.

Sariyasin 99 : Sariya le ye wasadinnu sugandilixalata daliluyalu pereperelatεgεla. Ate le ye

Senabulun mↄxↄlu sugandilixalata n’alu sigili dannatɛgɛla.

Sariyasin 100 :
Waleyalisariya dᴐ ye bulun hula innu kilin o kilin mᴐxᴐlu sugandili daliluyalu, alu
suganbaliya daliluyalu an’alu balili xa sugandi, o hana daliluyalu, x’o bεε pereperelatεgε.

18
 O sariya kilin ne hana y’alu nↄtↄbilali daliluyalu pereperelatεgεla n’alu ye ntɛ je tuma mεn.
Sariyasin 101 : Waleyalisariya dᴐ ye depitelu ni senatɛrɛlu la musagakulu dannatεgεla.
Sariyasin 102 : Depitelu ni senatɛrɛlu lasigili xↄ, alu y’alu buhɛnnu kuhɔlisabe di
Jatebᴐbulunba ɲamↄxↄ ma, tili bi saba (30) xↄnↄ.
Nin dantɛgɛlilu ye tↄkutaya san o san an’alu la baarabila waxati.
Jatebↄbulunba ɲamↄxↄ ye jamanadinnu kunnahulɛn buluhεnnu dantεgεsabelu sᴐtᴐli la a kun
an’alu san o san tᴐkutayali.

Sariyasin 103 : Depitelu ni senatɛrɛlu la tangalibitinxan ye tu alu xan ho x’alu la baara ban.
Alu tɛ nᴐmita, xa mita, xa dun kaso la, ani x’alu kiiti x’a sabu k’alu hagilinnalu dili ti an’alu
la xalatalu bulunnu la baaralu sinhε.

Sariyasin 104 : Depite wala senatɛrɛ hɛn o hɛn ye kiiti mana tu ɲangili ma x’a sabu kε a ye
wale jᴐxu kεnin ti, o ye manda ye bɔsi a la x’a bɛn kiitiku minisiri ye laɲinin ma. O kilin ne
hana ye ni depite wala senatεrε bilata san kilin walantε san kilin n’i xᴐ kaso dahanin na.

Sariyasin 105 : Diyaxuyalᴐwulaha ye fu le ti. Sariyatabulun mↄxↄlu la xalata y’alu bεε

kilinkilinna ye hakε le ti. Kεrεnkεrεnninya la, waleyalisariya le ye nᴐtᴐbilayanmaruya dila.
Wasadin ye sin x’a ɲᴐxᴐn wasadin kilin ne nᴐtᴐbila.
.

Sariyasin 106 : Depite wala senatɛrɛ hɛn o hɛn mana bↄ a ye polotigitↄn na walante a ye tↄn
na, o ye ge xa bↄ Sariyatabulun baara la.
Sabe bulunᴐbilanin ne ye kɛla xa sinbᴐli sεnbεntԑya. Dunni polotigitↄn wala tↄn kɛtɛ tᴐ, o ye
jate i xɔ sinbᴐli.
Waleyalisariya dᴐ ye depite wala senatɛrɛ bↄbaxa ye nↄtↄbilali daliluyalu pereperelatεgε.

DAKUN II : SARIYATABULUN YE BAARAKƐƝA

Sariyasin 107 : Depitebulun ni Senabulun ye hakɛ dↄ le ye xa laadalatᴐnsigi hula kɛ san xↄnↄ.

Tᴐnsigi hↄlↄ ye damita ↄkutↄburuxaru tɛnɛn hↄlↄ, a kuntaxala tɛ tanbi tili bi worowula ni luulu
(75) xan.
Tᴐnsigi hulanan ye damita awirilixaru tɛnɛn hↄlↄ, a kuntaxala tɛ tanbi tili bixↄnↄntↄ (90) xan.

Sariyasin 108 : Depitebulun/wasadinbulun ye tᴐnsigi labaranin kɛ ni Jamanakuntigi t’a

laɲinin walantε Wasadinbulun mↄxↄlu hanba, walantε Senabulun mↄxↄlu hanba. O tᴐnsigi ye
kɛla kun dannatɛgɛnin ne xan.

Ni Sariyatabulun ye tᴐnsigi labaranin ye kεla, a ye tᴐnsigi lunbaarabululano mana ban te mԑn,

jamanakuntigisariya y’a lalᴐla, ate kilin mԑn t’a yanmaruya, o hana, sani tili tan ni luulu (15)
kuntaxala xa tanbi, xa damita weleli lun hᴐlᴐ ma.

19
Sariyasin 109 : X’a bↄ Sariyatabulun ye ɲↄxↄnye wajibiyanolu ma sariya xↄnↄ, tᴐnsigi
labaranolu dayɛlɛli n’a datuxunni ye kɛla jamanakuntigisariya le kun.

Sariyasin 110 : Depite wala senatɛrɛ wajibiyannin xa tere baarakεdɛkuru ani ladεtᴐnsigilu tᴐ
n’o ntɛ, a ye sin xa ɲangi Depitebulun xᴐnᴐsariya kun wala sena ta.

Sariyasin 111 : Sariyatabulun buluhata hula kilin o kilin y’a ye xↄnↄsariya labɛn. Alu ye dε xa
Sariyatabulun ta labεn.
.
Sariyasin 112 : Wasadibulun ɲamᴐxᴐ ni Senabulun ɲamᴐxᴐ bɛɛ sugandinin xa bɛn manda
kuntaxala mumɛ le ma.

Sariyasin 113 : Depitebulun ɲamↄxↄ ni Senabulun ɲamↄmↄ ye sin xa lawuli x’alu bↄ alu
lↄwula la, n’alu man sin x’alu lᴐwula ha alu la kεtalu tᴐ.
Jalahu sᴐn xa kε wulili laɲininnisabe ma, a x’a tere wasadinbulun mᴐxᴐ talaku saba tᴐ, hula
nan’alu bulunᴐ bila laɲininnisabe in na.
Depitebulun ɲamↄxↄ ni Senabulun ɲamↄmↄ sigili san hula hᴐlᴐ xᴐnᴐ, alu tɛ sin lawulila.
Lawulili ye latεgεla bulun mᴐxᴐlu talakunaani saba le kun, i y’a hᴐ bulun xᴐnᴐsariya nan’a
hᴐla ɲa mεn ma. Ɲamᴐxᴐ kuta ye xᴐtᴐman lawulinin ye baara daha.
.
Sariyasin 114 : Sariyatabulun ye tɔnsigilu ye kɛla bɛɛ ɲala. O bɛɛ tↄ, Sariyatabulun buluhata
kilin o killin ye sin xa ye ladɛ kɛ a hanma, wala ni Gↄfεrεnana t’a laɲinin. Buluhata in xᴐnᴐsariya
y’alu kεli daliluyalu dannatɛgɛ. Ladε xᴐnᴐkulu dantεgεli ye jεnsεn jamana Gansilisabeba xᴐnᴐ.

DAKUN III : SIGISARIYA NI WALEYALISARIYA

Sariyasin 115 : Sariyatabulun xↄnↄ sariya ye tala mᴐxᴐlu hanba le kun.

Hɛn mԑnnu ye tali kɛla sariya la, n’olu ni Sariyabaju ye sariyasin kεtεlu la ku hↄnin
kεrεnkεrεnninnu ntԑ kilin ti, olu hԑlԑ :
- hasudinhakɛlu ni lakantalihεεrε jᴐnjᴐn mεnnu y’a tula hasudinnu xa sin x’alu la
hutubasagolakulu waleya ;
- wajibiyaku kɛta hasudin mɛnnu la, alu n’alu buluhɛnnu Jamana Lakantaku laɲinnnu
xanma;
- jamanadinya, hasudinhakεlu, mᴐxᴐlu lahalaya n’alu la sinnu, hutuku lahalayalu,
ketakulu ni dɛmadunwalelu, tigiyaku, hɛn tɔnɔbɔlihakɛ, kεtalu mεnnu wajibiyanin
hasudinnu ni jagukɛlalu xan, sɔtɔkɛdalu taxabululu, tigiyabᴐsi ;
- Sariyatiɲawalejɔxulu ni dɔxɔmannu an’alu ni ɲangili mεnnu xa xan, nᴐmitali taxasila,
kiitikubaara polisilu, siganmamᴐxᴐ xɔlasaagili x’a bila a ye jamana bulu xan,
ɲangililabɔyi, kiitibaaradalu sigili sinxan, sariya mɛn ye tali kɛla jamana ye
baaraxarihanin waleyabaxalu la, sariya mɛnnu ye tali kɛla kiititɛgɛbaaralu ni
kiitikubaaralu la ;
- jamana hutubabaarakɛlalu kunnxankusariya ;

20
 - jamana kεlεdinnu ni lakantalikɛlalu kunnxankusariya ;
- sariyatεgεbaarakεlalu kunnxankusariya ;
- santᴐkaramↄxↄlu ni ɲininnikɛlalu kunxankusariya ;
- baarataxabulukilindɛkurulu kunxankusariya ;
- wori labↄɲa, lanpᴐnsigida, lanpᴐnnu ni saxanlelu sigisugu, lanpɔnnu mitata hakɛ
an’alu ladunni hɛɛrɛlu ;
- jamana lahasali n’a lakantali labεnsugu ;
- baaraku sariya, hadamadin ye basigi n’a ye sininɲasigi sariya, baarakεlalu la
lahasalisariya ;
- xaran ni ɲininni ;
- jamana ye halalasinku ni lↄnku n’a ye ɲalamayatanxumanseeri hεnxᴐtᴐlu lakantali ;
- Jamana ye hutubajatebᴐ ;
- sigida n’a laminin lakantali ;
- jamana ye hutubabaaradalu an’a ye yɛrɛɲalabɔbaaradalu sigili, labɛnni an’alu kↄrↄsili
taxabululu ;
- nahasↄtↄbaaradalu yɛlɛmali xa kɛ jamana talu ti, alu bↄli jamana taya la x’alu latanbi
kɛnyɛrɛyelu ma ;
- xalata n’a kεsugu ;
- sigidalakulↄnnolu la yɛrɛmara ;
- jamana labɛnɲa mara sila hε ;
- jamana ye duguxuluku ɲalabↄɲa an’a bɔsugu a ye bulu xan;
- jamana ye sↄtↄkɛ labɛnsugu ;
- jamana sariyatεgεku labɛnsugu ;
- Jamana kasoku labɛnsugu ;
Jamana nahuluku sariya ye Hasu ye sɔtɔhεnnu n’a ye musagalu latεgεla daliluyalu xɔnɔ
mεnnu dannatεgεnin waleyalisariya dᴐ kun.
Bululasariyalu ye Hasu ye sↄtↄ, hadamadinya, sinku ni lↄnkulu ani jamana lakantali baaralu
laɲininnu pereperelatεgε.

Sariyasin 116 : Sariya ntɛ hɛnkɛtɛ mɛnnu xan olu ye waleyalisariya le ye bulu xan.
Sariyasawura ye sariyasabe mεnnu la n’alu tata xa xᴐn nin sariyabaju in ɲa,
Jamanakuntigisariya ye sin xa yεlεma dun olu tᴐ Santᴐkiitibulun ye hɛla lɔn xɔ.
O sariyasabelu tᴐ, mɛnnu mana ta Sariyabaju in ye waleyali damita xᴐ, yɛlɛma tε sin xa dun
olu tᴐ Jamanakuntigisariya kun ho Santᴐkiitibulun x’a ye waleyalisariyaku sεnbεntɛya.
Sigisariyalu ni waleyalisariyalu ye jɛnsɛn jamana Gansilisabeba xↄnↄ.

Sariyasin 117 : Kɛlɛ yanmaruyali ye Sariyatabulun ne bulu, a ye ta Ladɛba kɛrɛnkɛrɛnnin

sinhɛ, n’a ye mↄxↄlu hanba sᴐnta.
Jamanakuntigi ye lasili kε a xan jamanadinnu ye.

21
Sariyasin 118 : Gɛlɛyakunbɛnsariyalu ani jamana dantɛlasilalu datuxunni, olu ye latεgεla
misisirilu la laadalaɲᴐxᴐnye le sinhε. Dↄ harali alu kuntaxala xan xa tanbi tili tan nni luulu (15)
la, o ye yanmaruyala Sariyatabulun mᴐxᴐ hanba le kun xalata sinhε.
Sariya dᴐ ye ta x’a lahalayalu dannatɛgε.

DAKUN IV : SARIYATAHANAGA NI WALEYALIHANGA TƐLASILALU

Sariyasin 119 : Sariyalu tali hagilinna ye bↄla Jamanakuntigi ni Sariyatabulun mↄxↄlu lelu tↄ.
Sariyaporoselu ye tala minisirilu la laadalaɲↄxↄnye le sinhɛ, Santᴐkiitibulun hagilinna dili xↄ ani
xa la Sariyatabulun buluhata hula in dↄ kilin xↄtↄ.

Worikusariya poroselu ye bilala hↄlↄ Wasadinbulun ne xↄtↄ.

Sariyaporose mεnnu ɲasinnin jamana maraku labɛnni ma, sigidalakulↄnnolu kunxankusariya ma,
laadalaɲamↄxↄlu ma, mɛnnu ɲasinnin sigida n’a laminin ma ani Malidin mεnnu siginin jamana
kεtεlu xan, olu ye lala Senabulun ne xↄtↄ hᴐlᴐ o x’a hagilinna di.

Tᴐnsigi sinhε, Sariyatabulun buluhatabulun innu la baara bululanolu tᴐ, ɲasin ye kεla hᴐlᴐ dakun
mεn ma, n’a ni Gᴐfεrεnama hagilinna ye tali kεla ɲᴐxᴐn na, o ye hagilihalinhalinni
sariyaporoselu xan mεnnu dita Gↄfεrεnama kun ani sariya porose tɔlu.

Sariyasin 120 : Latilinnihakε ye Sariyatabulun ni Gᴐfεrεnama mᴐxᴐlu bulu mεn ye waleyala

tᴐnsigi wala dεkurubaara sinhε hukumu xᴐnᴐ mεn dannatεgεnin Buluhatabulun innu
xᴐnᴐsariyalu kun.

Hagilihalinhalin dayɛlɛ xↄ, Gↄfεrεnama ye sin xa i ban yɛlɛmadun dᴐ ma mɛn man sula a la.

Sariyasin 121 : A ye baarabululanolu waleyali xanma, Gↄfεrεnama ye sin x’a yanmaruya

ɲinin Sariyatabulun hε, waxati dannatεgεnin xᴐnᴐ, a xa dabari dɔlu tɛgɛ mɛnnu ye sariya
hukumu xᴐnɔ.
Minisirisariyalu/ᴐrᴐdᴐnansilu ye tala minisirilu la laadalaɲɔxɔnye le sinhε Santᴐkiitibulun
hagilinna sᴐtᴐ xᴐ. Xabirin sᴐn mana kε alu ma, alu waleyali ye damita. Bari alu ye laboyi ni
lakulᴐnnisariya porose man si Sariyatabulun ma sani yanmaruyasariya ye waxati kuhɔno xa
si.
Sariyasin sabelisila hɔlɔ nanin waxati mɛn bulula n’o banta, minisirisariyalu tε sin xa
mayεlεma bitugun ho n’a kɛta hukumulu ti mɛnnu ye tali kɛla sariya ta la.

Sariyasin 122 : Ni Gↄfεrεnama t’a laɲinin, laɲinin kɛnin buluhatabulun mɛn hɛ, o ye sin xa
xalata kilin labεn baarasabe dino bεε wala a han dᴐ xan, xuma ye mεn xan. O la, wasadun ye
kε yεlεmalu tɔ mεnnu kεta Gↄfεrεnama kun wala a duɲata mεnnu ma.

Laɲinin ni yɛlɛmadun mɛnnu kɛnin Sariyatabulun mↄxↄlu kun, mita tɛ kɛ olu ma ; n’alu xↄlↄlↄ
ye kɛ sababu ti xa dↄ bↄ hutubasↄtↄlu la wala xa nahulubᴐda kuta sigi sinxan, n’o ntɛ, xa doni

22
giliya, ho n’a laɲininnu n’a yɛlɛmadunnu kunnabↄ ye kɛ nahululadun ti wala sↄtↄkɛ ti a ni mɛn ye
sin xa tali kɛ i ɲↄxↄn na.

N’a kɛta, sariya tali sinhɛ, laɲinin wala yɛlɛmadun dↄ ni sariya xana tali kɛla i ɲↄxↄn na,
Gↄfεrεnama ye sin xa i ban a ma. Ni ɲↄxↄnhamuya man sin xa kɛ Gↄfεrεnama ni a bulun sinna
n’i ɲↄxↄn tɛ, Gↄfεrεnama wala a bulun sinna ye laɲinin xↄnↄ, Sariyabajulabatubulun ye tili seegi
baarasigi kɛ a xan.

Sariyasin 123 : Sariyaɲabilasabe dↄ o dↄ, ye sɛgɛsɛgɛla bulun hula bɛɛ kilinkilinna le kun
jalahu xa bɛn sabesugu kilin ma.
Gↄfεrεnama man’a ye sariyaɲabilasabe la bulun hↄlↄ mɛn xᴐtᴐ, o ye hagilihalihalinnu
damitala ate le ma.
Bulun dↄ ye sabe woteno mana la bulun hulanan xᴐtᴐ, a y’a hagilinna di a xan.

Ni ɲↄxↄnhamuyabaliya dunta bulun hula ni ɲↄxↄn tɛ, ni sariyaɲabilasabe man sin xa wote,
bulun hula bɛɛ kilinkilinna ye xaranku hula xↄ walantɛ ni Gↄfεrεnama kaɲannin, bulun hula
ye xaranku kilin xↄhɛ, a yanmaruya ye minisiɲamↄxↄ bulu xa ɲↄxↄnye dↄ labɛn, bulun hula
bɛɛ mↄxↄhakɛ kilin ye mɛn tↄ, olu ye dɛ xa sabe kilin labɛn mɛn ye tali kɛla laɲinin tↄlu la.

Gɔfɛrɛnɛma ye sin x’a ye labɛnno la bulun hula xↄtↄ x’alu la yanmaruya ɲinin. Sↄn tɛ kɛ
yɛlɛmadun si ma sabe kuta o tᴐ ho ni Gↄfεrεnama t’a yanmaruya.

Ni bulunhuladεdɛkuru man sin xa bɛn hagilinna kilin ma, wala ni sↄn man kɛ sabe in ma
lahalayalu xↄnↄ, mɛnnu bulanin saiyasin sabelisila gunnin tanbino xↄnↄ, xaranku kilin xↄhɛ,
Wasadinbulun ni Senabulun kun, Gↄfεrεnama ye sin x’a laɲinin Wasadinbulun hɛ x’a ku
latɛgɛ pewu.
O tↄ, Wasadinbulun ye sin xa bulunhuladɛdɛkuru ye sabe ta wala a han ti sariya mɛn ta, hali
nin yɛlɛmadun kilin n’o ye ntɛ siyaman kɛnin o tↄ Senabulun kun.

Sariyasin 124 : Sariyabaju nanin sariya mɛnnu la waleyalisariya latɛgɛ, olu yanmaruyaxalata
lahalayalu hɛlɛ in ti :
- Sariyaɲabilasabe xaranniku kilin t’a tu, hagilinna xa ta a xan ani x’a di Sariyatabulun
buluhatalu ma wote xanma ho ni tili tan ni luulu tanbita a laxↄ bulun innu xↄtↄ.
- Sariyasin 123 le ye sin xa waleya.
- A ye kɛ sariya tanin ti, ni bulun hula mↄxↄlu hanba t’a yanmaruyali xalata.

Bari, o n’a ta bɛɛ, ni bɛnxan man sↄtↄ a bulun hula n’i ɲↄxↄn tɛ, wasadinbulun mↄxↄlu hanba ye
yanmaruyali xalata a xaranni laban xↄ.
Waleyalisariyalu tɛ sin xa yanmaruya ho ni Sariyabajulabatubulun ti lasili kɛ mɛn y’a hitala x’alu
ni Sariyabajuba ye tali kɛla i ɲↄxↄnna.

Sariyasin 125: Baarakɛnahululaɲinin sariya ye lala le wasadinbulun xↄtↄ a ye laadalatↄnsigi

mana dayɛlɛ mɛn ye gula baarakɛnahululabɛn waxati la.

23
Ni wasadinbulun man a sariya ta a xaranku hↄlↄ tↄ, baarakɛnahululaɲinin lali xↄ tili binaani,
Gɔfɛrɛnama y’a la Sena xↄtↄ, o xa hagilijakabↄ k’a xan tili tan ni luulu xↄnↄ. A ye waleya xa
bɛn sariyasin 123 ma.
Ni wasadinbulun man hɛn hↄ, tili biwↄↄrↄwula xↄnↄ, baarakɛnahulu ye labɛn Gↄfεrεnama kun,
a kɛnin xo xa jatemita kɛ san tanbino nahululadunnolu xan ani jatebↄbulunba hagilinna di xɔ.

Sariyasin 126 : Bulunhula dↄ tↄ kilin ɲaxↄtↄ, minisriɲamↄxↄ ye sin x’a bↄ a han tↄ, wala bulun in
dↄ tↄ kilin ɲamↄxↄ ye laɲinin buluma, xa jatemita ni lasili kɛ ku dannatɛgɛnin xan ; o ye sin xa kɛ
hagilinnahalinhalin ti bali wote nt’a tↄ.

Sariyasin127 : Sariyatabulun ne ye Gↄfεrεnama ye baaralu sɛgɛsɛgɛla.

Sariyatabulun mↄxↄlu lelu ye sin xa ɲininxalilu sabe x’alu di minisirilu ma, olu hana wajibiyanin
x’alu jaabi, alu sↄtↄ xↄ, a mɛninba tili tan ni luulu. O ɲininxalilu n’alu jaabilu ye jɛnsɛn jamana
Gansilisabeba xↄnↄ.
Sariyatabulun mↄxↄlu ye sin xa dalaɲininxalilu kɛ minisirilu la ani waxatixibaruya ɲininxalilu,
x’a bɛn bulun xↄnↄsariya la.

Sariyasin 128 : Bulun innu kilin o kilin ye sin xa sɛgɛsɛgɛlidɛkurulu sigi sinxan, mɛnnu la sinnu,
labɛnsugulu an’alu baarakɛsugulu dannatɛgɛnin alu la xↄnↄsariya kun.
Bari, sɛgɛsɛgɛlidɛkurulu tɛ sin sigila sinxan n’a t’a tere sɛgɛsɛgɛli ye kɛla mɛnnu xan, olu
nↄmitanin kiitiku xan, o ku ye tu sinna ho nɔmitali xa si a dan na. Dɛkuru mana sigi sinxan, a ye
baara ye lalↄ ni kiitiku bↄt’a tↄ mɛn ye tali kɛla a sigili la sinxan.

TƐGƐDA V : KIITIHANGA

DAKUN I : TAXABULUHƐԐRƐ XUNBABALU

Sariyasin 129 : Kiitihanga dɛnnin ye ntɛ waleyalihanga ni sariyatahanga la. A ye waleyala

Santɔkiitibulun, Saribajulabatubulun, Jatebↄbulun ani kiititɛgɛbulun tↄ lelu kun.
Bɛnbaliya bɛnxanɲalabↄ an’a laadalatalu ye yanmaruya sariya ye daliluya dannatɛgɛninnu
xↄnↄ.

Sariyasin 130 : Kiitihanga le ye sagolakulu lakantabaxa ti, n’alu dannatɛgɛnin Sariyabaju in

xↄnↄ. Ate le ye hakɛlu ni sagolakulu kɔrɔsila. Ate le ye jamana sariyalu ni bɛnxannu waleyala
mɛnnu ye tali kɛla a ye sinnu la.

Sariyasin 131 : Kiiti ye tɛgɛla Mali Hasudin nelu tɔxɔla. Kiitilu ye tɛgɛla x’a bɛn sariya dɔrɔn
ne waleyali ma tilinninya xɔnɔ. Ɲangili ye kɛ ni kiititɛgɛnolu jaabilu man sabe kuntaxala
dannatɛgɛninnu xɔnɔ sariyalu ni bɛnxannu kun mɛnnu ye sinna.

Sariyasin 132 : Kiititɛgɛlalu la baara xɔnɔ, hanga kɛtɛ si nt’alu xan n man sariya hɔ.

24
Sigixakiititɛgɛlau tɛ bɔ alu nɔtɔ.

Sariyasin 133 : Kiititɛgɛla ye sariya sↄsↄ dↄ o dↄ ye danxatila a ye yɛrɛmahↄrↄnyahakɛlu n’a

ye tilinniya la ye baara xↄnↄ, o ye hili jↄxuba le ti mɛn ye sin xa ɲangili lasi a ma ho xa si
kiitinↄmita ma.

Sariyasin 134 : Jamanakuntigi le ye kiitihanga ye baara xɔnɔ hagililatɛgɛ lakantabaxa ti. O

baara xɔnɔ a dɛmabaxa ye Sariyakusantↄkↄnsayi le ti.

Sariyasin 135 : Sariyakusantↄkↄnsayi ye i jantu kiititɛgɛlalu la ɲataxa la baara xↄnↄ, a y’a

hagilinna hana di kulu xan mɛnnu ye tali kɛla kiititɛgɛbaara yɛrɛmahↄrↄya la.
Ate le ye ɲangilibaarasigi kɛla kiitititɛgɛlalu xan.

Sariyasin 136 : Kiiti ye sin xa bori mↄxↄ o mↄxↄ xan, o bɛɛ ye sin xa i ɲahɔ
Sariyakusantↄkↄnsayi ye lahalayalu xↄnↄ, mɛnnu dannatɛgɛnin waleyalisariya dↄ kun.

Sariyasin 137 : Sariyakusantↄkↄnsayi ye mↄxↄlu talantɛ ye mↄxↄbalu ti mɛnnu ye ntɛ

kiititɛgɛlalu ti.

Sariyasin 138 : Waleyalisariya dↄ ye Sariyakusantↄkↄnsayi ye baaralu, a mↄxↄlu, a labɛnɲa, a

baarakɛɲa n’a sariyalu dannatԑgԑ.

DAKUN II : SANTƆKIITIBULUN

Sariyasin 139 : Santɔkiitibulun ne ye kiiibulun bɛɛ sanhɛ kiitiku ni maraku tɔ. A ye

hɔɲɔxɔnxɔlu ɲalalabɔ, a hagilinna ye maɲininxa n’a maku ye je.

Sariyasin 140 : Santɔkiitibulun ne ye baarasigi laban kɛla a sagoya la kiiti tɛgɛnolu xan
mɛnnu ye tali kɛla a sinnu la.

Sariyasin 141 : Santɔkiitibulun ne y’a hgilinna dila sariyakulu xan mɛnnu ye tali kɛla a ye
sinnu la.

Sariyasin 142 : Santɔkiitibulun ɲamɔxɔya ye kiititɛgɛla le bulu Jamanakuntigisriya kɛnin xa

mɛn sigi Sariyakusantↄkↄnsayi ye laɲinin xɔnɔ.

A Ɲamɔxɔgunna n’a kiitibulun mɔxɔ tɔlu hana ye sugandila o ɲa kilin ne ma.

Sariyasin 143 : waleyalisariya dɔ y’a ye baaralu, a mɔxɔlu, a labɛnɲa n’a baarakɛɲa sariyalu
dannatɛgɛ an’a mawaɲa.

25
 DAKUN III : SARIYABAJULABATUBULUN

Sariyasin 144 : Sariyabajulabatubulun ne ye sariyalu kiititɛgɛla, ate le ye i jantu la

hadamadinnu la jusariyalu ni hutubasagokulu la.
Ate le ye lɔsinbaaradalu la baaralu latilinna ani hutubahanga talu.

Sariyasin 145 : Sariyabajulabatubulun mↄxↄlu ye xↄnↄntↄ (9) le ti n’alu weletↄ ye xↄ kↄnselu.

A kↄnselu la baara kuntaxala ye san worowu (7) le ti, o tɛ tↄkutaya. Sariyabajulabatubulun
mↄxↄ xↄnↄntↄlu ye sugandila inɲa ne ma :
- Jamanakuntigi ye mↄxↄ hula sugandi ;
- Wasadinbulun ɲamↄxↄ ye mↄxↄ kilin sugandi;
- Sena ɲamↄxↄ ye mↄxↄ kilin sugandi;
- Sariyakusantↄkↄnsayi ye mↄxↄ hula sugandi;
- karamↄxↄ ɲininnikɛla hula mɛnnu la laxaranni ɲasinin hutubahakɛlu ma, olu ye
sugandila Hutubahakɛxaran INIVERESITE erekiterelu/karamↄxↄlu la dɛkuru
dannatɛgɛnin ne kun;
- mↄxↄ kilin ye sugandi lahasalikɛladɛkuru/awokadɛkuru kun.
Kↄnselu sugandinin kɛrɛnkɛrɛnnyala hutubahakɛ karamↄxↄɲininnikɛla lelu tↄ, awokalu ni
kiititɛgɛlalu mɛnnu nanin, a dↄxↄyaninba, san tan ni luulu baaralↄnniya sↄtↄ, ani mↄxↄba
kɛtɛlu, mɛnnu ti baaraba kɛ jamana ye. Kↄnselu tanin Jamanakuntigisariya le kun.

Sariyasin 146 :
Sariyabajulabatubuln ɲamↄxↄ ye sugandila a han baarakɛɲↄxↄ lelu kun.
Ni baliku t’a dɛsɛ xa na baarakɛyↄrↄ la waxati dↄ xↄnↄ, kↄnse mɛn xa xↄtↄ, o y’a lↄwula ha.
Kↄnse dↄ mana xↄsaagi wala a xa baara bila, mɛn bilatↄ y’a nↄtↄ, o ye sugandila hangaɲamↄxↄ
le kun, mɛn n’a xa xan wa a ye dↄn ye manda laban.

Sariyasin 147 : Wajibi le ye ho Sariyabajulabatubulun x’a lↄn xↄ waleyalisariyalu,

Wasadinbulun xↄnↄsariya, Senabulun xↄnↄsariyalu ani Sariyatabulun xɔnɔsariyalu ye talikɛla
Sariyabaju la san’alu waleyali xa yanmaruya.
Jamanakuntigi ye waleyalisariyalu lala Sariyabajulabatubulun xↄtↄ sani a x’alu waleyali
yanmaruya.
Sariyabunda tↄlu hana ye latanbi Sariyabajulabatubulun ma Jamanakuntigi kun, Wasadinbulun
ɲamɔxɔ wala wasadinnu hakɛ mɛn ye bɛn alu talakutan ma, Senabulun ɲamɔxɔ wala senaterelu
hakɛ mɛn ye bɛn alu talakutan ma, san’alu waleyali xa yanmaruya.
Wasadinbulun ni Senabulun ɲamɔxɔlu y’a bulunnu xɔnɔsariyalu lala Sariyabajulabatubulun xɔtɔ
le hɔlɔ san’alu waleyali xa damita. O kilin ne hana ye kɛla Sariyatabulun ta la.
Maxasili kɛli Sariyabajulabatubulun ye, o ye kɛ sabu ti xa sariya waleyali yanmaruyali waxati
labɔ a lɔxɔ xɔtɔ.
Xa tali kɛ sariyasin in sabesila 1 ni 3 la, Sariyabajulabatubulun ye baarasigi kɛ sani tili bisaba
(30) xa tanbi. Bari, Gɔfɛrɛnɛma ye laɲinin xↄnↄ, kɔrɔtɔbuluma, o waxati ye sin xa tɔsutuya x’a kɛ
tili seegi (8) ti.

26
A mana lɔn xo taxabuluhɛɛrɛ hɛn o hɛn ntɛ tali kɛla Sariyabaju la, o tɛ yanmaruya n’o ntɛ x’a
waleya.

Sariyasin 148 : Sariyabajulabatubulun ne ye baarasigi kɛla jamana lɔsinbaaradalu la

hɔɲɔxɔnxɔlu xan kɛtalu sila hɛ. Maxasili ye kɛla ate le ye lɔsinbaarada sinnalu ɲamɔxɔlu kun.

Sariyasin 149 : Sariyabajulabatubulun ne ye Jamanakuntigisigixalata ni

jamanadinhagililaɲininxalata baaralu sɛgɛsɛgɛla. A ye maxasilisabelu sɛgɛsɛgɛ ani xa jaabi
labannu bɔ.

Sariyasun 150 : Ni ban kɛta xalata jaabilu lakulɔnni ma, Sariyabajulabatubulun ye baarasigi
ni sɛgɛsɛgɛli kɛ depitesigixalata kɛɲa xan wala Senabulun mↄxↄlu sugandiɲa wala alu tasugu
xan.

Sariyasun 151 :
Ni ban kɛta xalata jaabilu lakulɔnni ma lɔwulaɲininna dɔ, potitigitɔn dɔ wala hangabunda kun
mɛn ɲasinnin xalatalu labɛnni ma, si ye kɛ Sariyabajulabatubulun ma.
Maxasili mana k’a la, Sariyabajulabatubulun ye sin xa xalata jaabilu laboyi wala x’alu latilin.

Sariyasin 152 : Mali ye xandilu duniya xɔnɔ n’olu ye Sariyasin 182 xɔnɔ, san’alu xa
lakulɔnnibulunɔbila, alu ye sin xa bila Sariyabajulabatubulun ye bulu xan Jamanakuntigi,
Wasadinbulun ɲamɔxɔ wala wasadinnu talakutan kilin, Senabulun ɲamɔxɔ wala senaterelu
talakutan kilin kun.
Tili 30 kuntaxala xɔnɔ Sariyabajulabatubulun y’a hɛsɛhɛsɛ ni xandi innu han dɔ ye ntɛ
Sariyabaju sɔɔsɔla.
Bari, Jamanakuntgi ye laɲinin xɔnɔ, kɔrɔtɔ buluma, o sarati ye sin xa na tili seegi (8) la.
Xandi mɛn mana lakulɔn x’ani Sariyabaju ntɛ i ɲɔxɔn tala, o tɛ lakulɔnbulunɔbila.

Sariyasin 153 : Kiititɛgɛ dɔ sinhɛ, ni mɔxɔ kiitita dɔ t’a hita xo dabari tɛgɛno ye danxati
jusariyalu ni sagolakulu la mɛnnu lakantanin Sariyabaju kun, si ye kɛ Sariyabajulabatubulun
ma mɛn hana ye tala x’a ku bila Santɔkiitibulun ye bulu xan.
Ni sariyasɔɔsɔ sɛnbɛntɛyasabe lasita a siwula tɔ, kiitisigi tɛ kɛ ho kiitibulun xa
Sariyabajulabatubulun ye yanmaruyasabe sɔtɔ.
Dabari tɛgɛno mɛn mana lakulɔn x’a ti sariyasin tanbinin in sɔɔsɔ, o ye laboyi.
Sariyabajulabatubulun ye o laboyili xɔlɔlɔlu pereperelatɛgɛ.
Waleyalisariya dɔ ye sariyasin in lawaleyali daliluyalu pereperelatɛgɛ

Sariyasin 154 : Sariya mɛnnu mana ta Sariyabajulabatubulun kun, maxasili si tɛ sin xa

yɛlɛma dun alu tɔ. Alu ye diyaxuya hutubahanga bɛɛ xan, marahanga ni kiitihanga bɛɛ xan ani
mɔxɔ sugu o sugu.

27
Sariyasin 155 : Waleyalisariya dɔ ye Sariyabajulabatubulun labɛnɲa, a baarakɛsugu an’a
mataxasugu pereperelatɛgɛ.

DAKUN IV : JATEBƆBULUNBA

Sariyasin 156 : Jatebɔlulunba ye santɔkiitibulun ne ti x’a ɲasin hutubaworikulu n’a

sɛgɛsɛgɛlibaaralu ma. Santɔbaarada le ye xa ɲasin hutubakulu sɛgɛsɛgɛli ma. Sariya nanin a
yanmaruyala xa sɛgɛsɛgɛli ni kuɲaɲinin kɛ.

Sariyasin 157 : Jatebɔbulunba ye Gɔfɛrɛnama ni Sariyatabulun dɛma worikusariyalu labaarali

sɛgɛsɛgɛli ani hutubahɛɛrɛlu tɔsumanni la.

Sariyasin 158 : Jatebɔbulunba le ye hutubajatebɔlalu la worikulu ni minankulu jatelu

sɛgɛsɛgɛbaxa ti.
A ye sɛgɛsɛgɛli ye borila worilabaaraɲa xan, xa hili kɛnolu ɲangi, xa baara kɛnolu geya
sɛnbɛntɛya.

Sariyasin 159 :
Tuma bɛɛ Jatebɔbulunba ye sin xa wuli xa sɛgɛsɛgɛli kɛ a han ye ŋanneya xɔnɔ, wala
Jamanakuntigi, Minisiriɲamɔxɔ, Sariyatabulun n’o ntɛ, Senabulun ye laɲinin xɔnɔ.

Sariyasin 160 :
Jatebɔbulunba ye politigitɔnnu hanalu la jatelu sɛgɛsɛgɛla.

Sariyasin 161 :
Mɔxɔlu buluhɛn dantɛgɛlisabelu ye dila Jatebɔlubulunba ma, mɛnnu kuhɔnin sariyasin 56, 79
ani 102 kun.

Sariyasin 162 :
Jatebɔbulunba ɲamɔxɔ n’a baarakɛla tɔlu ye sigila Jamanakuntigisariya le kun,
Sariyakusantɔkɔnsayi sɔnni hagilinna sɔtɔnɔ xɔ.

Sariyasin 163 :
Waleyalisariya dɔ ye ta xa Jatebɔbulunba ye baaralu, a ye baarada labɛnɲa an’a baarakɛsugu
pereperelatɛgɛ.

28
 TƐGƐDA VI : SƆTƆ, HADAMADINYA, SIGIDA N’A LAMININ ANI SINKU NI
LƆNKULU KƆNSAYI BULUN

Sariyasin 164 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun ye sin x’a hagilinna di jamana ku bɛɛ xan mɛnnu ye tali kɛla sɔtɔ ni hadamadinya ni
sigida n’a laminin ani sinku ni lɔnkulu la.
A sin ye jamana tɔxɔlabaaradɛkuru bɛɛ tɔ mɛnnu ɲasinnin sɔtɔ ni hadamadinya ni sigida n’a
laminin ani sinku ni lɔnkulu ma.

Sariyasin 165 : San o san Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu
Kɔnsayi Bulun ye jamanadinnu makulu, laɲininnu ni gɛlɛyalu ɲinin x’alu hara i ɲɔxɔn xan, xa
tala x’a dantɛgɛlisabe labɛn mɛn xɔnɔ a ye bilasilalixannu hɔ ani x’a hagilinnahɛɛrɛlu hita.
O dantɛgɛlisabe ye kila Jamanakuntigi, Minisiriɲamɔxɔ ani Sariyatabulun buluhata hula
ɲamɔxɔlu ma.
Sinɲa kilin san xɔnɔ, ani Gɔfɛrɛnama ye sigi xa jatebɔ kɛ jaabi sɔtɔnolu xan, a ye laɲininnu ni
hagilinna hitanolu tɔ mɛnnu ye dantɛgԑlisabe xɔnɔ.

Sariyasin 166 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun han ye sin x’a ŋanneya siti xa ɲininni dɔlu kɛ jalahu xa dilalihɛɛrɛ wala dabari dɔlu hita
mɛnnu ye tali kɛla sɔtɔ ni hadamadinya ni sigida n’a laminin ani sinku ni lɔnkulu la, n’a ye
tali kɛla hana jamana ye ɲataxa la.
Ɲininni kɛnolu lasilisabelu ye ki Jamanakuntigi, Minisiriɲamɔxɔ ani Sariyatabulun buluhata
bulun hula ɲamɔxɔlu ma.

Sariyasin 167 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun ye dɛma ye sin xa ɲinin Jamanakuntigi kun a x’a hagilinna di worikusariya bɛɛ xan,
baarabululasabelu wala baarabululasariyalu.

Jamanakuntigi ye ɲininxali xɔnɔ, Kɔnsayi Bulun y’a hagilinna di sariyalu,

Jamanakuntigisariya bɔtalu xan, mɛnnu ye tali kɛla a baaralu la.

Sariyasin 168 :
Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi Bulun mɔxɔlu ye :
- lahasalitɔnnu/sɛndikalu tɔxɔlamɔxɔlu, tɔnnu ani baarakɛdɛkurulu,
- musulu ni dinmɛsɛnnu tɔxɔlamɔxɔlu,
- Malidin mɛnnu siginin xɔxan, olu tɔxɔlamɔxɔlu
A mↄxↄ dɔlu hana ye baaralɔnbaxa kɛrɛnkɛrɛnninnnu ti mɛnnu malɔnnin sɔtɔ ni hadamadinya
ni sigida n’a laminin ani sinku ni lɔnkulu tɔ.
Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi Bulun mↄxↄlu ye
welela xo Jamana ye bilasilalikɛlalu/kↄnselu.

29
Sariyasin 169 : San o san Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu
Kɔnsayi Bulun ye tili 30 laadalatɔnsigi hula kɛ a ɲamɔxɔ ye weleli xɔnɔ.
A ye sↄn xa barantɔtɔnsigi kɛ ni Ɲamɔxɔ t’a laiɲinin wala ni Kɔnsayi Bulun mɔxɔlu hanba t’a
laɲinin tili tan (10) kuntaxala xɔnɔ, a tɛ tanbi mɛn xan. Tɔnsigi weleli n’a kunhaxali ye
yanmaruyala Jamanakuntigisariya/dekere le kun.
Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi Bulun ye tɔnsigi
dayɛlɛnin bɛɛ ye.

Bari Kɔnsayi Bulun ye sin hana xa gunlotɔtɔnsigi kɛ a han ye laɲinin xɔnɔ wala
Jamanakuntigi ye laɲinin xɔnɔ.

Sariyasin 170 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun ɲamɔxɔ ye sigi a dɛɲɔxɔlu kun xalata sinhɛ, alu la baara damitalun ladɛ sinhɛ. A ye
hanga sarati ye san luulu (5) ti.

Sariyasin 171 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun mɔxɔ si tɛ nɔmita walantɛ xa kiiti x’a sababu kɛ a ye hagilinna hitaninnu ti Kɔnsayi
Bulun ye tɔnsigi sinhɛ.

Sariyasin 172 : Sɔtɔ ni Hadamadinya ni Sigida n’a Laminin ani Sinku ni Lɔnkulu Kɔnsayi
Bulun ɲamɔxɔ ye sin xa sɛgɛsɛgɛ n’a ti danxati kɛ a ye kɛtalu la baara xɔnɔ. O danxatili mana
sɛnbɛntɛya a ye lawuli x’a bɔ a lɔwula la.
Bari, jangu sɔn xa kɛ lawulisɛgɛsɛgɛli ma ho Kɔnsayi Bulun mɔxɔlu talakusaba tɔ, hula x’alu
bulunɔ bila a ŋanneyasabe la.
Lawulisɛgɛsɛgɛli si tɛ kɛ Kɔnsayi Bulun ɲamɔxɔ xan a ye baara damita san hula hɔlɔ xɔnɔ.

Lawulili ye ɲinin Kɔnsayi Bulun jama talakunaani tɔ, saba kun, i y’a hɔ waleyalisariya dɔ t’a
hɔ ɲa mɛn ma.

Ni ɲamɔxɔ lawululita, Kɔnsayi Bulun ye xalata kɛ xa ɲamɔxɔ kuta sigi i y’a hↄ waleyalisariya
t’a hɔ ɲa mɛn ma. Ɲamɔxɔ kuta siginin ye xɔtɔman ye hanga sarati daha.

Sariyasin 173 : Labɛn, latɔxɔmasariyalu ani Bulun mↄxↄlu sigili pereperelatɛgɛnin

latɔxɔmasariya dɔ kun.

TƐGƐDA VII : JAMANA DUGUXULU LABƐNNI

Sariyasin 174 : Jamana duguxulu labɛnni sinsinnin taxabulu hula lelu xan n’olu ye mara
tɛmabɔli n’a walanwalanni ti.
Jamana talanin x’a kɛ marabululu ni sigidalakulɔnnolu ti.

Sariyasin 175 : Marabululu ye jamana duguxulu telu ti Hasu ye maralɔwulahalalu lasiginin

mɛnnu tɔ.

30
Sariyasin 176 : Sigidalakulɔnnolu ye jamanadinnu sidunkanalu ti alu han kunxankulu
ɲalabɔli xanma.
Alu y’alu han mara alu sago la kɔnsayi sugandininnu la ɲamɔxɔya xɔnɔ i y’a hɔ sariya t’a hɔ
ɲa mɛn ma.

Sariyasin 177 : Sariya le ye marabululu ni Sigidalakulɔnnolu sigila sinxan, ate le han’alu bɔla
je.

Sariyasin 178 : Hasu y’a jantula sigidalakulɔnnolu la yiriwalikuɲuma la, x’a bɛn jamana ye
ɲɔxɔndɛma taxabulu ma.
O xanma, a ye sin, sariya xɔnɔ ani waxati dannatɛgɛnin xɔnɔ, xa sin kɛrɛnkɛrɛnninnu wala
nahulu di sigidalakulɔnnin kilin wala siyaman ma, jamana ye kilinya n’a ye danxatibaliya
bunya hagilinna xɔnɔ.

TƐGƐDA VIII : LAADALAƝAMƆXƆLU

Sariyasin 179 : Laadalaɲamɔxɔlu, n’o lelu y’an ye jamana tabiyalu n’a lanbelu lakantabaxalu
ti, olu lɔwula xa bun sigiɲɔxɔnya ni bɛnɲɔxɔnya sabatili tɔ, ani hɔɲɔxɔnxɔlu kunbɛnni n’alu
tɔpɔtɔli.
Laadalaɲamɔxɔ sugulu, alu lɔwula an’alu ye baarakɛla daliluya mɛn xɔnɔ, olu
pereperetatɛgɛnin sariya le kun.

TƐGƐDA IX : AFIRIKI YE KILINYA

Sariyasin 180 : A mana kɛ Afiriki Jamana hɛn o hɛn ti, Mali jamana ye sin a n’o xa
dɛɲɔxɔnya ni dunɲɔxɔntɔ bɛnxannu sigi sinxan, hali n’o ye kɛ dɔ bɔli ti a ye yɛrɛmahɔrɔnya la
wala a mumɛ bɛɛ bilali, jalahu Afiriki ye kinlinya xa sabati

TƐGƐDA X : DUNIYATƆXƆNNAANI BƐNXANNU

Sariyasin 181 : Jamanakuntigi le ni mɔxɔlu ye hɔxabɛn kɛla o xo, a y’a bulunɔbila kɛ

bɛnxansabelu la. Jamanakuntigi ye lalɔnniya hɔxabɛn bɛɛ la n’alu laban xa xan xa kɛ
dunniyatɔnxɔnaani bɛnxansabelu ti.

Sariyasin 182 :
Bɛnxan mɛnnu ye tali kɛla basigi la, jagu la ani bɛnxan mɛnnu ye tali kɛ
duniyatɔnxɔnaanitɔnnu la, olu tɔ, mɛnnu tɛ taxa hasu ye nahulubɔ xɔ ani mɛnnu ɲasinnin
hadamadinnu la kulu ma, olu tɛ latɛgɛ walantɛ xa bulunɔbila ni sariya dɔ tɛ.

31
Sariyasin 183 :
A xa siy’a la, bɛnxansabe mɛnnu mana latɛgɛ walantɛ xa bulunɔbila, xabarin olu mana bɔ te
mɛn, olu hanga ye sariyalu santɔ, hɔ ni yɛlɛma kɛtɛ dunta a tɔ han hula dɔ kilin kun.

TƐGƐDA XI : LATILINNIMASAAGILI

Sariyasin 184 :
Sariyabaju latilinmasaagili ŋanneya ye tala Jamanakuntigi le kun ani Sariyatabulun mɔxɔlu.
Sabe masaagita xa xan xa la hɔlɔ Sariyatabulun buluhata hula ye bulu xan, olu jama
talakusaba hula xa sɔn a ma.
Masaagili tɛ latɛgɛ hɔ jamanadinnu hagilinnaɲininxalata x’a latɛgɛ.

Sariyasin 185 :
Latilinnimasaagili si tɛ kɛ ni danxati kɛnin jamana duguxulu la.
Jamana ye xalatajamanaya, a sagoladiinabatu, Jamanakuntigi ye mandahakɛ/hanga sanhakε
ani jamana ye politigitɔnsiyaya, olu ye hɛnnu ti da tɛ bila mɛnnu masaagili tɔ.

TƐGƐDA XII : DABARI TATA KƐRƐNKƐRƐNNOLU

Sariyasin 186 : Hanga hɛn o hɛn ye sigila Mali la, o bɛɛ lɔsin ye Sariyabaju le ti.

Murutili ye jamanadin ye hakɛ dɔ ti xa xalatajamanya lahasa.

Sariyasin187 : Hanga bɔsili wale o wale ye danmatanbiwalejɔxu yahabali le ti xa ɲasin

Malidinnu ma.
Sariyasin188 :
Ku o ku kɛnin sani Sariyabaju in bulunɔbila xa kɛ, n’alu lakantanin jamana ye
yahanmalisariyalu kun, olu tɛ sin ɲa si ma xa nɔmita, xa sɛgɛsɛgɛ wala x’a kiiti.

TƐGƐDA XIII : WAXATILATABIDABARI TATALU

Sariyasin 189 : : Sariya mɛnnu ye je bi, n’alu ye ntɛ sariyabaju sɔsɔla olu ye tu sina n’alu
laboyikuxuma man hɔ.
Sariyasin 190 :
Ho xa taxa si jamana lɔsinbaarada kutalu sigili ma sinxan, xɔtɔnolu ye taxa alu la baara hɛ.
Bari mɛn ye Santɔɲamɔxɔkiitibulun ti, xabarin Sariyabaju kuta mana bulunɔbila
Jamanakuntigi kun te mɛn, ate ye baaralu ye ban.

32
 TƐGƐDA XIV : DABARI TATA LABANNU

Sariyasin 191 :
Sariyabaju yena bila Jamanadinnu hagilinnaɲininxalata bulu xan. Xalata mana hita xo jama hanba sɔnta
a ma, Jamanakuntigi y’a bulunɔ bila a la, jamanadinnu hagilinnaɲininxalata jaabilu bɔli xɔ tili seegi (8)
Sariyabajulabatubulun kun.

33